________________
प्रकाशिकाटीका तृ वक्षस्कारः सू०१३ सुषेणसेनापतेर्विजयवर्णनम्
६७७. कुदव ४ रालय ५ तिल ६ मुग्ग ७ मास ८ ववल विणा १० । तुभरि ११ भरि १२ कुलत्या १३ गोहुम १४ णि फार १५ अवसिं १६ सगा १७॥१॥ सूर्ये उदिते सति प्रथमप्रहरे उप्यन्ते, द्वितीय प्रहरे जलादिना दीयते तृतीय प्रहरे धान्यानि पक्वानि भवन्ति चतुर्थे प्रहरे लूयन्ते निष्पूयन्ते ततो यथास्थानं सेनाविभागे तत्तत्स्थाने पेष्यन्ते इति । शालिः १ प्रसिद्धः, जवः २ प्रसिद्ध, ब्रीहिः ३ धान्यविशेषः, कोद्रवः ४ प्रसिद्धः, रालय ५ धान्य विशेष, तिलः ६, मुद्गः७, माष:८, चपल:९ चौला इति प्रसिद्धः, चणकः २वीहिं३ कुद्दव ४रालय २तिल ६ मुग्ग , मास ८ चवल ९चिणा १० । तुअरि ११मसुरि१२ कुलत्था १३ गोहुम १४ णिप्फाव १५ अयसि १६ सणा"१७॥१॥
___सूर्य के उदय होने पर प्रथम प्रहर में ये धान्य बो दिये जाते है द्वितीय प्रहार में इन्हें जलादि देकर बढाया जाता है, तृतीय प्रहर में ये पक्व हो जाते हैं और चतुर्थ प्रहर में ये काटलिये जाते हैं । फिर यथास्थान ये सेना विभाग में जगह२ भेजदिये जाते हैं । शालिनाम धान्य का है । जव-जौ कानाम है। ब्रीहि एक प्रकार का धान्य विशेष होता है । कोद्रव-कोदो का नाम है यह बुन्देल खण्ड प्रान्त मेंबहुत अधिक होता है । तथा आदि वासियो में इसके खाने का बहुत अधिक प्रचार है। रालि यह भी एक प्रकार का अनाज विशेष है। खाने में यह बहुत हल्का होता है । यह बीमारी में पथ्य के रूप में प्रयुक्त होता है । तिल जिसे तिल्ली कहते हैंतिल्ली भी एक प्रकार का अनाज है-इस का तेल निकाल कर और इसके लड्डु बनाकर लोग खाने के काम में इसका व्यवहार करते हैं । मुग्द-मुंग का नाम है । मास-उडद का नाम है चवल चौला का नाम है। इसके मुंगाड़ा बडे अच्छे एवं स्वादिष्ट बनते हैं । लोग ईसे सिझाकर और उस में नमक मसाला मिलाकर खाते हैं । चणक नाम चना का है । तुअर जिसे त १७ ॥२॥ धान्यो मा प्रमाणे छ-"सालि १, जव २, वीहि ३, कुद्दव ४, रालय ५, तिल ६, मुग्ग ७, मास ८, चवल ९, विणा १०। तूअरि ११, मसूरि १२, कुलत्था १३, गोहुम १४, णिप्फाव १५, अयसि १६, सणा १७ ॥
સૂર્યોદય થાય કે તરત જ પ્રથમ પ્રહરમાં એ ધાન્યો વપિત કરવામાં આવે છે. બીજા પ્રહરમાં એમને પાણી વગેરેથી સિંચિત કરીને વન્દ્રિત કરવામાં આવે છે. ત્રીજા પ્રહરમાં એ ધાન્ય પરિપકવ થઈ જાય છે. અને ચતુર્થ પ્રહરમાં એમની લલણી કરવામાં આવે છે. પછી સેને વિભાગમાં યથાસ્થાન ઠેક ઠેકાણે એ ધાને મોકલી આપવામાં આવે છે. શાલી ધાન્યનું નામ છે. યવ-જવનું નામ છે. ત્રાહિં એક પ્રકારનું ધાન્ય વિશેષ હોય છે. કદ્રવ કોદરાનું નામ છે. આ ધાન્ય બુંદેલખંડ પ્રાન્ત માં બહુ જ થાય છે. તેમજ આદિવાસી લોકો એ ધાન્યને ખાવામાં ખૂબ જ ઉપયોગ કરે છે. રાલિ એ પણ એક પ્રકારનું અન્ન વિશેષ છે. પચવામાં એ બહુ જ હલકું હોય છે. આ ધાન્ય બીમારીમાં પથ્યના રૂપમાં પ્રયુક્ત થાય છે. તિલ જેને તલ કહી એ છીએ. તિલ પણ એક પ્રકારનું અન્ન છે. આ માંથી તેલ કાઢીન અને એનાથી લાડવા બનાવીને લેકે ખાય છે. મુદ્દગ-મગનું નામ છે. માસ-અડદનું નામ છે. ચવલ-ળાનું નામ છે. એ શેકીને પણ ખવાય છે. શેકવાથી એ સ્વાદિષ્ટ થઈ જાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
