________________
२२६
जम्बूद्वीप वर्षे मनुजानां युगलिनां स्त्री पुरुषाणां 'केरिसए' कोदृशक:-कथम्भूतः 'अयारभावपडोयारे' आकारभावप्रत्यवतारः-स्वरूपपर्यायप्रादुर्भावः ‘पण्णत्ते' प्रज्ञप्तः?इति गौतमेन पृष्टो भगवान् प्राह- 'गोयमा !ते ण मणुया' हे गौतम! ते युगलिनः स्त्रीपुरुषाः 'सुपइट्टियं कुम्मचारुचलणा' सुपतिष्ठितकूर्मचारुचरणाः-सुप्रतिष्ठिताः समीचीनसंस्थानाः कूर्मचारुचरणाः-कूर्मः कच्छपस्तद्वत् उन्नतत्वेन चारवः शोभनाः चरणाः येषां ते तथा ननु'मानवा मौलितो चा देवाश्चरणतः पुनः" इति कविसमयान्मनुज जन्मवतां युग्मिनां मौलित एव वर्णनमुचितं तत्कथं चरणादारभ्य वर्णनं युक्तियुक्तमितिचेदत्रोच्यते - युग्मिनो हि मनुष्याः प्रशस्तपुण्यात्मानो भवन्तीति ते देव कल्पा इति न देवकल्पानां तेषां चरणत आभ्य वर्णने काचित्क्षतिरिति 'जाव लक्खणवंजणगुणोववेया यावत् लक्षणव्यन्जनगुणोपपेताः "सुपइ
गौतम स्वामी ने प्रभु से इस सूत्र द्वारा ऐसा पूछा है कि हे भदन्त ! उस सुषमसुषमा आरक के सद्भाव में भरत क्षेत्र में युगलिक मनुष्योंका स्वरूपपर्याय प्रादुर्भाव-स्वरूप कैसा होता है ? इसके उत्तर में प्रभु ने ऐसा कहा है-'गोयमा ! तेण मणुया सुपइद्विय कुम्म चारुचलणा, जाव लकक्खणवंजणगुणोववेया सुजाय सुविभत्तसंगयंगा पासाईया जाव पडिरूवा" हे गौतम ? उस समय में मनुष्य युगलिक स्त्री पुरुष-जिनका संस्थान समीचीन है ऐसे तथा कच्छप के जैसे उन्नत सुन्दरचरणों वाले होते है,
शंका-"मानवा मौलितो वा देवाश्चरणतः पुनः" इस कविसमय के अनुसार मनुष्य जन्मवाले युगलिकों का वर्णन मस्तक से लगाकर किया जाता हैं और देवों का वर्णन चरण से लेकर किया जाता है तो फिर यहां इनका वर्णन चरण से लेकर सूत्रकार ने क्यों किया ? तो इसका उत्तर ऐसा है कि युगलिक मनुष्य प्रशस्त पुण्यवाले होते हैं अतः उन्हें देवतुल्य माना जाता है अतः देवकल्प इन युगलिक मनुष्यों का वर्णन चरण से लेकर करने में कोई क्षति जैसी बात 'तीसेण समाए भरहे वासे मणुयाण केरिसप आयारभावपडोयारे पण्णत्ते-इत्यादि ।सूत्र१॥
ટીકાર્થ–ગૌતમે પ્રભુને આ સૂત્ર વડે પ્રશ્ન કર્યો છે કે હે ભદંત ! તે સુષમસુષમા આરકના સદ્ભાવમાં ભરતક્ષેત્રમાં યુગલિક મનુષ્યના સ્વરૂપ પર્યાય પ્રાદુર્ભાવ એટલે કે સ્વરૂપ
डाय छे. ? सेना म प्रभुमे २५! प्रभाको धुं छे.-गोयमा ! तेणं मगुया सुपरट्ठिय कुम्मचारुचलणा जाव लक्खणवंजणगुणोववेया सुजायसुविभत्तसंगयंगा पासाईया जाव पडिरूवा' हे गौतम ! समये मनुष्य युगतिर स्त्री-पुरु५ रे मनु संस्थान सभीथीन छ એવા તેમજ કચછપ જેવા ઉન્નત સુંદર ચરાવાળા હોય છે.
A-"मानवा मौलितो वा देवाश्चरणतः पुनः" । विसभर भुर मनुष्यજન્મવાળા યુગલિકોનું વર્ણન મસ્તકથી માંડીને કરવું જોઇએ અને દેવોનું વર્ણન ચર
થી કરવામાં આવવું જોઈએ તે પછી અહીં એમનું વર્ણન ચરણથી માંડીને સૂત્રકારે શા માટે કર્યું છે ? આ પ્રશનો ઉત્તર આ પ્રમાણે છે કે યુગલિક મનુષ્ય પ્રશસ્ત પુણ્યવાળા હોય છે. એથી તેઓ દેવ તુલ્ય માનવામાં આવે છે. એટલા માટે દેવકલ્પ આ યુગલિક મનુષ્યનું વર્ણન ચરણથી માંડીને કરવા કે ઈ ક્ષતિ જેવી વાત નથી, આ યુગલિક સ્ત્રી-પુરુષ-લક્ષણ સવ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
