________________
८५६
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे वंशेषु सर्व पुगणं च यद्भाव्यं यच्च पुराणं व्यतीतम् उपलक्षणात् वर्तमानं च शुभाशुभं तत्सर्वम् अत्र कालाख्यनिधौ वर्तते इतो महानिधितः ज्ञायते इत्यर्थः तथा शिल्पशतं विज्ञानशतम् घटलोहचित्ररस्त्रनापितशिल्पानां पञ्चानामपि प्रत्येकं विंशतिभेदातू कर्माणि च कृष्यादोनि जघन्यमध्यमोत्कृष्टभेदभिन्नानि त्रीणि एतानि प्रजायाः हितकराणि निर्वाहाभ्युदयहेतुत्वात् एतत् सर्वम् अत्र कालनामनि निधो अभिधीयते । अत्र कालनिधी मूलोक्तानि सर्वाण्यपि वस्तुज्ञानानि विद्यन्ते तानि च पुण्यप्रभावात् चक्रवर्तिनः समीपे समुपस्थापितानि भवन्तीत्यर्थः । अथ सप्तमो निधिः महाकालाधिष्ठातृदेवस्य सप्तमं महाकालनिधिस्वरूपं तत्र च येषामुत्पत्तिः तामाह-'लोहस्स य इत्यादि ।
मूलम्-लोहस्स उप्पत्तो होइ महाकालि आगराणं च । रुप्पस्स सुवण्णस्स य मणिमुत्तसिलप्पवालाणं ॥७॥ छाया-लोहस्य चोत्पत्ति भवति महाकाले चाकराणाम् । रूप्यस्य सुवर्णस्य च मणिमुक्ताशिला प्रवालानाम् ॥७॥
तत्र लोहस्य च नानाविधस्य उत्पत्ति भवति महाकाले महाकालनामनि निधौ' तत्र तदुत्पत्तिराख्यायते इत्यर्थः, तथा रुप्यस्य सुवर्णस्य च मणिमुक्ताशिलाप्रवालानाम् तंत्र मणयः -चन्द्रकान्तादयः मुक्ताः मुक्ताफलानि शिलाः स्फटिकादयः प्रवालाश्च इति वाला है एवं हो रहा है वह सब रहता है . तात्पर्य यह है कि इस निधि से समस्त शुभाशुभ जाना जाता है. शिल्पशत-घर-लोह, चित्र, वस्त्र एवं नापित इन पांच शिल्पों के प्रत्येक शिल्प के २० - २० भेद है इस तरह से यह शिल्पशत तथा कृषि वाणिज्य आदि तीन कर्म-जो कि उत्तम, मध्यम एवं जघन्य के भेद से तोन प्रकार के हैं और जिन से प्रजाजनों का निर्वाह होता है उनका अभ्युदय होता हैं-जाने जाते हैं। सप्तमनिधि-लोहस्सय उप्पत्ती होइ महाकालि आगराणंच रुप्पस्स सुवण्णस्स य मणिमुत्तसिलप्पवालाणं। . इस महाकाल नामकी निधि में नाना प्रकार की लोहे की उत्पति बताई गई है . तथा चांदो, सोना मणि, मुक्ता शिला-स्फटिक आदि, एवं प्रवाल-मूंगा इत्यादि की खानों की उत्पत्ति बताई गई हैं। થઈ રહયુ છે તે બધુ રહે છે તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે એ નિધિથી સમસ્ત શુભ-અશુભ જાણવામાં આવે છે. શિ૯પશત ઘટ-લેહ, ચિત્ર, વસ્ત્ર તેમજ નાપિત એ પાંચ શિપનો દરેકે દરેક શિ૯૫ના-૨૦૨૦ ભેદે છે આ પ્રમાણે આ શિ૯૫શત તેમજ કૃષિ, વાણિજ્ય વગેરે ત્રણ કર્મ કે જે ઉત્તમ મધ્યમ અને જઘન્યના ભેદથી ત્રણ પ્રકારના છે. અને જેમનાથી પ્રજાએ નનિર્વાહ થાય છે, તેમને અસ્પૃદય થાય છે–જાણવામાં આવે છે.
सप्तमनिधि-लोहस्स य उत्पत्ती होइ महाकालि आगराणंच | रुप्पस्स सुवण्णस्स य मणिमुत्तसिलप्पवालाणं ||८ll
એ મહાકાલ નામક નિધિમાં અનેક પ્રકારના લોખંડની ઉત્પત્તિ બતાવવામાં આવી છે. તેમ ચાંદી, સેનામણિ, મુક્તાશિલા રફટિક વગેરે તેમજ પ્રવાલ-મૂંગા વગેરેની ખાની ઉત્પત્તિ બતાવવામાં આવી છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
