________________
८५८
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे
प्रपश्ञ्चनप्रकारः नृत्यवाद्यगीतादि यावन्नाटकम् प्रकारः इत्यर्थः तथा चतुर्विधस्य काव्यस्य ग्रन्थस्य धर्म १ अर्थ २ काम ३ मोक्ष ४लक्षण पुरुषार्थ निबद्धस्य अथवा संस्कृत १ प्राकृता २ पश३ संकीर्ण ४ भाषानिवद्धस्य गद्य १ पद्य २ व ३ चौर्ण ४ पदवद्धस्य वा उत्पत्तिः निष्पत्तिः तद्विधिः, तत्र आद्यं काव्यचतुष्कं धर्मार्थादि प्रसिद्धम् द्वितीयचतुष्के संस्कृतप्राकृतव प्रसिद्धमेव अपभ्रंशः तत्तद्देशेषु शुद्धतया भाषितम् सङ्कीर्ण भाषा शोरसैन्यादि भाषा तनिबद्धस्य तथा तृतीयचतुष्के गद्यम् अच्छन्दोबद्धं शस्त्रपरिज्ञाध्ययनवत्, पद्यं - छन्दोबद्धं विमुक्तयध्ययनवत् गेयम् निषाध ऋषभ - गान्धार - षड्ज-मध्यम- धैवत, परिशोधित तन्त्री लयसमन्वितं गेयं भवति तत्र गान्धाररीत्या बद्धं परिशोधितं गानयोग्यम्, गेयमिति, चौर्णम् बाहुलक विधि बहुलं गमपाठबहुलं निपात बहुलं निपाताव्ययबहुलम् ब्रह्मचर्याध्ययनपहुआ प्रदर्शन के प्रकार की तथा धर्म अर्थ काम और मोक्ष इन पुरुषार्थों के प्रतिपादन करने वाले ग्रन्थों को अथवा संस्कृत, प्राकृत अपभ्रंश और संकीर्ण इन चार प्रकार की भाषाओं - में निबद्ध ग्रन्थों को अथवा गद्य, पद्य, गेय और चौर्ण पदों बद्ध ग्रन्थ - इनकी और समस्त प्रकार के त्रुटिताङ्गों की निष्पत्ति होती है, इन में धर्मार्थादि पुरुषार्थं चतुर्थष्टय से निबद्ध जो चतुर्विध काव्य है वह तो प्रसिद्ध है तथा द्वितीय प्रकार का चतुर्विध काव्यभो जो कि संस्कृत प्राकृत भाषाओं में निबद्ध हुआ है. प्रसिद्ध है, अपभ्रंश काव्य निबद्ध होता है. तथा शौरसेनी आदि भाषाओं में जो काव्य निवद्ध होता है वह संकीर्ण भाषा निबद्ध काव्य है । तृतीय चतुष्क वह है जो भिन्न भिन्न देशों की भाषाओं में जो काव्य शस्त्र परिज्ञाध्ययन की तरह छन्दो रचना से निबद्ध नहीं होता है वह पथ काव्य है निषाघ, ऋषभ गान्धार षड्ज मध्यन और इन स्वरो में निबद्ध होता है और इन्ही के अनुरूप तन्त्रीलय आदि से समन्वित होता हुआ गाने के लायक होता है वह गेय काव्य है. जो काव्य ब्रह्मचर्याध्ययन पद की तरह बाहुलक विधि बहुल होता है । गम पाठ बहुत होता है । निपात बहुल होता है निपात अव्यय નના પ્રકારની તેમજ ધર્મ, અર્થ, કામ અને મેક્ષ એ પુરુષાર્થોનુ પ્રતિપાદન કરનારા ગ્રન્થાની અથવા સસ્કૃત, પ્રકૃત અપભ્રંશ અને સંકીણુ એ ચ૨ પ્રક:રની ભાષાએમાં નિબદ્ધ થ્રન્થાની અથવા ગદ્ય-પદ્ય ગેમ, અને ચૌર્ણ પદો થી બદ્ધ ગ્રન્થ-એમની અને સમસ્ત પ્રકારના ત્રુટિતાંગાની નિષ્પત્તિ હોય છે. એમાં જે ધર્યાં પુરૂષાથ ચતુષ્ટયથી નિમાઁ ચતુર્વિધ કાવ્યા છે તે તેા પ્રસિદ્ધ છેજ તેમજ દ્વિતીય પ્રકારના ચતુતિ ધ્ કાવ્યે પણ કે જે સરસ્કૃત, પ્રકૃત ભાષા એમાં તિબદ્ધ થયેલાં છે, પ્રસિદ્ધ છે. અપભ્રંશ કાવ્ય તે છે કે જે મન્ન મિન્ન દેશેાની ભાષાએમાં નિબદ્ધ હોય છે. તથા શૌરસેની વગેરે ભાષાઓમાં જે કાવ્યેા નિષદ્ધ હોય છે તે સંકીણુ ભાષા નિબદ્ધ કાવ્ય છે. તૃતીય ચતુષ્કમાં જે કાવ્ય શાસ્ત્ર પિ જ્ઞાઘ્યયનની જેમ છને રચનાથી નિબદ્ધ હાતુનથી તે પદ્ય કાવ્ય છે. નિષાધ, ઋષભ, ગાંધાર, ષડૂજ, મધ્યમ અને શ્વેત એ સ્વરમાં નિબદ્ધ હોય છે. અને એમના અનુરૂપજ તન્ત્રીલય વગેરેચી સન્ધિત થઈને ગાવાલાયક હોય તે ગેયકાવ્ય કહેવાય છે. જે કાવ્ય બ્રહ્મચર્યાધ્યયન પદની જે માહુલક બહુલ હોય છે. ગમ પાઠ બહુલ હોય છે. નિપાત
।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
