________________
प्रकाशिका टीका तृण्वक्षस्कारः सु. १८ भरतसैन्यस्थितिदर्शनम्
७५१ जकमिव प्राकृतशैल्या अकार प्रश्लेषात् अभिलीयमानम् अभिलीयमानम्-अशुचिसंसर्गशकया आत्मानं संवृण्वत् संवृण्वत् संगोपयत् संगोपयत् तथा 'खुरचलणचच्चपुडेहिं धरणियलं अभिहयमाणं अभिहयमाणं' खुरचरणचच्चपुटै धरणितलम् अभिनदाभिघ्नत्, तत्र खुरप्रधानाचरणाः खुरचरणास्तेषां चच्चपुटाः आघातविशेषास्तै र्धरणितलम् अभिघ्नदभिन्नत् खुराभिघातविशेषैः पुरोवति भूमितलं क्षोभयत् क्षोभयत् तारयत् तारयत् इत्यर्थः उक्तं च 'यः खुरैः खनेत्पृथिवीमश्वो लोकोत्तरस्मृतः' इति योऽश्वः पृथिवों खनति स श्रेष्ठो अश्व उच्यते इत्यर्थः अश्ववारप्रयोगनतितो हि हयोऽग्रपादौ उदस्यति, तत्रास्यशक्ति विशेषणद्वारेण दर्शयति 'दो वि अचलणे जमगसमग मुहाओ विणिग्गमंतंव' द्वावपि च चरणों यमकसमकं युगपद् मुखाद्विनिर्गमदिव निस्सारयदिव अयमर्थः ? इदमश्वरत्नम् अग्रपादादूर्वा न यत्तथा मुखान्तिकं प्रापयति यथाजन उत्प्रेक्षते इमौ चरणौ मुखाद्विनिर्गमयतीति चोत्प्रेक्षा पुनः क्रियान्तरदर्शनेनैतद्विशिनष्टि 'सिग्घयाए मुलाणतन्तु उदगमविणिस्साए पक्कमंत' शीघ्रतया मृणालतन्तूदकेऽपि निश्राय प्रक्रामत्, तत्र शीघ्रतया लाघव विशेषेण मृणालं कमलनालं तस्या तन्तुः-सूत्राकारोऽवयवविशेषः सच उदकं च तेऽपि निश्राय अवलम्ब्य अन्यद् दुर्गादिकं प्रक्रामत् सश्चरत् अयमर्थः-यथा अन्येषां सञ्चरिष्णुनां जलचरादोनां मृणालतन्तूदके पादावष्टम्भकेन भवतः तथा नास्येति, सूत्रे चैकवसमय यह अपने खुर टापों - प्रधानता वाले - चरणों से - पैरों से - पुरोवर्ती भूमि को आघात युक्त करता ई अर्थात् - क्षुभित करता २ चाल चलता है उक्तंच - " यः खुरैः - स्वनेत्पृथिवीमश्वो लोकोत्तरः स्मृतः" जब यह अपने ऊपर सवार हुए पुरुष के द्वारा नचाया जाता है तब यह अपने आगे के दो पैरों को एक साथ ऊपर को उठाता है - सो उस समय ऐसा ही प्रतीत होता है कि मानों उसके ये दोनो पैर एक साथ ही (मुहाओ घिणिग्गमंतं व इसके मुख से निकल रहे हैं (सिधाए मुणालतंतु उदगमवि णिस्साए पक्कमंतं) इसकी गती इतनी अधिक लाघवविशेष से युक्त होती है कि मृणाल तन्तु और जल ये दोनों भी इसके चलने में सहाय मत हो जाते हैं तात्पर्य यही है कि यह थल की तरह जल के ऊपर भी अच्छितरह चल सकता है और कमल नाल के ऊपर भी सरलता से चल देता है न वह चलते समय पानी में डूबता है ચાલતાં-ચાલતાં એ પિતાના ખુરોથી પુરવતી ભૂમિને તાડિત કરતા-કરતે એટલે કે અમને क्षयरतो-४२ता यावे छे. तय-"यः खुरैः खनेत्पृथिवीमश्बो लोकोत्तरः स्मृतः"
જ્યારે એ અશ્વ પિતાનો ઉ૫૨ અરૂઢ પુરુષ વડે નચાવવામાં આવે છે ત્યારે એ પોતાના આગળના બે પગેને એકી સાથે ઉપર ઉઠાવે છે તે તે વખતે આમ પ્રતીત થાય છે કે જાણે
सेना ये अन्न पर ही साथ ॥ (गुहाओ विणिग्गमंतं व) मेन भुसभांथी नीजी न रहा डाय ! (सिग्याए मुणालतंतु उदगमविणिस्साए पक्कमंतं ) सनी गति मारी બધી લાઘવ વિશેષ યુક્ત હોય છે કે મૃણાલ તંતુ અને પાણુ એ બને પણ એની ચાલમાં સહાયભૂત થતા હતા. તાતપર્ય આ પ્રમાણે છે કે એ સ્થળની જેમ પાણી ઉપર પણ ચાલી શકતું હતું, અને કમળનાલની ઉપર પણ ચાલી શકતું હતું. તે ચાલતી વખતે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
