Sutrakrutanga Sutram Part 01

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 336

सूत्रकृताङ्गसूत्रे
T
नैयायिकोsसत्कार्यवादी सर्व कार्यमुत्पत्तेः प्राक् असभेवेति व्यवस्थापय मानः यदि कार्य उत्पत्तेः प्रागपि सत् तदा कारणव्यापारो निरर्थकतामधि गच्छतीति वदन् सत्कार्यवादिनं सांख्यदर्शनं प्रतिक्षिपति स्वमतं च प्रशंसति । सांख्यश्च यदि कार्यमसत् भवेत्तदा तिलेभ्य एव तैलं न सिकताभ्य इति नियमो न. स्यात् । एवं यदि असत्कार्य तदा सर्व सर्वस्माद्भवेदिति नाऽसत्कार्यवादपक्ष: श्रेयानिति किन्तु असत्कार्यवादः अशोभनः इति परमतं दूषयति, प्रशंसति च स्वमतम् । इत्येवं कुर्वाणा:- स्व स्व विषये आत्मानं पण्डितं मन्यमानाः ते ते वादिनः संसारं चतुर्गतिभेदभिन्नमेवाऽनुवर्त्तमाना भवन्ति, न कदाचिदपि
4
३१८
नैयायिक असत्कार्यवादी है । वह सत्कार्यवादी सांख्य के मत का खण्डन करता है और अपने मतकी प्रशंसा करता है । कहता है - उत्पत्ति से पहले
कार्य की सत्ता है तो कारणों का व्यापार निरर्थक हो जाएगा । अर्थात् घट आदि अपनी उत्पत्ति से पूर्व ही मौजूद है तो कुंभकार, दंड, चाक आदि का व्यपार वृथा है । सांख्य कहता है-यदि असत् कार्य की उत्पत्ति मानी जाय तो तिलों में से तेल निकलता है, वालू से नहीं ऐसा नियम नहीं होना चाहिए । जैसे तिलों में तेल असत् है उसी प्रकार बाल में भी । तिलों में से तेल निकल सकता है तो बालू में से भी निकलना चाहिए, इस प्रकार असत् कार्य की उत्पत्ति मानने पर सभी से सभी कुछ उत्पन्न होने लगना चाहिए | अतएव असत्कार्यवाद ठीक नहीं है । इस प्रकार वह असत्कार्यवाद को अशोभन कह कर उसकी निन्दा करता है और अपन मत की प्रशंसा करता है ।
ऐसा करते हुए वे एकान्तवादी अपने विषय में अपने को पण्डित मानते हुए चतुर्गतिक संसार में ही भ्रमण करते हैं, उससे मुक्ति नहीं पाते । કરે છે અને પેાતાના મતની પ્રશંસા કરે છે. તે મતવાદીએ એવુ કહે છે કે જો ઉત્પત્તિ પહેલાં જ કા'ની સત્તા (વિદ્યમાનતા) હાય, તેા કારણેાના વ્યાપાર નિરર્થક બની જશે. એટલે કે ઘટાદિ તેમની ઉત્પત્તિના પહેલા જ મેાજૂદ હાય, તેા કુભાર, દડ, ચાક આપ્તિની પ્રવૃત્તિ જ વૃથા બની જાય” સŻમતવાદીએ એવુ કહે છે કે જો અસત્ કાર્યની ઉત્પત્તિના વીકાર કરવામા આવે, તેા તલમાથી જ તેલ નીકળી શકે અને રેતીમાથી ન નીકળી શકે, એવા નિયમ હાવા જોઇએ નહીં જેમ તલમા તેલ અસત્ છે, એજ પ્રમાણે રેતીમા પણ અસત્ છે. છતા પણ તલમાથી જે તેલ નીક્ળી શકે છે, તો રેતીમાથી પણ નીકળવુ જ જોઈએ આ પ્રકારે અસત્ કાર્યની ઉત્પત્તિને માનવામા આવે, તે બધી વસ્તુએમાથી અધુ ઉત્પન્ન થવુ જોઇએ ! પણ એવુ સ ભવી શકતુ નથી તેથી અસત્કાર્ય વાદ્યની માન્યતા ખોટી છે આ પ્રકારે તેઓ અસહ્કાય વાદને વૃથા કહીને તેની નિદા કરે છે અને પેાતાના મતની પ્રશંસા કરે છે
આ પ્રકારની માન્યતા ધરાવનારા તે એકાન્તવાદીએ પતાને પતિ માને છે આ વિપરીત માન્યતાને કારણે તેઓ
પેાત પેાતાના વિષયમા ચાર ગતિવાળા સ સારમા