Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
समयार्थबोधिनी टीका . श्रु अ. १ चार्वाकमतस्वरूपनिरूपणम् संकलनाज्ञानं न स्यात्, तथाहि प्रत्येकमिन्द्रियं स्वस्व विषयग्रहणे एव प्रवणम् यथा चल रूपमेव विषयीकरोति नतु रसनेन्द्रियादिविषयान् विषयीकरोति कदाचिदपि, एवंच यदिकश्चिद् आत्मा इन्द्रियव्यतिरिक्तो न भवेत्तदा परिच्छेत्तुरभावात् मया पश्चापि विपयाः परिच्छिन्ना इत्याकारक संकलना ज्ञानस्याभावप्रसंगादतो ज्ञानाधिकरणं ज्ञानभिन्नश्चात्मा अवश्यमेवांगीकरणीय इति । न च ज्ञानाधिकरणमतिरिक्तो नास्तिकश्चिद्र्व्यरूपः किन्तु ज्ञानमेवालया परपर्यायं प्रवृत्तिविज्ञानस्य जनकमधिकरणं च, अर्थात्-विज्ञानं द्विविधम् , आलयविज्ञानं प्रवृत्तिविज्ञानं च तत्राहमास्पदम् सुखाद्यनुसंधातृआलयविज्ञानम् , द्वितीय तु-घटादि विषयकम् । तदुक्तं
चाहिए । ऐसा स्वीकार न करेंगे तो संकलना ज्ञान नहीं होगा । क्योंकि प्रत्येक इन्द्रिय अपने विषय को ही ग्रहण करने में समर्थ होती है । चक्षु रूप को ही जानती है, रसादि को कदापि नहीं जान सकती । इस प्रकार यदि इन्द्रियों से भिन्न आत्मा का अस्तित्व न होगा तो ज्ञापक का अभाव होने से "मैंने पाँचों ही विषय जाने" इस प्रकार के संकलनाज्ञान का अभाव हो जाएगा । अतः ज्ञान का अधिकरण किन्तु ज्ञान से कथंचित भिन्न आत्माका अवश्य ही स्वीकार करना चाहिए । ज्ञान का अधिकरण कोई द्रव्य नहीं है, किन्तु “आलय" (आधार) इस नामान्तर वाला ज्ञान ही प्रवृत्ति विज्ञान का जनक होता है और वही अधिकरण है । अर्थात् विज्ञान दो प्रकार का है आलय विज्ञान और प्रवृत्ति विज्ञान । इसमें "अहम्" प्रत्यय का आधार और सुखादि का अनुसन्धानकर्ता आलयविज्ञान है और घट आदि को विषय करने वाला प्रवृत्तिविज्ञान कहलाता સકલના જ્ઞાન અસંભવિત થશે, કારણ કે પ્રત્યેક ઈન્દ્રિય પિતા પિતાના વિષયને ગ્રહણ કરવાને સમર્થ હોય છે ચક્ષુ દ્વારા રૂપને જ જાણી શકાય છે, રસાદિને અનુભવ ચક્ષુ દ્વારા કદી થઈ શકતો નથી આ પ્રકારે ઈન્દ્રિયેથી ભિન્ન એવા આત્માને સદ્ભાવ ન હોય, તે જ્ઞાપકને અભાવ હોવાથી “મેં પાચ વિષય જાણ્યા,” આ પ્રકારના સંકલના જ્ઞાનનો અભાવ થઈ જશે તેથી જ્ઞાનને આધાર રૂપ અને જ્ઞાનથી કઈક ભિન્ન એવા આત્માને સ્વીકાર અવશ્ય કરજ જોઈએ જ્ઞાનનું અધિકરણ (આધાર) કેઈ દ્રવ્ય નથી, પરંતુ “આલય” (આધાર) આ નામાન્તર વાળુ જ્ઞાન જ પ્રવૃત્તિ વિજ્ઞાનનુ જનક હોય છે અને એજ અધિકરણ રૂપ પણ છે એટલે કે વિજ્ઞાન બે પ્રકારનું છે– (૧) આલય વિજ્ઞાન અને (ર)પ્રવૃतिविज्ञान तेभाथी "अहम्" "" प्रत्ययनो आधार भने सुमानुि मनुसन्धान त्ता આલયવિજ્ઞાન છે. અને ઘટ આદિને વિષય કરનાર (ગ્રહણ કરનારૂ) જે વિજ્ઞાન છે તેને
