________________
प्रकाशिका टोका सू. २० कालस्वरूपम्
१६१ यथा पूर्वाङ्गापेक्षया पूर्व प्रधान तथा पूर्वापेक्षया त्रुटिताङग प्रधानं तदपेक्षया त्रुटितमित्यादि रीत्या उत्तरमुत्तरं प्रथमप्रथमापेक्षया प्रधान २ बोध्यम् । एवं च शीर्षप्रहेलिका सर्वापेक्षया प्रधानं बहुत्तरसंख्यास्थानविषयत्वादिति । अथवा-विगुणं गुणरहितमित्यर्थः ।
अयमत्राशयः-पूर्वाङ्गपूर्वादिकानि अनादिसिद्धसंकेतमात्रवशादेव विवक्षित संख्याभिधायकानि, न पुनः पञ्चाशच्छतसहस्रादिवद् गुणनिष्पन्नानि । तथा च यथा पूर्वाङ्ग पूर्व च तथा त्रुटितादिकपदसमूहोऽपि विज्ञेयः । “विगुणं विगुणम्" इति वीप्सा तु अटितादिपदानां बहुत्वात् । ननु भवता पूर्वाङ्ग. पूर्बादिकानि अनादि सिद्ध संकेतमात्रवशादेव विवक्षितसंख़्याभिधायकानि इत्युक्तं, ततश्चैषामन्वर्थत्वाभाव इति पर्यवस्यति, परन्तु अन्वर्थत्वमेषां सुव्यक्तमेव, तथाहि- अङ्गं तावत्कारणं, कारण च कार्यसापेक्षम्, २ का प्रधान होता है ऐसा भाव निकलता है.तथा च पूर्वाङ्ग को अपेक्षा पूर्व में प्रधानता-प्रकर्ष युक्तता है, पूर्व को अपेक्षा त्रुटिपाङ्ग में प्रधानता है, त्रुटिताङ्ग की अपेक्षा त्रुटित में प्रधानता है इत्यादि रीति से उत्तर उत्तर में प्रथम प्रथम को अपेक्षा से प्रधानता जाननी चाहिये । इस तरह शीर्ष प्रहेलिका में सब की अपेक्षा प्रधानता है क्योंकि वह बहुतर संख्याके स्थान का विषय है अथवा-"विगुणम्', इसका अर्थ गुण रहित ऐसा भी होता है इस पक्ष में ऐसा भाव निकलता है कि जिस प्रकार पञ्चाशत् शतसहस्र इत्यादि गुण निष्पन्न हैं उस तरह से ये पूर्वाङ्ग पूर्व आदि गुणनिष्पन्न नहीं हैं ये तो केवल अनादिसिद्ध संकेत के वश से ही विवक्षित संख्या के अभिधायक हैं “विगुणं२, ऐसा जो दो बार कहा गया है वह त्रुटित भादि पदों को बहुता को लेकर कहागया है। शंका-आपने अभी पूर्वाङ्ग पूर्व आदिकों को अनादि सिद्ध संकेत के वश से ही विवक्षित संख्या के अभिधायक कहा है तो इसका तात्पर्य-भाव यही हुआ कि इनमें अन्वर्थता नहीं हैं परन्तु ऐसी बात तो है नहीं कि क्यों इनमें अन्वर्थता है और वह इस प्रकार से है-अङ्ग कारण होता આગળ નું પ્રધાન થાય છે એ ભાવ સ્પષ્ટ થાય છે. તથા ચ-પૂવગની અપેક્ષા પૂર્વમાં પ્રધાનતા પ્રર્ષ યુક્તતા છે. પૂર્વની અપેક્ષા ત્રુટિતાંગ માં પ્રધાનતા છે. ત્રુટિતાંગની અપેક્ષા ત્રુટિત માં પ્રધાનતા છે. ઈત્યાદ્વિરૂપમાં ઉત્તર ઉત્તરમાં પ્રથમની અપેક્ષાએ પ્રધાનતા જાણવી જોઈએ. આ રીતે શાર્ષપ્રહેલિકામાં સર્વની પ્રધાનતા છે કેમકે તે બહુતર સંખ્યાત સંસ્થા નને વિષય છે. અથવા વિલુન્ આને અર્થ ગુણ રહિત પણ થાય છે. આ પક્ષમાં એ ભાવ પણ નીકળે છે કે જે પ્રમાણે પંચાશત શતસહસ્ત્ર ઈત્યાદિ ગુણે નિષ્પન છે. તેમ એ પૂર્વાગે પૂર્વ આદિ ગુણ નિષ્પન્ન નથી. એ તે ફકત અનાદિ સિદ્ધ સંકેત વશથી १ विवक्षित सध्यान। मनिधाय छ विगुणम्,,.२ मे पा२ ४२वामा मा०यु छेते ત્રુટિત આદિ પદેની બહુલતાને લીધે કહેવામાં આવેલ છે, શંકા–તમે હમણું પૂર્વાગ પૂર્વ આલિકાને અનાદિસિદ્ધ સંકેતના વશથી જ વિવક્ષિત સંખ્યા ના અભિધાયક કહેલ છે તે આને અર્થ એ થયો કે આમાં અર્થત નથી. પરંતુ ખરેખર એવું નથી કેમકે આમાં અવર્થતા અને તે ખા પ્રમાણે છે. અંગ કારણ હોય છે. અને તે કાર્ય સાપેક્ષા डाय छे. मही पूर्वा ॥३५ २५ नुय पूछे तथा तो पागमा 'पूर्वस्य अङ्ग'
૨૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
