________________
५१८
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे रोऽन्ताः-पूर्वापरदक्षिणसमुद्रास्त्रयः चतुर्थों हिमवान् इत्येवं स्वरूपास्ते सन्ति वश्यतया अस्येति चातुरन्तः सचासौ चक्रवर्ती चेति चातुरन्तचक्रवर्ती 'समुप्पज्जित्था, समुदपद्यत आसोदित्यर्थः स कीदृशः ? इत्याह -'महयाहिमवंतमहं मलय मंदर जाव रज्जं पसासेमाणे विहरइ, महाहिमबन्महन् मलयमन्दर यावद्राज्यं प्रशासयन् विहरति, यावत्पदात् प्रथमोपाङ्गतः, माहिंदसारे इत्यारभ्य समग्रो राजवर्णको ग्राह्यः राजा औपपातिके एकादश सूत्रे द्रष्टव्यः तथाहि-महाहिमवान् हैमवत हरिवर्षक्षेत्रयो विभाजकः कुल पर्वतः तद्वत् महान् तथा मलयमन्दरमहेन्द्राणां पर्वतविशेषाणां सार इव सारो यस्य स तथा अन्त बलं यद्वा मलयादिविसारः प्रधानो यः स तथा पर्वतानां तध्ये मलयादयः पर्वतविशेषाः प्रधानास्तथाऽयमपि अन्य नरेन्द्राणां मध्ये प्रधान इतिभावः, एतादृशविशेषणविशिष्टः राजा राज्यं प्रशासयन् पालयन् विहरति इत्यत एव भरतं वर्षमिति नन्वेवमपि शाश्वती भरतनाम प्रवृत्तिः
तत्थणविणीयाए रायहाणीए भरहेणाम'-इत्यादि सूत्र २
टोकार्थ—उस विनीता नाम की राजधानी में ( भरहेणामं राया चाउरंतचक्कवट्टी समुपज्जित्था ) भरत नाम का चातुरन्त चक्रवर्तीराजा उत्पन्न हुआ-पूर्व पश्चिम और दक्षिण दिग्वर्ती तान समुद्र और चतुर्थ हिमवान् पवत जिस राजा के आधोन होते हैं वह चातुरन्त कहलाता है. ऐसा चातुरन्त चक्रवर्ती राजा जो होता है वह चातुरन्त चक्रवर्ती राजा कहा जाता है । ( महया हिमवंत महंतमलयमंदर जाव रज्जं जाव पसासे माणे विहरइ ) यह चातुरन्त चक्रवर्ती भरत राजा हिमवान् पर्वत के, मलय पर्वत के, मंदर पर्वत के और महेन्द्र पर्वत के जैसा विशिष्ट अन्तर्बल वाला था- अथवा मलयादि पर्वतों के जैसा प्रधान था ये मलयादि पर्वत अन्य पर्वतो के बीच में प्रधान रूप से परिगणित हुए हैं इसी - तरह से यह राजा भी अन्य राजाओं के बीच में प्रधान रूप से उल्लिखित होता था ऐसा यह राजा यावत् राज्य-का शासन करता हुआ-हर तरह से उसका संरक्षण और संभाल करता हुआ आनन्द से रहता था. इस कारण-इस क्षेत्र का नाम भरत क्षेत्र ऐसा हुआहैतत्थ णं विणीयाए रायहाणीप भरते णाम-इत्यादि सूत्र--॥२॥
t-(नाता नाम: २००४ पानीमा (भरहेणामं राया चाउरंत चक्कवट्टो समुप्पजित्था) भरत नामे मे यातुरन्त यती २i Gruन्न थयेपूर्व-पश्चिम मन દક્ષિણ દિગ્ગત ત્રણ સમુદ્રો અને ચતુર્થી હિમવાનું પર્વત જે રજાની અધિનતામાં હોય છે. તે ચાતુન્ત છે. એ જે ચાતુરન્ત ચક્રવતી રાજા હોય છે, તેને ચાતુરન્ત ચક્રવતી રાજા हवामा भाव छ. (महया हिमवंतमहतमलयमंदर जाव रज जाव पसासे माणे विहरह) એ ચાતુરન્ત ચક્રવતી ભરત રાજા હિંમવાનું પર્વતના, મલય પર્વતના, મંદર પર્વતના અને મહેન્દ્ર પર્વતના જેવું વિશિષ્ટ અન્તર્બળ ધરાવતા હો અથવા મલયાદિ પર્વતની જેમ તે પ્રધાન હતો. એ મલયાદિ પર્વત અન્ય પર્વતેમાં પ્રધાન રૂપમાં પરિગતિ થયા છે, આ પ્રમાણે જ એ રાજા પણ અન્ય રાજાઓની વચ્ચે પ્રધાન રૂપથી ઉલિખિત થતો હતો. એ તે રાજા થાવત રાજા-શાસન સંભાળતો, દરેક રીતે તેનું સંરક્ષણ અને તેની સંભાળ કરતે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
