________________
जम्बूद्वीपप्रशप्तिसूत्रे अन्यथा दशाईशब्देन वासुदेवानामेव प्रतिपाद्यतया ग्रहणं स्यादिति 'अहयं च दसाराणं' इति वचनात्, यद्यपि प्रतिवासुदेववंशोऽत्र नोक्तः तथापि उपलक्षणात् सोऽपि ग्राह्यः, तदनुक्तो कारणं च उपाङ्गानामङ्गानुयायित्वमिति स्थानाङ्गे वंशत्रयस्यैव प्रतिपादनात्, तत्कारणं च प्रतिवासुदेवानां वासुदेववध्यतया पुरुषोत्तमत्वानभ्युपगम इति वृद्धा आहुः एतदेवाह-'तीसेणं समाए तेवीस तित्थयरा इकारस चक्कवट्टी णव बलदेवा णव वासुदेवा' इति "तस्यां समायां त्रयोविंशतिस्तीर्थकरा एकादश चक्रवर्तिनः ऋषभभरतयोस्तृती यारके जननात्, नव बलदेवा नव वासुदेवाः, तत्र वासुदेवापेक्षया बलदेवानां ज्येष्ठत्वेन प्रागुपादानम्, एवं चोपलक्षणात्प्रति वासुदेववंशोऽपि ग्राह्यः 'समुप्पजित्था' समुदाद्यन्त । सू०५२॥
इति चतुर्थाऽरक उक्तः ४ । शब्द से बलदेव और वासुदेव का ग्रहण किया गया है वह उत्तर सूत्र के बल से ही ग्रहण किया गया है नहीं तो फिर प्रतिपाद्य होने के कारण वासुदेवों का ही ग्रहण होना चाहिये था 'अहयंच दसाराणं" इस वचन के अनुसार यद्यपि यहां पर प्रति वासुदेव का वंश नहीं कहा गया है तथापि उपलक्षण से वह भी यहां पर ग्राह्य है उसे जो यहां स्पष्ट रूप से नहीं कहा गया है उसका कारण उपाङ्ग अङ्गानुयायी होते हैं इस नियम के अनुसार स्थनाङ्ग में वंशत्रय का प्रतिपादन हैं तथा प्रति वासुदेव वासुदेव के द्वारा वध्य होते हैं इस कारण उन्हे उत्तम पुरुषों में परिगणित नहीं किया गया है ऐसा वृद्ध कहते हैं उस चतुर्थ काल में ही तेवीसं तित्थयरा इक्कारस चक्कवट्टी णव बलदेवा" २३ तीर्थंकर ११ चक्रवर्ती नौ वलदेव और नौ वासुदेव होते है यहां २३ तीर्थकर इसलिये कहे गए हैं कि ऋषभदेव भरत क्षेत्र में तृतीय आरक में हुए हैं वासुदेव की अपेक्षा बलदेव ज्येष्ठ होते हैं इसलिए उन्हे पाठ में प्रथम कहा गया है इस तरह उपलक्षण से प्रतिवासुदेव का वंश भी गृहीत हुआ जानना चाहिए-चतुर्थ आरक समाप्त-५२ આવેલ છે તે ઉત્તર સૂત્રના બળથી ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે, નહીંતર પછી પ્રતિપાદ્ય હોવાને લીધે વાસુદેવેનું જ ગ્રહણ થવું જોઈએ એવું જ વરાળ આ વચન મુજબ યદ્યપિ અત્રે પ્રતિ વાસુદેવને વંશ કહેવામાં આવેલ નથી, તથાપિ ઉપલક્ષણથી તેનું પણ અહીં ગ્રહણ થયું છે. તેને જે અત્રે સ્પષ્ટ રૂપમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આપેલ નથી. તેનું કારણું ઉપાંગ અંગાનુયાયીઓ હોય છે. આ નિયમ મુજબ સ્થાનાંગ માં વંશત્રય નું પ્રતિપાદન છે તેમજ પ્રતિવાસુદેવ વાસુદેવ વડે વધ્ય હોય છે, તેથી તેમની ઉત્તમ પુરુષોમાં પરિગણુના ४२वामा भावी नथी. वु वृद्धो ४९ छे. ते यतुर्थ ४ाण भir "तेवीस तित्थयरा इक्कारस चक्कवट्टो णव बलदेवा" २३ तीथ ४२।, १२ 34तासो, न सजव। भने નવ વાસુદેવ હોય છે. અહીં તીર્થકરો એટલા માટે કહેવામાં આવેલ છે કે અષભ દેવ ભરતક્ષેત્રમાં તૃતીય આરકમાં થયા છે. વાસુદેવની અપેક્ષા બળદેવ ચેષ્ટ હોય છે. એથી તેમને પાઠમાં પ્રથમ કહેવામાં આવેલ છે. આ પ્રમાણે ઉપલક્ષણથી પ્રતિવાસુદેવને વંશ પણ ગૃહીત થયા છે, તેમ સમજવું. પરા
ચતુર્થ આરક સમાસ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
