________________
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे
'विसरिणामया देवा' विसदृशनामकौ देवौ स्तः । तौ च क्रमेण दर्शयति- ' कयमालए चैव' कृतमालकः १ चैव 'नहमालए चेव' नृत्तमालकः चैव इति । तमिस्र - गुहा कूटस्य कृतमालः खण्डप्रपातगुहाकूटस्य नृत्तमालः इति क्रमेण द्वौ देवौ बोध्यौ । 'सेसाणं' शेषाणां - पूर्वोक्तभिन्नानां 'छण्डं' षण्णां कूटानां 'सरिसणामया' सदृशनामकाः कूट नामसदृशनामकाः देवा भवन्ति । अत्रार्थे गाथामाह- 'जण्णामया' इत्यादि । इति स्पष्टयति- ' जण्णामयाय कूडा तन्नामा खलु' यन्नामकानि कूटानि तन्नामकाः खलु ते = कूटाधिष्ठातारो देवाः | 'होति' भवन्ति सन्ति इति ते देवाः कीदृशाः ? इति जिज्ञासायामाह - 'पलिओ मईया' पल्योपमस्थितिकाः - इत्यादि 'पत्तेयं' प्रत्येकम् एकैकस्य कूटस्य 'पत्तेय' प्रत्येकम् एकैको देव एवं सर्वकूटदेवाः पल्योपमस्थितिकाः 'हवंति' सन्तीति । अनेनाष्टानां कूटानां स्वामिन उक्ताः सिद्धायतनकूटे तु सिद्धायतस्यैव मुख्यत्वेन स्वामिनोऽकथनमिति बोध्यम् ।
१२८
अथ खण्डप्रपात गुहाकूटाद्यधिपतीनां राजधान्यः क सन्तीति पृच्छति - हे भदन्त ! खण्डप्रपातगुहाकूटाद्यधिपतीनां तेषां कृतमालकादिदेवानां 'रायहाणीओ' खण्डप्रपातगुहाकूट के देव विसदृशनाम वाले है इनके नाम क्रमशः कृतमालक और नृत्तमालक है । बाकी के ६ कूटों के देवकूटों जैसे नाम है वैसे ही नामवाले हैं । यही बात'' जण्णा मयाय कूडा तन्नामा खलु हवंति ते देवा पलिओवमट्ठिया हवंति पत्तेयं २" इस गाथा द्वारा प्रकट को गई है इन देवों को एक २ पल्योपम की स्थिति होती है इस तरह एक एक कूट का एक एक देव होता है और वह अपने २ मी होता है परन्तु सिद्धायतनकूटमें जो सिद्धायतन देव है वही वहां का स्वामी है ऐसा नहीं है ऐसा जानना चाहिये ।
इन खण्डप्रपातगुहाक्ट आदि के अधिपतियों की राजधानियां कहां पर हैं, इस बात को जानने की इच्छा से गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैंતમિસ્ર શુક્ાકૂટ અને ખણ્ડ પ્રપાત ગુફા ફૂટના-દેવ વિંસદેશ નામવાળા છે. એમના નામે उभशः કૃતમાલક અને નૃત્તમાલક છે. શેષ ૬ ફૂટના નામ જેવા જ નામવાળા છે એજ वात " अण्णा मया य कूडा तन्नामा खलु हर्बति ते देवा पलिओमट्ठिइया हवंति पत्तेय २”
આ ગાથા વડે પ્રકટ કરવામાં આવી છે. એ દેવાની એક એક પચાપમ જેટલી સ્થિતિ છે. આ પ્રમાણે એક એક દેવ હાય છે અને તે પેત પાતાના ફૂટને સ્વામી હાય છે. પર`તુ સિદ્ધાયતન રૃટમાં જે સિદ્ધાયનન દેવ છે તેજ ત્યાના મુખ્ય રૂપથી સ્વામી હાય એવુ' નથી આ એક વિશેષ વાત ધ્યાનમાં રાખવી જોઇએ.
એ ખડપ્રપાત શુક કૂટ વગેના અધિપતિએની રાજધાનીએ કયાં આવેલી છે? એ वातने लघुवानी ईच्छा थी गौतम प्रभुने ओवी रीते पूछे छे " रायहाणीओ" डे महेत !
Jain Education International
कूट का स्वामुख्य रूप से
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
