Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sure 2.6 bhAlikA AUDIESE For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maharSi Atreyamuni bhASitA, hArIta saMhitA (Arya vaidyaka graMtha) mULa sahita zuddha gurjara bhASAMtara. prasiddha karanAra, jayarAma raghunAtha muva--"kuMvarNa, vaidya jJAna prasAra mA." prathamavRtti--prata 2,000. muMbaI nirNaya-sAgara mukAyaMtramAM mudrAMkIta sarva adhikAra svAdhIna. -- -- . -- . . . . . saMvat 1948.-sana 1892, mUlya rU. 3. For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "He who has merely learnt the principles (of medicine) and received no practical instructions, loses his presence of mind when he sees it patient, just as a coward gets confused in a battle. On the other hand, he who through mere ashness has obtainer mere facility in practical work, and nows not the principles of medicine (as taught in books) noes not deserve commendation of the learned but punishment from the King. Both these are unaccomplished and wfit to become practitionersjust as .. bird wavil a single wing is able to fly." Sus'ruta. For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "je purUSe mAtra vaidyakazAstranA ta ja abhyAsa karyA che, paNa jAtI anubhava meLa nathI te jema eka vhIkaNa purUSa laDAImAM jatAM gabharAya che tema eka regIne tapAsatAM vibhramamAM paDe che. bIjI tarapha -je koie vagara vicAre upacAra karavAmAM thoDuM jJAna meLavyuM che paNa vaidyakazAstranA tane abhyAsa karyo nathI te vidvAnI prazaMsAne pAtra thato nathI paNa rAjya taraphathI zikSAne pAtra thAya che. jema eka pakSI eka pAMkhathI uDavA asamartha che tema A banne jaNAo vedhakane dhaMdho calAvavA apUrNa ane lAyaka che. suzruta, For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upodudhAta, mANasanA zarIranI racanA ane tenI A jagatamAM sthiti uparathI ApaNane spaSTa samajAya che ke, koI paNa kALa evo na hota ke temAM manuSyanA zarIranI svAbhAvika sthitimAM pheraphAra thayA chatAM tene upacAra karavAmAM nahi AvatuM hoya. ghaNuM jUnA kALathI Arya lokomAM vaividhA athavA Ayurveda jANItuM che e vAtane ghaNuM pramANa che; AryonA sauthI prAcIna gaNAtA vedamAM vaividhAne lagatA ullekha hAma ThAma karelA jovAmAM Ave che, temAM seMkaDo vanaspationAM nAma ane upaga kahevAmAM AvyA che temAM vaivonAM nAma ane te saMbaMdhI amuka amuka zedha karanAranAM nAma tathA stavana ApavAmAM AvelAM che; temAM zarIrane lagatuM varNana tathA zarIranA avayanuM varNana ApavAmAM AveluM che; ane chevaTe vaidavidhA jyAre pUrNa dazAne pahoMcI tyAre Ayurveda e vedanA eka aMgarUpa jU paNa lakhAya che. - pazu pakSIo paNa pitAnA zarIramAM thayelA amuka vyAdhionuM nidAna jANyA vagara ke saMprApti samajyA vagara tenI cikitsA kare che ema ghaNI vAra jANavAmAM AvyuM che. e temanI cikitsA eTalI svAbhAvika che ke tene vaidavidhA ke cikitsAnuM nAma ApaNe ApatA nathI, paNa teja svabhAvane anusarIne manuSyo jyAre cikitsAnA niyama karAve che tyAre ApaNe tene vadhavidhA kahiye chiye. manuSyanI pravRtti e vivAnA zedha tarapha kevI rIte thaI tenuM savistara varNana eka jUdA nidhIthIja thaI zake, tathApi AryAvartamAM vasanAra Aryone tene zodha karavAne ghaNI anukULatAo hatI e te sarva koInA samajyAmAM jhA Ave evI che. vedamAM pazuonA yajJa karavAnI vidhi kahevAmAM AvyA che tathA te pazuone kema kApavAM kema cIravAM e temane te kAraNathI viditaja hevuM joIe. A prasaMgathI temane prANInA aMganA jUdA jUdA AMtara avayavo tathA tene upayoga jANavAmAM Avela have joIe eTaluM ja nahi, paraMtu aMgane cheda bheda karavAne zastro kevAM joIe tenI banAvaTa paNa sUjhelI devI joIe. AryAvata jUdA jUdA prakAranI eTalI badhI vanaspatithI bharapUra che ke Aryo jevA tINa nirIkSA karanAranI dRSTi temanA guNadoSa tapAsavA tarapha sahaja rAya e banavA jevuM che. je je viSaya jenA jenA jANavAmAM AvyA te viSaya te pitAnA ziSyone kaheto gayo ane ene For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadhAta. pramANe paraMparAthI cAlatA AvelA anubhavamAM vadhAro thatAM thatAM vaidyavidyA eka vakhata saMpUrNapaNAne pAmI gaI hatI. ApaNuM jUnA vaidhakanA graMtha jotAM ApaNane jaNAya che ke je anubhava ApaNA prAcIna Aryoe meLaveluM che te ghaNe che. ema chatAM paNa temAM sudhArA vadhArAne avakAza nathI ema kahevAnI amArI matalaba nathI. hajI temAM ghaNo sudhAre vadhAre thaI zake ema che, paraMtu jeTalo anubhava temaNe meLavI mUkyo che te prathama jANa gayA pachI ja temAM je kAMI sudhAro vadhAre thAya te thaI zake; A kAraNathI vaividhAnA prAcIna graMthone zodha karI tene abhyAsa karavAnI sarvane agatya che. vaividhAnA graMtha mAtra vaidyoneja kAmanA che eTaluM ja nahI, paNa te sarvane avakana karavA jevA che. kahevata che ke "prakSAnA pAya duvinaMtaY --" kAdavamAM paga baLIne pachI dhoI nAkhavA karatAM temAM paga naja baLavo e sauthI sAruM che." tema vaidyaka zAstranA ajJAnathI roga thavA devuM ane pachI tene dUra karavAnA upAya karavA te karatAM roga utpanna thavA na deva eja zreSThatara vAta che. paNa vaidhaka zAstranA graMthonuM sAmAnya avakana paNa vinA A reganA kAraNe ( hetuo) jANavAmAM AvatAM nathI, te pachI thanArA rogathI dUra to zI rIte rahevAya? keTalAkanuM kahevuM ema che ke, vaidaka zAstra jevA gahana viSayane gurU pAsethI barAbara abhyAsa karyAvinA zuMThane gAMga; maLe gAMdhI thaI besavA jevuM keTalAka kare che - vaidhakanA bhASAMtarane graMtha hAthamAM leI teTalA vaDeja vaidya thaI jIvanA jokhamavALo vaidhakano dhaMdhe calAvavA maMDI paDe che e kevaLa hasavAjevuM ane dhikAravA jevuM kAma che. A vAta amAre paNa sarvathA mAnya che. vidhekanA graMthenAM bhASAMtare bahAra pADanArane kAMI evo hetu heta nathI ke te vAMcIne dareka mANase vaidha thaI paDavuM. temanA hetu nirALA hoya che, ane tene mane A paNa eka hetu che ke sAdhAraNa mANasa rogAdinA hetu jANIne roganI utpattithI dUra rahI zake. mANasa AhAra vihAranA niyamo jANe tathA rAka vagerenA guNa avaguNa jANe te beDa ghaNe darajaje te pitAnuM ane pitAnA kuTuMbanuM hita karI zake. vaLI keTalAka sAmAnya rogo upara evA upacAra hoya che ke, vaidhanI salAha lIdhA vinA paNa te upacAra je vakhatasara lAgu karavAmAM Ave te tethI manuSyane te roga maTI jAya che athavA temAMthI bIje bhayaMkara . rega thatAM aTake che. keTalIka vAra manuSya evI jagAe paDelA heya che ke jyAM temane kaI sArA vaidyanI salAha levAnuM banI AvatuM nathI; eve prasaMge temaNe meLavI rAkheluM sAdhAraNa jJAna bahu upayogI thAya For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadyAta. che tathA je temanI pAse koI auSadha taiyAra heya che te te lAgu karavAne paNa anukaLa paDe che. vaivakanA graMtha vAMcavAthI AvA AvA bIjA aneka phAyado che je gaNAvavAnI atre ame jarUra jotA nathI tathApi eTaluM te kahevuM ja joIe ke suSTinI utpattithI te AkharasudhI vaivavidyA sadAkALa upayogI che. vaidyaka jANanAra game te sthaLamAM jAya te tyAM paNa tene khapa che. eka vidvAna kahe che ke, kasyadoSaHkulenAsti, vyaadhinaakenpiidditaaH| vyasanaMkena na prAptaM, kasya saukhyaMniraMtaram // artha -kanA kuLamAM doSa nathI? vyAdhivaDe koNa pIDita nathI ? duHkha kone nathI paDayuM? ane konuM sukha sadAkALa eka sarakhuM TakI rahyuM che? badhAnA javAbamAM nakAraja Avaze. ema che tyAre ApaNe jANavuM ke koI mANasa koI ne koI paNa vyAdhinA upAdhimAM te kharaja, ane "regIne mitra keNI--vidya" e nyAyathI vaidyavidyAne mAhItagAra game tyAM mitratA prApta karI zake che. sAmAnya lekonA karatAM vaidyone vaidhakanA graMthe ghaNA upayogI che e te nirvivAda che tathApi amAruM kahevuM ema che ke A kALamAM vidyone vidyakanAM bhASAMtaranA graMtho ghaNA upayogI che, hamaNu vaidha nAmadhArI panuSyamAMthI saMskRta bhASA jANanArA ghaNA thoDA puruSo che, ghaNuM jaNe te 'bhagatamAM paNa mAthuM mAryuM nathI hotuM. paNa "je na magAya bhIkha, to vaiduM zIkha" ema keTalAka te mAtra sArA rojagAranA abhAveja vaidha thayelA hoya che. jeo peDhI darapeDhInA vaidya hoya che te paNa sAruM zIkhelA hotA nathI. kiM bahunA! na zIkhelAomAM paNa zIkhyA puratuM ja samajavAnI zaktivALA ghaNAka heya che. ema vaidhakanA dhaMdhAnI sthiti che, te vakhate te dhaMdho karanAranA hAthamAM je vaidhakanA prAcIna graMthanAM bhASAMtara mUkavAmAM Ave to avazya teo potAnA jJAnamAM vadhAre karI pitAne dhaMdho sArI rIte karavAne zaktimAna thAya. keTalAka ema mAne che ke evA abhaNa vaidyone vaidhakane dhaMdho karatAM aTakAvavAne kAyado karAve, paNa A temanuM mAnavuM bhUla bhareluM che. kemake kaI mANase vaidhakano dha karyo che ke nahi, enI maryAdA TharAvavAnuM kAma bahu muzkela che. pitAnA chokarAne ceka AvavAthI ajamo phakAvanArI mAtAe, athavA chokarAne tAva AvavAthI kivanana ke kariyAtuM ApanAra pitAe, athavA mitranuM mAthuM dukhavAthI AmoniyA suMdhADanAra ke tAMdaLajAnAM mULa mAthe baMdhAvanAra mitroe vaidhakano baMdha karyo kahevAze? TuMkAmAM A saMbaMdhI kAMI nibaMdha karavAmAM Ave, tathApi sAmAnya vaidyakazAnane upayoga tethI For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ughAta. leza paNa ghaTI zakato nathI. pratyeka mANase jo aMdagI bhogavavI ghaTe che te tene jIMdagInAM AdhArabhUta to, tene sthira karanAra ta, ane tene laMbAvanAra to paNa vedhakanA graMthomAMthI avazya jANavA ghaTe che. vaidyakazAstra upara atyArasudhImAM aneka graMtho saMskRta prAkRta bhASAmAM lakhAyA che, paNa saMskRta bhASAmAM racAyelA graMtho paikI caraka, suzruta ane vAgabhaTa A traNa mukhya manAya che. eneja AyurvedanAM traNa prasthAna kahe che. Atreya saMhitA tenA karatAM paNa jUnI che. ema keTalAMka pramANethI mAlama paDe che. ghaNA jUnA graMthomAM AtreyasaMhitAno ullekha kareluM jovAmAM Ave che. Atreya saMhitAmAM e graMthanA sarvathI prAcIna paNa viSe kahe che ke - "tritayu vaivo dvAre zuzrutamataH | kalau vAgbhaTanAmnazca garimAtra pradRzyate" // e uparathI satyayugamAM Atreya saMhitA pramANe cikitsA karavAmAM AvatI hatI to bIjA badhA karatAM enI prAcInatA siddha thAya che. e Atreya saMhitA teja hArIta saMhitA ema mAnavAne paNa kAMI vAMdho nathI. kadAca koInA manamAM A graMthaviSe caraka suzrutanA jeTaluM mAna na hoya !! tene mATe eTaluM ja bolavuM basa thaze ke jevI rIte mahAmA Atreya (punarvasu) munie potAnA ziSya agnive. munie kahelA Ayurvedane graMthe carakasaMhitA e nAmathI oLakhAya tevI ja rIte e ja Atreya munie pitAnA ziSya hArita munine kahelA Ayurvedano A graMtha hAritasaMhitA athavA AtreyasaMhitA e nAmathI oLakhAya che. juo graMthanA AraMbhamAM "AtreyaM bahuziSyaisturAjitaM tapasAnvitam / papracchaziSyohArItaH sarvajJAna midaM mahat // graMthamAM paNa sarvatra lakhe che ke " su mAre to e pramANe Aya ane hArIta bannenAM nAma emAM aMkIta thayAthI A saMhitAne keI Atreya ane koI hArIta evA nAmathI vyavahAra karatA haze. keTalAka ema mAne che ke Atreya saMhitA te luptaja thaI gaI che, kemake saMgraha, bhAvaprakAza, vagere graMthamAM AtreyamAMthI lIdhelA je vacane dAkhala karelAM che te AmAM jovAmAM AvatAM nathI. A takarAra dhyAna ApavA jevI che kharI; paNa jyAre graMthanI prAcInatA, lekhanI azuddhatA ane pAThAMtaranI pracuratAupara vicAra kariye chiye tyAre paNa anumAna thAya che ke, A jUnA graMthamAM eka vakhata eka jaNane je For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadyAta. ka hAtha lAgyA hoya te bIjI vakhata hAtha na paNa lAge, ane eka vakhata je leka temAM na javAmAM AvyA hoya te jovAmAM paNa Ave. gujarAtI bhASAnA mahAkavi premAnaMdane thaI gaye kAMI bahu varSa thayAM nathI, kadAca 250 ke te lagabhaga varSa thayAM haze to paNa tenA okhAharaNanI zI avasthA thaI che te juo. eka prata jyAre dara kaDavAMnI hAtha Ave che tyAre bIjI prata 9 kavAnI ane trIjI prata 68 kaDavAnI to jethI prata 42 kaDavAMnI ane vaLI pAMcamI prata phakta ra7 kaDavAMnI ja maLI Ave che. A badhAmAMthI premAnaMda viracita mULa prata kayI haze te moTA saMzayanI vAta thai paDe che. kaI ema mAne che ke sauthI ochAM kaDavAMnI prata mahAkavie lakhelI hevI joIe ane pAchaLathI bIjA kavioe temAM umere karavAthI kaDavAne vadhAro thayelo hovo joIe; koI ema kahe che ke 42 kaDavAMnI prata tenI lakhelI chatAM pAchalA kavioe doDha DAhApaNa karIne temane nIrasa lAgelAM kaDavAM gALI nAkhelAM hovAM joIe; kAI kahe che ke nava divasamAM vecAI rahe teTaluM TUMkuM karavA mATe keTalAMka kaDavAM pAchaLathI bIjA kavioe ochAM kyAM haze. jotiSanA bALabodha nAme graMthanI paNa eja dazA che. AvI ja rIte kadAca Atreya saMhitAnuM paNa thayuM hoya te kabIra vaDanA thaDanI paDe te AjanA zodhakane bhamAvanAruM thAya kharuM. A graMthanuM bhASAMtara karavA mATe vaDodarAnA nivAsI rA, rA, TAlAla narabherAma bhaTane vinavatAM temaNe hArata saMhitAnI pAMca prata ekaThI karI hatI, jemAMnI be baMgALAmAM vidalAlasene eDiTa karI chapAvelI hatI. eka prata vaDedarAnA vaidya jagannAtha prANazaMkara pAsethI lakhelI saMpUrNa maLI hatI, te saMvata 1745 nI sAlamAM kuMdelA gAmamAM lakhAyelI hatI. bIjI be prate zrImaMta gAyakavADa sarakAranA vidya bApubhAI lakSmIrAmanA cirajiva ghanazyAma vidya pAsethI maLI hatI, temAMnI eka prata saMvata 15 ne saikAmAM lakhAyelI hatI ane bIjI tUTaka hevAthI sAla jANavAmAM AvI nathI tathApi tepaNa teTalI ja junI haze ema tenA lekha uparathI mAluma paDatuM hatuM. vinoda lAlasenanI prate mArI taraphathI mokalI ApI hatI. te je ke ame sudhArelI hatI tathApi te ghaNI jagAe azuddhaja hatI. vaidya ghanazyAmavALI be prate paNa lekhaka doSavALI hatI tathApi vineda lAlasenanI chApelI prate karatAM te ThIka hatI. vaidya jagannAthavALI prata se karatAM kIka hatI tathApi azuddhatA te temAM paNa hatI paraMtu Ama cAra pAMca prato maLI AvavAthI te uparathI eka navI sudhArelI prata utpanna karavAne bhASAMtara kartAne keTalIka rIte anukULa paDavuM. meLavelI pratAnA pATha ghaNI jagAe eka For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upodghAta. bIjAthI jUdA paDatA hatA, paNa jyAM arthanA taphAvata na hoya tyAM temaNe eka zuddha pArka pasaMda karI bIjA cheDI dIdhA hatA; paraMtu jyAM arthanA taphAvata mAlama paDayA tyAM je pATha ghaNI prateAmAM maLate AvyA te rAkhI lei bIjo pATha phUTa noTamAM pratAAMtara tarIke atAvyA che. pADAMtara batAvavAmAM vinedalAlasenavALI prata temane prathama maLI hatI mATe tene temaNe pehelI prata gaNI che; vaidya dhanazyAmavALI e pratAmAMthIekane bIjI ane khIjIne trIjI prata gaNI che; tathA vaidya jagannAthavALI pratane ceAthI prata gaNI che kemake te graMthanA pAchaleA bhAga lakhAtI vakhate maLI AvI hatI. bhASAMtara karavAmAM AvA azuddha graMthAne lIdhe rA. rA. TAlAla narabherAmane je muzkelI paDI haze te mAtra 'jaLAmadhye mAsA jhopa gheto kaisA // jAve tyAcyA vaMzA, tevhAM " e kahevata pramANe tevAM kAma karanAraneja te pUratI rIte samajAi zakAze. koi koi vAra aMdhI pratAmAM eka pATha jUdI jUdI rIte azuddha mAlama paDatA tyAre temanA mata sAthe keTalAka vRddhu vaighonA anumata meLavI temane lakhavAnI jarUra paDatI. ane AvI rIte thavAthI dhAryA karatAM kALakSepa vizeSa thayeA che. TUMkAmAM hArita saMhitAnA graMthane ghaNI pratA meLavI saModhana karI zuddha karavAmAM tathA tenuM bhASAMtara paNa jema bane tema yathArtha karavA tarapha rA. rA. gheTAlAla narabherAma bhaTTe pUratI phALajI rAkhelI che, jethI A graMthanA sArA upayoga thavAnI A rAkhavAmAM Ave che. A prastAvanA pUrI karatAM pehelAM AvA graMthA vAMcanArane e ela kahevA ucita jaNAya che. vaidyavidyAnA graMthA mAtra vAMcIne vaidha thavAnI AzA rAkhavI e kevaLa hasavA jevuM che. AvA graMthA vAMcavAthI vaidha thavA sivAya paNa ghaNA ghaNA prakAranA lAbha manuSyane maLI - zake che e ame pUrve kazuMja che, tathApi jevI icchA emaja hoya ke mAre vaidha thavuM che. teNe to koI vidvAna vaidya pAse AvA graMthonA sAdyaMta abhyAsaja karavA joie; kAraNa ke vaidyaka vagerenA graMthAmAM graMthakAra ghaNI vAra potAne anubhavathI ke atiparicayathI sehele thai paDelA viSaya bIjAne paNa selAja haze, evA bhramathI TuMkAvI nAkhe che ke bilakula cheoDI de che. evA prasaMge svabuddhithI kevaLa pustaka uparathI thayele vaidha guMcAya che ane prasaMga paDatAM game tevAtarka karI kAMine hAme kAMI pharI bese che. A hAtimAMthI bacavAne teNegurUdvArA jJAna meLavavuM jarUranuM che, ane tema karavAmAM tene AvAM pustako ati upayogI thaze. prasiddha kartA. For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. prathama sthAna. viSaya. pUcha. viSaya. pRSNa, vidha gaNadeSa kathana. | gInA upacAra karavAnuM phaLa 13 dezakALAdi parijJAna. ... 13 maMgaLAcaraNa. . ... 1 vaidhanuM vaidhatva ... ... Atreya tathA hArItano saMvAda. 1 be prakArane upakrama che. 14 vaidyanA guNadoSa ... . 5 vaidhanA be prakAra . . 14 zAstra zikhavAno vidhi - 6 vyAdhinA sAdhyAdiprakAra : 14 "cikitsA saMgraha. upacAranuM phaLa . doSazeSathI hAni ... ATha prakAranI cikitsA ... | kupathyathI nukazAna . zalyataMtra .. * vaidhakarma nideza . . 16 zAlAkya " .. laMghananI gyatA - kAya cikitsA jaTharAgninuM karma - .. agada cikitsA sAmanirAma vyAdhinA upakrama bAla cikitsA vaidyanI yogyatA * * viSe taMtra . . *** 11 vaidhanuM jJAna * * 18 bhUta vidhA . upacAra karavA yogya manuSya. vAjIkaraNa * * | dhana ApanArI cikitsA rasAyana taMtra * * 12 yaza , , . 14 upAMga cikitsA . * 12 deSa 19 vighazikSAne upakrama. | upasaMhAra * * * 20 upacAra karavAnI yogyatA. 13 RtucaryA. * auSadhopacAra | dezakALanuM jJAna ja 20 2 2 2 2 2 2 2 2 4 For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. - 38 naiRtya , , pazcima viSaya. paNa. | viSaya. dezanA prakAra , . 20 vAyunA pravAhanI pravRtti * 38 AnapadezanuM svarUpa pUrvadizAne vAyu jAMgala dezanuM svarUpa agnikeNa, sAdhAraNa dezanuM svarUpa malayAcaLane , kALajJAna * * dakSiNadizAne, kALanAM svarUpa * upAdaka kALanuM svarUpa pravartaka , , vAyavya che e saMhAraka , , uttara i >> kALanuM sanAtanapaNuM IzAna ,, ,, kALanuM nAzaka svarUpa katrima vAyunA guNa kALanAM bIjAM svarUpa vastrane vAyu. RtucaryA ... , carmane .. be ayananuM nirUpaNa vAMsane , " dakSiNAyananAM lakSaNa kAMsyapAtrano vAyu uttarAyananAM lakSaNa tAlapatra ane kelapatrane vAyu 43 varSARtunA upacAra vIrone tathA morapIMchane vAyu. 43 zira6 , >> | Rtu para vAyune pravAha43 hemaMta ,, eka dIvasamAM chaRtune prakAra 44 hematopacAra mATe bIjA ! jherI vAyune samaya - 44 AcAryonuM mata . 30 no prakopa tathA upazama. 45 zizipacAra - 31 vAyunA prakopanuM nidAna - 45 vasaMtapacAra.... | pittanA , , grISma upacAra - 33 kaphanA , , 47 doSa prakopa be doSanA eka prakopanuM nidAna 48 sannipAtanI utpatti - 48 vayanuM jJAna , cha prakAranA rasa. prakRti jJAna , vAtaprakRtinuM lakSaNa . 37cha prakAranA rasanA guNadoSa 47 pittaprakRtinuM , . 37 madhura vIrya * * 51 kaphaprakRtinuM , . 38 kaDavA rasanuM vIrya - 51 samaprakRtinuM , , 38 tIkhA rasanuM vIrya - 51 For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. viSaya. pRSTha. viSaya. pRSTha. khATA rasanuM vIrya . para sarovaranA pANInA guNa 64 kaSAya rasanuM vIrya nadIonA prakAra khArA rasanuM vIrya - 53 sAmAnya nadInA guNa - 64 pASANa jaLa varga. retIvALI che pANInA prakAra , himAlayamAMthI upajelI nadIgAMgajaLanI parIkSA enA guNa + 65 gAMgajaLanA guNa 55 malayAcaLanI nadIonA guNa sAmudrajaLanA guNa gaMgAmAM maLanArI 66 cAra prakAranI vRSTi siMdhumAM maLanArI , rAtrivRSTi nA guNa pazcimatarapha vehenArI nadIo divAvRSTi , para pazcima parvatamAM upajelI , 67 durdinavRSTi ,, | gautamane maLanArI nadIo ka7 kSaNavRSTi , | dakSiNa dezamAM vehenArI nadIo 68 zrAvaNa vRSTi | nadIone vistAra * 18 bhAdrapavRSTi, pRthvInA prakAra ane guNa- 68 AdhinavRSTi, bhUmIbhAga pramANe jaLanA guNa 68 kArtikavRSTi , pANInA bIjA cAra prakAra svAti jaLanA guNa pAdikanA guNa akALavRSTinA guNa - 58 regodakanA ,, karAnA pANInI utpatti aMzadakanA , karanA pANInA guNa - 60 AdikanA , jhAkaLanA che , " 60 zitadakanA, hImanA , 61 uSNadakanuM lakSaNa pRthvI paranA pANInA ATha prakAra 61 uSNadakanA guNa nadInA pANInA guNa . 61 jaLapAnane vidhi ubhida , jharaNanA , . dara kSIra vage. veheLiyAnA che vAcatA A kUvAnA , , 63 dUdhanI utpatti.. taLAvanA , . 63. * dudha. - 71 * 95 For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. } ng ng ng ng ng viSaya. pRSTha. | viSaya. dUdhanA sAmAnya guNa , 77 bakarInI chAzanA guNa .. jUdA jUdA raMganI gAyanA | traNa prakAranI chAza dUdhanA guNa traNa prakAranI chAzanA guNa gAyanA dUdhanA guNa chAza pIvAne vidhi . bakarInA , - 78 ! chAza pIvAno niSedha .. 88 gheTIne mAkhaNa, bheMsanA 78 | mAkhaNanA guNa uMTaDInA dUdhanA phINanA guNa nArInA , . 98 | dhI, savAranA che | gAyanA ghInA guNa sAMjanA , dUdha bagADanArA khorAka vagere. kSIrapAnane vidhi " 80 uMTaDInA ng ng bakarInA , bheMsanA , ng s s dahIM. gheTInA ghaDInA dUdhanA gAyanA dahIMnA guNa bakarInA bheMsanA uMTaDInA strInA s s s s s s s trInA nava gheTInA varSARtunA zaraRtunA , * 85 hemaMtaRtunA , ziziraRtunA, vasaMtaRtunA , grISmaRtunA , dahIM na khAvAne vidhi dahIM khAvAne vidhi chAza, gAyanI chAsanA guNa bheMsanI , gAyanA mUtranA guNa. . bakarAnA , gheTAnA bheMzanA hAthInA ghoDAnA uMTanA gadheDAnA , manuSyanA prasUtA ane aprasUtAnA mUtranA guNa " 97 $ $ $ $ $ - 85 . 85 For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. viSaya. pRSTha. viSaya. pRSTha. baLadanA mUtranA guNa 97 rAtI zALanA maMDanA guNa 105 dhaLA khAnA maMDanA guNa. 106 java tathA ghauMnA maMDanA guNa 106 ghaLI seraDInA guNa ha8 zudra dhAnya maMDanA guNa.... 16 kALI ,, ,, , 98 zudra dhAnyanI khaTAzano guNa. 107 yaMtrathI kADhelA zeraDInA rasanA bhaI varga. | guNa , ... | *yuSa vage. taila, navasA varga. cuzIne khAdhelI seraDInA | kaLathIne yuSa * 107 rasanA guNa... - 48 tuvaranI dALanA yuSanA guNa 107 rAkhI mukelA rasanA guNa.. maganI che , pAvelA rasanA guNa : caNAnI ,, ,, kAkabanA guNa - - 100 aDadanI ,, ,, 108 goLanA guNa 100 varya karavA jevA yUSa .. 108 guDakhaMDanA guNa khAMDanA guNa * * 101 sAkaranA guNa .. . rega para goLanI janA. 10 talanA telanA guNa ... 100 sarasavanA che kAMika vage. | aLasInA ,, . 111 tuSadakanA guNa. .. 103 eraDIyAnI , 111 thavAnsanA guNa, 103 rAtI ereDIne, ... 111 ghaunI kAMjInA guNa. .. kasuMbInA , javanI tathA ghauMnI kAMjInA | jUdA jUdAsthAvara telanA guNa 112 vizeSa guNa. 104, java vagerenA che je 113 jAranI kAMjInA guNa 104 sthAvara telanA sAmAnya guNa 113 kAMjI kayAM na vAparavI . 104 | vasAnA guNa , 114 kAMjI kyA rogamAM hita kare che. 105 dhAnya varga. maMDa varga.. DAMgaranA prakAra * 114 dhAnya maMDanA guNa : 105 *dhAnyamAM aDhAragaNuM pANuM nAM * seraDI. + kAMjI. dhAnyamAM | khI ukALavuM tene yUSa kahe che. zarIcaudagaNuM pANI nAMkhIne tene ukALIne ramAM utpanna thatA tela jevo padArtha osAmaNa kADhavuM tene maMDa kahe che. ( jene sAdhAraNa rIte carabI kahe che. ma -- - For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA , jha = kasuMbInI java nA * = viSaya. pRSa. | viSaya. aDhAra prakAranI DAMgaranA guNa 115 kAmuMdarAnA guNa. dagdha bhUmimAM thayelI DAMgara | jIvaMtInA nA guNa * 116 hADIyAkarSaNanA , * 123 kyAraDAnI DAMgaranA guNa 116 bathavAnA DAMgaranI bhinna jAtenA guNa 116 cIlanA * 123 bIjI vAranA phAlanI DAMgara piInA nA guNa 117 methInI bhAjInA guNa - 124 suda dhAnyanI gaNanA ... sarasaMpanI sAmAnA guNa, .. 117 suvAnI 124 kodarAnA guNa vidalAnna varga, araNInI lUNInI , ghauM * 118 | vasAdanI vagerenA guNa - 125 tala , * 118 | piMDALu vagerenA guNa - 125 * 11 draSTinAzaka zAka 126 * 110 | pittanAzaka zAka ,, 126 | velAne thanArAM phaLazAka, tuvara maTha velAne thanArAM phaLazAka - 126 kaLathI, jhADane thanArAM phaLazAkanAM nAma 126 kaheLA nA guNa - 127 * 121 kAliMgaDA 127 kArelA , . 127 upasaMhAra - 121 ! khaDabUca * 127 giloDA * 1ra8 . 128 zAkanA prakAra che , 122 . galakA * 128 zAkanA guNane uddezIne prakAra 122 paTela 128 pavarUpI zAka 128 | rIMgaNAM , - 128 haraNadeDInA guNa , 122 bhorIMgaNI , * 128 tAMdaLajAnA , . 123 peLI bharIMgaNI, 130 caNuM che aDada , " = 0 0 0 0 lAMga , vaTANA, bhasUra che. zAka varga. | kaTalAM , vaMtyAka For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya. chaMdazAkanI gaNanA sUraNanA guNu amalIkAkaMda nA guNu aLavIkaMda zveta ratALukaMda palAMDukaMda tAMbulaparNakaMda hastikaMda varAhakaMda " kaMdazAka. ,, ,, 131 100 * 131 ... 131 131 131 131 mULA ... 132 jANItA kaMdonuM akathana ... 132 132 132 33 ... .. sUrakaMdanI zreSThatA kaMdazAkanA upasahAra "" "" " liMbu nA guNa nAraMgI ,, talI 22 " "" ... ,, guNa ... ... ... D 0.0 ... *** phaLa varga. kuLanI gaNanA *** kerInA guNa jAMbuvagere kuLanA guNa kALamAM vagerenA guNu bIjorAnA guNa bIjorAnA chAlanA guNa ... 134 pachI 134 ... 134 mAdhvI *** *** *** *** ... *** ... ... anukramaNikA. pRSTha. e viSaya. drAkSanA guNa 130 | nAriyela,, 130 keLAM 130 kA ... ... www.kobatirth.org ... ... ... 133 133 133 .. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 . khajUra sopArI,, nAgaravelanA guNa *** surAnA prakAra gADI surAnA ... 138 ... 139 132 139 kathAnA guNa 138 ... cUnAnA tathA tAMbulanA guNu 140 ... "" For Private and Personal Use Only *** *** *** ... . "madhu varga. bhamariyA madhanA guNa bhramara ane kSedra madhamAM ... ... bheda ', ... 141 taphAvata sAradha madhanA guNa bhramarAdi madhanAM utpattisthAna 142 142 madya varga. ,, "J sAmAnya paikI 136 "" ,, 136 mahuDAnI 137 tADI vagerenA guNa 137 * madha. + dArU. *** *** ,, "> *** 144 ... *** gAmAnA guNa 135 niryAsA kezaranA guNu... 135 zIdhu nAme madhanA guNu... 144 ,, svarasanA guNu 135 gauDI surAnA guNu 144 kezaranA rasavircA sAkaranI 144 3) '' dinuM kathana kezaranA vizeSa 145 135 mAdIka 145 145 146 146 '' 040 *** *** ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7 ... pRSTha. 137 138 138 ... ... 141 142 143 143 143
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ' ' anukramaNikA 15 157 viSaya. pRSTha. | viSaya. pRSTha. auSadhamAM yojelI surAnA nIlA meranA mAMsanA guNa. 155 guNa , . 146bIjA moranA ,, madha kene hitakara nathI - 146 | kUkaDAnA mAMsa varga. | holAnA . 156 kabUtaranA pagA pazuo, hArItanA * 156 pazu pakSIonI jAto . 147 pitaka vagerenA . 156 zIMgaDAMvALAM prANIo . kakaliyAnA , - 156 kharIvALAM , , cakoranA nakhavALAM sarasaDAMnA 157 peTe cAlanArAM ,, | keyalanA , . 15. Apa . 14 vivRtAkSanA jaMgala dezamAM vasanArAM . 158 ghara cakalInA ,, , 158 prANIo ... 14 sAdhAraNa dezamAM rahenArAM, 149 jaLacara prANIo, jaLacara prANIo e haMsa vagerenA mAMsanA guNa 158 grAmavAsI che moTA malyanA , , grAmavAsI pakSIo zRMgI vagerenA haraNanA mAMsanA guNa | nAnI mAchalInA, citrAMganA 151. kAcabAnA che 160 chIMkarAnA , kulIranA , rehitanA A. upara | magaranA 2 - 15ra | 161 geMDA vagerenA nahI khAvA yogya prANIo. 161 sUvaranA abhakSya prANIonI bIjA sasalAnA munie karelI gaNanA. 162 zAhuDInA 153 rIMchanA nA - 153 bhejana karavA jevAM dhAnyAdiuMdaranA " 154 nI parIkSA. ... ... 162 sthaLacara pakSIo | eka dhAnyanI gaNanA - 162 lAvAnA mAMsanA guNa - 154 mAMsa khAvA jevAM zreSTha prAtetaranA , . 154. zuo . 163 . 153 annapAna varga. For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. viSaya. pRSTha. - 14 2. pRSTha. viSaya. zreSTha phaLanI gaNanA . 163 poLI nA guNa 172 uttama zAkanI gaNanA . 163 maMDa * 17ra uttama padArthonI gaNanA ... 164zekelI piLI ,, - 173 osAmaNa kADhelA bhAtanA guNa 164' pUrI ane ghebara, * 173 osAmaNa nahI kADhelA bhA- pUDA , - 173 tane guNa - 165 suMvALI ,, - 174 zekelA cokhAnA bhAtanA guNa 165 sUtraphenI cokhAnA pichAno guNa - 165 bhadelAM vaDAM navA cekhAnA guNa - 165 korAM vaDAM " 174 sadhananA lADu khAMDa bhAtanA ,, 166 javanI pALI ,, , 175 ghelayukta bhAtanA, { bIjAM annanA guNanuM saMkSepajuvAranA bhAtanA, mAM kathana... ... 175 AMbalInA , . 166 | annanA guNane upasaMhAra. 176 thavAnA , . 167 thAkelA purUSane bhojanane niSedha 176 thavAnI krIyA. 167 bhojana karyA pachI kasarata zAkAdiyukta thavAnA guNa. 167 Adina niSedha - 176 maMDanA guNa : 168 ThaMDA ane garama bhajanane dUdhapAkanA guNa - 168 | niSedha . 176 khIcaDInA , 168 zramita vagerenejano niSedha177 narama dALanA , . 168 bhojanamAM phaLAdikane niyama. 177 khoLanA 16 bhojana pachI besavA vagerene dADimanI khaTAInA guNa 16. niyama ... - 177 pApaDa nA guNa 168 bhojanamAM khAnapAnane niyama 177 zaMDAkI | bhajana pachIne vyAyAma * 178 vaDIo bhajana pachI netrAdi mArjana. 178 170 | | bhojana pachI vyAyAmAdikane sAthavA , . 171 | niSedha , , 178 madyapAna karyA pachI pAThAdikamAMsa ya - 171 - 171 ne niSedha - 178 mAMsanI zreSThatA ... 17ra divase zayana karavAno niSedha. 178 zekelA mAMsanA guNa . 172 divase zayana karavA jevA rogI 178 2 - 170 zrIkhaMDa maMtha For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 viSaya. pApadoSa pratIkAra. svama tathA ariSTane upakrama 181 kurmaja vyAdhio viSe hArI ,, ... tanuM prazna kurmaja vyAdhinA prakAra sAdhya vyAdhinuM kAraNa kaSTasAdhya roganuM asAdhya moTA roga upajAvanArAM pApa 183 182 *** 183 pAparUpa meATA rAganI gaNanA 183 uparAganI gaNanA zApa devAthI upajatA rAga... pApakarmathI upajatA zrIna 183 ,, dr yakRta vagere raktapittAdi *** anukramaNikA. dvItIya sthAna. ... pAMDu vagere roganAM pAparUpa "> ... * kAraNa pramehAdi roganAM pAparUpa dr ... rogonA kathananA upakrama * 184 " ... www.kobatirth.org pRSTha. | viSaya. *** kAraNa 184 ... ... zaLAdi roganAM pAparUpa kAraNa 184 traNAdi jvarAdi dr 184 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 kADha 181 pramehArdika upara dAna 182 | jvarAdi roganI niSkRti... 188 188 182 di 189 189 187 khIjAnAM chIdra jovA vagerethI thatA roga pApa35 rAgane upasaMhAra 187 pAMDuroganI niSkRti 187 188 traNAdi 33 33 suvarNanI cArI vagerethI thanArA roga dhI ane tela cAranAranA roga 187 p ,, For Private and Personal Use Only 6.9 .. ... *** *** pramehAmbharI raktapitta 19 *** 189 grahaNI vagere rAganAM dAna 189 mukhAdi roga upara dAna doSathI upajelA khIjA raoN *** 190 *** 190 *** 193 *** 040 gAnuM kathana prAyazcittanA upasaMhAra svAdhyAya. kuLa na Ape tevAM svapta. 192 svamanA phaLa ApavAnA kALa 192 svamamAM zveta padArthanuM darzana 193 185| svapramAM kALA 185| svapramAM zubha phaLa ApanArA 193 ,, ,, 185 padArtha *** 193 ,, 186 | svapramAM sUryAdi darzananuM pULa 193 186 | svapramAM devAdinA vacananuM mULa 194 svamamAM gAyanA darzananuM kuLa 194 - 186 | svapramAM alaMkAradinA darzana nuM phaLa pRSTha. ... ... 194
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ... viSaya. svamamAM khAnapAna vagerenuM kuLa 195 svapramAM sarpadaMzanuM phaLa ... 195 svamamAM strInA AliMgananuM phaLa 195 svamamAM dhAnya darzananuM phaLa 195 svamamAM vRkSa darzananuM phaLa... 196 svamamAM kAgaDA vagerenA darzananuM kuLa svamamAM tela coLavAnuM kuLa 196 svamamAM dakSiNa dizAmAM jAvAnuM phaLa dakSiNa dizAmAM strI darzananuM 196 ... 197 www.kobatirth.org ... 0.0 phaLa rava4mAM vamanAdikanAM darza ... 444 navuM phaLa svAmAM rakta darzananuM ii... khAlI ghara vagerenA darzananuM phaLa svamamAM khaMDIta deva vagerenA ... darzana svapramAMpitRnA darzananuM kuLa svamamAM kapAsa vagerenA darzanavuM kuLa svamamAM ariSTanI pratikriyA karavAnA upadeza nArA svamanA pratIkAra 199 svastha manuSyanAM ariSTa * dhravAdi na dekhavArUpa ariSTa. 200 dvitIyA caMdra na dekhavArUpa ... ... ... anukramaNikA. pRSTha. | viSaya. *** 800 ariSTa karNaghoSa na sAMbhaLavA vagere ariSTa * maraNacinha, *** 197 127 198 198 198 198 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zULa pAMDu 199 | kSayaroganAM ariSTa zvAsa rogInuM - 199 lAMbA maMdavADanAM 200 mukha zvAsAdi ariSTa prabhAte zirAvyathA,, sUryabiMbAdinA darzanarUpa,, iMdra dhanuSya jovArUpa viparita darzanAdi ,, ... daMDaka ane garamIthI jaNAnA nuM khIja,, nuM trIjA zekarAgInAM AraSTa ,, "" For Private and Personal Use Only 202 rAM ariSTa... pratibiMba na dekhavArUpa ariSTa 203 vyAdhirUpa ariSTa. ATha mahA vyAdhinAM nAma... 203 ATha mahArAganA upadrave... 204 jvararAgInAM ariSTa dArUNa upadravarUpa ariSTa jvarAtIsAranAM "" udararAganAM zukSmarAgInAM raktapittanAM azarogInuM bhramarogInuM AryavanuM kAbhalA rAgInuM bhagaMdaranAM 200 | azmarInAM apasmAranAM "2 . . "" 23 31 >> * sa pRSTha. 201 201 ... 202 201 202 .. *** *** ... .. ... 204 20; ... 206 ED 203 2016 207 ... 208 208 208 208 209 210 * 210 210 210 211 211 211 211 212 212 ... ... ... ... *** ... *** ... ... *** ... *** 11 ... *** ... ...
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 anukramaNikA. 225 pAMca iMdriyonA vikAra. - - - - viSaya. pRSTha. | viSaya. 8. vAtavyAdhinAM ariSTa , 21ra kA. 224 pramehanAM 2121 mULa .. . 228 koDharoganAM pUrvASADhA 224 unmAdaroganAM uttarASADhA 225 zravaNa dhaniSThA * 225 pUrvAbhAdrapadA prakRtinA pheraphArarUpa ariSTa 214 uttarApAdrapadA .. nakSatronuM jJAna. revatI... .. azvinI nakSatra jJAna kathanano upakrama ra15 bharaNI, , , 226 yamaghaMTa yoga . . 21 upasaMhAra . 227 mRtyu , 217 homa vidhi. amRtavega phAga homavAnA samadhinI gaNanA 22 zubhayoga - homa karavAnA sugaMdha padArtha ra28 azubha nakSatra .. hemakAryamAM levA jevAM puSpAdi 228 asAdhya nakSatra 218 nakSatrahamane vidhi - 228 sAdhya nakSatra ... 218 kaSTasAdhya nakSatra. nakSatranA hAmanA judA judA - 218 mitro ane samidhe . 228 nakSanI pIDAne ava - 220 dUta parikSA. rohiNI * 221 mRgazira dUtaparikSAno upakrama - 231 AI " . rara1 azubha dUtanAM lakSaNe ... 231 punarvasu * 221 zubha dUtanAM lakSaNe . 233 puSya. upasaMhAra .. . 235 - 222 azleSA *** 222 zakanAdhyAya. bhadhA... . - 222 pUrvAphAlganI * 222| zubha zakuna - 236 uttarAphAlganI 222 | duSTa hasta. mRgAdinAM zubha ,, citrA, - 223 | mRganI saMkhyAmAM che . 237 svAti... * 223 | mera vagerenAM , , 237 vizAkhA | kAgaDAnAM anurAdhA 2245 ditIya-sthAnane upasaMhAra 240 : : : : : : : : : kRtikA... 221 : : : : : : : : : : : : : : : . . 236 237 * 238 For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prakAranA rAga divase sUvA vagerethI upajatA anukramaNikA. tRtIya sthAna. viSaya. pRSTha. viSay. pRSTha. auSadhanA jJAnano vidhi. sAta prakAranA svAtha Apa vAtA kALa 249 ... jvaramAMthI upajatA roga 241 | auSadhAdika ApavAnA sama varamAMthI upajatA bIjA yunI saMjJA *** 400 243 *** 243 rAga bhayaMkara vyAdhi sarve vyAdhionA heturUpa doSa ra43 vAtAdi dveSane pAcana kALa 243 pAcanAdi kriyAnA samaya ... 244 dhAtugata doSane pAcana kALa 244 apava doSamAM auSadha ApavAnI manAI *** *** *** laMghananA prakAra ... zuddha baMdhitanuM lakSaNa madhya laMbitanuM lakSaNa ati laMdhitanuM lakSaNa baMdhana nahi karavA jevA rAgIe laMdhana karAvavA jevA rAgI ... .. www.kobatirth.org 500 *** 242 ... 246 247 laMghananA cha prakAra 247 nirAma varanuM lakSaNa 248 doSa paratve saMdhanA avidha vaya paratve doSa kApanA prakAra, -varavALAne vAtha ApavAnA samaya vArthanA prakAra ... R *** 245 245 245 245 246 ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ,, 250 kvAthanA sAta prakAra 250 ... sAta prakAranA vAthanAM lakSaNa 250 kArya 251 vAthanI saMbhALa rAkhavAnI dr ... AjJA 251 ... ... 252 kvAtha saMbaMdhI aniSTa cinha 25ra hita kvAthanAM lakSaNa uttama vAthanAM lakSaNa 253 vAtajvaramAM pAcananA vidhi 253 ... *** For Private and Personal Use Only ... pitta ane kamAM pAcananA vidhi ... jvaranI maryAdA... varamAM pAcanAdi ApavAnA adhi 4. ... 13 254 vAthanI vipattinA pratIkAra 254 pathyanI jarUrIAta varavALAne anna khAvAnI 254 ... *** AjJA 254 *** *** 248 | laMdhana karAvelA rAgIne anna 248 ApavAnA vidhi 255 madhya kRSitane annavidhi 255 249 | kalama (kheda ) zAMtIne vidhi 255 * 249 | kavAtha pIvAnA vidhi 25 253 253 ***
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 anukanaNikA. ja 257 viSaya. pRSTha. | viSaca. pRSTha. judAM judAM prANaprati varanAM judAM judAM nAma - 264 javara, vaidha thavAnI gyatA >> 256 javaranuM mUrtimAnarUpa ...265 varanI utpatti. . 265 kuvaidhanI niMdA varanI nidAna sahita saMprApti 266 vaidhanuM lakSaNa che. 257 jvaranA hetu . . 266 vaidhazAstra bhaNavAnI jarUra 257 jvaranAM pUrvarUpa. ... 267 vidyazAstra na jANavAthI hAni 258 cAra prakAranA varanA saMkSipta vaidhazAstra jANanAra saphaLa lakSaNe , . ra67 . thAya che .* * 258 vAtajavaramAM pAcana kavAtha 267 gAdikanA jJAnanI jarUra 258 dezakALAdinA jJAnanI jarUra 258 pittajavaramAM , 268 kaphajvaramAM ,, vAtAdi doSa raMganA hetu che rapaTa sannipAtavaramAM, je 268 roganI parIkSA karavAnA prakAra 259 aMgadana ga . ra68 sAdhyA sAdhyanuM lakSaNa - 250 sAthyAdi thavAnAM kAraNa . 260 vAtavara, upadravanuM lakSaNa - 260 { vAtavaranAM lakSaNa - 268 reganI upekSA na karavAne vAtavaramAM suMThavAdi pAcana 268 upadeza . . 260 atrahina auSadhanA guNa... 270 rogane nirmaLa karavAne upadeza 261 | pAcana thaelA auSadhanuM lakSaNa 270 sUmaroga paNa zatru je che 211 uchALA mAratAauSadhanuM lakSaNa ra70 rega phelAtAM pahelAM tene pAcana thatAM zeSa rahelA au upAya karo 22 padhanuM lakSaNa che. ra71 vyAdhinA prakAra... .26ra bhojana karyA pachI ApavAnA traNa prakAranA vyAdhinAM lakSaNa 262 | auSadhanA guNa * 271 javaranI vyApakatA * 263 vAtajavaramAM paMcamULano kavAtha 271 javaranI jAtipara asAdhyatAra63 pittajvara, jvaranuM baLavAnapaNuM . ra63 * | pittavaranAM lakSaNa che. ra7ra manuSya jvarane sahana kare che redhAdi kavAthI tenuM kAraNa. - 263 zakrAhyAdi , kvaranI regamAM zreSThatA >> 264 durAlabhAdi , | pittapApaDAno , * ra... - mAmA nA .. * tA. For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anu jANikA. 15 pRSTha. 274 viSaya. pRSTha. | viSaya. suMThayAdi ra74kaphavAtajavaramAM pAcana kavAtha 282 amRtAdi , mustAdi , 282 dAkSAdi , , 274 kSudrAdi , 282 vidAryAdi lepa .. 274 dazamULa , 283 - dAhavara, tridoSajavara. dAhavarane upAya ... ra75 | tridoSanAM lakSaNa . 283 ,, bIjo upAya ... ra75 | trideSajvaranI cikitsA . 283 jvamAM zeSane upAya - 275 sannipAta jvara, kapha javara, sanipAta jvaranAM lakSaNa 284 kaphajvaranAM lakSaNa che. 276 , nI cikitsA 285 kaphajvaranA upAya-pAcana karbha 276 aSTAdazAMga kavAtha ... 286 bIjo upAya ... ra9 ! bhUnimAdi , ... 286 suyAdi vAsAdi kavAtha ... 276 , * 287 AmalakyAdi ,, ... ra772 mustAdi ,, - 287 pipalAdi , . 277 | bRhatyAdi pAcana * 287 pipallavaleha . . 277 suMThayAdi , . bhUnibAdi kavAtha vAtapittajavara, bRhadrAsnAdi , vAtapittajvaranuM lakSaNa - 278 | laghurAnAdi che, vAtapittajvaranuM pAcana * 278 | trivRMdAdi che. ra80 triphaLAdi kavAthI vacAdi cUrNa mardana paMcabhadra kavAtha 27e | mAgadhIAdi , . 280 pittakaphajvara, mUcha (sannipAtanI) ne pittaphavaranAM lakSaNa . 27 | upAya ... .. pAcana kavAtha 278 | bhajana Adi nasya ... drAkSAdi kavAtha 280 pradhamana vidhi . ra01 gucyAdi kavAtha. 280 aMjana , , bIjo guccAdi kvAtha ... ra80 tadrAnAzaka vani ... rara palAdi kavAtha 5 281 | niSTivanavidhi . . rarara bIje paTelAdi kavAtha ... ra81 | trikaTu Adi niSTivana ... rara ta, kaphavAtajavara, vedanA prakAra . . ra83 nA varanAM lakSaNa che. 281 ( svedanI jarUra .. .. 288 89 278 For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. cha 0% % viSaya. pRSTha. ! viSaya. svedana yojavA jevA rogI raha4 | javaramuktinAM lakSaNa veda ApavA , ,, ra8pa | jvara utaryAnAM , , 304 bIjA prakAranA sveda * ra45 | viSama jvaranuM , 304 sannipAtanAM ariSTa , 246 ehAdikanuM , tridoSanI maryAdA * raha6 pratIya javaranuM , , 305 sannipAtamAM ThaMDA jaLane | cAturthaka jvaranuM, .... 306 niSedha * * 287 velA jvarAdikanAM nidAna. 306 sannipAta roganI kaThinatA... ra87, bhUtAdikathI upajelA vara 306 sannipAta saMbaMdhI karNa thanuM | nidigdhikAdi kavAtha ... 307 nidAna ane cikitsA. 248 goLa ane pIparano ga. 307 karNatha upara lepa ... ra48 ladhu paMcamULIne kavAtha ... 307 , , bIjA lepara09 jIrNajavara upara polAdi vaNane rUjha ANavAne lepa 288 | kvAtha ... .., , bIjo lepa... 248 | viSamajavaranA upAya ... karNamULavALAne AhAra vi. | cothIyA tAvanA , . 308 hAradikanuM pathyApathya . 28e | ethIyA tAvanuM nasya .. aMtaradAhanuM kAraNa che. 300 aMtaradAhanI cikitsA ... 300 viSamajavaramAM aSTAMga dhUpa 300 ,, ,,ne bIjo upAya 301 | velAvara vagerenA upAya. 300 bahArathI garama ane aMte javaranAzaka hanumAnanuM pUjana 311 darathI zIta evA varanuM ? 301 | maMtra . .. *** 311 kAraNa tathA cikitsA ) | cAra vaNarUpa javAnAM rU5 31ra. ardha zarIra zItaLa ane ardha garama hevAnuM kA- 301 brAhmaNajavara .. raNa tathA cikitsA | kSatriya , " . 313 bALagI, aMtara vegI vagere vaizya , , . 313 jvaranAM lakSaNa ... 30ra | zudra , ... ... 314 amuka aMga zItaLa chatAM sarva roga upara sAmAnya | amuka aMga garama hovA- 303 upacAra . 314 nuM kAraNa tathA cikitsA) | jvaravALAne pathya AhArAdi 315 zitano upacAra - 303 / jvaravALAne apathya che, 316 navarAdikanuM kAraNa vAyu che 303 ' javara muktanuM AcaraNa 310 ( (o For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. 17 che." - - - na pRSTha ( Cu Cu Cu o o o o viSaya. pRSTha. | viSaya. zAliparyAdi kavAtha. - atisAra, ZiTukAdi puTapAka che. | kuTaja puTapAka - 326 auSadhanA traNa prakAra . 317 | pittAtIsAra atisAranuM nidAna .. pittAtIsAranA hetu . 3ra7 che nI saMprApti .. | | nAM lakSaNa .. .. nA prakAra : 318 | zAlI paryAdi pAna :328 varAtisAranuM lakSaNa che. 31 kuza mUlAdi kavAthI AmAtisAra. dhAnya paMcakAdi , AmAtIsAranI cikitsA 318 | zAlmalImUla kaka . 328 ,, ne bIjo upAya 318 | phAtIsAra, javAtIsAra, | kAtIsAranA hetu che. 328 jyarAtIsAro upAya . , nAM lakSaNe 320 suMThavAdi kavAtha nI cikitsA., 330 pAdi ,, yuSaNAdi pAcana , suMThayAdi pAcana kaliMgAdi karka : vatsakAdi kvAtha.... vatsAdi kavAtha . paMcamUlI , raktAtIsAra, utpalAdi pAna, raktAtisAranuM lakSaNa uzIrAdi kavAtha... , nI cikitsA ... aravuM puTapAka.. | dADimAdi kavAthI - 331 jaMkhyAdi svarasa | guDabilva ga* kAkamAcIne prayoga vatsaka valeha .... butvacAdi avaleha phUTajAdi cUrNa... . 372 atisAranAM pUrva rUpa .. sannipAtAtIsAra. vAtAtIsAra, sanipAtAtIsAranuM lakSaNa. 332 vAtAtIsAranAM lakSaNa che. 3rapa | kuTanASTaka - - 332 nI cikitsA 325 amRta vaTaka atIsAranuM pAcaka kaccha , 325 bilvAdi cUrNa che. vAlakAdi kavAtha .325 gada brazanI cikitsA , 334 * jhADAnuM darada, | asAdhya atIsAranAM lakSaNe 335 o o o o o o che 0 ja o 0 che cha o 0 o 0 cha che 0 cha o o ja che je For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 anukramaNikA. viSaya. pRSTha. | viSaya. saMgrahaNIroganI cikitsA, nimyAdi kavAtha ... grahaNInuM lakSaNa grahaNInuM khIje prakAre lakSaNa 337 ... grahaNInA prakAra grahaNInA upadravarUpa zukSmAdinI saMprApti ane lakSaNo vAta grahaNInAM lakSaNa pita k tridoSa dAna 337 aTTIlAnAM lakSaNa pathyAdi pAcana vAya 338 sUraNAdi kSAra 339 kSArAva cUrNa 339 340 340 ,, "" vAta saMgrahaNImAM pAcana kvAtha 340 pitta 340 341 341 342 344 .. .. .. ,, "" 39 gumAnI cikitsA vizvAdi kvAtha suMDhAdi cUrNa ... 9** ... ... *** She ,, "" cuMTayAdi amRta prAzana abhayAdi avaleha drAkSAdi kSIra gulmanI cikitsA. *** ... *** www.kobatirth.org gulmaroga. gulmanA pAMca prakAra 345 gulmanA hetu ane saMprApti 346 gulmanAM lakSaNA asAdhyuta ... gulmanI cikitsA, *** saurASTrAkAdi 336 aSTIlA nAmanI gAMDanuM ni ... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *** 348 *** 348 349 ... 349 kSArAmRta yakRta gumAdikamAM pathya ... 350 * jhADAnuM darada. | peTanI gAMTha. | mAtuluMgAdi pAna kSArapAna ... zuMyAdi zuyAdi kvAtha harItayAdi cUrNa visUcikAnA upAya dhavAdi kvAtha *** For Private and Personal Use Only *** ,, ... ajIrNanI cikitsA. ... 313 353 354 354 ajIrNanA hetu ajIrNanA prakAra ajIrNanI saMprApti AmAjIrNanuM lakSaNa vidagdhAjIrNanuM viSTadhAjIrNanuM rasazeSAjIrNanuM dinapAkI ajIrNanuM lakSaNu. 355 355 355 355 .. 356 356 35, 356 *** ... ... prAsavAsara ajIrNanuM viSamAchaNuMnuM lakSaNa doSAjIrNanuM lakSaNa. ajIrNanI cikitsA koThAnuM zodhana karavAnA u ... 400 ... ... *** *** ... 347 pAya 357 ... 348 | rasazeSa kAThAmAM rahevAthI hAni 357 dhAnyAdi pAcana rUpa 358 358 354 359 rUpa 358 360 ... *** ... *** pRSTha: 350 350 *** 351 351 31 352 3para ... ...
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ... ... viSaya. pRSTha. dAhavALA ajIrNane upAya 360 ajIrNanA sAmAnya upacAra 360 divase suvuM kAne hitakara che? 360 divase suvuM kAne hitakara nathI? 360 vicikA upara aMjana vatta rAsnAdi mardana... visacimAM sveda vidhi gaMdhakAdi guTikA... tIvrAgninI cikitsA 372 jayarAtrinI cikitsA. harItathyAdi rasAyana agnimukha cUrNa... bRhad agnimukha cUrNa ... 374 373 374 361 375 *** 361 agastya dhRta 361 siMharAja cUrNa... ... 361 agnidyuta 376 377 kRmiroganI cikitsA rocaka roganI cikitsA, *** arocaka rAganA hetu 378 arocakanA prakAra tathA lakSaNA 378 100 nI cikitsA 379 kRminA prakAra ... e prakAranA kRminA bheda lIkha ane jUnI utpatti kRmi utpanna thavAnA hetu cha prakAranA aMdaranA kRminAM nAzaka kriyA 380 . ... mAM tajavA jevA padArtho 381 381 nAma 381 382 ... ... www.kobatirth.org 363 364 364 365 29 kRmiroganuM lakSaNa sUcimukhakRtinuM dhAnyAMkurakRminuM kRmi pADavAnuM auSadha kRmione nAza karavAnA upAya 367 maMdAgninI cikitsA, 367 ... anukramaNikA. pRSTha. | viSaya. ... 362 362 362 363 . *** ja rAzinI cikitsA viSamAtrinI cikitsA viSamAdminI cikitsA ... 371 tIvrAtrinI cikitsA. * zarIranI aMdaraupajanArAM karama, 33 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAM kuvalagraha yavAnI khAMDava cUrNa yavAg vagere 440 >> ... For Private and Personal Use Only ... ... ... ... ... maMdAgninI cikitsA, agninA prakAra 369 cAra prakAranA agninAM lakSaNa 369 pariNAma 370 nA lakSaNa .. 371 | Ama ane nirAma zULanAM ... ... 944 zULanI cikitsA ALaroganAM nidAna, zULaroganAM sAmAnya nidAna 384 vAtazuLanI saMprApti ane lakSaNa 384 pittaLanAM nidAna * 385 kakuLanA nidAna nI saMprApti 385 *** ... ... *** lakSaNa ... e e doSathI thaelAM zULanAM lakSaNa sAdhyA sAdhya parikSA ... 19 ... 386 386 38 387 387
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 20 viSaya. zaLarAganI saMkhyA vAtazULanAM lakSaNa pittaLanAM lakSaNa raktaLanuM lakSaNa zULaroganI cikitsA *** "" zULanAM kriSa ane tridoSa zULanAM , ... ... sthULa kazULanI cikitsA bilvAdi kvAtha... mAtuluMgAdi rasa tuMkharAdi cUrNa eraMDAdi kvAtha... ... anukramaNikA. pRSTha. | viSaya. ... 387 *** ... 388 | sauvarcalAdi cUrNa . 388 | AryAdi kavAtha 388 ... *** ... vAtazULa, hiMgyAdi kvAtha... seMdhavAdi cUrNa hiMgvAdi cUrNa taMburUAdi cUrNa eraMDAdi kvAtha... bRhad hiMguM cUrNa pittazULa dhAtrI phaLAdi cUrNa dADimAdi cUrNa... vantyAdi dhRta... 392 392 383 ... nAM pUrvarUpa pittazULanA bIjA upacAra 393 vAta pAMDunAM lakSaNa "" nuM bhAjana 393 pitta ... *** *** *** ...391 391 ... *** 800 www.kobatirth.org ... *** 394 394 394 395 ... ... vAtapittazULa, paTAlAdi kvAtha... durAlabhAdi kalpha... 385 390 350 380 ... vidyAyamULa palAzAdi dhRta. 388 | sarve zULa upara kavAtha 385 zaMkhakSAra 385 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAtakaphALa ... 395 0.0 ,, ... zULanA upadrava... pathyApathya vicAra ... pAMDurAganI saMkhyA nuM nidAna dr For Private and Personal Use Only ... pariNAmazULa. pariNAma zULanI cikitsA 398 398 citrakAdi mAdaka... yavAnyAdi cUrNa... hiMgvAdi guTi ... 398 35. 359 400 ... DunAM lakSaNu.. pAMDuroganI asAdhyatA *** 04. ... 000 *** pAMDunI cikitsA. *** *** ... ... ... kak triSa *** "" mATI khAvAthI thayelA pAM *** ... *** pRSTha. 396 39 ... 387 387 387 403 404 nI cikitsA 405 ... 400 400 402 42 42 403 403 33 395 ... *** 46 vAtAdi pAMDu upara sAmAnya cikitsA vAtAdi pAMDu upara dhRta 396 | pittapAMDu upara virecana ... 406 *** 41
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya. * pAMDu upara vamana vAtapAMDu upara pAcana trikaLAdi kvAtha... dhAtusAkSikAdi cUrNa dUdha pIpaLInA prayAga lAhakATanA prayAga leha cUrNavaTa maMDura vaTaka punarnavAdi guTikA vajra maMDura vaTaka amRta vaTaka pAMDurogamAM pathyApathya kSayanI cikitsA. kSayaroga, kSayaroganAM pAparUpa kAraNeA 413 | zilAjatu cUrNa... alA vAtha ... pippalI vardhamAnayoga hetu prakAra 413 | jIvaMtyAdika dhRta... 414 pippAdidhRta... 414 paMcakAlAdi dhRta 414 | pArAzara dhRta 415 khalA dhRta 415 caMdanAdi tela 415 33 vAtakSayanA hetu... raktakSaya mAMsakSaya "2 nAM lakSaNa nI cikitsA pittakSayanA hetu vagere kakSayanA hetu vagere tridoSakSayanI cikitsA dhAtukSayanA upakrama rasakSaya nAM lakSaNa medakSaya asthikSaya majjAkSaya vIryakSaya "> "" ,, "" ... ,, ... . anukramaNikA. pRSTha. | viSaya. pRSTha. . 407 dhAtukSayanI cikitsA 418 407 rasanI vRddhi karanArAM auSadha 418 *** ... ... ... ... ... ... 444 ... *** ... ... *** *** 010 .. ... *** *** *** 100 ... www.kobatirth.org ... 085 407 | raktanI 407 mAMsanI 408 medanI 408 asthinI 408 majjAnI 409 vIryakSayanI 409 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir .. .. }} 33 .. 410 410 alAdi cUrNa 411 cyavana prAsAvaleha agasti harItakIpAka For Private and Personal Use Only 4.0 ... ... ... 3) vIryavRddhi karanArAM auSadha, * 419 ** 419 419 420 420 420 ... *** ... *** ... ... ... *** 425 426 427 428 428 429 ...430 *. 430 431 432 ... ... ... *** ... ... 21 rAjayamAAroganI cikitsA. 416 416 rAyamAnAM kAraNo 473 416 434 lakSaNA pratikAra 417 rAjyamAAnI jIvita maryAdA 435 417 435 ... ,, NOD 421 422 ... 417 amRta prAzAvaleha 436 417 | tAlukAmRtaka *** *** ... 437 ... 418 gurUsyAdi cUrNa... 418 kSayaroga upara pathyApathya, 439 *** 438 ***
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. pRSTha. * 443 * 444 Apa * 461 viSaya. pRSTha. | viSaya. raktapittanI cikitsA. | khaMDakhAdha rasAyana 454 triphalAdi avaleha ... 456 raktapittanA kopavAnA prakAra 440 nI pravAhane upAya .. , nA upadrava , 441 elAdi kavAtha* * 457 nAM lakSaNa ... raktapittamAM pathyApathya ... 457 che nI cikitsA 443 urdhva raktapittane upAya. 443 arzanI cikitsA. vAsAdika kavAtha arzanA prakAra ... 58 araDUsAne guNa vAtArzanA hetu tathA saMprApti 458 tAlIsa cUrNa pittAnA hetu .. 460 araDUsAne bIje kavAtha 444 kaphArzanA , balAdi dUdha vAtArzanAM lakSaNa khadira vagerenuM cUrNa pittAnAM , haraDene prayoga .. elAdi avaleha .. | kaphorsanAM , tridoSArzanAM, nAsA pravRta rUdhirano upacAra azinI AkRti drAkSAsAdi upacAra - 446 arzanAM sthAna .. . 462 haritAlikAdi nasya . arzanAM gudAmAM sthAna .. 463 AgrAdi nasya arcanI cikitsAnA prakAra... 463 palADu Adi nasya .. arzareganA upadrava ... 464 vAsAdi pAnaka - arzanuM asAdhyatva .. dADima puSpAdi nasya 447 areganI kriyAo . 465 mukhamAMthI nIkaLatA lehInI apAcaka kalka.. .. cikitsA . 448 nAgarAdi kalka .. mukha raktanA upAya - patrakAdi kavAthI raktapittane sAmAnya vidhi 449 pipalyAdi ga. jaMbughavAdi .. vAtArka yoga ... vaTAdi avaleha.. bhalAtaka catuSTaya. * 466 zatAvaryAdi dhRta. sUraNane prayoga 467 drAkSAdi dhRta . . 450 kalyANa lavaNa. kuSmAMDakAvaleha .. . bIje kuSmAMDakAvaleha . 453 * harasa. * 465 * 466 For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra niSaya. bhalAtaka vaTaka ... prANada mAdaka kAMkAyana guTikA lavaNAttamAdha cUrNa elAdi cUrNa catuHsama mAdaka... trikaTukAdi medaka mAriyAgho medaka sarapiMDa *** ... *** bhIma vaTapha cayAdi dhRta pipathyAdi taila... bhImasena vaTaka...... ... *** bhalAtaka guDa dvitIya bhaddAtakanuDa gALanA pAkanI parIkSA bhannAtakAvaleha raktArrInA upAya samaMgAdi kalka kuTAdi dugdha vattiyoga saravartI haridrAvartI 4.0 ... * 471 vAtapitta ... 471 pittak 471 kSatathI thaelI *** 472 raktAsa 473 kSayakAsa 474 ... ... kAsanA bIjA prakAra 475 zataHmUlI kvAtha 476 bhA| Adi kvAtha 477 vizvAdi cUrNa 477 kaLAdi kaka ... 478 drAkSAdi avaleha 479 alAdi mulka 480 mustAdi cUrNa ... 480 zarkarAdi leDa 480 41 481 artha upara zastrakarma vagere 481 arzane dhUNI devAne prakAra 482 manazIla vagerenA pa 482 nirguDI vagerenA dhRpa azerIMga upara paththa 482 483 ... ... * ... ... ... ... 470 *** 470 ... ... ... ... ... ... ... ... 400 a ... www.kobatirth.org ".. anukramaNikA. ... pRSTha. viSaya. 468 khAMsInI saMprApti 468 khAMsInA prakAra 469 vAtakAsanuM lakSaNa pittakAsanuM,, kaeNjhnI khAMsI nuM lakSaNu, 471 tridoSa "kAsanI cikitsA. gaganA hetu sarasa. 484 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * "" . For Private and Personal Use Only 29 "" ATarUSAdi avaleha bhArgAdi kvAtha 2) AkarasanA prayoga ka klAdi kavAtha laghutAlIsAdi cUrNa bRhattAlIsAdi cUrNa madhu caSTikAdi carNa dhavAdi kvAtha vamananA prayoga kAsa upara vamana pRSTha. ... 485 485 0.0 486 456 456 486 *** 487 487 *** 487 ... *** ... 488 *** 4ce 488 *** 489 *** Yo *** 490 *** 490 *** 491 *** 491 491 42 492 42 *** 492 *** 43 453 44 *** 494 45 45 auSadha 4SNa avaleha... 497 ... ... ... ... ... *** ... ... 23 ... ... ...
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24. anukramaNikA. 7 0 0 0 s s viyaya. pRSTha. | viSaya. mahAkAsano upAya 497 | zrudhAsanuM nidAna . bharIthyAdi cUrNa zvAsareganI cikitsA .. asAdhya udharasa 488 bhAga Adi cUrNa baheDAne puTapAka . 488 | elAdi cUrNa * * 510 vAta kapha udharasane upAya 488 | gurUdi kvAtha.. * 511 kaMTArI vRta . * 488 | harItakI suMdI cUrNa * 511 jIvanayagaNunAM auSadha ... 489 sArvapa tailane prayoga . 511 dhUmapAnanA prakAra che. 48 hiMsAdha vrata . . 511 khAMsIvALAnuM pathya - 500 , bhAgyadi leha . . 512 zvAsamAM pathyApathya - 512 heDakInI cikitsA. * " svarabhedanI cikitsA. heDakareganA hetu heDakInA prakAra . 502 | svarabhedanA hetu.... .. 513 AhArajAnuM lakSaNa prakAra : 513 yamalAnuM { }, lakSaNa . sukA heDakInuM ,, sAdhyA sAdhya vicAra ... gaMbhIra heDakInuM ,, vAta svarabhedanI cikitsA. 514 mahatI , *. hakkAnuM sAdhyAsAdhyatva . 103 AhArajA hikkAnI cikitsA 504 ] cavyAdi cUrNa ... yamalA , , 504 | badarIpatraleha ... 516 heDakInI sAmAnya kriyAo pa05 ulaTInI cikitsA asAdhya hikoregInAM lakSaNa pa06 zvAsanI cikitsA ke ulaTInA hetu ... .. 517 ulaTInA prakAra 517 zvAsanA prakAra ... ... vAtachardinuM lakSaNa zvAsaroganI saMprApti pittanuM , mahAzvAsanuM lakSaNa kapha chardinuM , 818 udghazvAsanuM che tridoSachardinuM , chinnazvAsanuM ,, pa18 AmathI thaela chardinuM lakSaNa 5: asAdhyazvAsanuM ,, 508 tamakazvAsanuM ,, 509 | ja sAda besI ja te. lh sh pitta , 515 pa15 516 For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya. ajIrNathI thaela aMdenuM lakSaNa 519 vAyunI rdinA upAya pittanI " phanI tridoSanI tAvavALAnI ulaTIne AmalakI leha ... ajIrNa rasakSaya satakSaya asAdhya vAyunI ulaTInA upAya pittanI phanI tridoSa l "" ,, " ,, 3 23 4. "" vAyunI tarasanA upAya pittanI .. ,, ... *** *** ... para1 ... upAya para1 ... ... *parara parara | pitta para2 kar .... ... kaeNnI para3 ,, ... 600 tridoSa chAMTThanI cikitsA ... para4 ulaTInI zamanAdi kriyA... pa4 | madha vagerenI mUrchAo ulaTIvALAnuM pathyApathya ... papa mUrchA, bhrama nidrA tathA taMdrAnA mukhya hetu 537 tarasa ane tAlu zoSanI mUrchAnI sAmAnya cikitsA 537 cikitsA. tRSAnA hetu ane prakAra . para6 vAyunI tRSAnAM lakSaNa parada mUrchAnA bIjA upacAra 538 raktamUrchA vagerenI cikitsA 138 mUrchAmAM ceSTA nAza pAmI hAya . tenI cikitsA pittanI 527 kaeNnI 527 tridoSanI 527 paracha para ... ... 128 nidrAnI cikitsA ... para8 madAtyayanI cikitsA. para8 ... pa29 130 madha sevanathI phAyadA ane geraphAyadA madha kyAre na pIvuM madAyayanAM lakSaNA nI cikitsA anukramaNikA. pRSTha. viSaya. ... ... www.kobatirth.org *** ... ... ... tALuzASa tathA kSatakSayanA u0, tarasa vagerenA sAmAnya u pacAra pRSTha. mUrchA, nidrA tathA taMdrAnI cikitsA. para0 520 para1 mUrchAnA hetu nA prakAra para1 vAta mUrchAnuM lakSaNa 531 131 *** 132 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir *** nI saMprApti "> sannipAta mUrchA... raktagaMdhanI mUrchA ,, "" *ma For Private and Personal Use Only *** 134 534 54 535 535 536 53 536 537 *** ... ... ... ... ... ... 138 taMdrAnI cikitsA 539 taMdrA tathA nidrAne upAya... 540 540 mUrchAmAM raktakarSaNa mUrchAdikanA sAmAnya upacAra 540 541 650 *** ... 25 ... ... *** 54ra 543 543 144 ... ...
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 26 anukramaNikA. viSaya. pRSTha. | viSaya. sepArInA madanAM lakSaNu... pa44 vAtavyAdhinIcikitsA. upAya 545 " "" dAha cikitsA. dAhanI saMprApti... 146 546 dAhanA upAya ... dAnA sAmAnya upacAra... 548 bhAna vAyu kuSmAMDa leha ', ... cUrNa sUryodaya dhRta kuSmAMDa dhRta brAhmI vrata pracetanI cuTI ... caMdanAvavaleha drAkSAdi avaleha dAha kriyA apasmAramAM pathyApathya ... nAM lakSaNa asAdhya apasmAranAM lakSaNa apasmAranI cikitsA 12 mAM nasya .. vAyunAM sAmAnya lakSaNA apasmAranIcikitsA. AkSepaka vAyunuM lakSaNa apasmAranI saMprApti 549 apataMtraka "2 . ... "" ... 630 unmAdanI saMprApti nA prakAra nA hetu nAM lakSaNa nI cikitsA ... ... ... *** ... ... * vAyu athavA ka. - ghelApaNuM. ... *** ... ... ... ... ... ... ... *** unmAdanI cikitsA. hanugraha roga ... www.kobatirth.org ... *** *** *** 549 549 55 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saghaLA vAta vyAdhinA hetu pa60 prANa kApavAthI thaelA rIMga pa61 unmAda vAyuno prakopa th vAthI thaelA rAga 558 558 559 55 560 d. apatAneka ... nUnI pratitUnI vAyu hadistaMbhAdi vAyunA roga... "" * *** 550 samAnavAyunA roga 550 apAnavAyuthI utpanna thatA 551 rAga 400 *** 551 bIjA doSa sAthe maLelA vA For Private and Personal Use Only ... *** ... ... snehana dhRta ... rakSaNa prayAga ... ... ... papara 567 yunA prakopa 553 sAdhya ane asAdhya vAyu 567 5535 adbhuta vAyunuM sAmAnye la 554 ... kSaNa 556 kevaLa tathA daMDaja adbhutanAM 557 lakSaNa 558 adbhutanI asAdhyatA ... ... *** *** ... .** pRSTha. pa69 manyAstaMbha rAga chaThThAstaMbha ane zigraha 569 vAtaroganI cikitsA 170 dhAtugata vAyunI cikitsA ... pa70 *** 571 101 ... ... vAyusaMbaMdhI vyAdhIe. para para 563 54 564 564 56 566 pa 567 paTa 568 paTa 569
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra cAra sarvAga vAyunI cikitsA lasaNano prayoga nAgarAdi leha viSaya. pRSTha. *** pAcana samananA upadeza 572 chAtI vagerenA vAyune upa ... ... ... ... AmavAtanA hetu ... ... ... * AmavAyu. ... *** zatAvari kaka zalakI kvAtha ayaMgAdi prayoga mahAbalAva taila alArdika taila bhAMgarAja taila . nArAyaNa taila pRthyApathya vagere ... AmavAtanI cikitsA zonI cikitsA. ... ... ... ... ... ... ... **D ... ... www.kobatirth.org ... anukramaNikA. ... ... nuM lakSaNa nA bheda "" vikRbhi AmanuM lakSaNa gumAzaMka sneghAmanuM lakSaNa pannAmanuM lakSaNa sarvAMga AmavAtanuM lakSaNa 585 sAdhyAsAdhya vibhAga AmavAtamAM pAcana 586 | gumAnA rAganA hetu AmavAtanA bIjA upAya 56 vAtanumAnAM lakSaNa alAdi taila AmavAtamAM virecana auSadho AmAtisAra zamAvanArAM 55 587 pitta 588 auSadhA pathyApathya *** viSaya. gRdhrasInI cikitsA gRdhrasInuM sAmAnya lakSaNa... 591 gRdhrasInI cikitsA 592 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 572 pachara 573 vAtaraktanI cikitsA. 574 575 575 575 vAtaraktanAM hetu 583 upacAra ... ... 584 vAthAdi upacAra 179 ... kSaNA paSTa amlapittanA upAya 189 190 582 zAkAganA hetu zekroganI saMprApti sAdhyAsAdhya zAka 583 seAjAnAM lakSaNa 582 183 53 nA lakSaNa 194 nI cikitsA 54 575 578 amlapittanA hetu ane la r *** amlapittanIcikitsA. "" ... For Private and Personal Use Only ... 17 para pura 600 ... 600 601 585 | sAjA upara svedana kriyA... 601 gulmanI cikitsA. ,, ... ... ... 27 ... ... pRSTha. ... *** ... pADa pada 602 603 603 * kaTi, jAMgha, ane ghuMTaNa madhye ghaNI vedanA thAyache tene gRdhrasI kaheche. - vAyu tathA lehI e banne kApavuM tene vAtarakta kaheche. sA. SS peTanI gAMTha. * khATI ulaTI.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 anukramaNikA. pRSTha. 0. 0 ' ', ' viSaya. pRSTha. viSaya. kapha gulmanAM lakSaNa ... 603 | jaLodara nAM lakSaNa .618 kaphavAta ) 603 | , nI cikitsA , 618 kaphapita , jaLadara upara zastrakarma ... 610 vAtapitta , *** 604 che, kAraNa sAnnipAtika , e ja pramehanI cikitsA sAdhyA sAdhya ,, . 604 pramehanA hetu * * 620 gulamanA upacAra * 605 , nAM nAma :- 620 gubhaupara snehana ane , nI cikitsA kSaNa kriyA . . 05 nilotpalAdi kavAtha 5 622 kSArapAkanI kriyA vihaMgAdi kvAtha ... gulmareganuM pAcana mustAdi kavAtha... pittagulmanuM madhumehanA upAya kaphagulmanuM , * 608 nyagrodhAdi cUrNa - 624 vAtagulmanAM virecana .... 600 mAkSikAdi cUrNa . 625 pittagulmanAM , . 69 pramehanI lIonI cikitsA 625 gulmanAM , kSArapAna ... mehane dhavAnA upacAra 626 ajamodAdi cUrNa vApITikA upara lepa . 6ra6 hiMgyAdi cUrNa ... pitta che, .. 626 pitta gulmanI cikitsA , 61ra dhevA vagere bIjo upAya.... 27 kapha >> >> 612 pramehavALAnuM pathyApathya - 627 vAta che kapha pramehanA upacAra . 628 sannipAta , pitta , , 628 zekedaranI cikitsA . 14 videza pramehane upacAra. 128 viSAdi nimittathI thaelA sonI cikitsA 16 namUtrakachUnI cikitsA. gubhavALAnuM pathyApathya - 616 elAdi cUrNa , . 30 raktagulmanI cikitsA ... eDamULAdi kavAtha riprAdi kvAtha .. . 617 patharIne upAya... . 630 raktagulmamAM pathyApathya - 617 mUtrakacchane upAya - 630 tridoSa mUtrakRcchano upAya. 636 jaLodaranA hetu . 618 | zarkarA (patharI) ne upAya 631 * peTamAM pANI bharAvAnuM darada. * paramo. + pezAbanuM darada. For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. o viSaya. 54. niSaya. paNa, mUtrakRccha upara kavAtha . 631 viryapanI cikitsA patharIne upAya - 631 | visapanuM lakSaNa ane prakAra 643 | AyAdi cAra prakAranA mUtrarodhanI cikitsA ... 33 | visarSa . . 643 mUtrakRcchanA upAya .. 634 | visarSamAM dhAvana auSadha... 644 mUtradhanAM kAraNe ... ,, lepana auSadha...644 634 mUtrarodhanI cikitsA ... 35 rata visanA upAya - 645 azmarInI cikitsA. upasarganI cikitsA azmirI (patharI) reganA | sudrakanuM lakSaNa - 646 hatuM : " 636 AphrikanuM che - 646 bALakone patharI thavAnuM ghara upasarganuM ,, kAraNa .. *** 637 | masUrikAnuM , tarUNapaNAmAM thayelI patharI 37 | upasarganI cikitsA >> 647 patharInA upacAra zudraka upasarganI cikitsA 947 kuzAdi kavAtha * 638 | Agnika , , 648 elAdi kvAtha ... - 638 | ghera .. 648 gesurAdi cUrNa... . 634 upasarganA varane upAya. 64 asmarI regamAM pathyApathya 638 upasargagamAM pathyApathya - 650 vRSaNavRddhinI cikitsA, vraNanI cikitsA. vRSaNavRddhinA hetu ... 64 traNaroganA hetu , 651 >> prakAra ... .. 651 90 | traNanA prakAra cikitsAnA prakAra ghaNunI saMprApti tathA lakSaNa 651 lakSaNe vAtAdi traNanAM lakSaNa - 6para ... - 641 vAta vRSaNavRddhinA upAya.... 641 abhighAtAdi ghaNu * para traNanI cikisAna krama . 653 che . 641 kapha che vaNa upara secana karavArUpa sanipAta , upAya * * 653 vAtavRddhi upara kavAtha ... * raktapitta kepe che tyAre visarSa zirAvedha ... ... rega thAya che. * vAyu ane raktane * pezAbano aTakAve. + patharI. doSathI cAmaDI para utpanna thatI phellIte vadharAvaLa, 'o. { raktavALe se. pitta che. For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 anukramaNikA. pRSTha. | viSaya. - viSaya. vaNa upara lepa (svedana). 654 | kaDhanA prakAra vaNanuM zodhana karavAnA prakAra 654 koDharoganAM lakSaNe * 665 ghaNane devAne upacAra .54 | koDhanAM nAma 465 vaNanAM zodhana auSadha ... 655 | jUdA jUdA koTanAM svarUpa.... 665 vaNane aMkuraANavAno upAya 655 koDhamAM vAtAdi dezanA kejAtyAdi cUta .pa65| panAM lakSaNa - 668 alIpadanI cikitsA. dhAtugata kuSTanAM lakSaNa che. 668 kuSTanA pratIkAra * 668 slIpadanuM lakSaNa che. 56 vAtAdikathI thayelA kuSTanI upacAra 657 cikitsA . . 668 | kuSTavALAnA sAmAnya upacAra 68 kuSTarogamAM vamanAdi upacAra 670 arkhada roganA hetu .. 58 virecana ane raktamekSa . 670 arbadanAM lakSaNa ane prakAra 658 arbudanI cikitsA . 659 suMThayAdi kavAtha - ka70 vAsAdi kavAtha - 671 kuSTa upara janAdi pacce 671 kucha upara lepa cikitsA kuSTarogamAM dhAvana ... gUmaDAMAdinA hetu , 660 | vipAdikA upara lepa .. , lakSaNa . 660 | khadirAdi kavAtha - 173 bhUtAonA prakAra 60 | AragvadhAdi kavAtha . 673 svarUpa * 661 khadirAdi vrata .. . 674 vizeSa svarUpa 661 vizeSa sthAna 662 | bhalAtakAdi tela.. 974 bhUtAroganI cikitsA . 662 tala tela ... 674 bhUtArega upara lepa - 663 haridrAdi tela .. koDhanI cikitsA. - niMbAdi vRta 67pa kheta koDhanI saMprApti ane koTanA hetu ane saMprApti 664 nidAna ... :- 676 * rApha. + raLI + gaLA- sapheda koDhanA upAya - 676 Adi bhAgo para thayelA gAMThA. kuSTa upara pathyApathya - 677 9 8 9 che. 675 For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA, cikitsA. viSaca. "paNa. viSaya mAthAnA roganI | iMdrala reganI cikitsA. mAthAnA roganA hetu , 678 prakAra . 678 iMdragupta roganAM lakSaNa che. 680 vAta ziroganAM lakSaNo.... 67. che upAya - 680 pitta , . ka78 kAnanA roganI cikitsA. kAnanA roganA hetu . 681 lehIthI thayelA mAthAnA kRmi vagerethI thayelA kAnanA roganAM lakSaNa - 680 reganAM lakSaNa 62 sannipAtathI , + 680 kAnanA rogamAM karavAnI ci. kRmithI , ... 980 kisA . .. 643 bIjA bhAthanA raMganAM kAraNe 681 bAppabiMdune vidhi . 693 mAthAnA roganI cikitsA 681 | vAyunA kAnamAM karNapUraNa 683 svedana upacAra... - 682 | kaTu tuMbI tela . 683 pitta ziroga upara lepa... 682 yaSTimadhukadi ghata - 684 zirega upara nasya prayoga. 682 kRmijanya karegana upAya 684 pabiMduka tela... . 683 kAnanA roganA bIjA upacAra 684 biMdutraya tela .. kuSTAdi dhRta . . 684 netraroganA hetu * 65 lAkSArasAdi ghata . 68pa | che lakSaNa ... 685 kuMkumAdi vRta * * 68pa vAtAdi doSavALA netrane u AMkhanI bhramaranA pacAra . . 686 sannipAta netra rogane upacAra 646 vAtakapha kA . 686 brudoSanA hetu . . 686 | vAta netra rogaupara aMjana 687 devadAdi dhRta 686 kapha netra rogano upacAra. 687 tAMbUlAdi nasya | saghaLA netra rogane upAya 687 nAkanA roga vAtAdika doSathI AMkho dunakanA roganA hetu tathA la khatI hoya tene upAya... 687 kSaNe * * 688 | * mAthAnA keza kharI paDe evo nAkanA rogamAM nasyAdi upAya 688 eka roga che jene cAI kahe che te. For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara anukramaNikA. viSaya. pRSTha. | viyaya. paNa. AMkhamAM paDela phUlanI ci. | napuMsakSaNanI cikitsA 710 kitsA . vIrya vRddhinA paga . 710 zaMkhapuSpAdi vaTI e 688 yuvAdi vaTaka . . 710 harItakyAdi aMjana - 688 pathyApathya * * 71ra paDaLanI cikitsA saMthAdi va i 700 vAMjhaNInA roganI rasAMjanAdi aMjana ... bibhitakAdi varta cikitsA. netra rogInuM pathyApathya .. vAMjhaNInA reganI cikitsA 713 mukha roganI cikitsA. vAMjhaNI strIonA upAya.. 714 ekanA reganA upAya vAtadUSita ArtavanI cikisA.715 dAMtanA roga .. .. 702 pitta , . 91pa dAMtanA roganA upAya 702 * 716 pittathI thayelA daMta rogane u vaMdhyArogamAM pathyApathya - 717 pAya . 703 garbhanA upacAra. lehIthI , ... 704. garbhanA upacAra... ... 718 kamithI , garbhavatInuM dohada .. jIbhanA roganI cikitsA. 704 , pathyApathya - 718 vAtajIhA roganA upacAra 704 maMgaLakarma 718 pitta 705 calitagarbhanI cikitsA. lohIthI , , 75 calita garbhanI cikitsA... 720 kaphathI thayela chavhApAkane upAya . 706 garbhanA upadravanI gaLAthI ghaTikA (ghAMTI) nA cikitsA. reganI cikitsA ... 706 ghaMTikA reganI cikitsA 706 | garbhavatInA zeSanI cikitsA 722 | garbhanA upadravanAM nAma 21 galaguMDAnI cikitsA * 707 ulaTI tathA chAtInI pIDAnA vAjIkaraNa. | upAya che... 27ra gharaDA ane kSINu puruSanuM | arUcine upAya - 722 vAjIkaraNa . . 70, atisArane upAya che 918 5 For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA. viSaya. pRSTha. 739 ra6 ziLA prasUti karanAre " che bhUtanAM sthAna . pRSTha. | viSaya. baMdhakezane upAya . 723 | apasmAranI cikitsA . 73) mUtrabaMdhane upAya . 23 che ke, nA upacAra ... 737 garbhaca hoya tene upAya 723 | bALakane pUtanA deSa .. 738 sejAne upAya... . 724 | lehitA nuM lakSaNa vigere. 738 mUDhagarbhanI cikitsA. revatI . 738 vAyasI 738 - mUDha garbhanA hetu ... 724 kumArI * 740 lakSaNa ... 725 zAkanI , 740 , upAya 726 mRtagarbhanAM auSadha ... 7ra7 | udhyakezI , * 741 prasUti karanArAM maMtrISadha . 728 | senA . * 741 sukhathI prasUti karanArAM - vadha ... bhUta vidhA. prasUti karanArA maMtra prasuti karanAra yaMtra 7ra8 | grAnI saMkhyA . . . 743 sukha prasavane maMtra . 730 | grahonAM nAma .. suvAvaDInA upacAra. | eNdra graha nuM lakSaNa . 743 suvAvaDInA upacAra .730 Aya graha * 743 dUdha vadhAravAnA upAya .. yamagraha . 743 sUtikAnA AcAra - 732 neti graha , * 744 vArUNa graha . 744 bALaroganI cikitsA. | mArUta graha , 744 dhAvaNanA deSa , * 732 | kubera graha dUdhanA vikArathI thatA roga 733 | aizAna graha ulikAnI cikitsA . 734] grahaka graha , 745 bALakonA varAdinI ci. pizAca graha , , * 45 kisA . 735 | grahanA valagADanI cikitsA 746 bALakonI buddhi vadhAravAno caMdraprabhA guTikA upAya .. .u36 1 graha nAzaka dhapa 747 bALakane vAcA ANavAne bhUtezvara maMtra . 383 upAya che : 737 " maMtra . * * 747 - 1943 0 945 746 For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 anukramaNikA. 'paNa. | viSaya. viSaya. viSa taMtra. bhedAyalAnAM lakSaNa ... 757 ,, pratIkAra . 758 sthAvara viSanA bheda 748 | zalya kADhavAnI cikitsA 758 viSa pIdhelAnI cikitsA 748 yaMtra tathA zastranA prakAra che. 7pa8 mukha upara pANI chAMTavAne zilyane pratIkAra maMtra ... *** * * 7pa0 sajAnI aMdaranA zalyanI karNajaya maMtra ... .. upara | cikitsA .. . 760 viSane samAvanArAM auSadha 750 | satyanI vedanA zamAvavAnA tvacAdikamAM maLelA viSanA upAya *. ... 760 upAya ... ... 751 bhagnanI cikitsA jaMgama viSanI cikitsA... upara viSanA traNa prakAra bhagnanAM sthAna ... ... 961 * * upara bhagnanA pratIkAra ... 761 asAdhya viSanuM lakSaNa upara dha9 (ghasAyalA) nI cikitsA 762 viSa baMdhana maMtra . upa3 AsphAlita cikitsA ... 762 jaLa chAMTavAne maMtra - 1954 abhivAtanI cikitsA . 763 viSadaMza upara lepa . 754 pathyApathya * 763 maMtra . 755 bhedAyalAnI cikitsA agnithI dAjhelAnI bhedAyelAnI cikitsA, cikatsA ghAtanA prakAra che. 756 dAjhelAnAM lakSaNa tathA prakAra 764 kapAyelAnuM lakSaNa ... 756 | dagdhane pratIkAra ... 765 , nI cikitsA ... 75dhumADAnA upaghAtanI cikitsA 766 For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA, caturtha sthAna. - - - - - ...... .. ...... paNa viSaya. viSaya. sUtra sthAna. raktAvasecana vidhi. telamApana vidhi. rAvasecana vidhi ... 773 telamApane vidhi . 767 rananuM lakSaNa . 774 vamanAdi auSadhonI mAtrA. 768 jaLa lagADavA saMbaMdhI talapAka vidhi. | tela pAka vidhi . 768 jaLonA prakAra... - 77pa nirUhabasti karma vidhi. idrAdhA .. 775 nirUhabasti karmavidhi - 771 ; ja rahiNI. . 77pa svadana vidhei. dhamrA. . . 776 vedana vidhi . . 77ra jaLo mUkavAne vidhi , 776 vidhi |kAlikA . . 776 paMcama sthAna, triphaLAnuM pramANa :782 viSaya. pRSTha. viSaya. ka95 sthAna. ] >> nA guNa , , 781 * haritakI karyuM. trIphaLA ka95. haraDenI utpatti... . 778 | rogaparave triphaLAne yoga 783 >> nA rasa , , 77e | che, nA guNa . . 778 , nI utpatti ane nAma 780 , ne regaparatve upayoga 782 | haraDenA AkAra bheda ... 785 nI jAtI oLakhavAnA cetakInA prakAra vagere .., 785 prakAra . . 781 | haraDenA sAmAnyataH guNa 786 hareDanA kalpanI For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 36 viSaya. pratyeka RtumAM haraDeno pra yoga lasaNano kalpa. lasaNanI utpatti ... .. 9 haraDenA jUdA jUdA kalpa... 787 nA guNa nA prayAga ... "" peya sona lasaNa upara pathyApathya 39 viSaya, ... ... ... *** ... .. 036 www.kobatirth.org 484 anukramaNikA. pRSTha. | viSaya. zArIra sthAna. zArIrAdhyAya. ... dehanI ghaTanA *** zarIranA vaya pramANe cAra prakAra dhAtunI utpatti strIone RtuprApti garbhanI utpatti strIpurUSanI utpattinuM kAraNa 803 bALakanA guNu ane AkA ranuM kAraNa manuSyanI vAtAdi prakRtinuM thata ... 33 gugaLanAM rUpa vagere p 788 dhAna ... * 790 jUdA jUdA rAga upara gu 791 gaLanA yAga 792 gugaLanI mAtrA ,, nA prayAganA guNa 782 gee gugalano kalpa. pathama sthAna. pRSTha | viSaya. 804 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nA guNa ... ne vAtha pivAnuM vi *** ... ... napuMsaka vagerenI utpattinuM ** tpatti AhArAdikanI utpatti ... ... ... kAraNa zarIranA avayavAnI utta 800 vayava vagere ... . 800 vacAdikanI utpatti *** 800 | paMcabhUtanI utpatti *. 802 | jAgRdAdi avasthAonI u For Private and Personal Use Only *** ttinA prakAra paMcabhUtathI utpanna thayelA a ... ... 804 | pariziSTAdhyAya ...... ... ... ... pariziSTAdhyAya. ... 440 pRo. gC/y ver cha'pa 78', 187 788 pRSTha. 205 806 807 206 (8 808 10 211
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. prathamo'dhyAyaH maMgaLAcaraNa, natvA zivaM paramatatvakalAdhirUDhaM jJAnAmRtaikacaTulaM paramAtmarUpam / rAgAdirogazamanaM damanaM smarasya zazvatkSapAviSadharaM triguNAtmarUpam // eka evA tatvajJAnarUpI kaLAne viSe ArUDha thayelA, jJAnarUpI amRtaneja mAtra lAbha rAkhanArA, rAga (saMsArAdimAM Asakti) vagere rogane zamAvanArA, kAmadevanuM damana karanArA, caMdrane niraMtara mAthAupara dhAraNa karanArA, ane satva, rajas tathA tamam evA traNa guNasvarUpa, paramAtmArUpa zivane praNAma karIne A hArItasaMhitA nAme vaidhaka graMthanuM huM kathana karuM chuM. Atreya tathA hArItane saMvAda himavaduttare kUle siddhagandharvasevite / zAntamRgagaNAkIrNe nAnApAdapazobhite // tatrasthaM tapasA yuktaM taruNAdityatejasam / zuddhasphaTikavacchubhaM bhUtibhUSitavigraham // jaTAjUTATavImUla uSitaM zubhrakuNDalam / AtreyaM vahuziSyaistu rAjitaM tapasAnvitam / papraccha ziSyo hArItaH sarvajJAnamidaM mahat // . siddha ane gaMdhavoMe sevelA, zAnta evAM pazuonA samudAyathI vyApta ane aneka prakAranAM vRkSothI zobhAyamAna, evA himAlayanA uttara taTa upara sthiti karIne Atreya muni tapa karatA hatA. te muni UgatA sUryanA sarakhA tejasvI hatA, nirmaLa sphaTikamaNi jevA u For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. javaLa varNanA (gIra) hatA, temanuM zarIra vibhUtivaDe zobhAyamAna hatuM, temanA jaTAjUTarUpI jaMgalanA mULamAM zveta kuMDaLa AvI rahelAM hatAM ane temanI AsapAsa ghaNuM zikhyo beThelA hatA tethI te zobhatA hatA. evA tayukta sarvajJa Atreya munine temanA ziSya hArIne A moTuM prazna pUchyuM. hArIta uvAca mAna! TUTUTdhAra! mAyuvarAM vara! vinayAdavinIto'haM pRcchAmi munipuGgavaH // kathaM rogasamutpattirutpanno jJAyate katham / upacAraH pracArazca kathaM vA siddhimRcchati // etatsamyakparijJAnaM kathayasva mhaamune!| hArIta pUche che - AyurvedanI vidhA jANanArAomAM muni! Apa guNanA samUhane dhAraNa karanAra che. he muniyAmAM che! vinaya vinAne huM Apane ati namrapaNe A prazna pUchuM chuM tenuM samAdhAna karavA kRpA kare. roganI utpatti kevI rIte thAya che? ane roga utpanna thayo te te zI rIte oLakhAya che ? e rogane nAza karavAne zo upAya karavo? tathA te upAya tene zI rIte lAgu karavo? arthata rogane upacAra ane te upacArane pracAra kevI rIte siddhi pAme ? he mahAmuni! e sarva jJAna Apa mane rUDI rIte kaho. evaM pRSTo mahAcAryoM hArItena mahAtmanA / pratyuvAca RSiH putraM prhsyotphullocnH|| mahAtmA hArIte te moTA AcAryane e pramANe pUchayuM, te sAMbhavIne praphulla netravALA te Rpiye hAsya karIne potAnA putra hArItane A pramANe pratyuttara Apyo. ___ Atreya uvAca ag putra! mAjJi! sarvatravararara!! cikitsAzAstrakuzala vaidyavidyAvicakSaNa! // AyurvedamapAraM tu lokAnAM lakSasaMkhyayA / kathaM tasya parijJAnaM kAlenAlpena putrk!|| For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya pehelA. alpAyuSo'lpavaktAraH svalpazAstravizAradAH / alpAvadhAraNe zaktAH kalau jAtA ime narAH // alpaH kaliyugazcAyaM naropadravakAraNam / kathaM putra ! pravakSyAmi vistareNa tavAgamam // yasya zravaNakAlo yo yAti cAntaM ca putraka ! | tasmAccAlapatareNApi vakSyAmi zRNu sAmpratam // Atreya kaheche.--he meTA buddhimAna ! he sarva zAstramAM pravINa ! he cikitsAzAstramAM kuzaLa ! ane huM vaividhAmAM vicakSaNa putra sAM bhaLa. AyurvedanI saMkhyA lakSa che mATe lokane te apAra che; he putra! alpa kALamAM tenuM samagra jJAna zI rIte thAya ? kaliyugamAM utpanna thayelA A purUSo alpa AyuSyavALA, alpa vaktRtvavALA, ane thoDAka zAstramAM vizArada hoyache. tathA zAstranA viSayanuM grahaNa pharavAnI temanI zakti paNa alpa che. he putra! vaLI manuSyane upadravanuM kAraNa evA A kaliyuga paNa alpa ( kSullaka ) che; mATe huM tane vistArathI A vaidyazAstra zI rIte kahI zakuM ? kemake he putra! je purUSane je samaya A zAstra sAMbhaLavAnA che. te samayamAMja tene aMta AvI jAyache ! mATe huM tane TUMkAmAM e zAstra kahuMchuM te tuM have sAMja. caturviMzasahastraistu mayoktA cAdya saMhitA / tathA dvAdazasAhasrI dvitIyA saMhitA matA // tRtIyA SaTsahasraistu caturthI tribhireva ca / paJcamI dipaJcazataiH proktA paJcAtra saMhitAH // tasmAccAlpatareNApi vakSyAmi zRNu putraka ! | yena vijJAnamAtreNa gadavedavido bhavet // kimatra bahunoktena cAlpasAre vizArada / yena dharmArthasaukhyaM ca taddhi karma samAcaret // yena saMjAyate zreyo yena kIrtirmahatsukham / tatkarma nitarAM sAdhyaM janAnandavidhAyakam // For Private and Personal Use Only 3
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA, meM vaidyazAstranI prathama saMhitAvIza hajAranI kahelI che. bIjI saMhitA meM bAra hajAranI kahelI che; trIjI cha hajAranI ane ethI traNa hajAranI kahelI che; pAMcamI saMhitA paMdarase leka pUra kahelI che. evI rIte meM A kALane viSe pAMca saMhitAo kahelI che. te sarvemAMthI saMkSepavaDe huM tane A zAstra kahIza ke jenuM jJAna mAtra thavAthI purUSa Ayurvedane jANanAro thAya. mATe he putra! tuM te sAMbhaLa. he vizArada putra! A alpa sAravALA kaliyugamAM bahu kahevAthI zuM vizeSa che? paNa je karmavaDe dharma, artha ane sukhanI prApti thAya te karma karavuM yogya che. vaLI je karmavaDe kalyANa thAya, jethI kIrti ane moTuM sukha thAya tathA je manuSyane AnaMda ApanAruM hoya te karma meTA ya karIne paNa karavuM. eka zAstraM vaidyamadhyAtmakaM vA saukhyaM caikaM yatsukhaM vA tapo vA / vandyazcaiko bhUpatirvA yatirvA ekaM karma zreyasaM vA yazo vA // bahutaramupacArAtsAramAdhAramekaM jananamatisukhAnAM vardhanaM zreyasAM vaa| vigatakaluSabhAvA cojjvalA kIrtimUrtina khalu kuTilatAsyAH zrUyate lokvRndaiH|| jagatamAM zAstra ekaja che, eTale kAMte eka vaidyazAstra che ke eka adhyAtmazAstra che. sukha paNa ekaja che bhogAdi laukika sukha ke tapaH sukha praNAma karavAgya paNa ekaja che, rAjA ke sanyAsI. ane karma paNa ekaja che, kalyANakAraka kama ke yaza prApta thAya evuM karma. vaidazAstrokta karma aneka upacAravALuM hovAthI lokone eka AdhArarUpa ane sArarUpa che; vaLI te ghaNuM sukhane utpanna karanAruM tathA kalyANane vadhAranAruM che. tathA te karmathI je kIrti maLe che te nirmaLa ane ujaLI che ane te kIrtinI mUrtimAM kuTilatA che ema lekanA samudAyathI sAMbhaLavAmAM AvatuM nathI. arthAta vaidhanuM karma evuM nirmaLa ane pavitra che ke jethI temAM tenI saraLa kIrti prasare che. For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org FRUNNAR V prathamasthAna-adhyAya pehelA. vaidyanA guNadASa AyurvedamidaM samyaG na deyaM yasya kasyacit / nAbhaktAyApyazAntAya na mUrkhAya na cAdhame // zAnte deyaM na deyaM syAtsarvathA nAdhame'dhane / dharmiSTho kuhanIvivarjitamanAH zAntaH zuciH zuddhadhIfisitruvivekasArahRdayo vidyAvilAsojjvalaH / prAjJo rogagaNApracAranipuNo'lubdhaH sadA toSadhRgitthaM sarvaguNAkaro nRpajanaiH pUjyaH sadA rogavit // A Ayurveda jene tene De prakAre zIkhavI devA nahi. je purUSa gurUnA upara prIti na rAkhanArA hAya, je zAnta na hoya, tathA je mUrkha ane adhama hoya tene A zAstra zIkhavavuM nahi. je purUSa zAMta hAya tene A zAstra zIkhavavuM paNa jo tenAmAM khIjA ceAgya guNA na hAya te zAMta chatAM paNa tene zIkhavavuM nahi. ane adhama tathA nirdhanane te kadApi zIkhavavuM niha. je purUSa dharmiSTha, aMtaH karaNamAM kapaTa vinAnA, zAnta, pavitra, zuddha buddhivALA, dhIra, bIhIkaNu nahi evA, manamAM vivekarUpI tattvavALA, vidhAnA vilAsavaDe ujaLA, nAnI, aneka roganA upacAra karavAmAM kuzaLa, nilaoNMbhI ane sadA saMteASI, evI rIte sarve guNanA bhaMDArarUpa je vaidya heya tenuM rAjAlokAe sadaiva sanmAna karavuM ceAgya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only pa dRSTvA yathA mRgapatiM gajayUthanAthaH saMzuSka mAnamadabindukapoladhAraH / tyaktvA vanaM vrajati cAkulamAnasena dRSTrA tathA gadagajo bhiSajaM prayAti // yadvattamovRtamidaM bhuvanaM mayUkhaiH prakAzamAzu kurute sakalaM ravistu / tadvatsuvaidya upalabhya rujAM vinAzaM zIghraM karoti gadinaM gadamuktabhAram // jema kAI siMhane joIne hAthIonA TALAnA rAjAnA gaMDasthala uparathI madanA biMduonI dhArA sUkAI jAyache, ane te manamAM bhayA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. kula thaIne te vanane choDIne nAzI jAya che, tema rogarUpI hAthI paNa vaidyane dekhIne nAzI jAya che. je pramANe aMdhakArathI vIMTAyelA A AkhA jagatane sUrya pitAnAM kiraNo vaDe tatkALa prakAzita kare che, te pramANe sAre vaidha rogane joIne tene tatkALa nAza kare che ane rogIne regane bhAramAMthI mukta kare che. supara karAradA mApazcAtAdhiiro bhIrurvikalahRdayo hiinkrmaarthmndH| zAstrajJAto'pyaviditagadajJAnapAkhaNDakhaNDo vayoM vaidyaH prabalamatibhirbhUmipairvA sudUrAt // je vaidha lobhI, nirdaya, zaTha, peTabhare, madhapAna karanAre, ALasu, vaivinAne, bIhIkaNa, buddhivina, nIcAM karma karanAre, karavAnA arthamAM maMda, zAstrane jANanAre chatAM temane nahi oLakhanAre, ane e chatAM pitAne jJAna che e DhoMga karanAre hoya tevA vaidyane baLavAna buddhivALA rAjAoe ghaNe cheTethIja taja. arthAta tevA vaidhane pitAnI pAseja AvavA de nahi. adbhutaM cApyazaGkaM ca nAtyuccaM nIcameva ca / yaH paThecchAstramitthaM ca tasya zAstrAptidRzyate // carvaNaM gilanaM cApi kampitaM zvasitaM tthaa| nIcoccaM caiva gambhIraM varjayetpAThakena tu // je purUSa vaidhazAstranA graMthane adbhuta rIte niHzaMkapaNe bhaNe che, paNa je ghaNuM moTethI ke ghaNuM dhImethI bhaNata nathI, evI rIte je zAstra bhaNe che tene te zAstranuM jJAna prApta thAya che. je vidyArthI ane cAvI cAvIne belata haya, bolatAM keTalAka akSara gaLI jatuM hoya, belatAM akSarane kaMpAvato hoya (tetaDuM bolate haiya) zvAsa khAI khAIne bolate heya, athavA bolatAM bolatAM dama bharAI jato hoya, athavA je bahu dhImethI bahu meTethI ke bahu gaMbhIra (gaLAmAMthI) belate haiya, tevA bhaNanArane bhaNAvanArA gurUoe cheDI de. arthAta bhaNavAmAM eTalI khAmIo tajavA jevI che. zAsa zikhavAnI vidhi anadhyAyana zAstrasya notsave yajJakarmasu / jAtake sUtake cAtha paThanaM na vidhIyate // For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya pehelA. caturdazyaSTamI darzapratipatpUrNimAstathA / varjyAH paJca imAH pAThe munibhiH parikIrtitAH // varyAM. akAle durdine garje digdAhe bhUmikampane / zAstrapAThastathA vaya grahaNe candrasUryayoH // dvAdazeme anadhyAyAH proktAH zRNuSva putraka ! | gurupIDAsamutpanne nRpe saMpIDite'thavA // Avahe jIvasampAte pradoSe vAthavA punaH / rASTrapIDAsamutpanne na kuryAcchAstrapAThanam // etaistu paThitaM zAstraM na svArthe siddhisAdhakam / na zreyase na mAGgalye nopakAre sukhAvaham // je divaseA bhaNavAne niSiddha karelA che temane anadhyAya kaheche. evA anadhyAyanA divasomAM, utsavanA divasomAM, yajJakarma thatuM hoya te divaseAmAM ane putrajanma nimitta ke maraNu nimitta sUtaka paDayuM hoya te divaseAmAM zAstranuM pAna karavuM nahi. vaLI caturdazI, aSTamI, amAvAsyA, paDavA, ane pUrNimA, e pAMca tithie pAne viSe varjavI ema muniyAe kaheluM che-te tithine divase navA pA zIkhavA nahi. temaja vakhate, varasAdanI helIne divase, varasAda gAjatA hoya te vakhate, dizAomAM agni lAgatA hoya te vakhate, bhUkaMpa thatA hoya tyAre, ane caMdra tathA sUryanA grahaNa samaye zAstranuM pAna karavuM nahi. hai putra! zAstramAM upara kahelA ) bAra anadhyAya ( pATha nahi zIkhavAnA avasara) kahelA che te tuM sAMbhaLa. vaLI jyAre gurUte kAMika pIDA upajI hoya tyAre, athavA rAjA kAMi kaSTamAM Avyo hoya tyAre, athavA saMgrAma thatA hoya tyAre, athavA koI jIvanuM zaba paDayuM hoya tyAre, athavA pradoSa samaye, athavA dezane mAthe kAMI saMkaTa AvyuM hoya tyAre zAstranuM pAna karavuM nahi. kemake e divasomAM bhaNeluM zAstra bhaNanAranA arthanI siddhi karatuM nathI, tema te kalyANa, mAMgalya athavA upakAramAM paNa sukha ApanArUM thatuM nathI. evaM jJAtvA paThati nipuNo vaidyavidyAnidhAnaM zreyastasya pratidinamasau vAJchitArthaM prapadyet / For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org . hArItasaMhitA. kIrtiH saukhyaM bhavati nitarAM tasya loke prazaMsA pUjyo rAjJAM satatamapi vai jAyate svArthasiddhiH // epramANe upara kahelA vaidhanA guNu doSa ane zAstranA pAna pAna vidhi jANIne je kuzaLa purUSa vaidyavidyAnA bhaMDArarUpa zAstrane bhaNeche tene niraMtara kalyANa prApta thAyache. tathA tenA icchelA arthanI prApti thAyache. vaLI, tene atyaMta kIrti ane sukha prApta thaIne tenI lAkAmAM saMzaMsA thAyache ane te niraMtara rAjA thakI pUjana pAmIne svArthasi ddhine prApta kareche. iti AtreyabhASite hArItottare vaidyaguNadoSazAstrapAThanavidhirnAma prathamo'dhyAyaH / dvitIyo'dhyAyaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cikitsA saMgraha, Atreya uvAca 1 athAtaH saMpravakSyAmi zAstrasyAsya samuccayam / Ayurvedasamutpatti sarvazAstrArthasaMgraham // aSTau cAtra cikitsAzca tiSThanti bhiSajAM vara ! tA vakSyAmi samAsena cikitsAM ca pRthakpRthak // saMgrahaM ca pravakSyAmi prathamaM cAnnapAnakam / ariSTaM ca dvitIyaM syAttRtIyaM ca cikitsitam // sUtraM caturthakaM proktaM kalkasthAnaM tu paJcamam / SaSThaM cAtra zarIraM syAdityAyurveda kArakAH // Atreya kaheche--have huM A zAstranA samuccayane tathA AyurvedanI utpattine ane saghaLA zAstranA arthanA saMgrahane kahuMchuM. huM vaighomAM zreSTha hArIta! A zAstramAM ATha prakAranI cikitsA rahelI che. te cikitsAAne haiM saMkSepamAM bhinna bhinna kahIza. te pehelAM A zAstranA kevA vibhAga pADIne saMgraha karyo che te kahuMchuM. prathama sthAnamAM annapAnAdinA guNudoSa kahelA che. khIjA sthAnamAM ariSTa, zakuna, dUtaparIkSA, vagere For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya bIjo. kaheluM che. trIjAM sthAna cikitsita nAme che temAM jvarAdi rogAnA u pacAra kahelA che. cothuM sUtrasthAna che temAM auSadho banAvavAnA tathA tene yeAjavAnA vidhi kahelA che. pAMcamuM kalkasthAna che temAM aneka prakAranAM kalpha kahelAM che. zArIrasthAna che temAM zarIranI utpatti vagere kaheluM che. epramANe AyurvedanA kartAoe jepramANe kathana karyuM che tepramANe kaheluM che. ATha prakAranI cikitsA, zalyazAlAkyakAyAzca tathA bAlacikitsitam / agadaM vipatantraM ca bhUtavidyA rasAyanam // vAjIkaraNameveti cikitsASTakameva ca / vaidyAgameSu sarveSu proktaM zreSThamate mahat // zalya cikitsA, zAlAkya cikitsA, kAya cikitsA, bAla cikitsA, agada cikitsA, viSa cikitsA, bhUtavidyA, rasAyana, ane vAjIkaraNa, e ATha prakAranI cikitsA che. ( rasAyana ane vAjIkaraNa e maLIne eka gaNavAthI ATha prakAra thAyache) he zreSTha buddhivALA ! sarve vaidyakanAM zAstromAM e ATha prakAranI cikitsAne zreSTha kahelI che. tathA cASTau cikitsAyAM vadanti vedavijjanAH / yantrazastrAgnikSArANAmauSadhaM pathyameva ca // svedanaM mardanaM caiva proktAnyupakarANi ca / etairvaidyakazAstrasya sAro bhavati sarvataH // 9 temaja Ayurvedane jANanArA purUSoe cikitsAmAM yaMtra, zastra, agni, ane kSAranAM karma, auSadha, pathya, svedana, ( parasevA kADhavA ) ane mardana ( cALavuM ), e ATha sAdhana kahyAM che. e ATha vaidyakazAstramAM sarva ThekANe sArarUpa che. zalyataMtra, yantrazastrapravandhaistu yena copacaredbhiSak / taM ca zalyoddharaNakaM procyate vaidyakAgame // nArAcavAlavallIbhirbhalaiH kuntaizca tomaraiH / zilAgnibhinnagAtrasya tatra syAdyadi zalyakam // For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. tatpratIkArakaraNaM tacca zalyacikitsitam / tathA vaNasamuddiSTatRNapAMzukRmIkacam // raktaM vartistathA pezI pUyaM zeSAntare'pi yat / tacchalyamiti jAnIyAlloSTaM kASThaM vibhinnakam // te rAtretannA yaMtra, zastrakarma ke baMdha bAMdhavAvaDe vaidha je upacAra kare che tene vaivakazAstramAM "zalyadharaNa" kahe che. tIra, vALa, velI, bhAlo, barachI, tebhara nAmanuM hathiyAra, pathara, agni, evI vastuthI zarIra bhedAyuM hoya ane temAM kAMI zalya hoya te tene upAya kare tene zalya cikitsA kahe che. traNa (cAMdu ) thayuM hoya temAM taNakhaluM, dhULa, jaMtu, vALa, rUdhira, diveTa, pezI (mAMsanI), parU, ane bIjuM evuM kAMI bharAI jAya to tene zalya jANavuM. temaja bhAgeluM lAkaDuM ke mATInuM Te tepaNa zilya jANavuM zAlA, zirorogA netrarogAH karNarogA vishesstH| bhrUkaNThazaGkhamanyAsu ye rogAH sambhavanti hi // teSAM pratIkArakarma nasyavatyaJjanAni ca / abhyaGgaM sukhagaNDUSakriyA zAlAkyanAmakA // phati rAtriviyanAmA ziroroga, (mAthAnAga), netraroga ane vizeSa karIne karNaroga, temaja bhamara, lamaNa, ane bocInI nasa, e jagAe je roga thAya che tene pratIkAra nasya (nAkamAM auSadha nAkhavAnuM karma) thI, vA (vATa mUkavAthI, aMjana karavAthI, zarIre tela vagere coLavAthI, ane kogaLA karavAthI karAya che. e nasya vagere pAMca karmane zAlAkyanI kriyA kahe che. kAyacikitsA kaSAyacUrNaguTikApAcanaM zodhanAni ca / koSThAmayAnAM zamanI kriyA kAyacikitsitam // phati vivitsA . kavAtha, cUrNa, gaLI, pAcana auSadha, zedhana (vamana virecana) - For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya bIje. padha, e pAMcavaDe peTamAMnA vyAdhIne zamAvanArI kriyAne kAya sA kahe che. agadacikitsA gudAmayaM vastirujaM zamanaM ca nirUhaNam / asthApanAnuvAsaM tu agadaM nAma eva ca // rUti mAruM nAma gudAna roga ane piDunA rogane zamAvanAra je nirUha basti, AsthApana basti ane anuvAsana basti nAme picakArI ApavAvI kriyA karavAmAM Ave che tene agada cikitsA kahe che. bAlacikitsA garmopakramavijJAnaM sUtikopakramastathA / bAlAnAM rogazamanaM kriyA bAlacikitsitam // rUti vArikatsA | garbhanA upakramanuM jJAna, suvAvaDInA upacAra, ane bAlakanA reganuM zamana, e kriyAne bAla cikitsA kahe che. viSataMtra, sarpavRzcikalUtAnAM viSopazamanI tu yaa| sA kriyA viSatantrazca nAma proktaM manISibhiH // ti vipatranAmA sApa, vIMchI, ane sUtA (karoLIyA) emanAM jherane zamAvanArI je kriyA tene buddhimAna AcAryo viSa taMtra kahe che. bhUtavidyA, grahabhUtapizAcAzca zAkinIDAkinIgrahAH / eteSAM nigrahaH samyagbhUtavidyA nigadyate // ___iti bhUtavidyAnAma / graha, bhUta, pizAca, zAkinI, DAkanI, bALagraha, e sarvane rUDI rIte nigraha kare tene bhUtavidhA kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. vAjIkaraNa, kSINAnAM cAlpavIryANAM bRMhaNaM balavardhanam / tarpaNaM saptadhAtUnAM vAjIkaraNamucyate // ti vAnIma | kSINa thaI gayelA ane alpavIryavALA purUSane puSTi kare ane baLa vadhAre tathA temanI sAthe dhAtuone tRpta kare evI cikitsAne vAjIkaraNa cikitsA kahe che. rasAyanataMtra, dehasyendriyadantAnAM dRDhIkaraNameva ca / valIpalitakhAlityaM varjane'pi ca yA kriyA // pUrvavaidyapraNItaM hi tadrasAyanamucyate // iti rasAyanatantram / iti aSTAGgavaidyakam / dehanI ikiye ane dAMtane dura karavAnI tathA zarIre karacalIo paDI gaI hoya, paLiyAM AvyAM hoya, ke mAthe tAla paDI hoya, tene bhaTADavAnI je kriyA, te pUrve thayelA vaidyoe karele rasAyana taMtra kahevAya che. upAMgacikitsA, chinnaM bhinnaM tathA bhagnaM kSataM piccitameva ca / dagdhaM teSAM pratIkAraH proktshcopaanggsNjnykH|| rUti 3pa vivitsA zarIrane koI bhAga kapAI gayo hoya, bhedAI gaye hoya, bhAgI gaye hoya, chuMdAI go heya, dAjhI gaye haiya, e sarvenA pratIkArane upAMga taMtra kahe che. iti vaidyakasarvasvaM cikitsAgamabhUSaNam / paThitvA tu sudhIH samyakprApsyate siddhisaGgamam // epramANe vedhakanA sArarUpa A cikitsA zAstranA alaMkArane buddhimAna purUSa sArI rIte bhaNIne siddhino saMgama prApta karaze-vaidhavidhAnA kAryamAM saphaLa thaze. iti vaidyakasarvastre cikitsAsaMgraho nAma dvitIyo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya trIje. 13 tRtIyo'dhyAyaH vaidyazikSAne upakama, atha vakSyAmi rogANAmupacArakramaM tathA / jAnAti yo budhaH samyak pUjyate nRpasattamaiH // have huM regonA upacArane krama kahuM chuM; je paMDita purUSa e upa cAra kramane sArI rIte jANe che tenuM zreSTha rAjAo sanmAna kare che. upacAra karavAnI yogyatA, jJAtvA rogasamutpatti rogANAmapyupakramam / jJAtvA pratikriyAM vaidyaH pratikuryAdyathocitam // viSe prathama roganI utpatti kema thAya che te jANavuM joIe. pachI regane upakrama kema thAya che te jANavuM joIe, ane te pachI te raMgane zuM upAya kare te jovuM joie e traNa vAre jA- bane pachI vaive ghaTe te upacAra karavo joIe. dezakALAdi parijJAna, dezaM kAlaM vayo yahi sAtmyaprakRtibheSajam / dehaM satvaM balaM vyAdhedRSTvA karma samAcaret // deza, kALa, rogInuM ya, tenA jaTharAgninI zakti, tenuM sAmya (eTale amuka vastu ke kriyA tene mAphaka Ave che ke kema te), tenI prakRti, auSadha, regIne deha, tenuM satva, ane vyAdhinuM baLa, eTalAM upara vicAra karIne pachI vaidhe regIne upacAra karavAnuM karma karavuM. regInA upacAra karavAnuM phaLa, dharmArthakAmalAbhaH syAt samyagAturasevanAt / yadA nAcaratastasya vinAzazcAtmanastadA // regIno sArI rIte upAya karavAthI dharma, artha ane kAmano lAbha thAya che paNa jyAre regIne upAya sArI rIte na karavAthI tene vinAza thAya tyAre vaidhanA dharma, artha ane kAmane paNa vinAza thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. vaidyanuM vaidyatva, vyAdhestattvaparijJAnaM vedanAyAzca nigrhH| etadvaidyasya vaidyatvaM na vaidyaH prbhuraayussH|| reganuM yathArtha jJAna thavuM ane rogInI vedanAne aTakAvavI, eja vaidhanuM vaidyapaNuM che; vadha kAMI AyuSyane dhaNuM nathI. be prakArane upakama. dvividhopakramazcaiva zamanaH kopano rujam / tathaiva jJAtvA vibudhaH kriyAM kuryaadvickssnnH|| regano upakrama be prakArane thAya che, eka zamana eTale regane zamAvanAro upakrama ane bIjo kopana eTale regana karAvanAro upakrama che. e banne upakramane yathArtha jANane kuzaLa tathA paMDita vaidhe roga - TADavAnI kriyA karavI. vaidyanA be prakAra, vaidyo'pi dvividho zeyo vikArI gatarogayoH / upacArApacArako dvividhaH procyate bhiSak // upacAreNa zamanamapacAreNa kopanam / evaM vijJAya sadvaidyaH kuryAt saMzamanakriyAm // vi paNa be prakArane jANo. eka to regI ane rega jene maTI gayela che e nIrogI, e bannemAMthI rogIne zuM karavAthI sAruM thaze e upacAra jANanAre, ane bIje, nIrogIne zuM karavAthI tene roga pAcho utpanna thaze e apacAra jANanAre, evA be prakArane vaidya kahevAya che. upacAra (anukuLa upAya)vaDe reganuM zamana thAya che ane apacAra (pratikuLa upAya)vaDe roga kApe che, ema jANIne sArA vighe rogane zamAvavAnI kriyA karavI. vyAdhinA sApyAdiprakAra, sAdhyo'sAdhyazca yApyazca kRcchrasAdhyastathaiva ca / vyAdhizcaturvidhaH proktaH sadvaidyaiH zAstrakovidaiH // For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya trIje. 15 apacAreNa sAdhyA ye rogA gacchanti yApyatAm / yApyAstvasAdhyatAM yAnti yApyA kaTena putrk!|| sambhavanti mahArogAH kaSTasAdhyA mriyanti vai| evaM caturvidho vyAdhitviA karma samAcaret // viveka zAstrane jANanArA uttama vaidyoe vyAdhi cAra prakArane kehale che. 1 sAdhya, 2 asAdhya, 3 yApya ane 4 kaSTasAdhya. je rega sAdhya hoya che te paNa apacAravaDe yAya (ghaNe lAMbe vakhate maTI zake evA) thAya che, ane je rega yApya hoya che te apacAravaDe asAdhya (naja maTI zake evA) thAya che. he putra! je rega yApya chatAM kaSTasAdhya hoya che te apacAravaDe moTA bhayaMkara vyAdhi thaI jAya che. ane je rega kaSTasAdhya hoya che te apacAravaDe maraNanIpajAve che. evA cAra prakAranA vyAdhine jANane pachI vaidhe upacArarUpa karma karavuM. upacAranuM phaLa upacArakRtA doSAH kRcchrAste yAnti yApyatAm / yApyAH sAdhyatvamAyAnti kaSTasAdhyaM bhavedbhavam // sukhasAdhyaH sukhI zIghra syAt sudhiibhirupkrmaiH| sAdhyAsAdhyaparijJAnaM jJAtvopakramaNaM tathA // je roga agharA hoya che te paNa upacAravaDe yApya thAya che, je roga vyApya hoya che te upacAravaDe sAdhya thAya che, je rega kaSTasAdhya hoya che te sArI buddhivALA vaidyoe karelA upacArathI sukhasAdhya thAya che ane regI thoDA kALamAM sukhI thAya che. mATe sAdhya ane asAdhya rogane jANIne pachI vaidhe upacAra karavo. doSazeSathI hAni. sAdhye gate yadA roge doSazeSaM na dhArayet / doSazeSe'pi kaSTaM syAttasmAdyavAnikRntayet // yathA bAlo hi duSTaH syAdyathA sUkSmo'gnitaH kaNaH / svalpastadvikriyAM prApto gado ghorataro bhavet // For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. tathA pati caritA daivAtsaMzamanaM tasya yathAgniH kupito bhRzam // je rega sAdhya hoya to vaive regInA zarIramAM doSa zeSa rahevA devo nahi; kemake deSa jarAka bAkI rahyo hoya tathApi tethI pariNAme kaSTa upaje che athavA rega sAdhya hoya te kaSTasAdhya thaI jAya che, mATe ya karIne paNa doSane mULamAMthI kADhI nAkha. jema sApane kaNa nAne chatAM jIvate rahyo hoya te pariNAme jherarUpI dodhavALo sarSa thAya che, athavA jema agnine taNakho lagAra jeTalo hoya tathApi pariNAme temAMthI moTe bhaDake uThe che, te ja pramANe lagAra jeTalA deSa bAkI rahI gayo hoya te te vikAra pAmIne mahA bhayAnaka vyAdhi thaI jAya che. evI rIte zeSa rahela deva alpa chatAM paNa te vRddhi pAmyA pachI zamate nathI; pachI jema agni ghaNo ko hoya te devayogathI enI meLe zamI jAya che tema zeSa rahelA alpa doSamAMthI upajela mahAbhayaMkara vyAdhi paNa devegathIja zame che. arthAta vyAdhi vadhI gayA pachI te vaidhanA hAthamAM rahetuM nathI. kupathyathI nukazAna, yathA kASThacayAdhAraM prApya ghortro'gnikH| tathA pathyasya saMyogAt bhavet ghorataro gadaH // kaSAyaizca phalaizcarNaiH piNDalehAnuvAsanaiH / sarvAH kriyA bhRzaM vyarthA na zamaM yAti cAmayaH // jema agnino sUkSma kaNa lAkaDAnA DhagalAmAM paDIne mahA bhayaMkara thAya che tema roga paNa apathyanA yogathI mahA bhayaMkara rUpa dhAraNa kare che. evI rIte bhayaMkara thayelA vyAdhi upara kavAtha, phaLa, curNa, gALI, ane valeha, anuvAsana vagere badhI kriyAo nakAmI thAya che ane roga maTI zakti nathI. vaidyakIne nideza. evaM jJAtvA sadA vaidyo rogazAntikakAraNam / kartavyaM matiyogena yena rogaH prazAmyati // epramANe sadaiva reganI zAMtinuM kAraNa vaidhe jANIne je rIte roga zamI jAya evuM karma teNe pitAnI buddhinA yogathI karavuM. For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya trIje. laMghananI yogyatA. . jJAtvA doSabalaM dhImAn laGghanAni samAcaret / doSe sati na doSAya laGghanAni bahUnyapi // buddhimAna vaidhe deSanuM baLa (keTaluM che te jANIne regIne laMdhana karAvavuM; je doSa hoya to ghaNI lAMghaNe thaze tathApi tethI kAMI hAni nathI. jaTharAgninuM karma. pacet prathamamAhAraM doSAnAhArasaMkSaye / doSakSaye'nalo dhAtUna prANAn dhAtukSaye sati // jAramAM rahele agni prathama AhAranuM pAcana kare che, AhAra pacI rahyA pachI pitta kAdika dezanuM pAcana kare che, doSa pacI rahyA pachI rasa, rUdhira, vagere dhAtuonuM pAcana kare che, ane dhAtuo nAza pAmI eTale prANanuM pAcana kare che. sAmanirAma vyAdhinA upakama, jJAtvA balAbalaM vyAdheH sAmaM nirAmameva ca / tadA sAme pAcanaM syAnirAme pthysNkrmH|| mATe vaidhe prathama vyAdhinI sabaLatA tathA nirbaLatAne nizcaya karIne te vyAdhi sAma (Ama apakava rasa sahita) che ke nirAma (Ama vinAne) che tene nizcaya kare pachI je sAma hoya te pAcana auSadha ApavA ane nirAma hoya te paththo krama cAlu kare. vaidyanI yogyatA sAmaM nirAmamatha sAdhyamasAdhyameva samyak rujazva parilakSya rujAM vinAzam / etadbhavet sakalavaidyakazAstrasAraM naivAyuSazca baladAnakaro hi vaidyH|| no vaidyo manujasya saukhyamathavA duHkhaM ca dAtuM kSamo jantoH karmavipAka eva bhuvane saukhyAya duHkhAya ca / tasmAnmAnavaduHkhakAraNarujAM nAzasya cAtra kSamo vaidyo buddhinidhAnadhAmacaturo nAmnaiva vaidyo'prH|| For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 hArItasaMhitA. vyAdhi sAma che ke nirAma, tathA te sAdhya che ke asAdhya ene nizcaya karIne roganI sArI rIte parIkSA karavI ane pachI zegano nAza kare. eja saghaLA vaidyakazAstrane sAra che; vaidya kAMI AyuSyanA baLane ApanAra nathI. vaLI, vaidha kAMI manuSyane sukha ke duHkha ApavAne zaktimAna nathI, paNa sukha dukha prApta thavAnuM kAraNa te manuSya A jagatamAM karelAM sArAM mAThAM karmane vipAka mAtra che. mATe manuSyonA duHkhanuM kAraNa je roga, tene nAza karavAne je budinA bhaMDAragRha je catura vaidya hoya teneja ve jANa; ane e vinA bIjA te nAmanA vaiva jANavA. vaidyanuM jJAna, samyak rujAM parijJAnaM jJAtvA doSavinigraham / pratyAkhyeyaM ca sAdhyaM ca jAnAti sa bhaveSika // reganuM sAre prakAre jJAna meLavIne tathA depane kema kabaje karavA te jANIne vyAdhi sAdhya che ke asAdhya e je samajI zake teja vaidha thavAne yogya che. upacAra karavA gya manuSya, tapasvinaM brAhmaNaM ca striyaM vA bAlakaM tthaa| dInaM vA durbalaM vApi prAjJa vA paNDitaM tathA // mahAtmA zrotriyaM sAdhumanAthaM bandhuvarjitaM / etAn vyAdhivinigrastAn prtikuryaadvishesstH|| tapasvI, brAhmaNa, strI, bALaka, dIna, durbaLa, jJAnI, paMDita, mane hatmA, zrotriya, anAtha ane bAMdho vinAne, eTalAmAMthI koI eka gavaDe grasta thayela hoya te vaidhe vizeSe karIne tenI cikitsA karavI. dhana ApanArI cikitsA rAjA ca sudhanI caiva mANDalIko blaadhipH| upacAryo'rthasiddhiH syAdvittaM grAhyaM bhayaM na ca // rAjA, ghaNo dhanavAna, maMDalIka ane senApati, e cAramAMthI je kaI regI hoya te temane upacAra veve kare ane temanI pAsethI dhana paNa levuM, emAM kAMI bhaya rAkhavA jevuM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna--adhyAya TI. 18 yaza ApanArI cikitsA madhyamA vaNijAM paMktiH purodhA braahmnnaadyH| bhaTTo vA gaNikAvezyAzcikitsyAstu vizeSataH // rogagrasteSu caiteSu cikitsA kiirtikaarinnii|| vepArI vargamAM je madhyama paMktinA purUSa che temAMthI ke pagapALe, laDha, purohita, brAhmaNa vagere, vidvAna, jezI, vezyA, emanI cikitsA paNa vizeSa karIne karavI; kemake emAMthI koI rogI hoya ane tenI cikitsA vaidhe karI hoya che tethI vaidhanI kIrti vadhe che. doSa ApanArI cikitsA, vyAdhazcaurastathA mleccho vahnido matsyavandhakaH / bahudveSo grAmakUTo bandhako mAMsavikrayI // eteSAM vyAdhigrastAnAM naiva kuryAt pratikriyAm / .. etebhyaH svArthasiddhirnopakAro hitamaGgalam / teSAM jIvApta saMjAto vaidyo bhavati doSabhAk // evaM jJAtvA tu sadvaidyaH kuryAdatha pratikriyAm / dharmArthakAmasampattiH kIrtiloMke pravartate // pAradhI, cera, pleccha, agni mUkIne ghara vagere saLagAvI de. nAre, mAchalAM pakaDanAre, ghaNa jaNa jeno hepa karatA hoya athavA je ghaNa jaNane depa karate hoya e, gAmaTa, vyabhicAriNI, ane mAMsa vecanAre, emAMthI koI rogagrasta thayuM hoya te tenI cikitsA vaidhe karavI nahi. kemake emanI cikitsA karavAthI koInA svArthanI siddhi thatI nathI, koInA upara upakAra thato nathI, kenuM hita ke maMgaLa thatuM nathI. athavA, emanA thakI svArthasiddhi, upakAra, hita ke maMgaLanI AzA vaidhe karavI nahi, paNa je vaidhe karelA upacArathI temanA prANa bacyA che tethI vaidha dezapAtra Thare che. ema jANIne je sava hoya teNe jethI pitAne dharma, artha ane kAmanI prApti thAya tathA jethI lokomAM pitAnI kIrti vadhe evAnIja cikitsA karavI. For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. upasaMhAra, iti bahuvidhiyuktaM vaidyavidyAvicAra kSaNamapi hRdaye yo dhAraNaM saMkaroti / sa bhavati gadasaMghasyAtha vidhvaMsazakto vimalaviditakIrtiH pUjyamAno narendraiH // epramANe ghaNAka vidhithakI yukta evA vaidhavidhAnA vicArane je eka kSaNavAra paNa pitAnA hRdayamAM dhAraNa kare che, te purUSa roganA samUhane nAza karavAmAM zaktimAna thAya che ane tenI nirmaLa kIrti jagatamAM prasare che, tathA rAjAethakI te sanmAna pAme che. iti AtreyabhASite hArItottare vaidyazikSAvidhAno nAma tRtIyo'dhyAyaH / caturtho'dhyAyaH dezakALanuM jJAna, idAnIM saMpravakSyAmi dezakAlabalAbalam / sAtmyaM prakRtidehaM ca tathAgnInAM vizeSaNam // have huM deza, kALa, baLa, nirbaLatA, sabhya, prakRti, deha, tathA jaTharAgni viSe je vizeSa che te kahuM chuM. dezanA prakAra dezastu trividho zeyo hyAnUpo jaangglstthaa| sAdhAraNo vizeSeNa jJAtavyAste manISibhiH / deza traNa prakAra che: (1) AtUpa deza, (2) jAMgala deza, (3) sAdhAraNa deza. e traNa prakAranA dezamAMnAM svarUpa vizeSa karIne buddhimAna vaie jANavAM joIe. For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cothe. 21 AnUpa dezanuM svarUpa, bahutarazubhanadyazcArupAnIyapuSTAH sarasa saraupetA zAbalA sArabhUmiH / haritakuzatalAnAM zAlikedAraramyA dinakarakaradIptiM vAJchate yatra lokH|| gurumadhurarasADhyA bhAti cekSuH sadArdA vividhajanitavarNAH zAligodhUmajuSTAH / madhurarasavibhuktyA mAnavAnAM prakopI bhavati kaphasamIraH syAttadAnUpadezaH // iti AnupalakSaNam / je dezamAM aneka moTI nadIo hoya che, je deze suMdara pANIvaDe racIpacI rahelA hoya che, jyAM sarasa evAM sarerethI yukta, ghAsavALI tathA, lIlAM vaNa, darbha, ane nALe utpanna thAya evI uttama bhUmI hoya che, je deza DAMgaranA kyAraDAvaDe ramaNika dekhAvavALA hoya che, je dezonA leke sUryanA kiraNane prakAza IcchA kare che, jyAM bhAre ane madhura rasavALI lIlI seraDI sadaiva zebhe che, je dezanI bhUmi judA judA prakAranA raMganI hoya che, jyAM DAMgara tathA ghauM pAke che, tathA jyAM madhura rasanA bhojanavaDe manuSyane kapha tathA vAyu prakopa thAya che te dezane AjhUpa deza jANavA. jaMgala dezanuM svarUpa, kharaparuSavizAlAH parvatAH kaNTakIrNA dizi dizi mRgatRSNA bhUruhAH shiirnnprnnaaH| atikhararavirazmIpAMzusampUrNabhUmiH sarasarasavihInaH kuupkaambhHprkrssH|| tadanu virasasasyAhAriNo gomahiSyaH prabhavati rasamAMse rUkSabhAvazca samyak / punarapi himavAhaM zAlizasyaM na cakSubhavati rudhirapittaM kopamAzu hyupaiti // iti jAGgaledezalakSaNam / For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 hArItasaMhitA. je dezomAM kharabacaDA ane kaThaNa patharAvALA tathA kAMTAvALI jhADIthI bharapUra lAMbA lAMbA parvata hoya che, jyAM tyAre pAse jhAMjhavAnuM pANI dekhAyA kare che, jyAMnAM jhADa uparanAM pAna kharI gayelAM hoya che, atizaya tIvra sUryanAM kiraNothI tapI gayelI dhULathI bharelI jyAM pRthvI hoya che, jyAM kUvAnAM ghaNAMka pANI khArAM ane ochAM hoya che, jyAM rasa vagaranAM ghAsane khAIne gAya ane bheMze athavA baLada ane pADA nirvAha kare che, tathA tethI temanA mAMsamAM ane mAMsarasamAM ghaNI rakSatA heya che; vaLI jyAM zItaLa evAM lImaDA vagerenAM vRkSa, DAMgara athavA seraDI thatI nathI. ane je dezamAM rakatapitta jaladIthI kepe che, evA dezane jAMgala deza jANavA. sAdhAraNa dezanuM svarUpa, ubhayaguNasametaM nAtirUkSaM na snigdhaM na ca kharabahulaM vA nAbhito kaNTakADhyam / bhavati ca jalakIrNa nAtizItaM na coSNaM samaprakRtisametaM viddhi sAdhAraNaM ca // iti sAdhAraNadezalakSaNam / je dezamAM Anapadeza tathA jAMgaladeza bannenA guNo heya tathA je deza atizaya ke atizaya nigdha na hoya, je ghaNA tIvra tathA sarvatra kAMTAvALI jhADIthI yukta na hoya, je dezamAM kAme lama pANI mane LatuM hoya tathA je deza atizaya ThaMDe ke atizaya garama na haya, evA sama prakRtivALA dezane sAdhAraNa deza kahe che, ema tuM jANa. kALajJAna, kAlastu trividho zeyo'tIto'nAgata eva ca / vartamAnastRtIyastu vakSyAmi zRNu lakSaNam // kALa traNa prakAra che. (1) bhUtakALa, (2) bhaviSyakALa, (3) ane trIjo vartamAnakALa che. have e traNa kALanAM lakSaNa kahechuM te saMbhaLa. kALanAM svarUpa, kAlaH kAlayate lokaM kAlaH kAlayate jagat / kAlaH kAlayate vizvaM tena kAlo'bhidhIyate // For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cothe. pATilya vara parva nitinnA kAlo hi bhagavAna devaH sa sAkSAt prmeshvrH|| sargapAlanasaMhartA sa kAlaH sarvataH smH| kAlaH kalayate vizvaM tena kAlo'bhidhIyate // kALa sarva lokane kSaya kare che, kALa jagatane nAza kare che, kALa vizvane nAza kare che, mATe tene kALa kahe che. deva, RSi, siddha ane ki jara, e sarve kALane vaza che; kALa eja bhagavAna deva che ane eja sAkSAta paramezvara che. sRSTinI utpatti, pALana ane saMhArane karanAra e kALa sarvatra sama che. kALa vizvane Ape che mATe tene kALa kahe che. utpAdaka kALanuM svarUpa, yenotpattizca jAyeta yena vai kalpate klaaH| sattvavAMstu bhavetkAlo jgdutpttikaarkH|| jenA vaDe utpatti thAya che tathA jenA vaDe kaLAe kalpAya che evo baLavAna kALa jagatanI utpatti karanAra che. arthAta e bhUtakALanuM svarUpa che. pravartaka kALanuM svarUpa, yaH karmANi prapazyeta prakarSe vartamAnake / so'pi pravartako zeyaH kAlaH syaatprtipaalkH|| je vartamAna samayarUpa prakamAM jagatanA kane jue che, te paNa eja pravartaka kALa che ane te jagatanuM pALana karanAra che. arthAt e vartamAnakALanuM svarUpa che. saMhAraka kALanuM svarUpa, yena mRtyuvazaM yAti kRtaM yena layaM vrajet / saMhartA so'pi vijJeyaH kAlaH syaatklnaaprH|| jenA vaDe prANImAtra mRtyu pAme che tathA jenAvaDe kAryamAtrane nAza thAya che te saMhAra karanArane paNa kALaja jANa; e kALa eja sarva koIne ya karavAmAM tatpara che. arthAta e bhaviSyakALanuM svarUpa che. For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 24 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. kALanuM sanAtanapaNuM. kAlaH sRjati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH svapiti jAgarti kAlo hi duratikramaH // kALa e prANImAtrane sarajeche, kALa prajAno saMhAra kareche, kALa vadheche ane kALa jAgeche; kALa e koIthI ullaMdhana na thAya evA che. kALanuM nAzaka svarUpa kAle devA vinazyanti kAle cAsurapannagAH / narendrAH sarvajIvAzca kAle sarva vinazyati // kALa prApta thaye devA nAza pAmeche, kALa prApta thaye asuro ane nAgaloko paNa nAza pAmeche; rAjA ane sarve jIvo tathA sarva kAI kALa Avye nAza thAyache. kALanAM bIjAM svarUpa. trikAlAtparato jJeya AganturgataceSTakaH / sUkSmo'pi sarvagaH sarvairvyaktAvyaktetaraH zubhaH // tathA varSAhimoSNAkhyAstrayaH kAlA ime matAH / tathA trayo'nye'pi jJeyA udayamadhyastameva ca // iti kAlajJAnam / upara kahelA traNa kALathI para eka ceSTA rahita AgaMtu kALa che. te sUkSma chatAM sarvatra gativALA tathA vyakta ane avyaktathI bhinna eveza zubha kALa che, ema sarva muniyA jANeche. vaLI varSAkALa, zItakALa ane uSNakALa ( comAsuM, ziyALA ane unALe) e traNa kALa kahelA che. vaLI udaya, madhya ane asta ( savAra, bapora ane sAMja ) e traNa phALanAM bIjAM rUpa paNa jANavAM. RtucaryAM. varSA zaracca hemantaH zizirazca vasantakaH / grISme'tikramato jJeyA evaM SaT RtavaH smRtAH // pRthakpRthak pravakSyAmi RtUnAM caiva lakSaNam / For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cotha. 25 varSa, zarada, hemaMta, zizira, vasaMta, ane grISma, e krame karIne cha Rtuo jANavI. e RtuonAM judAM judAM lakSaNa huM kahIza. be ayananuM nirUpaNa ravetivizeSeNa dve'yane kathite budhaiH // dakSiNAyanamekaM syAt dvitIyaM cottarAyaNam / varSA zaracca hemanto dkssinnaaynmdhygaaH|| zizirazca vasantaH syAdrISmaH syAduttarAyaNe / sUryanI judI judI gati uparathI paMDitae be ayana nirmANa ryA che. temAMnA ekane dakSiNAyana kahe che ane bIjAne uttarAyana kaheche. varSa, zaradu ane hemaMta, e traNa Rtuo dakSiNAyanamAM Ave che, ane zizira, vasaMta ane grISma, e uttarAyanamAM Ave che. dakSiNAyananAM lakSaNa yAmye gatiryadA bhAnostadA cAndraguNA mhii|| vAri zItalasambhUtaM zItaM tatra prajAyate / balino madhurAstiktAH kaSAyAstu vishesstH|| jIvAnAM sAtmyamatulamauSadhInAM ca viirytaa| ArdratvaM bhUdharANAM ca dizazcApyatizItalAH / sakledA pRthivI sarvA tasmAdArdA saphenilA // kathaMcicchArade pittaM kopaM yAti viliiyte| tasmAdRtuviparyAyAdupacAreNa zAmyati // jyAre sUryanI gati dakSiNa dizAmAM thAya che tyAre pRthvI caMdranA guNavALI thAya che. te samaye jaLa zItaLa thAya che ane tethI sarvatra zItaLatA utpanna thAya che. e ayanamAM madhura, kaDe tathA turo, e rasa vizeSa karIne baLavAna thAya che. te vakhatamAM saghaLA prANIone atula sAmya prApta thAya che eTale auSadha, anna ane vihArAdika pathya Ave che tathA auSadhIo vIryavAna thAya che. vaLI parvatamAM bhInAza Ave che ane dizAo paNa ati zItaLa thAya che. saghaLI pRthvI pa For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 hArItasaMhitA. NIthI racI pacI rahelI hoyache tathA tethI lIlI ane pIvALA hAyache. zarad RtumAM kAMIka pitta kApa pAmeche ane laya pAmeche tathA pachI te Rtu badalAyache tyAre upacAravaDe te zAMta thAyache. uttarAyananAM lakSaNa, yadodIcyAM gatirbhAnostadA sUryo balAdhikaH / tasmAduSNaguNAstItrAH sambhavanti vidAhinaH // kharasUryAzujAlaistu zuSyate vanakAnanam / saMzuSkA medinI sarvA dizaH pAnAdinIrasAH // balino 'mlakaTukSArAH sambhavanti vidAhinaH / tasmAtsaMkupyate pittaM raktena saha mUrchitam // oSadhirasaH saMzuSko gojAdInAM payAMsi ca / alpaM balaM ca jantUnAM kathaMcitkaphasambhavaH // dRzyate vai vasante ca svayameva zamaM vrajet / evaM jJAtvA sudhIH samyak kuryAt sarvapratikriyAm // jyAre sUryanI gati uttara dizAmAM thAyache tyAre sUryanuM baLa adhika hoyache. tethI sadhaLA rasa uSNa guNuvALA, tIvra ane vidAhI thAyache. sUryanA tIkSNa kiraNonA samUhathI vana ane jaMgala saphAI jAyache, AkhI pRthvI sUkAI jAyache tathA dizA jaLapAna rahita nIrasa thaI jAyache. khATA, tIkhA, khArA ane vidAhI rasA baLavAna thAyache, tethI raktanI sAthe maLIne pitta kApeche. oSadhionA rasa tathA gAya ane bakarI vagerenAM dUdha sUkAI jAyache. prANIonAM baLa ochAM thAyache tathA vasaMta RtumAM kaMIka nI utpatti thAyache ema jovAmAM Aveche, ane te (Rtu badalAvAthI) potAnI meLeja zamI jAyache. buddhimAn yaidye epramANe be ayanAnAM sarva lakSaNA jANIne saghaLA upAya karavA. varSA RtunA upacAra, saghanacAridavArisamAkulA khilamapi pravarodakapUritam samadavAtakarA vidizo dizaH pramuditakRmikITabhRtA mahI // For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cothe. nIlazasyaharitojjvalA mahI kulyakA salilasaMptatA ntaa| indragopakavicArarAjitA paGkabhUSaNavibhUSitA dhraa|| udbhiznacUtAGkuro bhUdharaH syAt reje vanaM vA madhuraM vyakUjan / bhRGgA mayUrA jaladasya ghoSaM sarve'pi jIvA balamAmuvanti // varSARtumAM saghaLuM jagata vAghanA pANIthI vyApta thAya che ane sarva kAMI atighaNuM jaLathI bharAI jAya che. saghaLI dizAo maMdayukta vAyune utpanna kare che. tathA harSa pAmelA jIvajaMtuothI pRthvI bharAI jAya che. pRthvI nIlaraMganA ghAsavaDe lIlI tathA ujvaLa dekhAya che. nAnI nadIo pANImAM DUbI jAya che tathA khodAIne UDI thAya che. pRthvI igepa nAmanAM jIvaDAMnA pharavAthI bhAyamAna thAya che tathA kAdavarUpI ghareNAthI alaMkRta thAya che. parvata upara AMbAnA aMkura phUTI nIkaLe che bhamarAo guMjArava kare che tathA meghanI garjanA sAMbhaLIne mera madhura uccAra kare che tethI vana bhI rahe che e tumAM sarve je baLa pAme che. kekI kUjati kAnane ca sarito mlAnAmbupUrNAstathA haMsA mAnasamAvajanti kamalAnyamlAnatAM yAnti ca / garjanmedhamahIdhrakandaradarI zasyAvRtA zyAmalA bhAtyevaM pavanasya kopanakarI vArSI RtuHzreyasI // varSa RtumAM jaMgalamAM mora bole che, nadIo melAM pANIthI bharAI jAya che, hasa mAnasa sarovara upara jAya che, kamaLA nirmaLa thAya che, jenA upara megha gAjyA kare che evA parvatanI guphAonAM pilANa ghAsathI vIMTAyelAM ane tethI kALA raMganAM jaNAya che, evI uttama varSaRtu zobhe che. e Rtu vAyune kepa karanArI che. kaciddarbhodbhavAnAM syAt zasthAnAM dRDhatAgamaH / bahuzasyA bhaveddhAtrI vAripUrNA sarinmuhuH // nadyaH puurnnaambhsotkhaatshiirnnpaataastdrumaaH| kulyAprasravaNAnAM tu sravatyambho dizo dishH|| bahUdakadharA meghA bahuvRkSA ghanasvanAH / evaMguNasamAyukto varSA syAhatuko viduH|| For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 hArItasaMhitA. koI jagAe pRthvI upara ugelA annAdikanA choDane daDhatA prApta thAya che. pRthvI upara ghaNA dhAnyAdinA cheDa Uge che. nadIo vAravAra jaLathI bharAI jAya che. nadIomAM pANI bharAI javAthI te banne pAsAnA kinArAne khodI nAkhe che tethI tenI bhekhaDa upara je vRkSa UgelAM hoya che te paDI jAya che. nAnI nadIo ane jharaNenAM pANI ubharAI jaIne cAre pAse phelAI jAya che. meghamAM ghaNuM pANI ekaThuM thAya che. pRthvI upara ghaNuM vRkSa Uge che. meghanI garjanAo saMbhaLAya che. varSARtu evA guNavALI hoya che ema paMDita jANe che. tasmAdvAtakaphaH kopo jAyate ca nRNAM bhuzam / iti jJAtvA bhiSazreSThaH kuryAttasya pratikriyAm // svedanaM mardanaM pathyaM nirvAtazayanaM tthaa| gaurArAmArataM zastaM vyaayaamkrmvikrmH|| kadamlakSArasurasAH sevyA vaatkphaaphaaH| nirUho bastikarmANi kphvaatrujaaphaaH|| iti vrssaaRtuH| e varSARtuthI manuSyane vAyu tathA kaphane atyaMta kapa thAya che, ema jANIne uttama vaidhe e RtumAM vAyu tathA kaphanA upAya karavA. e RtumAM svedana (parasevo kADhavo), mardana (aMga coLAvavuM), tathA pavana vinAnI jagamAM suI javuM e pathya che. gaura varNanI strI sAthe vihAra kare tathA kasarata karavI e paNa ThIka che. vAyu ane kaphane nAza karanAra evA tIkhA, khATA ane khArA rasa sevavA. nirUha basti Ape ane bIjA bastikarma karavAM; kemake te kapha ane vAyunI pIDAne maTADanArAM che. zara RtunA upacAra meghAH sUryazilAsamAnarucayo hyalpazravAlpasvanA haMsAlIjalajAlimaNDitajalaM padmAkaraM zobhanam / tIvasnigdhamayUkhacandravimalA sAnandinI kaumudI citrA dharmavipakkatoyasarasAM syAnnirmalaM puSkaram // For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya 2Athe, zarad RtumAM medhA sUryakAMta maNi jevI kAMtivALA thaI jAyache. temAMthI kAI koI vAra thoDAka varasAda paDeche. kavacit lagAreka gAjeche. sarovaranA kAMThA upara haMsAnI paMkti kheDelI hAya che tathA kamaLeAnI hArA sarAvaranA pANImAM khIlelI hoya che tethI te suMdara sarovaronAM pANI zAbhAyamAna dekhAyache. e RtumAM caMdranAM kiraNa ati prakAzavALAM tathA snigdha hoya che tethI nirmaLa cAMdanI manane AnaMda A peche. vaLI sarAvAnuM pANI citrA nakSatranA tApathI paripakva thata nimULa thAyache. tatra zItalamalaM vidhIyatAM vAtapittarudhirasya kopataH / pathyamatra ca narasya zItalaM dRzyate kathamapi trayodbhavaH // 29 e RtumAM vAyu, pitta ane rakta kApeche. mATe rogIne zItaLa upacAra sArI rIte karavA. kemake e RtumAM manuSyane zItaLa padArthaja pRthya Aveche. vaLI koI koI vAra e RtumAM traNe doSanA kApa paNa mAlama paDeche. sRtaM kSIraM sitA pathyaM candrikAsevanaM nizi / zyAmArAmArataM zastaM prabhAte nirmalaM dadhi // kAminyAliGganAnandazrAntaH zItasaroruhaiH / caMdanAdIni seveta dRSTaM zaradakopanam / evaM prazamanaM dRSTaM zaratpittaprakopane // iti zaradupacAraH / For Private and Personal Use Only ukALIne ThaMDuM kareluM dUdha ane sAkara, e RtumAM pathya che. vaLI rAtre cAMdaraNAmAM besavuM, zyAma varNanI strI sAthe saMbhoga karavA ane prabhAtamAM nirmaLa dahIM khAvuM, e paNa ThIka che. zarad RtumAM strIne AliMgana karavA rUpa AnaMda prApta karIne zramita thayelA purUSoe kamajJAnI mALA ane caMdananA lepa karavA, kemake te zaradanA kApane maTADanArUM che ema jovAmAM AvyuM che. e pramANe zarad RtunA pittane prApa zamAvavAnA upAyo jANavA.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 30 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. hemaMta pacAra. bahuzItaH samIro'lpazcAlpavAsaratA Rtau / alpatejA divAnAtho dhUmAkrAMtA ca digbhavet // vizIrNazAlikedvArA nIladhAnyojjvalA mahI / evaMguNasamAyuktA haimantI sma bhavedRtuH // hemaMta RtumAM vAyu thoDA vaheche tathA te dhaNA ThaMDA hoyache. Tvi vase nAnA thaI jAyache. sUryanA tApa thoDA paDeche. dizA bhUkharI thAyache. DAMgaranA kyAraDAmAM DAMgara garI paDeche ( arthAta DAMgara pAkI javAthI kheDUte tene leI le che.) lIlAM dhAnyAnA choDavaDe pRthvI zAbhAcamAna dekhAyache. hemaMta Rtu evA guNavALI hoya che. tatra vAtakaphA doSA dRzyante kupitA bhRzam / agnisaMsevanaM pathyaM kaTukSArAmlasevanam // gaurArAmArataM zastaM vyAyAmazca prazasyate / evaM saMzAmyate doSAH kaphavAtasamudbhavAH // e RtumAM vAyu ane kaph e doSa atyaMta kApa pAmelA jovAmAM Aveche, tethI agninuM sevana karavuM tathA tIkhA, khArA ane khATA rasa khAvA e pathya che. gaura varNanI strInI sAthe vihAra karavA ane kusarata karavI e paNa prazasta che. ema karavAthI ka ane vAyuthI 6pajelA rAga zameche. hemaMte|pacAra mATe bIjA AcAryonuM mata, balinaH zItasaMrodhAddhemante prabalo'nalaH / bhavatyalpendhano dhAtUn sa pacedvAyuneritaH // ato hime'smin seveta svAdvamlalavaNAn rasAn / dIrghA nizA syAdetarhi prAtareva bubhukSitaH // bhavatyakArya saMbhAvya yathoktaM zIlayedanu / arkanyagrodhakhadirakaraJjakakubhAdikam // prAtarbhuktvA ca mRdulaM kaSAyakaTutiktakam / iti hemantopacAraH / For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna adhyAya ceAthe. aLavAna purUSanA zarIramAMnA agnine zIta bahAra jatAM aTakAveche tethI tene jaTharAgni prabaLa thaine jyAre tene pAcana karavAnA 5dArya ( AhAra ) alpa hoya che tyAre te vAyuthI prajvalita thaIne dhA tuone bALI nAkheche; eTalAmATe hemaMta RtumAM madhura, khATA ane khArA rasa khAvA. vaLI A RtumAM rAta lAMkhI hAvAthI savAramAMja bhUkha lAgeche. paNa vaidhazAstramAM zuM akArya kahyuM che tene jANIne pachI je temAM kahyuM hAya tepramANe karavuM. vaidhaka zAstramAM ema kahyuM che ke, AkaDA, vaDa, khera, karaMja, sAdaDa, vagere vRkSAnI kAmaLa tathA turI, tIkhI ane kaDavI seTInuM dAtaNa savAramAM karIne pachI khAvApIvA vagerenuM kArya karavuM. zizirAcAra bahulaziziravAtaH kiJcidudbhUtasasyA bhavati vasumatIyaM pakvazasyaistu pItA / kathamapi tu himaM syAlliGgavaizeSikaM vA pavanakaphavikAro jAyate zaizire ca // zizira RtumAM ati ThaMDA pavana vAyache. pRthvImAM kahIM kahI dhAnyo utpanna thAyache. pAkA thayelA dhAnya vagerenA cheDathI pRthvI pILI dekhAyache. koI vakhata vizeSa cintavALuM hima paDeche eTale hima paDavAthI anAja vagerenA cheDa baLI jAyache. tathA manuSyeAte vAyu ane phanA roga utpanna thAyache. gaurArAbhAratamatizayenAruNAnyambarANi sevyaM tiktaM kaTukalavaNaM prAyazo hyamlameva / svedo marda pratidinamidaM kArayedyatra samyak nAzaM jAto'nilakaphagadazcAzu tasya prakopaH // 31 For Private and Personal Use Only iti ziziropacAraH / gaura varNanI strIne saMbhoga karavA, rakta vastra peheravAM, kaDavA, tIkhA, khArA, ane vizeSe karIne khATA padArthonuM sevana karavuM, tathA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 hArItasaMhitA. nitya prati parasevo Ave evAM karma sArI rIte karAvavAM tathA aMga coLAvavA; kemake ema karavAthI vAyu ane kaphanA rega tathA temano prakopa tatkALa nAza pAme che. vasaMtapacAra, muditakokilakUjitakAnanaM bakulacaMpakakiMzukazobhitam / kusumasaurabharaJjitabhUdharaM kvaNitamattamadhuvratalAlasam // makaraketanabANasamAkulaM muditameva samastamidaM jagat / malayamAruta uSNaguNAnvitaH kaphakaro hi vasantaRturbhavet // kaphajakopavinAzanalAlasaM vamananAvanarUkSaniSevaNam // vasaMta RtumAM vanamAM koyale harSa pAmIne TaukA karatI hoya che, rasarI, caMpA ane khAkharAnAM vRkSa zetAM hoya che, puSpanA suvAsane lIdhe parvata sugaMdhamaya thaI rahyA hoya che tathA guMjArava karatAM unmatta bhamarA cAre pAse uDatA hoya che. vaLI AkhuM jagata kAmadevanA bANathI AkuLa thaIne harSa pAmeluM hoya che tathA uSNa guNavALe malayAcaLane vAyu vAto hoya che. evA vasaMta RtumAM manuSyano kapha deSa kopa pAme che. e kaphanA kopane nAza karavAnA upAya vamana, nasya (nAkamAM auSadha nAkhavuM ke suMdhavuM) ane rUkSa padArthonuM sevana, eTalAM vAnAM che. vividhaH suratAnandasambhramaH kphvaarnnH| vyaayaamshrmsNrodhkhinnvishraantmaansH|| kSArAmlAH kaTukAH sevyAH zoSaNaM kaphasambhave / evaM kriyAsamApanno naraH zIghra sukhI bhavet // iti vsntopcaarH| vaLI jemAM kasarata ane zramane vegathI manuSyanuM mana thAkI gayuM che ane kheda pAmeluM che evA aneka prakAranA strI vihAranA AnaMdanI tvarA paNa kaphane nAza karanArI che. arthAta kasarata, zrama ane vihAra e kaphanAzaka karma che. kaphanI utpatti thAya che tenuM zoSaNa karavAne For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cothe. 33 khArA, khATA ane tIkhA padArtha sevavA. evI kriyA je purUSa kare che te utAvaLe sukhI thAya che. grISma upacAra, dIrghavAsaratIkSNAMzujvAlAmAlAkulaM jagat / dizi dizi mRgatRSNA coSNaM bhRzaM bhvedrjH|| nairRto mAruto rUkSaH zIrNaparNA mahIrahaH / dagdhatRNakulAraNyaM dAvAgnisakulA dishH|| evaMlakSaNagrISmasya pittaraktamudIryate / tasmAkriyApratIkAraM kuryAt saMzamanaM bhiSak // grISma RtumAM divasa lAMbA hoya che tathA tINa kiraNavALA sUryanA kiraNanI jhALanA samudAyathI jagata AkuLa thaI rahe che. pratyeka dizAmAM jhAMjhavAnAM pANI dekhAya che tathA retI ke dhULa atyaMta tapI jAyache. naiRta khUNAmAMthI arUkSa pavana vAvA mAMDe che. vRkSa uparathI pAMdaDAM kharI paDe che. jaMgalamAMthI saghaLuM ghAsa baLI jAya che. saghaLI dizAo dAvAgnithI vyApta thaI jAya che. evA lakSaNavALI grISma RtumAM pitta ane rakta kare che, mATe e RtumAM vaiSe pittarAne zamAvanArI kiyAvALA pratIkAra karavA. jalakrIDA divAnidrAsevanaM sukhasAdhanam / zyAmArAmArataM zastaM kiJjalkaM kuJjazItalam // nIlatAladalodbhUtaH zramaghno vyajanAnilaH / ketakyAmodakusumaM cndnoshiirshiitlaiH|| lepanaM zItalaM samyak dhArAgArAzayaH punaH / evaMkriyAsamApanno grISme ca sukhsnggmH|| - grISma RtumAM jaLakrIDA karavI tathA divase nidrAnuM sevana karavuM, e sukhanuM sAdhana che. vaLI zyAmavarNanI strI sAthe saMbhoga, tathA kuM jamAMthI Avate zItaLa parAga paNa hitakara che. nIla varNanA tADanA pAMdaDAnA paMkhAvaDe amane maTADe evo pavana nakha, ketakInuM sugaMdha * A dezamAM to tane pavana rUkSa nahi paNa lele hoya che. For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 34 hArItasaMhitA. vALuM puSpa sUMdhavuM, caMdana ane vIraNavALA jevA zItaLa padArthone sArI rIte lepa karavA, pANInA phuvArA chUTatA heAya tevA makAnamAM zayana karavuM, evI evI kriyA karanAra purUSane grISma RtumAM sukhanI prApti thAyache. iti AtreyabhASite RtucaryAnAma caturtho'dhyAyaH / paJcamo'dhyAyaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vayanuM jJAna. athAto vayojJAnaM vakSyate / / vayazcaturvidhaM proktamuttamAdhamamadhyamam / hInaM cAturthikaM proktaM tAni vakSyAmi sAmpratam // manuSyanuM vaya cAra prakAranuM che: uttama, adhama, madhyama ane cothuM hIna vaya, have te vayanuM nirUpaNa karIe chIe. bAlaM yuvAnaM vRddhaM ca madhyamaM ca tathaiva ca / caturvidhaM vayaH samyak tat samAsena vakSyate // vaLI khAla, juvAna, vRddha ane madhyama, evA paNa vayanA cAra prakAra che, tenuM saMkSepamAM rUDI rIte nirUpaNa karIe chIe. pathi zrAntaM zramakSINaM bAlastrI sukumArakam / eteSAmadhamA saMjJA procyate vaidyakAgame // je manuSya rastAmAM cAlavAthI thAkI gayA hoya, je zrama karI kSINa thayA hAya, je bALaka, strI ke sukumAra hAya, evA manuSyone vaidyaka zAstramAM adhama' evI saMjJA che. bhASoDazAdbhavedvAlaH paJcaviMzAdyuvA naraH / madhyamaH saptatiryAvat parato vRddha ucyate // For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya pAMcame. 35 seLa varSanuM vaya thatAM sudhI bALaka kahevAya che, saLathI pacIsa varSa sudhI juvAna kahevAya che, pacIzathI sIttera varSanuM vaya thatAM sudhI madhyama (AdheDa) kahevAya che, ane sattara pachInuM vaya vRddha kahevAya che. tathA ca sukumArazcetyete madhyamasaMjJakAH / vayasaH SoDazAdhikyamUnaM vA yasya dRzyate / AviMzati samAH prApto tathA ca kRzadehavAn / pUrNa vayaH striyaH prAptA ityetanmadhyamaM vyH|| rati madhyamavaH | je purUSa sukumAra hoya tathA jenuM vaya soLa varasathI vadhAre ke kAMIka ochuM hoya te tene paNa madhyama saMjJA che. je purUSanuM vaya viza varasanuM thayuM hoya tathA jeno deha kRza hoya, ane strIomAMnI je pUrNa vayane pAmI hoya te madhyama kahevAya che. paJcaviMzatsamAdUrdhva ApaJcAzadgataH pumAn / karmakaThorA vanitA dRzyate cottamaM vyH|| saptaviMzatsamAdUrdhva paJcAzatsaMyutaH smaaH| bAlavRddhistathA yasya ityetaduttamaM vyH|| tyuttama vaya: je purUSanuM vaya pacIsa varSathI upara ane pacAsa varSa lagInuM heya tathA je strIkarmane viSe kaThera hoya te uttama vaya jANavuM. temaja jenuM vaya sattAvIsa varSathI upara ane pacAsa varSa lagInuM hoya tathA jene vALa vRddhi thaI hoya tenuM uttama vaya samajavuM sthUlo'tidIrghakaThinastathA strI vRhadodarA / ityuttamakAyavAMzca jnyaatvyshcottmottmH|| je purUSa sthaLa, ati lAMbe, tathA kaThaNa hoya, strI moTA udaravALI hoya, te te purUSane tathA strIne uttama kAyAvALAM tathA uttamamAM uttama jANavAM. SaSTayUrdhvamazItisamAH prAptaM hInabalaM vayaH / tavaM hInahInazca vijJeyo vayasaH krmH|| For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 hArItasaMhitA. sAhathI upara eMsI varasa sudhInuM vaya hInabaLavALuM kahevAya che. ane te uparanuM vaya krame karIne uttarottara hIna hIna samajavuM kSINAdhvazrAntasaMkhinnastathA rogaanupiidditH| rUkSazcAtikRzo zeyo bAlasAtmyamudAhRtam // je purUSa kSINa thayelo hoya, mArgamAM cAlavAnA thAkathI kheda pAmelo hoya, regathI pIDita haya, rUkSa heya, ati kRza (sUkAya) hoya, te tevA purUSanuM bALa sAmya jANavuM. ' sukumAro'tibhIruzca madhyakAyastriyo'pi vaa|| madhyasAtmyo'pi vijJeyo madhyamo baalsaatmykH|| je purUSa sukumAra, ane ati bIkaNa haiya, tathA je madhyama kAyAvALI strIo hoya, temane madhyasAmya jANavAM. ane je madhyama vayane purUSa hoya ema chatAM sukumAra ane ati bIkaNa hoya to tene bAlasAmya jANo. paJcavarSA smRtA bAlA mugdhA ca SaTsamAvadhim / dvAdazAbdaM smRtA bAlA mugdhA syAt saptamAvadhim // prauDhA ca navavarSANi pragalbhA ca tryodshaa| pAMca varSa sudhInI strIne bALA kahevI ane te pachI cha varSa sudhI strIne mugdhA kahevI. athavA bAra varSa sudhI strIne bALA kahevI ane te pachI sAta varSa pUrAM thatA sudhI mugdhA kahevI. te pachI nava varSa sudhI prauDhA kahevI ane te pachI tera varSa sudhI pragalsA kahevI. caturvizadvarSAdUrva sptviNshtimdhygaaH| pUrNa vayaH striyaH prAptA ityetaduttamaM vyH|| strIone covIza varSathI upara ane sADatrIza varSanI vaccenuM vaya prApta thAya te temanuM pUrNa vaya kahevAya che. ane e pUrNa vaya eja temanuM uttama vaya che. sthUlo'tikaThino dhIro balavAn sattvavAnnaraH / sa cApyuttamasAtmyaH syAdvalavatsamupAcaret // rUti vaya: . For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prathamasthAna-adhyAya pAMcamA. je purUSa sthULa, ati kani, dhIra, khaLavAn ane satyavAna hAya, tene uttama sAtmya jANavA. evA purUSane baLavAna upAya ceAjavA. prakRtijJAna, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athAtaH saMpravakSyAmi prakRtijJAnamuttamam / vAtikaM paittikaM caiva zlaiSmikaM sAnnipAtikam / have huM prakRtinuM jJAna uttama rIte kahIza. prakRti cAra prakAranI : vAtika eTale vAyunI prakRti, aittika eTale pittanI prakRti, laiSmika eTale kanI prakRti, ane sAnnipAtika eTale traNedoSarUpa prakRti. vAtaprakRtinuM lakSaNa, yaH kRSNavarNazcapalo'tirUkSakezolparUkSo balavAn kSamaH syAt / sUkSmAtidanto nakhavRddhimeti dIrghasvanazcaGkamaNakSamo'sau // dIrghAkramo lolupo hInasattvastathaiva cAmle rasabhojanecchA / saMsvedanenAtivimardanena saukhyaM samAgacchati vAtalo naraH // iti vAtaprakRtiH / je purUSa zarIre kALA hAya tathA capaLa hoya, jenA keza ati rakSa hAya tathA je zarIre aparUkSa hoya, je baLavAna ane sahana kuravAne zaktimAna hoya, jenA dAMta ati sUkSma hAya, jenA nakha ati vadhatA hoya, jenA ghAMTA lAMbe hoya, je page cAlIne majala karavAne zaktimAna hoya, je lAMbI majala - kare evA hoya, je lAlupatA vinAnA ane baLavAna hAya, tathA jete khATA rasa khAvAnI icchA thatI DhAya, temaja je purUSane parasevo kADhavAthI tathA ati mardana karavAthI sukha upajatuM hoya tene vAta prakRtivALA purUSa jANuvA. 4 pittaprakRtinuM lakSaNa, gauro'tipiGgaH sukumAramUrttiH prItaH suzIto madhupiGganetraH / tIkSNo'tikopI kSaNabhaGgurazca vAsI mRdurgAzramalomakaM syAt // gaulyapriyastiktarasAnubhojI dveSI ca tIkSNe ca navoSNasevI / stutipriyo dantavizuddhavarNo jAtaH sa pittaprakRtirmanuSyaH // iti pittaprakRtiH / For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 3. hArItasaMhitA. je purUSa ati gaura tathA piMgaTa varNanA hoya, jeno deha sukumAra hAya, ati zItaLa padArtha upara jene prIti hAya, jenAM netra magha jevAM pigaTa hAya, jeno svabhAva dhaNA tIkhA hAya, je ghaNA krodhI hAya, je kSaNabhaMgura vicAravALA, je seheja bAbatamAM trAsa pAmavAnA vabhAvavALA, je kAmaLa hoya, jenuM zarIra rUvAMTAM vagaranuM hoya, jene gauDI nAme surA priya hAya, jene kaDavA khAvA sArA lAgatA hoya, jene tIkhA padArtha bhAvatA na hoya, je garama bhAjana ane garama padArthonA AhAra vihAra na karatA hAya, jene Atmastuti vAhAlI hoya tathA jenA dAMtanA vaNuM ati nirmaLa hAya te purUSane pittaprakRtivALA jANavA. kaphaprakRtinuM lakSaNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir susnigdhavarNaH sitalatRptaH zyAmaH sukezo nakhadIrgharomA / gambhIrazabdaH zrutazAstranidrA tandrA priyastiktakaTUSNabhojI // sa mAMsalaH snigdharasapriyazca sagItavAdyo'tisahiSNuzItaH / vyAyAmazIlo ratalAlaso'sau bhavetkaphasya prakRtirmanuSyaH // iti kaphaprakRtiH / jenA varNa atyaMta snigdha hAya, jenAM netra dhoLAM hAya, je tRpta hAya, jenA zarIrano raMga zyAna hAya, jenA keza snigdha ane lAMbA hAya, jenA nakha ane rUvAM lAMbAM hoya, jenA zabda gaMbhIra hoya, jeNe zAstronuM zravaNa karyuM che evA hAya, jene nidrA ane taMdrA vAhAlI hoya arthAt ghaNI hoya, je kaDavuM, tIkhuM ane garama bhAjana karanArA hoya, jenA zarIramAM mAMsanA jathA vadhAre hAya, jene snigdha rasa vadhAre pasaMda hoya, jene saMgIta ane vAdya priya hAya, je sahanazILa hoya, jenuM zarIra hamezA bhaMDuM rahetuM hoya, je kasarata karavAnA AdaravALe hAya, ane jene strIsaMbhoganI ghaNI prIti hoya, evA je manuSya hAya tene prakRtivALA jANavA. samaprakRtinuM lakSaNa. saMmizravarNo'ti sudIptagAto gambhIradhIro'tividIrNaromA / rAmApriyo bhArasaho 'timizrI bhogena yuktaH sa samaH prakRtyA // iti samaprakRtiH / For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya pAMcame. jenA zarIrane raMga mizra hoya, jenuM zarIra ati kAMtivALuM hoya, je gaMbhIra ane dhIra hoya, jenA zarIranAM rUvAM cIrAI gayelAM hoya, je strIone priya hoya, je bhArane sahana karI zakato hoya, je bhogI hoya, ane jenAmAM vAta, pitta ane kapha prakRtimAM kahelAM lakSaNa bhegAM mAlama paDatAM hoya tene samaprakRtivALe manuSya jANavo. vAyunA pravAhanI pravRtti, athAntaraM vacmi marutpravAhaM pUrva tathA pazcimadakSiNottaram / teSAM guNAn doSavikopanaM ca pRthakpRthajhe gadataH zRNu tvam // have huM pUrva, pazcima, dakSiNa tathA uttaramAM je vAyuno pravAha cAle che tenuM nirUpaNa karuM chuM te vAyupravAhanA guNe ane teo je de pane kapAve che ke, huM tane jUduM juduM karIne kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. pUrvadizA vAyu, zIto'timAdhuryaguNaprayukto vAtaprakopI balakRdvizeSAt / vAtAdhikAnAM vraNazophinAM ca prAcIpravRttaH pavano na shstH|| pUrva dizAne vAyu zItaLa, ati mAdhurya guNavALo, vAyune kApAvanAra tathA vizeSa karIne baLane ApanAra che. jemanA zarIramAM vAyu vadhAre che, jemane traNa (cAMdAM) ane se thayo hoya temane e vAyu hitakara nathI. agnikoNane vAyu, kiJcitsatito madhurAnvitaH syAtkaphaH samIrodbhavarogakArI / suzItalaH zophavatAM vraNAnAM zasto na cAgneyasamIraNazca // agnikhUNAne vAyu kAMIka kaDa, ane madhura rasathI mizra hoya che e vAyu kaphanA tathA vAyunA rogane upajAve che. vaLI te vAyu ati ThaMDe che mATe traNavALAne tathA sejAvALAne hitakara nathI. malayAcaLane vAyu, tiktaH kaSAyo madhurotimandaH sugandhasaMzItaguNaiH prkRssttH| vadanti saMjJAM malayAnileti prkRssttraamaajncitthaarii|| For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 40 hArItasaMhitA. malayanAme parvata je dakSiNamAM che tene vAyu kaDa, tura ane madhura che; vaLI te maMda, sugaMdhavALo ane zItaLatA guNa yukta che. A pavana malayAnila evA nAmathI prasiddha che tathA te strIonA cittane atyaMta haraNa karanArI che. dakSiNa dizAno vAyu, manobhavasya prakaro marut syAt kaphodbhavaH saMbhavati prcaarH| na cAtizIto na tathoSNako vA zubhazca yAmyAM prabhavaH samIraH // - dakSiNa dizAne vAyu kAmane utpanna karanAra che. tenuM vahana kaphane utpanna kare evuM che; e vAyu bahu zItaLa ke bahu garama nathI, paNa sAre che. naiDatyakeNane vAyu, rUkSoSNavAtaprazamaH samIraH kaTumlapittAsRji doSakArI / prazoSaNo dehabalasya vAyuH kaphAnvito nairRtikaH smiirH|| naiRtya khUNAne vAyu rUkSa, uSNa ane vAyune zamAvanAre che; tene rasa tIkhe che, tathA te amlapitta ane rakata vikAramAM doSa utpanna kare evo che. vaLI e vAyu dehanA baLanuM zeSaNa karanAra ane kapha thakI yukta che. pazcima dizAne vAyu, athAtisUkSmo marutaH prazastaH karotyavAcyAstu dizaH prvRttH| vAyustathodIrati raktapittaM zasto vraNAnAM kaphazophinAM vaa|| - pazcima dizAmAMthI pravRtta thayelo vAyu ati sUkama che tathA hitakare che athavA te vAyunuM thoDuM sevana karavuM e hitakara che. e vAyu raktapittane kopAve che tathA traNa rogIne, kapha rogIne ane sejAnA regavALAone hitakara che. vAyavya dizAne vAyu, vAyavyajAtaH pavanaH prazastaH kaSAyasaMzuSkaguNaiH prpnnH| karoti vAtasya cayaM narANAM zasto'tha nindyo vraNazophinAM ca // For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya pAMcama. 41 --- ngg-chung n g, d g ng tu l, -- * du by l - vAyavya khUNAmAMthI Avate vAyu hitakara che tathA te ture ane suka hoya che. e vAyu manuSyane vAyuno saMcaya kare che, tathA te traNa vALAne tathA sojAvALAne hitakara che-nukazAna kartA nathI. uttara dizAne vAyu kaSAyakaH svAdu kaphaprakopI vAyuH kuberasya dizaH prvRttH| karoti meghAgamanaM jalasya zIto na coSNo na ca nindya eSaH // uttara dizAmAMthI pravRtta thayela vAyu tare, madhura ane kaphane kepAvanAre che. te pANInAM vAdaLAne tANI lAve che tathA te che ke - rama na haiIne hitakara che. izAna dizAne vAyu, zItotigaulyaH kaphavAtakopaM karoti caizAnadizaH prvRttH| zasto na kuSThavraNazophinAM ca kAsakSayazvAsavikAriNAM ca // pravRtta ag: IzAna dizAno vAyu ghaNe Tha, madha jevo, tathA kapha ane vAyune prakopa karanAro che, e vAyu kuSTha rogIne, traNavALAne tathA sejAvALAne hitakara nathI, temaja khAMsI, kSaya ane zvAsa rogavALAne paNa hitakara nathI. kama vAyunA guNa vastraM nAnAvidhaM carma vaiNavaM tAlavyajanam / uzIra zikhipicchaM tu pratyekena guNottamAH // vastra, nAnA prakAranAM cAmaDAM, vAMsanA paMkhA, tADanA paMkhA, vIraNavALAnA ane morapIMchanA paMkhA, e pAMca prakArathI katrima vAyu upajAvI zakAya che temAMthI uttarottara uttama guNavALA che. vacane vAyu, vastrapravRttaH pavano na zasto vraNazophinAm / raktavAsaHsamutpannaM vizeSeNa tu varjayet // karoti kapharaktasya kopanaM bahurogakRt / zramamlAnipipAsAsu tandrAnidrAkaro bhRzam // For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 42. hArItasaMhitA. vastrathI utpanna karelA vAyu traNa rogIne tathA zok rogIne hitakara nathI; temAM rAtA lUgaDAthI vAyu utpanna thayA hoya te te vizeSe karIte vavA. kemake te kane tathA raktane kApAveche tathA ghaNA ro gane utpanna kareche. vaLI te zrama, glAni ane tarasa e upadrAmAM atyaMta taMdrA tathA nidrA utpanna kare eve che. carmavAyu, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAgamaurabhrameNaistu carmavyajanamuttamaiH / kAsazvAsakSata kSINazoSadoSavikAranut // ajacarmodbhavo vAyustridoSazItazUlahA / khallI varNavisarpanaH kaMDukuSTavinAzanaH // karAnA, gheMTAnA ane haraNanA cAmaDAnA uttama vIMjaNAnA vAyu khAMsI, zvAsa, uraHkSata, kSaya, zeyaroga, e saghaLA vikArane nAza kara nAro che; ekaDAnA cAmaDAthI upalo vAyu tridoSa, zIta ane zULane maTADanAro che, temaja khaDDI nAme vAyunA rogane, mukhanA ceherAnA regane, visarpa ( ratavA ) nA rAgane, khasane tathA kuSTa ( kADha ) te nAza karanArA che. vAMsane vAyu. vaiNavaM vyajanaM tandrAnidrAkaraNameva ca / rUkSo'tikaSAyaraso na ca vAtaprakopanaH // iti vAyuH / vAMsanA paMkhAnA vAyu taMdrA ane nidrA utpanna kareche; vaLI te rUkSa ane ati turA rasavALe che tathA vAyune kApAvanArA nathI. kAMsyapAtrane vAyu, kAMsyapAtramarugrakSaH soSNo vAtasya zAntikRt / dAhazramanaH svedano nidrAsaukhyakaro nRNAm // kAMsyapAtrane vAyu rUkSa, garama, ane vAyu roganI zAMti karanArA che; vaLI te dAru, zrama, ane khedane nAza karanArA tathA manuSyone nidrAnuM sukha ApanArA che. For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya pAMcamA. tAlapatra ane kelapatranA vAyu, tAlapatrakarambhAyA dalasya vyajano himaH / madhuro'tizramamnaH syAdArddhatvAt kaphakopanaH // nidrAkaraH prItikaraH zokarogavikArahA / dAhapittazramaglAninAzano bhramazAntikRt // iti tAlapatravAyuH / tADanA pAMdaDAne tathA keLanA pAMdaDAne vAyu ThaMDA, madhura ane ati zramane nAza karanArA che, tathA te vAyu lIlA hAvAthI mune kApAveche, vaLI te nidrA utpanna karanAra, prIti upajAve evA, zAka ane roganA vikArane nAza karanAro, tathA dAha, pitta, zrama ane glAnine nAza karanAro tathA bhramane zamAvanAro che. 43 vIrAnA tathA meArapIMchanA vAyu. uzIramUlaracitaM vyajanaM zikhipicchakaiH / vyajanena sugandhaH syAt mandazItaguNAtmakaH // glAnimUrcchA bhramazoSavisarpaviSadarpahA / iti paJcavidho vAyurupAyena kRto nRNAm // iti trayodaza vAtaguNAH / vIrAnA mULanA vALAthI banAvelA paMkhAne tathA meAranAM pIchAMnA paMkhAne vAyu sugaMdhavALA, tathA maMda ane zItaLatA guNavALA che. e vAyu glAni, mUrchA, bhrama, zeSa, visarpa rAga, ane jheranA jorano nAza karanAro che. e rIte pAMca prakArane vAyu manuSyane athai upAyathI utpanna karelo jAve. e pramANe ATha dizAnA A ane pAMca kutrima maLIne tera prakAranA vAyunA guNu kathA. Rtu paratve vAyunA pravAha, zizire pUrvakRdvAyurAsle yo hemante marut / vasante dakSiNo vAyuSme nairRtyakastathA // For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 hArItasaMhitA. * * * * * varSAsu pazcimI vAyurvAyavyaH zaradi smRtH| hemante zizire caiva kathitazcottaro'nilaH // zizira RtumAM pUrva vAyu vAya che, hemaMta RtumAM agnikoNane vAyu vAya che, vasaMta RtumAM dakSiNane vAyu vAya che. grISma RtumAM naiRtyane vAyu vAya che, varSA RtumAM pazcimano vAyu vAya che, zaradu RtumAM vAyavya koNane vAyu vAya che, tathA hemaMta ane zizira RtumAM uttarano vAyu vALe che. eka divasamAM cha Rtuno prakAra, tArtIye nipuNA vadanti jaladaM tasmAnizIthe zarat proktaH zaizirikastato himaRtuH suuryodyaadugrtH| madhyAhne ca tathA vadanti nipuNA graiSmo RtuH syAttato vAsantI kathitA Rtustu munibhiH pUrvAhna evaM sadA // rUti nimaLe tuvADA divasane trIje bhAge eTale visa ghaDI divasanI gayA pachI dasa ghaDI sudhInA samayane kuzaLa vaiva varSA Rtu kahe che te vakhata pachI madhyarAtrI thatA pahelAMnI dasa ghaDIne zarad Rtu kahe che, te pachI e Tale vIsa ghaDI rAtrI jatAM sudhI zizira Rtu kahevAya che te pachInI dasa ghaDI je sUryodaya pahelAnI hoya che tene hemaMta Rtu kahe che, sUryodaya thayA pachI dasa ghaDI sudhI je divasa pahelo bhAga kahevAya che temAM muniyoe sadA vasaMta Rtu kahelI che; ane nipuNa vaidyo madhyAhe eTale divasanI vacalI dasa ghaDImAM grISma Rtu kahe che. jherI vAyune samaya, kArtike mArgazIrSe vA mAghe caassaaddhsNjnyke| Rtusandhau ca hemante saviSaH syAttu maarutH|| sa yasminnagare deze grAme vA kAnane'pi vaa| saMspRzedulbaNo vAyugomanuSyebhavAjinAm // tilakaM goSu jAnIyAdyakSmANaM mAnuSeSu ca / gajeSu pAvakaM vidyAddhayAnAM vedya ucyate // For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya pAMcamA rakSaNIyaM gaje pittaM zleSmA vAjiSu sarvadA / pavano'yaM manuSyANAM rakSaNIyo hi sarvadA // 45 kArtika, mAgazara, mAhA, AzA, Rtuone saMdhi, ane hemaMta, e RtuomAM vAyu jherI thAyache. e ati hAni kartA vAyu je nagaramAM, dezamAM, gAmamAM ke vanamAM gAya, manuSya, hAthI ke dhADAne sparza kare teA tethI gAyane tilaka nAme rega thAyache, manuSyane kSaya roga thAyache, hAthIne pAvaka nAme zRMga thAyache ane gheADAne vaidha nAme rAga thAyache. hAthInA zarIramAM sadA pittanuM rakSaNa karavuM; gheADAnA zarIramAM kanuM rakSaNa karavuM; ane manuSyAnA zarIramAM sarvadA vAyunuM rakSaNa karavuM. dASAnA prakApa ane upazama varSAvAyuH kupyate'ntaH zaratsu lIno vAyuH kupyate pittarogaH / lIyet pittaM zaizire zleSmakuo hemante vA cIyamAnastathApi // kopaM yAti zleSmarogo vasante tasmAcchAnti zleSmarogasya coSNe / pittaM yAtyutkopitAM grISmakAle dRSTA zAntiH paitti kI vArSike ca // iti doSANAM prakopopazamaH | varSA RtumAM manuSyanA zarIramAM vAyuno prakopa thAyache; zarad RtumAM vAyu lIna thAyache ane pitta kApe che; zizira RtumAM pitta zAMta thAyache; hemaMta RtumAM kak ekaTho thavA mAMDeche ane te kak vasaMta RtumAM kApa pAmeche; e kanI zAMti grISma RtumAM thAyache, grISma RtumAM pittApa pAmeche ane varSA RtumAM pittanI zAMti thayelI jovAmAM Aveche. For Private and Personal Use Only vAyunA koSanuM nidAna. atho vAtamUtrapurISasya rodhAt kaSAyAtizItAnnizAjAgareSu / vyavAye'thavAhazramAdvAtibhuktyAdhvani prAyazo bhASaNenAtibhItyA // virUkSairatikSAratiktaiH kabhistathA yAnadolAzvakoSTre rathe vA / khare kuJjare mandirArohaNenopavAse bhavenmArutasya prakopaH // zIte dine durdine snAnapIte'parAhe nizAjAgare vAsare vA / varSAsu vai kevalaM yAti kopaM marutsevito yAti bhuktasya jIrNe //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. masUrAHkalAyAzcaniSpAvakAzca mhaamaakhshubhraayvaashcaamlaaHsyuH| makuSTastathA cANakonyaH pradiSTo himAH kaGgunIvAraraktAzca shaalyH|| tathA koradUSazca zyAmAka etaiH kRtaM codanaM vA yavAgUzRtaM vA / kaliGgAnivAstUkacillIkapUtIpalANDustathA gRnyjnkndshaakm|| ime sevitAtyarthameti prakopaM samIrasya coktaM surA saMbhavaM tu / tato yatnato rakSaNIyo manuSyaiH zubhaM nehase tvaM sadA rogshaantim|| iti vaayuprkop.| vAyu, mUtra ane jhADa, emane aTakAvavAthI, tere rasa khAvAthI, ati ThaMDA padArtha sevavAthI, rAtre ujAgara karavAthI, strI saMbhoga karavAthI, divase zrama karavAthI, atizaya khAvAthI, mArgamAM cAlavAthI, atizya belavAthI, ati bhayathI, rUkSa padArtho khAvAthI, ati khArA, kaDavA, ane tIkhA rasa khAvAthI, hIMcakA khAvAthI, ghoDA-uMTa-ra-gagheDAM ke hAthI upara besIne musApharI karavAthI, ane gharamAM dAdaro caDavAthI vAyu prakopa thAya che. vaLI je divase TADha atizaya paDatI heya tyAre, varasAdanI helIne divasa hoya tyAre, snAna karyA pachI, pAna karyA pachI, divasanA pAchalA bhAgamAM, rAtrIe jAgaraNa karavAmAM, khAdheluM pacI gayA pachI, varSA RtumAM ane bahu pavana khAvAthI vAyu kopa pAme che. masUra, vaTANA, vAla, aDada, cokhA, dhoLA java, maTha, caNA, kAMga, namAra, ane rAtI DAMgaro je ThaMDI hoya che te, kadarA, sAme, e sarvane bhAta, khIcaDI ke yavAgU athavA osAmaNa karIne khAdhuM ke pIdhuM hoya che tethI vAyuno prakopa thAya che. kAgaDAM, vaghuo, cIlanI bhAjI, karaMjanI bhAjI, gaLI, gAjara, kaMdazAka, e sarvanuM sevana karavAthI vAyu atizaya kope che, temaja madha pIvAthI paNa vAyu kope che. mATe manuSyoe yatna karIne evA padArtho thakI vAyunuM rakSaNa karavuM ane he putra! tuM paNa je manuSyonuM zubha icchatA hoya ane sadA roganI zAMti thAya ema icchato hoya te vAyunuM kopa pAmavAthI rakSaNa karavuM. arthAt vAyu jethI kopa pAme evo AhAra vihAra karavo nahi. For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya pAMcamo. 47 AAAAwarwww pittanA prakopanuM nidAna, atyuSNakaTumlarurvidAhaiH sasIdhusurAsevanenopavAsaiH / yasaiNa krodhena vA svedanena vyavAyena vA yAti kopaMca pittam // kulatthADhakIyUSamUlAkazigruzaThIsarSapArAjikAzAkameva / nizAjAgareNApi yuddhe zrame vA dhanAnte zaratsu prakopaH prdissttH|| uSNena vA coSNakAle zaratsu bhRzaM vAsare madhyame vA nizIthe / jIrNerase bhuktamAtre prakopaHpradiSTo vidaiH kovidaiH paittikaH syaat|| iti pittaprakopasya nidAnam / atizaya garama, tIkhuM, khATuM, rUkSa, vidAhI padArtho, sIdhu nAmanuM madha, surA nAmanuM madha, e sarvanA sevanathI, upavAsa karavAthI, ukabATa thavAthI, krodhathI, parasevo kADhavAthI ane strIsaMgathI, pittakapa pAme che. vaLI kaLathI athavA tuveranI dALanuM pANI, mULA, saragavAnI bhAja, AMbA haLadara athavA khATI bhIMDInI bhAjI, sarasavanI bhAjI, rAInI bhAjI, e padArtho khAvAthI, rAtre ujAgara karavAthI, yuddha karavAthI, zrama karavAthI, varasAda AvI rahyA pachI, ane zaradU RtumAM pittane kepa thAya che ema prAcIna vaiva AcAyoe kaheluM che. vaLI buddhimAna ane jJAnI vaidyoe ema kahevuM che ke garama padArtha sevavAthI, uSNa RtunA kAraNathI, zara RtumAM, divasanA madhya bhAgamAM, madhyarA, ane bhajana karelA padArthone rasa pacI gayA pachI, pittane prakepa ghaNe thAya che. nA protuM nihAna. nizAjAgaro vAsare vAtinidrA suzItodasaMsevana zItakAle / payaHpAnapIyUSamikSustilaistu tathA gRjanaiH kandazAkairathApi // sadA sevitairvAstukaizcAMDamatsyaiH dadhipicchilairmASamadhairgurUbhiH / atisnigdhasaMsevanairbhojaneSu pradiSTaH kaphasya prakopo vasante // dinAnte prabhAte nizAnte narasya prakopaH pradiSTopabhuGkte na jINe / sazIte'thavA zItakAle nizAnte kaphasya prakopaHpradiSTaH sudhIbhiH iti kphprkopH| For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 48 hArItasaMhitA. rAtre jAgaraNa karavAthI, divase atizaya uMdhavAthI, zIyALAmAM ati ThaMDA pANInuM sevana karavAthI, dUdha pIvAthI, navuM dUdha khAvAthI, seraDIno rasa pIvAthI, tala khAvAthI, gAjara khAvAthI, kaMdazApha khAvAthI, vadhuAnI bhAjI, IMDAM ke bhAlAM sadaiva khAvAthI, picchAvALuM ( khaDabAMvALuM ) dahIM khAvAthI, aDada khAvAthI, madha pIvAthI, bhAre padArtho khAvAthI, bhojanamAM ati snehavALA (cIkaNA ) padArtha khAvAthI, ane vasaMta RtumAM kaphanA prakApa thAyache ema kahyuM che. vaLI saMdhyAkALe, savAramAM, rAtrInA aMtamAM ( pAchalI rAtre), tathA eka vAra khAdheluM anna pacI na gayuM hoya te vakhate bIjuM khAvAthI, kA kApa thAyache ema kaheluM che. temaja jyAre ati TADha paDatI hoya tyAre, athavA zIta RtumAM athavA rAtrInA aMta bhAgamAM ko prApa thAyache ema buddhimAna vaidyoe kaheluM che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e DhASanA ekaThA prakopanuM nidAna, yadA viparyAsagate Rtau ca prakopanaM yasya yathA pradiSTam / tat sevamAnasya narasya rogaH syAdvandvajo nAma vikArakArI // yasminRtau pittavikopa uktastasmin yadi zleSmavikopanAni / saMsevate vA manujastadAsya bhavet prakoSaH kaphapittayozca // yasmin marut kupyati sevate yaH pittasya kopaprakarANi yAni / viparyayo vA RtudhAnyayozca sa pittavAtaprabhavastadA syAt // iti dvandvajAnAM samudbhavaH / je vAre Rtu badalAtI hoya te vakhate je vastu je doSane jevI rIte kApAvanArI kahelI che te vastunuM te RtumAM sevana karanArA purUpane aneka prakAranA vikArane utpanna karanArA daMDaja roga (be deSa ekaThA maLavAthI thayelA roga) thAyache. jema ke, je RtumAM pittanA prApa thAyache ema kaheluM che, te RtumAM jo kane kApAvanArA A hAra vihArAdika manuSya seve te tenA kapha ane pitta khannenA prakApa thAyache, vaLI je RtumAM vAyuM kepe che te RtumAM jo manuSya pittane kApAvanArAM je sAhitya hAya tenuM sevana kare athavA te RtuthI viparIta khIjI RtumAM tajavA jevAM dhAnyAdikanuM sevana kare te vAyu ane pitta atrenA prakApa thAyache. For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cho. 49 sannipAtanI utpatti, viparyAsAgate kAle rase viparisevite / tadA syAt sannipAto hi rogopdrvkaarkH|| dati patitvattiH kALanA pheraphArane vakhate jyAre viparIta rasanuM sevana karavAmAM Ache tyAre rega ane upadravane karanAre sannipAta upaje che. iti AtreyabhASite hArItottare doSaprakopo nAma paJcamo'dhyAyaH / SaSTho'dhyAyaH cha prakAranA rasa, athAtaH saMpravakSyAmi rasAnAM ca guNAguNAn / yena vijJAnamAtreNa rasAnAM guNavidbhavet // have huM A prakAranA rasanA guNa tathA deva kahuM chuM, ke jenuM jJAna mAtra thavAthI samagra rasanA guNa jANavAmAM Ave. madhuraH kaSAyastitomlakazca kSAraH kaTuH SaDrasanAmadheyam / dvayaM dvayaM vAtakaphaprakopanaM dvayaM tathA pittakaraM vadanti // e cha rasanAM nAma-madhura, kaSAya (tura), kaDa, khATA, khAre, ane tIkha, evAM che. emAMnA be rasa vAyune, be rasa kaphane ane be rasa pittane kapAvanArA che. che prakAranA rasanA guNa doSa, kSAraH kaSAyaH pavanaprakopI madhuro'tha tiktaH kaphakopanazca / kaTumlako pittavikArakAriNau kamlako vAtazamau pradiSTau // pittasya nAzI madhuraH satiktaH kaTukaSAyau zamanau kaphasya / anyonyametacchamanaM vadanti parasparaM doSavivRddhimantaH // khAro ane ture rasa vAyune kapAve che; madhura ane kaDavo rasa kakanai kapAve che, tathA tIkha ane khATe rasa pittavikAra utpanna kare che. vaLI tI ane khAre rasa vAyune zamAve che; madhura ane kaI rasa For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 hArItasaMhitA. pittano nAza kare che, tathA tIkho ane ture rasa kaphane zamAve che. evI rIte e rasa eka bIjAne maLIne doSane zamAve che ane paraspara bhiLIne doSanI vRddhi paNa kare che. madhurakaTukAvanyonyasya prakarSavidhAyinI lavaNaviyutomlakaH prokto vizeSarasAnugaH / avikRtastathA tiktairyutaH kaSAyaraso laghu bhavati sutarAM svAde zreSTho guNaM prakaroti vai // madhura ane tIkho rasa eka bIjA sAthe maLIne eka bIjAnA - guNane vadhAre kare che, lavaNa ane khATe e banne jUdA jUdA rasa koI vizeSa rasane anusaranArA che. eTale je rasanI sAthe te maLe tene guNane vadhAranArA che. kaDavA sAthe ture rasa maLavAthI te vikAra na pAmela hoya te te halake che tathA svAdamAM atizaya eka haidane gu. NakArI thAya che. kaTutiktakaSAyAzca kopayanti samIraNam / kaTumlalavaNAH pittaM svAdamlalavaNAH kapham / / rasa teSAM pAnAM vihAra , samIraNe tu no deyAH kttutiktkssaaykaaH| pitte kaTTumlalavaNAH svAdvamlalavaNAH kphe|| tIkho, kaDa ane ture rasa vAyune kopAve che; tIo, khATe ane khAre rasa pittane kopAve che tathA madhura, khATo ane khAre rasa kaphane kopAve che. kemake e rasa e doSone viruddha che. ane eTalA mATe ja vAyunA rogamAM tIkho, kaDavo ane ture rasa Apavo nahi; tI, khATa ane khAre rasa pittamAM Apavo nahi; tathA madhura, khATe ane khAre rasa kaphamAM Apa nahi. svAdvamlalavaNAnvAte tiktasvAdukaSAyakAn / pitte kaphe tiktakaTukaSAyAna yojayedrasAn // madhurAmlau kSArakaTuko tiktakaSAyako cetyetAvanyonyarasavirodhanau bhavetAm / vaLI A rasa vAtAdi doSane deSa karanArA che eTale temane nAza karanAra che. te rasa A pramANe che: madhura, khATo ane khAre rasa For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya cho. vAyumAM yoja; kova, madhura ane ture rasa pittamAM yoja; kaDatIkha ane ture rasa kaphamAM yojavo. vaLI madhura ane khATA, khAre, ane tIkha, tathA kaDe ane ture, e rasa paraspara virodhI che. chae rasanuM rasa vIrya madhuravI. atha SaNNAM rasAnAM rasavIryam / yaH svAduH zramazoSahAribalakavIryapradaH puSTidaH prahlAdo rasane karoti tadanu zleSmapravRddhi tataH / pittAnAM damanaH zramopazamano vRSyo narANAM hitaH kSINAnAM kSatapANDunetrarujasaMhartA bhavenmAdhuraH // ti madhuvIryama ! madhura rasa svAdamAM madhura, zrama ane zopanuM haraNa karanAra, badhAne utpanna karanAra, vIrya ApanAra, puSTi karanAra, rasana indriyane hari pamADanAra, kaphane vadhAranAra, pittane damanAra arthAt zamAvanAra, thAkane samAvanAra, purUSane puSTi karanAra tathA hitakara, uraHkSata kSayathI kSINa thaI gayelA purUSonI kSINatAne haranAra, tathA pAMDuroga ane netrarogane maTADanAra che. - kaDavA rasanuM vIrya. yastiktaH kaphavAyusaMhRtikaraH kuSThAdidoSApahaH zItaH sarvarujApaho bhramaharo rucyo na saMkledanaH / jihvAsphoTakanAzano'tha bhavati kSINakSatAnAM hito vakrolAsakaraH prakRSTakathito nimbAdikAsvAdakRt / / ti tivIrthanuM ! kaDavo rasa kapha ane vAyune saMhAra karanAre, koDha vagere devane maTADanAra, Tha, saghaLI pIDAone nAza karanAra, bhramane maTADanAra, phaci utpanna karanAra, kaleda (bhinAza) ne nahi upajAvanArajIbhanA phelAne maTADanAra, kSINa thayelAne tathA phatavALAne hitakara, mukhane u. llAsa karanAro ane lIMbaDA vagerenA jevA svAdavALo uttama rasa che. For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rItasaMDitA. tIkhA rasanuM vIrya. netraM strAvayate mukhaM vidahate karNasya tApaM vahana bIbhatsaM tanute mukhaM vikurute pittAsRjaM kopayan / agnInadhyuSate kSataM vidahate kSINe na zasto bhavet vAtAnAharate karpha ca dahate kaTuko mahAraudrakaH // iti kaTuvIryam / tIkho rasa AMkhamAMthI pANI ANe che, mukhane dajhADe che, kAnamAM jhALa lagADe che, mukhamAMthI lALa vagere kADhIne tene bIbhatsa karI mUke cha, tathA vivANu 42 he , pittarAne pAve cha, rAbhine - dipta kare che, cAMdu hoya te bALI mUke che-temAM agana bALe che, vAyuone kare che, ane kaphane nAza kare che. tIkho rasa mahAraudra che mATe te kSINa thayelA purUSane hitakara nathI. khATA rasanuM vIrya, jihvAkledaM jayanati tathA netranirmAlanaM ca bIbhatsaM vA janayati sadA vaatrogaaphaarii| kaNDUkuSTakSatarujakaro no hitaH zophinaH syAdamlaH prokto marutazamano'sRkprakopaM tanoti // ityamlarasavIryam / khATo rasa jIbhamAM pANI utpanna kare che, AMkho macAvI de che, lALa vagere bIbhasatA utpanna kare che, vAyunA roganuM haraNa kare che, khasa, keta ane cAMdanI pIDAne utpanna kare che, vAyune zamAve che. ane lohIna bagADe che. e rasa sejAnA rogavALAne hitakara nathI. pAya 2sanuM vIrya jihvAM kaNThaM asati nitarAM grAhakazcAtisAre zleSmavyAdherupazamakaraH zvAsakAsApahartA / hikkAzUlaM harati nitarAM zodhanaH syAdraNAnAM proktazcAyaM samadhikaguNo bhavya eSaH kssaayH|| iti kaSAyarasavIryam / For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtame. pa3 tere rasa jIbha ane kaMdane ati saMkucita karI nAkhe che, atisAranA rogamAM jhADAne bAMdhe che, kaphanA vyAdhine zamAve che, khAMsI ane zvAsane maTADe che, hi ane zaLaregane cheka ja nAza kare che, ane traNa (cAMdA) ne svaccha kare che. evA ghaNA guNavALe A uttama tare rasa che. khArA rasanuM vIrya, kSAra kledaM janayati mukhe svAduruSNo vidAhI zUlazleSmAruciharatRSAmUtrakRcchoSaNazca / AmAhAraM jarayati punarvahnisandhukSaNaH syAt zreSThaH proktaH sakalarasaguNaH sarvato yogybhuutH|| rati lAvI ! amAre rasa mukhamAM bhInAza utpanna kare che. svAdamAM madhura che, (gumAM) uSNa che, ane (pacana thavAmAM) vidAhI che, vaLI te zaLa, kapha, ane arUcine nAza karanAra che, tarasa utpanna kare che, pisAba vadhAre che, dhAtuonuM zoSaNa kare che, kAcA AhArane pacAve che, ane jaTharAgnine pradipta kare che. evI rIte saghaLA rasanA guNavALo ane sarve rasamAM becatAvALe A khAre rasa zreSTha kahelo che. tti mAtrAmajane rAtorAto nAma TesdhyAyaH | saptamo'dhyAyaH jaLa varga athAtaH saMvAmi nIti pRthathA zRNudhvaM ca samAsena guNAn guNaviparyayam // have huM pANIonA guNa ane deva saMkSepamAM jUdA jUdA kahuchuM, te tuM sAMbhaLa. pANInA prakAra, dvividhaM codakaM proktamAntarikSa tathaudbhidam / AntarikSa tu dvividhaM gAGgaM sAmudrikaM payaH / / For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa4 hArItasaMhitA. tadvaJcaturvidhaM proktamantarikSasamudbhavam / bhUmau nipatitaM tacca jAtaM cASTavidhaM jalam // sArasaM caudbhidaM caiva vApIkUpodakaM tthaa| nadItaTAkajaM proktaM nirjharaM cauDyajaM tathA / iti cASTavidhaM proktaM navamaM nAlikerajam // pANI be prakAranuM che. (1) AMtarikSa eTale AkAzamAMthI paDeluM, ane (2) aubhida eTale pRthvInA khaDakamAM raheluM. AMtarikSa pANInA be prakAra che. (1) gAMga pANI ane (2) sAmudrika pANI. vaLI AMtarikSa pANInA cAra bIjA prakAra paNa che (te AgaLa kahevAmAM Avaze). AMtarikSa pANI pRthvI upara paDIne ATha prakAranuM thAya che. sArasa eTale sarovaramAM raheluM, dUbhida eTale patharAnA khaDakamAMthI nIkaLeluM, vAvyanuM pANI, kUvAnuM pANI, nadInuM pANI, taLAvanuM pANI, jharaNanuM pANI, ane cauSa athavA utaLA pANInI jagAe khodelAM vaheLInuM pANI, e prakAre ATha prakAranuM pANI kaheluM che ane navamuM nAliyeranuM pANI. gAMgajaLanI parIkSA gAGgasAmudravijJAnaM kathayiSyAmi sAmpratam // dhAritaM yena pAtreNa lakSyate yena tadvidham // dhautaM zuddhaM sitaM vastraM caturhastapramANakam / daNDAstrihastAzcatvAraH catuSkoNeSu bandhayet // tasmAtpraticyavattoyaM zuddha raupyamaye'thavA / kAMsyapAtre samuddhatya parIkSeta bhissgvrH|| zuddha karpAsatUlaM vA zvetazAlyodanasya vaa| piNDikA tatra saMkSiptA zvetatAM yAti sA punaH // zvetA tu nirmalA piNDI zuddhaM ca vimalaM pyH|| tadgAGgaM sarvadoSaghnaM gRhItaM yatsubhAjane // e pANImAMthI gAMgajaLa ane sAmudrajaLa oLakhavAnI rIti hamaNAM huM kahuM chuM. eTale te pANIne zAmAM jhIlavuM tathA kevA vAsaNamAM nAkhIne tene zI rIte pArakhavuM te kahuM chuM. cAra hAtha lAMbuM ane cAra hAthe pihoLuM evuM zuddha sapheda dhoyeluM vastra levuM tene cAra khUNe For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAme, papa traNa traNuM hAthanI cAra iMDA bAMdhavA. pachI te kapaDAmAM AkAzamAMthI paDatuM pANI jhIlavuM ane nIce rUpAnuM athavA kAMsAnuM zuddha vAsaNa mUkIne temAM te pANI paDavA devuM. pachI e paDelA pANInI parIkSA - ttama vaidhe kavI. e AvI rIteH kapAsanuM zuddha rU lene tenI athavA dhaLA khAnA bhAtanI piki karIne te pANImAM nAkhavI; pachI tene bAhAra kADhIne jevI ke te hatI tevI tevI ceta rahI che ke tene raMga badalAya che? je piMDI zveta ane nirmaLa hoya te pANI zuddha ane nirmaLa jANavuM. e pANIne gAMga pANI jANavuM, tathA te sarva doSane haNanAruM che ema jANIne tene sArA vAsaNamAM bharI levuM. gAMgajaLanA guNa taddhArayecca matimAn balyaM medhyaM rasAyanam / zramalamapipAsAnaM kaNDUdoSanivAraNam // laghu mUrchAtRSAcchardimUtrastambhavinAzanam / gagodakasya vRSTiH syAdivase vA pradRzyate // rUti sAkSA e gAMga paNa buddhimAna purUSe rAkhI mUkavuM kemake te baLa A panAruM, buddhine vadhAranAruM, ane rasAyana eTale vRddhAvasthA tathA vyAdhine maTADanAruM che. vaLI te thAka, be, ane tarasane nAza karanAruM, khasanA devanuM nivAraNa karanAruM, halakuM, mUcha, tRSAga, bekArI, (ulaTI, ane mUtrastaMbhane nAza karanAruM che. e gAMgadakanI vRddhi thAya che tathA te divase jovAmAM Ave che. sAmudrijaLane guNa, AvilaM samalaM nIlaM ghanaM pItamathApi ca / sakSAraM picchilaM caiva sAmudraM tannigadyate // saghanaM kaphakRttacca kaNDUzlIpadakArakam / savAtalaM ca vijJeyaM raktadoSArtikAraNam / ti sAmudrAmA je pANa DahoLAyeluM, maLavALuM, nIla raMganuM, jADuM, athavA pILA raMganuM, kSAravALuM, ane pichavALuM hoya tene sAmudrajaLa kahe che. e For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 hArItasaMhitA. *~~~~~~ ~~~~~~ pANImAM je jADuM hoya che te kapha karanAruM, khasa upajAvanAruM ane vAnAnA rogane pedA karanAruM che. vaLI te vAyukartA tathA lohI saMbaMdhI roganI pIDAnuM kAraNa che ema jANavuM. cAra prakAranI vRSTi, dvividhaM codakaM proktaM tathA vakSye caturvidham / rAtrivRSTirdivAvRSTirdurdinA vA kSaNodbhavA // upara gAMga ane sAmudra e prakAranuM jaLa kahyuM. have jaLanA cAra prakAra kahIe chIe. (1) rAtri vRSTi, (2) divA vRSTi eTale divase varasAda thAya te, (3) durdana vRSTi eTale varasAdanI helI thavAthI rAtadahADe je pANI varasyA kare che, ane (4) kSaNavRSTi eTale mAsAmAM game te vakhate megha caDhI AvIne varase te. trivRSTinA guNa nizAjalaM kaphakaraM dhanaM zItaguNAtmakam / sAmudratoyasya samaM vijJeyaM vAtakopanam // rAtrie thayelI vRSTinuM pANI kapha karanAruM, jADuM, ThaMDA guNavALuM, sAmudra pANInA jevuM, ane vAyune kopAvanAruM che ema jANavuM divAvRSTinA guNa divA sUryAzutaptA ca meghA varSanti ytpyH| tatkaphaghnaM pipAsAnaM laghu vAtaprakopanam // divase sUryanA kiraNathI tapelA megha je pANI varase che te pANI kaphane nAza karanAruM, tarasane maTADanAruM, halakuM ane vAyune kapAvanAruM che. durdanavRSTinA guNa durdine vRSTisaMpAte vAtodbhataM savAtalam / kaphakacchoSahananaM tarpaNaM doSakopanam // helInA divase mAM je vRSTi paDe che temAM vAyuthI utpanna thayeluM pANI vAyune utpanna karanAruM, kaphane utpanna karanAruM, zeSane haNanAruM, tRpti - ranAruM ane doSane ke pAvanAruM che. For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya sAtame, kSaNavRSTinA guNa, tathA vA kSaNavRSTizca doSarogakarI nRNAm / kaNDUtridoSajananaM pAnIyaM na prazasyate // teja pramANe zrAvaNanAM saravaDAMmAM je kSaNe kSaNe varasAda varase che tene kSavRSTi kaheche. e kSavRSTi manuSyone vAtAdi doSa ane jvarAdi roga utpanna karanArI che. vaLI te pANI khasa ane tridoSa utpanna kanArUM che mATe hitakara nathI. zrAvaNavRSTinA guNa, meghA vamaMti yattoyaM sazailavanakAnane / zrAvaNe niMdyate bhUmau karAMbu varSate raviH // iti zrAvaNavRSTiguNAH / upara cAra prakAranI dRSTi kahI tevinA zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina ane kArtika, (ApaNA dezamAM ene ThekANe anukrame AzADha, zrAvaNa, bhAdrapada ane Ase, e mAsa samajavA.) e cAra mAsa uparathI vRSTinA cAra prakAra thAyache. temAMthI zrAvaNa mAsamAM parvata, vana ane vADImAM je pANI medyamAMthI paDeche te pANI sUrya potAnAM kiraNomAMthI varase che-arthAt karAvaDe tapAvIne varasAve che mATe e pANI bhUmi upara niMdya gaNAyache. bhAdrapadmavRSTinA guNa, saghanaM nAbhasaM nIraM zleSmakRdvAtakopanam / zamanaM pittarogANAM madhuraM raktadoSakRt // iti bhAdrapadavRSTiguNAH / 57 bhAdaravAmAM varaseluM pANI jADuM tathA ka ane vAyune kApAvanArUM che. vaLI te pittarogane zamAvanArUM, madhura tathA lohImAM bagADa karanArUM che. AdhinavRSTinA guNa, rUkSaM pittakaraM cAmlaM gulmaraktavikArakRt / citrAnakSatrasambhUtaM kharaM zasyavidoSakRt // iti AzvinavRSTiguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 hArItasaMhitA. Aso mAsamAM athavA citrA nakSatramAM varaseluM pANI rUkSa (lukhuM, pitta karanArUM, khATuM, tathA gulma ane lohI saMbaMdhI vikAra karanAruM che. vaLI te pANI tIrNa (baraDa-kAka) ane dhAnyanA cheDane bagADanAruM che. kArtikavRSTinA guNa, kArtikIvRSTisambhUtaM svAtisaMpAtazItalam / nAzanaM ca tridoSANAM sarvazasyapravardhanam // zItalaM balakadRSyaM tRidAhajvaranAzanam / kArtika mAsamAM thayelI kRSTinuM pANI svAti nakSatramAM paDeluM hevAthI zItaLa hoya che. vaLI te vAtAdika traNe dezane nAza karanAra ane sarve dhAnyanI vRddhi karanAruM che, tathA zItaLa, baLa ApanAruM, pauSTika, ane tarasa tathA dAhavarane nAza karanAruM che. svAti jaLanA guNa, kacit puNyatare deze zaradvarSati mAdhavam // pittajvaravinAzAya shsynisspttihetve| ambarasthaM sadA pathyamamRtaM svAtisambhavam // gaganAmbu tridoSaghnaM gRhItaM yacca bhAjane / balyaM rasAyanaM medhyaM yantrApekSyaM tataH param // kArtikyAdicaturNA tu mAsAnAM kArtikA guNAH // keIka vizeSa puNyavALA dezamAM zaradu tu je varasAda varase che tethI pittajavara nAza thAya che tathA dhAnyanI utpatti thAya che. svAtinuM pAchuM AkAzamAM raheluM hoya (arthAta aMtarikSathI jhIlI lIdhuM hoya) te te sadaiva pathya che. pAtramAM jhIlI lIdheluM evuM AkAzanuM pANI traNa devane nAza karanAruM, baLa ApanAruM, jarAvyAdhi nAza karanAruM, ane buddhi vadhAranAruM che. paNa te pAchuM je pRthvI para paDayuM hoya te yaMtrathI zuddha karyA pachI upayogamAM levA jevuM thAya che. kArtikathI mAMDIne cAra mAsanI draSTinA guNa kArtika mAsanA jevA che. akALavaSTinA guNa, anArtavaM vimuJcanti jalaM jaladharAstu yat / patitaM tat tridoSAya sarveSAM dehinAmapi // For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya sAtamA. akAle vRSTisantApasambhUtaM tadvikArakRt / vizeSAt zleSmarogANAM kAraNAnna prazasyate || iti kArtikI vRSTiguNAH / iti cAturmAsikaM jalam / varSA Rtu vItI gayA pachI medhamAMthI je dRSTiArA pANI paDeche te sarve prANIone tridoSa utpanna karanArUM che. e pANI ka vakhate thacelI vRSTinA khAphathI vikAravALuM thAyache ane vizeSe karIne te kaSTa saMbaMdhI roga utpanna karanArUM hovAthI vakhANavA jevuM nathI. karAnA pANInI utpatti, athAnyaccaturvidhaM jalaM prazasyate / // tathA dhAraM ca kAraM ca tauSAraM haimameva ca / caturvidhaM samuddiSTaM teSAM vacmi guNAguNAn // dhAraM caturvidhaM proktaM vakSye kAraM mahAmate ! | zrImatAM mahAprAjJAnAM hitAya rujazAntaye // svarnadyAH zItavAtena meghavisphUrjasaGkulam / zItAmbu kaThinaM bhUtvA zilAjAtaM himena tu // pazcAt sUryasya santApAtkiJcidvai dravate jalam / manti meghAH salilazakalaM zItalaM matam // iti kArakotpattiH / For Private and Personal Use Only pura have AkhuM cAra prakAranuM jaLa je vakhANavA yogya che te kahIe chIe. upara je jaLanA cAra prakAra kahyA tevuMja dhAra eTale varSIdanI dhArAthI paDeluM pANI, kAra eTale karA rUpe paDeluM pANI, tokAra eTale jhAkaLarUpe paDeluM pANI ane Trema eTale hima (barapha) rUpe paDeluM pANI, evA cAra prakAranuM jaLa kaheluM che tenA guNadoSa huM kahuMchuM. e cAramAMthI dhAranA pANInA cAra prakAra pADIne tenA guNa te pAchaLa kathA che; have huM moTI buddhivALA hArIta! huM tane kAraka athavA karAnA jaLanA guNu kahyuM ke jethI tuM te jANIne dhanavAna tathA moTA buddhivALA purUSAnuM hita kare tathA temanA rogane maTADe. medhanI garjanAthI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA chinnabhinna thaine huM thayeluM pANI AkAzagaMgAnA ThaMDA vAyuvaDe kaThaNa thAya che ane pachI himavaDe patharAnI peThe bAjhI jAya che. pachI sUryanA tApathI te pANI kAMIka ogaLavA mAMDe che ane tethI medhavRSTidhArA pANInA ThaMDA kakaDA pRthvI upara paDe che tene karA kahe che. karAnA pANInA guNa, kAraM zItaguNaiH zramopazamanaM zoSArtinirnAzanaM mR mohazirortinAzanakara hikkAvAraNam / zophAnAM vraNinAM tu doSazamanaM pittAtmikAnAM hitaM zaMsaMti pravaraM guNaiH pratidinaM tasmAna dUre kRtam // rati jharaNuLar: karAnuM pANI tenA zItaLa guNoe karIne manuSyanA thAkane dUra kare che, zoSa roganI pIDAno nAza kare che, mUcha, moha ane mAthAnI pIDAne maTADe che. hikA ane ulaTIne aTakAve chesojAvALA ane traNavALAonA dekhane zamAve che, pitta prakRtivALAone te hitakara che, evI rIte karAnA pANInA uttama guNo mATe vaidhe tenAM pratidina vakhANa kare che mATe DAhyA purUSoe tene tajevuM nathI. jhAkaLanA pANInA guNa, tauSAraM laghu zItalaM zramaharaM pittAtizAntipradaM doSANAM zamanaM jalAtihananaM sarvAmayanaM param / kuSThazlIpadacikAvizamanaM pAmAvisarpApahaM kSINAnAM kSatazoSiNAM hitakaraM saMsevyate maanvaiH|| rUti sudhAravAnaya||: jhAkaLanuM pANI halakuM, zItaLa, zramane haranAruM, pittanI pIDAmAM zAMti ApanAruM, vAtAdi devane zamAvanAruM, pANInI pIDAne (tarasane) maTADanAruM, ane sarva rogane nAza karanAruM evuM uttama che; vaLI te koDha, vALAne roga ane paga phATe che te rogane zamAve che, khasa tathA ratavAne maTADe che ane kSINa thayelA, uraHkSatavALA ane zeSa regavALAne hita kare che, mATe evA pANInuM manuSya sevana kare che. For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtame. hImanA pANInA guNa, haimaM dhanaM ca madhuraM ca kaphAtmakaM ca mUrNAzramatirAmane amArA jA pittAsRjaH prazamanaM rudhirakSataghnaM zAnti karoti himasambhavavAri sdyH|| iti dhArakAratoSArahaimajalaguNAH / baraphanuM pANI jADuM, madhura, kapha karanAruM, mUcha ane zramanI pIDAne zamAvanAruM, bramane nAza karanAruM, pittAne zamAvanAruM, ane lehInA tathA kSatanA rogane haNanAruM che. evuM baraphathI utpanna thayeluM pANI takALa zAMti kare che. pRthvI paranA pANInA ATha prakAra dhAraM pRthivyAM patitaM payastu tatraiva jAtaM guNabhedabhinnam / nAnAvidhairbhadaguNaizca samyak jAtaM jalaM cASTavidhaM vadanti // nadyaudbhidaM prAsravaNaM ca cauDyaM kaupaM tADAgaM sarasodbhavaM ca / vApyudbhavaM tatpravadanti dhIrA nIraM samAsena vadanti cAtra // meghanI dhArAnuM je jaLa pRthvI upara paDeluM che te jaLa te sthAna nanA yoga jUdA jUdA guNavALuM thAya che ane tethI tenA jUdA jUdA bheda paDe che ane evI rIte aneka prakAranA bhinna bhinna guNoe karIne te pANI ATha prakAranuM thAya che ema kahe che. te ATha prakAranAM nAma: - dInuM jaLa, ubhida khaDakanuM pANI, prAstavaNa eTale jharaNanuM pANI, cautha eTale khedelAM veheLiyAnuM pANI, kaupa eTale kUvAnuM pANI, tAvAge eTale taLAvanuM pANI, sArasa eTale sarovaranuM pANI, ane vAyudaka eTale vAvanuM pANI. evI rIte dhIra evA vaidyoe ATha prakAranAM pANI kahyAM che tenA guNadoSa ahIM saMkSepamAM kahIe chIe. nadInA pANInA guNa, yat zrImatAM caiva mahIpatInAM sevyaM tathA yogyatamaM pradiSTam / nAdeyamaMbho madhuraM laghu syAd rUkSaM tathoSNaM zamanaM ca vaayoH|| For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. -- - * * * * * * * * * * - - - - - - - - sandIpanaM lekhanameva zastaM himAgame vA zizire niSevyam / balapradaM pathyakaraM narANAM pradiSTametattu sadA bhiSagbhiH // ta javAnuLA . dhanavAna ane rAjAoe sevavAne sarvathI vadhAre yogya je pANI vaidyae kahyuM che te nadInuM pANI che. kemake e pANI madhura, halakuM, rakSa, garama, vAyune zamAvanAruM, jaTharAgnine pradipta karanAruM, doSane sukavine dUra karanAruM, tathA hemaMta ane zizira RtumAM hitakara che mATe sevavA yogya che. vaLI e pANI baLane ApanAra tathA purUSane mAphaka Ave evuM che ema sadaiva vaidyoe kaheluM che. ubhida pANInA guNa nAdeyamuSNaM laghu vAtahAri sapaittikaM tRTrajvaranAzanaM ca / kuSTanaNAnAM zramazoSiNAM ca zastaM na ca kSAraguNopapannam // yauddhivAriguNa: . nAnA nAnA khaDakanA patharAomAM vahetuM jatuM hoya te pANIne udumbida pANI kahe che. e pANI hala, vAyune maTADanAra, pitta utpanna kare evuM tathA tRSA ane javarane maTADe evuM che. koTavALAne, traNavALAne, thAkavALAne ane zeSa rogavALAne e pANI hitakara nathI. e pANI kSAra guNathI yukta hoya che. jharaNanA pANInA guNa uNaM kaSAyaM sravaNodbhavaM ca zleSmApahaM gulmahRdAmayanam / kaNDUvisarpakSayarogakAri nAnAvidhaM doSacayaM karoti // kati prasavAriguNa: jharaNathI utpanna thayeluM pANI garama, turuM, kaphane maTADanAruM, gulma rogane tathA hRdayanA rogane nAza karanAruM, khasa, ratavA ane kSayarogane utpanna karanAruM che. e paNa nAnA prakAranA dezane saMcaya kare evuM che. | heLiyAne pANInA guNa vadanti cauDyaM lavaNaM tathA guru kaphAtmakaM vAri vikArakartR / hikkA jvaraM zUlamarocanaM ca karoti nUnaM tvaci doSarogam // iti cauDyodakaguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtama. nAnA kUve jevA khADA khodelA hoya che tene heLiyuM kahe che. evA vaLiyAnuM pANI khAruM tathA bhAre hoya che. vaLI te kaphakartA tathA pANI vikAra utpanna kare evuM che. temaja e pANI hikA, tAva, zULa, arUci, ane tvacAmAM doSane bigADa karI nizcaya roga pedA kare che. vAvyanA pANInA guNa, kSAraM kavoSNaM kaphavAtarogavinAzanaM pittakaraM kaTu syAt / sthiraM sadA pittavikAriNAM ca zastaM na vApIprabhavaM vadanti // iti vApyudakaguNAH / vAvyanuM pANI kSAravALe, kAMika unuM, kapha ane vAyunA rogane nArA karanAruM, pitta upajAvanAruM, tIkhuM ane sthira che. vAvyanuM pANI pitavikAravALAne sadaiva hitakara nathI. kUvAnA pANInA guNa, rUsaM kaphanaM lavaNAtmakaM ca sandIpanaM pittakaraM laghUSNam / kopaM jalaM vAtaharaM pradiSTaM zaratsu sevyaM na vadanti vaidyaaH|| rati 1pa1. vAnuM pANI rUkSa, kaphane nAza karanAruM, khArUM, jaTharAgnine pradipta karanAruM, pittane utpanna karanAruM, halakuM, garama, ane vAyune haranAruM kaheluM che. kuvAnuM pANI zara RtumAM na pIvuM ema vaidhe kahe che. taLAvanA pANInA guNa, dhanaM kaSAyaM ca taDAgajaM syAt hRdyaM vipAke madhuraM tathaiva / zaratsu zastaM kaphakRtsavAtaM grISme hitaM tatpravadanti dhiiraaH|| ti tarApunaH taLAvanuM pANI jA, taruM, hRdayane hitakara, ane vipAkamAM (pAcana thavAmAM) madhura che. zaradu saDatumAM e pANI hitakara che. vaLI te ane vAyune utpanna kare che. dhIra evA vidyo tene grISma RtumAM kara che ema kahe che. pa vAra sema. e paNa pATha che. * * For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 4 hArItasaMhitA. sarAvaranA pANInA guNa, kSAraM ghanaM vAtakaphAnukAri tvagdoSakAri kaTu dIpanaM ca / proktaM vipAke bhramazoSakAri syAtsArasaM no sukhakAri vAri // iti sArasavAriguNAH / sarAvaranuM pANI kSAravALuM, jADuM, vAyu ane kane utpanna karanArUM, tvacAnA doSane upajAvanArUM, tIkhuM ane jarAgnine pradipta karanArUM che. e pANI pAcana thayA pachI bhrama ane zeSa upadrava pedA kareche, mATe saravaranuM pANI sukhakArI nathI. nadIonA prakAra iti cASTavidhaM proktaM jalaM bhiSajasattamaiH / nAdeyaM saMpravakSyAmi samudragAmisrotasAm // tathA prAcyAM gamAzcAnyAH pazcimAnugamAstathA / tAsAM guNAguNAn vakSye samAsena guNottama ! // sasaikatA sapASANA dvividhA cAmbuvAhinI / evaM caturvidhA nadyo vAtapittakaphAtmikAH // pAchaLa kahyuM te pramANe uttama veMdhoe jaLa ATha prakAranuM kahyuM che. hava jemano pravAha samudra tarapha jAyache evA nadIonA jaLa viSe kahIza. keTalIka nadIo pUrva bhaNI vahetI jane samudramAM jAyache tathA keTalIka pazcima bhaNI vahIne samudramAM jAyache (tethI e e prakAranI nadI che.) huM uttama guNavALA hArIta ! huM saMkSepamAM te nadIonA guNa doSa kahIza. vaLI keTalIka nadImAM retI hAyache ane keTalIkamAM pASANu hAyache tethI retIvALI tathA patharAvALI evI e prakAranI nadI kahevAyache. e pramANe vAyu, pitta ane kAtmaka nadIo cAra praka ranI thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmAnya nadInA guNa, sadAvahA vA ghanavArikoSNA marutkaphAnAM zamanaM ca tasyAH / nIraM vasante hitakRt vizeSAt nadIbhavaM naiva himAgame ca // je nadI sadaiva vehenArI hAyache te jADA pANIvALo A For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtamAM. 65 hoya che. te nadInuM pANI vAyu ane kaphane zamAve che tathA vasaMta RtumAM vizeSa karIne hita kare che. nadInuM pANI hemaMta RtumAM hitakara nathI. pASANu nadInA guNa dhanavimalazilAnAM sphAlanAjAtaphenaM bahalasajalavIcIcchannasaMkSobhadRptam / natu laghu ca suzItaM nAticoSNaM dhanaM vA harati pavanapittaM zleSmadvAri samyak / / rUti vAnarIguIrA nadI mAMhenA nakkara ane nirmaLa patharAomAM aphaLAIne phINavALuM thayeluM tathA pANIne moTA moTA taraMgathI DhaMkAI gayeluM ane pANImAM upajelA kSobhavaDe uchALA mAratuM pASANu nadInuM pANI halakuM ke, bahu huM, ke bahu garama ke jADuM nathI hotuM. e pANI vAyu ane pittane maTADe che ane kaphane utpanna kare che. retIvALI nadInA guNa, saghanavimalatoyaM saikatAyAH pravAho na ca bhavati laghutvaM zleSmakRddhanti pittam / bhavati madhuramevaM kiJciduSNaM kaSAyaM bhavati pavanakAri zoSamUrjI nihanti // ti vAtunaguna: . ratIvALI nadInuM pANI jA ane nirmaLa hoya che. temAM pANI sAthe retIno pravAha vahe che, e pANI halatuM nathI hotuM paNa kaphane u. pajAve che tathA pittane haNe che. vaLI te madhura, kAMika uSNa ane turuM hoya che, tathA te vAyune utpanna kare che ane mUccha tathA zeSa rogane maTADe che. himAlayamAMthI upajelI nadIone guNa himavatprabhavA nadyaH puNyA devrssisevitaaH| ghanapASANasikatA vAhinyo vimlodkaaH|| hanti vAtakarpha toyaM zramazoSavinAzanam / kizcitkaroti vA pittaM tridoSazamanaM jalam // For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. je nadIo himAlayamAMthI utpanna thayelI che te sarve pavitra ane deva tathA RSiloe sevelI che. vaLI te nakkara patharAo ane retImAM vehenArI tathA nirmaLa pANIvALI che. te nadIonuM pANI vAyu tathA ne nAza kare che tathA thAka ane zepane maTADe che. te pANuM kAMIka pitta utpanna kare che tathApi tridoSane zamAve evuM hoya che. malayAcaLanI nadIonA guNa, malayaprabhavA nadyaH shiittoyaamRtopmaaH| pranti vAtaM ca pittaM ca shossbhrmshrmaaphaaH|| je nadIo malayAcaLamAMthI utpanna thayelI che te sarve zItaLa pANI vALI ane amRta sarakhI hoya che. temanAM pANI vAyu ane pittane nAza kare che tathA zapa, bhrama ane thAkane dUra kare che. gaMgAmAM maLanArI nadIonAM nAma tathA guNa, gaGgA sarasvatI zoNo yamunA sarayU shcii| veNA zarAvatI nIlA uttare pUrvavAhinI // himavatprabhavA hyetA himsmbhvshiitlaaH| samAH sarvaguNainadyo vAtazlepamaharA nRNAm // AsAM navazatairyuktA gaGgA proktA manISibhiH / tathA carmaNvatI vetravatI pArAvatI tathA // gaMgA, sarasvatI, zoNanaMda, yamunA, sa, zagI, veNu, zarAvatI, ane nIlA, e nadIo uttara dezane viSe pUrva dizAmAM vahana karanArI che. e sarva himAlayamAMthI utpanna thayelI che tathA himAlayamAMnA hima (baraka) mAMthI nIkaLelI hevAthI zItaLa hoya che. e sarve nadIo sarva guNomAM samAna che tathA manuSyanA vAyu ane kaphane haranArI che. e nadIomAMnI navase nadIothI yukta thayelI gaMgA nadI che ema buddhimAna purUSanuM kahevuM che. siMdhumAM maLanArI nadIo tathA temanA guNa kSiprA mahAnadI pItA matsyakanyA mnsvinii| zevatI zaivalinyazca lindhuyuktAH smudrgaaH|| For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtame vAtapittaharaM nIraM tridoSanaM mataM param / zramaglAniharaM vRSyamuttarAzAnugAmi ca // phati nA uttarAnu maMguvatI, trAvatI, pArAvatI, kSipA, pItavarNanI mahAnadI, mane navinI evI matsyakanyA, zevatI, zivalinI, e nadIo siMdhunadImAM bukana thaIne samudramAM jAya che. temanuM pANI vAyu ane pittane haranAruM, tridoSane nAza karanAruM, zrama ane glAnine haranAruM, tathA puSTi karanAra, ravuiM uttama mAneluM che. e jaLa uttaradezamAM vahana kare che. pazcima tarapha vehenArI nadIo nApI gopatI golomI gomatI salilA mhiiN| sarasvatIyutA nadyo narmadA pazcimAnugAH // AsAM jalaM ghanaM pItaM pittaghnaM kaphakRttathA / bAtadoSaharaM hRdyaM kaNDUkuSTavinAzanam // tApI, gapatI, golemI, gomatI, salilA, mahI, sarasvatI, ane e saunI sAthe narmadA. e nadIo pazcima dizA bhaNI vehenArI che. ane nadIonuM pANI jAuM, pILuM, pittane maTADanAruM, kaphane upajAvanAruM, vAyunA kopane haranAruM, hRdayane hitakara, tathA khasa ane koTane nAza pazcima parvatamAMthI upajelI nadIo, pazcimAdrisasudbhatA gautamI punnybhaajnaa| AlAM zItaM jalaM vApi kaphavAtavikArakRt / pittaprazamanaM balyaM mUtradoSavikArakRt // pavitra evI gautamI nadI (ane bIjI keTalIka nadIo) pazcima naLInA (sahyAdri) parvatamAMthI utpanna thayelI che. e nadIonuM pANI zItaLa ane kapha tathA vAyunA rogane upajAvanAruM che. vaLI te pittane mAvanAruM, baLa ApanAruM, ane mUtra deza saMbaMdhI rogane maTADanAruM che. gemIne maLanArI nadIo, pUrNA payasvinI vetA praNItA ca vraannaa| droNA govardhanI yAnyA gautamyanugatA imaaH|| For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. AsAM jalaM ghanaM nAtivAtazleSmavikArakRt / pUrvasAmudgAzcaiva nadyo navazatairyutAH // pUrNa, pasvinI, vetA, praNItA, varAnanA, droNa, gavaddhanI, ane bIjI nadIo gemanI pachavADe janArI che. e nadInuM pANI jADuM, tathA vAyu ane kaphano ghaNe vikAra karanAruM nathI. e nadIo navase nadIo sahita pUrva bhaNInA samudramAM jAya che. dakSiNa dezamAM vehenArI nadIo, kAverI vIrakAntA ca bhImA caiva pysvinii| vibhAvarI vizAlA ca govindI mdnsvsaa| pArvatI cAparA nadyo dakSiNAdhigamA imaaH|| pratyekazo navazatairyuktAzcemAH pRthak pRthak / sarvAsAM parisaMkhyA ca zatAnAM caikviNshtiH|| kAverI, vIrakAMtA, bhImA, masvinI, vibhAvarI, vizAlA, goviMdI, madanasvasA, pArvatI, ane bIjI nadIo dakSiNa dezamAM vahana kare che. emAMnI pratyeka nadI jUdI jUdI navase navase nadIthI yukta che ane te sarvanI saMkhyA ekavIsaso che. nadIone vistAra koze kroze bhavet kulyA yojane yojane nadI / dviyojane ca vizeyA mahAnIrA budhairndii|| eka eka kesamAM eka eka nAnI nadI hoya che, ane eka eka jejanamAM eka eka sAdhAraNa nadI hoya che. tathA be be janamAM eka ghaNuM pANIvALI moTI nadI hoya che ema DAhyA purUe jANavuM. pRthvInA prakAra ane guNa bhUmiH paJcavidhA jJeyA kRSNA raktA tathA sitaa| pItA nIlA bhaveccAnyA guNAstAsAM prakIrtitAH // kRSNA ca madhurA rUkSA kaSAyA pItavarNinI / raktA sA ca bhavattikA madhurAmlA sitA smRtA // nIlA sakaTukA jJeyA bhUmibhAgAjalaM viduH / For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya sAtamA. pRthvI pAMca prakAranI che: kALa, rAtI, dhoLI, pILI, ane nIlI. enA guNA A pramANe kahelA cheH kALI pRthvI madhura hAya che; pILI pRthvI rUkSa ane turI hAya che; rAtI pRthvI kaDavI hAya che; dheALI pRthvI madhura ane khATI hAya che; ane nIla raMganI pRthvI tIkhI hAya che. e bhUminA vibhAga pramANe te te bhUminA jaLanA guNo paNa jUdA jUdA samajavA. bhUmIbhAga pramANe jaLanA guNa, saghanaM madhuraM nIraM kRSNaM bhUmiparizritam / pItAzritaM kaSAyaM ca raktAyAH kSAramAdhuram // sitAyA amlamadhuraM nIlAyAH kaTukaM viduH / jalaM paMcavidhaM jJeyaM bhUmibhAgena lakSayet // iti bhUmibhAga jalam / kALI bhUmimAM raheluM pANI jADuM ane madhura hoya che; pILI brUminuM pANI turUM hAyache; rAtI bhUminuM pANI kSArayukta ane madhura hoya che; dhoLI bhUminuM pANI khAruM ane madhura hoya che; nIlI pRthvInuM pANI tIkhuM hAya che; evI rIte pAMca prakAranuM pANI jANavuM ane tene bhUminA guNa pramANe guNavALuM samajavuM. pANInA mIjA cAra prakAra tathA caturvidhaM toyaM vakSyAmi zRNu kovida / pApaM rogodakaM caiva haMsodakamarogakam // 69 he buddhimAna hArita ! vaLI cAra prakAranuM pANI huM tane kahIza te tuM sAMbhaLa: (1) pApAdaka, (2) rogAdaka, (3) haMsAdaka, (4) ArogyeAdaka evA cAra prakAranuM pANI che. pApeAdakanA guNa, viSThAjuSTaM grAmanIraM kRmikITasamAkulam | samalaM nIlazaivAlaM pApAMbu niMditaM ca yat // snAne pAne na tacchastaM narANAM vA hayeSu ca / snAnena tvagbhavAnbhogAn kaNDUkuSThavisarpakAn // For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 70 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. pAnena kaphagulmAnAM kRmINAM jvarasambhavAn / karoti vividhAn rogAMstasmAttat parivarjayet // iti pApodakaguNAH / je pANImAM viA paDelI hoya, gAmamAMthI vahI AvIne eka thai raheluM hoya, jemAM porA ane jIvaDA paDayA hoya, jemAM baLa e kaTho thayeA hAya, jemAM lIla ane zevALa bAjhayA hoya, te pANIne pApAdaka kaheche. e pANI niMdita che mATe manuSyAne tathA ghoDAone pIvAnA ke nAhAvAnA kAmamAM te sArUM nathI. kemake tevA pANImAM snAna karavAthI khasa, TADha ane visarpa (ratavA) vagere tvacAnA roga upaje che tathA pIvAthI ku, gulma, kRmi ane tAva, evA roga upaje che. evI rIte e pANI nAnA prakAranA roga utpanna kareche mATe e pANI tajavA jevuM che. rogAdakanA guNa, bahuvRkSalatAkuJja chAyAkRpo'thavA saraH / avyayaM caiva balavatkR mizaivAlasaMyutam // klinnaM sapicchilaM kRSNaM vRkSamUlAzritaM bhavet / bahuvRkSaparNayuktaM durgandhaM mUtragandhi yat / rogodakaM vijAnIyAt karoti viSamAn gadAn / gulmaplIhArzaH pANDuM ca jalaM vApi jalodarAn // zUlaM kuThaM ca kaNDUM ca sevanena karoti hi // viNmUtratRNanIlikAviSayutaM taptaM dhanaM phenilaM dantagrAhyamanArtavaM hi salilaM durgandhi zaivAlajam // nAnAjIvavimizritaM gurutaraM parNaugha paGkAvilaM candrArkIzusugopitaM na ca pibenIraM sadA doSalam // iti rogodaka guNAH / ghaNAM jhADa athavA velIonA kuMjamAM chAyAmAM je cho athavA sarovara vaparAza vinAnuM ane ghaNA jIvaDA tathA zevALavALuM hAya, tathA je bhejavALuM, picchAvALuM, kALuM ane jhADanAM mULiyAMmAM hAya, vaLI jema For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtame. ghaNuM jhADanAM pAMdaDAM paDatAM hoya, jenuM pANuM gaMdhAtuM hoya ane jenA pANIno vAsa mUtra je Ate heya tenA pANIne gadaka jANavuM e pANI gulma, plIhA (baLane vyAdhi, arza, pAMDuroga, ane jabodara jevA viSama rogane utpanna kare che. vaLI e pANInA sevanathI zaLa, khasa ane koDha paNa thAya che. je pANI vikA, mUtra, ghAsa, lIla ane jherathI yukta hoya, je tapeluM hoya, jADuM hoya, phINavALuM haiya, je pANI pIvAthI dAMta aMbAI jAya evuM hoya, je RtumAM nahi utpanna thayeluM heya (mAvaThA vagerenuM hoya), je durgadhavALuM, zevALavALuM, aneka prakAranAM jIvaDAMvALuM, bhAre, ane pAMdaDAMnA DhagalA tathA kAdavathI meluM hoya, ane je pANI upara caMdra ane sUryanAM kiraNa paDatAM nahi hoya evuM pANI sadaiva doSavALuM jANIne te pIvuM nahi. aMzudakanA guNa divA sUryAzusantaptaM rAtrau candrAMzuzItalam / aMzUdakamiti khyAtaM sarvaroganivArakam // kaphamedo'nilanaM ca dIpanaM bastizodhanam / zvAsakAsaharaM nIraM cakSuSyaM netrarogahRt // je pANI divase sUryanAM kiraNothI tapeluM hoya tathA rAtre caMdranAM kiraNathI zItaLa thayeluM hoya, tene aMdaka kahe che. e pANI sarva reganuM nivAraNa karanAruM che. vaLI te kapha, meda ane vAyune nAza karanAruM, jaTharAgnine pradipta karanAruM, bastine zuddha karanAruM, khAMsI ane zvAsane haranAruM, netrane hita karanAruM ane netranA vyAdhine maTADanAruM che. ene sodaka paNa kahe che. ArogyadakanA guNa, pAdazeSaM tu kathitaM taccArogyajalaM viduH| kAsazvAsaharaM pathyaM mArutaM cApakarSati // sadyo jvaraM haratyAzu malabhedi kaphApahama / pratizyAyaM pAcayati zUlagulmArzanAzanam // For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra hara www.kobatirth.org hArItasaMhitA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dIpanaM ca hutAzasya pANDuzophodarApaham / ajIrNa jarayatyAzu pItamuSNodakaM nizi // iti Arogyodakam / je pANIne tene cothA bhAga khAkI rahe tyAM sudhI ukALyuM hoya tene ArAmyAdaka kaheche. e ArogyeAdaka khAMsI ane zvAsane hare; pathya che, vAyune dUra kareche, tAvane tatkALa maTADe che, maLanuM bhedana kareche, kAne dUra kareche, saLekhamane pakaveche, zULa, gulma ane arzo nAza kareche, jaTharAgnine pradipta kareche, pAMDuroga, sojAne roga ane udara rogane dUra kareche ane nahi pacelA annane tarata pacAvI deche jo e garama pANI rAtre pIdhuM hoya teA evA evA guNa kareche. zItAdakanA guNa, madyapAnasamudbhUte roge pittAnvite punaH / 1 sannipAtasamutthe ca tatra zItodakaM hitam // magha pIvAthI je roga thayA hoya, tathA je roga pittathI thayA hoya; tema je rAga sannipAtathI (eTale traNe doSa kApavAthI) thayelA hAya, te rogamAM ThaMDuM pANI hitakAraka che. uSNeAdakanuM lakSaNa, zArade ca tathA grISme kAthayet pAdazeSitam / zizire ca vasante ca kuryAdurbhAvazeSitam // * kAyedeva hemaMte prAvRSi tvardhabhAgikam / kAthyamAnaM ca nivegaM niSphenaM nirmalaM ca yat / arghAvaziSTaM bhavati taduSNodakamucyate // zaraN RtumAM tathA grISma RtumAM ceAthe bhAga bAkI rahe tyAMsudhI pANI ukALIne pachI te vAparavuM; zizira ane vasaMta RtumAM ardhuM bAkI rahe tyAMsudhI pANI ukALavuM; hemaMta RtumAM ane varSA RtumAM paNa ardhuM AkI rahe tyAMsudhI ukALavuM. uphaLatI vakhate je ubharAvagaranuM, pINu vagaranuM ane nirmaLa hAya, evA ardhA viziSTa pANIne uSNeAdaka kaheche. * vitarlRto raTTA evA paNa pATha che. For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sAtame. 73 uNAdakanA guNa tatpAdahInaM vAtaghnaM cArdha pittavikArajit / kaphanaM pAdazeSaM tu pAnIyaM laghu pAcanam // dhArApAte hi viSTambhi durjaraM pavanApaham / sRtazItaM tridoSaghnaM muSitaM tacca doSakRt // divase kathitaM toyaM rAtrau tadgurutAM vrajet / rAtrau sRtaM tu divase gurutvamadhigacchati // iti uSNodakaguNAH / garama kareluM pANI, jyAre baLatAM traNa bhAga bAkI rAkhyA heya tyAre te vAyune nAza karanAruM thAya che; ardha bAkI rAkhyuM hoya tyAre te pittanA rogane maTADe che; ane ethe bhAge bAkI rAkhyuM hoya tyAre te kaphane nAza karanAruM thAya che. uSNadaka sAmAnya rIte halakuM ane pAcana karanAruM che. tene uMcethI dhAra karIne ThaMDuM karyuM hoya te te baddhakoSTa karanAra, pacavAne kaThaNa ane vAyune nAza karanAruM thAya che; ukALIne ThaMDuM thavA dIdhuM hoya te te tridoSane maTADanAruM thAya che, ane tene ThaMDu karyA pachI rAta vAsI rAkhyuM hoya te te vAtAdi doSane utpanna karanAruM thAyache. divase ukALeluM pANI rAtre bhAre thAya che ane rAtre ukALeluM pANI divase bhAre thAya che. jaLapAnane vidhi. madAtyaye sadAhe ca raktapitte tthordhvge| raktamehe vizeSeNa noSNaM toyaM prazasyate // pArzvazUle pratizyAye vAtaroge galagrahe / AdhmAne stimite koSThe sadyaHzuddhau navajvare // ajIrNe ca tathA kAse na zItamudakaM hitam / dAha yukta mahAtmaya rogamAM, uce gamana karanArA rakatapitta rogamAM, ane vizeSa karIne raktapramehamAM garama pANu hitakara nathI. temaja - sAnA zULamAM, saLekhamanA rogamAM, vAyunA rogamAM, galagraha nAme kaMThanA regamAM, peTa caDhavAnA rogamAM, kaTho jaDa thaI gayo hoya tyAre, vamana For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 74 hArItasaMhitA. ke virecana thayA pachI tarataja, navA tAvamAM, ajIrNamAM, ane khAMzInA rogamAM ThaMDuM pANI hitakara nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratizyAye praseke ca jvare kuSThe vraNeSu ca // zophe netrAmaye caiva mandAgnau ca tathA kSaye / sUtijAtAsu nArISu raktasrAve'pyarocake // eteSAM siddhimicchadbhiH pAnIyaM mandamAcaret / saLekhamanA rAgamAM, moMmAM pANI chUTatuM hoya evA rAgamAM, tAvbhaaN, preTanA rogabhAM, prazu rogabhAM, solanA rogabhAM, netra rogabhAM, 04rAgni maMda hoya evA maMdAgni rogamAM, kSaya rAgamAM, suvAvaDI strIone, raktasrAva thayo hoya tyAre, ane arUci rogamAM, rogIne sArUM karavAnI icchAvALA vaidyoe rAgIne jema bane tema pANI thADuM pADyuM. jIrNe ca kSutprapanne ca pItaM hantyudarAnalam // karoti gulmaM zUlaM vA tathA zrAnte bahUdakam / tasmAjIrNe'nalaM hanti ajIrNe vAri bheSajam // bhuktAntaH parataH zastaM pItaM vAri guNAtmakam / anna pacI gayA pachI athavA bhUkha lAgyA pachI pANI pIvAthI jarAgni maMda thAyache, tathA zULa athavA gulma roga utpanna thAyache. temaja thAkI gayelAe ghaNuM pANI pIvAthI paNa evAja rAga upajeche. anna pacI gayA pachI pANI pIvAthI jaTharAgni maMda paDI jAyache, mATe anna na pacyuM hoya tyAre pANIne auSadharUpa jANIne pIvuM. bhAjana karatAM vacamAM tathA te pachI pIdheluM pANI guNa ApanArUM hovAthI te sArUM che. adhvAnte kSudhAkrAnte zoSakrodhAtureSu ca // viSamAsanopaviSTe ca pItaM vAri rujAkaram / tasmAtprasanne manasi pAnIyaM mandamAcaret // Adau pItvA dahatyagniM madhye pItvA rasAyanam tadante ca jalaM pItaM tajjalaM durjaraM bhavet // bhojanAdau jalaM pItvA cAgnisAdaH kRzAGgatA / ante karoti sthUlatvamUrdhvamAmAzayAtkapham // iti AtreyabhASite hArItottare toyapAnavidhiH / For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prathamasthAna-adhyAya Ajhama je purUSa mArgamAM cAlavAthI thAkI gayA haiAya, je bhUkhyA thayA hAya, jene zASaroga thayA hAya, je krodhAtura hAya, ane je viSama AsanathI beThelA hoya teNe pIdheluM pANI rAgakartA che. mATe mana prasanna rAkhIne ane sArI rIte mezane dhIme dhIme pANI pIvuM. bheAjana karatAM prathama pANI pIvAthI te jaTharAgnine nAza kareche, bhojananI madhyamAM pIvAthI rasAyana jevA guNa Apeche, ane bhAjananI aMte pIvAthI te pANI jaladI pacI zakatuM nathI. bhAjananA AraMbhamAM pANI pIvAthI jarAgni maMda paDeche ane zarIra sUkAI jAyache tathA bhAjananI aMte pIvAthI zarIra sthULa thAyache ane AmAzayanI upara ka thAyache mATe bhAjananI madhye pANI pIvuM. iti jalavargo nAma saptamo'dhyAyaH / aSTamo'dhyAyaH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSIravarga. athAtaH saMpravakSyAmi kSIravarga tu vatsaka ! | dadhisarvisa takraM teSAM sarvaguNAguNam // he putra! have huM tane dUdhanA varga kahuM, tathA tenA peTAmAM dahIM, dhI, vasA, chAza, e sarvanA guNa tathA avaguNu paNa kahuMchuM. dUdhanI utpatti. yadyadAhArasaMjAtamuraH sthitazirAnugam / tattajjaTharamAyAti tathA pittena saMyutam // pAcitaM jAThare vahnau pittena saha mUrcchitam / pacyamAnaM zirAprAptaM kSarate yena putraka ! // tena kSIramiti khyAtamagnisomAtmakaM payaH / amRtaM sarvabhUtAnAM jIvataM balakRnmatam // For Private and Personal Use Only 7pa
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. je je AhAra manuSya khAya che te te chAtImAM rahelI annanALa nAmanI zirAne mArge jaTharamAM jAya che ane tyAM pittanI sAthe maLe che. jAheramAM tenuM jaTharAgnimAM pAcana thAya che ane te pittanI sAthe ekatra thaI jAya che. he putra! evI rIte te anna pAcana thatuM thatuM zirAomAM thaIne khare che mATe tene "kSIra" (dUdha) kahe che. e kSIra agni mAtmaka eTale garama tathA ThaMDA guNavALuM che. vaLI te amRtarUpa, sarve prANIenA jIvanarUpa, ane baLa utpanna karanAruM che. hArItaH saMzayApannaH papraccha pitaraM punH| kathaM rasasya sampattiH kathaM saMcIyate vibho!|| kathaM raktasya saMsthAne kSIraM pANDu samIritam / kathaM tatra kumArINAM vandhyAnAM na kathaM bhavet // hArIta pUche che-Atreya muninuM evuM vacana sAMbhaLIne saMzaya yukta thayelA hArIta munie potAnA pitAne pharIthI pUchayuM ke, he vibhA zarIramAM rasa zI rIte prApta thAya che tathA te zI rIte eka thAya che. ane vaLI lehInA sthAnakarUpa zirAomAM dhaLuM dUdha zI rIte utpanna thAya che? vaLI kumArikAo ane vAMjhaNI strIone kema dUdha prApta thatuM nathI ? evaM pRSTo mahAvIryaH provAca munipunggvH| *zRNu putra mahAprAjJa! yaduktaM pUrvasUribhiH // kSIraM snigdhaM tathA raktaM pittena pAkatAM gatam / raktaM zvetatvamAyAti tathA kSIraM sitaM bhavet // Atreya kahe che.--evo prazna sAMbhaLIne moTA baLavALA zreSTha muni Atreya bolyA ke, he moTI buddhivALA putra! pUrvAcAryoe je kaheluM che te tuM sAMbhaLa. dUdha mULamAM te snigdha ane rAtA raMganuM hoya che, paNa te rakta raMganuM dUdha pittanA vegathI pakava thaIne zveta thAya che. e rIte dUdha dhaLuM thAya che. kSIranADyaH kumArINAM jalena pripuuritaaH| alpadhAtubalaM yasmAttasmAtkSIraM na jAyate // "mamatama putra pariy miparA evo paNa pATha che. For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya AmA. vandhyAnAM kSIranADhyastu vAtena paripUritAH / kSIraM ca na bhavettasmAdArtavaM cAdhikaM yataH // kumArikAonI dUdha vehenArI sirA pANIthI bharelI hoya che tathA temanuM dhAtukSmaLa thoDuM hoya che mATe temane dUdha utpanna thatuM nathI. vaMdhyA strIonI dUdhanI nADIe vAyuvaDe pUrAyalI hoyache mATe temane dUdha utpanna thatuM nathI ane dUdhane badale temane Artava vadhAre utpanna thAyache. prasUtAsu ca nArISu balena saha sUyate / tena srotovizuddhiH syAtkSIramAzu pravartate // tasmAtsadyaHprasUtAyAM jAyate zlaiSmikaM payaH / tena kAThinyatAM yAti tasmAttatparivarjayet // prasUta thayelI strIe khaLasahita prasava kareche tethI temane viSe sirAnI zuddhi thAyache ane teneviSe tatkALa dUdha pravRtta thAyache. mATeja tatkALa prasUta thayelI strI ane gAyA vagerenuM dUdha kavALuM hoya che, ane tethIja te kaThaNu DAyache, mATe e dUdha upayogamAM levuM niha. dUdhanA sAmAnya guNa, * sroto vizuddhikaraNaM balakRddoSanAzanam / payastridoSazamanaM vRSyaM cAgnipravardhanam // CO For Private and Personal Use Only dUdha sirAnI zuddhi karanAruM, baLa ApanArUM, doSane nAza karanArUM, tridoSane zamAvanArUM, pauSTika ane jararAgnine pradipta karanArUM che. jUdA jUdA raMganI gAyAnAM dUdhanA guNa, kRSNA dhenuzca vAtaghnI payastasyA vizeSyate / zvetApayaH zleSmakRcca vAtalaM raktikApayaH // pittasaMzamanA pItA tasyAH kSIraM vizeSyate / kRSNAsRk pittasaMyuktA zvetA zleSmaguNAnvitA // kaphavAtAzritA pItA raktA vAtaguNAnvitA / yadvadvarNA guNAstadvat jJAtavyA sumahAtmanA // * zreSTha tu yathiyAnna e paNa pADe che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. "SlA. kALI gAya vAyune nAza karanArI che mATe tenA dUdhamAM paNa te guNa che ane tethI te dUdha bIjA karatAM sAruM che. dhaLI gAyanuM dUdha kapha utpanna kare che ane rAtI gAyanuM dUdha vAyu utpanna kare che. pILI gAya pitta zamAvanArI che mATe tenuM dUdha vizeSa guNavALuM che. kALI gAya rakatapittanA guNavALI hoya che, dhoLI gAya kaphanA guNavALI hoya che, pILI gAya kapha ane vAyunA guNavALI hoya che tathA rAtI vAyunA guNavALI heya che. evI rIte gAyanA jevA jevA raMga heya tevA tevA tenA dUdhanA guNa mahAtmA purUSoe jANavA. dhAroSNaM zasyate gavyaM dhArAzItaM tu maahissm| / mRtoSNamAvikaM pathyaM sRtshiitmjaapyH|| gAyanuM dUdha tarata dehyA pachI garama ne garama pIvuM hitakara che. bheMzanuM dUdha dohI pachI ThaMDuM thavA daIne pIvuM. gheTInuM dUdha ukALIne garama garama hoya tyAre pIvuM. ane bakarInuM dUdha ukALIne ThaMDuM thayA pachI pIvuM. gAyanA dUdhanA guNa gavyaM pavitraM ca rasAyanaM ca pathyaM ca hRdyaM balapuSTidaM syAt / AyuHpradaM raktavikArapittatridoSahRdrogaviSApahaM syAt // rUti gavAM gukhar: . gAyanuM dUdha pavitra, rasAyana (jarAvyAdhi nAzaka,) pathya, hRdayane hitakara, baLa ApanAruM ane puSTi ApanAruM che. vaLI te AyuSyane sthira karanAruM, raktapittanA vikArane nAza karanAruM, tridoSane ane 8dayanA rogane maTADanAruM tathA jherane dUra karanAruM che. bakarInA dUdhanA guNa chAgaM kaSAyaM madhuraM ca zItaM grAhI laghu pittkssyaaphaari| kAsajvarANAMrudhirAtisAre hitaM payazchAgalaja tridoSajit // rati manAyaDunar: 1 bakarInuM dUdha tUruM, madhura, huM, grAhi (maLane bAMdhanAra) ane halakuM che. e dUdha pitta ane kSayane nAza kare che; khAMsImAM, tAvamAM ane raktAtIsAramAM hitakartA che; tathA tridoSane haNanAruM che. For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya AThama. 79 gheTIne dUdhanA guNa, aurabhraM madhuraM rUkSamuSNaM vAtakaphApaham / na zastaM raktapittAnAM vAtikAnAM hitaM bhavet // dati meTrIgujA: I gheTInuM dUdha, madhura, rUkSa, garama, vAyu ane kaphane haranAruM, tathA vAyunA regavALAne hita kare che. e dUdha rakatapittavALAne hitakara nathI. bhaMsanA dUdhanA guNa snigdhaM marucchItakaraM ca tandrAnidrAkaraM vRSyatamaM zramannam / balapradaM puSTikaraM kaphasya saJjIvanaM mAhiSamucyate pyH|| phati mauTS: bheMsanuM dUdha snigdha (raha-cikAzavALuM), vAyukartA, DuM, ghena ane UMgha ANanAruM, vIryajanaka, amane dUra karanAruM, baLa ApanAruM, kaphane vadhAranAruM che ane jIvanarUpa che, ema vaidyonuM kahevuM che. UMTaDInA dUdhanA guNa rUkSaM tathoSNaM lavaNaM kaphasya nivAraNaM vAtavikArahAri / laghu prazastaM kaTukaM krimINAMzophArzasAmauSTripayo'nukUlam // rUti 3chUpayoguNa: . UMTaDInuM dUdha rUkSa, garama, khArUM, kaphane maTADanAruM, vAyunA rogane haranAruM, halakuM, hitakara, tIkhuM, tathA kRmIne, sajAne ane arthane ane nukULa arthAt vadhAranAruM che. nArIne dUdhanA guNa saJjIvanaM bRMhaNameva sAtmyaM santarpaNaM netrarujApahaM ca / pittasya raktasya ca nAzanaM ca nArIpayaH snehanameva zastam // rUti nALA ! strInuM dUdha chavADe evuM, zarIrane puSTi karanAruM, manuSyane mAphaka AvanAruM, dhAtuone tRpta karanAruM, netranA rogane dUra karanAruM, rakatapittane nAza karanAruM, ane zarIranA avayane snigdha karanAruM tathA hitakara che. For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 hArItasaMhitA. *N... nAmAvA savAranA dUdhanA guNa, nizAzItAMzusaMzItaM nidrAlasyasamAnugam / saghanaM zItakaphakRtkSIraM prAbhAtikaM bhavet // iti praabhaatikkssiirgunnaaH| rAtrie caMdranA kiraNathI zItaLa thayeluM, UMgha ane ALasathI yukta, jADuM, zItaLatA tathA kaphane utpanna karanAruM, evuM savAranuM dUdha hoya che. sAMnA dhanA gupa. vAsare sUryasantApAtsadyoSNaM kaphavAtajit / hitaM tatpittazamanaM suzItaM bhojane nizi // iti dinakSIraguNAH / sAMjanuM dUdha, divasanA sUryanA tApathI tatkALa garama thayeluM, kapha ane vAyune maTADanAruM, hitakara, pittane zamAvanAruM, tathA ati ThaMDuM che, mATe tene rAtre bhajanamAM levuM. dUdha bagADanArA kheraka vigere alpAmbupAnavyAyAmAtkaTutikkAzane laghu / piNyAkAmlAzinInAM tu gurvamiSyandi zItalam // gAya vagerene paNa thoDuM pAvAmAM AvatuM hoya, zrama ghaNe ka. rAvavAmAM AvatA hoya, tIkhuM ane kaDavuM khavarAvavAmAM AvatuM hoya, khAvAnuM thoDuM nAkhavAmAM AvatuM hoya, tathA kheLa ane khATA padArtho khavarAvavAmAM AvatA hoya, to tethI temanuM dUdha bhAre, saLekhama utpanna 2nAI thane 13 (zIta) thAyache.. kSIrapAnane vidhi. kSINAnAM durbalAnAM ca tathA jIrNajvarArdite / dIptAgnInAmatandrANAM zramazoSavikAriNAm // vyavAyisvalpazukrANAM zvAsinAM viSamAgninAm / tathA ca rAjayakSmANAM kSIrapAnaM vidhIyate // na zastaM lavaNairyuktaM kSIraM cAmlena vA punaH / karoti kuSThaM tvagdoSaM tasmAnnaiva hitaM matam // iti kSIrapAnavidhiH / For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya AThame. je purUSa kSINa thaI gayA hoya, durbaLa hoya, jIrNajavarathI pIDAtA hoya, jemane jaTharAgni pradipta hoya, jemane taMdrA (UMdha saMbaMdhI ALasa) na hoya, thAka ane zeSaregavALA hoya, alpaviryavALA hoIne maithunAsata haya, zvAsarogavALA tathA viSama agnivALA hoya, temaja rAjyaThyA (kSaya) rogavALA hoya, temaNe dUdha pIvuM joIe. dUdhanI sAthe lavaNa athavA khaTAzayukta karIne te khAvuM e sAruM nathI; kemake tethI koDha ane tvacAnA roga upaje che, mATe tene hitakara mAneluM nathI. gAyanA dahIMnA guNa amlaM svAdurasaM pAhi gurUkSNaM vAtarogajit / medaHzukravalazleSmaraktapittAgnizophat // snigdhaM vipAke madhuraM dIpanaM balavardhanama / vAtApahaM pavitraM ca dadhi gavyaM rucipradam // iti gavAM dadhiguNAH / gAyanuM dahIM khATuM, madhura rasavALuM, grApti, bhAre, garama, vAyunA rogane maTADanAruM, meda, vIrya, baLa ane kaphane utpanna karanAruM, raktapitta tathA sejAne upajAvanAruM, jaTharAgninI vRddhi karanAruM, snigdha, vipAkamAM madhura, jaTharAgnine dIpana karanAra, baLane vadhAranAra, vAyune nAza karanAra, pavitra ane rUci utpanna karanAra che. bakarInA dahIMnA guNa, Aja dadhi bhaveccoSNaM kSayavAtavinAzanam / durnAmazvAsakAseSu hitamagnipradIpanam // vipAke madhuraM vRSyaM raktapittaprasAdanam / zastaM prAbhAtikaM proktaM vAtapittanibarhaNam // ti manAthajInA bakarInuM dahIM garama, kSaya ane vAyuno nAza karanAra, aza, zvAsa ane khAMsIne maTADanAra, jaTharAgnine pradipta karanAra, vipAmAM madhura, pauSTika ane raktapittane zamAvanAra che. bakarInuM dahIM savAranuM hoya te zre kahyuM che, kemake te vAtapittane nAza kare che. For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 DArItasaMhitA. bheMsanA dahIMnA guNa ghanaM mAhiSamuddiSTaM madhuraM raktadoSakRt / kaphazophakaraM vRSyaM pittakRddhAtakopanam // iti mahiSIdadhiguNAH / / bheMsanuM dahIM jADu, madhura, raktadoSane utpanna karanAra, kapha ane sojAne upajAvanAra, pauSTika tathA pittane upajAvanAra ane vAyune kepavanAra che. UMTaDInA dahIMnA guNa vipAke kaTu sakSAraM gurubhedyauSTrikaM dadhi / vAtamIsi kuSTAni krimIna haMtyudarANi ca // ityaussttriiddhigunnaaH| UMTaDInuM dahIM vipAkamAM tIkhuM, kSArayukta, bhAre, maLane bhedana karanAra, tathA vAyu, arza, koDha, kRmI ane udararoga, eTalA rogane nAza 2nAI cha. sInAhIMnA snigdhaM vipAke madhuraM balyaM saMtarpaNaM himam / cakSuSyaM grAhi doSaghnaM dadhi nAryA guNottamam // iti strIdadhiguNAH / strInuM dahIM, snigdha, vipAkamAM madhura, baLa ApanAruM, dhAtuone tRpta karanAruM, tuM, netrane hitakara, grAhi, vAtAdi depane nAza karanAruM, ane uttama guNavALuM che. TInAhIMnA guNa. kopanaM kaphavAtAnAM durnAmnAM cAvikaM dadhi / dIpanIyaM tu cakSuSyaM pAMDukRhadhi vAtalam // rUkSamuSNaM kaSAyaM syAdatyabhiSyaMdi dopalam / rase pAke ca madhuraM kaSAyaM kuSThavardhanam // iti mediiddhigunnaaH| For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya AThame. gheTInuM dahIM kapha ane vAyune tathA arcane kopAvanAruM, jaTharAgnine pradipta karanAruM, netrane hitakara, pAMDurogane upajAvanAruM, vAyu utpanna karanAruM, rUkSa, garama, turuM, saLekhama utpanna kare evuM, dezane utpanna kare evuM, madhura rasavALuM, madhura vipAkavALuM, kaSAya rasavALuM, ane kaDhane vadhAranAruM che. vardhAtunA dahIMnA guNa, vArSikaM pittadvAtazamanaM kaphakopanam / gulmArzaHkuSTharoge ca raktapitte na zasyate // ___ iti vArSikadadhiguNAH / varSARtunuM dahIM pittane utpanna karanAruM, vAyune zamAvanAruM ane kaphane kapAvanAruM che e RtumAM gulma, ara, kuSTaroga ane raktapitta, e regavALAne dahIM khAvuM sAruM nathI. zaradaRtunA dahIMnA guNa zAradaM dadhi gurvamlaM raktapittavivardhanam / zophatRSNAjvarArtAnAM karoti viSamajvaram // iti zAradadadhiguNAH / zaraRtunuM dahIM bhAre, khATuM ane raktapittane vadhAranAruM che. sejo, tarasane vega ane tAvavALAne e RtumAM dahIM ApavAthI tene viSamajavara utpanna kare che. hemaMtaRtunA dahIMnA guNa guru snigdhaM sumadhuraM kaphadvalavardhanam / vRSyaM medhyaM ca haimantaM puSTidaM tuSTivRddhidam // rUti mantadhar: hemaMtaRtunuM dahIM bhAre, snigdha, ghaNuM mIThuM, kapha upajAvanAruM, baLa vadhAranAruM, viryajanaka, buddhi ApanA, puSTi ApanAruM, tRpti karanAruM ane dhAtuonI vRddhi karanAruM che. For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. ziziraRtunA dahIMnA guNa zaiziraM saghanaM cAmlaM picchilaM guru caiva ca / vRSyaM balakaraM paittaM zramasyApaharaM param // iti zaiziraM dadhi / ziziraRtunuM dahIM jADuM, khATuM, picchAvALuM, bhAre, vIryajanaka, baLa ApanAra, pittane utpanna karanAra, ane thAkane dUra karavAmAM zreSTha che. satanA hInA guru vAtalaM madhuraM snigdhaM kiJcidamlaM kaphAtmakam / balakRddhIryakRtproktaM vAsantaM na prazasyate // iti vasantadadhiguNAH / vasaMtaRtunuM dahIM vAyukartA, madhura, snigdha, kAMIka khATuM, kaphakartA baLakartA ane vIrya utpanna karanAruM che. e RtumAM dahIM khAvuM hitakAraka nathI ema kahyuM che. grISmaRtunA dahIMnA guNa laghu cAmlaM bhavedgrISme cAtyuSNaM raktapittakRt / zoSabhramapipAsAkRt dadhi proktaM na praiSmike // ___ iti griissmddhigunnaaH| grISmaRtumAM dahIM halakuM, khATuM, ati garama, ane raktapittane utpanna karanAruM thAya che. vaLI te zeSa, bhrama ane tarasane utpanna kare che, mATe grISmaRtumAM dahIM khAvAnuM hitakara nathI ema kahevuM che. hI mAna vidhi zaragrISmavasanteSu doSakanna hitaM bhavet / na naktaM dadhi bhuJjIta na cApyadhRtazarkaram // jvarAsRpittavIsarpakuSThinAM pANDurogiNAm / saMprAptakAmalAnAM ca zophinAM ca vishesstH|| tathAca rAjayakSmANAmapasmAre ca pInase / pratizyAyAditAnAM ca bhojane na hitaM ddhi // iti dadhivarjanam / For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna--adhyAya AThama.. zarada, grISma, ane vasaMtaRtumAM dahIM vAtAdi doSane utpanna karanAruM che, mATe hitakara nathI; vaLI rAtre dahIM khAvuM nahi, tema ghI tathA sAkara vinA paNa dahIM khAvuM nahi. tAvavALA, raktapittavALA, vIsarSa rogavALA, koDharogI, pAMDuraMgI, kamaLo thayo hoya evA rogI, ane vizeSe karIne sojAvALA, emaNe dahIM khAvuM nahi. temaja rAjayazmAvALA, apasmAra (phepharuM) rogavALA, pInasa regavALA ane saLekhamathI pIDAtA regIone paNa dahIM khAvuM hitakara nathI. dahIM khAvAne vidhi. hikkAzvAsArza plIhAnAmatIsAre bhagandare / eteSAM dadhi zastaM syAllavaNena vimUcchitam // lavaNaM dadhi bhuMjIta bhuMjItApyudakena ca / tallavaNAMbusaMyuktaM dadhi zastaM nizi dhruvam // ti maganavidhiH heDakI, zvAsa, arza, plIha, atIsAra ane bhagaMdara, e regavALAone lavaNa sAthe meLavIne dahIM khAvA ApavuM hitakAraka che. je dahIM khAvuM hoya te lavaNa ane dahIM khAvuM athavA pANI sAthe meLavIne dahIM khAvuM kemake pANI ane lavaNa sAthe meLaveluM dahIM rAtre khAvuM hitakara che. gAyanI chAsanA guNa gavyaM tridoSazamanaM pathye zreSThaM taducyate / dIpanaM rucikRhRdyamarzojaThararogahRt // iti gvytkrgunnaaH| gAyanI chAza traNe deSane zamAvanArI ane te paththamAM zreSTha kahevAya che. vaLI te jaTharAgninuM uddIpana karanArI, rUci utpanna karanArI, hRdayane hIta karanAra ane arza tathA jaTharanA vyAdhine haranArI che. bheMzanI chAzanA guNa mAhiSaM kaphakRt kiJciddhanaM zophakaraM nRNAm / zastaM plIhArthIgrahaNIdoSe'tIsAriNAmapi // iti mahiSItakaguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. bheMzanuM dahIM kapha karanAruM, kAMIka jADuM, ane manuSyane sojo una tpanna karanAra che. plIhA (barala), aza, grahaNIdeva, ane atIsAravALA rogIone hitakara che. bakarInI chAzanA guNa. chAgalaM laghu susnigdhaM tridoSazamanaM param / gulmArthIgrahaNIzUlapANDAmayavinAzanam // ti chAtazuLa: bakarInI chAza halakI, atizaya snigdha, ane tridevane zamAvavAmAM zreSTha che. vaLI te gulma, arza, grahaNa, zala ane pAMDuregane nAza karanArI che. traNa prakAranI chAza, tathAca trividha takraM kathyate zRNu putrk!| yathAyogena tat samyak zasyate yeSu rogiSu // samuddhRtaghRtaM takramoddhataghRtaM ca yat / anuddhataghRtaM cAnyadityetatrividhaM matam // vaLI chAza traNa prakAranI kahevAya che te tathA te chAza jevA - gavaDe jevA jevA rogIone hitakara che te huM sArI rIte kahuM chuM he putrI tuM sAMbhaLa (1) je chAzamAMthI dhI kADhI lIdheluM hoya evI, (2) jemAMthI aradhuM ghI kADhI lIdheluM che evI, tathA (3) jemAMthI bilakula ghI kADhI lIdheluM nathI evI epramANe chAza traNa prakAranI kahevAya che. traNa prakAranI chAzanA guNa, savaM laghu ca pathyaM ca tridoSazamanaM param / tataH paraM vRSyataraM krameNa samudIritam // anuddhRtaghRtaM sAndraM guru vidyAtkaphAtmakam / balapradaM tu kSINAnAmAmazoSAtisArahRt // __iti anudbhutatakraguNAH / badhIye chAza halakI ane pathya che tathA tridoSane zamAvavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya AThame. zreSTha che. upara je chAzanA prakAra kahyA che temAMthI pahelA prakAranI chAza karatAM bIjA prakAranI vadhAre pauSTika che ane tenA karatAM trIjA prakAranI vadhAre pauSTika che, je chAzamAMthI ghI kADhI lIdheluM nathI te chAza jADI, bhAre ane kapha kartA hoya che; vaLI te zarIre kSINa thaI gayelAne baLa ApanArI tathA Ama, zoSa, ane atisArane haranArI che. garodarAIgrahaNIpANDuroge jvraature| va!mUtragrahe vApi snehavyApadi mehiSu // hitaM saMprINanaM balyaM pittaraktavirodhakRt / madhuraM pittaraktaghnamatyuSNaM raktapittakRt // bahUdakaM dIpanIyaM raktapittaprakopanam / pInase zvAsakAse ca na zastamiha kathyate // rUti trividhatA : viSaga, udararoga, azirega, grahaNaga, pAMDuroga, ane javararoga, e regavALAone paNa ghI nahi kADhI lIdhelI chAza hitakara che. vaLI jhADA pezAbane kabaje thayo hoya temAM snehapAna vadhAre athavA ochuM thavAnA kAraNathI kAMI pIDA upajI hoya temAM, tathA pramehamAM e chAza hitakara, prIti upajAvanArI, baLadAtA tathA pittaraktane aTakAvanArI che. e chAza madhura hoya te raktapittane nAza karanArI che, ati garama hoya te raktapittane utpanna karanArI che tathA bahu pANIvALI hoya te jaTharAgnine pradIpta karanArI ane raktapittane kapAvanArI che. pInasaragamAM, zvAsamAM, ane khAMsInA regamAM chAza hitakara nathI ema prAcIna vaivo kaheche. ardhodakamudazvitsyAt takraM pAdajalAnvitam / vAtaM karpha hareddholamudaviccheSmalaM bhavet // kareNa marditaM yazca tarpaNaM balakRnmatam / zramApaharaNaM snigdhaM grahaNyartho'tisAranut // chAzamAM je aradhuM pANI hoya te tene udazvita kahe che. ane je caturthaza athavA ethe bhAge pANI hoya te tene ghela athavA maTha For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. kahe che. ghela vAyu ane kaphane haranAre che tathA udadhita kaphane utpanna karanAruM che. je ghelane hAthavaDe coLI nAkhIne taiyAra karyo hoya te dhAtu ne tapta karanAra, ane baLa ApanAra mAneluM che; vaLI te zramane dUra karanAra, snigdha, ane grahaNuM, arza, tathA atisArane nAza karanAra che. chAza pIvAna vidhi vAte'mlaM saiMdhavopetaM svAdu pitte sazarkaram / pibettakaM kaphe caiva vyoSakSArasamanvitam // zItakAle'gnimAMdye ca kaphottheSvAmayeSu ca / mArgAvarodhe duSTe'gnau gulmAsi tathAmaye // zastaM proktaM ca takaM syAdamISAM sarvadA hitam / sarvakAleSu tacchastamajAjilavaNAnvitam // - ti tavAnavidhiH vAyunA rogamAM khATI chAzamAM siMdhava nAkhIne te pIvI; pittanA regamAM madhura chAza sAkara nAkhIne pIvI; ane kaphanA rogamAM kSAra (saMcaLa) tathA suMTha, pIpara, marInuM cUrNa nAkhIne pIvI. zIALAmAM, agnimAMdhamAM, kaphathI upajelA vyAdhiomAM, maLa mUtradinA mArgane rodha thayo hoya te regamAM, jaTharAgni deSa pAmyo hoya te rogamAM, gurbhAgamAM, ane arcanA vyAdhimAM chAza pIvI hitakara che. temaja jIruM ane ane lavaNa ekaThuM nAkhIne chAza pIvI e sarve vakhate phAyade ApanArI che, chAza pIvAne niSedha, iti takraguNAn jJAtvA na dadyAdyasya taM zRNu / sate zophe ca kSINAnAM noSNakAle zaratsu ca // na mUrchAbhramatRSNAsu tathA rakte spaittike| na zastaM takrapAnaM ca karoti vividhAn gadAna // kAMI vAgavAthI kSata paDayuM hoya tyAre seje caDhayo hoya tyAre, zarIra sUkAIne durbaLa thaI gayuM hoya tyAre, uSNaRtumAM, zaradaRtumAM, For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathanasthAna-adhyAya AThame. 88 mUcha-zrama-ane tarasanA rogamAM, tathA raktapittamAM chAza pIvI e hitakara nathI, kemake tethI aneka prakAranA roga upaje che. mAkhaNanA guNa navanItaM navagrAhI hRdyaM dIpanarocanam / kSayArucyaditaplIhagrahaNyarthIvikAranut // cakSuSyaM ziziraM snigdhaM vRSyaM jIvanabRMhaNam / kSIrodbhavaM himaM grAhi raktapittAkSiroganut // smRtivayognizukraujAkaphamedovivardhanaH / vAtapittaviSonmAdazophAlakSmIjvarApaham / sarvadoSApahaM zItaM madhuraM rasapAkayoH // iti navanItavidhiH / tAjuM mAkhaNa grAhi (maLane bAMdhanAra), hRdayane hitakara, jaThazagnine pradipta karanAra ane rUcine vadhAranAra che. vaLI te kSaya, arUci, ardita nAmane vAyuga, plIhA (barala) grahaNa vikAra, ane azaregane nAza karanAruM che. temaja e netrane hitakara, ThaMDuM, snigdha, vIryajanaka, jIvana guNavALuM ane pauSTika che. je mAkhaNa dUdhamAMthI kADhayuM hoya te ThaMDuM, zAhi, raktapitta ane netrarogane nAza karanAruM che, smaraNa zakti, vaya, jaTharAgni, vIrya, oja nAme dhAtu, kapha ane meda, e sarvanI vRddhi karanAruM che, vAyu, pitta, viSaroga, unmAdaraga, sojo, nistejapaNuM, ane tAva, e sarvane dUra karanAruM che tathA sarva deSane nAza karanAruM, ThaMDuM ane rasamAM tathA vipAkamAM madhura che. dUdhanA phINane guNa, kRSNago'zvapayAphenamajAnAM veti zasyate / mandAgnInAM kRzAnAM ca vizeSAdatisAriNAm // utsAhadIpanaM balyaM madhuraM vAtanAzanam / sadyobalakaraM caiva tasya kSIraviloDitam // For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hae hArItasaMhitA. kSINajvarAtisAre ca sAme ca vissmjvre| mandAgnau kaphamAzritya payaHphenaM prazasyate // kSIraM gavAM kSIraphenaM takaM vA hitameva ca / pakkAmrabhakSaNAdvApi grahaNI tasya nazyAta // tAmbUlaM naiva seveta kSIraM pItvA tu mAnavaH / bhavettaddarjaraM kSIraM bhuktAntAdvApi zasyate // iti phenavidhiH / kALI gAya, ghaDI ke bakarInA dUdhanuM phINa maMdAgnivALAne, zarIre durbaLa hoya temane, ane vizeSa karIne atisAranA regavALAne hitakara che. te dUdhane baLavAthI je phINa thAya che te utsAhane jAgrata kare che, baLa Ape che, madhura che, vAyune nAza kare che ane takALa baLa Ape che. je purUSa kSINa thaI gayA hoya, jene jvara ane atIsArane roga thaye heya, ne sAma (Ama sahita) javara hoya, jemane viSamajavara hoya, ane jemanA jaTharamAM kapha pUrAI javAthI agni maMda paDI gayo hoya, temane dUdhanuM chINa hitakAraka che. pAkI kerIo khAvI tenA karatAM gAyanuM dUdha, athavA dUdhanuM phINa athavA gAyanI chAza hitakara che, kemake tethI tenI grahaNI saMbaMdhI pIDA dUra thAya che. dUdha pIdhA pachI manuSya tAMbula khAvuM nahi, kemake tethI dUdha jaladI pacatuM nathI; bhajana karI rahyA pachI paNa dUdha pIvuM zreSTha che. gAyanA ghInA guNa, vipAke madhuraM vRSyaM vAtapittakaphApaham / . cakSuSyaM balakRnmedhyaM gavyaM sAMparguNottamam // iti gavyaM ghRtam / gAyanuM ghI vipAkamAM madhura, pauSTika, vAyu, pitta tathA kaphane dUra karanAruM, netrane phAyado ApanAruM, baLa ApanAruM, ane buddhine vadhAranAruM che. gAyanuM ghI uttama guNavALuM che. For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya AThama. bakarInA dhana guNa, Aja ghRtaM dIpanIyaM cakSuSyaM balavardhanam / kAsazvAsakSayANAM ca hitaM pAke kaphApaham // iti chAgalaM ghRtam / bakarInuM dhI jIrAgnine pradIpta karanAra, netrane hitakara, baLane vadhAranAra, khAMsI, zvAsa ane kSayane hitakara ane pacyA pachI kane dUra karanAruM che. bheMsanA ghInA guNa, savAtapittazamanaM suzItaM mAhiSaM ghRtam / madhuraM guru viSTambhi balyaM zreSThaguNAtmakam // iti mahiSIghRtam / baMsanuM ghI vAyu ane pittane zamAvanAruM, ati ThaMDuM, madhura, bhAre, maLane aTakAvanAra, baLa ApanAra, ane uttama guNavALuM che. UMTaDInA dhInA guNa auSTra kaTu ghRtaM pAke zoSakamiviSApaham / dIpanaM kaphavAtaghnaM kuSThagulmodarApaham // . ___ityuSTrIghRtam / UMTaDInuM thI pAcana thayA pachI tIkhuM, zeSaga, kRmiga, ane viSadoSane maTADanAra, ane agnine dIpana karanAruM, kapha ane vAyune hasunAruM, tathA keta, gulma ane udararogane dUra karanAruM che. gheTInA dhIne guNa pAke laghvAvikaM sarpiH sarvarogaviSApaham / vRddhi karoti cAsnAM taccAzmarIzarkarApaham // ityAvikaM ghRtam / For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 93 hArItasaMhitA, gheTInuM dhI vipAkamAM halakuM che; sarva rAgane ane jherane nAza karanArUM che; hADakAMnI vRddhi karanArUM che; tathA azmarI (patharI) ane za kairA ( vIryanI kaNI bAjhI gaI hoya te roga) ne maTADanArUM che. gheADInA cInA guNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cakSuSyaM ghukSaNaM cAgnervAtadoSanivAraNam / vRddhiM karoti cAsnAM tatsarpirAzvaM viSApaham // ityazvaghRtam / gheADInuM dhI netrane baLa ApanArUM, agnine pradipta karanArUM, vAyunA doSane nivAraNa karanArUM, hADakAMnI vRddhi karanArUM ane viSane dUra karanArUM che. dUdhanA dhInA guNa, vRddhiM karoti dehAgnerlaghu pAke viSApaham / tarpaNaM netrarogaghnaM dAhanut payaso ghRtam // iti kSIradravaghRtam / dUdhanuM dahIM karyA vinAja dUdhamAMthI dhI kADhayuM hoya te zarIranA agninI vRddhi kareche, vipAkamAM halakuM che, jherane dUra kareche, dhAtuone tasa kareche, netrarogane nAza kareche ane dAhane maTADe che. strInA dUdhanA guNa, kaphe'nile yonidoSe zoSe pitte ca taddhitam / cakSuSyamAjyaM strINAM ca dAnamamRtopamam // iti nArIghRtaguNAH / strInuM dUdha ka rogamAM, vAyu rogamAM, yAni doSamAM, zeAdha rogamAM, ane pitta rogamAM hitakara che. vaLI te netrane baLa ApanAruM, dAhane nAza karanArUM tathA amRta jevuM che. For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya AThameA. jAnA dhInA guNa, sapijarNa cAgnisandhukSaNaM ca mUrcchAkuSThonmAdakarNAkSizUle / arzaH zophe yonidoSe vraNeSu zastaM sarpirjIrNamevaM nRNAM syAt // iti jIrNaghRtaguNAH / jAnuM dhI jaTharAgnine pradIpta karanArUM che. vaLI mUrchA, koDha, unmAda roga, kAnanA roga, netranA roga, mULa roga, arza rAga, sojAnA roga, yAni doSa ane traNa (nAruM), e rAgAmAM manuSyane jUnuM dhI guNakAraka che. navA dhInA guNa. balakSaye tarpaNabhojaneSu zrame ca pittAsRji rogayukte / netrAmaye kAmalapANDuroge kSaye navaM sarpirvadanti dhIrAH // 3 je purUSanA khaLano kSaya thaI gayA haiAya tene baLa ApavuM hAya tyAre, dhAtune tRpta karavAne tarpaNa yAga karavA hoya tyAre, bhAjanamAM, thAkelAne thApha maTADavAmAM, raktapittanA rogamAM, netra rogamAM, kamaLAmAM, pAMDu rogamAM, kSaya rogamAM, eTalI eTalI jageAe navuM dhI ApavuM ema dhIrajavALA vaigho kaheche. jvare vibandheSu viSUcikAyAmarocake vA zamite tathAgnau / pAnAtyaye vApi madAtyaye vA zastaM na sarpirbahu caiSu nityam // iti ghRtavargaH / For Private and Personal Use Only tAvamAM, bahu kAimAM, vivRcikA rAgamAM, recaka rogamAM, maMdAgni rAgamAM, madyapAna atizaya thavAthI thayelA rAgamAM, madAya rAgamAM e rAgAmAM ghaNuM dhI ApavuM hitakara nathI. iti AtreyabhASite hArItottare kSIravargo nAma aSTamo'dhyAyaH /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. navamo'dhyAyaH mUtra varga. . mUtraM go'jAvimAhiSyaM gajAzvo khrodbhvm| mUtraM mAnuSajaM cAnyatsamAsena guNAngRNu // gAya ke baLada, bakarAM, gheTAM, bheMza ke pADe, hAthI, ghoDA, UMTa, gadheDe, e prANIonAM mUtra tathA vaLI manuSyanuM mUtra, (e sarve - ghadha tarike vaparAya tevAM che mATe) temanA guNa saMkSepamAM kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. gAyanA mUtranA guNa tIkSNaM coSNaM kSAramevaM kaSAyaM balyaM medhyaM zleSmavAtAnihanti / raktaM pittaM kurvate ca prabhedi gulmAnAhodaryadoSApahaM ca // kaMDUkilAsamalazUlamukhAkSirogAn gulmAtisAragudamArutamUtrarodhAn / kAsaM sakuSThajaTharakRmikozajAlaM gomUtramekamapi pItamaho nihati // iti gomuutrgunnaaH| gAyanuM mUtra tIkSaNa, garama, khAruM, turuM, baLa ApanAra ane buddhi ApanAra che, kapha ane vAyune nAza kare che, raktapittane utpanna kare che. maLanuM bhedana kare che; gulma, AnAha (peTa caDhavAne vyAdhi) ane udara saMbaMdhI vyAdhione dUra kare che, khasa, kliAsa nAme koDha re, maLabaMdhI pIDA, cuMkana ke zaLane vyAdhi, mukhanA roga, netranA roga, gulma, atisArane rega, gudAnA rega, vAyunA roga, mUtra baMdha thayuM hoya te roga, khAMsI, koDha roga, jaTharAgnisaMbaMdhI roga ane kRminI kethalIno samudAya, e sarve eluM gAyanuM mUtraja pIvAthI nAza thAya che evuM A zcaryakArI guNavALuM gomUtra che! For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya navame. bakarAnA mUtranA guNa A mULa tairrrrori TSArtha caMne jagurUmAttArAma kAse zvAse kAmalApANDuroge zastaM vaidyAvArzasAM tadvadanti // ityjaamuutrm| bakarAnuM sUtra tIrNa, garama ane tUruM che; regaupara pIvAnA kAmamAM te vAparI zakAya che. e mUtra zula ane gulamanI pIDA nAza kare che. vaLI khAMsImAM, zvAsamAM, kamaLAmAM, pAMDurogamAM ane arzaregamAM te hitakara che ema vaio kahe che. gheTAnA mUtranA guNa, sakSAraM kaTukaM tIkSNaM mUtraM vAtaghnamAvikam / durnAmodarazUlanaM kuSThamehavizodhanam // - te mUtramA gheTAnuM sUtra kSArayukta, tIkhuM, kaDavuM, vAyune haNanAruM, aregaudaraga-ane zUla regane nAza karanAruM tathA koDha ane pramehanI zuddhi karanAruM che. bhezanA mUtranA guNa kSAraM satitaM kaTukaM kaSAyaM prabhedi vAtasya zamaM karoti / pittaprakopaM kurute'tha gulmakuSThArzaHpANDUdarazUlanAzam // iti mahinAnA: bhezanuM mUtra kSArayukta, kaDavuM, tIkhuM, tUruM, maLanuM bhedana karanAruM, ane vAyune zamAvanAruM che, vaLI te pittane kapAve che, tathA gulma, koDha, arza, pAMDuroga, udararoga, ane zULa rogane nAza kare che. hAthInA mUtranA guNa sutiktaM lavaNaM bhedi vAtaghnaM kaphakopanam / kSAraM maNDalakuSThAnAM nAzanaM gajamUtrakam // iti gajamUtraguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. hAthInuM mUtra ati kaDavuM, khArUM, maLanuM bhedana karanAruM, vAyune hanAra, ane kaphane kopAvanAruM che; vaLI te kSArayukta, ane maMDala kuSTa (je DhamAM zarIra cakAmAM paDI jAya che te koDha) ne nAza karanAruM che. ghoDAnA mUtranA guNa AzvaM kaphaharaM chadikrimikuSThavinAzanam / dIpanaM kaTu tIkSNoSNaM vAtazleSmavikAranut // gAzvamUtraH gheDAnuM mUtra kaphane haranAruM, tathA ulaTIne rega, kRmiga ane keDha regane nAza karanAruM che. vaLI te jaTharAgnine pradIpta karanAruM, tIkhuM, kavuM, garama ane vAyu tathA kaphanA rogane maTADanAruM che. UMTanA mUtranA guNa, auSTraM kaphaharaM rUkSaM krimidavinAzanam / zreSThaM kuSThodaronmAdazoSAHkrimivAtanut // ___ ityuSTamUtraguNAH / UMTanuM mUtra kaphane haranAruM, rUkSa tathA kRmi (jIvaDA) ane dAdara (darAjha) ne nAza karanAruM che. vaLI te keDha rega, udararoga, unmAdaraga zeSaroga, azaroga, kRmiga ane vAyunA rogane nAza karanAruM che. gadheDAnA mUtranA guNa gArdabhaM vA hayaM mUtraM taile yojyaM kvacidbhavet / sakSAraM titakaTukamunmAdakuSTharoganut // iti gardabhamUtraguNAH / gadheDAnuM ke ghaDAnuM mUtra kaI kaIvAra tela pakavavAmAM vaparAya che. e mUva kSAyukata, kaDavuM, tIkhuM, ane unmAda tathA koDhagane nAza karanAruM che. manuSyamUtranA guNa mAnuSaM kSArakaTukaM madhuraM laghu cocyate / cakSurogaharaM balyaM dIpanaM kaphanAzanam // iti naramUtraguNAH / phata mina For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya navamA. manuSyanuM mUtra kSArayukta, tIkhuM, madhura ane halakuM che. vaLI te netrarogane haranAruM, baLa ApanAruM, jarUrAgnine pradIpta karanArUM ane kane nAza karanArUM che. prasUtA ane aprasUtAnA mRtranA guNa, asUtAyA ghanaM mUtraM prasUtAyA dravaM laghu / kiMcidguNavizeSaH syAt samatA pAkavIryayoH // ityaprasUtAyAH prasUtAyAzca mUtraguNAH / je strI prasUta na thayelI hoya tenuM mUtra jADuM hoyache ane je zrI prasUta thayelI hoya tenuM mUtra pAtaLuM ane halakuM hoyache. e banne mUtramAM kAMIka thoDeja guNamAM taphAvata che; nahi te temanA pAkamAM ane vIryamAM te samAna che. 7 baLadanA mUtranA guNa saurabheyakamUtraM tu ghanaM sAndraM prazasyate / taca vRSaNahInAnAM kiJcillaghutaraM matam // vRSamUtraM ca zophanaM krimidoSavinAzanam / kAmalAgrahaNI pANDunAzanaM cAgnidIpanam // vAcharaDAnuM mUtra jADuM ane cIkaTavALuM che tathA te guNakArI che. vRSavinAnA vAcharaDAnuM sUtra lagAra halakuM che. baLadanuM sUtra sAjAne maTADanArUM, ane kRminA doSane nAza karanArUM che. vaLI kamaLA, pAMDuroga tathA grahaNI rogane maTADanArUM ane jarAtrine pradIpta karanArUM che. ajAvInAM gavAM mUtraM pAne zastaM bhiSagvara ! | AvikaM mAhiSaM cAzvaM tailapAke vidhIyate // gajamUtrapralepaM ca kaNDUdadrUvisarpanut / kArabhaM kharamUtraM vA taile nasye vidhAyakam // For Private and Personal Use Only huM vaidhomAM zreSTa hArIta ! bakarAM, gheTAM ane gAyAnuM mUtra pIvAmAM zreSTha che; vaLI gheTAM, bheMzA ane gheADAnuM sUtra tela pakavavAmAM upayogI che; hAthInA mRtrano lepa karavAthI te khasa, dAdara (darAjha) ane visarpa (ratavA)ne nAza kareche; UMTanA ane gadheDAnA mutrane tela pakavavAmAM tathA suMdhavAmAM upayoga karI zakAyache. iti AtreyabhASite hArItottare mUtravargo nAma navamo'dhyAyaH /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ta8 hArItasaMhitA. dazamo'dhyAyaH Iznavarga. athAtaH saMpravakSyAmi ikSuvarga guNAdhikam / rasAyanottamaM balyaM rogavAraNamuttamam / have huM seraDInA varganuM eTale seraDI tathA tenAthI thayelA goLa, khAMDa vagere padArthonA guNanuM kathana kachuM. seraDIne varga ghaNe guNa kArI, rasAyanarUpa, baLa ApanAra tathA rogane aTakAvanAra ane uttama che. dhoLI zeraDInA guNa snigdhazca saMtarpaNabRMhaNazca saMjIvanaH svAdu rasaH shrmnH| raktasya pittasya nihanti doSa antarvidAhI kaphakRt sitecH|| rUti teluguNa: . dhaLI seraDI snigdha guNavALI, dhAtuone tapta karanAra, zarIrane puSTa karanAra, prANIne jIvADanAra, madhura rasavAlI, thAkane maTADanArI rakatapittanA dezane haNanArI che. vaLI te zarIranI aMdara dAha karanAra ane kapha karanArI che. kALI zeraDInA guNa tadvat sukRSNo bhavate guNAnAM vRSyo bhavet trpnndaahhntaa| kSAraH sa kiJcinmadhuro rasena 'zoSApahartA vraNazophakArI // kALI zeraDInA paNa joLI seraDI jevAja guNa che. vizeSamAMte viryajanaka, tRptikAraka ane dAhane nAza karanAra che. vaLI kAMIka kSArayukta, madhura rasavALI, zeSane haranArI ane traNa tathA sojAne utpanna karanArI che. 1 zoSopakartA. pra. 2 For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya dazame. yaMtrathI kADhelA zeraDInA rasanA guNa, yantreNa pIDitarasaH kathito guruzca vRSyaH kathaM ca kurute'tha suzItalazca / pAke vidAhi balakRJca suzobhanazca saMsevito rudhirapittarujaM nihanti / / kRti trivAsaTTr: I seraDIne rasa yaMtrathI kADhela hoya te bhAre che, viryajanaka che, kaphane utpanna kare che, ati kaMDa che, pAcana thavAmAM dahakartA che, baLa Ape e che, kAMti vadhAre evA che, ane tene niyama pramANe pIdhe heya te pitta ane rAnI pIDAne nAza kare evo che. cUsIne khAdhelI seraDInA guNa, dantairnipIDitaraso rucikRdruzca santarpaNo balakaraH kphkRcchmnnH| viSTambhakArI rudhirasya tathaiva pittadoSaM nihanti sakalaM vamanaM ca zoSam // zati stanaumditAsaguNAH | dAMtavaDe cUzIne khAdhela rasa rUci utpanna karanAra che. bhAre che, dhAtuone vata karanAre che, baLa ApanAro che, kapha upajAve evo che, thAka maTADe evo che, maLane aTakAvanAra che, rakta ane pittanA saghaLA bagADane nAza karanAra che, tema ulaTI ane zoSane paNa maTADanAra che. rAkhI mukelA rasanA guNa rasaH paryuSito neSTo hyamlo vAtApaho guruH / kaphapittakaraH zoSI bhedano vAtha muutrlH|| ti pavitAsaguNA seraDIno rasa eka vAsaNamAM bharIne keTalIka vakhata rAkhI mUkyo heya te pIvAmAM hitakara nathI. te rasa khATa, vAyune haranAra, bhAre, kapha ane pittane utpanna karanAra, zeSa upajAvanAra, maLane teDanAra tathA mUtrane utpanna karanAra che. For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 100 hArItasaMhitA. pakavelA rasanA guNa, pakko gurutaraH snigdhaH sutIkSNaH kaphavAtahA / pittaghno'pi vizeSeNa cArzogulmAtisArahA // iti pakarasaguNAH / seraDInA patra karelA rasa vadhAre bhAre, sneha guNavAlA (cIkaNA), atizaya tIkSNa, ka ane vAyune haranArA, vizeSe karIne pittane nAza pharanAra, tathA arza, guhna ane atIsArane nAza karanArA che. kAmanA guNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phANitaM gurvabhiSyandi bRMhaNaM zukralaM ca tat / pittaghnaM ca zramaharaM raktadoSaniSUdanam // iti phANita rasaguNAH / seraDInA rasanA kAka bhAre, salekhama pedA karanAra, zarIrane puSTa karanAra, vIryajanaka, pittane nAza karanAra, thAkane dUra karanAra tathA lehInA bigADane nAza karanAra che. gALanA guNa. balyo vRSyo guruH snigdho vAtaghno mUtrazodhanaH / sa purANo'dhikaguNo gulmArzo'rocakApahaH // kSaye kAse kSatakSINe pANDuroge'sRjaH kSaye / hito yogyena saMyukto guDaH pathyatamo mataH // iti guDaguNAH / geLa baLa ApanAra, vIrya utpanna karanArA, bhAre, snigdha, vAyune nAza karanArA ane mRtrane zuddha karanArA che. e gALa jAtA hAya te dhaNA guNu kareche tathA te gulma, arza ane arUcine maTADe che. kSayarogamAM, khAMsImAM, urakSata kSayamAM, kSINu thaI gayelAM purUSane, pAMDurogamAM, ane lohIno kSaya thaI gayA hoya te vyAdhimAM gALane jo yogya auSadha sAthe meLavIne ApyA hAya te hitakara tathA mAka Ave evA che evuM prAcIna vaidyonuM mata che. 1 gulmAtIsArakAsahA. pra. 1 For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya dazame. 101 guDakhaMDanA guNa guDakhaNDazva madhuraH sitazca vAtapittahA / kiJcicchItaguNopeto balyo vRSyo ruciprdH|| ti guruvAjI: I gaLamAMthI thayelI khAMDa madhura, dhoLI, vAyu ane pittane nAza karanArI, kAMIka ThaMDI, baLa ApanArI, vIye utpanna karanArI tathA rUci pedA karanArI che. khAMDane guNa vAtapittaharaM zItaM snigdhaM balyaM mukhapriyam / cakSuSyaM zleSmakaJcoktaM khaNDaM vRSyatamaM matam // khAMDa vAyu ane pittane haranArI, ThaMDI, snigdha, baLa ApanArI, mukhane priya lAganArI, netrane phAyade ApanArI, ane kapha karanArI kahelI che. vaLI te vIryane utpanna karanArI che ema paNa vaidyanuM mata che. sAkaranA guNa, sitA sumadhurA proktA vRSyA shukrvivrdhnii| pittaghnI madhurA valyA zarkarApyAyinI nRNAm // zarkarAnyA suzItA ca kAsazUlasamudbhavA / hitA pittAsRji zoSe mUcchAMbhramamadApahA // ti rAjut: sAkara atyaMta madhura, dhAtuone uttejana ApanAra, vIrya vRddhi karanArI, pittane nAza karanArI, madhura, baLa ApanArI, ane manuSyane tRpti karanArI che. bIjA eka prakAranI sAkara thAya che te ati ThaMDI, khAMsI ane zaLane utpanna karanArI, raktapittamAM tathA zeSa rogamAM hita karanArI, ane marjI, zrama tathA mada (mINa)ne dUra karanArI che. regapara goLanI yojanA, gudAmaye kAmalazoSamehe gulmAmaye pANDuhalImake ca / vAte sapittAsRji rAjarogI ruciprado rogaharo guDaH syAt // For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 hArItasaMhitA. aze regamAM, kamaLAmAM, zoSa regamAM, pramehamAM, gulma regamAM, pAMDu rogamAM, halImaka nAme regamAM, vAyumAM, pittarAmAM ane rAjakSayamAM goLa rUci ApanAre ane roga haranAre che. kAse zoSe guDo neSTa anyatrApi hito mtH| yogayukto'pi sarvatra hito gunngnnaalyH| khAMsImAM ane zeSa rogamAM goLa hitakara nathI; bIjA rogamAM te hitakara che. ghaNA guNavALe goLa auSadhinA yoga sAthe jela che tyAre te sarva jagAe hita karanAra che. kSINaH kSAmakSatagudarujAM zvAsamUrchAturANAmadhvazrAntizramamadaviSe mUtrakRcchAzmarINAm / jIrNakSAmajvaraviSamage raktapittaprakope tRSNAdAhakSayarudhirage sarvarogAn nihanti // je puNe kSINa thaI gayA che, jeonAM zarIra sUkAI gayAM hoya, jemane kAMI kSata thayuM heya (vAgyuM hoya ane tethI ghA paDyo hAya), jemane arza rega thayo hoya, jeo zvAsa ane mUchathI pIDAtA haiya, jeo mArgamAM cAlavAthI thAkI gayelA haiya, jemaNe kAMI mahenatanuM kAma karyuM hoya, jemane mINe ke kepha caDhI hoya tathA jhera caDyuM hoya, jemane mUtra ke azmarI (patharI) ne rega thaze hoya, jeo jIrNa jvarathI sUkAI gayA hoya, jemane viSamajvara thayo heya, jemane raktapitta prakopa hoya, jemane tRSNA (tarasa), dAha, kSaya ane rUdhirane roga thayo hoya, teonA e sarva rogane geLa nAza kare che. iti AtreyabhASine hArItottare ikSuvargo nAma dazamo'dhyAyaH / * sarvagrAhata: . 1 For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya agyAramA. ekAdazo'dhyAyaH / kAMjIka va sandhAnaM zItalaM svAdu mahAtIsAranAzanam / susvAdu zItalaM caiva bRMhaNaM taNDulodakam // 103 kaMda, mULa, phaLa, vagerenI kAMjIne saMdhAna kaheche. e saMdhAna chuM, madhura ane bhAre atisArane maTADanArUM che. cokhAnuM pANI ati mara, ThaMDuM tathA zarIrane puSTa karanArUM che. tuSAdakanA guNa, tuSodakaM vAtaharaM tu raktapittaprakopaM kurute'tha bhedi // vipAcanaM syAjaraNaM krimighnamajIrNahantR kaTukaM vipAke // iti tuSodakaguNAH / tuSodaka athavA kAMjI vAyune hareche, raktapittane kopAveche, maLano bheda kareche, maLanuM pAcana kareche, annAdikane pacAve che, kRmi nAza kareche, aNune haNeche, ane pAcana thatI vakhate tIkhA svAda Apeche. vAlanA guNa, jAtaM yavAmlaM kaTukaM vipAke vAtApahaM zleSmaharaM saraktam / pittaprakopaM kurute sabhedi vidUSaNaM pittagadAsRjazca // For Private and Personal Use Only iti yavAmlaguNAH / javanI kAMjI pAcana thatI vakhate tIkhI che, vAyune haranArI che, kAne tathA lohInA vikArane dUra karanArI che, pittane kApAveche, maLanuM bhedana kare tathA raktapittanA bigADa kareche. ghaunI kAMjInA guNa, sandIpanaM zUlaharaM rucipradaM godhUmajAtaM kaTukaM kaSAyam / sandIpanaM syAjjaraNaM kaphanaM samIradoSaM harate tato'pi // iti godhUmakA triguNAH /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 hArItasaMhitA. ghaunI kAMjI jarAgnine dIpAvanAra, zuLane haranAra, rUci ApanAra, tIkhI, turI, jaTharAgnine pradIpta karanAra, annAdine pacAvanAra, kaphane nAza karanAra ane vAyunA doSane paNa haranAra che. javanI tathA ghaunI kAMjInA vizeSa guNa pItaM jarayate vAmaM bAhye dAghazramApaham / lepena kuSThakaNDUnaM tailayuktaM samIrahRt // javanI athavA ghaunI kAMjI pIdhI hoya te te Amane pacAveche; zarIranA bahAranA bhAga upara lepa karyo hoya te dAha, thAka, khasa ane kone maTADe che. tela meLavIne te kAMjI pIdhI hoya te vAyune maTADe che. jAranI kAMjInA guNa yugandharAmlaM kaphavAtahantR zUlAmayAnAM jaraNaprakartR / tIkSNaM tathAmlaM zramadoSahantR mehArzasAM vai hitakRnmataM ca // iti yugandharAmlakaguNAH / jaranI kai kapha ane vAyunuM haraNa karanArI che, zuLa rogane maTADanArI che, annAdikane pacAvanArI che, tIkSaNa che, khATI che, thAka maTADe che, temaja prameha ane ane hita karanArI che. kAMjI kyAM na vAparavI, zoSe mUrchAjvarArtAnAM bhramakaMDUviSArdite / kuSThAnAM raktapittAnAM kAJjikaM na prazasyate // pANDuroge rAjayakSme tathA zophAtureSu ca / kSatakSINe pathi zrAnte mandajvaranipIDite / nare naiva hitaM proktaM kAJjikaM doSakArakam / ta la#fhAra: zeSa rogamAM, mUchamAM, tAvathI pIDAtA rogIne ApavAmAM, bramarogavALAne, khasavALAne, jherathI pIDAtA rogIne, keTavALAne ane raktapittavALAne, kAMi ApavI hitakara nathI. vaLI pAMDurogamAM, rAja For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya bArame, 105 vahmAmAM, sejAnA raMgamAM, kSatamAM (ghA vAge hoya te ragamAM), kSINa (dUbaLo) thaI gayo hoya te regamAM, mArge cAlavAthI upajelA thAkamAM, ane jhINe tAva AvavAthI regI pIDA pAmate hoya tyAre tevA rogI purUSane kAMi hitakAraka kahelI nathI, paNa deSakAraka kahelI che. kAMjI kayA rogamAM hitakara che. zulavAtArditAnAM tu tathA jIrNavibandhinAm / zreSThaM proktaM tathAmlaM ca guNAdhikaM nareSu ca // je regI zULa ane vAyuthI pIDAtA hoya, tathA jemane ajIrNa ane maLa baddha thayAM hoya evA rogIne kAMjI zreSTha che; tathA te jema khATI heya tema vadhAre guNavALI che. iti AtreyabhASite hArItottare kAJjikavargo nAma ekAdazo'dhyAyaH / dvAdazo'dhyAyaH maMDavarga, dhAnya maMDanA guNa, dhAnyamaNDaM pittaharaM zramaghnaM cAzmarIharam / vAtalaM raktazamanaM grAhi sandIpanaM varam // ta dhAnyanajhAmukhaT: I dhAnyamAM caudagaNuM pANI nAMkhIne tene ukALIne osAmaNa ke havuM tene maMDa kahe che. dhAnyane maMDa pittane haranAra, zramane nAza karanAra ane patharInA rogane haranAro che. vaLI te vAyukAraka, lohInA vika rane zamAvanAra, grAhI, agni pradIpta karanAra ane zreSTha che. rAtI zALanA maMDanA guNa raktazAlyudbhavaM maNDaM madhuraM grAhi zItalam / pramehAnazmarI hanti vAtalaM pittahRdvaram // iti raktazAlimaNDaguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 106 hArItasaMhitA. rAtI DAMgaranA cokhAno maMDa madhura, grAhI, ThaMDA, vAyukAraka, pi ttahAraka, tathA prameha ane patharInA rogane maTADanArA evA zreSTha che. yeALA cAkhAnA maMDanA guNa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir madhuraM zItalaM kiJcicchuSmalaM zoSanAzanam / azmarImehasaMcchedi vAtalaM zvetatANDulam || iti zvetataNDulaguNAH / dhALA cokhAno maMDa madhura, ThaMDA, lagAra ka karanArA, roSane nAza karanArA, patharI tathA pramehane maTADanArA ane vAyu utpanna karanArA che. java tathA ghauMnA maMDanA guNa, yavamaNDaM kaSAyaM syAdgrAhi coSNaM vipAkataH // iti yatramaNDaguNAH / tadvagodhUmasambhUtaM madhuraM pittavAraNam // iti godhUmamaNDaguNAH / javano maMDa turA, grAhI ane vipAkamAM eTale pAcana thatI vakhate garama che. ghanuM maMDa madhura ane pittane aTakAvanAra che. enA bIjA guNo javanA maMDanA jevAja che. kSudra dhAnyamaMDanA guNa, anyeSAM kSudradhAnyAnAM maNDaM vAtaharaM smRtam // iti kSudradhAnyamaNDaguNAH glAnimUrcchAkaraM sadyaH kaudravaM na hitaM matam // iti kodravamaNDaguNAH / bIjA bAvaTA vagere halakAM dhAnyAne maMDa vAyune haraNa kare eve hAyache. tathA kAdarAnA khaMDa tarataja glAni tathA mUrchA utpanna kare evA che mATe hitakara nathI, 1 saMcchardi pra0 1. For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya te rame. mudra dhAnyanI khATAzane guNa tadvacca kSudradhyAnyAmlaM vAtalaM pittakArakam / karoti zlIpadaM gulmaM pratizyAyAdikopanam // phata yuvAnyAkuLaT: dhAnyonA osAmaNane khATAM thavA dIdhAM che tene dhAnyAmya kahe che. halakAM dhAnyanI khaTAI vAyune utpanna karanArI, tathA pittakA. raka che. vaLI te zlIpada nAmane (vALAne ) roga, gulma roga, salekhama, vagere utpanna kare che. iti AtreyabhASite hArItottare maNDavargA nAma dvAdazo'dhyAyaH / trayodazo'dhyAyaH yUpavarga kaLathIne yUSa. kulatthayUSo madhuraH kaSAyo bhavetsa raktasya kaphasya hantA / mehAzmarIpAyujaM vAtahantA sandIpano medavizoSaNaM ca // iti kulatthayUSaguNAH / dhAnyamAM aDhAragaNuM pANI nAkhIne tene ukALavuM te yUSa kahevAya che. kaLathIne yuSa madhura, sure, tathA kapha ane lehInA bigADane nAza karanAra che. vaLI te prameha, patharI, artha ane vAyunA rogane haNanAra, jaTharAgnine pradIpta karanAra tathA menuM zoSaNa karanAra che. tuvaranI dALane yUSa bhavedADhakyA madhurazca yUSo vizoSaNo vAtanivAraNazca / zleSmApahaH pittaharo jvarAMzca kRmInihanyAdasRjaM tathAca // dati rASimunA: 1 medahantA pra. 1. 2 mehavizoSaNazca. pra. 1. For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 hArItasaMhitA. tuvaranI dALane yuSa madhura, dhAtuonuM zepaNa karanAra, vAyunuM niHvAraNa karanAra, kaphane dUra karanAra, pittane haranAra tathA jvara, kRmIvikAra ane lehInA vikArane nAza karanAra che. maganA yUSanA guNa zItalaM madhuraM maudgayUSaM pittavikArajit / taJca vAtaharaM proktaM jvarANAM zamanaM param // magane yuSa De, madhura, pittavikArane maTADanAra, vAyune haranAra ane tAvane zamAvavAmAM zreSTha che. caNAnA yUSanA guNa kaSAyaM kaTukaM coSNaM vAtaghnaM kaphadoSakRt / raktapittaM nihantyAzu caNAnAM yUSamucyate // __iti caNakayUSaguNAH / caNAne cUpa tIkho, garama, vAyune haranAra, kaphanA doSane utpanna karanAra, tathA raktapittane jaladI nAza karanAra che ema prAcIna vaidya kahe che. aDadanA yUSanA guNa, dhanaM savAtaM kaphanmASayUSaM ca pittanut / amlaM paryuSitaM tacca zasyate tailapAcane // aDadane yUSa jADe, vAyukartA, kaphakartA, tathA pittane nAzaka che. te khATo ane ThaMDo hoya tyAre tela pakava karavAmAM teno upayoga sAre thAya che. vajarya karavA jevA yUSa. anyAni naiva zastAni kulatthAnyuSitAni ca / masUrAstripuTA vallAH kalAyAdyAzca vrjitaaH|| kaLathInA ane evA bIjA yuSa ThaMDA hoya tyAre hitakara nathI. 1 pittakRt pra0 1 2 tailapAne ca zasyate. pra. 1. 3 anyAni ca prazastAni pra. 1. caiva zastAni pra0 2. For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya caudama. 109 --.rarand masUra, lAMga, vAla ane vaTANuM vagerenA yuSa vAparavA nahi evI - dhazAstranI AjJA che. iti AtreyabhASite hArItottare yUSavargo nAma trayodazo'dhyAyaH / caturdazo'dhyAyaH tailavAvarga athAtaH saMpravakSyAmi tailAnAM ca guNAguNAn / taJca jJeyaM samAsena yathAyogaM yathAvidhi // have huM judA judA prakAranAM telanA guNa tathA dezanuM nirUpaNa karuM chuM, mATe jevA prayogamAM jevI rIte tenI pejanA karavI ghaTe te e uparathI samajavuM. talanA telanA guNa kaSAyAnurasaM svAdu sUkSmamuSNaM vyavAyi ca / pittakadvAtazamanaM zleSmarogAdivardhanam // balyaM rucikaraM medhyaM kaNDUkuSThavikAranut / vRSyaM zramApahaM jJeyaM tilatailaM vidurbudhaaH|| chinne bhinne cyute ghRSTe kSate bhgnegnidaahke| 'vAtebhiSyande sphuTite cAbhyaGge tilatailakam // viSe vyAlazuno sarpabhekayozcAvagAhane / pAne vastau ca nasye ca tathA karNaprapUraNe / tilatailaM vidheyaM syAt sarvaroganivAraNaM // iti tilatailaguNAH / 1 yogyaM. pra0 1. 2 bhannAgnidAhakepi ca. pra0 1. 3 vAtAbhiSyaMdisphuTane. pra. 1 sphuTite pra. 3. 4 vyAlazunaH sarpabhekAbhyaMgAvagAhane. pra. 1 vagAhiSu. 10 For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 hArItasaMhitA. talanuM tela turuM, madhura, sUkSma eTale zarIranAM chidromAM jhaTa praveza kare evuM, garama, saMdhi baMdhanane zithila kare evuM, pittakAraka, vAyune maTADanAruM, kaphanA roga vagerenI vRddhi karanAruM, baLa ApanAruM, rUci utpanna karanAruM, buddhine vadhAranAruM, khasa tathA koDhanA rogane nAza kara nAruM, zarIrane puSTa karanAruM tathA thAkane dUra karanAruM che ema paMDita vaidya kahe che. vaLI kapAyuM hoya tyAre, keI aMga jUThuM thaI gayuM hoya tyAre, kharI paDavuM hoya tyAre, ghasAyuM hoya tyAre kAMI vAgavAthI kSata thayuM hoya tyAre ane agnimAM dAjhavuM hoya tyAre talanuM tela yojavAthI guNa thAya che. talanuM tela vAta rogamAM, saLekhama rogamAM, kaI aMga phATayuM hoya temAM ane zarIre mardana karavAmAM hitakAraka che. zikArI pazunA nakha ke dADhanuM, athavA kUtarAnuM, athavA sApanuM athavA deDakAnA jheramAM tela coLIne nahAvAmAM, snehapAna karavAmAM, basti prayoga karavAmAM, nAke suMghavAmAM (nAkamAM nAkhavAmAM), ane kAnamAM pUravAmAM, talanuM tela javA jevuM che kemake te sarva roga nivAraNa karavAvALuM che. sarasavanA telanA guNa kaTu tiktaM tathA nAhi uSNaM syAt kaphavAtanut / kRmikaNDUzodhanaM syAt pittakRt sArSapaM zrutam // karNaroge kRmiroge tathA vAtAmayeSu ca / kaNDUkuSThAmaye caiva kaphamedoguNeSu ca // prazasyaM sArSapaM caiva rogAnAzu vinaashyet| . bastikarmaNi no zastaM pittadAhakaraM mahat // hitaM vAtAmaye zvAse vidradhyAstu prazasyate / rUti taiyAra sarasavanuM tela (saraziyuM) tIkhuM, kaDavuM, grAhi, garama, kapha ane vAyune nAza karanAruM, kRmi ane kharegane zuddha karanAruM, tathA pitta karanAruM che. kAnanA rogamAM, kRmi regamAM, vAyunA rogamAMkhasa ane keTanA rogamAM tathA kapha ane medanA vikAramAM, sarasavanuM tela hitakara 1 kaphamedAmaye caiva zasyate tailaM sArSapa. pra. 2-3. 2 rogANAM ca vibhAva- I H, 1. mA na For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya caudame. 111 che kemake te regene tatkAla maTADe evuM che. e tela bastikarmamAM hitakara nathI kemake te ati pittakartA tathA ati dAhakartA che. e tela vAyunA rogamAM, zvAsamAM, ane vidradhi regamAM phAyadAkAraka che. aLasInA telanA guNa. alasIprabhavaM tailaM ghanaM madhurapicchilam / vipAke coSNavIrya ca vAtazleSmanivAraNam // iti alsiitelgunnaaH| aLasInuM tela jADe, madhura ane picchAvALuM che; pAcana thavAmAM te garama vIryavALuM che; tathA vAta ane kaphane nivAraNa karanAruM che. eraDIyAnA guNa eraNDajaM dhanaM cApi svAdu bhedi mRdu smRtam / hRdvastijaGghAkaTayUruzUlAnAhavivandhanut // AnAhASThIlavAtAsRklIhodAvartazUlinAm / hitaM vAtavikArANAM vidradhyAzca prazAntaye // phata khatair: eraMDiyuM tela (dIvela) jA, madhura, maLano bheda karanAruM ane komaLa che. te hRdaya, piDuM, jAMgha, kaTi, sAthaLa, e gae thatA zaLane nAza karanAruM tathA peTa caDhavAnA rogane ane baddhaSTane maTADanAruM che. vaLI te Aphare, aSTIlA nAme graMthi, vAtarakta, plIhA, u. dAvarta, ane zULa, e rogane maTADe che; vAyunA rogavALAne te hitakara che ane vidhi nAme regane te zamAve che. rAtI eraMDinA eDiyAnA guNa tailameraNDa balyaM gurUSNaM madhuraM tathA / tIkSNoSNaM picchalaM vistraM raktairaNDodbhavaM bhRzam // rUti tai'T: 1 eSAmeraMDajaM smRtam. pra. 1. For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 112 hArItasaMhitA. rAtI hIvelInuM hIvesa lAre, garama, paNa yApanAI, madhura, tI. kSNa tathA uSNu, picchAyukta, ane ati durgaMdhavALuM che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kazuMmInA telanA guNa, kusumbhatailamuSNaM tu vipAke kaTukaM guru / vidAhakaM vizeSeNa sarvadoSaprakopanam // iti kusumbhatailaguNAH / asuMmInuM tela garama, viSAmbhAM tIyuM, bhAre, hAra, bhane vi. zeSe karIne sarva doSane kApAvanArUM che. jAdA jUdA sthAvara teleAnA guNa, sauvarcaleGgudIpIluzaMkhinIsaMbhavaM tu yat / saralAguru devAdiziMzapAsArajanma ca // tumburutthaM 'karaJjotthaM jyotiSmatyudbhavaM tathA / arzaH kuThe kRmizleSmazukra medo'nilApaham // karaJjAriSTake tite nAtyuSNe tadvinirdizet / kaSAyaM madhuraM tiktaM sAraNaM vraNazodhanam // akssaatimuktkaakssoddnaalikermdhuukjm| trapuSyurvArukuSmANDazleSmAtakapriyAlujam // vAtapittodaranaM ca zleSmalaM guru zItalam / pittazleSmaprazamanaM zrIparNIkiMzukodbhavam // iti tailavargaH / suvarthadyA, hIMgorI, pIluDI, zaMbhAvalI, saraNa vRkSa, magara vRkSa, hevahAra, zIzama, dhAgA, raM, mane bhAva aMDalI me vanaspatiyanAM tesa marza, DoTa, bhi, 55, vIryadoSa, bheha, vAyu, me rogone 2 52 1 tagarotthaM pra. 3. 2 bhrama. pra. 3. * * brAhmI nAme vanaspati. kAI sauvarcalane artha saMcaLanuM tela ema paNa kaheche, paNa te kharAkhara nathI; kemake vanaspationA telanI gaNanAmAM saMcaLane gaNavA ucita nathI. For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya caudame. 113 nArAM che. karaMja ane arIThAnAM tela kaDavAM che ane atizaya garama nathI. sAraNInuM tela turuM, madhura, kaDavuM ane vaNane sApha karanAruM che. baheDuM, atimuktaka, akhoDa, nAliyera, mahuDo, khaDabUca, kAkaDI, keLuM, leSmAtaka, cAlI, e sahunuM tela vAyu, pitta ane udara rogane nAza karanAruM, kaphakartA, bhAre ane ThaMDuM che. zrIpaNuM ane khAkharanuM tela pitta tathA kaphane zamAvanAruM che. java vagerenA telanA guNa doSaghnaM dIpanaM medhyaM kiMcittiktaM rasAyanam // yavaciMcabhavaM tailaM kaTu pAke viSApaham / kaphavAtaharaM rUkSaM kaSAyaM nAtipittakRt // satiktaM sahakArasya tailaM svaravizodhanam / java ane AMbalInA bIyAnuM tela doSane haranAruM, jaTharAgnine pradIpta karanAruM, buddhine vadhAranAruM, lagAra kaDavuM tathA vRddhapaNuM ane regane maTADanAruM che. vaLI te pAkAvasthAmAM tIkhuM, jherane haranAruM, kapha ane vAyune nAza karanAruM, rUkSa, turuM ane bahu pittane upajAvanAruM nathI. kerInI goTalInuM tela kaDavuM tathA svarane zuddha karanAruM che. sthAvara telanA sAmAnya guNa, yAvantaH sthAvarAH sohAH samAsena prkiirtitaaH| sarve tailaguNA jJeyAH sarve cAnilanAzanAH // sarvebhyastviha tailebhyastilatailaM prazasyate / sthAvara padArthomAMthI je tela nIkaLe che tene sthAvara sneha kahe che. te saghaLA sthAvara nehanA guNa saMkSepamAM kahIe te evA che ke, talanA telanA je guNa che tevAja guNa te sarve sthAvara tenA che tathA te sarve tela vAyune nAza karanAra che. badhA prakAranAM tela karatAM talanuM tela guNamAM uttama che. 1 cAMdala athavA rAtI sADI. 2 ene hiMdImAM tedu ane marAThImAM TebhuraNa kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 114 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. vasAnA guNa vasA majjA ca vAtaghnI balapittakaphapradA zaukarI 'mAhiSorabhrA vAtalA zleSmavardhanI / sarpanakulagaudheyA lepane vraNakuSTahA // matsyazizumAramakaragrAhAdInAM vasA tu yA / sA visarpaharA hRdya kuSTharogavinAzinI || iti vasAvarga: / 1 mAhiSIvasA. pra. 1. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vasA ane majjA ( e e zarIramAM utpanna thatA tela jevA pudArtho che jene sAdhAraNa rIte carakha kaheche) vAyune nAza karanArI tathA baLa ApanArI ane pitta tathA kAne utpanna karanArI che. bhUMDa, pADA ane dheTuM, e prANIonI vasA ane majjA vAyu karanArI tathA kane vadhAranArI che. sApa, nALIyA ane ghe, e prANIonI vasA tathA majjAno lepa karavAthI traNa tathA koDha nAza pAme che. matsya, zizumAra nAme matsya, madhara ane grAha, vagere jaLacara prANIonI vasA visarpa rogane haranArI hRdayane hitakara ane kaDha rogane nAza karanArI che. iti AtreyabhASite hArItottare tailavasAvargo nAma caturdazo'dhyAyaH / paJcadazo'dhyAyaH dhAnyavarga. DAMgaranA prakAra raktazAlirmahAzAliH kalamA SaSTikAparA / khaJjarITA prasAhI ca jIrakAnyA kapiJjalA // saugandhI zUkalA cAnyA tilavAsI ca korakA / garuDA rukmavantI ca kaladhAnyA tathAparA / bilvajA mAgadhI pItA tA aSTAdaza zAlayaH // 2 kRSNA. pra. 2 - 3. 3. kacorakA. pra. 1. For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya paMdarame. 115 rAtI sALa, mahAsALa, kalama, sAkI, khaMjarITA, prasAhI, jIrAsALa, kapilA, sugaMdhI sALa, zukalA sALa, tilavAsI, carakA, garaMDA, rUkamavantI, kaladhAnyA, bilvajA, bhAgadhI, pILI sALa, e aDhAra jAtanI sALa kahevAya che. aDhAra prakAranI DAMgaranA guNa raktazAlistridoSanI cakSuSyA mUtrarogahA / mahAzAligururvRSyA cakSuSyA balavardhinI // zItA gurustridoSanI mdhuraaprssssttikaa| jIrakA vAtapittanI kalamA zleSmapittahA // kapijhalA zleSmalA 'syAmaugaMdhI kaphavAtalA / tilavAsI guruzvApi pittaghnI zukravardhinI / / zUkalA pittavAtaghnI cakorA pittanAzinI / garuDAnyA ca vAtaghnI pittamUtragadApahA // rukmavantI laghurucibalapuSTikarA mtaa| kaladhAnyA laghuH pathyA vAtazleSmavidhinI // bilvajA mAgadhI pItA sAmAnyAstA gunnaagunnaiH| rucikRddhalakRnmUtradoSanI ca zramApahA // rAtI sAthe tridoSane haNanArI, netrane hitakara ane mUtra rogane nAza karanArI che. mahAsALa bhAre, vIrya vRddhikartA, netrane hitakara ane baLane vadhAranArI che. bIjI jAtanI je sAThI DAMgara thAya che te ThaMDI, bhAre, tridevane maTADanArI, ane madhura che. jIrAsALa vAyu ane pittane nAza karanArI che. kalama nAme DAMgara kapha ane pittane haNanArI che. kapilA nAme DAMgara kapha kartA che. sugaMdhI sALa kapha ane vAyune utpanna karanArI che. tilavAsI nAme DAMgara bhAre, pittane haranArI ane vIryane vadhAranArI che. zukalA DAMgara pitta ane vAyune ha nArI che. kerA nAme DAMgara pittano nAza karanArI che. garUDA nAme DAMgara vAyune haNanArI, tathA pitta ane mUtranA rogane dUra karanArI che. rUkamavantI DAMgara halakI che tathA rUci, baLa ane puSTi karanArI che. 1 mArAthI. . 1. 2 vA . 5. 1. For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 116 hArItasaMhitA. kaladhAnyA nAme DAMgara halakI, pathya, tathA vAyu ane kaphane vadhAranArI che. bIQjA, mAgadhI ane pILI sALa e traNanA guNa tathA deva samAna che. (e guNa doSa kahe cheH ) e traNe jAtanI DAMgare rUci. utpanna karanArI, baLa ApanArI, mUtra doSane nAza karanArI, ane zramane dUra karanArI che. dabdhabhUmimAM thayelI DAMgaranA guNa 'dhAyAvina jJAtA za idhuparinA supathyA baddhaviNmUtrA rUkSAH shlessmaapkrssinnH|| je DAMgara banelI bhUmimAM utpanna thaI hoya te jaladI pAke che. vaLI te pacca guNavALI, jhADAne tathA mUtrane baMdha karanArI, rakSa ane kaphane dUra karanArI che. kyAraDAnI DAMgaranA guNa kedAraprabhavA vRSyA 'balyA pittavinAzinaH / raktapittavikAranA vAtalAH kphkaarkaaH|| kayAraDAmAM utpanna thayelI DAMgara viryavardhaka, baLa ApanArI, pine nAza karanArI, raktapittanA rogane maTADanArI, vAyune kapAvanArI, ane kapha utpanna karanArI che. DAMgaranI bhinna jAtane guNa deze deze vibhinnAni nAmAni parilakSayet / samA guNaizca sarvAstA bhUmibhAgAdrasaM viduH|| DAMgaranAM nAma jUdA jUdA dezamAM judAM judAM hoya che, paNa tene manA guNa sarakhA hoya che. arthAt sarakhA sarakhA guNavALI DAMgarone judAM judAM nAmavALI chatAM paNa sarakhI samajavI ane jevI jevI pRthvImAM te thaI hoya te te pRthvInA guNa pramANe te DAMgarane rasa samaje. "samAna jaLezva sarvotAnuM bhUmimAM sAna viduH" e pATha pra. 1lImAM che, teno artha e ke jUdA jUdAM nAmanI DAMgare je sarakhI bhUmimAM thayelI hoya temanA rasa samAna guNavALA jANavA. 1 prAmANe. i. 1 2. vAta. ka. 1. For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya paMdarame. bIjI vArane phAlanI DAMgaranA guNa, zAlayazchinnarohAzca mUtralA baddhavarcasaH / zleSmalA laghupathyAzca mUtralA vAtalA himaaH|| iti zAlivargaH / je DAMgarane eka vAra kApI lIdhA pachI temAMthI phaNagA phUTIne je DAMgaranA choDa thAya che tenI DAMgara mUtra utpanna karanArI ane jhADAne bAMdhanArI che. vaLI te kapha karanArI, halakI, pathya, matrajanaka, vAyu kartA ane ThaMDI che. buddha dhAnya varga. zudra dhAnyanI gaNanA, zyAmAkaH kodravaH kaMgurmarkaTI kpikcchuraa| kSudradhAnyamidaM proktaM zRNu putra! pravakSyate // sAme, kodarA, kAMga markaTI, kapi kachu, emane zuddha dhAnya kahe che. he putra! te suda dhAnyanA guNa huM tane kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. sAmAnA guNa, zyAmAkaH zoSaNo rUkSo vAtalaH kaphavAraNaH / sAme roSaka, rUkSa, vAyu karyA ane kaphane aTakAvanAre che. kedarAnA guNa kodravo rUkSo grAhI syaadrktpittvishossnnH| nAdhikaM kaphakRt prokto rucyaH svAduH prkiirtitH|| phati dhAnyava .. kedarA rUkSa, grAhI ane raktapittanuM zoSaNa karanArA che. vaLI te vadhAre kapha kartA nathI, paNa rUcijanaka ane madhura che. 1 mUtrata. 2 "mUtra (mUtrajanaka)" pada badhI pratAmAM be vAra che. 3 markaTI ane kapikaccha bannene artha kavacabIja thAya che. e nAmanuM koI prasiddha dhAnya nathI. For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 hArItasaMhitA. vidalAnna varga, vidalAnnAni vakSyAmi zRNu putra! yathAkramam / yavagodhUmacaNakA mASo mudgADhakI tathA // makuSTakaH kulatthazca msuurstriputtstthaa| niSpAvakaH kalAyazca vidalAnaM prakIrtitam // - he putra! have huM tane vidalAnna eTale jenI dALo paDI zake tenA guNa ho5 chu te tuMbhe rIne sAmAnya, , yA, 2576, bhaga, tuvara, mahe, yA bhasura, sAMga, pAsa, mane pAya, meTayAM ane vidalAsa kahe che. sapanA guNa rUkSaH zIto guruH svAduH kaSAyo madhuro yavaH / vRSyo grAhI kaphanazca sthAt pittazvAsakAsanut // iti yavaguNAH / 11 3kSa, 31, bhAre, vaattiture| mane madhu2 che. paNa te vIryavardhaka, grAhI, kapha nAza karanAra tathA pitta, zvAsa ane khAMsIne nAza karanAra che. ghaunA guNa madhuro guruviSTambhI vRSyo balyo'tha bRMhaNaH / ISatkaSAyo madhuro godhUmaH syAtridoSahA // iti godhUmaguNAH / 5 madhu2, mAre, bhane ronAra, vIryavartha, 71 24ApanA2, paujhika, lagAra re, svAdaka, ane tridevane haNanAra che. sanA gula . tilo vipAke madhuro baliSThaH snigdho vraNAlepanapathya uktH| balyo'gnimedhAjanano vareNyo mUtrasya doSaharaNo guruzca // tileSu sarveSvasitaH pradhAno madhyaH sito hInatarAstathAnye // iti tilgunnaaH| For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya paMdaramA tala vipAkamAM madhura, baLa ApanAra, snigdha, traNanA upara lepa karavAmAM pathya, baLa ApanArA, jaTharAgnine pradipta karanArA, buddhine vadhAranAro, zreSTha, mUtradoSane haranAro, ane bhAre che. sadhaLI jAtanA talamAM kALA tala uttama che, dhoLA tala madhyama che ane bAkInA badhA tala nika che. 119 caNAnA guNa rakta kaphe pInasake tu kaNThe galAmaye vAtaruje sapitte / zItaH pratizyAyakRmInnihanti zuSkastathArddhazcaNakaH prazastaH // iti caNakaguNAH / raktanA rogamAM, kanA rogamAM, pInasa rogamAM, kaMrogamAM, gaLAnA rogamAM, vAyunA rogamAM ane pittanA rogamAM, sUkA tema lIlA caNA uttama che. vaLI te ThaMDA che tathA saLekhama ane kRmirogane nAza karanArA che. aDadanA guNa snigdho'tha vRSyo madhurazca balyo marutkaphAnAM paribRMhaNazca / pAkestokoNo vidito himazca mAvo'tha hRdyaH kathito naraizca // iti mASaguNAH / aDada snigdha, vIryavardhaka, madhura, baLa ApanAra, ane vAyu tathA kane vadhAranAra che. vaLI te vipAkamAM khATA tathA garama che. vaidyavidyAne jANanAra purUSo aDadane ThaMDA tathA hRdayane hitakara kaheche. For Private and Personal Use Only maganA guNa. zItaH kaSAyo madhuro laghuH syAt paittAsrajadoSaharaH sarazca / vipAkaaisit kaTukapradhAno mudgastathAyaM kathito'vadheyaH // iti mudgaguNAH / maga ThaMDA, turA, madhura ane halakA che. te pittaraktanA doSane haranArA ane recaka che, vipAkamAM te mukhyatve karIne tIkhA che. bhaga evA guNavALA kahelA che te tAre dhyAna rAkhIne jANavuM.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 hArItasaMhitA. tuvaranA guNa mRduH kaSAyA ca saraktapittaM vAtaM karpha hanti mukhavaNaM ca / gulmajvarArocakakAsacchardihRdrogadurnAmaharADhakI syAt // ityADhakIguNAH / tuvara kamaLa ane turI che. te raktapittane, vAyu, kaphane, ane bhubhanA prAne bhArI tathA zubha, 12, 13thi, mAMsI, baMTI, hRdayanA roga, ane ane haNanArI che. manA guNa, saraktapittaM kaphavAtahantA coSNaH kaSAyo madhuraH prdissttH| grAhI suzIto gudakIlagulmaM makuSTakaH sarvagadAna nihanti // iti makuSTakaguNAH / maTha rakatapitta tathA kapha ane vAyune haNanArA che. vaLI te garama, turA,madhura, grAhI ane ati ThaMDA che, te arza, gulma, ane evA evA bIjA saghaLA rogono nAza karanArA che. thAnA zukSA uSNo jayenmArutapInasAMstu kAsapratizyAyavibandhagulmAn / hikA saraktaM tu balAsapittaM nihanti medazca kultthko'ym|| ___ iti kulatthaguNAH / thI garama cha. te pAyu, pAnasa, mAMsI, samabha, mITa, gulma, hikkA, raktavikAra, kapha ane pittavikAra, tathA medanA vikArane haNe che. lAMganA guNa rukSo vizoSI madhuraH pradiSTo vAyuM karotyasthigataM baliSTham / zUlaprabandhabhramazophakartA daahaahRdrogvikaarkaarii|| iti triputtgunnaaH| For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya paMdaramo. 121 lAMga rUkSa, zoSaNakartA, ane madhura che, te khAvAthI hADakAmAM ghaNe baLavAna vAyu utpanna thAya che. vaLI te zULa, baddha, bhaya ane seje evA rogane utpanna kare che, tema dAha, artha ane droga, evA vikArane paNa utpanna kare che. vaTANAnA guNa kizcitkaSAyA madhurAH pradiSTA raktaprazAnti janayanti blyaaH| kiJcitsavAtaM vinighnanti pittaM kalAyakA mudgasamAnarUpAH // kalAyakA dhAnyavizeSAH / vaTANA kAMika turA ane madhura kahelA che. te baLa Ape che tathA raktanA vikArane zAMta kare che. vaLI vAyu sahita pittano je thoDeka prakopa hoya to tene te maTADe che. bIjI rIte vaTANAnA guNa bhaganA jevA che. masUranA guNa rUkSo vizoSI madhuraH pradiSTaH zUlArtigulmagrahaNIvikArAn / karoti vAtAmayavardhanaM ca pittAsRjAM grAhaharo msuurH|| ti masUTLA: 5 - masUra rakSa, zoSaNakartA ane madhura che. valI te LanI pIDA, gulmoga, ane grahaNanA raMgane utpanna kare che, vAyunA rogane vadhAre che, tathA raktapittano aTakAva thaye hoya tene nAza kare che. arthAta rakatapittane ubheLe che. upasaMhAra iti pradiSTo bahudhAnyavargo granthasya vistArabhayAJca kiJcit / ye ye prasiddhAH sutarAM hi loke teSAM guNAH zreSThatamAH pradiSTAH evI rIte dhAnyavargamAM ghaNuM dhAnyanA guNa RSioe kahelA che, paNa graMtha moTe vadhI jAya te bhayathI ahIM thoDAMka dhAnA guNa kahelA che. je je dhAnya lokomAM atizaya prasiddha che te te dhAnyanA 11. For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 hArItasaMhitA. guNa sArA che ema kaheluM che. arthAta lekamAM jene vApara ghaNe thAya che te bahudhA hitakArI ja hoya che. iti AtreyabhASite hArItottare dhAnyavargo nAma paJcadazo'dhyAyaH / SoDazo'dhyAyaH zAka varga, zAkanA prakAra zAkaM caturvidhaM proktaM patraM puSpaM phalaM tathA / kandaM cApi samuddiSTaM vakSyAmyetat pRthak pRthak // patra, puSpa, phaLa ane kaMda, evA cAra prakAranuM zAka kaheluM che. have huM tane e cArenA judA judA guNa kahuM chuM. zAkanA guNane uddezIne prakAra dvividhaM zAkamuddiSTaM guru vidyAt yathottaram / prAyaH sarvANi zAkAni viSTambhIni gurUNi ca // rUkSANi bahuvAsi sRSTaviNmArutAni ca / zAmAM keTalAMka halakAM ane keTalAMka bhAre che. evI rIte be prakAranuM zAka che. upara kahelA zAkanA cAra prakAramAMthI pUrva pUrva karatAM pachInuM zAka bhAre che. eTale patrarUpI zAka karatAM puSparUpI zAka bhAre che; puSpa karatAM phaLarUpI bhAre che; ane phaLa karatAM kadarUpI zAka bhAre che. e badhAMya zAka vizeSe karIne jhADAne kabaje karanArAM, bhAre, rUkSa, ghaNe maLa utpanna karanArA, ane maLa tathA vAyune upajAvanAra che. haraNadeDIne guNa cakSuSyA sarvaroganI jIvantI madhurA himA / - haraNadaDI athavA jene keTalAka rAhadoDI kahe che tenuM zAka sarva rigane nAza karanAruM, madhura ane ThaMDuM che. For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya soLame. tAMdaLajAnA guNa, svAdupAkamasRpittaviSaghnaM taNDulIyakam / tAMdaLaje pAcana thatI vakhate madhura, raktapittane maTADanAra tathA jherane nAza karanAra che. kAmuMdarAnA guNa 'vAtaviibaMdhaviNmUtragrahakAsArucau hitaH // madhuraH kaphavAtaghnaH pAcanaH kaNThazodhanaH / vizeSataH pittahara ityuktaH kaasmrdkH|| vAyu kabaja thayo hoya, jhADo kabaja thayo hoya ke jhADe ane pizAba banne kabaja thayA hoya, tevA roga upara kAsuMdara hitakAraka che. vaLI khAMsI ane arUcIvALAne paNa phAyadAkAraka che. suMdare mane dhura, kaphavAyune nAza karanAra, pAcana karanAra, kaMThanI zuddhi karanAra, ane vizeSa karIne pittane haranAra che. jIvaMtInA guNa, jIvantI vAtakaphakRt pittasaMzamanI tthaa| jIvaMtInuM zAka vAyu tathA kapha utpanna kare che tathA pittane zamAve che. hADiyAkarSaNanA guNa tridoSazamanI vRSyA kAkamAcI rasAyanI // hADiyAkarSaNa tridoSane zamAvanAruM, viryajanaka ane rasAyana (jaro vyAdhinAzaka) che. bathavAnA guNa, vAstukaM madhuraM hRdyaM vAtapittArzasAM hitam / bathavAnuM zAka madhura, hRdayane hitakara, tathA vAyu, pitta ane arza, e regavALAne hita karanAruM che. calanA guNa, tadvaccillI tu vijJeyA vAtapittavikAriNAm // 1 vividhavAtavihantA mUtravAtakaphe hitaH / pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 hArItasaMhitA. cIlanI bhAjInA guNa bathavAnA jevAja jANavA. vAtapitta vikAravALAne cIlanI bhAjI madhura tathA hRdayane hitakara heIne phAyadAkAraka che. pinA guNa 'potakI vAtalA vRSyA tandrAnidrAkarI mtaa| piInI bhAjI vAyukAraka, vIryajanaka, tathA taMdrA ane Ughane u. tpanna karanArI che. methI tathA zaNanI bhAjInA guNa methikA vAtazamanI zaNikA vAtalA matA // methInI bhAjI vAyune zamAvanArI che tathA zaNanI bhAjI vAyune utpanna karanArI che. * sarasapanI bhAjInA guNa sArSapaM ca tridoSaghnaM rucidaM cAgnighardhanam / sarasapanI bhAi tridoSane maTADanArI, rUci utpanna karanAra ane jaTharAgnine prabaLa karanArI che. suvAnI bhAjInA guNa zatapuSpA tridoSanI medhyA pathyA ruciprdaa|| jvarArzasAM hitA proktA sAtIsAre prazasyate / suvAnI bhAjI tridoSane nAza karanArI, buddhine hitakara, zarIrane mAphaka AvanArI, rUci utpanna karanArI tathA tAva ane agavAna LAne phAyado ApanArI che. e bhAjI atisAranA rezamAM hitakAraka che. kasuMbInI bhAjInA guNa, kusumbhaM rucikRd ghAtaM hanti balyaM rucipradam // kiJcidvAtaharaM svAdu vipAke ca kaphApaham / 1 ta. p. 1 TI. vatastrI. . rU nI. 2 nA. pra. 1 jI. vAtanirImatA. pra. . For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya soLame. 125 -- --- nng-lh 'dng - -g --ns ng ng b n b n- ng''' - z-'-n-n'ng-ngs-z-'-shdg- kasuMbInI bhAjI rUci utpanna karanArI, ghA vAge hoya tene rUjha vanArI, baLa ApanArI tathA rUci utpanna karanArI che. vaLI te lagAra vAyunuM haraNa karanArI, pAcana thavAmAM madhura, ane kaphano nAza karanArI che. araNInI bhAjInA guNa kiJcicAmlaM bhavet kSAraM prazastaM cAgnimaMthanaM // bhedanaM rUkSamadhuraM kaSAyamativAtalam / araNInI bhAjI lagAra khATI, khArI, tathA hitakara che. e bhAjI maLanuM bhedana karanArI, lUkhI, madhura, turI, tathA atizaya vAyu karanArI che. lUNInI bhAjInA guNa uSNA kaSAyamadhurA cAGgerI vahnidIpanI // lUNInI bhAjI garama, turI ane madhura, tathA jaTharAgnine pradipa karanArI che. vatsAdanI vagerenA guNa 'vatsAdanI tathA phajI tilaparNI tu muNddikaa| cakramardaka ityanye durjarA vAtakopanAH // vatsAdanI (gaLe) phAMda, talanI bhAjI, kalAra, kuMvADiyA, e ane evI ja bIjI bhAjIo pacavAne kaThaNa tathA vAyune kopAvanArI che. piMDALu vagerenA guNa piNDAluko balA bhiNDI cinukAnyA balAdanI / - ete zleSmakarAH zAkA vaatlaagniprshaantkaaH|| piMDALu (ta ratALu ), balA, bhIMDI, AMmalI, balAdanI, e savainI bhAjIo kapha utpanna karanArI, vAyune kapAvanArI ane jaTharAgnine maMda karI nAkhanArI che. 1 varanI, 4. 1 IM. 2 lihi. p. 1 zrI. rU vAvAH . pra. 2-3. For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 126 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. dRSTinAzaka zAka sarve zAkA dRSTiharA varjitvA taNDulIyakam / tathaiva zatapuSpaM ca jayantI kAsamardakam // tAMdaLajo, suvA, jayaMtI, ane kAsuMdara, e cAra sivAyanAM bIjAM badhAM zAka AMkhAnA tejane haranArAM che. pittanAzaka zAka. AlUSakaM ca vetAnaM guDucI cApamardakam / kirAtatikta sahitAstiktAH pittaharA matAH // iti zAkavarga: / alukhaDAM, netaranA aMkura, gaLe, cApamardaka tathAkariyAtuM ane kaDu sahita kaDavI vanaspatinI bhAjI, e sarve pittane haranArI che velAne thanArAM phaLa-zAkanAM nAma. kUSmANDakAliGgakacirbhadaM tu tuMbaM paTolaM ca trapUSakaM ca / tuMDIrakarkoTakakAravellaM kozAtakIvalliphalAni caiva // phaLarUpI zAkamAMnAM keTalAMka phaLa velAone Ave che te vallILa kahevAya che. kaheALuM, kArvAMgaDuM, cIbhaDuM, tuMbaDuM, paTeLa, khaDabRca, giloDAM, kaMTolAM, kArelAM, galakAM, e vallIphaLa kahevAya che. jhADane thanArA phaLa-zAkanAM nAma vRMtAkavyAghrIbRhatIphalAni karahATakaM syAtpravadaMti dhIrAH / taistu zAkai rasavIryamuktamanyonyavijJAnaphalAni samyak // vaMtyAka, gALa rIMgaNAM, bhArIMgaNAM, teAlAM, e cheDane thanArAM zAka che ema dhIra evA vaidyo kaheche. e sarve zAkanA je rasa ane vIrya kahelAM che tevaDe khIjAM zAkanA rasa vIryanuM jJAna sArI rIte thAyache. tAtparya ke A graMthamAM thoDAMka zAka vagerenA guNadoSa kahyA che tathApi temanA rasa vIryavaDe tevAMja khIjAM zAka AdinA guNadoSa jANI levA. For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya soLame. 127 keheLAnA guNa kUpmANDaM trividhaM zeyaM bAlyaM madhyaM tathottamam / vAtaghnaM rocakaM bAlyaM madhyamaM syAtridoSahRt // zeSaM vAtakaphau hanti raktapittanibarhaNam / iti kuussmaannddgunnaaH| kahoLuM traNa prakAranuM che. je kaheluM kAcuM hoya che tene bALa kehoLuM kahe che, bhoDAyeluM kahevuM hoya tene madhyama kahoLuM kahe che ane pAkA kehoLAne uttama kahevuM kahe che. bALa kaheluM vAyune nAza karanAruM ane rUcikartA che; madhyama kaheluM tridoSane nAza karanAruM che tathA uttama kaheluM vAyu tathA kaphane nAza karanAruM ane raktapittane haNanAruM che. kAliMgaDAnA guNa kaliGgaM kaphakadvAtakArakaM pittanAzanam // * kAliMgaDuM kaphane utpanna karanAruM, vAyune kapAvanAruM ane pittane nAza karanAruM che. kArelAnA guNa kAravelaM ca vAtaghnaM kaphannaM pittakArakam / uSNaM rucikaraM proktaM raktadoSakaraM nRNAm // kAreluM vAyune nAza karanAra, kaphane haNanAra ane pittane utpanna karanAra che. valI te garama, rUcijanaka, ane manuSyane lohInA roga upajAvanAruM che. khaDabUca tathA cIbhaDAnA guNa trapuSaM cirbhaTazcaiva doSatrayakaraM smRtam / apakkaM vAtakaphakRt pakkaM kiJcidviziSyate // iti kAravelacirbhaTapuSpaguNAH / * guNaguNImAM lakhe che ke "jo pajAvanA che." cAritra-kALaMgaDuM kSayaroga u For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 hArItasaMhitA. khaDabUca ane cIbhaDuM tridevane utpanna karanArAM che. te kAcAM hoya tyAre vAyu ane kaphane upajAve che ane pAkAM hoya tyAre kAMIka vizeSa kare che. arthAta pAkAM hoya tyAre vadhAre vAyu tathA kapha upajAve che. gileDAMnA guNa tuNDIramagnirucikRdvAtapittanivAraNam / gilAM jaTharAgnine pradipta karanArAM, rUci utpanna karanArA, ane vAyu tathA pittane nAza karanArAM che. kalAnA guNa, koTakaM tridoSaghnaM rucikRnmadhuraM tathA / keTalAM athavA kaMkoDAM tridoSane nAza karanArAM, rUci utpanna karanAra ane madhura che. galakAnA guNa kozAtakIphalaM svAdu madhuraM vAtapittanut / vipAke ca karpha hanti jvare zastaM pradizyate // __ iti tuNDIkarkoTakakozAtakIphalaguNAH / galakAM svAdiSTa, madhura, vAyu tathA pittane nAza kartA, vipAmAM kaphane nAza kartA tathA varavALAne hitakAraka che, mATe tene te khAvAnI vaivo AjJA Ape che. paTelane guNa paTolapatraM vinihanti pittaM nAlaM kaphaghnaM pravadanti dhiiraaH| phalaM ca tasyAstu tridoSazAnti karoti nUnaM jvariNo hitaM syaat|| ti paToLaT: I iti vallIzAkAni / paTala athavA jene paDavaLa kahe che tenAM pAMdaDAM pittane nAza karanArAM che. tenA velA kaphane haNanAra che ema dhIra evA vaighAcAryo For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya sALame, kaheche. tenAM kuLa traNe doSane zamAve che emAM saMdeha nathI, ane tethI te tAvavALAne hitakAraka che. vaMtyAkanA guNa, nidrAkaraM prItikaraM guru syAtsavAtalaM 'kAsavikArahAri / zreSThaM suvIrya ca tathA ca kRSNaM zvetaM vidAhyaM tvaci doSakAri // kSudhAkaraM mArutamardanaM ca vRntAkamekaM guNasamprayuktaM / . 129 kALAM ane dhoLAM e prakAranAM vaMlAka (rIMgaNA) thAyache. e bannevaMtyAkamAMthI phALAM vaMtyAka nidrA utpanna karanArAM, prIti (arthAt rUci ) upa jAvanArAM, bhAre, vAyujanaka, ane khAMsInA vikArane nAza karanArAM che. vaLI te sArAM ane baLavAna che. dhoLAM vaiyAka dAhajanaka tathA tvacAmAM roga utpanna karanArAM che. sAmAnyataH vaMtyAka bhUkha lagADanArAM ane vAyune haNanArAM che. evI rIte eka vaMtyAka aneka guNavALuM che. rIMgaNAMnA guNa tathaiva bRhatIphalameva zastaM sandIpanaM syAt kaphavAtanAzanam / kaNDUvisarpajvarakAmalAnAM tathArucau zastamidaM vadanti // meTAM geALa rIMgaNAM jaTharAgnine pradipta karanArAM ane phak tathA vAyune nAza karanArAM che. tethI hitakara che. vaLI te khasa, ratavA, tAva, phamaLe ane arUci, eTalA rAgone nAza kareche mATe te rogavALAne paNa hitakara che ema kaheche. bhArIMgaNInA guNa. phalAni ca kSudrikANAM kaTutiktalaghUni ca / kaMDukuSThakRmighnAni kaphavAtaharANi ca // bArIMgaNInAM phaLa tIkhAM, kaDavAM ane nAnAM heAyache. te kuLanuM zAka khasa, koDha, tathA kRmine nAza karanArUM tathA ka ane vAyune haranArUM che For Private and Personal Use Only 1 kAsavikArakAri. pra. 1 lI. 2 sudIrghe kaphavardhanaM ca sshvaaskaasaarvivarSanuM 6. ma. 1 sI. rUma hai TI. ma. 1 ImAM nathI.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 130 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. dhALI bheArIgaNInA guNa, zvetasiMhI tridoSaghnI vaMdhyAnAmapyapatyadA / vArtAkI dIpanI tiktA kaphAjIrNAmavAtajit // iti phalazAkaguNAH / dhoLI bhArIMgaNI tridoSane nAza karanArI tathA vAMjhaNIne paNa che." pharAM ApanArI che. vaMsAphaDI jararAgnine pradipta karanAra, kaDavI tathA ka, ajIrNa ane AmavAyune maTADanArI che. kaMdazAkanI gaNanA kandazAkAn pravakSyAmi zRNu putra / pRthak pRthak / ! sUraNaH piNDapiNDAlU palANDurgRJjanastathA // tAmbUlaparNaH kandaH syAddhastikandastathAparaH / varAhakandazcApyanyaH kandazAkA ime smRtAH // he putra! have huM jUdAM jUdAM kaMdazAkanA guNa kahuMchuM te tuM sAMbhaLa. suraNa, aLavI, dhoLuM ratALuM, DuMgaLI, gAjara, ratALu, hastikaMda, DukkarakaMda, ane evAja khInna kaMda che, e sarvene kaMdazAka kaheche. sUraNanA guNa, dIpanaH sUraNo rucyaH kaphano vizado laghuH / vizeSAdarzasAM pathyaH plIhagulmavinAzanaH // suraNa jaTharAgnine pradipta karanAra, rUci utpanna karanAra, kaphane nAza karanAra, lohIne svaccha karanAra ane halakuM che. azerIMga upara mAku Ave evuM che tathA plIhA rogone maTADanArUM che. vizeSe karIne te ane gulma e azvikAkaMdanA guNa, amlikAyAH smRtaH kando grahaNyazahito laghuH / 'nAtyuSNaH kaphavAtaghno grAhI zasto madAtyaye // 1 Ave rITI. ma. 1 DhAmAM nathI. 2 A TITI. pra. 1 AmAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya soLamo. 131 ablikAkaMda athavA ansanAlikAne kaMda grahaNI ane azana rega upara hitakara che, atizaya garama nathI, kapha vAyuno nAza karanAre che, grAhI che ane mahAtmaya regamAM hitakara che. aLavIkaMdanA guNa piNDako vAtalaH zleSmI grAhI vRSyo mhaaguruH| piMDaka athavA aLavIne kaMda vAyukartA, kaphakartA, grAhI, pauSTika ane atizaya bhAre che. veta ratALukaMdanA guNa, piNDAlukaH zleSmakaraH zukravRddhikaro mRduH // piMDALu athavA veta ratALukaMda kaphaka, varSanI vRddhi karanAra ane kemaLa che. palAMDa kaMdanA guNa, palANDurvAtakaphahA zukralaH zUlagulmanut / palAM athavA DuMgaLIne kaMda vAyu tathA kaphane nAza karanAre, vIcenI vRddhi karanAra, tathA zuLa ane gulmane nAza karanAra che. tAMbUlapaNuMdanA guNa tAmbUlaparNaH kandaH syAcchukalo vizado laghuH // ratALukaMda vine utpanna karanAra, lohIne svaccha karanAre ane halake che. hastikaMdanA guNa hastikando guru hI zukravRddhiprado mtH| hasikaMda bhAre, grAhI, ane vIryanI vRddhi karanAre che. varAhadanA guNa, varAhakandazvArzono vAtagulmanivAraNaH // varAhakaMda athavA kukarakaMda ane nAza karanAra tathA vAtaguma regane dUra karanAra che. For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 hArItasaMhitA. mULAnA guNa 'mUlakaM guru viSTaMbhi tIkSNoSNaM ca tridoSakRt / svinnaM tridoSajidvAlaM mUlakaM vraNinAM hitam // mULA bhAre, maLane rokanAra, tIkSaNa, garama ane vAyu, pitta tathA kaphanA doSane utpanna karanArA che. e mULA rAMdhelA hoya tyAre videSane maTADanAra che. komaLa mULA, traNavALA regIone hitakara che. jANItA kaMdanuM arthana, anye ye zAtakandAzca te na proktA myaangh| he pAparahita putra! e vagara bIjA je jANItA kaMda che temanA guNa paNa jANItA che mATe meM (graMthavistAra bhayathI) ahIM kahyA nathI. sUraNakaMdanI zreSThatA, sarveSAM kandazAkAnAM sUraNaH zreSTha ucyate // dIpano'stithA gulmakrimiplIhavinAzanaH / dadrUNAM raktapittAnAM kuSThAnAM na prazasyate // badho kaMda zAkamAM sUraNa sarvethI eka che; kemake te jaTharAgnine pradipta kare che, ane arza, gulma, kRmi tathA plIhAne nAza kare che. je regIone dAdara (darAjha) thaI hoya, raktapitta thayuM hoya, ke keDha thaye hoya, temane sUraNa hitakara nathI. dazAkano upasaMhAra ete kandAH samAkhyAtAH zrImatAM ca bhissgvr!|| he zreSTha vaidha! e sarve kadI zrImAna purUSane mATe kahelA che athata te purUSa tene vidhivata upayoga karI zake che. e kaMdamAMnA ghaNaka moMghA hevAthI garIbene te sulabha nathI, ema kahevAnuM tAtparya che. zta zAva: ! iti AtreyabhASite hArItottare zAkavargo nAma SoDazo'dhyAyaH / 1 A be lITI. prata. 1 lI 2 jImAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sattarama. 133 sptdsho'dhyaayH| phaLavarga, phaLanI gaNanA. AnaM jambUzca kolaM ca dADimAmalakaM tthaa| kharjUrazca parUSaM ca mAtuluGgaM priyAlajam // nAriGgaM cAmlikA caiva drAkSA ca karamardakam / kSIrikA madhurAzcaiva phalavarge prkiirtitaaH|| kerI, jAMba, bora, dADima, AmaLAM, khajUra, phALasAM, bIjorA, cAroLInAM phaLa, nAraMgI, AMbalI, drAkSa, karamadAM, rANu, mIThAM lIMbu, e sarve phaLavargamAM kahelAM che. kerInA guNa apakvamAnaM phalameva zastaM saMgrAhi pittAsRji kopanaM c| tathA vipakkaM madhuraM tathAmlaM bhedyaM sapittAmayanAzanaM ca // kerI phaLa kAcuM hoya te hitakara che. kAcI kerI maLane kabaja kunArI tathA raktapittane kopAvanArI che. kerI pAkI hoya che tyAre te madhura ane khATI hoya che. pAkI kerI maLane bhedanArI tathA pittanA regane nAza karanArI che. jAMbu vagere phaLanA guNa jambU hI madhurakaphahA rocano vAtahArI kolaM cAmlaM madhuramathavA zleSmalaM grAhi zastam / zreSTaM vAtAdikarujaharaM dADimaM cAtisAraM hanti proktaM madhuramathavA svAdu rAjAdanaM ca // jAMbu maLane kabaje karanAra, madhura, kaphane nAza karanAra, rUci u. tpanna karanAra ane vAyune nAza karanAra che. bera mIThuM hoya athavA 1 vA .... For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 134 hArItasaMhitA. khATuM hoya, tathApi te kane utpanna karanAra, jhADAne kAja karanAra ane hitakara che. dADima dhaNuM uttama che. te vAyu vagere doSanI pIDAne hareche, atisAra rAgane maTADe che tathA madhura che. rASTranuM phaLa paNa madhura che ane uttama che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phALasAM vagerenA guNa. parUSakharjUrakapIlukAnAM priyAlasiMdI karamardakAnAm / 'phalAni mehAn vinihanti sarvAn hanyAcca pittaM rudhirAmavAtaM // phALasAM, khajUra, pIlUDAM, cAroLInAM phaLa, sIMdhaNAM (sIMdhaNInAM phaLa) ane karamadAM, e saghaLAM phaLa sarva prakAranA pramehane haNe che tathA pittane, raktane ane AmavAyune nAza kareche. bIjorAnA guNa syAnmAtuluGgaH kaphavAtahantA hantA krimINAM jaTharAmayaghnaH / saMdUSite raktavikArapitte sandIpanaH zUlavikArahArI // zvAsakAsAruciharaM tRSNAnaM kaNThazodhanam / dIpanaM laghu rucyaM ca mAtuluGgamudAhRtam // bijorka ane vAyune nAza kareche. vaLI te kRmino ane jadaranA rogono paNa nAza kareche. raktapittanA vikArathI doSa pAmelA manuSyane te hitakara che. vaLI te janarAzine pradipta karanAra ane zULanA rogane haranAra che. bIjorAnuM phaLa zvAsa, khAMsI, agni, e rogone haranArUM che; tarasane nAza karanArUM che; kaMThanI zuddhi karanArUM che; jArAgnine pradipta karanArUM che, halakuM che, ane rUci utpAdaka che ema kaheluM che. bIjorAnI chAlane guNa, tvak tiktA durjarA tasya kimivAtakaphApahA / borAnuM beDuM kaDavuM ane pacavAne kahyu che. e DuM kRmi, vAyu ane kane dUra karanArUM che. 1 phalAni mehe vinihanti pittaM hanyAcca sarvAturasaMdhivAtam. pra. 1 lI. 2 rudhiraM savAtam. pra. 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya sattarama. 135 bIjorAnA gAbhAne guNa, svAdu zItaM guru snigdhaM mAMsaM mArutapittajit // medhyaM zUlAnilardikaphArocakanAzanam / bIjerAne gAbho madhura, kaMDe, bhAre, snigdha, tathA vAyu ane pittane maTADanAra che. vaLI te buddhine vadhAranAra che tathA zULa, vAyuthI upajelI bekArI, kapha ane arUcine nAza karanAra che. bIje kezarane guNuM, dIpanaM laghu saMgrAhi gulmArzIghnaM tu kezaram // pittamArutakRcchaghnaM pittalaM baddhakezaram / hRdyaM varNakaraM rucyaM raktamAMsabalapradam // bIjorAnuM kezara (aMdarane garbha) jaTharAgnine pradipta karanAra, halakuM, baMdhakoza karanAra, tathA gulma ane ane nAza karanAruM che. jemAM kezara baMdhAyeluM hoya evuM bIjoruM pittavAyune ane mUtrakRcchano nAza kare che, tathA pittane utpanna kare che. vaLI te dadayane hitakara, kAMti A panAra, rUcijanaka, tathA rakata, mAMsa ane baLane ApanAra che. bIjorAnA svarasane guNa zUlAjIrNavibaMdheSu mandAgnau kaphamArute / arucau zvAsakAse ca svaraso'syopadizyate // zULa, ajIrNa, baddhakoTa, maMdAgni, vAyu, arUci, zvAsa, khAMsI, e regamAM bIjerAne svarasa ApavAnI vaivA bhalAmaNa kare che. bIjorAnA kezaranA rasavIyadinuM kathana, raso'timadhuro hRdyo vIrya pittAnilApaham / kaphakahurjaraM pAke mAtuluGgasya kezaram // bIjerAnA garbhane rasa ati madhura ane hRdayane hitakara che; tenuM vIrya pitta ane vAyune haNanAruM che; tathA tene vipAka kaphakartA ane durjara che. 1 mAtutuM heTiva. p. 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 hArItasaMhitA. bIjorInA kezaranA vizeSa guNa, cetohArI rasena prathayati kaTutAmamlatAM yAti pitte hRdrogAnAhagulmazvasanakaphaharo 'plIhayakRtozca hantA // vIryAdAsi kAsagrahaNimapaharatyagnikRdgulmahaMtA dhatte raktaM sapittaM pariNatisamaye kesaro mAtuluMge // rUti vAnapUraguNa: bIjerAnA kezarane rasa manane haraNa kare eve te pittane tIkhuM ane khATuM kare che; droga, peTa caDavAno rAga, gulma, zvAsa ane kapha eTalA raMgane te hare che, plIha ane yakRtane te nAza kare che, tenuM vIrya evuM che ke tevaDe te arza, khAMsI, ane grahaNInA regane hare che, jaTharAgnine pradipta kare che, ane gulmano nAza kare che. temaja te jyAre pAcana thaI jAya che tyAre pittasahita rAne dhAraNa kare che ane thata rakatapittane vadhAre che. lIMbunA guNa nimbukaM krimisamUhanAzanaM tIkSNamamlamudaragrahApaham / vAtapittakaphazUlinAM hitaM naSTadhAtvarucirocanaM param // tridoSasadyojvarapIDitAnAM doSAzritAnAM viSavihvalAnAM / malagrahe baddhagude hitaM ca viSUcikAyAM munayo vadanti // ti nirUkuLa lIMbu kRmionA samudAyane nAza kare che. te tIkSNa ane khATuM che. tathA udarathaha (peTa jakaDAI gayuM hoya te roga)ne dUra kare che. vaLI te vAyu, pitta, kapha ane zuLavALAne hitakAraka che tathA jene dhAtu nAza thayo hoya tene tathA arUcivALAne te uttama rUci utpanna karanAra che. je purUSane tridoSa thayo hoya, athavA tatkALa vara AvavAthI je pIDita hoya, vaLI jemanA zarIramAM vAtAdi doSa kopatA haya, jeo viSavaDe pIDAyelA hoya, jemanA maLa baMdhAI gayA hoya, jemane baddhadara nAme udararoga thayo hoya tathA jemane mUchane vyAdhi thayo heya temane lIMbu hitakAraka che ema prAcIna vaivAcAryo kaheche. 1 maMjasutta. p. 1 sI. 2 2 nAnAM. 1, 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya sattaramA nAraMgInA guNu, nAraGgajaM svAdu guNopapannaM sandIpanaM 'rocanakAri hRdyam / tridoSahRt zUlakimInnihanti mandAgnikAsazvasanApahAri // iti nAraGgaguNAH / nAraMgI madhura guNavALI, jadarAgnine pradipta karanArI, rUcikaranArI, hRdayane hitakara, tridoSane nAza karanAra, zULa ane kRmine nAza karanAra, tathA maMdAgni, khAMsI ane zvAsane haNanAra che. AmalInA guNa, 137 amlaM hi cAmlIphalamAvipakkaM tadastrapittAmakaraM vidAhi / vAtAmaye zUlagade prazastaM pakkaM tathA zItaguNopapannam // kavi muLA / *AMmalInuM kAcuM phaLa, khATuM hoyache. e kAcuM phaLa khAdhuM hoya to te raktapitta ane Amaroga upajAveche tathA jAramAM dAha utpanna kareche. AMmalInuM pAkuM phaLa vAyunA rogamAM ane zuLa rAgamAM hitakara che, kemake te zIta guNavALuM che. drAkSanA guNa, drAkSAphalaM madhuramamlakaSAyayuktaM kSAreNa pittamarutAM kaphahAri zIghram / zreSThaM nihanti rudhirAmayadAhazoSamUrcchAjvarazvasanakA savinAzakAri // iti drAkSAguNAH / drAkSanuM phaLa madhura, khATuM, ane turUM che. te kSAra sAthe khAvAthI pitta, vAyu ane kaphane tatkALa haraNa kareche. vaLI te lohInA rAga, dAha, zoSa, mUrchA, tAva, zvAsa ane khAMsIne haNe evI zreSTha che. For Private and Personal Use Only 1 cArmomAM 6. pra. 1 sI. * pra. 3 jI mAM A guNNA AMmaLAMnA guNa bhegA lakhyA che, temAM AMmalIne ThekANe AMmaLAM grahaNa karyo che.
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 hArItasaMhitA. nAriyelanA guNa nArikeraM sumadhuraM guru snigdhaM ca zItalam / hRdyaM saMvRhaNaM bastizodhanaM raktapittanut // viSTambhi pakkaM matimannapakvaM kaphavAtalam / bRMhaNaM zItalaM vRSyaM nArikeraphalaM viduH // iti naarikerphlgunnaaH| nAriyela ati madhura, bhAre, snigdha, , hRdayane hitakara, pauSTika, bastine zuddha karanAra ane raktapittane nAza karanAra che. he buddhimAna putra! te pAkuM hoya tyAre maLane thaMbhAvanA che ane kAcuM hoya tyAre kapha tathA vAyune utpanna karanAra che. vaLI te vIrya vadhAranAra, huM ane puSTi ApanAra che. keLAnA guNa hRdyaM manozaM kaphavRddhikAri zItaM ca santarpaNameva balyam / raktaM sapittaM zvasanaM ca dAhaM rambhAphalaM hanti sadA narANAm // apakkasaMgrAhi ca zItalaM ca kaSAyakaM vAtakaphau karoti / viSThambhi balyaM guru durjaraM ca AraNyarambhAphalameva tadvat // rUti vIraguNa: . keLAM hRdayane hitakara, manane AnaMda ApanAra, kaphane vadhAranAra, ThaMDa, dhAtuone vasa karanAra, baLa ApanAra, tathA manuSyonA raktapittane, zvAsane ane dAhane haNanArAM chekAcAM keLAM maLane grahaNa ka. ranAra, ThaMDA, turA, ane vAyu tathA kaphane utpanna karanArAM che. jaMgalI keLAM maLane rokanAra, baLa ApanAra, bhAre, ane pacavAne kaThaNa che. koThanA guNa kapitthaM madhuraM cAmlaM kaSAyaM vizadaM guru / kAsAtisArahRdrogacchardikaMThAmayApaham / iti kapitthaguNAH / keTha madhura, khATuM, turuM, lohIne nirmaLa karanAra, bhAre tathA khAMsI, For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya sattaramA atisAra, hRdayanA roga, ulaTInA roga ane kaMdanA rAgane nAza karanAra che. khajUranA guNa 'madhuraM zItalaM grAhi kaSAyaM vizadaM guru / apakkaM kharjUraphalaM tridoSazamanaM matam // snigdhaM vRSyaM samadhuraM kharjUraM raktapittanut / pakkameva hitaM zreSThaM tridoSazamanaM param // iti kharjUraguNAH / kAcuM khAra madhura, ThaMDuM, maLanuM grahaNa karanAra, tu, lohIne sAk karanAra ane bhAreche. vaLI te tridoSane zamAvanArUM che ema paNa mAneluM che. pAkuM khajUra snigdha, vIryajanaka, madhura, raktapittane nAza karanArUM, tikara, zreSTha, ane tridoSane nAza karavAmAM uttama che. seApArInA guNa kaSAyamadhuraM bhedi pUgaM pittakaphApaham // iti pUgaguNAH / sopArI turI, madhura, maLanuM bhedana karanAra ane pitta tathA kane dUra karanArI che. nAgaravelanA guNa nAgavallIdalaM hRdyaM sugandhi kaphavAtajit // 139 iti tAmbUlaguNAH / nAgaravelanAM pAna hRdayane hitakara, sugaMdhavALAM tathA ka ane vAyune maTADanArAM che. kAthAnA guNa khadiraH kaphapittaghnaH kaNThyaH kuSThanibarhaNaH / kAyA athavA kherasAra kapha tathA pittanA nAza karanAra, kaMThanI zuddhi karanAra ane kADhano nAza karanAra che. For Private and Personal Use Only 1 A be lITI prata 1 lI mAM nathI. 2 A ane A pachIne khInne bhAga prata 2-3 mAM nathI.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140. hArItasaMhitA. cUnAnA tathA tAMbUlanA guNa cUrNakaM pittahRt tIkSNaM tAmbUlaM kaphavAtajit // saMyogAt surasaM svAdu mukhavairasyanAzanam / dantasthairyakaraM zoSapInasAmayazAntikRt // rAgapATavasaMzuddhisvarakAntikaraM matam / kaNTyaM rucyamurasyaM ca phalakapUrasaMyutam // iti scuurnntaambuulgunnaaH| ane pittane nAza karanAre tathA tINa che. tAMbUla (pAnanuM bIDuM) kapha ane vAyune nAza karanAruM che. kAze, cuno, sopArI, vagerenA saMgathI tAMbUla sArA rasavALuM, madhura ane mukhanI virasatAne nAza karanAruM thAya che. vaLI te dAMtane sthira kare che ane zeSa tathA pInasaroganI zAMti kare che. phaLa ane kapUra sahita tAMbula mukhane raMga Ape che, iyine capaLatA Ape che, kaMTha vagerenI zuddhi kare che, svarane sudhAre che, kAMti Ape che, kaMThane phAyado kare che, rUci utpanna kare che ane dayane hita kare che. iti AtreyabhASite hArItottare phalavargo nAma saptadazo'dhyAyaH / assttaadsho'dhyaayH| madhu varga, ato vakSyAmi mAkSIkaM trividhaM zRNu putrk!| bhrAmaraM sAracaM kSaudraM teSAM vacmi guNAguNam // he putra! have huM tane madhanA guNadoSa kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. madha traNa prakAranuM che. vananA bhamarA je madha kare che te bhrAmara athavA bhamariyuM madha kahevAya che. saradhA nAmanI madhamAMkhoe karelA madhane sAragha athavA mahuDiyuM madha kahe che. ane jhINuM madhamAMkhoe jhADanA For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya aDhArame. 141 * pilANamAM karelA madhane kSaudra athavA ghusiyuM ke ciyuM madha kahe che. e traNe prakAranA madhanA guNadoSa huM tane kahuM chuM. bhamariyA madhanA guNa zItaM kaSAyaM madhuraM laghu syAt sandIpanaM lekhanameva zastam / saMzodhanaM ca vraNazodhanaM ca saropaNaM hRdyatamaM ca balyam // tridoSanAzaM kurute ca puSTiM kAsakSaye vA kSataje ca chadauM / hikAbhrame zoSaNapInasAnAM raktapramehe zvasanAtisAre // raktAtisAre ca sapittarakte tRNmohahRtpArzvagade'pi zastam / netrAmaye vA grahaNIgade vA viSe prazastaM bhramazcitaM yat // iti bhramaramadhuguNAH / bhamariyuM madha ThaMDuM, turuM, madhura ane halakuM che. te jaTharAgnine pradipta karavAvALuM tathA zarIramAMnA doSanuM lekhana karavAmAM uttama che. vaLI te maLanuM zodhana karanAra, traNane sApha karanAra ane aMkura ANanAra, hRdayane hitakara ane baLa ApanAra che. te traNe doSano nAza kare che ane puSTi kare che. khAMsImAM, kSayarogamAM, uraHkSata kAsamAM ke lehInI ulaTI thatI hoya te ragamAM, hikAnA rogamAM, bhramaragamAM, zeSarogamAM, pInasaragamAM, raktapramehamAM, zvAsarogamAM, atisAramAM, rakatAtisAramAM, pittarakatamAM, tRSAgamAM, meharagamAM, hRdayanA rogamAM ane pAsanA regamAM hitakara che. vaLI netrarogamAM, grahaNIgamAM ane viSa regamAM paNa bhamarAoe ekaThuM kareluM bhariyuM madha hitakAraka che. bhrAmara ane sau madhamAM taphAvata, bhrAmaraM saghana jADyaM bhUyiSThaM madhuraM ca yat / kSaudraM vizeSato jJeyaM zItalaM laghu lekhanam // bhamariyuM madha jADuM, ghana, ane atizaya madhura hoya che. kSaudra athavA ghuziyuM madha ThaMDuM, halakuM ane doSanuM lekhana karanAruM che. 1 Te. p. 1 zrI. 2 sattAtisA. pra. 1 jI. - - - For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 142 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. sArtha madhanA guNa tasmAllaghutaraM rUkSaM sAraghaM nAtizItalam / kAse kSaye prazastaM syAt kAmalAzavinAzanam // nAtizItaM na ca laghu dIpanaM balakunmatam / atIsAre netraroge kSate vA kSataje hitam // sarA nAmanI madhamAMkhAe kareluM mahuDiyuM madha kSaudra madha karatAM halakuM ane rUkSa hAya che tathA atizaya ThaMDuM hotuM nathI. e madha khAMsImAM ane kSayarogamAM hitakara che. vaLI kamaLAne ane arcane nAza phareche. A madha atizaya zItaLa nathI ke atizaya halakuM nathI, paNa jarAgnine pradipta karanArUM ane baLa ApavAvALuM che. e madha atisAranA rogamAM, netra rogamAM, kSata regamAM ane lohI vikAramAM hitakAraka che. bhrAmarAdi adhanA utpatti sthAna. bhrAmaraM vRkSasaMsthAne viTape sArakhaM bhavet / randhre tu koTare vApi kSaudraM tatra prazasyate // bhariyuM madha jhADaupara thAyache. sAradha madha jhADanI DALiyA upara thAyache. ane ziyuM madha jhADanA peAlANamAM ke bAkAMmAM thAyache. te vakhANavA lAyaka che. iti AtreyabhASite hArItottare madhuvargo nAma aSTAdazo'dhyAyaH / ekonaviMzo'dhyAyaH / madya varga. surAnA prakAra gauDI mAdhvI tathA paiSTI niryAsA kathitAparA / iti caturvidhA jJeyAH surAstAsAM prabhedakAH // bhedena dvAdaza proktAH surAH sauvIrakAstathA / 1 rahyuM. ma. 1 sI. 2 se. . 1 hI. For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya ogaNIzame, 143 surA athavA madhanA mukhya cAra prakAra che. geDI, mAdhvI, pachI ane nirmAtA. dhAvaDInAM phUla ane goLa vagerethI je surA thAya che te gauDI kahevAya che. mahuDAnAM phUla vageremAMthI je thAya che te mAdhvI kahevAya che. java vagere dhAnyamAMthI je bane che te pachI kahevAya che. ane tADa vagere jhADamAMthI je rasa jharape che te nirvAsarUpa surA kahevAya che. e surAnA vizeSa bheda have kahiye chiye. surA ane sauvIra (javanI kAMjI vagere) nA bAra bheda che. geDI surAnA bheda, zIdhu gauDI ca matsyaNDI guDena prbhvaastryH|| gaLathI utpanna thayelI surAnA traNa bheda che. zIdhu, gauDI ane maTyuDI. seraDInA rasane khATe karIne je surA banAve che tene zIdhu kahe che. goLamAMthI banAvelI surAne gauDI, ane sAkaramAMthI banAvelI surAne matsyaDI kahe che, mAdhI surAnA bheda, mAdhvIkaM madhukaM mAdhvaM madhunA saMyutAH suraaH| mAdhvIka, madhuka ane mAdhya, e traNa mAdhvI surAnA bheda che. e surAmAM puSparasa mizrita hoya che. e traNe jAtanI surAo mahuDAnA puSpamAMthI banAve che paNa banAvaTamAM phera hovAthI traNa judA prakAra kathana karelA che. pichI surAnA bheda, paiSTIpvariSTajAtaM tu tnnddulprbhvaastryH|| pachI surAmAM sadhaLA prakAranA ariSTano samAveza thAya che, tathA khA, java, vageremAMthI banAvelI surAne paNa samAveza thAya che. jUdI jUdI banAvaTa uparathI enA traNa bheda che. * jUdA jUdAM auSadhe kavAtha karIne tene yaMtramAM nAkhIne temAMthI je magha kADhavAmAM Ave che tene pachI surA kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 hArItasaMhitA. niyIsA surAnA bheda, mRdvIkArasasambhUtA tADamADarasodbhavA / niryAsA sA tu vijJeyA tAsAM vacmi guNAguNam // drAkSanA rasamAMthI utpanna thayelI, tADanA rasathI banelI ane tADa athavA nALiyerInA rasathI banelI, e traNa prakAranI surAne niyaMsarUpa suro jANavI. have te surAnA guNadoSanuM kathana karuM chuM. zIdhu nAme maghanA guNa zIdhuH kaSAyAmlakamAdhuro vA sandIpano bhedi mlaapmrdii| aamaatisaaraanilpittshuulshlessmaamyaarthiigrhnniigdnH|| rUti mAgu zI nAme magha turuM, khATuM, madhura, jaTharAgnine pradIpta karanAra, maLanuM bhedana karanAra ane maLane nAza karanAra che. vaLI te AmatIsAra, vAyu, pitta, zULa, kaphanA roga, arza, ane grahaNanA rogane nAza karavAvALuM che. geDI surAnA guNa gauDI kaSAyA madhurAmlazItA sandIpanI zUlamalApahantrI / hRdyA tridoSaM zamayatyajIrNapANDAmayArzaHzvasanaM nihanti // rUti gaurIsukuLa: . geDI surA turI, madhura, khATI, ThaMDI, jaTharAgnine pradipta karanAra, zULane ane maLane nAza karanAra, hRdayane hitakara, tridoSane zamAvanArI ajIrNane zamAvanArI, tathA pAMDuroga, arNaroga ane zvAsaregane haNanArI che. sAkaranI surAnA guNa harati malacayaM vA dIpanI pANDumehAn laghumadhurasuzItA rocanA pitthntrii| jarayati sakalaM vA pItamannAdikaM vA zvasanarudhirakAsAn hanti vA kAmalAM ca // iti zArkarasurAguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya ogaNIzame. 145 sAkaranI banAvelI surA maLanA samUhane nAza kare che, jaTharAgnine pradipta kare che tathA pAMDuroga, ane pramehane hare che, vaLI te halakI, mane dhura, atizaya ThaMDI, rUcikara ane pittanAzaka che. khAdheluM pIdheluM sarva te pacAvI de che tathA zvAsa, raktanA raMga, khAMsI ane kamaLAne maTADe che. mAdhavIka surAnA guNa mAdhvIkaM zItalAmlaM madhuramapi kaSAyoSNakaM nAticoktaM hanyAtpittAmayArzaHzvasanamapi tathA cAtisArapramehAn / zUlAnAhopamarda jarayati sakalaM dIpayatyagnisAtmya hanyAdvAtAmavAtaM vamanamapi tathA hanti sarvAMzca rogAn // . rUti mAdhyAtriguNa: . mAdhvIka nAme madha ThaMDuM, khATuM, madhura ane turuM che. te bahu garama nathI. te pittanA rogane, ane, zvAsane, atisArane ane pramehane maTADe che. vaLI te zULa tathA piTa caDhavAnA rogane nAza kare che, tathA khAdhelA saghaLA padArthone pacAve che. te jaTharAgnine pradipta karI mAphaka kare che, AmavAtane haNe che, vAyune, vamanarogane ane bIjA saghaLA raMgane haNe che. sAmAnya surAnA guNa kaSAyA madhurA cAmlA surA saMdIpanI matA / kAsArzIgrahaNIzUlamUtrarogavinAzinI // iti surAguNAH / sAmAnya surA turI, madhura, khATI, jaTharAgnine pradipta karanArI, tathA khAMzI, arza, grahaNI, zULa, ane mUtra rogane nAza karanArI che. pachI surAnA guNa paiSTI saMdIpanI rucyA kphkdvaatnaashinii| pittalA pANDurogANAM kAriNI bahudhA matA // ta TT: / paichI sura agnine pradipta karanArI, rUcijanaka, kaphane utpanna kara 23 For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 hArItasaMhitA. nArI, vAyune nAza karanArI, pitta upajAvanArI ane ghaNuM karIne pAMDa reganI utpatti karanArI che. mahuDAnI surAnA guNa vAtapittakaro rUkSaH kaSAyo vizado guruH| zleSmalo bhedano grAhI mUtrakRcchaziro'tikRt // rUti madhUmakSagamacaTTER mahuDAnAM phUlamAMthI je surA banAvavAmAM Ave che te vAyu tathA pittane utpanna karanArI, rUkSa, turI, lehIne sApha karanArI, bhAre, kapha karanArI, maLanuM bhedana karanArI, jhADAne kabaje karanArI, tathA mUtrakRccha ane mAthAnI vedanAne utpanna karanArI che. tADI vagerenA guNa zleSmadoSakarA vRSyA vAtalA zleSmavardhanI / kAsahRllAsavidhvaMsIkaraNA tADamADikA // tADa, khajUrI, nALiyerI, vagere vRkSamAMthI je rasa nIkaLe che te khATa thavA pachI kerI thAya che tethI tene surA nAma ApeluM che. e surA kaphanA rogane utpanna karanArI, vIryajanaka, vAyu upajAvanArI, kapha vadhAranArI tathA tathA khAMzI ane eDakAranA rogano nAza karanArI che. auSadhamAM jelI surAnA guNa cUrNepi ca kaSAyepi yogayuktA surA hitaa| bahudoSaharA caiva zleSmaroge vizeSataH // surAne cUrNamAM ke kavAthamAM yuti pUrvaka meLavelI hoya tyAre te ghaNuM doSane haranArI ane hitakAraka thAya che. vizeSa karIne kaphanA rogamAM te phAyado Ape che. madha kone hitakara nathI. bhramajvarAture zoSe zophapANDAmaye kSaye / tamaH klame'pasmAre ca pathi kSINe bhrameSu ca // 1 nuta. p. 1 sai. 2 zrama. v. 1 sI. 3 mateH rame. pra. 1 TI. 4 ca pakSANAM ca bhramiSu ca. pra. 3 jI. kSemAMthI) zvara tAkI kerI thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vizame. 147 zrAnte vA viparIte vA sarpadaSTe jalodare / raktapitte tathA zvAse vAruNI na hitA matA // je purUSane phera AvatA hoya tathA te sAthe tAva Avato hoya, jene zeSa roga thaye hoya, jene seje, pAMDa ke kSayaroga thayo hoya, jene AMkhe aMdhArAM AvatAM hoya, je zarIre zithila thaI gayo hoya, jene apasmAra roga , je mArgamAM thAkela haya, jene cakarIne vyAdhi hoya, je kAma karIne zramita thaI gayo che, jeNe jhera pIdhuM haiya, jene sApa karaDyo hoya, jene jaLadarano vyAdhi thayo hoya, jene raktapittane rega thayo hoya tathA jene zvAsane rega hoya tene mahitakAraka nathI. iti AtreyabhASite hArItottare madyavargo nAma ekonaviMzo'dhyAyaH / viNsho'dhyaayH| copagA pazuone mAsavarga, pazupakSIonI jAte khuriNaH zRGgiNazcaiva nakhino'nye prkiirtitaaH| zvApadAH pakSiNazcAnye matsyAzcAnyaH sriisRpaaH|| jalecarA jalAdhArA grAmAraNyanivAsinaH / anUpA jAGgalA jIvAstathA sAdhAraNAH pare // * vedyanI paddhati pramANe sarva padAthonA guNadoSanA prakaraNamAM mAMsanA paNa guNadeva lakhavA joIe tethI ahIM lakhyA che. paraMtu samajIoe jANavuM joIe ke mAMsa bhakSaNa meTA pAparUpa che. pArakA prANa laIne potAnA prANanuM piSaNa karavuM e je bIje karyo adharma hoya? sarva dhamovALA ane sarva zAstrovALA dayAne sarvottama gaNe che. mAMsa bhakSaNa dayAthI virUddha che e te spaSTa ja che. bIja dhAnya vagere padArthomAM paNa mAMsa jevA guNa rahelA che mATe tethI nirvAha karIne mAMsane sarvathA tyAga kara yogya che. J. R. For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 148 hArItasaMhitA. keTalAMka pazu kharIvALA, keTalAMka zIMgaDAMvALA ane keTalAMka nakhavALA che. keTalAMka zikArI pazu che, keTalAMka pAMkhAvALAM prANI che, keTalAMka mAMlAMnI jAtanAM prANI che, keTalAMka peTe cAlanArAM prANI che, keTalAMka jaLacara prANI che, keTalAMka jaLamAMja jIvanArAM prANI che, keTalAMka gAmamAM ane keTalAMka araNyamAM rahenArAM prANI che, temaja keTalAMka AnUpa dezamAM, keTalAMka jAMgaladezamAM ane keTalAMka sAdhAraNa dezamAM rahenArAM prANI che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zIMgaDAMvALAM prANIo. mRgarururathacitrAGgAstathA gaNDakAzca vanagavayamahiSyAH zUkarAdyAzca yespi / bhavaMti vividhavarNAH zRMgiNI grAmavAsA 'api gaditagajAdyAH zRMgiNI grAmakAdyAH // harijI, rahiSa jAtane mRga, citravarNano mRga, geMDo, jaMgalI suvara, jaMgalI pADA, jaMgalI bhUMDa, e sarve jaMgalanA zIMgaDAMvALAM prANI che, (temAM suvara ane bhUMDa e be zIMgaDAM vagaranA che). e vinA khAM keTalAMka prANI jee gAmamAM vaseche ane jemane zIMgaDAM che te jUdA jUdA varNanAM hoyache. tathA bakarA vagere zIMgaDAMvALAM prANI je gAmamAM raheche temane paNa zIMgaDAMvALAM prANIonA vargamAM gaNelA che. kharIvALAM prANIo zUkaracchikarAdyAzca khuriNo vA bhavantyamI / savara ane chIMkArAM vagere prANIe kharIvALAM kahevAyache. nakhavALAM prANIo. zazakAH zalakI godhAmArjArAdyA nakhAyudhAH // sasalA, zAhuDI, ghA, bilADI, vagere nakharUpI AyudhavALAM prANI jANavAM. peTe cAlanArA prANIo. sarpamatsyAdikA ye ca te vijJeyAH sarIsRpAH / 1the vananAyAzra. pra. 1 oN. For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya vIzamA. sApa, mAchalAM, vagere prANIe peTe cAlanArAM jANavAM. ArRSa prANI, matsya maMgurakAdyA ye kacchapA dardurAdayaH // haMsasArasacakrAdyAH 'kapiJjalakamudgalAH / AnUpAste tu vijJeyAH zleSmalA vAtakopanAH // jaLathI vyApta pradezane Apa kaheche. mAMchalAM, maMcura nAme matsya, kAcabA, deDakA vagere, temaja haMsa, sArasa, cakravAka, kapiMjala nAme pakSI ane mudgala nAme matsya, e sarve prANI AnUpa sthaLamAM rahenArAM tathA ka karanArAM ane vAyune kApAvanArAM jANavAM. jAMgaladezamAM vasanArAM prANIo. zazalAvakavArtA kagodhAhariNakUTakAH / chikkarAdyAstathAnye'pi tittirAdyAzca pakSiNaH // bhAradvAjAstathA zyenA mUSakA 'vanacAriNaH / ityete jAGgalA jIvA ye jalena vinA sthitAH // zazalAM, lAyarAM, vanacakalAM, dheA, haraNa, sAvara, tathA chIMkArAM vagere khIjAM prANI ane tetara vagere pakSIo e jAMgala pradezamAM rahenArAM prANI che. vaLI kAkaDiyA kuMbhAra, khAja, ane jaMgalamAM karanArA udara epaNu jaMgala prANIo che. teo jaLa vagaranA pradezamAM raheche. sAdhAraNa dezamAM rahenArAM prANI, zUkarA mRgazalAdyAH salilAzayamAzritAH / makarAdyAzca gaNDIMgA gavayAzca tathApare / 149 For Private and Personal Use Only mahiSAdyAzca ye caiva te ca sAdhAraNA matAH // sUvara, haraNa, zAhuDI, jaLAzayamAM rahenArA bhagara vagere, geMDA, ane evAMja khIjAM prANI, tathA pADA vagere, e sarve sAdhAraNa pradezamAM rahenArAM prANI che. 1 piMjJatumULA: ma, 1TI. 2 pUrva. ka.1tI. rU vALA:, ma, 1sI.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 hArItasaMhitA. jaLacara prANuo, 'gujaramA vAvAshvrttkpik,gaa aadidaatyuuhhNsaaH| jalakaraTakapiMgAH sArasASTiTTibhAdyA jalacarakathitAste bhAsakAH khaMjarITAH // karaDhoka pakSI, bagalA, haMsa, kAgaDA, kaMkapakSI, cakorapakSI, caraTa pakSI, koyala, dhUmpATapakSI, bagalI, jaLa kAgaDe, haMsa, jaLamAM pharanAre bekaDe, kALavaTapalI, sArasa, TIMTaDI, bhAsa, ane cAsapakSI vagere prANIo jaLacara kahevAya che. grAmavAsI pazuo, ityete jalajA jIvAH sthalajAH sthalacAriNaH // gajavAjitathoSTrAzca mAhiSAH saurbheykaaH| kharazUkarameSAzca shvaanmaarjaarmuusskaaH| ityete pazavo jJeyA grAmavAsanivAsinaH // upara kahyA te jaLamAM utpanna thayelA ane jaLamAM nirvAha karanArA) prANI che. have je prANa sthaLamAM utpanna thayelA tathA sthaLa upara pharanArA che te kahIe chIe, hAthI, ghoDA, uMTa, pADA (bheze), vAcharaDA, gadheDA, bhUMDa, gheTA, kUtarA, bilADA, udara, e sarve prANIo gAmamAM vasanArA pazu jANavA. grAmavAsI pakSIo, kukuTaH kalavikazca pArAvatakapotakAH / pakSiNo grAmacArAzca vacmi caiSAM guNAguNam // kukaDA, cakalA, kabUtara, halA, e vagere pakSIo gAmamAM vasanArAM che. have e sarvenA guNadoSanuM kathana karIe chIe. 1 kurarakkamakarAH kaMkacaTakapika gasArasAH ADidAtyUhahaMsA jalakaraTikapiMgaTiTibhAdyAzca // jalecarAvihaMgAste khajarITAzca mAsakAH pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vIza. 151 haraNanA mAMsane guNa, GgiNAM hariNaH zreSTho balyo rocndiipnH| tridoSaghno laghuH pAke madhuro jvariNAM hitH|| kSate kSayArzasoH pANDAvarocakanipIDite / kAsazvAsAturANAM ca eNamAMsaM sukhAvaham // ityeNamAMsaguNAH / zIMgaDAMvALAM prANIomAM hariNa zreSTha che. tenuM mAMsa baLa Ape evuM, rUcijanaka, jaTharAgnine pradipta karanAruM, tridoSane haranAruM, halakuM ane vipAkAvasthAmAM madhura che. tAvavALAne hitakara, kSata thayelAne, kSayavAbAne, arzavALAne, pAMDurogIne, arocaka regathI pIDAyalAne, tathA khAMsI ane zvAsa rogavALAne haraNanuM mAMsa sukha upajAvanAruM che. citrAMganA mAMsanA guNa citrAGgo vAtazamano bRMhaNo balakRnmataH / zleSmalaH kathito vApi durjaro medvrdhnH|| phati triApunaH | citrAMga nAme haraNanuM mAMsa vAyune zamAvanAra, zarIrane puSTa karanAra, ane baLa ApanAra che. vaLI te kaphane utpanna karanAra, durjara ane medane vadhAranAra che. chIMkArAnA guNa chikkaro laghu bRhI ca madhuro doSanAzanaH / tulyo hariNamAMsasya jvaripvapi prazasyate // ta fcharLA. . chIMkA nAme prANI che, tene bhaMkara kahe che. e haraNa jevuM hoya che paNa tene zIMgaDAM hetAM nathI. tenuM mAMsa halakuM, pauSTika, madhura, vAtAdi doSane nAza karanAruM, haraNanA mAMsa jevA guNavALuM ane tAvamAM paNa hitakara che. For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org para hArItasaMhitA. hitanA guNu, rohito bRMhaNazcaiva vibandhI durjaro ghanaH / jvariNAM viSamAgnInAmatIsAreNa vAsayet // iti rohitaguNAH / rohita nAme eka jAtanA mRganuM mAMsa pauSTika che. te maLane mAMdhanAra, pacavAne kaThaNa ane dhana che. je purUSane tAva AvatA hoya tathA jenA jar3arAzimAM viSamatA thai gaI hAya tene e mAMsa atisArano roga utpanna karIne du:kha che. geMDA vagerenA guNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathaiva gaNDagavayamahiSoSTraturaGgakAH / aafaya ferrer 'vAtalAca prakIrtitAH // teja pramANe geMDA, pADA, uMTa, gheADA, vagerenAM mAMsa paNa jhADAne kAja karanAra, bhAre, snigdha ane vAyu utpanna karanArAM che. sUvaranA mAMsanA guNa, zaukaraM rocanaM vRSyaM durjaraM zramanAzanam / vAtalaM pittazamanaM rucidaM dhAtuvardhanam // iti zUkaramAMsaguNA: / varanuM mAMsa rUci utpanna karanAra, vIryajanaka, pacavAne kANu, thApho nAza karanAra, vAyu upajAvanAra, pittane zamAvanAra, rUci utpanna karanAra ane dhAtune vadhAranAra che. sasalAnA mAMsanA guNa, zazako jAGgalazreSTho laghurvRSyazca dIpanaH / rucikRttarpaNo balyastridoSazamano mataH // jvare ca pANDuroge ca kSaye kAse gudAmaye / rAjayakSmaNi pANDau ca tathAtIsAriNAM hitaH // iti zazakramAMsaguNA: / 1 vAtAkhyuM. pra. 1 hauM, s vAtamAM. ma. 1 hI. For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAnaadhyAya vIzame. 153 jaMgalanA prANIomAM sasale zreSTha che. tenuM mAMsa halaka, vIryajanaka, jaTharAgnine pradipta karanAruM, rUci utpanna karanAruM, dhAtuone tRpta karanAruM, baLa ApanAruM, ane trideSane zamAvanAruM che. javara rogamAM, pAMDuraMgamAM, kSayaregamAM, khAMsImAM, gudAnA rogamAM, rAjyakSAmAM, pAMDurogamAM ane atIsAragamAM te hitakara che. zAhuDInA mAMsanA guNa, zallako bRMhaNo balyaH snigdho vRSyo rucipradaH / vAtamleSmaharo hRdyo madhuro dhaatuvrdhnH|| iti shllkmaaNsgunnaaH| zAhuDInuM mAMsa pauSTika, baLa ApanAra, snigdha, viryajanaka, rUci ApanAra, vAyu tathA kaphane haranAra, hRdayane hitakara, madhura ane dhAtunI vRddhi karanAra che. rIMchanA mAMsanA guNa zalyako bRMhaNo balyaH snigdho vRSyo ruciprdH| vAtalaH kiMciddhAtUnAM vardhano madhuro dhanaH // phati rAlyAnA gunA rIMchanuM mAMsa pauSTika, baLa ApanAruM, sneyukta, virya utpanna karanAra, rUci upajAvanAra, lagAra vAyujanaka, dhAtuone vadhAranAra, madhura ane ghana che. ghAnA mAMsanA guNa raktapittaharA vRSyA snigdhA madhurazItalA / zvAsakAsaharA proktA godhA cAoMhitA balA // rUti pAmasaTT: ghonuM mAMsa raktapittane haranAra, vIryajanaka, snigdha, madhura, tuM, zvAsa ane khAMsIne haranAra, arza regavALAne hitakara ane baLa ApanAruM che. 1 siruM. ka. 2-3. 2 ti mAMsariguNa: pra. 2-3. For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 hArItasaMhitA. uMdaranA mAMsanA guNa snigdho balakaraH zukravardhano madhuro lghuH| durnAmakrimidoSaghno vAtahArI ca muusskH|| iti mUSakaguNAH / udaranuM mAMsa snigdha, baLa ApanAruM, vIryane vadhAranAruM, madhura, halakuM, arza ane kamiregane maTADanAruM tathA vAyune haranAruM che. iti AtreyabhASite hArItottare catuSpadAnAM mAMsavargo nAma viMzo'dhyAyaH ekaviMzo'dhyAyaH / sthaLacara pakSIone mAMsa varga. lAvAnA mAMsane guNa, pakSiNAM ca mahAzreSTo lAvako jAGgalAtmajaH / saMgrAhI dIpanaH proktaH kaSAyo madhuro laghuH / tathA vipAke madhuraH sannipAte'tipUjitaH // iti laavkmaaNsgunnaaH| jelanA putra arthAta jaMgalamAM janma pAmelA lAva (lAvavuM) nAme pakSInuM mAMsa ati zreSTha che. tenuM mAMsa maLanuM grahaNa karanAra, jaTharAgnine dIpAvanAra, turuM, madhura, halakuM, pAkAvasthAmAM madhura ane sannipAta rogamAM ghaNuM vakhANavA lAyaka che. tetaranA mAMsanA guNa tathaiva tittiro vRSyo medhAgnibalavardhanaH / sarvadoSaharo 'balyo lAvataH samatA guNaiH // vArtAko vizado vRSyo yathA lAvastathaiva ca / 1 balAkA. pra. 1 lI. 2 mA me dI kSepa rAyache. For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya ekavIzamA. kRSNagauraprabhedAzca zreSTho gaurava tittiraH // tRtIyastittirA'nyo'pi sAmAnyo guNalakSaNaiH / iti tittiraguNAH / lAvAnI peThe tetara pakSInuM mAMsa paNa pauSTika che. vaLI te muddhine, jArAgnine ane baLane vadhAranArUM, sarva doSane haranArUM, ane lAvAnA mAMsanA guNa jevA guvAluM che. tetaranuM mAMsa lohIne svaccha N karanAra, vIryajanaka, tathA lAvAnA jevuMja che. kALuM ane gorUM evA e prakAranuM tetara thAyache temAMthI gArUM tetara zreSTha che. trIjuM paNa eka prakAranuM tetara thAyache tenA guNu upara kahelA tetaranA jevAja che. nIlA mAranA guNa, medhAvRddhi srotasAM ca karotyudghATanaM zikhI / savAtalo'tibalakaDUnaH kiMcidrasAyanaH // iti nIlamayUraguNAH / mAranuM mAMsa muhana vadhAre che tathA sAranAM kAna nAka vagere chidrone khullAM kareche. e mAMsa vAyujanaka, atikhaLa ApanArUM, ghana ane kAMika rasAyana ( eTale jarAvasthA ane vyAdhi e mene nAza karanArUM che. bIjA mAranA guNa, 1 susnigdhaH zleSmalo vRSyo ghanaH zukravivardhanaH mAMsavRddhikaro balyo dvitIyazca mayUrakaH // 155 iti dvitIyamayUraguNAH / bIjA prakAranA mera je zarIre vicitra hAyache tenuM mAMsa atizaya snigdha, ka* kartA, pauSTika, dhana ane vIryane vadhAranArUM che. vaLI te mAMsanI vRddhi karanArUM, ane baLa ApanArUM che. phUMkaDAnA mAMsanA guNa, tathaiva kukkuTo jJeyo madhurazca guNAtmakaH // iti kukkuTaguNAH / For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 hArItasaMhitA meranI peThe kUkaDAnuM mAMsa paNa madhura ane guNakArI che. helAnA mAMsanA guNa, kapoto bRMhaNo balyo vAtapittavinAzanaH / tarpaNaH zukrajanano hito tRNAM ruciprdH|| ti zataguNAH | hovAnuM mAMsa zarIrane puSTa karanAra, baLa ApanAra tathA vAyu ane pittane nAza karanAruM che. vaLI te dhAtuone tRpta karanAra, vIryane utpanna karanAra, purUne hitakara ane rUci ApanAruM che. kabUtaranA mAMsanA guNa tathA pArAvato zeyo vAtazleSmakaro guruH / kabUtaranuM mAMsa vAyu ane kapha upajAvanAruM tathA bhAre che. hArItanA mAMsane guNa balyo vRSyA'tihAcakRttathA hArItako mtH|| hArIta nAme pakSInuM mAMsa baLa ApanAra, vIryajanaka, ane ati rUci utpanna karanAra che. pitaka vagerenA guNa 'potakI bhaGgikA kSudrA tathA ca kunaTI mtaa| ete tulyaguNA jJeyA lghuvaataaphaarinnH|| pitA, bhaMgikA, kSudrA tathA kunaTI, (e nAmanAM pakSIo che, paNa prasiddha nathI) e sarve pakSIonuM mAMsa samAna guNavAnuM, halakuM ane vAyunuM haraNa karavAvALuM che. kakaliyAnA guNa, laghuzca kRkaro jJeyaH kAyAgnervardhano bhRzam / tathA laghurvAtaharaH kASThakUTo'gnivardhanaH // 1 A be lITI. pra. 2-3 mAM nathI. 2 laghuzukrakaro jJeyaH kAyAgnidhyuSiNo vRSaH pra. 2-3 For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya ekavIza. 157 kaLi nAme pakSI je lAkaDAM kece che, tenuM mAMsa halakuM ane jaTharAgnine atyaMta vadhAranAruM che. temaja kASTakUTa nAme bIjI kakaLithAnI jAta che tenuM mAMsa paNa halakuM, vAyune haranAruM ane jaTharAgnine vadhAranAruM che. cakora ane menAnA guNa vAtazleSmAdhiko jJeyaH zItalaH zukravardhanaH / azmarI hanti vizado 'balakRnmAMsatakSaNaH // cakoro'tha tathA zArI samo doSaguNAguNaiH // ti vararAjuor: cara pakSInuM mAMsa vAyu ane kaphane vizeSa utpanna kare che, vaLI te ThaMDuM, vIryane vadhAranAruM, ane lohIne sApha karanAruM che. e mAMsa patharInA rogane nAza kare che, baLa utpanna kare che tathA mAMsane kamI ke. re che. menA nAme pakSInA mAMsanA guNa doSa paNa cakoranI barAbara che. sarasaDAna guNa, krauJco vRSyo'tirucikRdazmarauM hanti ra 'goSamacchoharo vRSyo hanti kA. .. rUti sauDhALa: sarasaDA (cakravAka) athavA vahIlAM nAme pakSInuM mAMsa viryajanaka ati rUci utpanna karanAra, ane patharInA raMgane sadaiva nAza karavAvALuM che. vaLI te zeSa ane mUchane haranAra, puSTikAraka ane khAMsI tathA arUcine nAza karanAra che. keyalanA guNa kokilaH zleSmalo zeyaH pittasaMzamano mtH| iti kokilaguNAH / koyala pakSI kapha utpanna karanAra ane pittane zamAvanAra che. 1 zukravardhanaH pra.- 2-3 2 zukasArI pra. 1 lI. 3 vai nRNAm pra, 2-3 4 zoSamUrchAkaro dIpyo pra. 2-3, 14 For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 118 hArItasaMhitA. vidyutAkSanA guNa, 'vivRtAkSaritradoSano valyaH zukravivardhanaH // iti vivRtAkSaguNAH / vidyutAkSa nAme pakSI ( prasiddha nathI )nuM mAMsa tridoSane nAza karanAkuM, baLa ApanArUM ane vIryanI vRddhi karanArUM che. dharacakalInA mAMsanA guNa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grahasya caTako vRSyo balazukravivardhanaH / sarvadoSaharacApi dIpano mAMsavardhanaH // iti gRhaca mAMguNAH / gharamAM karanArAM cAMnuM mAMsa pauSTika tathA baLa ane vIryane vadhAranArUM che. vaLI te sarve doSanuM haraNa karanAra, jarAgninuM dIpana pharanAra ane mAMsanI vRddhi karanAra che. sthala mAMsavargo nAma ekaviMzo'dhyAyaH / iti AtreyabhASite hArItottare dvAviMzo'dhyAyaH / jaLacara prANIone mAMsa varga, haMsa vagerenA mAMsanA guNa, haMsaH zleSmakaro balAtirucido vRSyo guruH zItalastadvaccakrakazukravRddhijanano vRSyo'tirucyo mRduH / jJeyaH sArasakaH kaphAnilaharo vRSyo guruzcocyate vRSyo vIryavivardhanaH kaphaharaH kaGkastathA bhAsakaH // ADI vAtavikArakAsahananI balyA vRSA dIpanI 'kI cAzmarizukradopahananI tulyastathA karkaTaH / 1 vASpa hikkAnidoSaghno gulmahA zukravardhanaH pra. 3 jI. 2 krauMca pra. 2 - 3. For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya bAvIzame. 158 * ja ~ ~-~ dAtyUho marutasya nAzanakaro vRSyo balI zukrado madgaH zreSThaguNaH zramopazamanaH zukraprado vAtahA // ti nakSamataguNa: hesapakSInuM mAMsa kaphakarta, baLa ApanAra, ati rUci ApanAra, poSTika, bhAre ane ThaMDuM che. cakavAka (sarasaDAM) pakSInuM mAMsa vIryanI vRddhi karanAruM, puSTikAraka, ati ruci utpanna karanAruM ane kamaLa che. sArasa pakSInuM mAMsa kapha ane vAyune haranAruM, pauSTika, ane bhAre che. kaMka tathA cAsa pakSInAM mAMsa puSTi karanArAM, vIryane vadhAranArAM, tathA kaphane haranArAM che. ADI (bagalI)nuM mAMsa vAyunA vikArane tathA khAMsIne nAza karanAruM, baLa ApanAruM, puSTi karanAruM tathA jaTharAgnine pradipta karanAruM che. cakravAkInuM mAMsa patharInA rogane tathA vIryanA rogane nAza karanAruM che, eka (karyalA)nuM mAMsa paNa tenA jevuM ja che. cAtakanuM mAMsa vAyune nAza karanAruM, puSTi ApanAruM, baLa A panAruM tathA vIrya upajAvanAruM che. jaLakAgaDAnuM mAMsa uttama guNavALuM, thAkane zamAvanAruM, vIrya pedA karanAruM tathA vAyune haNanAruM che. meTA matsyanA mAMsanA guNa, matsyAnAM tu guruH zreSTho dIpano vAtanAzanaH / rucipradaH zukrakarazcAzmarIdoSanAzanaH // ti gurmasthaTLA: badhA maDhyamAM me matsya e zreSTha che. enuM mAMsa jaTharAgnine pradipta karanAruM, vAyune nAza karanAruM, rUci ApanAruM, vIrya utpanna karanAruM ane patharInA raMgane maTADanAruM che. zRMgI vagerenA guNa zRGgI vAtavinAzano rucikaro vRSyaH kaphano mataH - kaMTAko vizado vRSo'nalakaro vAtotkaphAnAM hitH| 1 mo sITI. ka. 1 strImAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 160 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAThIno balavRSyazukrajanano zleSmAkaroti bhRzam tasmAdrohitako hito balakaro vAtAtmakaH zleSmalaH // raMgI (zIMgaDAMvALe matsya) nAme matsya vAyuno nAza karavAvALA, rUci utpanna karanArA, puSTi karanArA ane kano nAza karanArA che. resahitaka nAme matsya hitakara, baLa ApanAra, vAyujanaka ane ka kartA che. kaMTAka nAme matsya lohIne svaccha karanArA, puSTi karanArA, jarAgnine pradipta karanAro tathA vAyuvALAne ane kavALAne hitakara che. pADIna nAme matsya baLa ApanArA, puSTi karanAro, vIrya utpanna ka ranArA, ane atyaMta kapha upAvanAro che. nAnI mAchalI vagerenA mAMsanA guNa, zleSmAkarI tu zapharI nalamInaH kaphAtmakaH / zakulI ca vizAlA ca jJeyau vAtakaphAtmakau // 'cilicImistathA jJeyo vAtalaH kaphakRnmataH / iti matsyamAMsaguNA: / nAnI mAchalInuM mAMsa kaupajAvanArUM che. naLamIna nAme mAlAnuM mAMsa paNa kakartA che. zakulI ane vizALA nAme mAchalAMnAM N mAMsA vAyu tathA kaph upajAvanArAM che. ane teja pramANe cilicimi nAme mAchalAnuM mAMsa vAyukartA ane kA upajAvanArUM che. kAcamAnA mAMsanA guNa, kacchapo madhuraH svAduH zukravRddhikaro mataH / vAtazleSmaprajanano bRMhaNo rUkSa eva ca // iti kacchapaguNAH / 1 vilaMbimatsyaM jJeyaM ca vAtapittakaphAkaram. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAna-adhyAya AvIzamA. kAcabAnuM mAMsa madhura, svAdISTa, vIryanI vRddhi karanArUM, vAyu ane ne utpanna karanAruM, pauSTika tathA rUkSa che. kulIra ( karacalA ) nA mAMsanA guNa kulIro'tibalo vRSyaH pANDukSayavinAzanaH / zophAtisAragrahaNIsthavirANAM striyAM hitaH // iti kulIraguNAH / kulIra athavA karacalAnuM mAMsa ati khaLa ApanArUM, puSTikAraka, pAMDu ane kSayarAgane nAza karanArUM tathA sAjo, atisAra ane grahaNI rAgane maTADanArUM che. e mAMsa vRddho ane strIone hitakara che. magaranA mAMsanA guNa. makaro dIpano hRdyo grAhI coSNavikArahA / mUtrAzmarINAM zamano gulmAtIsAranAzanaH // 161 magaranuM mAMsa jajharAgnine pradipta karanArUM, hRdayane hitakara, maLanuM grahaNa karanArUM, ane garamInA vikArane nAza karanArUM che. vaLI te mUtranA rogane tathA patharInA rogane zamAvanArUM ane gukSma rAga tathA atisAra rAgane nAza karanArUM che. nahi khAvAyAgya prANIo. kokaH kokilazyenazUkarakharoSTrAH zvAdayo bhallukA vyADo vai zarabhasturaMgamagajAzcAnyepi jIvA nRNAm / maNDUkAzca sarIsRpAdikagaNA ghUkAH kaliGgAzca ye kAkaH sArasazArikAH zuka ime bhakSye na zastA iti // For Private and Personal Use Only cakravAka pakSI, koyala, bAja, bhUMDa, gadheDuM, uMTa, kUtarUM, rIMcha, bagalA, zarabha pakSI, ghoDA, hAthI ane evAja bIjA jIvA purUSoe khAvA yogya nathI. vaLI deDakA, peTe cAlanArA prANIonA varganA badhA prANI, dhruvaDa, liMga pakSI, kAgaDA, sArasa, menA, ane popaTa, e prANIo paNa bhakSya karavAmAM hitakara nathI, evuM vaidhAcAryonuM mata che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 hArItasaMhitA. hArarAtasAtA, abhakSya prANIonI bIjA muniye karelI gaNanA, gRhacaTakacakorAH kAkajAtyazca zyenAH pikshukshikhishaariibhRnggdaatyuuhmudgaaH| jalakaraTakapotIpoTakIkhaJjarITAH kukura atha kaliGgA ghUkapiGgAdayazca // ete bhakSyA naiva bhakSyA na ceSTA ye cAnye'pyajJAtanAmANDajAzca / anye cApi zvApadA ye ca nindyA ste vai khAdye varjitAzcAtra sarve // gharamAMnA calAM, cakora pakSI, kAgaDAnI badhI jAta, bAja, kes, popaTa, bhora, bhenA, muMga (dhUbhyATa) pakSI, yAta, 1 agaDI, 1 anyo, mI yalI, yotI nAme prANI, yAsa pakSI, itre|, kaliMga pakSI, ghuvaDa, udara, e vagere prANIonAM mAMsa bhakSaNa karavAmAM hitakara nathI mATe khAvAM nahi. temaja je aMDaja (iMDAmAMthI thanAra prANIo) prANIonAM nAma jANavAmAM nathI temaja je zikArI pazuo niMdita che te sarvanAM mAMsa khAvAmAM varjavA jevAM che. A iti AtreyabhASite hArItottare mAMsavargo nAma dvAviMzo'dhyAyaH / tryoviNsho'dhyaayH| annapAna vargabhajana karavA jevAM dhAnyAdinI parIkSA dhAnyeSu mAMseSu phaleSu caiva zAkeSu cAbhuktamiti prabhedAn / AsvAdato bhUtaguNairgRhItvA tadAdized drvymnlpbuddhiH|| 1 magha. pra. 1 lI. madha. pra. 2 jI. 2 potakI. pra. 2. .. For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vevIza. 163 dhAnyamAM, mAMsamAM, phaLamAM, zAkamAM, ane bIjA padArthomAM, A padArtha khAvA lAyaka che ane A padArtha khAvA lAyaka nathI, evA bhene nirNaya vaidhe te te padArthanA svAda uparathI tathA je bhUtamAMthI te utpanna thayA hoya te bhUtonA guNa uparathI karavo ane pachI te moTI buddhivALA vaidhe te dravya regIne khAvAne AjJA ApavI. zreSTha dhAnyanI gaNanA, SaSThikA yavagodhUmA lohitA ye ca shaalyH| mudgADhakI masUrAzca dhAnyeSu pravarAH smRtaaH|| sAThI cekhA, java, ghauM, rAtI DAMgara, maga, tuvera ane masUra, e saghaLAM dhAnyomAM zreSTha kahelAM che. mAMsa khAvA jevAM zreSTha prANIo eNaH kuraMgo hariNastittiro laavkstthaa| kukuTa chAgazazakA aSTa mAMsaM guNottamam // eNa ( kALuM haraNa), kuLa (kALuM nahi ane rAtuM paNa nahi evuM haraNa), haraNa (rAtA raMganuM), tetara, lAva, kakaDa, bakare, ane sasale, e ATha prANInuM mAMsa guNamAM uttama che. zreSTha phaLanI gaNanA. dADimAmalakaM drAkSA kharjUraM saparUSakam / rAjAdanaM mAtuliMgaM phalavargeSu zasyate // dADima, AmaLuM, drAkSa, khajUra, phAlasA, rAyaNa, bIjoruM, e sAta phaLa phaLavargamAM uttama che. uttama zAkanI gaNanA kozAtakaM ca tuMDIraM kUSmANDaM trapuSaM tthaa| karkoTakaM satAkaM paTola kAravellakaM // saghaLA padArthonI utpatti pRthvI Adika pAMca bhUtamAMthI mAnelI che ane tethI te te bhUtana guNa te te padArthamAM Ave che ema paNa mAneluM che. pratyeka padArthamAM ghaDA vattA aMza pAMce bhUtanA hoya che paNa jene aMza ghaNuM hoya te bhUta guNa te padArthamAM kahevAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 hArItasaMhitA. cAMgerI vAstukaM cAmlI vallI vaastukpotkii| maMDUkaparNI jIvaMtI zAkavargeSu zasyate // galakuM, giDAM, keLuM, khaDabUca, kaTalAvaMtyAka, paravaLa, kArelAM, lUNI, bathekhATI bhAjI, velI bathe, piI, maMDUkSaNa, ane rAhaDeDI, e zAkavargamAM uttama zAka che. uttama padArthonI gaNanA gavyaM kSIraM ghRtaM zreSThaM saiMdhavaM lavaNeSu ca / dhAtrI dADimamamleSu pippalI nAgaraM kttau|| tikte paTolamamRtAmadhure ghRtamucyate / kSaudraM madhau pUgaphalaM zreSThaM 'rohitameva ca // kuMvApu nivAto purAvA parisaMvatsaraM dhAnyaM mAMsaM vayasi madhyame // phalaM paryAgataM zAkaM samuktaM taruNaM navam // * gAyanuM dUdha tathA dhI zreSTha che. lavaNa-viSe siMdhava zreSTha che, khATA padArthomAM AMmaLAM ane dADima zreSTha che. tIkhA padArthamAM pIpara ane zuMTha uttama che. kaDavA padArthomAM paTela ane gaLe zreSTha che. madhuramadathamAM thI zreSTha che, badhAM madhamAM laudra madha uttama che. badhI sapArIomAM lAla sopArI uttama che. seraDInA vikAramAM sAkara uttama che. madhapAna karavAmAM surA ane Asava uttama che. eka varSa vItyA pachInuM dhAnya uttama che. madhyama vayavALA prANInuM mAMsa uttama che. paripakava thayeluM phaLa uttama che ane tAjuM ane navuM zAka uttama che. osAmaNa kAlA bhAtanA guNa, maNDAM parinuto bhaktastarpaNo vAtanAzanaH / mUtramehasamIraghno rucikRnmUtralo mtH|| * A daza leka pra1 lI tathA pra. 3 jI mAM nathI mAtra bIjI pratamAM che. paNa upayogI hovAthI ahIM dAkhala karyA che, 1 "diva" A akSare saMdigdha hevAthI anumAna karIne lakhelA che. For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vevIza. 165 je bhAtamAMthI osAmaNa kADhI nAkheluM hoya te bhAta dhAtuonI pti karanAra ane vAyune nAza karanAra che, vaLI te mUtranA vyAdhi, prameha vyAdhi ane vAyune nAza karanAra che tathA rUci utpanna karanAra ane mUtra utpanna karanAra che. osAmaNa nahi kADhelA bhAtanA guNa paramaM mArI mA vAtanA tarpaNaH kSayadoSaghnaH zukravRddhikaraH prH|| je bhAtamAMthI osAmaNa kADhI nAkheluM nathI te bhAta maLane bedhanAre, madhura, kapha tathA vAyu karanAra, tRpti karanAre, kSaya dezane nAza karanAra ane atizaya vIryavRddhi karanAre che. zekelA cokhAnA bhAtane guNa, "bhraSTataMDulakazcaiva dvitrirvAraM pridRtH| yathottaraM laghurvahnimodanaM dIpayatyapi // khAne zekIne tene bhAta karyo hoya athavA te bhAtamAM be vAra ke traNa vAra pANI reDIne tene sArI kADhayo hoya tyAre te yathAra halake thAya che. eTale eka vAra esAvelA karatAM be vAra osAvelo ane te karatAM traNa vAra esAvelo hala thAya che. vaLI te bhAta jaTharAgnine paNa pradipta kare che. cekhAnA piSTAnnane guNa, saMdhAnakRcca piSTAnnaM tAMdUlaM kRmimehanut / khAne daLIne leTa karIne tenuM bhojana banAvyuM hoya te pichInna kahevAya che. e piSTAnna asthi vagerene sAMdhanAra, tathA kRmi ane pramehane nAza karanAra che. navA cokhane guNa, sudurjaraH svAduraso bRMhaNastaMdulo navaH // navA cokhAne bhAta karyo hoya te ati madhura tathA pauSTika che paNa pAcana thavAmAM ati kaThaNa che. 1 mArA. . 1 sI. * A sAta zaka praha 1 lI tathA pra. 3 jI mAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 169 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. saddonnanA guNa zItalaM madhuraM rUkSaM zramanaM tarpaNaM param / laghu dravaM vipAke ca sadyo'nnaM vAribhAvitam // pANImAM palALIne taiyAra kareluM tAtkAlika anna zItaLa, madhura, rUkSa, zramane nAza karanArUM, atyaMta tRpti karanArUM, dravarUpa ane viSAkamAM halakuM che. khAMDabhAtanA guNa, zItalaH pittazamano bhramamUrcchAtRSApahaH / khaMDena saMyutaH zreSThaH zizire ca balAdhikaH // khAMDanI sAthe yukta karelo bhAta zItaLa, pittane zamAvanArA, bhrama, mUrchA tathA tarasane dUra karanAre!, zreSTa tathA zizira RtumAM adhika baLa ApanA che. dhAlayukta bhAtanA guNa, zItalaM madhuraM sAmlamarzoghnaM dIpanaM param / zUlaghnaM tarpaNaM hRdyaM gholabhaktaM rucipradam // dahIMnA mahA sAthe mizra karelA bhAta ThaMDA, madhura, khATA, arzane maTADanAro, jarAgnine ati pradipta karanArA, zULane maTADanArA, tRpti karanAra, hRdayane hitakara tathA rUcikAraka che. juvAranA bhAtanA guNa, yugaMdharANAM bhaktazca ghano vizadamAdhuraH / karoti doSanAzaM ca kAsazvAsAgnikasmRtaH // jIvArane bhAta dhana, nimala tathA madhura che. te dekhanA nAza kareche tathA khAMzI, zvAsa ane jaDarAgninuM dIpana kareche. AMbalInA guNa, madhurAmlA gururvRSyA rucikRdbalavardhanI / durjarA pittakRtproktA rUkSA vAtaprakopinI // For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prathamasthAna-adhyAya trevIzamA. 167 bhAta sAthe AMbalInI khaTAI meLavIne khAvAmAM Aveche mATe prasaMgAnusAra AMbalInA paNa guNu kahecheH--AMbalI madhura, khATI, bhAre, pauSTika, rUcijanaka, baLa vadhAranArI, pAcana thavAmAM kANu, pitta upajAvanArI, rUkSa ane vAyune kApAvanArI che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yavAgUnA guNa sandIpanI svedakarA ca hRdya sampAcanI doSamalAmayAnAm / santarpaNI dhAtubalendriyANAM zastA yavAgUrjvararogiNAM ca // ghaNuM pANI nAkhIne pAtaLA bhAta karavA tene yavAnU kaheche. yuvAgU jararAgnine pradipta karanAra, zarIramAM parasevA ANunAra, hRdayane hitakara, doSa, maLa tathA roganuM pAcana karanAra, dhAtu, khaLa tathA IkriyAne tRpta karanAra ane varanA rogavALAne hitakara che. yavAnUnI krIyA. bhAgekaM ca bhavet takaM dvibhAgaM ca jalaM kSipet / citrakaM pippalImUlaM pippalI cavyanAgaram // dhAnyakasya samAMzAni piSTAH zvetAzca taNDulAH / saMsiddhA zithilA kiMcit sA yavAgUrnigadyate // eka bhAga chAza levI, temAM be bhAga pANI nAkhavuM. pachI temAM dhoLA cokhA ( chaThThu bhAge ) nAkhIne temAM citrA, pIpaLAmULa, pIpaLa, cavaka, suMTha, ane dhANA, e cha auSadho samAna bhAge leIne khAMDIne nAkhavAM. pachI te cokhAne pANImAM caDhavA devA tathA lagAra narama rahe evI rIte sIjhavavA evA narama bhAtane yavAnU kaheche. zAkAdi cukta thavAjhUnA guNa 1 thavA. 50 1 TI. dhAturvyananamAcaraMtu pra0 rI. 'yavAgUmupabhuJjAno jano nArucimAcaret / zAkamA phalairyuktA yavAgUH syAcca durjarA // je purUSa yavAnU khAyache tene arUci upajatI nathI, e yuvAgUne zAka athavA aDada athavA koi phaLayukta karIne anAvI hoya tA te jaladI pAcana thaI zakatI nathI. rmavettA, pra01 TI. 3 yavAgamupayuMjAno For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 168 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. maMDanA guNa paMcakolakadhAnyAkairyukto rAsnAnvitaH punaH / maNDatridoSazamano jvarANAM pAcanaH paraH // iti maNDaguNAH / caudagaNA pANImAM cokhA nAkhIne tenuM jAvaluM karavuM tene maMDa kaheche. e maMDamAM pIpaLa, pIMpaLImULa, dhANA ane rAsanA nAkhIne te pIdho hoya te te tridoSane zamAve che tathA jvaranuM pAcana karavAmAM uttama che. pAkanA guNa, pAyasaM guru viSTambhajananaM zleSmavAtalam / pittasaMzamanaM balyaM vRSyaM zreSThaM rasAyanam // iti pAyasaguNA: / dUdhapAka bhAre, maLane thaMbhAvanAra, ane vAyu upajAvanAra, pittane zamAvanAra, baLa ApanAra, puSTi karanAra ane jarA tathA vyAdhine haranAra zreSTha rasAyana che. khIcaDInA guNa gururviSTambhajanano vAtazleSmakaraH smRtaH / pittasaMzamano balyo vRSyazcaiva balapradaH // mudgataNDulasaMyukto mAtramaNDulavAn punaH / anyathA dhAnyaguNavAn lakSyate ca bhiSagvara ! // tilaizca saMyuto hRdyo dhAtupuSTivivardhanaH / gururviSTambhamalakud durjaraH 'kRzaraH smRtaH // iti kRzaraguNAH / khIcaDA athavA khIcaDI bhAre, maLane aTakAvanAra, vAyu tathA kane kApAvanAra, pittane zamAvanAra, vIrya utpanna karanAra, puSTi karanAra ane baLa ApanAra, che. e khIcaDI maga ane cokhAnI karavAmAM 1 zleSmakopanaH pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vIzame. Ave che ane aDada tathA cekhAnI paNa karavAmAM Ave che. maga ane aDada vinA bIja dhAnya meLavIne paNa karavAmAM Ave che. he vaidha che! ema hoya tyAre je je dhAnya temAM meLavyAM hoya tenA guNavALI tene jANavI. je khIcaDI tala meLavIne karI hoya te hRdayane hitakara tathA dhAtunI puSTi karanAra ane tene vadhAranAra che. vaLI te bhAre, maLane thaMbhAvanAra ane utpanna karanAra tathA pAcana thavAmAM kaThaNa che. narama dALanA guNa sUpazcoktastridoSaghno vyaJjitazcaiva srpissaa| vAtapuSTikaraH zreSTho bRMhaNo blvrdhnH|| UMti mULar: . ghIthI vadhArIne karelI narama dALa tridoSane haNanArI, dhAtunI puSTi karanArI, i, zarIrane puSTa karanArI ane baLane vadhAranArI che. baLanA guNa 'kaphavAtaharo hRdyaH khalako balakArakaH / iti khalaguNAH / bALa kapha ane vAyune haranAra, hRdayane hitakara tathA baLa ApanAra che. dADimanI khaTAIne guNa kaphAnilaharo hRdyo dIpano dADimAmlakaH // phati hAdimAgunA che dADimanI khaTAI kapha ane vAyune haranAra, hRdayane hita karanAra, tathA jaTharAgnine pradipta karanAra che. pApaDanA guNa parpaTastailasaMbhRSTo doSANAM ca jvarApahaH / rucikRddhalakRccaiva daahshosstRssaaphH|| 1 vAtat. J. 9 sI. 15 For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 hArItasaMhitA. telamAM taLelo pApaDa vAtAdi doSathI thayelA varane dUra karanAra che. vaLI te rUci utpanna karanAra, baLa ApanAra tathA dAha, zeSa ane tarasane dUra karanAra che. aMDAkInA guNa zaNDAkI gurusaMsnigdhA durjarA 'cAtizItalA / pittazleSmakarA balyA dhAtUnAM ca blprdaa|| rAI, mULAnAM pAMdaDAMnuM pANI, sarasiyuM tela, cokhAne leTa, e sarva ekaThAM karIne temAM pANI nAkhIne tene khATuM thavA devuM. e khaTAIne saMDAkI kahe che. aMDAkI bhAre, snigdha (cIkaNI), pAcana thavAne kaThaNa, atizaya ThaMDI, pitta tathA kaphane utpanna karanArI, baLa ApanArI ane dhAtuone baLa ApanArI che. vaDIonA guNa, durjarA madhurA rucyA vaTikA maasskaadibhiH|| phata TilALA: A aDada vagerenI viDIo karI hoya te pAcana thavAmAM kaThaNa, madhura ane rUci upajAvanArI che. zrIkhaMDanA guNa guDadadhipramRditA hitA zikhariNI nRNAm / dhAtuvRddhikarA vRSyA vAtapittavinAzinI // iti shikhrinniigunnaaH| goLa ane dahIM ekaThAM coLIne je zrIkhaMDa banAvyo hoya te zrIkhaMDa purUSane hitakara che. vaLI te dhAtunI vRddhi karanAra, vIryajanaka tathA vAyu ane pittano nAza karanAra che. 1 ku. 0 1 . For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vazame. 171 sAthavAnA guNa zItalaH pittazamano bhramamUrchAtRSApahaH / khaNDena saMyutaHzreSTho ghRtajuSTo jalAdhikaH // ti saMg: I sAthavAmAM khAMDa meLavIne, ghI nAkhIne tathA ghaNuM pANI nAkhIne khAdho hoya te te kaMDo, pittane zamAvanAra tathA bhrama, mUcha, ane tupAne dUra karanAre thAya che. maMthanA guNa saktavaH sarpiSAbhyaktAH shiitvaaripripltaaH| nAtidravA nAtisAndrA mantha ityabhidhIyate // manthaH sadyo balacchardipipAsAdAhanAzanaH / sAmlaH snehazca saguDo mUtrakRcchrasya saadhnH|| phati maLar: . sAthavAmAM ghI nAkhIne temAM DuM pANI nAkhavuM. ane atizaya jADe nahi ke atizaya pAtaLo nahi e kare. evA sAthavAne maMtha kahe che. maMtha tatkALa baLa ApanAra che. tathA ulaTI, tarasa ane dAha, e vikArone paNa tarataja maTADe evo che, je e mathe khaTAI, goLa ane dhI meLavIne banAvyo hoya te te mUtrakRccha nAme rogane hetu thAya che. mAMsanA guNa siddhaM mAMsaM vesavAreNa yuktaM balyaM zreSThaM svAdu saMdIpanaM ca / dArUliptaM snehavadrocanaM ca zreSThaM dhIman ! zaMsita rogiNAM ca // masAle nAkhIne je mAMsa pakva karyuM hoya te mAMsa baLa ApanAruM, zreSTha, svAdayukta ane jaTharAgnine pradipta karanAruM thAya che. vaLI temAM 1 ti puIT: 0 1 . A maMtha de jude prakAre karavAmAM Ave che. jemake, sAtha, dhI, dADima, ane goLa ekaThAM karIne roLI nAkhavAM tene paNa maMtha kahe che. vaLI sAkara, drAkSa, seraDIne rasa, ane sAthavo, e cAra ekaThAM karavAM tene paNa maMtha kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 172 hArItasaMhitA. dhI ane haLadara nAkhIne tene taiyAra karyuM hAya teA rUcikArI thAyache ane he buddhimAn putra! te rAgIone hitakara ane zreSTha che. mAMsanI zreSThatA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nahi mAMsasamaM kiMcidanyadeha mahattvatkRt / mAMsAdamAMsaM mAMsena saMbhRtatvAdviziSyate // iti mAMsaguNA: / zarIrane vadhAravAmAM mAMsanA jevuM bIjuM koi anna nathI. temAM paNa je prANIo mAMsa khAIne jIveche temanuM mAMsa mAMsathI poSAyaluM hAyache mATe te vizeSa uttama che. zekelA mAMsanA guNa, aMgArabhRSTaM balyaM ca dIpanaM zleSmanAzanam / lavaNena samAyuktaM tridoSazamanaM guru // je mAMsa aMgArA upara zekIne taiyAra kareluM hoya te jaTharAgnine pradipta karanArUM ane kane nAza karanArUM che. temAM lavaNu meLavyuM hoya te te tridoSane zamAvanArUM tathA bhAreche. peALInA guNa, aMgAraiH paripakA ca poliMkA dIpanI laghuH / balyA ca snehasaMyuktA ghanAghanaguNAtmikA // aMgArApara zekIne karelI pALI jararAgnine pradipta karanArI tathA halakI che. temAM dhRta nAkhIne te khAdhI hoya te te baLa Ape evI che, je te pALI jADI hoya to pAcana thavAmAM paNa bhAre thAyache. maMDanA guNa, atyuSNaM maNDakaM pathyaM laghu caiva yathottaram / trizUlapArzvazUla pariNAmApahaM tathA / tRSNAmArutachardinamAmAzayakaraM tathA // rUti manuLA 1 1 vAtA. 40 6. vArtA 40 1. For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vevIza. 173 atizaya piheLI ane meTI roTalInA AkAranA maMDa thAya che. atizaya garama maMDa pathya (hitakara) che. te jema jema garama hoya tema tema pAcana thavAmAM halakA che. e baMDa trika (keDanI nIcenA hADakAne trika kahe che.) zULa, pAsAMnuM zULa tathA pariNAma zuLa (je anna pAcana thatI vakhate thAya che te) ne dUra kare che. vaLI te tRSA roga, ulaTIne rega, ane vAyune rega, emane nAza kare che ane A bhAzayamAM Amane utpanna kare che. zekelI piLInA guNa taptakharparapakkA yA rocanI madhurA ghnaa| kaphavRddhikarI balyA pittaraktapradAyinI // prakhyAta vitamagrLar: ! tapAvelA mATInA kaleTA upara zekelI piALI (roTalI) rUci kartA, madhura ane ghana che. vaLI te kaphanI vRddhi karanArI, baLa ApanArI, tathA raktapittane utpanna karanArI che. pUrI ane ghebaranA guNa, pUrikA ghRtapUraM tu tridoSazamanaM param / vRSyaM saMbRMhaNaM svAdu kSatakSayanivAraNam // ti rivALaT: pUrI ane ghebara tridevane zamAvavAmAM uttama che. vaLI te vIrya utpAdaka, pauSTika, madhura ane kSati (vAgeluM) tathA kSayane dUra karanAra che. pUDAnA guNa gurUSNo durjaro yo vaatshlessmkrstthaa| pUpakaH zleSmako hRdyo vRSyo vaataanulomnH|| rUti pUHTT: I pUDe bhAre, garama, pAcana thavAmAM koNa, vAyu tathA kaphane upanna 1 pravardhinI. pra. 2-3. For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 hArItasaMhitA. karanAra, kaphane vadhAranAra, hRdayane hitakara, vIryane utpanna karanAra ane vAyune tene svabhAvika mArge pravartAvanAra che. suMvALInA guNa. somAlikA ghanA svAdU rocanI balavardhanI / durjarA doSazamanI vRSyAmakaraNI matA // rati mAsA : suMvALI nAme pakavAna ghana, madhura, rUcikArI, baLa vadhAranAra, pAcana thavAmAM kaThaNa, vAtAdi doSane zamAvanAra, vIryajanaka, ane A mane utpanna karanAra che. sUtraphenInA guNa bRhaNI vAtapittanI pathyA laghutarA mtaa| phenikA rocanI balyA srvdhaatublprdaa|| ti nigupa: sUtranI puSTi karanAra, vAyu tathA pittane nAza karanAra, hitakara, ati halakI, rUcikara, baLa ApanAra ane sarva dhAtuone puSTa karanAra che. bhedalA vaDAnA guNa. viSTambhI madhuro hRdyo ghano vAtakaphAtmakaH / saMsikto vA tridoSaghno durjaro vaTakaH punH|| mitravaTaT: I vaDAM maLane kabaje karanAra, madhura, hRdayane hitakara, ghana ane vAyu tathA kaphane utpanna karanAra che. tene dahIM vageremAM palALI mUkyAM hoya te te tridoSano nAza karanAra thAya che tathA jaladI pacatAM nathI. kera vaDAMnA guNa, abhinno durjaro balyo ghanatRSNApradaH smRtH| 'tIkSNo vipAke viTaMbhI vAtapittakaro mtH|| iti abhinnvttkgunnaaH| 1 to vigha vimI su nAtha puna: jha0 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vevIza. 1757 kerAM vaDAM pAcana thavAmAM kaThaNa, baLa ApanAra, ghana tathA tarasa utpanna karanAra che. vaLI te vipAkamAM tIrNa ane maLane kabaje karanAra che tathA vAyu ane pittane utpanna kare che. lADunA guNa, laDDukAstarpaNA balyA durjarAH shosskaarkaaH| mandAgnau na prazasyante modakA bahuvarNakAH // "dravyaguNavizeSeNa rasAsvAdena vA punaH // - ti guNa: . lADu tRpti karanArA, baLa ApanAra, jaladI nahi pacanArA ane zeSa utpanna karanArI che. jUdA jUdA padArthonA jUdA jUdA guNane lIdhe tathA jUdA jUdA rasa tathA svAdane lIdhe e lADu ghaNuM jAtanA thAya che te sarve je jaTharAgni maMda hoya tene hitakAraka nathI. javanI paLanA guNa polikA kathitA balyA kaphadoSakarI mtaa| vRSyA vIryapradA jJeyA doSalA vIryavarddhanI // ti vaparAzubhar: javanI pALI baLa ApanArI tathA kapha doSane utpanna karanArI kahelI che. vaLI te puSTi karanArI, vIrtha ApanArI, vAtAdi doSane kepAvanArI ane vIryanI vRddhi karanArI che ema jANavuM. bIjAM annanA guNanuM saMkSepamAM kathana, vidalAnena yA jAtA siddhA kharparakeNa tu / rucyA cAnnavizeSeNa doSAn sarvAn vibhAvayet // keTalIka jAtanI roTalIo vidalAna (jenI dALyo paDe che evAM anna) vaDe thAya che ane keTalIka kaletAM upara zekAine taiyAra thAya che te sarve rUcikAraka che, paNa temanA bIjA saghaLA guNadoSa te je je jAtanA annamAMthI thaI hoya te te uparathI samajI levA. 1 vidalAnnasya yA pUrNA. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 176. www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. annanA guNAne upasaMhAra, anyAni cAnnapAnAni naivoktAni mahAmate ! | granthavistara bhIruzca loko no vAcanakSamaH // iti annavargaH / huM meTI buddhivALA putra! upara je annapAna kahyAM che te vinA bIjAM dhAka prakAranAM annapAna che paNa te sarvenA guNadoSanuM ahIM kathana karyuM nathI; kemake tema karavAthI graMtha moTA vadhI jAya evA mane bhaya che tathA ( hamaNAnA) loko paNa evaDo moTo graMtha vAMcavAne zaktimAna nathI. thAkelA purUSane bhAjananA niSedha, zramAta bhojanaM yastu pAnaM vA kurute varaH / jvaraH saMjAyate tasya chardirvA tatkSaNAdbhavet // je purUSa thAkelA hAine bhAjana kareche athavA pANI vagere pIeche, te purUSane tAva utpanna thAyache athavA tatkALa ulaTI thAyache. bhAjana karyA pachI kasarata Adine niSedha, kRtvA tu bhojanaM sadyo vyAyAmaM surataM tathA / yaH karoti vipattiH syAttasya gAtrasya nizcitam // je purUSa bhojana karIne tarataja kasarata kareche athavA maithuna kareche, te purUSanA zarIrane rAgAdi viSatti prApta thAyache emAM saMdeha nathI. uMDA ane garama bhAjananA niSedha, na cAtizItaM bhuJjIta nAtyuSNaM bhojane hitam / kuryAdvAtakapha zItamuSNaM bhavati sArakam // bhAjanamAM atizaya ThaMDu anna khAvuM nahi, tema atizaya garama anna paNa hitakArI nathI mATe tepaNa khAvuM nahi. ati ThaMDu anna khAvAthI te vAyu ane kapha utpanna kareche tathA ati garama anna phreMca utpanna kareche. For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathama sthAna-adhyAya vevIzame. 107 zramita vagerene bhajanane niSedha na zrAnto bhojanaM kuryAnna vyaayaamsmaakulH| viSamAzanaM na bhoktavyaM karoti vividhAn gadAna // thAkI gayelA purUSe athavA kasarata karavAthI AkuLa thayelA puche turata bhejana karavuM nahi, temaja viSama Asane (eTale uMcA nIcAM ke vAMkA) besIne paNa bhajana karavuM nahi; kemake tema karavAthI aneka prakAranA roga upaje che. bhejanamAM phaLAdikane niyama, Adau phalAni bhuJjIta varjiyatvA tu karkaTIm / na naktaM dadhi bhuJjIta bhojano na dhAvanam // bhajana karatI vakhate kAkaDI sivAya bIjAM phaLa prathama khAvAM. rAtre dahIM khAvuM nahi. tathA bhejana karyA pachI devuM nahi. bhAjana pachI besavA vagerene niyama, bhoktopavizati sthaulyaM blmuttaanshaayinH| AyurvAmakaTisthasya mRtyurdhAvati dhAvati // bhejana karyA pachI tarataja besI rahevAthI zarIra sthala (bhAre) thAya che; chatAM sUI rahevAthI baLa prApta thAya che; DAbuM paDakhuM dabAvIne sUvAthI AyuSya vadhe che; ane bhojana karIne deDavAthI te purUSanI pAchaLa mRtyu deDe che-arthAta tenuM maraNa thAya evo roga upaje che. bhejanamAM khAnapAnane niyama, na cAdau salilaM peyaM bhojane pAnamAcaret / ardhAhAreNa bhuJjIta tRtIyaM vyaJjanena tu| caturtha toyapAnena pUrNAhAraH sujAyate // bhajana karatAM pahelAM ja pANI pIvuM nahi, paNa bhajana karatAM vacamAMja pANI pIvuM. AhAranA cAra bhAga karIne tene be bhAga anna khAIne pUrA karavAnuM trIjo bhAga zAka bhAjI khAIne pUre kare ane ce bhAga pANI pIvAvaDe pUre kare, evI rIte AhAra - pUrNa kare. For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 hArItasaMhitA. bhajana pachIne vyAyAma bhojanoz2a caMkramate zatapAdaM zanaiH zanaiH / pazcAduttAnazayanaM tato vAmekSaNaM svapet // bhojana karyA pachI se DagalAM dhIme dhIme cAlavuM. te pachI catAM sUI rahevuM ane te pachI kSaNa vAra DAbe pAse sUI rahevuM. bhejana pachI netrAdi mArjana bhuktvopari samAcamya mArjayedakSiNI kraiH| punardakSiNahastena mArjayedudaraM sudhiiH|| udgIrayetsamudgAraM nodgArasya vidhAraNam // bhajana karIne Acamana karyA pachI (hAtha me dhoyA pachI) pitAnA hAthavaDe banne netra luvA tathA pachI jamaNe hAthe peTa upara pherave. bhojana karyA pachI oDakAra Ave te AvavA de, paNa oDakArane aTakAvI rAkhavo nahi. bhejana pachI vyAyAmAdikane niSedha, vyAyAmaM ca vyavAyaM ca dhAvanaM pAnameva ca / yuddhaM gItaM ca pAThaM ca kSaNaM bhukto vivarjayet // bhejana karyA pachI thoDIka vAra sudhI kasarata karavI nahi, mithuna karavuM nahi, doDavuM nahi, madhapAna karavuM nahi, yuddha karavuM nahi, gAvuM nahi ane pATha bhaNavo nahi. madyapAna karyA pachI pAdikane niSedha. na sadyApIte paThanaM dhAvanaM na ca saMgaram / na yAnavAhanArohaM vivAdaM na ca kArayet // madhapAna karyA pachI tarata ja paThana na karavuM, doDavuM nahi, saMgrAma karavA javuM nahi, pAlakhImAM ke gADI joDe besavuM nahi, ke vivAda kare nahi. 1 gamanaM ra ra rAta. - 1 e. For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra wwwwww prathamasthAna-adhyAya trevIzamA. divase zayana karavAne niSedha. divAsvApaM na kuryAttu bhuktvopari ca vizramet // akAlazayanAt zleSmA pratizyAyo'tha pInasaH / kSayazophaziro'tizca jAyate cAgnimandatA // www.kobatirth.org divase zayana karavuM nahi, paNa bhAjana karyA pachI vizrAMti levI. kavakhate sUvAthI kAnA roga, saLekhama, pInasa, kSaya, sAjo, mAthAnI pIDA, ane agni mAMgha, evA roga upaje che, divase zayana karavA jevA rogI, madyapIte parizrAnte hikkAzvAsAtureSu ca / bhayazokakSudhArtAnAM' paThanAcchumitena ca // vyavAye vRddhavAte ca bhArAkrAnte tathAture / atIsAre ca zophe ca tRSNApAnAtyaye'pi ca / grISme bAlye nizAdate' divAsvamaM hitaM bhavet // 1 ruSArttAnAM pra0 2 - 1 hI, r vRdvavAre 6, 60 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jeNe madyapAna karyuM hoya, je thAkI gayelA hoya, jene hikkAnA ane zvAsanA rAga thayA hoya, je bhayathI, zAkathI ke kSudhAthI pIDita hAya, je pAna karavAthI zramita thai gayA hoya, je maithuna karavAthI zramita thaI gayA hoya, jene vAyunA roga thayeA hoya, je bhAra upADavAthI pIDita thayA hAya, je rAgI hoya, jene atisAranA rAga thaye hAya, jene tAroga, ke pAnAya ( atizaya madha pIvAthI thayelA ) rAga thayA hoya, e sarvane tathA grISma RtumAM, khALakane ane jeNe rAtre ujAgarA karyAM hAya tene divase zayana hitakAraka che. iti AtreyabhASite hArItottare annapAnavargo nAma trayoviMzo'dhyAyaH / 3. fo 179 2 mizritena ca pra0 2. maithunena ca pra0 4 nizAM dRSTvA pra0 2 - 30 61. For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamasthAnaM smaaptm| For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAnam / -- -- prthmo'dhyaayH| svama tathA ariSTane upakama, Atreya uvAca / kathAH pravAmi dvitIyasthAnamuttamaFA zubhAzubhAni svapnAni svAsthyAriSTAni mAnuSe // zRNu putra! samAsena yathAvatsaMprakAzyate / Atreya kahe che - have huM uttama evA bIjA sthAnanuM kathana karuM chuM. ene viSe manuSyane je sArA mAThAM svama Ave che tathA te svamothI re gIne ArAma thavAnuM ke nahi ArAma thavAnuM sUcana thAya che te kaheluM che. he putrI sAMbhaLa; te huM saMkSepamAM yathAvat kahuM . kamaja vyAdhioviSe hAratanuM prazna, __ hArIta uvaac| jJAnaM mA maggr! kAna tathottamaF I idAnIM jJAtumicchAmi rogANAM yogavijJatAm / karmajA vyAdhayo ye ca tAn vada tvaM mahAmate ! // hArita pUche che - he moTI buddhivALA Aya! tamoe uttama evuM annapAnaviSe kathana karyuM te meM jANyuM. have zA kAraNathI ke rega thAya che te jANavAne icchuM chuM. vaLI karma thakI kyA kyA vyAdhio thAya che te che beTI buddhivALA RSi! tame kahe. karmaja vyAdhinA prakAra Atreya uvaac| karmajA vyAdhayaH sarve bhavanti hi zarIriNAm / sarve narakarUpAH syuH sAdhyAsAdhyA bhavantyamI // For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 hArItasaMhitA. Aya kahe che. manuSyane saghaLA vyAdhio pitatAnA karmavaDe ja upaje che. e sarve vyAdhio narakarUpa che. arthAta pApAdi karma karanAra je narakayAtanA bhogave che tevuM ja kaSTa regI paNa bhogave che. e vyAdhimAMnA keTalAka sAdhya, keTalAka kaSTasAdhya ane keTalAka asAdhya che. sAdhya vyAdhinuM kAraNa, ajJAtaM yatkRtaM pApaM 'pazcAt kRcchre samAcaret / prAyazcittabalenApi sAdhyarUpo bhavedgadaH // je pApa ajANe karyuM hoya ane pachI jANavAmAM Ave tyAre kujha cAMdrAyaNAdi prAyazcitta kare, te te prAyazcittanA baLathI sAdhyarUpa rega thAya che. arthAta pApakarmanA pariNAmarUpa roga upaje te kharo paNa te sAdhya hovAthI upacAra karatAM maTI zake che. kaSTasAdhya roganuM kAraNa kriyate jJAtarUpeNa yatpazcAt kRcchramAcaret / prAyazcittena prAnte tu kaSTasAdhyo bhvedgdH|| kaI pAparUpa karma jANI joIne karyuM hoya ane pachI te pApa karmathI pastAne kucAMdrAyaNa vagere prAyazcitta kare che te prAyazcittanA baLathI kaSTasAdhya roga thAya che. arthAta prAyazcitta karyuM mATe roga maTe te khare paNa pApakarma jANI joIne kareluM hovAthI te rega maTADavAne ghaNe zrama karavo paDe. asAdhya roganuM kAraNa jJAtarUpeNa yatpApaM kRcchaM naiva karoti cet / tenAsAdhyo bhavedrogaH paapaadprtikrmnnH|| kaI pAparUpa karma jANI joIne karyuM chatAM prAyazcitta karavAmAM Ave nahi te te pApane lIdhe prAyazcittarUpa upacAra na karanArane ane sAdhya roga thAya che. 1 I . For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya pehelA. mATA roga upajAvanArAM pApa brahmaghnagonadharaNIpatighAtakazca ArAmatoyadharanAzakapAradAraH / svAmyaGganAguruvadhUkulajAbhigAmI ete daza prabalarUpadharA gadAzca // je purUSa brahmaNyA karanArA, geAvadha karanAro, rAjAnI hatyA karanAro, khIjA koinI dhAta karanAro, vADI ke jaLAzayano nAza karanArA, parastrI gamana karanAro, ane potAnA svAmInI, gurunI ke sagotrInI (kuTuMbanI ) strI sAthe gamana karanAro, e daza purUSone mahAbaLavAna rUpavALA roga samajavA. arthAt e daza mahApApa che ane te karavAthI moTA roga utpanna thAyache. pAparUpa moTA roganI gaNanA pANDuH kuSThaM rAjayakSmAtisAro meho mUtraM cAzmarI mUtrakRcchram / zUlaH zvAsaH kAzophavaNAzca doSAzcaite pAparUpA nRNAM syuH // 183 pAMDu roga, kADha, rAjyanA ( kSaya ), atisAra, prameha, mUtrAvAta, azmarI ( patharI ) roga, mUtrakRccha, zULa, zvAsa, khAMsI, sojo, traNa, e manuSyane pAparUpa roga che. arthAta pApakarma karanArane evA rAga thAyache. uparoganI gaNanA, jvaro jIrNa tathA chardibhramamohAgnimAndyatAH / yakRtplIhArzaHzoSAzca ete caivopadUSakAH // tAva, arNa, ulaTInA ga, bhrama (cakarI) roga, mAha, agnimAMdya, yakRt nAme graMthinA roga, plIhA ( arala ) no roga, ane zeSa roga, eTalA uparaNa che. arthAt pAchaLa kahelAM mahApAtaka karatAM halakAM pApa karanArane e rAga thAyache. zApa devAthI upajatA roga varNa zUlaM ziraHzUlaM raktapittaM tathordhvagam / ete rogA mahAprAjJa ! abhizApAdbhavanti hi // For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 hArItasaMhitA. | he moTI buddhivALA putrI traNa, zULa, mAthAnuM zULa, ane mukha tathA nAvATe pravRtta thanAruM raktapitta, e rega keIne zApa devAthI (gALe devAthI) upaje che. pApakarmathI upajatA bIjA rogonA kathanane upakAma, anye'pi bahudhA rogA jAyante dosssmbhvaaH| ato vakSye samAsena zRNu tvaM ca mhaamte!|| bIjA paNa pApakarmathI utpanna thayelA ghaNA roga manuSyane thAya che. mATe he moTI buddhivALA! te huM tane saMkSepamAM kahuM chuM te sAMbhaLa. pAMDa vagere roganAM pAparUpa kAraNa, brahmano jAyate pANDuH kuSThI govdhkaarkH| rAjano rAjayakSmI syaadtisaaryopghaatkH|| brahmahatyA karavAthI pAMDu roga upaje che. gAyane vadha karanAra koDha regI thAya che. rAjAnI hatyA karanArane rAjyasmA upaje che bIjAne ghAta karanArane atisArane rega thAya che. pramehAdi roganAM pAparUpa kAraNa svAmyaGganAbhigamane meharogA bhavanti hi / gurujAyAprasaGgena bhuutrrogo'shmriigdH|| svakulajAprasaGgAca jAyate ca bhgndrH| pitAnA svAmI (zeTha vagere)nI strIne saMga karanArane prameha roga utpanna thAya che. gurunI strIne saMga karanArane mUtrAghAta vagere mUtroga ane patharIne roga thAya che. pitAnA kuLamAM utpanna thayelI strIne saMga karavAthI bhagaMdara nAme roga upaje che. zULAdi raMganAM pAparUpa kAraNe, zUlI paropatApI ca paizUnyAcchAsakAsinaH / mArge vighnakarA ye tu jAyante pAdarogiNaH // For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya pehelA. bIjAne paritApa upajAvanArane zULaroga upaje che. cADI bI paNuM karavAthI zvAsa tathA khAMsI vagere roga upaje che. je purUSo jAne javAnA rastAne harakata kareche temane paganA roga upaje che. trAdi roganAM pAparUpa kANu, abhizApAhUNotpattiryakadvApi prajAyate / surAlaye jale cApi zakradRSTiM karoti yaH / gudarogA bhavantyasya pAparUpAtidAruNAH || bIjAne zApa devAthI traNa (nArAM-cAMdAM) upaje che, athavA yakRt nAme pittanA AzayanA roga upaje che. je purUSa devAlayamAM athavA jaLAzayamAM naraka nAkheche tene pAparUpa mahAkarTina evA gudAnA rAga thAyache. jvarAdi roganAM pAparUpa kAraNa, 'paritApAdvijAnAM ca jAyante hi mahAjvarAH / parAnnavighnajananAdajIrNamapi jAyate // garadachadirogI syAt bhrAmako vibhramI tathA / dhUrto'pasmArarogI syAt kadannado'gnimAndhake // 185 brAhmaNone paritApa upajAvavAthI meTA tAva upaje che. khAte anna maLatuM huMya temAM vighna karavAthI ajIrNaroga upaje che. bIjAne jhera ApanArane che[ ( akArI-ulaTI ) no roga thAyache. mAne bhamAvanArane cakarIne vyAdhi thAyache. bIjAne ThaMgI lenAra dhRta purUSane apasmAra (phepharuM) roga thAyache. je purUSa bIjAne bagaDI gayeluM ane nArUM anna khAvAne Apeche tene agnimAMdya roga upaje che. yakRt vagere roganAM pAparUpa kAraNa, For Private and Personal Use Only yakRtlIho bhavedrogo bhraNapAta kapAtakAt / vaNaM zUlaM ziraHzUlaM paratApopakAraNAt // 1 paropatApAjAyeta praduSTo hi mahAjvaraH pra0 2 jI. 2 pAdASTa. pra0 1 lI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 hArItasaMhitA. gArmahatyAnuM pApa karavAthI yakRt ane baralanA roga upaje che. bIjAne paritApa upajAvavAthI traNa, zULa, ane mAthAnuM zULa, evA roga upaje che. rakatapittAdi reganAM pAparUpa kAraNa apeyapAnaratako raktapittI prajAyate / dAvAgnidAyako yastu jAyate ca visarpavAn // je purUSa nahi pIvA jevA padArthanuM pAna karavAmAM prItivALe che tane raktapittane vyAdhi thAya che. je purUSa dAvAgni saLagAve che tene visarSa athavA ratavAno rega thAya che. vraNAdi roganAM pAparUpa kAraNe bahuvRkSopacchedI ca jAyate ca bhuvrnnH| paradravyApahArAca jAyate grhnniigdH|| - purUpa ghaNuM vRkSa kApe che tene ghaNuM traNa utpanna thAya che. je purUSa bIjAnA dravyanuM haraNa kare che tene grahaNI nAme roga utpanna thAya che. suvarNanI corI vagerethI thanArA roga kunakhI svarNasteyAca prasUtistasya jAyate / raupyasteyAcitrakuSThaM tAmracaurAdvipAdikA // pucauraH sidhmalazca mukharogI ca sIsahRt / 'vivarNo lohacauraH syAt kSIracauro'timUtralaH // je purUSa senuM care che tene janma naThArA nakhavALe thAya che. ane vAta tene janmathI ja naThArA nakha hoya che. rUpAnI cerI karavAthI citrakeTa nIkaLe che. trAMbAnI corI karavAthI vipAki nAme koDha roga thAya che. kalaInI corI karanArane sidhyA nAme koDha thAya che. sIsAnI cerI karanArane mukhanA roga upaje che. loDhAnI corI karanAranA zarIrane (mukha) raMga bagaDI jAya che. je dUdhanI corI kare che tene bahu sUtratA nAme vAyune roga thAya che. 1 che. 0 1-2che. 2 lAvo . 501 . For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya pahele. 187 . dhI ane tela ceranAranA rega. thInI corI karanArane AMtaraDAnA vyAdhi thAya che ane telanI cerI karanArane ghaNI khasa nIkaLe che. bIjAnAM chidra jevA vagerethI thatA roga, vg kSo vIja vagaranA | doSavAna syAcchyAvadanto duSTavakroSThadUSaNaH / rasanAzI jihvarogI gotrahA lUtikAvaNI // bIjAnAM chidra jevAvaDe eka AMkhe kANe thAya che. je purUSa vA bele che tenI AMkha vAMkI thAya che (gharaDAI jAya che.) je purUSa pite - ghavALa hoya tenA dAMta kALA thaI jAya che. je purUSa moDhethI duSTa bhApaNa karatA hoya tene henA roga thAya che. je purUSa rasano nAza kare che tene jIbhanA roga upaje che ane je putra gotranI ghAta kare che te purUSane bhUtA (karoLiyA) ane traNa (cAMdA)nA roga thAya che. pAparUpa regone upasaMhAra ete caiva mahAdoSA ato vakSyAmi niSkRtim / kRcchreNa yena sidhyanti pAparUpA ime gdaaH|| e upara je roga gaNAvyA che te meTA moTA roga che. have e roganI nikiti athavA je prAyazcitta karavAthI e parUpa moTA rega nAza pAme te upAya kachuM. pApaganA upAya, pAMDu roganI nikRti, godAnaM bhUmidAnaM ca svarNadAnaM surArcanam / kanyA pazcAt pratIkAraM kuryAt pANDUpazAntaye // For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 hArItasaMhitA. je purUSane pAparUpa pAMDuroga thayo hoya teNe gAyonuM athavA pRthvInuM athavA senAnuM dAna karavuM ane devatAonuM pUjana karavuM. ane te pachI pAMDuroga maTavAnA pratIkAra karavA. koDha roganI niSpati. tadvatpratikRtaM karma kuSTharogopazAntaye / gobhUhiraNyadAnaM ca tathA miSTAnnabhojanam / / caturvidhaM dAnamidaM dattvA kuryAt pratikriyAm / 'tathA pratikriyAM kuryAtkadAcidapi siddhayati // teja pramANe koDha roga thayo hoya te tenI zAMtine arthe gAyanuM, bhUminuM, suvarNanuM ke annanuM dAna karavuM. miSTAnna bhejana ApavuM. eTale tethI koDha rogane pratIkAra thaze. e rIte cAra prakAranuM dAna A ane pachI badhapacAra karavA. vadhopacAra karavAnuM kAraNa e che ke tema karavAthI kadAca rega maTI paNa jAya che. pramehAdika upara dAna, mehe suvarNadAnaM ca zUle zvAse bhagandare / azvAnaDuhadAnena zvAsakAsAdvimucyate // prameha thayo hoya tyAre sonAnuM dAna karavuM. temaja zuLa, zvAsa ane bhagaMdara thayuM hoya tyAre paNa nAnuM dAna karavuM. vaLI ghoDA ane baLadanuM dAna karavAthI vAsa tathA khAMsInA rogathI rogI mukta thAya che. navarAdi roganI nivRti, jvare cezvarapUjA ca rudrajApyaM samAcaret / zophe vraNe zAMtikaM syaadbhishaapaatprmucyte| tAva AvatuM hoya tyAre mahAdevanuM pUjana karavuM tathA rUdra achAdhyAyano japa kare. rojAmAM tathA traNa regamAM grahAdikanI zAMti karavI athavA svastivAcanAdi zAMtika karma karavuM e karavAthI ane bhizApa thakI paNa mukta thavAya che. 1 kadAcidapi sidhyate AyuSazca valakriyAm. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya pehelo. chAtlR vagere rAganI nikRti, chadauM cAmAnnadAnaM 'ca zAstradAnaM bhramAture // agnihomaM cAgnimAndhe kanyAdAnaM ca gulmake / ulaTI athavA akArIno roga thayA haiAya tyAre kAcA annanuM dAna karavuM. bhrama roga thayA haiAya tyAre zAstranuM dAna karavuM. jArAgni maMda pAtho hAya tyAre agnimAM hAma karavo. gulma rogIe kanyAnuM dAna ApavuM. pramehAzmarI vagerenI niSkRti, mehAzmarIvinAzAya lavaNaM ca pradIyate // bahubhojanadAnena zUlarogAdvimucyate / 189 prameha ane azmarI ( patharI) ne roga nAza karavA mATe lavaNunuM dAna karavuM. dhaNA bhojananuM dAna karavAthI zULa roga maTe che. raktapitta vagerenI niSkRti, ghRtamadhupradAnena raktapittaM prazAmyati / vanaspatisiJcanena visarpAt parimucyate // 'viTapAsiJcanenAtha nAzaM yAMti bahuvraNAH / ghI ane madhanuM dAna karavAthI raktapitta zame che. vanaspatine pANI reDavAthI vIsarpa rAgathI mukta thavAya che. jhADane pANI reDavAthI ghaNAM traNa thayAM hoya te sarve maTI jAya che. grahaNI vagere roganAM dAna, For Private and Personal Use Only caturvidhena dAnena sAdhyaH syAgrahaNIgadaH // suvarNadAnAt kunakhI zyAvadantaH sukhI bhavet / raupyadAnAccitrakuSThaM sAdhyaM vApi pradizyate // sidhmale pudAnaM ca vivarNe lohadAnakam / gAya, pRthvI, sonuM ane anna, e cAra prakAranA dAnathI grahaNI roga maTe che. sAnAnuM dAna karavAthI naThArA nakhavALA ane kALA dAM 1 rAhya. pra. 1 hai. 2 vaTalya. 102na. rUvavo. 401 TI.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 190 hArItasaMhitA. tavALe! rAgI sukhI thAyache. rUpAnuM dAna karavAthI citrakADha maTe che ena kaheluM che. sidhmA nAme kADha thayA hoya te laInuM dAna karavuM; ane vivarNatA upajI hoya teA lATAnuM dAna karavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukhAdi roga upara dAna. mukhavaNe nAgadAnaM godAnaM bahumUtrake // netraroge ghRtaM dadyAt sugandhaM nAsikAgade / tailadAnaM ca kaNDUke rasadAnaM ca jihvake // zyAvadantena devAnAM satkRtiH pravidhIyate / oSTaroge'pi tadvacca lUtAroge dadeta gAH // mukhamAM cAMdI paDI hAya te rAgIe sIsAnuM dAna karavuM. hu mUtranA roga thayo hoya tyAre gAyanuM dAna karavuM. netraroga thayA hoya tyAre cInuM dAna karavuM. nAsIkAno roga thayA hoya tyAre sugaMdhinuM dAna karavuM. khasanA roga thayeA hoya teA telanuM dAna karavuM. jIbhano roga thayA hoya tyAre rasanuM dAna karavuM. jenA dAMta kALA thaI gayAM hoya teNe devAnuM pUjana karavuM. teja pramANe hArTanA rogamAM paNa devAnuM pUjana karavuM ane lUtA ( chApA-karALiyA ) nA rogamAM gAyonuM dAna karavuM. DhApathI upajelA zrIjA rogAtuM kathana. anyAMzca kathayiSyAmi manuSyANAM zarIragAn / khalvATaH paranindAyAM paratarkeNa kANakaH // parahAsyAdvekanAsa: 'pakSAghAtena pakSahA / vAmanaH svaprazaMsAyAM paradveSTAtipiGgalaH || paravaikRtya kartA ca jAyate vikRtAtmakaH / manuSyeAnA zarIramAM utpanna thanArA bIjA rAgenuM paNa huM kathana kachuM. pArakI niMdA karanArAne mAthe tAla paDeche. tarkavaDe khIjAne doSI rAvanAra kANo thAyache. bIjAno dhAta karanAranuM nAka vAMkuM thaI jAche. bIjAnA pakSanI hAni karanAra pakSAghAta rogathI pIDAya che. dhotAnI prazaMsA pAtAne moDhe karanAra purUSa ThIMgaNA ( vAmana ) thAyache. 1 varjanArA. 60 2-3. 2 pakSaghAtena. 60 2. For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvitIyasthAna-adhyAya bIje. pArakA dveSa karanAra atizaya mAMjarA thAyache. je purUSa bIjAno agADa kareche te purUSa aMge meDALa thAyache. prAyazcittane upasaMhAra. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ete mahAgadAzcAnye jAyante pApasambhavAH // yadi vAtra na sidhyettu parabhAvo bhavenna ca / ato hi prAyazcittaM tu kArayedbhiSajAM varaH // bhUyo janmAntare yAvat pApaM rogyatha bhuJjati / prAyazcitte kRte vApi na punarjAyate bhave // dvitIyo'dhyAyaH / upara kathA te ane bIjA paNa moTA rogo pApathI utpanna thAche. je prAyazcitta karyA chatAM paNa A dehamAMthI te maTe nahi tepaNu bIjo janma prApta thatAM te dehamAM te te nahija prakaTe, mATe uttama velve rogIne roganuM prAyazcitta karAvavuM. kemake pApanuM prAyazcitta na karAvavAthI khIjA janmamAM paNa rogIne te pApanuM phaLa rAgarUpe bhogavavuM paDeche; paNa jo mAtAnAta pApanuM prAyazcitta karyuM hoya te bIjA janmamAM te pApanA mULarUpa roga upajatA nathI. iti yabhASite hArItottare dvitIyasthAne pApadoSapratIkAro nAma prathamo'dhyAyaH / svAdhyAya. Atreya uvAca / zRNu putra ! samAsena yathAvatsaMprakAzyate / 'tathAriSTaparijJAnaM bheSajaM saMpravakSyate // 1 zubhAzubhAni svapnAni svasthAriSTAni mAnuSe. pra0 3. For Private and Personal Use Only 191
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 hArItasaMhitA. * * * Atreya kahe che - he putra! (svamanA yogathI) ariSTanuM jJAna huM tane yathArtha rIte sakSepamAM kahuM chuM temaja tenA pratIkArarUpa auSadha paNa kahuM chuM. phaLa na Ape tevAM svapta, vAtikaH paittikazcaiva bhayAddhInabalAdapi / mUtrAnviSTe sacite ca SaTsvapnAni ca varjayet // vAyunA yogathI, pittanA vegathI, bhayathI, baLa kamI thaI javAthI, ane pizAba bharAI AvavAthI, evAM che kAraNathI je sva Ave che te phaLa ApatAM nathI mATe temane mithyA jANIne tajavAM. arthAta e che kAraNa sivAya je svapra upasyuM hoya te svama A graMthamAM kaheluM phaLa Ape che ema jANavuM. svapane phaLa ApavAne kALa, saMvatsareNa phalado hi bhavenizAyAM 'yAme priyaH prathama eva zubhAzubhasya / syAdvatsarArddhamiti yAma atha dvitIye mAsatrayeNa phalado bhavati tRtIye // nizAvasAne pravadanti kecidazAhakaH syAt phalado manuSye / varSa dinasyAntamuzanti santaH pANmAsiko madhyadine pradiSTaH // je svama rAtrInA pahelA paheramAM AvyuM hoya te svama sAruM ke mAThuM phaLa eka varSe Ape che. rAtrInA bIjA paheramAM svapra thayuM hoya to te cha mahine phaLa Ape che. trIjA pahoramAM AveluM svama traNa mahine phaLa Ape che. rAtrInA aMtamAM AveluM svama manuSyane daza divasamAM phaLa Ape che evuM keTalAkanuM mata che. vaLI upara je varSa kahyuM che te divasane aMta samaja. arthAta sAyaMkALe eka varSa pUruM thayuM ema DAhyA purUSo mAne che ane teja pramANe divasanA madhyabhAgane cha mahinA mAne che. 1 yAme tu daSTaH prathame phalado zubhasya. pra. 1-3. For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvitIyasthAna-adhyAya bIje. svapramAM zveta padArthanA darzananuM phaLa. svapreSu zubhrANi zubhAni dhIrAH sarvANi cemAni vivarjayitvA / kArpAsabhasmAsthikapAlazUlaM kuryAnnarANAM vipadaM rujaM vA // svapramAM jo zveta padArtho jovAmAM Ave te te saghaLAM zubha kuLa ApanArAM che ema dhIra purUSA kahe che. e zveta padArthomAMthI ATalAM varjya karavAM:----kapAsa, rAkhaDI, hADakuM, kAcaluM ane zULa kemake e padArtho paikI koi svapramAM jovAmAM Ave te te vipatti ke rAgane ANanArUM che ema jANavuM. svasamAM kALA padArthanA darzananuM phaLa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sarvANi kRSNAni vininditAni svapne narANAM vipadaM rujaM vA / kurvanti caitAni vivarjayitvA govAjirAjadvijahastimatsyAn // 193 svamamAM saghaLA kALA padArtha jovAmAM Ave to te sArA nathI, kemake te vipatti athavA roga upajAvanArA che. e kALA padArthomAMthI mAtra gAya, ghoDA, rAjA, brAhmaNa, hAthI, ane matsya, eTalAM cha vAnAM zubha phaLane ApanArAM che mATe te vhevAmAM Ave teA harakata nathI. svamamAM zubha phaLa ApanArA padArtha 'mukurakusumabhRGgArAtapatraM dhvajaM vA 1na, pra0 2. vimala. pra0 203. 17 dadhi phalamatha batraM cAnnatAmbUlapatram / kamalakalazazaGkhaM bhUSaNaM kAJcanasya bhavati sakalasaMpatzreyase rogiNAM ca // kAcanuM darpaNa, puSpa, jhArI (jaLapAtra), chatrI, dhajA, dahIM, kuLa, vastra, anna, nAgaravelanAM pAna, kamaLa, ghaDA ( kaLaza, zaMkha, ane seAnAnA alaMkAra, e padArtho svamamAM dIThAmAM Ave te te sAjA mAsane saghaLI saMpatti ApanArA che ane rogIne nIrogI karanArA che. svamamAM sUryAdi darzananuM phaLa dinakara nizinAthaM maNDalaM tArakANAM vikacakamalakuJjaH pUrNapadmAkaraM vA / For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 hArItasaMhitA. tarati salilarAziM prauDhanadyAzca pAraM dhanasukhavibhavAptiAdhinAM rogamuktiH // svamamAM sUrya, caMdra, tArAmaMDaLa, ke khIlelAM kamaLanA samudAyathI bharelAM saravara jevAmAM Ave, athavA samudra ke nadInI pAra karIne jAya, te e svama svastha manuSyane dhana, sukha ane vaibhava Ape tathA regIne regamAMthI mukta kare. svamamAM devAdinA vacananuM phaLa devo dvijo vA pitaro nRpo vA svapneSu vAkyaM vadate yathaiva / tathaiva nAnyacca bhavenmanuSye yadyasya saukhyaM vipado rujo vA // svamamAM deva, brAhmaNa, pitu ke rAjA AvIne je pramANe vacana bole teja pramANe manuSyane je vipatti ke pIDA ke sukha thavAnuM hoya te prApta thAya, anyathA thAya nahi. svamamAM gAya vagerenA dazananuM phaLa, govAjikuJjaranRpAH sumanaH prazastaM svaneSu pazyati naraH sarujaH sukhAya / zayyAsthitazca rujanAzanasambhavAya baddho'pi vai sudRDhabandhavimocanAya // svamamAM gAya, gheDe, hAthI, rAjA, athavA prazasta evuM puSpa, emAMthI kaI padArtha jevAmAM Ave che tethI rogIne ArAma thAya che, khATale paDela hoya tene vyAdhi maTe che; ane baMdhI khAne paDele purUSa baMdhanamAMthI mukta thAya che. svapamAM alaMkArAdinA darzananuM phaLa yo bhUSaNaM pazyati mandiraM vA kaumArarUpaM ddhimiinknyaaH| sapuSpavallI phalitaM drumaM vA svasthe dhanApti rujanAzanAya // je purUSa svamamAM alaMkAra, maMdira, kaumArarUpa (pAMca varSanuM bALaka,) dahIM, mAchaluM, kanyA (daza varSanI kumArikA,) sArAM puSpavALI vela, phaLavALuM jhADa, emAMnuM kAMI dekhe te te purUSa je nIrogI hoya te tene dhana prApti thAya ane regI hoya te tene rega nAza pAme. For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya bIje. 195 svapramAM khAnapAna vagerenuM phaLa, svapne payaHpAnamatiprazastaM pAnaM surAyA atha bhojanaM vaa| dhRtaM 'yavAgUkazarodanaM vA kSaireyakaM bhojana sukhAya // svamAmAM dUdha pivAmAM Ave che te ghaNuM sAruM phaLa ApanAruM che. tema madha pIvAmAM Ave athavA bhojana karavAmAM Ave, ghI pIvAmAM Ave, athavA jANavuM (pAvAgU,) khIcaDI, ke bhAta khAvAmAM Ave, athavA dUdhanA padArthanuM bhojana karavAmAM Ave che te rogIne sukha upajAvanArAM che. svamamAM sarpadaMzanuM phaLa. sito bhujaGgo dazate karAgre narasya suptasya zarIrakeSu / putrasya lAbhaM vadate dhanaM vA nAzaM vidadhyAdacirAdrujAM vA // je purUSane svamamAM dhaLo sApa AvIne hAthanI AMgaLInI Toca upara athavA zarIranA koI paNa bhAgamAM daMza kare to te manuSyane putra prApti athavA dhanane lAbha thAya ema kahe che. temaja je te manuSya regI hoya te tene roga paNa thoDA vakhatamAM nAza pAme. svamamAM strInA AliMgananuM phaLa. sazvetavastrAM ramaNIM suramyAM svapne samAliGgati yo mnussyH| tasya prakarSaNa sukhaM zriyaH syAt suputralAbhazca rujAM vinaashH|| je purUSa svAmamAM dhoLAM vastra paherIne AvelI suMdara strIne A liMgana kare te purUSane atyaMta sukha ane lakSmI maLe; temaja tene suputrane paNa lAbha thAya che te purUSa regI hoya to tenA regana nAza thAya. svamamAM dhAnyadarzananuM phaLa yo dhAnyaputaM tilataNDulAnAM godhUmasiddhArthayavAdikAnAm / dhAnyAptirasyAmayanAzahetuH svapneSu zIghraM manuje sukhAya // 1 yavAnnaM. pra0 3 jI. 2 narasya svasthasya zarIrakeSu. pra0 3. 3 lakSmI vidhyAcchamanaM rujAM vA. For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 hArItasaMhitA. je purUSa svamamAM dhoLA cokhA, ghauM, sarasava, java, e vagere dhAnyanAM pagalAM jue te te purUSane dhAnyanI prApti thAya. tathA te je regI hoya te tene roga thoDAka kALamAM nAza pAme. svamamAM vRkSadarzananuM phaLa. saphale dhanasampattirdIte rogavinAzanam / sukhaM ca puSpite zeyaM sampUrNe vAJchitaM phalam // iti zubhAni svapnAni / svamamAM je phaLavALuM vRkSa jovAmAM Ave che te dhanasaMpatti A pi che; je te vRkSa prakAzita jovAmAM Ave te rogane nAza kare che, je te puSpavALuM jovAmAM Ave te te sukha Ape che, ane je phaLa, prakAza ane puSpa, e traNethI bhareluM jovAmAM Ave to te Icchita phaLane Ape che. azubha svama, svamamAM kAgaDA vagerenA darzananuM phaLa. kAkaiH kaGkaH karabhabhujagaiH zUkarolUkagRdhai'jambUkaiH zvA vRkakharamahinyAMtarikSaizca jIvaiH / vyAGgrAhaimakara kapibhirbhakSyamANaM svakArya pazyedyo'sau bhajati nitarAM hAnimApad vA // kAgaDA, kaMkapakSI, uMTa, sApa, bhUMDa, ghaDa, gIdha, ziyALa, katarA, varU, gadheDA, pADA, bIjA AkAzamAM pharanArAM samaLI, garajaNa vagere pakSIo, vAgha, maccha, magara, vAMdarAe vagere prANIo pitAnA dehane karaDI khAya che evuM je svamAmAM jue te purUSane atyaMta hAni, A patti, ke rega thAya. svamamAM tela vagere caLavAnuM phaLa. yo'bhyajitaM svaM manujaH prapazyetsarvisAtailavizeSaNena / zIghraM rujAptirbhavatIha tasya vadanti dhIrA nipuNaM vidheyam // 1 jaMbUkairvA vRkakharamahiSyAMtarikSaiH zvabhizca. pra. 1. For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya bIje. 197 inanananannandamana nanananana je purUSa svamamAM pitAne zarIre dhI, vasA, tela ke bIjA evA ja padArtha cALelA dekhe te purUSane jaladIthI reganI prApti thAya che ema dhIra purUSonuM kahevuM che mATe te ariSTa TALavAne je sAre yala heya te kare. svapamAM dakSiNa dizAmAM javAnuM phaLa. vyAghroSTrakharasaMyukte rathe saurabhasaMyute / uhyamAno dizaM yAmyAM gacchecca sa mRtiM bhajet // je purUSa svamamAM vAva, UMTa, gadheDAM athavA pADA joDelA evA rathamAM besIne dizAmAM vahana kare te purUSa mRtyu pAme. dakSiNa dizAmAM strI darzananuM phaLa raktavastrAM kRSNavastrAM muktakezAM virUpiNIm / yAmyAM sthitAM rudantI vA gAyantImatha pazyatIm // athAhvayati saMkruddhA samAliGgati cuMbati / yaH pazyati sukhI sa syAdvyAdhito mRtyumRcchati // .. je purUSa svamamAM rAtAM vastra paherelI athavA kALAM lUgaDAMvALI, jenA mAthAnA keza chUTA che evI, vikrALa AkRtivALI, dakSiNa dizAmAM rahIne tyAM AgaLa raDatI athavA gAtI hoya evI strIne jue, athavA jene krodha karIne belAve, athavA jene te strI AliMgana kare ke cuMbana kare, evI rIte svamamAM jevAthI jenAra purUSa regarahita hoya te regI thAya ane rogI hoya te maraNa pAme. svapramAM vamanAdikanA darzananuM phaLa yasya svapne vimizcaiva dantapAtaH pradRzyate / zIryante kezaromANi sa sukhI cApadaM vrajet // je purUSa svamamAM vamana athavA dAMta paDI gayelA dekhe athavA jenA keza ane ravADa ravamAM kharI paDe te purUSa sukhI heya te paNa vipatti pAme. 1 vata. pra1-. 2 2 nig. For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 hArItasaMhitA. svamamAM raktadarzananuM phaLa. yasya khaDgAsikuMtaistu tomraadiprhaartH| raktaM ca dRzyate dehe sa svastho vyAdhimRcchati // je purUSanA deha upara svamamAM khaga (khAMDa), taravAra, bhAlA ane temA vagere hathiyAranA prahArathI lehI jovAmAM Ave te purUSa zarIre nIrogI heya tathApi te rogI thAya. khAlI ghara vagerenA darzananuM phaLa, zUnyAgAraM pazyate yo manuSyaHprAsAdaM vA devahInaM ca pazyet / 'pAtazcAndre puSpitAnAM hamANAM tasyAniSTaM mRtyumAzu prpdyet|| je purUSa svamamAM khAlI ghara jue athavA deva rahita devAlaya jue, athavA caMdranuM grahaNa jue, athavA puSpavALAM jhADa paDI gayelAM jue, te te purUSane aniSTa che ema jANavuM tathA te thoDAka kALamAM mRtyu pAme. svamamAM khaMDita deva vagerenA darzananuM phaLa. prapazyennaro bhinnadevaM ghaTaM vA tathA bhagnazAkha taruM mandiraM vaa| vizIrNa vipazyetsukhI vyAdhisaMpatsa mRtyu prapojAgrasta aashu|| je purUSa svamamAM khaMDita thayelA deva, bhAgelo ghaDe, DALa bhAgI paDelI evuM jhADa, athavA paDI gayeluM ghara jue te manuSya sukhI hoya te tene vyAdhi prApta thAya ane vyAdhigrasta hoya te thoDAka kALamAM mRtyu pAme. svamamAM pitaonA darzananuM phaLa, yasyAhvayanti pitaro dizi dakSiNasyAmAzritya cAzu tanute manujasya mRtyum / yazcAsthi zUlalakuTodyatapAzapANi rAhUyate sa mRtimAzu mupaiti kaSTam // 1 tApa. pra. 1 lI. 2 yasyAsti zUlala kuTodyatapAzapANirAhUyati sa mRtibhAzu tanati vAchama 0 1 IM. For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna--adhyAya bIje. 188 je purUSane svamamAM dakSiNa dizAmAM rahIne pitRo belAvatA heya athavA je purUSane hAthamAM hADakuM, phUla, lAkaDI, pha, vagere jhIlIne yamadUta belAvatA hoya athavA je purUSe pitAnA hAthamAM hADakuM vagere jhAleluM chatAM tene bIjuM koI dakSiNa dizAmAM bolAvatuM hoya te purUSa thoDAka kALamAM mRtyu pAme che e duHkhanI vAta che. svamamAM kapAsa vagerenA darzananuM phaLa. kArpAsabhasmAsthikapAlazUlaM cakraM ca pAzaM niziyaH prpshyet| tasyApado rogadhanakSayau vA rogI mRti vA tanute'tikaSTam // je purUSa svamamAM kapAsa, rAkhoDI, hADakuM, ghaDA vagerenAM kAcalAM, zuLa, cakra, pAza (phAMsa) vagere jUe che te purUSane mAthe kaI ApadA AvI paDe che athavA tenA dhanano kSaya thAya che, athavA ethI paNa khedakAraka e che ke, je svamavALe purUSa regI hoya to te mRtyu pAme che. svamanAM ariSTanI pratikriyA karavAne upadeza, iti pradiSTAni zubhAzubhAni nizAsu supte manuje vizeSAt / tathAzu vijJAya mahAmate! tvaM gadasya nAzAya vidheyamatra // upara kahyuM te pramANe zubha ane azubha phaLa ApanArAM lakSaNe kahyA che ane vizeSa karIne rAtre sUtelA purUSane svama thavA uparathI je ariSTa jANavAmAM Ave che te kahyuM che. mATe he moTI buddhivALA putra! e sarvane jANIne rogInA roganA jethI nAza e upAya tAre kare. naThArA svamanA pratIkAra, snAnaM ca dAnaM ca surArcanaM ca homaM tathA bhojyavidhAnakaM ca / duHsvapnameteSu vinAzameti zubhaM ca saukhyaM ca tanoti zIghram // tAdikamAM snAna karavuM, supAtrane dAna ApavuM, devatAonuM pUra jana karavuM, agnimAM homa kare, brAhmaNAdikane vidhi purasara bhojana ApavuM, evAM evAM karma karavAthI naThArAM svamanuM nANuM phaLa nAza pAme che ane thoDA ja samayamAM zubha ane sukha prApta thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne svapnAdhyAyo nAma dvitIyo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 200 hArItasaMhitA. tRtiiyo'dhyaayH| svastha manuSyanAM ariSTa, Atreya uvAca / zRNu putra! mahAprAjJa! sarvadehArthasAdhakam / vaidyazAstrasya sAraM yat svAsthyAriSTaM ca mAnave // Avaya kahe che- he moTI buddhivALA putra! sarva dehanA arthane siddha karanArA vaidyazAstranA sArane tathA manuSyane svasthapaNAmAM paNa je ariSTa jovAmAM Ave che tene tuM sAMbhaLa. duvAdi na dekhavArUpa ariSTa, yo na pazyed dhruvaM samyak svarNadIM mnujo'budhH| tasya SaNmAsamadhye tu mRtizcaivopapadyate // je mUrkha purUSa sAje ne dhruvane athavA AkAzagaMgAne sArI rIte (bIjAe dekhADyA chatAM) joI na zakato hoya tenuM cha mahinAmAM maraNa thAya che. dvitIyA caMdra na dekhAvArUpa ariSTa, yo vai dvitIyAM himadhAmalekhAM naro na pazyedvijahAti tasya / mAsatrayaM prApya zarIramAzu jIvo vrajettasya yamasya lokam // je purUSa suda pakSanA bIjanA caMdramAnI revAne dekhe nahi te pura rUSa traNa mahinAmAM pitAnuM zarIra taje che ane tene jIva tatkALa yamalokamAM jAya che. karNadheSa na sAMbhaLavA vagere ariSTa, yaH karNaghoSaM na zRNoti dRpto mRtAzca yUkAHprapatanti bhaalaat| yo vaiparItyaM vizRNoti zabdaM mAsadvayaM prApya jahAti jIvam // je mUrkha mANasa kAnamAM thate nAda sAMbhaLatA nathI athavA jenA kapALathI marI gayelI juo paDe che, temaja je viparIta zabda sAM For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya trIje. 201 bhaLe che eTale moTA zabdane jhINo hoya tema ane jhINA zabdane meTe zabda hoya tema sAMbhaLe che te purUSa be mahine mRtyu pAme che. mukha dhAsAdi ariSTa, yaH svasthadehaH zvasate mukhena netre'ruNe zyAvamathaiva vaktram / jihvA vivarNA dazanAzca kRSNAHsvastho'pi zIghraM yamalokagantA - je purUSa zarIre sAje tAjo ne mukhavaDe zvAsa le che, jenAM netra rAtAM thaI jAya che ane mukha kALuM thaI jAya che jenI jIbha vivarNa ane dAMta kALA thaI jAya che te manuSya nIrogI chatAM paNa thoDA kALamAM jamalekamAM jAya che. prabhAte zire vyathAdi ariSTa yasya prabhAte ca zirovyathA syAhIpe parIveSamavekSyamANaH / vipazyate yaH paTalaM ca reNoH sa vai mRti yAti na diirghmaayuH|| je purUSanuM savAramAM mAthuM dukhe che; vaLI je dIvAnI pAchaLa kuM. DALuM jue che tathA dhuLanuM paTala hoya tevuM dekhe che te purUSane A yuSya lAMbe hete nathI tethI te mRtyu pAme che. surya bibAdinA darzanarUpa ariSTa. 'yaH sUryabimba zazinaM ca pazyadvinA parIveSamavekSyamANaH / dhUmAvRtaM vA ravimaNDalaM ca prapazyate zIghramRti sa gantA // je purUSa sUrya ke caMdranA biMbane jue paNa tenI pAchaLa tejanuM kuMDALuM hoya che tene na dekhe, athavA je sUryanA maMDaLane dhUmADAthI vIMTA. yeluM dekhe te purUSa mRtyu pAme che. iMdradhanuSya jevArUpa ariSTa. svasthe nirabhra gagane ca pazyedyaH zakracApaM vidizAdizAsu / tathaiva vidyAnnayanAgrato yaH zIghraM sa vaivasvatalokagantA // je purUSa nirmaLa ane vAdaLAM vagaranA AkAzamAM je heya tyAre dizAomAM ane vidizAomAM IndradhanuSya dekhe, temaja te I1 yaH sUryavive zazinaM prapazyait. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 202 hArItasaMhitA. dhanuSya potAnI AMkhe AgaLa hoya tema dekhe te thoDAka kALamAM jama purImAM jAya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viparita darzanAdi ariSTa, yo netre mIlite'pi dyutimatha capalAM pazyate yaH purastAt karNe randhaM nirudhya dhvanimatha manujo na zRNoti zrutibhyAm / titAdInAM rasAnAM kathamapi rasanA svAdamAtraM na vetti sadrAgvaivasvatasya pratigamanamatirdRzyate mAnaveSu || je purUSa potAnAM netra mIMcI rAkhe tema chatAM tenI AMkhA AgaLa capaLa prakAza jatA AvatA hoya evuM dekhe, je purUSa pA tAnA kAnanAM chidra baMdha karIne pachI aMdarathI je dhvani saMbhaLAya che tene sAMbhaLe nahi, je purUSa kaDavA vagere rasane jIbha upara mUkIne paNa tenA ravAda kArya prakAre jANI zake nahi, te purUSa jaladIthI jamapuramAM janArA che ema jANavuM. ThaMDaka ane garamIthI jaNAnArAM ariSTa, yasyAtyuSNaM zarIraM ziziramatha manuSyasya yasyAvilambaM zItaM no vetti coSNaM himajalasikate romaharSo na yasya / daNDAghAtena 'rAjJA na bhavati sa punaH zrAddhadevasya loke lokAnAM darzanAya drutamatirucirAM svasthatAM na prayAti // je purUSanuM zarIra atizaya garama hoya tema chatAM coDIka vAramAM te ekadama ThaMDuM paDI jAya, je purUSa zarIranA sparzavaDe ThaMDaka ke garamIne jANI zake nahi, je purUSane ThaMDA jaLanA biMduno sparza thavAthI vAM ubhAM thatAM na hoya, te purUSa jamarAjAnA daMDanA prahAra thavAthI mRtyu pAme che ane pitRonA deva yamanA lokane jovAne jaladIthI gamata kareche tathA atizaya phicara evA nIrogIpaNAne te pAmatA nathI. tAtparya ke te mRtyu pAmeche. 1 rAnAsa. pra01rI. rAnI, rUpanI. For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya ceAthe. pratibiMba na dekhavArUpa ariSTa, taile jale darpaNake ghRte vA parasya netre pratibimbamAtmanaH / pazyena yo'sau yamalokagantA yAnIhi taM jIvavihInameva // je purUSa telamAM, pANImAM, darpaNamAM, dhImAM athavA khajAnA tetramAM potAnuM pratibi joi zakatA nathI te purUSa jama lekamAM janAre ane jIva vagarano muDadApa jANavA arthAt te tatkALa mRtyu pAme. iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne svAsthyAriSTaM nAma tRtIyo'dhyAyaH / caturtho'dhyAyaH / vyAdhirUpa ariSTa, Atreya uvAca / upadravaizca ye puSTa vyAdhayo yAnti vAryatAm / rasAyanAdinA vatsa ! tAnmamaikamanAH zRNu // 203 Atreya kaheche he putra! upadravAvaDe puSTa thayelA je vyAdhi rsAyanAdivaDe aTakAvI zakAya che te tuM mArI pAsethI eka citte sAMbhaLa ATha mahAvyAdhinAM nAma. vAtavyAdhiH pramehazva kuSThamarzI bhagandaram / azmarI mUDhagarbhazca tathA codaramaSTamam / aSTAvete prakRtyaiva duzcikitsyA mahAgadAH // For Private and Personal Use Only vAtaroga, prameha, koDha, arza, bhagaMdara, patharI, mUDhagarbha, ane AmA urdUra rAga, e ATha ravabhAvathIja jenI cikitsA kaDhe karIne thai zake evA moTA roga che.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 hArItasaMhitA. ATha mahAroganA upadra, praannmaaNskssyshvaastRssnnaashossvmijvraiH| mUrchAtIsArahikAbhiH punaretairupadrutAH // varjanIyA vizeSeNa bhiSajA siddhimicchatA // prANakSaya, mAsakSaya, zvAsa, tRSNA, zeSa, ulaTI, tAva, mUcha, atIsAra, ane hikA, e upadravaDe e ATha mahAraga upakruta hoya che. arthAta e ATha mahAraganI pAchaLa upara gaNavelA rega upadravarUpe lAgu thayelA hoya che. mATe je vaidya pitAnA karmanI siddhi achata heya teNe evA rogane vizeSa karIne tyAga karavo. javara rogInAM ariSTa. yasya jita bhavecchayAmA pItA vA nIlasambhavA / zvAso bhavatyatIvoSNaH zarIraM pulakAGkitam // nIlanetre'ruNe pIte kaNTho ghuraghurAyate / na jIvati jvarAtastu lakSaNaM yasya cedRzam // je jvaravALA reganI jIbha kALI, pILI athavA nIla varNanI thAya, je purUSane zvAsa atizaya garama thaI jAya, zarIre ravAM UbhAM thAya, AMkhe nIlI, rAtI ke pILI thAya, kaMThe gharaghara zabda bele, evAM je regInAM lakSaNa heya te vararegavALo purUSa jIve nahi. javara regInuM bIjuM ariSTa mukhe zvAso bhavedyasya zyAvA dantAvalI punH| stabdhanetro balADhyaH syaajjvraatto naiva jIvati // je tAvavALA purUSane moDhe thaIne zvAsanI pravRtti thAya, dAMtanI paMkti kALI paDI jAya, Akho stabdha thaI javAthI eka sarakho Tagara Tagara joI rahetuM hoya, je prathama azakta chatAM ekAeka baLavAna thaI jAya, e tAvavALe regI jIvatuM nathI. 1 tA. 0 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya cothe. 205 jvareregInuM trIjuM ariSTa, bahumUtrI bahuzvAsI kssaamo'rockpiidditH| hataprabhendriyo yazca jvarI zIghraM vinazyati // je tAvavALA purUSane bahu pezAba thatuM hoya, ghaNe zvAsa thato heya, zarIra sUkAI gayuM hoya, arUcithI pIDAtA hoya, zarIranI kAMti nAza pAmI hoya ane indriyanI zakti nAza pAmI hoya, te tAvavALo rogI utAvaLe nAza pAme che. javaragInuM cothuM ariSTa, yasyAsye sravate raktaM ziro'tiryasya dRzyate / antardAho bahiHzIto jvarastu mRtyumRcchati // je regInA mukhamAM lehI avatuM hoya tathA jene mAthAnI vedanA thatI hoya, vaLI te sAthe jene zarIranA aMdaranA bhAgamAM dAha thato hoya ane jenuM zarIra bahArathI huM hoya, e tAvavALe regI maraNa pAme. jvaragInuM pAcamuM ariSTa yastAmyati visaGgastu zete vipatito'pi vaa| zItAdito'ntaruSNazca jvareNa mriyate nrH|| je regI eka athavA avayavone chUTA pasArIne paDela hoya tathA duHkha pAmate haya, athavA game te sthitimAM paDI rahe te heya, athavA bahArathI TADhavaDe pIDAtA hoya ane aMdarathI garamIvaDe pIDAte heya, e tAvavALo puruSa maraNa pAme. varanuM chaThuM ariSTa. yo hRSTaromA raktAkSo hRdi saGghAtazUlavAn / nityaM ca vaktreNocchAsaH sa jvaro hanti mAnavam // je purUSanAM rUvAM UbhAM thatAM hoya, AMkha rAtI thatI hoya, chAtImAM kaphane hu bAjhIne zULa AvatuM hoya, ane niraMtara mukhavaDe zvAsa lete hoya, e javaranA regavALo purUSa mRtyu pAme. For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 206 hArItasaMhitA. varanuM sAtamuM ariSTa, hikkAvAsapipAsAta mUDhaM vibhrAntalocanam / santatocchAsinaM kSINaM naraM kSapayati jvaraH // je purUSa hikA, zvAsa ane tarasavaDe pIDAte hoya, je purUSa mUDha ane bhramita netravALo hoya, je purUSane niraMtara zvAsa cAlato hoya, tathA je purUSanuM zarIra kSINa thaI gayuM hoya te purUSano tAva mRtyu upajAve che. javaranuM AThamuM ariSTa, AvilAsaM pratAmyantaM tandrAyuktamatIva ca / kSINazoNitamAMsaM ca naraM nAzayati jvrH|| je purUSanAM netra malina thayAM haya, je duHkhathI akaLAIne A kuLa vyAkuLa thatuM hoya, jene atizaya taMdrA (ghena) upajatuM hoya, jenuM rUdhira ane mAMsa kSINa thaI gayuM hoya, evA tAvavALA regIne tAva nAza kare che. javaranuM navamuM ariSTa, ghanaM niSThIvanaM netraM plAvArocakapIDitam / antardAho'sitA jihvA zIghraM nAzayati jvrH|| je manuSyanuM ghUMka bahu jADuM haiya, netra javaramAM DUbelAM rahetAM haiya, je arUcithI pIDAyela hoya, jene zarIranA aMdaranA bhAgamAM dAha thata hoya, jenI jIbha kALI thaI gaI hoya, evA rogIne tAva DAka vakhatamAM maraNa pamADe che. dArUNa upadravarUpa ariSTa yasyaikopadravasyArteH zAmyatA nopadRzyate / dAruNopadravazcAnyo bhUyiSThaM bahurUpavAn / tena mRtyorvazaM yAti siddhiM necchati daarunnH|| je eka upadrava thayo hoya tenI pIDA zamI na hoya eTalAmAM koI meTe ane ghaNA rUpavALo (ghaNuM lakSaNavALe) upadrava upaje, For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya ceAthe tA te dANu upadrava siddhine icchatA nathI. arthAt maTatA nathI ane tethI rAgI mRtyu pAmeche. jvarAtIsAranAM arijI. yasyAdau dRzyate caivApyatIsArastathA jvaraH / zvAsaH zoSazca yasya syAt so'pi zIghraM mRtiM vrajet // je purUSane prathama atIsAra utpanna thAya, pachI tAva upaje, tathA te pachI zvAsa ane zeSa utpanna thAya te rogI gheADA vakhatamAM mRtyu pAme. atIsAranuM bIjuM ariSTa, zvAsazUlapipAsArtta kSINaM jvaranipIDitam / vizeSeNa naraM vRddhamatIsAro vinAzayet // 207 je atIsAranA rogavALA purUSa zvAsa, zULa ane tarasanA upavAthI pIDAtA hoya, zarIre kSINa thaI gayeA hAya, tAvathI pIDAtA hAya, ane vizeSe karIne te regI vRddha hoya, te te atIsArano roga tenA nAza kareche. atIsAranuM trIjuM arijI. yasyAtisArazophAH syustathArocakazUlavAn / so'pi zIghraM mRtiM yAti bahubhiH pratikarmabhiH // je rogIne atisAra, sAjo, aphica ane zULa, evA upadrava thayA hAya, te purUSa dhRNA upAya kare tathApi te ekke upAya siddha na thatAM te utAvaLe mRtyu pAmeche. zAqa rogInAM aSTi, bAlasya cAtivRddhasya vikalasya narasya ca / sarvAGge jAyate zophaH zophI sa mriyate dhruvam / For Private and Personal Use Only je zAka ( sAjo ) rogavALA bALaka hAya, ati vRddha hAya, ke vikala (iMdriya vagerenI kheADavALA) hoya, ane tene Akhe zarIre sAjo thAya te te sAjAvALA maraNa pAmeche.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 hArItasaMhitA. zULa regInAM ariSTa. yasyAdhmAnaM ca zUlaM ca zvAsatRSNA vimuucchitaa| ziro'tiryasya dRzyeta zUlI mRtyumavAnuyAt // je regInuM peTa caDhatuM hoya, zaLa AvatuM hoya, zvAsa thate heya, tarasa lAgatI hoya, mUcha thatI hoya, ane mAthe pIDA thatI hoya, te tevA upadravavALe zaLa regI mRtyu pAme. pAMDu rogInAM ariSTa, pANDudantanakho yazca pANDunetrazca mAnavaH / pANDusaGghAtavAMzcaiva pANDurogI vinazyati // je purUSanA nakha, ane netra pAMDa (dhoLA) thaI gayA hoya tathA jenAM asthi vagere paNa pAMDu varNanAM thaI gayAM hoya te pAMDu rogavALe manuSya maraNa pAme. pAMDa regInuM bIjuM ariSTa, pANDutvak pANDunetre ca mUtraM vA pANDuraM bhavet / pANDusaGghAtadarzI ca pANDurogI vinazyati // je regInI tvacA, netra ane mUtra paNa pAMDa varNanAM heya, tema te bIjA padAthone paNa pAMDu varNanA dekhe te pAMDu regavALe manuSya maraNa pAme. kSaya roganAM ariSTa zuklAkSamannadveSTAramUrdhvazvAsanipIDitam / kRcchreNa bahumehaMtaM yakSmA hantIha mAnavam // je regInAM netra dhoLAM thaI jAya, je annane deSa karato hoya, je UrbazvAsa upaDyo hoya ane tethI pIDAtA hoya, kaSTa karIne ghaNe pizAba karate hoya, evA upadravavALo kSayarogI mRtyu pAme che. kSaya roganuM bIjuM ariSTa. dhAtuhIno bhavedyastu shophshvaasainipiidditH| bahubhojyo ghRNAvAMzca rAjayakSmI vinazyati // For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya cothe. 208 je kSayaregInuM zarIra dhAtu rahita thaI gayuM hoya, je sojo ane zvAsa e be upadravathI pIDAtA hoya, jene khAvA bahu joItuM hoya tathA jene pratyeka vastune kaMTALo upajate heya te kSayaregI mRtyu pAme. zvAsa regInuM ariSTa hakAraH zItalo yasya phUtkArasyoSNatA bhavet / zIghranADI na nirvAhaH zIghraM yAti yamAlayam // zvAsa letI vakhate je zvAsa pAcho kheMcavAmAM Ave che te ThaMDe hoya tathA je zvAsa choDavAmAM Ave che te garama hoya, nADI utAvaLe cAlatI hoya tathApi tenuM vahana niyamita na thatuM hoya te te purUSa utAvaLe jamalokamAM jAya che. zvAsa rogInuM bIjuM ariSTa aGgakampo gaterbhaGgo mukhaM vA kuGkamaprabham / uccAre ca bhavedvAyuH sa ca yAti yamAlayam // je regInuM zarIra kaMpatuM hoya, jenI gatine bhaMga thayo hoya, jenuM mukha kaMkunA sarakhuM rAtuM thaI gayuM hoya ane mukhamAMthI je vAyunA DuMphATA mArate haiya, te rogI jamapuramAM jAya. lAMbA maMdavADanAM aSTi, ciraM pravRddharogastu bhojane'pyasamarthakam / bhagnagAtramupekSeta bheSajo'pyarahasyakam / etAdRzaM naraM jJAtvopacAraH kriyate budhaiH|| je rogIne ghaNA kALathI roga vadhate heya tathA je bhejana karavAne paNa azakta hoya, jenAM aMga bhAgI gayAM hoya tathA jene auSadhanI paNa TAMkI lAgatI na hoya, evA regInI vaidhe upekSA karavI. arthAta tenI cikitsA karavI nahi. evA purUSane joIne DAhyA vaidha sArI rIte tenI parIkSA karyA pachI ja tenA upacAra karavA mAMDe che. For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 hArItasaMhitA. udara roganAM ariSTa viDbaMdhazvAsazophAJca tathA jvaranipIDanAt / gambhIraM saghanaM yatsyAdudaraM kSayate naram // je udara regIne jhADe baMdha thAya, zvAsa, sojo ane tAvanI pIDAthI jenuM peTa jADuM (kaThaNa) ane gaMbhIra thAya, te udara rogathI rogI nAza pAme che. gulma regInAM ariSTa zvAsazUlapipAsAnavidveSo grnthimuuddhtaa| bhavati durbalatvaM ca gulmino mRtyumessytH|| je gulma regavALAne zvAsa, zULa, tarasa, pIDA, annano dveSa ane gulmanA graMthinI mUDhatA utpanna thAya che temaja regI durbaLa thaI jAya che tyAre te gulma regI maraNa pAmaze ema jANavuM. raktapittanAM ariSTa, netre jihvAdharau yasya raktau vA rudhiraM vamet / raktamUtrI raktasArI raktapittI vinazyati // je rogInAM netra, jIbha, oTha, e saghaLAM rAtAM thaI jAya, te mukhamAMthI rUdhira okate haiya, mUtrane mAge tathA jhADAne mArge paNa rakta vahetuM hoya, te raktapittanA rogavALA purUSa jIve nahi. raktapittanuM bIjuM ariSTa. lohitaM chardayedyastu bahuzo lohitekssnnH| raktAnAM ca dizAM draSTA raktapittI vinazyati // je raktapittanA regavALA purUSa lohI okate heya tathA jenAM netra atizaya rAtAM hoya, tema je cAre pAse sarva kaI rAtuM ja dekhate hoya, te raktapittavALe regI nAza pAme che. arza regInuM ariSTa.. mukhazopho bhavedyasya bhrmaarockpiidditH| vibandhodarazUlI ca gudajAH kSapayaMti tam // 1 vi . pra. 1 sI. 2 duH sare nA. ka. 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya co. 211 je regInA mukhaupara sojo Ave, bhrama utpanna thAya, arUcithI pIDAya, jhADA baMdha thAya, ane peTamAM zULa Ave te regInA aza tene prANa le che. bhrama regInuM ariSTa, yasya tRSNA bhavedborA dAho vApi vamirbhavet / bhramopapanno bhavati na sa jIvati mAnavaH // je bhrama rogIne bhayAnaka tarasa utpanna thAya, dAha thAya, ulaTI thAya, e bhramaregI eTale cakarInA regavALo manuSya jIvato nathI. ArtavanuM ariSTa, apUrNe divase nArI jvarArtA puSpamApnuyAt / sA na jIvenmahAprAkSa ! yA cAtIsArapIDitA // he meTI buddhivALA putra! je strIne divasa pUrA thayA pahelA ArtavanI prApti thAya, vaLI te tAvathI pIDita hoya ane atIsAranA rogathI pIDita hoya te strI jIve nahi. kAmalA regInuM ariSTa, yaH zophazvAsasaMyuktastRSNAyukto'tha zUlavAn / kAmalApANDurogA? narazca sa vipadyate // je kamaLAnA regavALA purUSane seje the hoya, zvAsa thaye hoya, tRSNA (tarasa) upajatI hoya ane zuLa thatuM hoya, e kamaLAnA regavALe ane pAMDu rogavALA regI nAza pAme che. bhagadaranAM ariSTa vAtamUtrapurISANi krimayaH zukrameva ca / bhagandarAtprasravanti yasya taM parivarjayet // je bhagaMdara rogavALA purUSanA bhagaMdaramAMthI vAyu, mUtra, jhADe, jIvaDA ane vIrya nIkaLatAM hoya te bhagaMdaravALA rogIne sAruM thatuM nathI mATe vee tenI cikitsA karavI nahi. For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21ra. hArItasaMhitA. azmarInAM ariSTa, prasUnanAbhivRSaNaM ruddhamUtraM ruganvitam / azmarI kSapayatyAzu sikatAzarkarAnvitA // je azmarI ( patharI) nA regavALAnI DuMTI tathA vRSaNa sujI gayAM hoya, jenuM mUtra baMdhAyuM hoya, pIDA thatI hoya, ane azmarImAMthI pizAba dvArA retInA kaNa jevI bArIka kaNIo athavA kAMkarI nIkaLatI hoya, te azmarI regIne thoDAka divasamAM aMta ANe che. apasmAranAM ariSTa pArzvabhaGgAnavidveSazophAtIsArapIDitam / bahuzo'pasmarantaM tu kSINaM ca valitabhruvam / netrAbhyAM ca vikurvANamapasmAro vinAzayet // pAsAMmAM bhaMga thavo, ane dveSa , sojo thavo, atIsAranI pIDA upajavI, ghaNe prakAre smRtine nAza the, zarIra kSINa thavuM, A benI bhramare vaLI javI, netra vikAravALAM thavAM, e sarve je apasmAra (phepharA) nA regavALAne thayuM hoya te apasmArI nAza pAme che. vAtavyAdhinAM ariSTa zUnaM suptatvacaM bhagnaM kaMpAdhmAnanipIDitam / rujAtimantaM ca naraM vAtavyAdhivinAzayet // je vAyunA regavALAnuM zarIra sUjI gayuM hoya, jenI tvacA bahera mArI gaI hoya, jenAM aMga vAyunA regathI bhAMgI gayAM che, jenuM zarIra vAyunA regathI kaMpatuM hoya, je peTa caDhavAnA rogathI pIDAte hoya, jene chULa vagere pIDA thatI hoya, evA vAyunA regavALe manuSya nAza pAme che. pramehanAM ariSTa yathoktopadvAviSTamatiprasnutameva ca / piDakapiDitaM gADhaM prameho hanti mAnavam // For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya cothe. 213 pramehanA raMganA je je upadrava nidAnamAM kahelA che te upadravathI yukta prameha roga jene thayo hoya, prameha atizaya vehete haiya, pramehane lIdhe je piTikA athavA ullIo thAya che te paNa thaI heya, e regI prameha regathI nAza pAme che. keTa reganAM aSTi. kRmihRdrogamaMdAgnisaMyuktaM ca tridoSajam / prabhinna prasnutAGgaM ca raktanetraM hatasvaram / paJcakarmaguNAtItaM kuSThaM hantIha kuSThinam // je koDha regamAM regInuM aMga bhedaI gayuM haiya, zarIramAMthI strAva gaLate heya, netra rAtAM thayAM haya, regIne svara besI gayo hoya, keDhamAM kRmi utpanna thayA hoya, hRdayamAM roga utpanna thaye haya, jaTharAgni maMda paDI go heya, je keDha traNe deSa kopavAthI thaye heya, ane vamana virecana vagere pAMca karmathI je maTI zakatuM na hoya, e koDha roga maTato nathI, paNa rogIne jIva le che. unmAda reganA ariSTa. avAGmukhastUnmukho vA kSINamAMsabalo naraH / jAgarUkastvasandehamunmAdena vinazyati // je unmAda regavALe regI nIcuM joIne athavA UMcuM joIne bezI rahete haya, jenA zarIramAMthI mAMsa ane baLane kSaya thayo hoya, ane jene UMdha AvatI na haiya, evo unmAda rogavALe purUSa nizcaya bharaNu pAme. iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne vyAdhyariSTaM nAma caturtho'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 214 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. paJcamo'dhyAyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMca iMdriyAnA vikAra, prakRtinA pheraphArarUpa ariSTa. Atreya uvAca / yaH zIlavAn ko dhanatAmupaiti yaH krodhavAn zIlaguNaM ca dhatte / dvAveva mRtyuM tanuto vidhijJa ! sthUlo naraH zIghrataraM kRzAGgaH // Atreya kaheche: je purUSa sadaiva iMDA svabhAvanA chatAM ekAeka krodhI svabhAvane thaI jAya, athavA je janmanA krodhI hAine thaMDA svabhAvavALA thAya, te huM vidhine jANanArA putra! e bannevAnAM mRtyu ANunArAM che. temaja je purUSa prathama zarIre jAya chatAM ekAeka pAta thaI jAya to te paNa mRtyu ANunArUM ariSTa cinha che ema jANavuM. yo dharmazIlo bhavatIha pApI pApAtmako dharmarato yadi syAt / sa mRtyubhAjI bhavatIha zIghraM yazca prakRtyA vikRtiM prayAti // je purUSa dharmazIla chatAM pApakarma kare athavA pApI chatAM dharma Acare, temaja evI rIte je potAnI hamezanI prakRti cheDIne viktine pAme te manuSya thADApha kALamAM mRtyu pAme. yo gauravarNI vidadhAti kArNya kRSNo'tigauratvamupaiti yazca / tathA mRtiM yAti naraH prakRtyA zIghraM vikRtyA bhajate viyogama || je purUSa gauravarNanA hAIne pachI kALA thaI jAya athavA kALA hAine gauravarNatA thaI jAya, tema je purUSa potAnI hamezanI prakRtimAM pheraphAra thavAthI te prakRti cheDI de te purUSa mRtyu pAmeche. yo vaiparItyaM zRNute zabdaM gRhNAti vA na zRNute sa zIghram / savai mRtiM pazyati yo na pazyet chAyAM svakIyAM dharaNIM prapannAm // je purUSa koIe uccArelA zabdane viparItapaNe sAMbhaLe, eTale te dhImethI elyA hoya te| bhAre avAja sAMbhaLe ane bhAre avA For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya pAMcame. 215 jathI be hoya te dhImuM be hoya tevuM sAMbhaLe, athavA koInA belelA zabdane jhaTa sAMbhaLI zake nahi ke sAMbhaLIne artha grahaNa karI zake nahi, temaja pRthvI upara paDelA pitAnA zarIranA paDachAyAne je joI zake nahi te manuSya mRtyu pAme. yo vendriyaiH pratihataH kRzatAM prayAti sthUlo'ti niHprabhavapurmaraNaM vipazyet / yo visragandhi ca rasaM ca kvacinna vetti sa vai mRti priyatamAM bhajate mnussyH|| je purUSanI IdriyonI zakti nAme tathA je sthala hovA chatAM pAtaLe ane cheka kAMtirahita zarIravALe thAya, te purUSa maraNa pAme. vaLI je maDadAnA jevA ugragadhane ke rasane keI sthaLamAM jANI zake nahi te purUSa paNa maraNarUpI priyatamAnuM sevana kare arthAta mRtyu pAme. yasyAsyagandhamAghrAya bhajante niilmkssikaaH| nAsikAyAM zarIre vA sa caiva ymlokgH|| je purUSane mukhanA vAsane suMdhIne lIlI mAMkha tenA nAka upara athavA tene zarIre bese te purUSa nizcaya yamapurImAM jAya. iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne paJcendriya vikAro nAma paJcamo'dhyAyaH / ssssttho'dhyaayH| nakSanuM jJAna, nakSatrajJAna kathanane upakama, Atreya uvAca / atha nakSatrayogena vyAdhiryasya prajAyate / sAdhyAsAdhyaM ca yApyaM ca vakSyAmi zRNu putrk!|| For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 hArItasaMhitA. Atreya kahe che:-je purUSane je nakSatramAM vyAdhi utpanna thAya che te nakSatra uparathI te vyAdhi sAdhya che ke asAdhya che ke yApya te tane kahuM chuM, he putra te tuM sAMbhaLa. yamaghaMTAga, Adityayogena maghA vizAkhA candreNa yuktA kuja AyA tu / mUlaM prabuddhe gurukRttikA ca zukreNa rohiNyasitena hastaH // etAn vadanti nipuNA yamaghaNTayogAt vyAdhiprapannamanujo yadi punnyyogaat| jIved yadA kathamasau yamadaMtayantra ghorAntarAlapatanena kathaM sukhaM syAt // ravivAre maghA,somavAre vizAkhA, maMgaLavAre Addha, budhavAre mULa, gurUvAre kRttikA, zukravAre rohiNI, ane zanivAre hasta, e pramANe nakSetro Ave, tyAre buddhimAna purUSa tene yamaghaMTa yoga kahe che. e yamaghaMTa yugamAM vyAdhine jene AraMbha thayo hoya tevA rogI jIve nahi; ane kadApi puNyabaLathI jIve tepaNa bhayaMkara evI yamanI dADhanI vacce paDe te rogI sukhI te zAno ja thAya? arthAta ghaNe dahADA duHkha bhogavIne paNa mare. * mRtyuyoga, AdityenAnurAdhA vasati himarucizcottarAsaMprayukto 'vArIzo bhaumayukto budha iti turagIyukta etat sukhaM na / devAcAryomRgAkhye zubhagaNasahite'zleSayA zukrasaMzo hasto maMdena yukto na tu vadati zubhaM shaastrvinmRtyuyoge|| ____ iti mRtyuyogH| ravivAre anurAdhA, semavAre uttara, maMgaLavAre zatabhiSA, budhavAre azvinI, gurUvAre mRgazira, zukravAre AzleSA, zanivAre hasta, * je vyAdhi kevaLa maTADI zakAya nahi paNa ghaNe dara ocho karI zakAya athavA jenuM baLa narama pADI zakAya tene "yAkhya' kahe che. 1 bhaumaH saptarSiyukto. pra. 1-3. 2 kAlayogaM ca jAyeta. pra0 2. For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvitIyasthAna-adhyAya chaThTho. evI rIte nakSatre AvyAM hoya tyAre zAstra jANanArA purUSo tene mRtyuyAga kaheche. e yAgamAM jene vyAdhine AraMbha thayA hoya te rAgIne ArAma thatA nathI, mATe e yAga na che. amRtayAga. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dinakarakarayuktaH somasaumyena vApi turagasahitabhaumaH somaputre'nurAdhA / suragururapi puSye revatI zukravAre dinakarasutayuktA rohiNI saukhyahetuH // 19 ityamRtayogaH / ravivAre hasta, somavAre bhRgazira, maMgaLavAre azvinI, budhavAre anurAdhA, gurUvAre puSya, zukravAre revatI, ane zanivAre rahiNI, e nakSatrAnA ceAgane amRtayAga kaheche. e ceAgamAM jene vyAdhinA AraMbha " thayo hoya tene ArAma thAyache. krUrayAga. zUle vajre'tigaNDe vA vyAghAte vyatipAtake / viSkambhayogayukte ca nakSatre krUradaivate // etairasAdhyA jvariNastasmAd yogAn parIkSayet / yoge RkSe tathA vAre krUre prApte na jIvati // iti karayogaH / 217 zUyoga, vajrayoga, atigaMyoga, vyAdhAtayoga, vyatipAtayoga, vikuMbhayoga, emAMnA koi paNa yAga sAthe, jenA devatA krUra hoya evuM koi paNa nakSatrayukta thAya, te te krarayoga kahevAyache, e krayogamAM jenA vyAdhinA AraMbha thayA hoya te vyAdhi asAdhya thAyache mATe vadhe prathama yoganI parIkSA karavI joie, kemake krarayAga, krUra nakSatra ke krUra vAramAM vyAdhi thayo hoya teA te rAgI jIvatA nathI. zubhayAga. siddhiH zukkaM zubhaH prItirvAyuSmatsaumyakarmaNaH / dhRtirvRddhirbhuvo harSaH sukhasAdhyA ime smRtAH // iti yogavijJAnam / For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 hArItasaMhitA. siddhiyoga, zuga, zubhayoga, prItiyoga, AyuSyAga, - tiyoga, vRddhiyoga, dhruvega, harSaga, e sarve saumya karmavALA purUSane sukhasAdhya che. arthAta e yugamAM prApta thayela roga sukhe karIne maTe che. azubha nakSatra, maghA vizAkhA bharaNI tathA mUlaM tathA kRttikahastakSAH / pitte na zastA munayo vadanti vArakrameNaiva vicintanIyAH // ravivAre maghA nakSatra, semavAre vizAkhA, maMgaLavAre bharaNi, budhavAre A, gurUvAre mULa, zukravAre kRttikA ane zanivAre hasta, e nakSatra sArAM nathI ema munio kahe che. asAdhya nakSatra, maghAbharaNihasteSu mUle vA jvarito'pi yH| mRtyumApadyate so'pi nAtra kAryA vicAraNA // | maghA, bharaNi, hasta, ane mULa, e nakSane divase je rogIne tAva Ave te rogI mRtyu pAme emAM zaMkA karavI nahi. sAdhya nakSatra, azvinIrohiNIpuSyamRgajyeSThAH punrvsuH| ete sAdhyAzca vizeyA jvariNAM ca vizeSataH // azvinI, rohiNI, puSya, mRgazira, chA, punarvasu, e nakSatra sAdhya che arthAta te nakSatramAM upajela roga thAya che ane varavALAne te te vizeSa karIne sAdhya che. kaSTasAdhya nakSatro, pUrvAtrayaM svAtirathApi citrA nyottraardaashrvnnaadhnisstthaaH| mUlaM vizAkhA saha kRttikAbhiH sArpo'nurAdhA saha jyeSThayA ca // ete sakaSTA gadapIDitAnAM RkSAH suyApyAna kurute narANAm / 1 vighA . 0 1 I. For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna--adhyAya cho. tasmAt tu vijJAya budhAzca samyak rujAM vinAzaM pratikarma kuryuH // pUrvAphAlgunI, pUrvASADhA, pUrvAbhAdrapada, svAti, citrA, uttarAphAlgunI, uttarASADhA, uttarAbhAdrapada, ArdrA, zravaNa, dhaniSThA, mULa, vizAkhA, kuttikA, azleSA, anurAdhA, jyeSThA, e sarve nakSatro rAgathI pIDAyalAene kaSTa ApanArAM che. arthAt e nakSatromAM AraMbhAyalA kaTe karIne sAdhya karI zakAyache. temaja e nakSatromAM rAga thAya teA te ghaNe divase karIne zamAvI zakAyache. athavA rAganuM baLamAtra kamI karI zakAyache. eTalAmATe paMDita vaidyoe e nakSatrAne sArI peThe jANIne paNa rAga maTADavAnemATe karmano AraMbha karavA. nakSatronI pIDAne avidha, azvinyAM caikarAttraM tu bharaNyAM mRtyumIkSate / navarAtraM kRttikAyAM rohiNyAM tu dinatrayam // azvinImAM rAga thayA hoya te eka rAtri pIDA karIne nAsa pAmeche. bharaNImAM rAga thayA hoya to te mRtyu kareche. kRttikAmAM thayelA roga nava rAteAmAM zamI jAyache ane rAhiNImAM thayelA rAga traNa divasamAM che. mRge mAsaM tu pIDA syAdArdrAyAM mRtyureva ca / punarvasau ca puSye ca saptarAtraM tu pIDyate // 219 mRgazira nakSatramAM thayelA roganI pIDA eka mAsa bhogavavI paDeche; ArdrA nakSatramAM thayelA roga mRtyu ANeche; temaja punarvasu ane puSyamAM thayelA roga sAta divasamAM maTeche. navarAtraM tathAzleSA maghA ceti yamAlayam / pUrvA mAsatrayaM jJeyamuttarA paJcakattrayam // azleSAmAM thayelA rAga nava divasamAM maTeche, madyAmAM thayelA rAga yama lokamAM lei jAyache, pUrvAphAlgunImAM thayelA rAga traNa mahine maTeche, ane uttarAphAlgunImAM thayelA rAga paMdara divase maTeche. pUrvAtraye trayoM'zAzca zubhA jJeyA manISibhiH / eteSAM turyage cAnte yadi rogastadA mRtiH // For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 220 hArItasaMhitA. vaLI traNe jAtanA pUrvA nakSatrAnI pehelA traNa pAyA sArA che ema buddhimAna vaidyoe jANavuM, paNa e nakSatrAnA cothA athavA chellA pAyAmAM roganI utpatti thAya to rogInuM maraNu samajavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hastena prApyate saukhyaM citrA paMcadazAhakam / svAtiH SoDazarAtraM tu vizAkhA viMzarAtrakam // hasta nakSatramAM roga thayA hoya teA sukhaprApti thAyache. citrA nakSatramAM rAga thayo. hAya tA paMdara divase maTeche. svAtimAM thayelA rAga sALa rAtrI lagI cAleche ane vizAkhA nakSatramAM thayelA roga vIza rAtrI sudhI cAleche. anurAdhA pakSamekaM jyeSThA dazadinAni tu / mUlena mRtyumApnoti ASADhAsu tripaJcakam // anurAdhA nakSatramAM roga thayA hoya te eka pakhavADIyuM cAleche; jyeSThA nakSatramAM thayelA roga daza divasa cAleche. mULa nakSatramAM rAga thayA hAya tA rAgI mRtyu pAmeche. ane pUrvASADhA nakSatramAM thayelA rAga paMdara divasa cAleche. uttarA viMzarAtreNa zravaNe mAsakadvayam / mAsadvayaM dhaniSThA syAt saptarSidinaviMzatiH || uttarASADhA nakSatramAM roga thayo hoya te te vIza divase maTeche. zravaNamAM thayelA roga be mAse maTeche. dhanISThAmAM thayelA e mAse ane zatabhASAmAM thayelA roga vIza dahADe maTeche. navarAtraM bhavet pUrvA uttarA paMcakatrayam / dazAhaM revatIpIDA mucyate vyAdhibhistataH // pUrvAbhAdrapadamAM thayelA rAga nava rAtrImAM maTeche. uttarAbhAdrapadamAM thayelA rAga paMdara divasamAM maTeche. ane revatI nakSatramAM thayelA reza ganI pIDA daza divasa bhogavIne pachI rogI rogapIDAmAMthI mukta thAyache. nakSatrAnA tRtIyAMzanI pIDAnA avAdha, kRttikA, kRttikAsu jvarastIvro vyAdhirbhavati paittikaH / dinAni daza prathame caraNe ca vinirdizet / dazaiva dvitIye bhAge tRtIye dinapaMcakam // For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya cho. 221 ". . - - - - kRttikAnakSatramAM tIvra jvara ane pittane vyAdhi thAya che. kRttikAnA traNa bhAga karIne tenA pahelA bhAgamAM vyAdhi thaye hoya te te daza divasa pachI maTe che, bIjA bhAgamAM thayela vyAdhi paNa daza divase maTe che; ane trIjA bhAgamAM thayela vyAdhi pAMca divasamAM maTe che, ema kahevuM rohiNI, rohiNyAM navarAtraM tu prathame'ze prakIrtitam / dvitIye dviguNaM proktaM tRtIye dazarAtrakam // hiNInA pahelA aMzamAM thayelo vyAdhi nava rAtrimAM maTe che, bIjA aMzamAM thayela aDhAra divasamAM ane trIjA aMzamAM thayele daza rAtrimAM maTe che. mRgazira, nakSatre candradaivatye pakSaM syAtprathame'zake / madhyamAMze tathA vidyAvyAdhi dvAdazavAsarAn / 'tRtIyAMze tathA zeyo mRtyurmAsAdanantaram // mRgazira nakSatranA pahelA aMzamAM thayela vyAdhi sAta divasamAM maTe che, madhyama athavA bIjA aMzamAM thayele vyAdhi bAra divasamAM mache, ane trIjA aMzamAM vyAdhI thayo hoya te eka mAsa pachI rogI bharaNa pAmaze ema jANavuM AdrI, 'nakSatre rudradaivatye pakSaM syaatprthmeN'shke| bAdazAhaM dvitIye ca tRtIyAMze na jIvati // A nakSatranA pahelA aMzamAM thayele vyAdhi eka pakhavADIAmAM maTe che; bIjA aMzamAM thayela vyAdhi bAra divasamAM maTe che; ane je trIjA aMzamAM vyAdhi thayo hoya te rogI jIvate nathI. punarvasu, punarvasau jvaraM vidyAt prathamAMze tripakSakam / madhyame divasAn sapta tRtIye pNcviNshtiH|| . 1 tRtIye munibhiH proktaM dinAnAM paMcaviMzatiH. pra0 2. 2 A paMdara lITI. pra. 1 lI mAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 222 hArItasaMhitA. punarvasu nakSatramAM AvelA jvara jo tenA pehelA aMzamAM AvyuM hAya te! doDha mahinA pIDA kareche; bIjA aMzamAM Avyo hoya te sAta divasa, ane trIjA aMzamAM Avyo hoya te pacIza divasa pIDA kareche. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puSya. puSyesyAtprathame sapta dvike viMzativAsarAn / tRtIyAMze tathA vidyAddivasAnekaviMzatiH // puSya nakSatranA pehelA aMzamAM thayelA vyAdhi sAta divasa, bIjA aMzamAM thayelA vyAdhi vIza divasa, ane trIjA aMzamAM thayelA vyAdhi ekavIza divasa pIDA kareche. azleSA. AzleSAyAM ca nakSatre yasya saMbhavati jvaraH / mAsatrayeNa prAgaMze kaSTAjIvati mAnavaH // dvitIye ca tRtIye ca mRtyureva na saMzayaH / azleSA nakSatramAM je rogIne jvara utpanna thAyache, te jo tenA pahelA aMzamAM thayA hoya teA traNa mAsa pIDA bhogavIne rogI manuSya ke karIne veche. ane bIjA ke trIjA aMzamAM jvara upajyo hoya te rAgInuM mRtyu thAyache emAM saMzaya nathI. sA. nakSatre pitRdaivatye rogo yasya pravartate / prathame'ze saptarAtraM dvitIye dhiSNyatulyatAm / viMzattRtIye divasAn pIDyate karmaNo balAt // // madhA nakSatranA pehelA aMzamAM je rogIne roga utpanna thayA hoya te raMgI sAta rAtri pIDA bhAgaveche; bIjA aMzamAM thayelA roganI pIDA sattAvIza divasa bhogaveche; ane potAnA karmanA baLathI, jo trIjA aMzamAM rAga thayA hoya teA tenI pIDA vIza divasa bhagaveche. pUrvAphAlgunI, nakSatre bhagadaivatyai yasya saMjAyate jvaraH / prathame'ze paMcarAtri madhye dvAdazavAsarAn / tRtIyAMze tathA jJeyaM mRtyurmAsAdanaMtaram // For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya cho. . rara3 w pUrvAphAlyunI nakSatranA prathama aMzamAM jene vyAdhi thayo hoya te pAMca rAtrI pIDA bhogave che, madhyama aMzamAM thayelA vyAdhinI pIDA bAra divasa bhagave che, ane trIjA aMzamAM vyAdhi thayo hoya te eka mAsa pIDA bhogavyA pachI regInuM maraNa thAya che ema jANavuM uttarAphAzunI. uttarAyAH prathamAMzo vAsarANi caturdaza / dvitIye saptarAtraM tu tRtIye divasAna nava // yadi haste bhavedogaH prathame saptarAtrakam / uttarAphAlyunI nakSatranA prathama aMzamAM roga thayo hoya te cauda divasa pIDA thAya che, bIjA aMzamAM thayo hoya te sAta rAtrI, ane trIjA aMzamAM thayo hoya te nava divasa pIDA thAya che. hasta, catvAryahAni dvitIya tRtIye dinapaMcakam // mRtyuM vidyAt tathA pUrvaM tvASTre yasya bhavejvaraH / je hasta nakSatranA prathama aMzamAM rega thayo hoya te sAta rAtrI, bIjA aMzamAM thaze heya te cAra divasa ane trIjA aMzamAM thayo hoya te pAMca divasa pIDA thAya che.. citrA, tribhirmAsaidvitIyAMze rogo bhavati daarunnH| tRtIyAMze tathA jJeyaM vAsarANi trayodaza // .. citrA nakSatranA pUrva bhAgamAM je vara upaje te regI mRtyu pAme bIjA aMzamAM jene javara upaje tene dArUNa rega thAya ane te traNa bhAse maraNa pAme. trIjA aMzamAM roga thayo che te tera divasa pachI maraNa pAme ke sAruM thAya. svAti, vAyavye prAk saptadaza dvitIye caikaviMzatiH / asyaiva tu tRtIyAMze mRtyumeva vinirdizet // For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 234. hArItasaMhitA. svAti nakSatranA prathama aMzamAM thayelo rAga sattara divasa, ane khIjA aMzamAM thayelA ekavIza divasa pIDA kareche. trIjA aMzamAM thacelA rAga rAgInuM mRtyu kareche. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizAkhA, prathamAMze vizAkhAyAM triguNAH SoDazaH smRtAH / dvitIye dvAdaza proktAstRtIye'pi tathaiva ca // vizAkhA nakSatranA prathama aMzamAM rAga thayo hoya te aDatAlIza divasa pIDA kareche; khIjA aMzamAM thayA hoya to khAra divasa ane trIjA aMzamAM thayA hoya tepaNa teTalAja divasa pIDA kareche. anurAdhA. maitrAM prathame sapta dvitIye pakSamAdizet / tRtIyAMze catuHSaSTirvAsarANAM mahAmate ! // huM moTI buddhivALA! anurAdhA nakSatranA prathama aMzamAM rAga thayA DAya te sAta divasa, bIjAmAM thayA hAya tA paMdara divasa, ane trIjAmAM thayA hAya te cAsa, divasa pachI rAga maTeche. jyeSThA. tripakSamai prathame dvitribhAge ca SoDaza / jyeSThA nakSatranA pehelA aMzamAM vyAdhi thayo hoya te paMdara ane , ke trIjA aMzamAM vyAdhi thayo hoya te seALa divasa pachI maTeche. mUla. mUle'ze tRtIye jJeyaH pakSa eva manISibhiH // mUla nakSatranA trIjA aMzamAM rAga thayA hoya teA eka pakhavADIAmAM maTe che ema buddhimAna purUSoe jANavuM. (prathama ane dvitIya aMzanuM graMthamAM kathana karyuM nathI mATe te aMzamAM thayela roga sukhasAdhya Done maTI jAyache ema jANavuM). pUrvASADhA, vAdye pUrve trayo mAsA madhyame'hAni SoDaza / tRtIyAMze punarmRtyuratIsAraH prajAyate // For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna--adhyAya chaThTho. pUrvASADhA nakSatranA prathama aMzamAM rAga thayA hAya to te traNa mAsa pIDA kareche; khInna aMzamAM roga thayA hoya tA soLa divasa pIDA kareche; ane trIjA aMzamAM rAga thayo hoya teA rogInuM atIsArathI mRtyu nIpare che. uttarASADhA. vizveze prathame pakSaM madhye dvAdazarAtrikam / dinAnAM viMzatiH proktA tRtIyAMze mahAmune ! | uttarASADhA nakSatranA pehelA aMzamAM thayelA rAga paMdara divasa pIDA kareche; bIjA aMzamAM thayelA roga khAra divasa pIDA kareche; ane huM mahAmuni! trIjA aMzamAM thayelA rAga vIza divasa pIDA kareche. zravaNa. saptAhamAdau zravaNe viMzatirmadhyame matA / SoDazAhaM tRtIyAMze satyametadbravImyaham // zravaNa nakSatranA prathama aMzamAM thayelo roga sAta divasa pIDA !reche; madhyama aMzamAM thayelo rAga vIza divasa pIDA kareche; ane trIzrva aMzamAM thayelA rAga sALa divasa pIDA kareche; e huM sAcuM kahuMchuM. dhaniSThA. viMzatirvAsave pUrva madhyame mAsayugmakam / mAsastRtIye vijJeyo daivajJaizca niveditam // 325 w dhaniSThA nakSatranA prathama aMzamAM thayelA rAga vIza divasa pAMDA ku reche; khIjA aMzamAM thayelA roga e mAsa pIDA kareche; ane trIjA a zamAM thayelA roga eka mahinA pIDA kareche; ema jyAtiSyazAstra jA nArAonuM kahevuM che. pUrvAbhAdrapada vAruNe dAruNo rogastripakSaM prathamAMzake / dvitIye mAsaSaTkaM tu SoDazAhaM tRtIyake // For Private and Personal Use Only pUrvAbhAdrapada nakSatranA prathama aMzamAM thayelA dArUNa roga traNa pa khavADIAM cAleche; khIjA aMzamAM thayelA cha mAsa cAleche; ane trIjA aMzamAM thayelA rAga soLa divasa pIDA kareche.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 226 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. uttarAbhAdrapada ahirbune pakSamAdau madhye mAsaM vinirdizet / ante'STAviMzatijJeyA pIDA syAt pApakarmaNi // uttarAbhAdrapada nakSatranA prathama aMzamAM thayelA roga eka pakhavADiyuM pIDA kareche; bIjA aMzamAM thayelA roga eka mahinA pIDA kareche; ane trIjA aMzamAM thayelo rAga pApakarmone lIdhe aThThAvIza divasa pIDA kareche. revatI. revatyAH prathame cASTau dvitribhAge tu SoDaza // revatInA prathama aMzamAM roga thayo hoya to rogI A divasa pIDA bhogaveche; ane jo bIjA ke trIjA aMzamAM rAga thayA hoya te seLa divasa pIDA bhegaveche. arthinI. abhvau dazAhaM pUrvAze madhye saptadazastasthA / ante triMzaddinAnyevaM proktAni pUrvasUribhiH // anyaistu prathame bhAge dinamekaM prakIrtitam / dvitIye paMcarAtraM tu tRtIye saptakaM tathA // azvinI nakSatranA prathama aMzamAM rAga thayo hoya te rogI daza divasa pIDA bhogaveche; khIjA aMzamAM thaye hAya tA sattara divasa bheTagaveche ane chellA aMzamAM thayA hoya te trIza divasa bhogaveche; ema pUrvAcAryoe kaheluM che. vaLI bIna keTalAka AcAryo ema kaheche ke, azvinInA prathama aMzamAM thayelA reAganI pIDA eka divasa bhogaveche; bIjA aMzamAM thayelAnI pAMca rAtrI, ane trIjA aMzamAM thayelAnI sAta divasa pIDA bhogaveche. bharaNI. bharaNyAH prathame cAMze saptavAsarameva ca / madhye mRtyustathA cAnte rogo mAsatrayAvadhiH // For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya sAtame. 227 bh bh , bh bharaNInA prathama aMzamAM thayelA reganI pIDA sAta divasa bhogave che, bIjA aMzamAM rega thaye heya te regInuM mRtyu thAya che tathA trIjA aMzamAM rega ce hoya te traNa mAsa pachI maTe che. upasaMhAra evaM jJAtvA sudhIH samyaka kuryAt prazamanakriyAm / nakSatrasya trayo bhAgA AtreyeNa prakAzitAH // e pramANe Aya mahAmunie nakSatranA traNa bhAga karIne roganuM je vijJAna kahyuM che te uttama buddhivALA vaiSe samajIne pachI regInA rogane zamAvavAnI kriyA karavI. iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne nakSatrajJAnaM nAma SaSTho'dhyAyaH / stmo'dhyaayH| hemavidhi havAnA sAminI gaNanA. Atreya uvAca / arkaH khadirapAlAzavadaryaH paaribhdrkH| TU rAma sujArA pipo vatinA . jaMbAnaH karahATazca somavalkaH kalidrumaH / raktasArazcandanazca jayantyaguruvRkSakam // mahodarI zatAvaryA sauMSadhi nizAyugam / mi namo: samidho karatA | ti samoma: .. Atreya kahe che-AkaDe, khera, khAkhara, boraDI, lIMbaDe, dare, za. bhaDI, darbha, kAsa, pIpaLo, vaDa, AMbe, jAMbuDe, AMbe, (bIjI jatane), mIMDhaLavRkSa, arIThAnuM vRkSa, baheDAnuM vRkSa, raktacaMdana (ratAMjali, For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 hArItasaMhitA. zvetacaMdana (sukhaDa); jayaMtIvRkSa, (araNi), agaracaMdana, pILe kAMTAsaLiye, satAvarI, savauSadhi, haLadara, AMbAhaLadara, e sarve samidhuva kahevAya che. ane samidhane homa karavAmAM e samivarganuM kathana kareluM che. homa karavAnA sugaMdha padArtha, candanaM raktacandanaM gorocanA haridrA gairikanimbabilvaM kadamba kuGkamamizritakastUrikA ghanasAraM zrIparNa suradAra haricandanaM panakaM haridrAdvayaM kAlIyakAguru zizapA zAlagorocanA palAza iti gndhaani| caMdana, raktacaMdana, vaMzaracanA, haLadara, gerU, lIMbaDo, bIlI, kaba, kaMkusahita kastUrI, kapUra, kamaLa, devadAra, pILuMcaMdana, padmANa, AMbAhaLadara, dAruhaLadara, zilAjIta, agaracaMdana, zIzama, rALarakSa, geracaMdana, khAkharA, e sugaMdha homavA jevA che. kAryamAM levA jevAM puSpAdi, padmabilvasurasAdUrvAkuzajayantIzamIpatrArkakiMzukarNikAragirikaNikAsahacarATarUSapuSpANi jaDAmrapallavAni, kAJcanArapATalA barbarI agastiH kalhArI azokapuSpamiti / kamaLa, balvapatra, tulasI, do, darbha, jayaMtI, zamIpatra, AkaDAnAM puSpa, kesUDAM, kareNanAM pukha udarakanI, kAMTAsaLiye, araDUsAnAM puSpa, jAMbUDAnAM patra, AMbAnA patra, kAMcanavRkSa, pADaLa, kALI bAvacI, agathiyAnAM kula, kalhAra, AsopAlavanAM puSpa, e puSpapatra vagere homa kAryamAM levAM. nakSatrahamane vidhi. dhUpadIpAdibhiralaGkArairalaGkataM maNDalaM kRtvA azvinyAdikrameNa nakSatramaNDalaM cArcayet / tanmaNDalakamadhye AdityAdIna grahAn samabhyarcya krameNa samidbhirhomaM kuryAt / tasmAt punaH dadhimadhughRtAktAbhiH samidbhirazcinyAdikrameNa juhuyAt / 1 upaleTa, meramAMsI, haLadara, vaja, zilAjIta, moravela, caMdana, kapura, ane motha e nava oSadhionA gaNane sarvoSadhigaNa kahe che. 2 vAsumaMda8. . 1 zrI. 2 pherAnAri. 5. TI. For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya sAtame. 228 prathama eka maMDaLa kADhIne temAM nakSatranuM sthApana karavuM. pachI dhUpa, dIpa, naivedha, Adi upacArathI azvinI Adi nakSatranA samUhanuM pUjana karavuM. e maMDaLanI madhyamAM Aditya vagere grahanuM sthApana karIne temanuM paNa vidhi pramANe pUjana karavuM. pachI keme karIne pUrve kahelI samidhevADe hema karavo. eTale upara kahelI samidhamAMthI eka eka laIne tene dahIM, madha, tathA ghImAM boLIne azvinI Adi nakSane kamathI hama kare. nakSatronA hemanA jAdA judA maMtro ane samidho. AkRSNeti arkasamidbhiridaM azvinyA / viSNorarATamasIti palAzena bharaNIm idaM bharaNyAH madhumAdhvIti badarIsamidbhirimAM kRttikA kANDAtkANDeti pAribhadrakadUrvAkuzasamidbhiH rohiNImRgazirApunarvasvAdIn kANDAtkANDeti homayet idaM deva iti pippalasamidbhiridaM puSyAya saptatyagnimantreNa cUtasamidbhiridaM sAIM agnirmUrddhA iti jambUsamidbhirmaghAM homayet / sadyojAtAbhiH 'kahArasamidbhiH pUrvI homayet / tatpuruSAya vidmahe iti somavallIsamidbhiruttarAM / namo ghorAya bibhItakasamidirhastaM homayet / namo jyotiSpataye raktasArasamidbhizcitrAM homayet / namo devAya namo jyeSThAyeti candanasamidbhiH svAtyai homaM kuryAt / udbaddhayasveti jayantIsamidbhirvizAkhAM homayet / bRspahate iti aguruvRkSasamidbhiranurAdhAM homayet / etajjyo. tiHsahacarIsamidbhijyeSThAM kANDatkANDeti zatAvarIsamidbhimUlaM idaM jyotiritinizAyugasamidbhiH pUrvASADhAmuttarASADhAM ma. dhuvAteti udumbarasamidbhiH zravaNaM trAmbakamiti bilvasamidbhiH vivasvatprabhRtIni homayet / ghRtena pUrNAhutiM dadyAt / navagrahasthApanaM caturastreNa homakuNDe homayet / tasmAdabhiSekasnAnamAcaret / zuklavastropavItaM yajJopavItasahitaM rogiNaM kRtvA vedAdibhirAziSya gobhUvastrahiraNyAdidAnaM kuryAt / iti vidhAne kRte samyak shaantirbhvti| 1.karahATaka. pra. 1 lI. 2 uttarAtrayaM. pra. 1 lI. 20 For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. maLanagna e maMtra bhaNIne AkaDAnI samidhavaDe azvinI nakSatrane hema kare. vaLoTamasa e maMtra bhaNIne khAkharanI sabhivaMDe bharaNIne homa kara. madhumathI e maMtra bhaNIne beraDInI samidhUvaDe vRttikAne hema kare. jarAsarAta e maMtra bhaNIne lImaDe, daze ane darbhanI samidhathI rahiNuM, mRgazira, Addha ane punarvasu, vagere no homa kare. . e maMtra bhaNIne pIpabAnA samidhavaDe puSya nakSatrane hema kare. satya e maMtra bhaNIne AMbAnA samidhuvaDe aSAne homa kare. zazi e maMtra bhaNIne jAMbUDAnI samidhavaDe maghA nakSatrane hama kare. vAtamu e maMtra bhaNIne kAranI samidhavaDe pUrvAphAlganIne hama kare tanduhAvidmahe e maMtra bhaNIne samavalInI samidhUvaDe uttarAphAlganIne hama kare. naghorA0 e maMtra bhaNIne baheDAnI samidhvaDe hasta nakSatrano homa karo. motigta e maMtra bhaNIne raktacaMdananI samivaDe citrAne hema kare. navA namoceSTA e maMtra bhaNIne caMdananI samidhUvaDe svAti nakSatrane homa kare. kudAvaM e maMtra bhaNIne yaMtInI samidhavaDe vizAkhAne hema kare. te e maMtra bhaNIne agara caMdananI samidhUvaDe anurAdhA nakSatrane hema kare. tathati che e maMtra bhaNIne pILA kaTAsaLiyAnI samidhUvaDe jyakA nakSatrano hema kare. vAMdAMta e maMtra bhaNIne zatAvarInI samikvaDe mULa nakSatrane homa kare. ratiH e maMtra bhaNane haLadara tathA AMbAhaLadaranI samidhavaDe pUrvASADhA tathA uttarASADhA nakSatrane hema kare. madhuvAtAva e maMtra bhaNIne umaDAnI samidhUvaDe zravaNa nakSatrano homa karo. va. e maMtra bhaNIne bIlInI samidhUvaDe sUryAdi devane homa karo. ghIvaDe pUrNAhuti ApavI. pachI nava gra hanuM sthApana karIne cAra khUNAvALA hemakuMDamAM homa kare. e pachI regIne abhiSeka snAna karAvavuM. pachI regIne dhoLA vastra paherAvIne navuM yajJopavIta paherAvavuM tathA vedanA maMtro bolIne tene AzirvAda Ape. rogIe gAya, pRthvI, sonuM, vagerenuM dAna karavuM. e vidhi karavAthI rUDe prakAre reganI zAMti thAya che. * iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne homavidhi nIma saptamo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya AThame. 236 assttmo'dhyaayH| dUta5rIkSA dUtaparIkSAne upakama, Atreya uvAca / athAto gadagrastAnAM dUtAriSTaM bhiSagvara! / zubhaM vAzubhamevAnyat samAsena pracakSyate // AturasyopakArArtha dUto yAti bhiSaggRhe ! / tasya parIkSaNaM kArya yena saMlakSyate gdH|| Atreya kahe cheuttama vaidya! have rogIoe mokalelA dUdhanA lakSaNa uparathI rogInAM je zubha ke azubha ariSTa samajavAmAM Ave che te huM tane saMkSepamAM kahuM chuM. rogIne arthe je dUta vaidhane ghera jAche tenI parIkSA vaidhe karavI joIe, kemake te uparathI roga maTaze ke kema? te vaidyanA samajavAmAM Ave che. azubha dUtanAM lakSaNe. khajAndhamUkabadhiraM rujapIDitaM vA bAlaM striyaM ca vikalaM tRSitaM vijIrNam / zrAntaM kSudhAturamapi bhramitaM ca dInaM dUtaM na zastamiha vedavido vadanti / reta mA, sAMdhalI, bhUgo, meDerI, rogathA pI31yayo, 13, strI, 3 mApApA 3 gata, ta2syo, 25MvANo, thaa| gayeto, bhUkhyo, bhramita ane dIna heya evo dUta sAre nathI ema Ayurveda jANanArA vaidya kahe che. kASAyakRSNArdrakavAsasA ca tathaiva vastrAvRtamastakena / azruplutairvA nayanaizca yuktaH kezaistathA muNDitamastakazca // samarkaTAkSordhvaziroruhazca kharvastathA vAmanakRttanAsaH / etAn nazaMsanti vido munIndrA dUtAn narANAM rujanAzanAya // For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 232 hArItasaMhitA. je dUte bhagavAM, kALAM, ke bhInAM vastra paheryAM hAya, athavA jeNe lUgaDAvatI mAthuM DhAMkayuM hAya, athavA jenI AMkhA AMsuthI bharAI gaI hoya, athavA jenA mAthAnA keza muMDAvI nAkhyA hAya, athavA jenI AMkhA mAMkaDAnI AMkho jevI hAya, jenA mAthAnA keza ubhA hAya, je zarIre ThIMgaNA heAya, je vAmaNA hAya, jenuM nAka kapAyaluM hAya, evA evA dAne Ayurveda jANanArA muniyA rogIonA roga nAza karavAmAM hitakara jANatA nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yaH karkazaH krodhanapAzapANibhiSagviduSI tamasAvRtazca / ete na zastAH pravadanti dhIrA dUtA vikAraM parivardhayanti || je dUta kaThora, krodhI, hAthamAM pAza (phrAMsA) jhAlelA evA, vaidhanI niMdA karanArA tathA tameNuvaDe yukta evA hoya temane dhIrajavAna vaidyo vakhANatA nathI; kemake evA te rogInA rogamAM vadhAro karanArA che. yaH kASThahasto dhRtazastrapANistathAturo dInavaco hi roditi / praklinnanetro gamanotsuko'pi vajrjyA rugArto zubhakAridUtaH // je dUtanA hAthamAM lAkaDuM hAya, jeNe hAthamAM hathiyAra jhAleluM hoya, je dUta pIDAyale tathA dInavANIvALA thaIne raDatA hoya, je dUtanI AMkhyAmAM pANI bharAI AvyuM hAya tathA je vaidhanI pAsethI javAne utkaMThAvALA hoya, temaja je kUtarogathI pIDAtA hoya, tene azubhakArI samajIne tajavA. yo rajjuhastoddhRtapAzapANiryAmyAM dizaM vA pratiyAti tUrNam / ye vAvadIta pracalaMzca roSAttathA samAgacchati zIghrameva // je dUtanA hAthamAM dAraDI hAya, jeNe hAthamAM pAza jhAlIne tene UMco karyo hoya, je utAvaLA utAvaLA dakSiNa dizAmAM jatA hoya, je krodhathI AmathI tema cAlatA hAya tathA krodhathI khelatA hAya, temaja vaidyane ghera mekalelA chatAM je tarataja pAcho Aveche, e dUtane azubha jANavA. For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya Ame. 233 laguDaM haste'vaSTabhya vakrapAdena tiSThati / tasmAdAkulavAdI yo na zasto vaidyakarmasu // - je dUta hAthamAM lAkaDI jhAlIne tenA upara Teke daIne paga vAMke rAkhIne ubho rahyo hoya, temaja je gabharAIne belata heya te dUtane joIne veve regIne upacAra karavA javuM nahi; kemake te vaidyakarmamAM hitakara nathI. pathA gacchati zIghraNa zvAsocchrAsaM pramuMcati / pAdau prasArya vizati mastake vinyaset karam // bhinatti loSTakASThaM ca tRNaM vA sphoTate kvacit / patati spRzate nAsAM stanaM vA spRzate punH|| bhUmi likhati pAdena rekhAM vApi karoti yH| nidrAM vA kurute yastu sa dUto'niSTakArakaH // ityshubhduutH| je dUta utAvaLe utAvaLe mArgamAM cAlatuM hoya, jene mukhe zvAsa bharAI gaye haiya, vaidhane ghera jaIne je paga lAMbA karIne bese, je mAthe hAtha daIne bese, je beThe beTho mATInAM Dhepha ke lAkaDAM bhAMgate heya, athavA je taraNa taData hoya, je jamIna upara paDI jate heya, pitAnA nAkane aDakata hoya, athavA vAraMvAra pitAnA stanane aDakate heya, je pagavaDe pRthvI tarate hoya, je pRthvI upara lITA kADhate heya athavA je dUta vaidhane ghera jaine UMdhI jate heya te dUSTa regInuM aniSTa karanAre che ema jANavuM. A zubha dUtanAM lakSaNe yaH zvetavastrAvRtapUrNapANiH sampUrNatAmbUlamukhaH prazastaH / dvijastathA mANavakaH suzIlaH prajJAdhikazcAhvayate sukhAya // je dUte dhoLAM vastra paherelAM hoya, je khAlI hAthe vaidhapAse na Ave , jenuM mukha tAMbUlathI bhareluM che, je brAhmaNa athavA sArA AcaraNavALo baTuka hoya, je ghaNI buddhivALo haiya, evo sAro dUta je vaidyane belAvavA jAya te rogIne sukha thaze ema jANavuM For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 hArItasaMhitA. kusumamukuravastraM pUgatAMbUlapatram mamalakamalajAtaM ramyakiJjalkapuSpam / kalazavasanapANisvarNamudrAvibhUSA karataladhRtametat saukhyakartA hi duutH|| je dUtanA hAthathAM phUla, darpaNa, vastra, sopArI, nAgaravelanAM pAna, nirmala kamaLa, ramaNika parAgavALuM puSpa, kalaza, lUgaDuM, senAnI mahora, alaMkAra, emAMnuM koI hoya te te dUta regIne sukhakartA che ema jANavuM. AgatyodIcyapUrvAmatha varuNadizamaizImAzritya zAnti dRSTvA vaidyaM prahasya pravadati nipuNaM nAtinIcaM nacoccam / uttiSTha tvaM prasAdaM kuru vacanamidaM saukhyavAkyaM tanoti prAjJaH svArtha prakRSTaM sukhamagadakaraM rogiNAM vaidyalAbhaH // je dUta dakSiNa, uttara, pUrva, pazcima ke IzAna e dizAmAM besIne zAntapaNe vaivane joIne hAsyayukta mukhathI bahu DAhapaNathI bele ke je vacana ati dhImuM na hoya tema ati moTethI kaheluM paNa na hoya. te evuM bole ke, he vaidyarAja tame uTho ane amArA upara meherabAnI kare. evI rIte je buddhimAna dUta sukha upajAvanAruM, sArA arthavALuM ane uttama vacana bele te tethI rogIne sukhe karIne regane nAza thAya tathA vaidhane paNa rogIne Arogya thavAthI dhana kIrti vagerene lAbha thAya athavA evA vacanathI rogIne vaidhane lAbha thAya. pUrvI dizaM samAsAdya prazAntaH zAntayA giraa| vaidyo vadati lAbhAya rogiNAM ca sukhAvaham // je vaidha pUrva dizAmAM besIne zAMta thaIne zAMta vANIvaDe bele te te lAbhakAraka che, ane te regIone hitakara che. yazcAgatyopaviSTo'pi zlokaM vAtha subhASitam / vadate zAntayA vAcA so'pi lAbhAya zAntaye // je dha rogIne ghera AvIne bese ane pachI leka athavA subhASitavAkya zAMtavANIvaDe bole che te paNa regIne lAbha kartA ane zAMti kartA che. For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya name. 235 abhivAdya ca vaidyasya kSemaM pRcchati yaH punH| phalaM dadAti puSpaM vA rogiNAM ca sukhAvaham // je data vaidyane namaskAra karIne pachI vaidhane kuzaLa samAcAra pUcheche, tathA tene phaLa athavA puSpa Ape che te rogIne hitakara che. yasya saukhyaM varaM siddhistasya dUtA ime viduH| kimatra bahunoktena ramyo dUtaH sukhAvahaH // viSamAna strIpumAMzcaiva tasmAttu parivarjayet / evaM jAnAti yo vaidyastasya siddhiH sukhaM shriyH|| je rogIne sukha thavAnuM hoya tathA uttama siddhi prApta thavAnI hoya tenA dUta upara kahyA tevA hoya che; eviSe vizeSa kahevAnuM prayojana nathI, paNa TUMkAmAM eTaluM samajavuM ke sAre dUta sukhakartA che. eTalA mATe je strI ke purUSa viSama heya temane vaidhe tajavAM. athavA rogInA dUtarUpe AvelAM strI ke purUSa zubha dUtane vegya guNavALAM hoya nahi te regInuM aniSTa anivArya samajIne vaidhe te regInI cikitsA karavI nahi. e pramANe je vaidya jANe che tene pitAnA konI siddhi, sukha ane lakSmI prApta thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare dvitIyasthAne dUtaparIkSaNa lakSaNaM nAma aSTamo'dhyAyaH / nvmo'dhyaayH| zakunA thAya, Atreya uvAca / idAnIM nirgame putra! praveze vA gRhasya ca / zubhAzubhAni sarvANi vakSyAmi zakunAni ca // For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 236 hArItasaMhitA. Atreya kaheche: he putra! have rogIne ghera javAne nIkaLelA vaidhane gherathI nIkaLatAM tathA rogInA gharamAM pesatAM je sArAM ke mAThAM zakuna thAyache te sarve huM tane kahuMchuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zubhazakuna rAjA gajo dvijamayUrakakhaJjarITAzcASaH zakuntarajakaH sitavastrayuktaH / putrAnvitA ca yuvatirgaNikA ca kanyA zreyaH sukhAya yazase pratidarzayanti // rAjA, hAthI, brAhmaNu, mAra, khaMjarITa pakSI, cApa paNI, bhAsa pakSI, dhoLAM lUgaDAMsahita dheAkhI, putrasahita strI, gaNikA ane kanyA, emAMthI koi ekanuM paNu rogIne ghera javAte nIkaLatI vakhate darzana thAya te te kalyANakArI, sukhaka ane yaza ApanArUM che. laTThA zyeno bhAsahArItacako bhAradvAjazchikara chAgasaMjJaH / ete zreSThA 'darzane savyavAmA vaidyAveze nirgame zreyase ca // cakalI, bAja, bhAsa pakSI, hArIta pakSI, cakravAka pakSI, kAkaDiyA kuMbhAra nAme pakSI, chIkArAM, kaDA, e prANI zreSTha che. vaidha rA gInA gharamAM pesatA hoya tyAre vaidhanI DAkhI bAjue temanuM darzana thavuM zreSTha che ane rogIne dhaira javAne potAnA dharamAMthI nIkaLatA hoya tyAre temanuM darzana jamaNI bAjue zreSTha che. duHzakana sAjUno vAnaH zUratha noyA kSaH mrajyAsa: zarAAE 1 ete riSTA nirgame vA praveze kArye niMdyA nopakAreSu zastAH // sApa, dhUDa, vAMdarA, bhUMDa, gho, rIMcha, kAcaMDo, sasalA, eTalAM prANIonuM darzana gharamAMthI nIkaLatAM athavA rogInA gharamAM pesatAM sArUM nathI. mATe cikitsAkAryamAM te niMdavA jevAM che tema upakAra karavAnA kAmamAM paNa te sArAM nathI. 1 rakSine savyavAme. 60 1 sau. For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya navame. 237 mRgAdinAM zubha zakuna mRgo vA piGgalo vApi prazasto dakSiNe sadA / nirgame vA praveze ca dakSiNaH shubhdaaykH|| mRga athavA mAMkaDuM vaidyanA gharamAMthI nIkaLatAM athavA regInA gharamAM pesatAM dakSiNa dizAe jovAmAM Ave che te niraMtara zubha phaLa ApanAruM che, kemake dakSiNa dizAmAM rahelAM mRga tathA mAMkaDAM zubha che. mRganI saMkhyAmAM zakuna, ekastisrothavA paJca sapta vA navasaMkhyayA / bhAgyakAle narANAM tu mRgA yAnti pradakSiNAH // je eka, athavA traNa, athavA pAMca, athavA sAta, athavA nava, haraNa nIkaLatI vakhate vaidhanI jamaNI bAju tarapha thaIne vahI jAya to te zubha che. kemake manuSyano bhAgyodaya hoya che tyAreja evo joga bane che. mera vagerenAM zakuna, zithiI ja mAnavA pAmo mRrs pikabhaSaNakapotAH potakI zUkarI vA / tadanu vihagarAjo dIrghakaNThAdayaH syu rvadati zakunavettA vAmato nirgame vaH // mera, gharALI, gadheDe, bhamare, koyala, kUtaruM, helo, kALI cakalI, bhUMDaNI, garUDa, bagale vagere pakSIo e prANIo vaidya gharamAMthI nIkaLatI vakhate DAbe pAse jovAmAM Ave te te zubha che ema zakunazAstra jANanAro kahe che. tittiraH kRkaraH kraunycsaarsaabhaasshuukraaH| kharAH kirITI vAme tu sadA zubhatarA matAH / bhavanti nirgame caite sarvakAryasusiddhaye // tetara, kakara (karaDhoMka pakSI) cakravAka, sArasa, bhAsa, bhUMDa, gadheDAM, mera, e prANIo DAbe pAse sarvadA zubhakAraka che. e prANIo For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 hArItasaMhitA. gharamAMthI nIkaLatI vakhate DAbe pAse jovAmAM Ave te sarve kAryomAM siddhi ApanArAM che. kAgaDAnAM zakuna, kAko dakSiNataH zreSTha nirgame shubhdaaykH| praveze gaditaH zreSTho vAmataH kRssnnvaaysH|| gharamAMthI nIkaLatI vakhate kAgaDo jamaNI pAse jovAmAM Ave te te zreSTha che ane praveza karatI vakhate kALe kAgaDo je DAbe pAse jovAmAM Ave che te zreSTha che. jAhako'pi zazako'pi markaTaH kIrtanaM ca gaditaM na sukhAya / naiva nAma naca darzanameSAM srpgodhkklaasviddaalaaH|| kALe kacaDe, sasale, mAMkaDuM, e prANIone avAja zubhasucaka nathI; temaja sApa, gha, kAcaMDa (saraDo), ane bilA, e. prANIone avAja, temanuM nAma ke temanuM darzana paNa sukha karanAruM nathI. arthAta gharamAMthI nIkaLatAM ke praveza karatAM e azubha zakuna che. darzanaM hitakaraM pravadanti khaJjarITakamarAlakamaiNam / nAmataH zubhakarAH pravadanti dArvaghATavaraTe ca zukazca // iti zubhAzubhazakunAni / cAsa, haMsa, haraNa, e prANIomAMthI koI paNa prANI nIkaLatI vakhate jovAmAM Ave che te hitakara che. temaja laDakhoda, bhamarI (madhamAkha) ane pipaTa e prANInAM nAma nIkaLatI ke praveza karatI vakhate zubhakara che. nirgame vividhakAryasiddhaye bhRGgarAjarajataM payo jalam / matsyamAMsarudhiraM mRtakaM vA dhautavastramukuraM ca pidhAnam // gharamAMthI nIkaLatAM bhAMgara, rUpuM, dUdha, pANI, mAMchalAM, mAMsa, lohI, muThuM, dhAyeluM vastra, darpaNa, AcchAdana, emAMnuM kAMI sAmuM maLe te tethI aneka prakAranAM kArya siddha thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyasthAna-adhyAya navamo. mArga chindanti mArjArAH sA vA kklaaskaaH| godhA vApi praveze ca padamekaM tu na brajet // gharamAM pisatAM ke gharamAMthI nIkaLatAM bilA, sApa, kAcI Do. (kAcaDe-saraDe) ke ghe, emAMnuM ke prANa rastAmAM ADuM utare, te eka DagaluM paNa AgaLa cAlavuM nahi. skhalane pAdazirasorvasanAni skhalanti vA / vikruSTaM vacanaM zrutvA padamekaM tu na vrajet // gharamAMthI nIkaLatAM pagamAM Thokara lAge athavA mAthAmAM kaMI athaDAya, athavA lUgaDAM kahIM bharAyAthI kheMcAya ke nakalI paDe, athavA koI kora vacana bele te sAMbhaLavAmAM Ave, te eka DagaluM paNa cAlavuM nahi. gRhANAM jvalanaM dRSTA bhiyaMtaM sajalaM ghaTam / patanaM bhUruhANAM ca dRSTA kuryAnna caGkamam // AkrozavacanaM zrutvA mArjArANAM rutaM tthaa| kalahaM gRhalokasya dRSvA caGkamaNaM naca // ___ iti darzanAriSTam / gharamAMthI nIkaLatI vakhate koInuM ghara saLagatuM jovAmAM Ave, athavA pANI bharele ghaDe. phUTI jate jovAmAM Ave, athavA jhADa paDatAM jovAmAM Ave, te cAlavA mAMDavuM nahi. vaLI teja pramANe koI cIso pADatuM hoya ke gALo detuM hoya tenuM vacana sAMbhaLavAmAM Ave, athavA bilADAM belatAM hoya te sAMbhaLavAmAM Ave, athavA gharamAM rahenAra mANasanI vaDhavADa sAMbhaLavAmAM Ave te cAlavA mAMDavuM nahi. kanakakaGkaNameva vibhUSaNaM saphalapuSpamathAsavavAruNI // phalamazokakaraM jvariNAM tadA zubhakaro hi bhavecca bhissgvrH|| ti rAjunAdhyAya | senAnuM kaMkaNa, alaMkAra, phaLasahita puSpa, Asava, madha, emAMnuM kAMI nIkaLatI vakhate jovAmAM Ave te regIone te AnaMdadAyaka phaLa Ape che ane te vaidya paNa rogInuM bhaluM karanAra nIvaDe che. For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 240 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. dvitIyasthAnane upasaMhAra, evaM jJAtvA paramanipuNaM pAnamannAdikAnAM vIrya caiSAM guNamapi tathA kopanaM kopavegam / AdAnaM vA punarapi cayaM kopanasyopacAraM vaidyo vidvAn bhavati bhavane pUjito rAjalokaiH // e pramANe anna pAnAdikanuM vIrya, temanA guNu, te kayA kayA doSane kApAve che te, temanA kopanA vega, doSanA kopanuM kAraNa, doSanA saMgraha, doSopanA pratIkAra, e sarve sArI rIte jANIne vaidha vidyAna thAyache tathA tethI tene rAjA loko peAtAne ghera lAvIne sanmAna Apeche. iti AtreyabhASite hAtottare dvitIyasthAne zakunAdhyAyo nAma navamo'dhyAyaH / dvitIyasthAnaM samAptam / For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtiiysthaanm| prathamo'dhyAyaH / auSadhanA jJAnane vidhi. Atreya uvAca / athAtaH saMpravakSyAmi rogamaGkarakAraNam / zramAd vyAyAmarodhAdvA cintAzokabhayAdapi // krodhAdauSadhagandhena kssyaaddhaatovishesstH| udIrya koSThAdagniM ca raktapittaM tathA bhiH|| tvacAzritaM ca sambhUya jvaraM tasmAt karoti hi / Atreya kahe che-have huM eka regamAMthI bIje rega, ema je ghaNa re thAya che tenuM kAraNa kahuM chuM. atizaya mahenata karavAthI, sarata na 42vAthA, yiMtA 424AthI, za.prathA, mayathA, opathI, aussdhinA gaMdhathI, ane vizeSe karIne dhAtuone kSaya thavAthI, (vAtAdika doSa kSebha pAmIne) jaTharamAMthI agnine bahAra kADhI nAkhe che tathA raktane ane pittane kopAve che te agni tathA raktapitta je tvacAmAM rahyuM hoya che te ekatra thaIne javara (tAva) ne utpanna kare che. javaramAMthI upajatA rega uktaheturvaro vApi jvarAnmandajvaro bhavet // mandAnmandatamo jJeyastasmAdamlAtisevanAt / jAyate kAmalastasmAt prarUDhe syAddhalImakam // halImakAdbhavet pANDustasmAdyakSmA prkiirtitH| yakSmaNo jAyate zophaH zophAdudarameva ca // 21 . For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 harItasaMhitA. ~~ ~~~~ ~~~~ tasmAdgulmaM ca vAtAvyaM gulmAcchvAso'tha shuulitaa| mandAgnitvaM bhavettasAtsvarabhedo'tha rodhanam // eteSAM sarvarogANAmutpattiH syAjjvareNa tu / jvareNa mRtyuviyo na mRtyuH syAjjvaraM vinA / pAchaLa je hetu kahyA temAMthI javara pedA thAya che. javaramAMthI - davura thAya che. e maMdavaramAMthI atizaya maMda jvara (hADajavara) thAyache. evA hADakacariyA tAvamAM atizaya khATe padArtha khAvAmAM Ave che tethI kamaLo thAya che. e kamaLo vadhIne halImaka nAme rega thAya che. halImaka roga vadhIne pAMDuroga thAya che ane pAMDurogamAMthI kSayaroga thAya che. kSayathI sojo thAya che, sajAthI udara vyAdhi thAya che, udararogamAMthI vAtagulmoga thAya che, vAtagulmamAMthI zvAsa ane temAMthI zaLaga upaje che. mULamAMthI agnimAM rega thAya che, agnimAMbhAthI svarabheda ane temAMthI kaThodhana thAya che, evI rIte e sarve reganI utpatti tAvamAMthI thAya che. tAvathI mRtyu thAya che; tAva vinA mRtyu thatuM nathI. javaramAMthI upajatA bIjA prakAranA rega. zRNu bhaiSajavedajJa! dvitIyaM rogasaGkaram / mandajvaro bhavetraNAmatIsArastathA jvrH|| tena cApi bhaveddhikA zoSo moho bhrmo'ruciH| eteSAM zophato mRtyustRtIyaH kathyate'dhunA // Ayurvedane jANanArA he putra! sAMbhaLa; huM tane tAvamAMthI upatA bIjA regenI paraMparA kahuM chuM. manuSyane prathama maMdajavara Ave che, temAMthI tene atisAra ane svara upaje che, temAMthI hikkA nAme rega upaje che, temAMthI zeSa, moha, bhrama ane arUci, evA roga thAya che. e regavALAone chevaTe sejA caDe che ane temanuM maraNa thAya che. have huM tane trIjo prakAra kahuM chuM. For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pehele. 243 divase sUvA vagerethI upajatA rogo, divAsvamAdidoSairvA pratizyAyazca jAyate / tasmAt kAsaH samuddiSTaH kAsAtacvAsazca jAyate / tasmAt kSayaH kSayAt zopho jvareNApi mRti bajet // divase zayana karavA vagere doSathI saLekhama utpanna thAya che. tene mAMthI khAMsI upaje che, khAMsImAMthI zvAsa upaje che, temAMthI kSaya u. tpanna thAya che. kSayamAMthI sojo upaje che ane temAMthI tAva upajIne regI maraNa pAme che. bhayaMkara vyAdhio. jvaraH kSayazca yakSmA ca kusstthgulmaarshsNgrhaaH| zarkarA meha unmAda apasmAro bhagandaraH / ete mahAghoratarA yApyaM kurvanti mAnavam // tAva, kSaya, rAjyamA, kaDha, gulma, arza, patharIne roga, prameha, unmAda, apasmAra, bhagaMdara, e mahAbhayaMkara vyAdhio che. e vyA dhio eka vAra upajyA eTale nikhULa thatA nathI ane manuSyane yApya kare che. arthAta auSadhAdivaDe te regInI vedanA kamI karIne temane mAryAdAmAM rAkhI zakAya che paNa te bilakula maTI jatA nathI. sarva vyAdhionA heturUpa deSa, vAtapittAdayo doSAstathA zleSmasamudbhavAH / jAyante vyAdhayaH sarva teSAM vakSyAmyupakramam // vAta, pitta, vagere de roganA hetu che. temaja keTalAka vyAdhio kaphathI utpanna thAya che. evI rIte vAtAdika deSathI sarve vyAdhio utpanna thAya che, mATe huM te vAtAdika doSanA upacAra kahIza. vAtAdi deSane pAcana kALa. vAtaH pacati saptAhAt trirAtrAt pittameva ca / - zleSmA sArdhadinenApi vipacedbhiSajAM vr!|| 1 pInasa eva ca. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 244 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. dvandvajaM vAtapittaM ca navarAtreNa pacyate / zleSmavAtau dazAhena paJcAhAt pittazlaiSmikam // dvaMdvajAnAM ca maryAdA pAcanAya zamAya ca / tridoSasya ca ghorasya pAcanaM dvAdaze dine // sanipAtazca pacyeta caturdazadinairapi / vAyu nAme doSa sAta divasamAM pakva thAyache; pitta traNa divasamAM pAkeche; ane huM uttama vaidha ! doDha divasamAM pava thAyache. vAyu ane pitta mizra hoya te te nava rAtrimAM pava thAyache. kak ane vAyu daza divasamAM pava thAyache. pitta ane ka pAMca divasamAM pArka che, evI rIte hUM ( e be doSa ekaThA maLyA haiAya te ) nuM pAcana ane zamana thavAnI maryAdA jaNAvI. have bhayAnaka evA tridoSanuM pAcana khArame divase thAyache. tathA sannipAtanuM cauda divase pAcana thAyache. pAcanAdi kriyAne samaya, jJAtvA doSabalaM pakke tasmAddeyaM tu pAcanam / yuktaM nidAnalakSaistu tasmAt saMzamanakriyA // pava thayelA doSamAM temanuM keTaluM baLa che te prathama jANIne pachI pAcana auSadha ApavuM. ane pAcana auSadha ApatAM ApatAM jyAre roganAM tenA nidAnamAM kahelAM lakSaNA mAlama paDe tyAre zamanakriyA ( roga zamAvavAnI kriyA karavI, dhAtugata dASane pAcana kALa saptAhenApi pacyante sapta dhAtugatA malAH / cirAdapi hi pacyante sannipAtajvare malAH // nirAmazcApyataH prokto jvaraH prAyo'STame'hani / navabhirvAsaraizcaiva nirAmajvaralakSaNam // sAta dhAtuomAM rahelA maLa sAta divase pakava thAyache tathA satripAta jvaranA maLa(vAtAdika deSa ) te ghaNe divase pakva thAyache. sAta divase sAta dhAtunA maLa pava thayA pachI AThame divase vara For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pehele. 245 "Ama" vinAne thavAthI te "nirAma" kahevAya che. tathA nirAma - ranAM lakSaNa nava divase jovAmAM Ave che. apakava doSamAM auSadha ApavAnI manAI, 'vicArya bheSajaM dadyAdajINe matimAn bhiSak / mando hi sutarAmagnirbheSajaM na vipAcayet // vAtAdi deSa paDava na thAya hoya tyAre buddhimAna vaidhe ghaNo vi. cAra karIne auSadha ApavuM; kemake atizaya maMda thaI gayele agni auSadhane pacAvI zakatuM nathI. laMghananA prakAra, sarveSu sAmadoSeSu pAcanaM laGghanaM smRtam // lacitaM madhyalaji syAdatilaGghitameva ca / lakSaNaM vakSyate caiSAM manuSyANAM zRNuSva me // vAtAdi doSa jyAre sAma (pakava nahi thayelA) hoya tyAre te rogIe laMghaNu karavI; kemake laMghana (upavAsa karavAthI deSanuM pAcana thAya che. laMdhana traNa prakAranuM che; laMdhita, madhyalaMdhita, ane atilaMdhita. e traNa prakAranAM laMghana karavAvALA manuSyanAM lakSaNa huM tane kahuM te sAMbhaLa. zuddhalaMdhitanuM lakSaNa, gataklamo rujAM glAnirindriyANAM prsnntaa| laGghane doSapAkastu zuddhalacitalakSaNam // jyAre laMdhana karavAthI zarIrane kheda nAza pAme, pIDAo ochI thAya, iMddhio nirmaLa thAya, deSa paripakava thAya, tyAre te purUSa zuddhadhita che eTale teNe joIe te pramANe laMghana kareluM che ema jANavuM. madhyayaMdhitanuM lakSaNa kizcitklamo rujAM glAnirindriyANAM vivrnntaa| bahutRSNAlpAdapi zramazcaiva bhissgvr!|| 1 A be lITI. pra0 2-3 mAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 24 hArItasaMhitA. 'kiJcitsaMsnigdhatA gAtre rucibAdho vibandhatA / madhyapAkI ca doSaH syAnmadhyalaGghitalakSaNam | jyAre laMdhana karavAthI rogInA zarIrane kheda kAMika aMze rahe, pIDA ochI thAya, iMdriyo vivarNa thai jAya, tarasa dhaNI lAge, bhUkha thoDI lAge, aMga thAkyA jevAM jaNAya, zarIra upara theADika snigdhatA jaNAya, aAdikanI rUci pUrepUrI na upajI hAya, jhADAno baMdhakoSTa hoya, tathA vAtAdi doSa madhyamasara pava thayA hoya tyAre rogI madhyalaMdhita che ema jANavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atiISitanuM lakSaNa vaikalyaM jAyate tandrA vibhedazca vinidratA / vepathuzca ziro'tizca kSutkSAmaM zUlameva ca // zyAvAsyaM plAvanaM netre mUrcchAmohazramAturam / atilaGghitametaistu lakSaNaM saMvibhAvayet // jyAre laMdhana karanArA rAgIne joie te karatAM vadhAre lAMdhaNA thai jAya tyAre tenI iMdriyA vikaLa (peAtAnuM kArya bajAvavAne asamartha,) thaI jAya che; tene dhena upaje che; jhADAnA bheda thAyache; dha AvatI nathI; zarIra kaMpe che; mAthuM dukhe che; bhUkhavaDe zarIra kRza thai jAya che; peTamAM zULa upaje che; moMDhuM kALuM paDI jAya che; AMkho tarI jAya che; rAgIne mUrchA Aveche; tene meha thAyache; ane te zramathI pIDAya che. e lakSaNAvaDe rogIne atibaMdhita samajave. laMdhana nahi karavA jevA rogIo. velAjvare bhUtajvare tathA pittajvare'pi ca / AyAse krodhaje vApi bhayakAmajvare'pi ca / eteSAM laGghanaM naiva kArayedbhiSaguttamaH // bAlaM vRddhaM kRzaM kSINamatIsAravaNAturam / gurviNa sukumAraM ca laGghayena kadAcana // 1 viDbhedaM rUkSatA gAtre. pra0 3. For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya pehelA. wwwww www Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jene velAjvara eTale dararoja amuka samaye tAva AvatA hoya, jene bhUtapIDAthI tAva upajyA hoya, jene pittajvara AvatA hoya, tathA jene zrama, krodha, bhaya ke kAmavikArathI jvara AvatA hAya, evA tAvavALAone sArA vaidhe laMdhana karAvavuM nahi. vaLI bALaka, vRddha, kuza, kSINu, atisAranA rogavALA, traNarogavALo, garbhavatI strI ane suSumAra, eTalA rAgIone vaidye kadApi upavAsa karAvavA nahi. laMdhana karAvavA jevA rogIo. sAme mandajvare tIvre ruci vibandhake'pi ca / ajIrNe tu prazastaM ca laGghanaM mAtrayAnvitam // snigdhatvaM cAtigAtrANAmudaraM garjayedbhRzam / ziro'rtirjaTharAdhmAnaM tRSNA ca kaNThakUjanam // aruciH prItatA mUtre nidrAtandrAturaM naram / sAmajvaraM ca vijJAya laGghayedbhiSaguttamaH // 247 iti laGghanayogyAH / jene sAmajvara, maMdajvara, ke tIvrajvara thayA hAya, tathA jene aci jhADAno kabajo ke ajIrNa thayuM hoya, tene mAtrAsahita laMdhana karAvavuM hitakara che. je purUSanAM aMga ati snigdha hoya, jenA peTamAM atizaya gagaDATa thatA hAya, jenuM mAthuM dukhatuM hoya, jenuM peTa caDhatuM hAya, jene tarasa bahu lAgatI hoya, jenA kaMThamAM avAja khelatA hAya, jene anna upara rUci na thatI hoya, jenuM mUtra paLA varNanuM hAya, je purUSane nidrA AvatI hoya, jene ghena thatuM hAya, tathA jene sAmajvara hoya, evA rAgIone jANIne uttama vaidhe temane laMdhana karAvavuM. baMdhananA cha prakAra anazanavamanavirecanaraktassrutitaptatoyapAnaizca / svedanakarmasametaiH suSavidhaM laGghanaM gaditam // For Private and Personal Use Only bhojana na karAvavuM, vamana karAvavuM, virecana ApavuM, lohI vevaDAvavuM, garama pANI pIvA ApavuM, parasevA kADhavA, e cha prakAranuM la ghana kaheluM che. arthAt upavAsa karavAne azakta rAgIne upavAsa na karA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 hArItasaMhitA. vatAM regane ghaTe tevA A chamAMnA ekAda karmathI paNa laMghananuM kArya thAyache. nirAma javaranuM lakSaNa, kSutkSAmaM zramazaithilyaM bhramavegajvarAturam / antardAhaM raktamUtraM nirAmajvaralakSaNam // je rogI bhUkhathI kRza thaI gayuM hoya, zramathI zithila thaI gayo hoya, jene (ubhA thatAM) cakarI AvatI hoya, tAva Avate hoya, zarIranI aMdaranA bhAgamAM dAha baLatuM hoya, ane tenA mUtrane varNa rAte haiya, tene nirAma jvaravALo jANa. doSaparatve laMdhanane avadhi. vAtiko laGghanaiH SaDbhiH paittikastu dinatrayam / saptabhiH pacate zleSmA dRSTvA laGghanamAcaret // tridoSo dazarAtrANi pacate laGghanaistu sH| dine paJcadaze prApte pacate sAnnipAtikaH / / muzcedvA manujaM hanti bhavedvA viSamajvaraH / vAtajavaravALAne che lAMdhaNa karAvavI, kemake teTalI mudatamAM vAta deSa paddha thAya che, pittavALAne traNa lAMghaNa karAvavI, ane kaphavALAne sAta lAMdhaNa karAvavI. evI rIte vAtAdika doSa joIne lAMghaNa karAvavI. traNe doSa ekatra thaIne kopyA hoya hoya te daza divasa lAMghaNuM karAvavI; kemake te dene pakava thavAne teTalI mudata lAge che. sanipAta javarane pakava thavAne paMdara divasa lAge che. eTalA divasamAM sanipAta kahete maTI jAya che athavA rogIne nAza kare che athavA viSamajavara utpanna thAya che. vaya para deSa kopane prakAra, bAlye raktAmayA doSAH kaphapittAdanaMtaram // SoDaze tu same prApte tridoSaprabhavA gdaaH| paJcaviMzatime prApte jvaro vaimAnipAtikaH // For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pehelA. bAlyAvasthAmAM lohInA vikArasaMbaMdhI roga upaje che; te pachI paMdara varSa sudhI ka, ane pittanArega bahudhA upaje che; sALa varSa thayA pachI tridoSa ( traNe doSa ) nA roga utpanna thAyache, pacIza varSanuM vaya thayA pachI sannipAtajvara thAyache. varavALAne kavAtha ApavAno samaya, vAtapittakaphaireva rasaraktasamuccayAt / jAyate yo jvaraH samyak pakke kvAthaM tu dApayet // 249 vAyu, pitta, kaka, rasa ane rakta, e sarvanA samudAyathI je jvara utpanna thAyache te jyAre sArI rIte pakva thAya tyAre rogIne kvAtha ApavA. arthAt jvara pava thayAvinA kvAtha ApavA nahi. kvAthanA prakAra. kAthaH saptavidhaH proktaH pAcanaH zamanastathA / dIpanaH kedano bhedI santarpaNo 'vizoSaNaH / kvAtha sAta prakAranA kahelA che. pAcana (maLane pakava karanAra;) zamana ( doSane zamAvI denAra;) dIpana ( agnine pradipta karIne maLane pacAvanAra; ) kaledana ( maLane palALIne bAhAra kADhanAra; ) bhedI ( maLane teADIne bahAra kADhanAra;) saMtarpaNa ( dhAtune tRpta karIne maLanuM khaLa kamI karanAra;) ane zoSaNa (maLane sUkavIne bAhAra kADhI nAkhanAra. ) sAta prakAranA kvAtha ApavAne kALa pAcanaM ca 'nare deyaM nizAsu pravijAnatA / pUrvAhNe zamano deyo'parAhNe dIpanaH smRtaH // santarpaNo bhedanazca kalye pAnAya dApayet / zoSaNo'pi prabhAte ca kvAthaH pAne prakIrtitaH // vaidhazAstranA jJAnavALA vaidhe rogIne pAcana kvAtha rAtrIe A pA; zamanavAtha divasanA pahelA pAhAramAM ApavA; dIpanavAtha diva For Private and Personal Use Only 1 vimohana:. pra0 rU . vizeSataH pra0 1aa. 2 navai rUpanI. 3 mohanopi pra0 1 lI.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 hArItasaMhitA. sanA pAchalA pahoramAM Apa; saMtarpaNa ane bhedana kvAtha prabhAta kALamAM regIne pIvA mATe Apa; zeSaNa kavAtha paNa prabhAtamAM ja pI ema kaheluM che. auSadhAdika ApavAnA samayanI saMjJA rAtrau yaH prathamo yAmo bhUtavelA prakIrtitA / dvitIyaM nizi ityAhunizIthaM ca tataH param // guNarAtraM tato zeyaM kalyamaprAtarAzanam / pUrvAparAhnamadhyAhvAH praardhdinshesskaaH|| pUrve dinAvasAne ca bhessjaanaamupkrmH| rAtrInA pahelA paherane bhUta veLA kahe che, bIjA piherane rAtrI (nizA) kahe che, te pachInA paherane nizItha (madhyarAtra) kaheche; te pachInI rAtrI (rAtrIne trIjo pihera) ne guNaratra kahe che savAranA bhejano samaya thayA pahelAMnA kALane kalpa kahe che. rAtrI ane divasanA be bhAga karatAM bAkI rahelA aradhA bhAgamAM (divasamAM) pU. rvAha (pahele pahera) parAha (pAchaLa hira,) ane madhyAha (vacala pihara,) e traNa vibhAga Ave che. e sarvamAMthI divasanA pahelA paheramAM ane divasanA chelA paheramAM (dahADe AthamavAnI vakhate) auSadho ApavuM e bahudhA zreSTha che. kavAthanA sAta prakAra, pAcano dIpanIyazca zodhanaH shmnstthaa| tarpaNaH kledanaH zoSI kAthaH saptavidhaH smRtH|| pAcana, dIpana, dhana, zamana, tarpaNa, kaledana, ane zoSaNa, eve sAta prakArane kavAtha che. (pAchaLa sAta prakAra kavAthanA kahyA che teja ahIM pharI kahelA che; temAM jene bhedI kahyo che tene ahIM zedhana kahyo che.) sAta prakAranA kavAthanAM lakSaNa pAcano'rdhAvazeSI syAcchodhano dvaadshaaNshkH| kledanazcaturaGgazca shmno'ssttaavshessitH|| For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pahele. 251 dIpanIyo dazAMzastu tarpaNazca samAMzakaH / vizoSI SoDazAMzazca kvAthabhedAH prkiirtitaaH|| aradhuM pANI rahetAM sudhI pANIne bALavuM te pAcana kavAtha kahe vAya che, bAramo bhAga zeSa rahetAM sudhI kvAtha ukALo tene zodhana kavAtha kahe che. je bhAga zeSa rahetAM sudhI karelA kavAthane kaledana kahe che. AThamo bhAga zeSa rahetAM sudhI karelA kavAthane zamana kahe che. dazame bhAga zeSa rahetAM sudhI karelA kavAthane dIpana kahe che. samAna (dIpananA) bhAga zeSa rahetAM sudhI karelA kavAthane tarpaNa kahe che. soLame bhAga zeSa rahetAM sudhI karelA kavAthane vizezI kahe che. evI rIte kavAthanA bheda kahelA che. sAta prakAranA kavAthanAM kArya. pAcanaH pacate doSAn dIpanairdIpyate mlH| zodhano malazodhI syAt zamanaH zamayet gadAn // tarpaNastarpayed dhAtUna kledI hkledkaarkH| vizoSI zoSamAdhatte tasmAt kvAthaM parIkSayet // kledI vizoSI vijJAya vamanaM kArayennaram / pAcana vAthe vAtAdika doSane parva kare che. dIpana kavAtha jaTharAzine pradipta karIne maLane dUra kare che. zodhana kavAtha maLane sApha kare che. samana kvAtha regane zamAve che. tarpaNa kavAtha dhAtuone tRpta kare che. kaledana kvAtha hRdayamAM bhInAza utpanna kare che. zoSaNa kavAtha maLanuM zoSaNa kare che. eTalA mATe kayA prakArane kavAtha che, tenI parIkSA karavI. kavAthI kaledana che ke zoSaNa che tenI parIkSA karyA pachI rogIne vamana karAvavuM heya te karAvavuM. arthAta je kavAthathI je kArya thatuM hoya te na karatAM anyathA kArya karavAthI hAni upaje che. kavAthanI saMbhALa rAkhavAnI AjJA, na lazyet kRtaM kvAthaM 'nAnyatrAnyatra cAlayet // na kutsite punaH sthApyo nAzucau na ca kaaNsyke| sa ca kvAtho na zastaH syAdrogasaGkarakAraNam // 1 nAntarANi ca. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 252 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. na zoSayet punaH kvAthaM na ca bhUmigataM punaH / doSasaMzamanenaite prazastA gadakarmaNi // karelA kvAthane AdhIne javuM nahi; te vAthane ahIMthI tahIM ema pheravavA nahi; naThArI jagAmAM tene mUkavA nahi; apavitra jagAmAM athavA kAMsAnA vAMsaNamAM tene reDavA niha. kemake ema karavAthI te vAtha nAnA prakAranA roga karanArA thAyache, mATe te hitakAraka nathI. kvAtha pRthvIpara DhaLI gayA hAya to tene pharIne sASI levA nahi; kemake evI rIte lIdhelA vAtha roga maTADavAnA kAmamAM tathA doSane zamAvavAnA kAmamAM guNakAraka manAyalA nathI. kavAthasaMbaMdhI aniSTa cinha, vidIryeta patetA'pi sphuTeta kAthabhAjanam / ete'niSTakarAH kAthA na doSazamanAya ca // jo vAtha karatAM kvAthanuM vAsaNa phATI jAya, paDI jAya, ke phUTI jAya, te e vAtha rAgInuM aniSTa karanArA che ane doSane zamAvanArA nathI ema jANIne tene upayogamAM levA niha. hIna kvAthanAM lakSaNa, etairvilakSaNairhInaM kAthaM dRSTvA parIkSayet / kRSNaM nIlaM dhanaM raktaM picchilaM zithilaM ca yat // dagdhaM kuNapagandhaM ca visragandhaM vivarjayet / etairasAdhyaM jAnIyAdrogiNAM nAtra saMzayaH // je vAtha pIvA lAyaka nathI evA hIna vAthanAM lakSaNa kahIe chIe; e lakSaNo joIne kvAthanI parIkSA karavI. je kvAthano raMga kALe, lIlo ke rAtA thaI gayA hAya, je jADA ane pacchAvALA athavA DhIlA ( tejadAra nahi evA) hoya, je baLI gayelo, muDadAnA jevA gaMdhAtA athavA kAcA mAMsa jevA gaMdhAtA hoya, te te vAtha rAgIe pIvA nahi. evA vAthavaDe rAgIone roga maTavAnA nathI ema jANavuM. For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pehele. 253 uttama kavAthanAM lakSaNa dravyaguNAnuvarNena dravyagandhaM vinirdizet / tadvizuddhaM ca saMsthApyaM kaSAyamamRtopamam // kvAthamAM je je dravya (auSadha vagere) nAkhyAM che tene anurUpa je kavAthane raMga ane vAsa AvatuM hoya te kvAthane zuddha tathA amRta sarakho jANuMne grahaNa kare tathA pI. vAtajavaramAM pAcana vidhi. vAtajvare laGghanAnte dattvA cAnnaM tthopri| nizAsu pAcanaM deyaM jJAtvA doSabalAbalam // vAtajvaravALA rogIne pAchI kahyA pramANe prathama laMghana karAvIne laMghanana kALa pUro thaye tene anna khAvAne ApavuM. tathA te pachI vAtAdi devanuM baLa tathA nirbaLatA joIne ghaTe tevuM pAcana auSadha (kvAtha) ApavuM. pitta ane kaphamAM pAcanane vidhi, trirAtre paittike deyaM zleSmike prathame'hani / avijJAte ca doSe ca pAcanaM na pradApayet // pittajvaravALAne traNa divasa pachI kavAtha Apa, kaphavALAne pehele ja divase kavAtha Ape. paNa vAtAdi doSa jANavAmAM na Ave te rogIne pAcana kavAtha Apavo nahi. javaranI maryAdA saptarAtrAddhi maryAdA jvrennaivoplkssyte| tasmAnavajvare pItaM doSakanna ca doSahRt // navA tAvanI maryAdA sAta divasanI kahelI che mATe teTalI mudatane tAva e ne javara kahevAya che. e navA varamAM je kvAtha pIvAmAM Ave te dezane utpanna karanAre che; paNa deSane haranAro nathI. For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 254 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. avidha varamAM pAcanAdi ApavAno tasmAdAdau pradeyaM tu pAcanaM ca dinatrayam / zamanIyaM pradeyaM tu paJcarAtraM tataH param / zodhanaM dIpanIyaM tu ekarAtraM pradApayet // eTalA mATe jvaravALAne prathama traNa divasa sudhI pAcana kvAtha ApavA; te pachI pAMca rAtrI sudhI zamata kvAtha ApavA; te pachI roAdhana vAtha eka rAtrI ApavA ane te pachI dIpana vAtha eka rAtrI Apave. vAcanI vipattinA pratIkAra. kAthapAne klamo mUrcchA vaiklavyaM ca pradRzyate / vamanaM ca tadA proktaM zamanaM pathyake'pi vA // varavALAne kavAtha pAyA pachI tene gabharAmaNu thAya, mUrchA thAya, ke vilavatA thAya, te te rogIne vamana auSadha ApIne te kvAtha pAcho kADhI nAkhavo. athavA zamana kvAtha pathya hoya teA te ApIne gabharAmaNa vagere zamAvavuM. pathyanI jarUrIyAta. sadA pathyaM prayoktavyaM nApathyena ca sidhyati / auSadhaM na vinA pathyaiH sidhyate bhiSaguttamaiH // vinA pathyaM na sAdhyaH syAdauSadhAnAM zatairapi / rAgIne sadaiva pathya bhAjanAdi ApavuM, kemake apathya ApavAthI roga maTateA nathI; vaidha game tevA hoziyAra hoya tathApi teNe ApeluM auSadha padhdha pALyA vinA lAgu paDatuM tathI. kadApi saMkA auSadha Ape tathApi pathya vinA roga maTI zakate nathI jvaravALAne anna khAvAnI AjJA. jvarito hitamazrIyAdyadyapyasyArucirbhavet // annakAleSvabhuJjAno hIyate mriyate'pivA / sa kSINaH kRcchratAM yAti yAtyasAdhyatvameva ca / tasmAdrakSedvalaM puMsAM bale sati hi jIvitam // For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pahele. 255 1 , , - javaravALAne anna khAvAnI rUci na hoya tathApi hitakAraka anna te teNe khAvuM ja joIe. kemake khAvAne vakhate je khAtA nathI tenA zarIranI zakti kamI thaI jAya che ane vakhate tethI marI paNa jAya che. anna na khAvAthI zarIra kSINa thaI jAya che ane tethI rega kaSTasAdhya thAya che ke vakhate asAdhya paNa thaI jAya che. eTalA mATe regIne annA khAvA ApIne tenA baLanuM rakSaNa karavuM; kemake zarIramAM baLa hoya te ja jIvita TakI zake che. laMghana karAvelA regIne anna ApavAne vidhi lavite caiva doSe ca yavAgUpAnamAcaret / zAliSaSTikamudnaM ca yUSaM zastaM vadanti hi // je rogInA vAtAdika doSa pakava karavAne tene upavAsa karAvyA hoya tene upavAsane avadhi pUre thaye vAgU pIvAne ApavI athavA sAkIcokhA ane magane yuSa pIvAne Ape te hitakara che. madhyayaMtino anna vidhi. paJcakolakasaMsiddhA yavAgUmadhyalacite / bhavet prazastA satataM tasya santarpaNaM hitam // pIpara, pIparImULa, citro, cavaka ane suMTha, e pAMcane paMcakela kahe che. e paMcakelane AkhAM pAnAM khAMDIne tene kvAtha kare e kavAthamAM maga cokhAnI yavAgU rAMdhavI. madhyayaMdhitane e yavAgU pIvAne ApavI; kemake evI yavAgU tene sadA hitakara che. temaja tene saMtarpaNa kavAtha Apa. (athavA dhAtuone vata karanArI bIjI kriyA paNa tene hitakara che.) kalama (khe) zAMtine vidhi. - Aja dugdhaM guDopetaM pAnAya jvarazAntaye / tena klamavinAzaH syAt sukhamAzu prapadyate // javaravALAne zarIre klama (kheda-gabharAmaNI thAya che. ema thAya tyAre tene bakarInuM dUdha ane goLa pIvAne ApavA; tethI javara paNa zAMtA paDe che, ane klama paNa nAza pAme che. tathA rogIne tarata ja sukha upaje che. For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 256 hArItasaMhitA. kavAtha pIvAnA vidhi. udIcyAM vA pUrvasyAM vAbhimukhaM copavezayet / pAyayet kvAthapAnaM ca kRtvA brAhmaNavAcanam // pAnapAtramadhaH kRtvA zayItottAnameva ca / pItvA caiva tRSArto'pi na jalaM pAyayet kSaNam / gataklamaM naraM dRSTvA tadA saMpadyate sukham // kvAtha pInArA rogIne uttara dizA tarapha ke pUrva dizA tarapha mukha karIne besADavA. pachI brAhmaNonI pAse svastivAcana karAvIne tene svAtha pAvA. kvAtha pIdhA pachI kvAtha pIvAnuM vAsaNa nIce mUkIne catAM sUI rahevuM. kvAtha pIdhA pachI tarasa lAge tathApi ekakSaNavAra tene pANI pIvAne ApavuM nahi, pachI jyAre rogInI kvAtha pIvAthI thayelI gabharAmaNa zame tyAre tene jarUra hoya teA pANI vagere ApavuM. ane tethI tene sukha upaje che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne bhaiSajaparijJAna vidhirnAma prathamo'dhyAyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dvitIyo'dhyAyaH / varicikatsA, vaidya thavAnI ceAgyatA. Atreya uvAca / 'anabhijJacikitsAyAM zAstrANAM paThanena kim / yathA palAlaM bIjaistu rahitaM niSprayojanam // Atreya kaheche.jo kAi purUSa vaidhazAstra bhaNelA hAya tathApi rAgInI cikitsA karavAnA kAmamAM te mAhitagAra na hoya teA te je 1 anabhijJazcikitsAM yaH kurute zAstravarjitaH pra 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya bIjo. zAstra bhaNelA che. tethI zuM phLa che? jema dANA kADhI pachInuM parALa nirUpayogI che tema tevA vaidha paNa nirUpayogI che. kuvaidyanI niMdA. varamAzIviSaviSaM kathitaM tAmrameva ca / pItamatyagnisantaptA bhakSitA vApyayoguDAH // na tu zrutavatAM vezaM vibhrataH shrnnaagtaat| grahItumannapAnaM vA vittaM vA rogapIDitAt // je vaidha khAte vedhazAstra bhaNelA nathI tathApi potAnI zaraNe AvelA rogathI pIDAyalA rogIo pAsethI annapAna athavA dhana meLavavAmATeja je vidvAna vaidhanuM DALa dhAraNa kareche, temanI pAsethI auSadha khAvA karatAM sApanuM jhera athavA ukALeluM trAMbuM pIvuM sArUM che athavA agnimAM tapAvelI loDhAnI goLIo khAvI sArI che. tAtparya ke evA abhaNa vaidya pAsethI kadApi pIvAnuM ke khAvAnuM auSadha levuM nahi tathA AjI paNa cikitsA karAvavI nahi. vaidyanuM lakSaNa, tadeva yuktaM bhaiSajyaM yadArogyAya jAyate / sa caiva bhiSajAM zreSTho rogebhyo yo vimokSayet // je auSadha khAvAthI roga nAza pAme teja yogya auSadha jANavuM; ane je purUSa roga thakI rogIne nimukta kare teja uttama vaidya jANavA. vaidyazAstra bhaNavAnI jarUra. tasmAt sarvaprayatnena rogavAraNa hetunA / yuktA nidAnalakSaistu saMhitopAyasaMyutA // paThitavyA samAsena saMhitA jJAnahetave / jJAtvA rogapratIkAraM tataH kuryAt pratikriyAm // 257 For Private and Personal Use Only eTalA mATe jene roga aTakAvavAnI icchA hoya teNe ghaNA prayajJathI, jemAM roganuM nidAna, lakSaNa, tathA upAya kahyA hoya evI vaidhakanI saMhitAnuM adhyayana karavuM. evI saMhitAnuM potAne jJAna thavA
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 hArItasaMhitA. mATe tene saMkSepamAM paNa bhaNavI ane te uparathI roganA pratIkAra jANIne pachI rogInI cikitsA karavI. vaidyazAstra na jANavAthI hAni. avijJAya rujaM samyaka mohAdArabhate kriyaaH| vidhAnajJo'pyazAstrajJo na tasiddhiH prajAyate // je purUSa regane barAbara oLakhyA vinA mUDhapaNAthI tenI cikitsA karavA mAMDe che, te purUSa kadApi cikitsA vidhimAM nipuNa hoya, chatAM zAstra na bhaNele hoya, te tenA kAryanI siddhi thatI nathI. vaidyazAstra jANanAra saphaLa thAya che. nidAnaM rogavijJAnaM bheSajAnAM guNAguNam / vijJAya kurute yastu tasya siddhirna duurtH|| je purUSa reganuM nidAna, roganuM vizeSa jJAna, auSadhanA guNa ane vaguNa, e sarve jANIne cikitsA kare che tene siddhi dUra nathI. arthAta tenI cikitsA saphaLa thAya che. regAdikanA jJAnanI jarUra AdAveva rujAM jJAnaM sAdhyAsAdhyaM vickssnnH| yApyaM sarvarujAM caiva tataH kuryAt pratikriyAm // vaidhe prathama nAnA prakAranA roganuM jJAna meLavavuM joIe. te pachI amuka roga sAdhya che ke asAdhya che tenuM jJAna paNa vicakSaNa vaidya meLavavuM joIe. pachI badhA rogomAMthI yApya rega kayA che te jAthavuM joIe. ane te pachI pratIkAra karavo joIe. dezakALAdinA jJAnanI jarUra. dezaM kAlaM vayo vahnisAtmyaM prakRtibheSajam / evaM vijJAya sadvaidyastataH kuryAt pratikriyAm // pAchaLa Anupa vagere deza kahyA che te deza, grISma, madhyAnha, vagere kALa, bAlyAdi vaya, maMda vagere agni, auSadhAdikanuM mAphaka AvavuM na AvavuM te. regInI vAtAdi prakRti, auSadhanuM baLa, vagere jANIne pachI sArA vaidhe upacAra karavA. For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna--adhyAya bI. vAtAdi dASa rAganA hetu che, nAsti rogo vinA doSairdoSA vAtAdayaH smRtAH / jvarAdayaH smRtA rogAstAn samyak parilakSayet // wwwww Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wwwwww......... ? koI paNa roga vAtAdi doSanA bigADa vagara upajatA nathI. vAta, pitta ane kaph e traNane doSa nAma ApeluM che. graMthamAM kAI koivAra tene maLa' nAma paNa ApavAmAM Aveche, mATe 'maLa ' a thavA doSa' zabda Ave tyAM e vAtAdi samajavA. gADavAthI jvara vagere upaje che te roga kahevAyache, sArI rIte oLakhavA joie. e doSanA avadhe e rAgane roganI parIkSA karavAnA prakAra. AptAnAM copadezena pratyakSIkaraNena ca / anumAnena ca vyAdhiM samyagvidyAzcikitsakaH // darzanasparzanapraznai rogajJAnaM tridhA matam / mukhAkSidarzanAt sparzAt zItAdipraznataH param // 259 rAgInAM sagAM vAhAlAMnA kahevA uparathI, pratyakSa rogIne jovA uparathI, tathA bIjA avyabhicArI hetuothI anumAna karavA uparathI, vaidhe vyAdhinI sArI rIte parIkSA karavI. darzana, sparzana ane prazna, e traNa prakAre roganuM jJAna thaI zake che. rAgInuM mukha athavA netra joine rAganuM jJAna thavuM e darzana jJAna jANavuM; rogInA zarIrane sparzI karIne ThaMDuM, garama, vagere jANavuM te sparzana jJAna kahevAyache; ane khIjAM je jJAna pUchavA uparathI thAyache te praznanAna kahevAyache. sAdhyAsAdhyanuM lakSaNa, kRcchrayApyasukhopAyo dvividhaH sAdhya ucyate / asAdhyo dvividho jJeyo yApyaH kRcchratamo'paraH // For Private and Personal Use Only rogIno vyAdhi sAdhya ( maTI zake evA ) athavA asAdhya (na maTI zake evA) hoyache. sAdhya vyAdhi e prakAranA che, je roga kahe karIne paNa bilakula maTADI zakAtA nathI paNa tenuM du:kha ochuM karI
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 260 hArItasaMhitA. ane je rAgane sehelathI maTADI kRyApya ane sukhApAya e banne asAdhya vyAdhi paNa e prakA rA che. je atyaMta kaTTe karIne yApya thaI zake te ane je naja maTI zake te, e e prakAra asAdhyanA che. sAdhyAdi thavAnAM kAraNa, yAyAH kecit prakRtyaiva yApyAH sAdhyA upekSayA / svabhAvAdvyAdhayaH sAdhyAH kecit sAdhyA upekSitAH // sAdhyA yApyatvamAyAnti yApyAzcAsAdhyatAM tathA / nanti prANAMzca sAdhyAstu narANAmakriyAvatAm // keTalAka roga svabhAvathIja yApya heyache; ane keTalAka roga trathama sAdhya chatAM tenI darakAra na karavAthI te yApya thai jAyache. keTalAka vyAdhi svabhAvathIja sAdhya hoyache; ane keTalAka vyAdhi kaSTasAdhya chatAM tenI darakAra na karavAthI te sAdhya thaI jAyache. keTalIkavAra vyA dhi sAdhyu chatAM tenI darakAra na karavAthI te yApya thaI jAyache ane eja pramANe yApya vyAdhio asAdhya thaI jAyache. evI rIte mULamAM vyAdhi sAdhyu chatAM paNa je purUSo tenA pratIkAra karatA nathI tenA prANanA te nAza kareche. zakAya che tene kApya kaheche. zakAya che tene sukhApAya kaheche. e jAtanA vyAdhi sAdhya kahevAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadravanuM lakSaNa. vyAdherupari yo vyAdhiH sopadrava udAhRtaH / sopadravA na jIvanti jIvanti nirupadravAH // eka vyAdhi chatAM teupara vaLI bIjo vyAdhi thAya tyAre te bIjA thayelA vyAdhine upadrava kaheche. je rogIne dhaNA upadrava hoya te rAgI jIvatA nathI; paNa je rAgI nirUpadrava hoyache teo jIve che. roganI upekSA na karavAno upadeza, jJAtvAlpako'pi bhiSajA paricintanIyo nopekSaNIya iti rogagaNo hyasAH / For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIjo, 'svalpo'pyaristu viSavahnisamAnarUpaH prAsvAvalaM na zamatAmupayAti kAle // jema zatru nAno hoya tathApi te jhera ane agni jevA che. a rthAta jhera ke agni jema thoDAM hAya tathApi prasaMga maLatAM moTuM rUpa dhAraNa karIne moTA anartha kareche ane zatru paNa nAnA hoya tathApi kALa prApta thatAM moTA thaine vinAza kareche tathApi pachI zamAvatAM za matA nathI, tema rAgano samudAya paNa prathama nAnA chatAM pAchaLathI tene anukULa sAhitya maLatAM te asahya thaI jAyache mATe vaidhe tene nAna sarakho joIne tenI upekSA karavI nahi, paNa tarataja tene ghaTatA lAjathI nirmULa karavA. zatruH sthAnavalaM prApya vikriyAM kurute balI / tathA dhAtvantaraM prApya vikramaM kurute gadaH // jema zatru peAtAne anukULa sthAna prApta thayA pachI baLavAna thaane parAkrama kareche tema roga paNa eka dhAtumAMthI bIjA dhAtumAM pra veza karIne baLavAna thAyache ane mATA anartha kareche. rogane nirmULa karavAnA udeza. bahuvidhaparikarmeNApi nItaM zamaM yat kRzamapi hi naM dhArya rogamUlaM vidhijJaiH / kathamapi bahupayairvyAvRto vA baliSTho na zamayati hi rogaM bAlyamAtreNa samyak // 261 rogano nAza karavAnA vidhi jANanArA vaidyoe aneka prakAranA pratIkAra karIne je roga zamAvyo hoya te rAganuM lagAra jeTaluM mULa paNa zeSa rahevA devuM nahi. kemake je rAga thoDA paNa zeSa rahyo hAya te baLavAna thayA pachI aneka prakAranA paththavarDa tene nivRtta karavAthI te nivRtta thatA nathI. sukSmaroga paNa zatru jevA che. yathA svalpaM viSaM tIvraM yathA svalpo bhujaGgamaH / yathA svalpatarazcAgnistathA sUkSmo'pi rupuiH || For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 hArItasaMhitA. jhera jema lagAra jeTaluM chatAM paNa te tIvra heya che, sApa nA. chatAM paNa te bhayaMkara hoya che, agnine taNakhe sUkSma chatAM paNa te meTI vastuone bALI nAkhavAne samartha che, temaja rogapaNa mAne chatAM zatru jevo duHkhakara che. rega phelAtAM pahelAM teno upAya kare, yAvat sthAnaM samAzritya vikAraM kurute gadaH / tAvattasya pratIkAraH sthaantyaagaadvliiysH|| roga jyAM sudhI tenA sthAnamAM rahIne vikAra karate heya tyAM sudhI tene pratikAra kare; kemake potAnuM sthAna cheDIne jyAre roga AkhA zarIramAM pasare che tyAre te baLavAna thayelA rogane pratIkAra kare kaThaNa thaI paDe che. vyAdhinA prakAra karmajA vyAdhayaH kecidoSajAH santi cApare / sahajAH kathitAzcAnye vyAdhayastrividhA mtaaH|| .. keTalAka vyAdhi pUrve karelAM karmanA baLathI utpanna thAya che temane karmaja vyAdhio kahe che, keTalAka vyAdhio vAtAdi deSa kopavAthI thAya che temane doSaja vyAdhio kahe che ane keTalAka janma thavAnI sAthe vyAdhi upaje che temane sahaja vyAdhio kahe che. e pramANe traNa prakAranA vyAdhio che. traNa prakAranA vyAdhinAM lakSaNa, bahubhirupacAraistu ye na yAnti zamaM ttH| te karmajA samuddiSTA vyAdhayo dAruNAH punH| doSajA vAtapittAdyAH sahajAH kssuttssaadyH|| je vyAdhi ghaNA upacAra karavAthI paNa zamatA nathI temane kamaja vyAdhio kahe che; e vyAdhio mahA dArUNa che. vAta, pitta, kapha, diSa, tridoSa, vagerethI thayelA vyAdhio ja jANavA ane bhUkha, tarasa, vagere vyAdhio sahaja jANavA. For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. javaranI vyApakatA. tasmAdvakSyAmi cAdau jvaramatulagadaM vAjinAM kuJjarANAM mAnuSyANAM pazUnAM mRgamahiSakharoSTrAdivAnaspatInAm / vallInAmoSadhInAM kSitidharaphaNinAM patriNAM mUSakANAM eSa prANApahArI jvara iti gadito dunivAro hi loke // e traNa prakAranA vyAdhiomAMthI huM prathama varanuM varNana karavuM. javare e sarvathI meTa rega che. e ghoDAne hAthIne, manuSyone, pazuone, haraNane, pADAone, gadheDAone UMTa vagerene, vanaspatine, velIone, oSadhIone parvatane, sapane, pakSIone ane UMdarane, e sarvane thAya che. e sarvanA prANane haranAre je roga jvara nAmane kahevAya che te lokmAM durnivAra che. varanI jAti paratve asAdhyatA. asAdhyo'yaM jvaro vyaadhi!mhissyshvkunyjre| kiJcitkRcchratamo nRNAmanyeSAM jIvaghAtakaH // baLada, pADA, ghaDA ane hAthI, e prANIone thayelo vara nAme rega asAdhya che; manuSyone e rega kaSTasAdhya che, paraMtu bIjA prANIone te te jIva lenAro vyAdhi che. javaranuM baLavAnapaNuM, yathA mRgANAM mRgayubaliSThastathA gadAnAM pravalo jvaro'yam / nAnyo'pi zakto manujaM vihAya soDhuM bhuvipraannbhRtHsuraadyaaH|| atha zaraNam ! jema haraNemAM tene zikAra karanAre siMha baLavAna che tema badhA rogamAM tava baLavAna che. deva vagere samagra prANa dhAraNa karanAra chamAM manuSya zivAya e tAvane sahana karavAne bIjo koI zaktimAna nathI. manuSya javarane sahana kare che tenuM kAraNa karmaNA labhate yasmAddevatvaM mAnuSo divi / tatazcaiva cyutaH svargAnmAnuSyamabhivartate // For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 hArItasaMhitA. tasmAt sa devabhAvAt tu sahate mAnuSo jvaram / zeSAH sarve vipadyante pazuvargA jvraarditaaH|| manuSya pitAnAM sukRtavaDe svargamAM devapaNuM pAme che, ane tyAM pitAnAM satkarmanuM phaLa bhogavI rahyA pachI svargamAMthI pAcho pRthvI upara paDe che ane manuSya thAya che. evA manuSyamAM devabhAva rahelo hovAnA kAraNathI te javarane sahI zake che, e vinA bIjA pazuvarganA prANIo vagere varanA vegathI nAza pAme che. varanI ragomAM zreSThatA, rogANAM rogarAjo'yaM yathA mRgptirmNge| dAhAtmasu yathA vahnistathA rogojvaro'dhikaH // rudrakrodhAgnisambhUtaH sarvabhUtapratApanaH / jema pazuomAM siMha rAjA che tema saghaLA regona javara e rAjA che. jema badhA dAhaka padArthomAM agni zreSTha che, tema bIjA rogomAM tAva zreSTha che. e jvara rUdradevanA krodhAgnimAMthI utpanna thayela che ane tethI te sarve prANuone paritApa karanAra che. judAM judAM prANa prati javaranAM judAM judAM nAma pAtakaH sa tu nAgAnAmabhitApastu vAjinAm // gavAmIzvarasaMzastu mAnavAnAM jvaro mtH| dAridro mahiSANAM tu mRgarogo mRgeSu ca // ajAvInAM pralApAkhyaH karabheSvalaso bhavet / zUno'larkaH samAkhyAto matsyeSvindratamo mataH // pakSiNAmabhighAtastu vyaalessvaikssitsNshitH| jalasya nAlikA prAyo bhuumaavuussrnaamtH|| vRkSasya koTarAkhyastu jvaraH sarvatra dRzyate // hAthIone je javara Ave che te pAtaka kahevAya che; ghoDAone abhitApa kahevAya che, baLadane Izvara kahevAya che, manuSyone javara kahevAya che; pADa ane bheMsane dAridra kahevAya che; haraNane mRgarega kahevAya For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. che; bakarAM ane gheTAne pralApa kahevAya che; UMTane alasa kahevAya che kUtarAMne haDakhavA kahevAya che; mAM chalAne iMdratama kahevAya che pakSIone abhighAta kahevAya che; sarpane aikSita kahevAya che; jaLane nAlikA (nALa) kahevAya che pRthvIne ubara (sa) kahevAya che ane jhADane te kaTara kahevAya che. evI rIte jude jude rUpe ane jude jude nAme javara sarvatra chevAmAM Ave che. varanuM mUrtamAna rUpa, tripAdbhasmapraharaNastrizirAH sumhodrH| vaiyAghracarmavasanaH kapilojjvalavigrahaH // piGgekSaNo hasvajako bIbhatso blvaanym| puruSo lokanAzAya cAsau jvara iti smRtH|| dagdhendhano yathA vahnirdhAtUna hatvA yathAviSam / kRtakRtyo vrajecchAnti dehaM hatvA tathA jvaraH / jvaradevatAne traNa paga che, bhasmarUpI Ayudha che, traNa mAthAM che, ati moTuM peTa che, vAghanuM cAmaDuM teNe pahereluM che, tenA zarIrane varNa badAmI ane ane ujaLo che, tenI AMkhe pILacaTI che, tenI jaMghA TUMkI che, teno dekhAva bIbhatsa che, tathA te ati baLavAna che. lekanA nAzane arthe utpanna kare e purUSa te A vara che. jema agni baLataNane bALIne zamI jAya che, tathA dhAtuono nAza karIne viSa jema samI jAya che tema A javara paNa manuSyanA dehano nAza karIne kRta kRtya thaIne zamI jAya che. jvaranI utpatti, tasmAt tasya samutpattiM vakSyAmi zRNu putrk!|| caturvidho mahAghoro jAto yena tu cASTadhA / dakSAdharaprazamanaH kupito mahezaH zvAsaM sumoca dayitAvidhurazca tIvram / tena jvaro hyanilamukhyavikArajAtaH 'sopyaSTadhA jagati jNtuNgnnetidussttH|| 1 tena jvaroSTavidhasaMbhavatoSTadhA syAt. pra01 lI. 23. For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 hArItasaMhitA. he putra! eTalA mATe e jvaranI utpatti huM tane kahuM te tuM sAMbhaLa.. temaja e mahAdhAra cAra prakArane jvara je rIte ATha prakAranA thayA che te paNa kachuM te sAMbhaLa. jyAre dakSaprajApatinA yajJamAM zivanI patnI satI maLI gai tyAre kApa pAmelA ane strI viyeAgI mahAdeve tenA yajJano bhaMga karatAM tIvra vAtAdi vikAravALe ATha prakAranA jvara utpanna thayA puSTa jvara pRthvInA prANIomAM prasaryuM. zvAsa mUkyo. jvaranI nidAnasahita saMprApti vAtAdipittakaphazoNitasannidhAnAt svecchAnnapAnaniratADa tuvaiparItyAt / doSA malAzayagatA jaTharAgnimevaM saMprerayanti rudhirAzritadoSasaMgham // manuSya niyama choDIne marajI mujaba bhAjana kare tathA pAna kare tethI, tema RtuonA pheraphArathI zarIramAM rahelA vAyu, pitta, kaph, rUdhira, vagere vikAra pAmeche. tethI maLAzayamAM rahelA vAtAdi doSa jaTharAgnine jaTharamAMthI bahAra kADhI nAkhe che ane rUdhiramAM rahelA vAtapittAdi doSamAM te agnine prereche. tAtparya ke bigADa pAmelA doSa jaharAgnine lene lohImAM maLI jAyache tethI jvara utpanna thAyache. e zvAsamAMthI ane te ati varanA hetu. vyAyAmAdhyazanAtkrodhAcchItasaMdhAraNAdapi / viruddhAnnavizeSeNa pAnanirjharavAriNA / kRpodakena duSTena tigmatItrAMzurazmibhiH // gandhavAtena doSANAmabhighAtAbhizApataH / jvaro nAma mahAghoro jAyate manuje bhRzam // For Private and Personal Use Only atizaya kasarata karavAthI, khAdhA upara khAdhAthI, krodhathI, zItanA saMrodha thavAthI, virUddha anna khAvAthI, jharaNunAM pANI pIvAthI phUvAnAM bagaDelAM pANI pIvAthI, sUryanAM tIvra kiraNAnA tApa veThavAthI,
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 267 duSTa padArthonA gaMdhavALa vAyu levAthI, vAgavAthI, athavA koIne zApa lAgavAthI javara nAme mahAbhayAnaka roga manuSyane thAya che. javaranAM pUrvarUpa, zramo jaDatvaM nayanaplavaH syAt romodgamo ghurgharakaM ca jRmbhaa| vaivarNyatA dveSasazoSatAsye jvarasya cAvyaktakalakSaNAni // je purUSane vara AvavAne hoya tene prathama zarIre thAka lAgyA jevuM thAya che, pachI zarIramAM jaDatA mAlama paDe che, AMkhe tere che, zarIranAM rUvAM ubhAM thAya che, kaMThamAM khAMzIne avAja thAya che, bagAsuM Ave che, zarIrano varNa badalAI jAya che, tamAma padArthopara aprIti thAya che, ane mukhamAM zeSa paDe che. e sarve jyanAM spaSTa lakSaNa che. cAra prakAranA jvaranAM saMkSipta lakSaNe samIraNe ca vai jambhA kaphAdanne viSIdati / pittAnnayanasantApaH sarva vai sAnnipAtike / tasmAdRzye pratIkAraM yena sampadyate sukham // vAyuthI utpanna thayele jvara hoya tyAre tAvavALAne bagAsAM bahu Ave che; kaphathI utpanna thayela hoya te anna bhAvatuM nathI; pittathI utpanna thaye heya te AMkhe agni baLe che, ane sannipAtathI utpanna thayela vara hoya te sarve lakSaNa thAya che. have e javarene upAya kahuM chuM ke jethI rogIne sukha thAya. vAtajvaramAM pAcana kavAtha, vacA yavAnI dhanikA savizvaM pivet kaSAyaM nizi soSNamevam / sapAtike vAtaruje jvarANA sampAcanaM syAnmanuje sukhAya // vaja, yavAnI ajame, dhANA, suMTha, e cAra auSadha samAna bhAge laIne tene cAra telA vajanane kavAtha karavo. e kvAtha lagAra For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 268 hArItasaMhitA. garama hAya tyAre rAtre vAtajvaravALA rogIe pIvA, tethI vAyunuM pAcana thaine rogIne sukha thaze Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pittajvaramAM pAcana kvAtha, nizA sanimbAmRtavallikAca dhAnyaM ca vizvA saguDaH kaSAyaH / nizAsu vA kSIramidaM sakalaM pAnaM sapittajvarapAcanAya || haLadara, lIMbaDAnI chAla, gaLeA ( sUkI hoya te khamaNI levI, ) dhANA, suMTha, e pAMca auSadha samAna leI temane AkhAMpAkhAM kaca rIne temAMthI cAra tAlAnA kvAtha karIne regIe savAramAM pIvA. athavA rAtre gAyanA dUdhamAM marI nAkhI ukALIne te dUdha lagAra garama hAya tyAre pIvuM. e banne pittajvaranuM pAcana karanArAM che. kaphajvaramAM pAcana kavAtha. vacA yavAnI triphalA savizvAkkAtho nizAyAM kaphaje jvare vA / saMpAcanaM syAnmanujasya doSe zUle pratizyAyakapInaseSu // vajra, yavAnI ajame, trikaLA (haraDe, kheDAM, AmaLAM,) suMTha, e auSadhone vAtha rAtre pIvAthI kaphajvaramAM rAgInA zarIramAM je doSa hoyache tenuM pAcana thAyache. tema zULa, saLekhama, ane pInasa, e vyAdhi paNa e kvAthI maTeche. sannipAtajvaranuM pAcana zaThIvacAnAgarakaTphalAnAM vatsAdanIdhanvayavAsakAnAm / kAtho hitaH sarvabhave jvare ca sampAcanaM syAnmanuje tridoSe // SaT karyu, vaja, suMTha, kAyaLa, gaLA, dhamAsA, e auSadhonA kvAtha sarve doSathI utpanna thayelA tridoSavamAM hitakara che ane doSanuM pAcana karanAra che. * vAyu vagerenA jvaramAM pAcana kvAtha karatAM keTaluM pANI zeSa rAkhavuM te pAchaLa batAvyuM che mATe ahIM pharIne kahyuM nathI; jyAM kavAtha keTalo pIve e pramANa na batAvyuM hoya tyAM Azare ATha tAlA kavAthanuM pANI pIvuM, evA sAmAnya niyama che. For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIjo. 269 aMgadana prayoga, rAtrau sukhoSNatoyena pracureNa ca dhImatAm / aGgasaMsvedanaM pathyaM nidrAvyAyAmavajitam // atha vijillA ! je varavALAne nidrA na AvatI hoya tathA vyAyAmavinA jemanuM zarIra jaDa thaI gayuM hoya temane rAtre khamI zakAya tevA garama puSkaLa pANIthI zarIrane paraseve kADhavo te hitakara che. vAtajavaranAM lakSaNa, vepaviSamavegazoSaNaM kaNThatAluvadane virasyatA / kakSatA kSavathubaMdhanaM kSayo jRmbhaNaM zirasi rugvinidratA // kRSNatA kararuhAM pralApako gAtrabhaGgamatulAcalavyathA / bhItavat svapiti jAgrato naro lakSaNairbhavati vaatjjvrH|| vAtavaravALA rogInuM zarIra kaMpavA lAge che, tAvano vega viSama heya che, kaMTha ane tALavuM sUkAI jAya che, mukha virasa thaI jAya che, zarIra lUkhuM paDI jAya che, chIMka AvatI nathI, bagAsAM bahu Ave che, mAthuM dukhe che, UMdha AvatI nathI, nakha kALA paDI jAya che, regI tAvamAM bavarI kare che, aMga bhAgI jAya che, vAyunI atyaMta pIDA thAya che, regI jema bIdhela hoya tema UMghamAMthI ekAeka jAgI UThe che, evAM lakSaNa uparathI vAtavara jANo. vAtavaramAM saMDyAdi pAcana nAgaraM surataruzca dhAnyakaM kuNDalI bRhatikAyugaM nishi| saptame'hani prazasyate jvare cASTamAMzakRtavArikoSNavAn // sarvajvareSu nAgarAdipAcanaM deyam / suMTha, devadAra, dhANA, gaLe, rIMgaNuM maTI, nAnI rIMgaNI, e auSadhane kavAtha karIne AThame bhAge pANI bAkI rahe tyAre javara AvyA pachI sAtame divase rAtre lagAra garama hoya evo te kavAtha pIvo. 1 vaDhavAna vimasyati. . 1ii. For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 hArItasaMhitA. e kavAtha tAvavALAne pAcana karanAra hovAthI hitakara che. e auSadhane nAgarAdi pAcana kahe che ane e sarve varanuM pAcana karavAmAM upayogI che. anna hIna auSadhanA guNa vIryAdhikaM bhavati bheSajamannahInaM hanyAt tadAmayamasaMzayamAzu caiva / tabAlavRddhayuvatImRdubhizca pItaM glAni parAM nayati cAzu balakSayaM ca // anna khAdhA pahelAM je auSadha khavarAvavAmAM Ave ane te auSadha adhika vIryavALuM hoya te te rogane nizcaya haNe che. evuM auSadha bALaka, vRddha, strI, ane komaLa prakRtinA manuSya khAdhA pahelAM pIdhuM hoya te te auSadha tevA regIne ghaNI glAni utpanna kare che tathA baLane paNa kSaya kare che. pAcana thayelA auSadhanuM lakSaNa indriyANAM laghutvaM ca netrAsyasya prsaadtaa| 'sodgAramuSNatA koSThe jIrNabheSajalakSaNam // auSadha pIvA pachI iMddhi halakI thAya, netra ane mukha nirmaLa thAya, sArA oDakAra Ave, ane jaTharAgnimAM uSNatA thAya, evAM lakSaNathI jANavuM ke regIe khAdheluM ke pIdheluM auSadha pacI gayuM che. uchALA mAratA auSadhanuM lakSaNa. klamahallAsasadanaM zirorubhraMzameva ca / utkledo jAyate yasya vidyAdutkramamauSadham // je purUSane opadha khAdhA pachI thAka lAge, oDakAra Ave, zarIra zithiLa thaI jAya, mAthuM dukhe, umethI paDI javAya, mukhamAM pANI chU TavA mAMDe, e purUSe khAdhelA ke pIdhelA auSadhane pAcho uchALe thayo che ema jANavuM. 1 hatA. 1 rU . For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. pAcana thatAM zeSa rahelA auSadhanuM lakSaNa, dAhAGgasadanaM mUrcchA zirorukukkumadInatA / bhramo rativizeSeNa sAvazeSauSadhAkRtiH // tasmAdauSadhazeSe tu na doSazamanaM kacit / kupyantyanekadhA doSA na deyaM pAcanaMvinA // 201 dAha, aMganI zithilatA, mUrkha, mAthAmAM pIDA, thAka, dInapaNuM, bhrama, ane vizeSe karIne aNagamA, e cinha avazeSa rahelA auSadhanAM che. evI rIte auSadha pAcana na thatAM zeSa raheluM hoya te vAtAdi doSa zamatA nathI; paNa te dveSa ulaTA aneka prakAre kApI uThe che, mATe auSadha pUrepUrUM pacI gayAvinA bIjuM auSadha ApavuM nahi. bhAjana karyA pachI ApavAnA auSadhanA guNa, zIghraM vipAkamupayAti valaM nihanyAdannAvRtaM naca muhurvadanAnnireti / prAgbhakta sevitamahauSadhametadeva dadyAcca vRddha zizubhIruvarAGganAbhyaH // For Private and Personal Use Only prathama bhAjana karAvIne pachI auSadha ApavAthI te auSadha jaladIthI pacI jAyache; roganA baLanA nArA kareche; tathA te annathI vIMTeluM hAvAthI auSadha jema vAraMvAra mukhamAMthI khAhAra nIkaLI jAyache tema bahAra nIkaLI jatuM nathI. prathama bhAjana karAvIne pachI ApelA meTA auSadhathI evA guNu thAyache mATe vRddha, bALaka, bIhIkaNu, ane strIo, emane evI rIte anna khAdhA pachI ke annanI sAthe auSadha ApavuM. vAtavaramAM paMcamULane kavAtha bilvAgnimanthazukanAsakapATalInAM kumbhArikApariyuktaH kathitaH kaSAyaH / dantAn vizodhayati vArayate samIraM nAzaM karoti mahatajvaramAzu puMsAm // khIlImULa, araNImULa, moTA aTasAnuM athavA arajInuM mULa,
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 hArItasaMhitA. pAchaLa mULa, zrIpaNuM athavA sIvaNamULa, e pAMca auSadhene kavAthI dAMtane svaccha kare che, vAyune dUra kare che, tathA manuSyanA vAtavarano takALa nAza kare che. kirAtamustAmRtavallikaNAsavizvA . gokaNTako bRhtiyugmmudiicytiktaaH| syAcchAlipaNikalasIkathitaH samantA skvAthaH samIraNabhavaM jvaramAzu hanti // kariyAtuM, motha, gaLe, pIpara, suMTha, gokharuM, meTI rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI (nAnI rIMgaNI,) vIraNavALe, kaDu, zAlipaNuM, pRSTipaNuM, e auSadhathI karele kavAtha vAyunA javarane tatkALa maTADe che. guDUcI zatapuSpA ca drAkSA rAnA punarnavA / 'trAyamANakakkAthazca guDaitijvarApahaH // ___ iti vAtajvaracikitsA. gaLe, savA, drAkSa, rAsnA, sADI, ane trAyamA, e auSadhane kvAtha karI temAM goLa nAkhIne pIvAthI vAtavara nAza pAme che. pittajavaranAM lakSaNa, murchA dAho bhramamadatRSAvegatIkSNo'tisAra standrAlasyaM pralapanavamipAkatA coSTavakke / svedaH zvAso bhavati kaTukaM vihvalatvaM kSudhA vA etailiGgairbhavati manuje paittiko vai jvarastu // pittajvaravALAne mUcha, dAha, bhrama, mada ane tarasa, evA upadrava thAya che. tAvane vega tIkSaNa hoya che regIne atIsAra, ghena ane ALasa thAya che. te lavArI kare che tene ulaTI thAya che ane oTha tathA moDhAmAM jhINI jhINI phellIo thaI tene pAke che. vaLI tene paraseve vadhAre thAya che, zvAsa thAya che ane moTuM kavuM thaI jAya che. vaLI te 1 kuMbhArikA-zrIparNa-zIvalI, e pramANe prata 37 mAM TIppaNa karavA parathI e artha lakhe che. 2 dakSI. 0 1 TI. rU sAtivA. pa0 3 jI. 4 taMdrAlpatvaM. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 273 bhUkhavaDe AkuLa thAya che. evAM cinha uparathI jANavuM ke te manuSyane pittajavara thayo che. pittajvaranA upAya-dhrAdi kvAtha, rodhotpalAmRtalatAkamalaM sitADhyaM tat sArivAsahitameva hi pAcaneSu / niHkvAthya kAthamiti cAzu nihanti pittaM pittajvaraprazamanaM prakaroti puMsAm // ledhara, kALuM kamaLa, gaLo, zvetakmaLa, ane sArivA, e auSachene kavAtha karIne temAM sAkara nAkhIne e kavAtha pI. e kvAtha pittajvarane pAcana karanAra che. e kavAtha pIvAthI te tatkALa pittane nAza kare che tathA manuSyanA pittajvarane te zamAve che. bIjo upAya-zikahyAdi kvAtha, kathitaM taNDulapayasA zakrAhvakaTurauhiNIsahitam / kAthaM yaSTImadhunA vinAzanaM pittajvarANAM tu|| cokhAnA dhovarAmaNa sAthe iMdrajava, kuTakI, ane jeThImadha, e traNane kavAtha pIvAmAM Ave che te pittajvarane nAza kare che. trIjo upAya-durAlabhAdi kavAtha, durAlabhAvAsakaparpaTAnAM priyaGgunimbakaTurohiNInAm / kirAtatiktaM kathitaM kaSAyaM sazarkarAvyaM kathitaM ca pitte // sadAhapittajvaramAzu hanti tRSNAbhramaM zoSavikArayuktam / dhamAse, araDusI, pittapApaDe, (ghAsIe pittapApaDe-khaDasalIo,) kAMganAM mULa, lImaDAnI aMtarachALa, kuTakI, kariyAtu, kapha, e auSadhone kavAtha karIne temAM sAkara nAkhIne pIvAthI pittajavara nAza pAme che, dAyukta pittajavara hoya te te paNa eja kavAthathI maTe che. vaLI tarasa, bhrama, ane zeSa, evA upadrava sahita pittajavara paNa e kavAthathI nAza pAme che. 1 pA . prasI. hIe, ke rIte temane te paNa For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ra74 hArItasaMhitA. ceAthe upAya-pittapApaDane kavAtha, eko'pi vai parpaTako variSThaH pittajvarANAM zamanAya yogyaH / tasmAt punarnAgaravAlakADhyaH siMho yathA kngkttkprvRttH|| pittavarane maTADavAne eka pittapApaDAne kavAtha paNa zreSTha che. eja pittapApaDAmAM je suMTha ane varaNavALo meLavIne e traNano kavAtha karyo hoya te, jema siMhane vaLI bakhatara paherAvyuM hoya, tenI peThe pittajvarane avazya nAza kare che. pAMcame upAya-sthAdi kavAtha, nAgarozIramustA ca candanaM kaTurohiNI / dhAnyakAnAM tu kvAthazca pittjvrvinaashnH|| suMTha, varaNavALo, metha, raktacaMdana, kuTakI (kaDAchAla,) dhANA, e auSadhone kvAtha pittavarane nAza karanAra che. cho upAya-amRtAdi kavAtha, amRtAparpaTI dhAtrI kAthaH pittajvaraM haret / gaLe, pittapApaDo, AmaLAM, e auSadhono kavAtha pittavarane bhADe che. sAtame upAya-drAkSAdi kavAtha, drAkSAparpaTakaM tiktA pthyaargvdhmustkaiH|| kvaathstRssaabhrmodaahrktpittjvraaphH|| drAkSa, pittapApaDe, kapha, haraDe, garamALo, metha, e auSadhone kavAtha tarasa, bhrama, dAha, raktapitta ane jvara, e regone maTADe che. dehAdI upara vidAyadi lepa, vidArikArodhradadhitthakAnAM syAnmAtuluGgasya ca daaddimaanaam| yathAnulAbhena ca tAlulepe nihanti dAhaM tRSAmUrchanaM ca // vidArikA (zIvaNI,) ledhara, koThuM, bIjoruM, dADima, emAMthI jeTalAM maLe teTalAM laIne tene vATIne tene tALavA upara lepa karavAthI dAha, tarasa ane mUrNa eTalA rega maTe che. 1 mUu>. g0 rU no. For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. dAhazvaranA upAya, uttAnasya prasuptasya kAMsyaM vA tAmrabhAjanam / nAbhau nidhAya dhArAMbu pittadAhaM nivArayet // dAhajvaravALAne chaaA suvADIne tenI phUTIupara kAMsAnuM ke trAMbAnuM vAsaNa mUkavuM. pachI te vAsaNamAM ThaMDA pANInI dhArA karavI, ema karavAthI pittajvarathI thayelA dAha maTe che. dAhazvaranA bIjA upAya. ramyArAmAkucabharanatAliGganaM ceSTasaGgAdrAkSApAnaM nigaditamatho zItalaM sevanaM syAt / zubhrAmbhojaM malayajajalAsikta saMzItavAso muktAhAro vizadatuhinaM kaumudI syAtsukhAya // ebhirhanyAdU drutataramaho mAnuSANAM tu pittaM dAhaM zoSaM klamamapi tathA tRTbhramaM mUrcchanAM ca / etaiyoMgairjayati nitarAM pittadAhasya zAntiyogyA caiSA bhavati satataM satkriyA zrImatAM ca // 275 dAhazrvaravALAe stananA bhArathI namelI evI ramaNuka strIonuM AliMgana karavuM; iSTa mitrAnI sAthe besIne drAkSApAna karavuM; koi ajA zItaLa padArthonuM sevana karavuM; dhoLAM kamaLanA hAra peheravA; maLayacaMdanA pANIthI chAMTelAM ThaMDAM vastra paheravAM; motInA hAra dhAraNa karavA; nirmaLa kapUrano lepa karavA; caMdranA cAMdaraNAmAM besavuM; e upAya sukhakAraka che. upara kahelA upAyothI manuSyane pittasaMbaMdhI dAha, zoSa, thAka, tarasa, bhrama ane mUrchA, maTe che. e yogAthI pittanA dAhanI zAMti ta thAyache paNa e sakriyA zrImaMta purUSone yogya che. jvaramAM zAnA upAya. yadi jihvAgala tAluzopazcenmanujasya ca / kesaraM mAtuluGgasya madhusaindhavasaMyutam / saMpiSya tAlulepena sadyaH pittajvarApaham // iti pittajvaracikitsA | For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 206 hArItasaMhitA. je manuSyane jIbha, gaLuM ke tALave zASa paDatA hoya te khIjorAnA garbhane madha tathA siMdhavamAM vATIne tenA tALave lepa karavA. ema karavAthI tarata pittajvara maTe che. wwwwwww www.kobatirth.org www.w Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaphajvaranAM lakSaNa staimityaM madhurAsyatA ca jaDatA nidrA ca tandrA bhRzaM gAtrANAM gurutArucirvirasatA romodgamaH zItatA / 'prasveda srutirodhanaM ca karaje netre ca pANDucchavirmUtraM caMdanasannibhaM ca vamanaM zleSmajvare te viduH // kAthI utpanna thayelA jvaramAM rAgInuM zarIra jaDa thaI jAyache, mukha madhura thAyache, tene maMdapaNuM prApta thAyache, nidrA Ave che, atyaMta ghena thAyache, aMga bhAre thAyache, arUci upaje che, sukha virasa thAyache, zarIranAM vAM ubhAM thAya, zarIra ThaMDu thai jAyache, paraseve nIkaLatAM aTakI jAyache, nakha ane netranI AkRti zvetavarNanI thAyache, mUtra caMdrananA sarakhuM zveta ane ThaMDuM thAyache, ane ulaTI thAyache. kaphajvaranA upAya-pAcana phaka pippalyAdikakalkaM tu kaphaje pAcanaM hitam / pIparanuM kalka karIne temAM madha nAkhIte cATavuM; athavA pIpara, haraDAM, kheDAM, AmaLAM, e cAranA cUrNamAM madha tathA dhI nAkhIne cATavuM. ethI kaphajvaranuM pAcana thAyache. bIjo upAya. tadvayAghrI 'gaDUcI ca rodhaM kuSThaM paTolakam / jvare kaphAtmaje caitat pAcanaM syAt taduttamam // rIMgaNI, gaLA, lodhara, upaleTa ane paTAla, e auSadhonA kvAtha karIne kavaravALAne pAvA; kemake kaphajvaranuM e sArI rIte pAcana kareche. trIjo upAya-vAsAdi kvAtha, vAsA guDUcI triphalA paTolI saThI ca tiktA madhunA kaSAyam / 1 pravezaH zrutirodhanuM 2. pra0 1 TI. 26 siddI. ma. 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya bIjo. zleSmaprabhUteSu rujeSu samyak jvaraM nihanyAt kaphajaM ca zIghram // ceAtheA upAya-AmalakyAdi kvAtha. AmalakyabhayA kRSNA SaDgranthA citrakaM tathA / malabhedI kaphAtaMkajvaranAzanadIpanaH // araso, gaLA, triphaLA ( haraDe, baheDAM, AmaLAM,) paTolI, paDacuro, kaDu, e auSadhonA kvAtha karIne temAM madha nAkhIne pIvuM. e vAtha ! jemAM baLavAna heAya evA rogamAM hitakara che tathA kaphajvarane te jaladIthI nAza kareche. 277 pAMcamA upAya-pimpalyAdi kvAtha pippalI zRGgaveraM ca SaDgranthA vatsakaM phalam / kvAtho madhupragADhaH syAcchreSmajvaravinAzanaH // wwwww AmaLAM, haraDe, pIpara, vaja, citrA, e auSadhonA vAtha maLane teADanAra, tathA kanA prakApathI thayelA jvaranA nAza karanAra ane jarAgnine pradipta karanAra che. For Private and Personal Use Only pIpara, Adu, vaja, kaDAchAla, kAyaphaLa, e auSadhonA vAthamAM madha nAkhIne pAvAthI te kavaranA nAza kareche. chaThTho upAya-papalyavaleha, kSaudreNa pappalIcUrNa lihyAcchreSmajvarApaham / plIhAnAhavibaMdhAcikAsazvAsAvamardanam // iti zleSamajvaracikitsA | madha sAthe pIparanuM cUrNa mizra karIne cATavAthI te kaphajvaranA nAza kareche. vaLI te baroLa, peTa caDhavAnA roga, buddha kASTanuM darada, khAMsI, ane zvAsa, e vyAdhine paNa maTADe che 24
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 208 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. vAtipatta jvaranuM lakSaNa, tRSNA mUrcchA vamanakaTukaM cAnanaM rUkSatA syA dantardAho 'nayanavadane pItatA kaNThazoSaH // nidrAnAzaH zvasanaziraso rukprabhedo'GgabhaGgo romoddharSa tamakamiti cedvAtapittajvaraH syAt // www vAtapitta jvaravALAne tarasa ghaNI lAge che, mUrchA thAyache, ulaTI thAyache, mukha kaDavuM thaI jAyache, zarIra lUkhuM paDI jAyache, zarIranI aMdaranA bhAgamAM dAha baLe che, AMkhA tathA moTuM pILuM thai jAyache, kaMThe zeSa paDeche, UMdha nAza pAme che, zvAsa caDhe che, mAthuM dukhe che, aMgamAM kaLatara thAyache tathA te bhAMgI jatAM hoya tema vedanA thAyache, vAMTAM UbhAM thAyache, tathA AMkhe aMdhArAM Ave che, e lakSaNAthI jANavuM ke A rAgIne vAyu tathA pitta banne kApa pAmIne jvara upajelA che. vAtipatta jvaranuM pAcana-triphaLADhi jyAtha saMsRSTadoSairvihitaM ca samyak vipAcanaM pittamarujjvare ca / phalatrikaM zAlmalisaMprayuktaM rAsnAkirAtasya pibet kaSAyam // pitta ane vAyu e dveSa ekaThA maLyA hAya evA jvaramAM haraDe, baheDAM, AmaLAM, zImalAnI aMtarachAla, rAsnA, ane kariyAtuM, e auSadhonA kvAtha pIvA; kemake vAtapitta jvara e pAcana karanArA che. bIjo upAya. dvipaJcamUlI saha nAgareNa guDUcibhUnimbadhanaiH sametA / kalkaH prazastaH saguDo marutsu sapittavAtajvaranAzahetuH // zAlipaN, pRSTiparNI, riMgaNI, bhoMyariMgaNI, gokharU, bilImULa, araNImULa, aralu (alavA,) pADaLa, zivaNu, suMTha, gaLA, riyAtuM, meAtha e auSadhonuM kallu karIne temAM goLa bheLavIne vAyurAganAM rogIne khavarAvavuM. e kalka vAtapitta jvarane nAza karanArUM che. For Private and Personal Use Only 1 vaSa nayane ttatA. pra. 1 saur A lITImAM zvasana che tyAM zvasana joIe, paNa tema karavAthI chede bhaMga thAya che tathA badhI pratAmAM ema che. mATe kAyama rAkhyuM che.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. trIjo upAya. kirAtatiktA'malakIsaThInAM drAkSoSaNAnAgarakAmRtAnAm / kAthaH suzIto guDasaMyutaH syAt sa pittavAtajvaranAzakArI // kariyAtu, kaDu, AmaLAM, pakaDyure, drAkSa, marI, zuMTha, gaLe, e auSadho kvAtha karI tene ThaMDuM paDavA daI temAM goLa meLavIne rogIne Apa e kavAtha vAtapitta jvarane nAza karanAra che. cUMtho upAya-paMcabhakvAtha, amRtAmustakavAsAparpaTavizvAjalena niHkvaathH| pAnaM pittamarutsu jvaraM nihanyAcca paMcabhadramidam // ti vAtapitta zvavivitsA gaLe, motha, ara, pittapApaDe, zuMTha, e auSadhene pANImAM kvAtha karIne vAtapitta javaravALAne Ape. e kavAtha "paMcabhadra" kahevAya che, te varane nAza kare che. pittajavaranA lakSaNa nidrAgauravakAsasandhizirasazcArtistathA parvaNAM bhedo madhyamavegamatra nayane sAvAnvite zleSmaNaH / santApaH zvasanaM rujaH zrutipathe kaNThoSmazUkAvRtastandrAmohamarocakabhramamatha zleSmajvare pittale // pittakapha javaravALA rogIne nidrA ghaNI Ave che, zarIra bhAre thAya che, khAMsI thAya che, sAMdhA ane mAthAmAM pIDA thAya che. hAtha paga tUTI paDatA hoya tevI vedanA thAya che, tAvane vega madhyama hoya che, A khamAMthI kaphane strAva nIkaLe che, zarIre baLatarA baLe che, zvAsa thAya che, kAnamAM darada thAya che, kaMThamAM garama kapha ekaDe thAya che, regIne ghena, mUchaarUci ane bhrama thAya che. pittakaphajavarane pAcanakavAtha, nAgaraM bhadramustA vA guDUcyAmalakAhvayam / For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 380 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. pAThAmRNAlodIcyAzca kvAthaH pittajvare kaphe // pAcano dIpanIyaH syAdraktazoSanivAraNaH / zuM ane bhadramAtha athavA gaLA ane AmaLAM, athavA pAhA DamULa, kamaLanA dAMDA, vALA, emane vAtha athavA zuM vagere sadhaLA ekaThAM karIne teno kvAtha pittakaphajvaramAM ApavA. e kavAtha jvaranuM pAcana karanArA, agninuM dIpana karanArA tathA raktavikArane ane zeSane dara karanAra che. drAkSAdi kvAtha drAkSAmRtAvAsakatiktakAzca bhUnimbati kendrayavA paTolam / mustA sabhArgI kathitaH kaSAyaH sapittazleSmajvaranAzanAya // kALI drAkSa, gaLA, araso, lImaDAnI chAla, kariyAtuM, kaDu, iMdrajava, paTALa, mAtha, bhAraMga, e auSadhonA kavAtha karIne pAvAthI pitta* jvara nAza pAme che. bIjo upAya-hUcikAdi kvAtha, guDUcikA nimbadalAni zuNThI mustaM ca kustumburu candanAni / kvAthaM vidadhyAt kaphapittavAtajvaraM nihanyAcca guDUcikAdyaH // eSa sarvajvarAn hanti hallAsAdyAnarocakAn / pratizyAyapipAsAnaH zoSadAhanivAraNaH // gaLA, lImaDAnAM pAMdaDAM, zuM, mAtha, dhANA, raktacaMdana, e auSadhonA kvAtha karIne rogIne pAvAthI te pittakathI upajelA tAvane maTADeche. e kvAthane zucikAdi kvAtha kaheche. vaLI e kvAtha jA badhA tAvane paNa nAza kareche (temaja oDakAra vagere, arUci, saLekhama, tarasa, zoSa ane dAha, e upadravAne paNa eja thAtha dUra kareche. trIjo upAya-bIjo guDucyAdi kvAtha guDUcInimbatvacavAsakaM ca saThI kirAtaM magadhAbRhatyaiau / dArvI paTolIkathitaM kaSAyaM pibennaraH pittakaphajvare ca // 1 kSudrA. pra.1.2 TakA pra0 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna - adhyAya mIle. gayo, sIbhAnI aMtarachAsa, bharaso, SaTDyuro, ariyAlu, pA~cara, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, dArU haLadara, paTALa, e auSadhonA kvAtha rogI manuSye pIvA; kemake te pittakak jvarano nAza kareche. cAtheA upAya-paTAlAdi kvAtha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paTolI candanaM tiktA mUrvA pAThAmRtAgaNa: / pittazleSmajvaracchardidAhakaNDUnivAraNaH // paTeoNa, yaMhana, uDDu, bhoravela, pAhAubhUNa, gayo, bhe bhauSadhonA svAtha pitta alvara, usaTI, hAI ane yaNa, me rogane dUra anArI che. pAcame upAya Ijo paTAlAdi kvAtha, paTolavAsApicumandakasya dalAni yaSTI madhukaM kaNA ca / kaSAyametat pratisAdhitaM tu jvare kaphe pittayute prazastaH // sandIpano vAtakaphAtmake ca tathaiva pittAsRjasambhave ca / jvare malAnAM pratibhedanaH syAt 'paToladhAnyAmRtakalkayuktaH // iti pittazleSmajvaracikitsA / 281 paToja, araso, sIbhaDAnAM bhaNAM pAMDA, behIbhava, pIyara, bhe auSadhonA kvAtha karIne pitta kavaravALA rogIne pAve; kemake e kvAtha sArA che. vaLI e kvAthamAM paTeALa, dhANA tathA gaLA, e auSadhonuM kalka karIte nAkhyuM hoya te te jaTarAgnine pradIpta karanAra, vAyu tathA kaphanA jvaramAM temaja raktapittanA kApathI thayelA jvaramAM maLAnuM bhedana karanAra che. kavAtajvaranAM lakSaNa, zItaM vepathuparvabhaGgavamathurgAtre jaDatvaM rujA mandomA rucibandhanaM paruSatA kAsastamaH zUlavAn / tandrA kUjanamAsyagaulyamathavA staimityajRmbhArujaH prasvedo malamUtrarodhasahitaH syAcchreSmavAtajvaraH // 1 paToladhAnyAzrita prazastaH pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 hArItasaMhitA. vAtakaphajvaravALA rogIne aMge zIta, kaMpArI, parvabhaMga (hAtha paga bhAMgI jatA hoya tevI vedanA.) ulaTI, ane pIDAo sahita jaDapaNuM thAya che; tAvanI garamI maMda hoya che tema bIjI garamI paNa kamI hoya che; rogIne arUci, ane baddhaSTa thAya che, zarIrapara suMvALApaNuM rahetuM nathI; khAMzI thAya che; saMjJA UDI jatI rahe che, zaLa thAya che; ghena thAya che; piTamAM AMtaraDAMne zabda thAya che; mukhamAM madhuratA upaje che; zarIra staMbhI jAya che, bagAsAM para bagAsAM Ave che ane vedanA thAya che; parasevo vaLe che; maLa ane mUtrano rodha thAya che, evA lakSaNavALA rogIne kaphavAtavayukta jANavo. kapha vAtajavaramAM pAcanakavAtha, AragvadhastiktakarohiNI ca harItakI pipplimuulmustaa| niHkvAthyakalkaH kaphavAtayukte jvare sazUlepi hi paacno'ym|| ti mAdhA garamALo, kapha, haraDe, pIparImULa, motha, emanuM kalka karIne tene kavAtha kare. e kavAtha zaLasahita kaphavAtajavaramAM Ape. kemake te e javarane pAcana karanAro che, e kavAthane AragvadhapaMcaka kahe che. bIjo upAya-mustAdi kavAtha, mustA guDUcI sahanAgareNa vAsAjalaM paryaTakaM ca pthyaa| kSudrA ca duHsparzayutaH kaSAyaH pAne hito vAtakaphajvarasya // motha, gaLo, zuMTha, araDUse, vALa, pittapApaDe, haraDe, bhoMyarIMgaNa, dhamAso, e auSadhane kvAtha karIne pAva e vAtakaphajvaramAM hitakArI che. trIje upAya-sudrAdi kvAtha, kSudrAmRtAnAgarapuSkarAdyaiH kRtaH kaSAyaH kaphamArute jvare / sazvAsakAsArucipArzvazUle jvare tridoSaprabhavepi zasyate // iti kSudrAcaM pAcanam / For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIjo. bhoMyariMgaNI, gaLA, suMTha, puSkaramULa ( eraMDAnuM mULa,) e aupa dhone vAtha karIne kavAta jvaramAM Apaze. e vAtha pIvAthI vaLI zvAsa, khAMsI, agni ane pAsAMmAMnuM zULa maTe che. temaja troSanA jvaramAM paNa e kvAtha hitakArI che. cothA upAya-dazamULa kvAtha, dvipaJcamUlakaH kvAthaH kaNAcUrNena bhAvitaH / deyo vAtakaphe zUle jvare zvAse ca pInase || iti vAtakaphajvaracikitsA | tandrAlasyaM mukhamadhuratA SThIvanaM kaNThazoSo nidrAnAzaH zvasanavikalo mUrcchanA zocanA ca / jihvAjADyaM paruSamathavA pRSTazIrSe vyathA syAdantardAho bhavati yadi vA viddhidoSaM tridoSam // dazamULanA kvAtha karIne temAM pIparanuM cUrNa nAkhIne pIvA tethI zULa, khAMsI ane saLekhamasahita vAta kavara nAza pAmaze. zAlIparNI, pRSTiparNI, riMgaNI, bhoMyariMgaNI, gokharuM, khIlImULa, araNImULa, arajI, pADaLa, zIvaNu, e auSadho dazamULa kahevAyache. trideASanAM lakSaNa 283 vidyASavaranI cikitsA. dRSTrA tridoSajaM ghoraM jvaraM prANApahArakam / tasmAdAdau kaphasyAsya zoSaNaM parikIrtitam // na kuryAt pittazamanaM yadIcchedAtmano yazaH / kaphavAtairbalavataH sadyo hanti rujAturam // For Private and Personal Use Only ******** jyAre rAgIne ghena thAya, ALasa thAya, tenuM mukha madhura thAya, te vAraMvAra thUMke, kaMThe zASa paDe, UMdha Ave nahi, zvAsathI gabharAyale dekhAya, mUrchA thAya, tenA manamAM zocanA thatI hoya tema lAge, tenI jIbha jaDa thaI jAya, zarIra karakarUM lAge, pIThe ane mAthe pIDA thAya, tathA tene aMdaranA bhAgamAM dAha thAya tyAre tene tridoSano roga thaye che ema jANavuM.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 hArItasaMhitA. *~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~ laGghanaM vamanaM vApi SThIvanaM syAtridoSaje / trirAtraM paJcarAtraM vA saptarAtramathApi vA // laGghanaM ca samuddiSTaM jJAtvA doSabalAbalam / karpha vizoSitaM jJAtvA tato vAtanivAraNam // pittasaMzamanaM kArya zAtvA pittasya kopanam / zoSaNIyau vAtakaphau na tu pittaM vinAzayet // laGghanaM svedanaM nasyaM mardanaM kvlgrhH| etAnyAdau prakurvIta sannipAteSu buddhimAn / - ti vikisA prANanuM haraNa karanAra ane bhayAnaka evA tridoSanA tAvane joIne vaidhe prathama traNa doSamAMthI kaphanuM zoSaNa karavuM ema kaheluM che, paNa je vaidya pitAne yaza maLe ema dhArate hoya te teNe prathama pittanuM zamana karavuM nahi; kemake pittanuM zamana prathama karavAthI ekalA rahelA kapha ane vAyu baLavAna thAya che tathA te regIne tatkALa prANa le che. triunA tAvamAM regIne laMghana karAvavuM, vamana ApavuM athavA ghUMkAvavAnuM auSadha ApavuM. dezanuM baLa ane nirbaLatA upara vicAra karIne traNa divasa, pAMca divasa, ke sAta divasa sudhI laMghana karAvavuM. prathama kaphanuM zeSaNa karyA pachI vAyunuM nivAraNa karavuM. tathA pittano kopa adhika hoya te te joIne pittane paNa zamAvavuM. tridoSa jvaramAM vAyu ane kaphanuM zeSaNa karavuM paNa pittane zamAvavAnA upAya te prathama naja kare. sannipAtavaranAM lakSaNa tRSNAhRt zulazoSaH zvasanamatha nizAjAgaro vAsare syAt tandrA mohazca zoSo bhavati ca vadanaM ghrANajihvAdharANAm / 1 je auSadha ApavAthI regI bahuvAra dhUke che ane te dvArA kapha vagere nIkaLI jAya che tene ghUMkAvavAnuM auSadha kahe che. jema madhamAM drAkSa vATIne temAM ghI nAkhIne regIne tALa lepa kare athavA AdAnA rasamAM zuMTha, pIpara, marI ane siMdhavanuM cUrNa nAkhIne tene gaLA sudhI rAkhavuM ane momAM pANI chUTathI gUMkavuM. (bhAvaprakAza.). For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna - adhyAya mIle. raktaM niSThIvate yo bhavati kuzatanurmaNDalAnAM ca dehe sambhUtiH zyAvanetrAdharavadanamatha sveda AdhmAnazoSaH // 'bhunAzo vApyasaukhyaM bhramaNamapi ziroloDanaM mUtratA vA strotorodho vamirvA galakaghuraghurAzUkalairvA vRtAsyam / etairliGgaiH prayuktaH prabhavati ca nRNAM sannipAteti saMjJA rogANAmAzukArI prabalataranRNAM vAjinAM vA dvipAnAm // iti sannipAtajvaralakSaNam / 285 sannipAta rogavALAne tarasa bahu lAge che; chAtImAM zULa Aveche ane zeSa thAyache; zvAsa upaDe che; rAtre udha AvatI nathI--jAge che; hivase ghena khaDDu thAyache bhUrchA yAveche; bhuma, nAI, kala bhane bho sUkAI jAyache; thUka bheguM lohI paDe che; zarIra sUkAine pAtaLu thaI yache zarIra para bhaMDaNa ( yAmAM ) utpanna thAyache; netra, moha bhane mukhanA varNa zAma thaI jAyache; zarIre parasevA thAyache; peTa caDhe che; kaMThe zASa paDe che; bhUkhano nAza thai jAyache; zarIrane cena paDatuM nathI, bhrama thAyache; mAthuM getuM nathI (regI mAthuM pheravyA kareche;) vAraMvAra pizAba thAyache; maLamUtrAdine vahana karanArAM srotasaMbaMdha thAyache; ulaTI thAyache; gaLAmAM gharaghara zabda khele che; ane mukhamAM kaph levAI raheche; evAM cinhA yukta jvaravALAne sannipAtajvara thayA che ema kahevAmAM Aveche. e jvara manuSyane ati baLavAna ane tatkALa prANa lenArA che temaja gheADA ane hAthIne paNa te prANadhAtaka che. sannipAta jvaranI cikitsA, For Private and Personal Use Only sannipAtajvare pUrva kuryAdAmakaphApaham / pazcAcchreSmaNi saMkSINe nirAme pittamArutau // sannipAtajvare yatnaM kRtvA tandrAM jayet parAm / upadravaH kaSTatamo jvarANAM sa vizeSataH // pathyaM kArayate yastu rogiNAM kaphapUritam / sa eva tasya zatruH syAnna pathyaM naca bheSajam // 1 kSunAzo vA bhramaNamapi tathA ziraso luMThanaM vA zirotiH pra0 1 lI.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 hArItasaMhitA. sannipAtanA tAvamAM prathama Ama ane kaphane dUra kare. kaphano kSaya thayA pachI pitta ane vAyu Ama vagaranA raheze. vaLI sannipAtanA tAvamAM ya karIne taMdrA jItavI-maTADavI, kemake e upadrava jhaTaleIne mATe evo nathI tathA tAvamAM te vizeSa bhayaMkara che. je mane nuSya evA rogIne kayukta AhAravihArAdikanuM pathya batAve che tene te regIne zatru samaja paNa teNe evuM batAveluM pathya te pathya nathI ke auSadha paNa nathI. mATe kapha upajAvanAruM pathya ke auSadha ApavuM nahi. aSTAdazAMgakavAtha, saThI dvipaJcamUlaM ca durAlambhA ca kauTajam / paTolaM pauSkaraM 'zRMgI yuktA bhArgavipippalI / nihanti sannipAtotthaM jvarameSa dshaaNgkH|| iti aSTAdazAGgo nAma kvAthaH / / paro, dazamULa (zAMtiparNI, pRSTipaNuM, rIMgaNa, bheMyarIMgaNI, gokharuM, bIlImULa, araNabhULa, arala, pADaLa, zivaNa) dhamAse, iMdrajava, paTela, puSkaramULa (eraMDAnuM mULa, kAkaDA sIMga, bhAraMga, pIpara, e aDhAra SadhInA gaNane achAMdazAMga kahe che. e aSTAdazAMga kvAtha pIvAthI sannipAta para maTe che. bhUnibAdikavAtha, bhuunimbdaarudshmuulmhaussdhaahvtiktaindrbiijdhnikebhknnaakssaayH| taMdrApralApakasanArucidAhamoha zvAsatridoSajanitajvaramAzu hanti // kariyAtuM, devadAra, dazamuLa upara aSTAdazAMgavAthamAM kahyAM che te) zuMTha, kaDu, iMdrajava, dhANA, gajapIpara, e auSadhene kavAtha karIne pIvAthI ghena, lavArI, khAMsI, arUci, dAha, moha, zvAsa, e upadrasahita tridoSane jvara thayo hoya te nAza thAya che. 1 vALa. pra. 1ii . For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 287 zuMkyAdikvAtha. zuNThIghanAgajakaNAsuradArudhAnyAtiktAkaliGgadazamUlasamo'pi kalkaH / zreSThastridoSajanitajvaranAzanAya shvaasbhrmaarucivibndhhRdaamynnH|| zuMha, bhAtha, pI52, hevahA2, ghA!,, 5, zabhUNa, e auSadhe samAna bhAge laIne pANImAM vATIne tenuM kalka karavuM. e kaka tridoSathI upajelA javarane nAza karavAmAM zreSTha che. vaLI te zvAsa, khAMsI, bhrama, arUci, baddhakoSTa ane chAtInAM darane nAza anAI cha. mustAdi kavAtha, mustozIranizAvizAlakaTukaM pAThA balA rohiNI nIlI dhanvayavAsIsakasaThI zuNThI samaGgA trivRt / yaSTIpippalimUlaparpaTaphalaM' kaMpillukaM dAru ca zyAmAhemaguDUcikAsamapayAkvAtho jvarAntaH smRtH|| bhoya, pANI, 162, bharibhAMsI, cha, pAuNa, samIna, 623, gaNAnAM bhUga, ghamAso, 202so, 533-suro, zuMha, bha, nisotara, TIma, pI52rIbhUNa, pittapA5, Aya, pilo, 32, aj nasottara athavA pIpara, nAgakesara, gaLo, e auSadhomAM pANInA babara dUdha nAkhIne teno kavAtha karIne pIvAthI jvara nAza pAme che. bRhatyAdipAcana, dro bRhatyau saThI zRGgI kirAtaM kaTurohiNI / paTolaM pauSkaraM bhAgI vatsakaM ca durAlabhA // etad bRhatyAdikapAcanaM syAt kAsAdikopadravanAzanaM ca / zIghra nihanti jvarasannipAtaM zUlArtitandrAzamane prazastam // ___iti bRhtyaadipaacnm| 1 kadara pra0 1 lI. 2 phalA pra0 1lI. 3 vAsakaM pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 hArItasaMhitA. rIMgaNI, bheMyarIMgaNI, SaDakara, kAkaDAsIMga, kariyAtuM, kaDa, 5ToLa, puSkaramULa (dIvelAnuM mULa), bhAraMgamULa, iMdrajava, dhamAso, e auSadhane kvAtha khAMzI vagere upadravane nAza karanAra che. ene brahatyAdika pAcana kahe che, te javara, sannipAta, phUlanI pIDA, ane taMdrA zamAvavAmAM vakhANavA yogya che. * zayAdipAcana, saThI kirAtaM kaTukA vizAlA guDUcizRGgI bRhatIdvayaM ca / mahauSadhaM pauSkaradhanvayAsarAnAsurAhaM gajapippalI ca // pItaM tu niHkvAthya hitaM narANAM sakhyAdicAturdazakaM prshstm| hinasti tandrAzvasanaM ziro'ti jADyaM sazUlaM jvaramAzu hnti|| iti saThyAdipAcanam / paDakacuro, kariyAtuM, kaDu, iMdravAraNa, gaLe, kAkaDAzIMga, rIMgaNI, bheyarIMgaNI, zuM, puSkaramULa, dhamAsa, rAsanA, devadAra, gajapIpara, e aupane kavAtha karIne pI sannipAta javara vALAne hitakAraka che. e kvAtha zayAdi cAturdazaka kahevAya che ane te vakhANavAlAyaka che. taMdrA, zvAsa, mAthAnI pIDA, jaDatAM, zULa, ane jvara, e sarvane e kavAtha maTADe che. bhUnabAdikvAtha, bhUnimbaHsuradArunAgaraghanAtiktAkaliGgAni ca 'tadvaddhastikaNAdvipaJcakagaNairyuktaH kaSAyo hitH| pItaH sarvarujAM vinAzanakaraH syAt sannipAtajvaraM hanti zvAsavizoSavakSasi rujaM tandrAM hinasti drutam // kariyAtuM, devadAra, suMTha, metha, kaDu, iMdrajava, gajapIpara, ane dazamULa, e auSadhane kavAtha karIne pIvAthI sarva roga thAya che. vaLI te sannipAtane vara, zvAsa, zoSa, chAtInI pIDA, ane taMdrA, e sarvane jaladIthI nAza kare che. 1 thanA. 0 rU nI. For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 288 * * * bRhadrAsnAdi kavAtha. rAnA guDUci ghanaparpaTakaM paTolI bhUnimbavatsakasaThIyutanAgarANAm / tiktAsurAhagajamAgadhikAyavAsavAsAbalAgajabalAkkathitaH smaaNshH|| kAtho nihanti marutaprabhavAmayAnAM sazvAsakAsajaTharAti viSUcikAnAm / zreSTho nRNAM bhavati dAruNasannipAte roge'thavA kaphasamIraNake prdeyH|| phati vRdrAnnAri rAsanA, gaLo, motha, pittapApaDa, paToLa, kariyAtuM, iMdrajava, kare, suMTha, kaDu, deradAra, gajapIpara, dhamAse, araDUse, balabIja, gajabalA, e auSadhane sarakhe bhAge laIne tene vArtha kare. e kavAtha pIvAthI vAyuthI utpanna thayelA raMga nAza pAme che. vaLI zvAsa, khAMzI, jaTharanA roga, vicikAraga, mahAkaThaNa eve sannipAta re, temaja kapha ane vAyunA roga, e sarve e kavAtha pIvAthI maTe che mATe e regamAM e kavAtha Apavo. laghurAsnAdi kavAtha, rAsAtrizataparvamoca bhArgI sapuSkaraghanA surdaarudhaanyaiH| kvAtho hitaH sakalamArutajijjvareSu syAt sannipAtaprabhaveSvatidAruNeSu // iti lghuraasmaadi| rAsanA, gekharUM, vaja, muMda, bhAraMga, puSkaramULa, metha, devadAra, dhANA, e auSadhane kavAtha saghaLA sannipAtanA atidArUNa jvamAM vAyune haNanAra che ane ghaNe hitakara che. 25 For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. trivRMdAdi kavAtha, trivRddhizAlA triphalA surAhamAragvadhastiktakarohiNI ca / kAtho bhavedbhedanako malAnAM 'syAdyAvazUkena yuto jvaramaH // ta trivRtArimAna: nasattara, davAraNI, triphaLA (haraDe, baheDAM, AmaLAM,) devadAra, garamALe, kariyAtuM, kaDa, e auSadhane kavAtha maLanuM bhedana karanAre che. e kavAthamAM javakhAra nAkhIne Apyo hoya te te javarane maTADe che. vacAdicUrNa mardana, vacA yavAnI ca mahauSadhaM ca zuSkaM ca cUrNa tanulepanAya / zastaM vadanti jvaradharmazAnti karoti nUnaM parimardanena // vaja, yavAna, ajamo, suMTha, e traNa auSadhanuM bArIka cUrNa karIne te sukA cavaDe zarIre mardana karavuM; te hitakAraka che. e cUrNanuM madana karavAthI sannipAta varamAM je atizaya paraseve thAya che tenI zAMti thAya che. (zarIre zIta AvatuM maTe che). mAgadhIAdi cUrNa mana zyAmA tathaiva suradAru savizvakaM ca tiktA ca dIpyakayutaM tanulepanAya / cUrNa prazastamapi vArayate zarIre svedaM ca zItalatanutvamathAzu nUnam // iti sannipAtasvedonmUlanam / pIpara, devadAra, suMTha, kaDu, ajamoda, e sadhaLAnuM cUrNa karIne tene zarIre lepa kara (e koruM, cUrNa zarIre coLavuM, evuM vRddha vaidyonuM kahevuM che). e curNa sAruM che, ane te zarIre thanAre atyaMta parasevo tathA zarIranuM ThaMDuM paDI javuM e be upadravane jaladI aTakAve che (zIta bhUTADe che). 1 syAdvAtazUlena yato bhayannaH. pra0 1 lI. 2 mAgadhi ca suradAru tathA ra vizva. pra. 1rI. For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna--adhyAya bIjo. mUrchA ( sannipAtanI )ne upAya. madhUkasAraM samahauSadhena vacoSaNe saindhavasaMyute ca / mUtreNa vA coSNajalena piSTaM pranaSTajJAnapratibodhanAya || mahuDAMnA sAra, suMTha, vaja, marI, siMdhava, e auSadhone gAyanA mUtramAM athavA garama pANImAM vATIne tene kapaDAthI gALI leIne tenAM TIpAM nAkamAM nAkhavAthI sannipAta jvaramAM je regInI saMjJA nAza pAmI hoya te pAchI prApta thAya che. zAbhAMjanaADhi nasya, sobhAJjanakamUlasya rasaM ca maricAnvitam / visaMjJitAnAM nasyaM syAdbodhanaM cAzu rogiNAm // iti nasyavidhAnam / 291 saragavAnA mULanA rasamAM marInuM cUrNa nAkhIne tenAM TIpAM nAkamAM nAkhavAthI bebhAna thai gayelA rogIne saMjJA prApta thAya che. pradhamana vidhi. ekaM bRhatyAH phalapippalIkaM zuNThIyutaM cUrNamidaM prazastam / pradhAmayet ghrANapuDhe visaMjJaM ceSTAM karoti kSavathuprabodhaH // iti pradhamanavidhiH / riMgaNInuM mULa ane pIparanA cUrNamAM suMThanuM cUrNa meLavIne saMnArahita thai gayelA rogInA nAkamAM phUMkavuM. ethI chIMkA Avaze ane rogIne saMjJA pAchI prApta thaze. e cahuM pradhamana karavAne ( nAkamAM phUMkavAne) sArUM che. aMjana vidhi. zirISabIjaM maricopakulyAmUtreNa ghRSTaM saha saindhavena / netrAJjanaM syAnnayane narANAM pranaSTasaMjJaM prakaroti bodhaH // For Private and Personal Use Only sarasanAM bIja, marI, pIpara, e auSadhAmAM siMdhava nAkhAte tene gAyanA mUtramAM vATavuM. pachI tenuM netramAM aMjana karavAthI saMjJArahita rogIne bhAna AvIne te jAgrata thAya che.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 hArItasaMhitA. taMdrAnAzaka vakta, trikaTu ca karaJjabIjaM triphalA suradAra saindhavaM sursaa| vartinayanAJjanakaM taMdrAnAzaM karoti nayanAnAm // suMTha, pIpara, marI, karaMjanAM bIja, haraDe, baheDAM, AmaLAM, devadAra, siMdhava, tulasInAM pAna, e sarvane bArIka ghaMTIne tenI vasti banAvavI. e varjAi (vATa-saLI) vaDe netramAM aMjana karavAthI AkhonuM ghena dUra thAya che. niSTIvana vidhi. kesaraM mAtuluGgasya zRGgaveraM sasaindhavam / trikaTuH saMyutaM kRtvA AkaNThAddhArayenmukhe // dantajihvAmukhaM tAlugharSaNaM kArayedbudhaH / kuryAnniSThIvanaM sarva vAraMvAraM vidhaantH|| . tena kaNThavizuddhiH syAcchepmANaM cApakarSati / jidApaTutvarucikRt kAsaH zvAsazca zAmyati // bIjerAne garbha, AduM, siMdhava, suMTha, pIpara, marI, e saghaLAne vATIne tenuM kalka karIne tene gaLA sudhI meDhAmAM rAkhavuM. tathA te vaDe dAMta, jIbha, mukha, ane tALavuM DAhyA purUSe ghasavuM. ema karavAthI meMmAM ghaNuM thuMka utpanna thaze tene vAraMvAra ghUMkI nAkhavuM. evI rIte vidhipUrvaka cUMkavAthI kaMTha sApha thAya che ane kapha nIkaLI jAya che. e thaMkavAne vidhi jIbhane caMcaLatA Ape che, rUci utpanna kare che, tathA khAMsI ane zvAsane zamAve che. trikaTuAdi nirjIvana, trikaTuzcavikApathyAcUrNa saindhavasaMyutam / tena dantAMstathA jihvAM dharSayet tAlukAmalam // niSThIvanaM malazuddhirucikRt kaphasUdanam / / hallAso nAzamAnoti paTutvaM karate bhRzam // iti niSTIvanavidhiH / For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje, 283 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmm.in suMdha, pI52, bharI, 214, 123, me auSadhonA sUrNabhA siMgha meLavIne te dAMta, jIbhe tathA tALave sArI peThe ghasavuM ane yuvuM. tethI gaLuM sApha thAya che, rUci upaje che, kapha nAza pAme che, oDakAra maTe che ane sArI rIte jIbha vageremAM caMcaLatA Ave che. svedanA prakAra yadi vA zItatA gAtre tadA svedo vidhIyate / svedAstrayodaza zeyAH svedvaarnnkaarnnaaH|| zaGkaraH prastaro nADI prisseko'vgaahnH| jaMtAko'zmaghanaH karSaH kuTIbhUH kumbhireva c| kUpo hollAka ityete svedA ete trayodaza // je zarIre zIta AvatuM hoya, te athavA zarIra ThaMDuM paDI jatuM hoya te svedavidhi eTale zeka karavAne vidhi kare. parasevAne aTakAvavAnA kAraNarUpa evA tera prakAranA veda che. zaMkara, prastara, nADI, pariSaDa, savAna, , 25bha, dhana, varSa, TIbhU, muni, 5, hAlAka, e tera prakAranA veda che. svahanI 132. atha svedAH pracakSyante yairythaavtpryojitaiH| svedasAdhyAH prazAmyati doSA vaatkphaatmkaaH|| . snehapUrva prayatnena svedenAvajitenile / purISamUtraretAMsi na sajaMte kadAcana // zuSkAnyapicakASThAni snehsvedoppaadnaiH| namayanti yathAnyAyaM kiM punarjIvato narAn // zItasthaulyoparAme ca staMbhagauravanigrahe / saMjAte mArdavegAnAM virAmaH svedanAddhitaH // pittaprakopo mUrchA ca gAtrasAdastRSA tathA / dAhaH svarAMgadaurbalyamasvinnasya prajAyate // 1 AtaMko. pra. 1 lI. 2 mahathI mahApIza dI. prata 1 sImA nathI. For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294. hArItasaMhitA. have vedaviSe kahIe chIe. e sveda ghaTe tema jyA hoya te vedathI maTe evA vAta ane kAtmaka doSa nAza pAme che. je re gIne sveda yojI heya tene vAyu prathama snehathI chata. arthAta je jagAe zeka karavo hoya tyAM prathama sneha paDe. snehapUrvaka sveda yojIne vAyune dUra karavAthI vidyA, mUtra ane vIrya, bAjhI jAte nathI. je sneha ane vedanI bhejanA karavAmAM Ave te sUkAM lAkaDAM paNa marachamAM Ave tema namAvI zakAya che te pachI jIvatA mANasenA aMgane IcchA pramANe karI zakAya emAM zuM Azcarya che? jyAre zarIranuM zIta, sthULapaNuM, staMbha (akaDapaNuM), bhArepaNuM, e sarve maTI jAya tathA aMga komaLa thAya tyAre ja sveda ja baMdha karavo hitakAraka che. sveda karavAgya regIne sveda karavAmAM nathI Avato tyAre tene pitta prakopa thAya che. vaLI mUcha thAya che, zarIra sUkAI jAya che, tarasa lAge che, dAha thAya che, ghaTe bezI jAya che, ane aMga durbaLa thaI jAya che. sveda na javA jevA regI. kRzAnAM sadyasnigdhAnAM gurviNIraktapittinAm / na cAtisAriNAM nRNAM rakSANAM madhumehinAm // vidagdhabhraSTabubhrAnAM viSamadyavikAriNAm / saMtApAtraSTasaMjJAnAM sthUlAnAM pittamahinAm // tRSyatAM kSutpIDitAnAM kruddhAnAM zocatAmapi / kAmalArugvatAM caiva kSatAnAmAmarogiNAm // durbalAnAM vizuSkAnAmupakSINaujasAM tthaa| bhiSajo taimiriNAM ca na svedamavakArayet // je purUSe zarIre kRza (pAtaLA) haiya, jemane snehapAna karAvyuM ghaNe vakhata na vI heya, garbhavatI, raktapittavALA, atisAranA regavALA, rUkSa, madhumehavALA, kSArAdikathI jemanI gudA dagdha karI hoya evA, jemanI gudA bahAra nIkaLI hoya evA, jheranA ke madhanA vikAvALA, saMtApathI jemanuM bhAna nAza pAmyuM hoya evA, sthULa zarIravALA, pittapramehavALA, tRSArogavALA, bhUkhathI pIDAyalA, krodhI, zeka For Private and Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 295 vALA, kamaLAragavALA, kSata thayuM hoya evA, AmarogI, durbaLa, sukA (zeSaregavALA), baLano kSaya thayo hoya evA timira nAme netranA regavALA, evA rogIone veda Apavo nahi, sveda ApavA jevA regI, pratizyAye ca kAseSu hikkAvAsetha lAghave / karNamanyAziraHzUle svarabhede galagrahe // aditaikAMgasarvAMge pkssaaghaateNggaurve| koSThAnAhavibaMdheSu zukrAghAtAdiz2ubhake / / pArzvapRSThakaTIkukSisaMgrahe gRdhrasISu ca / mUtrakacchre mahattve ca muSkAnAmaMgamardake // pAdajAnUrujaMghArtisaMgrahe zvayathAvapi / khallISvAmeSu zIte ca vepathau vAtakaMTake // saMkocAyAmazUleSu staMbhagauravasuptiSu / sarveSveSu vikAreSu svedanaM hitamucyate // je regIne saLekhama, khAMzI, hikA, halake zvAsa, kAnanuM zuLa, manyAzuLa, mAthAnuM zaLa, svarabheda, galagraha (gaLuM pakaDavAne rega), arditavAyu, ekAMgavAyu, sagavAyu, pakSAghAta, zarIranuM bhArepaNuM, peTa caDhavuM, bahukoNa, vIryanuM vAraMvAra TapakavuM vagere vIryanA rega, bagAsAMne rega, pAsA-pITha-kaTi-kUkha e jagenI vAyuthI pakaDa, jhaghasI nAme vAyuno roga, mUtrakRccha, aMDakozanI vRddhi, aMgamarda, paga ghUMTaNa urUjaMghA e jagAe pIDA ane pakaDa, sojo, khallI nAme vAyu roga, Ama, zItaroga, zULaroga, kaMpArI, vAtakaMTaka rega, saMkoca ane AyALa nAme vAyunA rega, zULaroga, staMbhoga, bhArepaNuM, uMgha, ane evA ja bIjA roga hoya temAM veda Apavo hitakara che. bIjA prakAranA sveda, phalasvedaM ghaTIsvedaM vAlukAsvedameva ca / kArayeddhastapAdAbhyAM tathA zirasi cAture // evaM no zAntiryadi vA dhellohshlaakyaa| For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 296 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. pAdau dagdhena cecchAMtirdahedvAGguSThamUlake / tathA ca maNibandhe ca hRdi mUrdhni tathApi vA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sveha, ghaTIsveha mane vAsu ( retIno ) sveha, mevA sveha sannipAtavALA rogIne hAthe, page, ane mAthe karavA. ethI paNa je sannipAta maTe nahi te loDhAnI zaLAvaDe DAma devA. banne page DAma devAthI jo zAMti thAya nahi te hAthanAM kAMDAmAM, hRdayaupara tathA mAthe DAma devA. aMguThAnA mULamAM, sannipAtanAM ariSTa, svedo lalATe himavannarasya zItArditasyApi supicchalazca / kaNThasthito yasya na yAti 'vakre nUnaM samabhyeti gRhaM sa mRtyoH // 1 vakSo. pra0 1 lI. je rogInA kapALamAM kharak jevA ThaMDA parasevA Ave ane tema chatAM te regI zItathI pIDAtA hoya. vaLI cIkaNA ane pIcchAvALA jenA kaMThamAM rahelA chatAM meDhAmAM na AvatA hAya (bAhAra na nIkaLI zakatA hAya ) te rogI jarUra mRtyu pAme. 35 vidyASanI maryAdA. pavanakaphayutaM vA pittamaMtarjvarasya dazamita divaseyaM saptake dvAdaze vA / bhavati hi maraNaM vA mocanaM vAmayasya drutataramapi coktaM kAraNaM vai tridoSe // saptAhe vA dazAhe vA dvAdazAhe'thavA punaH / trayodaze paJcadaze prazamaM yAti hanti vA // atha paJcadazAhe vA yanti rakSati mAnavam / sannipAto mahAghoro jvaraH kAlAgnisannibhaH // eSA tridoSamaryAdA mokSAya ca vadhAya ca / sannipAtasya doSasya narasyAsya bhiSagvara ! | ........................ww For Private and Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIjo. je rogIne vAyu tathA kanI sAthe pitta maLIne aMtajvara pedA kare te rogI sAta, daza ke khAra divasamAM maraNa pAme athavA teTalI muddatamAM te rAgathI mukta thAya. vaLI tridoSamAM ethI paNa utAvaLe vAtAdi doSanuM kAraNa kaheluM che. arthAt ethI veheluM paNa maraNa thAya. paNa sAmAnya niyama te evA che ke, vAyu prabaLa hAya te sAta divasamAM, pitta prabaLa hoya te daza divasamAM, hAya te khAra divasamAM rogI mare ke rogathI chUTe. ke paMdara divasanI paNa maryAdA kahelI che. mahAdhAra ane pralayakALanA agnisarakhA sannipAtano jvara manuSyane paMdara divase mAre che athavA bacAve che. huM uttama vaidha ! sannipAtanA rogavALA manuSyate traNe doSathI mukta thavAnI ke mRtyu pAmavAnI e maryAdA che. sannipAtamAM ThaMDA jaLanA niSedha, 296 ane k prabaLa vaLI tera divasa sannipAte'ntardA manujaM yaH zItavAriNA siJcet / rogI kathamapi jIvedvaidyazvAsau kathaM pUjyaH // zarIranI aMdaranA bhAgamAM dAha thatA hoya evA sannipAtavALA rogIupara je ThaMDu pANI chAMTe te regI zI rIte jIve ? ane te vaighanuM paNa zI rIte sanmAna karavuM? arthAt te rAgI jIve nahi ane te vaidha sanmAna pAme nahi. sannipAta roganI kaThinatA yaH sannipAtajaladhau patitaM manuSyaM vaidyaH samuddharati kiM na kRtaM hi tena / dharmeNa vAtha yazasA vinayena yuktaH pUjAM ca kAM bhuvitale na labhet su vaidyaH iti sannipAtajvaracikitsA | For Private and Personal Use Only sannipAta rogarUpI samudramAM paDelA manuSyane je vaigha bacAve teNe kayuM sukRta nathI karyuM? arthAta sadhaLAMja sukRta teNe karyo ema samajavuM. vaLI te vaidya dharma, yaza ane vinayathI yukta thaIne pRthvImAM kayI pUjA na pAme ? arthAt sadhaLI pUjAne te yAgya che.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 298 hArItasaMhitA. sannipAtasaMbaMdhI karNazeAthanuM nidAna ane cikitsA vAtapittakaphaistribhiryuktastathA tridoSajaH / sa ca raktena saMyukto jvaraH syAt sAnnipAtikaH // na raktena vinA viddhi jvaraM vai sAnnipAtikam / kAthaiH pAcanakairdoSAH prazamaM yAnti mAnave // tasmAt prazamite doSe raktaM naiva vilIyate / tenaiva jAyate zophaH karNamUle tu dAruNaH // tasmAt tasya pratIkAraM kuryAdraktavirecanam / jalaukAlA buzTaGgaistu tatazca lepanaM hitam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAta, pitta ane kaka, e traNa doSathI yukta jvarane tridoSano jvara kahe che. ane temAM raktano prakopa maLelA hoya tyAre te sannipAta jvara kahevAya che. raktanA prakAvinA sannipAtano jvara hatA nathI. doSanuM pAcana karanArA kvAtha ApavAthI rogInA vAtAdi doSa te! zanI jAya che; paNa evI rIte doSo zamyA chatAM paNa lohI zamI jatuM nathI. ane tethI kAnanA mULa AgaLa mahAkaNa sAje utpanna cAya che. mATe te soLamAMthI jaLo mUkIne, maDI mUkIne zIMgaDAvatI lohI bahAra kADhI nAkhIne tene upAya karavA. lohI kADhI nAkhyA pachI te upara lepa karavA hitakArI che. karNAtha upara lepa, bIjapUrakamUlAni agnimanthastathaiva ca / AlepanamidaM cAsya karNamUlasya nAzanam // khorAnAM mULa ane aNuinAM pAMdaDAM vATIne kAnanA muLa AgaLa thayelA sejAupara lepa karavA. e lepathI kAnamULiyAne nArA thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. bIjo lepa. 'AgAradhUma rajanI sumahauSadhena siddhArthasaindhavavacApayasA vimardha / lepo hito rudhiranAzakaraH pratItaH zophavraNasya zamano manujasya karNe // gharA mAsa, haLadara, suMTha, sarasava, siMdhava, vaja, e sahune pANI sAthe vATIne kAnanA sojA upara lepa karavA hitakAraka che. e lepa kAnamULiyAnA lohIne nAza karanAra tathA sojo ane samAvanAra che, te traNane rUjha ANavAnA lepa, yadA pAko bhavet tasya kAryA tatra pratikriyA | dhavArjunakadambatvakkledanaM vraNarohaNam // 299 jyAre sAjo pAchI jAya tyAre tenAupara A upAya karavAH-- dhAvaDAnI aMtarachAla, sAdaDanI aMtarachAla, kadaMbanI aMtarachAla, esahUne ephaDI vATIne teno lepa karavA, tethI traNa rUjhI jaze. rUjhavavAnA bIjo lepa. nimbAragvadhamUlAnAM nizAyuktaM pralepanam / snAvanaM pUyagandhAnAM rohaNaM syAdraNeSu ca / lImaDAnAM ane garamALAnAM mULane zIne temAM haLadara nAkhIne tenA lepa karavAthI gaMdhAtuM parU nIkaLI jaze tathA traNane aMkura Avaze. karNamULavALAne AhAravihArAdikanuM pathyApathya, varjayezca divAsvapnaM yoSitsaGga bahUdakam / jalaM zItaM nizAjAyaM vyAyAmaM zocanaM tathA // mASAMzca yavagodhUmatilapiNyAkameva ca / masUratripuTAMzcaitAn tailaM ca dUratastyajet // aMga. X 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 300 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. mAsamekaM vyavAyaM ca pakSaikaM cAtibhojanam / varjayet karNazUlepi sukhaM tenopapadyate // SaTakAnaM purANaM vA cAlpaM sarpistathADhakI / kulatthamudrayUSaM vA bhojane ca prazasyate // vArtAkaM ca palANDuM ca kandazAkAn parityajet / etena sukhamApnoti zIghraM rogAdvimucyate // iti karNamUlavidhiH / karNamULavALAe divase sUI rahevuM nahi; strInA saMga karavA nahi, ghaNuM pANI pIvuM nahi; ThaMDu jaLa sevavuM nahi; rAtre jAgavuM nahi; kasarata karavI nahi; zeka karavo nahi; aDada, java, ghauM, tala, kheALa ( athavA talane kheALa ), masura, lAMga, ane tela, e padArthone bilakula aDavuM nahi; eka mahinAsudhI strIsaMga na karavA; eka pakhavADiyAsudhI atibhojana na karavuM; karNazULamAM evA niyama pALavAthI sukha thAyache. jUnA sADI cokhA tathA jUnuM thoDuM dhI, tuveranI dALa, phaLathI, maganuM AsAmaNa, eTalAM vAnAM khAvAM hitakara che. vaMtAka, DuMgaLI ane kaMdazAka khAvAM nahi. evuM pathya pALavAthI sukha thAyache ane rAgamAMthI jaladI mukta thavAya che. aMtardAhanuM kAraNa ante pittaM yadA tiSThedvAhye zleSmasamIraNau / tadantardAhazoSaH syAdvAho sasvedazItatA // jyAre pitta zarIranI aMdara hoya ane vAyu tathA ke bAhAra hoya tyAre aMtardoSa ane zeSa upaje che tathA bahArathI parasevA ane zItaLatA mAlama paDeche. aitAhanI cikitsA, tasyAmRtApayaHkkAthaM madhupippalisaMyutam / pAyayedAzu mucyeta jvarAdvai sAnnipAtikAt // sannipAta jvaramAM jyAre zarIranI aMdaranA bhAgamAM dAha thAya ane zarIranI uparanA bhAgamAM zItaLatA hoya tyAre, gaLA ane vIra For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 301 vALe, e be auSadhanA kvAthamAM madha tathA pIparanuM cUrNa nAkhIne pAvo tethI sakripAtane vara maTe che. bIjo upAya, athavAtiviSAbilvaM nAgaraM ghanaparpaTam / kvAtho vA zarkarAyukta antardAhopazAntaye // athavA, ativiSa, bIlI, suMTha, metha, pittapApaDo, e auSadhanA kvAtha sAkara nAkhIne pIvAthI aMtarvAha zAMta thAya che. bahArathI garama ane aMdarathI zIta evA javaranuM kAraNa tathA cikitsA bAhye pittaM yadA tiSThedante vA kaphamArutau / tenoSNatvaM zarIrasya ante zaityaM ca jaayte| tasya sakhyAdikaM kAthaM prayuJjIyAtkaphApaham // jyAre zarIranI bahAra pitta hoya ane kapha tathA vAyu mAhe heya tyAre zarIra bahArathI garama thAya che tathA aMdarathI TADha vAya che. evA rogIne pAchaLa kahele zaThI Adika auSadhone kavAtha pAva, tethI tene kapha nAza thaze. ardha zarIra zItaLa ane ardha garama hevAnuM kAraNa tathA cikitsA yasyordhvagau vAtakaphAvadhogaM pittameva ca / tenArddha zItalaM gAtramadhai coSNaM ca jaayte| tasya rAsmAdikaM kAthaM prayuJjIyAttathoSNakam / yasyordhva raktapitaM ca madhye vAtakaphAvubhau // tenordhva jAyate coSNamadhaH zItaM prajAyate / tasya nAgarAdi kvAthaM yunyjiiyaadbhissguttmH|| je purUSanA zarIramAM vAyu ane kapha uparanA bhAgamAM gayelA hoya tathA pitta nIcenA bhAgamAM gayeluM hoya che tethI tenuM aradhuM (uparanuM) zarIra zItaLa ane aradhuM (nIcenuM) garama hoya che. evA For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 302 hArItasaMhitA. rAgIne rAsnAdikavAtha garama pAvA. je purUSane rakta tathA pitta uparanA bhAgamAM gayuM hoya tathA vAyu ane kaph khanne madhye (nIce ) rahelA hoya te tethI zarIranA uparanA bhAga garama thAya che ane nIcenA bhAga zItaLa thAya che. evA rogIne uttama vaidye zuMDhayAdi kavAtha yeAjavA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAhyavegI, aMtarvaMgI vagere jvaranAM lakSaNa, yasyopamA dRzyate cAti mandatRSNA ca jAyate / bAhyavegaM vijAniyAjjvaraH sAdhyo vijAnatA // yasyAnte jAyate coSmA tRSNA dAhaH zirovyathA / tRSNAvalatA yasya so'tavaigo bhavejjvaraH // yasyocchrAso bhaveduSNo raktanetro'tivihvalaH / aMtardAho bhavedyasya zarIraM pulakAMkitam // raktamUtramarocArta pralApaM bhramameva ca / gambhIravegaM jAnIyAt kRcchrasAdhyo nRNAmapi // tasya kuryAtpratIkAraM yogo'STAdazako nRNAm / je purUSane tAvanI garamI atizaya hAya tathA tarasa thoDI lAgatI hoya, te te purUSane khAdyavegI jvara thayA che ema jANavuM; e vara sAdhya che e e upacAra vagerethI tene jaladI ArAma karI zaphAya evA che. je tAvavALA rogIne zarIranI aMdara garamI thAya, tarasa lAge, dAha thAya, mAthuM dukhe, tathA te sAthe tarasavarDa te AkuLa vyAkuLa thatA hAya, te purUSane aMtarvaMgI jvara che ema jANavuM. je rIgInA zvAsa garama hAya, AMkhA rAtI hAya, tAvathI atizaya AkuLa vyAkuLa thatA hAya, zarIranI mAMhelA bhAgamAM dAha thatA hAya, zarIre vAM ubhAM thatAM hAya, pizAkha rAtA thatA hoya, arUci thI pIDAtA hoya, lavArI ane bhrama thatA hoya, evA tAvane gaMbhIra vegavALA jA veA. e tAva purUSone paNa kaSTasAdhya che. gaMbhIra vegI jvara upara bhUniMbAdi aSTAdazAMga vAtha je pAchaLa kahelA che te karavA. For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. amuka aMga zItaLa chatAM amuka aMga gama hevAnuM kAraNa tathA cikitsA, ante pittaM yadA tiSThet dehe vAtakaphAvubhau // tena zaityaM zarIrasya uSNatvaM karapAdayoH / tasya rAsnAdikaH kvAthaH pradeyaH pippalIyutaH // dehe pittaM yadA tiSThezvAnte vAtakaphAvubhau / tasyaiauSNyaM jAyate dehe zItatvaM karapAdayoH / tasya drAkSAdikaH kvAthaH pradeyo guDakAnvitaH // jyAre zarIranA aMtabhAgamAM pitta hAya tathA vAyu ane kaph zarIramAM vyApI rahyA hAya tyAre hAtha ane paga garama thAya che tathA zarIra ThaMDuM hoya che. evA rAgIne rAsnAdi kavAtha karIne temAM pIparanuM cUrNa nAkhIne ApavA. jyAre zarIramAM pitta hAya ane zarIranA aMta bhAgamAM vAyu tathA kapha hAya tyAre zarIra garama thAya ane hAtha tathA paga ThaMDA thAya che. evA rogIne drAkSAdikavAthamAM gALa nAMkhIne pIvAne Apave.. zItanA upacAra. yatra yatra bhavecchaityaM tatra svedo vidhIyate / nAtyuSNaM svedanaM kArya jvarasyAsya vijAnatA // 303 rogInA zarIramAM jyAM jyAM zIta thai Ave tyAM tyAM svedanA upacAra karavA; paNa vidvAna vaidhe jvaravALAne atizaya svedana karavuM nahi. varAdinuM kAraNa vAyu che. kaphapitte'tinizceSTo ceSTayatyanilaH sadA / tasmAdevAnilAdrogAH sambhavanti jvarAdayaH // For Private and Personal Use Only pha ane pitta e banne kAMI paNa ceSTA karI zake evAM nathI, paraMtu vAyu temanI sAthe maLIne temane ceSTAvALAM kareche; mATe jvarAdi rAga vAyu thakIja upajeche, ema samajavuM.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 hArItasaMhitA. javaramuktinAM lakSaNa bhramaH zaityaM vihvalatA kampo vibhedanaM klamaH / zramaH svedo jalpanaM ca jvaramokSe bhavanti ca // tAvavALAne jyAre tAva utarI jAya che tyAre brama, zItaLatA, vihaLatA, kampa, narama jhADo, thAka, zrama, parasevo, ane lavArI, evAM cinha thAya che. javara utaryAnAM lakSaNa, prasvedakaNDU ca vapuHzirassu pAko mukheSu kSavathurlaghutvam / annAbhilASI vimalendriyatvaM gataklamo vItarujo manuSyaH // vimuktasyApi hi ziro gurutvaM naiva muJcati / avimuktaM vijAnIyAjjvaraH punarupaiti tam // zarIre parasevo thAya, zarIre tathA mAthe caLa AvavA lAge, meDhe pAka thAya, chIMka Ave, zarIra halakuM mAluma paDe, anna khAvAnI rUci thAya, dadriyo nirmaLa thAya ane thAka nAza pAme tyAre te regIne tAva game ema jANavuM. tAva maTayA chatAM jyAM sudhI regInuM mAthuM bhAre rahe ane te duHkhanuM maTe nahi) tyAMsudhI tene tAva bilakula game che ema jANavuM nahi; kemake evo gayele tAva pAcho pharIne Ave che. viSamajavaranuM lakSaNa ane prakAra yadi dhAtugatazcaiva jvaro dehe prapadyate / viSamajvaraM jAnIyAtsa ca jnyeyshcturvidhH|| ekAhikakhyAhikazca caaturthikstthaaprH| velAjvarazcaturtho'pi vijAnIyAdvicakSaNaH // jyAre javara zarIranA rasAdika dhAtuomAM jAya che tyAre viSamajvara utpanna thAya che. e viSamajavara cAra prakAra che. ekAMtari, tariyo, cothiyo ane veLAjavara, evAM tenAM nAma che te vicakSaNa purUSe jANavAM. For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya bIjo. 'eka hukanuM lakSaNa, zItazca pUrva bhavati pazcAduSNazca jAyate / sa sAdhyo manuje proktaH zIghraM sidhyati bheSajaiH // yazcAdau dAhamApnoti jvaro bhavati dAruNaH / so'pi na mucyate zIghraM jvaro dhAtukSayaGkaraH // 305 je jvamAM prathama TADha Ave ane pachI garamI thAya te tAva manuSyane AvyA hoya te sAdhya samajavA; kemake te auSadhaupacArathI jaladI maTeche. paNa je tAvamAM prathama dAha zarU thAyache te jvarane mahAkaThaNa samajavA. kemake e jvara jhaTa lekhane maTatA nathI tathA te dhAtuone kSaya kareche. tRtIyajvaranuM lakSaNa, trikorukaTyAM rujameva vAtAtsyAt pittato mastakaruk bhramazca / pRSThe tanau zleSmarUjAkaraM syAt tridhA tRtIyajvaralakSaNaM tat // kaphapittAtrikagrAhI pRSThaM vAtakaphAttathA / vAtapittAt zirogrAhI trividhaH syAttRtIyakaH / vAtikaH zirasogrAhI jaMghAgrAhI kaphAtmakaH // pittAtmakaritraka grAhIM trividhaH syAtRtIyakaH / iti tRtIyajvaralakSaNam / For Private and Personal Use Only tRtIyasvaramAM je vAyu kApelA hoya te kharaDAnI karoDanuM nIcenuM hADakuM je trika kahevAya che temAM, urUmAM ane kiTamAM pIDA thAyache; pitta kApeluM hoya te mAthAmAM pIDA ane bhrama thAyache; ka kopelA hoya teA pIThamAM ane zarIramAM pIDA thAyache. evI rIte tutIyajvaranuM lakSaNa traNa prakAranuM che. k ane pitta khanne kApelA hoya teA trika nAme hADakAmA pIDA thAyache; vAyu ane kaph atre kApelA hAya teA pIThamAM pIDA thAyache; vAyu ane pitta banne kApelA hAya te 1 mULamAM ekAhikanuM nAma lakheluM nathI, paNa krama prApta che mATe lakhyA che.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 306 hArItasaMhitA. mAthAmAM pIDA thAya che; evI rIte tRtIyakajavara traNa prakAra che. vaLI vAyuthI upajela tRtIyajavara mAthAne kaphathI upajela javAne, ane pittathI upajela trikane pakaDe che. tyAM pIDA kare che, e traNa prakArane tRtIyakajvara che. cAturthaka jvaranA prakAre, caturthI dvividho jJeyo vAtazleSmAtmako jvrH|| javAbhyAM zleSmako jJeyaH ziraso'nilasambhavaH / evaM vijJAya sadvaidyaH kuryAttatra pratikriyAm // cAturthika athavA cothiye tAva be prakArano che; eka vAyuthI upajele ane bIjo kaphathI upajela. je ethIo tAva banne jaMdhAene pakaDe che te kaphathI upajela jANa, ane je mAthAne pakaDe che te vAyuthI upajela jANe. evI rIte tAvanAM lakSaNa jANune sArA vaive tyAM ghaTe tevA upacAra karavA. velAnvarAdikanA nidAna, velAjvaro rasagate rakte caikAhikastathA / mAMsago'pi tRtIyaH syaaccturtho'sthismaashritH|| sarvadhAtugato zeyo jIrNo dhaatukssyngkrH|| jyAre rasa nAmanA dhAtumAM javara gayo hoya tyAre velAvara una tpanna thAya che, jyAre rAmAM javara game tyAre ekAMtari tAva upajeche; jyAre mAMsamAM tAva gayo hoya tyAre tRtIyaka tAva upaje che; tAva asthi (hADakAM)mAM jAya che tyAre cethi thAya che. je tAva sarva dhAtumAM gayo hoya tene jIrNajavara kahe che. e vara dhAtuno kSaya karanAra che. bhUtAdikathI upajelA vara. bhUtaje bhUtavidyA syAdvaMdhAvezanatADanam // abhizApAjjvaro yasya tasya zAntiH pratikriyA / kAmaje kAmanApattirnayairvA zvAsanaM hitam // krodhaje pittajitkArya sadvAkyarupazAmayet / auSadhigandhajermUrchA kaSAyasevanaM hitam // For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. bhUta vagerenA vaLagADathI upajelA tAvane bhUtajvara kaheche. e tAvane bhUtavidyA, baMdhana, Avezana ane tADana, evA upacArathI ma TADavA. je purUSane koIno zApa lAgavAthI jvara AvyeA hAya teA tene zAMta karavAnA upacAra karavA. kAmathI upajelA tAvamAM kAmavALI vastunI prApti karI ApavI athavA nItinAM vacanethI yuktipUrvaka tenA mananuM samAdhAna karI AzvAsana karavuM, e hitakAraka che. krodhathI upanna thayelA tAvamAM pittane maTADanArA upAya ceAjavA tathA sArAM vacanavaDe tenI zAMti karavI. auSadhinA gaMdhathI upajelA tAvamAM mUrchA thAyache, evA tAvamAM vAthAdikanuM sevana hitakArI che. niiidhakAdi kvAtha. 307 nidigdhikA nAgarikAmRtAnAM kvAthaM pibenmizritapippalIkam / jIrNajvarArocanakAsazUla zvAsAgnimAndyArditapIna seSu // iti nidigdhikAdi / reMgaNI, suMTha, gaLA, e traNa auSadhonA kvAtha karIne temAM pIparanuM cUrNa nAkhIne pIvuM. e vAtha pIvAthI jIrNajvara, arUci, khAMsI, phaLa, zvAsa, agnimAMdya, arditavAyu ane pInasa, e rega maTe che. gALa ane pIparanA ceAga kAsAjIrNe zvAsahRt pANDuroge mande vAgnau kAmalArocake ca / teSAM zastA pippalI syAdguDena hanti nRNAM jIrNamAzu jvaraM ca // goLanI sAthe pIparanuM cUrNa mizra karIne khAvAthI khAMsI, achaThThuM, zvAsa, hRdayanA roga, pAMDuroga, maMdAgni, kamaLA, arUci, e rogo maTe che. vaLI te manuSyonA jIrNajvarane paNa jaladI maTADe che. ladhu paMcamULInA kvAtha. For Private and Personal Use Only laghupaJcamUlIkkathitaH kaSAyaH chinnodbhavAyAH saha pippalIbhiH / jIrNajvare zvAsakaphAmayano mandAgnizUlAruci pInasAnAm //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 30. hArItasaMhitA. ladhu paMcamULInA athavA gaLAno athavA bannene vAtha pIparanA curNa sAthe pIvAthI jIrNajvara, zvAsa, khAMsI, maMdAgni, zULa, arUci, ane pInasa, e roga maTe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIrNajvara upara paTeALAdi kavAtha, paDholapAThAkaTurohiNInAM phalatrayaM vatsakanimbamoghaH / drAkSAmRtAcandananAgaraNAM kvAthaH purANajvaranAzanAya // paTeALa, pAhADamULa, kaDu, haraDe, kheDAM, AmaLAM, kaDAchAla, lIMbaDAnI chAla, mAtha, drAkSa, gaLA, caMdana, suM, e auSadhInA vAtha chaNuMjvarane nAza kare che. .....................m viSamajvaranA upAya. sajIrakaM guDaM bhakSet saguDAM vA harItakIm / saguDAna vA tilAn bhakSejjvare ca viSamAnuge // guDAIkaM vA saMbhakSet sa guDastriphalAkRtaH / kAtho'pi viSamANAM tu jvarANAM nAzakArakaH // viSamajvaravALA rogIe goLa ane jIrAnuM cUrNa khAvuM; athavA gALa ane haraDe khAvI; athavA goLa ane tala khAvA; athavA goLa ane Adu khAvuM; athavA haraDe, "kheDAM ane AmaLAMnA kvAthamAM gALa nAkhIne te pIvA; emAMnA game te eka prayoga viSamajvarano nAza karanAro che. cAziyA tAvaneA upAya. vAsAdhAtrI phalAdArupathyAnAgarasAdhitaH / madhunA saMyutaH kvAthazcAturthakanivAraNaH // araso, AmaLAM, devadAra, haraDe, suMTha, e auSadhonA vAthamAM madha nAkhIne te pIvAthI ceAthiyA tAva maTe che. For Private and Personal Use Only cAthiyA tAvanuM nasya. agastipatrasvarasairnihanti nasyena cAturthakarogamudram / kAsaM bhramaM hanti zirorujaM ca nAzAya nasyaM ca hitaM narANAm //
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. 309 agathiyAnAM pAMdaDAMno rasa kADhIne tenAM TIpAM nAkamAM nAkhavAthI mahAbhayAnaka evo cothiyo tAva maTe che. vaLI e nasya khAMsI ane bramane haNe che tathA mAthAnI pIDAne nAza karavAne paNa e nasya purUSane hitakArI che. viSamajavaramAM lazuna kaTakA rasonakalkaM tilatailamizraM yo'nAti nityaM vissmjvraatH| vimucyate'sau viSamajvarebhyo vAtAmayaizcApyatighorarUpaiH // je purUSa viSamajavarathI pIDAtA hoya teNe talanA telamAM mizra karIne lasaNanuM kalka (caTaNI) nitya khAvuM. e upAyathI tenA badhA prakAranA viSamajavara maTe che tathA mahAbhayAnaka evA vAyunA roga paNa maTe che. viSamajavaramAM aSTAMgadhUpa. palaM ca nimbasya dalAni kuSThaM vacA guDaM guggulusarSapAnAm / harItakI sarpiryutaM ca dhUpaM vinAzanaM vai viSamajvarANAm // ti mahApUH | lIMbaDAnAM sUkAM pAnAM, upaleTa, vaja, goLa, gugaLa, sarasava, haraDe, ane dhI, e ATha vastuo cAra cAra telA laIne tene dhUpa kare tethI viSamajavarane nAza thaze. velAvara vagerenA upAya. surasAmUlamAhRtya haste baddhaH zubhe dine / velAjvarAdikAna hanti bhUtajvaranivAraNaH // mustAmRtAmalakyazca nAgaraM kaNTakArikA / kaNAcUrNAnvitaH kvAthastathA madhusamanvitaH // ekAhikaM vA velotthaM jvaraM jAtaM vyapohati / rasonabIjAnyAdAya khaNDaM kRtvA nizAsu ca // 1 ni ja trAni. ka. 2 kI. For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 hArItasaMhitA. takramadhye vinikSipya prabhAte ghRtasaMyutam / sevitaM ca jvarAn hanti velAdyAn dehadhAtugAn // giustrIvardhamAnaM pIrasAzano rasAyanamidaM zreSTaM tRtIyakajvarApaham // mahauSadhaM sadhAnyakaM sacandanaM savAlukam / gucikApayaH pibet tRtIyakajvarApaham // apAmArgasya mUlaM ca nIlImUlamathApi vA / lohitena tu sUtreNa aamstkprmaanntH|| vAmakarNe kaTau baddhA jvaraM hanti tRtIyakam / vAnarendramukhaM dRSTvA taruNAdityatejasam // jvaramekAhikaM ghoraM tatkSaNAdeva nazyati // tulasInuM mULa sAre divasa joIne ANane tene hAthe bAMdhavuM. tethI veLAvara vagere sarve prakAranA vara tathA bhUtajvara paNa nAza pAme che. metha, gaLo, AmalI, suMTha, rIMgaNI, e auSadhanA kavAthamAM pIparanuM cUrNa tathA madha nAkhIne pIvAthI ekAMtari ane veLAsvara, nAza pAme che. lasaNanAM bIja lene tenA kakaDA karIne rAtre tene chAzamAM nAkhI mUkavAM. pachI savAre kADhIne temAM dhI meLavIne khAvAM. e khAvAthI veLAvara vagere badhA prakAranA tAva, dehanA ghAtuomAM rahelA tAva, e sarva maTe che. Aja eka, kAle be, paramadahADe traNa, ema eka eka vadhatI; athavA eka, traNa, pAMca, ema be be vadhatI, ane evI ja rIte yathAye vadhatI pIpara paMdara divasa sudhI khAvI ane pachI teja kamathI piMdara divasa sudhI utaratAM javuM. e pIpara khAIne te upara dUdha pIvuM athavA mAMsarasa pI. e moTuM rasAyana che, tathA tRtIyaka varane bhaTADe che. suMTha, dhANA, caMdana, vALA, gaLe. e auSadhone vAthe pIvAthI tRtIyaka javara nAza pAme che. For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIjo. rogInA pagathI te mAthAsudhI lAMkhA rAtA tevaDe adhADAnuM athavA gaLeAnuM mULa DAbe kAne e upAyathI tRtIyaphajvara nAza pAmeche. 311 sUtrane doro leIne athavA keDe bAMdhavuM. ugatA sUryanA jevuM tejasvI hanUmAnanuM mukha jovAthI (hamAnanAM darzana karavAthI ) mahAbhayAnaka ekAMtariyA tAva tatkALa nAza pAmeche. varanAzaka hanUmAnanuM pUjana vAnarAkRtimAlikhya khaTikAyAH punaH zRNu / gandhapuSpAkSatairdhUpairarcayettaM bhiSagvaraH // khaDInA kAMkarA lekhane pRthvI upara vAnaranI AkRtI kADhavI. pachI uttama vaidhe gaMdha, puSpa, akSata, dhUpa, vagere sAhityathI tenuM pUjana karavuM. ane pachI nIce lakhelA maMtranA japa karavA. maMtra. For Private and Personal Use Only au hrAM hrIM zrIM sugrIvAya mahAbalaparAkramAya sUryaputrAyAmitatejase ekAhikadvyAhikacyAhika cAturthikamahAjvarabhUtajvarabhayajvarakrodhajvaravelAjvaraprabhRtijvarANAM daha daha paca paca avatara avatara vAnararAja jvarANAM bandha bandha hrAM hrIM huM phaT svAhA / nAsti jvaraH / jvarApagamanasamaye jvarastrAsyate / gaumU aaN hA~ zrI mahA baLa parAkramavALA ane apAra tejavALA sUryaputra sugrIvane namaskAra. eka divasane AMtare, khe. dIvasane AMtare traNa divasane AMtare ane cAra divasane AMtare AvanArA jvara, mahAjvara, bhUtajvara, bhayajvara, krodhajvara, veLAjvara, vagere jvarAne dagdha phara, dugdha kara; pAcana kara pAcana kara; uttara, utara; he vAnararAja ! jvarAne AMdha bAMdha. -ddo, vahA~, kaTuM, AddA. jvara nathI: " e maMtranA jvara AvatI vakhate japa karavAthI jvara trAsa pAmeche. 1 zrI. pra. 1 TI.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 hArItasaMhitA. cAra varNarUpa vanAM rUpa, atha cAturvarNarUpajvarANAM cihAni / punazcAtra pravakSyAmi jvarANAM rUpalakSaNam / saMtaptakAJcanAbhAso hutaashnsmprbhH|| daNDayajJopavItI ca raudro braahmnnruupkH| japAkusumasaGkAzo raudradaMSTrAnvitastathA / khaDgahasto mahAraudro mAhendraH kSatriyo mataH // cNpkprsvaabhaastptkaanycnbhuussitH| daNDahasto madhyavegI vaizyo jvarezvaro mtH|| kRSNameghAJjanAkArastIkSNadaMSTrojjvalAnanaH / trinetro jvalanaprakhyaH kAlaH zUdro matastathA // have pharIne A jagAe huM varanAM rU5 tathA lakSaNa karuM chuM, tapAvelA senAnA jevI AkRtivALa, agninA sara tejasvI, daMDa ane yajJopavIta dhAraNa karanAre jvara brAhmaNarUpa che ane tene devatA rUdra che. jAvaMdanA phUlanA sarakho rAte, krodhayukta dADhavALa, hAthamAM taravAra jhAlelI e ane mahAkrodhI javara kSatriyarUpa jANu. tathA tene devatA iMdra che. caMpAnA phUla jevA raMgane, tapAvelA (zuddha) se. nAthI alaMkRta, hAthamAM daMDa jhAlele ane madhyama vegavALo javara vaisvarUpa jANavo. ene devaitA Izvara che. kALA meghanA sarakhA AkAravALe, tIlaNa dADhavALo, ujvaLa mukhavALo, traNa netravALe ane agni sarakho vara zUdrarUpa jANe. ene devatA kALa che. cAra varNarUpa vanAM lakSaNa zrA . atha cihaani| tIkSNavegaH kSudhAyuktaH zucirdvaSTA vratapriyaH / mUtraM ca kiMzukAbhAsaM pAThazIlo'tijalpakaH // bahuzvAsI tRSAkrAnto raudrabrAhmaNapIDitaH / tasya snAnaM japaM homaM kRtvA zAntiH prapadyate // 1 ghRtapriyaH. pra0 2 jI. For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna adhyAya bIje. varanA vega tIkSNa hoya, rAgIne bhUkha lAgatI hAya, te pavitra hAya, tene vrata vAhAlAM hoya, tenuM mULa kesuDAnA raMga jevuM hAya, te pATha karavAnA AcaraNavALA hoya, bahu khelatA hAya, tene zvAsa dhaNA thatA hoya, tarasa dhaNI lAgatI hoya, tyAre te rAgI rUdra devatAvALA brAhmaNa jvarathI pIDAyalA che ema jANavuM. e jvaravALAne snAna karAvavuM. japa karAvavA, hAma karAvavA, evI kriyA karavAthI e jvara maTe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSatriya jvara, tIkSNajvaro'titRSNazca raktamUtraM ca mUtryate // kurute yuddhavArtA ca uttiSThati balAturaH // dRptanetrI mahAzvAsaH kSudhayA pIDitastathA / madhugandho mukhe svedo mAhendraH kSatriyArditaH || tasyAdau grahahomaM tu devatAstavanaM zuciH / 'dAnajApyAdibhiH kAryaiH prApyate siddhisaGgamaH // jvarano vega tIkSNa hAya, tarasa dhaNI lAgatI hoya, mUtrane raMga rAteA hoya, yuddhanI vArtA karatA hoya, baLavAnanI peThe ubhA thatA hAya, karaDI AMkhavALA hAya, moTA zvAsa thatA hAya, bhUkhathI pIDA thatI hoya, mukhamAMthI madhanA jevA vAsa nIkaLatA hoya, zarIramAMthI parasevA nIkaLatA hoya, ene iMdra devatAvALA kSatriya jvarathI pIDAyalA samajavA, e jvarane pratIkAra karavAmAM prathama hAma karIne brahAne alidAna ApavAM, devatAonuM stavana karavuM. pavitra rahevuM, ane dAna tathA jaLa vagere karma karavAM, kemake tethI e jvara maTe che. vaizya jvara, madhyavegaH pItagAtraH svapnazIlo'rucistathA / zItapalavahaduSNaH kaNThasvedo'tivihvalaH // bahumUtra bhaktiyukto maunI pItAntalocanaH / nAtitRSNAturaH snigdhaH sa vijJeyo jvarezvaraH || 1 zItavanA:, 6 1 rI. 27 For Private and Personal Use Only 313
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 hArItasaMhitA. - w, w tatra svastyayanAtithyaM dvijadaivatapUjanam / japahomAdikaM sarva kartavyaM zAntihetunA // je regInA jvarane vega madhyama heya, zarIrane varNa pILe thaI jAya, UMdha ghaNI Ave, annapAnanI arUci thAya, hAtha paga TADhA haiya, chAtI garama hoya, kaThe parasevo thAya, atizaya AkuLa vyAkuLa thAya, pizAba ghaNo thAya, bhaktimAna haya, mauna rAkhanAre heya, AM. benA cheDA pILA hoya, atizaya tarasa lAge nahi, zarIra niSpa hoya tene Izvara devatAvALA vaicArathI pIDAyalo jANavo. e jyaramAM svastivAcana vagere mAMgalika kArya karavAM, atithinuM pUjana ka ravuM, brAhmaNa ane devanuM pUjana karavuM, japa ane homa vagere saghaLuM kArya karavuM, kemake evAM karma karavAthI varanI zAMti thAya che. zuka javara, hRcchUlazcAtisArI vA matsyagandhAGgalepanaH / unmAdI cAtiraktAkSo rtecchurviklendriyH|| praNayI krodhano bhIse caivaabhikaaNksstaa| kAlagaMbhIrakeNApi zUdre siddhirna jAyate // A javaravALAne chAtImAM zI thAya che, atisAra thAya che, aMgane lepa mAMchalAMnA jevo gaMdhAya che, unmAda pedA thAya che. netra atizaya rAtAM thAya che, strIsaMganI IcchA upaje che. ikiye vikaLa thAya che, atizaya vinayavAna ane vaLI kopI thAya che ane bhaya pAmavAnA svabhAvavALA thAya che, evA rogIne grAsa karavAmAM gaMbhIra evo kALa IcchA kare che ane e kALa devatAvALA zadra jvarathI pIDAyelA rogIne sAruM thatuM nathI. sarvaga upara sAmAnya upacAra snAnaM dAnajapaM surArcanavidhiomaM dayA prItatA bhUtAnAM ca vizeSaNena bahudhA tRptiM ca kuryAt ttH| gobhUmyannajalaiH suvarNavidhinA dAnena zAntirbhavet sarveSAM ca rujAM vinAzanamidaM zaMsanti styvrtaaH|| snAna, dAna, japa, devapUjana, hema, dayA, prIti, prANImAtranI For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bIje. vizeSe karIne tRpti karavI, gAya pRthvI anna jaLa suvarNa vagerenuM vidhipUrvaka dAna karavuM, ethI karIne zAMti thAyache. sarve rAganI zAMti karavAnA e hetu che ema satya vratavALA munioe kaheluM che. varavALAne pathya AhArAdi vegaM kRtvA viSaM yadvadAzaye lIyate balam / kupyate prabalaM bhUyaH kAle doSo viSaM tathA // zAliSaSTikabhaktAnAM yUSaM mudgADhakISu ca / pUrvoktAni ca zAkAni vAtaghnAni bhavanti hi // zatapuSpA ca jIvantI taNDulIyakavAstukam / ghRtena bhAjikA siddhA zAkapatrANImAni ca // lAvatittiramAMsAdi vArtAkAnAM tathAture / mRgachikkarikAdyAni jAGgalAni prayojayet // For Private and Personal Use Only 315 kozAtakI paTolaM ca zuNThIkaM rahitaM bhavet / jhera jema vega utpanna karIne nirbaLa thAya che tyAre AzayamAM lIna thai jAyache; vaLI pAchuM prabaLa thAyache. tyAre karIne kApe che. teja pramANe vAtAdi ke jvarAdi doSa paNa vakhata Avye kApe che ane pAchA lIna thai jAya che. mATe te pharIne prabaLa na thAya evAM annapAnAdi yAjavAM joIe ). sADI cokhA ane zAlI DAMgarane bhAta, maga ane tuveranI dALanuM pANI, tathA je pUrve vAyune nAza karanArAM zAka kahyAM che te zAka, suvAnI bhAjI, haraNa doDInI bhAjI, tAMdaLajAnI bhAjI, vadhuAnI bhAjI, e sarve bhAjIne dhImAM vadhArIne rogIne ApavI, temaja zAkapAna paNa dhImAM vadhArIne ApavAM joie. lAvarAM ane tetaranAM mAMsa, cakalAMnAM mAMsa, tathA haraNu ane chIkArAM vagere jaMgalI prANIonAM mAMsa paNa ApavAM. vaLA galakAM, paravaLa, ane gilADAMnuM zAka paNa hitakArI che. jvaravALAne apathya AhArAdi varjayedvidalAmnAni vidAhIni gurUNi ca // na picchilAni tailAni tathAmlAni ca varjayet /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 hArItasaMhitA. dadhimastuvizAlAni kSudrAnnAni bhiSagvara // bahUdakaM ca tAmbUlaM ghRtaM vApi surAmapi / krodhaM zokaM ca tyaktvA vai sadA saukhyaM vibhuJjate / na kuryAjAgaraM rAtrau divAsvapnaM ca varjayet // zakaTavAjirathadvipivAhanaM pracalanaM parivarjitameva tat / jvaritaAzu sukhaM bubhuje sudhIHzubhavidhAnanidhAna upsthitH|| varavALAe je kaThoLa vidAhI ane bhAre hoya te khAvuM nahi. temaja picchAvALA padArtho (jevAM ke dahIM vagere), tela, ane khATArasa paNa khAvA nahi, dahIM, dahIMnI tara, zIkhaMDa, ane zudra anna paNa teNe khAvAM nahi. he uttama vaiva! teNe bahu pANI paNa pIvuM nahi tAMbUla khAvuM nahi, ghI khAvuM nahi ke dArU pIvo nahi. jvaravALe rogI je krodha ane zokane tyAga kare te tene sadA sukha thAya che. teNe rAtre ujAgaro karavo nahi ane divase UMghavuM nahi. teNe gADAmAM, ghoDAupara, rathamAM ke hAthI upara besIne athavA page cAlIne musApharI karavI nahi. evI rIte sArA vidhirUpI nidhine prApta thayele samaju varavALe purUSa thoDA vakhatamAM sukhI thAya che. vara muktanuM AcaraNa, vyAyAmaM ca vyavAyaM ca azanaM rAtrijAgaram // jvaramukto na seveta tadA sampadyate sukham // je purUSane jvara AvIne maTI gayo hoya teNe paNa sArI zakti AvatA sudhI kasarata, strIsaMbhoga, atizaya bhajana, rAtre ujAgare, eTalAM vAnAM tajavAM, tethI tene sukha prApta thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne jvaracikitsA nAma dvitIyo'dhyAyaH / 1 marjitA. 50 2-3 For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIjo. tRtIyo'dhyAyaH / atisAranI cikitsA, Atreya uvAca athAtIsAravijJAnaM bheSajaM zRNu putraka ! | jvarazcaivAtisArazca bheSajaM yugapadruve / Atreya kaheche he putra! have atisAra nAme rAganuM vijJAna tathA auSadha huM tane kahuM te tuM sAMbhaLa. jvara tathA atisAra banne roga joDe thayA hoya tenuM auSadha huM tane sAmaTuM kahuM chuM. auSadhanA traNa prakAra, bheSajaM trividhaM proktam / 317 For Private and Personal Use Only kiJcidoSaprazamanaM kiJcicca dhAtudUSaNam / svasthavRttau mataM kiJcid dravyaM trividhamucyate // tacca devapathAzrayaM yuktipathAzrayaM sattvAvajayaM ca / mantrIpadhamaNimaGgalabalyupahAra homaniyamaprAyazcittopavAsasvastyayanapraNidhAnAdIti devapathAzrayam / AhAravihAropadhadravyANAM yojaneti yuktipathAzrayam | ahitebhyo'rthebhyo manonigraha iti sattvAvajayaM ca / koika auSadha doSane zamAvavAvALuM hoya che. kAika auSadha dhAtune dUSaNa ApanArUM hoyache, ane kAika auSadha svasthavRttimAM hitakara heAya che. evIrIte auSadha traNa prakAranuM kahevAya che. e traNa prakAranA auSadhanA traNa prakAra che. dhruvapathAzraya, yuktipathAzraya ane sattAvajaya. maMtra, auSadha, maNi, maMgaLa, bali ApavA, bheTa dharavI, hAma karavA, niyama levo, prAyazcitta karavA, upavAsa karavA, svasthyayana karavuM, praNidhAna karavuM, vagere auSadha devapathAzraya kahevAyache. AhAra, vihAra, auSadha vagerenI ceAjanA te yuktipayAzraya kahevAya che. tathA ahita padArthothakI manane ane rAkhavuM te sAvajaya kahevAya che.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 318 hArItasaMhitA. atisAranuM nidAna. snigdhAtizItaguruzItalapicchilAnaM duSTAzanAtiviSamAzanapAnabhakSyam / madyAdajIrNamatha zAkavidhairbhayairvA zokAti duSTapayasartuviparyavaiSu // snigdha, ati ThaMDuM, bhAre, TADhuM paDI gayeluM, picchAvALuM, bagaDI gayeluM, evuM anna khAvAthI, atizaya khAvAthI,viSama Asana karavAthI, viSama pAna karavAthI, viSama bhAjana karavAthI, madhathI, ajIhuMthI, snigdhAdi guNavALAM zAka khAvAthI, jherathI, bhayathI, zAkathI, agaDI gayelAM pANI pIvAthI ane Rtuono pheraphAra thavAthI atisAra ( jhADAnA ) nAme roga thAya che. atisAranI saMprApti. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daurbalyatAM viSamabhojanakena cAzu saMcIyate bahumalo vinihanti cAgnim / saJjAyate hi manujasya tadAtisArI hRtvodarAgnimatulaM hi tadAtisAraH // durbaLa manuSya jyAre viSama bhAjana kare che tyAre tenA maLAzayamAM ghaNo maLa ekaTho thAya che. "te maLa jararAgnine maMda karI nAkheche tyAre manuSyanA udaramAM rahelA agninA eNkaja nAza karIne atisAra nAme roga upaje che. e rAgamAM ( maLa pAtaLA thaIne ) atizaya veDuM che. atisAranA prakAra saJjAyate sa tu punarbahalo malena syAt paJcadhA nigadito munibhirvidhijJaiH // doSaiH pRthagyugapadeva ca zokatonyo vakSye samAsata udIrNarujasya nAzaM // e atisArano roga je ghaNA maLathI utpanna thAyache, tene vaidha, zAstrane jANanAra munie pAMca prakArane kahyo che. vAta, pitta aMta kAthI upajelA traNa prakArano atisAra, sarva doSa ekaThA maLavAthI For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. 319 upajela cethA prakAra ane zekathI upajele pAMcamA prakArane. e atisAranI pIDA jene upajI heya tenI te pIDA zI rIte maTe te varAtisAranuM lakSaNa yugapajAyate yasya jvarazcaivAtisArakaiH / jvarAtisAro ghoro'sau kaSTasAdhyo manISiNAm // na pittena vinA so'pi jAyate zRNu putrk!| tasya no laGghanaM zreSThaM jvare caivAtisArake // je purUSane javara ane atisAra banne ekaja vakhate upajyA hoya tene jyarAtIsAra kahe che. e mahAbhayAnaka vyAdhi che tathA tene buddhimAna vaidho paNa dukhakarIne maTADI zake che. he putra, sAMbhaLa; e atisAra paNa pittavinA te utpanna thato nathI, mATe e jyarAtIsAramAM laMghana karAvavuM hitAvaha nathI. AmAtisAranI cikitsA. suvrclaasaativissaahinggupthyaaklinggkaiH| zuNThIvAmAtisAranI zUlanI grAhipAcanI // suvarcalA, ativikha, hIMga, haraDe, iMdrajava, ane suMTha, e auvadhenuM cUrNa athavA kvAtha pIvAthI AmAtIsAra ane zULa maTe che. vaLI te maLane bAMdhe che tathA pAcana paNa kare che. bIjo upAya, pthyaadaaruvcaamustaanaagraativissaayutaiH| AmAtisAranAzAya kvAthamebhiH pibennrH|| haraDe, devadAra, vaja, metha, suMTha, ativikha, e auSadhIne kavAthI pIvAthI manuSyano AbhAtIsAra nAza pAme che. For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 320 hArItasaMhitA. varAtIsArane upAya, utpalaM dhAnyakaM zuNThI pRzriparNI balAyutam / bAlabilvaM gavAM takreNAtyamlena ca peSayet // tena lAjAkRtaM maNDaM deyaM pAnAya zItalam / jvarAtisArazamanaM hutAzanavalapradam // ityutpalaSaTkam kamaLa, dhANA, suMTha, pRzcipaNuM, balabIja, nAnI bIlIo, e sane bahu khATI nahi evI gAyanI chAzamAM vATavo. pachI te kalka nAkhIne DAMgaranI dhANIne maMDa (pravAhI pIvA jevo) banAvo. te maMDa heDe thayA pachI pIvAne Ape. e maMDa jvara ane atIsArane samAvanAro, jaTharAgnine pradipa karanAre tathA baLa ApanAra che. saMdhyAdi kvAtha, zuNThIviSAjaladharAmRtavatsakAnAM tiktAhvayaM ca kRtaMzItalakaH kaSAyaH / pAne vidheyamadhunA pratisAdhitastu jvarAtisArazamanAya sadA pradeyaH / / suMTha, ativikha, motha, gaLo, kaDAchALa, kaDu, e auSadhane kvAtha karI te ThaMDo thAya tyAre temAM madha nAkhavuM, evI rIte taiyAra karelo kavAtha jvarAtisAranA regavALAne sadaiva Apo. arthAta tethI jyarAtIsAra maTe che. pAThAdi kavAtha, pAThendrabhUnimbadhanAmRtAnAM sanAMgarAparpaTakaH kaSAyaH / AmAtisAraMca jayed drutaM vA jvareNa yuktaM sarujaM ca tIvram // 1 taLAjuna. pra. 1 zrI. 2 janazataka. pra. 1. 3 - parvaH : na karAtA. 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. pAhADamULa, iMdrijava, kariyAtuM, motha, gaLo, suMTha ane pittapApaDe, e auSane kvAtha tIvra pIDAvALA AmAtisArane jaladIthI maTADe che. vaLI tenI sAthe tAva hoya te te tAvane paNa eja kvAtha maTADe che. suMThyAdi pAcana. zuNThI bAlakamustA bilvaM pAThA viSA ca dhAnyAni / pAcanamarucau chardivarAtisAraM vinAzayati // suMDa, vALA, motha, bIlI, pahADamULa, ativikha, dhANa, e auSadhene kavAtha maLanuM pAcana karanAra che. vaLI te arUci, ulaTI ane jyarAtIsArane nAza kare che. vasaMkadi kavAtha, vatsakazca suradArurohiNI dhAnyabilvamagadhAtrikaNTakam / nimbabIjagajapippalIvRkIkAtha eSa srnnjvraaphH|| kaDAchAla, devadAra, haraDe, dhANuM, bIlI, pIpara, gekharUM, lIMbaLI, gajapIpara, pahADamULa, e auSadhono kavAtha atisAra tathA jvarane maTADe che. paMcamUlI kavAtha, paJcamUlIbalAbilvaguDUcImustanAgaraiH / pAThAbhUnimbahIverakuTajatvakphalaiH zRtam / haMti sarvAnatIsArAn vamizvAsajvarArditAn / sazUlopadravaMzvAsaM hanyAJcAzu sudAruNam / paJcamUlyatisAmAnyA yojyA pitte kniiysii| mahatI paJcamUlI tu vAtazleSmajvare hitaa|| kRti pamUtrAH paMcamUlI (pAchaLa kahevAmAM AvI che,) baLabIja, bIlI, gaLo, metha, suMTha, pahADamULa, kariyAtuM, varaNavALo, kaDAchALa, indrajava, e auSadhe kavAtha saghaLA prakAranA atisArane maTADe che. vaLI te sAthe For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 hArItasaMhitA. ulaTI, zvAsa, ane jvarathI pIDAyelA rogIone paNa te ArAma kara re che. zULanA upadrava sahita mahAdArUNa zvAsane paNa te maTADe che. je pitta prakopa hoya to sAdhAraNa paMcamUlI je laghu paMcamUlI kahevAya che te kAmamAM levI ane vAyu tathA kapha javara hoya te maTI paMcamUlI upayogamAM levI utpalAdi pAna. utpala dADima tvak kezaraM ca madhu padmakaM tathA dhaatrii| piSTA taNDulatoyaiH pAnaM tasyA jvarAtisAranam // kamaLa, dADimanI chAla (athavA dADima ane taja), kesara, madha, padmakAi, (ke kamaLakAkaDI) AmaLAM, e sarvane khAnA devaNamAM vATIne pAvuM. ethI jvara tathA atisAra maTe che. uzIrAdi kavAtha, uzIra dhAnyakaM dhanaM sabilvabAlakaM blaa| tathAca dhAtakIsumaM kaSAyameva zasyate / / jvarAtisAranAzanaH sazoNitaH sapaittikaH / nihanti zophakAmalaM rucipradaM vipAcanam // ti kaattaNAvANA kALA vIraNavALo, dhANA, metha, pILe varaNavALe, balabIja, dhAvaDInAM phUla, e auSadhone vAthe vara ane atisAra nAza karavAmAM phAyado ApanAro che. te atisAramAM lehI paDatuM hoya athavA te pittanA prakApavALe heya te tene paNa A auSadha maTADe che. vaLI seje ane kamaLo, e rega paNa eja kavAthathI maTe che. A kavAthI rUci ApanAra tathA maLanuM pAcana karanAro che. arala puTapAka. vigatAmAtIsAraM cirotthitaM raktasahitamativRddham / madhunA sahitaH zamayatyaralukapuTapAkaniryAsaH // For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. 323 ~ ~ ~~~~~~~ AmAtIsAra maTayA pachI je atisAra ghaNe vadhI jAya, temAM lehI paDatuM hoya ane te ghaNA divasathI maTate na hoya te aralane puTapAka karIne tene rasa madha sAthe Apa; tethI e atisAra maTe che. (aralane ala kahe che. ane amadAvAda tarapha maTe araDUsa kahe che. enI chAla lIlI ANane kacaravI. tathA tene jAMbuDA ke vaDanAM pAMdaDAMmAM vIMTIne upara mATI tathA kapaDAne bhADe lepa kare. tene agnimAM pakAvavo. goLe agnivarNa thAya tyAre tene kADhI leI ThaDe paDavA deI . aMdara baphAyeluM je kALanuM kalka heya tene nIcavIne rasa kADhavo. e rasa rogIne madha sAthe pIvA Apa.) jaMkhyAdi svarasa, jambUvaTodumbaraplakSako hi nAgazca priyodubArakA zamI ca / gundI sacUto'mbudajIvikAyA AsAM hi challIkuTanaM viddhyaat| prasthadvayepAM prapaceddhi tAvat yAvadvizeSAMzamidaM prajAyate / punaH kaTAhe vipacecca samyak dArvIpralepaH svarasazca yAvat // uttArya nUnaM bhiSaguttamena kSaudreNa mizraM harate'tisAram // jAMbuDe, vaDa, umeDe (uMbara), pIpaLa, nAgavRkSa, kadaMbavRkSa, kALo uMbara, zamIvRkSa, guMdIne vRkSa, AMbAne vRkSa, motha, haraNuMdaDI, e auSadhionI chAla ekaThI karIne tene kacaravI. ane tene be prastha pANImAM nAkhIne tene kavAtha karavo. kavAtha thayA pachI tene gALI leIne pharIne kaDhAImAM nAMkhavuM ane tene pakavavuM. kaDachIe coTe evo svarasa thAya tyAre tene utArI levo. pachI te vaidhe te svarasane sArA madha sAthe meLavIne rogIne Apa tethI atisArane rega maTe che. kAkamAcIne praga, hArItena tathA proktA kAkamAcI supuujitaa| AlokyAnekazAstrANi AtreyeNApi pUjitA // 1 nAgazca pradarvei mA. 0 1. 2 ka. pra. 1, For Private and Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 hArItasaMhitA. atisAranA roga upara kAkamAcI atizaya vakhANavA yogya che ema hArIne kahyuM che. tathA aneka zAstro joIne te vAta Atreya munie paNa pasaMda karI che. jaMbUtvacAdi avaleha, jambutvacaM vatsakavalkalaM ca niHkvAthya nUnaM salile samIraNam / caturvibhAgeSvapi zeSiteSu uttArya vastreSvatha gAlayeca // punaH kaTAhe vipacecca samyak dArUpralepaH svarasastu yAvat / uttArya zIte madhunA vimizraM lIDhaM haredapyatisAramugram // AmaM sapittaM kuNapaM jalAbhaM pUyasanibham / nAzayetpItamAtreNa tamaH sUryodaye yathA // jAMbUDAnI chAla ane kaDAchAla, emane pANImAM ukALavAM ane cethe bhAge pANI bAkI rahe tyAre tene nIce utArI vastrathI gALI leIne te gALelA kvAthane pharIne kaDhAImAM reDavo tathA tene sArI rIte pAka kare. jyAre te svarasa kaDachIe ke evuM thAya tyAre tene nIce utArI ThaMDuM paDavA de. pachI ThaMDA paDelA te svarasamAM madha meLavIne cATa tethI bhayAnaka atisAra haze te tepaNa maTI jaze, vaLI atisAra je AmavALo, pittavALA, muDadAnA gaMdha jevA gaMdhavALe, pANI sarakhe ke parU sarakho haze tathApi sUryane udaya aMdhakArane nAza kare che tema e kavAtha pIvA mAtrathI ja te nAza pAmaze. atisAranAM pUrvarUpa kukSaudare vakSasi nAbhideze pAyupradeze satataM prtodH| vAtazca rodhazca zakRdvibhaGgo bhavanti sarveSvatisArakeSu // phUkha, peTa, chAtI, nAbhi ane gudA e jagAe niraMtara kaLatara thAya che. tathA vAyune rodha thAya che. maLa bhAgele (narama-pAtaLa) thAya che. badhAya atisAra thatA pahelAM evAM cinha sAmAnyapaNe jovAmAM A ve che, ane tethI tene atisAranuM pUrvarUpa kaheche. For Private and Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. 325 vAtAtIsAranAM lakSaNa saphenilaM picchilameva rUkSamalpaM zakaccAmasazabdazUlam / kRSNaM bhavedgAtraviceSTanaM ca vAtAtisAraM pravadanti tajjJAH // vAyudoSa bagaDavAthI atisAra thayo hoya te jhADa phINavALe picchAvALe, rUkSa, thaDe, zabdasahita, zaLayuta, ane kALA thAya che. vaLI zarIrane paNa cena paDatuM nathI. nidAnane jANanArA AcAyo e atIsArane vAtAtIsAra kahe che. vAtAtIsAranI cikitsA tasyAdau laGghanaM caikamalpe vA naiva laGghanam / tasmAddeyaM kaSAyaM tu pAnaM bhojanameva ca // vAtAtIsAravALAe prathama eka laMghana karavuM. athavA je atasAra alpa hoya te laMghana karavAnI jarUra nathI. pachI te regIne kavAtha pIvAne Apavo tathA atIsArane rokanArAM pAna ane bhojana ApavAM. atisAranuM pAcaka kaleka udIcyadhAnasya jalena kalkaM pAne hitaM pAcayate'tisAram / tRSNApahaM dAhavinAzanaM ca sazUlahikAsu vinAzanaM syAt // vALa ane dhANA e ai opane samabhAge leIne tenuM pANImAM vATIne kalka karavuM. pachI temAM pANI nAkhIne tene gALI levuM. e pANI atisAravALA rogIne pIvAmAM hitakara che, kema ke te atisArane pakave che. vaLI te tarasane dUra kare che, dAhane nAza kare che, tathA zULa sahita hikkAnA rogane paNa nAza kare che. vAlakAdi kavAtha, bAlakadvayamocaharItakIparpaTena sahitaM jalena ca / kAthapAnamidamevAtisAre nAzamAzu kurute ca viTzAntim // banne prakAranA vALA, carasa, hama, haraDe, pittapApaDe, e sarva ne pANImAM kavAtha karIne pIvAthI atisAranA rezane jaladI maTADe che tathA maLane samAve che. 28, For Private and Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 326 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. zAlipAdi kavAtha. zAliparNI pRzniparNI bRhatI kaNTakArikA / bAlAzvadaMSTrA bilvAni pAThA nAgaradhAnyakam / etadAhArasaMyoge hitaM sarvAtisAriNAm // zAsiparNI, pRzniparNI, rIMgazI, loyarIMgazI, asamI, gopaI, khIlIe, pAhADamULa, suMTha, dhANA, e sarvanA kvAtha karIne bhAjananI sAthe rogIne ApavA, tethI te sarve atisArane maTADe che. hiMdukAdi puTapAka 'TiDukatvacamAhRtya kAzmarIpatra veSTitam / mRdA vilipya vidhivaddahenmRdvagninA bhiSak / rasaM gRhItvA madhusaMyutaM pAnaM sarvAtisAranaM ca // pILA lAdharanI chAlane lAvIne tene kacarIne tene kAzmarInAM pAMdaDAMmAM vIMTavI. pachI tenI upara mATI vagere copaDIne vidhipUrvaka dhImA agnimAM mUkI tene puTapAka karavA. puTapAka taiyAra thAya eTale vadhe te auSadha bahAra kADhI tene nIcethI levuM. e svarasamAM madha meLavIne rogIne pIvA Apave. kemake te sarve prakAranA atisArane maTADe evA che. kaeNja puSpAka tulAmadhArdhagirimallikAyAH saMkucya paktvA rasamAdadIta / tasmin sapUte palasaMmitaM ca deyaM ca piSThA saha zAlmalena / pAThA samaGgAtiviSA samustA bilvaM ca puSpANi ca dhAtakInAm / prakSipya bhUyo vipacecca tAvat dArvIpralepaH svarasastu yAvat // pItastvasau kAlavidA jalena maNDena vA'jApayasAthavApi / nihanti sarva tvatisAramugraM kRSNaM sitaM lohitapItakaM ca // doSaM grahiNyA vividhaM ca raktapittaM tathAzasi sazoNitAni / asRgdaraM caivamasAdhyarUpaM nihantyavazyaM kuTajASTrako'yam // iti vAtAtisAraH / 1 tinduka. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIjo. dhoLA kaDAnAM lIlAM phUla athavA chAla cAraso teAlA leIne tene kacarIne puTapAkanI rIte tene pakavavuM ane pachI tene rasa kADhIne gALI levA. pachI temAM meAcarasa, pAhADamULa, ma', ativIkhanI kaLI, mAtha, ALakhIlI, tathA dhAvaDInAM phUla, e auSadhonuM carNa nAMkhavuM. e nAkhyA pachI pharI tene cale caDhAvIne kaDachIe cATe evA svarasa thatAM sudhI pakva karavuM. pachI pIvAnA samaya jANanArA rA gIe tene pANI sAthe, bhaMDa sAthe ke bakarInA dUdha sAthe pIvuM. e svarasa sarve prakAranA bhayaMkara atisArano nAza kare che, kALA, dhALeA, rAto ke pILe evA vicitra varNanA atisAra paNa ethI maTe che; grahaNInA nAnA prakArano doSa nAza thAyache; raktapitta, arza, lohInA rAga ane asAdhya lakSaNAvALA pradararoga, e sarve A kuTajATaka pIvAthI jarUra nAza pAmeche. 327 ati vAtAtIsAra. pittAtIsAranA hetu. dharmeNa coSNAnnavibhojanena pittena taptodakasevanena / zokena tApena ruSA kaTutvAt kSAreNa pittAsRgasArakaH syAt // atizaya parasevA kADhavAnI garamIthI, garama ( UnuM ) anna khAvAthI, pittanA prakopathI,, garama pANIthI nahAvAthI, zokathI, satApa ke sUrya vagerenA tApathI, krodhathI, atI tIkhA padArtha khAvAthI ane kSArathI pitta tathA lohInA atisAra thAyache. pittAtIsAranAM lakSaNa, tenAruNaM pItamathAtinIlaM durgandhazoSajvarapANDuyuktam / bhramArtimUrcchA ca tRSAGgadAhaH pittAtisArasya ca lakSaNAni // For Private and Personal Use Only upara kahyAM tevAM kAraNothI rAtA, pILA, atizaya nIlA raMgano ane durgaMdhavALA, jhADA thAyache; ane rogIne zoSa, tAva, pAMDu, bhrama (phera), pIDA, mUrchA, tarasa, zarIre dAha, evA upadrava thAyache. e lakSaNA uparathI te atisAra pittanA kApathI thayAche ema jANavuM. 1 kamaLa. 60 12.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 hArItasaMhitA. zAlIparyAdi pAna, zAliparNI pRzniparNIbalAvilvaistu saadhitH| dADimAmlo hitaH peyaH pittAtIsArazAntaye // zAlIpaNuM, kSipaNuM, baLabIja, bIlIo, e SadhonA kavAthathI siddha karelI dADamanI khaTAI pAvAthI pittAtIsAra maTe che. athavA "dimAAtipiyA" e pATha laIe te "upara kahelA auSadhanA kvAthamAM siddha karelI piyAmAM dADimanI khaTAI nAkhIne pIvAthI te pittAtIsArane maTADe che," evo artha thAya. kuzamUlAdi kavAtha. kuzakAzekSumUlAnAM shaaliindvNjulaiH| mUlAnAM kAthamAhRtya shstN-pittaatisaarinnaam| .. dAbhanAM mULa, kAsanAM mULa, seraDInAM mULa, DAMgaranAM mULa, vIraNavALAnAM mULa, netaranAM mULa, e saghaLAM mULone kvAtha karIne pAvAthI pittAtIsAra maTe che. e vAthe hitakara che. dhAnyapaMcakAdi kavAtha. dhAnyapazcakamUlAnAM kvAthaH pittAtisAriNAm // dhANA, motha, suMTha, bALabIlI, ane vIraNavALo, e dhAnya paMcaka kahevAya che. e dhAnyapaMcaka tathA zAlIpaNuM, pRSTIpaNuM, rIMgaNI, bhorIMgaNI, gekhara e paMcamULa, e auSadhono kvAtha pittAtIsArane maTADe che. zAlIbhUla kaka, zAlmalImUlatvaguDadugdhena ca peSitaM pAnam / pittAtisArazamanaM saraktadAhena zoSaharam // iti pittaatisaarH| 1 dADimAmlAhitApeyA. pra0 2-3. 2 nalabhavairjalaiH pra0 1.. For Private and Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. zImaLAnA mULanuM choDuM lAvIne tene gALa tathA dUdhamAM vATavuM ane pIvAya evuM pAtaLuM karIne tene pIvuM. e auSadha pittAtIsArane zamAvanAruM tathA rakata, dAha ane zeSa e vikAre paNa maTADanAruM che. Iti pittAtIsAra, kaphAtIsAranA hetu duHsvapnAdizramAdvai sahajajaDatayA zItasaMsevanena snigdhAhArAtibhojyAt satilapalaguDaizcakSukhaNDairgurUNAm / zItAtisnAnagaulyAt payasi dadhiyutAhArasaMsevanAca jAtaH zleSmAtisAro jaTharajahutabhudhvaMsakArI ca raudrH|| naThArA svama AvavAthI (athavA divase sUvAthI), zramathI, sahaja jaDa5NAthI, ati zItaLatA sevavAthI, snigdha (cIkaNuM) AhAra khAvAthI, atizaya khAvAthI, tala, mAMsa ane goLa khAvAthI, seraDI ane khAMDanA padArtho khAvAthI, bhAre padArtho khAvAthI, ati zItaLa pANIthI snAna karavAvaDe, goLathI banAveluM madha pIvAthI, dUdha ane dahI mizra thAya ema bhojana karavAthI, evA kAraNathI kapha kopIne atisAra utpanna kare che tene kaphAtIsAra kahe che. e atIsAra jaTharAgnino nAza karanAra ane bhayaMkara che. kaphatasAranAM lakSaNe tena zleSmA yuktamevAruciH syAt sAndraM vilaM jADyatA romhrssH| mandAgnitvaM mandavego viceSTaH sAlasyo'yaM viddhi sAraH kaphotthaH // kaphAtIsArathI phaphasahita, ghADo ane kAcA mAMsa sara gaMdhAto jhADe thAya che. rogIne annAdikanI arUci thAya che, zarIra jaDa thAya che; rUvAM ubhAM thAya che, jaTharAgni maMda thAya che, tene vega maMda thAya che, te ceSTAo karato nathI; hAlacAla karate nathI; ane tenA zarIramAM ALasa bharAya che; e lakSaNethI kaphathI utpanna thayelo atisAra jANu. 1 divAsvapnAta. pra. 3 jI. 2 zuSkabhedA pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 hArItasaMhitA. kaphAtIsAranI cikitsA tasyAdau laGghanaM proktaM jJAtvA dehabalAbalam / pAcanaM ca vidhAtavyaM tryUSaNAdyaM bhiSagvara ! // he vaidyarAja ! kaphAtIsAravALA regIne tenA dehanuM baLa ke nirbaLatA joine prathama upavAsa karAve. tathA pachI suMTha pIpara ane bharIne ukALe pAIne tenA maLanuM pAcana karavuM athavA nIce kaheluM bhUSaNadi pAcana ApavuM. ~SaNAdi pAcana, tryUSaNamabhayA hiGga mativiSa rucakaM vacAyuktam / madhunA sahitaM lIDhaM gaGgAmapi vAhinIM rundhyAt // suMTha, pIpara, marI, haraDe, hIMga, ativikha, saMcaLa, vaja, e auSadhanuM cUrNa karIne tene madha sAthe cATavuM. e avalehathI gaMgAne pravAha paNa aTake che te kaphAtisAra aTake emAM zuM Azcarya? kaliMgAdi ka7 kaliGgapAThAtiviSA balA ca sodIcyamustAmaricAni shunntthii| guDena kSaudreNa prazastakalko raktAtisAre kaphaje zamAya // idrajava, pahADamULa, ativikha, baLabIja, vALa, matha, marI, suMTha, e auSadhonuM gaLasAthe kalka karIne tene madhasAthe khavarAvavuM. e auSadha ratAtIsArane ane kaphAtIsArane maTADavAmAM sAruM che. vatsakAdi kavAtha, vatsakAtiviSabilvamustakA bAlakena sahitaM jalena tu / kvAthamAnamatizUlaraktayuk nAzanaM jvarayute'tisArake / iti zleSmAtisAraH / kaDAchAla, agivikha, bIlI,motha, vALe, e auSadhane pANImAM havAtha karIne pAvAthI zULa ane lohI sahita varAtIsAra nAza pAme che. iti zleSmAtisAra, For Private and Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIne. raktAtIsAranuM lakSaNa, raktaM ca yastu zuddhaM virecane zoSadAmatiricyet / raktAtIsAra iti jJeyo vaidyairmahAmatibhiH // je atisAramAM zuddha rakta paDatuM hAya tathA rogIne zeSa ane dAha ghaNA thate hoya te moTI buddhivALA vaidyoe tene raktAtIsAra jANavA. raktAtIsAranI cikitsA, dhAnyanAgaramustA ca bAlakaM bAlavilvakam / balA nAgavalA ceti kvAtho raktAtisAriNAm // dhANA, suMTha, meAtha, vALA, bALakhIlI, baLabIja, nAgabalA, e auSadhAnA vAtha raktAtIsAravALAne pAvA. drAhimAdi kvAtha. dADimaM ca kapitthaM ca pathyAjavvAmrapallavAn / piSTrA deyA mastuyuktA raktAtIsAravAraNAH / 331 dADama, koThuM, haraDe, jAMbUDAnAM ane AMbAnAM kUNAM pAMdaDAM, e sarvane vATIne dahIMnI tara sAthe khavarAvavuM. ethI raktAtIsAra aTakeche. guDabilvayAga. pakkaM guDena deyaM bilvaM raktAtisAriNe bhiSajA // pathyA madhuyuktAnAM dadhnA raktAtisAraghnAH // lIne gALamAM pakva karIne vaidhe raktAtIsAravALA rAgIne A pavI; athavA madhasahita ke dahIMsAthe haraDe ApavI. tethI raktAtIsAra nAza thAyache. For Private and Personal Use Only vatsakAvaleha, vatsakAtiviSanAgarAbhayA peSitaM ca madhu mastusaMyutam / leha eva niyataM ca mAnavaM raktavAhamativArayatvapi // kaDAchAla, ativikhanI kaLI, suMTha, haraDe, e auSadhone madha ane 1 lehazastramadhunApi mAnuje. pra0 1 lI.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 hArItasaMhitA. dahIMnI tara sAthe vATIne cATavAne ApavAM. e avaleha niyama pramANe ApavAthI manuSyane game te raktAtIsAra hAya tathApi maTe che. 20 nyUrNa kuTajatvak ca pAThA ca vizvaM bilvaM ca dhAtakIkusumam danA sahitaM cUrNa deyaM raktAtisAraghnam // ___ iti raktAtisAraH / caMdrapanA ch|unii cha, pAbhUNa, muMha, mAlI, pAvaDInai dUsa, e sarvanuM carNa dahIM sAthe ApavuM kemake te raktAtIsArane maTADanAruM che. iti raktAtIsAra, sanipAtAtIsAranuM lakSaNa vArAhavasAsadRzaM tailAbhaM mAMsadhAvanAbhAsam / pakkajambuphalasadRzaM sannipAtapravAhoyam // bUDanI vasAsara, telasara, mAMsanA dhovarAmaNa sarakhe, ane pAkA jAMbUDAnA phaLanA rasasarakhe je atisAramAM jhADe thatuM hoya tene sannipAtAtIsAra jANa. 32 . tulAmathArdrAgirimallikAyAH saMkuTyapatkA rasamAdadhIta / tasmin sapUte palasaMmitaM ca deyaM ca piSTavA sahazAlmalena // pAThA samaGgAtiviSA samustA bilvaM ca puSpANi ca dhAtakaunAm prakSipya bhUyo vipacecca tAvat dAprilepaH sarasastuM yAvat // pItastataH kAlavidA jalena maNDena ca kSaudrayutena vApi / nihanti sarva tvatisAramugraM kRSNaM sitaM lohitapItakaM ca // doSaM ahiNyA vividhaM ca raktaM pittaM tathAIsi sazoNitAni asRgdaraM caivamasAdhyarUpaM nihantyavazyaM kuTajAeko'yam // iti kuTajASTakaH - - - 9 madhunA. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIjo. dhaLA kaDAnAM lIlAM phUla athavA chAla cArase tela laIne tene kacarIne puTapAnI rIte tene pakavavuM, ane pachI teno rasa kADhIne gALI levo. pachI temAM carasa, pahADamULa, majITha, ativikhanI kaLI, metha, bALabIlIo, tathA dhAvaDInA phUla, e auSadhonuM cUrNa nAkhavuM, e nAkhyA pachI tene pharI cale caDhAvIne kaDhachIe coTe evo svarasa thatAM sudhI pakava karavuM, pachI pIvAno samaya jANanArA regIe tene pANI sAthe, maMDa sAthe, ke madha sAthe pIvuM. e svarasa sarve prakAranA bhayaMkara atisArane nAza kare che, gheLo, kALo, rAta ke pILo e vicitra vaNane atisAra paNa ethI maTe che, grahaNane nAnAprakArane doSa nAza thAya che, raktapitta, arza, lehInA roga, ane asAdhya lakSaNavALe pradaraga, e sarve A kuTajANakapIvAthI jarUra nAza pAme che. amRtavaTaka, pathyApaJcazataM kvAthya caturbhAgAvazeSitam / tatra kAthe punazcUrNamauSadhAnAM viniHkSipet / zRGgaveraM tathA lAkSA pippalI kaTurohiNI / dADimaphalatvAcUrNa dArvI savatsakaM viSam // ATarUSakacUna saMkSipyAtra nighaTTayem / Aja dugdhaM tadardhena ghRtaM cASTAMzakaM kSipet // dALa vilepitaM jJAtvA guDasya SoDazAni tu / palAni mizritaM tatra deyamaprAtarAzine // tridoSaH sannipAtotthaH atisArazca dAruNaH / zubhamUcrchAbhramAnAhakAmalAnAM vipAnacanaH / kSatakSINakSayANAM tu hito'yamamRto vaTaH // yakRtaveTa ! pAMcaso haraDe lAvIne tene saLagaNa pANImAM kavAtha karIne the bhAge pANI bAkI rahe tyAre tene gALI levuM. pachI te kvAthamAM nIcenAM auSadhanuM carNa nAkhavuM. suMTha, lAkha, pIpara, kaDa, dADimanA phaLanuM 1 paMcamajAya. pra1 zrI. For Private and Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 334 hArItasaMhitA. tathA chAlanuM curNa, dAruhaLadara, kaDAchAla, ativikha, araDUse, e au vadhenuM cUrNa nAkhIne tene pharI cUle caDhAvI ghADo karavo. vaLI temAM kvAthathI aradhuM bakarInuM dUdha tathA dUdhathI AThame bhAge ghI nAkhIne kaDachIe ke evo pAka thatAM sudhI pAka karavo. pachI temAM cosaTha telA goLa nAkhavo. e pAkanI goLIo vALIne savAramAM bhojana vinAnA rogIne yogya pramANamAM eka tele) khAvA ApavI. ethI tridoSa ekaThA thaIne kepavAthI upajela mahA bhayaMkara atIsAra, zULa, mUcha, bhrama, peTa caDhavuM, ane kamaLo, e regene maTADe che. vAgavAthI thayeluM athavA zarIranI aMdara thayeluM kSata ane tethI jene deha sUkAI gaye heya evA regIne tathA kSayavALA regIne ke uraHkSata vALA regIne A amRtavaTaka hitakara che. bilvAdi cUrNa pakvabilvAgururodhracUrNa madhvAdiyojitam / raktAtisArazamanaM bAlAnAM kSINadehinAm // iti sNnipaataatisaarH| pAkuM bIluM, agara ane ledhara, e auSadhenuM curNa madha sAthe ApavAthI bALaka ane kSINudehavALA raktAtIsAranA rogIono raktAtasAra maTe che. gudabhraMzanI cikitsA yadA gudaM nirasyet tu tadA kuryAt kriyAmimAm / sahacaryA balAnAM ca raso grAhyo ghRtaM pyH|| pakkaghRtena lepaH syAt tasya cedaM prazasyate / araNIpallavakkAtho bASpasaMsvedanaM hitam // loSThaM prataptamathavAgninibhaM nirasya nirvApya kAJjikajele vidadhIta tadvat / 1 eka. pra. 1 lI. 2 sAhacaryAH phalAnAM caraso grAhyaH zataM payaH pra0 31. 3 vASpaMloSTaMsacaMdanam pra0 lI. For Private and Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna - adhyAya zrIle. sAkhyAyai tasya gudasekamatiprazastaM bhraSTaM gudaM hi vinivezya ca baMdhanaM syAt // iti gudabhraMzaH / jyAre atisAranA jorathI rAgInI guda bahAra nIkaLe tyAre A kriyA karavI; pILA kAMTAsaLIyAne tathA khalA nAme vanaspatino rasa levA. ( pAMThAtaramAM, kAMTAsaLiyAnA phaLano rasa levA ema che. ) tathA te rasamAM dUdha ane gAyanuM ghI nAkhavuM. pachI pAva karIne te dhI khAhAra nIkaLelI gu6 upara cepaDavuM. vaLI e rogInI gudane araNInA pAMdaDAMnA kvAthanI varALa vatI khAka ApavA, te hitakAraka che. athavA mATInA gALA agnimAM lAlacoLa tapAvIne tene kAMjImAM nAMkhIne tenI varALavaDe gudane khAk ApavA tathA te kAMjI nA sehevAya evA garama pANIvaDe tenA guda upara siMcana karavuM. te rogIne sukha upajAve che tathA tenA rAgane phAyadAkAraka che. pachI bAhAra nIkaLelI gudane zarIranI aMdara mUkIne pATA bAMdhavA. asAdhya atIsAranAM lakSaNA lazuna kuNapagandhaM pUyagandhaM ghanaM vA palalajalasamAnaM pakkajambUnibhaM vA / vRtamadhupayasAbhaM tailazaivAlanIlaM saghanadhisavarNa varjayeccAtisAram // bhramamadata makArza zUlamUrcchAvidAhaM zvasanamativivarNa chardimUrcchAtRDArttam / vikalamatizayenAsaukhyazo phajvarAtiH tamapaharatu dUraM siddhidAtA na dRSTaH // zophaM zUlaM jvaraM tRSNAM zvAsaM kAsamarocakam chardi mUrcchA ca hikkAM ca dRSTrAtIsAriNaM tyajet // dRSTvA zophaM tathAdhmAnaM hikkAM chardimarocakam / tathAca pANDurogArttamatisArayutaM tyajet // ityatisAracikitsA | For Private and Personal Use Only 335
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 336 hArItasaMhitA. je atIsAranA jhADAno vAsa lasaNa jevA, muDadA jevA ane parU jevA DAya; je jhADA dhana (dhADA) hoya; jenA raMga mAMsanA rasa jevA, pAkA jAMbUnA rasa jevA, dhI jevA, dUdha jevo, madha jevA, tela jevA, zevALa jevA ke kALA ( nIlA ) hAya; athavA jenA raMga ghADA dahIM jevA hAya; evA atIsAranA rogavALAne sArUM thaze nahi ema jANI tene vaidyoe cheDI deze. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je atisAravALAne phera AvatA hAya, mINA caDhatA hoya ane aMdhArAM AvatAM hoya; jenuM zarIra pAtaLuM thai gayuM hAya; jene zULa, mUrchA ane dAha thatA hoya; jene atizaya zvAsa cAlatA hoya; jenA mukhanI kAMti badalAI gaI hoya; je ulaTI, mUrchA, ane tarasathI pIDAtA hAya; je atizaya vikaLa thaI gayA hoya; jene cena na paDatu hAya; tathA jene sAjA caDhayA hoya ane varanI pIDA hoya; evA atisAranA rAgIne vaidyoe vegaLethIja paDayo mUkavA; kemake tevA rogIne sAro karanAro koi jovAmAM AvyeA nathI. je atisAranA rogavALAne sAjo, zULa, tAva, tarasa, zvAsa, khAMsI, aci, ulaTI, mUrchA, ane heDakI, evA upadrava thayA hoya tene vaidhe paDayo mUkavA; kemake tene sArUM thatuM nathI. vaLI jene sAjo, peTa caDhavuM, heDakI, ulaTI, arUci, evA upadrava thayA hoya, tathA je pAMDu rogathI pIDita hAya, evA atIsAranA rAgavALAne joine vaidhe paDayo mUkavA. arthAta evA atisAra maTatA nathI. zrRti atisAra cikitsA, gRhaNI roganI cikitsA. gRhaNInuM lakSaNa, yadalpamalpaM kramazo niSiktaM malaM malAdhAragataM ca nityam / hatvAntarAgniM kurute narasya vikAramAhurgrahaNIti saMjJA // For Private and Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. 337 ~~~ je regamAM maLAzayamAM rahelo maLa nitya nitya vAraMvAra Do. the gudArA bahAra paDe che tathA jaTharAgnine nAza karIne vikAra u. tpanna kare che te rogane grahaNa karIne kahe che. prahaNInuM bIje prakAre lakSaNa, nirvRtte cAtisAre zamayati dahanaM bhUyasA doSato'pi bhuktAnnaM vA malAMzaM bahudinamanizaM saJcayitvA tisati / vAraM vAraM vigRhya sahajamatha malaM pacyamAnaM dhanaM vA taM cAhAdhighoraM manujarujakaraM syAcca grahaNIti saMjJA // atisAra nivRtta thayA pachI jaTharAgni atyaMta dUSita thavAthI zAMta paDI jAya che, khAdhelA ane ane maLanA aMzane bahu divasasudhI AmAzaya ke maLAzayamAM saMcita karI rAkhIne pachI niraMtara atisArarUpe bahAra pADe che. te maLane vAtAdi deSa vAraMvAra aTakAve che ane vaLI sahaja pAcana thatI avasthAmAM ke ghanarUpa avasthAmAM te maLa paDe che. evA gherarUpa tathA manuSyane pIDA karanAra vyAdhine grahaNa evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. grahaNInA prakAra lakSaNaM cAtisArasya vijJeyaM grahaNIgade / vAtikaM paittikaM caiva zlaiSmikaM sAnnipAtikam / naiva caikena doSeNa jAyate grahaNIgadaH / tena saMkSIyate dehamantaho vipaaktaa|| je lakSaNa vAtAdi atisAranAM kahelAM che te ja lakSaNo vAtAdi grahaNInAM paNa jANavAM. ane tethI vAtaka, aittika, kaphAtmaka ane sannipAtAtmaka, evA grahaNInA prakAra thAya che. eka ja deSavaDe grahaNa rega upaje che ema nathI; paNa aneka doSathI grahaNI roga upaje che, tethI divasAna divasa deha sUkAte jAya che. zarIranI aMdara dAha thAya che ane dhAtuo vagere pAkI uThe che. 29 For Private and Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 hArItasaMhitA. grahaNInA upadravarUpa gumAdinI saMprApti ane lakSaNe tiktaiH kaSAyaH kaTukAmlavidAhirUH zItAlpabhojanaparaiH zramamaithunaizca / bhArAdhvahasti rathadhAvana vAhanaizca saMkruddhavAyuriti hantyanalasya vegam // tasmAt tadannamanilena tu lihyamAnaM raktena yuktamanile paripAkameti / saMjAyate'pi manujasya tathA gadoyaM gulmeti nAma sa ca paMcavidho babhUva // plIhA yakRjaTharakaM tu malAvibandho'STIlA kRmirjaThararogabhavo hi tasya / etairbhavanti grahaNIparivartamAnA ghorAzca duHkhajananI manujasya citte // kaNThAsyazoSatimiraM hRdi pArzvazUlaM nAbhau vyathAtikRzatAtiviSUcikA ca / karNe svano'tivamanaM klamazUlamohaH zvAsazca gulmamiti lakSaNameva viddhi / yasyaitAni ca liGgAni gulmAzaMkI savidgrahaH / gRhaNInAma duHsAdhyastasya vakSyAmi lakSaNam // 475i, turA, tAmA, mAsa, pAvasthAmA hAra utpanna 3re mevaaNlUkhA, DAM, ane thoDAM bhejana karavAthI thAkethI; maithunathI; bhAra vahana karavAthI; mArgamAM musApharI karavAthI, hAthI, ratha ke vAhana upara bezIne vegathI javAthI; ane deDavAthI; evAM kAraNethI vAyu deSa vikAra pAmane jaTharAgninA vegane nAza kare che. e rIte agninA vegane nAza thavAthI vAyu temAMnA annanA vibhAga kare che ane te lehamAM maLIne 1 saMkrudbhavAyuhanane'nalaveyamenam pra0 1 lI. saMkruddhavAyuhananekhilamagnibhUmim pra0 3 jI. 2 manale pra0 3 jI. 3 malaprabaMdhI pra0 1 lI. 4 sAdhyaM na gulmamiti prata 3 jI. 5 gulminaM taM vidurbudhAH pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIje. 339 evI rIte vAyunA kAraNathI manuSyane je vAyumAM paripAka pAme che. A roga pedA thAya che tene zubha kaheche. e jarUra roga pAMca prakA rano che. pAMca prakAra A pramANe:--plIhA ( DAbA paDakhAnI graMthi phUlavAthI thayelo jadaroga), yakRt ( jamaNA paDakhAnI graMthi phUlavAthI thayelo jaTharAga ), malAnibaMdha ( atisAra ) athavA maprayo eve pATha hoya tA maLanuM rokANa akIlA ane kRmi, e pAMca vyAdhithI grahaNI rAgamAM thAyache.e grahaNI mahA bhayaMkara ane manuSyanA cittamAM du:kha utpanna karanArI che. evI rIte cukSmAdi vyAdhiothI yukta grahaNI rogamAM kaMThe tathA mukhe zASa paDeche; AMkhe aMdhArAM Aveche; chAtImAM ane pAsAMmAM zULa mAre che; nAbhimAM vyathA thAyache; zarIra atizaya kRza thaI jAyache; jhADA tathA ekArIrUpa visUcikA thAyache; kAnamAM avAja thAyache; ulaTInuM jora bahu heyache; zarIra zramita thayeluM lAge che; peTamAM cUMka ke AMkaDI Aveche; rAgI bebhAna thaI jAyache; zvAsa upaDe che; ane gukSma kApe che. evAM cinha jene thatAM hAya, gulmaroganI zaMkA upajatI hoya, vakhate jhADA aja thaI jatA hAya, tene grahaNI nAme du:khe karIne maTe evA vyAdhi thayA che ema jANavuM. have e rAganAM lakSaNa kahuMchuM. vAtagrahaNInAM lakSaNa, citraM sazabdaM sRjatetivarcaH saphenilaM maMdamatIva rUkSam / zvAsAtiyuktaM tanuzaithilaM ca srAvo grahaNyAM pavanaprakopAt // vAyuthI thayelA grahaNI rogamAM rogIne jhADA vividha raMgavALA, pIvALA, atizaya bhUkhA ane pAtaLA ke DhIlA thAyache. jhADA thatI vakhate rAgInI gudAmAMthI avAja thAyache. jhADA ghA thAyache; ane dhIme dhIme thAyache. vaLI jhADAno strAva paNa thAyache. For Private and Personal Use Only pittagrahaNInAM lakSaNa, vidAhi zIrNa sarujaM tRSArtta durgandhapItAruNanIlakAlam / saMsRjyate yasya malairvimizraM pittodbhavA sA grahaNIti saMjJA // pittathI thayelI grahaNImAM rogInA jhADA dAha utpanna kare evA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 hArItasaMhitA. garama, pAtaLa, pIDA kare evo, durgadhavALe pILo rAte lIla ke kALe, ane maLa sAthe bhaLelo hoya che, e raMgamAM regI tarasathI pIDA pAme che. kapha grahaNInAM lakSaNa hallAsardi svasanaM ca zophaH kAso jaDatvaM ca sazItatA ca / vairasyamAsye gurugAtratA syAdarocakaM vai sakaphagrahiNyAm // kaphathIyukta grahaNa rogamAM rogIne chAtImAM pIDA thAya che, temaja zvAsa, seje, khAMsI, jaDapaNuM, zItaLatA, mukhamAM virasatA, zarIranuM bhArepaNuM ane arUci, evAM cinha thAya che. trideSa grahaNInAM lakSaNa tribhiH sametaM gaditaM ca cihnametasya kopo madhurAsyatA vaa| dAho'tha mUrchA svasanaM jaDatvaM sasannipAtagrahaNIgadaH syAt / vAtAdi traNe doSa kopavAthI grahaNI roga thaye hoya te je je cinha vAtAdi pratyeka doSanI grahaNImAM mAlama paDe che te badhAM ahIM sAmaTAM jaNAya che. vaLI vizeSamAM-ragInuM mukha madhura thAya che, zarIre dAha thAya che, mUcha Ave che. zvAsa thAya che ane jaDatA upaje che. vAta saMgrahaNamAM pAcana kvAtha, dArunAgaranizA savAsakA kuNDalI magadhajA saThI dhanam / rAsnA bhAgi saralAhapaiSkaraM pAcanaM bhavati vAtikagrahe / devadAra, suMTha, haLadara, ara, gaLo, pIpara, lazkayure, mAtha, rAsanA, bhAraMga, sarala devadAra, puSkaramUla, e auSadhone kavAtha karIne pAvAthI vAyuthI thayelI grahaNInI pIDA maTe che; kemake e auSadhane kavAtha kAcA maLane pakave che. pigrahaNImAM pAcana, nalaveNukuzAnAM ca kAzeSaNAM ca mUlakam / niHkvAthya pAnaM hitaM cAsya pAcanaM paittike grhe| 1 sAdhyaM nagulmamiti. pra0 3 jI. 2 gulmitaM taM vidurbudhAH. pra. 1 lI. 3 darocakaMzaMkhazakRdagrahastu. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna - adhyAya zrIle. laghu hevanala, vAMsa, DAla, asa, seraDI, me sarvanAM bhUja bahane tenA vAtha karIne rogIne pAveA. e kavAtha pittagrahaNImAM hitakAraka che. grahaNImAM pAcana kvAtha, vyAghrIgranthikacavyaM surasA zuNThI sadADimaM rajanI / arcitramevaM hi kAtho grahaNIkaphaM hanti // 341 zeMgAegI, pIyarIbhUNanA gaMDoDA, vyavaDa, tulasI, suMha, hADibha, haLadara, mAtha, citro, e auSadhonA vAtha thI thayelA grahaNI rogane nAza kareche. For Private and Personal Use Only saMcAdi amRta prAzana zuNThI kaNA dvirajanI ghanacitrakaM ca eSAM caturguNamitA triphalA samAMzA / kalkaM dhanaM na zithilaM parivApya tasmAt bhallAtakAni zatakaM pariyojya tasmAt // yojyaH punaH prativiSaM triphalA viDaGgasindhUtthavahnitrikaTu trisugandhiyuktaM / cUrNa punarguDayutaM ghRtamizritaM ca kRtvA viDAlapadmAtrakamodakAMzca // bhakSedyathAbalamapi grahaNIgade ca arzobhagandaramarocakagulma mehAn / zUlAzmarIkRmijarogaharaM ca pANDau zreSThaM rasAyanamidaM valinAzanaM syAt // vRSyaM balaM vidadhate'pyatikRcchradoSam varNendriyaprabaladIptikaraM rujonaM / kuSThabhramApaharaNaM kurute sadaiva yuktopabhuktamiti sarvaguNAnuvRddhiH // iti zuNyyAdyamRtaprAzanam / suMha, pIyara, Dahara, mAMDaNahara, bhotha, yitro me sarve bhI
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 hArItasaMhitA. vadhothI gaNI triphalA levI. trilAnA traNe bhAga sarakhA levA, eTale haraDe, beDAM, ane AmaLAM e traNe sarakhA vajanamAM levAM. e sarvanuM ghADuM kalka karavuM, DhIluM karavuM nahi. e kacchamAM se bhIlAmAM nAkhavAM. ane pachI temAM kALuM ativikha, triphaLA, vAvaDIMga, siMdhava, citra, suMTha, pIpara, taja, tamAlapatra, elacI, e sarva meLavIne tenuM cUrNa karavuM e cUrNamAM ghI ane goLa nAkhIne eka eka telAnI tenI goLIo karavI. pachI grahaNI rogavALAe pitAnI zaktinA pramANamAM te geLIo khAvI e goLIo arza, bhagaMdara, arUci, gulma, prameha, zULaga, patharIne rega ane kRmiroga, e sarvane maTADanArI che. vaLI te pAMDu rogamAM uttama rasAyanarUpa che. enA sevanathI zarIra upara vaLelI karacalIo nAza pAme che. te vIryane vadhAre che, baLa Ape che, mUtrakRcchene ke bIjA kachatara vyAdhine maTADe che. zarIranA varNane ane indriyane sudhAre che tathA zobhAyamAna kare che, zarIranI pIDAone hare che, koDha ane bhrama regane sadaiva nAza kare che ane evI rIte yuktipUrvaka tenuM sevana karyuM hoya te sarva prakAranA guNanI vRddhi thAya che. abhayAdi avaleha, harItakIpaJcazatAni dhImAn gomUtradroNena sdvipaacy| mRddhagninA yAvadazeSameva mUtraM vijIrNa vidhivad vidhijnyH|| nirvApya cUrNa pratizoSya zIte chAyAvizuSkAn pravidArya cAsthIn / cUrNa ca zuNThImagadhAviSAzca triMgandhamUrvAcavikAnvitAzca // niHkvAthya challI kuTajasya tAvat dopalepI bhavatIti yAvat / tasyArddhabhAgena guDaM vidadyAt kSIraM tadarddhana gavAjakaM vA // 1 ifpa. . 1, 0 1 sI. 2 vamaLata. For Private and Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIjo, nirvApitaM taM ghRtabhAjane ca saMsthApitaM cUrNamidaM prazastam / sindhUtthavahnitrikaTu trisugandhiyuktaM cUrNa punarguDayutaM ghRtamizritaM ca // cUrNena tena sakalagrahaNI ca pANDu zoSAzmarIkRmijagulmamathAtisArAn plIhAyakRcchrAsiSu mAnaveSu viSUcikApInasamasta kArtim vinAzanaH sadyastathA jvarANAm // adhvazramakSINabalodarANAm ekAhikAdijvaranAzanaH syAt leho'bhayAdyo'mRtavannarANAm // ityayAdyo'vahaH / For Private and Personal Use Only 343 eka hajAra covIsa tAlA athavA eka droNu gAyanA mUtramAM pAMcA haraDe nAkhavI, ane tene dhImA tApathI jyAMsudhI tamAma sUtra haraDemAM pacI jAya tyAMsudhI pava karavI. pachI vidhine jANanArA vaidhe vidhi pramANe tene chAMyaDAmAM ghUkavIne sUkAyA pachI tene cIrIne temAMnA haLiyA kADhI nAkhavA ane pachI temAM A pramANe cUrNa nAkhavuM:-muM, pIpara, ativikhanI kaLI, taja, tamALapatra, elacI, maravela, cavaka, e auSadhanuM cUrNa nAkhIne te haraDenA daLa sAthe mizra karavuM. pachI IMdrajavanI chAlane pANImAM ukALavI ane tenA kvAtha thaye te gALI leve e kvAthamAM uparanuM cUrNa nAkhIne tene kaDachIe cATe evA pAka karavA. e pAkathI ardhabhAge gALa temAM nAkhavA tathA tethI aradhuM gAyanuM ke bakarInuM dUdha nAkhavuM. pachI teno pAka karIne tene dhI bharavAnA vAsaNamAM nAkhavuM, ane temAM A carNa meLavavuM; siMdhava, citrA, suMTha, pIpara, marI, taja, tamAlapatra, elacI, e cUrNa temAM nAkhavuM. e saghaLuM ekaThuM thayeluM cUrNa e abhayAdi avaleha kahevAyache. emAM gALa ane ghI meLavIne yuktipUrvaka khAvAthI saghaLA prakAranA grahaNInA rAga,
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 344 hArItasaMhitA. pAMDu roga, zeSa, patharI, kRmiroga, gulma, atisAra, khareAla, pRyakata ( pittanI gAMTha ), zvAsaroga, visUcikA rAga, pInasa, mAthAnI pIDA,.nuM e sarva roga maTeche, vaLI tethI sadhaLA prakAranA tAva nAza pAme che. mane nAge cAlavAthI thAkelA tathA jemanuM baLa nAza pAmyuM che evA, temaja udara rogavALA, ane ekAMtariyA vagere viSama jvaravALA, e sarvane A abhayAdi avaleha amRta sarakhA che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir drAkSAdi kSIra. drAkSAkSIreNa pattvA yAvaddhanaM dArvyupale'pi ca / dRSTvA pazcAttaiH samAloDya cemAnyauSadhAni matimAn // parpaTAtiviSA mUrvA paTolaM ghanabAlakam tathAbhayAnAM cUrNe tu samazarkarayA yutam // tena kSIreNa saMyojya vidAryAH kandameva ca / ghRtena navanItena piNDaM kRtvA'tha bhakSayet // sapittagrahaNI pANDukAmalArtitRSApaham / bhramamuccha tathA hikkAM tamakonmAdamazmarIm / mehapittAsRjaM kuSThaM nAzayatyAzu nizcitam // iti drAkSAdikSIram | gAyanA ke bakarInA dUdhamAM drAkSa nAkhIne jyAMsudhI te dUdha jADuM tathA kaDachIe coTe evuM thAya tyAMsudhI tene pApha karavA. pAka thayeA jone te drAkSAne temAM halAvI nAkhIne buddhimAna vaidhe A auSadho temAM nAkhavAM. pittapApaDo, ativikhanI kaLI, mAravela, paTAla, meAtha, vALA, sAkara tathA haraDenuM cUrNa samAna bhAge, vidArIkaMdanuM cUNuM, e sarva te pAkamAM nAkhavuM. pachI tene ekatra karI dhI athavA mAkhaNu sAthe meLavI gALI karIne khAvI. e auSadha khAdhAthI pittathI upajelo grahaNI rAga, pAMDuroga, kamaLo, tarasa, bhrama, mUrchA, heDakInA roga, tamaka nAme zvAsa, unmAdaraNa, patharInA roga, prameha, pittarakta, kA, e sarve rAga jarUra maTe che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne atIsAra cikitsA nAma tRtIyo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ce. 345 cturtho'dhyaayH| Atreya uvAca / gulamanI cikitsA, zRNu putra! pravakSyAmi gulmAnAM caiva lakSaNam / tasmAt teSAM pratIkAramauSadhAni vishesstH|| Atreya kahe che - he putra! huM tane gulmanAM lakSaNa kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. ane te pachI tenI cikitsA tathA tenAM auSadhe vizeSa karIne kahuM chuM te sAMbhaLa. gulmanA pAMca prakAra, paJcadhA saMbhavatyete gulmA jaTharasaMsRtAH / hRtkukSau nAbhibastau ca madhye ca paJcamaH smRtaH // hRdayastho yakRnnAma kukSau sASThIlikocyate / madhye plIhA samAkhyAto bastau caNDavivRddhakaH / nAbhau saMlakSyate granthI nAmAnyeSAM pRthaka pRthak / jaTharamAM utpanna thayelA gulma pAMca prakAranA thAya che. eka hRdayamAM, bIje kukhamAM, trIje nAbhimAM, ce bastimAM, ane pAMcame peTanI vacamAM, e pAMca jagAe gulma thAya che. je gulma hRdayamAM thAya che tene yakRta karIne kahe che, je gulma kUkhamAM thAya che tene akIlA karIne kahe che, je gulma peTanI vacamAM thAya che tene plIhA (baroLa) karIne kahe che, je gulma peDumAM thAya che tene caMDavivRddhaka karIne kahe che, ane je gulma nAbhimAM thAya che tene graMthI karIne kahe che. evAM temanAM judAM judAM nAma che. For Private and Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 346 hArItasaMhitA. gumanA hetu ane saMprApti ataH prakopaM vakSyAmi yena kurvanti bAdhakam // svabhAvAt pittaraktAdyAH sevate 'mlavidAhikam / uSNaM ca kSAramadyaM vA coSNapAnAti sevanAt // tathA zokaH zramo'dhvAnAM zoSAt saMkSobhanAdapi / uccabhASaNagAnena dhanurjyAkarSaNena ca / pRSThe muSTayAbhighAtena hRdaye tADanena vA // bhAreNoddharaNAdvApi raktaM zoSayate hRdi / tena gulmeti nAma tu jAyate raktapittakam // kadAcit triSu doSeSu sambhavazcAsya dRzyate // vAtenodIritaM caiva kaphena ca ghanIkRtam / pittena pAkatAM prAptaM tridoSasaMbhavaM yakRt // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir have e gulma jeNe karIne kApIne zarIrane pIDA kare che. te huM kahuM chuM. je mANasanA zarIramAM svabhAvathIja pittano ke raktanA ke evAja bIjA deSo prakopa che te mANasa jyAre khATA ke dAhakartA padArthonuM sevana kareche, athavA garama padArtha, ke kSAra, ke madha, athavA atizaya garama pANInuM sevana kareche, temaja rogIne zoka ke mArgamAM cAlavAno zrama, ke zeSa thAyache, tyAre rakta ane pittathI guma upaje che. vaLI saMkSobha karanArAM kAraNothI, ghaNA ghAMTA tANIne khelavAthI ke gAvAthI, dhanuSya paNucha kheMcavAthI, kharaDAmAM mukkI vAgavAthI, chAtImAM mukkI vagere vAgavAthI, ghaNA bhAra upADavAthI ane koI padArtha jorathI kheMcI kADhavAthI, chAtImAMnuM rakta zoSAya che ane tethI rakta tathA pitta vikAra pAmIne gumA utpanna kareche. koI vakhata traNa doSavaDe paNa gukSma utpanna thAya che. vAyu yakRtane sthAnathI calAyamAna kara che, ka vaDe te ghaTa thAya che, ane pittavaDe te pAke che. evI rIte yakRta guma tridoSathI pedA thAyache. For Private and Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIya95- 5 // yothI. 347 347 gumanAM lakSaNe. lakSaNaM tasya vakSyAmi yena taccApi lakSyate / kSIyate yena manujo mRtyumAzu prapadyate // vamiH klamastathodgAro hallAsaH zvasanaM bhramaH / dAho'rucistRSA mUrchA kaNThe dAhaH zirovyathA // hRcchUlaM ca pratizyAyaH SThIvanaM kaTukAsyatA / sazalyaM hRdi zUlaM ca nidrAnAzaH pralApatA // hRdaye manyate jADyamudaraM garjate bhRzam / etailiGgaivijAnIyAt yakRt koSThAntavakSasi // yadyasau kSatajAvaddhastena shvaasotidurblH| sadAdhaM ca sazUlaM ca kAsazcodgAratA vmiH|| pUyAbhaH patate zleSmA puutigNdhotivinkH| raktAbhaM zukrasaMkAzaM STIvate ca muhurmuhuH|| tathAtisAryate raktaM zramAtsaMkSIyate vapuH / kSatajaH sa mahAvyAdhiryadvakSasi saMsRtaH // have huM te gulmanAM lakSaNo kahuM chuM ke jevaDe te gulma samajavAmAM Avaze. vaLI je kAraNethI gulmarogInuM zarIra kSINa thatuM jAya che tathA jethI te mRtyu pAme che te kAraNe ane lakSaNe paNa kahuM chuM. jyAre koThAnI aMdara chAtImAM yakRta gulma hoya tyAre rogIne ulaTI, thAka, mou2, chAtImA pIDA, zvAsa, zrama, hAra, 23thi, tarasa, mI, gaLAmAM baLatarA, mAthAmAM pIDA, chAtImAM zaLa, salekhama, mukhamAMthI gaLaphA paDavA, mukhane svAda tIkho thaI ja, chAtImAM kAMI bharAyuM hoya tevuM lAgavuM tathA tethI zULa jevI pIDA thavI, udhane nAza thavo, lavArI thavI, evAM evAM cinha thAya che. regInA hRdayamAM jaDatA mAlama paDe che, tathA tenA peTamAM atyaMta ghaDATa thAya che. evAM cihe uparathI jANavuM ke yakRtane gaLe koThAmAM chAtInA bhAgamAM che. For Private and Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 348 hArItahiA jo e guma lohIthI vRddhi pAmyo hoya te tethI rAgIne zvAsa thAya che, te atizaya durbala thaI jAya che, dAha ane zULa sahita tene khAMsI thAyache, oDakAra Aveche ane ulaTI paNa thAyache, mukhamAMthI parU sarakhA ph paDeche tathA tenA gaMdha kharAba muDadA jevA Aveche, te vAraMvAra mukhamAMthI lohIsarakhuM ane vIryanA jevuM thUMke che, tene atisAravATe lohI paDeche ane zrama thayA hoya ema lAgIne tenuM zarIra kSINa thavA lAge che, e yakRta, gulma lAhIthI thayeA che. ema jANavuM. e gukSma chAtImAM rahelA hoya che ane te mATe bhayaMkara vyAdhi che. asAdhyatva. zvAsastRSNAvamirmoha zophaH syAtkarapAdayoH / rucibadhotisArazca yakadUre parityajet // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je gukSmaroganA rogIne zvAsa, tarasa, ulaTI, meAha, hAthe page sAjo, arUci, atisAra, evA upadrava thAya, te rogInI vaidhe cikisA karavI nahi. gulmanI cikitsA, ato vakSyAmi bhaiSajyaM yena saMpadyate sukham / tasyAdau laMghanaM caikaM pAcanaM tadanaMtaram // zukSmaroga evA bhayaMkara che. mATe e rogIne jethI sukha thAya evAM auSadha karuMchuM. prathama e rogIne eka upavAsa karAvA tathA te pachI pAcana auSadha ApavAM. vidyAdi kvAtha. vizvopakulyAmaricaM zaDhInAM yavAnikA citraharItakInAm / kvAtho yakRtpAcanakepi zastaH AnAhagulmArtiviSUcikAnAm // suM, pIpara, marI, paDakacuro, javAnI ajamo, citrA, haraDe, e auSadhono kvAtha yakRta gulmanuM pAcana karavAmAM hitakara che, tema peTa caDavAno upadrava, manI pIDA, ane viSNucikA ( mUrchAnA roga) e regane paNa kAyadA kAraka che. For Private and Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna - adhyAya thothe. suMdi cUrNa, bhAgopakulyAdvayazRMgaveraM pathyAtribhAgAniMphalA caturthaH / bhakSecca nasyopari takrapAnaM niHkvAthya toyaM ca pibecca vAmlam // sauvIrakaM vA vinihanti zIghraM yakRdvibaMdhodarazUlakAsAn / viSUcikAjIrNakaphAmayaghnaM pANDAmayAtiM grahaNIM sagulmAm // zuNThayAdicUrNa tvaritaM nihanti // iti zuSTyAdicUrNam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir catU. pra0 2. 30 eka bhAga pIpara, e bhAga suM, traNa bhAga haraDe, cAra bhAga moTI mAlakAMkaNI, pAMca bhAga upaleTa, cha bhAga siMdhava sAthe meLavelA javAnI ajamo, e sarvamAM hiMga meLavIne tenuM sUkSma cUrNa karavuM ane temAMthI eka tAle cUrNa khAIne te upara chAsa pIvI, athavA khATA padArthanA vAtha karIne te vAtha pIve, athavA sauvIra nAme khATuM magha pIvu, me bhauSadha yatanA gojAno roga, 4, peTabhAMnuM zUNa, pAMsI, bhUrkha, vyartha, anA roga, pAMDuroga, zumbhasahita grahaNI roga, me sarva rogane maTADe che. A suMDhathAdi cUrNa tvarAthI e sarva rogane maTADe che. kSArAbhRta. 349 kSAraM muSkakakiMzukArjunadhavApAmArgarambhAtilA jIvantIkanakAhvayaM ca rajanI kUSmANDavallI tathA / vAsAsUraNameva tIvradahane prajvAlya bhasmIkRtaM toyena pratisevya nibhRtapayaHpAnaM vidheyaM yakRt // zUlAnA havibandhagulmakaphajAnU rogAn jayet kAmalAn vidradhyo hRdi zUlapANDugrahaNIzophArzasAM pInasAm / maMdAgnau jvarapIDane kRmigudabhraMze pramehe tathA zastaM vRddhiSu dAhazUlakasanodvAre vamau plIhi ca // " suSpaka athavA mekSikakSa jene ghaMTApAtalI' kaheche tenAM pAMdaDAM, ApparAnAM pAMDA, sAdhDa, dhAvaDo, sadhADo, Deja, tasa, izNuhoDI, 1 agnikaNA. pra0 2. 2 pASANAnudare bhavaMti bahudhA bhasmIbhavetkASTha For Private and Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 350 hArItasaMhitA. dhaMtUrA, haLadara, kAhALAnA velA, arasAnAM pAMdaDAM, sUraNa, e sarvane tIvra agnimAM bALIne bhasma karavAM. pachI te bhasmane pANImAM egALIne temAMthI nIranuM pANI leIne tene khALavuM ane chevaTe je kSAra rahe te lei levA. A kSArane pANImAM ogALIne pIvA tathA te upara sArI rIte dUdha pIvuM. e kSAra zULa, peTa caDhavAnA vyAdhi, baMdukoSTa, zubha, kanA vyAdhi, ane kamaLe! e rAgone maTADe che. vaLI te vidradhi rAgamAM, chAtInA sthULamAM, pAMDurogamAM, grahaNImAM, seAjAnA vyAdhimAM, azai rAgamAM, pInasa rAgamAM, jaTharAgni maMda thai gayA hoya te rAgamAM, tAvanI pIDAmAM, kRmi rogamAM, zubhraMza rAgamAM, pramehamAM, aMDa vRddhi rogamAM, dAha rogamAM, zULa rogamAM, khAMzInA rAgamAM, oDakAra ghaNA AvavAnA rAgamAM, ulaTImAM ane khareLanA rAgamAM hitakAraka che. yakRt sukSmAdikamAM pathya, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSate kSaye yakRtpUrva sopavAsaM ca pAcanam / na deyaM hi saMyuktaM cUrNa haMti tadAturam // rAgIne vAgyuM hAya athavA uraHkSata kSaya thayA hoya temAM athavA yakRtanA roga thayA hoya temAM prathama rAgIne upavAsa karAvyA pachI je pAcana cUrNa ApavAmAM Aveche te cUrNa hiMga sAthe na ApavuM; kemake je hiMga sAthe ApavAmAM Ave tA te cUrNa. rogIne haNe che. niSThAdi kvAtha. nimbanIpadhavavetasaM nizA kAzmarI ca tulasI ca hiMsikA / kvAtha eva hRdayAmayApahaH zUlamAzu yakRtazca nAzakRt // lIMbaDo, kadaMba vRkSa, dhAvaDA, netara, haLadara, kAzmarI, tulasI, rIMgaNI, e auSadhone vAtha hRdayanA rogane nAza karanArA che; tema te ane yakRtnA rAgate paNa jaladI maTADanAra che. zULa saurASTrikAdi kvAtha. saurASTrakAsIsamahauSadhAni durAlabhAjAjipravAlakaM ca / dAva yavAnI kakubhaM samaGgA kvAthaH sasarpiryakRdAzu hanti // sAraDI mATI, hIrAkasI, suMTha, dhamAsA, jAInAM pAMdaDAM, dArahaLa For Private and Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ~~~~~~~~~~~~~~ tRtIyasthAna-adhyAya ce. 351 ~~ ~ ~ dara, javAna ajame, sAdaDa, majITha, e auSadhanA kvAthamAM thI nAkhIne pIvAthI te yakRtanA rogane takALa maTADe che. aSTIlA nAmanI gAMThanuM nidAna, zramAtureNa pAnIyaM pItvA dhAvati vegataH / dhAvito vA pibettoyaM bhuktaM vAtividAhi ca // tathA cAmAMbupAnAdvA durjaraH palalena vA / sASThIlAnAma vikhyAto gulmobukAzritopivA // koI manuSya mAtura heIne tarata pANI pIe athavA pANI pIne tarata vegathI De, athavA doDI AvIne tarataja pANI pIo, athavA atizaya dAha kare evuM kAMI khAya, athavA kAcuM pANI pIo, athavA na pace evuM mAMsa khAya, te tethI aSTIlA nAme gAMTha utpanna thAya che te kaI vakhata pANIthIja utpanna thAya che. aSTIlAnA lakSaNa, tena hRllAsazUlaM vA rodhAdhmAnaM ca vepathuH / sallate caMkramaNAJca bhuktaM cAnnaM na jIryati // tRSNAtIsAravamanaM gAtrANAM dAghameva ca / etailiMgaiH samAyuktaM jAnIyAdgulmapIDitam // tasmAttasya pratIkAraM vakSyAmi zRNu putraka / aSTIlA nAme gulmane lIdhe rogIne chAtImAM gabharATa thAya che, zULa Ave che, chAtImAM aTakAva thaI Ave che, peTa caDhe che, zarIra kapa che, cAlatI vakhate gAMTha hAle che, khAdheluM anna pacatuM nathI, tarasa lAge che, atIsAra thAya che, ulaTI thAya che, zarIre dAha thAya che, evAM cinhavaDe yukta regIne aTIlA nAme gulmathI pIDita che ema jANavuM. mATe he putra! e roganA upAya huM tane kahuM te sAMbhaLa. pathyAdi pAcana kavAtha, pathyAsamaMgAkalasIsarAnA mahauSadhaM cAtiviSAsurAham / jalena niHkvAthya tatazca pAnaM gulmAmayAnAM pratipAcanaM ca // For Private and Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 352 hArItasaMhitA. haraDe, bhalaha, usasI (pRSTIparNI), zasanA, muMha, yatividhya, devadAra, e auSadhAnA pANImAM kvAtha karIne pachI te pIvAthI zukSma rAgAnuM pAcana thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir surAdi kSAra kRtvA tu garbhavivaraM pRthusUraNasya sasnukpayolazunahiMgukaTutrikAgniH / siMdhUdbhavAdilavaNaiH paripUrya dagdhaM khAdan dahatyupacitAnapi sarvagulmAn // eka mATI sUraNanI gAMTha lAvIne tene vacamAM kArIne khADA karavA. te bhADAmA thoranuM dUdha, dasarA, hIMga, muMha, pIyara, bharI, mitro, siMghava, saMthaNa, parAgaDuM bhIhu~, athasavaNu, bhIusavaNu me saNAM bharIne te upara DagaLI mArIne pachI te sUraNanI gAMThane agnimAM bALavI. baLI jAya tyAre tenuM cUrNa karIne temAMthI eka tAlA pramANamAM vidhipUrvaka khAvAthI vRddhi pAmelA sadhaLA zukSmAne te baLIne bhasma kare che. kSArAdha cUrNa kSAraH palAzArjunasUraNasya tathaiva sarjIyavakSAramizram / sauvarcalaM siMdhubhavodbhavaM ca sAmudrajaM cApi vimizrayecca // toyaM parisrAvya vidhAnatopi yuktaM tathemAni mahauSadhAni / pathyAgnizuMThIrajanI surAhvAH kuSThaM vizAlA ca yavAnikA ca // tathAjamodAsahajIrake dve / SagraMthikAhiMguyutaM ca cUrNam / kSAroda kenAtha vimizrayakhAdan nihanti sarvANyapi kopajAni // gulmAni sarvANi viSUcikAnAM maMdAgnizUlAmaya kAmalAnAm / bhagaMdarAnAhavibaMdhakAza vinAzanaM sarvarujAM karoti // iti kSArIyaM cUrNam. khAkhara, sAdaDa ane sUraNa, e traNenI bhasma karIne tenuM pANI karIne te pANI nItaratuM nItaratuM gALI levuM ane pachI vidhipUrvaka tene For Private and Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya the. 3pa3 jamIna teja prema karI pANI bALa , kaDAyAmAM nAkhI nIce agni karI pANa bALI mUkIne je kSAra rahe te grahaNa karaze. te ja pramANe sAjIkhAra, javakhAra, saMcaLa, siMdhava, jamIna upara je khAranI sapheda DhagalIo vaLe che te ubhidakhAra, samudranuM mIThuM, e sarva khAra temAM ekaThA karavA. ane pachI tenuM vidhipUrvaka pANI karavuM. te pachI temAM A nIce lakhelAM auSadho meLavavAM- haraDe, ci, suMTha, haLadara, devadAra, upaleTa, IdrivAriNI, javAnI ajame, ajameda, jIruM, zAhajIruM, AMbAhaLadara, hIMga, e auSadhonuM cUrNa karavuM. ane temAM upara kaheluM kSAradaka meLavIne te cUrNa khAvuM. ethI karIne peTanA saghaLA rega nAza pAme che. saghaLA gulma maTe che. vaLI visUcikA (mUcha), maMdAgni, zULa, kamaLe, bhagaMdara, peTa caDavAne vyAdhi, bahukoNa, arza, e raMgenI saghaLI pIDAono paNa e cUrNa nAza kare che. ajIrNa roganuM nidAna ane upAya ajIrNanA hetu athAjIrNa pravakSyAmi taccAjIrNa caturvidham / jAyate yena he putra tacchRNuSvaM samAsataH // nizAjAgaravyAyAmAt zItapAnAzanAdibhiH / bhuktvordhvazramavyAyAmAt gaulyapicchilasevatAt / / etaistu jAyate jIrNa vijJeyaM taccaturvidham / have ajIrNanuM nirUpaNa karuM chuM; he putra! te ajIrNa jethI cAra prakAranuM thAya che te huM tane saMkSepamAM kahuM chuM te tuM sAbhaLa. rAtre jAga vAthI, atizaya kasarata karavAthI, ThaMDuM pANI pIvAthI ane huM khAvA vagerethI, khAdhA pachI tarataja zrama ke kasarata karavAthI, gaLanuM banAveluM madha ke cIkaNA phidAvALA padArtha khAvAthI, evAM evAM kAraNothI ajIrNa utpanna thAya che. ajIrNanA prakAra, AmaM vipakaM viSTabdhaM rasazeSaM caturthakam // ajIrNa paMcama kecinirdoSa dinapAki ca / For Private and Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 hArItasaMhitA. SaSThaM ca saMbhavezcAnyadajIrNa prAptavAsaram // saptamaM viSamaM vApi doSabhUtaM tathASTakam / e ajIrNa cAra prakAranuM jANavuM. te cAra prakAranA ajIrNanAM nAma-Ama, vipakva, viSTabdha ane rasazeSa, evuM cAra prakAranuM acharNa che. dararoja je anna khAvAmAM Ave che te amuka samaya pachI pacI jAya che, paNa pacI jatAM sudhI pacyA vinAnuM ajIrNa kahevAya che mATe tene keTalAka vai dinapAkI" evA nAmanuM pAMcamuM ajIrNa kahe che. e ajIrNa nidaoNpa eTale vAtAdi deSanA kepa vagaranuM che. prAptavAsara nAmanuM chaThuM ajIrNa paNa saMbhavI zake che. viSamAjIrNa nAmanuM sAtamuM ajIrNa che; ane deSabhUta eTale dezanA kopavAthI thayeluM AThamuM ajIrNa che. ajIrNanI saMprApti, hatvA sapi koSThAnimajIrNAH saMbhavaMti hi // atyazanAdaMbupAnAttathA viSamabhojanAt / atitailAt ghRtannAJca so'gniH saMchAdyate bhRzam // tena saMjAyate jIrNa kSaNAdagnivinazyati / idAnIM saMpravakSyAmi tvajIrNAnAM pRthak pRthak // lakSaNaM ca samAsena copacArAJchRNuSva me // saghaLAM ajIrNa koThAmAMnA agnine nAza karIne utpanna thAya che. atizaya khAvAthI, atizaya pANI pIvAthI, viSama bhojana karavAthI, atizaya tela khAvAthI, ane atizaya dhIvALuM anna khAdhAthI, jaTharamane agni chekaja DhaMkAI jAya che. tethI ajIrNa utpanna thAya che ane ajIrNa utpanna thayuM ke bIjI kSaNe jaTharAgni nAza pAme che. have huM e saghaLA ajINanAM judAM judAM lakSaNa ane tenA upacAra saMkSepamAM kahuM chuM te sAMbhaLa. AmANanuM lakSaNa Ame kledaH zophagaMDAkSikUTe sadyazcAMgodveSTanaM mohatRSNA / For Private and Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya the. 3papa AmAjIrNamAM zarIramAM bhInAza ane gAla tathA AMkhanI bhamare upara thara Ave che, hAthapagamAM geTalA caDe che, bebhAnapaNuM thAya che ane tarasa lAge che. vidagdhAjIrNanuM lakSaNa zUlAdhmAnaM vepathuH kaMThazoSo mUrchAnidrodgIrNasvedaprayuktaH // gAtrANAM vai pIDanaM vivibaMdho liMgAnyevaM viddhyajINe vidagdhe / vidagdhAjIrNaneja pAchaLa pAchaNe kahyuM che. e ajIrNamAM rogI bebhAna thAya che, UMghe che, zarIramAMthI parazevo nikaLe che, aMga pIDAya che ane jhADo kabajA thAya che. vidagdhAjIrNanAM evAM cinha che ema jANavuM. viSTabdhAjIrNanuM lakSaNa, mUrkhAjUMbhA gauravaM viddhibaMdhaH zUlasvedo netragaMbhIratA ca / A ajIrNamAM regI bebhAna thAya che, bagAsAM Ave che, zarIra bhAre thAya che, jhADe kabaja thAya che, zULa utpanna thAya che, parasevo vaLe che, ane AMkho UMDI jatI rahe che. rasazeSAjIrNanuM lakSaNa taMdrAdveSo bhojane vA bhramazca zIrSe pIDA jAyate vai rsaaNshaiH|| rasazeSa ajIrNamAM regIne ghena thAya che, anna upara dveSa thAya che, phera Ave che, ane mAthAmAM pIDA thAya che. dinapAkI ajIrNanuM lakSaNa, bahubhuktena cAnnena jaTharAdhmAnameva ca / nirdoSa dinapAkyaM ca bhuktAjIrNa nigadyate / anna ghaNuM khAvAthI jaThara phUle che, paNa koI doSano prakopa thatuM nathI; e rIte khAdheluM anna eka divasamAM pacI jAya che. ene kaI bhuktAjIrNa kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3pa6 hArItasaMhitA. prAptavAsara ajINanuM lakSaNa prAptavAsarakaM cAnyattRSNAnidrAMgabhaMgakam / gaMbhIranetro hallAsaH kaMThe dAhazca jAyate // je ajIrNamAM rogIne tarasa bahu lAge che, UMgha ghaNuM Ave che, zarIra bhAgelA jevuM thaI jAya che, Akho UDI jatI rahe che, chAtImAM akaLAmaNa thAya che, ane gaLAmAM baLavA baLe che, tene prAptavAsaraka nAme ajIrNa kahe che. viSamAjIrNanuM lakSaNa bhuktopari vibhuktene vakSyamANAzanAdibhiH / jAyate tena tRSNA ca klamo mUrjA ca vepthuH|| vijJeyaM viSamAjINaM saptamaM ca bhissgvr| tena kramo vibaMdhArtirjAyate ca zirovyathA // eka vAra kareluM bhojana pAcana thayuM nathI tema chatAM je pharIne khAya che athavA je virUddha bhojana have pachI kahevAze te khAvA vagere kAraNathI tarasa,amitapaNuM (thAka), bebhAnapaNuM, kaMpArI, evAM cinha thAya che tene viSamAjIrNa nAme sAtamuM ajIrNa jANavuM. e viSamAjIrNavaDe thAka, baMdhakoza, ane mAthuM dukhavuM, vagere pIDA thAya che. daSAjIrNanuM lakSaNa vaNajvarAdibhiH kSINe zoSaroSAzanAdibhiH / tena bhramo vivarNatvaM jAyate maMdavedanA // traNa thavAthI ke tAva AvavAthI jenuM zarIra kSINa thaI gayuM hoya tene zeSa chatAM ke krodha chatAM khAvAthI brama, mukhanI kAMtinuM badalAI javuM, ane dhImI dhImI vedanA evAM cinha thAya che, tene deSAjIrNa kahe che. ajIrNanI cikitsA iti prokto nidAnArtha ato vakSyAmi bheSajam / tena saMjAyate saukhyaM tacchRNuSva mahAmate / dRSTavA cAmaM tathA jIrNa vamanaM cAzu kArayet / svayaM vA vamane jAte tadA koSThavizodhanam // For Private and Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ceAtho. 3pa7 he mArI buddhivALA putra! e pramANe meM tane ajIrNanuM nidAna kahyuM; have huM tane auSadha kahuM chuM. e auSadhevaDe vyAdhi maTIne sukha utpanna thAya che mATe te sAMbhaLa. je kaI mANasane AmAjIrNa thayuM che ema mAlama paDe te tene tarata vamana karAvavuM. athavA tenI meLe ja tene vamana thAya te pachI tenA koThAnuM zodhana karavuM eTale tene svaccha karavAnA vamana virecanAdi upAya javA. kaThAnuM zedhana karavAnA upAya, pItvA sukhoSNaM lavaNaM pragADhaM nIraM vidheyaM ca muhurmuhuzca / eraMDajaM vA kamalodbhavaM vA AkaMThanAlaM vinivezya vamyet // na dhArayedduSTarasasya zeSaM yaavdbhvetkosstthvishuddhidhiirH| yAvadbhavedduSTarasasya zeSamupadravAn bhUri karoti bhuuyH|| pANImAM khUba mIThuM nAkhIne tene thoDuMka garama karIne te kaze. rIyuM hoya te vakhate te khUba pIvuM tathA pachI dIvelAne lIlo doDe athavA kamaLano dAMDe gaLAmAM nAkhIne vAraMvAra halAve ane ulaTI karavI. evI rIte ulaTI karavAthI bagaDele rasa nIlI jAya che mATe jyAMsudhI koThAnI zuddhi thAya tyAMsudhI dhIraja rAkhIne (dhIra puruSe) vamana karavuM ane duSTa rasane kAMI bhAga koThAmAM zeSa rahevA de nahi. kemake je e duSTa rasane zeSa bhAga kekAmAM rahe te pharIne paNa te ghaNA prakAranA upadrava utpanna kare che. rasazeSa keThAmAM rahevAthI hAni. varaM viSanipItaM ca varaM kAlena daSTakam / tanmahaduHkhadaM proktaM rasazeSaM ca dhArayet // zamanaM laMghanaM vApi suvirekaM vijAnatA / kuryAtpazcAtpratIkAraM yenAgniH saMpradIpyate // je kadAcita jhera pIvAmAM AvyuM che, te te paNa ThIka che, ane kadAcita kALe dRSTi karI hoya te te paNa ThIka che, paNa pacyA vinAnA anna rasa kAMI bhAga peTamAM bAkI rahI gaye te te moTuM duHkha ApanAra che. arthAta jhera ane kALa karatAM paNa rasazeSa ghaNe bhayaM For Private and Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 358 hArItasaMhitA. kara che. mATe doSanuM zamana ke laMdhana (upavAsa) ke virecananA prakAra jANanArA purUSe te te upAya karyA pachI jethI jaTharAgni pradipta thAya evA upAya karavA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAnyAdi pAcana, dhAnyanAgarakalkaM vA pAnAtpAcayate dhruvam / godhUmavidalodbhUtaM viSTabhaM ca viSUcikAm // ghauM athavA phaMDoLathI utpanna thayelA vidhAjIrNamAM tathA visacikA nAme bhayaMkara ajIrNamAM aNuzanuM pAcana karavAne dhANA ane suMThanA kakane pANI sAthe pIvuM; kemake te jarUra pAcana kare evuM auSadha che. ( A upAya AmAjIrNamAM phAyado Ape che.) suMDhi pAcana. vizvoSadhaM ca rucakaM ca saThI yavAnI kuSThaM vacanizi sutaptajalena peyam / pAnaM hitaM sakalamAmaviSUcikAyAM duSTAnna zeSamapi pAcayate drutaM ca // suMTha, saMcala, SaDakacurA, javAnI ajamA, upaleTa, vaja, e auSa dhonuM cUrNa karIne rAtre garama pANI sAthe pIvuM. e auSadha sadhaLA prakAranA AmasaMbaMdhI rogomAM ane visUciyAmAM hitakAraka che, tathA agaDelA annarasanA zeSa bhAgane paNa te jaladI pacAve che. saMcAdi kvAtha. vizvauSadhAmRtalatA suradAru citraM dhAnyAjamodarucakaM ca jalena pakkam / kAthaM sukhoSNamiti pAnamajIrNahetoH saMpAcanaM tvanalavRddhikaraM paraM ca // suMTha, gaLeA, devadAra, citrA, dhANA, ajameAda, saMcaLa, e auSa dhAnA pANImAM kvAtha karIne te vAtha thoDo thoDo garama hoya tyAre 1 sukhada pra0 2 jI. For Private and Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya the. 3pa9 pIve. e kavAtha ajIrNane maTADe che ane rasazeSanuM pAcana kare che. vaLI te jaTharAgninI atyaMta vRddhi karanAre che. haratAdi cUrNa harItakI pippalidIpyakaM saThI sanAgaraM tuMburu higu saiMdhavam / sauvarcalenApi yutaM tu cUrNakaM tvajIrNakaM hanti sadaiva sevitam // haraDe, pIpara, ajameda, SaDakyure, suMTha, dhANA, hIMga, siMdhava, saMcaLa, e sarva auSadhenuM cUrNa sadeva sevavAmAM Ave che te ajIrNane bhaTADe che. visUcikA (mUcha) ne upAya. yavakolakulatthAmlaM hiMgu sauvarcalairyutam // pItaM vicikA hanti zUlaM cApi sudAruNam // java, bera ane kaLathInI khaTAI sAthe hIMga tathA saMcaLanuM cUrNa pIvAmAM Ave te vicikA tathA mahA pIDAkArI zULa maTe che. dhavAdi kavAtha, dhavArjunakadambAnoM zirISabadarIsaha / niHkvAthya pAnamAmaghnaM viSUcyAH zUlavAraNam // dhAvaDe, sAdaDa, kadaMba, sarasa vRkSa, baraDI, e vRkSanI aMtarachalane kavAtha karIne pIdhAthI te Amano nAza kare che ane vicinuM zaLa maTADe che. kSArapAna-AmAdika upara kadalIkSArabhAdAya zaGkakSAramathApi vaa| pranAvya jalapAnaM tu hiGgu sauvarcalAnvitam // AmaM harati visRSTaM zUlaM cAzu niyacchati / vicikAnAM zamanamajIrNa jarayatyapi // keLane tathA zaMkhane kSAra laIne tenuM pANI karI temAM hIMga tathA For Private and Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 hArItasaMhitA. zULa saMcaLa nAkhavA ane pIvA. e pIvAthI Ama nAza thAyache, maTe che, vici zame che ane ajIrNanuM pAcana thAyache. mAtuluMgADhi pAna. mAtuluGgarasaM grAhyaM dviguNaM tatra kAJjikam / hiGgusauvarcalayutaM pAnaM hanti viSUcikAm // bIjorAnA rasa leIne temAM khamaNI kAMjI nAkhavI tathA temAM hIMga ane saMcaLa nAkhIne pIvAthI viSucikA nAza pAmeche. dAhAvALA ajIrNonA upAya, kSIraM toyaM ca pAnAya dAhasyopari pAyayet / zUlAdhmAnaM nihantyAzu kurute cAgnidIpanam || jo ajIrNanA rogIne DAma devAmAM AvyA hoya teA te DAma upara tene dUdha ane pANI pAvuM. tethI tenuM zULa ane peTacaDhavuM maTe che tathA jArAgni pradipta thAyache. ajIrNanA sAmAnya upacAra. AmeSu vamanaM kuryAdvipakke caiva laGghanam / viSTabdhe svedanaM nidrA rasazeSe virecanam // AmAchaNuMmAM rogIe ulaTI karavI; vidagdhAjIrNamAM upavAsa karavuM; viSTadhAjIrNamAM raoNka nAkhIne parasevA kADhavA; rasazeSa ajIrNamAM rogIne UMdhavA devA tathA virecana ApavuM. divase sUvuM kone hitakara che? unmatte cAtisAre ca vamau krIDAtureSu ca / ajIrNe tu viSUcyAM ca divAsvapnaM hitaM bhavet // gAMDA ke dArU vagerenA kekuthI unmatta thayelAne, atisAranA rogavALAne, ulaTIvALAne, krodhI thayelAne, arjIvALAne ane viSucikA ( mUrchA) nA rogavALAne, divase sUvuM hitakAraka che. divase sUvuM kAne hitakAraka nathI ? na hitaM zleSmaNazcaiva hRdroge tu ziroruji / hallAse ca pratizyAye divAspanaM ca varjayet // For Private and Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ceAthe. 361 kaphanA rogavALAne, hRdayanA rogavALAne, mAthAnA rogavALAne chAtImAM gabharATa thato hAya tene ane saLekhamavALAne, divase sUvuM hitakara nathI mATe temaNe divase sUvuM nahi. visUcikA upara aMjana tti. phalatrayaM vyoSakaraJjabIjaM rasaM tathA dADimamAtuluGgayAH / nizAyutaM peSya kRtA ca vartistadaJjane hanti viSUcikAM ca // haraDe, baheDAM, AmaLAM, suMTha, pIpara, marI, karaMjanAM bIja, dA DisanA ane bIjorAno rasa, haLadara, e sadhaLAMne vATIne tenI vATa banAvI te AMkhamAM AMjavAthI visUcikA maTe che. rAsnAdi mardana. rAsnA vizAlA ca surAhnakuSThaM zizrU vacAnAgarakaM zatAhvam / amlena piSTA vapuSaM vimardya khallIM viSUcISu nivArayanti // rAsanA, IMdravAraNI, devadAra, upaleTa, saragavo, vaja, suMTha, suvA, e sarvane khATI kAMjImAM vATIne te zarIre cALavAthI hAtha page khAlI caDhI jatI hAya ke gAdalA caDhatA hoya te tathA vici roga maTe che. visUcimAM sveda vidhi, svedo vidheyo ghaTabASpadhAnyairdhUmairghaTIbhirvasanaistathoSNaiH / tayoSNapANipratiseka evaM jayedviSUcIM jaTharAmayAMzca // ghaDAmAM pANI bharI tenI varALathI, dhAnyAdi bArIne te peTa vagere ThekANe bAMdhavAthI, devatAmAM suvA vagere nAkhI tene dhUmADA devAthI, dhaDAmAM pANI bharIne tevaDe, kapaDAM garama karIne tevaDe, athavA hAtha garama karIne tevaDe, rAgIne zeka karavAthI visUci ane jaTharanA vyAdhi maTe che. gaMdhakAdi guTikA. gandhakaM saindhavaM vyoSaM nimbUrasa vimarditam / Aturo bhakSayecchIghraM viSUcInAM nivAraNam // ityajIrNacikitsA | gaMdhaka, siMdhava, suMTha, pIpara, marI, e sarvane lIMbunA rasamAM vATIne tenI goLI karIne rogIe tarataja khAvI; kema ke te visUcinA rogane maTADanArUM auSadha che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne gulmacikitsA nAma caturtho'dhyAyaH / 31 For Private and Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 362 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. paJcamo'dhyAyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Atreya uvAca kRmi roganI cikitsA, kRminA prakAra krimayo dvividhAH proktA bAhyAbhyantarasambhavAH / bAhyA yukA'prasiddhAH syuH kaMkAdyAbhyaMtarAn viduH|| Atreya kaheche.--kRti e prakAranA che eka Adya kRmi eTale bAhAranA kRmi ane bIjA zarIranI aMdara upajanArA kRmi, jemane AtyaMtara kRmi kaheche. bAhAranA kRmi je jU vagere che te prasiddha che; ane kaMku vagere aMdaranA kRmi jANavA. e prakAranA kRminA bheda saptavidhA bhavedvAhyAH SaDvidhA'ntaH samudbhavAH / tayorvakSyAmi sambhUrti bAhyAbhyantarayornRNAm // bahAranA kRmi sAta prakAranA che. ane aMdaranA kRmi cha prakAranA che. e bAhAranA tathA aMdaranA kRmi je purUSanA zarIramAM upaje che temanI utpatti keve prakAre thAyache te huM kahuM chuM. lIkha ane jAnI utpatti, raukSyAdatimalAt svedAccintayA zocanAdapi / kaphadhAtusamudbhUtA lIkSA yUkA bhavanti hi // yUkA kRSNA parA zvetA tRtIyA carmaNi sthitA / sUkSmAticipiTA rUkSA carmAbhA carmayUkikA // caturthA bindukI nAma vartulA mUtrasambhavA / matkuNA syAt paJcamikA bAhyopadravakAriNI // yUkA mastaka saMsthAne zvetA vastranivAsinI / carmayukA netraca sUkSme romaNi SaSTikA // tanuplavaMgikAyUkA saptamI ca bhavennRNAm // For Private and Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pAMcame. zarIra ke zarIranA vALa rUkSa rAkhavAthI, ati melA rAkhavAthI, parasevAthI, ciMtA karavAthI ane atizekathI, kapha nAmanA dhAtumAMthI lIkha ane jUnAmanAM jIvaDAM utpanna thAya che. jU no raMga kALo hoya che. paNa bIjI eka prakAranI jU thAya che te dhoLI hoya che ane te cAmaDI sAthe vaLagI rahe che. e trIjA prakArane kRmi jANe cothI eka cAmajU karIne thAya che te ghaNI sUkSma ane capaTI hoya che. te jU rUkSa hoya che ane tene raMga cAmaDIne jevo hoya che. ethI jU biMdukA nAme thAya che te mUtramAMthI utpanna thAya che ane tene AkAra goLa hoya che. mAkaNa e paNa jUno ja eka prakAra che mATe tene pAMcamA prakAranI jU gaNI che tathA te zarIrathI alaga rahIne upadrava kare che. kALI jU mAthAmAM (mAthAnA vALamAM) rahe che. dhoLI jU vastramAM rahe che. cAmadhU netranI pAMpaNamAM vaLagI rahe che. eka prakAranI chaThThI jU thAya che te zarIranA sUkSma rUvATAMmAM vaLagI rahe che. tathA tanuplavaMga nAmanI sAtamI jU paNa manuSyane upadrava karanArI thAya che. kRmi utpanna thavAne hetu, rukSAnagodhUmayavAnnapiSTairguDena vA kSIraviparyayeNa / divAzayAnena sapicchalena pApodakAsevanayAzaratsu // dharmeNa tApodakasevanena saMjAyate tena malAzayeSu / krimitra koSTavikArakAri // rUkSa anna khAvAthI, ghaUMnA ke javanA loTanA padArtho khAvaMDa, goLa khAvAthI, dUdhanA vikAra khAvAthI, divase UMdhavAthI, cIkaNA (pi. cchila) padArtho khAvAthI, bagaDelAM pANI vAparavAthI, parasevAthI ke tApathI, tapelAM pANI pIvAthI, evAM evAM kAraNothI bhalAzayamAM kRmino samudAya utpanna thAya che tathA te koThAmAM vikAra utpanna kare che. cha prakAranA aMdaranA kRminAM nAma, SavidhAste samuddiSTAsteSAM vakSyAmi lakSaNam / kaphakoSTA malAdhAra koSThe sarpanti sarpavat // For Private and Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 364 hArItasaMhitA. pRthumuNDA bhavantyeke kecit kikasannibhAH / dhAnyAkuranibhAH kecit kecit sUkSmAstathANavaH // sUcImukhAH parijJeyAzcAntrANi sIdayanti te / vakSyAmi lakSaNaM teSAM cikitsAzca zRNuSva me // koThAmAM thanArA kRmi cha prakAranA che. temanAM lakSaNa huM tane kahuMchuM. keTalAka kASTa nAmanA kRmi thAyache te kAhAnA maLane dhAraNa karanArA bhAgamAM sApanI peThe kareche. keTalAka pRthumaMDa nAme kRmi thAyache. keTalAka aLasI jevA thAyache. keTalAka dhAnyanA aMkura jevA thAyache ane keTalAka aNu jevA sUkSma thAyache. vaLI je kRmi AMtaraDAMne DhIlAM karI nAkheche temane sUcImukha jANavA. have temanAM lakSaNA ane cikitsA kahuM chuM te sAMbhaLa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRmiroganuM lakSaNa, jvaro hRdrogazUlaM vA vamihRtkledanaM bhramaH / rucibandho vivarNatvamatIsAraH saphenilaH // garjanaM jaThare caiva mandAgnitvaM ca jAyate / pipAsA pItatA netre kiJcakaiH pIDitasya ca // iti gaMDUpadalakSaNam / tAva, chAtImAM pIDA, zULa, ulaTI, chAtImAM DacUro bharAI AvavA, phera AvavA, arUci utpanna thavI, zarIranA varSA karI javA, pIvALA atIsAra thave; peTamAM dhaDaDATa thavA, jaDarAgni maMda thavA, tarasa lAgavI, netra pILAM thavAM, evAM lakSaNa kiMcuka athavA aLaziyA jevA kRmithI pIDAyalA manuSyanAM thAyache. sUcimukha kRminuM lakSaNa, sUcIvat tudyate'ntrANi raktaM caivAtisAryate / yakRdvA bhakSayantyanye raktaM vA vamate bhRzam // hat mukhe'rucirjADyaM mandAgnitvaM ca vepathuH / tRSNA maMdajvaro jJeyaH sUcImukhakimIrujAm || iti sUcImukhalakSaNam / For Private and Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pAMcamo. 365 sUcimukha nAme kRminA upadravALAnAM AMtaraDAMmAM jANe soye bhoMkAtI hoya tevI vedanA thAya che. jhADAmAM lohI paDe che. athavA keTalAMka kRmio yakRtane khAvA mAMDe che. athavA atizaya lehInI ulaTI thAya che. meDhAmAM meLa Ave che. arUci upaje che, jaDatA prApta thAya che, agni maMda thAya che, zarIra kaMpe che, taSA utpanna thAya che ane jhINe tAva Ave che, e lakSaNe sUcimukha nAme kRminI pIDAnAM che. dhAnyAMkara kRminuM lakSaNa, ye ca dhAnyAGkurAsteSAM vakSyAmyatha ca lakSaNam / malAzayasthAH kimayo malaM jagdhanti te bhRzam // taistu saMpIDite dehe kRzatvaM viDvibhedanam / viSTaMbhaM romaharSe ca vyavAye vaimanasyatA // gude kaMDUH zramo glaaninetre kledaH pruusstaa| gAne rujatvaM hRtklado laghavaH kRmayo viduH|| have je kRmi dhAnyanA aMkura jevA jhINA thAya che temanuM lakSaNa kahuM chuM. e kRmio maLAzayamAM rahe che ane te atyaMta maLane khAya che. e kRmiothI jyAre deha pIDita thaye heya tyAre zarIra kRza thAya che ane jhADo narama thAya che. vaLI jhADAne aTakAva thAya che eTale khulAsAthI jhADo thato nathI, rUvAM ubhAM thAya che, maithunAdi upara prIti thatI nathI, gudAmAM caLa Ave che. zarIra zramita thayuM hoya ema lAge che, regI dIna sara thAya che, AMkhamAM pANI bharAya che, zarIra khasaTa thAya che, agamAM pIDA thAya che ane chAtImAM gabharATa thAya che. e jhINuM kRmienAM lakSaNa che. hArate karelI zaMkA, hArItaH saMzayApannaH pAdau saMgRhya pRcchati / kathaM dehe manuSyasya malamUtrarasAzaye // saMbhavanti kathaM cAdau vardhayanti kathaM punaH / kathaM ca jIrNe'nnarase nAnAhAravibhakSaNe // For Private and Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. jAyante kena kimayaH sUkSmA vA gudgaaminH| nAnAmAM sumasyAnna rahate vA dutArAnA / kathaM te krimayazcAnte na dahyante'ntarAgninA / evaM pRSTo mahAcAryaH provAca munipuGgavaH // kRminuM lakSaNa sAMbhaLIne saMzayamAM paDelA hArIta tenA be caraNanuM grahaNa karIne arthAta page lAgIne pUche che ke manuSyane deha je maLa, mUtra tathA annarasa vagerenuM sthAna che temAM pahela vahelA kRmi zI rIte utpanna thAya che? utpanna thayA pachI te zI rIte vRddhi pAme che? vaLI jyAM annano rasa tathA aneka prakArane AhAra khAdho hoya te pacI jAya che evI jagAe e kRmio zA thakI (zAmAMthI) utpanna thAya che? ane gudAmAM janArA sUkSma kRmio zAmAMthI utpanna thAya che ? vaLI jaTharAgni e che ke te bhAtabhAtanuM sAruM ke mAThuM anna pacAvI de che, ema chatAM te jaTharamAM rahelA kRmione jaTharAgni kema pacAvI dete nathI ? hArItane evo saMzaya sAMbhaLIne muniomAM zreSTha evA meTA AcArya Atreya muni belA. sAyanuM samAdhAna zRNu putra! mahAbAho kimisambhavakAraNam / viruddhAnarasaiH putra! raktaM caivAsya kupyati // kaphAt kaThinatAM yAti zukreNAkAritAM vrajet / paJcabhUtAtmake vAyau te tu jAtAH scetnaaH| koSThAgninA na dahyante na jIryante rasAnnavat // viSe jAto yathA kITo na viSeNa mRti vrajet / tathA hutAzasaMbhUtaM tadbhutAze na jIryate // bheSajaM saMpravakSyAmi yena te'pi mriyanti vai| patanti vA zamaM yAnti bheSajAni zRNuSva me|| Atreya kahe che. -he mahAbAho! he putra! kRmi utpanna thavAnuM kAraNa huM tane kahuM te sAMbhaLa. he putra! paraspara virUddha guNavALAM anna ane For Private and Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pAMcame. 367 rasa khAvAthI manuSyonuM lohI bagaDe che. e bagaDeluM lohI kaphavaDe ka Na thAya che ane vIryanA yogathI tene AkAra baMdhAya che. pachI paMcabhUtAtmaka vAyunA vegathI te sacetana thAya che. evI rIte sacetana thaelA kRmio rasa tathA annanI peThe pacI jatA nathI ke koThAmAMnA agnithI te baLatA paNa nathI. jema jheramAM utpanna thaele jIvaDo jherathI marate nathI, te ja pramANe agnimAMthI utpanna thayelA kRmi te agnivaDe pacI jatA nathI. ema chatAM evA te kRmio paNa jethI marI jAya evuM auSadha tane kahuM chuM. athavA te kRmi guda mArga nIce paDe athavA zamI jAya evAM auSadha tuM mArI pAsethI sAMbhaLa. kRmi pADavAnuM auSadha, vacAjamodA krimijit palAzabIjaM saThI rAmaThakaM nivRcca / uSNodake tat paripiSya peyaM pAtAya zIghraM zatadhAkRmINAm // vaja, ajameda, vAvaDIMga, palAzabIja, paDakacu, hIMga, narottara, e sarvanuM cUrNa karIne tene garama pANI sAthe pIvuM tethI seMkaDo prakAre takALa kRmio nIce paDe che. kRmione nAza karavAne upAya, saThI yavAnI picumandapa viDaGgakRSNAtiviSA rasonam / saMpiSya mUtreNa trivRtprayuktaM vinAzanaM sarvakrimIrujAnAm // paDaka, javAna ajamo, lImaDAnAM pAnAM, vAvaDIMga, pIpara, ativikhanI kaLI, lasaNa, e saghaLAMne gAyanA mUtra sAthe vATIne temAM nasotaranuM cUrNa meLavavuM ane pachI pIvuM, e pIvAthI sarva prakAranA kRmionI pIDAno nAza thAya che. bIjo upAya. maricaM pippalimUlaM viDaGgazigru yvaanikaatrivRtH| gomUtreNa tu peNyaM pAnaM zIghra krimIn hanti // 1 trivikSA. p1 For Private and Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 368 hArItasaMhitA. marI, pIparImULa, vAvaDIMga, saragana, javAna ajamA, nasAttara, e sarvane gAyanA mUtramAM vATIne te pIvAthI utAvaLe sadhaLA kRmino nAza thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trIjo upAya, mustA vizAlA triphalAkhukarNI zigruH surAhvaM salilena kalkya / pAnaM sakRSNAkrimizatrucUrNairvinAzanaM sarvakrimIrujAM ca // meAtha, IMdravAraNI, triphaLA ( haraDe, kheheDAM, AMmaLAM,) uMdaranI, saragavA, devadAra, e sarvenuM pANI sAthe vATIne phaka karavuM. pachI temAM pIpara ane vAvaDIMganuM cUrNa nAkhIne pIvuM tethI sadhaLA prakAranI kRminI pIDA dUra thAyache. cAtheA upAya. surasA suradAru mAgadhI biDakampilluviDaGgadantinI / trivRtAtriphalA rasonakaM kRmihRdvai salilena sevitam // tuLasI, devadAra, pIpara, biDakhAra, kapIlo, vAvaDIMga, daMtImULa, naseAtara, triphaLA, ene lasaNu, e auSadhonuM kalka karIne pANI sAthe pIvAmAM Ave te te kRmine dUra kareche. pAMcamA upAya. mAtuluGgasya mUlAni rasonaH krimijit trivRt / ajamodA nimbapatvaM gomUtreNa tu pepayet // prAnametat prazaMsanti krimidoSanivAraNam / jvaraproktAni pathyAni krimidoSe pradApayet // khIjorAnAM mULa, lasaNa, vAvaDIMga, nasotara, ajameAda, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, e sarvane gAyanA sUtra sAthe vATavuM. e auSadhonuM pAna kRmi doSanuM nivAraNa karanArUM che mATe te vakhANavA yogya che. jvaranA rAgamAM je paththarogIne ApavAnuM kaheluM che teja pathya kRmidoSamAM pazu ApavuM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne krimicikitsAnAma paJcamo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cho. 368 ssssttho'dhyaayH| Atreya uvAca maMdAgninI cikitsA agninA prakAra, agnizcaturvidhaH proktaH samo vissmtiikssnnkH| mandastadAparaH proktaH zRNu cihnAni sAmpratam // vAtapittakaphaiH sAmyAtsamaH saMjAyate'nalaH / taireva viSamaiH prAptairviSamo jAyate'nalaH // tIkSNaH pittAdhikatvena jAyate jaTharAgnikaH / vAtazleSmAdhikatvena jAyate mndsNshkH|| mAtraya che.-sama, viSama, tI69), mane mevo y||2 5|rane agni kahe che. have e cAra prakAranA agninAM cinha huM tane kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. vAta, pitta ane kapha e traNa deSa samAna hoya tyAre jaTharAgni sama kahevAya che, paNa jyAre teja traNe deSa viSama hoya tyAre jaTharAgni viSama thAya che. je pitta adhika hoya to jaTharAgni tIrNa thAya che. je vAyu ane kapha adhika hoya te jaTharAgni maMda thAya che cAra prakAranA agninAM lakSaNa yadbhuktaM prakRtisthaM tu pAcayatyapi caanlH| sa samo nAma nirdoSaH sarvadhAtuvivardhanaH // kadAcitpacyate bhakSyaM kadAcidavipakkam / vAtena vAtaviSamAM karotyapi visUcikAm // prakRtyAdhikamaznAti tRpti na labhate'pi ca / sadAcaM pItatA nene tIkSNo vai kSayakRddhale // yadU bhuktaM naiva zaknoti paktuM zleSmabalAdhikAt / so'pi mandAnalo nAma gulmodaraparo mataH // For Private and Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 300 hArItasaMhitA. potAnI svAbhAvika prakRtimAM rahelA purUSe khAdheluM anna je maharAni payAve che, te vyabhi oSarahita 'sama' ahevAya che. me agni sarve dhAtuonI vRddhi kareche. je agni koI vakhata annanuM pAcana kareche ane koI vakhata pAcana karatA nathI; tathA vAyuvaDe vicikA nAmano vyAdhi utpanna kareche tathA te visUcikAmAM vAyu viSama hoyache. je purUSa pote svAbhAvikapaNe jeTaluM khAte hAya tenA karatAM vadhAre khAyache tathA vadhAre khAdhA chatAM paNa tRpti pAmateA nathI; vaLI jenI AMkhA pILI thai jAyache ane temAM khaLatrA maLeche, tyAre te mANasanA agni tIkSNa che ema jANavuM. e tIkSNa agni khaLane kSaya karanArA che. je agni kAnA baLanI adhikatAnelIdhe khAdheluM pacAvI zaktA nathI, tene maMdAgni kahevA. e maMdAgni zukSmAdara raMgavALAne hoyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAra prakAranA agninAM pariNAma. samena samatA dehe dehadhAtuvalendriyaiH / hRSTaH saMpUrNa gAtrastu saceo vartate naraH // viSame vAnilAdyAzca grahaNI cAtisArakAH / plIhA gulmo visUcI ca zUlodAvartasaMjJakaH / AnAho mandaceSTatvaM jAyate viSamAgninA // arranger kSINa tIvro bhavati pittakaH / bhojane labhate prIti bhuktvA caiva ca jIryate / tena bhasmakasaMjJastu jAyate jaTharAnalaH // pANDuH pittAtisArastu rAjayakSmA halImakaH / bhramaH kumo'tivaikalyaM yakRdvApi pramehakAH // zUlamUrcchA raktapittaM pittAmlaM mUtrakRcchrakam / tena saMkSIyate gAtraM jAyate 'nnasya laulyatA / bhakSitAH kASThapASANA jIryante tasya dehinaH // iti proktaM nidAnaM ca narasyAgniprakopanam / bahudhApi na coktaM tu granthavistArazaGkayA || be jaTharAgni sama hoya to dehanA dhAtu, baLa ane kriyA vage For Private and Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya che. 371 renI zarIramAM samAnatA rahe che. temaja samAgnivALo manuSya harSayukata saMpUrNa aMgavALe, ane aMganI halAvavA calAvavAnI athavA uThavA besavA vagerenI ceSTAmAM capaLatAvALo hoya che. agni viSama hoya te vAyu vagere doSa kepe che ane grahaNa, atisAra, barala, geLa, visUci, cUMka, udAvarta, peTa caDhavuM, maMda ceSTA thavI, evA upadrava prakaTa thAya che. jyAre vAyu ane kapha banne kSINa thaI jAya che ane pitta ekaluM baLavAna thAya che tyAre jaTharAgni tatra thAya che. jaTharAzivALAne khAvAmAM bahu prIti upaje che, ane khAdheluM pacI jAya che. e kAraNathI evA agnivALAno jaTharAgni bhasmaka nAme jaTharAgnine rega upaje che. bhasmaka rogavALAne pAMDuroga, pitta atisAra, rAjyakSyamAM (kSaya) halI. maka nAme roga, bhrama, thAka, vikaLatA, yakRta roga, prameha, zULa, mUrNa, raktapitta, amlapitta, mUtrakRccha, vagere upadra ke vyAdhio upaje che e jaTharAgninA regathI aMgane kSaya thatuM jAya che tathA anna khAvAnI lalutA bahu vadhe che. e rogavALAne khAdhelA patharA ke lAkaDAM suddhAM pacI jAya che. evI rIte manuSyanA agnine pAvanAruM nidAna karyuM paNa kaMI vadhI jAya evA bhayathI teNe ghaNe prakAre kahyuM nathI. jaTharAgninI cikitsA ato vakSye samAsena bheSajAni pRthaka pRthak / pAcanaM zamanaM caiva dIpanaM ca tathopari // have huM tane saMkSepamAM te pratyeka prakAranA jaTharAgninAM judAM judAM pAcanarUpa, zamana ane dIpanarUpa auSadha kahuM chuM. viSamAgninI cikitsA rAsnA saThI prativiSA surasA ca zuNThI sindhUtthahiGgu magadhA ca suvarcalaM ca / cUrNa kRtaM saguDamodakabhakSyamANaM vAtAtmakaM tu viSamAgniM samIkaroti // zUlAdyajIrNaviSamAgnivisUcikAsu vAtAdiSu sakalagulmavinAzanaM syAt / For Private and Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 371 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. bhuktopari kathitameva pibet sukhoSNaM toyaM tathopari samastarasAnubhojyam // iti viSamAgnicikitsA / rAranA, SaDacurA, kALuM ativikha, tuLasI, suMTha, siMdhava, hIMga, pIpara, saMcaLa, e auSadhonuM cUrNa karI tenI gALamAM gALIe vALavI. pachI te gALI khAvAthI vAyuthI upajelA viSamAgni, maTIne te sama thAyache vaLI zuLa vagerethI yukta ajIrNa, viSamAgni, visUcikA, ane vAta zukSmAdika sakaLa gulma, e saune e auSadha maTADe che. e auSadha khAIne te upara ukALeluM ane lagAra lagAra garama hoya tevuM pANI pIvuM, tathA te upar samasta rasavALuM bhojana karavuM. tIvrAtrinI cikitsA drAkSAbhayAtiktakarohiNI ca vidArikA candanavAsakaM ca / mustA paTolaM ca kirAtakAnAM kRSNA balA mUsalikAviSANAm // elAlavaGgAdalapadmakaM ca yojyA ca zRGgI dhanikA samAMzA / cUrNa sakharjUrasitAsametaM ghRtena taM cArdhapalapramANam / bhakSet prabhAte manujaH payazca niHkvAthya pAnaM saghRtaM vidheyam / karoti tIvrAgnisamaM prakRSTaM kRzasya puSTiM tanute'pi nUnam // klamabhramAzoSavinAzanaM syAt tRSNAtilaulyazamanaM karoti / saraktapittaM kSayapANDurogaM halImakaM kAmalamAzu nazyet // drAkSa, haraDe, kaTu, vidArIkaMda, caMdana, araDusa, motha, paTeALa, ricADuM, pIpara, lakhIja, mUsaLI, ativikhanI phaLI, eLacI, laviMga, tamAlapatra, padmakAi, kAkaDAsIMga, dhANA, e sarve samAna bhAge laIne tenuM cUNa karavuM; pachI khajUra ane sAkara temAM meLavavAM, pachI temAMthI e teAlA lekhane dhI sAthe savAramAM khAvuM. tathA te upara dUdhamAM dhI nAMkhIne ukALIne pIvuM. ethI karIne tIvrAgni hoya te te samAgni thAya che. ane je puruSa zarIre kRza hoya te te puSTa thAya che. vaLI zrama, bhrama, ane zeSa, e rAganA e auSadhathI nAza thAya che. atizaya tarasa lAgatI hoya athavA khAvAnI atizaya lalutA thatI hoya For Private and Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya che. 33 tene paNa ethI nAza thAya che. vaLI raktapitta, kSaya, pAMDuroga, halImaka ane kamaLo, e rega paNa e auSadhanuM sevana karavAthI jaladI. thI maTe che. bIje upAya, taNDulA raktazAlInAM bhAgadvayena dhiimtaa| bhRSTvA tilAMzca saMkuTya tadardhena vimizritAn // bhRSTvA tatsamamudgAMzca caikIkRtvA tu sAdhayet / siddhAM ca kRzarAM samyak ghRtena saha bhojayet / ekAhAntArataM yastu tIvrAgnistasya nazyati // iti tiivaagnicikitsaa| rAtI DAMgaratA cekhAnA be bhAga laIne buddhimAna vaidhe tene zekavA; tenAthI aradhA tala laIne tene zekIne kacaravA tathA khAmAM meLavavA. tathA tala jeTalAja maga zekIne tene paNa temAM meLavavA pachI te saghaLAnI khIcaDI rAMdhavI. e khIcaDI tavAgninA rogavALAne eka eka divasane AMtare khavarAvavI. tethI tene tItrAzi nAza pAme che. harItakyAdi rasAyana harItakI hariharatulyaSaDguNA caturguNA caturvizAlapippalI / hutAzanaM saindhavahiMgusaMyutaM rasAyanaM he nRpa vahnidIpanam // iti harItakyAdi / he viSNu ane zaMkara sarakhA rAjA! haraDenA cha bhAga levA; chAtI, hAtha, netra ane kapALa e cAra jenAM vizALa che evA he rAjA! cAra bhAga pIparanA levA, citrAnA traNa bhAga levA; siMdhavanA be bhAga levA; ane hIMgano eka bhAga le. he rAjana! jaTharAgnine pradipta karanAruM A auSadha rasAyanarUpa che. arthAta e sarva cUrNa karIne khAvAthI jaTharAgni pradipta thAya che. 1 A zloka kSepaka sarakhe jaNAya che. 32. For Private and Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 hArItasaMhitA. - -- - -- agnimukha cUrNa, hiGgu pippalisanAgarA vacA dIpyakAgnisaharItakI gadaH / bhAgavRddhi viniyojya cUrNitaM kSArayogalavaNatrayairyutaM // pItamAtrasurayA ca kAJjikairmastunoSNasalilena vA punH| plIhazUlagudajAvibandhakaM hanti dIpayati vanhimaudaram // ityagnimukham / hIMgane eka bhAga, pIparane be bhAga, suMThanA traNa bhAga, va. janA cAra bhAga, ajamodanA pAMca bhAga, citrAnA cha bhAga, haraDenA sAta bhAga, upaleTanA ATha bhAga, evI rIte eka eka bhAga vadhAre leine te saghaLAM auSadhenuM cUrNa karavuM. pachI temAM javakhAra, sAjIkhAra, siMdhava, saMcaLa ane varAgaDuM, evA be khAra tathA traNa lavaNane eka eka bhAga laIne meLave. e curNane surA (madha) sAthe athavA kAMjI sAthe ane thavA dahIMnA pANI sAthe athavA garama pANI sAthe pIdhAthI baralanI gAMTha, zaLa, arza, atisAra, e sarva roga maTe che tathA jaTharAgni pradipta thAya che. bRhada agnimukha cUrNa kSArau dvau lavaNAni citramabhayA pAThA karaMjA zaThI sUkSmailA kRmizatrupuSkaravacAvRkSAmlajIradvayam / dhAtrI puSpA zRMgI trivRt dAru ca aiMdrAragvadhanAgarAmlakarasazyAmA javAnI samam // tasmAt zigru palAzamuSkakatilAsatkokilAkSasya ca kSArANi samalohakiTTamasamaM mUtreNa nirvApitam / evaM tAni samAni sUkSmakaraNAcUrNa punarbhAvayed gomUtreNa dinatrayaM tadanu ca syAnmAtuliMgairasaiH // bhAvettatpunareva locanadinaM saddhaMgarAjo rasaiH siddhaM sarvaguNAtmakaM rujaharaM baiDAlapanmAtrakam // 1 viDagaH. pra. 1. 2 kSaudraM. pra. 1. For Private and Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cho. 375 bhakSeddhiMgusamaM sadA prathamake grAsena yuktaM hitaM maMdAgniM vinihanti gulmanicayaM caudaryarogAnapi // iti bRhadagnimukhaM naam| javakhAra, sAjIkhAra, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, biDa lavaNa, kAya lavaNa, ci, haraDe, pahADamULa, karaMjavRkSanI chAla, paDakacuro, nAnI e- lacI, vAvaDIMga, puSkaramULa, vaja, AmacUra, jIruM, kALIjIrI, AmaLAM, tamAlapatra, AmalI, chINI, kAkaDAsIMga, nasetara, devadAra, iMdrajava, gara mALa, suMTha, Azlesa, hIMga, pIpara, (kAMga paNa le che), javAnI ajame, eTalAM pa samAna bhAge levAM. pachI saragavo, khAkhara, mukavRkSa, (ghaMTA pATalI), tala, ekharo, e pAMca kSAra kADhIne te samAna bhAge laIne temAM meLave. temAM te saunI barAbara loDhAnuM kauTuM le. Ine tene tapAvIne gAyanA mUtramAM nAkhavuM ane evI rIte tene zuddha karIne pachI saghaLAM samAna bhAge laI temanuM sUkSma cUrNa karavuM. e cUrNane traNa divasa sudhI gAyanA mUtranI bhAvanA ApavI. te pachI bIrAnA rasamAM traNa divasa bhAvanA ApavI; pachI be divasa sudhI bhAMgarAnA rasanI bhAvanA ApavI. evI rIte taiyAra kareluM te cUrNa sarva guNavALuM ane rogane haranAruM thAya che. pachI jamatI vakhate prathama grAsanI sAthe e eka tela laIne temAM hIMga meLavIne khAvuM, tethI te maMdAgnino nAza kare che ane badhA prakAranA gulma tathA peTanA regene te paNa maTADe che. agatya vRta pippalI citrakaM caiva cavyaM pippalimUlakam / ajamodA gajakaNA kSArau dvau lavaNAni ca // etAnyardhapalI mAtrA prasthaM cApi tuSodakaM / prasthamatraghRtaM deyaM prasthaM caivAkaM rasam // muMgarAjarasaprasthaM prasthaM tu mAtuliMgakam / dadhi prasthadvayaM kSipavA dvau prasthau navanItakam / / For Private and Personal Use Only
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 376 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. pacenmRdvagninA tAvaddhRtaM yAvatpradRzyate / avatArya prayoktavyaM pAne bhojanakepi vA // maMdAgnInAM ca gulmAnAmajIrNAnAM vinAzanam / graMthyarbudApacIkAsazUlazvAsa nivAraNam // grahaNIzvayathUnAM ca kRmINAM gudakIlakam / arzasAM bastizUlAnAM hRdrogANAM vizeSataH // nAzayeccAzu yogAcca bhAskarAtimiraM yathA / maMdAgnIna nAzayatyeva kRtaM ceti hyagastinA // // 5ttvadhRtam // pIpara, citrA, cavaka, pIparImULa, ajamAda, gajapIpara, javakhAra, sAdakhAra, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, kAca lavaNa, bIDa lavaNu, e sarve e e teAlA levAM. pachI e sarvamAM cosaTha tAlA javanI kAMjI, cosaTha tAlA dhI, cosaTha tAlA AdAno rasa, cosaTha tAlA bhAMgarAne rasa, cAMsaTha tAlA bIjorAnA rasa, 128 tAlA dahIM ane teTaluMja mAkhaNa nAkhavuM. pachI e sarvene cule caDhAvIne dhImAM tApathI pakavavuM, jyAre dhI mAtra zeSa rahe tyAre tene nIce utArIne gALI levuM. tathA e ghI khAvAmAM pIvAmAM vAparavuM. e dhI maMdAgninA, gulma rAganA, tathA arjune nAza karanArUM che. vaLI te graMthI, arbuda, na pAke evI gAMDa, khAMsI, zaLa ane zvAsane maTADe che. grahaNI, sAje, kRmiroga, gudakIlaka nAme artha rAganA eka prakAra, peDhuMmAM thatuM phaLa ane vizeSe karIne hRdayanA roga, e sarvane jema sUrya aMdhakArane nAza kare che tema, nAza kare che. A dhRta agastya munie kareluM che. te maMdAgnine teA maTADeja che. siMharAja cUrNa. ekaH pradeyo rucakasya bhAgo hyardhojamodasya ca saiMdhavasya / suMThyAstrayaM vA maricasya bhAgau cUrNa caturtha sitajIrakasya // tatreNa pAnAtkaphavAtarogAMstadbhojanAMte paduddIpanAdvaiau / zrIsiMharAjJA kathitaM tu cUrNa lohodarAjIrNavisUcikAyAm // For Private and Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cho. eka bhAga saMcaLa, ardho bhAga ajamAda, ardho bhAga siMdhava, traNa bhAga suMTha, be bhAga marI, dhoLuM jIrUM cAra bhAga, e sarvanuM cUrNa karIne tene chAsa sAthe te pIvAmAM Ave te janarAgnine pradipta karavAmAM e cahuM ghaNuM uttama che. e curNa zrIsiMharAje kaheluM che tathA te plIDAdara ( barala ), aNu ane visUcikA, e rogane maTADe che. agnikRta. pippalIpippalImUlaM citrako gajapippalI / hiMgu cavyAjamodaM ca paMcaiva lavaNAni ca // dvau kSArau hapuSA caiva dadyAdardhapalonmitAn / dadhikaijika sUktAni ghRtamatra samAni ca // Ardrakasya rasaprasthe ghRtaprasthaM vipAcayet / etada nighRtaM nAma maMdAgnInAM prazasyate / arzasAM nAzanaM zreSThaM tathA gulmodarApaham // graMthyarbudApacIkAsakaphamedonilAnapi / nAzayedraNadoSaM zvayathuM sabhagaMdaram // ye ca bastigatA rogA ye ca kukSisamAzritAH / sarvAstAnnAzayatyeva sUryastama ivoditaH // ityanighRtam // For Private and Personal Use Only 377 // iti maMdAmitItrAmiviSamAnicikitsA // pIpara, pIparImULa, citrA, gajapIpara, hIMga, cavaka, ajameAda, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, kAca lavaNa, biDa lavaNu, javakhAra, sAjIkhAra, chINI, e pratyeka e e tAlA levAM. dahIM, kAMjI, sUkta ane dhI, e sarve samAna eTale cosaTha ceAsaDa teAlA levAM. pachI AdAnA rasa cAsa teAlA leIne temAM meLavavA. ane te sarvamAM ceAsa! teAlA dhI nAkhIne pava karavuM. e pakva thayelA cIne agnidyuta kaheche. e dhRta maMdAgnivALAne phAyadAkAraka che. vaLI te aArogano nAza karavAmAM uttama che. vaLI te zubha ane udararogane dUra karanArUM che. temaja te graMthI, a
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 hArItasaMhitA. buda, na pAke evI gAMTha, khAMsI, kapha, medaroga, vAyunA roga, grahaNIne rega, seje, bhagaMdara, e sarvane nAza kare che. vaLI jema udaya pAmele sUrya aMdhakArano nAza kare che tema e vRta je rega peDumAM thAya che tathA je roga kUkhamAM thAya che te sarvane nAza kare che. maMdAgni, tIvrAgni, viSamarinI cikitsA samApta, arecaka roganA cikitsA arecaka raganI hetu. vAtAdidoSatrayakopanaistu zokena roSAdativaimanasyaiH / kAsAtisAreNa virUpagaMdhaiH saMjAyate'rocakanAmarogaH // vAyu Adi traNa doSa kopavAthI, zekathI, krodhathI, atizaya mane nanI apatithI, khAMsIthI, atisArathI, ane vilakSaNagaMghathI arecaka nAme roga utpanna thAya che. arecakanA prakAra tathA lakSaNe kSAraM tathAmlaM kaTukaM tathoSNaM pittena vakrasya bhvedrocH| gaulyaM guruH zItalapicchilaM ca daugaMdhatAsye kphjstvrocH|| kSaNena zItaM ca kSaNena coSNaM vairasyamAsye paruSaM ziroruk / arocakaM vAtabhavaM vidhiH saMlakSaNIyaM manujasya cAsye // anyo bhavetkrodhabhayena kAmAttenAsya jADyaM kaTukaM virasyaM / kaMpotha romogamakaM zirortizcittabhramaM tadbhayakAmukADhyaM // pittanA bagaDavAthI athaka rega thayo hoya te mukha khAruM, khATuM, tIkhuM ane kaDavuM thaI jAya che. kaphathI thayelA arocakamAM mukha madhura, bhAre, thayuM, cIkaNuM, ane durgadhIvALuM thAya che. vAyuthI thayelA arocakamAM mukhamAM kSaNamAM ThaMDaka ane kSaNamAM garamI mAlama paDe che; mukha virasa thaI jAya che, mAthAmAM pIDA thAya che, evA lakSaNothI nidAnanA vidhine jANanArA vaidya manuSyanA mukhamAM vAyuthI arUci u. tpanna thaI che ema jANavuM. e traNa vinA eka cothA prakArano are For Private and Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya chaThTho. nya roga thAya che, te hodha, laya he abhavAsanAthI thAya che. tevo yrocaka thayA hoya tyAre mukhamAM jaDatA upaje che, tathA te tIkhuM ane virasa thAya che. vaLI bhaya ke kAmathI arocaka thayA hoya tyAre regIne kaMpa, rUvAM ubhAM thavAM, mAthAmAM pIDA, cittatA bhrama, evA via2 thAyache.* arocakanI cikitsA, pittAnnarasya rucikRdvamanaM prazastaM, pazcAtkaNAdikamidaM vilihettu cUrNam / kRSNA hareNuyavabhasmaviDaMgahiMgu cUrNena daMtamukhagharSaNameva zastam // aMgAravallirasanA lavaNaM ca zuMThI kvAthaH prazastaH saguDo vamanAya puMsAm / nikkAthya dhAnyamadhuyaSTiguDena yuktaM zastaM nRNAM vamanamevamarocakeSu // zleSmodbhaveSu sakaleSu tathaiva cUrNaiH zRMgIvinAmadhuyutaizca nigharSaNaM syAt / rAjadrumArjunadhavaM lavaNottamADhyaM kvAthaM pibedrucikaraM vamanasya hetoH // vAtodbhaverucigade kathito'gadastu yuktaM vacA lavaNakAmlaka kAMjikena / cUrNa nigharSaNamidaM marutAtiyuktam kSArAmlata kavalagrahameva zastam // sAdhAraNeSvarucakeSu zubhaM pradiSTaM SaDgraMthijA magadhajA surasA paTolam / niHkvAthyameva vidhinA pratipAnakaM syAt cUrNa saThIjaladamAgadhikAvigharSaH // For Private and Personal Use Only 36
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 hArItasaMhitA. je pittathI arecaka the hoya te rogIne prathama vamana karAvavuM e rUci upajAvanAruM che. vamana karAvyA pachI A nIce kaheluM pIpara vagerenuM cUrNa cATavuM. te cartha A pramANe-pIpara, pittapApaDe, javanI bhasma, vAvaDIMga, ane hIMga, e auSadhanuM cUrNa karIne tevo dAMta tathA mukhanI aMdara ghasavuM; kemake te phAyado kare che. pittanA arocakavALAne vamana karAvavA mATe hastI karaMja, rAsnA, siMdhava ane suMTha e auSadhanA cUrNamAM goLa nAkhIne regIne pAvuM; kemake tethI vamana thaIne bagaDeluM pitta nIkaLI javAthI arUci maTe che. kaphathI utpanna thayelA saghaLA arecaka rogamAM dhANA, jeThImadha, ane geLane kavAtha karIne regIe vamana karavA mATe pIvo e hitakAraka che. temaja kAkAsIMga, ativikha, e benA cUrNamAM madha meLavIne meDhAmAM ghasavuM. je vAyuthI thayelo arocaka roga hoya to, garamALo, sAdaDa ane dhAvaDe e auSadhone kavAtha karIne temAM siMdhava nAkhIne te pIvo ane vamana karavuM tethI rUci utpanna thaze. tathA vAyuthI utpanna thayelA arUci - gamAM vaja ane siMdhavanuM cUrNa khATI kAMjImAM meLavIne te meMmAM ghasavuM. je vAyunuM jora vadhAre hoya te khATI chAsamAM javakhAra nAkhIne tenA kogaLA bharavA te hitakAraka che. krodhAdikathI thanArA sAdhAraNa arecakamAM vaja, pIpara, tuLasI, ane paTeLa, e auSadhane kavAthI karIne vidhipUrvaka pI. tathA pazkare, motha, ane pIparanuM cUrNa mukhamAM ghasavuM. arocaka nAzakakiyA, svedAH samIraNe coktA vamanaM kaphaje smaram / pitte virekaM vihitaM tridoSe tu trayaM matam // kriyA zastA manuSyANAM tridoSArocakApahA // vAyuthI thayelA arocakamAM nAnA prakAranA veda (parasevo) kADhavAnA vidhi javA, kaphathI thayelA arecamAM vamana karAvavuM; pittanA arecakamAM virecana ApavuM e hitakAraka che; ane traNe doSathI kopelA arecakamAM traNe vAnA karavAM joIe. e pramANe vAtAdi traNa de panA arocakane dUra karanArI kriyA che ane te hitakArI che. For Private and Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya che. 381 arocakamAM tajavA jevA padArtho, nAtyamlaM vizadaM cApi rUkSaM paryuSitaM nishi| vidalaM snigdhaM dravaM cAtikathitaM bhojaneSu ca // atizaya khATuM, ati pAtaLuM, lUkhuM, rAtanuM vAzI, kaThoLa, atyaMta nigdha, ane pravAhI, evuM bhajana arocakavALAe na karavuM. acakamAM kavalagraha, tvagelA maricaM caiva titiDIkaM guDAnvitam / cUrNamuSNAMbunA pItamaroce kavalagrahaH // sauvaTAvarakurA bhAratavaMdanAnA pathyoSaNau rodhrayavAgrajaH saThI ajAjinA cAIkacaMdanAni / pAdena pAdena ca yogayuktaizcatvAra ete kavala grahAH syuH| gotakadugdhena ca mAkSikeNa te tailena vaarocknaashhetvH|| pAtAdikAnAM ca samastajAnAmarocakAnAM prakaroti nAzam / sakAsahikAsvarabhaMgazoSAn nanti pratizyAyakapInasaM ca // rUti vADA taja, elacI, marI e traNanuM cUrNa AMbalI ane goLa sAthe pIvuM, tene arocakamAM vilagraha kahe che. vaLI saMcaLa, jIruM, upaleTa ane sAkaranuM cUrNa; athavA pIpara, kamaLa, elacI, sAkara ane caMdana; athavA haraDe, marI, ledhara, Idrijava ane paDakare, emanuM cUrNa ane thavA jIruM, Adu ane caMdana, emanuM curNa (kaka,) e cAra kavalagraha kahevAya che. e cAramAno harakoI eka gAyanI chAza sAthe, athavA gAyanA dUdha sAthe, athavA madha sAthe, athavA tela sAthe ApavAthI arecakano nAza kare che. vaLI te vAyu Adika saghaLA doSathI thayelA acikane tathA khAMsI, hikA, svarabhaMga, zeSa, saLekhama ane pInasa e sarve rogane paNa nAza kare che. thavAnI khAMDava cUrNa yavAnikA nAgaracAmlavetasaM kolaM tathA dADimatiMtiDIkam / samAni cemAni ca karSamAtraM bhUyopi karSArddhayutAnyamUni // For Private and Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 382 hArItasaMhitA. jAjI varAGgaM ca suvarcalaM ca kaNAzatakaM maricAt zate dve / palAni catvAryapi zarkarAyAH samaM ca cUrNa vadanapriyaM ca // bhakSedyadedaM rucikRdvibandhaM saplIhazUlaM jayate sakAsam / zvAsaM vinazyet hRdayAmayaghnaM jihvAsthakaNThAmayazodhanaM ca // grAhagrahaNyAvikAramandAnalasya sandIpanameva cUrNam / yavAnikASANDavikAbhidhAnamarocakanAM zamanaM prazastam // iti yavAnIkhAMDavacarNam / pAnI mamI, suM, yAmsapetasa, mora, bha, sAmasI, me sarve samAna bhAge eTale eka eka tela levAM; pachI jIruM, taja, saMcaLa, e aradho ara tela levo, pIpara ekaso levI; marI basa levAM; soLa telA sAkara levI; e saghaLuM cUrNa karIne ekatra karavuM. e cUrNa mukhane prIti upajAvanAruM thAya che. e cUrNa khAvAthI rUci upaje che; baMdhakoza, baLa, zaLa ane khAMsIne maTADe che, zvAsane nAza kare che; chAtInA rogane nAza kare che; jIbha, mukha, ane kaMThanA roganuM zedhana kare che, maLane aTakAva, grahaNI rega ane azarega e sarvene bhaTADIne maMdAgnine te pradipta kare che. e cUrNane vAnika khAMDava karIne kahe che ane te saghaLA prakAranA arUcinA rogane maTADe che. yA yore. yavAgUH paJcakolasya kulatthADhakyayUSakam / mudyUSeNa vA samyak bhaktAnAM bhojanaM hitam // sahiGgu tryUSaNADhyaM ca vyaJjanaM saMprazasyate / agastighRtavat zreSThaM bhojanArocakeSvapi / kAravellapaTolaM ca palANDuH sUraNaM saThI / lavaNaM dhAnyakaM zreSThaM pralehazca kaTutrikam // siMhI sarSapavAstukaM zatapuSpA kAkamAcikA / tuNDArasya ca mUlAnAM zAkaM zreSThaM prazasyate // 1 kulatyADhaka. pra. 3 na. 2 saMdhAnakaM pra. na. 3 saThI pra. 1 lA. For Private and Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAtama. 383 godhUmapolikAH zreSThA bhRSTAGgArairarocake / jAGgalAni ca mAMsAni bhojyessidbhguttmH|| rUritA pIpara, pIparImULa, citra, cavaka ane suMTha, e pAMcane paMcakela kahe che. e paMcakalanA kavAthamAM siddha karelI yavAgU arUcine maTADanArI che. athavA kaLathInA ke tuveranI dALanA ke maganI dALanA yUSa (ukAbelA pAtaLA pANI) sAthe bhAtanuM bhajana e rUci utpanna karanAruM che. athavA hiMga, suMTha, pIpara, marI, e cAra vAnAnAM cUrNasahita harakoI athANuM paNa rUci utpanna karavAmAM vakhANavA yogya che. agasti vRta je pAchaLa kahevAmAM AvyuM che te dhI sahita kareluM bhojana arecakamAM zreSTha che. kArelAM, paravaLa, DuMgaLI, sUraNa, paDakare, mIThuM, dhANA, e arecakamAM zreSTha che. suMTha, pIpara ane marI, e traNano avaleha paNa hitakara che. rIMgaNanI bhAjI, sarasavanI bhAjI, vathuAnI bhAjI, suvAnI bhAjI, hADIAkarSaNanI bhAjI, tuMDIranI bhAjI, ane mULAnI bhAjI e acakavALAne uttama che. vaLI aMgArA para zekelI ghaUMnI piLIyo zreSTha che. tathA teja pramANe arocaka regavALAne jaMgalI pazuonAM mAMsa ApavAM hitakara che. iti arocaka cikitsA ityAtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mandAgni cikitsA nAma SaSTho'dhyAyaH / sptmo'dhyaayH| Atreya uvAca phUloganI cikitsA vinA vAtena no zUlaM vinA pittena no bhramaH / na kaphena vinA chardiH na raktena vinA tamaH // For Private and Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 384 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. vyAyAmayAnanizijAgaraNavyavAyazokAtibhAragatidhAvanakazrameNa / vaiSamyapAnazayanena ca bhojanena zItena vAyuH kupitaH prakaroti zUlam // viSTambhirukSayavamASakalAyamudga niSpAvaka tripuTakodravakairmasuraiH / godhUmakSudra kaNarUkSavibhojanena caitairapAnamala rodhanamUtrarodhaiH // vAyustvadhogatapathA praviruhya zUlaM vAtAtmakaM prakurute 'ntaravahnimAMdyam / tenAMgagauravamatIva tathA ca kukSau zUlaM karoti gudamArganirodhite'pi // gAtre'titodamaratirmalinAtidInA vAtAtipIDitanarasya mukhacchaviH syAt // iti vAtazUlotpattiH / Atreya kaheche, vAyu vinA zULa nathI; pitta vinA bhrama (cakarI) nathI; vinA ulaTI nathI; ane lohI vinA aMdhArAM ( mUrchA ) nathI. zULa roganAM sAmAnya nidAna, kasarata, gADIgheADAmAM ezIne javuM, rAtre ujAgarA karavA, atizaya strIsaMga karavA; zAka, atizaya bhAra, gamana, doDavuM, zrama karave, viSama rIte pAna karavuM; viSama rIte zayana karavuM; viSama bhAjana karavuM; e vagere kAraNeAthI ane ThaMDakathI vAyu kApIne zULa utpanna kareche. vAtazULanI saMprApti ane lakSaNa, je padArtha jhADAno baMdhakoza karanArA hAya te, rUkSa padArtho, java, aDada, vaTANA, maga, vAla, lAMga, kodarA, masUra, ghauM, khIjAM kAMga vagere halakAM ane rUkSadhAnya, evA padArthanuM bhAjana karavAthI apAna vAyunA, maLatA tathA sUtrane, rAdha thAyache. ane rokAyalA apAnavAyu nIcene mAgUMthI uMce caDhIne vAtAtmaka zULa utpanna kareche, ane jaTharAgnine paNa maMda 1 mahAmatte. ma. 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 33 tRtIyasthAna-adhyAya sAtamA. kareche. tethI karIne zarIra atizaya bhAre (jaDa) thAyache; khAmAM zaLa Aveche; gudAnA mArga baMda thavAthI aMgamAM sAyA bhoMkAtI heAya evI atizaya vedanA thAyache; koI padArtha upara prIti rahetI nathI; mukhanI kAMti salina ane dIna thaI jAyache. vAyunA zAthI pIDAyalAnAM evAM lakSaNa che. pittazULanAM vidvAna, krodhAtapAdanalasevana hetunA ca zokAdbhayArtigatidhAvanagharmayogAt / kSArAmlamadyakaTukoSNavidAhirUkSasauvIrazuSkapalalena ca rAjikAbhiH // saMkupyate'nilasamIritaM tattu pittaM zUlaM karoti jaThare manujasya tIvram / tenAGgadAhabaddudharma tRSArtamUrcchA cAbhyantare dahati zoSaH sapittatAkhye // iti pittazUlalakSaNam / krodhathI, taDakAthI, atizaya agni sevavAthI, zokathI, bhayanI pIDAthI, utAvaLe cAlavAthI, doDavAthI, atizaya parasevA thavAthI, kSArathI, khaTAthI, madhathI, tIkhA padArthathI, garama padArthathI, vidAhI ane rUkSa padArcathI, sauvIra nAmanA madyathI, sUkA mAMsathI ane rAIthI, vAyue prereluM pitta kApa pAmeche ane manuSyanA jaheramAM tIvra zULa utpanna kareche. tethI karIne aMgamAM baLatarA khaLeche, atizaya parasevA thAyache, tarasanI pIDA thAyache, mUrchA thAyache, AtyaMtaramAM dAha thAyache, mukhamAM zeSa thAyache tathA te pittavALuM mAlUma paDe che. phaLanAM nidAna. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avyAyAmaiH snigdhasaMsevanena gaulyAhAraizvetailaiH payobhiH / atyAhArairnidradryA vAsare syAt zItairetaiH kopayecchreSmakastu // 1 nAmaMto. 60 1 sA. For Private and Personal Use Only 385
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 386 hArItasaMhitA. kasarata na karavAthI, snigdha bhAjana karavAthI, gauNa nAmanA madyasahita AhAra karavAthI, eraDInA vikAra khAvA pIvAthI, telathI, bheMsa vagerenAM dUdhathI, atizaya khAvAthI, divase uMdhavAthI, ane thaMDathI, eTalAM kAraNAthI kaphanuM zULa kApa pAme che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaphaLanI saMprApti. mASAtizItalapayodadhibhiH suzItairmatsyaistvanUna palalairatisevitaistu / zleSmA bhRzaM zamayate'nalamAzu zUlaM koSThe karoti manujasya vikAramugram // aDada, ati ThaMDA padArtho, ati ThaMDAM dUdha ane dahIM, ghaNA mAMsavALA matsya, tyAdi padArtho khAvAthI atyaMta kA utpanna thaIne jaTharAzine zamAvI deche tathA manuSyanA koThAmAM zULa nAmanA bhayaMkara vyAdhi utpanna kareche. kaphazULanAM lakSaNa hallAsakA savamijADyazirogurutvaM staimityazItalatanUrucibandhanaM ca / bhuktaprasekamadhurasya tayAbhirAmaM snigdhaM mukhaM bhavati yasya kaphAtmako'sau // je rogIne chAtImAM pIDA, khAMsI, ulaTI, jaDatA, mAthAnuM bhArepaNuM, zarIranuM bhAnApaNuM, zarIranI zItaLatA, arUci, khAdhA pachI mukhamAM pANI chUTavuM, moTuM madhura thaI javuM, ane mukha cIkaNuM thavuM, evAM lakSaNo thAya tene kakuLa thayuM che. ema jANavuM. Ama ane nirAma zULanAM lakSaNa zleSmodbhavAnyeva bhavanti yasya cihnAni taccAmabhavaM tu zUlam / sapaittikAnIva bhavanti yasya tamAhurjIrNe'pi nirAmazUlam // For Private and Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAtamo. 387 je regIne anna pacI gayA chatAM kaphazaLanAM lakSaNa jevAM cinha thAya tene AmacULa jANavuM. ane je rogIne anna pacI gayA chatAM pittaLanA jevAM cinha thAya tene nirAmazaLa jANavuM be be doSathI thayelA zULanAM lakSaNa hRtkaNThapAvai kaphaH paittikastu hRnnAbhimadhye kaphavAtazUlaH / bastau ca zUlaM tvatha nAbhideze vilolamAnaH sa tu vAtapittAt // kapha ane pittathI utpanna thayeluM zaLa chAtImAM, kaMThamAM ane pAsAmAM vedanA utpanna kare che, kapha ane vAyuthI thayeluM zaLa chAtI ane nAbhinI vacce vedanA kare che, vAyu ane pittathI thayeluM zaLa bastimAM (peDhumAM) ane nAbhimAM athavA nAbhi tathA peDha e benI vacce vedanA kare che. sAdhyA sAdhya parIkSA. eko'pi sukhasAdhyo'sau dvandvaH kaSTena sidhyti| ... tridoSajastvasAdhyastu bahUpadravasaMyutaH // eka doSathI utpanna thayeluM zuLa sAdhya che; be doSathI thayeluM kaSTasAdhya che, ane je zuLa tridoSathI utpanna thayuM hoya tathA je ghaNA upadravALuM hoya te asAdhya che. zULa reganI saMkhyA, nidAnaiH kupito vAyurvartate jaTharAntare / teneti saMkhyA daza syuH zUlasya parigIyate // trayo vAtAdikA jJeyA dvandvajAstu punstryH| sAmo nirAmako dvau ca zUlAzcASTAvime smRtaaH|| ajIrNAnavamaH prokto dazamaH pariNAmajaH / evaM dazaprakAreNa zUlaM saMbhavate nRNAm // bhuktopari bhavedyastu so'pi zeyaH kphaatmkH| jIrNe'nne ca bhavedyastu sa zeyaH prinnaamjH|| vAyu pitAnAM kAraNothI kopa pAmIne jaTharamAM rahe che tethI zALa reganI saMkhyA daza thAya che, temAM traNa prakAranAM zaLa vAtAdika eka For Private and Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 38. hArItasaMhitA. eka doSathI thAyache; traNa prakAranAM zULa e e doSa ekaThA maLavAthI thAyache; AmazaLa ane nirAbhathaLa evAM e prakAranAM mULa thAyache; evAM ATha prakAranAM zaLa che. ane ajIrNathI je zaLa thAyache te navamuM kahevAya che; tathA pariNAmazULa e dazamuM kahevAyache. e pramANe manuSyone daza prakAranAM zULa upaje che. je zuLa khAdhA pachI thAyache te thaLa kAtmaka samajavuM; ane je mULa anna pacI gayA pachI thAyache tene pariNAmazULa samajavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAtazULanAM lakSaNa, AdhmAna mUrdhva malabandhanaM ca jRmbhA tathA vepathurmadavahniH / udgIraNaM snigdhamukhAtijihvA vAtena zUlaM bhavate vidhijJaH // vAyuthI zULa thayuM hoya tyAre peTa caDeche; vAyu UMce caDeche; jhADA pizAkha rAkAya che; bagAsAM Ave che; zarIra kaMpe che; jararAgni maMda paDe che; mukhamAMthI pANI vagere nIkaLe che; mukha cIkaNuM thAyache ane jIbha cIkaNI thAyache e zaLane vAyuthI thayeluM zULa kaheche. pittazULanAM lakSaNa, dAho'ratirmohastathaiva tRSNA kRcchreNa mUtraM kaTukAsyatA ca / svedAtizoSo vadanaM ca pItaM pittAtmakaM tatpravadanti dhIrAH // dAha, aNagamA, meha, tarasa, pizAma karatAM ghaNuM kaSTa thavuM, mukha kaDavuM thaI javuM, parasevA thavA, atizeSa paDavA, mukha pILuM thavuM, evA lakSaNayukta zULane dhIra puruSo pittaLa kaheche. zULanAM lakSaNa chardistathA kAsabalAsamoha AlasyatandrA jaDatAtizaityam / kaphAtmakaM tat kakuthI thayelA zULamAM rogIne akArI thAyache; tema khAMsI, kapha, moha, ALasa, ghena, jaDatA ane atizaya zItaLatA thAyache. dvidASa ane tridoSa zULanAM lakSaNa, bhiSajAM variSThaM zUlaM bhavedvandvajarogasaMjJam // tribhistu doSastu tridoSaijaH syAt For Private and Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAtame. 389 he vaiomAM uttama evA hArIta! be be doSanAM cinha je zaLamAM mAlama paDe te zULa hRdaja eTale be doSathI utpanna thayeluM jANavuM ane traNa vaDe utpanna thayeluM zULa hoya tene tridoSazULa kahevuM. raktazULanuM lakSaNa, raktena caukAdazamaH prdissttH| pittAtmakAni ca bhavanti yasya cihnAni yasyAsRgachardanaM ca // zoSastRSA dAhastathaiva kAsaH zvAsena rktprbhvo'tishuulH| ti nAnama ! lehIthI agiyAramuM zULa thAya che. te raktazaLanAM cinha pittazaLanA jevAM thAya che. vizeSamAM lohInI ulaTI thAya che. vaLI zeSa, tarasa, dAha, khAMsI, ane zvAsa, evAM cinha paNa thAya che. te uparathI raktanA bigADathI zaLa uparyuM che ema jANavuM phUloganI cikitsA iti zUlaparijJAnamato vakSyAmi bheSajam / yena zUlArtizamanaM zUlI saMpadyate sukham // dRSTA zUlaM laGghanaM pAcanaM ca virecanaM vAntisvedanaM vaa| kSAraM cUrNa varttayaH zUlazAntyai pAnAbhyaGgAtkRzyate vai mnussye|| pAchaLa je zULanuM nidAna karyuM te uparathI zULa reganuM jJAna thaze. have te zaLa roganuM auSadha kahuM chuM, jethI zaLa reganI pIDAnuM zamana thaze ane zaLa regIne sukha prApta thaze. prathama zULa regIne joIne tene laMghana karAvavuM, pAcana kavAtha Ape, athavA virecana ApavuM, ulaTIo ApavI, parasevo kADhavo (zeka karavo), kSAra Apo, cUrNa ApavAM, gudAmAM vartao mUkavI, pIvAnAM auSadha ApavAM, zarIre tela vagerenuM abhaMga caLavuM, evA evA upacAra karavAthI zaLaroganI zAMti thAya che. hiMgyAdi kavAtha, hiGgunAgarasaThIsuvarcalaM dArupauSkaraghanaM punarnavA / kvAthapAnamiti zUlinAM hitaM pAcanaM jaTharagulminAmapi // For Private and Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 hArItasaMhitA. -~~~~-~ hiMga, suMTha, paDakacuro, saMcaLa, devadAra, puSkaramULa, motha, sADI, e auSadhe kavAtha karIne rogIne pIvA ApavAthI zULarogane phAyado kare che tathA jaThararoga ane gulmoga, e roganuM pAcana kare che. vAtazuLa upara hiMgyAdi kvAtha, hi pauSkarasaThIsuvarcalaM kvAthamevamapi zUlinAM hitam / vAtazulazamanAya zasyate pAcanaM nigaditaM ca varttate // hiMga, puSkaramULa, paDakacu, saMcaLa, e auSane kvAtha zaLarogavALAne hitakAraka che. e kavAtha vAyuthI thayelA zULane zamAvavAmAM hitakara che tathA pAcana karanAra paNa che. saMdhavAdi cUrNa sindhUtthahiGgurucakaM yavAnI pathyA yavakSArasamaM vicUrNam / deyaM sukhoSNena nihanti zUlaM vAtAtmakaM vApyacireNa zUlam // siMdhava, hiMga, saMcaLa, javAnI ajamo, haraDe, javakhAra, e audhe samabhAge laIne tenuM cUrNa karavuM ane thoDA garama pANI sAthe tene pAvuM. tethI vAyuthI utpanna thayeluM zI thoDAka kALamAM maTI jAya che. hiMgyAdi cUrNa hiGgu sauvarcalaM pathyA yavAnI spunrnvaa| bAleraNDo bRhatyau dve tuMbaraM vyoSasaMyutam // kSArasauvarcalopetaM kvAthaM vA cUrNakaM tthaa| sadyo vAtAtmakaM zUlaM hanti sadyo viSUcikAm // hiMga, saMcaLa, haraDe, javAnI ajame, sAToDI, nAnA eraMDAnuM mULa, rIMgaNI, bhoMyarIya, dhANA, suMTha, pIpara, marI, e auSadhane kadhAtha karIne temAM javakhAra tathA saMcaLakhAra nAkhIne pAvo athavA e auSadhanuM cUrNa karIne regIne khAvA ApavuM. ema karavAthI tatkALa vAyuthI thayeluM zuLa maTADe che tathA vicikA rogane paNa maTADe che. tuMbarU Adi cUrNa tumburuSauSkarahiGgu javAnI vyoSayutA nivRtA triguNena / yuktamidaM lavaNASTakacUrNa zUlanivAraNameva sukhaM tu // For Private and Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAtame. 81. mins dhA, pu742bhUga, DiM, pAnI bhI, suMDa, pA52, bha21, se pratyeka eka eka bhAga laIne temAM traNa bhAga narottara meLavI cUrNa karavuM e ATha auSadhanA cUrNamAM eka bhAga siMdhava meLave. e cUrNa zaLane nAza karIne zULane maTADe che. hAtha. kvAtho nihanti marutodbhavazUlasaMghAn eraNDanAgarasuvarcalarAmaThena / pathyAvacendrayavanAgaratoyayuktaM hiGgu suvarcalayutaM ca nihanti zUlam // menA bhUNa, muMha, saMyaNa, hiMga, 12, 14, 15, muMha, ane varaNavALe, e ghadhanA vALamAM hiMga ane saMcaLa nAkhIne pAvAthI vAyuthI utpanna thayelAM tamAma zaLa maTe che. bRhada hiMga cUrNa hiGgunAgaraSagranthA yavAnI cAbhayA trivRt / viDaGgaM dAru cavyaM ca tumburukussttmustkaaH|| hapuSA kalazI rAsnA vatsakA sduraalbhaa| zatAvarI bRhatyau ca tvagelA patrajIrakam // puSkaraM tintiDIkaM ca vRkSAmlaM cAmlavetasam / dvau kSArau paJcalavaNaM samaM caikana mizrayet // mUtreNa bhAvanAM caikAM dattvA chAyAvizoSitam / bIjapUrakatoyena bhAvayecca dinatrayam / biDAlapadikAM mAtrAM yuJjIta zUlazAntaye // vAte coSNodakenApi pitte shrkryaanvitH| triphalAkvAthamadyAbhyAM zleSmaroge prazasyate // zUlAnAhavibandheSu mandAgnau gulmaviddhau / plIhodarANAM pANDUnAM jvariNAM ca vizeSataH / nihanti rogasaGghAtaM meghavRndaM marudU yathA // iti bRhaddhikucUrNam / iti vAtazUlacikitsA / For Private and Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 392 hArItasaMhitA. hiMga, suMTha, vaja, javAnIajamo, haraDe, nasetara, vAvaDIMga, devadAra, cavaka, dhANA, upaleTa, meAtha, chINInAM mULa, zAlIpIM, rAmanA, kaDAchAla, dhamAse, satAvarI, rIMgaNI, bheAyarIMgaNI, taja, elacI, tamAlapatra, jIrUM, puSkara mULa, AMbalInI kharavaDa, AmacUra, Amla vetasa, javakhAra, sAjIkhAra, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, kAcalavaNu, biDakhAra, e sarvane samAna bhAge laine ekaThuM karI cUrNa karavuM. pachI gAyanA mUtrano eka paTa daIne tene chAMyaDAmAM sUkavavuM. pachI khIjorAnA rasanA traNa divasa sudhI paTa devA. pachI te cUrNamAMthI eka tAlA khAvuM. tethI zuLaroga maTI jaze. garama pANI sAthe e cUrNa khAvAthI vAyunuM zULa maTaze. sAkara sAthe khAvAthI pittaLa maTaze. trikaLAne svAtha ane madya sAthe pIvAthI kakanuM zULa maTaze. jema vAyu varasAdanAM vAdaLAnA samudAyano nAza kare che tema A cUrNa zULa, peTa caDavAnA roga, aMdhakAza, maMdAgninA roga, gumarega, vidraSi (gAMTha) ne rAga, baroLanA roga, udararoga, pAMDuroga, vizeSe karIne tAva, e rAgeAnA samudAyanA nAza kareche. pittazULanI cikitsA dhAtrIphaLAdi cUrNa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtrIphalaM loharajazca pathyA vyoSaM samAMzena vibhAvya taM tu / rasena vA dADimamAtuluyAcUrNa sitADhyaM ca sapittazUle // AmaLAM, lohacarNa, haraDe, suMTha, pIpara, marI, e sarve sarakhe bhAge lene tene dADamanA tathA bIjorAnA rasanA puTa devA. evI rIte puTa ApelA te cUrNane sAkara sAthe khAvAthI pittazULa maTe che. dADamAdi cUrNa. biDAlaka dADimapUtanA ca dhAtrIsametaM vidadhIta cUrNam / tanmAtuluGgasya rasena bhAvitaM sapittazUle zamanAya bhakSet // dADama, haraDe, AmaLAM, e traNanuM cUrNa karIne tene bIjorAnA rasanA paTa devA. e cahuM eka tAle khAvuM tethI pittaLa zame che. For Private and Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAme. 33 - jIvanyAdi dhRta, jIvantyAcaM ghRtaM pAne kSIraM vApi sitAnvitam / kartavyaM recanaM nityaM pittazUlanivAraNam // gaLe athavA haze jemAM prathama gaNAvelI che evA auSadhenA gaNane jIvaMtyAdi gaNa kahe che. e jIvaMtyAdi gaNanA auSadhothI siddha kareluM arthAta gaLe vigerethI taiyAra kareluM ghI athavA dUdha sAkarasahitA pIvAmAM Ave athavA nitya virecana ApavAmAM Ave te pittazaLa maTe che. pittazULanA bIjA upacAra zizirasarasatoyAgAhanaM candanAni vizadapulinamadhye zAyanaM vai nizAsu / kanakarajatakAMsyAmbhojahaimaM tuSAraM kRtamiti vidhireSaH paittike shuulroge|| ThaMDA ane sarasa pANImAM snAna karavAthI, zarIre caMdana copaDavAthI, nirmaLa retInA bhAmAM rAtre zayana karavAthI, senAnuM, rUpAnuM ke kAMsAnuM pAtra laIne temAM bhajana ke pAna karavAthI, kamaLanAM puSpanI mALAo paheravAthI, baraphanuM ke jhAkaLanuM pANI pIvAthI pittazuLa maTe che. mATe e vidhi pittazULanA rogamAM karo. pittazULanuM bhejana, sitazAlyodbhavA lAjAH sitA madhuyutaM pyH| dAhaM pittajvaraM chadi sadyaH zUlaM nihanti ca // jAGgalAni ca mAMsAni bhojanArthe prazasyate / ghRtaM kSIraM samadhuraM prazastaM pittazUlinAm // dhoLI DAMgaranI dhANI, sAkara, ane madha, e saunI sAthe dUdha pIvAthI te dAhane, pittavarane, ulaTIne ane zaLane tatkALa maTADe che. pittazaLavALAnA bhojanane arthe jaMgalI pazuonAM mAMsa hitakAraka che, teja pramANe sAkara sAthe ghI ane dUgha paNa pittazULavALAne guNakArI che. For Private and Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 394 : hArItasaMhitA. phaLanI cikitsA laGghanaM vamanaM caiva pAcanaM zleSmazUlinAm / na ghanaM nAtimadhuraM zayanaM no vidheyakam // kaphaLavALAne ulaTI karAvavI, upavAsa karavo ane doSane parva karavAnAM auSadha ApavAM e hitakAraka che, paNa tene ghADa ke madhura auSadha hita karanArAM nathI tema divase UMghavuM, e paNa hitakArI nathI. bilvAdi kavAtha, bilvAgnimanthavRSacitrakanAgarAzca eraNDahiGgu sahasaindhavakaM samAMzam / kAtho nihanti kaphajodbhavazUlasaMghaM sadyastathaiva gaTharAnalavardhanaM ca // bIlI, araNI, araDUsa, citra, suMTha, divelAnuM mULa, hiMga, ane siMdhava, e sarakhe bhAge laIne tene kvAtha kare. e kvAtha kaphathI upajelAM tamAma prakAranAM zULane nAza kare che tathA tarataja jaTharAgnine vadhAre che. mAtRluMgAdi rasa, mAtuluGgarasaM dhAtrIrasaM saindhavasaMyutam / saubhAJjanakamUlasya rasaM ca maricAnvitam // sakSAramadhunopetaM zleSmazUlanivAraNam / yakRtkSayodbhavaM zUlaM nAzayatyAzvasaMzayam // bIjerAne rasa, AmaLAno rasa, siMdhava, saragavAne rasa, marInuM carNa, javakhAra ane madha, e sarvane ekatra karIne pIvAthI kaphanuM zuLa maTe che. vaLI tethI pakRta nAme jamaNe pAse je graMthi hoya che tenuM zULa tathA kSayathI utpanna thayeluM zaLa paNa maTe che. emAM saMdeha nathI. 1 vAd. p. 1-2 For Private and Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAtame. 395 * ja turAdi cUrNa tuMbaraM granthikairaNDavyoSaM pathyAjamodakam / sakSAralavaNopetaM cUrNa zUle kaphAtmake // dhANA, pIparImULanA gaThoDA, divelAnuM mULa, suMTha, pIpara, marI, ajamoda, javakhAra ane siMdhava, e auSadhonuM cUrNa kaphazaLane bhaTADanAruM che. eraMDAdi kavAtha, eraNDabilvavRhatIdvayamAtuluGgaM pASANabhitrikaTumUlakRtaH kssaayH| sakSArahiGgulavaNorabutailamizraM zroNyUrumehRdayastanarukSu deyam // iti shlessmshlcikitsaa| divela, lIlI rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, bIje, pASANabheda, suMTha, pIpara, marI, pIparImULa, e auSadhone kvAtha karIne temAM javakhAra, hiMga, siMdhava, ane eraMDInuM tela nAkhIne pAvuM. e auSadhathI jAMgha, sAthaLa, liMga, hRdaya ane stana, e jagAe pIDA thatI hoya te maTe che. vAtapitta zULanI cikitsA, palAdi kavAtha, paTolAriSTapatrANi triphalAsaMyutAni ca / kvAtho madhuyutaH pAnaM zUle pittasamIraNe / pittajvaratRSAdAharaktapittanivAraNam // paToLa, ane arIThAnAM pAMdaDAMmAM triphaLA (haraDAM, beDAM ane A bhaLAM) meLavIne tene kavAtha karI te madha sAthe pIve tethI pitta ane vAyunuM zULa maTe che. vaLI pittane tAva, tarasa, dAha ane raktapitta paNa maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 386 hArItasaMhitA. durAlabhAdi kalka. durAlabhA paryaTakaM ca vizvA paTolanimbAmbudatintiDIkam / sazarkaraM kalkamidaM prayojyaM sapittavAtodbhavazUlazAntyai // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti vAtapittazUlacikitsA / dhamAsA, pittapApaDA, suMTha, paTALa, lIMbaDA, metha, AMbalI, e auSadhonuM kalka karIne temAM sAkara nAkhIne rogIne khAvA ApavuM tethI vAyu ane pittanuM zULa zAMta thAyache. vAta kapha zULa cikitsA, sovarcalAdi cUrNa. sauvarcalaM samasaThI sahanAgarA ca zuNThIyutena kathitena jalena cUrNam / pItaM nihanti marutAtmabalAsazUlaM pArzvAtizUlajaTharAnalahRt prazastam // saMcaLa, SaDakacurA, suMTha, e traNa samAna bhAge leIne temanuM cUrNa karavuM. pachI suMne kvAtha karIne te kvAtha sAthe e cUNuM pIvuM. tethI vAyu sahita kathI thayelA zULa maTe che. vaLI pAsAMmAMnuM mULa tathA jaTharamAMnuM zULa maTeche. jarAtrinA rogane maTADavAmAM e auSadha sAae dAdi kvAtha dAru nAgarakaM vAsA hiGgu sauvarcalAnvitam / kvAtho vAtakaphe zUle Ame jIrNe vibandhake // devadAra, suMTha, ara, hiMga, saMcaLa, e auSadhonA kvAtha vAyu ane kathI thayeluM zI maTADeche. vaLI AmathI thayelA zULane, anna pacI gayA pachI thanArA zULane tathA baMdhakoza thavAthI thayelA phaLane paNa e vAtha maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna--adhyAya sAtama. 387 trizULanI cikitsA palAzAdi kRta, palAzakadalIvAsApAmArga kokilADhayam / gomUtreNa zRtaM tattu hiGgunAgarasaMyutam // hitaM tridoSaje zUle kAmalAvivibandhake / gulmodarANAM zamanaM mandAgnInAM niyacchati // khAkhara, keLane kaMda, ara, aghADe, ekhare, e auSadhone gAyanA mULamAM nAkhIne ukALIne thatuM karavuM. pachI temAM hiMga ane suMThanuM curNa nAkhIne rogIne pIvAne ApavuM. e pAna tridoSathI upajelAM zULamAM, kamaLAmAM ane baMdha kezamAM hitakAraka che. vaLI te gulma ane udara rogane zamAve che tathA maMdAgnine kamI kare che arthAta jaTharAgninI vRddhi kare che. sarva zuLa upara upAya, ekaeva kuberAkSaH sarvazUlApahArakaH / kiMpunaH sa tribhiryuktaH pathyArucikarAmaThaiH // ekalI sAgarageTInuM cUrNa khAvAne ApavAthI sarva prakAranAM zaLa maTI jAya che to pachI je tenI sAthe haraDe, saMcaLa ane hiMga maLelA hoya te zuM bAkI rahe! arthAta sAgaNI sAthe haraDe vagere auSadha bheLavIne ApavAthI tamAma prakAranAM zaLa maTe che. zakhakSAra, zaGkakSAraM ca lavaNaM hiGguvyoSasamanvitam / uSNodakena tat pItaM hanti zUlaM tridoSajam // iti tridoSazUlacikitsA / zekhane kSAra, siMdhava, hiMga, suMTha, pIpara, marI, e sarvanuM curNa karIne tene garama pANI sAthe pIvAthI tridoSanuM zuLa zAMta thAya che. 34 For Private and Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariNAmazULanI cikitsA, laGghanaM vamanaM caiva virekaJcAnuvAsanam / niruho bastikarmANi pariNAme tridoSaje || tridoSathI upajelA pariNAma zULamAM baMdhana, vamana, virecana, anuvAsana asti ane nindva asti, evI kriyAo karavI hitakAra che. citrakAdi meAdaka. citrakaM trivRtA dantI viDaGgaM kaTukattrayam / samaM cUrNa guDenAtha kArayenmodakAn sudhIH // bhakSayet prAtarutthAya pazcAduSNodakaM pibet / pariNAmodbhavaM zUlaM hanti zUlaM narasya ca // citrA, nasAtara, daMtImULa, vAyaviDaMga, suMTha, pIpara, marI, e sarve auSadho samAna laIne tenuM cUrNa karI temAM goLa nAkhIne mATI meTI gALI karavI. pachI DAghA purUSe savAramAM uThIne te goLIo mApapramANe khAvI ane te upara garama pANI pIvuM. ethI karIne parimaLa tathA khIjAM zaLa paNu nAza pAme che. yavAnyAdi cUrNa. yavAnI hiGgu sindhUtthaM kSAraM sauvarcalAbhayA / surAmaNDena pAtavyA pariNAme tridoSaje // javAMnI ajamo, hiMga, siMdhava, javakhAra, saMcaLa, haraDe, e auSadhanuM cUrNa karIne madhanuM uparanuM nItaratuM pANI leIne te sAthe te huM pIvuM; tethI tridoSathI upajeluM pariNAmazULa maTeche. dugdhAdi cui hiGgu vyoSavacAjamodahapuSA pathyA yavAnI saThI jAjIpippalimUladADimavRkIca vyAgnikaM tintiDI / tasmAccAmlarasaM suvarcalayavakSAraM tathA sarjikA sindhUtthaM vivarNakaM samakRtaM syAdvIjapUre rase // For Private and Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAtame. 399 kuryAjIrNaguDe vimartha guTikAM cAkSapramANAmimAM kalko vAtavikAriNAM pradadataH zUlArzalaplIhakAn / kAsAnAhavivandhamehahRdayaM zUlaM nihantyAzu vai| eSa hiMgvAdiko nAma sarvazUlArtinAzanaH / sarvavAtavikAramaH sarvakSayanivAraNaH // hiMga, suMTha, pIpara, marI,vaja, ajamoda, chINInAM mULa, haraDe, javAnI ajamo, paDakayuro, jIruM, pIparImULa, dADama, pahADamULa, cavika, citro, AMbalI, Azlevetasa, (ke khATo rasa,) saMcaLa, javakhAra, sAjIkhAra, siMdhava, biDalavaNa, e sarvane samAna bhAge laIne tenuM cUrNa karavuM. pachI bIjerAnA rasamAM tene bhAvanA devI ane tenI jUnA goLamAM geLI karavI. e goLI eka tolAnI mAtrA pramANe karavI. athavA teja pramANe tenuM kalka karIne vAyunA regavALAne ApavuM. tethI zaLa, arza, barala, khAMsI, peTa caDavuM, badhaza, prameha, chAtInuM zULa, e sarva roga maTe che. e goLI ke kalkane hiMgyAdika kahe che ane te sarva prakAranA zULanI pIDAne nAza kare che. vaLI te sarva prakAranA vAyunA roga tathA sarva prakAranA kSayanA raMgane paNa maTADe che. zULanA upadrava atIsArastRSA mUrchA AnAho gaurvo'ruciH| zvAsakAsau vamihikA zUlasyopadravA daza // zUlaM sopadravaM dRSTvA bhiSag dUre parityajet / anupadrave kriyA proktA bhiSajAM siddhimicchatAm // atisAra, tarasa, macha, peTa caDavuM, bhArepaNuM, arUci, zvAsa, khAMsI, ulaTI, ane hiSkA e daza zaLanA upadrava jANavA. evA upadravALA zaLane joIne vaidhe tene dUrathI ja tajI devuM, kema ke je vaiva pitAnA karmanI siddhi IcchatA hoya teNe upadravavinAnA zULa upara kriyA karavI evI AyurvedAcAryonI AjJA che. 1 kuryAjIrNaguTikAM. pra0 1 lI tathA vijI. For Private and Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 400 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. pathyApathya vicAra. varjayed dvidalaM zUlI tathA saghanazItalam / picchilaM ca dadhi caiva divAnidrAM ca varjayet // zAliSaSTikasindhUtthahiGgusauvIrakaM tathA / surA vA guDazuNThI vA pAne zreSThA bhiSagvaraiH ! | zatapuSpA vAstukaM ca hitaM proktaM prazasyate // raNatittirilAvAzca krauJcazazakasArasAH / eSAM mAMsAni zastAni kathitAni bhiSagvarai ! // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phaLarogavALAe kaThoLa khAvuM nahi. teja pramANe dhADA ane ThaMDA padArtho paNa khAvA nahi. vaLI pAvALA padArtho jevA ke dahIM vagate varjavA; tema divase zayana paNa karavuM nahi. huM uttama vaidha! sAhI yojAno lAta, siMdhava, DiMga, sauvIra nAbhe bhadya, bhurA, goNa bhane suMha, e padArtho khAvApIvAmAM kAyadAkAraka che. suvAnI bhAjI ane barthavAnuM zAka paNa zaLa rAgIne hitakAraka che. huM vaidhazreSTha! haraNa, tetara, lAvarAM, vahIlAM, sasalAM, sArasa, e janAvarAnAM mAMsa paNa phaLavALAne hitakAraka che ema kahyuM che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne zUla cikitsA nAma saptamo'dhyAyaH / S aSTamo'dhyAyaH / pAMDuroganI cikitsA pAMDuroganI saMkhyA. Atreya uvAca / zRNu putra ! pravakSyAmi pANDurogamahAgadam / paJcaiva pANDurogAste sambhavantIha mAnuSe // 1 sitapuSpA. pra0 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AThame. 401 vAtikaH paittikazcaiva zleSmakaH saannipaatikH| paJcamo mRdbhakSaNena vakSye caiSAM tu sambhavam // Atreya kahe che-he putra! pAMDa nAme je moTe roga che te viSe tuM sAMbhaLa; huM tane kahuM chuM. manuSyane pAMca prakArane pAMDuroga thAya che; eka vAyuthI, bIje pittathI, trIje kaphathI, sannipAtathI, ane pAMcame mATI khAvAthI, ema pAMca prakAranA pAMDuroga thAya che. have e pAMDuraMga je kAraNathI utpanna thAya che te kahuM chuM. pAMDuroganuM nidAna, dIrghAdhvanA pIDito vA jvareNa raktasrAvAtpIDito vA vraNena / cintAyAsAdrodhanAdvai manuSyasyAyaM pANDurjAyate sevate yH|| kSAraM cAmlaM kalyamaireyasevA avyAyAmAnmaithunAtizrameNa / nidrAnAzenAtinidrA divApi yogaizcaitairmRttikAbhakSaNena // pathi zithilazarIre rogasaMpIDite vA lavaNakaTukaSAyAsevanAmlena mRdbhiH| atisuratamajana sevanAtikrameNa nayati rudhirazoSaM tena vai pANDurogam // ghaNuM lAbe pathe cAlavAnI pIDAthI; tAvathI; lohI vahI javAthI; athavA nANuM pADIne temAMthI lehI vagere vahI javAthI, ciMtA karavAthI, bahu parizrama karavAthI; ane zarIranA maLamUtra vagerenA vega aTakAvavAthI pAMDuroga thAya che. vaLI khArUM, khATuM, madha, AsavanuM madha, e vagerene ati upayoga karavAthI, kasarata na karavAthI; maithuna karavAthI, atizaya zramathI; bilakula uMgha na AvavAthI; divase atizaya UMghavAthI; mATI khAvAthI, mArgamAM cAlavAthI, zarIra zithila thai javAthI; regavaDe pIDAvAthI; khAruM, tIkhuM, turuM, khATuM vagere khAvAthI; For Private and Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 402 hArItasaMhitA. mATI khAvAthI; ane maithuna karavAnA je niyameA zAstroe batAvyA che tenuM ullaMdhana karIne niraMtara atizaya maithuna karavAthI zarIramAMnuM lohI sUkAya che ane tethI pAMDuroga utpanna thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAMDuroganAM pUrvarUpa tenAkSakUTe zvayathuH zarIre pANDutvamAyAti ca pItamUtraH / niSThIvate tvak pravidIryate ca saMjAyate tasya puraHsarANi // pAMDuroga thatAM pehelAM pALa kahelAM kAraNeAvaDe AMkhonI cAre AjIe sAjo Ave che; zarIrano raMga pILeA paDI jAyache; pezAba pILeA thAyache. phuMkeche te paNa pILA raMganuM hoya che; zarIranI tvacA phATeche; evAM cinha pAMDuroga thatA pehelAM thAyache. vAtapAMDunAM lakSaNa todazca pAruSyazirogurutvaM tvamUlanele nakhakAlimA syAt / vAtAtmakaM taM manujasya viddhi liGgairupetA'nila pANDurogam // zarIramAM sAyA ghecAtI hAya evI vedanA thAyache; zarIranA spI karakarA thAyache; mAthuM bhAre thAyache; tvacA, mUtra, netra ane nakha kALAM paDI jAyache; evAM cinhathI yukta pAMDuroga je manuSyane thayA hAya te manuSyane vAyuthI thayelA pAMDu roga che ema jANavuM. pittapAMDunAM lakSaNa, Amatva pItatvakarI hi loke bibharti zokaM kaTukAsyatAM ca / mandajvaro vai tRSAmohazoSaH pItacchaviH pittabhavo hi pANDuH / pittathI upajelA pAMDurogamAM pittane lIdhe Ama ane pILApaNuM utpanna thAyache. rAgInuM mukha kaDavuM thaI jAyache tathA tene zarIre sAjo caDeche rAgIne jhINo tAva Ave che, tarasa lAgeche, mUrchA thAyache ane For Private and Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya Ajhamo. kaMThe zeSa paDeche; tenA zarIranA raMga pILA thai jAyache. evAM lakSaNAthI pittapAMDu oLakhave. kapAMDunAM lakSaNa, tandrA ca zophaH kaphakAsayukta Alasyaprasvedagurutvamevam / saMjAyate tasya kaphAtmako'sau narasya pANDutvabhavo vikAraH // kathI thayelA pAMDurogamAM dhena, sojo, kathI thayelI khAMsI, ALasa, parasevA, zarIranuM bhArepaNuM, evAM cinha thAyache. evAM cinha uparathI manuSyane thayelAM pAMDuroganA vikAra kathI thayo che ema jANavuM. trideASapAMDunAM lakSaNa, tandrAlasyaM zvayathuvamadhU kA sahallAsazoSA vibhedAlasyaM paruSanayane sajvaro vai kSudhArtaH / mohastRSNAkkamamatha narasyAzu pazyetsudUraM tyAjyo vaidyairnipuNamatibhiH sAnnipAtotthapANDuH // 403 traNe doSa kApavAthI thamelA pAMDurogamAM rogIne cena, ALasa, sAjo, ulaTI, khAMsI, chAtImAM pIDA, zeSa, jhADA narama thavA, ALasa, AMkhyA karakarI thavI, tAva AvA, ane ati bhUkhathI pIDA pAmavI evAM cinha thAyache. vaLI te rAgIne mAha, tarasa ane thAka upaje che. vaLI ghaNI dUranI vastu te rAgInA jovAmAM ekAeka Ave che. evA pAMDurogane sannipAtathI upajelA pAMDu kaheche. nipuNa buddhivALA vaidyoe e pAMDurogane tajI devA. arthAt e roga asAdhya che ema jANIne tenI cikitsA karavI nahi. mATI khAvAthI thayelA pAMDunAM lakSaNa mRttikA bhakSaNenAtha zRNu putra ! gado mahAna / pANDurogo gariSTho'pi bhaveddhAtukSayaGkaraH // For Private and Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. mRdbhakSaNAccaiva malaM prakIrya srotAMsi duSyanti tanmRttikAyAH / tenaiva nAsRk parivartayanti na tarpayettaM vapuSaM rasena // kSArA kaSAyA marutaM ca pittaM saMkopayatyAzu narasya mRtsA / zleSmaprakopaM madhurA karoti mRtsA na jagdhA hitakAriNI syAt / / vikRtigatabaliSThA mArutAdyAstrayastu dyutibalamadhamojo nAzayantyAzu dossaaH| bhavati vikalamevaM pANDuroge zarIraM harati jaTharavanhi mRttikAbhakSaNena // he putra! mATI khAvAthI je meTa rega upaje che te viSe huM tane kahuM chuM te tuM sAMbhaLa. mATI khAvAthI mahAmo ane dhAtune kSaya karanAra pAMDuroga utpanna thAya che. mATI khAvAvaDe khAdhelI mATI vAtAdika doSane vehevAnAM strotasa (moTI zirAo) ne bagADe (baMdha kare) che ane vAtAdika deSane zarIramAM phelAvI de che. tathA tethI ja karIne lohI paNa zarIramAM saghaLe pharI zakatuM nathI tathA pitAnAmAM rahelA rasavaDe zarIranuM poSaNa paNa karI zakatuM nathI. khArI tathA turI mATI khAdhI hoya to te vAyu ane pittane bagADe che. mIThI mATI kaphano prakopa kare che. mATe mATI khAvI hitakAraka nathI, vAyu Adi traNa deSa vikAra pAmIne baLavAna thAya che tathA tethI teo zarIranI kAMti, baLa ane ojasane nAza kare che. evI rIte mArI khAvAvaDe pAMDuraMga utpanna thaI regInuM zarIra betAla thaI jAya che tathA tenA jaTharane agni paNa nAza pAme che. pAMDuroganI asAdhyatA, tenAGgimehanamukhodaranAbhideze zothaH kaphAsuganilena kRtaatisaarH| For Private and Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AmA yasyAtikAlacirasaMbhavapANDurogaH siddhiM na yAti yadi nAhamupAcarAmi // zIrNo bhinnamalotisAryati haridrAbhaH saraktaprabhastRNmUrchAvamipUtigandhavadanaH zItatvazoSo jvaraH // pANDutvaM nayane nakheSu vapuSi daMte'dharANAM bhavet soyaM pANDugado na sidhyati vayaM kurmaH kriyAM sAdarAt // karacaraNazUnamanujaM madhye kSAmaM ca zUnamudaraM vA / zuSka vA karacaraNI tyAjyau pANDurjvarAtisArayutaH // .. mATI khAvAthI je pAMDuroga utpanna thAyache tethI paga, mUtradvAra, mukha, udara, ane nAbhiupara sojo Ave che tathA ke, rUdhira ane vAyunelIdhe atizaya atisAra thAyache. evI rItanA pAMDuroga jene ghaNA kALathI thayA hoya tene te roga maTI zakatA nathI ema jANIne huM teno upacAra karatA nathI, vaLI je rAgInA maLa chinna bhinna thane haLadara sarakhA ke lohI sarakhA jhADA thatA hoya, je rogIne tarasa ghaNI lAgatI hoya, mUrchA AvatI hoya, ulaTI thatI hoya, jenA mukhamAMthI durgaMdha nIkaLatA hAya, zarIre zIta AvatuM hoya, kaMThe zeSa paDatA hoya, tAva AvatA hoya, jenI AMkhA, nakha, zarIra, dAMta ane e, e ThekANe pILApaNuM thaI gayuM hoya, evA pAMDurogInI cikitsA kadApi ApaNe ghaNA AdarathI karIe tathApi te sArA thatA nathI. je rogIne hAthe ane page sAjo AvyeA hAya tathA zarIranA vacalA bhAgamAM je kRza hAya, athavA peTa upara sAje caDayo hoya ane hAtha paga sUkAI gayelA hAya, tema jene tAva ane paNa thayA hoya, evA pAMDurogavALAne tajavA. atisAra For Private and Personal Use Only 45 pAMDuroganI cikitsA sAdhyasya cAdau pratipAcanaM tu virecanaM cAsya tato vidheyam / pAnAni cUrNAnya lehakAni virecayedrogavinAzanAni // pAMDuroga sAdhya che ke asAdhya tene nirNaya karIne pachI jo te sAdhya mAlama paDe te prathama tene pAcana auSadho ApavAM, ane pachI
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 406 hArItasaMhitA. tene virecana auSadha ApavAM. rogano nAza kare evAM pAna (pIvAnAM auSadho ) cUrNa, avaleha, vagere auSadho ApavAM ke je rogIne vire cana karIne rogane maTADe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAtArlRi pAMDuupara sAmAnya cikitsA vAtike pAcanaM kuryAtpaittike cAtirecanam / laiSmake vamanaM zreSThaM kriyA cemA bhiSagvaraH // vAyuthI thayelA pAMDuroga upara pAcana auSadha ApavuM; pitathI thayelA pAMDuroga upara virecana auSadha ApavuM; kuthI thayelA pAMDuroga upara vana auSadha ApavuM. huM uttama vaidha ! traNe prakAranA pAMDuroga upara A kriyA samajavI. vAtAdi pAMDuupara dhRta vAtena zuNThI surasAnvitaM tu pittena yaSTImadhukuSTayuktam | satryUSaNaM traiphalameva pakkaM ghRtaM ca vAtAdipadakrameNa // vipAcane vA vamanetireke yojyaM ghRtaM doSanibarhaNAya / pAne ca bastau ca hitaM narANAM pAMDDAmayaM kAmalanAzanaM syAt // vAyuthI thayelA pAMDuraMgamAM suMTha, ane tuLasIthI pakva kareluM dhI khAvAne ApavuM, pittathI thayelA pAMDumAM jeThImadha ane upaleTathI pavu kareluM ghI ApavuM, tathA kathI thayelA pAMDurogamAM suMTha, pIpara, marI, haraDe, beDAM, AmaLAM, e auSadhAmAM pakva kareluM dhI ApavuM. e rIte vAtAdi doSamAM upara kaheluM jUdAM jUdAM auSadhothI siddha kareluM dhI pA cana karavAmAM, vakhata karavAmAM ane virecana karavAmAM yAjavuM tethI vAtAdi doSane nAza thAya che. vaLI e dhI pIvAmAM tathA asti A dhavAmAM paNa manuSyone hitakArI che. arthAta te pAvAthI tathA tene asti ApavAthI pAMDuroga ane kamaLe maTe che. pittapAMDuupara virecana, sazarkarAM vA trivRtaM pibedyo virecayettaM kathitAMbunApi // For Private and Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AmA. nasAtaranuM cUrNa ane sAkara khAIne upara ukALeluM pANI pIe te tene virecana thaIne tenuM pitta nIkaLI jAya che ane tethI pittapAMDaroga maTe che. kapAMDuupara vamana vacoSNatoyena ca saindhavena / phodbhave vA vamane prayojyA // kuthI thayelA pAMDurogavALAe vajra tathA siMdhavanuM cUrNa garama pANImAM nAkhIne pIvuM tethI vamana thaine muk nIkaLI jaze. vAtapAMDuupara pAcana dazamUlasanAgarakaM kvathitaM piba pANDugade marududbhava ke / pippalikAprativApavimizraM pAcanakaM hitameva nRNAM syAt // dazamULa ( pAchaLa ghaNIvAra kahevAmAM AvyAM che) ane suMThanA kvAtha karIne temAM pIparanuM cUrNa nAkhIne te pIvuM. vAyuthI upajelA pAMDurogamAM e pAcana auSadha che. e auSadha vAyuthI thayelA pAMDurogavALAone hitakArI che. 3 For Private and Personal Use Only 407 triphaLAdi kvAtha. triphalakaTukazuktA niMbabhUniMbamegha trivRdamRtalatAbhizcetakI nAgarA ca / kathitamapi vidheyaM sAragheNa prayuktaM harati ca manujAnAM pANDurogaM pradiSTam // triphaLA ( haraDAM, kheDAM, AmaLAM), kuTakI, dhALA dIveLAnAM mULa, lIMbaDAnI aMtarachAla, kariyAtuM, nasetara, gaLA, haraDe, khuM, e sarva auSadhonA Atha karIne temAM madha nAMkhIne pIvuM. e vAtha manuSya ne pAMDuroga hare che ema munioe kaheluM che. dhAtumAkSikAdi cUrNa, dhAtumAkSikakaTutrayaM tathA lohacUrNamapi hema mAkSikam / cUrNameva madhunA ghRtena ca bhakSyagomathitapAnakaM punaH // pANDurogamatha vA halImakaM kAmalAM jayati dAruNAM punaH / //
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 40. hArItasaMhitA. hIrAkasI, suMTha, pIpara, bharI, lohacurNa, suvarNamAkSikA, e sarvenuM curNa karIne madha tathA dhI sAthe khAvuM tathA te upara gAyanA dahIMne maTho pIveA. ethI pAMDuroga, klumaka nAme rAga, ane mahAdArUchu evA kamaLAno roga maTe che. lAha tathA suvarNamAkSikAnI bhasma levI.) dUdhapIpaLInA prayAga. sevitA hi kurute balaM yataH pippalI ca payasA yutA nizi // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dUdha sAthe rAtre pIparanIyamapUrvaka keTalAka divasa khAvAthI te zarIramAM baLa Ape che ane pAMDurogane maTADe che. lAhakATanA prayAga. lohakiTTaM susantaptaM vApayecca punaH punaH / gomUtramadhye matimAn sthApayet saptarAtnakam / tasmAccUrNa tu madhunA deyaM pANDDAmayApaham // kSeADhAnA kITAne sArI peThe tapAvIne buddhimAna vaidhe tene gAyanA mUtramAM nAkhIne ThaMDuM karavuM. vaLI pAchuM tapAvIne karI gAmUtramAM nAkhavuM ema vAraMvAra karavuM. pachI tene gAyanA mutramAM sAta divasa rAkhI mukavuM. sAta divasa pachI cUrNa karIne tene madha sAthe ApavuM tethI pAMDuroga maTeche. lAhuNaeNvaTa, tryUSaNaM triphalamustaviDaGgazcitrakaM tu samabhAgata eva / bhAvayezca khalu saptadinAni lohacUrNamapi vekSurasena || khallitaM punarapi pravaraM syAt zIlitaM tu madhunApi ghRtena / pANDurogahRdayAmaya kuSTakAmalArzaH sahalImakahAri // iti lohacUrNavaH / suMTha, pIpara, marI, haraDe, kheDAM, AmaLAM, meAtha, vAvaDIMga, citra, eTalAM vAnAM samabhAge levAM. temAM loDhAnuM cUrNa nAkhavuM. ane e 1 madhunA mathitena pra0 2 madhunApi dAnena pra0 3 For Private and Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AThame. 408 saune seraDInA rasane puTa sAta divasa devo. sAta divasa pachI e sarvane eka khala karavo tethI te uttama cUrNa thAya che. e cUrNane madha tathA ghI sAthe khAvuM tema te pAMDuroga, chAtInA rega, koDha, kamaLe, artha ane halInaka nAme rega, e sarvane nAza kare che. bhaMDU2583. tryUSaNaM triphalayA sacitrakaM meghacavyasuradArumAkSikam / granthikaM ca zikhibhRGgarAjakaM yojayet palikabhAgikAnimAn // cUrNitAdviguNameva yojayet lohacUrNamapi kajalaprabham / aSTabhAgasamamUtrakalpitaM pAcitaM punaridaM varaprabham // .... sevayegulamupakramaM tathA takasaMyutamihAsti zobhanam / nAzayeca kaphakAmalAna kRmIna pANDukuSThagudajAna halImakam // iti maNDUkavaTakaH / suMha, pI52, bharI, 92, meDai, Hi, citrI, bhAtha, 21, devadAra, suvarNamAlika, pIparImULa, ajamoda, bhAMgaro, e auSadha cAra cAra tela levAM, ane tenuM cUrNa karavuM. pachI te sarva cUrNathI bamaNuM kAjaLa jevuM laDhAnuM cUrNa temAM nAkhavuM. tene ATha gaNuM gAyanAM mUtramAM pakava karavuM. pakava thayelA e auSadhane maMDaravaTaka kahe che. umaiDAnAM phaLa jevA raMganuM te auSadha thayA pachI tene potAnA zarIranA baLapramANe mAtrAthI khAvuM ane te upara chAsa pIvI. e anupAna sAruM cha. 2 // auSa5 46, bhagI, miroga, pAro, 28, arza, mane halImaka, e regene nAza kare che. punarnavA ji. punarnavAvyoSanivRtsurAhvayaM nizAhvayaM cavyaphalatrayaM tthaa| ghanA yavA titakarohiNIsamA dvibhAgikaM loharajo vimishryet|| gavAM payo vA dviguNaM niyojya dALa pralepaM praNidhAya dhImAna / chAyAvizuSkA guTikA vidheyA kSaudreNa vA gomathitena bhakSyet // jJAtvA balaM rogabalaM narasya pANDAmaye kaamlsrvmehe| gulmodarAjIrNavisUcikAnAM zophAtisAragrahaNIvibandhAna // zUlakrimInavikArahetordadyAdrTI pANDugade prazastAm // 35 For Private and Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 410 hArItasaMhitA. sATADI, suMTha, pIpara, marI, nasetara, devadAra, haLadara, cavaka, haraDe, beDAM, AmaLAM, meAtha, iMdrajava, kaDu, e auSadho samAna bhAge levAM. e bhAga lAcUrNanA levA. pachI sarvane ekatra karavA. pachI gAyanuM dUdha e sarvathI bamaNuM laine temAM te sarve cUrNa nAkhIne kaDachIe coTatAM sudhI tene pAka karavA. e pAnI guTikA karIne tene chAyAmAM sUkAvavI. ane tene madha sAthe athavA gAyanA mA sAthe roganuM baLa tathA rAgInI zaktino vicAra karIne khAvI. e gALAthI pAMDuroga, kamaLA, prameha, gulmaroga, udararoga, aNNa, visUcikA, sAjo, atisAra, grahaNI, baMdhakoza, zULaroga, kRmiga, azaeNroga, e sarva maTe che. e gALI pAMDuroga upara bahu cuNukArI che. mATe te rAgavALAne ApavI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vajramaMDUkavaka, paJcakolakaphalanikaM ghanA devadArukRmizatru kolakam / eSa bhAgasamayo jitastathA mizrayet tadanu cAyasaM rajaH // tatra cASTaguNamUtramadhyato davilepamavalokya pAcayet / kArayedvadaramAtra yA punaH bhchAyayApi vihitaM vizoSaNam // kArayet surabhimaMthitena tat pAnakaM ca zamayet sakAmalam / pANDumarzamatisAramandabhuk zoSamehamudarAn krimInapi // iti vajramaNDUkavaTakaH / pIpara, pIparImULa, citrA, cavaka, suMTha, haraDe, kheDAM, AmaLAM, devadAra, vAvaDIMga, marI, e sarva auSadhA samAna bhAge levAM. pachI temAM loDhAnuM cUrNa meLavavuM. tene AThagaNA gAyanA mUtramAM nAkhIne kaDachIe cATe tyAMsudhI pakavavuM. pachI tenI khera jevaDI gALI karIne chAyaDe sUkavavI. e gALI gAyanI chAsa sAthe pAvI, tethI kamaLA, pAMDu, atisAra, maMdAgni, zeSa, prameha, udararoga, ane kRmiroga e sarva maTeche. amRtavaka dhAtrIphalAnAM rasaprasthamekaM prasthaM tathA cekSurasaM vidadhyAt / prasthaM tu kUSmANDarasapradiSTamArka rasaM prasthavimizramekam // For Private and Personal Use Only
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AThame. 411 itya19-1 ekIkRta mandahutAzanena pAcyaM bhavetpAdamazeSameti / vimizrayedauSadhasaMghametat palaikamAtra vipacecca pazcAt // bhRGgI surAhU zatapuSpadhAnyaM sugandhazuNThI madhukaM vishaalaa| sapippalIkaM sakaTutrayaM ca viDaGgamustA hapuSAphalAni // mUrvAharidrAkaTurohiNInAM durAlabhASkaravatsakAnAm / kuSThAjamodAsurasAdalAni cUrNa tvamISAM viniyojanIyam // guDaM purANaM dviguNaM tu madhye ghRtena cAktaM vaTikAM vibandhyet / bhakSaNAjayati kAmalArzasaM pANDurogamatidAruNajvarAn / zophazoSagrahaNIM vijaghnati vidradhIna harati kuSThamehakAn / itymRtvttkH| AmaLAMne rasasaTha telA, seraDIne rasa cesaTha telA, keLAno rasa esaTha telA, AkaDAne rasa cesaTha tolA, e sarvane ekaThAM karIne dhImA tApathI ce bhAga bAkI rahetAM sudhI pAka kare. pachI temAM nIcenAM auSadha cAra cAra tela nAkhIne pachI tene pAka 12vI. te mossdhe| mA pramANe:-mAMga, vihAra, savA, pAyA, hisapAsa, suMha, bhaya, pAriNI, bIpI52, muMha, pI52 (moTI) bharI, vAyaviga, bhotha, chInAM bhUga, 3671, bhAravesa, 162, 41, dhamAsa, puSkaramULa, kaDAchAla, upaleTa, ajamoda, tulasInAM pAnaDAM, e sarvanuM cUrNa karIne pAchaLa kahelA rasanA pAkamAM nAkhIne tene pAka karo. pachI temAM jUno goLa bamaNe nAkhavo ane ghI nAkhavuM, tathA tenI geLIo bAMdhavI. e goLIo khAvAthI kamaLa, aza, pAMDurog, mahA 4495 mevA tApa, sone, zoSaroga, DI, vidhi, ane prameha, e sarva rege nAza pAme che. zegamA pathyApathya, godhUmazAliyavaSaSTikamudgakAnAM zyAmADhakIghRtayutaM payasA satakram / gojovavAstukamathozatapuSpavartIpathyaM hitaM nigaditaM manujasya pANDau // 1 vyApadazeSameti. pra0 1 lA. 2 palAni. pra0 2-3. For Private and Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 412 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. jAGgalAni ca mAMsAni bhojane ca prazasyate / tiktAni rUkSANi kaSAyakAni tIvrANi dAhAnyapi kAJjikAni / surAmlasauvIrakabIjapUrAn tailAni varjyAni ca pANDuroge // pAMDurogavALAe dhauM, DAMgara, java, sAThI cokhA, maga, kAMga, tuveranI dALa, e padArthonuM bhAjana dhI sAthe, dUdha sAthe ke chAsa sAthe karavuM. gaLajIbhA ( bhoMyapAMtharI, vadhue, savA, vaMtyAka, e zAka pAMDurogamAM pathya ane hitakAraka che. jaMgalI pazuonAM mAMsa bhejana karavAmAM hitakAraka che. kaDavA, lUkhA, turA, tItra ane dAha karanArA evA padArtho, kAMjI, surA, khaTAI, sauvIra nAme madha, khIjoruM, ane tela, e padArtho pAMDurogamAM khAvA nahi. dati AvaiyabhASite hArItottare tRtIyasthAne pANDurogacikitsA nAma aSTamo'dhyAyaH / navamo'dhyAyaH / kSayareganI cikitsA, Atreya uvAca / zRNuta vibudhadakSA ! vyAdhighoro narANAM bhavati vihitaceSTo nAzanaH prANinAM vai / ciranirayakaro'yaM prAkRtaiH karmapAkairiha paribhavakArI mAnuSasya kSayo'yam // Atreya kaheche. he paMDitA ane DAhyA puSo! sAMbhaLeA; je rAga mahAbhayaMkara che tathA jenAM karma paNa mahAbhayaMkara che evA prANIene nAza karanArA vyAdhi je kSaya te viSe huM tamane kahuM chuM. prakRti For Private and Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navamA janma pApa karmanA vipAkavaDe ghaNA kALa sudhI jethI manuSyane narakamAM rahevuM paDeche teja pApano vipAka A lAkamAM kSayaroga rUpe upajIne manuSyanA nAza kareche. kSayaroganAM pAparUpa kAraNeA. devAnAM prakaroti bhaGgamathavA bhrUNasya saMpAtanaM gopRthvI pativipravAlahananaM cArAmavidhvaMsanam / so'yaM sthAna vinAzanaM ca kurute strINAM vadhaM yo narastasyaitairgurukarmabhiH kSayagado dehArthahArI mahAn // dAvAnAdahato dhanaM ca harato bhrUNaprapAtena ca devasvaM harato viSaM ca dadato hyArAmakaM nighnataH / tenAsau niyamena sambhavati vai nRNAM hi tIvrA rujA dhAtUnAM kSayakAriNI ca manujasyAtmApahA dAruNA // je purUSa devatAonI mUrtinuM khaMDana kareche, garbhanA pAta kareche, gAyAne haNeche, rAjAnA dhAta kareche, brAhmaNa ke bALakanI hatyA kareche, bAgabagIcA ke vADIne bhAgI nAkhe che, khIjAnAM raheThANano nAza kareche, AnI hatyA kareche, evA purUSanA meATA pAparUpa karmathI tenA dehanA ane vyAdikanA nAza karanAra mahAkSaya nAmanA rAga tene prApta thAyache. vaLI, je puruSa vanamAM agni saLagAvI vana maLeche, garbhapAta karAvIne bIjA pAsethI paisA meLave che, devanA paisA khAI jAyache, khInane jhera deche, bagIcAne bhAMgI nAkhe che, manuSyane jarUra dhAtunA kSaya karanArI ane teneA pIDA utpanna thAyache. For Private and Personal Use Only 413 kSayaroganA hetuo. AmAhArAdviSamazayanairdIrghamArgaNairvA saMzIrNe vA suratamadhikaM sevanAtkAsato vA / rogAkrAntAdviSamamazanAt tasya mandajvarAdvA zleSmA pittaM ca marudathavA yAti dehakSayaM vA // 1 gopRthvI patti. ma0 1.2 lI. evAM evAM karmathI prANa lenArI tIvra
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 414 hArItasaMhitA. kAcuM anna khAvAthI, viSama rIte zayana kavAthI, lAMkhI musAphrI karavAthI, nADI traNu vagere ke bhagaMdara, khada, vagere traNa thavAthI, dhAtvAdika vahI javAthI, atizaya strI saMga karavAthI, niraMtara roga cAlu rahevAthI, ochuM vattuM ke veheluM moDuM khAvAthI, zarIramAM jIrNajvara ghaNA divasa rahevAthI, ane evAMja khIjAM kAraNothI kak, pitta, vAyu ke deha paNa kSaya pAmeche. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSayaroganA prakAra rasaraktamAMsamedazcAsthimajjA va zukramiti sapta / dhAtukSayAvizeSadvA tAdyaye pare traya iti daza // kSayo dazavidhazcaiva vijJAtavyo bhiSagvaraiH / punarlakSaNameteSAM vakSyate tacchRNuSvame // rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi, majjA, vIrya, e sAta dhAtueno kSaya thavAthI vizeSe karIne kSayaroga thAyache; ane vAyu, pitta ane kak e traNa dhAtuonA kSaya thavAthI paNa kSayaroga thAyache ema ekaMdara daza prakAranA kSaya thAyache. mATe uttama vaidyoe kSayaroga daza prakAranA che ema jANavuM. have temanAM lakSaNa huM kahuM chuM te sAMbhaLa vAtakSayanA hetu. atisvedAtidharmeNa cintAzoSabhayAdinA / vAtAdyaiH sevitaizcApi jAyate mArutakSayaH // atikSaya parasevA kADhavAthI, atizaya tApathI, ciMtAthI, zAkathI, bhaya vagerethI, ane vAyu vagerenuM sevana karavAthI, paNa vAyunA kSaya utpanna thAyache. vAtakSayanAM lakSaNa, tena tandrAGgadAhazca pipAsArucivepathuH / tamaH kramo bhramazcaiva bhavecca mArutakSaye // vAyune kSaya thavAthI zarIre zveta, aMganA dAha, tarasa, arUci, kaMpArI, thAka, ane bhrama (cakarI,) evAM cinha thAyache. For Private and Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navameA. vAtakSayanI cikitsA. tasyAnUpAni sevyAni rasAni palalAni ca / rasonAdikakalkaM ca sevayed vAtavardhanam // vAtakSayavALA rAgIne bahu pANIvALA pradezamAM rahenArA prANInAM mAMsa, tathA tevA dezamAM upajatI vanaspationA rasa khAvA pIvAne ApavA. vaLI lasaNa vagere auSadhonuM kahka karIne tene khAvA ApyA karavuM tethI vAyunI vRddhi thaze. pittakSayanA hetu vagere, pittakSaye'gnimAndhe ca jAyate'rucijADyatA / kAsahalAsazophazca jAyate mandaceSTatA // svedAbhyaGgAnnapAnAni dIpanAni prayojayet / jAGgalAni rasAnnAni sevayet pittakRt kSaye // 415 pittano kSaya thavAthI jaTharAgni maMda paDe che, arUci thAyache, zarIramAM jaDapaNuM upaje che, khAMsI, chAtImAM pIDA, sAjo ane ceSTAonuM ( hAlavA cAlavA vagerenuM) maMdapaNuM upaje che. evAM lakSaNa uparathI pittanA kSaya jANIne rogIne parasevA kADhavA; zarIre tela cALavAM; jaDarAgnine pradipta kare evAM annapAna khAvAne ApavAM; jaMgalI prANIonAM mAMsa ane jaMgalamAMnI vanaspatinA rasa sevavA. kakSayanA hetu vagere. vyAyAmaizca vyavAyaizca rUkSAnnAhArasevanaiH / santApakodhanaizcaiva jAyate kaphasaMkSayaH // For Private and Personal Use Only tena dAho'thavA pANDuH zopho niHzvasanaM bhramaH / vinidratA kSuttRSA ca strIsaGgenApi nandati // tasya zItAnnapAnAni kandazAkAdikai rasaiH / anUpairdadhidugdhairvA sevanaM tu samIhitam // 1 1 0 1 jI.
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 416 hArItasaMhitA. atizaya kasarata karavAthI, saMga karavAthI, rUkSa anna khAvAthI, rUkSa AhAra jamavAthI, saMtApathI ane krodhathI kAnA kSaya thAyache. ne kSaya thavAthI zarIre dAha upaje che, athavA pAMDuroga thAyache, sojo caDhe che, zvAsa upabje che, phera Ave che, UMdha AvatI nathI, bhUkha tarasa ghaNI lAge che, tathA strIsaMgathI harSa thatA nathI. evA rAgIne ThaMDAM anna ane ThaMDAM pAna khAvA pIvAne ApavAM; kaMdanAM zAka ApavAM; pANuthaLa pradezamAM thayelA rasa ApavA; tathA dahIM dUdha vagere padArthonuM sevana karAvavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trideASakSayanI cikitsA, tribhirdoSaiH kSayaM prAtaistadA hi maraNaM dhruvam / tasya kriyA prayoktavyA sAdhAraNaM mahAmate ! // traNe doSa kSaya pAmavAthI kSaya upajyeA hAya tA rAgInuM jara maraNa thAyache, huM moTI buddhivALA vaidha! evA rAgIne je kriyA traNe doSane sAdhAraNa hoya te lAgu karavI. dhAtukSayanA upakrama, atha dhAtukSayaM vakSye hArIta ! zRNu sAmpratam / rasaraktamAMsamedaH pratyekaM kSayalakSaNam // huM hArIta ! have tuM sAMbhaLa; huM tane dhAtukSayanuM prakaraNa kahuM chuM. rasa, rakta, mAMsa, meda, asthi, majjA ane vIrya, temAMnA pratyeka dhAtu jyAre kSaya pAmeche tyAre kevAM kevAM cinha thAyache te huM tane kahuM chuM. rasakSayanAM lakSaNa. rakSaye'pi zoSazca mandAgnitvaM ca vepathuH / ziroruka mandaceSTatvaM jAyate ca kumabhramau // zarIramAMthI jyAre rasa nAme dhAtuno kSaya thAya che tyAre rAgIne ghaNA zASa paDe che, jaTharAgni maMda thAya che, zarIra kaMpe che, mAthAmAM vedanA thAya che, ceSTAo maMda thAya che,zarIre thAka lAge che ane rAgIne phera Aveche. For Private and Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navameA. raktakSayanAM lakSaNa. raktakSaye kSayaH pANDumandaceSTo bhavennaraH / zvAso niSThIvanaM zoSo mandAgnitvaM ca jAyate // lohInA kSaya thavAthI zarIra kSINu thAyache, ane pILuM ( zIkuM ) paDI jAya che, hAlacAla vagere ceSTAo kamI thaI jAya che, zvAsa utpanna thAya che, ghaNuM thuMke che zeSa upaje che ane jarAgni maMda thAyache. sAMsakSayanAM lakSaNa, mAMsakSaye'tikRzatA ceSTanaM cAGgabhaGgatA / nidrAnAzo'pi nidrAsya visaMjJo laghuvikramaH // mAMsanA kSaya thavAthI zarIra atizaya kRza thAyache, ceSTAo kamI thAyache aMga bhAgelA jevuM lAge che athavA vaLI jAya che, UMdha AvatI nathI athavA Ave che te atizaya UMdha Ave che, rAgI bebhAna thaI jAya che ane zarIranuM sAmarthya kamI thaI jAya che. medyakSayanAM lakSaNa, maMdavIrya iti medasaH kSaye saMjJatAvigalatA ca kaMpatA / aMgabhaMgavamanaM parUSatA zoSaroSasadanaM ca zokatA // 417 medano kSaya thavAthI rAgI alpavIryavALA thAyache. bhAna rahetuM nathI, zarIra sukAIne gaLI jAya che, aMga kaMpe che, aMga bhAgI jAyache, lUlAM thaI jAya che, ulaTI thAyache, zarIranI tvacA karakarI thaI jAya che, zApa paDe che, rIsa caDe che athavA svabhAva cIDiyA thaI jAya che, zarIra DhIluM paDI jAya che ane sAjo Ave che, asthikSayanuM lakSaNa asthikSaye syAdatimandecaSTatA balakSayo bhaMgazarIrarUkSatA / vikampanaM zoSaruSazca jAyate bhiSagvara ! tvaM pariveda lakSaNaM // For Private and Personal Use Only hADakAMno kSaya thavAthI zarIranI ceSTA atimaMda thAyache, khaLanA kSaya thAyache, zarIra bhAgI jAyache ane lUkhuM paDI jAyache, zarIra kaMpe che, sUkAya che ane svabhAva krodhI thaI jAyache, huM vaidha zreSTha ! evAM evAM lakSaNa hADakAMnA dhAtu kSaya thavAthI mAlama paDe che te tuM jANu,
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 418 hArItasaMhitA. majjAkSayanuM lakSaNa majAkSaye kampanameva vAsti bhramaH klamaH syAdati mandaceSTaH zopho nizAjAgaraNaM ca tandrA mandajvaraH zoSasamo manuSye // majajAne kSaya thavAthI zarIra kaMpe che, bhrama thAya che, zarIre thAka lAge che, ceSTAo maMda thAya che je caDe che. rAtre UMgha AvatI nathI, ghana thAya che, jhINe tAva Ave che ane zeSa upaje che. ke vIryakSayanuM lakSaNa, zukrakSaye cAlpaviceSTitAni rokSyaM bhramaH kampanazoSaroSAH / strIdveSitAdIni virUpatA ca vaikalpatA saMdhiSu jAtazoSaH // vIryane ya thavAthI zarIranI ceSTAo maMda paDe che, zarIra lUkhuM paDI jAya che, bhrama thAya che, zarIra kaMpe che, zarIra sUkAya che, svabhAva tAmasI thaI jAya che, strI saMga gamata nathI, zarIranuM rUpa bagaDI jAya che, aMga cheDavALAM thaI jAya che ane zarIranA sAMdhA sUkAI jAya che. dhAtukSayanI cikitsA idAnIM saMpravakSyAmi bheSajAni yathAkramam / snehanaM rUkSaNaM caiva tathA vimlApanaM hitam // rasa vagere dhAtuonA kSayanAM auSadhe have huM tane kahuM chuM, e kSayanA regIone kaIvAra snehana eTale sneha pAIne cIkaNuM karavAnuM koIvAra rUkSaNa eTale temano koTho vagere lUkhAM thAya evAM auSadha ApavA; kaIvAra vizlopana eTale kSINa thayelI dhAtuone tAjI karanArAM auSadha ApavAM. kema ke evAM auSadho temane hitakAraka che. rasanI vRddhi karanAra auSadha. jAGgalAni ca mAMsAni bhojanAni ca sevayet guDUcI zRGgavaraM ca yavAnIkathitaM jalam // maricaiH kathitaM dugdhaM pAne rAtrau prazasyate / rasAnAM tena vRddhiH syAt kSayAcchIghraM vimucyate // For Private and Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navame. 418 rasAnAM vRddhikaraNaM godhUmayavazAlinAm / kathitAni bhiSakzreSTairjAGgalAni vishesstH|| jaMgalanAM prANIonAM mAMsa ane te mAMsathI banAvelAM bhajananI sevana karavAthI rasanI vRddhi thAya che. gaLo, Adu, javAnI ajamo, e traNa auSadhane pANImAM kavAtha karIne pIvAthI rasanI vRddhi thAya che; dUdhamAM marI nAkhIne ukALIne te dUdha rAtre pIvuM e hitakAraka che. kemake tethI rasanI vRddhi thAya che ane rasa kSayathI jaladI mukta thavAya che. ghauM, java ane cekhAnAM bhojana tathA vizeSe karIne jaMgalI prANIonAM mAMsa rasanI vRddhi karanArAM che ema uttama vaivonuM kahevuM che. raktanI vRddhi karanArA auSadha ghRtadugdhasitAkSaudramaricAni ca pipplii| pAnaM zastaM manuSyANAM raktavRddhikaraM param // iti raktavRddhikaram / ghI, dUdha, sAkara, madha, marI, pIpara, e auSadhonuM pAna karavuM e hitakAraka che tathA manuSyonA raktanI vRddhi karanAruM che. mAM vRddhi karanArAM oSadha, AnUpAni ca dhAnyAni lazunAdiSu kalpayet / madhudugdhaghRtAdIMzca sevayenmadhurANi ca / iti mAMsavRddhikaram / pANathaLa pradezamAM thayelAM dhAnya, lazunAdika auSadhane kalka, madha, dUdha ane ghI vagere tathA bIjA madhura padArtho sevavAthI mAMsanI vRddhi thAya che. medanI vRddhi karanArAM auSadha, rasAzca jAGgalAni syuH sevanArthe bhiSagvara! / sitopalAdikaM cUrNamajAkSIraM sakolakam / fhata pAnaM kSe caiva mAtAne iti medovRddhikaraNam / For Private and Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 420 hArItahitA. huM uttama vaidya ! jaMgalI prANIonA mAMsarasa sevavAthI medanI vRddhi thAyache. temaja satApalAdika cUrNa khAvAthI tathA marI nAkhIne ukALeluM bakarInuM dUdha pIvAthI temaja sAMjanA bhAjana vakhate madha pIvAthI medanI vRddhi thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asthinI vRddhi karanArA auSadha, pakkAni ghRtazastAni kSIrANi vividhAni ca / candanAni ca drAkSAdicUrNAni ca bhiSagvara ! | ityasthivRddhikaraNam / aneka prakAranAM auSadhothI siddha karelAM dhI kSaya rogavALAne hitakara che. temaja huM vaidyattama ! nAnA prakAranAM dUdha, caMdanA ane drAkSAdi cUrNo paNa asthinI vRddhi karavAmAM sArAM che. majjAnI vRddhi karanArA auSadha, jAGgalAni ca sarvANi sevanIyAni putraka ! | annAni ca madhurANi sarvANi ca prayojayet // iti manAvRddhikaraNam / hai putra! majjAnI vRddhi karavAmATe jaMgalI prANIonAM sarve prakAranAM mAMsa sevavAM ceAgya che; temaja sarve prakAranAM madhura anna paNa khAvAM hitakAraka che. vIryakSayanI vRddhi karanArA auSadha, zukrakSaye prapAkAni rasAni ca vizeSataH / navanItaM tathA kSIraM madhurANi ca sevayet // markaTI mUla payasA vidArI kandazAlmalI / sitADhyapAnaM ca hitaM zasyante madhurANi ca // vIryanA kSaya thayA hAya te pAkelAM phaLanA rasa khAvA e vizeSe karIne hitakAraka che. temaja mAkhaNa, dUdha ane sAkara vagere madhura padArtho sevavA. kocanuM mULa dudhamAM ukALIne sAkarasahita pIvuM; athavA vidArIkaMdane ke zAlamane dUdhamAM ukALIne sAkara nAkhIne pIvuM; athavA kavacanuM mULa, vidArIkaMda ane zAlama, e traNene ekaThAM khAMDIne dUdhamAM For Private and Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navamo. 421 ukALIne sAkara nAkhIne pIvuM, tethI vIryanI vRddhi thAya che. temaja madhura padArtho vIryavRddhi karavAmAM sArA che. have vIryavRddhi karanAra cUrNa kahiye chiye. _mA pUrNa zukrakSayavRddhikaraNamidAnI cUrNAni vakSyante // balA vidArI laghupaJcamUlI pazcaiva kSIradrumatvak pryojyaa| punarnavAmeghatugArajazca saJjIvanIyairmadhukaiH smaaNshaiH|| akSapramANAni samAni kAni sarvANi caitAni vicuurnnyitvaa| vimizrayet tatra kaNAzatAni paMcAzatodhUmayavAMzca piSvA // tugAsamAMzaM sitataNDulAnAM piSTaM sazRGgATakamizritaM tu| prAkcUrNakArdhena viyojanIyaM sarvAMzakenAtha sitA prayojyA // vibhAvayecAmalakIrasena vAratrayaM gopayasA vibhAvya / tato'sya sarvaiH sahazarkarairvA ghRtena caivaM punareva bhaavym|| taM bhakSayet kSaudrayutaM palArdha jIrNe ca bhojyaM kaTukAmlavarjam / kSIraM ghRtaM vA sitazarkarAM vA yavAnagodhUmakazAlimASAn // jJAtvAgnipAkaM jaThare narasya deyo vidhijJaiH kSayarogazAntyai / pathyaHkSaye zrAntacirAbhitApasaMpIDitAnAM ca tathA ziro'tauM pittAturANAM rudhirakSayANAM zramAdhvasaMpIDitakAmalAnAm / bhvAsAturANAM madhumehinAM ca kSINendriyANAM balakAri zastam garbho gRhItazca yayA striyA ca tasyAH prazastaM tu balAdicUrNam iti balAdicUrNam / yaNamAna, vi , vadhu paMyabhUga (zAlipI, pRSTIpI, rIMgaNa, bhoMyarIMgaNa, gekharU che, vaDanI chAla, umaDAnI chAla, pIpaLAnI chAsa, pI52nI chasa, panI chAsa, sADI, bhAtha, pAMsa:52, se 1 yavAnagodhUma. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 422 hArItasaMhitA. sarvanuM cUrNa karavuM, pachI jIvanI gaNanAM auSadha (haraNadoDI, kAkolI, phIrakAkolI, meMdA, mahAmedA, mugapaNuM, bhASapaNuM jIvaka, aSabhaka) tathA jeThImadha e auSadhe eka eka tela laIne temAM meLavavAM. ane pachI tenuM cUrNa karI ekatra karavuM. temAM se pIparanuM cUrNa karIne bheLavavuM. ane pacAsa dANA bArIka ghauMnA tathA teTalAja javanA laIne tenuM cUrNa karIne meLavavuM. temaja vAMsakapUranI barobara dhoLA cokhA tathA teTalAM ja zIMgaDAM e bannenuM cUrNa karIne te prathama karelA cUrNanA ardhA bhAgamAM meLavavuM. tathA te saghaLAMnI barobara sAkara nAkhavI, sAkara sivAya A badhA cUrNane ekatra karIne AMbalInA rasane tene paNa de tathA te pachI traNa vAra dUdhanI bhAvanA devI. pachI pAchaLa kahelI sAkara temAM bheLavIne eka vAra tene ghInI bhAvanA devI. evI rIte taiyAra thayelA cUrNane kAcanA vAsaNamAM ke dhInA rIDhA vAsaNamAM bharI mUkavuM tathA temAMthI be tolA cUrNa laIne madha sAthe khAvuM. e cUrNa pacI jAya tyAre nityanuM bhojana karavuM ane temAM khATuM tathA tIkhuM khAvuM nahi. java, ghauM, DAMgaranA cekhA, aDada, e anna rogIne pathya che mATe rogInA jaTharAgninuM baLa joIne auSadha javAne vidhi jANanAra vaidhe te ane khorAka te rogIne Apavo tethI kSayaroga maTe che. A balAdi cUrNa kSayarogamAM zramathI thayelI azaktimAM ghaNAka kALathI zarIra saMtapta rahetuM hoya te regamAM, mAthuM dukhavAnA raMgamAM, pittanA vyAdhivALAne, rUdhira maTI gayuM hoya temane, mArgamAM cAlavAnA thAkathI pIDAyelA manuSyone, kamaLAnA rogavALAne, zvAsagavALAne, madhumeha nAme je mITho prameha thAya che te rogavALAne ane jenI iMdriyonI zakti kSINa thaI gaI hoya temane mAphaka Ave tevuM che, tathA baLa ApanAruM che. vaLI je strIne garbha rahelo hoya tene tathA tenA garbhane paNa A balAdi cUrNa puSTi karanAruM che, cyavanaprAzAvaleha, bilvAgnimandhasyonAkAH kAzmarI pATalI tathA / zAliparNI pRzniparNI zvadaMSTA bRhatIdvayam // * e gaNanAM ghaNuMka auSadha prasiddha nathI; paNa je je auSadhe madhura, snigdha ane ThaMDAM che, te sarvane jIvanayagaNamAM gaNelAM che mATe drAkSa, akhaMDa, badAma vagere auSadhe paNa temAM laI zakAya. For Private and Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navamo. 423 zRGgI balA cAmalakI jIvantI puSkarAhvayam / drAkSAbhayAmRtA medA candanAgarapadmakam // balAdvayaM tu paNyauM dve jiivkrssbhkaaNbudaa| kAkolI kSIrakAkolI vidAryAH kanda eva ca // sarveSAM palikA mAtrA yojayed bhiSajAM vrH!| dhAtrIphalaM paJcazataM supakkarasasaMyutam // jaladroNe vipaktavyaM caturbhAgAvazeSitam / taJca nirvApya matimAnAmalakAni samuddharet // tat kAthaM kalkayet tAvat yAvadarvIpralepakaH / punastailena vAjyena paktvA cAmalakIphalAn // pAcitAna cUrNitAn sarvAn samazarkarayA yutAn / catuHpalAtugAkSIrairyojayed bhiSajAM vrH|| pippalInAM sahastraikaM tvagelApatraka tathA / eSAM dvipalikAM mAtrAM vidadhyAt tatra sattamaH / sarva prAk kathite lehe yojayecca vicUrNitam / sAragheNa samaM lihyAt narANAM ca rasAyanam / / zvAsakAsakSayapANDukAmalAnAM vizoSaNam / kSINakSatAnAM bAlAnAM vRddhAnAM dehavardhanam // svarabhaGgapipAsAnAM hRdrogaM pittazoNitam / zukradoSaM zirorogaM pInasaM cApakarSati // jIrNajvaraM ca mandAgniM kuSThaM duSTaM bhagandaram / mehaM kRcchrAzmarI hanti tathA rocanavAraNam // hRdrogazUlamAnAhaM nAzayatyavisaMzayam / vandhyAnAM putrajananaM vRddhAnAmalparetasAm // SaNDho'pi jAyate caiva sadA RtukaraH prH| 1 bhaMgI zItA tAmalakI jayaMtI puSkarAhvayam. pra. 1 lI. 2 balAhvayaM tu karNe dve jIvakarSabhakAvubhau. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 44 hArItasaMhitA. medhAsmRtI tathA tejo vardhayatyAzu nizcitam // saukhya saubhAgyadarzI ca vRddho'pi taruNAyate / kSayarogavinAzAya kathitaM cAtriNA mahat / cyavanaprAzanaM nAma leho hyAtreyabhASitaH // iti cyavanaprAzanaM nAmAvalehaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khIlInuM mULa, araNInuM mULa, alavAnuM mULa, kAzmarInuM mULa, pADaLamULa, zAliparNI, pRthrIparNI, geAkharU, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, kAkaDArsIMga, aLakhIja, AmaLAM, haradoDI, puSkaramULa, drAkSa, haraDe, gaLe, medA, caMdana, agara, padmakASTa ( kamaLakAkaDI), atikhalA, nAga( khalA, vaka, RSabhaka, mAtha, kAkAlI, kSIrakAkAlI, vidArIkaMda, e sarve auSadho cAra cAra tAlA levAM. huM vaighomAM uttama vaidha ! sArAM pAkelAM ane rasarita AmaLAM pAMcase levAM. pachI 1024 tAlA pANImAM pAchaLa kahelAM auSadho tathA pAMcaso AmaLAM nAkhavAM ane cothe bhAge pANI zeSa rahetAM sudhI tene vAtha karavA. ekvAtha taiyAra thayethI gALI levA tathA temAMthI AmaLAM vINI kADhavAM. gALI lIdhelA kvAthane krI sule caDhAvIne ukALavA ane phachIe cATe e TalA ghADA thAya tyAre tene nIce utArI ThaMDA thavA devA. pachI pelAM AmaLAMne telamAM athavA dhImAM pakAvavAM ane sArI rIte pakva thAya tyAre tene bahAra kADhIne bhAMgI nAkhavAM ane aMdarathI ThaLiyA kADhI nAkhavA. e pakva thayelA AmaLAMnA kalka barAbara sAkaranuM cUNaeN temAM nAkhavuM tathA sALa tAlA vAMsakapUra temAM nAkhavuM. vaLI eka hajAra pIparanuM cUrNa, taja, elacI, ane tamAlapatra, e pratyekanuM cahuM e e tAlA nAkhavuM. huM uttama vaidya! pachI e sarva mizraNa pAchaLa kahelA kvAthanA lehamAM nAkhavuM, ane ekatra karavuM. A avalehane dhInA rIDhA vAsaNamAM bharI rAkhIne madhanI sAthe cATavA, tethI te manuSyAne rasAyaNa jevA guNa Ape che. e avaleharUpa rasAyana zvAsa, khAMsI, kSaya, pAMDu ane kamaLo, e rogono nAza kare che. jemanuM zarIra rogAdikathI kSINa thaI gayuM hoya ke jemane kSata thavAthI zarIranI kSINatA thaI hoya temane, bALakone ane vRddhone e avaleha dehanI vRddhi karanAra che. vaLI te svarabhaMga, tarasa, chAtInAM darada, raktapitta, vIryanA bigADa, For Private and Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navamo. 425 mAthAne roga, ane pInasa, e regone dUra kare che. cothIo tAva, minI maMhatA, 16, na bhaTe me ma2, prabheDa, bhUtra, 55rIne rega, ane arUci, e regene e avalehathI nAza thAya che. hRdayanA roga, zaLa ane peTa caDhavAne rega, emane te e avaleha nAza kare che emAM saMzaya nathI. e avaleha vAMjhaNIone putra utpanna kare che, gharaDA ane alpaviryavALAne vIrya Ape che, ane bihunA napuMsaka puruSa paNa jo e avalehane upayoga kare te te uttama saMtAna utpanna karanAre thAya. vaLI buddhi, smRti, ane tene paNa vadhAre e nizcaya che. vRddha mANasa paNa enA sevanathI sukha ane saubhAgyane jenAra thaIne juvAna sara bane che. kSayarogane nAza karavAne atri RSie je moTuM auSadha kahyuM che te A cyavanaprAza nAme avaleha che, ane te atriyamunine kahela che. magasti 3. bhArgIpuSkaramUlacitrakakaNAmUlaM gajAhvA saThI zaGkhAhAdazamUlacitrakabalA yAsAtmaguptAstathA / eteSAM dvipalAMzakI yativara prakvAthya paJcADhake pathyAnAM zatakaM vipAcya bahudhA mandAgninA ttpunH|| nirvApyaM punareva pUtasurasaM coddhRtya pathyAzataM saMzoNyAmatizItale subhavane kAthe prazaste punaH / datvA jIrNaguDasya caikatulayA kuDavaM ca kSaudraM ghRtaM snehasyArdhamathApyanena magadhA yojyaM zataM paJcakam // cUrNa tatra nidhApayet punarapi sNghttttyeccaiktH| pathye dve madhunA lihecca hitakRt sarvAmayacchedane / pANDukAsahalImakaM gudarujo hRdrogahikAbhramAna hanyAt pInasamehapittarudhiraM kuSThaM grahaNyAmayam // puSTiM caiva tanoti zophamaruciM gulmAtirAjakSayamehAnAhavivandharogazamanA kSINendriyANAM hitaa| - 1 vilvaka pra0 3 jI. 2 zyAmA. pra0 3jI. 3 kuDavaM tathA ghRtam. pra0 3 jI. 4 puSpaM. pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 426 hArItasaMhitA. mandAgneH prazamaM karoti vaDavAtulyo rucerbandhakAn nAzaM vA vidadhAti dehasukhadAgastipraNItAbhayA / hIpADA bhAraMga, puSkaramULa, citro, piparamULa, gajapIpara, paDakayure, zaMkhAvaLI, dazamULa (zAlIpaNuM, puSTipaNI, rIMgaNa, bhoMyarIMgaNI, gekharU, bIlImULa, araNImULa, alavAnuM mULa, pADaLamULa ane kAzmarI,) ci, baLabIja, dhamAse, kauvacamULa, e sarve auSadho ATha tela levAM. ane 1280 telA pANImAM temano kavAtha kare. temAM eka che haraDe paNa nAkhavI ane dhImA tApathI ghaNe prakAre tene pakavavI. haraDe pakava thayA pachI haraDe kADhI laIne tenuM pANI gALI levuM. tathA gharanA ThaMDA bhAgamAM (chAyAmAM) te haraDene sUkavIne tene korI karavI. pachI pelA kavAthamAM 400 telA jUno geLa, 16 talA madha ane ATha tolA ghI nAkhavuM. te sarvamAM pAMcaso pIparanuM cUrNa nAkhavuM. temAM pilI se haraDe nAkhIne pharIne sAruM ghATuM thatAM lagI pAka kare. evI rIte pakava thayelI haraDemAMthI ja be haraDe madha sAthe khAvI. e haraDe sarve regane nAza karavAmAM hitakAraka che. vaLI pAMDuroga, khAMsI, halImakorega, arzaga, droga, heDakIno roga, bhramaroga, pInasa, prameha, raktapitta, kaDha, grahaNaroga, e sarva rogane e haraDe nAza kara che. e haraDe khAvAthI zarIranI puSTi thAya che, je maTe che, arUci nAza thAya che, gulmanI pIDA, rAjaya, prameha, peTa caDavAne rega, baddha che, e rogo zamI jAya che ane jenI indriyanI zakti kSINa thaI hoya che tene phAyado thAya che. jaTharAgni maMda hoya te te A haraDe khAvAthI va: vAnala jevo vRddhi pAme che, rUci utpanna thavAmAM je vyAdhio aDacaNa karatA hoya temane nAza thAya che, ane dehane sukha prApta thAya che, A haraDe pAka agasti munie nirmANa kare che. balA vALa, balAhvayaM gokSurako bRhatyau nikAthya dugdhena kaNAsametam / pAnaM hitaM syAnmadhunA sitADhyaM vinAzanaM kAmalakaM kSayaM vaa| mehasya tRSNAcayanAzakAri kSINendriyANAM balamAtanoti // For Private and Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navame. 427 baLabIja, gokharU, rIMgaNa, bhoMyarIMgaNa, e auSadhane dUdhamAM kavAtha karIne temAM pIparanuM cUrNa nAkhIne tathA madha ane sAkara nAkhIne pIvuM. e pAna pIvAthI yAdi rogavALAne phAyado thAya che. kamaLAne kSayane, pramehane ane tamAma prakAranA tarasanA vyAdhine, ethI nAza thAya che ane jenI iMdriya kSINa thaI hoya tene baLa prApta thAya che. pipalI vardhamAnaga. pippalI vardhamAnaM vA kArayedugdhasarpiSA / AdyaH paJca punaH sapta punareva nava kramAt // ekAdazastrayodazaH paJcadazastathA saptadazaH smRtaH // ekonaviMza ekaviMzaH pRthaka pRthakU yathAkramam / evaM krameNa vRddhiH syAt kArayet zatamAtrayA // tataH krameNa punaH pazcAt yAvat zeSaM ca paJcakam / bhojayet SaSTikAnaM tu sarpiSA mudgasaMyutam // hanti palitavArdhakyaM naro nAgabalo bhavet / pippalI vardhamAnaM tu jvare jINe prazasyate / mandAgnI pInasevAtha gudaje vA tathA punaH // te viSavardhamAnanuM ! kSayarogavALAe dUdha ane ghI sAthe vadhatI jatI pIpara khAvAno ga kare. te evI rIte ke, pahele divase pAMca, pachI sAta, pachI nava, agiyAra, tera, paMdara, sattara, ogaNIza, ekavIza, evI rIte dararoja be be vadhAre levI ane evI rIte se pIpare eka divase khAvAmAM Ave tyAM sudhI vadhatAM javuM. pachI pAchA eja kame be be pIpara kamI karatAM karatAM pAMca pIpara sudhI AvI rahe tyAMsudhI utaratAM javuM. e pIparanuM cUrNa madha sAthe cATavuM tathA te upara dUdha ane ghI pIvuM. pippalI vardhamAnayoga karanAre sAThI cokhAne bhAta, maga ane ghI khAvAM e pathya che. e gavaDe vRddhAvasthAnAM paliyAM AvyAM hoya te tathA vRddhAvasthA saMbaMdhI nirbaLatA nAza pAme che ane puruSanAmAM hAthInA jeTaluM baLa Ave che. jIrNajavaramAM A vardhamAna pippalIne vega karavAmAM Ave te ghaNe phAyado Ape che, temaja jaTha For Private and Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 428 hArItasaMhitA. . rAgni maMda haiya, pInasaroga thayo hoya athavA azaroga thaye haioya te temAM paNa e yoga phAyado Ape che. zilAjatu cUrNa dve pale mArkavaM dhAtu mAkSikaM ca punarnavA / tugAspRkkA zAliparNI vAsakaM ca durAlabhA // cUrNArdhana samaM yojyaM trigandhaM maricAni ca / tAlIsaM magadhA caiva tadardhena zilodbhavam // zilAbhedaM tadardhana sarva caikana mizrayet / samena tilacUrNa tu zarkarA samabhAgikam // bhuktvA pazcAt kSIrapAnaM zasyate ghRtasaMyutam / tena kSayo rAjayakSmA kAmalA ca vinazyati // apasmAraM jayatyAzu balavIryAdhiko bhavet / zAmyanti ca mahArogAH zukrADhyo jAyate nrH|| ti zistrAgaturmA bhAMgare, suvarNabhAkSika, sADI, vAMsakapura, brAhmI, zAlipaNuM, araDUse, dhamAse, e auSadhe ATha ATha tela levAM. taja, tamAlapatra, elacI, marI, tAlIsapatra, pIpara, e auSadho maLIne batrIsa telA samAna bhAge levAM. zilAjita emanA ardha jeTale eTale soLa telA le. ATha tela pASANabheda levo. pachI e sarvane ekatra karavuM. e sarvanI barAbara talanuM cUrNa levuM ane teTalI sAkara levI. e sarvanuM ekaThuM cUrNa karIne khAvuM tathA te pachI ghI sahita dUdha pIvuM hitakAraka che. e auSadhathI kSaya, rAjayazmA, ane kamaLe e roga nAza pAme che. vaLI apasmAra paNa jaladIthI maTe che ane manuSya baLavAna tathA vIryavAna thAya che. e cUrNathI moTA moTA rega zame che tathA manuSyanA zarIramAM viryanI atizaya vRddhi thAya che. chatyAdika vRta, jIvantikAvatsakayaSTikAnAM sapauSkaraM gokSurakaM bale dve / nIlotpalaM tAmalakI yavAsaM satrAyamANA magadhA ca kuSTham // For Private and Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navamA drAkSAmalakyA rasaprasthamekaM prasthadvayaM chAgalakaM payazca / prasthaM tu do vipaced ghRtaM vai pAne prazastaM ca tathaiva bhojye // nasye ca vastAvapi yojayet tat vinAzametyAzu ca rAjayakSmA / halImakaH kAmalapANDurogo mUrcchA bhramaH kampaziro'rtizUlam // mehAzmarI vA gudakIlakuSThaM zirogato nAzamupaiti rogaH / nasyapradAnena viyojitena pAnena pANDrAmayarAjayakSmA // nAzaM zamaM yAti halImako vA bastipradAnena gudodbhavazca / rogo vinAzaM samupaiti puMsAM visarpivisphoTakaprokSaNena // iti jIvantyAdyaM ghRtam / haradoDI, kaDAchAla, jeThImadha, puSkaramULa, gokharU, khalA, atibalA, kALuM kamaLa, bhoMya AmalI, dhamAsA, trAyamANu, pIpara, upaleTa, drAkSa, e auSadheA cAra cAra tAlA laIne ceAtheA bhAga bAkI rahe evA vAtha karavA. pachI temAM AmaLAMne rasa 64 tAlA, bakarInuM dUdha 128 teAlA, dahIM 64 teAlA, e sarva ekaThuM karIne gAyanuM dhI parva karavuM. dhI pakva karatI vakhate upara kahelAM haraNa doDI vagere auSadhAnuM kalka temAM nAkhavuM. dhI mAtra zeSa rahe tyAre te dhI utArI levuM ane gALI levuM. e ghI pIvAmAM tathA khAvAmAM sArUM che tema nAkamAM TIpAM mUkavAmAM tathA astimAM mUkavAmAM paNa sArUM che. e dhIne khAvA pIvA vageremAM yathAyogya upayoga karavAthI rAjayakSmA, halImaka, kamaLA, pAMDuroga, mUrchA, bhrama, kaMpa, mAthAnI pIDA, zULa, prameha, patharInA roga, arI, koDha, e sarve roga nAza pAme che. e dhInAM TIpAM nAkamAM nAkhavAthI mAthAno roga nAza pAme che. dhI pIvAthI pAMDuroga, rAjayajJA, ane halImaka roga nAza pAme che. e dhInA basti ApavAthI manuSyeAnA gudAnA roga nAza pAme che tathA e dhI cepaDavAthI visarpa tathA visphoTaka roga maTI jAyache. For Private and Personal Use Only 429 pippalyAdi mRta. kaNA "laM paJcaguNaM payazca AjaM ghRtaM vai vipacet samAMzam / pAne'thavA bhojanake prazastaM deyaM ca rAjakSayanAzahetoH // iti pippalAdyaM ghRtam / 1 prasthaM dadhiSu paced ghRtaM vahni pra0 1 lI. 2 vAtaM pAne prazastameva bhojye.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 430 hArItasaMhitA. cAra tAlA pIparanuM kalka tathA vIsa telA bakarInuM dUdha leIne temAM teTaluMja dhI nAkhIne tene pava karavuM. e pakava thayeluM zrI pIvAmAM tathA khAvAmAM hitakAraka che mATe rAyamAne nAza karavAne mATe e dhI ApavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pracakAlAdi dhRta. paJcakolaM yavAgraM ca kSIraM dadhnA ghRtaM punaH / samAMzena tu yojyAni bhArgI kuSThaM tu pauSkaram // zataM tatra harItakyA jale caiva caturguNe / kAthaM caikatrayaM yojyaM kvAthayenmRduvahninA // mRdupAkaM ghRtaM siddhaM pAne nasye ca vastiSu / guNAdhikyaM bhavennRNAM pANDuroge halImake / rAjayakSmaNi kSaye caiva zastaM coktaM bhiSagvara ! // iti paJcakolAdyaM ghRtam / zuM, pIpara, pIparImULa, citro, cavaka, java, bhAraMga, upaleTa, puSkaramULa, e sarve samAna bhAge levAM. e sarvathI cAra gaNuM pAchaLa levuM ane temAM seksa haraDe nAkhavI. pachI te sarvanA vAtha karavA. cAthe bhAge AkI rahelA kvAthamAM teTaluMja dUdha, teTaluMja dahIM tathA teTaluMja dhI nAkhIne dhImA tApathI dhI pakavavuM. dhImA tApathI siddha thayeluM e dhI pIvAmAM, nasyamAM tathA astimAM yAjavuM. e dhI pAMDurogamAM tathA halImaka rAgamAM khIjA thI karatAM vadhAre guNa Ape che. temaja he vaidha zreSTa ! rAjayamAmAM tathA kSayamAM paNa e dhI ghaNuM uttama kaheluM che. pArAzara dhRta. yaSTI balA guDUcI ca paJcamUlaM samAMzakam / kvAthena sadRzaM dhAtrIrasaM cekSurasaM tathA // vidAryAzca rasaM dhRtaM ca samabhAgikam / kSIraM dadhisamaM cAtra navanItaM tu tatsamam // drAkSAtAlIsa saMyuktaM yathAlAbhena yojayet / siddhaM ghRtaM ca pAnAya nasye bastau pradApayet // For Private and Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navame. 431 jayati rAjayakSmANaM pANDurogaM sudAruNam / halImakaM cArzasaM ca raktapittanivAraNam / lepena duSTavIsarpapittadagdhavraNApaham // kRti pArA vRtamAM jeThImadha, baLabIja, gaLA, paMcamULa, e auSadho samabhAge levAM ane temano kavAtha kare. te kavAthanI barabara AmaLAMne rasa, teTaleja seraDIno rasa, teTaleja vidArIkaMdano rasa ane teTaluM ja ghI laIne temAM meLavavuM. vaLI dUdha, dahIM ane mAkhaNa, emAMthI je maLe te kvAthanI barAbara laIne temAM meLavavuM. pachI temAM drAkSa ane tAlIsapatranuM kalka nAkhavuM ane vRta parva karavuM. vRta mAtra zeSa rahe tyAre siddha thayeluM ghI gALI levuM. e dhI pIvAmAM, nasyamAM ane bastimAM javuM. e vRta rAjyamAne ane mahAbhayaMkara pAMDurogane maTADe che. vaLI te halImaka nAme roga, arza rega, ane raktapitta, e rogane paNa maTADe che. e vRtane lepa karavAthI duSTa evo visarpaga, pittaroga, ane dAjhavAthI thayeluM vaNa, e paNa dUra thAya che. balA vRta, balAzcadaMSTrA bRhatIdvayaM ca parNIdvayaM gokSurakaM sthirA ca / paTolanimbasya dalAni mustaM satrAyamANA ca durAlabhA ca / / kRtvA kaSAyaM ca padAvazeSaM pazcAttatazcUNamidaM prayujhyAt / drAkSA saThI puSkaramUladhAtrI tamAlakI dugdhasamaM kaSAyam // sapiH prayuktaM navanItakaM ca sarpistadardhana viyojanIyam / siddhaM ghRtaM pAnamathaiva bastau nasya tathAbhyaJjanabhojanena // nihanti kAsakSayakAmalAnAM rAjakSaye kSINabalendriyANAm / kSateSu zopheSu vraNeSu zastaM ziro'tipAArtigudAmayanam // rUti pAthe ghatama | baLabIja, nAnAM gokharU, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, mugapaNa, (jaMgalI maga), bhASapaNuM (jaMgalI aDada), moTAM gekharU, zAli 'nA. pra1 sI. - -- For Private and Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 432 hArItasaMhitA. parNI, pAla, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, mAtha, trAyamANu, dhamAse, e sarve auSadhone pANImAM nAkhIne caturthAMza pANI zeSa rahe tyAM lagI kvAtha karavA. te pachI A auSadhAnuM cUrNa karIne temAM nAkhavuM. te auSadho A pramANeH--drAkSa, SaDakacurA puSkaramULa, AmaLAM ane bhoMyaAmaLI. pachI A vAthanI barAbara dUdha temAM nAkhavuM ane temAM dhI ane mAkhaNa nAkhavuM. mAkhaNa dUdhanI barAbara levuM tathA dhI mAkhaNathI aDadhuM levuM. e dhRta siddha thAya eTale tene pIvAnA tathA astinA upacegamAM levuM. temaja nasyamAM, zarIre cALavAmAM ane khAvAnA upayogamAM levuM. e dhRta khAMsI, kSaya, kamaLA, rAjayamAA, e rAgonA nAza kareche. je puruSanI iMdriyA ane baLa kSINa thaI gayuM che. temane e dhRta phAyadAkAraka che. kSatavALAne, sajAvALAne, ane traNavALAne hitakara che. mAthAnI pIDA, pAsAMnI pIDA, ane gudAnA roga, e savanA e nAza kare che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caMdanAdi tela. candanaM saralaM dAru yaSTyalo bAlakaM saThI / nalazaileyakaM spRkkA padmakaM vanakesaram // kaGkolakaM murAmAMsI saireyaM dviharItakI / reNukAtvak kuGkumaM ca sArivA tiktakAguruH // nalikA ca tathA drAkSA kaSAyaM suparisrutam / tailamanu tayA lAkSA rasena samabhAgikam // mandAgninA pacet tailaM siddhaM pAne ca bastiSu / nasye cAbhyaJjane caiva yojayet taM bhiSagvaraH // hanti pANDukSayaM kAsaM grahanaM balavarNakRt / mandajvaramapasmArakuSThapAmAharaM punaH // karoti balapuSTyojo medhAprajJAyurvardhanam / rUpasaubhAgyadaM proktaM sarvabhUtayazaskaram // iti candanAdyaM tailam | 1 nalikavale. pra0 1 lI. 2 tailamastu tathA lAjA. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navame. 33 sukhaDa, saraLavRkSa, devadAra, jeThImadha, elacI, varaNavALa, vakacare, tAlIsapatra, zilAjita, pRA nAme vanaspatI, kamaLakAkaDI, vanakesara, kaMkala, murAmAMsI, kAMTAsaLiye, haraDe, hImanI haraDe, reNukabIja, taja, kesara, sArivA, kaDu, agara, nalikA, drAkSa, e auSadhano kvAtha kare ane sArI rIte gALI levo. pachI AkhI lAkhane rasa tathA tela samAna bhAge (kavAthanI barobara dareka) laine te kvAthamAM meLavavuM ane dhImA tApathI tela mAtra zeSa rahe tyAMlagI teno pAka karavo. e siddha thayelA telane pIvAmAM, basti ApavAmAM, nasya levAmAM, ane zarIre coLavAmAM uttama vaidhe upayoga kare. e tela pAMDuraMgane haNe che. kSayarogane maTADe che. khAMsIne ane galagraha (gaLuM bezI gayuM hoya te regane) nAza kare che, zarIre kAMti ane baLa Ape che. jIrNatAva, apasmAra (phepharAne vyAdhi), koDha ane khasa, e regene hare che. baLa, puSTi ane ojane utpanna kare che, buddhi, jJAna, zakti ane AyuSyane vadhAre che, rUpa ane saubhAgyane Ape che tathA sarva prANImAtrane yaza utpanna karI de che. rAjayAreganI cikitsA, rAjyamAnAM kAraNe svAmibhAryAbhigamane gurupatnyabhilASaNAt / rAjasvahemacauryAdvA rAjayakSmA bhavedgadaH // thavA suI gAya nu putra!! caturbhihetubhiryakSmA jAyate zRNu sAMpratam // vyAyAmayAnasuratAMganipIDitena rogeNa vA vraNanipIDitakSINadehAt / krodhAcchuco hanazanAdibhayopavAsaiH saMjAyate ca manujasya mahAgado'yam // vArdhakyAdau bhavati nitarAM jyAdhanuHkarSaNena bhArotyartha bhavati vahanotpAtanollaMghanena / For Private and Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 434 hArItasaMhitA. dUrAdhmAnAt kadazanavazAJcintayAtivyavAyAt saMbhUtiH syAnmanujabalahRdrAjayakSmAgadasya // potAnA svAminI strIsAthe gamana karavAthI, gurUputrInI abhilASA karavAthI, rAjAnuM dhana cAravAthI ane sonuM cAravAthI rAjayakSmA roga upaje che. athavA, huM putra! vAtAdika deva agaDavAthI paNa rAjayamAArAga utpanna thAyache. e cAra hetuthI rAjakSayaroga utpanna thAya che. have huM tane khIjAM kAraNu kahuM te sAMbhaLa, atizaya kasarata karavAthI; hAthI, dhADA vagere upara ezIne musApharI karavAthI; atizaya strIsaMga karavAthI; zarIra upara dabANa thavAthI; zarIrano kSaya kare evA koI rogathI; ada vagere traNanI pIDAthI, deha kSINa thaI javAthI; krodhathI, zAkathI, na khAvAthI, bhayathI ane upavAsathI manuSyane A moTA roga utpanna thAyache. vaLI e rAjayamAga vizeSa karIne vRddhAvasthAmAM thAyache. temaja dhanuSanI paNucha jorathI kheMcavAthI; atizaya bhAra vahana karavAthI; atizaya uMce kUdavAthI; atizaya ullaMdhana karavAthI; dUra rahelA manuSya vagerene ghAMTA kADhI khelAvavAthI; kharAba anna khAvAthI; ciMtAthI ane atizaya strIsaMga karavAthI manuSyanA baLano nAza karanAra rAjayamAAroganI utpatti thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjayakSmAnAM lakSaNA, atakSayAt zramAdvApi sahasopalavAdapi / vyavAyAtiprasaMgena tathA rUkSAtisevanAt // tena saMkSIyate gAtraM jvaro mandazca jAyate / jvarAnte jAyate zopho baddhaviT cAtisUtratA // atisArazca bhavati bhakSaNenAtizoSitA / kAsate SThIvate'tyartha zoSaM ca kurute bhRzam // striyo'bhilASate'tyartha vArtAyAM dviSate punaH / rAjayakSmeti vijJeyo naraH sAdhyo na vidyate // zarIramAM cAMdI vagere kSata thavAthI, dhAtuonA kSaya thavAthI, mahenatathI, ekAeka kUdavAthI, atizaya strI sevavAthI, atizaya kSa 1 baMdhena yuddhAt. For Private and Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navamA bhojana karavAthI, evAM kAraNeAthI aMganI kSINatA thAyache tathA jIrNajvara utpanna thAyache. jvara AvatAM AvatAM tenA aMte sAjo upaje che ane jhADA baMdhAya che tathA mUtra ghaNuM thAyache. vaLI koIvAra atisAra paNa thAyache tathA khAdhA pachI atizeSa paDeche. atizaya udharasa thAyache tathA atizaya phuMke che tema mukha atizaya sUkAya che. tenA manamAM strIonI abhilASA bahu heAyache ane strInI vArtAnA te deza kareche. evA rAgane rAjayamA kaheche ane te roga asAdhya che. rAjyamAAnA pratIkAra, yadanaM yatsamAhAraM yAdRzaM pratiyAcate / tat tasya ca pradAtavyaM madhuraM ghanameva ca // yad yadAhAramicchedvA vyAdhito rAjayakSmaNaH / tasya tasyApyalAbhena kSIyante tasya dhAtavaH // yadA saraktAH zokAH syuH pAkatAM yAti mAnave / tadA punarnavA kvAthaH svedo lepo vidhIyate // rAjakSayanA rAgI je je anna jevuM jevuM tene ApavuM ane vizeSe karIne madhura tathA dhADuM rAjayamAAnA vyAdhivALA je je AhAranI icchA tene na ApavAmAM Ave te tethI tenI dhAtuono kSaya thavA lAge che, jo kSayarogavALA rogIne raktasahita sojA thAya te tene sveda tathA kSepa karavA. For Private and Personal Use Only 435 rAjayamAAnI jIvitamaryAdA saMjIveccaturo mAsAn SaNmAsaM vA balAdhikaH / utkRSTaizca pratIkAraiH sahasrAhaM tu jIvati / sahasrAt parato nAsti jIvitaM rAjayakSmaNaH // gataprANaujovIryazca kSINazca vikalendriyaH / na bhavet punarucchrAyo yApyarogazca muJcati // 1 naraM vA rAjayakSmaNam. mAge tevuM tevuM anna anna ApavuM. kemake kareche te te AhAra
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 431 hArItasaMhitA. yastadAyAsasampanno bhUyo'pi kopito bhavet / tasya prANApahArI syaadraajykssmaatidaarunnH|| tribhirmAsaizca SaNmAsairvarSezcApi tribhiH punaH / rAjakSayanA vyAdhivALe regI cAra mAsa jIve ane vadhAre baLavALa heya te cha mAsa jIve. tathA je ghaNA uttama upAya ja vAmAM Ave te eka hajAra divasa jIve; paNa rAjayamAnA vyAdhivALAnuM AyuSya hajAra divasa karatAM vadhAre hotuM nathI. je rogInuM baLa, ja, virya nAza pAmyuM hoya, zarIra kSINa thaI gayuM hoya, dakinI zakti nAza pAmI hoya, te regIne pharI te prApta thaIne vRddhi pAmatAM nathI, evI kSayaroganI prakRti che. paNa je kSayaroga yApya ( kacchasAdhya) hoya te kadAcita regI bace che. paNa evI rIte auSadhepacArathI bacelo regI je ghaNe parizrama le te, pharIne paNa e rega kepe che ane te vakhate mahAdArUNa rAjayambha traNa mahine, cha mahine athavA traNa varSe paNa tene prANa le che. amRtaprAzAvaleha, zatamUlIrasaH prasthaM guDUcIkalkaprasthakam / harItakI zataM cAnyat kuTajasya tvacastulAm // niHkAthyaM ca pRthaktvena pUtAMzcaikatra mizrayet / dArvIpralepanaM dRSTvA kRSNAnAM zatapaJcakam // zataM cAmalakIcUrNa tvagelA citrakaM saThI / drAkSA kuSThaM zilAjicca zilAbhedastu tAlakam // yojyaM tatrAkSamAnena bhakSayet sitsrpissaa| tasyopari pibet kSIraM bhojanaM ca tataH param // rAjayakSmI labhet saukhyaM pANDukAmalakAn jayet / atIsAro vinazyettu bale nAgabalo bhavet // ityamRtaprAzanaM ghRtam / 1 kRSNAguDAnAM pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya navame. 437 cesaTha tela zatAvarIne rasa le; cesaTha tela gaLAnuM kalka levuM; se haraDe levI; cAra telA kaDAchALa levI. se haraDene kharI karIne tene kvAtha kare; tathA kaDAchALane paNa jUda kavAtha kare. temaja gaLonA kalkane paNa jUdo kavAtha kare. e traNene jUdA jUdA gALI laIne pachI temAM zatAvarIne rasa gALIne nAkho. ( zatAvarI lIlI na hoya te tene kvAtha karIne gALIne nAkhe.) pachI e savina kaDachIe eTe tyAM lagI pAka kare. pachI temAM pAMca pIparanuM cUrNa nAkhavuM se AmaLAMnuM cUrNa nAkhavuM. taja, elacI, paDakacuro, drAkSa, upaleTa, zilAjita, pASANabheda, haratALa, e sarve eka eka tela nAkhavAM. pachI tene sAkara tathA ghI sAthe khAvuM. te upara dUdha pIvuM ane te upara bhajana karavuM. A upAyathI rAjyakmA rogIne sukha prApta thAya che tathA pAMDu ane kamaLo maTe che. atisArane roga paNa nAza pAme che tathA tene hAthInA jeTaluM baLa prApta thAya che. tAlAmRta, tAlakaM ca zilAbhedastathA caiva zilAjatuH / jIrake dve samajhA ca kuSThaM nAgabalA balA // elApatrakatAlIsaM tamAlaM haricandanam / mustA drAkSA ca rAsnA ca muNDI saireyakaM purH|| surasA caiva saMyojyA kRSNAzca dvigunnaastilaaH| cUrNa sUkSma prayuJjIta guDena madhunA yutam // pazcAd gokSIrapAnaM syAt kSIreNa saha bhojanam / rAjayakSmAdibhiH kSINA grahaNIpIDitAzca ye|| dhAtukSINabalA ye ca teSAM saMyojayed bhRzam / vRddho'pi taruNo bhUtvA naro nAryAbhinandati // vandhyApi labhate putraM SaNDho'pi puruSAyate / tAlakAnAtakaM nAma kRSNAtreyavibhASitam // iti tAlakAmratakam / 1 pun. p1 sI. yu. pra. vI. For Private and Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 40 hArItasaMhitA. - ~~-~-... - - - - - - -~-~~-~~~-~~-~ haratALa, pASANabheda, zilAjita, jIruM, zAhajIruM, machA, upaleTa, nAgabaLA, baLabIja, elacI, taja, tAlIsapatra, tamAlapatra, haricaMdana (pILuM,) motha, drAkSa, rAsnA, boDIkalAra (muMDI,) kAMTAsaLiyo, tulasI, e sarvene ekatra kavAM. kALA tala e sarvathI bamaNA levA. e sarvanuM sUkSma cUrNa karIne geLa tathA madha sAthe khAvuM ane te upara gAyanuM dUdha pIvuM ane te pachI dUdha sAthe bhAta vagere bhajana karavuM. je purUSa. rAjayammA vagere rogathI kSINa thaI gayA heya, je grahaNI rogathI pIDita haya, tathA jemanI dhAtune kSaya thacale hoya, temane A auSadha atyaMta lAgu thAya che. A vadha khAnAra purapa vRddha hoya tathApi tarUNa thaIne te puruSa strIvaDe AnaMda pAme che. vAMjhaNa strI e auSadhanA prabhAvathI putra pAme che ane napuMsaka hoya tathApi tethI purUSatva pAme che. A auSadhane tAlAmRtaka kahe che ane te kRSNAtreya munie kaheluM che. guDyAdi cUrNa guDUcI ca bale dve ca dhAtrI ca maricAni ca / cUrNa guDena saMyuktaM rAjayakSmApahaM nRNAm // zAliSaSTikagodhUmavAstukaM jAGgalAni ca / mudgAMzca gopayazcaiva zazakaiNakuraGgiNAm // gaLe, baLabIja, nAgabaLA, AmaLAM, marI, e vadhatuM-gaLuM gaLamAM meLavIne khavarAvavAthI manuSyane rAjayammA rega maTe che. kSayarega upara pathyApathya. tittirakoMcalAvAnAM mAMsAni ca pralehakAn / vibhojayet kSIrasapiH kSaye vA rAjayakSmaNi // kSArAmlakaTukaM tIkSNaM tailaM sauvIrakaM suraa| rAjikAvarjitAzcaite kSaye vA rAjayakSmaNi // tetara, vahAlAM, lAvara, e pakSIonAM mAMsa tathA madhura ane zItaLa avaleha temaja dUdha ane ghI, evA padArtho kSayarogamAM ke For Private and Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-madhyAya hazamI. 438. rAtyakSamA rogamA 11vA. quii bhAI, pA9, tI , tIkSNa, tesa, sauvIraka, surA, rAI e padArtho kSayarogamAM ke rAjayaDhyA rogamAM varjavA jevA che. iti AtreyabhASitai hArItottare tRtIyasthAne kSayaroga cikitsA nAma navamo'dhyAyaH / dshmo'dhyaayH| Atreya uvAca / raktapittanI cikitsA atidharmatayA vApi tIkSNoSNakaTusevanAt / kSArAmlasevanAdvApi madyapAnAdisevanAt // ativyavAyAcchItena zuSkazAkAdisevanAt / etaistu kupitaM pittaM raktena saha mUcchitam // putrastu saMzayApannaH papraccha pitaraM punH|| Atreya kahe che. -atizaya tApanuM sevana karavAthI, atizaya tA pArtha bhAvAthI, atisaya 12ma, tAmA, mAsa, 41, 56tthonuM sevana karavAthI, madyapAna karavAthI, atizaya strI saMga karavAthI, Atizaya zItaLatAthI, zAkanI sUkavaNIo vagerenuM ghaNuM sevana karavAthI, ane evA ja bIjA padArthonuM sevana karavAthI pitta bagaDIne raktanI sAthe maLe che ane tene bagADe che. A sAMbhaLIne Atreya muninA putra hArItane saMzaya thaze tethI te pharIne pitAne pUchavA lAgyA. hArIta uvAca / kathaM pittaM prakuptaM ca kena vApi pracAlyate / tadvadraktasya kupanaM jAyate kena hetunA // yugapadU dRzyate kena kathaM vApi pravartate / evaM pRSTI mahAcAryaH provAca munipunggvH|| For Private and Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 440 hArItasaMhitA. hArita kaheche.--pitta kevI rIte kApa pAme che tathA pittane vakhate zA kAraNathI tenA sthAnamAMthI kANu caLAve che? temaja raktanuM kApavuM kayA hetuthI thAyache ? rakta ane pitta bannenA kApa eke jovAmAM Ave che? tathA te kevI rIte pravRtta prazna sAMbhaLIne muniemAM zreSTha evA mahAcArya Atreya muni A pramANe mAlyA. thAyache? evA putranA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Atreya uvAca / zRNu prAza ! mahAtejA cikitsAgamapAraga ! | yenaiva kupyate pittaM raktaM tenaiva kupyate // tAvapi kupite koSThe vAyunodIryate bhRzam / UrdhvaM ca nayate prANo'pAnazcAdhaH samIrayet // madhye samAnaH kurute raktapittasya kopanam / evaM yugapat pittaM ca raktena saha kupyati // Atreya kaheche.--he buddhimAna, meTA tejavALA tathA cikitsA zAstrane saMpUrNa jANanArA putra! sAMbhaLa; je kAraNathI pitta kApe che teja kAraNAthI rakta paNa kApe che. kAThAmAM rahelAM rakta ane pitta anne kApe che tene vAyu upara ke nIcenI tarapha prere che. prANavAyu temane uparanI tarapha leI jAyache ane apAnavAyu temane nIcenI tarapha leI jAyache. madhyamAM samAnavAyu temane kApAve che. e rIte pittasahita rakta ekke kALe kApe che. raktapittanA kApavAnA prakAra caturdhA dRzyate kopo gatizcAsya dvidhA matA / UrdhvaM zleSmaNi saMsRSTaM nAsAsye karNarandhrayoH // raktaM pravartate yasya sAdhyastu vijigISuNA / adhovAtena saMsRSTaM gudenApi pravartate // saMjJeyaM raktapittaM tu kRcchreNa siddhimicchati / ubhAbhyAmadhaUrdhvAbhyAM vAtazleSmaNi vartate / tamasAdhyaM vijAnIyAt kRcchreNa yadi sidhyati // For Private and Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazame. 441 PRIL ekamArga balavato nAtivegaM na votthitam / raktapittaM sukhenApi sAdhyaM syAnirupadravam // ekadoSAnugaH sAdhyo dvidoSo yApya ucye| asAdhyastu tridoSeSu raktapittaH pravartate // UrdhvagaraktapitteSu virekaM kArayet sudhIH / adhobhAgagate rakte tadAsya vamanaM hitam // raktapittane prapa cAra prakArane jovAmAM Ave che ane tenI gati be prakAranI che. je raktapitta uparanA bhAgamAM kepa pAme che te kapha sAthe maLe che ane nAka, mukha, tathA kAnanAM chidvArA bahAra paDe che. evI rIte uparanA dhArathI jene rakta paDe che te raktapittane zamAvavA IcchanAra vaidyane te sAdhya che. je raktapitta nIcene mArge gudadvArA pravRtta thAya che te vAyuthI maLeluM jANavuM. e raktapitta kaSTavaDe maTADI zakAya che mATe tene kaSTasAdhya jANavuM. je raktapitta upara ane nIce banne bhAge thaIne pravRtta thatuM hoya tene vAyu tathA kapha banne sAthe mizrA thayeluM jANavuM. e raktapittane asAdhya jANavuM; ane kadApi evuM raktapitta maTe te paNa atyaMta mahenatathI ja maTe che. je raktapitta upara ke nIcene ekaja mArgethI pravRtta thatuM hoya, temaja je baLavAna purUSane thayuM hoya, navuM eTale thoDA divasathI thayuM hoya, tene vega atizaya heya nahi, tathA upadrava rahita hoya to e raktapitta sukhe karIne sAdhya karI zakAya che. je raktapitta eka doSayukta hoya tene sAdhya jANavuM; je be deSamukta hoya tene kaSTasAdhya athavA vyApya jAthavuM ane je traNa depa mukta hoya te raktapittane asAdhya jANavuM. je raktapitta uparane mArge eTale mukhAdikArA gati karanAruM hoya te DAhyA mANase rogIne virecana karAvavuM; ane je raktapitta adhemArge eTale nIcenA dvArathI gati karanAruM hoya te regIne vamana karAvavuM e hitakara che. raktapittanA upadrava rogakSINe sthaviravikale hInadaurbalyakAye mandAgnirvA kSavathurathavA pANDutA dAhazoSaH / For Private and Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 442 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. tRSNA chardiH zvasanamadhRtirbhaktavidveSamoho hRtpIDA syAd bhramamatha bhavedraktapittopasargAt // aSTAdaza ima proktA raktapitta upadravAH / upadravairvinA sAdhyo'sAdhyaH sopadravastathA // raktaniSThIvanopeto raktanetro bhramAturaH / raktamUtrazca vamaterastrapittI na jIvati // rAgathI zarIranI kSINatA thavI; zarIrane vRddhAvasthA prApta thavI; zarIrane viSphaLatA ( khADakhAMpaNa ) prApta thavI; aMganuM hInapaNuM; durvyaLatA, maMdAgni; chIMka; pAMDupaNuM; dAha; zeSa; tarasa; ulaTI; zvAsa; adhIratA; bhojananA dUSa; mAha; hRdayanI pIDA; ane bhrama; evA upadrava raktapittane lIdhe thAyache. e aDhAra raktapittanA upadrava kahelA che. je raktapittamAM upadrava hoya nahi tene sAdhya jANavA; ane jemAM upadrava hAya tene asAdhya jANavA. je raktapittavALAne thUMkatAM lohI paDatuM hAya, tenAM netra paNu rakta thayAM hAya, jene bhrama thayeA hAya, mUtra paNa rAtuM thatuM hAya, ulaTI rAtI thatI hoya, evA raktapittavALA jIvatA nathI. raktapittanAM lakSaNa, evaM prokto nidAnArthastato vakSyAmi lakSaNam / sulakSaNasamAyuktaM raktapittaM sukhAvaham // yasyAruNaM bhavati phenayutaM ca vAtAt pittAtipItamatha kRSNakusumbhakAbham / pittena pittamiti taM pravadanti dhIrAH sAndraM sapANDuranibhaM saghanaM kaphena // iti raktapittalakSaNam / epramANe raktapittanA hetu ane saMprApti vagere nidAnanA artha meM kahyo; have huM tenAM lakSaNa kahuM chuM; kema ke sArAM lakSaNe yukta eve raktapitta sukha upajAve evo che. je purUSanuM rakatapitta rAtuM ane pINavALuM hoya te raktapitta vAyuthI thayuM che ema baNavuM. pittathI 1 mutrI, pra. 1 TI. 2 bheSajam. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazame. 443 thayeluM raktapitta atizaya pIvuM, athavA kALuM athavA kasuMbAnA jevA raMganuM hoya che, pittavaDe kevaLa piLA raMganuM raktapitta hoya che e paNa keTalAka dhIra vaidyone mata che. kaphathI thayeluM raktapitta ghADuM, ceta ane ghana hoya che. raktapittanI cIkitsA, kSINamAMsaM kRzaM vRddhaM bAlaM vA jvarapIDitam / / zoSamUrchAbhramApannamaviricyamupAcaret // je manuSyanuM mAMsa kSINa thaI gayuM hoya, jenuM zarIra kRza haiya, je zarIre vRddha haiya, je bALaka hoya, je jvarathI pIDAya hoya, jene zeSa, mUcha, ke bhrama thaye haiya, evA upadravavALA rakatapittanI cikitsA karavI hoya te tene virecana na ApatAM cikitsA karavI. urvaraktapittane upAya, niSpIDya vA sArasamAdadIta kSaudreNa khaNDena yutaM ca pAnam / nAsAsyakarNe nayane pravRttaM raktaM tu zIghraM zamatAM prayAti / / araDUsAnAM pAMdaDAne kacarIne tene rasa kADhIne temAM madha tathA sAkara nAkhIne pIvAthI je raktapitta nAka, mukha, kAna, tathA netrane mArge pravRtta thayuM hoya te jaladIthI zamI jAya che. vAsAdika kavAtha, vAsAkaSAyotpalamRtpriyaGgurodhrAMjanAmbhoruhakesarANi / pItvA samadhvAsitayA ca lihyAt pittAsRjaM caivmudiirnnmaashu|| araDUsAne kvAtha madha tathA sAkara sAthe pIvo. athavA kamachAnI raja, kAMganAM mULa, ledhara, kALA kamaLanI kesara, e sarvane madha ane sAkara sAthe cATavuM. tethI raktapitta kepeluM haze te zAMta thaze. araDUsAne guNa pravidyamAnepica vAsakena kathaM naraH sIdati raktapitte / kSaye ca kAse zvasane'pi yakSme vaidyAH kathaM nAturamAdaranti / 1 atirecanamAcareta. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 444 hArItasaMhitA. jo pRthvIpara araDUsA hayAta che, te pachI manuSya raktapittathI du:khI zA mATe thAyache? ane vaidyo rogIonA kSayaroga, khAMsI, zvAsa ane rAjakSaya, e rAge ne zA mATe maTADatA nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhiSajo bhiSajAM mAtAM puraskRtya kriyAM yadi / kurvanti raktapitte tAM kSaye kAse ca siddhidA // vaidhamAtA ( araDUsA ) tene AgaLa karIne jo vaidyo kriyA kare arthAt araDusAno upayoga kare te raktapitta, kSaya ane khAMsI, e roga te maTADe. vAsAyAM vidyamAnAyAmAzAyAM jIvitasya ca / raktapittI kSayI kAsI kimarthamavasIdati // jo araDUsA hAjara che ane jIvavAnI AzA paNu amara che, tA. raktapittavALA, kSayarogavALA ane khAMsonA rogavALA zA mATe duHkhI thAyache tAlIsacUrNa. tAlIsacUrNa vRSapatrarasena yuktaM peyaM ca sAradhayutaM kaphapittakAse / hanti bhramaM zvasanamAzutaraM zirorti bhaGgasvare tvaritamAzu sukhaM dadAti // tAlIsa patranuM cUrNa araDUsAnAM pAnAMmAM meLavIne temAM madha nAkhIne pIvuM. tethI ka tathA pittanI khAMsI, bhrama, zvAsa, ane mAthAnI pIDA jaladIthI maTe che tema jene ghAMTA khezI gayA hoya te rogavALAne paNa e auSadhathI utAvaLe sukha thAyache. araDUsAnA bIjo kvAtha, ATarUSakamRddhIkApathyAkvAthaH sazarkaraH / kSaudrADhyaH zvasanakA saraktapittanivAraNaH // araDUsI, drAkSa, haraDe, e auSadhonA kvAtha karIne temAM sAkara nAkhIne tathA madha nAkhIne pIvA. tethI zvAsa, khAMsI ane raktapitta maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazame. 445 chAgaM payo vA surabhIpayo vA caturguNenApi jalena klkH| sazarkaraM pAnamidaM prazastaM saraktapittaM vinihanti caashu|| bakarInuM ke gAyanuM dUdha athavA pANa emAMnuM harakAMI egaNuM leIne temAM arasAnAM pAnAMnuM kalka karIne temAM sAkara nAkhIne pIvAthI raktapitta maTe che. balAdi dUdha, "balAzcadaMSTrAmalakIphalAni drAkSA madhUkaM madhuyaSTikAnAm / .. siddhaM payaHpAnamidaM hitaM syAt pite sarakte manujasya shaantyai|| baLabIja, gokharU, AmaLAM, drAkSa, mahuDAM, jeThImadha, e auSadho nAkhIne siddha kareluM dUdha pIvAthI raktapittavALAno roga maTIne tene zAMti thAya che. khadira vagerenuM cUrNa khadirasya priyaGganAM kovidArasya shaalmleH| puSpaM cUrNa tu madhunA lihannArogyamaznute // khera, kAMga, kevidAra (garamALa) ane zImaLAnAM phUla, emanuM cUrNa madha sAthe cATavAthI raktapitta maTIne Arogya thAya che. haraDene praga ATarUSakarasena saptadhA bhAvitA ca punareva shossitaa| / pippalImadhusamanvitA'bhayA raktapittamatidurjayaM jayet // haraDenuM cUrNa karIne tene araDUsAnA rasanA sAta paTa devA. pachI tene madha tathA pIpara sAthe khAvI tethI na maTe evuM raktapitta paNa maTI zake che. keTalAkane mate ema che ke AkhI haraDene araDUsAnA rasamAM palALI mUkI pachI sUkAvA devI. evI rIte sAta paTa thayA pachI tenuM cUrNa karIne madha pIpara sAthe khAvAthI ukta guNa Ape che. elAdi avaleha, elAdalAni sahapadmakanAgakezaraiH rdrAkSA ghanA ca madhupippalikA smaaNshaa| 38 For Private and Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. eSAM samAMzasitazarkarayuktalehaH khajUrikAM samabhihanti ca raktapittam / dAhaM jvarAtti zvasana ca vimohatRSNA mUrcI nihanti rudhiraM vamijit tathaiva // elacI, tamAlapatra, kamaLakAkaDI, nAgakesara, drAkSa, motha, madha, pIpara, e sarve sama bhAge laine te saghaLAnI barAbara sAkara temAM meLavavI. pachI temAM khajUra meLavavuM. e avaleha raktapittane maTADe che. vaLI te dAhane, tAvanI pIDAne, zvAsane mehane, tarasane, mUchane, lohIne ane ulaTIne aTakAve che. nANApravRtta rUdhirano upacAra ghrANe pravRttaM rudhiraM yadi syAt tadA ghRtenAmalakIphalAni / 'toyena piSTA zirasi pralepaH saraktapittaM sahasA ruNaddhi // jo nAkamAMthI lohI vahetuM hoya te AmaLAMne pANImAM ghasIne temAM ghI meLavIne mAthe lepa kare tethI rakatapitta ekadama aTake che. drAkSAsAdi upacAra drAkSArasaM vA ghRtazarkarADhyaM jalaM sitADhyaM ca saraktapitte / pAne'thavA cekSurasaM siMtADhyaM kSayaM ca kAsaM kSatajaM nihanti // ghI ane sAkarasahita drAkSane rasa, athavA sAkaranuM pANI, athavA seraDIno rasa ane sAkara, emAMthI harakeI eka upAya kSayane, khAMsIne, tathA raktapittane maTADe eve che. haritAlikAdi nasya, nasyaM vidadhyAt haritAlikAyA rasena vAlaktarasena vApi / syAdU dADimasya prasavodbhavena rasena nasyaM rudhiranute'pi // daronA velAne vATIne teno rasa kADhIne teno nAsa levo, athavA aLatAnA rasane nAsa le, athavA dADamanAM pAMdaDAMnA rasane nAsa le. ethI nAkamAMthI paDatuM lohI baMdha thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazame. 447 AgrAdi nasya. AmrAsthijAmbodbhavazarkarAThyaM nasya sitAbyaM hitakRnnarANAm / nAsApravRttaM rudhiraM nihanti hikAsacchadizvasanApadi // - kerInI goTalI, jAMbuDAnA ThaliyAnAM bIja, e benuM cUrNa karIne temAM sAkaranuM cUrNa meLavavuM. pachI tene sUMghavAthI te manuSyane phAyado kare che. nAkamAMthI nIkaLatA lohIne te baMdha kare che tathA heDakI, ulaTI ane zvAsa eno nAza kare che. palADu Adi nasya, palANDupatraniryAsaM nasyaM nAsAstrajApaham / yaSTImadhumadhuyataM cApi nasyaM pittAsrajaM jayet // DuMgaLInAM pAnAMnA rasane nAsa levAthI nAkamAMthI nIkaLatuM lehI maTe che. tathA jeThImadhanuM cUrNa madhamAM nAkhIne te suMghavAthI raktapitta maTe che. vAsAdi pAnaka, vAsApatrarasaM vidhAya matimAn yojyAni cemAni tu rojaM cotpalamRttikAsamadhukaM kuSThaM priyaGgvanvitam / cUrNa puSparasena pAnakamidaM pittAzrayANAM hitaM kAsakAmalapANDurogakSatajazvAsApamardI bhavet // araDUsAnAM pAMdaDAMne rasa kADhIne temAM buddhimAna vaidhe A auSadhe nAkhavAM, ledhara, kamaLanI raja, jeThImadha, upaleTa, ghauMlA, e pAMcanuM cUrNa nAkhavuM. pachI temAM madha nAkhIne pIvAthI te pAnaka pittaragavALAne phAyado Ape che. vaLI khAMsI, kamaLe, pAMDuroga, rakatapitta ane zvAsa e rogane te maTADe che. daDima puSpAdi nasya. raso hito dADimapuSpakasya tathaiva kijalkarasotpalasya / lAkSAraso vA payasA ca nasyAt prANapravRttaM rudhiraM ruNaddhi // phati nAsAvRttapivivitsa ! je nAkamAMthI lehI nIkaLatuM hoya te dADimanAM phUlanA rasane nAsa Apavo. athavA kamaLanA makaraMdane nAma Apo. athavA For Private and Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 448 hArItasaMhitA. lAkhanA rasamAM dUdha nAkhIne tene nAsa Ape. e traNamAMthI game te eka upAyathI nAkamAMthI nIkaLatuM lohI baMdha thAya che. mukhamAMthI nIkaLatA lehInI cikitsA yadi vadanapathe'sRka vartate tasya kuryAt pratividhivihitaH syAd vakSyate mAnuSasya / . bhavati na sukhasAdhyaM lohitaM mAnuSeSu tadanu yuvatiyonyA rktvaahstvsaadhyH|| je manuSyane meDhAmAM thaIne lohI nIkaLatuM hoya te je vidhi have pachI kahevAmAM Avaze te kara. manuSyane moDhAmAMthI lohI nIkaLatuM hoya te sukhasAdhya nathI; athavA strIne yonidvAramAMthI lehI vehetuM hoya te te asAdhya che. mukharaktanA upAya, madhu madhukamuzIraM kaJjakiJjalkadUrvArasamiha paripItaM dADimasya prasUtam / malayajasitakuSThaM padmakaM cailavAlaM tvacamadhukamadhUko bAlako dvau samantAt // samasurabhipayo vA dhAvanaM taNDulAnAM parikalitasamagraM turyabhAgena yojyam / laghutaramapi vahnau dhAvitaM siddhameva bhavati vadanavRtte lohite pAnamasya // zrutipathamapi rakte vA pravRtte tu nAsaM vihitamapi tadA syAt pUraNaM karNanAse / rudhiramapi ruNaddhi zvAsamAzu kSataM vA zvasitarudhiracchardimohamunmAdarogam // bhaya, hIma5, pAgo, bhajanI 523, 6, bhane manA pAnAM, e sarvane rasa pIvAthI mukhavATe vehenAruM rakta maTe che. - bhatyA 3, potasa, poTa, parITa, ausavAsu (purAyasI) taja, jeThImadha, mahuDo, varaNavALo, pILe vALe, e sarva auSadhanI For Private and Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazame. 448 barobara gAyanuM dUdha levuM tathA te barAbara cekhAnuM ghevarAmaNa levuM. pachI dhImA tApathI ukALIne cothe bhAge dUdha rahe tyAre utArI mALI leIne ThaMDuM pADavuM. e siddha thayeluM dUdha mukhamArga paDatA lehIvALA regIne pAvuM. je kAnane mArga athavA nAkane mArge lohI paDatuM hoya te kAnamAM ke nAkamAM te auSadhanAM TIpAM nAkhavAM. e auSadha lehIne aTakAve che, khAMsIne maTADe che, ghA vAgavAthI lohI nIkaLatuM hoya tene aTakAve che, temaja zvAsa, lohInI ulaTI, moha ane bhayaMkara unmAda, e rogane maTADe che. raktapittane sAmAnya vidhi, nAsApravRtte nasyaM syAnmukhe pAnaM vidheyakam / karNe netre pUraNaM ca gudamArga nirUhaNam // dADimaphalatvacaM vA cUrNa lihyAt sitAyutam / padmakicalkacUrNa vA lihyAdvA sitayA punaH // sukhapravRttarudhiraM ruNajhyAzu vami klamam / zvAsazoSau bhramaM tRSNAM nAzayatyAzu nizcayam // - nAkathI rUdhira pravRtta thatuM hoya te nasya ApavuM; mukhathI vehetuM hoya te auSadha pIvuM; kAna ke netrathI vehetuM hoya te temAM auSadha pUravuM, gudamArga vehetuM hoya te nirUhabasti Ape. dADimanA phaLanI chAlanuM cUrNa sAkara sAthe cATavuM. athavA kamaLanA parAganuM cUrNa sAkara sAthe cATavuM, tethI mukhamArge pravRtta thayeluM rUdhira aTake che, ulaTI maTe che ane zrama dUra thAya che. vaLI zvAsa, zeSa, bhrama, tarasa, e sarva roga paNa e auSadhathI maTe che emAM saMdeha nathI. jaMbupallavAdi. jaMmbAmrapallavAni syuharItakyA yutAni tu / madhuzarkarayA yuktamAsyalohitavAraNam // jAMbUDAnAM pAMdaDAM, AMbAnAM pAMdaDAM ane haraDe, e sarvenuM kaka madha ane sAkarasAthe khAvAthI mukhamArga nIkaLatuM rakta aTake che. For Private and Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 450 hArItasahitA. vaTAdi avaleha, vaTapravAlAn kakubhasya nIpajaGghAmrakANAM khadirasya vApi / yathAprapanno madhunAvaleha AsyAsrajaM vArayate kSaNena // iti mukhapravRttarudhiracikitsA / / vaDanAM kumaLAM kumaLAM pAMdaDAM, sAdaDanAM pAMdaDAM, kadaMbanAM pAMdaDAM, jAMbUDAnAM pAMdaDAM, AMbAnAM pAMdaDAM, kheranAM pAMdaDAM, emAMthI je maLe tenAM pAMdaDAM laIne vATIne madha sAthe cATavAthI mukhakArI paDatuM lohI kSaNamAM baMdha thAya che. zatAvaryAdi dhRta. zatAvarI madhukaM balA vasumatI kAkolikA dADimA medaH kSIravidArikA ca phalinI syAt tintiDIkaM blaa| siddhaM gopayasAjyakaM hitamidaM pAne tathA bastiSu yonau gedragudapravRttarudhiraM hanyAt sakAsakSayam // iti shtaavriighRtm| zatAvarI, jeThImadha, balabIja, vasumatI (khajUrI), kAkelI, dADimaDI, meda (sugaMdhI padArtha) zveta bhoMya keLuM, ghauMlA, AMbalI, nAgabaLa, e auSadhevaDe gAyanuM dUdha siddha karavuM. ane te dUdhanuM ghI karavuM. athavA upara kahelAM auSadhono kavAtha karI temAM gAyanuM dUdha tathA ghI nAkhIne ghI mAtra zeSa rahetAM lagI ghI pakavavuM. e dhI pIvAmAM tathA basti ApavAmAM sAruM che. nimAMthI rakta vahetuM heya, athavA liMgamAMthI ke gudamAMthI rakta vahetuM hoya tene, tathA khAMsI sahita kSayarogane e vRta maTADe che. drAkSAdi dhRta, mRdvIkA madhukaM vidAri vasudhA nIlI samakSAphalA kAkolyau vRhatIyugaM vRSasahAmedA sitaM candanam / jAtIpallavaniMbapallavazivAzyAmAmRtAjIvako 1 jAtIpallavapaTolazyAmAmRtAsaMjIvako sAbhayA. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazame. 451 mede dve bhRgucandanaM madhurasAH zyAmAH samAMzAstvamI // paktvA gopayasA dadhI ca tulitaM cAjyaM caturthAzaka matsyaNDI madhuraM ca siddhamiti cet pAnaM prazastaM nRNAm / strINAM cApi hitaM nihanti rudhiraM pittaM gude vA bhage mer3he cApi ca romakUpakapathe vRttaM nihatyasrajam // etad drAkSAmidhAnaM ghRtamapi vihitaM raktapitte jvare vA vAtAsRgyonizUle bhramamadazirasonmAdaraktapramehe / pittAsRgajAtakuSThe kSayakSatarudhire rAjayakSmanna pANDauM pAnebastau ca nasye hitamapi manuje kSAzcita cAtriNA ca // kRti drAkSAritA drAkSa, jeThImadha, vidArIkaMda, khajUrI, gaLInAM mULa, majITha, triphaLA, kAkelI, phIrakAkolI, rIMgaNa, bhoMyarIMgaNI, araDUse, sevatI gulAba, meMdA, sapheda caMdana, jAInAM pAMdaDAM, lImaDAnAM pAMdaDAM, haraDe, ghauMlA, gaLo, Avaka, RSabha, medA, mahAmedA, bhRgucaMdana, variyALI, kALI daro, e sarve auSadhe sama bhAge levAM. pachI temane te saunI barobara gAyanuM dUdha tathA teTaluM ja dahIM tathA tethI cothe bhAge thI nAkhIne pakava karavuM. dhI mAtra zeSa rahe tyAre utArI gALI levuM, e ghIne sAkara nAkhIne madhura karIne pIvAthI purUSane phAyado Ape che, tema strIone paNa phAyado Ape che, je gudAmArga ke nimA lehI paDatuM hoya te te A ghI khAvAthI maTe che, temaja liMgadvArA athavA rUvAMTAMnAM chidramAMthI lohI nIkaLatuM hoya tene paNa A ghI aTakAve che. A drAkSAgRta nAme dhI rakatapitta, javara, vAtarakta, yonizaLa, zrama, mada, mAthAnA roga, unmAdaroga, raktaprameha, rakatapittathI thayelA ke, kSayaroga, vAgavAthI rUdhira vahetuM hoya te rega, rAjakSaya ane pAMDuraMga, e sarvane maTADe che. vaLI te pIvAmAM, basti ApavAmAM, tathA nasya ApavAmAM paNa manuSyane hitakara che ema Atreyamunie kaheluM che. 1 paktvA gopayasA dArvI tu rujinAM cAsye carthAzakaM. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452 harItasaMhitA.. .... ..... kuSmAMDakAvaleha, challiM niSkRSya kUSmANDakhaNDAni pratikalpayet / kAcikena sudhautAni punareva jalena tu // pazcAtkSIrasya prasthena kalkayet punareva ca / ghRtena punarevaitat pAcayet suvidhaantH|| yadA madhunibhAni syustadA zarkarayA saha / nidhAya tatra cemAni bheSajAni prakalpayet // pippalIzRGgaverAbhyAM dve pale maricAni ca / jIrake dve tathA dhAtrI tvagelApatrakaM tathA // palArdhena viyuJjIyAt cUrNa tatra viniHkSipet / daLa vighaTTayet tAvat lehIbhUtaM yadA bhavet // tadA madhughRtenApi lihyAt jJAtvA balAbalam / raktapittaM kSayaM kAsaM kAmalaM tamakaM bhramam // charditRSNAjvarazvAsapANDurogAn kSatakSayam / apasmAraM ziro'ti ca yonizUlaM ca dAruNam // ciraM yonau raktavAhaM mandajvaranipIDanam / vRddho'pi ca yuvA kAmI vandhyA bhavati putriNI // avIryo vIryamApnoti bhavet strINAM priyo nrH| eSa kUSmANDako lehaH srvrognivaarnnH|| koLAnI chAla cholI nAkhIne tenA nAnA kakaDA karavA. pachI tene prathama kAMjIvaDe sArI rIte dhoI nAkhavA ane pachI pANIvaDe I nAkhavA. pachI cosaTha telA dUdha laIne temAM tenuM kaTaka karavuM, pachI te kaka dhImAM nAkhIne sArI rIte taLavuM, jyAre te kehaLe madhanA sarakhuM rAtuM thAya tyAre tene nIce utArI ThaMDu paDavA deI temAM sAkara nAkhavI ane pachI nIce batAvelAM auSadho nAMkhavA; pIpara bhane suM4 mA tasA, bharI, 73, zA73, mAmai, dar, medayI, tamAlapatra, e dareka be be talA nAkhavAM, e sarve auSadhonuM cUrNa karIne nAkhavuM. pachI kaDachI vatI tene evuM halAvavuM ke jethI te saghaLuM For Private and Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna - adhyAya dazabhI. ekatra maLI jAya ane avaleha jevuM bane. pachI e avalehane dhI ane madha sAthe peAtAnA zarIranI zakti joine cATavA. e avalehathI stapitta, kSaya, yAMsI, ubhajo, tabhaU nAbhe zvAsa, zrama, ulaTI, tarasa, tAva, zvAsa, pAMDuroga, kSata, kSaya, vyayasbhAra, bhAthAnI thIDA, mahA kANu evuM yAnizaLa, yAnimArge ghaNA divasathI vehetuM rakta, jhINA tAvanI pIDA, e sarva maTe che, vaLI A avaleha te vRddha purUSa cArTa te te juvAna ane kAmI thAya; vAMjhaNI strI khAya te tene putra thAya; vIrya rahita purUSa khAya te tene vIrya prApta thAya ane te purUSa strIne vAhAlA thAya evA e kuSmAMDaka nAmanA avaleha sarva rAgane dUra karanArA che. bIjo kuSmAMDAvaleha. susvinnakUSmANDakakhaNDakAni palAni paJcAzadatho sitAyAH / yuJjayAt zate dve praNidhAya yuJjayA ghRtasya prasthaM parimItameva // vijJAya pakkaM punareva tatra vAsAkaSIyaM ca vimizrayecca / pazcAt pacedya yAvattu davalepo jJAtvA tu cemAni punarviyuJjayAt // dhAtrI ghanA bhArgI gandhatrayaM ca yuJjayAt samastAni ca karSamAtram / tasmAtpunarmaricanAgaradhAnyakAni eSAM palasya tulitA kathitAnumAtrA // zyAmApalASTakamidaM vidadhIta cUrNa saMghaTTayet sakalameva punastu dArvyA / yuJjayAt samaM madhuyutaM sakalAmayanaM 1 kaSAyADhakaM pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only 453
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 454 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. kAsaM jvaraM kSatajamAzu nihanti hikAm // hRdrogapittarudhiraM kSayapInasaM ca pittAmlakaM vijayate zvasanaM ca mUrcchAm / strINAM hitaM bhavati bAlaka vRddhakeSu zreSThaM samastarujanAzabalapradaM ca // iti kUSmANDAvalehaH / kAheALAne cholIne tenA kakaDA karIne tene sArI rIte bAvA ane evI rIte bAphelA kAheALAnA kakaDA khasA tAlA jeTalA levA temAM AsA tAlA sAkara nAkhavI ane pAkazAstramAM kahelI yuktithI tene ceAsa: tAlA dhImAM pakavavuM. e pakva thayeluM mAlama paDe eTale temAM araDUsAnA kvAtha (256 tAlA) nAkhavA. pachI jyAMsudhI kaDachIe coTe tyAMsudhI tene pAka karavA. pAka thayA ema nakkI thAya tyAre temAM A oSadha| bheLavavAM: AmaLAM, meAtha, bhAraMga, taja, tamAlapatra, elacI, e sadhaLAM eka tAlApramANe nAkhavAM. marI, suMTha, dhANA, e traNa cAra cAra tAlApramANe nAkhavAM. pIparanuM cUrNa khatrIsa tAlA nAkhavuM. pachI te sarvane kaDachI vate halAvIne ekarUpa karI devuM. pachI e avalehane madha sAthe khAvA, tethI A badhA roga maTeche. khAMsI, tAva, lohInA vikAra, heDakInA roga, chAtInA roga, raktapitta, kSayaroga, pInasaroga, amlapitta, zvAsa, mUrchA, e sarva rAganA tethI nAza thAyache. strIone, bAlakane ane vRddhane e hitakAraka che. tathA tamAma prakAranI pIDAno nAza karIne baLa ApanArUM che, khaMDakhAdya sAyana zatAvarI muNDitikAmRtA balA phalatrayaM puSkaramUlabhArgI / vRSo bRhatyA khadiraM ca mauzalI pRthak pRthak paJcapalaikamAtrayA // pakkaM dahettajjalamaSTamAMzaM yAvadbhaveccheSamathaiva pUtam / vimUcchitaM tatra nidhAya dhImAn palaM tathA dvAdazamAkSikeNa // tathAsucUrNasya ca lohakasya vighaTTitaM khaNDaghRtena tulyam / 1 mAzita. pra0 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya dazamo. 455 deyaM pala SoDazakaM vidhiko vipAcayellohamaye ca pAtre // guDena tulyo'pi vibhAti yAvat tugA viDaGga magadhA ca shunntthii| dve jIrake karkaTakaM phalAnAM trigaMdhadhAnyairmarica sakesaram // palena mAtrAM vidadhIta vai pRthak sughaTTitaM cUrNamidaM ghRtasya / snigdhe kaTAhe praNidhAya yujyAt karSapramANaM vidadhIta cUrNam // sakSIrapAnaM ca kRtaM prabhAte gurUNi cAnnAni ca bRMhaNAni / bhagandarAdizvayathUna nihanti pittAmlakaM vA zvasanaMca yakSmiNam vizoSaNaM kuSThajajAM ca gulmAn balapradaM vRSyatamaM pradiSTam / raktaM sapittaM sahasA nihanti yonipravAhaM ca saraktazUlam // raktAtisAraM rudhirapramehaM samer3habastau vihitaM narANAm / saubhAgyadaM kAntikaraM pradiSTaM tejojaHpuSTi balamAtanoti // iti khaNDakhAdyaM rasAyanam / zatAvarI, gerakhamuMDI, gaLe, baLabIja, haraDe, beDAM AmaLAM, puSkaramULa, bhAraMga, araDUse, rIMgaNI, kharasAra, kALI muzaLI, e pratyeka auSadha vIsa vIsa tolA levuM. pachI te sarvathI cAra gaNuM pANImAM tene kacarIne nAkhIne aSTamAMza zeSa rahetAM lagI tene kavAtha kare, ane zeSa raheluM AThamA bhAganuM pANI gALI levuM pachI temAM suvarNa mAlikvaDe mAreluM loDhAnuM cUrNa aDatALIsa tela nAkhavuM. ane cesaTha telA sAkara tathA cesaTha telA gAyanuM ghI nAkhavuM. te sarvane loDhAnA vAsaNamAM nAkhIne ghaTa goLa je thAya e pAka kare. pachI temAM jIruM, zAhajIruM, kAkaDAsIMga, haraDe, beDAM, AmaLAM, taja, tamAlapatra, elacI, dhANA, marI ane kesara, e sarve cAra cAra tela laIne tenuM cUrNa karIne temAM nAkhavuM. pachI sArI rIte tene halAvIne te sarvane dhInA rIDhA vAsaNamAM bharI mUkavuM ane temAMthI eka tevA pramANe mAtrA savAramAM khAvI tathA te upara dUdha pIvuM, tathA bhAre ane pauSTika * pAka karyA pachI temAM batrIza talabhAra madha ane eTale ja zilAjita nAkhavo, ema kahyuM che jema, "pracAI madhuno te zumAramajhatuca - mAvasArI For Private and Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 456 hArItasaMhitA. anna khAvAM. e auSadha bhagaMdara vagere roga, seje, amlapitta, zvAsa, kSaya, e rogane nAza kare che; koDha ane gulmogane maTADe che; baLa Ape che, atyaMta puSTi kare che, raktapittane ekadama besADI de che lehI ane zaLasahita yunimAMthI nIkaLato pravAha, raktAtisAra, raktaprameha, liMganA ane basti (pa)nA rega, e sarvemAM e leha manuSyone vAparavA jevuM che. te saubhAgyane ApanAruM, kAMtine vadhAranAruM, tathA teja, oja, puSTi ane baLane ApanAruM che. triphalAdi avaleha, raktAtisAre ca prayojanIyaM raktapravAhe saruje sadAhe / phalatrikaJcaiva viSA samaGgA saparpaTaM dADimadhAtukInAm // cUrNa madhuzarkarayA sametaM tathaiva danA saghRtaM saleham / raktAtisAraM rudhirapravAhaM yonipravAhaM satataM striyazca // nivArayatyAzu hitaM narANAM balAtisAre prazamAya yogyam // rUti ratisAvazitsA je atisAramAM lehI vahetuM hoya, temAM pIDA thatI hoya ane dAha thatuM hoya te nIcenA auSadhanI yejanA karavI. haraDe, beDAM, AmaLAM, ativikha, majITha, pittapApa, dADima, dhAvaDInAM phUla, e sarvanuM cUrNa karIne madha tathA sAkara sAthe cATavuM. athavA ghI ane dahIMsAthe cATavuM. tethI lohIne atisAra, lehIne pravAha, ane strIone niraMtara conimAMthI lohI vahetuM hoya te roga, e sarvane A auSadha jaladIthI aTakAve che. e manuSyane hitakAraka che tathA bALakonA atisArane paNa zamAvanAruM che. yonipravAhane upAya, yonipravAhe madhukaM samajhA elAdalaM nimbadalAni pthyaa| mustA vizAlA kaTurohiNI ca kalko hito zarkarayA yuto'yam yonipravAhaM vinivArayecca sayonizUlaM sarujAM tRSArtim // nimAMthI lehI vahetuM hoya te jeThImadha, majITha, elacI, tamAlapatra, (athavA elAdala-gaLInAM pAMdaDAM) lImaDAnAM pAnAM, haraDe, motha, dravAraNuM, kapha, e sarvanuM kalka karIne sAkara sAthe Apavo e For Private and Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya dazamA. hitakArI che, tathA vaLI yAnizULa, pIDA ane tarasanI pIDAsahita ceAnimAMthI vehetA lohIne aTakAveche. elAdi kvAtha. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir elA samaGgA sahazAlmalInAM harItakI mAgadhikA samAMzA / kvAtho hitaH zarkarayA samadhvyA yonipravAhaM vinivArayecca // iti yonipravAhacikitsA | 457 eLacI, majITha, zImaLAnI aMtarchAla, haraDe, pIpara, e sarve sama bhAge leIne tene kvAtha sAkara tathA madha sAthe pIvA tethI ceAnipravAha maTe che. raktapittamAM pathyApathya, dharmAtapAntau ca vidAhi cAmlaM sauvIrakaM vA kaTukaM kaSAyam / kSAraM surA vA parivarjanIyaM saraktapitte manuje hitAya // vAstUkacillI suniSaNNakaM ca jIvantikA vA zatapuSpikA vA / zAke hitA raktabhave ca pitte mudrastathA lohitataNDulAzca // yavagodhUmacaNakAH kozAtakyAH paTolakam / mudrA mASA hitAzcaiva raktapittanivAraNe // hariNazazakalAvAstittirAste kuliGgAH krakarakapimayUrAH krauJcapArAvatAnAm / palalamanilapittodvarhaNaM vai hitaM cedbhavati balamamoghaM sattvatejazca kAntiH // raktapittavALA mANase tApa, taDakA sevavAM nahi; dAha kare evuM tathA khATuM, sauvIra athavA khATI kAMjI, tIkhuM, turuM, kSAra, surA, e sarve tajavuM. kemake raktapittavALAne te vastu phAyadAkAraka nathI. 39 *vathuAnuM zAka, cIlanI bhAjI, saniSacchuka nAme zAka haraNadoDInI bhAjI, suvAnI bhAjI, e sarve zAka raktapittavALAne hitakara * vadhue ane suniSaNuka, vagere zAka tajavAM, ema bhAvaprakAzamAM khe che. For Private and Personal Use Only
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 458 hArItasaMhitA. che. annamAM maga tathA rAtA cekhA phAyadAkAraka che. vaLI java, ghauM, caNuM, galakA, paDavala, maga, aDada, e sarve raktapitta maTADavAmAM sArAM cheharaNa, sasalAM, lAvarI, tetara, (kALI) cakalI, kaLakaLI, mora, vahAlAM, khabutara, e prANIonAM mAMsa vAyu tathA pittane nAza karanArAM che mATe sevavAM. kemake tethI apAra baLa, satva, teja ane kAMti prApta thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne raktapitta cikitmA nAma dazamo'dhyAyaH / / ekAdazo'dhyAyaH / Atreya uvaac| areganI cikitsA, athAto vakSyate putra! arzasAM ca cikitsitam / SaTprakAreNa ye proktAsteSAM ca zRNu lakSaNam // Atreya kahe che-he putra! have huM tane areganI cikitsA kahuM chuM. e arcanA cha prakAra kahelA che, temanAM lakSaNa huM tane kahuM te sAMbhaLa. arsanA prakAra jAtA doSaistribhirapi vaatpittkphaadikaiH| sanipAte caturthaH syAt paJcamo raktasambhavaH // SaSThakaH sahajo jJeyazcArzasAM Sar3idho bhavaH / evaM ca SaTprakAreNa jAyante gudajA rujH|| vAta, pitta ane kapha e traNe deSathI utpanna thayelA arza traNa prakAranA thAya che. traNe doSa ekaThA maLavAthI je artha thAya che tene For Private and Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramA sannipAtArUM kaheche te cothA prakAra che. lAhIthI utpanna thanArA arza pAMcamA prakAranA ane sahaja eTale janma sAtheja utpanna thayelA arzI chaThThA prakAranA che. evI rIte arthanI utpatti cha prakArathI che. gudA upara utpanna thayelI arzanI pIDAnA ema cha prakAra jANavA. vAtArsanA hetu tathA saMprApti anazanalaghurukSAhArasaMsevanena kaTulavaNavidAhI sevayA vAtarodhAt / bhavati satataviSThA viSTareNaiva hInA kupitamarutavegAdarzasAM bhUtirAsIt // anazanopaviSTasya malamUtrAvadhAraNe / zItasaMsevanenApi gudajaH saMprakupyati // lavaNakaTukaSAyAtiktasaMsevanena atilaghutara bhojyAcchItalenAnurodhAt / kupitamanilanAnApAnamArgeSvapAnaM vitarati rudhiraM vA pAnamArge marutsu // For Private and Personal Use Only 459 upavAsa karavAthI, ochuM khAvAthI, rUkSa khAvAthI, kaDavuM khArUMdAha kare evuM annapAna khAvA pIvAthI, vAyunA rodha thavAthI, niraMtara viSTAvaDe malina rahevAthI athavA vidyAno saMcaya thavAthI vAyu prakopa pAme che ane tenA baLathI arzanI duHkhakAraka utpatti thAya che. vaLI je mANasathI khavAtuM nathI tathApi jhADAnI hAjata lAgavAthI te mATe je jAya che, athavA je mANasa maLa ane mUtranA vegane roke che, athavA je ThaMDA padArthonuM sevana kare che, tenA artha kApe che. vaLI khArUM, tIkhuM, turUM ane kaDavuM khAvA pIvAthI, atizaya ceoDuM khAvAthI, zItala padArthanuM ati sevana karavAthI, ane evAMja khIjAM kAraNothI apAnavAyu kApe che ane tethI apAnavAyunA jUdA jUdA mArgamAM vAyu karIne te apAna sthAnamAM lohIne ANe che. evI rIte arthamAM lehI u tyanna thAya che. 1 anAsano pra0 2 naoN.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. pittAzenA hetu. kaTumlalavaNoSNAni vidAhIni gurUNi ca / sevanAnilatApena zramAdhvayAnapIDayA | yAnavyAyAmadoSAdvA durnAma pittasambhavaH // wwwwwwwwww tIkhA, khATA, khArA, garama, dAhakAraka ane bhAre, evA rasAnuM sevana karavAthI, vAyu tathA taDakAnuM sevana karavAthI, ati mahenata karavAthI, mArgamAM cAlIne vAhanamAM khezIne musAI karavAnI pIDAthI, tathA vAhana upara ezIne kasarata karavAnA doSathI pittanA artha utpanna thAya che. kArrAnA hetu. avyAyAmAtsvapnazIlAdajasraM zItAddhAnyAdvAtasaMsevanAcca / gaulyAtyaglAt tailasaMpicchalena durnAmA saMjAyate zleSmarogAt / zarIrane kasarata na ApavAthI, AkhA dahADA UMdha UMdha karavAthI, ThaMDuM anna khAvAthI, khUba pavana khAvAthI, gaulya nAme eka jAtanuM magha pIvAthI, atizaya khATuM khAvAthI, ane telathI anAvelA cIkaNA 5dArtho khAvAthI ka kApIne aza (kanA artha ) utpanna kare che. vAtAronAM lakSaNa, zItatvatodaM paruSaM vinidrA gulmodarASTrIlaviSUcikA vA / zophodbhavo kRSNanakhAsya netre liGgAni vAtaprabhavArzasAnAm // For Private and Personal Use Only vAyu kApavAthI je arzI thAya che te arzI ThaMDA hoya che; temAM sAya dhecAtI hAya tevI vedanA thAya che; tenA sparza karakarA hoya che; rogIne nidrA AvatI nathI; tene gALAnA vyAdhi aSTIlA nAme gAMDa, visUcikA, sAjo, evA rAga thAya che, tathA tenuM mukha, nakha ane netra kALAM paDI jAya che. vAyuthI upajelAM arrAnAM evAM lakSaNA jANavAM. (pattAzenAM lakSaNa, dAhabhramau jvarapipAsizarIratodA sisaTandraya ti cA
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramA. pItacchavirbhavati vA viTabhedanaM ca pittena jAtagudajasya ca lakSaNAni // pittathI arUM thayA hAya te| zarIre tathA azanI jagAe dAha thAya che, rAgIne phera Ave che, tAva Ave che, tarasa lAge che, zarIramAM sAthe ghecAtI hoya tevI vedanA thAya che, meha thAya che, khAvAnI ci nAza pAme che, netra, dAMta tathA mukhanI kAMti pILI thaI jAya che ane jhADA narama thAya che. pittathI utpanna thayelA arzanAM evAM lakSaNa che. kaphArzanAM lakSaNa, nidrA ca jADyayanamandarujA ca zophazUlAtigulmagudabhaGgurakAstathA syuH / viDbandhatodamarucirgatimandatA ca zleSmodbhavA gudarujaH khalu bheSajajJAH // kathI utpanna thayelA arrAvALAne UMdha dhaNI Ave che, arze jaDa, ghaTTa ane gheADI pIDAvALA hoya che, zarIre sojo mAlama paDe che, arzanI jagAe zULa mAre che, guma thAya che, jhADe krUratAM gudA bahAra nIkaLe che, jhADAno kabajo rahe che, sAyA ghAcavA jevI vedanA thAya che, rUci nAza pAme che ane gati maMda paDI jAya che. huM vaigho! evAM lakSaNa kaphathI utpanna thayelA arzana che. tridASArthanAM lakSaNa zUlAnAhAruciH kAlo hallAso ratitodatA / skandhayorjADyatA sarveSvarzaHsu saMbhavanti hi // ityarzo lakSaNam / 461 zULa, peTa caDhavuM, arUci, khAMsI, chAtImAM pIDA, aNugamA sAyA ghecAvA jevI vedanA, banne khabhAnuM jaDa thavuM, evAM lakSaNA traNe doSathI utpanna thayelA arzamAM thAya che. arzanI AkRti. gude kaNDUrasRksrAvo mlAnAsyaM cAtirUkSatA / paruSA viSamA dIrghA vAtena gudajA matAH // For Private and Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 462 hArItasaMhitA. sadAhAzca vicitrAzca pItA niilaavbhaasikaaH| lohitaM sravate soSNaM pittena gudajA mtaaH| saghanAH kaThinA zvetAH pAkino vivibNdhinH| zItAH kaNDUmataH sthUlAH kaphena gudajAH mtaaH|| sadAhAH sarujaH zyAvAH kaNDuzoSazca jaayte| stravate satataM raktaM sa knnddsRgbhvaarshsH|| vakrAstIkSNAH sphuTitavadanA dIrghabimbIphalAbhAH kecit siddhArthakakaNanibhAH kolkhrjuurkaabhaaH| karkandhvAbhAH kurabakasamAH kecidambhojabIjAH prAyo'pAne vihitamanuje smbhvshvaarshsaaNc|| vAyuthI thayelA arthamAM gudAmAM caLa Ave che, te arzamAMthI lohI nIkaLe che. temanuM moTuM karamAI gayeluM hoya che, tathA te ati rUkSa hoya che. vaLI te karakarA, nAnA moTA tathA vAMkAcUkAM ane lAMbA hoya che. pittathI thayelA arthamAM dAha thAya che, temane raMga pILe tathA nile, tathA vicitra hoya che, temaja temAMthI garama lohI jhare che. je arza ghana, kaThaNa, dhoLA, pAke evA, ThaMDA tathA caLavALA hoya che temane kaphathI thayelA arza jANavA. e arthamAM jhADA baMdhakaSTa thAya che. ' lohIthI thayelA arthamAM dAha thAya che ane pIDA thAya che, temane raMga kALo hoya che, temAM valUra Ave che ane valUryA pachI lAhe baLe che, temAMthI niraMtara lohI jharyA kare che tathA vAraMvAra ceLa Ave che. vizeSa karIne apAnavAyu kope che tyAre vAMkA, tINa, aNuvALA, phATelAM moDhAMnA, lAMbAM giDAM jevA AkAranA, sarasavanA dANA jevA, bera jevA, khajUranI pezI jevA, caNaA bera jevA, kuravakanA phUla jevA, ane keTalAka kamaLakAkaDI jevA arza manuSyone thAya che. arcanAM sthAna gude nAsike karNarandhe mukhe vA tathA vama netrAntare yonimdhye| For Private and Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramo. narANAM bhavecchephasi tveSa rogo na sAdhyaH sukhena kriyA yatnataH syAt // gudAmAM, nAsikAmAM, kAnanA chidramAM, mukhamAM, AMkhonI pApaNe mAM, AMkhenI vacamAM, ninI vacamAM ane liMgamAM, evI rIte puru ne tathA strIone arza rega thAya che. e rega sukhasAdhya nathI. arthata kaSTasAdhya che mATe tene pratIkAra yatna karIne kare. arcanAM gudAmAM sthAna, trivalI gudamadhye tu bAhyato'bhyantareSu ca / arzasAM tu vijAnIyAt trINi sthAnAni caiva hi // bAhyataH sukhasAdhyaH syAnmadhye kaSTena sidhyati / asAdhyo'ntarbalI jAto gudajo bhiSajAM vr!|| gudAmAM traNa Avarta che. te Avarta paikI bahAranA AvartamAM, madhyanA AvartamAM, tathA aMdaranA AvartamAM artha thAya che mATe arzanAM e traNa sthAna jANavA je arza bAhAranA AvartamAM thAya che temane sukhasAdhya jANavA; je arza madhyanA AvartamAM thAya che temane kaSTasAdhya jANavA ane te vevamAM zreSTha hArIta je artha aMdaranA AvartamAM thAya che tene asAdhya jANavA. anI cikitsAnA prakAra pralepartibhiH svedairbAhyAH sidhyanti cottamaH / yantrazastreNa madhyastu antarjAzcAntarauSadhaiH / tasmAt putra ! prayatnena kriyA kAryA vijaantaa| yenAturasya rakSA syAyena rogo nivartate // he uttama vaiva! je arza bahAranA Avarta upara thayA hoya temane lepa karIne, vATe mUkIne tathA veda ApIne maTADavA madhyanA Avarta upara thayA hoya temane maMtra ke zastravaDe maTADavA ane aMdara thayA hoya temane aMdara mUkavAnAM auSadhavaDe maTADavA. he putra! e arza ema traNa prakAranI cikitsAthI maTADAya che mATe tevA cikitsA For Private and Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 464 hArItasaMhitA. nA prakAra jANanAra vaidhe e rega upara kriyA karavI; te evI ke jethI regInuM rakSaNa thAya tathA roga nAza pAme. azareganA upadrava karacaraNamukhe vA nAbhimer3he gude vA bhavati hi yadi puMsAM zophazoSau jvarazca / zvasanatamakacchadiauhahRtpArzvazUlaM kRshmrucivibndhshcaatisaaropsrgaaH|| ityevaM dvAdazArzasAM saMbhavanti chupadravAH / upadravaivinA sAdhyA na sAdhyA bhuupdrvaaH|| tyavakravAH | azogamAM rogIne hAtha, page, meDhe, nAbhi upara, liMga upara ke guda upara seje thAya che; zeSa thAya che; tApa Ave che; tamaka nAme zvAsa upaje che; ulaTI thAya che; moha thAya che; chAtImAM zULa Ave che; pAsAMmAM zaLa Ave che, zarIra sUkAI jAya che; arUci upaje che, jhADo kabaja thAya che; ane atisAra thAya che. evA evA upadrava arogavALAne thAya che, mATe e upara kahyA te bAra arza roganA upadrava jANavA je artha upadrava vinAnA hoya te maTADI zakAya che, paNa je arzamAM ghaNA upadrava lAgu thayA hoya te maTADI zakAtA nathI. arzanuM asAdhyatva, zUlArocakatRSNArtazcAtiraktapravAhavAn / zUlazophAtisArAtoM dhruvaM no jIvate'rzasAm // ___ ityarzolakSaNAni / je arzavALA rogIne zaLa, arUci, ane tarasanI atizaya pIDA heya; jenA arthamAM atizaya lehIne pravAha vaheto hoya, jenA arzamAM zaLa ghecAvA jevI vedanA thatI hoya, jene seje caDhaye heya; tathA je atisArathI pIDAtA hoya che ane rogI nizcaya jIvatA nathI. For Private and Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyArame. arzaganI kriyAo. ato'rzasAM pravakSyAmi kriyAM caiva bhissgvr!| vaTakA kSArazastrANi yena saMpadyate sukham // arzasAM ca kriyAH proktAzcArthInA blvrdhnaaH| pittazoNitazamanA na ca vaatprkopnaaH|| tasyAdau pAcanaM zreSThaM tato bheSajamAharet / pathyAmRtA ca dhanikA pAne kAtho guddaanvitH|| iti paacnkaathH| he vaidha eka! have huM arzareganI kriyA kahuM chuM. gaLIo, kSAra ane zastra, e kriyAomAMthI jenAvaDe regIne sukha upaje te kriyAo arza rega upara lAgu karavI. baLane vadhAranArI tathA ane nAza karanArI ane pitta tathA raktane zamAvanArI ane vAyune nahi ke pAvanArI evI kriyA arzarega upara kahelI che. arzogamAM prathama pAcana kavAtha Apa hitakara che tathA te pachI auSadha ApavuM e zreSTha che. haraDe, gaLo, ane dhANA, e auSadhonA kavAthamAM gaLa nAkhIne te pIvAthI arzanuM pAcana thAya che. apAcaka kaka, dantI viDaGgaM magadhA tu dhAnyA bhallAtakAnAM tilkusstthyuktH| saMkSuNNito vai payasApi kalko nihanti pAne gudajAMzca rogAn // dantImULa, vAvavihaMga, pIpara, dhANA, bhIlAmAM, tala, upaleTa, e auSadhIone dUdhamAM kacarIne kalka karavuM. e kalka pIvAthI arzaroga nAza pAme che. nAgarAdi kalaka. nAgarapippalIbilvaviDaGga dantI ca savyabhayA trivRtA ca / kalkamidaM saguDaM pratipAne cArzasAM nAzanakAri narANAm // suMTha, pIpara, bIlI, vAyavihaMga, daMtamULa, paDakacuro, haraDe, naso For Private and Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. tara, e auSadhanuM kalka karIne geLasahita pIvAthI te manuSyanA aza regane nAza kare che. patrakAdi kavAtha, patrakakesarazuNThIsamailAtumburudhAnyaviDaGgatilAnAm / kvAtho harItakIsarpiguMDena pIto nihanti gadajAni / / tamAlapatra, kesara, suMTha, elacI, dhANA, vAvaDiMga, tala e auSadhene kvAtha haraDe, ghI, ane geLasAthe pIvAthI gudA uparanA aza maTe che. pipalyAdi gi, pippalikAmabhayAM guDayuktAM prAtarbhave naro bhakSati caitAm / tasya gude gudakIlakamAzu hanti sakAmalapANDujarogAn // pipara ane haraDenA cUrNane geLamAM meLavIne je manuSya savAramAM nitya khAya, to tenI gudamAM thayelA arza maTe che. vaLI kamaLo ane pAMDuraMga paNa eja auSadhathI maTe che. vArtAka pega, susvinnavArtAkaphalasya toyaM danA sitAhAsalilasutena / pAne vidheyaM gudakIlakAnAM krimInihanyAt krimijAMzca rogAn vaMtAkanA phaLane lAvIne sArI rIte bAphavuM ane pachI tene nIce vIne pANI kADhavuM. temAM dahIM tathA dhoLI tuLasIno rasa nAkhavo. e mizraNanuM pAna karavAthI aregakami ane kRmithI upajelA roga nAza pAme che. bhallAtaka catuSTaya, bhallAtakAH kRSNatilAzca pathyA cUrNa guDenApi narasya sevyam / hanyAdapAne gudakIlamehazulArzakAsAn vinihanti tasya // kRti majhAtavatudhdhamAM bhalAmAM, kALA tala, haraDe, e traNanuM cUrNa gaLamAM meLavIne manuSyae khAvuM. ethI karIne gudAmAM thayelA gudakIla, prameha, zULa, arza, khAsI e sarva roga nAza pAme che. For Private and Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyArame. suraNanA prayAga, zUraNakandakamarkada laistu veSTitameva hi kardamaliptam / bhraSTamato'nalavarNasamAnaM taM ca sasaindhavatailavimizram // bhakSati cArzavinAzana hetorvAtavikArahito'pi narasya / 467 sUraNanA kaMdane lAvIne te upara AkaDAnAM pAMdaDAM vIMTavAM tathA te upara kAdava copaDavA, pachI agnimAM tene sUkavela, te gALA jyAre agninA jevA thAya tyAre kADhI leIne ThaMDA pADI uparanAM pAMdaDAM vagere kADhI nAkhIne bAyalA sUraNamAM siMdhava tathA tela meLavavuM. arthAta telamAM sUraNanA kaTakA nAkhIne temAM siMdhava nAkhIne te khAvuM. ethI arraroga maTeche ane vAyunA rogavALAne paNa phAyado thAyache. kalyANa lavaNa, citrakapuSkaramUlasaThInAM teSu samAMzAstilA viniyojyAH / sUraNakandakakhaNDasametaM teSu samA'gniphalA ca vidadhyAt // saindhavaM tasya caturguNakaM ca bhAvitamarkadalena samastam / taM ca ghRtasya ghaTe vinidhAya kAnanagomayavahnivipakkam // kSAramidaM lavaNaghRtapakaM tatrayutaM pratipAnamato'pi / nAzayati gudakIlakakIlAn zUlavisUcibhagandarakAni // kAmalapANDAnAhavibandhAn gulmamarocakanAzanakAri / mUtragadagalagaNDakrimINAM nAzanabhadraka saindhavanAmA || iti kalyANanAmalavaNam / For Private and Personal Use Only citro, puSkaramULa, SaDakayuro, e traNamAM samAna bhAge tala nAkhavA. tethI kharekhara sUraNanA kaMdanA uMTaDA karIne nAkhavA. tathA tenI barobara moTI bhALakAMkaNI nAkhavI. e sarvathI cAra gaNe. siMdhava nAkhavA ane pachI te saghaLAnA curNane AkaDAnAM pAMdaDAMnA rasanA puTa devA. pachI te saghaLuM cUrNa dhInA gADavAmAM bharIne jaMgalanAM aDAyAMnA tApamAM pakva karavuM. e rIte siMdhava ane dhImAM pakva thayeluM te cUrNa kSArarUpa thAya eTale tene chAzathI sAthe pIvuM. e kSAravaDe arraroga, zUla, visUcirAga, bhagaMdara, kamaLA, pAMDuroga, peTa caDhavAnA roga, jhADAnA
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DArItasaMDitA. wwwww baMdhakoza, gulma, arUci, e sarvaroga nAza pAme che. e kSArane kalyANa viNa kahe che ane te mUtrakRccha tathA kRmine paNa nAza kare che. bhallAtaka vATaka, trikaTukamagadhAnAM mUlacitra 'viDaMgaM samatulitamamISAM tulyabhallAtakAni / sakalamiha samantAdekataH saMpracUrya dviguNatulitamAnaM yojanIyo guDastu // sakalamapi vikuTya snigdhabhANDe nidhAya pratidinamapi sevyaM cAkSamAtraM sudhIraiH / gudajajaThararogaM zUlagulmAna krimIMstu janayati vaDavAgniM hanti pANDaM kSayaM vA // iti bhallAtakavaTakaH / suMdha, pI52, bharI, pIparIbhUSa, citrA, vAvaDiMga, se sarvanI . rAbara bhIlAmAM laIne e sarvane ekaThuM cUrNa karavuM. pachI temAM bemaNe goLa nAkha. e sarvanuM ekatra karIne tene rIDhA vAsaNamAM bharI rAkhavuM tathA temAMthI eka eka telAnA pramANamAM leIne dhIrajathI dararoja khAvuM. e auSadha aregane, jaThararogane, zaLaregane, gulmane, kRmiregane, pAMDurogane ane yogane nAza kare che tathA vaDavAnaLanI piThe jaTharAgnine vadhAre che. prANuda medaka, nAgaraM triphalA caiva palAntrIMzca prayojayet / / catuHpalAni maricAnAM pippalInAM paladvayam / palamekaM tu cavyasya yojyaM tatra bhiSagvaraiH // tAlIsAdhaM palaM deyaM palArdha padmakasya ca / jIrakasya samaM mAtrA samena tulito guDaH // supakkA sughanA zyAmA pippalInAM zatatrayam / ulUkhale kSodayitvA snigdhabhANDe nidhApayet // 1 trigaMdha. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramo. 468 N akSapramANA guTikA narANAM prAtaH pradeyA sklaamynii| nihanti cArzAsi ca pANDurogaM halImakaM kAmalakaM bhramaM vaa|| gulmAtisAraM ca saraktapittaM kSayaM kSataM cApi tu raajykssmaa| jIrNajvarArocakapInasAnAM hito bhavetprANadamodako'yam // iti prANadamodakaH / suMTha, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e pratyeka auSadha bAra bAra telA levuM; soLa tolA marI levAM; ATha telA pIpare levI; uttama vaidyoe temAM cAra tela cavaka umeravAM; tAlIsapatra be telA ane padmANa be tela levuM e sarvanI barobara jIrUM levuM ane te saghaLAMnI barebaroLa le. pachI sArI pakva thayelI, sArI ghaTa ane kALI evI traNaso pIpara levI. e sarvane khAMDaNImAM khAMDIne ghInA rIDhA vAsaNamAM bharI mUkavuM. pachI tenI eka goLI eka telA bhAranI karIne rogIne savAranA pahoramAM ApavI tethI saghaLA rega nAza pAmaze. marza, pAMDuroga, lobha, bhagI, 32 sAvadhAnI roga, zubha, atisA2, 27tapitta, kSaya, kSata, 204kSaya, 12, 203thi, pAnasa, se sarva rogane maTADavAmAM A prANadA (prANa ApanAra)daka hitakAraka che. inyana zuTi jAjIpippalimUlakolamagadhApathyAgnika nAgarAH sUkSmailA ca paladvaye'pi kramazaH kRtvA palaiH saindhavam / bhallAtakyaphalAni paJcazatakaM tena samastena tu dviguNo'pi purANasUraNastataH sarvasya tulyo guDaH // kSoditvA vaTakAkSamAtramupayuMjAnaM vizeSa guNaM kurvatyarzanivAraNaM kSayaharaM puSTiM nayet suprabhAm / mandAgnau vaDavAsamo bhramaharI hRdrogapANDAmayazUlAnAhabhagandarAmayaharodAvarttanirnAzanaH // kRto'pyarthIvikAre'pi RSiNA yogyuktinaa| kAGkAyanena matimana tena saukhyamabhIpsati // iti kaangkaaynguttikaa| 40 For Private and Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 470 hArItasaMhitA. jIruM, pIparImULa, bora, pIpara, haraDe, ci, suMTha, jhINuM elacI, e pratyeka auSadha ATha ATha tela levuM; siMdhava cAra telA leva; bhIlAmAM pAMcase levAM; e sarvathI bamaNuM jUnuM sUraNa levuM ane te saghaLAMnI barobara geLa le. pAchaLa kahelAM saghaLAM auSadhane vATIne tenI goLamAM eka lAbhAra geLI karIne khAvAthI te arzane maTADavAmAM vizeSa guNa kare che. vaLI e goLI kSayane maDADe che, puSTi kare che, ane uttama kAMti Ape che. je manuSyane jaTharAgni maMda hoya tene e auSadha vaDavAnala jevo kare che. bhramarogane maTADe che. droga, pAMDuroga, zaLa, peTa caDavAne rega, bhagaMdara, ane udAvata regane e auSadhathI nAza thAya che. he buddhimAna putra! kAMkAyana RSie bhegayuktithI aregane mATe A upAya zodhI kADhe che tethI prANIo sukhanI icchA rAkhI zake che. lavaNettamAgha cUrNa lavaNottamavahnikaliGgayavAcirabilvamahat picumandayutam / piba saptadinaM mathitA lulitaM yadi marditumicchasi pAyurujam / / iti lavaNottamAdyaM cUrNam / siMdhava, citra, iMdrajava, karaMja, ane bakAma lIMbaDAnAM pAMdaDAM, e sarvane vATIne chAsamAM ogALIne sAta divasa pIvuM tethI arega maTI jAya che. elAdi cUrNa. vizvopakulyA maricAni kesaraM patraM tvagelAkramavardhitaM syAt / cUrNa hitaM zarkarayuktametat gudAmayAnAmudarAtizAntaye // ityelAdicUrNam / suMTha sAta bhAga, pIpara cha bhAga, marI pAMca bhAga, nAgakesara cAra bhAga, tamAlapatra traNa bhAga, taja be bhAga, elacI eka bhAga, evI rIte ulaTe keme karIne eka eka bhAga vadhate laIne tenuM cUrNa 1 vA. 0 1 . For Private and Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramA. karavuM. e cUrNamAM sAkara meLavIne khAvAthI te arzIgane tathA udara rAgane maTADavAmAM hitakAraka thAya che. catu:sama mAdaka, sanAgaraM puSkaravRddhadArukaM guDena yo modakamatyudArakam / azeSadurnAmaka rogadArakaM karoti vRddhaM sahasaiva dArakam // iti catuHsamo modakaH / 471 samAna bhAge le kAI khAya tenA suMTha, puSkaramULa varadhArA, ane goLa e cAra ne temanI gALI eka tAlA bhAranI karIne je tamAma arzanA roga nAza pAme, kemake e auSadha vAmAM dhaNuM uttama che tathA te vRddha puruSa khAya te tene ekAeka juvAna banAvI de che. aroga maTADa trikaTukADhi mAdaka. trikaTukamabhayAnAM puSkaraM citrakANAM kRmiriputilacUrNa kArayet saMguDena / upasi vaTakamekaM bhakSayedyo manuSyo vinihitagudarogaM cAgnivRddhiM karoti // iti trikaTukAyo modakaH / suMTha, pIpara, marI, haraDe, puSkaramULa, citro, vAvaDaMga, tala, e auSadhAnuM cUrNa karIne tenI gALanI sAthe gALI karavI. e gALA jo manuSya savAramAM eka eka khAya te tenA tamAma prakAranA arzaroga maTeche tathA tenA jaTharAgninI vRddhi thAyache. ricAgho meAdaka, For Private and Personal Use Only maricaM nAgaracitraM sUraNabhAgottareNa saMkuTya | sarvasamo guDayukto vaTako bilvapramANa AsevyaH // vinihita sakalagudAmayajaTharajagulmAnnirhati zUlAni / lohita pittavikAraM nudati narANAM tanoti tanupuSTim // iti maricAdyo modakaH /
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 472 hArItasaMhitA. marI eka bhAga, suMTha be bhAga, citro traNa bhAga, suraNa cAra bhAga, evI rIte krame karIne vadhatA vadhatA bhAga laIne tenuM cUrNa karavuM. pachI te sarvanI barobara geLa temAM nAkhave, ane tenI eka eka tolAnI geLIo karIne khAvI. e gALI saghaLA prakAranA arzagane nAza kare che; udaranA ke jaTharAgnisaMbaMdhI rogane paNa nAza kare che, gulmogane maTADe che; zULane maTADe che; manuSyonA raktapittane dUra kare che tathA zarIre puSTi kare che. sUraNapiMDa, zuSkaH sUraNakando lohitavarNena yo bhavenmatiman / khaMDaM khaMDaM kRtamapi saMzuSkAn SoDazAn bhAgAn // tasyArdhena ca tulitA citrakazuNThI ca tatra sNyojyaa| maricasya caikabhAgo guDena baddhastu modako manujaiH // bhakSita eva hi guNavAn nihanti sakalAna gudAmayAna tvritm| agnerdIpanamuktaM haMti ca gulmAMzca jaThararujam / ti mULaviThTha: tIkhA sUraNano kaMda rAtAvaNane hoya tene lAve. pachI he buddhizALI vaidya ! tenA nAnA kaTakA karIne sUkavavA ane sUkAyelA kaTakAnA soLa bhAga levA. tenA ardha pramANamAM eTale ATha bhAga citro tathA suMTha laIne temAM meLavavAM. eka bhAga marI temAM meLavavAM. e sarvanA cUrNamAM bamaNe goLa nAkhIne tenA lADu eka eka telAnA karavA. emane eka eka lADu khAvAthI te guNa Ape che tathA saghaLA prakAranA gudAnA rogane jaladIthI nAza kare che. vaLI te jaTharAgninuM udIpana kare che ane gulma tathA jaTharogane te nAza kare che. bhIma vaTaka, triphalamagadhajAnAM mUlatAlIsapatraM kRmiripumagadhanAM puSkaraM cet smaaNshH| 1 trikamata, rU. 1 strI. For Private and Personal Use Only
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramo. 473 maricadahanabhAgazcaikabhAgena zuNThI sakalatulitatulyaH sUraNasyaikabhAgaH // tadanu ca palayuktaM vRddhadArailabhRGgaM kRtamiha paricUrNa dviguNo jIrNakhaNDaH / kRtavaTakamukhaM tu prAzate yo manuSyo harati jaThararogaM tasya cAzu prakarSam // gudajarudhirapittaM kAsamandAgnizUlAn kSayatamakahalImAna kAmalAMzca kRmIMzca / viddhati balapuSTiM dIpayedAzu cAgniM prabalayati hutAzaM yogarAjaprasiddhaH // yogarAjena yuJjIta ghsmrennaapygstinaa| asya yogasya yogena bhImo'pi bahubhakSakaH / iti bhImavaTako naam| haraDe, baheDAM, AmaLA, pIparImULa, tAlIsapatra, vAyavihaMga, pIpara, puSkaramULa, e sarve samAna bhAge levAM. marI ane citro maLIne eka bhAga tathA suMTha eka bhAga levI. e sarvanI barAbara sUraNane eka bhAga le. pachI varadhArA, elacI, ane taja cAra tolA levAM. pachI e sarvanuM cUrNa karavuM tathA te sarvathI bamaNI jUnI sAkara nAkhavI. e sarva auSadhonuM cUrNa karIne tenI geLI karavI. e zreSTha gaLI je manuSya khAya che tene jaTharaga jaladI nAza pAme che. vaLI azarega, raktapitta, khAMsI, maMdAgni, zULa, kSaya, tamAkarega, halImaka ga, kamaLa, kRmiroga, e sarva rogane te maTADe che. te baLa ane puSTi Ape che, jaTharAgnine tatkALa pradipta kare che, tathA tenI vRddhi kare che. A yoga sarve vegane rAjA che ane te prasiddha che. A veganuM sevana karavAthI agastimuni je khAtA te pacI jatuM hatuM tathA eja keganA sevanathI bhIma ghaNuM khAnAro thayo hato. 1 "vILA-jAne gaLa" evo pATha paNa eka pratamAM che, paNa te chekIne kare che ane traNe pratemAM khaMDa zabda che mATe ame te pATha rAkhe che. For Private and Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 474 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. cAdi dhRta. cavyaM pAThA trikaTu magadhA mUlakastumbarUNAM bilvAjAjIrajanisurasApathyayA saindhavaM ca / piSTrA caitat samagavighRtaM pAcayet suprayuktaM pAnAbhyaGge harati gudajAn vAtarogAzmarIM ca // iti cavyAdyaM ghRtam 1 vyavaDa, pAhADabhUNa, suMha, pIpara, bharI, pIparIbhUNa, dhAraNA, mIlI, kaI, smahara, tuNasI, haraDe, siMdhava, me sarvane vATIne tene gAyanA dhImAM nAkhIne dhIne sArI rIte pakva karavuM. e dhI pIvAthI tathA copaDavAthI vAyunA roga ane patharInA roga maTeche. pippayyAdi tela. zyAmA kuSTaM madhukamadanaM puSkaraM citrakazca bilvaM dAru prativiSezatAhnAkaliGgAsaThInAm / piSTvA tailaM dviguNapayasA pAcitaM cAnuvAse cAbhyaGge vA hitamapi gudavyAdhinirnAzahetoH // vAtavyAdhizravaNarudhire karNazUle'zmarINAM jaGghApRSThe kaTizirasi vA vaMkSaNe vAtatode / viSThAbandhe grahaNigudajAsArake mUDhagarbhe zreSThaM tailaM sakalagudajavyAdhisaMdAraNe ca // iti pippalyAdyaM tailam / pIpara, upaseTa, nehabhadha, bhIDhoNa, puNDarabhUNa, yitro, mIlI, hevahAra, aNuM vyativiSa, suvA, drava, SaDaGayuro, me sarve auSadho vATIne tenuM kalka karIne telamAM nAkhavuM tathA telathI khamaNuM dUdha levuM. pachI vidhipramANe tela pakavavuM. e pakaveluM tela anuvAsana basti ApavAmAM athavA zarIre cApaDavAmAM (arzaupara) hitakAraka che ane te arzanA vyAdhine nAza karanAra che. vaLI e tela vAyunA vyAdhine 1 madanAruSkaraM ca pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyArame. 475 maTADe che; kAnamAMthI rUdhira vahetuM hoya tene baMdha kare che; kAnanA zULane ane patharIne maTADe che; jAMgha, pITha, keDa, mAthuM ke vaMkSaNamAM vAyune lIdhe tada thatuM hoya tene paNa e dUra kare che. jhADe kabaja thaye hoya; grahaNIga thayo hoya, arNa thayuM hoya atisAra thayo hoya ke mUDhagarbha nAmano garbhasaMbaMdhI vyAdhi thayuM hoya, te te saghaLA vyAdhione nAza karavAmAM A tela zreSTha che. bhImasenavaTaka, mustA vizvaviDaGgacavyakasaThI pathyA ca tejovatI dantIndrA trivRtA samAMzakapalI mAtrA ca prtyekshH| tasmAcASTapalAni ruSkaramapi SaT vRddhadAroHpalAn yujyAt SoDaza sUraNasya saliladroNe'khilaM kalkitam // pUtaM bhUyaH pacet guDatriguNitaM yujhyAd bhavedvA ghanaM uddhRtya punareva citrakatrivRttejovatIsUraNam / elApatrakanAgakezaralavaGgAnAM samaM cUrNitaM eSAM SoDazabhAgayogyavihitaM sarvazca taM caikataH // sthApyaM snigdhaghaTe prabhAtasamaye syAdakSamAtrAzanaH jIrNe kSIramapi prabhUtamatimAn pAne tathA bhojane / arzIpANDubhagandaragrahmaNikAzoSaM kRtaM nAzayet / zUlAnAhavibandhagulmakaphajAnogAn jayet kAmalAn // iti bhImaseno nAma vaTakaH / / motha, suMTha, vAyavihaMga, cavaka, SaDakare, haraDe, tejabaLa, daMtImULa, IdavAraNuM, nasottara, e sarva auSadho samAna bhAge eTale cAra cAra tela levAM; batrIza telA bhilAMmAM levAM; covIza tolA vadhAre le. cesaTha telA sUraNa levuM. e sarvanuM kalka karIne 1024 telA pANImAM nAkhIne tene kavAtha kare. kavAtha thAya eTale pANI gALI laIne temAM traNagaNe goLa nAkhIne jyAM sudhI ghATuM thAya tyAMsudhI pAka kare. pAka thayA pachI tene nIce utArIne temAM citro, nasottara, tejabaLa, sUraNa, elacI, tamAlapatra, nAgakesara, lavaMga, e sarve sa For Private and Personal Use Only
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. mAna saLabhAga, leIne (dareka auSadha ATha ATha tela laIne) tenuM cUrNa karIne nAkhavuM ane saghaLuM halAvIne ekatra karavuM. pachI tene dhInA rIDhA vAsaNamAM nAkhIne savAramAM eka telAnI gaLI karIne khAvI. ane te pacI jAya tyAre puSkaLa dUdha pIvuM tathA khAvuM. e auSadha arza, pAMDu, bhagaMdara, grahaNaga, zeSarega e sarvano nAza kare che tathA zaLa, peTa caDhavA roga, baMdhakezane rega, gulma, kaphathI thayelA vyAdhi tathA kamaLe, e rogane maTADe che. bhalAtaka guDa, bhallAtakAnAM dvisahasrakANAM droNe jale pAcya padAvazeSam / kvAthe tu tasmin vipaced guDasya tulApramANaM punareva tatra // bhallAtakAnAM zatapaJcakAni tatraiva saMyojya phalatrikaM vaa| . vyoSaM yavAnIghanasaindhavAnAmelAlavaGgaM dalanAgakezaram // pratyekakarSa tulitaM niyojyaM saMkuTya taile ghRtabhAjane vaa| sthApyaM prabhAte vaTakapramANaM bhakSed guDaM tattu nihanti rogAn // bhagandarAzeHkrimiyakSmapANDUn gulmAzmarImehahalImakaM vaa| saraktapittaM grahaNIM nihanti karoti puSTiM balamAtanoti // rUti majAtapuE: ! be hajAra bhIlAMmAMne 1024 telA pANImAM AThame bhAge pANI bAkI rahe tyAM lagI ukALavAM. pachI e kavAthamAM 400 telA goLa nAkhIne goLano pAka karo. pachI temAM pAMcaso bhIlomAMnuM cUrNa nAkhavuM. ane haraDe, beDAM, AmaLAM, suMTha, pIpara, marI, javAna, metha, siMdhava, elacI, lavaMga, tamAlapatra, nAgakesara, e pratyeka auSadhanuM cUrNa eka eka tela nAkhavuM, tathA ekatra karavuM. pachI tene telathI ke ghIthI rIDhA thayelA vAsaNamAM bharI rAkhavuM. ane savAre eka tela geLa temAMthI laIne khAva, tethI bhagaMdara, arza, kRmiroga, kSayoga, pAMDuroga, gulma, patharIne rega, prameha, halI karoga, raktapitta, ane grahaNa, e rogono nAza thAya che. vaLI e auSadha puSTi kare che ane baLa vadhAre che. For Private and Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyArame. dvitIya bhallAtaka guDa. dazamUlaguDUcisaThIpurakaM sahacitrakabhAGgipalena mitam / pradizet zatapaJcakamagnimukhAn vipacejaladroNamitena tataH // guDajIrNazataM pradadet kathitamavatArya suzItalakaM ca ttH| dalakesarabhRGgalavaGgayutaM kRtacUrNamidaM sakalaikamiti // ghRtabhAvitamekadinaM ca punarghatabhAjanake dinasaptamidam / snigdhaghaTe vidhIta manuSyo dattamidaM ca gudAmayasaGgha // modakamekamuSAsu graset vinihanti gudaamymehrujH| dyati kAsahalImakakAmalakaM drutameva hutAzanadIptikaram // dazamULa, gaLe, paDakare, gekhara, citro, bhAraMga, e sarve cAracAra telA levAM. temAM pAMcase bhavAMmAM nAkhavAM tathA te sarvane 1024 telA pANImAM pakava karavAM. caturtheza kavAtha rahe tyAre tene gALI laIne te kavAthamAM jUno geLa 400 tela nAkhIne tene pAka karo. pAka thayA pachI nIce utArIne sArI peThe ThaMDe paDavA daI temAM tamAlapatra, nAgakesara, taja, laviMga, e auSadhenuM cUrNa nAkhIne ekatra karavuM. pachI temAM ghI nAkhIne tene eka divasa rahevA devuM ane pachI dhInA vAsaNamAM sAta divasa rahevA devuM. pachI tene bahAra kADhI halAvine rIDhA vAsaNamAM bharI mukavuM. e bhalAtaka guDa kahevAya che. ane te arega upara ApavAmAM Ave che. emAMthI eka telAno eka lADu savAramAM khAvAthI te arzaga, pramehoga, khAMsI, halImaka, kamaLe, e sarva rogane maTADe che tathA tatkALa jaTharAgnine pradipta kare che. geLanA pAkanI parIkSA, na taredyo jale kSipto jalenaiva vilIyate / lolito lolatAM yAti caiSa pAko guDasya ca // goLane pAka sAro thayo hoya te te pANImAM nAkhavAthI temAM 1 phalAsahitam. pra. 1 lI For Private and Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 478 hArItasaMhitA. taratA nathI tema jaLamAM ogaLI jatA nathI; jo tene pANImAM halAvIne ekatra karavAmAM Ave te! tema thaI zake che. LanA thayA hAya te tene sArA jANavA. evA pAka gA bhannAtakAvaleha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir granthikaM citrakaM mustaM cavikaM triphalAmRtA / sahadevI gajakaNApAmArgazca kuTherakam // pratyekaM catuHpalikaM kalko droNAmbhasA sudhIH / sahasre same puSTe bhallAtakyAH phalAni tu // pAdAvazeSe kalke ca loha cUrNe tulArdhakam / kSipet kuDavadvayaM sarpiH sarve caikatra ghaTTayet // phalatrikaM tathA vyoSaM citrakaM lavaNASTakam | viDaGgAni samAMzAni sarvANi palamAtrayA / catuHpalaM vRddhadArormuzailyAstu catuHpalAn / saMzuSkasUraNaM kandaM cUrNa cASTapalonmitam // saMkSipya ghaTTayecUrNamavatArya suzItalam / sthApitaM madhu saMyojyaM kuDavadvayamAtrayA // deyaM gudAmaye pANDau kalkamaprAtarAzane / azasi grahaNIrogaM kAmalArAjayakSmaNaH // gulmakrimInazmarI ca mandAgni mehazoNitam / nAzayatyAzu yakSmANaM karoti balamAkRteH // AyurvRddhiM prakurute valIpalitanAzanam / rasAyanasya yogena naro nAgabalo bhavet // iti bhallAtakAvalehaH / pIparIbhUNa, citro, bhotha, vyavar3a, haraDe, meDAM bhAbhaNAM, gaNo, sahevI, galpIyara, vyavADo, mAvazI, me pratyeka vyoSadha soNa soja telA leIne tenuM kahka karIne 1024 telA pANImAM nAkhavuM. pachI temAM sarakhAM ane puSTa evAM bhIlAmAM e hajAra khAMDIne nAkhavAM, 1 mUrvAkhyA. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramo. 478 ane te sarvane agni upara caDAvIne ukALavuM. jyAre caturthI pANI rahe tyAre te pANIne gALI laIne temAM ra00 telA lohacUrNa ane 32 talA ghI nAkhavuM tathA te sarvane ekaThuM halAvI devuM. pachI temAM haraDe, baheDAM, AmaLAM, suMTha, pIpara, marI, citra, siMdhava, saMcaLa, varAgaDu, kAcalavaNa, biDalavaNa, samudralavaNa, javakhAra, sAjIkhAra, vAyavihaMga, e pratyeka auSadha sarakhe bhAge eTale cAra cAra telA nAkhavAM. soLa telA varadhArA ane soLa talA kALI musaLInuM cUrNa nAkhavuM. tIkhA sUraNanA kaMdanuM sUkuM cUrNa batrIsa lA nAkhavuM. e sarva nAkhIne te avalehane sArI rIte halAvIne ekatra kare tathA pachI culA parathI nIce utArIne ThaMDe paDa de. ThaMDe paDyA pachI temAM batrIsa telA madha nAkhavuM. A taiyAra thayelA avalehane rIDhA vAsaNamAM bharI nAkhIne dararoja savAramAM bIjuM kAMI khAtAM pahelAM temAMthI eka telA jeTalI mAtrA laIne arza rogavALAe khAvuM. e khAvAthI badhA prakAranA arza, grahaNaga, kamaLo, rAjaya, gulma, kRmiroga, patharI, maMdAgnirega, prameharaga, lohIvikAra, tathA kSaya, e sarve rogane nAza thAya che ane baLanI tathA kAMtinI vRddhi thAya che. vaLI AyuSyanI vRddhi thAya che; vRddhAvasthAne lIdhe zarIra upara tvacAmAM je karacalIo paDI hoya che tathA paLiyAM AvyAM hoya che te paNa maTI jAya che tathA e rasAyananA vegathI manuSyamAM hAthInA jeTaluM baLa Ave che. raktArzanA upAya. raktArzasAmupAcAraM vakSyAmi zRNu putrk!| prAtastilAn bhakSayecca navanItavimizritAn // sitAnAgarakairyuktaM navanItaM sazarkaram / kesaraM mAtuluGgasya viDaGgaM zarkarAyutam // bhakSet kUSmANDakAlehaM navanItena zarkarAm / etena raktagudajAn zamayanti vicakSaNAH // he putra! huM tane raktArzanA upAya kahuM chuM te sAMbhaLa. savAranA 1 nAri. 50 rUnI. For Private and Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 480 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. pAhAramAM mAkhaNa ane talanuM kalku khAvuM. athavA khAvacI, nArIMga, mAkhaNa ane sAkarayukta karIne khAvAM athavA khInnerAnA garbha, vAyaviDaMga ane sAkara khAvI. kuSmAMDaka avaleha nAme avaleha pAchaLa kahevAmAM AvyA che te khAvA. athavA mAkhaNa sAthe sAkara khAvI. upara je upAya kahyA tevaDe DAghA puruSo asarogane maTADe che. samaigAdi kalka. wwwwm Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samaGgA zAlmalIpuSpaM candanaM kakubhatvacam | nIlotpalamajAkSIraM piSTrA pAnamasRggadAn // rIsAmaNI ( lAjALu ), 'zImaLAnAM phUla, caMdana, sAdaDanI chAla, kALuM kamaLa, e sarvane bakarInA dUdhamAM vATIne pIvAthI lohIthI thayelA arzI maTe che. kuTajAdi dugdha kuTajamUlasakesaramutpalaM khadiradhAtukimUlazTataM payaH / pibati kSaNayogamasRgbhavaM gudajanAzanakAri vicAritam // iti raktArzazcikitsitam / kamaLanuM mULa, nAgakesara, kamaLa, kherasAra, dhAvaDInuM mULa, e auSadhone kacarIte tene dUdhamAM nAkhIne ukALIne te dUdhane pIe; athavA e auSadhAnA kalkane mAkhaNamAM cADhe te tenA raktAI maTe che. vatti yAga. kukkuTasya purISaM ca tathA pArAvatasya ca / grahadhUmaM ca siddhArtha dhattUrakadalAni ca / kAJjikena ca saMpiSya varti saJcArayedde // kUkaDAnI hagAra, kabutaranI hagAra, dharanA mAsa, sarasava, dhaMturAnAM pAMdaDAM, e sarvane khATI kAMjImAM vATIne tenI vatti ( vATa ) anAvavI. e vATa gudAmAM mUkavAthI artha nAza pAmeche. 1 zImaLAnAM mULa, caMdana, ane sAdaDanI chAla, e traNane ThAme anukrame meAcarasa, ratAMjalI, leAdhara, e traNa levAM evA paNa keTalAka vaidyonA mata che. tathA bakarInA dUdhamAM vATavAne badale ukALIne te dUdha pIvuM evA paNa mata che. For Private and Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya agyArame saravartI. sUraNakandakavartirvidheyA cAmlarasena ghRtena ca lihavA / rogagude gudakIlakamAzu nAzayate gudajAMzca krimIMzca // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suraNanA kaMda vATIne tenI vartta banAvavI tathA tene khATI kAMchamAM meLAne dhInA lepa karavA. e tti cudAmAM mUkavAthI arzane roga je gudAmAM thayA hoyache te tathA kRminA rAga, e sarve maTe che. haridrApatti. haridrA mArkavaM kuSTaM gRhadhUmaM suvarcalA / siddhArthakarasacaiva kAJjikena ca piSyate // madhunA saha vartiH syAd gude saJcAritA yadi / arzasAM nAzanaM caiva karoti sahasA nRNAm // iti vartiyogaH / zalyanA prakaraNamAM kaheluM che. vAmAM Ave te kApyA pachI bahara, lAMgarI, upaseTa, gharano ghUmAsa, aNazInAM mIna, srsavanA rasa, e sarvane kAMchamAM vATIne tenI vATa banAvavI. ane te upara madha cApaDIne gudAmAM mUkavI. te tethI arzoganA tatkALa nAza thAya che. 1 mallA. pra0 1 lI. 41 481 argo upara zasrakarma vagere. yaMtrazastrAgnikarma ca kathitaM tattu zalyake / yathA yantreNa chidyante dAhastatra vidheyakaH // carmakIla tathA chittvA dagdhaM kSAreNa dhImatA / pakkajambUsamo varNoM kSAradagdhe prazasyate // dagdhaM vA sUraNakSAraM kadalInI papuSkaraiH / palAza kokilAkSAramapArmAgaghRtAnvitam // kSAradAhe prazasyeta navanItaghRtena vA / aza upara yaMtrakarma, zasrakarma ke agnikarma kevI rIte karavuM e evI rIte ke jo azane yaMtrathI kApa tene DAmavA joIe. camakIlane zastra 2 jIvamukaiH pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 482 hArItasaMhitA. dithI kApIne pachI buddhimAna vaidhe kSArathI tene DAmavA. kSAravaDe DAmelI jage raMga pAkA jAMbUDA je thAya te sAre gaNAya che. yaMtrathI kApelI jagae sUraNane kSAra athavA keLane kSAra athavA kadaMba athavA kamaLa athavA khAkhara athavA kAMkelI athavA aghADe, emAMthI keIpaNa auSadhInA kSArathI DAmavuM, tathA te upara ghI copaDavuM. kSArathI dagdha karelI jagAe ghI athavA mAkhaNa copaDavuM hitakAraka che. ane dhUNI devAne prakAra kuSTaM pathyA tathA nimbapatrANi ca manaHzilA // tasmAnmadhu ghRtaM mizraM nidhUmAGgArake kSipet / dhUpayed gudajAMstena yathA sampadyate sukham // upaleTa, haraDe, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, manazIla, madha ane ghI, e sarvane ekatra karIne dhUmADA vagaranA aMgArA upara nAkhavuM tathA arzarigavALAe ane dhUmADe lAge evI rIte besavuM ane ghaNI levI. tethI arza maTe che ane sukha thAya che. manazIla vagerene dhUpa manaHzilA sanAgaraM saguggulaM sasArSapam / sadevadAru pauSkaraM vizalyarjikai rasam // ghRtena dhUpayed gudaM gudAmayaM bhagandaram / nihanti duSTapInasaM vaNaM sapUyagandhikam // manazila, suMTha, gugaLa, sarasava, devadAra, puSkaramULa, vizalyA, rALa, e auSadhomAM ghI meLavIne gudAe dhUmADo de. ethI gudAna azarega, bhagaMdara, pInasa ane gaMdhAtuM tathA parUvALuM vraNa, e sarve maTe che. nirguDI vagerene dhUpa, nirguNDIdalanimbapatraharitAlaM sArSapaM cUrNakaM devADaM ghRtazarkarAmadhuyutaM dhUpaM bhagaMdArake / durnAme saruje vraNe ca viSame duSTe visarpeSu ca pAmApInasakAsanAzanakaro dhUpo grhocchednH|| nageDanAM pAMdaDAM, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, haratAla, sarasavanuM cUrNa, devadAra, For Private and Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya agyAramA, e auSadhono dhupa banAvIne temAM dhI, sAkara ane madha meLavIne tene dhUmADA ApavAthI bhagaMdara, arza, pIDAvALuM traNa, viSama ane duSTa evA vIsaNrAga, khasa, pInasa ane khAMsI, e sarva rogane nAza thAyache. vaLI e dhUpa kaMdAdi grahapIDAnA paNa nAza kare che. azoga upara pathya. For Private and Personal Use Only 483 evaM kriyAvidhiH proktazcAtaH pathyAni me zRNu / zAliSaSTikamudgAzca kulatthADhakyavAstukam / cillI ca zatapuSpA ca kUSmANDakapaTolakam // kAravellaM ca tuNDIraM sUraNo rAjikArjakam / guDastakaM ghRtaM caitat prazasyante'rzasAM sadA // zUkaraH zallakI godhA mUSako vA sarIsRpAH / lAvatittirivArtAkA mAMsAni kathitAni ca // vallUramatsyadadhipicchalatailabilvavArtAkabhojanamatiprativarjanIyam / nidrAhRtinizi divA zayanaM ca zItaM zItAnnameva parivarjitamAdareNa // azaroga maTADavAne je kriyA karavI joie. tenA vidhi upara pramANe katho; have tenAM pathya huM kahuM te sAMbhaLe. sAThI cokhA, maga, phaLathI, tuvara, vadhuAnuM zAka, cIlanI bhAjI, suvAnI bhAjI, kAlAnuM zArka, paravaLanuM zAka, kArelAnuM zAka, gileDAnuM zAka, sUraNu, rAi, khAvI, gALa, chAza, dhI, eTalA padArtho arorogavALAne hitakAraka che. bhUMDa, zAhuDI, dhA, uMdara, khIjA peTe cAlanArA prANI, lAvarAM, tetara, cakalAM, e prANIonAM mAMsa azavALAne hitakAraka che. sukuM mAMsa, mAMchalAM, dahIM, picchAvALA ( cIkaNA ) padArtho, tela, khIlI, vaiyAka, ane ati bheAjana, eTalAM vAnAM azavALAe tajavAM. rAtre ujAgaro, divase zayana ( UMghavuM ), ThaMDA padArtho ane ThaMDuM anna, eTalAM vAnAM arzavALAe yane karIne cheADI devAM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne arzacikitsA nAma ekAdazo'dhyAyaH /
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. dvaadsho'dhyaayH| Atreya uvAca / kAsareganI cikitsA atha vakSyAmi kAsAnAM nidAnaM sacikitsitam / auJcadhAnavihArANi zRNu putra! mahAmate ! // Atreya kahe che - moTI buddhivALA putra! sAMbhaLa. have huM kAsa eTale khAMsInA roganuM nidAna tathA tenI cikitsA tathA te regavALAe kevAM auSadha, anna, tathA vihAranuM sevana karavuM te kahuM chuM. kAsareganA hetu, hAsyATTahAsyarajasazca tathaiva rodhAt vyAyAmadhUmakSavathoH pratirodhanAcca / pAnAnnarUkSavipathodgatazItasevyAt saMjAyate'pi manujAM pratidhAma kAsaH // saMsevanAnmadhurapicchilajAgareNa svapnairdivAtidadhigaulyaguDAzanena / saMjAyate badaratailamathAlpakandai madyena vA bhavati saMjananaM kaphasya // hasavAthI tathA meTethI hasavAthI, uDatI raja gaLAmAM javAvaDe zvAsa rekAvAthI, ati kasaratathI, chIMkanA vegane aTakAvavAthI, rUkSa annapAnathI, annapAna ulaTe mArge (zvAsa nALa vageremAM) javAthI ane ThaMDA padArthanA ati sevanathI manuSyane khAMsI utpanna thAya che. vaLI madhura ane pichAvALA padArtho khAvAthI, ujAgarAthI, divase UMghavAthI, atizaya dahIM, gaulpa nAmanuM magha athavA goLa khAvAthI, bera, tela athavA zakariyAM vagere nAnA kaMda khAvAthI, athavA maghathI kapha utpanna thAya che. 1 pravidhAsi. pra. 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bArame. 485 khAMsInI saMprApti udAna UrdhvagativaiparItyAt kaphena prANAnugatena dIrghaH / hRdo niretya kaphavAtakaNThe karoti tenApi ca kAsasaMjJA // udAnavAyu ulaTI gati karIne UMce caDhe che ane kapha tathA prANavAyunI sAthe maLIne lAMbe thAya che. evI rIte udAnavAyu hRdayamAMthI nIkaLIne kapha tathA vAyune utpanna kare che tethI tenuM nAma kAsa athavA khAMsI evuM paDe che. khAMsInA prakAra, kAsAzcASTau samuddiSTAH kSatajo'nyaH prakIrtitaH / vAtikaH paittikazcaiva zlaiSmikaH saannipaatikH|| vAtapittasamudbhUtaH shlessmpittsmudbhvH| saptamo lohitenAtra cASTamo jAyate kSayAt // na vAtena vinA zvAsaH kAso na zleSmaNA vinA / na raktena vinA pittaM na pittarahitaH kssyH|| kathitaH sambhavazcAsyazcAto vakSyAmi lakSaNam / yena saMlakSyate nRNAM kAsazcASTavidhaH prH|| khAMsI ATha prakAranI che. tathA kSataja eTale chAtImAM cAMdI paDavAthI ke vAgAthI thayela kAsa navA prakAra che. (ene uraHkSata kAsa kahe che). 1 vAyunI khAMsI, 2 pittanI khAMsI, 3 kaphanI khAMsI, 4 sannipAtanI khAMsI, 5 vAtapittanI khAMsI, 6 kaphapittanI khAMsI, 7 rananI khAMsI, 8 kSayanI khAMsI, evI ATha prakAranI khAMsI che. vAyu vagara zvAsa upajatuM nathI, ane kapha vinA udharasa thatI nathI; temaja lehI vagara pitta hetuM nathI ke pitta vagara kSaya hotuM nathI. arthAta vAyune bigADa zvAsane, kaphane bigADa udharasane, lehIne bigADa pittaregane, ane pittane bigADa kSayarogane utpanna karavAnA hetu che, evI rIte khAsIo kema utpanna thAya che te meM tane kahyuM; have tenAM lakSaNa tane kahuM chuM ke jethI manuSyane thayele ATha prakAra tathA bIje navamA prakArano khAMsIne roga samajavAmAM Avaze. For Private and Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 486 hArItasaMhitA. vAtakAsanuM lakSaNa kSINendriyaH pArzvarajo'tivegaH zUkAvRto vai galake ca kNdduuH| nidrAtibhinnaravo manuSyo vAtena kAsasya bhavet prkaashH|| ti vAtAkSAnuM ! vAyuthI khAMsI thaI hoya te regInI indriyanI zaktio kSINa thaI jAya che. pAsAMmAM pIDA thAya che, khAMsIne vega ghaNe heya che; gaLAmAM suMkhaLAM je kapha bharAya che ane tethI maLI Ave che, UMgha jatI rahe che; manuSyane svara khare thaI jAya che. e lakSaNa uparathI vAyunI khAMsI samajavAmAM Ave che. pittakAsanuM lakSaNa kaNThe vidAho jvarazoSamU tRSNAzramaH pittabhave ca kAse / Asye kaTutvaM ca ziro'tipItaM niSThIvanaM pItanakhAni netre // ti vittarakSA pittanI khAMsI thaI hoya tyAre rogInA gaLAmAM agana baLeche; tAva Ave che; zeSa paDe che; mUrNa thAya che; tarasa lAge che, phera Ave che; moTuM tIkhuM thaI jAya che; mAthAmAM pIDA thAya che; pILA gaLaphA paDe che; tathA nakha ane AMkhe pILI thaI jAya che. kaphanI khAMsInuM lakSaNa, jADyaM vamiH pANDubhavaM ca kAsaM niSThIvate yaH saghanaM karpha vaa| bhaktArucirvA kaphapUrNadehe ghanaH svaraH zleSmabhave ca kAse // ___ iti zleSmabhavakAsalakSaNam / zarIramAM jaDatA upaje che, ulaTI thAya che, pAMDu roganA jevuM zarIra dhoLuM thaI jAya che; khAMsImAM jaDe ane kaphavALe gaLaphe paDe che; khAvAnI rUci nAza pAme che, zarIra kaphathI bharAyeluM rahe che ane svara jAo thAya che. e lakSaNe kaphathI utpanna thayelI khAMsInAM che. videSa khAMsInuM lakSaNa, knndduudaahshvaascchrdishossaarockpiidditaaH| ziro'tizophahallAsaH kAse tridoSasambhave // For Private and Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bArame. 487 wwwvoeren gaLAmAM ceLa, dAha, zvAsa, ulaTI, zeSa, arUci, evA upadravathI rogIo pIDita thAya che tathA mAthAmAM pIDA, seje, chAtImAM darada evAM cinha thAya che, te uparathI tridoSanI khAMsI samajavI. vAtapitta khAMsInuM lakSaNa kaMThe kaNDUH pipAsA ca kukSizUlo vinidrtaa| zuSkakAsaH pipAsA ca vAtapittodbhavaH kaphaH // gaLAmAM caLa, tarasa, kUkhamAM zaLa, UMdhane nAza, sUkI khAMsI, tarasa, e lakSaNo vAyu tathA pittathI upajelI khAMsInAM che. pittakapha khAMsInuM lakSaNa dhUmagandhaH pItavarNo'kSiprapAkI srktkH| raktanetraH pipAsADhyaH pittazleSmAnvitaH kphH|| je khAMsIne gadha dhUmADA jevuM che, jenA gaLaphAne raMga pILe hoya tathA temAM lohI maLeluM che ema jaNAya, je khAMsI jaladI pAke nahi, jethI regInAM netra lAla thaI jAya tathA rogIne tarasa lAge te khAMsI pittakanI jANavI. kSatathI thayelI khAMsInuM nidAna vyavAyAtiprasaGgena vegaruddhAbhighAtataH / bhAroddharaNapAtena jAyate kSatajaH kaphaH // tena hRdi vyathA rUkSaM kAsate ca sazoNitam / zvAsaH saMkSIyate gAtraM dIno mndjvraaturH|| vepate parvabhedazva mohabhramanipIDitaH / evaM kSatajanirdiSTo nRNAM prANApahArakaH // iti kSatajakAsalakSaNam / atizaya strIsaMga karavAthI, maLamUtra vagerenA vegane rokavAthI, * A lokamAM "pitA" zabdanI punarUkti jaNAya che te lekhaka pramAda haze ema lAge che paNa traNe pratemAM teja pATha hovAthI te pATha kAyama rAkhyA che. For Private and Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA vAgavAthI, tathA bhAra uMcakIne cAlavAthI, chAtImAM cAMdI paDe che ane tethI udharasa thAya che. kSata ke cAMdIthI udharasa thAya che tyAre chAtImAM pIDA thAya che. lUkhI udharasa Ave che tathA vakhate udharasanI sAthe lehI paDe che, zvAsa caDe che, aMga gaLe che, dInapaNuM prApta thAya che tathA jhINe tAva Ave che, zarIra kaMpe che, sAMdhAo phATI jatA hoya tevI vedanA thAya che, mUcha thAya che ane phera Ave che. evAM lakSaNavALe kAsa kSatathI thayele jANa. e kAsa je manuSyane thayuM hoya tenA te prANa le che. rokAsanuM lakSaNaatyaayaasaatksstaatkssiinnaatsNtaapaadrkssbhojnaat / patanAghAtayogena jAyate raktajaH kaphaH // vinagandhAsyahRcchUladIno vai vikalendriyaH / raktaniSThIvanopetaH sazvAsopi madAturaH // kSIyate satataM gAtraM mohastRSNA ca jAyate / ityetairlakSaNairyuktaM raktakAsaM vinirdizet // iti raktakAsalakSaNam / je mANasa atizaya zrama kare che, jenI chAtImAM kSata thayuM hoya che, je dhAtukSaya thavAthI kSINa thaI gayuM hoya che, je atighaNe saMtApa kare che, je rUkSa bhajana kare che tathA je paDavAthI pachaDAya che, tene raktathI utpanna thayelI udharasa thAya che. te mANasanA mukhane vAsa kahovANa je Ave che, tenI chAtImAM zI thAya che, tenI AkRti dIna ke utsAha vagaranI hoya che, tenI yeinI zakti ghaTI javA lAge che, tene gaLaphe lehI paDe che, belatAM cAlatAM zvAsa caDe che ane amathe. beTho hoya tyAre paNa kyA kare che, teNe keka karI hoya tema te gherAyela rahe che, tenuM zarIra rAtadivasa ghaTatuM jAya che, tene mUcha Ave che ane tarasa lAge che. evAM evAM lakSaNo uparathI vaidhe jANavuM ke e regIne rAkAsa athavA lehInI udharasa thayelI che. kSayakAsanuM lakSaNa, atha kSayAnumAnena lakSyate kAsalakSaNam / pANDuroge tathA yakSme gulme vApi kSatakSaye // For Private and Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bArame. 489 zophArzasoH pratizyAye cAvazyaM kAsasambhavaH / eteSAM cAnumAnena kAsaM saMlakSayebhRzam // kSayaroganAM ciha je khAMsImAM hoya tene kSayanI udharasa jANavI. arthAta kSayarogavALAne thayelI khAMsI te kSayakAsa kahevAya che. temaja pAMDurogamAM, rAjayamAM, gulmamAM, uraHkSata kSayamAM, sejAnA rogamAM, arzaregamAM ane salekhamamAM avazya khAMsI utpanna thAya che. mATe te te rogamAM je je doSane prakopa hoya te uparathI te roganI khAMsI paNa kyA doSathI utpanna thaI che tenuM anumAna karavuM. kAsanA bIjA prakAra sthavirANAM jaratkAsaH so'pi yApyaH prkiirtitH| bAlAnAM jAyate kAso dhAtuvaikalyayogataH // ete kAsAH samuddiSTA dazadhA bhiSaguttamaiH / teSAM kAryaH pratIkAraH pathyaM bheSajameva ca // iti kAsalakSaNam / vRddha avasthAvALAne je khAMsI thAya che tene jarakAsa kahe che, ane e khAMsI thAya che. eTale te bilakula maTI zakatI nathI, paraMtu auSadhAdikathI tenI vedanA ochI karI zakAya che. bALakanA zarIranI dhAtumAM ghaTADo thavAthI temane khAMsI utpanna thAya che, e bALakhAMsI paNa khAMsIne eka prakAra che. evI rIte uttama vaidyoe daza prakAranI khAMsI kahelI che. e sarve khAMsIovALAne pathya AhAra vihAra ApIne tathA mAphaka auSadha ApIne temane pratIkAra kare. tamUlI kavAtha, zatamUlikAyAH kvathitaH kaSAyaH pItaH kaNAcUrNayutaH sukhoSNaH / nRNAM nihanyAnmarutodbhavaM tu kAsaM sazUlaM ca vipAcanaM syAt // - zatabhULIne kvAtha karIne te cheDe thoDe garama hoya tyAre temAM pIparanuM cUrNa nAkhIne pIve; e kavAtha manuSyane vAyuthI utpanna thathele kAsa maTADe che, zULa maTADe che ane pAcana kare che. For Private and Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 490 hArItasaMhitA. bhAga Adi kvAtha, bhAMgasaThI gostanIzRGgaverazRGgIkaNAcUrNayuto'valehaH / guDena tailena hito vinAzayet marudbhavaM kAsavikAramAzu // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAraMga, SaDakacurA, drAkSa, AduM (suMTha), kAkaDAsIMga, pIpara, e auSadhanuM cUrNa karIne temAM goLa tathA tela nAkhIne cATavA ApavuM. e cATaNathI vAyunI khAMsI nAza pAme che. vidhAdi cUrNa. vizvaduHsparzazRGgIsaThIpuSkaraM dArubhArgIkaraNAmustarAsnAyutam / zarkarAyuktametaM hitaM cUrNitaM kAsaniHzvAsavAtodbhavaM hanti vai // iti vAkAsacikitsA | suMTha, dhamAsA, kAkaDAsIMga, khaDakyuro, puSkaramaLa, devadAra, bhAraMga, pIpara, mAtha, rAsanA, e auSadhonuM cUrNa karIne temAM sAkara meLavIne khAvAthI vAyuthI utpanna thayelI udharasa tathA zvAsa maTeche. kaphphaLAdi kaka kaTphalaM kattRNaM mustA vacA dhAnyakaM parpaTaM devadArustathA / dAvivizvAyutaM karkaTaM kalkayet pAnametanmadhusaMyutaM mAnavaH / kAsinAM kAsamAzu pratIkArayecchreSmasaMbhUtatApakSayaM pInasaM // zoSakaNThagrahaM zleSmavAtAtmakaM nAzayatyAzu hikkaajvrNshlessmikm| iti kaTphalAdi / kAyaphaLa, rAhisaghAsa, bhAraMga, mAtha, vaja, dhANA, pittapApaDo, devadAra, dArUhaLadara, suMTha, kAkaDAsIMga, e sarvanuM kalka karIne temAM madha nAkhIne te pIvuM. e auSadhathI khAMsInA rogavALAnI khAMsI jaladI maTe che. kaphathI thayelA tAva, kSaya, pInasa, zoSa, ka ane vAyuthI thaelA kaMgraha, kathI thayelI hikkA ane jvara e sarve roga maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bArame. 481 drAkSAdi avaleha, drAkSAmalakyAH phalapippalInAM kolaM sakharjUrayuto'valehaH / sapittakAsakSayanAzakArI sakAmalaM pANDuhalImakaM ca // drAkSa, AmaLAM, kAyaphaLa, pIpara, bera, khajUra, e sarvane ekatra karIne tenuM cATaNa banAvavuM. e cATaNa cATavAthI pittanI khAMsI, kSaya, pAMga ane halImaka, e sarve nAza thAya che. belAdi kalaka, balAbRhatyau madhukaM vRSaM ca tathaiva kuSThaM picumandakaM ca / gavAM stanIsaMyutakalkametat pAnaM hitaM pittakaphAtmake ca // baLabIja, rIMgaNI, jeThImadha, araDuse, upaleTa, lIMbaDe, drAkSa, e sarvane ekatra karIne tenuM kalka karavuM. e kacchane pANImAM ogAbaLIne pIvAthI pitta tathA kaphathI thayelI khAMsI maTe che. mustAdi cUrNa mustATarUSakaphalatrikadArubhArgI vyAghrI spusspphlmuuldlairupetaa| rAsnA viSA madhurasA surasAdalAni cUrNa nihanti kvathitena jalena kAsam // baddhAthavA ca guTikA madhunA guDena sindhUdbhavena magadhAsamahauSadhena / Asye dhRtA nizi vizAlaguNA bhavanti zvAsaM kSayaM kSatajakAsamiyaM nihanti // iti mustAdicUrNam / matha, araDUse, triphaLA, dAruhaLadara, bhAraMga, tathA phUla phala, pAMdaDAM ane mULa sahita rIMgaNane A choDa, rAsanA, ativikhanI kaLI, mUrva, tuLasInAM pAMdaDAM, e saghaLAnuM cUrNa karIne ukALelA pANI sAthe pIvAthI udharasa maTe che. athavA upara kahelAM metha Adi auSadhemAM siMdhava, pIpara ane suMTha, e traNa auSadha meLavIne tenI madhathI athavA geLathI goLI For Private and Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. bAMdhavI. ane khAMsInA regavALAe te goLI rAtre mukhamAM rAkhavI tethI te ghaNe guNa Ape che tathA te zvAsa, kSaya ane lohIthI thayelI udharasane maTADe che. pittakAsa ugara zarkarAdi leha, zarkarA caiva khajUraM drAkSA lAjaH kaSA madhu / sapiryuto hito lehaH pittakAsanivAraNaH // iti pittakAsacikitsA / sAkara, khajUra, drAkSa, DAMgaranI ghANI, pIpara, madha, e sarvamAM ghI nAkhIne cATavAthI pittathI thaelI khAMsI maTe che. ArUSAdi avaleha, ATarUSakapatrANi picumaMdadalAni ca / tulasIsvarasaM caiva saThI bhRGgI marIcakam / zuNThI guDayutaM lihyAtkAse vAtakaphAtmake // arasAnAM pAMdaDAM, liMbaDAnAM pAMdaDAM, tuLasInAM pAMdaDAMne rasa, pakara, bhAraMga, marI, suMTha, e sarvane goLamAM nAkhIne tene cATavAthI vAyu tathA kaphathI thayelI udharasa maTe che. bhAdi kavAtha, bhAAzca nAgapippalyAH pibet kvArtha sukhoSNakam / kaphe kAse pratizyAye zvAse hRdrogasaMjJike // bhAraMga ane gajapIparane kavAtha karIne te cheDe thoDe garama hoya tyAre pIve, tethI kaphanI khAMsI, saLekhama, zvAsa, chAtIno rega e sarva maTe che. Arkaka rasane prayoga, Ardrakasya rasaM nItvA madhunA ca pibet sudhIH / kAse zvAse pratizyAye jvare zleSmasamudbhave // 1 mAnAvasthA, 50 2-2, For Private and Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya mAme. AdAno rasa kADhIne temAM madha nAkhIne DAghA puruSe te pIvA. e pIvAthI khAMsI, zvAsa, saLekhama, tathA thI utpanna thayelA tAva, e sarve maTe che. kAdi kvAtha, kaTphalaM bhUtRNaM bhArgI mustaM zRMgI vacAbhayA / zuMThI paryaTakaM caiva surAhvaM ca jale zRtam // madhunA saMyutaM pAnaM kAse vAtakaphAtmake / zvAse hikAjvare zoSe mahAkAse ca dAruNe // iti kaphakAsacikitsA / kAyakula, rAhisa, bhAraMga, mAtha, kAkaDAsIMga, vaja, haraDe, suMTha, pittapApaDA, devadAra, e sarvane pANImAM ukALIne temAM madha meLavIne pIvuM, tethI vAyu tathA kathI thayelI khAMsI, zvAsa, heDakI, tAva, zoSa ane mahAdAruNa evI udharasa e sarva maTe che. laghutAlIsAdi cUrNa. 43 tAlIsapatraM maricaM ca vizvA zyAmAyutaM cottarabhAgavRddhyA / tvakpatrakeNApi lavaGgamelA kSaudraM kaNA cASTaguNA sitA ca // lihyAt prabhAte zvasane ca kAse plIhArucI pInasachardihikkAm / zophAtisAraM grahaNI ca pANDuM kSayaM nihanyAt kSatajaM ca yakSmam // iti laghutAlIsAdi / tAlIsapatra, marI, suMTha, pIpara, e cAra auSadha uttarottara eka eka bhAga vadhatAM levAM, pachI temAM eka bhAga taja, eka bhAga tamAlapatra, eka bhAga lavaMga ane eka bhAga elacI, meLavavAM. ATha bhAga sAkara levI. e sarvanuM cUrNa karIne tene savAranA pAhAramAM madha sAthe cATavuM. ethI karIne zvAsa, khAMsI, plIha (kharALa), arUci, pInasaroga, ulaTInA roga, heDakIne rAga, sAjAnA rAga atisAranA roga, grahaNInA roga, pAMDuroga, kSayaroga, ane uraHkSataroga, e sarve nAza pAme che. 1 pippalyA cASTau guNitA sitA ca pra0 1 lI. 42 For Private and Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. bRhattAlIsAdi cUrNa tAlIsaM triphalApriyaGgumagadhAmUlaM ca mustA saThI dAyalAdalanAgakesaralavaGgAnAM tathA naagraaH| kRSNAkolakabAlakaM saMcavikA mULa viSA karkaTaM drAkSA kuSTanizAgnivatsakavRSaM gokaNTatiktA tathA // vRkSAmlaM ca sadADimAmlakarasaM pakkAni badarANi ca eteSAM samabhAgacUrNavihitaM yojyA samA shrkraa| yojyaM cArdhapalaM nihanti kSatajaM kAsaM tathA zvAsaka pANDau kAmalamehazoSagudaje zastaM sadA yakSmiNAm / / ti vRttAstrIsAyaM kSatAm | tAlIsapatra, haraDe, baheDAM, AmaLAM, kAMga, pIparImULa, metha, pakacu, dAruhaLadara, elacI, tamAlapatra, nAgakesara, lavaMga, suMTha, pIpara, bera, vIraNavALa, cavaka, mUrva, ativikha, kAkaDAsIMga, upaleTa, haLadara, citra, kaDAchAla, araDUse, gokharU, kapha, AmacUra, dADima, bIjorAne rasa, pAkAM bera, e sarve samAna bhAge laIne tenuM cUrNa karavuM tathA temAM te sarvanA samAna bhAge sAkara nAkhavI. pachI e cUrNa be velA khAvuM. tethI uraHkSata kAsa, zvAsa, pAMDu, kamaLe, prameha, ghare, are, ane kSayaroga, e sarve maTe che. madhuSTikAdi cUrNa madhuyaSTikayA lAkSA zatAhvA karkaTAhvayam / drAkSA zatAvarI caiva dviguNA vaMzarocanA // sarvaiH sitA samA yojyA yuktaM ca mdhusrpissaa| kSatakAse raktapitte rAjakSaye vishesstH|| jeThImadha, lAkha, suvA, kAkaDAsIMga, dhakSa, satAvarI, ane e sarvathI bamaNuM vaMzalocana levuM. e sarve auSadhionuM cUrNa karIne te cUrNamAM (gaNa) sAkara meLavavI. pachI temAM madha ane ghI meLa 1 vAnanI. pra. 2 nI. 2 bhAvaprakAzamAM selaDI, IsuvAlikA nAmanI seraDI, padyakANa, kamaLanuM mRNAla, kamaLa, ane sukhaDa, eTalAM auSadha vadhAre levAnAM kahyA che. For Private and Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bArame. 485 vine te cUrNa khAvuM. e cUrNa rikSata kAsane raktapittane ane vizeSe karIne rAjakSayane maTADe che. dhavAdi kavAtha, dhavArjunakadaMbAnAM jaMbvAmratvakca tatsam / manaHzilAsakAsIsaM kvAthaM kRtvA sasaiMdhavam / guDena sarpiSA yuktaM hanti kAsaM kSatodbhavam // dhAvaDe, sAdaDa, kadaMba, jAMbUDa, AMbo e saghaLAnI chAla samAna levI. tathA tenI samAna manazila tathA hIrAkasI levI. e sarvenA kavAthamAM goLa tathA ghI nAkhIne pIvAthI uraHkSata kAsa maTe che. keTalAka vaivonuM ema kahevuM che ke dhAvaDe, sAdaDa, kadaMba, jAMbu ane AMbe, emanI chAla vizeSe karIne rAjayamAne maTADanArI che mATe tene vega pAchala kahelA madhubrikAdi cUrNa bhego kare; ane manazila, hIrAkasI tathA siMdhava, e traNanuM cUrNa goLa tathA ghI sAthe cATavuM tethIja uraHkSata maTe che, evo artha kare. ane mULamAM kvAtha che tyAM cUrNa ema joIe. e bemAMthI kayuM mata grahaNa karavA jevuM che e buddhimAna vaidyae vicArI levuM. vamananA prayoga, iti kAsapratIkAro vamanaM vkssyte'dhunaa| vacAsaiMdhavatoyena vamanaM vAtakAsinAm // dazamUlajalaM vApi saiMdhavena yutaM pibet / vamanaM vAtakAsAnAM nAzanaM kaMThazodhanam // svare paTutvaM bhavati vAMtirnare'vaziSyate / AkaMThaM pItvA dugdhaM tu vamanArtha tataH punH|| devadAlI jalaM kSaudraM svalpaM pItvA tu vAmayet / madanakkAthaM pibedvApi vamanArtha vicakSaNaH // niravazeSe tu vamite pibet kSIraM suzItalam / iti paittike vamanam / For Private and Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. upara kahyA pramANe khAMsInA upAya kahyA, have vamana karAvIne khAMsI maTADavAnA upAya kahiye chIe. jemane vAyunI khAMsI thaI heya temane vaja tathA siMdhavanuM pANI pAIne ulaTI karAvavI. athavA saMdhava nAkhIne dazamULane kvAtha pI. e bemAMthI game te eka upAya karavAthI vAyunI khAMsIvALAne vamana thaIne udharasa maTaze, kaMTha svaccha thaze, ane svara sAre thaze. je vamana karAvelA mANasane vamana sAruM na thatAM vamana thavAno kAMIka bhAga peTamAM rahI jAya te pharIne gaLA sudhI dUdha pIvuM ane pachI kukaDalAnA phaLanuM pANI madha sAthe DuMka pIvuM tethI ulaTI thaze. athavA DAhyA purUSe mIMDhaLane kavAtha karIne te pIve, tethI paNa saMpUrNa ulaTI thaze. jyAre kAMI bAkI na rahe evI ulaTI thAya tyAre ati ThaMDuM dUdha pIvuM evI rIte kareluM vamana pittanA rogavALAne phAyado Ape che. kaphakAsa upara vamana auSadha aMkollakasya mUlaM vA ghRSThA coSNena vAriNA / vamanArtha pibecchIghraM vamayatyatimAnayam // taMdulIyakamUlaM vA piveccoSNena vAriNA / vamanaM jAyate tena kaTutuMbIjalena vA // devadAlIphalajalaM pibetsvalpaM sazarkaram / tena vAmayate zIghra kAse takrasamudbhave // niravazeSe ca vamite payaHpAnaM vidhIyate / kledo yadi nopazamettadA deyaM sazarkaram // vamanAtparato bhakSetpathyA sguddnaagraa| vAtakAsavinAzAya zRMgI vApi guDAnvitA // aMkelInuM mULa garama pANI sAthe ghasIne vamana karavA mATe pIvuM; tethI manuSyane jaladI vamana thAya che. tAMdalajAnuM mULa garama pANI sAthe pIvAthI athavA kaDavI tuMbaDIne ukALIne tenuM pANI pIvAthI ulaTI thAya che. kaphathI thayelI udharasavALAne kukaDalAnA phaLanuM pANI sAkara sAthe the pAvuM tethI jaladI ulaTI thAya che. ane jyAre saMpUrNa ulaTI thAya tyAre tene dUdha pAvuM egya che. je ulaTInA uchALA zame nahi te For Private and Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AramA sAkara sAthe dUdha pAvuM. ulaTI karyA pachI haraDe, geALa ane suMTha khAvI, tethI vAyunI khAMsI maTeche; athavA kAkaDAsIMga gALa sAthe khAvAthI paNa vAyunI udharasa maTI jAyache, AmaLAM, drAkSa, madha ane sAkara e auSadhane pUrve kahyuM che tema yAjavAthI pittanI khAMsI nAza pAmeche, iphphAsa upara avaleha, AmalakyAH phalaM drAkSAmadhuzarkarayA yutam / pittakAsavinAzAya purA proktaM vidheyakam // ATarUparasaM mUtraM tathA kuTajamUlakam / sobhAMjanaka mUlasya rasaM ca maricAnvitam // cUrNa bibhItakasamaM guDena sarpiSA yutam / mRdvagninA vipakkaM ca lihetkA se kaphodbhave // araDUsAnAM pAMdaDAMne rasa, gAyanuM mUtra, IMdrajavanA choDanuM mULa, saragavAnA mULano rasa, marInuM cUrNa, eDeDAnA kSanI chAla, e sarve samAna bhAge ekaThuM karIne gALa tathA dhImAM nAkhIne dhImA tApathI pava karavuM. tathA kAthI utpanna thayelI khAMsI upara te cATavuM. mahAkAsanA upAya, manaHzilAsamAliptaM badarIdalamAtape / zoSitaM payasA piSTrA pAnaM madhusamanvitam / eSa hanti mahAkAsaM zvAsaM vApi sudAruNam // 47 kheraDInAM pAMdaDAM lAvIne tenA upara manaziyano lepa karavA, ane tene ke sUkavavAM. pachI tene dUdhamAM vATIne madha sAthe pIvAM. e auSadha mATI udharasane tathA mahAkaNu zvAsane maTADe che, marIcAdi cUrNa, karSamekaM marIcasya karSArdha pippalI tathA / dADimasya palaM yojyaM nirguDInAM paladvayam // kSAraM tathArdhakarSa tu saMyojyaM yAvazUkajam / cUrNa coSNajalenaiva yojayenmatimAn bhiSak // For Private and Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 48 hArItasaMhitA. eka tAlA bharI, aradho teNe pIpara, cAra tAlA dADima, ATha telA nagoDa, aradhA tAlA javakhAra, e sarvane ekatra meLavIne cUrNa karIne tene buddhimAna vaidye garama pANI sAthe pAvuM. asAdhya udharasa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ye cauSadhibhirasAdhyA ye vA vaidyairupekSitAH kAsAH / ye vA vamanti pUyaM teSAM naivauSadhaM zreSTham // je udharasa auSadhivaDe maTI zakatI na hoya, temaja je udharasane upAya karavAnI vaidyoe nA pADI hoya, athavA jemane gaLaphA sAthe parUM paDatuM hAya, tevA rogIne auSadha ApavuM e zreSTha nathI. eheDAnA puTapAka bibhItakaM ghRtabhRSTaM cUrNa kRtvA bhiSagvaraH / bhAvitaM cATarUSasya dalAnAM ca rasena tu // veSTitaM cArkapatraistu kardamena tu lepayet / svinnamagnau mukhe kArya kAsaM nAzayate dhruvam // eDeDAnA phaLanI chAlane dhImAM zekIne uttama vaidhe tenuM cUrNa karavuM, te cUrNane arasAnAM pAMdaDAMnA rasanI bhAvanA devI. pachI tenA upara AkaDAnAM pAMdaDAM vIMTIne tene kAdavanA lepa karavA. e gALAne agnimAM mUkIne pakavavA. jyAre mAMDeluM auSadha baphAya tyAre tene bAhAra kADhIne te cUrNa khAvuM. e auSadha jarU2 udharasanA nAza kareche. vAtakapha udharasanA upAya, puSkarAhuM saThI bilvaM surasA vyoSahiMgubhiH / payaHpAnaM tu taptaM ca kAse vAtakaphAtmake // puSkaramULa, SaDakacurA, khIlI, tulasI, suMTha, pIpara, marI, hiMga e auSadhonA cUrNa sAthe garama kareluM dUdha pIvAthI vAyu tathA kanI khAMsI maTI jAya che. kaiTakArI dhRta. paMcAMgaM kaMTakAryAzca rasaM gRhyADhakaM punaH / ghRtaprasthaM samAyojyaM tathA kAthaH pracakSyate // For Private and Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya khAramA. saThI viDaMgavilvAgnivyoSaM pathyAsudADimam / vRzcikAlI bRhatyaiau dvau pauSkaraM yAvazUkajam // durAlabhA ca drAkSA ca pRthvIkA cAmlavetasam / rAnA gokSurakaM bhArgI zRMgI dAruyutaM tathA / kathaM pAdAvazeSaM tu ghRtaM tulyaM vipAcayet // kAse zvAse pratizyAye kaphavyAdhau prazasyate / pAnena sahitaM caitat sarvazleSmagadApaham // rIMgaNInAM mULa, chAla, pAnAM, phUla ane phaLa sahita rIMgaNIne choDa leIne tenA rasa 256 teAlA levA. dhI ceAsa teAlA levuM. have kayI auSadhionA kvAtha levA te kahiye chieH--paDakacurA, vAyaviDaMga, khIlI, citrA, suMTha, pIpara, marI, haraDe, dADama, laghu mahiDAsIMga, rIMgaNI, bhAyarIMgaNI, puSkaramULa, javakhAra, dhamAsA, kAkha, kALIjIrI, Amlavetasa, rAsnA, geAkharU, bhAraMga, kADAsIMga, devadAra, e sarve auSadhionA caturthAMza pANI rahetAM sudhI vAtha karIne temAM upara kaheluM ghI nAkhIne pakavavuM. e pakava thayeluM dhI udharasanA rogavALAne, zvAsavALAne, saLekhamavALAne, ane kAnA rogamAM hitakAraka che, e dhI pIvAmAtrathI sarve kanA roga dUra thAya che. jIvanIyagaNanAM auSadho, jIvakarSabhaka maide kAkolyau madhukaM sahe / jIvaMtI jIvanIyA ca madhuro jIvako gaNaH // 49 For Private and Personal Use Only atha dhUmapAnam / jIvaka, RSabhaka, medA, mahAmedA, kAMkAlI, kSIrakAkAlI, jeThImadha, sevaMtI, gulAba, haradoDI, laghu haradoDI, eTalA madhura auSadhAne jIvaka athavA jIvanIyagaNa kaheche. dhUmapAnanA prakAra. manaHzilA sakAsIsaM maricaM mAMsI surAhvayam / gaMdhakaM niMbapatraM ca nirguDI suradAru ca // 1 . 60 rU nI.
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500 - .....--~-~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ hArItasaMhitA. ~~~~~~ ~ ~~~ guDasarpiH samaM liptaM ni maaNgaarkopri| ghaTakharparakaM deyaM tatra chidraM tu kArayet // tena chidreNa taM dhUmaM nADIyaMtreNa pAyayet / manazila, hIrAkasI, marI, meramAMsI, devadAra, gaMdhaka, lImaDAnAM pAMdaDA, nagaDa, telI devadAra, e auSadhione samabhAge levI tathA temane ekaThI karIne temAM goLa tathA ghI bheLAvavAM. pachI dhUmADA vinAnA devatAnA aMgArA eka ghaDAnI ThIba upara leIne temAM eka kANuM pADavuM ane kANAmAM eka lAkaDAnI naLI athavA nehe besADavI. pachI devatAnA aMgArA pAchaLa kaheluM goLa ghI paDeluM auSadha nAkhIne nehavATe dhUmADe pA. bIjo prakAra, arkadalaM manaHzilA tulyaM tatordhe kaTutrikacUrNam / nighUmAMgAraprakSiptaM pUrvavatpAyayezUmam // ete nihanti kAsaM jIrNa nRNAM ca kAlottham / athavA caNakakSAravatti trikaTughRtayutAM pibedbhUmam // dati pUjanavidhi ! AkaDAnAM pAMdaDAM ane manazila barobara vajanamAM levAM ane suMTha, pIpara, marI, e traNanuM cUrNa temanAthI ardha levuM. e sarvane dhUmADA vagaranA aMgArA para nAkhIne pAchaLa kahyuM tema dhUmADe pAve. e saghaLA dhUmapAnanA upAyathI manuSyane ghaNA divasane jUne kAsa (udharasa) thayo te maTI jAya che. vaLI caNAnA kSAranI dIveTa karIne te upara suMTha, pIpara, marInuM cUrNa ane ghI copaDIne tenuM dhumapAna karavAthI paNa jUnI udharasa maTI jAya che. khAMsIvALAnuM pathya. jIrNataMDulakAnAM tu sarpaH saiMdhavakaM tathA / sAmudraM lavaNaM caiva yuktaM pathyaM ca kAsinAm // 1 madhuyutA. pra0 2. jI. For Private and Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna - adhyAya terabhI. kulatthADhakyamuGgAnAM yUSaM zastaM bhiSagvara / zatapuSpA tathA kAsamarde ca taMDulIyakam // aMgArabhraSTamAMsAni jAMgalAni matAni ca / divA spanaM na kurvIta na kuryAttailabhojanam // na naktaM dadhi bhuMjIta na seveccAtizItalam // iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne kAsacikitsA nAma dvAdazo'dhyAyaH / trayodazo'dhyAyaH / heDakInA roganI cikitsA, heDakI roganA hetu. Atreya uvAca / lUnA yodhyA, dhI, siMdhava, samudranuM bhIhu~, bheTalAM vAnAM udharasanA rogavALAne mAka Ave evAM che. huM vaidyottama! kaLathI, tuvera ane maganuM pAtaLuM pANI athavA osAmaNa hitakAraka che. suvA, kAsodarI, tAMdaLajo, agninA aMgArApara zekeluM jaMgalanA prANIonuM mAMsa, e sarve paNu pathya che. khAMsInA rAgavALAe divase UMdhavuM nahi; telayukta bhAjana karavuM nahi; rAtre dahIM khAvuM nahi tema ati zItaLa padArthonuM sevana karavuM nahi. rukSAtizItalavidAhitabhojanairvA vyAyAmabhArapathavegavighAtatazca / tRSNAtibhojanarajotiratiprasaMgA ddhikAnvitasya zvasanaM bhavate narasva // 501 For Private and Personal Use Only wwwww Atreya kahe che--ati rUkSa (lUkhuM), ThaMDuM ane dAha kare evuM bhAjana karavAthI, kasarata karavAthI, bhAra vahana karavAthI, musAI kara
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 502. hArItasaMhitA. vAthI, vegavaDe vAgavAthI, tarasa rokavAthI, atizaya bhojana karavAthI, gaLAmAM raja javAthI ane atizaya maithuna karavAthI manuSyane hiSkA (heDakIne rega) tathA zvAsa utpanna thAya che. heDakInA prakAra tIvrajvaretyazanakSINatanostu maMdaM prANAtyaye bhavati vA calite chudAne / sA paMcadhA nigaditA yamalA ca kSudrA gaMbhIrikAtha mahatIti bhavanti paMca // tIvra jvaranA vegathI athavA atizaya khAvAthI athavA zarIra kSINa thaI javAthI dhImA vegavALI heDakI utpanna thAya che, temaja prANu jatI vakhate udAnavAyu pitAnA sthAnamAMthI calita thAya che tethI paNa heDakI utpanna thAya che. evI heDakInA prakAra pAMca che. 1 yamalA, 2 kSudrA, 3 gaMbhIra, 4 mahatI, ane 5 AhArajA (khAvAthI utpanna thayelI) evA pAMca tenA prakAra che. AhArajAnuM lakSaNa sahasA hArapAnena madhye sNkucito'nlH| Urdhvamudgirate vAyuM tena cAhArajA smRtA // phAlphAnA divase AhAra karavAthI ke pIvAthI vAyu ekAeka vacamAMja saMkoca pAmI jAya che te pachI rahI rahIne bahAra nIkaLe che te AhArajA" heDakI kahevAya che. yamalAnuM lakSaNa ciraM sthitvAtivegena kaMpayanti zirogalam / yugmakena bhavedyA tu sA yugmetyabhidhIyate // ta ramAnAma#iTI je hekI ekavAra AvyA pachI ghaNuM vAre Ave; tathA AvatI vakhate mAthuM ane DokuM kaMpAvI nAkhe; tema je bebe sAthe Ave tene yamalA nAme heDakI kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya terame. 503 suvAhikAnuM lakSaNa hRdayAnirgatA yA ca maMdenApi pravartate / sA ca kSudrA bhaveddhikkA yA marma bAdhate na ca // ti sunAma#ii. je heDakI chAtImAMthI upaDe che tathA dhImA vegathI pravRtta thAya che. tathA je heDakI marmasthAnane bAdha karatI nathI tene sudrA nAme heDakI gaMbhIra heDakInuM lakSaNa nAbheH samutthitA yA ca zvAsena saha dhAvati / gaMbhIranAdinI yA ca gaMbhIrA bahUpadravA // iti gNbhiiraahikaa| je heDakI nAbhimAMthI utpanna thaIne zvAsa sahita bahAra nIkaLe che tathA jeno nAda gaMbhIra (UMDANamAMthI thatuM hoya tevo) hoya, tene gaMbhIra hiSkA kahevI. e heDakI ghaNuM upadravALI hoya che. mahatI heDakInuM lakSaNa, samUlA zvAsasaMyuktA saMpIDayati marmaNi / ullolavadgAtraMkaMpo mahatI sA nigadyate // iti mahatInAma hikkA / je heDakI mULavALI hoya eTale jene utpanna thavAnuM mULa uDe haiya, je upajatAM zvAsa thatA hoya, jethI bharmamAM pIDA thatI hoya, tathA je AMtaraDAM uMce caDhatAM hoya tema karIne zarIrane kaMpAve che tene bahatI heDakI kahe che. hikAnuM sAdhyAsAyatva, AhArajA yamalajA dve sAdhye bhiSajAM vr| gaMbhIrA kaSTasAdhyA ca na sAdhyAM mahatIM viduH| he vaidyattama, AhArathI utpanna thayelI heDakI tathA yamalA eTale For Private and Personal Use Only
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa04 hArItasaMhitA. je heDakI be be sAthe Ave che te be sAdhya che. gaMbhIra heDakI kachasAdhya che ane mahatI nAme heDakI asAdhya che. AhArajA hikAnI cikitsA, AhArajAyAM vamanaM kuryAdvA svapnakaM nrH| bhayAdvIbhatsakAdvApi sidhyate sA dvijottama // AhArajA heDakIvALAne ulaTI karAvavI, athavA uMghADI devo; athavA he dvijottamA bhayathI ke bIbhatsa padArthonA darzana vagerethI paNa e heDakI maTe che. yamalA heDakInI cikitsA, yamalA yA bhaveddhikA tasyAM kSIraM tu pAyayet / vamanaM vA prazastaM syAnnAsvastha vamanaM hitam / / yamalA heDakI ke je be be cheDe Ave che temAM rogIne dUdha pAvuM athavA ulaTI karAvavI e paNa hitakAraka che. paNa regI asvastha hoya eTale tenA zarIrane ThIka na lAgatuM hoya-ghaNo herAna heya te vamana karAvavuM hitakara nathI. bIje upAya, kolAsthimajAMjanalAjakAnAM bhUniMbakRSNAmalakIphalAnAm / vizvauSadhaM vA kathitaM sitADhyaM pAnaM ca hikAzamanAya deyam // beranA ThaLiyAnI bIja, kALA saragavAnuM choDa, DAMgaranI dhANI,. kariyAtuM, pIpara, AmaLA ane suMTha e auSadhe samAna bhAge laIne tene kvAtha karIne temAM sAkara nAkhIne pIvAne ApavuM tethI hiDakAnuM darada zame che. trIjo upAya, paTolAnAM phalaM vApi khajUrI kramukaM tathA / leho hikkAvinAzAya hitoyaM madhunA yutaH // madhukaM madhusaMyuktaM hikAzvAsanivAraNam / For Private and Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna--adhyAya teramA. paTALanuM kuLa athavA khajUra ane meAtha, emAMthI harakoI ekane madha sAthe cATavAthI hikkA maTe che. jeThImadhane madha sAthe cATavAthI hikkA tathA zvAsa maTe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ceAthe upAya. svanyena vA lohitacaMdane ca dugdhena vA nAgaramAkSikaM ca / kSIreNa vAlaktarasaH prayojyaH pAnena hikkAM jayate narANAm // 505 strInA dhAvaNa sAthe ratAMjali ( raktacaMdana) dhazIne pIvuM; athavA dUdha sAthe suMTha tathA madha pIvuM, athavA dUdha sAthe lAkhanA rasa (aLatA) pIve. emAMthI harakoI eka auSadha pIvAthI manuSyAnI heDakInI pIDA nAza pAme che. pAMcamA upAya. bIjaprapUrasya rasaM gRhItvA pathyAsitADhyaM madhunA dravaMtI / pAnena hikkAM zamayeca mohaM bhramaM ca kAsaM zvasanaM nihanyAt // khIjorAno rasa lene temAM haraDenuM cUrNa tathA sAkara meLavIne te pIvuM; athavA uMdaraNIne rasa lene tene madha sAthe pIve. e emAMthI game te eka athavA bannene ekatra karIne pIvAthI hikkA zamI jAya che; tathA meAha, cakarI, udharasa, ane zvAsa nAza pAme che. chaThTho upAya. zuMThI zivA mAgadhikAthavApi kRSNAmalakyA saha zRMgaveram / cUrNa sitAkSaudrayuto'valeho hikkAvinAzAya narasya zIghram // 1 caMdbena. 0 2 nau, 43 suMTha, haraDe ane pIpara; athavA pIpara, AMmaLAM ane suMTha; e emAMthI game te ekanA cUrNane sAkara ane madhasAthe meLavIne caTADavAthI manuSyanI heDakInI pIDA jaladIthI nAza thAya che. heDakInI sAmAnya kriyAo. vAraMvAraM yojayellehapAnaM hikkAzAMtirddazyate yAvadeva | vAyo rodhaM tarjayetsicayedvA bIbhatsaM vA kautukaM darzayedvA // For Private and Personal Use Only
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa06 hArItasaMhitA. etaiH zAMti prApyate vai manuSyo nAbherUz2a baMdhayedvA dRDhena / vakSo mardetsvedayedvA manuSyametairvApi prekSyate shaantihetuH|| heDakInA rogavALAne jyAM sudhI heDakIo zame tyAM sudhI vAraMvAra cATavAnAM ane pIvAnAM auSadha vAraMvAra ApyA karavAM. vaLI te regavALAne vAyu aTakAvavo e have tenAthI khamI zakAya tyAMsudhI tene zvAsozvAsa baMdha rakhAva, tene bIhIvarAvavo, tenAupara ThaMDu pANI chAMTavuM, tene keI cItarI caDhe evA bIbhatsa padAthI dekhADavA, athavA tene kAMI kautuka dekhADavuM. evA evA upAyothI heDakI zamI jAya che. vaLI nAbhithI upara majabUta baMdhana bAMdhavuM; regI manuSyanI chAtI coLavI; athavA rogIne parasevo kADho. kemake evA upacAra karavAthI paNa heDakI zamI jAya che evuM jovAmAM AvyuM che. asAdhya hiAragInAM lakSaNa kSatajaM zastranibhinnaM vyAdhyatIsArapIDitam / ativyavAyinaM cApi hikkAta dUratastyajet // je hikAraga chAtImAM cAMdI paDavAthI thaye hoya, athavA koI hathiyAra vAgavAthI tho heya, athavA hikkAvALI regI kaI bIjA vyAdhithI ke atisArathI pIDA pAmate hoya, athavA je hijhAregavALo Ine atizaya strIsaMbhogamAM Asakta hoya, to tevA hiAragavALAne vaidhe vegaLethIja choDI de. arthAta tenI cikitsA karavAthI kAMI phaLa nathI ema jANavuM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne hikA cikitsA nAma trayodazo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya caudameA. caturdazo'dhyAyaH / zvAsaroganI cikitsA Atreya uvAca / vyavAyazItAdhyazanAtisArasaMrodhanodvAhanayAnato vA / te paMcadhA bhedavibhinnarUpAH zvAsAstu teSAM zRNu lakSaNAni // Atreya kaheche.--srasaMgathI, ThaMDA padArtho khAvAthI, atisArathI, zvAsAdinA vegane rAkavAthI, vAhana upara ezIne athavA page cAlIne vegathI javAthI pAMca prakAranA jUdA jUdA bhedavaDe judAM jUdAM rUpavALA zvAsa nAme roga utpanna thAya che tenAM lakSaNA huM tane kahuM te sAMbhaLa. zvAsanA prakAra 507 mahAzvA sordhvazvAsazca chinnazvAsastathAparaH / tamakaH kSudrakazcaiva zvAsaH paMcavidhaH smRtaH // mahAzvAsa, urdhvazvAsa, chinnazvAsa, tamakazvAsa ane kSudrazvAsa, evA zvAsanA pAMca prakAra che. zvAsaroganI saMprApti saMruddhamArgAtkapharuddhavAyurdhAtvaMtaraM gamyasamAnamUlam / udAnayogAdvalavannireti prANo balIyAnnayate tamUrdhvam // jyAre ka vAyune vahevAnA mArgane rokI nAkhe che, tyAre vaDe rokAyalA vAyu bIjI dhAtuone vehevAnA mArgamAM gamana karIne samAnavAyunuM mULa je nAbhisthAna te prati jAya che. ane tyAMthI pAchA vaLIne kaMThamAnA udAnavAyunI sAthe jorathI bahAra nIkaLe che. evI rIte bahAra nIkaLatA vAyune baLavAna evA prANa UMce caDAve che. mahAdhAsanuM lakSaNa, For Private and Personal Use Only uddhUyamAnotha karoti zabdaM vibhrAMtanetro vivRtAsyavAMzca / dIno viceSTo gatamohaceta AdhmAyate vApi mahAzvasaH syAt // iti mahAzvAsaH / 1 saMrodhamArgAtkaphavAtarodhA. pra0 3 jI.
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 508 hArItasaMhitA. uce AvatI vakhate te vAyune lIdhe sApanA jhuMphavADA je ke dhamaNa je zabda thAya che; regInI AMkho pharI jAya che; meTuM pahoLuM thaI jAya che; regI dIna ane ceSTArahita thaI jAya che, te meha pAmI jAya che ane tethI tenI cetanAzakti paNa gayA jevI thaI jAya che, tathA dhamaNa jema vAyu bharAvAthI phUle che tema tenuM peTa phUle che. evA zvAsavALAne mahAdhyAsa thaye che ema jANavuM. UdhvAsanuM lakSaNa . Urdhva zvasana dIrghamathonnatAsyo na caiva dInotikaphAvRtazca / srotaHsu ruddheSu ca bhrAMtanetraHsatUrdhvakazvAsanipIDitaH syAt // ti rvazvAsa: . uddhezvAsavALe regI lo ane uce zvAsa mUke che. zvAsa letAM tenuM nAka ucuM thAya che. te dAna thayela hato nathI, paNa tenI zirAo atizaya kaphathI vIMTAyelI hoya che. jyAre vAyune vahevAnI zirAo kaphathI rokAI jAya che tyAre tenAM netra pharI jAya che. evA rogIne UrdhvazvAsathI pIDAyale jANa. chidyAsanuM lakSaNa, zuSkAsyo dRptanetrazca chinnazvAsopi yo naraH / dAhamU tRSApano IkSaNaM kSipate punaH / svasthAne no layaM yAti chinnazvAso narasya tu // chinnazvAsavALA regInuM meTuM sUkAI jAya che, tenI A pANIthI bharAI jAya che tene bastimAM dAha thAya che te bebhAna thaI jAya che; tarasa ghaNI lAge che, ane eka Tase kaI vastune joI rahe che. je mANasane chinnazvAsa thayo hoya te zvAsa jyAMthI upaDyo hoya te sthAnamAM pAcho jaIne samAto nathI. evAM lakSaNethI chizvAsa oLakhave. asAdhyazvAsa, ete trayopyasAdhyAstu mahAzvAsastathordhvagaH / chinnazvAsastathAnyopi naraprANApahArakaH // 1 phaLa kSittei punaH 0 . For Private and Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya caudamA. zvAsa upara kahelA traNe eTale mahAzvAsa, UrdhvazvAsa ane e traNe zvAsa asAdhya che tathA tethI e traNe rogInA prANa haranAra che ema jANavuM. tamakathAsanuM lakSaNa, mohatRSNAprapannazca pratAmyati vinidritaH / zayane vAsane vApi na sukhaM zItale bhavet // zuSkAsyo lAlAM vamate lalATe svedamApnuyAt / udvRttAkSo bhaveddInastamaH kaSTena sidhyati // tamaka zvAsavALAne mUrchA thAyache, tarasa ghaNI lAge che, ratA hoya tyAre paNa zvAsanI vedanAthI AkuLa vyAkuLa thAyache ane tethI uMdha AvatI nathI. ThaMDI jagAmAM athavA ThaMDA vakhatamAM tene rAganI vRddhi thAyache ane bichAnA upara sUtAM ke Asana upara besatAM paNa tene sukha upajatuM nathI. tenuM moDhuM sUkAi jAyache; temAMthI lALa athavA pAtaLA ane cIkaNA kaMku nIkaLe che. tenA kapALa upara parasevA thAyache. tenI AMkhA UMcI caDhI jAyache. tathA te rAgI dIna thai jAyache. evAM lakSaNavALe tamakazvAsa mahATe karIne maTI zake evA che. drazvAsanuM nidAna. trAsAtkrodhAMcca vayasA zItavAtAtapAdiSu / jvareNa vedanAtopi jale majaMstathA punaH // dAhAtpradhAnenApi rUkSAnnAtyazanAdapi / koSThe 'tyudIryate vAyustena kSudraH prajAyate // iti zvAsanidAnam / 509 For Private and Personal Use Only trAsathI, krodhathI, vRddha avasthA thavAthI, ThaMDA vAyuthI, taDakAmAM krUravAthI ke besavA vagerethI, tAvathI, koi prakAranI vedanA thavAthI, pANImAM DUbIne nIkaLavAthI, dAjhavAthI, doDavAthI ane rUkSa anna ghaNuM khAvAthI, kAThAmAM vAyu kApe che tethI kSudrazvAsa utpanna thAyache. 1 mullR vai zItare mavet. 602 naur tamasA 6, 60 1 sI.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 510. hArItasaMhitA, thAsaroganI cikitsA zvAse ca nAgaraM bhArgI piveccoSNena vAriNA / athavA zarkarAyuktaM jayecchAsaM sudAruNam // zvAsa roga thayo hoya tyAre suMTha ane bhAraMganuM cUrNa karIne tene garama pANI sAthe pIvuM. athavA sAkara sAthe suMTha ane bhAraMganuM cUrNa khAvuM. ethI karIne atidArUNa zvAsa maTI jAya che. bhArgaAdi cUrNa bhArgIphalatrikakaTutrayapuSkarAkhyaM mAMsIsabilvalaghaNAni ca kaMTakAriH / cUrNa jalena kathitena nihanti hikkAM zvAsaM ykRdvividhkaasvikaarhaarii|| bhAraMga, haraDe, baheDAM, AmaLA, suMTha, pIpara, marI, puSkaramULa, jaTAmAMsI, bIlI, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, kAcalavaNa, biDalavaNa, rIMgaNa e auSadhenuM cUrNa garama pANI sAthe pIvAthI heDakI, zvAsa, yakRta roga, ane judA judA prakAranI udharasanA vikAra, e sarvane maTADe che. elAdi cUrNa elAtamAladalanAgaravAlako dvau kRSNA ca bhAgisurasAgurucaMdanAni / cUrNa sitAdhikamidaM piba zItatoyaiH zvAsordhvakaM tamakameva nihanti cAzu // elacI, tamAlapatra, suMTha, pILe vALe, kALe vALa, pIpara, bhAraMga, tuLasI, agara, caMdana, e auSadhonA cUrNamAM sAkara meLavIne tene ThaMDA pANI sAthe pIvuM tethI UrdhvazvAsa ane tamakazvAsa jaladIthI maTe che. 1 pippalya. pra. 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-cAdhyAya caudama. pa11 guDUcAdi kavAtha, guDUcI nAgaraM bhArgI vyAghrIkAthaH knnaayutH| kAsazvAsau jayatyAzu guDena saidhavena ca // gaLe, suMTha, bhAraMga, rIMgaNa, e auSadhane kavAtha karIne temAM pIparanuM curNa nAkhIne tathA temAM goLa ane siMdhava nAkhIne pIve. e kvAtha zvAsane jaladI maTADe che. harItakI suMdI cUrNa harItakI sanAgaraM pibet sukhossnnvaarinnaa| nihanti kAsazvAsau ca jayecca kAmalAmayam // haraDe ane suMThanuM cUrNa karIne tene thoDA thoDA garama pANI sAthe pIvuM. e cUrNa khAMsI ane zvAsane nAza kare che tathA kamaLAne rega paNa maTADe che. sApa telane pragaTa guDena saMyutaM peyaM tailaM sArSapasaMbhavam / ekaviMzAhayogena zvAsaM mUlAnnivaMtati // geLanI sAthe sarasavanuM tela (sarasiyuM tela) ekavIza divasa lagI pIvuM. e prayoga karavAvaDe zvAsaroga mULamAMthI maTI jAya che. hiMsAgheghuta, hiMsAtrigaMdhakRmizatrukaraMjakAzca vyoSaM phalatrikamathAjapayojalena // pakkAjyapAnakavidhAnamapi prazastaM zvAsaM ca paMcavidhamAzu nihanti hikkAm / ti triAa vRtA jaTAmAMsI, taja, tamAlapatra, elacI, vAyavihaMga, karaMja, suMTha, pIpara, marI, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e sarve oSadhone kavAtha karIne temAM bakarInuM dUdha nAkhavuM. pachI temAM bakarInuM ghI nAMkhIne upara 1 ge 2. p. rU . For Private and Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 512 -~-~~-~~ hArItasaMhitA. ~~ ~ ~~~~~~~~~~~~~~~ kahelAM auSadhonuM kalka temAM nAkhIne ghIne pakava karavuM. e dhI pIvAnA kAmamAM ghaNuM sAruM che. e ghI pIvAthI pAMca prakArane zvAsa tathA. heDakI nAza pAme che.. bhAdi leha, bhArgI ca vizvadazamUlasamA ca pathyA pAdAvazeSitajalena parisUteSu / kSitvA guDaM ca punareva tatobhayAyAzcUrNa tu tatra vipace viniyojitaM ca // uttAryazItalamatastrisugaMdhakAni satryUSaNAni sayavAgrajasaMyutAni / lehaH sasAraghayutopyabhayAnvitopi saMhArakaH zvasanakAsakarogayogAn // bhAga, suMTha, dazamULa, tathA te sarvanI barobara haraDe eTalAM auSadho laIne tene pANImAM caturtheza paNa rahetAM sudhI kvAtha karavo. e kavAthamAM goLa nAkhIne temAM pharIne haraDenuM cUrNa nAkhIne pAchuM tene cUle caDAvavuM ane pAka kare. e pAka jADa thAya tyAre nIce utArI ThaMDe paDavA daIne temAM taja, tamAlapatra, elacI, suMTha, pIpara, marI, ane javakhAra, e badhAnuM cUrNa bheLavavuM. pachI te avalehamAM madha tathA haraDenuM cUrNa nAkhIne cATavo, tethI te zvAsa ane khAMsInA regane nAza kare che. dhAsamAM pathyApathya, zvAsena vidalaM sevyaM na zItaM na vidAhi ca / jvare proktAni pathyAni kAse proktAni tAni ca / / zvAsarogamAM kaThoLa khAvuM nahi; ThaMDA padArtha khAvA nahi; dAha kare evA padArtho khAvA nahi. vaLI tAvanA raMgamAM je je padArtho pathya gaNIne vAparavAnA kahyA che tathA je je padArtho udharasanA regamAM pathya gaNelA che te te padArtho zvAsarogamAM paNa paththatarike gaNIne vAparavA. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne zvAsa cikitsA nAma caturdazo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya paMdaramA paMcadazo'dhyAyaH / svarabhedaroganI cikitsA, svarabhedaroganA hetu. Atreya uvAca / 513 wwwwww atyucca bhASaNAdvyAyAmAtkaphAt zItasevanAt / mArga niruMdhate zleSmA tasmAtsaMbAdhyate svaraH // Atreya kaheche. bahu dhAMTA kADhIne khelavAthI, kasarata karavAthI, kathI ane ThaMDA padArthonuM sevana karavAthI, kaph svaravAhinI zirAone rAke che ane tethI svara joie tevA nIkaLatAM bagaDe che. For Private and Personal Use Only svarabhedanA prakAra, sa cApi SaDravidhaH proktaH svaraghAtaH samIraNAt / pittAcca zleSmaNA caiva sannipAtAt kSatAt kSayAt // e svarabheda cha prakAranA che. 1 vAyuthI thayele, 2 pittathI thayelA, 3 thI thayelA, 4 sannipAtathI thayelA, 5 kSatathI chAtImAM cAMdI paDavAthI ke vAgavAthI thayelA, 6 kSayarogathI thayele. svarabhedanAM lakSaNa vAtena kRSNa kUrcA ghughuro vA vidIryate / pittena kaMkarAvaH syAt pItaviNmUtranetratA // zlaiSmike ghughurAyeta zvetamUtrI kaphAturaH / samAnaH sarvaliMgaistu jAyate sAnnipAtikaH // kSayAd gharghararAvastu kaphaH patati picchilaH / kSataje zUlahRdrogA ghargharaH zvasate tathA // vAyuthI svarabheda thayA hAya te! rAgInAM netra tathA jhADA kALAM thaI jAya che ane tene zabda dhAdharA athavA kATI gayelA hoya che. pittathI thayelA svarabhedavALAno svara cakravAkapakSInI cIsa jevA hAya che tathA tenA jhADA, pIzAba ane netra pILAM hoya che. kathI thayelA svara
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 514 hArItasaMhitA. bheTavALAne svara ghare (gaMbhIra) heya che, tene pizAba dhoLe hoya che tathA te kaphathI pIDAya che. upara je vAta, pitta ane kaphanA svarabhedanAM cinha kahyA te sarve lakSaNethI yukta je svarabheda hoya te sAnnipAtika svarabheda kahevAya che. kSayathI thayele svarabheda hoya te rogIne ravara ghegaro nIkaLe che tathA cIkaNA kaphanA gaLaphA paDe che. uraHkSatathI je svarabheda thaye heya te zaLa ane chAtImAM pIDA thAya che, tathA rogIne svare ghegaro thaIne hAMphe che. sAdhyAsAdhya vicAra, iti lakSaNavijJAnamato vakSyAmi bheSajam / vamanaM laMghanaM caiva pAnaM caiva virecanam // vAtapittakaphaH sAdhyo dvandvaH kRcchreNa sidhyati / asAdhyaH sannipAtotthaH kSatajaH kSayajastathA // upara kahyA pramANe svarabhedanuM lakSaNa karyuM. have huM te roganAM auSadha kahuM chuM. te auSadha vamanarUpa, laMdhanarUpa, pAna (pIvAnuM) rUpa, ane virecanarUpa jANavuM. e cha prakAranA svarabhedamAMthI vAta, pitta ane kaphane svarabheda te vamanAdi auSadha lAgu karavAvaDe maTI zake che mATe sAdhya che, be be deva mizra thaIne je svarabheda thaye hoya te keTalIka mahenata karyA pachI maTI zake che mATe kaSTasAdhya che, ane sannipAtathI, kSayathI tathA kSatathI thayela svarabheda asAdhya che. vAtasvarabhedanI cikitsA yavAnI zRMgaveraM ca kvAthasyoSNaM pibejalam / sanAgaraM pippalimUlarAsnA vacA kaNA dArujalena klkH|| sukhoSNapAnaM kathitaM nizAsu svaropaghAte'nilaje kssaayH| svaropaghAte'nilaje bhuktoparighRtaM pibet / tailaM vA guDasaMyuktaM zRMgaverarasAnvitam // ti vAti vaghAsi javAnI ajame ane suMTha, e auSadhane kavAtha karIne tenuM garama garama pANI pIvuM, tethI vAyuthI thayela svarabheda maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya paMdarame. pa15 ~~~~~~ suMTha, pIparImULa, rAsnA, taja, pIpara, dAruhaLadara, e auSadhenuM pANI kalka karIne tene thoDA thoDA garama pANI sAthe rAtre sUtI vakhate pIvuM. athavA eja auSadhono kavAtha karIne te pIve. tethI vAyune svarabheda maTI jAya che. vAyunA svarabhedamAM bhojana karyA pachI ghI pIvuM; athavA AdAne rasa tela ane goLa, ekatra karIne pIvuM. pittasvarabhedanA upAya, kSIrapAnaM nizi zastaM pItaM vA zarkarAnvitam / guDaH payaH samaricaM pAnaM vApi prazasyate // kuSTaM madhUka dvayakaMTakArI guDUcikA bAlakakalkamevam / sazarkara pAnamidaM prazastaM pittaprasUtasvaraghAtazAMtaye // iti pittasvaropaghAtacikitsA / pittathI thayelA svarabhedavALAe sAkara nAkhIne dUdha rAtre pIvuM e phAyadAkAraka che. athavA dUdha, geLa ane marInuM cUrNa e traNane ekaThuM karIne te pIvuM e paNa hitakAraka che. upaleTa, jeThImadha, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, gaLe, varaNavALe, e auSadhanuM kalka karIne temAM sAkara meLavIne pIvuM, e pittathI thayelA svarabhedane maTADavAmAM ghaNe sAro upAya che. kaphasvarabhedanA upAya. pippalI maricaM vizvA pippalImUlameva ca / pivenmUtreNa vA kalkaH zleSmabhUte svarApahe / / kulatthADhakIyUSaM vA pAnaM saghRtasaiMdhavam / svaropaghAte kaphaje piveduSNodakaM nizi // vyAghrIphalaM ca kuTajaM maricAni zuMThI rAtridvayaM surataruvihitaM ca kalkam / 1 dhava. p. 2 . For Private and Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 516 hArItasaMhitA. pAnaM hitaM nizi sukhoSNamidaM narANAm shlessmoddhvsvrvighaatvinaashhetoH|| iti shlessmsvropghaatcikitsaa| pIpara, marI, suMTha, pIparImULa, e auSadhenuM gAyanA mUtramAM kapha karavuM ane gemUtra sAthe pIvuM, tethI kaphathI thayele svarabheda maTe che. kaLathI athavA tuveranI dALanuM osAmaNa kADhIne temAM ghI tathA siMdhava nAkhIne te garama hoya tevuM rAtre pIvuM, tethI kaphano svarabheda maTe che. bhoMyarIMgaNInAM phaLa, IMdrajava, marI, suMTha, haLadara, AMbAhaLadara, devadAra e saunuM kalka karIne rAtre keziriyA (thoDuM garama) pANI sAthe pIvuM te phAyadAkAraka che. e vadha kaphathI thayelA svarabhedano nAza kare che. cavyAdi cUrNa cavyAmlavetasakaTutrikartitiDikatAlIsajIrakatugAdahanaiH smaaNshaiH| cUrNa guDapramRditaM trisugaMdhiyuktaM vaisvaryapInasakaphAruciSu prazastam // cavaka, Amyavetasa, suMTha, pIpara, marI, AMbalI, tAlIsapatra, jIruM, vaMzalocana, citro, e auSadho samAna bhAge laIne tenuM cUrNa karavuM tathA temAM taja, tamAlapatra ane elacInuM cUrNa bheLavIne te goLamAM cALIne khAvuM. e cUrNa svarabhaMga, pInasa, kapha ane arUci e regamAM phAyadAkAraka che. badarIpatra leha, badarIpatrakalkaM vA ghRtabhraSTaM sasaiMdhavam / svarabhinne tu manuje leha eSaH prazasyate // svaropaghAte kSataje kSayaje ca bhiSagvara / pratyAkhyeyAH kriyAH kAryA nRNAM kaSTanivRttaye // beraDInAM pAMdaDAMnuM kalka karIne tene ghImAM zekavuM. pachI temAM siMdhava nAkhIne tene ghI sAthe cATavuM. svarabheda vyAdhimAM e cATaNa ghaNuM sAruM gaNAya che. For Private and Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sALamA. huM vaidhottama ! kSatathI ane kSayathI thayelA svarabhaMga rAgamAM rAgInI auSadha upacAra vagere kriyA karavAthI kAMI kAyo thatA nathI; ema chatAM paNa rAgInI vedanA dUra karavAne kAMI kriyA pharavI cAgya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne svaropaghAta cikitsA nAma paMcadazo'dhyAyaH / SoDazo'dhyAyaH / ulaTInA roganI cikitsA ulaTInA hetu. Atreya uvAca / bhojanAdau payaHpAnAdajIrNAtkRmidoSataH / atidravairatisnigdhairatyaMbulavaNAdapi // tathA garbhavatInAM ca drutabhojanakena ca / bhayazramAbhyAM gulmena kSaye vyAyAmasevite // jAyante balino doSA Asye dhAvanti cordhvataH // Atreya kaheche.--jamatAM pehelAM atizaya pANI pIvAthI, ajI graMthI, peTamAM kRmi utpanna thavAthI, atizaya pAtaLA padArtho khAvAthI, atizaya cIkaNA padArtha khAvAthI, atizaya pANI pIvAthI, atikhATA padArtha khAvAthI, garbhavatI strIone garbhanA kAraNuthI, ghaNuM utAvaLe bhojana karavAthI, bhayathI, mehenatathI, gulmarogathI, kSayathI ane atizaya kasarata karavAthI, khaLavAna evA vAtAdi doSa potAnA sthAnathI calAyamAna thAyache ane uparanI tarapha mukhavAre dhasIne bAhAra nIkaLe che ( tene ulaTI kaheche. ) ulaTInA prakAra. vamayo vividhAH proktAH paMcadhA bhedalakSaNaiH / trayaH pRthagvidhairdoSairdvadvajAH sannipAtajAH // 44 For Private and Personal Use Only 517
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 518 hArItasaMhitA. atyaMbupAnAdbhavati paMcamI ca vamistathA / kadazanAdbhavate cAnyA zRNu tAsAM hi lakSaNam // ulaTIonA prakAra aneka che tathApi tenA bhedanAM lakSaNo uparathI tenA pAMca prakAra karelA che. vAyu, pitta ane kaph e traNa doSa jAdA jUdA kApavAthI thayelI ulaTInA traNa prakAra che. e doSomAMnA e e doSa maLavAthI thayelI ulaTI beMjA kahevAya che, ane traNa doSa ekaThA maLavAthI thayelI ulaTI sannipAta ulaTI kahevAya che. ghaNuM pANI pIvAthI je ulaTI thAyache te pAMcamA prakAranI che. vaLI eka jAtanI ulaTI nArUM anna khAvAthI thAyache. have e ulaTInAM lakSaNo sAMbhaLe. vAtA~danuM lakSaNa, itpArzvazUlaM sodgAraM tathA ca bahuphenilam / kRcchreNa vamyaM vamate bhukhe 'vairasyamAvahan // zyAvAsyanakhamutkledaM romaharSa ca vepate / etairliMgaistu vijJeyA vAtachardirbhiSagvara // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyunA kopathI thayelI ulaTIvALAne chAtImAM ane pAsAMmAM zULa thAyache; oDakAra Aveche; je padArthanI ulaTI thAyache te ghaNA rINavALA hoyache ane tenI ulaTI mahAkare karIne thAyache; tenuM sukha virasa athavA prI thai jAyache; tenA nakha ane meADhAnI kAMti kALI paDI jAyache; tene ulaTInA uchALA vAraMvAra Ave che; tenAM rUvAM ubhAM thAyache tathA tenuM zarIra kaMpe che. huM vaidha zreSTha! evAM cinha uparathI vAyunI ulaTI oLakhavI. pittAMdenuM lakSaNa, sapittaM haritaM cAmlaM pipAsAbhramazoSayuk / saMtApadAhahRdrogAcchardi vai paittikIM viduH // pittanI ulaTIvALAne pittasahita lIluM tathA khATuM vamana thAyache. tene tarasa lAge che; phera Ave che; tathA meDhAmAM zeSa paDe che. vaLI tenuM zarIra tapI uThe che; dAha thAyache; ane chAtImAM darada thAyache. evAM lakSaNo uparathI pittanI ulaTI jANavI. 1 vaizyatAsana, pra0 rU nI. 2 nmAta, pra0 rU nI For Private and Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sALamA kadinuM lakSaNa, taMdrAlasyaM samadhuraM ghanaM ca sakaphaM vamet / sazvetaM picchilaM vApi sA vAMtiH kaphasaMbhavA // je manuSyane dhena ane ALasa thatuM hoya; tathA jene madhura, jADuM, kayukta, dhoLuM ane cIkaNuM, vamana thatuM hoya, tene kathI thayelI ulaTI thA che ema jANavuM. 519 vidyASa chAMdenuM lakSaNa, zUladAhArucisvedaM vairasyaM dhUmagaMdhatA / todamUrchA ca prasvedo jAyate sA tridoSajA // je ulaTImAM rogIne zULa, dAha, arUci, parasevA, virasatA, dhumADA jevA vAsa, tAda ( sAyA yAtI hAya evI vedanA, mUrchA, ane mukhamAMthI pANI chUTavuM, evAM cinha thatAM hoya tene tridoSathI thayelI ulaTI jANavI. AmathI thayelI chAMdanuM lakSaNa, Amaje zUlarogAtiH parvabhedo bhramaH klamaH / zoSaH zirovyathA kledo neve gambhIramRcchati // AmathI ulaTI thai hAya teA ulaTIvALAne zULaroganI pIDA thAyache, sAMdhAmAM kADha thAyache, phera Ave che, thAka lAge che, zeSa paDe che, mAthAmAM vedanA thAyache, mukhamAM pANI chUTe che ane AMkhA UMDI pezI jAyache. ajIrNathI thayelI chAMdenuM lakSaNa khallI vA veSTanaM vApi ajIrNAjjAyate vamiH / sApi snigdhA va rUkSA ca dvividhA jAyate vamiH // gambhIranetro vamate viDbandho vAtisAryate / gAtre khalaghudare zUlaM tathA zoSAtimUrcchanA || vikalAGgo bhramArtazca bhramantaM pazyate jagat / ziro'tipate 'tyarthe karapAdau himopamau // For Private and Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa20 hArItasaMhitA. ********* etailiGgaistu saMyuktAM chardi dUre parityajet / asAdhyA sarvayogaistu sApyajIrNAtsudhImatA // iti chadilakSaNam / jene ajIrNathI ulaTI thaI hoya tene hAthe page khAlI caDhe che tathA geTalA cahe che. ajIrNanI ulaTI snigdha ane rUkSa evA be prakAranI che. e ulaTImAM regInI AMkhe UDI utarI jAya che ane te eke che. tene jhADe baMdha rahe che ke kAMti atisAra thAya che. zarIre khAlIo caDhI jAya che ane peTamAM cUMka Ave che. meDhe zoSa paDe che, rogI bebhAna thaI jAya che. tenAM aMga vikaLa thaI jAya che tene phera Ave che tathA te potAnI AsapAsanA AkhA jagatane pharatuM dekhe che. tenA mAthAmAM pIDA thAya che. te atyaMta dhruje che tenA hAtha tathA paga TADhA hIma jevA thaI jAya che. evAM cinhathI yukta ulaTIvALA rogIne Aghe. thIja paDatuM mUke, arthAta tenI cikitsA karavI nahi. e ulaTI game tevA upAyathI paNa maTatI nathI, tene buddhimAna ajIrNathI thayelI che ema jANavuM. vAyunI chardine upAya, sapaJcamUlIkathitaH kaSAyaH sasaindhavaM cAmalakaM ca klkH| kAthaM pibenmizritapippalIkaM savAtacchavinivAraNaM ca // paMcamULIne vAthe karIne temAM AmaLAM tathA siMdhavanuM kaTaka nAkhavuM. tathA pIparanuM cUrNa nAkhavuM. e vAthe pIvAthI vAyunI ulaTI maTI jAya che. pittanI chadine upAya. dadyAt kSIraM zarkarayA narasya pittodbhutAM vAMti zIghraM nihanti / drAkSA vApi kSIravidAryA vicUrNa leho hanti sAragheNApi vAMtim // pittathI ulaTI thaI hoya tene sAkara sAthe dUdha pAvuM; tethI tenI pittathI thayelI ulaTI tarata bezI jAya che, athavA drAkSa ane sapheda bhoMya koLAnuM cUrNa karIne tene madha sAthe cATavAthI pittanI ulaTI zame che. 1 hanyAt. pra0 2-3 jI. 2 kSIradAryA. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya soLama para kachIdane upAya, phalatrikaM puSkarakaM vacAM ca tathAbhayAsaindhavakaM guDena / cUrNa vilihyAt kaphavAntihaMta narasya mUtreNa yutaM ca pAnam // haraDe, baheDAM, AmaLAM, puSkaramULa ane vaja, e auSadhonuM cUrNa gAyanA mUtra sAthe pAvuM athavA haraDe, siMdhava ane goLa, e auSadhenuM cUrNa gAyanA mUtra sAthe pAvuM; tethI kaphathI thayelI ulaTI nAza pAme che. videSa chardine upAya saThI dALabhayA zuNThI mAgadhI ghRtsNyutaa| cUrNa takreNa saMyuktaM hanti chadi tridoSajAm // paDaka, dArUhaLadara, haraDe, suMTha, pIpara,e auSadhanuM cUrNa karIne temAM ghI nAkhavuM, ane pachI tene khAIne upara chAza pIvI, evI rIte chAza tathA ghI sAthe e carNa pIvAthI tridoSanI ulaTI dUra thAya che. tAvavALAnI ulaTIne upAya. raktazAlyodbhavA lAjA mdhushrkryaanvitaa| jvarArtasya varmi zIghraM nAzayatyeva me matam // rAtI DAMgaranI dhANI madha tathA sAkara sAthe khAvAthI tAvavALAnI ulaTI tatkALa maTI jAya che ema amAruM mAnavuM che. AmalakI leha, AmalakyA rasenAtha ghRSTaM candanakaM madhu / guTikAmalamAnena leho hanti vAma dhruvam // AmaLInA rasamAM sapheda caMdana ghasavuM tathA temAM madha ane AmaLAnAM pramANamAM sAkara nAkhIne cATaNa karavuM. e cATaNa ulaTIne nizcaya maTADe che. Ardra dADimaniryAsazcAjAjI shrkraanvitaa| satailamAkSikaM vApi catvAraH kavalagrahAH // catvAro rocakAn hanti vAtAdyAn dvndvjaaNstryH| sAkara sAthe AdAne rasa, athavA dADImane rasa ane sAkara, athavA jIruM ane sAkara, athavA tela ane madha, e cAranA kavala For Private and Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra para www.kobatirth.org hArItasaMhitA. levAthI cAra prakAranA arocaka maTe che; ane vAyu Adi traNa doSa tathA e e doSa maLavAthI thayelA rUpa traNa doSanA vikAra paNu nAza thAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAyunI ulaTInA upAya. rajanIdvayaM ca trikaTu triphalA madhukaM ca yAvazUkaM ca / samakRtamiti cUrNamidaM madhunA yuktaM vamiM nivArayati // Tajahara, hAiTaNahara, suMha, pIyara, bharI, baraDe, maheAM yAmaNAM jeThImadha, javakhAra, e sarve samAna bhAge lekhane tenuM cUrNa madha sAthe cATavAthI ulaTI maTe che. bIjo upAya. saguDaM dADimaM drAkSA pathyA vA nAgaraM ca guDayuktam / trivRtA nAgaramathavA guDena yuktaM vamiM harati // iti vAtacchardicikitsA / 1 goLa sAthe dAbhi ane drAkSanuM kalka khAvAthI; athavA haraDe ane suMThanuM cUrNa geALa sAthe khAvAthI, athavA nasettara tathA suMThanuM curNa geALa sAthe khAvAthI ulaTI maTe che. pittanI ulaTInI cikitsA, parpaTa saguDaM kAthaM zItalaM pAyayenRNAm / hanti vamiM mahAghorAM sapittAM bhramasaMyutAm // kAkolI kAkamAcI cakkAthaM zarkarayA yutam / lAjA zarkarasaMyuktA hanti pittavamiM nRNAm // mAtuluGgarasacaiva pathyA zarkarayA yutaH / hanti kAsaM pittabhavaM vamiM zIghraM niyacchati // dRSTrA pittavamiM ghorAM sadAhabhramadAyinIm / tasyAragvadhapatrANi madhuzarkarayAnvitam / kSIrapAnaM prazastaM vA mustAzarkarayAnvitam // iti pittacchadicikitsA / trikaTukarajanIdvayaM ca phalAtrikamadhvA ca yAvazUkaM ca pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya soLame. para3 ~~~~~~~ ~~ pittapApaDAnA kavAthamAM goLa nAkhIne tene ThaMDe paDavA daIne pAvAthI pitta yukta ane bhramavALI mahAbhayAnaka ulaTI nAza pAme che. kAlI ane kAkamAcI ne kvAtha karIne temAM sAkara nAkhIne pAvAthI pittanI ulaTI maTe che. DAMgaranI dhANImAM sAkara nAkhIne te pAvAthI pittanI ulaTI maTe che. bIjerAnA rasamAM haraDenuM cUrNa tathA sAkara nAkhIne pIvAthI pittathI thayelI udharasa tathA ulaTI e banne jaladIthI maTI jAya che. je kaI manuSyane dAha ane phera sahita bhayAnaka pittanI ulaTI thayelI jovAmAM Ave te tene garamALAnAM pAMdaDAMne vAthe pA; athavA te kavAthamAM madha sAkara nAkhIne te pAve; athavA madha sAkara sAthe dUdha pIvuM athavA methI ane sAkaranI sAthe dUdha pAvuM. kaphanI ulaTInI cikitsA jambvAmrakapravAlAni dADimAmalakaM tathA / / mastunApeSitaM pAnaM hanyAccheSmami nRNAm // sarjArjunadhavakadambakakolacUrNa dhanyAkazuMThisahitaM saguDaM pradadyAt / zleSmodbhavaM vamanamAzu nihanti puMsAM zuMThIkaNAmadhuviDaGgayuto'pi lehH|| iti zleSmacchardicikitsA / jAbUDe ane AMbe, e benAM kumaLAM kumaLAM pAMdaDAM, dADama, ane AmaLAM, e auSadho lAvIne tene dahIMnA pANI sAthe vATIne pAvAthI manuSyanI kaphanI thayelI ulaTI nAza pAme che. sarja athavA rALanA jhADanI chAla, sAdaDanI chAla, dhAvaDAnI chAla, kadaMbanI chAla, boraDInI chAla, dhANA, suMTha, e auSadhenuM cUrNa karIne te goLa sAthe ApavuM tethI kaphathI thayelI ulaTI jaladI maTe che. suMTha, pIpara ane vAyaviDaMga, e auSadhenuM cUrNa karIne tene madhamAM cATavAthI kaphanI ulaTI maTe che. 1 madhunA. pra0 3 jI. 2 zRMgIdhanA ca sahitaM pra0 2-3 jI. ' 16 For Private and Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 524 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. vidyASa rdunI cikitsA, elAlavaGgagajakesarakolasarjalAjApriyaGgughanacandanapippalInAm / cUrNAni mArkavasitAsahitAni liDhA chardi nihanti kaphamArutapittajAM ca // elAdalAni gajakesarakatvacaM vA lAmajjakaM badaramaja ghanaM priyaGgum / syAt candanaM magadhajAsamancUrNitaM ca liDhA sitAsamaM tridoSavamiM jaghAna // ityelAdyaM bheSajam / elacI, lavaMga, nAgakesara, khAra, sarja ( rALanuM jhADa ), DAMgaranI dhANI, nakhalA, mAtha, caMdana, pIpara, e auSadhonuM cUrNa karIne bhAMgarAne rasa tathA sAkara e enI sAthe cATavAthI tridoSathI thayelI ulaTI nAza pAme che. elacI, tamAlapatra, nAgakesara, taja, pILA vALa, kheranI mIja, meAtha, nakhalA, caMdana, pIpara, e sarvene samAna bhAge leIne tenuM cUrNa karIne tene sAkara sAthe cATavAthI tridoSanI ulaTI nAza pAme che. ulaTInI zamanAdi kriyA. UrdhvabhAgagate doSe virekazca prazasyate / tasmin yAte'pyadhobhAge vamanaM zAmyati dhruvam // athavA dvibhAgagate tadA deyAbhayA madhu / krimijaM vamanaM jJAtvA krimINAM zamanakriyA // jo vAtAdi doSa uparanA bhAgamAM gayA hoya eTale mukhAdidArA ulaTI karatA hoya te! te rogIne virecana ApavuM e hitakAraka che; kemake vAtAdi doSa tethI karIne nIcenI tarapha jAya che ane tethI ulaTI zame che. paNa jo vAtAdi doSa upara ane nIce anne bhAgamAM gayA hAya, eTale ulaTI ane jhADA banne thayAM hoya, teA haraDe tathA madha caTADavAM. jo kRminA upadravathI ulaTI thaI hoya te| jethI kRmi zame evuM auSadha ApavuM. For Private and Personal Use Only
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya soLamo. 525 ulaTIvALAnuM pathyApathya, na coSNaM nAticAmlaM ca na tIkSNaM na tathA laghu / tandulIyakazAkaM vA na madyaM kAJjikaM na tu // vamidoSe ca kathitaM pathyaM cAtra zRNuSva me / AnUpaM zAlibhaktaM ca zatapuSpA ca vAstukam // ADhakI mudgayUSaM ca dadhi guDaghRtAnvitam / aGgAramaNDakA cAtha vamau pathyaM prazasyate // yathAvalaM yathAkAlaM yathArogaM yathAnalam / tathA dRSTvA prakurvIta pathyAnAM samupakramam // divA nidrAM prayuJjIyAt vamau shvaase'tisaarke| hikAzoSe tathAjINe vamiklede'thavA punaH // na coSNatoyapAnaM ca nAtibhojanameva ca / na dhAvanaM na vaktavyaM varjayedvamanArdite // ulaTInA regIne garama, atizaya khATuM, tINa, halakuM, tAMdaLajAnuM zAka, madha, kAMjI, emAMnuM kAMI ApavuM nahi. have e regavALAne zuM pathya ApavuM te huM kahuM chuM; tuM sAMbhaLa. pANathaLa pradezanAM jAnavaronAM mAMsa, zAlijAtanI DAMgaranA cokhAne bhAta, suvAnI bhAjI, vathuAnuM zAka tuvaranI ane maganI dALanuM pANI, dahIM, goLa ane ghI sAthe aMgArApara zekelA mAMDA, evA padArtho ulaTInA rogavALAne pathya che. e pathya kahyAM che temAM paNa regInuM baLa joIne tene pAcana thaI zake teTalA vajanamAM e padArtho ApavA, vasaMtAdi samaya joIne te RtumAM deSa kopa na kare evA padArtho ApavA; ane eja pramANe rega ane jaharAgni upara vicAra karIne pathya ApavuM. ulaTInA raMgamAM, zvAsarogamAM, atisAranA rogamAM, heDakInA regamAM, zeSa rogamAM, ajI mAM ane ulaTInI moLa AvatI hoya tyAre rogIne uMgha phAyadAkAraka che mATe tene divase uMghavAnI AjJA ApavI. ulaTIvALAe garama pANI pIvuM nahi; atizaya khAvuM nahi; doDavuM nahi; athavA atizaya bolavuM nahi. eTalAM vAnAM ulaTIthI pIDAyelA mANase tajavAM jevAM che. ityAtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne chardi cikitsA nAma ssoddsho'dhyaayH| For Private and Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para6 hArItasaMhitA. sptdsho'dhyaayH| tarasa ane tAluzeSanI cikitsA tRSAnA hetu ane prakAra, Atreya uvaac| bhayazramAdalahInAdvidalAtkSasevanAt / Atape vA jvare jIrNa kSayAccaiva kSatAt tathA // tataH saMkupitA doSA vaatpittkphaastryH| caturthI kSatajA proktA pazcamI kSayajA smRtA // SaSThayajIrNA tathA proktA saptamI rUkSasevanAt / aSTamI syAjvarotpannA lakSaNAni zRNuSva me // Atreya kahe che:-bhayathI, zramathI, balahIna thavAthI, kaThoLa khAvAthI, lUkhA padArtha khAvAthI, taDakAmAM pharavAthI, tAvathI, ajIrNathI, yethI, kSatathI, e kAraNethI vAyu, pitta, ane kapha, e traNa deva kopa pAme che, ane te traNa prakAranI tarasane utpanna kare che. hathiyAra vagere kAMI vAgavAthI lehI vahI jAya che tethI je tarasa utpanna thAya che te kSatajA nAme cothA prakAranI kahevAya che. kSayathI utpanna thayelI tarasa pAMcamA prakAranI che. ajIrNathI utpanna thayelI tarasa chaThThI prakAranI che. rUkSa padArthonA sevanathI thayelI tarasa sAtamA prakAranI che. tAvathI utpanna thayelI tarasa AThamA prakAranI che. have te tarasanAM lakSaNe sAMbhaLo. vAyunI tRSAnAM lakSaNa kSAmaH zyAvAsyatA cAtha vairasyaM vepthustthaa| vAtena sA bhavet tRSNA vijJeyA bhiSajAM vraiH|| vAyuthI thayelI tarasavALAnuM meTuM sukAI jAya che--levAI jAya che, tathA tene varNa zyAma thaI jAya che moDhAne svAda phIka thaI jAya che, zarIra kaMpe che; evAM evAM (vAyunAM) lakSaNathI uttama vaidyoe vAyunI tarasa oLakhavI. For Private and Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sattaramA pittanI tarasanAM lakSaNa, zItatoyAbhilASaM ca bhramo dAho pralApatA / mUrchA ca lohite netre tRSNA pittodbhavA matA // 527 je tarasavALA rogIne ThaMDuM pANI pIvAnI icchA thatI hAya, phera AvatI hoya, tImAM dAha thatA hoya, moDhe lavArI thatI hAya ebhAnapaNuM thaI jatuM hoya, ane AMkheA lAlacoLa thaI jatI hAya, tyAre tene pittathI thayelI tarasavALe jANavA. kaphanI tarasanAM lakSaNa, nidrA zyAvAsyatAlasyaM balAsoSNAbhilASatA / pratizyAyAGgazaityaM ca zleSmaNo jAyate tRSA // phathI utpanna thayelI tarasavALAne UMdha Ave che, mukhanI krAMti kALI thaI jAya che, zarIramAM ALasa Ave che, kuno vadhAro mAlama paDe che, garama vastuonI icchA thAya che, saLekhama thAya che ane zarIra ThaMDuM paDI jAya che. vizvASanI tarasanAM lakSaNa, hRcchUlaM vamanaM dAho bhramo vA ziraso vyathA / vepathuzcAGgazaityaM ca tridoSa prabhavA tRSA // iti tridoSatRSNalakSaNam / chAtImAM zULa, ulaTI, dAha, phera AvavA, mAthuM duHkhavuM, zarIra kaMpavuM ane zarIra ThaMDuM thavuM, evAM cinhoparathI tridoSathI utpanna thayelI tarasa jANavI. For Private and Personal Use Only ajIrNa tRSAnAM lakSaNa. vakre zoSo bhavejRmbhA ziro'tirgurutodare / ajIrNenAtha manuje tRSNA saMlakSyate gadaH // je puruSane ajIrNathI tarasa utpanna thaI hoya tenA meDhAnAM pANInA zeSa paDe che, agAsAM Ave che, mAthuM dukhe che ane peTamAM bhAra lAge che. evAM lakSaNoparathI rAgIe jANyuM ke ajIrNathI tarasano roga thayo che.
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa28 hArItasaMhitA. rasakSaya tRSAnAM lakSaNa, rasakSaye yadA tRSNA tathA kSAmaH kSudhAturaH / glAniH zoSo bhramaH zvAso dainyamAzu pravartate // rasa nAmanA dhAtuno kSaya thavAthI jyAre tarasa utpanna thAya che tyAre rogInuM zarIra sukAI jAya che ane bhUkhathI pIDAya che. vaLI tene glAni, zoSa, bhrama, zvAsa, ane dInatA, evAM cihe jaladI prakaTa thAya che. kSatakSaya vagere tRSAnAM lakSaNa kSatakSayeSu yA tRSNA tasyAM nAnnAbhinandanam / anyA jvarAture proktA tRSNA sA jvrvegjaa| anyAtisAre zUle vA tRSNA zeyA bhiSagvaraiH // kAMI hathiyAra vagere vAgavAthI tathA kSayathI je tRSA utpanna thAya che temAM rogIne khorAka khAvAnI prIti thatI nathI. tAvavALAne je tarasa lAge che te bIjI jAtanI tRSA che, tene vara vegathI athavA tAvanA vegathI utpanna thayelI kahe che. vaLI vaidyoe jANavuM ke atisAramAM tathA zaLa rogamAM je tarasa lAge che te paNa eka tapArogane prakAra che. asAdhya tRSNAnAM lakSaNa tRSNAtisAravamanaM dAho mUrchA bhramazca zoSazca / toyena yAti tRpti tAM cAsAdhyAM vijAnIhi // rUti tRNAstrakSA je vaSAnA regIne pANInI tarasa ghaNI lAgatI haiya, atisAra thaye haiya, ulaTI thaI hoya, dAha thayo hoya, mUcha thatI hoya, phera AvatA hoya, moTuM sukAI jatuM hoya ane pANI pIvAthI pti na thatI hoya, te tarasane asAdhya tarasa jANavI. arthAta auSadhopacAra karavAthI paNa te tarasa maTatI nathI. vAyunI tarasane upAya, tRSNAM vAtodbhavAM dRSTvA zasyate saguDaM dadhi / saguDaM vAmRtAkAthaM pItaM vAtatRSApaham // 1 nAnAbhinandadaH. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sattara pa29 vAyuthI utpanna thayelI tarasavALAne goLa sAthe dahIM khavarAvavuM e hitakAraka che. athavA gaLAne kvAtha karIne temAM goLa nAkhIne pIvAthI paNa vAyunI tarasa dUra thAya che. bIjo upAya, zuNThI ca jAjyA saha zRGgaveraM jalena sauvrclyuktklkH| pibet kaSAyaM ca suzItalaM vA vAtodbhavAM cAzu nihanti tRSNAm // ta vAtaUT | suMTha, jIruM, AduM, ane saMcaLa, e auSadhonuM pANImAM kaccha karIne te pIvuM. athavA e auSadhe kavAtha karIne sArI rIte kaMDe paDavA daIne pachI te pIve tethI vAyunI tarasa maTI jAya che. pittanI tarasane upAya. kAzmayai padmakozIraM drAkSA madhukacandanam / bAlakaM zarkarAyuktaM kvAthaM pittatRSApaham // laghuzIvaNa, padmANa, kALo vALo, drAkSa, jeThImadha, caMdana, vIraNavALo, e auSadhane kavAtha karIne temAM sAkara nAkhIne pAvAthI pittanI tarasa maTe che. bIjo upAya, ravadramo rodhrasitA ca candanaM sadADimaM taNDuladhAvanena / piSTaM ca zItena jalena vApi pItaM ca pittotthatRSApahaM ca // vaDanI vaDavAInA aMkura, athavA vaDanA jhADanI chAla, ledhara, sAkara, caMdana, dADima, e sarvane cekhAnA dhovarAmaNamAM vATIne ThaMDA pANI sAthe pIvAthI pittanI tarasa maTe che. trIjo upAya, kuSTamutpalalAjAM ca nyagrodhasya prarohakAn / sacUNA zarkarAyuktA guTI tRSNAnivAraNI // upaleTa, kamaLa, DAMgaranI dhANa, vaDanI vaDavAInA aMkura, e 45 For Private and Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ~~~~ ~~~~~~~~~ 500 hArItasaMhitA. --- sarvane bArIka vATIne tenI gALI sAkara sAthe karavI. e goLI khAvAthI pittanI tarasa maTe che. cothe upAya, drAkSotpalaM sayaSTIkaM zastaM cekSurasena hi / pItaM pittodbhavAM tRSNAM hanti dAhaM ca pittajam // drAkSa, kamaLa, jeThImadha, e sarvanuM cUrNa karIne zeraDInA rasa sAthe pIvAthI pittanI tarasa maTe che tathA pittathI thayele dAha paNa maTe che. pAMcamo upAya, AkaNThaM zarkarAyuktaM kSIraM yuktyA pibennrH| vamanaM ca tadA kuryAddhanti tRSNAM ca paittikIm // sAkara ane dUdha ekaThuM karIne tene tarasavALA manuSya vidhi pramANe gaLA sudhI khUba pIvuM ane pachI ulaTI karavI. evI rIte ulaTI thayAthI pittanI tarasa maTI jaze. cho upAya, loSTaprataptatoyaM ca nirvApya zItalaM kRtam / pibet tRSNAvinAzAya jalaM vA candanAnvitat // iti pitttRssnnaa| mATIne goLo garama lAlacoLa tapAvIne tene pANImAM nAkhave. pachI te pANI ThaMDuM thayA pachI pIvuM athavA te pANImAM caMdana nAkhIne pIvuM tethI pittanI tarasa maTe che. kaphanI tarasanA upAya, jambvAmrakapravAlAni tathA lAjA sacandanam / dhAtakIkusumAni syuH piSTrA saarghsNyutH|| zleSmatRSNApaho leho dAhamUrchAbhramApahaH / pibezcADhakiyUSaM ca lAjAzarkarayAnvitam // For Private and Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya sattarama. pa31 AM kSIrapAnaM samaricaM jalaM vA maricAnvim / zleSmatRSNAvinAzAya pibedvA kolakaM pyH|| pati eHari jAbU tathA AMbe, e be jhADanAM kumaLAM kUmaLAM pAMdaDAM, DAMgaranI dhANI, caMdana, dhAvaDInAM phUla, e sarvane bArIka vATIne tene madha sAthe meLavIne cATavuM. e avaleha kaphanI tarasane maTADanAra che tathA dAha, mUcha ane brama, e upadravane dUra karanAra che. tuveranI dALanuM osAmaNa DAMgaranI dhANI ane sAkara sAthe pIvuM. athavA marInuM cUrNa nAkhIne dUdha pIvuM. athavA marInuM cUrNa nAkhIne pANI pIvuM. athavA borane pANImAM ukALIne te pANI pIvuM. e saghaLA upAya kaphanI tarasane maTADanAra che. viSa taSNAnI cikitsA durAlabhA parpaTakaM priyaGgu lodhradrumaMtryUSaNakaM sakuSTham / kAthaH suzIto madhuzarkarAyAstRSNAM tridoSaprabhavAM nihanti // koladADimavRkSAmlAH sArivA smshrkraa| pathyA dADimacUrNa vA mAtuluGgarasAnvitam // ta triozMr. dhamAse, pittapApaDe, nakhalA, ledhara, suMTha, pIpara, marI, upaleTa, e auSadhene kavAtha karI tene sArI peThe haM thavA daIne madha tathA sAkara sAthe pIvo. e kavAtha tridoSathI utpanna thayelI tarasane maTADe che. bera, dADima, AmacUra, sArivA, sAkara, e sarve samAna bhAge laIne tenuM cUrNa khAvuM. athavA haraDe ane dADima, e be auSadhanuM cUrNa bIjerAnA rasamAM pIvuM. e be upAyathI trideSasaMbaMdhI tarasa maTe che. tALuSa tathA kSatakSaya tRSNAnA upAya, kASThapAtre ghRtaM samyaka zItalaM salilaM tathA / marditaM bahuvelAM tu tat pAnIyaM ca pAyayet // For Private and Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 532 hArItasaMhitA.. tAluzoSe ghRtaM tacca dApayecca bhiSagvaraH / tRSNAdAhabhramacchardizoSamUrchA vyapohati / kSatajAM kSayajAM tRSNAM vArayatyAzu nizcitam // dADimaM kolacukrIkA vRkSAmlaM cAmlavetasam / rasaM caiva tathA pathyAyuktaM tAlupralepanam // ___ iti dADimakolam / lAkaDAnA vAsaNamAM atizaya ThaMDuM pANI tathA ghI nAkhIne ghaNavAra hAthavaDe te dhIne coLavuM. pachI vaidhe tALuzoSavALA rogIne te pANI pAvuM ane te dI tALave copaDavuM. e upAyathI tarasa, dAha, bhrama, ulaTI, zeSa ane mUcha nAza pAme che. tema vAgavAthI thayelI tathA kSayathI thayelI tarasa paNa nizcaya maTe che. dADima, bera, khATI kAMjI, Amacara, Azlevelasa, e auSadhonA rasamAM haraDe vATIne tene tALave lepa karavAthI tALuzeSa maTe che. tarasa vagerenA sAmAnya upacAra, vArayatyAzu zoSaM ca tRSNAM hanti ca sajvarAm / kesaraM mAtuluGgasya piSTaM taNDulavAriNA // pralipto madhunA tAlulepa eSa sukhAvahaH / madhuzarkarayA tAlulepo shossnivaarnnH|| padmakandamRNAlau ca zItau zItalavAriNA // tAluzoSaM nihantyAzu jambvAmrapallavAni ca // nimbAn vA mAtuluGgAn vA sauvIraM nAgarANi ca / zoSAta purato bhakSet na deyaM tasya dhImatA // darzanAt tasya cAsye ca lAlA prasravate bhRzam / tenAsyazoSaM harati tRSNAmapi niyacchati // padmakaMdazRtAlepaH zItaH zItalavAriNA. pra. 1 lI. padmakaMda mRdAlepya zItaM zItalavAriNA. pra0 2 jI. For Private and Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sattarame. 533 raktazAlyodanaM zastaM dadhizarkarayAnvitam / bhojanaM ca prazastaM ca na kSAraM kaTukaM punaH // zoSe ca charditRSNAyAM zrame pAnAtyaye'pi ca / atIsAre ca zoSe ca divAnidrA sukhAvahA // bIrAnA garbhane cekhAnA dhovarAmaNamAM vATIne pAvAthI zeSa zamI jAya che ane tAva sahita tarasa nAza pAme che. eja auSadhano tALave lepa karavAthI tALuzoSa maTe che ane sukha upaje che. madha ane sAkara ekaThI meLavIne tene tALave lepa karavAthI zeSa maTe che. kamaLane kaMda tathA kamaLane mRNAla (da), e bene ThaMDA pANIthI zItaLa karIne arthata vATIne tene tALave lepa karavAthI athavA jAMbuDAnAM ane AMbAnAM kumaLAM pAMdaDAM vATIne tene lepa karavAthI tALuzaSa jaladIthI maTe che. zeSaregavALA regInA meDhA AgaLa bIjA keIe khATAM lIMbu athavA bIjero, athavA sauvIra (khATI kAMjI, athavA suMTha, emAMthI koIpaNa eka ke ghaNA padArtha khAvA, paNa buddhimAna purUSe rogIne khAvA ApavA nahi; kemake evI rIte khATA tIkhA padArtho bIjAne khAte joIne tenA mukhamAM puSkaLa pANI chUTe che ane tethI karIne tenI tarasa maTI jAya che tathA zeSa paNa maTe che. rAtI DAMgaranA cokhAno bhAta, dahIM ane sAkara sAthe khavarAvavo e paNa ghaNe sAre che. paNa khAruM tathA tIkhuM bhojana ApavuM hitakAraka nathI. zeSagamAM, ulaTInA vyAdhimAM, tarasanA rogamAM, thAka lAgyo hoya tyAre, madhapAna atizaya thavAthI vyAdhi thayo hoya tyAre, atisAramAM ane zeSagamAM divase uMghavuM e hitakAraka che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne tRSNA tAluzoSacikitsA nAma saptadazo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa34 hArItasaMhitA. assttaadsho'dhyaayH| mUcha raMganI cikitsA mUchanA hetu, Atreya uvAca / vegAbhighAtena nirodhakena kSINakSatAdvA tRSitena vApi / viruddhabhaktAnavibhakSaNena doSaH praduSTaH prakaroti mUrchAm // Atreya kahe che. -vegavaDe vAgavAthI, zvAsAdikanA vega rokavAthI, dhAtuo vagereno kSaya thaI javAthI, zastradine ghA vAgavAthI, tarasathI tathA virUddha bhajana ke anna vagere khAvAthI vAtAdi doSa bigADa pAmIne mUcha utpanna kare che. mUchanI saMprApti, paJcendriyANAM saMlagnAH pratyekaM dvAdazAdayaH / paJcendriyANAM sahitA nADikA SaSTisaMkhyayA // rundhanti nADikAdvAraM tena ceto vimUrcchati / saMjJAnAzo bhavecchIghraM nizcetI bhavate nrH|| patate kASThavat tUrNa moho mUrchA nigadyate // pAMca iMdriyamAMthI pratyeka IdriyanI sAthe bAra bAra mukhya nADIo saMbaMdha rAkhIne rahelI che. ane tethI pAMca iMdinI sAmaTI maLIne sATha nADIo thAya che. vAtAdika deva e nADIonAM kArane roke che, tethI mana mUchita thaI jAya che. mana mUchita thAya che eTale tarataja manuSyanI jJAna grahaNa karavAnI zaktine nAza thAya che ane manuSya cetanA rahita thaIne tatkAla lAkaDAnI peThe pRthvI upara paDe che. evI rIte je saMjJA nAza the tene meha ke mUcha kahe che. mUchanA prakAra sA SavidhA samuddiSTA vAtapittakaphAt tathA / zoNitAdabhighAtena madyanAtha viSeNa vA // For Private and Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya aDhAramo. eteSAM kopayet pittaM marudraktasamIritam / saMjJAdaurbalyakaM tena mUrcchAmohaH prakathyate // kathayAmi samAsena lakSaNAni pRthak pRthak // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e mUrkha vAta, pitta, kaph e traNa doSathI traNa prakAranI thAya che; tathA lohI vahI javAthI ke vAgavAthI, madhathI ane jherathI, evA bIjA traNa prakAranI thAya che. ema badhI maLAne mUrchA cha prakAranI che. e sarvemAMthI vAyu ane lohIe prereluM pitta kApe che tethI saMjJAzakti durbaLa thaI jAya che. ane te kAraNathI tene mUrchA ke meha kahe che. have e jUdAM jAdAM mUrchAnAM lakSaNo huM kahuM chuM. vAtamUrchAnuM lakSaNa, nIlaM kRSNAruNaM pazyet tamaH pravizati kSaNAt / kampo mArdavamucchrAsaM kSaNena pratibudhyati // vAtena mUrchA bhavati kRzatA kaluSAsyatA / netraplAvazca bhavati AdhmAnaM ca bhavet kSaNam // 535 mUrchA AvatI vakhate prathama manuSyate AsamAnI, kALA ke rAtA raMga dekhAya che ane pachI tarataja aMdhakAra patharAya che. tenuM zarIra kaMpe che, mUrchAnA vega kamI hAya che, ane kSaNavAramAMja zvAseAzvAsa lekhane pAcho jAge che. e mUrkha vAyuthI thayelI jANavI. emAM rAgInuM zarIra sUkAne pAtaLuM thaI jAya che, tenuM mukha malina mAlama paDe che, tenI AMkhAmAM pANI bharAI Ave che, tathA kSaNamA tenuM peTa caDhe che. aMdhArAM Ave che ane pachI aMdhakAra bahu thAya che tathA tene tarasa lAge che. pittamUrchAnuM lakSaNa, pItaM ca nIlaharitaM tamaH pravizate bhRzam / santApazca pipAsA ca rakte pIte ca locane // sasvedaM zarIraM cApi zramaH saMbhinnavarcasaH / pittAdbhavati mUrcchAtvaM jAyate ca zirovyathA / pittanI mUrchAvALAne prathama pILAM, AsamAnI ke lIlA raMganAM patharAya che. rAgIne paritApa tenAM netra rAtAM tathA pILAM For Private and Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa36 hArItasaMhitA. thaI jAya che. tene zarIre parasevo thAya che, thAka lAge che ane jhADe thAya che te narama thAya che. vaLI tenuM mAthuM dukhe che. e lakSaNe uparathI pittanI mUI oLakhavI. kaphanI mUchanuM lakSaNa, dhUmAkulAM dizaM pazyet tamaH pazyati yaH purH| kAsate zuklanetratvaM mandAgyaGgeSu zItatA // cirAt prabudhyate'tyartha kaNThaM ca ghughurAyate / hRllAso mUrchA vijJeyA kaphajA ca vicakSaNaiH // kaphanI mUchavALo rogI prathama saghaLI dizAone dhUmADAthI bharAI gayelI dekhe che tathA pachI aMdhakAramaya dekhe che, tenI AMkhe sapheda dekhAya che, tene jaTharAgni maMda hoya che, tenAM aMga ThaMDAM thaI gayAM hoya che, mUchamAMthI ghaNIvAre jAge che, kaMThamAM ghadhara avAja thAya che, chAtImAM darada thAya che. e mUcha kaphathI thayelI che ema vilakSaNa purUSoe jANavuM. sannipAta mUcha. sannipAtAdapasmAro dRzyate bhiSajAMvara! / sa prANinaM ghAtayati raktena sahito yadi // saprANighAtaM kurute naraM cAzu tmovRtH| he vaivomAM zreSTha hArI! vAta, pitta, kapha, e traNe doSa kepavAthI je apasmAra (mULa) thato jaNAya che, temAM je lehIne prakopa hoya te te prANIne nAza kare che e apasmAramAM tatkALa aMdhakAra patharAI jAya che ane prANI maraNa pAme che. - raktabaMdhanI mUcha, raktagandhena mUrcchanti tena mUrchA shirovythaa| kampate naSTaceSTazca jalpate vamate punaH // lehI vAsa AvavAthI manuSyane mUcha thAya che, temAM manuSya bebhAna thaI jAya che, tenuM mAthuM dukhe che, tenuM aMga kare che, tenI ceSTAo nAza pAmI jAya che te lavAra kare che ane ulaTI kare che. For Private and Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aDhAramo, madya vagerenI sUchIe. vibhrAntacetA raktAkSaH svamazIlaH surAvazaH / kSatakSayAdbhaveccAnyA kodravAnnavisevanAt / jAyate mohamUrcchA ca tena nidrAtidurmanAH // bagha pIvAthI thayelI mUrchAmAM rAgInuM citta bhramita thaI jAya che, tenI AMkho lALacALa thaI jAya che, ane tene uMdha Ave che. evinA bIjI dhA vAgavAthI ke dhAtukSaya thavAthI mUchA thAya che tathA jhINA kAdarA khAvAthI mUrchA thAya che tethI rAgInuM mana udAsa thaI jAya che ane te uMdhatA paDyo rahe che. * mUrchA, bhrama, nidrA tathA taMjJAnA mukhya hetuo, pittottamAdbhavati vai manujasya mUrcchA pittaprabhaJjanabhavaM bhramameva puMsAm / pittAt kaphAt bhavati vai manujasya tandrA nidrAM kaphAnilatamo bhajate narazca // iti mUrcchAlakSaNAni / manuSyane mUrchA thavAmAM sauthI mukhya kAraNa pitta che; pitta ane vAyuthI manuSyAne bhrama thAya che; pitta ane kathI manuSyane taMdrA athavA ardha jAgrata avasthA prApta thAya che. tathA vAyu ane kathI tame guNayukta thayelA manuSyane nidrA prApta thAya che. mUrchAnI sAmAnya cikitsA, svedAbhiSaGgavidhimardanavAtazAntyai zItAnnapAnavyajanAnilapittazAntyai / kASAyapAnamapitatra sadA prazastaM zleSmodbhavA vinihatA bhramamUrcchanA vA // 537 For Private and Personal Use Only vAyunI mUrchAvALAne vAyunI zAMti karavAne parasevA kADhavA, tela ceALavuM, vidhipramANe mardana karavuM, vagere upAya caiAjavA, teja pramANe 1 abhyaMgazabda joiye.
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa38 hArItasaMhitA. ThaMDAM anna, ThaMDAM pAna, ane paMkhAnA vAyuvaDe pittanI zAMti thAya che. kaphathI utpanna thayelI mUchavALAne kvAtha pAvA e sadaiva guNakArI che kemake tethI kaphanI mUcha ane brama maTe che. mUchanA bIjA upacAra, pAyayet triphalAkAthaM zItaM zarkarayA yutam / durAlabhAyAH kvAthaM ca pAyayet zarkarAnvitam // kaNAM kolasya majAMca keMsarozIracandanam / piSThA zItAmbunA khaNDapAnaM hanti vimUrchanAm // triphaLAnA kvAthane ThaMDe karIne temAM sAkara nAkhIne pAve; athavA dhamAsAnA kavAthane sAkara sAthe pA; athavA pIpara, beranA ThaLiyAnI mIja, nAgakesara, varaNavALa, caMdana e sarvane ThaMDA pANI sAthe vATIne temAM sAkara nAkhIne pAvuM, tethI mUcha maTe che. ramUcha vagerenI cikitsA raktajAM mUrcchanAM dRSTvA vidheyaH zItalo vidhiH / kSayaje durbale kSINe mUrchA SopaNakAraNam // naSTaceSTatvamApanne nare sNcetnkriyaa| saMpIDya ca nakhAGguSThaM nAsikAM ca prapIDayet // dantairvA sandazairvApi zanairgAtraM prapIDayet / dAhayedvA lalATe tu pRSThadeze ca tAluke // evaM na sidhyate vApi tadA cAndolanaM hitam / je lehIthI mUcha utpanna thayelI jovAmAM Ave che te upara kaMThA upacAra karavA. jo kSayanI mUcha hoya athavA durbaLatAnI ke kSINatAnI mucha hoya te pauSTika upacAra lAgu karavA. mUchamAM ceSTA nAza pAmI hoya tenI cikitsA, mR turaM vimalazItajalena siJceta saMvIjayecca zikhipicchakavIjanaistu / For Private and Personal Use Only
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aDhAramA dolAyanaM vihitaM manujasya mUrcchAmohaM bhramaM ca harate ca madAtyayaM vA // pA iti mUrcchAcikitsA / jo mUrchA thayAthI ceSTA bilakula nAza pAmI hAya te| te puruSane cetana karavAnA upAya lAgu karavA. aMgUTho ane tenA nakhanI vacce kAMi AvIne tene vedanA utpanna karavI, tenuM nAka dAkhI rAkhIne tene guMgaLAvavA. kapALamAM, pITha upara ke tALavA upara DAma devA. dAMtavaDe zarIra upara dhIme bacakAM bharavAM athavA sANazIvatI zarIranA bhAgane dhImethI dabAvavA. ema karatAM paNa mUrchAvALAne cetanA Ave nahi te tene hiMcakA khavarAvavA, e phAyadA kAraka che. mUrchAthI pIDAyalA mANusane nirmaLa evuM ThaMDu pANI chAMTavuM. tathA mAranA pIMchAMnA paMkhAvatI vAyu nAkhavA. hIMcakA khavarAvavAthI paNa manuSyanI mUrchA, mAha, bhrama, ane madAtyaya roga maTe che. taMdrAnI cikitsA, karaJjabIjaM saha saindhavena rasonapatrasya rasaM ca yatra / mArkavaM pathyAM ca vacAM jalena piSThAJjanaM hanti dinasya tandrAm // karaMjanAM bIja ane siMdhava vATIne temAM lasaNanAM pAMdaDAMnA rasa nAkhIne tenuM aMjana karavAthI taMdrA (ghena) maTe che. temaja haraDe, vaja, bhAMgaro, e saune pANImAM vATIne tenuM aMjana karavAthI paNa divase je TUMkA thAyache te maTe che. 1 nArkapathyA ca vacA ca pippalI. pra0 2 jI. sArkena pathyAcayakena piSTvA netrAMjanaM pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only " * pra. 1 lImAM mA' padma che tenA athai bhAMgarA thatA nathI; mATe vRddha vaidyonA anumatathI sudhArIne 'mAvuM paryuM che. evA sudhArA karatAM chaMdAbhaMga thAyache; paNa vaidakanA graMzamAM auSadhinA padAnI zuddhi karatAM chaMda zuddhi tarapha vizeSa lakSya ApavuM ghaTita nathI, e paMDitAne avagataja che. anya be pADAmAMthI sarjana vALA pATha keTalAka hI tarIke aTakaLe che, paNa bahumatathI ame uparanA pATha rAkhyA che. '
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 540 hArItasaMhitA. taMdrA tathA nidrAne upAya, ghoTakalalAmaricaM lavaNayutaM netrayoraJjanaM zastam / vinihanti divasatandrAM nidrAM vA mAnuSasyAzu // ghoDAnI lAda, marI, ane siMdhava, e auSadhane khUba bArIka vATIne tenuM netramAM aMjana karavuM e phAyadAkAraka che. e upAyathI rogIne divase thatuM ghena tathA nidrA tatkALa nAza pAme che. mUchamAM raktakaNa, raktakarSaNamicchanti mohamUrchAprazAntaye / tasmAdavahitaH kuryAt tAsu raktAvasecanam // iti muurchaamdbhrmcikitsaa| meha ane mUchane zAMta karavAne mATe regIne je ke rUmaDI vagere mUkIne tenuM lohI kheMcAvavuM e hitakAraka che. mATe sAvadhagIrI rAkhIne tevA regIonuM lohI kheMcI kaDhAvavuM mUchadikanA sAmAnya upacAra zItasekAvagAhAdyAn zrIkhaNDaM vyajanAnilAn / zItAni cAnapAnAni sarvamUrchAsu yojayet // zarkarekSurasadrAkSAbAtamUrchA prapAnakaiH / kAzmarya madhukaireva pittamUchI jyennrH|| yaSTayAH kvAthe zRtaM sarpiH kaphe vaamlkiirse| pibed vAsA sitAlAjAyuktaM cAjyaM ca zItalam // madhunA hanti ca mUrchAmAlApaizca prabodhayet jvariNam / gItairnRtyaihAsyaistadrAMnidrAM divA hanti // mUchavALAne ThaMDuM pANI chAMTavuM, ThaMDA pANImAM navarAve; tene aMge caMdana copaDavuM; vIMjaNAnA vAyu nAkhavA; ane ThaMDAM annapAna khAvApIvAne ApavAM, A upAya sarve mUchaomAM sAmAnya che mATe mUchamAM saghaLe ThekANe javA. sAkara drAkSa ane seraDIno rasa, e auSadha 1 yathA: zAthe rAtaH kRta vApIrasan. pra 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aDhArame. 541 pAIne vAyunI mUcha maTADavI; kAzma (zIvaNa) ane jeThImadha, e be auSadha ApIne pittanI mUchane nAza kare; jeThImadhanA kavArthamAM ke AmaLAMnA rasamAM siddha kareluM ghI ApIne kaphanI mUchane nAza kare. araDUsa, sAkara ane DAMgaranI dhANI, e sarvemAMthI nAkhIne tene ThaMDu karIne pIvuM. rogIne madha pAvAthI paNa mUrNa maTe che. je vara ke bIjA regavALo hoya tenI taMdrA ke nidrA maTADavI hoya te aneka prakAranA AlApa karIne, gAIne, nRtya karIne ane hAsya karIne, tenI divasanI nidrA tathA taMdrA maTADavI. nidrAnI cikitsA, yadA rAtrau na nidrA syAt tadA kuryAdimAM kriyAm / kAkamAcyAstu mUlaM ca zikhAM baddhA bhiSagvaraH / adhomukhIM zikhAM baddhA nidrAM janayate nizi // mastunA pAdatalako mardayennidraNArthinAm / yasya no divase nidrA tasya nidrA nizAsu ca // bhayAt cintayA lobhena yA nidrA na bhvenishi| tat cintAdi parityajya nidrA saMjAyate kSaNAt / / siMhI vyAghrI siMhamukhI kAkamAcI punarnavA / vArtAkAnAM ca mUlAnAM kAtho nidrAkaro nRNAm // kAkajaGghA cApAmArgaH kokilAkSaH suparNikA / kvAtho nidrAkaraH zIghraM mUlaM vA bandhayecchikhAm // je rAtre UMgha na AvatI hoya te A nIce kahelI kriyA karavI - kAkAcI (hADiyA karasaNa) nA mULane vaidhe regInI roTalI sAthe bAMdhavuM, evI rIte ke mULa nIce moDhe rahe. e upAyathI rogIne rAtre nidrA Ave che. athavA jene UMghavAnI jarUra hoya te manuSyanA paganAM taLiyAne dahIMnI taravaDe mardana karavuM, tethI jene divase UMdha nahi AvatI hoya tene rAtre nidrA Avaze. bhayathI, ciMtAthI ke lebhathI jene rAtre UMgha na AvatI hoya to te bhaya, ciMtA ke lobhano tyAga kara For Private and Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 542 hArItasaMhitA. Niwwwm mmmwww.. ....... vAthI tarata nidrA Ave che. rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, araDUse, kAkamAsI ( yA 42sa), sA2151, tebha paMta bhane tenai bhUga, me mausschene kavAtha manuSyone nidrA utpanna karanAra che. kAkajaMdhA (hADIyA 12sa), apAmArga (mavA! ), memare, mApAyI, me auSadhAnI vAtha jaladI UMgha ANanAre che. athavA e auSadhionAM mULa mAthe bAMdhavAthI paNa UMdha Ave che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mUchonidrA tandrAcikitsA nAma aSTAdazo'dhyAyaH / UnaviMzo'dhyAyaH / madAtmaya roganI cikitsA, mA sevanathI phAyadA ane geraphAyadA, Atreya uvAca / hAlAhalAhalasamAbhavate viyogAt sevyA na ziSTamanujaiH kathitA muniindraiH| mUrchA vamiH zvasanamohanadAhatRSNA saMjAyate'tisaraNaM vikalendriyatvam // ye nityaM sevane juSTA madyasya manujA bhRzam / 'viSamAhArasadRzI surA mohnkaarinnii|| yathA viSaM prANaharaM viyogAt yogena taM cApyamRtaM vadanti / tathA surA yogayutA hitA syAt ayogatomArayate'tikaSTam // Atreya kahe che-je madhanuM yuktivinA sevana karavAmAM Ave te te haLAhaLa jhera jevuM nukasAna kare che. mATe tene ziSTa puruSoe 1 zoSa. pra0 2-3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNIsame. pa43 ~~~~~ sevavI nahi ema mahAmunionuM kahevuM che. yuktivagara madhane sevavAthI mUcha, ulaTI, zvAsa, moha, dAha, tarasa, atisAra ane indriyanI vikaLatA, evA upadrava pedA thAya che. je puruSo madhanuM niraMtara atizaya sevana kare che, temane viSama AhAranA jevuM madha moha utpanna kare che. jema yuktivagara sevavAthI jhera prANanuM haraNa kare che tema teja jhera je yuktipUrvaka sevyuM hoya te amRta sarakhe guNa kare che temaja madha paNa yuktipUrvaka vAparavAmAM Ave te hita kare che ane yuktivinA vAparavAmAM Ave te moTuM kaSTa utpanna karIne aMte tene prANa laI le che. mAM kyAre na pIvuM. kSudhAture tRSAkrAnte surA vA bhojanaM vinaa| na ca kSINairvinA bhaktaM vinAhArAtipAnakam // atyazane'pyajIrNe'pi surA pItA rujaakrii| je mANasa bhUkhe heya ke tarasyo hoya teNe madha pIvuM nahi. athavA bhajanavinA madha pIvuM nahi. eTale madha pIdhA pachI tarataja bhojana karavuM joIe. kSINa puruSoe kherAka vinA madha pIvuM nahi, tema bIjAoe paNa AhAra vinA atipAna karavuM nahi. jeNe atizaya khAdhuM hoya athavA jene ajIrNa hoya, teNe madha pIvuM e pIDA karanAruM che. madAtmayanAM lakSaNe, yasya pralapanaM cApi sa ca vaatmdaatyyH| dAhamUrchAtisArazca jvaraH pittamadAtyaye // charocakahallAsatandrAstamityagauravam / zItatA ca pratizyAyaH kaphaje ca madAtyaye // triSu doSeSu samatA liGgairyeSAmupakramaH / sa tridoSasamudbhUto madAtyayo bhissgvr!|| je mANasa madha pIdhA pachI lavAra kare che tene vAtamadAtmaya roga samajavo je manuSyane madha pIdhA pachI dAha, mUcha, atisAra ane vara, emAMnAM ceDAM ke badhAM cinha mAlama paDe tene pittamadA For Private and Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 544 hArItasaMhitA. tyaya kahevA. jene madha pIdhA pachI ulaTI, arUci, chAtImAM darada, ghena, jaDatA, bhArepaNuM, aMganuM ThaMDApaNuM, ane saLekhama thAya, tene kanA mAtyaya thayA che ema jANavuM. e traNe doSanA bhadAyamAM je cinha thAya che te saghaLAM je madAtyaya rogamAM hoya tene, huM vaidharAja ! tridoSa madAtmaya jANavA. trideSa madAtyayanI cikitsA paNa e traNa doSanA svarUpa upara najara rAkhIne karavI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mahAtyayanI cikitsA, vamanaM ca prazastaM ca nidrAsaMsevanaM punaH / snAnaM hitaM payaHpAnaM bhojane saguDaM dadhi // mastukhaNDaM sakharjUraM mRdvIkA dADimAlikA | AmalakyA parUSaM ca leho hanti madAtyayam // drAkSAmalakakharjUraM parUSakarasena vA / kalkayet payasA tat tu pAnaM sarvamadAtyaye // pathyAkkAthena saMyuktaM payaHpAnaM madAtyaye // iti madAtyayacikitsA | madAtyaya rogamAM rogIne ulaTI karAvavI hitakAraka che. rogIne UMdhADavA e paNa sukhakAraka che. tene snAna karAvavuM, dUdha pAvuM, tathA dahIM ane goLa khAvAne ApavAM, e paNa phAyadAkAraka che.dAtmayanA rAgIne dahIMnI tara, sAkara, khajUra, drAkSa, dADama, AmalI, AmaLAM, phALasAM, e sarvanA avaleha karIne pAve! tethI madAya roga maTe che. drAkSa, AmaLAM ane khajUra e traNane phALasAMnA rasamAM bArIka vATIne tenuM kalpha karavuM. e kalkane dUdha sAthe pIvAthI sarva prakAranA mahAtmaya roga maTe che. haraDenA kvAthanI sAthe dUdha pIvAthI madAtyaya roga maTe che. sepArInA mahAtyayanI cikitsA, sopArInA maDhanAM lakSaNa, pUgIphalamade kampo moho mUrcchA klamastamaH / prasvedo vidhuratvaM ca lAlAsrAvazca jAyate // bhramakkamaparItatvaM vijJeyaM pUgamUcchite / mAnavo lakSaNairebhirjJeyaH pUgavimUcchitaH // For Private and Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNIsame. 545 sepArI khAvAthI mINe caDhayo hoya tyAre regInuM zarIra dhruje che, tene meha ke mUrchA thAya che, thAka lAge che, AMkhe aMdhArAM Ave che, zarIre parasevo thAya che, gabharATa ke AkuLa vyAkulapaNuM thAya che, meDhAmAMthI lALa nIkaLI paDe che, phera Ave che tathA zrama thAya cheevAM lakSaNo vaDe jANavuM ke e mANasane sopArI khAvAthI mINo caDhele che. sopArI vagerenA madanA upAya, tasya zItaM jalaM pItaM vastravAto hito bhavet / zarkarA bhakSaNe deyA mastu vA zarkarAnvitam // kodravANAM bhavenmUrchA deyaM kSIraM suzItalam / dhatUrakamade deyaM zarkarAsahitaM dadhi // halinI karavIraM ca mohinI mdyntikaa| anyeSAmapi kandAnAM vamanaM cAzu kArayet // pAyayet zarkarAyuktaM kSIraM vA dadhizarkarAm // sepArInA madavALAne ThaMDuM pANI pAvuM; paDAvatI vAyu nAkha; khAvAne sAkara ApavI athavA sAkara sAthe dahIMnuM pANI pIvA ApavuM. e upAya sopArInA madavALAne phAyadA kAraka che. kedarA khAvAthI mINe caDhayo hoya to tene atizaya ThaMDuM dUdha pAvuM. dhaMture khAvAthI maMda thayo hoya te tene sAkara sAthe dahIM ApavuM. halinI (kaLalAvI,) kareNa, bhAMga, mogare, ane bIjA evAja kaMdana tathA mULiyAMno mada caDhayo hoya te rogIne tarata ulaTI karAvavI. tathA te upara sAkara sAthe dUdha ke dahIM ane sAkara pAvI. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne madAtyaya cikitsA nAma unaviMzo'dhyAyaH / 1 mutA. pra1 . * sAkara sAthe dUdha ApavuM evuM paNa graMthAMtaramAM kahela che. jema, " sagumaH kuSmAMDarasa: zamayati madamAzukodravajam / dhattarajaM ca dagdhaMsa zarkaraM caarUpAna-" bhAvaprakAza. arca-goLanI sAthe koheLAno rasa pIvAthI kodarAno mada utare che ane sAkara sAthe dUdha pIvAthI dhaMturAne mada utare che. For Private and Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 546 hArItasaMhitA. viNsho'dhyaayH| dAha cikitsA dehanI saMprApti vagere Atreya uvaac| samAne saMkruddha rudhirasahapitte tvaci gate varasyAne dAgho bhavati nitarAM ghoramapi ca / kadAcidvAMtasthe bhavati manujo dagdhahRdayo bhavet zItasyAtiH zvasanamapi vA shossmrtiH|| pittajvarasamAnAni lakSaNAni bhiSagvara / pittajvaravadArabhya kriyA dAghopazAntaye // Atreya kahe che.-samAna vAyu kopa pAmavAthI lehInI sAthe pitta tvacAmAM jAya che ane tethI manuSyanA zarIramAM atyaMta bhayaMkara dAha (baLatrA) utpanna thAya che. koIka vakhata aMtaradAha thAya che tyAre manuSyanI chAtInI mahele pAse baLavyA baLe che, tathA bahAranA aMgane daMDakanI pIDA thAya che. arthAta bahAra kADha vAya che ane aMdarathI baLatrA baLe che. te kAraNathI manuSyane zvAsa, zeSa ane aNagamo paNa thAya che. he vaidyattama! e dAhanAM lakSaNe pittajavaranA jevAM che mATe tenI cikitsA paNa pittajvaranI peThe mULathI mAMDIne karavI tethI dAha zAMta thaze. dAhanA upAya, kuzakAsekSumUlAnAmuzIraM ghanavAluko / kAthaH zarkarayA yuktaH zIto dAhaM niyacchati // vadhanorI thatA phAtiH | zItapAnaM nihantyAzu dAghaM pittajvaraM nRNAm // * 1 tamana: saMkura dhAma pitta vari reta, 1 sI. 2 rAhya. g0 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya vIsamo. pa47 lAmajacandanozIrairlepanaM dAhazAntaye / vIjayet tAlavRntaizca kadalyambhojasaMstare // kAlIyakarasopetaM dAhe zastaM pralepanam / zasyate zItalaM vAri dAhatRSNAnivAraNam // uttAnasya prasuptasya nAbherupari saMdavet / kAMsyapAtramaye saukhyaM dhArAbhiH zItavAriNA // pUrayet tacchritaM yatnAt tena saukhyaM samAnute / zatadhautaM ghRtamapi taddAhopari dhArayet // dhAtrIphalaM vA sitayA jale piSTA pralepanam / dAhazoSAturasyApi leAM vA sukhakArakam // jambvAmrapallavAn nimbaM bIjapUrarasena tu / piSTavA pralepanaM dAhe zIghraM sukhmbhiipste|| dAbha, kAsa, seraDI, e traNanAM mULa, kALe vALo, metha, pILe vALe, e sarvenA kavAthamAM sAkara nAkhIne tene ThaMDo thavA deIna pAve tethI dAha maTe che. pittapApaDa, metha, kALe vALe, e auSano kavAtha karIne temAM sAkara nAkhI tene ThaMDuM thavA deIne pIvAthI manuSyane dAha tathA pittajvara maTe che. pALe vALa, caMdana ane kALe vALe, e traNa auSadhane pANI sAthe bArIka ghasIne tenuM lepana karavAthI dAha zame che. dAhavALA regIne tADanAM pAMdaDAMnA vIMjaNavatI vAyu nAkho tathA keLa ke kamaLanAM pAMdaDAM bichAvIne te upara suvADa. - dAhavALAne malayAgarUne lepa zarIre kare te guNakArI che athavA DuM pANI paNa dAha ane tarasane maTADanAruM che mATe te paNa hitakArI che. dAhavALAne chata suvADIne tenI nAbhi upara kAMsAnuM vAsaNa mUkavuM. tathA te vAsaNamAM ThaMDA pANInI dhAra karavI. ane evI rIte te vAsaNa bharAtAM sudhI pANI reDyA karavuM. AvA prakAranI kriyA paNa yatna karIne karavAmAM Ave che tethI rogIne sukha thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 548 hArItasaMhitA. sA vakhata dhI dhoIne dAhavALAne aMge cApaDavuM. athavA AmaLAM ane dhoLI daro pANImAM vATIne tenA zarIre lepa karavA. athavA AmaLAM ane sAkarane pANImAM vATIne tenuM cATaNa karavuM e paNa dAha ane zASathI pIDAtA rogIne sukha karanArUM auSadha che. jAMbuDAnAM tathA AMbAnAM pAMdaDAM, ane lImaDAnAM pAMdaDAM, e sarva jorAnA rasamAM vATIne tene zarIre lepa karavAthI tatkALa dAha maTIne sukha thAyache. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dAhanA sAmAnya upacAra. dhArAgAratuSArazItalazazI jyotsnA mRNAlAni ca vAtaH zItalacandanaM ca kamalaM premAnubandhaH sakhA / rAmAgUhanamardanaM stanayuge zuklArdravastrANi ca kSIraM zarkarazaGkhaloharajataM dAhaprazAntyai hitam // je gharamAM pANInA kuMvArA chUTatA hoya te dhara, kharaka, caMdranuM ThaMDuM cAMdaraNuM, kamaLanAM mRNAla, ThaMDA vAyu, ThaMDuM caMdana, kamaLa, premAnuaMdha, mitra, strIonuM AliMgana, strIonA banne stananuM mardana, sapheda tathA bhInAM vastra, dUdha, sAkara, zaMkha, loha, rUpuM, e sarve padArtho dAhanI zAMti karanArA che. iti AtreyabhASita hArItottare tRtIyasthAne dAhacikitsA nAma viMzo'dhyAyaH / * For Private and Personal Use Only * mULamAM sitA pada che, te uparathI keTalAka AmaLAM ane sAkara vATIne aMge cepaDavI evA artha kare che; paNa vRddha vaidyo kahe che ke je dAhanA saMbaMdhamAM cepaDavAnuM hAya ! sittenA artha ' zveta dUrvA' karavA e vadhAre ceAgya che; ane khAvAnuM heya te tene artha sAkara karavA. mATe ame tevA artha karyo che.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekavIsamA. ekaviMzo'dhyAyaH / apasmAranI cikitsA, apasmAranI saMprApti Atreya uvAca / pittaM maruca zleSmA ca udAnaH kupito bhRzam / prANaM zirasi saMkupya kurute naSTaceSTatAm // prANo nayatyacaitanyaM nADIM cendriyarodhanAt / Atreya kaheche.---pitta, vAyu ane kapha tathA udAna vAyu atyaMta kApIne mAthAne viSe gayelA prANavAyune kApAve che ane manuSyanI ceSTAnA nAza kare che. kApelA prANavAyu iMdriyAne tathA tenA saMbaMdha rAkhanArI nADIne roke che tethI manuSya aceta thAyache. apasmAranAM lakSaNa, patate kASThavacchIghraM mukhe lAlAM vimuJcati / kaNThaM ca ghughurAyeta phenamudgirate'thavA // kampete hastapAdau ca raktavyAvRttalocane / apasmAre ca liGgAni jAyante bhiSajAM vara ! // 549 apasmAra rAgane loko vAyu athavA pherUM kahe che. e rAgamAM rAgI ubhA hAya te| tyAMthI ekAeka lAkaDAnI peThe paDI jAyache, tenA moMmAMthI lALa nIkaLavA mAMDe che, tenA gaLAmAM dharagaDA khAle che, mAmAMthI phINa nIkaLe che, tenA hAtha ane paga dhruje che ( taNAi jAyache) ane tenI AMkhA rAtI thaine karI jAyache. huM uttama vaidha ! apasmAranA rAgamAM evAM cinha thAyache. asAdhya apasmAranAM lakSaNa, / vyAvRttaM locanaM kSAmastamo dAhaH zirovyathA / hataprabhendriyasaMjJazcApasmArI vinazyati // For Private and Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa0 hArItasaMhitA. je apasmAranA regavALAnI AMkhe pharI gaI hoya, je roganA kAraNathI sUkAI gayo hoya, jene AMkhe aMdhArAM AvatAM hoya, jene dAha thate heya, jenuM mAthuM bahu dukhatuM hoya, jenA zarIranI kAMti tathA iMdriyanI zakita nAza pAmI heya jenI jJAnazakita paNa nAza pAmI haiya, e apasmAranA regavALe manuSya jIvata nathI. apasmAranI cikitsA. tasya pAnAJjanAlepamardanaM dAhameva ca / apasmAre copacArya ghRtaM tailaM ca dhiimtaa|| apasmAranA regIne pIvAnAM auSadha ApIne, aMjana karIne, lepa karIne, mardana karIne, DAma deIne tenA upAya karavA tathA buddhibhAna vaidhe ghI ane tela paNa javAM. apasmAramAM nasya, agastipatraM maricaM mUtreNa paripeSitam / nasye zastamapasmAraM hanti zIghraM narasya tu // agathiyAnAM pAnAM ane marI, e bene gAyanA mUtramAM vATIne apasmAravALA rogInA nAmAM tenAM TIpAM nAkhavAM, tethI tatkALa apasmAra nAza pAme che. bIjuM nasya, vandhyAkarkoTikAmUlaM ghRtazarkarayAnvitam / nasye vApi prayoktavyamapasmAraprazAntaye // vAMjhaNI kaMTolInuM mULa lAvIne tenA rasamAM ghI tathA sAkara nAkhIne tenAM TIpAM nAkamAM nAkhavAM tethI apasmAra zAMta thAya che. kuSmAMDa leha, kUSmANDakhaNDAni guDena paktvA satryUSaNailAdalanAgakezaram / tvamedhikAgraMthikadhAnyakAnAM samAMzakenApi sitA prayojyA // pratyUSase bhakSaNakaM vidheyaM tasyopari kSIramidaM prazastam / nihantyapasmAravikAramAzu vinAzayet zIghramasRgvikAram // For Private and Personal Use Only
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekavIsamo. papa1 koLAnA nAnA nAnA kakaDA karIne tene geLamAM pakava karavA. pachI tebhA muMha, pI52, bharI, mevayA, tamAlapatra, nAgasa2, tana, methI, pIparImULanA gaDhaDA, dhANuM, e auSadhanuM cUrNa nAkhavuM tathA te sadhaLAnI barAbara sAkara nAkhavI. e auSadha dararoja savAramAM khAvuM tathA te upara dUdha pIvuM hitakAra che. A auSadha apasmAranA vyAdhine jaladI nAza kare che tathA lehInA vikArane paNa utAvaLe zamAvI de che. kuSmAMDa cUrNa kUSmANDabrahmI SaDgranthA zatapuSpI punarnavA / surasAsahitaM cUrNa zarkarAmadhusaMyutam // apasmAravinAzAya bhakSaNe hitameva ca / unmAde pittarakte tu vandhyAyA garbhadAyakam // j, bhAbhI, pa, zaMbhAvaNA, sADI, tuNasI, me sarvatuM nyUrNa karIne temAM madha tathA sAkara nAkhIne khAvAthI te apasmAranA regane nAza kare che. tathA unmAda regamAM ane raktapittamAM paNa guNa kare che. e cUrNa vAMjhaNane garbha ApanAruM che. sUryodaya vRta rAmAmAgadhikAmUlaM dazamUlaM zatIvarA / zaNatrivRttathairaNDo bhAmAna dvipalikAn kSipet // tathAvidArI madhukaM mede dve spunrnvaa|| kAkolyau dve zivA caiva bhAgAtripalikAni ca // kharjUrI bhIru mRdvIkA gokSuruzca sshrkrH| eSAM catuHpalI mAtrA dugdhaM prasthaM vinikSipet // prasthArdhe navanItaM ca ghRtaprasthArdhakaM kSipet / pacenmRdvagninA tAvatsiddhaM yAvatpradazyate // parizritaM zubhe bhAMDe zItasthAne tu dhArayet / sarvadA bhojanAbhyaMge nasye bastau pradApayet // hantyapasmAraka ghoramunmAdaM ca niyacchati / . . . tamakaM bhramakaM zoSaM sadAcaM ca sapInasam // .. For Private and Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papara hArItasaMhitA. kSayaM ca rAjakSmANaM chardi jayati dAruNAm / hanti visarpa viSaM ghoraM vraNazoSaharaM param // lUtAbhUtapizAcAnAM pAmAkuSThavinAzanam / trAsanaM sarvadoSANAM prAzanaM vai ghRtasya ca // maMdAgniviSamAgnInAM sAmyaM prakurute bhRzam / hanti rogaM tamastomaM zIghraM sUryodayo yathA // rAsnA, pIparImULa, dazamULa, (zAlIpaNuM, pRSTipaNuM, rIMgaNa, bhoMyarIMgaNI, gokharU, bIlI, araNI, ale, pahADamULa, zIvaNa) zatAvarI, zaNa, nasetara, dIvelAnuM mULa, e pratyeka auSadha ATha ATha tela levuM vidArIkaMda, jeThImadha, medA, mahAmedA, sAToDI, kAkolI, kSIrakAkelI, AmaLAM, e auSadho bAra bAra telA levA khajUrI, ladhuzatAvarI, drAkSa, gokharU, sAkara, e pratyeka auSadhi soLa soLa tela levI, e sarvane khAMDIne temAM cosaTha talA dUdha nAkhavuM; batrIsa telA mAkhaNa nAkhavuM; batrIsa tolA ghI nAkhavuM; pachI tene dhImA tApathI pakava karavuM. jyAre dhI siddha thAya tyAre tene sArA vAsaNamAM bharIne ThaMDI jagAe mUkI chAMDavuM, A dhI apasmAranA rogIne nitya khAvAne, coLavAne, nAkamAM mUkavAne tathA basti devAne ApavuM. e dhI mahAbhayAnaka apasmArane nAza kare che; unmAda rogane dabAve che; tamaka zvAsane, bhramane, zeSane, dehane, pInasane, kSayane, rAjyamAne, tathA bhayaMkara ulaTIne maTADe che. vaLI te visaI rogane bhayaMkara jheranI pIDAne, ane traNathI thayelA zeSaregane nAza kare che. lUMtoga, bhUtaroga, pizAcarega, khasa ane koDhane te haNe che. e vRta khAvAthI sarva roga doSa trAsa pAme che. jene jaTharAgni maMda hoya tene te pradipta karIne samAna kare che. jema sUrya udaya aMdhakAranA samudAyane nAza kare che tema A vRta reganA samudAyane haNe che. kuSmAMDa vRti, kUSmAMDakarasaM caiva ghRtaM cASTAMzakaM kSipet / yaSTImadhukamRdvIkA zatapuSpI zatAvarI / For Private and Personal Use Only
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya ekavIsame. papa3 rAnA samajhAmRtajA trigandhaM bhIrupuSkaram // kuSThaM caitaddIpanaM ca ghRtaM yojyaM bhiSagvaraiH / hantyapasmAramunmAdaM raktapittaM gudAmayam // iti kUSmANDakaM nAma ghRtam / keLAnA rasamAM tethI AThame bhAge ghI nAkhavuM tathA jeThImadha, drAkSa, zaMkhapuSpI (zaMkhAvaLI,) zatAvarI, rAsanA, majITha, haraDe, taja tamAlapatra, elacI, laghuzatAvarI, puSkaramULa, upaleTa, e auSadhenuM kaccha nAkhavuM. pachI dhI pakava karavuM. e rIte taiyAra thayeluM ghI uttama vaidyoe rogIne ApavuM tethI apasmAra, unmAda, raktapita ane gudariga, eTalA roga maTe che. brAhmIdhRta, brAhmIrasaM vacAkuSThazaGkhapuSpIbhireva ca / pacet ghRtaM purANaM ca apasmAraM niyacchati // rUti trAkRtamT. brAhmInA velAne rasa, vaja, upaleTa, zaMkhAvaLI, e auSadhomAM jUnuM ghI nAkhIne pakavavuM. e dhI apasmArane dabAvI de che. bIjA upacAra mahAbalAdyaM tailaM ca bastau nasye prazasyate / zatAvaryAdikaM cApi sadaiva ca hitaM bhavet // candanAdyaM ghRtaM caiva prayojyaM cAtra cottmaiH| apasmAre vApyunmAde vAtaroge'thavA hitam // mahAbalAdi tela basti ApavAmAM tathA nasya ApavAmAM sAruM che, teja pramANe zatAvaryAdi tela paNa sadeva hitakAraka che. uttama vaidyae A rogamAM caMdanAdika dhRtanI janA karavI. e ghI apasmAramAM, unmAdarogamAM tathA vAyunA rogamAM hitakAraka che. pracetanI guTI. tryUSaNaM triphalA hiGgu saindhavaM kaTukA vacA / naktamAlakabIjAni tathA ca gaursrsspaaH|| samaMgA mRtakaM. pra. 1 lI. samaMgAgaMdhaM ca. pra. 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa4 hArItasaMhitA. ng'ngg-ng-'-sn'-b-'- 'jm-dgg- bastamUtreNa piSTA tu guTI chaayaavishossitaa| aJjanaM hantyapasmAramunmAdaM caiva dAruNam // smRtibhraMzabhramIdoSabhUtadoSavinAzanam / ekAhikaM vyAhikaM ca cAturthakaM jvaraM haret // hanti timirapaTalaM rAtryandhaM ca zirorujam / sannipAtavismaraNaM cetayatyAzu mAnavam // iti prcetniinaamguttikaa| muMha, pI52, bharI, 423, mahesa, mAmA, 1, siMghava, 384, vaja, karaMjanAM bIja, dhaLA sarasava, e auSadhone bekaDAnA mUtramAM bArIka vATIne tenI geLI karIne tene chAMyaDAmAM sUkavavI. e gaLI AMkhamAM AM apasmAra ane dArUNa evo unmAda roga mATe che. vaLI jene smRtibhraMza thayuM hoya eTale smaraNazakti nAza pAmI hoya, jene bhrama thayo hoya tathA jene bhUta vaLagyuM hoya tene A aMjanyaa maI guera are cha. metariyo, me hivase saavnaa| (yAli) tAva ane cothIe tAva, e tAva nAza pAme che, AMkhe aMdhAra AvatAM hoya te, paDaLa, ratAMdhaLApaNuM ane mAthAnI pIDA e paNa e aMjanathI maTI jAya che. sannipAtamAM manuSyane je vismaraNa thAya che tene e maTADe che ane manuSyamAM jaladI cetanA ANe che. nAha. candanaM tagaraM kuSThaM yaSTItrigandhavAsakam / majiSThAbhIrumRdvIkApAThAzyAmApriyaGgubhiH // svayaMguptA pIlupI viSA rAnA gvaadnii| kAkolyau jIrakaM mede puSkaraM dhanavAlukam // vidArI cAMzumatI ca trivRdantI viDaGgakam / padmakaM caindravRkSazca tathAragvadhacitrakam // dhAnyakaM paJcajIrANi tathA tAlIsapatrakam / khadirasya ca niryAsarujA kAlIyakaM tathA // 1 khadiraniryAsatagaraM kAlIyakaM ca kaikatam, pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekavIsame papapa titiDIkaM ca vRkSAmlaM triphalAkAzmarIphalam / kaMkolaM ca jAtiphalaM tathA ca nAgakesaram // parUSaM ca sakharaM samaM caikatra mardayet / bhAvitaM bIjapUrasya rasenaiva tu sptdhaa|| samazarkarayA yuktaM cATarUSarasena vaa| bhAvitaM punarevaM ca madhunA saghRtena ca // leho'yaM ca sadA zastazcApamAre'tidAruNe / unmAde kAmalAroge pANDuroge halImake // rAjayakSme raktapitte pittAtisArapIDite / raktAtisAre zoSe ca ziroroge sadAjvare // bhramake chardidAhe ca samadAtyaye / azmaryA ca prameheSu kAse zvAse ca pInase // eteSAM ca prayoktavyaH sarvaroganivAraNaH / vandhyAnAM ca prayoktavyo vRddhAnAM ca vishesstH|| bAlAnAM ca hitazcaiva zRNu cAtra pramANakam / uttame karSamAtraM ca pAdahInaM tu madhyame // dadyAt kSIrayutaM strINAM bAlAnAM kSIrasaMyutam / evaM prayojito yoge mahAkalpo guNAdhikaH // balavAn guNavAMzcaiva bhavatIha phlprdH| narakuJjaravAhAnAmupayukto hito mtH|| caMdanAdyo mahAyogaH kRSNAtreyeNa puujitH|| iti candanAdyaM cUrNam / hana, ta12, upaseTa, hIma, tana, tamAlapatra, meNavI, 12iso, bha74, satAvarI, prAkSa, pAbhUga, pI52, nasA, auSayabhUNa, pAzupakSa (bhAravesa,) ativibha, rAnI, gavAnI (yArolI, lI, kSA234A , 73, bheDA, maDAmehI, pu042bhUSa, bhAtha, vIravANI, virI, aMzumatI (sAsa],) nasotara, tINa, vAyaviDaM, 554, saha 31, 2mANI, citro, pA, paMya724 (73, zA973, ANI For Private and Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa6 hArItasaMhitA. ~ ~ ~ charI, yavAna, ajameda) tAlIsapatra, kheraphAra, upaleTa, kRSNAgarU, AmalI, AmacUra, haraDe, baheDAM, AmaLAM, kAzmarI (zIvaNa)nuM phaLa, kaMkela, jAyaphaLa, nAgakesara, phALasAM, ane khajUra, e sarvane samAna bhAge laIne temanuM cUrNa karI ekatra karavAM. pachI te cUrNane bIje rAnA rasanA sAtapaTa devA athavA araDUsInA rasanA sAtapaTa devA. pachI e cUrNanI barobara sAkara temAM nAkhIne madha tathA ghI sAthe cATavuM. e avaleha mahAbhayaMkara apasmArane maTADavAmAM sadaiva uttama auSadha che. temaja unmAda regamAM, kamaLAmAM, pAMDurogamAM, halImaka gamAM, rAjayaThyA rogamAM, raktapittamAM, pittAtisAranI pIDAmAM, raktAtIsAramAM, zeSa rogamAM, niraMtara tAva zarIramAM bharyo raheto hoya te rogamAM. tamakazvAsamAM, bhrama (cakarI) nA raMgamAM, ulaTInA rogamAM, dAharagamAM, madAtyaya rogamAM, patharInA raMgamAM, pramehamAM, khAMsImAM, zvAsamAM, pInasa (nAkamAM choDa bAjhe che te) regamAM, e sarva rogamAM A avaleha je tethI karIne te sarve ne te maTADe che. vAMjhaNuM strIone e avaleha ApavAthI temane saMtAna prApti thAya che. vizeSa karIne e avaleha vRddha puruSane bahu guNa Ape che. bALakone A avaleha sAre guNa kare che. e avaleha keTale khAvo tenuM pramANa kahuM te sAMbhaLo. uttama jaTharAgnivALAne eka tela ane madhyama jaTharAgnivALAne paNa tela Apo bALakone ane strIone e avaleha dUdhanI sAthe Ape. e pramANe A yoganI rojanA karavAmAM Ave te te moTe guNa kare che, e vega baLavAna ane guNavAna che tathA moTuM phaLa Ape che, je puruSa pAlakhI, mAnA, ghoDA ke hAthI upara besavAnA abhyAsavALA hoya temane A avaleha ati ugI ane hitakAraka che. A avalehane caMdanAdi avaleha kahe che, te mATe guNavAna ga che ane kRSNAtreya munie tenAM vakhANa karelAM che. drAkSAdi avalehadraakssaa dAru tathA nizA ca madhukaM kRSNA kaliGgA trivRt yaSTIkA triphalA viDaGgakaTukAsRcandanaM caMdanam / 1 tri. ghara nI. 2 dii. 01 sI. For Private and Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekavIsame. papa7 cAturjAtakanimbakaM ca turagItAlIsapatraM ghanA mede dve suradAru kuSThakamalaM rodhaM samaGgA varI // bhArgIkolakadADimAmlasahitaM kAzmaryazRGgATakaM kAmbojA zaNaghaNTikA laghutarA kSudrA ca rAsnAyutam / cUrNa zarkarayA samaM madhu ghRtaM khajUMrake saMyutam lihyAt karSamidaM samastabalakRt hantyAzvapasmArakam / unmAdaM ca sudAruNaM kSayamatho yakSmA ca pADuzvasana kAsAsRksakalapramehagudajaM strINAM hitaM zasyate // rati TrAkSa prazna -janhaLadara, haLadara, mahuDo, pIpara, kAkaDAsIMga, nasetara, jeThImadha, haraDe, baheDAM, AmaLAM, vAyavihaMga, kuTakI, raktacaMdana (ratAMjaLI) sapheda caMdana, taja, tamAlapatra, elacI, nAgakesara, AsaMdha, tAlIsapatra, matha, medA, mahAmedA, devadAra, upaleTa, kamaLa, ledhara, majITha, satAvarI, bhAraMga, bora, dADimanI khaTAI, puSkaramULa, zIgeDa, padmakALa, zaNa,bhoMyarIMgaNI, rAsanA, e auSadhanuM eka tela cUrNa sAkara, madha, ghI ane khajUra, emAM meLavIne cATavuM. e cUrNa saghaLA prakAranuM baLa Ape che, apasmArane maTADe che, dArUNa evA unmAda regane maTADe che, kSaya rogane maTADe che, rAjakSayane maTADe che; pAMDa regane, zvAsane, khAMsIne, lohI vikArane, tamAma pramehane ane anei maTADe che. e avaleha strIone hitakArI tathA ghaNo sAre che. dAha kiyA, etairyadi na saukhyaM syAt dhellohshlaakyaa| lalATe ca bhuvormadhye dahedvA mUni mAnavam // upara kahyAM te auSadha karavAthI paNa jo apasmAranA rogIne phAyado thAya nahi te tene leDhAnI saLIvaDe kapALamAM, be bhamaranI vacce, athavA mAthA upara DAma devo. 1 sIjhagdhA. pra1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir papa8 hArItasaMhitA. ~~~~~~ ~~~~ ~ ~~~ ~~ ~~~ ~ apasmAramAM pathyApathya. varjayet kaTukaM cAmlaM raktapittavikAriNAm / vizeSeNa varjanIyaM surApUgakaSAyakam / na sevyAni hapasmAre mohamU karANi vaa|| apasmAravALA regIe tIkhuM, khATuM, ane raktapittanA vikAravALA mANase tajavA jevA saghaLA padArthone tyAga kare; ane vizeSa karIne madha, sopArI ane turA padArtho tajavA, tema je padAthI meha ke mUcha utpanna kare evA hoya tevA padArtho paNa sevavA nahi. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne apasmAracikitsA nAma ekaviMzo'dhyAyaH / <<0-~dvaaviNsho'dhyaayH| unmAdareganuM nidAna, unmAdanI saMprApti Atreya uvaac| ayaM mAnasako vyAdhirunmAda iti kiirtitH| pramattA UrdhvagA doSA Urdhva gacchantyamArgatAm // unmAdo nAma doSo'yaM kaSTasAdhyo bhissgvraiH|| Atreya kahe che-A unmAda roga manano vyAdhi che. zarIra uparanI tarapha janArA deza vikAra pAmI unmatta thaIne ucenI tarapha pitAno svAbhAvika mArga cheDIne ulaTe mArge pravRtta thAya che tethI A unmAda nAme rega utpanna thAya che. e rega sArA sArA vaidyathI paNa mahA mahenate maTI zake eve che. - umAdanA prakAra so'pi pRthagvidhairdoSairdvandvajo'nyaH prkiirtitH| tathAnyaH sannipAtena viSAdbhavati caaprH|| For Private and Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bAvIsamo. papa8 vAyuthI, pittathI, kaphathI e be doSa maLavAthI, tridoSathI ane viSathI, e cha prakArathI unmAda roga thAya che. unmAdanA hetu azucivipathazUnyAgArake'raNyamadhye sabhayagahanavIthIdevatAgArake ca / atha kathamapi bhItyAzaGkayA khinnacetaHkSubhitamanaH svamArga tyAjyamunmArgameti // cintAvyathAsubhayaharSavimarSalobhAt devAtithidvijanarendragurUpamAnAt / premAdhikAyuvatijanasya viprayogAt unmAdahetu ca nRNAM kathitaM vrisstthaiH|| apavitra jagamAM javAthI, unmArge caDhI javAthI, zUnya gharamAM rahevAthI, araNyamAM cAlavAthI, bhayavALI jagamAM javAthI ke rahevAthI, gahana mArgamAM javAthI, devAlayamAM ekalAM rahevAthI, athavA bIje koIpaNa prakAre bhaya utpanna thavAthI ke zaMkA thavAthI mana khinna thaIne kSebha pAme che tathA tethI te potAne mArga tajIne unmArge caDhI jAya che. vaLI ciMtA thavAthI, pIDa thavAthI, ati bhaya thavAthI, harSathI, bahu vicAra karyA karavAthI, lebhathI, deva-atithi-brAhmaNa ke gurUnuM apamAna karavAthI athavA atizaya vAhAlI strInA viyogathI manuSyane unmAdarega utpanna thAya che, ema moTA AcAryonuM kahevuM che. unmAdanA lakSaNa tena gAyati vA rauti nRtyate paThate tathA / lolate chardate vApi kampate hasate tathA // dhAvate hanate caiva tathA hikAM nirasyati / netre bhrAmayate'tyartha dRzyate vA mdaaturH|| * be be deSathI eka unmAdane prakAra na gaNatAM mAdhave "mAnasadoSathI" unmAdane eka prakAra mAnya che. For Private and Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAre che hAtha cheulaTI, nAce che 1 che athavA 560 hArItasaMhitA. - - - ~~-~~ upara kahelA hetuothI manuSya gAvA lAge che, raDe che, nAce che, leka vagere bhaNe che, jamIna upara ALoTe che, ulaTI kare che, dhruje che, hase che, daDe che, mAre che, heDakIo khAya che, AMkhe atizaya pherave che, athavA kepha caDhI hoya tevo dekhAva che. (e lakSaNe upathI e rogIne unmAda rega thaye che ema jANavuM.) unmAdanI cikitsA, tasyApasmArakaM karma kartavyaM bhijAM varaiH / vizeSeNa bhUtavidyAmadhye vakSyAmi caagrtH|| unmAdanA regavALAne, je cikitsAo apasmAranA vyAdhimAM karavAnI kahI che te saghaLI karavI. ane vizeSa karIne huM je AgaLa bhUtavivAmAM cikitsAo kahIza te saghaLI paNa uttama vaidyae karavI. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mUrchA nidAnaM nAma dvAviMzo'dhyAyaH / tryoviNsho'dhyaayH| vAta vyAdhinI cikitsA, Atreya uvAca / caturazItivikhyAtA vAtA nRNAM rujaakraaH| teSAM nidAnaM vakSyAmi samAsena pRthaka pRthak / Atreya kahe che manuSyane pIDA karanArA vAyunA prasiddha rega rAzI prakAranA che, te sarve reganuM juduM juduM nidAna huM saMkSepamAM kahuM chuM. saghaLA vAta vyAdhionA hetu viddhatArAnazAnaVI camata vAtavatofmakatA asRgvirekAdviSamAzanena saMdhAraNAdvegavighAtanAcca / / 1 vyAyAmatazcAtitamoprasaMgAt. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trevIsame. adhvazrame kSINabalendriyANAmAmAzaye dhAtugato'pi vAyuH // prANopAnaH samAnazca udAno vyAna eva ca / eSAM doSAdbhavantyete vAtadoSAH pRthak pRthak // 561 viddha ane ThaMDuM bhAjana karavAthI, ujAgarAthI, atizaya kasarata karavAthI, vAyuvALA padArthane prasaMga karavAthI athavA vAtarogavALA manuSyanA prasaMgathI, zarIramAMthI leAhI vahI javAthI, viSama khesavA savAthI, jhADA-pizAkha-chIMka-agAsuM-udharasa-hAsya-AMsu vagerenA vegane aTakAvavAthI, jorathI vAgavAthI, musAphrImAM cAlavAnA zramathI, maLa ane iMdriyA kSINu thavAthI, vAyu AmAzayamAM javAthI ke dhAtuomAM javAthI, temaja prANa-ApAna-vyAna-samAna ane udAna e vAyu bagaDavAthI jUdA jUdA prakAranA vAtavyAdhi thAya che. prANa kApavAthI thayelA rAga, ziraHzUlaM karNazUlaM zaGkhazUlamasRggadaH / ardhazIrSAvikArazca dinavRddhisamudbhavaH // nAsikopadravo vApi manyAstambho hanugrahaH / jihvAstambhastAluzUlaM tathA ca tamakaM bhramaH // tandrAzvAsagaloSTAdyAH SoDazaite zirogatAH / prANApakopato yAnti pittena samamIritAH // For Private and Personal Use Only iti SoDazavidhazirogataprANavAyuprakopaH / mAthAnuM mULa, kAnanuM zULa, lamaNAnuM zULa, lohInA vikAra, AdhAsIsI ( aradhuM mAthuM dukhavAne rAga jemAM jema jema divasa caDhe tema tema mAthu dUkhe che ane divasa name tema tema mAthuM uttaratuM jAyache ) nAkanA roga, nyArastaMbha ( AcInuM rahI javuM, ) hanugraha ( haDapacInuM rahI javuM, ) jIlllAstaMbha, tALavAmAM thatuM zULa, tamakazvAsa, bhrama, taMdrA ( ghena, ) zvAsa, gaLAnA roga, erTanA roga, e vagere sALa rAga mAthAmAM thAya che. e rAga prANavAyu kApIne pittanI sAthe mAthAmAM jAya che tethI upaje che.
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. udAnavAyu prakopa thavAthI thaelA raMga, hikA zvAsaH parizvAsaH kAsaH shossaartighnnttikaa| halAso hRdi zUlaM ca yakRdvAtAdikA vmiH|| kSavathurjumbhaNaM caiva tathA vaisvayaMpInasaH / aruci ca pratizyAya ete proktA udAnataH // udAnaH zleSmasaMyukto doSAn hadi prakurvate / iti SoDazavidhodAnaprakopaH / heDakIne rega, zvAsaroga, parizvAsa, khAMsI, zeSaga, ghaMTikA ga, dalAsa nAme chAtImAMnuM darada, chAtImAMnuM zULa, yakRtamAM vAyuno roma, TI, chI, mAsu, 212maMga, pAnasaroga, 3thi, sanema, e zaLa roga udAna vAyuthI thAya che. udAnavAyu kaphamAM maLIne chAtImAM evA roga utpanna kare che. vyAnavAyunA kepathI thaelA roga, vakSyAmo vyAnakopena mArutasya prakopanam / vAtaH sarvAGgako dhAtuvikAraM kurute bhRzam // sa ca dhAtugato zeyastathA proktaH pRthak pRthak / tvagvAte romaharSazca manyAyAM zvAsa eva ca // mAMsage zothatodazca medaHsaMsthe ca kmptaa| bhaGgatAsthigate vAte patanaM majage bhavet // zukrage sandhizothazca tasmAt taM cApi lakSayet / etairdhAtugatA vAtA sAdhyA'sAdhyAn nibodha me // tvagraktamAMsamedaHstho vAyuH sidhyati bheSajaiH / anye kaSTena sidhyanti na sidhyantyathavA punH|| vyAna vAyunA kopavAthI je vAyu prakopa thaIne rega upaje che te have karIzuM. vyAnavAyu AkhA zarIramAM rahe che mATe te jyAre kepe che tyAre atyaMta dhAtuvikAra utpanna kare che. evI rIte dhAtumAM rahele For Private and Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trevIsame. 563 mAnavAyu jANuvA. have te jUdA jUdA dhAtuomAM ze ze vikAra utpanna kare che te kahiye chIe. vyAnavAyu tvacAmAM rahIne kApe tyAre vAM UbhAM thAya che, mAMsamAM hoya tyAre sAje ane tAda ( sAya dhrAMcAvA jevI vedanA thAya che; medamAM hAya tyAre zarIra kaMpe che; asthi ( hADakAM ) mAM vAyu rahyo hoya tyAre aMgabhaMga thAya che; majjAmAM vAyu hoya tyAre paDI javAnA vyAdhi thAya che; ane vIryamAM vAyu kApyA hoya che tyAre sAMdhAmAM sAjo thAya che; e lakSaNAthI dhAtugata vyAnavAyu kApe che ema jANavuM. e pramANe dhAtuomAM rahelA vAyunA vikAra meM tane kathA; have temAMthI kayA sAdhya che ane kayA asAdhya che te tane kahuM chuM te sAMbhaLa. tvacA, rakta, mAMsa ane meda, e dhAtuomAM rahelA vyAnavAyune prakApa auSadhAthI dUra karI zakAya che, e vinA bIjA dhAtuomAM rahelA vAyu mehenata karavAthI maTI zake che ke nathI paNa maTatA. vAyunAM sAmAnya lakSaNA lomaharSo bhavet todo nidrAnAzo'rucistamaH / gAtraM sUcyeva vidhyeta bhramantyeva pipIlikAH // rUkSatvaM tvaGnakhe netre kRzatvaM jAyate punaH / garbharajasA zukrasya nAzo bhavati vepathuH // mandAgnitvaM ca bhavati svapnAni ca sa pazyati / nidrAnAzazca bhavati sAmAnyaM vAtalakSaNam // zarIranAM vAMDhAM UbhAM thAya, zarIre tADa thAya, nidrAnA nAza thAya, arUci thAya, AMkhe aMdhArAM Ave, aMga sAyAthI vIMdhAtuM hoya evI vedanA thAya, zarIra upara kIDIo karatI hoya evuM lAge, tvacA, nakha ane maitramAM lukhApaNuM Ave, zarIranAM aMga sUkAI jAya ke pAtaLAM thaI jAya, garbhane Artava ke vIryanA nAza thAya, zarIra kaMpe, jaTharAgni maMda thAya, dhamAM aneka svama Ave, ane nidrAnA nAza thAya, e vAyunAM sAmAnya lakSaNo che. arthAt emAMnuM kAMI thAya tyAre jANavuM ke vAyu kApyo che. For Private and Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 54 hArItasaMhitA. AkSepaka vAyunuM lakSaNa, muhurAkSepayedvAtraM bhedastodo bahiH svaraH / sa caivAkSepako nAma jAto vyAnaprakopataH // ityAkSepako vAyuH / je manuSya vAraMvAra potAnAM aMgane lAMbAM TukAM karyA kare che athavA jethI akasmAt aMga lAMbA thai jAya che, aMgamAM kATa ane tADa thAya che ane svara phATI jAya che, tyAre te mANasane mAnavAyunA kApathI AkSepaka nAme vAyu thaye che ema jANavuM. apataMtraka vAyunuM lakSaNa dhanurvannAmyate gAtramAkSipyecca muhurmuhuH / praklinnanetra stabdhAkSaH kapota iva kUjati // tamAhurbhiSajAM zreSThA apatantrakanAmataH / matAntare vadantyanye prapatAnako mataH // ityapataMtrako vAyuH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je vAyunA rogavALAnuM zarIra dhanuSyanI peThe namI jatuM hoya tathA vAraMvAra taNAi jatuM hoya; netramAM pANI bharAI AvatuM hoya tathA AMkha jaDa jevI thai gaI hoya; ane hAlAnI peThe gaLuM khelatuM hAya; tA uttama vaidyo tene apataMtraka nAme vAyuno roga kahe che. e vAyunA rAgane pravapatAnaka kahevA, evuM keTalAka vaidhAcAryonuM matAMtara che. apatAnaka vAyunuM lakSaNa, gRhItArthaM tato vAyurapatAnakaH saMsmRtaH / so'pi kaphAnito vAyuH saMpIDayati daNDavat / stambhayatyAzu gAtrANi so'pi daNDApatAnakaH // hRdvakrAMkirAGgulIgulphasandhau samAzritaH / snAyuM pratAnayedyastu so'pi snAyupratAnakaH // bAhyAnAmatha nADInAM pratAnayati mArutaH / kaTyAzrito vA bhavati sazalyamiva kurvate || For Private and Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tevIsamo. 565 tamasAdhyaM budhAH prAhustaM ca vAtaM pratAnakam / anyaM caturthamAkSepamabhighAtasamudbhavam // abhighAtena yo jAto na sa sAdhyaH pratAnakaH / Urdhva tAnayate yastu vizoSayati gAtrakam // vizoSayeccAsthisaMdhi saMdhisaMzuSkako mataH / kRtsmArdhakAyaM bhavati zuSkatAM ca prakuJcati / pRSThaM ca nArdha yo vetti sa tathaikAGgiko mataH // kripakSapAtavaH | ekAGgapakSaghAtazca bhavatyanyatamo ydi| vAtaprauSadhaiH sarvairvAyuH kaSTena sidhyati // rAjapakSathatiH | jyAre vAyu ardhA aMgane pakaDI le che tyAre te vAyu apatAnaka kahevAya che. e vAyu kaphanI sAthe maLIne lAkaDInI peThe regInA aMgane akkaDa karI nAkhe che ane pIDA kare che, tene daMDAtAnaka nAme vAyu kahe che. chAtI, mukha, paganI ane hAthanI AMgaLiyo, ghuMTIne saMdhi, e sthaLamAM rahele vAyu te te rathaLanA snAyune jyAre saMkeca kare che tyAre te rogane snAyu pratAnaka kahe che, kaI vakhata vAyu bahAranI nADIone saMkoca kare che, te paNa pratAnaka vAyu kahevAya che. koI vakhata vAya keDamAM rahIne temAM jANe zalya (lAkaDuM vagere) ghAlyuM hoya tema tene pIDita kare che; paMDita e pratAnaka vAyune asAdhya kahe che. eka cothe pratAnaka vAyu vAgavAthI thAya che, temAM regIne tANa thAya che; e vAgavAthI thayelo pratAnaka roga asAdhya che. je vAyu aMgane uparanI bAjue (mAthAnI tarapha) AkarSe che tathA zarIrane zekI le che, temaja hADakAMnA sAMdhAnuM paNa zeSaNa kare che, tene "saMdhisaMzuSka kahe che. je mANasanuM saghaLuM aradhuM aMga saMkocAIne sUkAI jAya che tathA aradhe pIThane bhAga paNa teja muDadAla thavAthI jene bhAlama paDatuM nathI tene "ekAMgavAyu" kahe che, eka bIjA prakArane ekAMga pakSAghAta thAya che, te je thayuM hoya te vAyune nAza karanArAM saghaLAM auSadhothI paNa te vAyu kaSTa karIne maTe che. 48 For Private and Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hAratasaMhitA. tUnI pratinI vAyu, todamUrchA vepanaM syAt veSTanaM sparzanAzatA / pratUnayati gAtrANi vAyustUnIti zabditaH // vepanaM todaveSTatvaM sparzanaM vetti yaH punH| pratUnayati gAtrANi pratitUnIti nigadyate // rUti pratikUnavANu: je vAyunA rogamAM teDa, mUcha, kaMpa, goTalA caDhavA, sparza bhAlamAM na paDe, evAM cinha thAya tathA je vAyuthI aMga pAtaLAM thaI jAya tene lUnI nAme vAyu rega kahe che. kaMpa, teDa, goTalA caDhavA, e cihe thatAM paNa jene sparza mAlama paDato hoya tene pratikUnI nAme vAyu kahe che. disataMbhAdi vAyunA roga, hRdi stambhaH pRSThastambha Urustambhazca gRdhrsii| pRthaktvenaiva kathitamagre zRNuSva kovida ! // ete vyAnaprakopena SoDazadhA prakIrtitAH // dati vAnapa: chAtImAM staMbha ( chAtI jaDa thaI javI,) puSTastaMbha, urUstaMbha, gRdhrasI, e vAyunA vyAdhio vyAna vAyunA kopathIja upaje che; paraMtu AgaLa temane jUdA roga tarike kahevAmAM AvyA che mATe ahIM temane vistAra karyo nathI. he paMDita ! sAMbhaLa; vyAna vAyunA kepathI thayelA soLa prakAranA vAyunA raMga meM tane kahyuM. samAnavAyunA raMga, zUlaM gulma udAvarta AdhmAnodgAra eva ca / pariNAmo viSamAgnirajIrNa vAtagulmakaH // parikledI rasazoSI rasazca mlcaalkH| bandhI medI kilAsI ca SoDazaite samAnataH // ___ iti ssoddshvidhsmaanprkopH| zaLa, gulma, udAvarta, peTa caDhavuM, oDakAra, pariNAmazuLa, viSabhAgni, ajIrNa, vAtagulma, bhInAza utpanna karanAra rega, rasazoSa, For Private and Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tevIsamA, maLane calita karanAra rasa, maheMkAi karanAra roga, bhaLabheda karanAra roga, kalAsa nAme kADhane utpanna karanAra vAyu, e sALa roga samAna vAyuthI utpanna thAya che. apAnavAyuthI utpanna thatA roga bhagandaro bastizUlo mehArzazcAtikoThakaH / liGgadoSo gudabhraMzastathAnyo gudazUlakaH // mUtrarodho virodhazca SoDazaite vijAnatA / apAnasya prakopena vijJeyAstu pradhAnataH // ete vikArAH kathitA vistarAtte prakIrtitAH // bhagaMdara, bastiLa, prameha, arza, kAThI (zarIra upara kuMDALAM jevAM maMDaLa nIkaLavAnA roga ), liMgarega, zubhraMza, gudaLa, mUtrarAdha, jhADAne aTakAva, e sALa mukhya roga, apAnavAyunA prApathI thAya che ema jJAnavAna paMDite jANavuM. vAyunA eTalA roga thAya che te saghaLA te te jagAe vistArathI paNa kahevAmAM AvyA che. bIjA dASa sAthe maLelA vAyunA prApa dAhaH santApaH zoSazca mUrcchA pittAnvito marut / zaityaM zophArucirjADyaM vAtazleSmasamanvitaH // 567 vAyu jyAre pittanI sAthe maLelo hAya tyAre te dAha, saMtApa, zoSa, ane mUrchA evA vyAdhine utpanna kare che. vAyu jyAre kanI sAthe bhaLelA hoya, tyAre zIta, sojo, arUci ane jaDapaNuM e rAgane upajAve che. sAdhya ane asAdhya vAyu. yo dvandajAzrito dhIrastaM sAdhyaM mArutaM viduH / kevalo'pi samIro'pi so'pi sAdhyatamaH smRtaH // For Private and Personal Use Only je vAyuthI khIjA doSane AzarIne rahelA che. eTale keAI bIjA * zyAmAM dA roga gaNAvyA che. mATe leAkanI ekAda lITI khaMDita yelI lAge che.
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa68 hArItasaMhitA. deSanI sAthe maLIne roga utpanna kare che, te vAyu sAdhya che, tema vAyu eleja heya te paNa atyaMta sAdhya che. arditavAyunuM sAmAnya lakSaNa vakraM bhavati vArdha grIvA cApyapavartate / vaikRtyaM nayanAnAM ca vAgbhaGgo vednaaturH|| grIvAyAM gaNDayordantapArvaM ysyaativednaa| tamaditamiti prAhurvAtavyAdhi vickssnnaaH|| pharcAtaMnAma | vAyune lIdhe aradhuM moTuM vAMkuM thaI jAya che, athavA DokuM pharI jAya che athavA AMkhe tharaDAI jAya che, vAMkI thaI jAya che ke tevI ja kaI bIjI vikRti thAya che; vANI spaSTa belI zakAtI nathI; atyaMta vedanA thAya che; DekAmAM, banne galophAMmAM, ane dAMtanI bAjue upara atyaMta vedanA thAya che; A rogane vAyune roga jANavAmAM catura evA vaidyo adaMtavAyu kahe che. kevaLa tathA ThaMdvaja ArdatanAM lakSaNa, lAlAnAvo'tha zoSazca hanugrahaH zirovyathA / dantazUlaM bhavedyasya vAtenArditameva ca // pItAGgaM sajvaraM tRSNA pittajo moha eva ca / zophastambho'sya bhavati kaphodbhUte'thavAdite // bhAvino lakSaNaM yasya vepthunetrmaavilm / kevaLa vAyuthI jyAre ati roga thayo hoya tyAre rogInA mukhamAMthI lALa gaLe che, kaMThe zeSa paDe che, haDapacI jaDa thaI jAya che, bhAthAmAM vedanA thAya che ane dAMtamAM kaLatara thAya che. pittathI ardita rega the hoya te rogInuM zarIra pILuM thaI jAya che, tAva Ave che, tarasa lAge che ane mUcha paNa thAya che. kaphathI ardita rega thaye hoya te seje caDhe che tathA maDha jaDa thaI jAya che, jyAre ati 1 vihaMge. 0 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tevIsamo. pa68 ~~~~~~~~~~~~~~~~ ~ ~~~~~~ ~~ ~ vAyune roga thavAne hoya tyAre te roga thatAM Agamaca moTuM kare che ane AMkhe malina thAya che. arditanI asAdayatA, kSINasyAnimiSAkSasya prasaktAvyaktabhASiNaH // na sidhyatyaditaM gADhaM 'trivarSe vepanasya ca / je mANasanuM zarIra kSINa thaI gayuM hoya tathA jenI AMkhoe miSAbhiSa thatuM na hoya eTale AMkhe palakAre na thaI zakatuM hoya, temaja belatAM bolatAM jenI jIbha coTI jatI hoya athavA jenAthI spaSTa bolI zakAtuM na hoya, athavA jene ardita rega thayAne traNa varSa vItI gayAM hoya tathA jenuM mukha hAlyA karatuM hoya, evA rogIno AMtaroga maTato nathI. hanugraharoga, kaThoralakSaNAtyartha jRmbhA prastArito mukhe // hanustambho bhavattena kRcchrAdvadati carvati / kaI vakhata ati kaThera bagAsuM AvavAthI moTuM paheluM thAya che ane tethI haDapacI rahI jAya che. e rogane hanugraha ke hanutaMbha vAyu kahe che. e rogamAM rogIne belatAM tathA cAvatAM moTuM duHkha thAya che. maLyAstaMbhoga, viSame vA divAsvapne vivartitanirIkSaNe // manyAstambhaM janayati kRcchAt pArzva vilokte| divase ke rAtre) viSama prakAre sUvAthI athavA vAMkI Deka karIne jevAthI bacI rahI jAya che; e regamAM regI moTI mahenate bAju upara joI zake che. jItaMbha ane ziragraha, vAgvAdinI zirAM rudhvA jihvAM stambhayate'nilam / 1 viSamaM cApi tasya ca. pra0 1 lI. 2 kaNThoghoro bhakSaNArtha. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa70 hArItasaMhitA. * raktAzrito'pi pavanaH zironADyAM smaashritH| ziro'ti kurute yastu so'pyasAdhyaH zirograhaH // kRti rakSaHI vANIne belanArI sirAne rokIne vAyu jIbhane aTakAve che tene jIhAbha kahe che; tathA rakta sAthe maLIne rahelo vAyu je mAthAnI nasAmAM raheluM che, te mAthAmAM pIDA kare che, tene zirogRha kahe che. e banne roga asAdhya che. vAtareganI cikitsA ataH pratikriyAM vakSye yathA sidhyati maarutH| snehanaM rUkSaNaM kArya pAcanaM zamanAni ca // svedanaM mardanAbhyaGgo bastisneho nirUNam / virecanaM ca kartavyaM vAtavyAdhinivAraNam // have je prakAre vAyunA roga maTe evA upAya kahIzuM. vAyunA regamAM snehana (cikAza AnArI,) rUkSaNa (cikAzane nAza karanArI,) pAcana (maLane pakavanArI,) zamana (bhaLane zamAvanArI ) vedana (parase kADhanArI ) mardana (coLavAnI,) atyaMga (tela coLavAnI,) basti (picakArI mAravAnI ) sneha (nehabasti,) nirahaNa (nirUhabasti,) ane virecana, evI kriyAo karavI. dhAtugata vAyunI cikitsA tvaksthe tu mardanAbhyaGgaM raktasthe raktamokSaNam / mAMsasthe svedanaM vApi kaSAyamapi snehanam // rUkSaNaM cAsya kartavyaM bastisnehanirUhaNam / snAyusandhyasthisaMprApte bhedanaM kArayet sudhIH // snehopanAhAgnikarmabaMdhanonmardanAni ca / asAdhye zukrage vAte bIjakRtsamupAcaret // je vAyu tvacAmAM rahyo hoya te mardana ane atyaMga (tela 1 mANimanthena yantreNa tataH saMbhUSayAnilam. pra0 1-3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tevIsame. coLavuM vagere) kare; je vAyu raktamAM rahyo hoya te raktamekSa (lohI kADhI nAkhavAne vidhi) kare, mAMsamAM vAyu hoya te zeka karIne para sevo kADhave, kvAtha pAve, snehana vidhi, rUkSaNavidhi ( lUkhApaNuM ANavAna vidhi, snehabasti Apa, athavA nirUhabasti Apa je snAyu ke sAMdhA ke hADakAMmAM vAyu rahela hoya te buddhimAna vaidhe bhedana kriyA karavI; tathA snehavALAM baMdhAraNa bAMdhavA, DAma devA, pATA bAMdhavA, ane tela laIne mardana karavuM. je vAyu vIryamAM rahe hoya ane te asAdhya hoya te temAM viryane utpanna karanArA upacAra javA. snehana vRta, muNDI guDUcI bRhatIdvayaM ca rAstA samaGgA kathitaH kssaayH| samaM ca tenApi vimizritaM ca dugdhaM dadhi syAnnavanItakaM ca // pacet sudhImAna mRduvahninA ca siddhaM ghRtaM snehanameva puNsaam| karSapramANaM vihitaM ca pAne cAbhyaJjane bhojanake tathaiva // bastau hitaM snehanameva puMsAM saptAhakaM vAtavikAriNAM ca // __ iti snehanaM nAma ghRtam / gorakhamuMDI, gaLo, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI. rAsnA, majITha, e auSadhe vALa kare. e vAthamAM samAna bhAge dUdha, dahIM ane mAkhaNa nAkhavuM. pachI teno dhImA tApathI buddhimAna vaidhe pAka karae rIte siddha thayelA vRtane snehana vRta kahe che. regI purUSoe e ghImAMthI eka tevA pramANe leIne pIvuM; tathA coLavAmAM ane khAvAmAM paNa e ghIne ja upayoga kare. e dhI basti ApavAmAM paNa hitakAraka che. vAyunA rogavALA purUSane sAta divasamAM e ghI phAyado Ape che. rUkSaNa prayoga, rAsnAviDaGgarajanI saha nAgareNa sauvIrakeNa surasA saha saindhavena / soSNaM ca pAnamidameva virUkSaNaM syARNAM ca paJcadinapAnakakarSamAtram // For Private and Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 572 hArItasaMhitA. rAsnA, vAyaviDaMga, haLadara, suMTha, khATI kAMjI, tulasI, siMdhava e auSadhone lagAra garama pANI sAthe eka tAlA pramANe pAMca divasa pIvAthI manuSyanuM rakSaNa thAya che. A prayoga lUkhApaNuM upanna karanAra che mATe tene rUkSaNa kahe che. pAcana samananA upadeza ataH syAt pAcanaM samyak dinasaptakameva tat / pAcite caiva doSe ca tasmAt saMzamanaM punaH // snehana ane rUkSaNu prayoga karyA pachI vAta rAgavALAne sAta divasa sudhI sArI rIte pAcana auSadha ApIne doSanuM pAcana karavuM; doSa pAcana thayA pachI zamana auSadha AvIne doSa zamAvave. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chAtI vagerenA vAyune upacAra, kSatripRSThagato dhamanyAM samAzritotyarthahutAzanena / saMvedito nAzayate samIraM saptAhakaM coSNajalena sekaH // chAtI, trika ( kaTinA cheDAnA bhAga), pITha ane dhamanI, e jagAe vAyu rahyo hoya te! khUba agni karIne rAgIne sAta divasa sudhI zeka karavA tathA garama pANIthI paNa zeka karavA, tethI vAyu maTI jAya che. sarvAMgavAyunI cikitsA, rAsnAtrikaNTakairaNDazatapuSpA punarnavA / kAtho vAtAmayaM hanti sarvAGgagatamAzu ca // rAsnAguDUcikAdArunAgarairaNDasaMyutaH / kvAthaH sarvAGgavAtespi Ame dhAtugate hitaH // rAnAzvagandhA kAsIsaM vacA ca kapikacchukam | kvAthastveraNDatailena pIto hanti samIraNam // rAsnAdhAnyakazuNThI ca yavAnI dazamUlakam / kAthaH pAcana ke prokto nare vAtavikAriNi // rAsnAdyAni pAcanAni hitAni kathitAni ca // 1 vakSyAmi te puSTigate dhamanyAM pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tevIsame. pa73 rAsnA, gokharU, dIvelAnuM mULa, suvA, sADI, e auSadhane kvAtha sarva zarIramAM vA Avyo hoya tene takALa maTADe che. rAsnA, gaLe, devadAra, suMTha, divelAnuM mULa, ene kvAtha karIne pIvAthI sagavAta, AmAzayamAM rahela vAyu, ane dhAtugata vAyu, e sarva rogane maTADe che. rAnA, AsaMdha, hIrAkasI, veja, kavacamULa, e auSadhano kvAtha divela sAthe pIvAthI vAtaroga nAza pAme che. rAsnA, dhANA, suMTha, javAna, dazamULa, e auSadhane kavAtha vAtaregavALA mANasone pAcana auSadha tarIke ApavAne munioe kahele che. e rAsnAdika badhAya kavAtha pAcanarUpa che tathA hitakAraka paNa che. lasaNane prayoga, ardhapalaM rasonaM ca hisaindhvjiirkaiH| sauvarcalena saMyuktaM tathaiva kaTukatrikam // ghRtena saMyutaM bhakSet mAsamekaM dine dine / nihanti vAtarogaM ca arditaM ca pratAnakam // ekAGgarogiNAM cApi tathA sarvAGgarogiNAm / Urustambha krimeyossN gRdhrasI cApakarSati // be teTalA lasaNa levuM; tathA hIMga, siMdhava, jIrU, saMcaLa, suMTha, pIpara, marI, e sarvane samAna bhAge laIne lasaNa jeTaluM cUrNa lasaNamAM meLavIne tenuM kalka karavuM. tathA temAMthI be talA leine) nityaprati eka mahinA sudhI ghI sAthe khAvuM. evI rIte lasaNa khAvAthI vAyunA tamAma rega maTe che. ardetavAyu, pratAnakavAyu, ekAMgavAyu, sarvAgavAyu, UrtaMbha, kRmiroga, ane gRdhrasI nAme vAyune rega, e sarve maTe che. lasaNane bIjo prayoga, palArdhaM ca palaM cApi rasonaM ca sukuTTitam / hiGgujIrakasindhUtthaM sauvarcalakaTutrayam // For Private and Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pacha4 hArItasaMhitA. ebhiH saMcUrNitaiH sarvaistulyaM tailena saMyutam / yathAgni bhakSayet prAtaH rubukkAthAnupAnavat // mAsamekaM prayogeNa sarvavAtAmayAna jayet / ekAGgaM caiva sarvAGgamUrustambhaM ca gRdhrasIm // kaTipRSThAsthisandhisthamarditaM cApatantrakam / jvaraM dhAtugataM jIrNa nAzayennityasevanAt // ti sonaprayoga: be telA ke cAra telA lasaNa laIne tene sArI rIte phUTavuM. pachI hIMga, jIruM, siMdhava, saMcaLa, suMTha, pIpara, marI, e sarve auSadhe. samAna bhAge laIne tenuM cUrNa karIne lasaNanI barAbara cUrNa lasaNamAM meLavavuM, pachI temAM tela meLavavuM, pachI pitAnA jaTharAgninA baLa upara vicAra karIne dararoja savAramAM tene khAvuM ane te upara dIvelA mULanA kavAthanuM anupAna pIvuM. evI rIte eka mAsane prayoga karavAthI sarva prakAranA vAtaroga maTI jAya che, ekAMgavAyu, sarvAgavAyu, urastaMbhavAyu, gRdhrasI nAme vAyune roga, keDa, pITha, hADakAM, sAMdhA, e jagee rahele vAyu, arditavAyu, apatiMtraka nAme vAyunA roga, dhAtugata jvara, jIrNajavara, vagere roge e auSadhanuM nitya sevana karavAthI nAza pAme che. nAgarAdi leha nAgarA ca haridrA ca kaNA jAjyajamodikA / vacA saindhavarAnA ca madhukaM samabhAgikam // zlakSNacUrNa pibeccaiva sarpiSA pratyahaM nrH| ekaviMzadinairvAtarogAn hanti na sNshyH|| bhavecchatidharaH zrImAn meghadundubhinisvanaH / hanti vAtAmayAna sarvAn leho yazca sukhAvahaH / suMTha, haLadara, pIpara, jIruM, ajamoda, vaja, siMdhava, rAsnA, jeThImadha, e sarave samabhAge levuM. pachI tenuM khUba bArIka cUrNa karIne manuSya dararoja ghI sAthe pIvuM. e pramANe ekavIsa divasa pIvAthI For Private and Personal Use Only
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tevIsame. 575 te saMbaMdhI roga maTe che emAM saMdeha nathI. vaLI ghI sAthe e cUrNa cATanAra vidvAna ane zrImAna thAya che athavA tenA kAnanA roga dUra thavAthI te sAruM sAMbhaLe che tathA tenI zarIranI kAMti vadhe che. tene svara meghanI garjanA je gaMbhIra thAya che, A sukha ApanAre avaleha (cAkaNa) sarve prakAranA vAyunA rogane nAza kare che. - zatAvarI kaTaka, zatAvarI vacA zuNThI rAnA kdrshllkii| dazamUlI balA bilvastumburu ca guDUcikA / eSa kalko ghRtairyukto hanti vAtaM zarIragam // zatAvarI, vaja, suMTha, rAsnA, gheLe kharasAra, zAka, dazamULa, baLabIja, bIlI, dhANA, gaLe e auSadhanuM kalka karIne ghI sAthe cATavAthI zarIramAM rahelA vAyuno te nAza kare che. zalakI kavAtha, zallakIciMciNItvaktvak kvAthastailena saMyutaH / kuryAdvAtAditaM svasthamekaviMzadinairnaram // pAlakI, AMbalInI chAla, taja, e vadha kavAtha karIne temAM tela nAkhIne ekavIsa divasa pAvAthI vAyuthI pIDAyalo gI rogarahita thAya che. arzvagAdi prAga Ato'bhyaGgazca kartavyastailairapi pratairapi / guggulaM ca rasonaM ca kArayedvidhipUrvakam // rUti saMrAmanAthaH UMgha . vAtarogavALAne ghI ane tela zarIre coLavAM tathA gugaLanA ane lasaNanA je je proga thAya che te sarve vidhipUrvaka karavA. mahAbalA taila, bhAgAzcASTau balAmUlaM catvAro dazamUlakam / kvAthazcaturguNe toye'thavA droNasya saMkhyayA // For Private and Personal Use Only
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 576 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. tatrADhakaM kSipet kSIramADhakaM mizrayeddadhi / ADhakaM mASakulmASayUSaM paryuSitaM kSipet // tailaM tilAnAM droNaM tu kaTAhe pAcayecchanaiH / jIvantI jIvanIyA ca kAkolyau jIvakarSabhau // mede dve saralaM dAru zallakazca kucandanam / kAlIyakaM sarjarasaM maJjiSThA trisugandhikam // mAMsI zaileyakaM kuSThaM vacA kAlAnusArivA / zatAvarI cAzvagandhA zatapuSpA punarnavA // kiNvakaM ca surA mustA tathA tAlIsapatrakam / kaTutrayaM vAlukau ca sarve tatraiva mizrayet // siddhaM sarvaguNaM zreSThaM kRtvA maGgalavAcanam / sauvarNe rAjate kumbhe vAthavA mRNmayAyase || suguptaM dhArayitvA tu pAnAbhyaGge nirUha ke | bastau vApi prayoktavyaM manuSyasya yathAbalam // vAtAdite'thavA bhane bhinne vApi pradApayet / yA bandhyA ca bhavennArI puruSAzcAlparetasaH // kSINo vA durbalo vApi tathA jIrNajvarAturaH / AmavAtAturANAM ca tathA pakSaprakuMcake // pratAna ke prayoktavyaM tathA zuSke hanugrahe / karNazUle cAkSizUle manyAstambhe ca pArzvage // sarvavAtavikArANAM hitaM tailaM yathAmRtam / hanti zvAsaM ca kAsaM ca gulmAza grahaNIgadam // aSTAdazAni kuSThAni zIghraM vApi niyacchati / grahabhUtapizAcAzca DAkinI zAkinI tathA // dUradeze palAyante balAtailasya darzanAt / apasmArAdidoSAMzca tacca dUre niyacchati // For Private and Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya vIsame. 577 vRddhA yuvAno bhavanti vandhyA ca labhate sutam / tailaM mahAbalAdyaM ca mahAvAtaharaM smRtam // iti mahAbalAdyaM tailam / balA (kAMsakI) nA mULanA ATha bhAga ane dazamULanA cAra bhAga, laIne temAM cAragaNuM athavA 1024 talA pANI nAkhI tene kavAtha kare. e kavAthamAM 256 talA dUdha tathA 256 talA dahIM nAkhavuM. tathA aDadane bAphIne tenuM pANI 256 tela nAkhavuM. e sarvemAM 1024 telA talanuM tela nAkhIne tene leDhAnI kaDhAImAM dhImA tApathI pakava karavuM. pachI haraNadeDI, haraDe, kAkelI, kSIrakAlI, jIvaka, RSabhaka, medA, mahAmedA, saralavRkSanI chAla, devadAra, zAka vRkSanI chAla, raktacaMdana (ratAMjalI), kRSNAgarU, rALa, majITha, taja, tamAlapatra, eLacI, jaTAmAMsI, zilAjita, upaleTa, vaja, tagara, zatAvarI, AsaMdha, suvA, sAToDI, surAbIja, surA, metha, tAlIsapatra, suMTha, pIpara, marI, pILe vALe, kALo vALe, e sarve auSadhonuM kalka karIne te telamAM nAkhavuM. ane tela mAtra rahetAM sudhI pakava karavuM. evI rIte siddha thayeluM e tela sarva guNavALuM ane zreSTa thAya che. e tela taiyAra thAya tyAre svastivAcana vagere maMgaLa upacAra karIne senAnA athavA rUpAnA athavA mATIne athavA leDhAnA kuMbhamAM tene sArI rIte rakSaNa karIne bharI devuM. tathA pachI manuSyanI zakti joIne te pI. vAmAM, cALavAmAM, nirUhabastimAM ke snehabastimAM javuM. je mANasane arditavAyu thayuM hoya, asthibhaMga hoya, sAMdhe chuTo paDyo hoya, tene e tela ApavuM. je strI vAMjhaNuM hoya tathA je puruSa apavIvALa heya, athavA je AmavAtathI pIDAtA hoya, tathA jene eka pAsu saMkocAI javAnI vAtoga (jene pakSaprakuMcaka kahe che te) thayo haya, jenuM zarIra kSINa thaI gayuM hoya, je zarIre durbaLa, jIrNajavarathI pIDAte hoya, te sarvane e tela yathAvidhi javuM. vaLI pratAnaka rogamAM vAyuthI zarIranuM koI aMga sUkAI gayuM hoya temAM, hanugraha regamAM, kAnanA zaLamAM, netraLamAM, manyAstaMbhamAM, pAsAnA vAyumAM, e sarva vAyunA vikAromAM A tela amRtanA sarakhuM hitakAraka che. vaLI e tela zvAsa, khAMsI, gulma, arza ane grahaNI rogane nAza kare che. For Private and Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 578 hArItasaMhitA. te aDhAra prakAranA koDhane jaladI nAza kare che. A balA telanA darzanathI graha, bhUta, pizAca, DAkaNuM, zAkaNa, e sarve dUra dezamAM palAyana karI jAya che. vaLI apasmAra vagere dezone A tela dUra kare che. gharaDA hoya temane juvAna kare che; tathA vAMjhaNI heya tene chokarI Ape che. e telane mahAbalAdi tela kahe che. e tela moTA moTA vAyunA rogane maTADe che. balAdi taila, balAkvAthADhakaM kSiptvA kSipet tatrADhakaM dadhi / kulatthADhakayUSaM tu sauvIrasyADhakaM tathA // tilatailaM tathA droNaM yojayenmatimAna bhiSak / ekatra kRtvA vipacedyojayedauSadhaM ca tat // zatapuSpA devadAru pippalI gjpipplii| trisugandhi surAmAMsI kuSThaM ca dazamUlakam // cUrNakaM nikSipet tatra siddhaM tadvatArayet / yojyaM pAne tathAbhyaGge nirUhe nasyakarmaNi // hanti vAtAmayAzIti zreSThaM guNagaNAtmakam / yathA mahAbalaM tailaM tathedaM guNavardhanam // iti balAyaM tailam / balA (kAMsakImULa) ne kavAtha 256 lA laIne temAM 256 telA dahIM nAkhavuM; kaLathIne yaSa 250 tela nAMkha; 250 tolA sauvIra nAme khATuM madha nAkhavuM e sarvamAM talanuM tela 124 tela buddhi bhAna vaidhe nAkhavuM. e sarvane ekatra karIne tene pAka kare tathA temAM nIce kahelAM auSadhenuM cUrNa nAkhavuM, savA, devadAra, pIpara, gajapIpara, taja, tamAlapatra, elacI, surA nAme madha, jaTAmAMsI, upaleTa, dazamULa, e auSadhanuM cUrNa temAM nAkhIne tela siddha thAya tyAre nIce utAravuM. e tela pIvAmAM, coLavAmAM, nirUhabastimAM tathA nasyakamamAM (nAkamAM TIpAM nAkhavAmAM) vAparavuM. e tela saghaLA prakAranA guNavALuM che tethI te eMzI prakAranA vAyunA rogane maTADe che. jevuM mahAbalA tela guNa kAraka che tevuM ja A balA tela paNa guNamAM vadhAre kare evuM che. For Private and Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trevIsamA. bhAMgarAja tela. bhRGgarAjarasaM caiva kaTutumbIrasaM tathA / sauvIrakarasaM caiva kvAthaM vai dazamUlakam // mASakulmASayUSaM ca tathAjaM dadhi mizrayet / samAMzakAni sarvANi tailaM cArdha prayojayet // mRdvagninA pAcanIyaM siddhaM caivAvatArayet / abhyaGge ca prayoktavyaM na pAne bastikarmaNi // pUraNaM karNarogeSu ziraHzUle ca dAruNe / ardhazIrSavikAreSu bhuvaH zaGkhAkSizUlake / tasya yogena manujaH sukhamApadyate drutam // hanti kuSThaM ca pAmAM tvagrogAMzcAbhyaJjanena tu / zIghraM vinAzamAyAnti hantyapasmAramutkaTam // iti bhRMgarAjatailam / bhAMgarAno rasa, kaDavI tuMbaDInA rasa, kAMjInA rasa, dazamULane svAtha, aDadanA phetarAMnuM osAmaNa, tathA bakarInuM dhI, e sarve samAna bhAge leIne tenuM mizraNa karavuM. e mizraNamAM sarvathI aradhuM tela mizra karavuM. pachI dhImA tApathI tenuM pAcana karIne jyAre tela siddha thAya tyAre tene bhoMe utArIne sArA vAsaNamAM bharI rAkhavuM. e tela coLavAnA kAmamAM, pIvAnA kAmamAM tathA asti ApavAnA kAmamAM yeAjavuM. vaLI kAnanA rogamAM e telanAM TIpAM kAnamAM nAkhavAM. bhayA naka mAthAnA rogamAM, AdhAsIsInA rAgamAM, tathA bhamara lamaNA ane AMkhamAM zULa thatuM hoya tevA rogamAM, A tela ceAjavAthI manuSyane jaladI sukha thAya che. e tela coLavAthI kADha ane khasa, e rAga maTe che; tathA tvacAnA roga paNa jaladIthI nAza pAme che. e tela mahA kANu apasmArane maTADe che. nArAyaNa tela. syonAkaH pATalA bilvaM tarkArI pAribhadrakam / azvagandhA kaNTakArI prasAriNI punarnavA || For Private and Personal Use Only 179
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 580 hArItasaMhitA. zvadaMSTAtibalA caiva balA ca samabhAgikI / pAdazeSaM jaladroNe kathitaM parisrAvayet // tatazcemAni yojyAni bheSajAni bhiSagvaraiH / zatapuSpA vacA mAMsI dAru zaileyakaM balA // pataGgaM candanaM kuSThaM tathAnyaM raktacandanam / karaJjabIjAMzumatI trisugandhi punarnavA // rAnA turaGgagandhA ca saindhavaM ca durAlabhA / maMjiSThA surasA caitat pratyekaM tu paladvayam // cUrNa kRtvA kSipet tatra kSipellAkSArasADhakam / zatAvarIrasaM caiva ajAkSIraM caturguNam // dadhi tatrADhakaM gavyaM tilatailaM prayojayet / siddhaM tatra pradRzyeta tato maGgalavAcanam // prati naM pratiSThApya nArAyaNamiti smRtam / hanti vAtavikArAMzca apasmAraM grahAMstathA // zirorogAn karNarogAna kuSThAnyaSTAdazAnyapi / vandhyA ca labhate putraM SaNDo'pi puruSAyate // vRddho yuvAyate mUkhoM vidyArAdhanatatparaH / nArAyaNamidaM tailaM kRSNAtreyeNa bhASitam // iti nArAyaNaM nAma tailam / . maravA (2029), 51, bhIlIbhU, marAbhU, sImAnI chAsa, sAsaMgha, zaMgI, prasA29 (nArI), sADI, gopa3, matiyA, sA, e sarve samAna bhAge laIne tene kavAtha 1024 telA pANImAM karIne temAMthI caturthI pANI zeSa rAkhavuM. pachI nIce kahelAM auSadhonuM kalka tebhA uttama vaidhome nAma. suvA, para, nAmAMsI, vihAra, zikSAnita, masA ( pATa), pataMga, yaMhana, upaseTa, 271yaMhana, na mIna, zAlipI, ta, tamAlapatra, methI, sAToDI, rAsanA, mAsaMgha, siMdhara, dhamAse, majITha, tulasI, e pratyeka auSadha ATha ATha tolA leIne tenuM kaka karIne nAkhavuM. lAkhane rasa cosaTha tela nAkhavo. zatAvarIne For Private and Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya vIsamo. 581 rasa ane bakarInuM dUdha cAragaNuM eTale ra56 talA pramANe nAkhavuM. gAyanuM dahIM cosaTha tela nAkhavuM ane talanuM tela paNa teTaluM ja nAkhavuM. pachI e tela pakava karIne siddha karavuM. jyAre tela siddha thAya tyAre e nArAyaNa nAmanA telane rogInI sAme mUkIne svastivAcana vagere maMgaLa karma karavuM. e tela vAyunA vikArone, apasmAra, graha, mAthAnA rege, kAnanA rege, tathA aDhAra prakAranA koDhane nAza kare che. e telanuM sevana karavAthI vAMjhaNuM strIne putra prApti thAya che ane napuMsakane mardAI prApta thAya che. gharaDe mANasa juvAnane je bane che, tathA mUrNa hoya che te vidyAbhyAsa karavA lAge che. A telane nArAyaNa tela" kahe che ane te kRSNAtreya munie kaheluM che. pathyApathya vagere. anyAni dhRtatailAni tAni cAtra prayojayet / zAliSaSTikamudgAzca kulatthADhakya eva tu // zatapuSpAtandulIyaM tilaparNI ca rAmaTham / hitAnyanyAni zAkAni ghRtaM tailaM ca yojayet // etena jAyate saukhyaM vAtarogaM niyacchati // upara kahyAM te vinA graMthAMtaromAM bIjAM paNa ghaNuMka ghI ane tela kahelAM che te A rogamAM lAgu karavAM. zAla jAtanI DAMgara, sAThIcekhA, maga, kaLathI, tuveranI dALa, suvAnI bhAjI, tAMdaLajo, talavaNInI bhAjI, hIMga ane bIjAM paNa vAtahAraka zAka hitakAraka che. tema ghI ane tela paNa phAyadAkAraka che mATe te javuM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne vAtavyAdhi cikitsA nAma trayoviMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 582 hArItasaMhitA. cturvisho'dhyaayH| AmavAtanI cikitsA AmavAtanA hetu Atreya uvaac| lakSaNaM zRNu putra! tvaM samAsena vadAmyaham / gurvannAhArapuSTena mandAgninA zritena ca // sevitaiH kandazAkaistu Amo vaayusmiiritH| zleSmasthAnaM prapadyeta jAyate bahuvedanaH // Atreya kahe che. -he putra! AmavAyunuM lakSaNa huM tane TuMkAmAM kahuM te sAMbhaLa. bhAre khorAka khAvAthI vizeSa maMda paDI gayelA jairAgnivALo purUSa jyAre kaMdazAka vagerenuM sevana kare che tyAre vAyue prerele Ama kaphanA sthAnane pAme che ane ghaNI vedanA utpanna kare che. AmavAtanuM lakSaNa AmAtisAro varteta sandhau zophaH prajAyate / jaratvaM caiva gANAM balAsapatanaM mukhe // pRSThamanyAtrike jAnau vedanA" viSIdati / aGgaM 'vaikalyamAyAti AmavAte bhissgvrH|| tasya no rohanaM kArya pAcanaM ca vidhIyate / "upara kahyA pramANe thavAthI manuSyane AyAtIsAra thAya che, sAMdhAomAM seje caDhe che, zarIramAM tAva bharAyela kahe che; meDhethI kapha paDe che; pITha, DokI, trika (keDanI nIceno sAMdho), ghUMTaNa, e jagAe vedanAthI pIDita thAya che ane tenAM gAtra zithiLa thAya che. he vaidya zreSTha ! AmavAtanA regInAM aMga vikaLatA pAme che. evA AmavAtanA regIne snehana auSadha karavuM nahi, paNa pAcana auSadha karavuM. 1 mimita. pa0 rU. For Private and Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya covIsamo. pa83 AmavAtanA bheda, AmaM saMlakSayet prAjJazcaturdhA bhedalakSaNaiH // viSTambhI gulmakRtsnehI AmaH pakkAma eva ca / sarvAGgago bhaveccAnyo vakSye tasyApi lakSaNam // AmavAyunA cAra bheda che te bhedanAM lakSaNo have pachI kahevAze, te uparathI AmavAyune oLakhavo. 1 vichaMbhI, 2 gulmakRta, 3 snehI Ama, 4 padmAma, e vinA eka pAMcame sarvAga Ama paNa thAya che, tenuM lakSaNa paNa have pachI kahevAmAM Avaze. viThThabhI AmanuM lakSaNa viSTambhI gururAdhmAnaM bastizUlaM ca jaayte| nasyApi pAcanaM kArya snehanaM caiva kArayet // phati vikhyAmalAmA vibhA Ama bhAre hoya che. tathA e Ama rogIne piDhAmAM mULa utpanna kare che tathA te AmathI regInuM piTa caDhe che. (e Ama jhADAne kabaje rAkhe che mATe tene viThThabhI kahe che.) e AmavALA rogIne pAcana auSadha ApavAM; snehana auSadha ApavAM nahi. gubhAzaMkI AmanuM lakSaNa, jaTharaM garjate yasya gulmavat pripiiddyte| kaTideze jaDatvaM ca Amo gulmAbhizaGkitaH // tasyAdau laGghanAni syurjJAtvA dehabalAbalam / pAcanaM naiva kartavyaM gulmapAke vimUrcchati / pAcite cApi gulmAme tadAzu maraNaM dhruvam // gulmAzaGkayAmalakSaNam / je ArogavALAnA jaTharamAM garagaDATa thato heya tathA jene gulmanI peThe vedanA thatI hoya, temaja jenI keDanA bhAgamAM jaDatA hoya te Amane gubAkI eTale geLAnI zaMkA utpanna kare e jANa. e gurbhAzaMkI AmavAtanA rogIne AraMbhamAM upavAsa 1 sukSa gche. pra0 rUnI. For Private and Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 584 hArItarasaMhitA. karAvavA, paNa te regInI zakti ke azakti joine tenA pramANamAM karAvavA. e rogIne pAcana auSadha ApavAM nahi; kemake tema karavAthI je gulma pAke te regI meTI mUcha pAme. guhmarUpa AmanuM je pAcana karavAmAM Ave te rogInuM maraNa takALa thAya emAM saMdeha nathI. snehyAmanuM lakSaNa, yasya syAt snigdhatA gAtre jADyaM mandAgniko'balI / zvetAmo vijalo yazca snehI cAmaH prkiirtitH|| tasya no snehanaM kArya copavAsaM ca kArayet / pAcanaM caiva kartavyamAmaM caivAtisArayet // yasya zophAGgatA jADyaM tathA caiva ghanodaram / arucyAmAtisArazca tamasAdhyaM vijAnatA // atyAkhyeyA kriyA kAryA jIvitasyApi saMzaye / . pAcanaiH pAcitaM jJAtvA tassAcUrNAni dApayet // kRti bheTyAmarukSanA je regInA AmamAM snigdhatA eTale tela jevI cikAza hoya, jenAM aMga jaDa thaI gayAM hoya, jene jaTharAgni maMda paDI gayuM hoya, je nirbaLa hoya, jene Ama dhoLA raMgano hoya, jenA AmanI sAthe pANI paDatuM na hoya, tene havALo Ama kahe che. evA AmavAtanA rogIne sneha auSadha ApavAM nahi ke snehana kiyA karavI nahi. tene upavAsa karAvavA, ane pAcana kriyA karavI tathA pAcana auSadha ApavAM. tema tene Ama jhADAvATe nIkaLI jAya evAM recaka auSadha ApavAM. je AmavAtanA regIne aMge sojo caDyo hoya, jeno aMga jaDa thaI gayAM hoya, jenuM peTa kaThaNa thayuM che, jene arUci ane AmAtisAra thayA hoya te AmavAtane asAdhya jANe. ane rogIne te roga maTaze nahi tathA tenuM jIvavuM saMzaya bhareluM che ema jANIne tenI cikitsA karavI. pAcana auSadhevaDe snehI AmavAtane pava karIne pachI cUrNarUpa auSadha ApavAM. 1 nagvAd. p. rU . For Private and Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya covIsame. 585 pakavAmanuM lakSaNa sapitto vijalazcAmaH pakkAmaH patate tvadhaH / na bastizulaM bhavati AmapAke bhramaH klamaH // AmapAkIti vijJeyo na kuryAt tasya pAcanam / virecanaM na kartavyaM stambhanaM tasya kArayet // ti pAmarakSA je Ama pittasahita tathA pANI vinAne gudAmArge nIce paDe che tene pakava Ama jANu. jyAre Ama pAke che tyAre peDhamAM zULa thatuM nathI tathA rogIne zrama ane thAka mAlama paDe che. evA AmavAtane regIne AmapAkI eTale jeno Ama pAye che e jANo. tene pAcana auSadha ApavuM nahi tema tene virecana paNa ApavuM nahi; paNa tene staMbhana auSadha ApIne te Amane aTakAva. saga AmavAtanuM lakSaNa kaTipRSThe vakSodeze todanaM bastizUlavAn / gulmavat jaTharaM garjet tathAntaHzopha eva ca // zirogurutvaM bhavati Amazca patate bhRzam / sarvAGgago bhavet so'pi vijJeyo'sau vijAnatA // tasya pAcanakaM kuryAdvirecanamanantaram // iti sarvAGgaAmavAtalakSaNam / keDamAM, pIThamAM ane chAtImAM teDa thAya, peDhumAM zULa thAya, peTamAM goLe caDhayo hoya tema peTamAM garagaDATa thAya, aMdarane pAse sajA thAya, mAthuM bhAre thAya, Ama puSkaLa paDe evA AmavAtane sarvAga AmavAta jANe. e rogane jANanArA vaidhe tenuM prathama pAcana karavuM ane te pachI virecana karavuM. sAdhyAsAdhya vibhAga, viSTambhI gulmapAkI ca anyaH sarvAGgago mtH| vijJeyAtra trayo'sAdhyAzcAnyau dvau kaSTasAdhyakau // For Private and Personal Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 56 www www.kobatirth.org hArItasaMhitA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir snehI Amazca kathitaH kRcchrasAdhyaM dvayaM matam / pakkAmaH sukhasAdhyastu jJAtvA karma samAcaret // vibhI, zubhapAka, tathA sarvAMga AmavAta, e traNe AmavAta asAdhya jANavA. bIjA be kaSTasAdhya che eTale AmagumAzaMkA ane snehI AmavAta, e e kaSTasAdhya jANavA. pakavAma AmavAta sukhasAdhya che, ema jANIne te upara cikitsArUpa karma karavuM. AmavAtamAM pAcana rAsnAtrikaNTameraNDaM zatapuSpA punarnavA / pAnaM pAcanake zastaM AmavAtopazAntaye || rAsnA syonArkakAzmIraM ciMciNIkaM ca puSkaram / kAthaM zastaM sukhoSNaM ca pAcanaM kArayennizi // etat pAcanakaM viddhi proktaM cAme savAtike // iti pAcanavidhiH / zasnA, goyara, hIpekSAnuM bhUNa, suvA, sAToDI, me bhoSadhInA svAtha pIve. e AmavAtanI zAMti karavAne uttama pAcana auSadha che. rAsanA, gAvo, zIvazubhUNa, khAMlInuM choDuM puSDarabhUNa, khe auSadhAnA vAtha lagAra lagAra garama hoya tevA rAtre pIvA, kemake e pAcana vAtha che. upara kathA te anne vAtha AmavAtane pAcana karanArA kahelA che ema jANavuM. AmavAtanA mIjA upAya. AmavAte kaNAyuktaM dazamUlIjalaM pibet / guDUcI nAgaraM pathyA cUrNametadguDAnvitam // dhAnyanAgararAjAmladevadAruvacAbhayAH / pAcanaM cAmavAte ca zreSThametat sukhAvaham // tathA kolakacUrNa vA piveduSNena vAriNA / AmavAtaM ca mandAgniM zUlaM gulmaM ca nAzayet // 1 kadaraM. pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya covIsamo. 587 dazamUlInA kvAthamAM pIparanuM cUrNa nAkhIne pIvAthI AmavAta maTe che. gaLA, suMTha, haraDe, e traNane samabhAge laIne tenuM cUrNa karIne gaLanI sAthe khAvAthI AmavAta maTe che. dhANA, suMTha, avetasa, devadAra, vaja, haraDe, e auSadhane vALa athavA cUrNa AmavAtane pAcana karanAruM, zreSTha ane sukha upajAvanAruM che. temaja marInuM athavA pIparanuM cUrNa garama pANI sAthe pIvuM; kemake te AmavAyune, maMdAgni, zULane ane gulmane nAza kare che. balAdi tala, balAkkAthADhakaM kSiptvA dadhi tatrADhakaM kSipet / kulatthADhakayUSaM tu sauvIrakarasADhakam // "ADhakaM ca tathairaNDatailaM tatra pradApayet / ekatra kRtvA vipacet yojayedauSadhaM ca tat // zatapuSpA devadAru pippalI gjpipplii| trisugandhi surAmAMsI kuSThaM dvipaMcamUlakam // cUrNa vinikSipet tatra siddhaM tadavatArayet / pAne cAbhyaMge ca yojyaM nirUhe bastikarmaNi / hanti vAtAmayaM sarva zreSThaM guNagaNapradam // balA (khapATa)ne kavAtha 256 talA, 256 telA dahI, kaLathIne yUSa 256 talA, sauvIra (khATI kAMjI) ne rasa 256 telA, 256 talA eraMDinuM tela, e sarvane ekatra karIne paDava karavuMpAka karatI vakhate A nIce kahelAM auSadhanuM cUrNa temAM nAkhavuM, savA devadAra, pIpara, gajapIpara, taja, tamAlapatra, elacI, surAnAme madha, jaTAmAMsI, upaleTa, dazamULa, e auSadhanuM cUrNa nAkhIne tela siddha 1 stakADhakaM. pra0 3 jI. - A caraNa praha 1 lI tatha pra0 2 jI. mAM nathI. tathA prata trIjImAM paNa che e traNa akSaro lagalaga jatA rahelA che jethI anumAnathI lakhyuM che. For Private and Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pa hArItasaMhitA. thAya tyAre tene nIce utAravuM. e tela pIvAmAM tathA cALavAmAM yAjavuM. tema nihabasti ApavAmAM yojavuM. A tela sadhaLA prakAranA vAyunA rogane paNa maTADe che, kemake te ghaNAka guNAvALuM ane uttama che. AmavAtamAM virecana oSadhe. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pibederaNDajaM tailaM guDakSIreNa saMyutam / sarvAGge cAmavAte hi zreSThametadvirecanam // nAgarasya bhAgamekaM dvau bhAgau krimijasya tu / trivRdbhAgattrayaM kSitvA cUrNa guDasamaM vaTam // bhakSet tathoSNatoyena punazcoSNaM payaH pibet / etena jAyate tvAme virekaH sukhakArakaH // viDaGgazuNThI rAsnA ca pathyA trikaTukAnvitA / kAthamaSTAvazeSaM ca kArayedbhiSajAM varaH // dugdhaM kAthArddhakaM tailaM tathaivairaNDajaM kSipet / karSamAtraM tu pAtavyo virekazcAmazAMtaye // guDUcItriphalApathyA guDena saha bhakSayet / vireko hyAmavAteSu zreSTha meSaH sukhAvahaH // eraMDiyA telamAM goLa tathA dUdha yukta rIte te pIvuM, sarvAMgavAyumAM tathA AmavAtamAM A virecana khIjAM karatAM sArUM che. eka bhAga suMTha, e bhAga vAvaDIMga, traNa bhAga nasetara, e sarvanuM cUrNa karIne te cUrNanI kharekhara vajanamAM gALa leIne tenI geALA karavI. pachI te gALA garama pANI sAthe khAvI, ane te upara garama kareluM dUdha pIvuM. e auSadhavaDe AmavAtavALAne sukhakAraka virecana thAya che. vAyaviDaMga, suMTha, rAsnA, haraDe, pIpara, marI, e auSadhonA uttama vaighoe AThame hisse pANI rahe evA vAtha karavA. kavA thathI aradhA pramANamAM dUdha nAkhavuM tathA eka tAlA eraMDiyuM tela nAkhavuM. e kvAtha pIvAthI virecana thaIne AmanI zAMti thAya che. gaLA, haraDe, baheDAM, AmaLAM, hImajI haraDe, e sarvanuM cUrNa goLanI sAthe khAvuM, tethI virecana thaze. AmavAyuvALAne e virecana sukha Ape evuM ane uttama che. For Private and Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya covIsamA. AmAtIsAra zamAvanArAM oSadhe. abhayA mastunA piSTA madhuzarkarayAnvitA / AmAtisAraM stambhayati guDAmalakameva ca / vatsakaM jIrake dve ca danA piSTaM tu dApayet / AmAtisArazamanaM bastizUlaM niyacchati // guggulaM ca rasonaM ca hiGgu nAgarasaMyutam / kAthaM vAmavinAzAya zamanaM mArutasya ca // ajamodogragandhA ca kuSThaM trikaTukaM saThI / phalanikaM ca bhArgI ca puSkaraM lavaNASTakam // jIrake dve viDaGgAni tumburu devadAru ca // tathA bilvA zilAbhedo robhraM vatsakavAsakam / dhAtakIkusumaM caiva zAlmalItvak ca dADimam / etAni samabhAgAni sUkSmacUrNAni kArayet // ghRtena saMyutaM vAtaM nAzayatyAzu nizcitam / sahiGgu cAranAlaM tu pItaM zUlArtinAzanam // tathA coSNajalenApi vAmavAtaM niyacchati / gRdhrasIkaTizUle ca dazamUlajalena tu // vibandha eraNDatailena zophe vApi sudAruNe / gulme gomUtrasaMyuktaM guDena pANDurogajit // pramehe madhusaMyuktaM yakSmaNi zarkarAyutam / hanti sarvAmayAna ghorAn yathAyogena yojitam // pura haraDene dahIMnA pANImAM vATIne temAM madha tathA sAkara nAkhIne pAvAthI AmAtIsAra aMdha thAyache. AmaLAnA curNamAM goLa meLavIne te khAvAthI AmAtIsAra athavA maraDA baMdha thAyache. For Private and Personal Use Only 1 uSNodakena hiMguyutaM pra0 3 jI. tathA coSNajalenApi pra0 1 lI. 50
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa0 ( hArItasaMhitA. kaDAchAla ane jIruM e bene dahIM sAthe vATIne ApavAthI AmAtasAra zame che tathA peDhumAM AkaDI AvatI paNa baMdha thAya che. gugaLa, lasaNuM hiMga, suMTha, e auSadhone kavAtha karIne pAve. e kavAtha Ama (jasa) ne nAza kare che tathA vAyune zamAve che. ajamoda, vaja, upaleTa, suMTha, pIpara, marI, paDakayure, haraDe, beDAM, AmaLAM, bhAraMga, puSkaramULa, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, biDa lavaNa, baMgaDIkhAra, javakhAra, sAjIkhAra, TaMkaNakhAra, jIruM, zAhajIruM, vAyaviMga, dhANA, devadAra, bIlI, pASANabheda, ledhara, kaDAchAla, araDuse, dhAvaDInA phUla, zimalAnI chAla, dADima, e aupa samAna bhAge laIne tenuM sUma cUrNa karavuM. e cUrNa ghInI sAthe khAvAthI AmavAyune jarUra maTADe che, temaja hiMga ane kAMjI sAthe pIvAthI maraDAnI cUMka maTe che. garama pANI sAthe e caNuM pIvAthI AmavAyu maTe chedazamULanA kavAtha sAthe pIvAthI gRdhrasI vAyu ane kaTizaLa maTe che. eraMDiyA tela sAthe pIvAthI baMdhakoza maTe che, tema atyaMta kaThaNa lejo paNa maTe che. gAyanA mUtra sAthe pIvAthI gulma maTe che. goLa sAthe khAvAthI pADuMroga maTe che. madha sAthe khAvAthI prameha maTe che. sAkara sAthe khAvAthI kSayaroga maTe che. evI rIte ghaTe tevA anupAna sAthe e cUrNanI yojanA karavAthI mahAbhayAnaka evA saghaLA vyAdhIo nAza pAme che. pathyApathya, varjayedvidalaM gaulyaM tailaM picchalameva ca / zItodakena ca snAnamAmavAte bhiSagvara / / pAcite cAmadoSe cApyAme prazamitepi ca / na sevanIyaM coSNaM ca dravaM drAvaM vizeSataH // jvare proktAni pathyAni tAni cAtra prayojayet // AmavAtavALAe kaThoLa khAvuM nahi; goLanuM madha athavA geLanI vikRtio khAvI nahi; tela khAvuM nahi; cikaNA padArtho khAvA nahi, ThaMDA pANIthI nahAvuM nahi. he vaidyae ! AmadevanuM pAcana thayA pachI athavA Amane samAvyA pachI garama, pravAhI ane pAtaLA padArtho For Private and Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna - adhyAya pathI sabhI. khAvA nahi, temaja tAvanA rogamAM je je padArtho pathya tarike vAparavAnI AjJA ApI che te te pathya ahIM paNa samajIne lAgu karavA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne AmavAtacikitsA nAma caturvizo'dhyAyaH / paJcaviMzo'dhyAyaH / suprasInI cikitsA, gRdhrasInuM sAmAnya lakSaNa, Atreya uvAca / raktavAtasamudbhUtAn doSAn zRNu mahAmate / kasyUrujAnumadhye tu jAyate bahuvedanA || gRdhrasIti vijAniyAt tena notkaNe kSamaH / jAnumadhye bhavet zopho jAyate tIvravedanA / vAtaraktasamudbhUtA vijJeyA koSThazIrSake / / kaNDarA bAhupRSThe ca aGgulyabhyantareSu ca / bAhroH karmakSayakarI sA vijJeyA vipazcitA // pAdaharSo bhaveccAtra pAdayolomaharSaNam / kaphavAtaprakopAnte prasvedaH karapAdayoH // pittavAtAnvitaM cAnte uSNatvaM karapAdayoH / For Private and Personal Use Only 51 Atreya kaheche.he moTI buddhivALA! vAyu tathA lohIthI utpanna thayelA rAga viSe huM tane kahuM chuM te tuM sAMbhaLa, jethI kaTi, jAMdha ane ghUMTaNa madhye ghaNI vedanA thAyache te rogane gRdhrasI kahe che. e roga thavAthI rogIthI cAlI zakAtuM nathI ke uddIne eka jagAethI bIjI jagAe jai zakAtuM nathI. ghUMTaNamAM sAjo thAyache ane vAtaraktathI
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org para hArItasaMhitA. thayelI tIvra vedanA thAyache. vaLI kAThAmAM, mAthAmAM, bAhumAM, pIThamAM temAM vAtaraktanA prakApathI gRdhrasI thaI zakatuM nathI, tene paNa DAhyA A rogamAM pAdaharSa thAyache tethI ane AMgaLIomAM je kaMDarA che thAyache tethI banne hAthe kAMI kAma mANase gRdhrasInA vyAdhi jANavA. paga jamIna upara mRkAtA nathI. banne paganAM rUvAM UbhAM thAyache. kak ane vAyuno prakopa thavAthI hAthe tathA paganAM kAMDAmAM, AMgaLIomAM ane taLiyAMmAM parasevA thAyache. vAyu ane pittano prakApa thavAthI hAtha ane paganA cheDA garama thAyache. gRdhrasInI cikitsA, amISAM rudhirasrAvaM tataH svedaM ca kArayet // abhyaGge vAtahRt tailaM pAnaM rAsnAdi paJcakam / zatAvarI bale dve ca pippalI puSkarAhvayam // cUrNameraNDatailena gRdhrasImapakarSati / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ajamodAdikaM cUrNamAmavAte prakIrtitam // tadatra yojanIyaM ca gRdhrasInAM nivAraNam / etairna jAyate saukhyaM dahellohazalAkayA // pAdarogeSu sarveSu gulphordhvaM caturaGgule / tiryagdAhaM prakurvIta dRSTvA pAde zirAM dahet // vAtarogeSu proktAni pathyAni cAtra yojayet // A rogavALAone prathama rUdhirastrAva karAvavA ane te pachI sveda Apavo. vAyunuM haraNa karanArAM telane atyaMga ( mardana ) karAvavA. rAsnApaMcaka vAtha pAvA. ( rAsnApaMcaka pAchaLa kahevAmAM AvyA che. ) zatAvarI, khalA, atikhalA, pIpara, puSkaramULa, e auSadhonuM carNa eraMDiyA tela sAthe pIvAthI gRghrasInA sojo kamI thaI maTI jAyache. AmavAtanA prakaraNamAM ajamodAdi cUrNa kahevAmAM AvyuM che te paNa A rogamAM yojavuM; kemake te gRdhrasI roganuM nivAraNa kare che. jo 1 gulphe dve caturaGgule. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya chavIsamA e upAyA karavAthI rogIne sukha na thAya te leADhAnI zaLI vatI DAma deve paganA sadhaLA rAgamAM paganI ghUMTInI upara cAra AMgaLa paganI nasa joine te upara ADA (tiryak) DAma deva. vAyunA rogamAM je pathya kahyAM che te A rogamAM paNa samajavAM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne gRdhrasIcikitsA nAma paJcaviMzo'dhyAyaH / SaDviMzo'dhyAyaH / vAtaraktanI cikitsA vAtaraktanA hetu. Atreya uvAca / kaTukSArAmlalavaNai raktaM dehe prakupyati / rodhAt saMdhAraNAtkrodhAd divAsvapnAdi sevanaiH || samIrakopaH pratyaGgenyugapaddRzyate nRNAm / vAtaraktamiti proktaM nRNAM dehe pravartate // jAyate sukumArANAM tathA strINAM bhiSagvara // sthUlAnAM ca vizeSeNa kupyate vAtazoNitam // For Private and Personal Use Only 53 www Atreya kaheche. kaDavuM, khArUM, khATuM, ane kSArathI zarIramAM lohI bagaDe che; tathA vAyu vagerenA vegane aTakAvavAthI, jhADA pizAba vagerene dhAraNa karI rAkhavAthI, krodhathI, divase pratyeka aMgamAM vAyune kApa jovAmAM Ave che. lohI banne kApe che tene vAtarakta kahe che. zarIramAM pravarte che. huM uttama vaidha ! sukumAra pu rAga thAyache, ane vizeSe karIne sthULa zarIravALAne vAtarakta kApe che. UMdhavAthI, manuSyanA evI rIte vAyu tathA e vAtarakta manuSyAnA tathA strIone e
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 584 DArItasaMhitA. vAtaraktanAM lakSaNa AlasyaM ca tathA kaNDUmaNDalAnAM ca darzanam / vaivarNya sphuraNaM zophazoSau dAhazca mArdavam / / vAtaraktaM vijAnIyAt zyAvatAM dantanetrayoH / vAtarakta regavALAne ALasa, ceLa, zarIre maMDaLa (rAtAM goLa kuMDALAM) dekhAvA, zarIrane raMga badalAI ja, puraNa thavuM, sojo caDha, zeSa the, maMDaLamAM agana baLavI, komaLatA hevI, tathA dAMta ane kALI paDI javI, ene vAtarakta nAme rega kahe che. vAtaraktanI cikitsA. etacca lakSaNaM dRSTvA kartavyA ca pratikriyA // virekaM raktamokSaM ca pAnalepanalehakAn / dhAnyanAgarasaMyuktaM kSIraM cAsya pradApayet // paTolInimbapatrANi kathitvA madhusaMyutam / pAcanaM vAtaraktAnAM tathA ca zamanAni ca // kAJjikena ca saMpiSya picumandadalAni ca / lepanaM zasyate tasya vAtaraktaprazAntaye // durvA mUrvA saThI zuNThI dhAnyakaM mdhuyssttikaa| vartitaM zItatoyena vAtaraktapralepanam // dhAnyakaM misi jIre dve guDena paripAcitam / bhakSaNe vAtaraktAnAM dApayeddoSazAntaye // AmalakyA phalAnAM ca cUrNa zarkarayA yutm| kUSmANDaM pAcitaM deyaM guDaM kalyANakaM hitam / / kaTutrikayutaM kSIraM vaatrktprshaantye| etairyadi na saukhyaM syAt tadA raktAvasecanam / jvare proktAni pathyAni tAni cAtra pradApayet // 1 dhAnyakarSa ca. pra. 1 lI. dhAnyakaM nizi. pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya chavIsama. papa upara kahyAM evAM lakSaNa joIne vAtarakta raMga oLakhIne tene pratIkAra kare. vAtaraktavALAne virecana ApavAM, zarIramAMthI bagaDeluM lohI bahAra kADhI nakhAvavuM, kvAthAdika pAvA, tailAdikanA lepa karavA ane cUrNadikanA avaleha caTADavA. vAtaraktavALAne dhANA ane suMTha nAkhIne dUdha pAvuM. paTalInAM pAMdaDAM ane lImaDAnAM pAMdaDAM e bene kavAtha karIne temAM madha nAkhIne pAvuM, tethI vAtaraktanuM pAcana tathA zamana thAya che. lImaDAnAM pAMdaDAMne kAMjImAM, vATIne tene lepa karavAthI vAtarakta zamI jAya che. A upAya sAre che. daro, merela, paDakare, suMTha, dhANa, jeThImadha, e sarvane ThaMDA pANImAM vATavuM ane vAtarakonAM maMDaLa upara tene lepa karavA. dhANA, suvA, jIruM, zAhajIruM, e cAra auSadhanuM cUrNa karIne geLamAM tene pakava karavuM (gaLa garama karIne temAM nAkhIne tenI sukhaDI karavI.) tathA te vAtaraktavALA rogIne khAvAne ApavuM tethI tenA dezanI zAMti thaze. AmaLAnuM cUrNa sAkara sAthe ApavAthI vAtarakta maTe che. keLAne pAka karIne te khavarAvavAthI vAtarakta maTe che. kalyANaka guDa (pAchaLa kahevAmAM Avyo che, paNa vAtarakAvALAne hitakAraka che. suMTha, pIpara ane marInuM cUrNa dUdhamAM nAkhIne te pAvAthI vAtarakta zame che. upara kahyA te upAyo karavAthI paNa je vAtaraktavALA sukha thAya nahi te pachI tenA zarIramAMthI bagaDeluM lehI kADhI nakhAvavuM. tAvanA regamAM je pathya kahevAmAM AvyAM che te A rogama paNa ApavAM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne raktavAta cikitsA nAma SaDviMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pada6 hArItasaMhitA. ma sptviNsho'dhyaayH| amlapittanI cikitsA amlapittanA hetu ane lakSaNe Atreya uvaac| guDatisevanAcAmlAdviruddhAhArasevanAt / kupitaM cAmlapittaM ca kaNThastena vidahyate // dAho vA hRdaye tasya ziro'tizcaiva jaayte| udgArAnamlakAna kaNThe hikkAmlAni pradhAvati / Atreya kahe che-atizaya goLa khAvAthI, khaTAI khAvAthI, ke virUddha bhajana karavAthI amlapitta kope che ane te vaDe gaLAmAM agni baLe che-dAha thAya che tathA chAtImAM paNa dAha thAya che. vaLI mAthuM dukhavA lAge che, khATA oDakAra tathA heDakI Ave che ane te sAthe khATuM (pitta) piTamAMthI gaLAmAM caDhI Ave che. amlapittanA upAya, zRNu tasya pratIkAraM vamanaM kArayegatam / adhogate cAmlapitte virekazca pradIyate // pAribhadradalAnIti AmalakyAH phalAni ca / kvAthapAnaM prayoktavyamamlapittaM vyapohati // paTolapATalAkAtho dhAnyanAgarakAnvitaH / jalena hitakaH proktazvAmlapittanivAraNe // paTolavizvAmRtavallitiktA patrANi nimbasya ca vatsakAnAm / katho visarpakRtamamlapittaM vinAzayenmaNDalakAni dadrun // . rAtrI saMpAcanaM deyaM dhAnyanAgarakalkitam // For Private and Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aThThAvIsamA have ema amlapittanA upAya sAMbhaLaH amlapittanA rogIne jaladIthI vamana karAvavuM ane jo amlapitta nIcenA bhAgamAM gayuM hoya te tene julAba ApavA. lImaDAnAM pAMdaDAM ane AmaLAM e ene vAtha karIne rAgIne te pIvAne ApavA tethI amlapitta maTe che. kaDavAM paravaLa, pADaLa, dhANA, suMTha, e auSadhono kavAtha pANImAM karIne ApavAthI te amlapitta maTADavAmAM hitakAraka che. kaDavAM paravaLa, suMTha, gaLA, kaDu, lImaDAnAM pAMdaDAM, kaDAnAM pAMdaDAM, e auSadhAnA vAtha visarparANe karelA amlapittane, zarIra upara thayelAM maMDaLane ane dAdarane maTADe che. 57 amlapittanA rogIne dhANA tathA suMThanuM kalka karIne tenuM pAcana auSadha ApavuM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne dAhacikitsA nAma saptaviMzo'dhyAyaH / aSTaviMzo'dhyAyaH / zAphAganI cikitsA, roganA hetu. Atreya uvAca / zopho bhavecca vikalendriyaromamArgAt kSINe bale vapuSi cAlakadvaSNasevayA / zaityAt tathA vizadapicchalasevanena rUkSAbhighAtapatanena ca dhAraNAdvA // For Private and Personal Use Only Atreya kaheche.--kriyAnA mArga tathA rAma mArga (rUvATAMnAM chidro ) tenI kharekhara sthitimAM na hovAthI eTale temAM kAMI maLa na
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 598 hArItasaMhitA. vagere bharAIne te baMdha thavAthI je thAya che, vaLI zarIranuM baLa kSINa thavAthI, khATuM tIkhuM tathA garama khAvAthI, ThaMDakathI, pAtaLA ane pIcchAvALA (cIkaNuM) padArthanuM sevana karavAthI, rUkSapadArthanuM sevana karavAthI, vAgavAthI athavA paDI javAvaDe vAgavAthI ane maLamUtrAdikana vegane rokavAthI sojo utpanna thAya che. zephaganI saMprApti AmAzaye gatavato marutodayasya vAnte pradhAvati tato rsshessdossaaH| kurvanti pANicaraNeSu pRthak prabhUto dvandvena vA bhavati shophvikaarcaarH|| vAyu kapa pAmIne AmAzayamAM jAya che tethI AmAzayamAM pAcana thatAM rahelo zepa rasa tathA bIja pittakAdika deza e sarve hAthe paga tarapha doDI jAya che ane hAtha pagamAM sojo utpanna kare che. e sajAne prasAra vAtAdika traNe jUdA jUdA depathI, be be deva ekaThA maLavAthI ane traNe deva ekaThA maLavAthI thAya che. sAdhyAsAdhya zepha narasya cAntaHprabhadhAzca zophAH sAdhyA bhaveyurvinatA mukheSu / asAdhyakAH sarvazarIragAzca pAde striyo vA vadane narasya / kSaye kSate vApi ca gulmadeze syAdrAjayakSmaNi tathodareSu / raktena jAto'pyayameva zopho vaNe tathA shophvikaarcaarH|| anye cordhvagatAH zophAH shlessmpittsmudbhvaaH| kaSTasAdhyAzca vijJeyA bhuupdrvsNyutaaH|| zleSmaNi zirazi prApte UrdhvazophaH prajAyate / For Private and Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aThThAvIsame. 59 madhyaH pakkAzayasthe'pi malasthAnagate tvadhaH // rase sarvAnugaH zophaH sarvadehAnugo rsH|| sarvAGgazophopyatha madhyazophAH srvaanggshophaa:privrjniiyaaH| vRddhe ca bAle kSatajAH kSayotthAzchatisArazvasanena yuktaaH|| bhramajvarakSINazarIrajAtAH zophodbhavo yo bhavate narasya / sAdhyA na vaidyasya nacAnyadoSA sA naiva sAdhyA bhiSajAM variSTha // puruSane hAthe tathA page Avela seje sAdhya eTale maTI zake evo che, ane strIone mukha upara Avela seje sAdhya che. je seje Akhe zarIre Avyo hoya te asAdhya che. tema strIone page Avela sojo tathA puruSane moDhe Avela seje paNa asAdhya che. kSayarogamAM thayele, kSata (vAgavA)thI thayela, gulmanI jagAe thayela, rAjyamAmAM thayelo, udararogamAM thayele, lehIthI thaze ane traNathI thayele sojo kaSTasAdhya che, ane te vinA bIjA sojA je zarIranA uparanA bhAgamAM thayelA heye che tathA je kapha ane pittathI thayelA hoya che, temaja ghaNuM upadravathI yukta hoya che, te saghaLA sajA kaSTasAdhya jANavA. kapha doSa mAthAmAM javAthI Urdhazepha thAya che eTale zarIranA upalA bhAgamAM mukha vagere ThekANe sojo Ave che. kapha pakvAzayamAM javAthI zarIranA madhya bhAgamAM peTa vigere ThekANe sejA Ave che. maLasthAnamAM javAthI zarIranA nIcA bhAgamAM guda vagere ThekANe lejo Ave che. kapha rasasthAnamAM javAthI eTale rasamAM maLavAthI Akhe zarIre seje thAya che kema ke rasa AkhA zarIramAM pharanAre che e sajAne sarvAgazepha kahe che. zarIranA madhya bhAgamAM thayela seje ane sarvAgazepha, e sajA asAdhya che mATe vaidhe tenI cikitsA karavI nahi. temaja vRddhane ane bALakane thayela seje, uraHkSatavALAne ane kSaya For Private and Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 600 hArItasaMhitA. vALAne thayelA sAjo, ulaTInA rogavALAne, atisAravALAne ane zvAsavALAne thayelA sAjo, bhrama (cakarI) nA rogavALAne, ane tAvathI kSINa thayelA rogIne thayelo sojo, e sAnna asAdhya che. huM vaidhomAM zreSTha hArIta ! e sAjA vaidhathI maTADI zakAtA nathI. sAjAnAM lakSaNa, todazva rUkSaM zvasanaMca vAtAt pittAcchramaH zophavidAhatApaH / zIto ghana zleSmaNi baddhakaNDUH syAdvandvajo dvandvajalakSaNena // vAyuthI je sAjo thAya che temAM rAgIne tAda (sAyA ghecAvA jevI vedanA) thAya che, sAo rUkSa hAya che ane rogIne zvAsa thAya che: pittathI thayelA seAAmAM rogIne zarIre thAka, sejAmAM dAha (taNakhA ), ane tAva hAya che; kathI thayelA sAjAmAM sAjo ThaMDA ane dhana ( kANu ) hoya te tathA temAM ceLa (kharaja) Ave che. e doSanAM lakSaNo je sAjAmAM ekaThAM jaNAtAM hoya tene ja zA kahe che, eTale te vAtapitta, vAta ke pittakanA sAjo kahevAya che. seAjAnA upacAra. atha pravakSyAmyupacAramasya saMsvedanaM pAcanazodhanaM vA / virecanaM raktavimokSaNaM ca kaSAyacUrNAnividhiH pradiSTaH // na cAsya snehanaM kArya naiva kArya virUkSaNam // have e zAka rAganA kevA upAya karavA te huM kahuMchuM. seAjAnA rogavALAne saMsvedana karavuM eTale tApavaDe paraseve kADhavA, pAcana auSadha karavuM, doSAdikane zuddha karanArUM zodhana auSadha karavuM, virecana ApavuM, jaLA, maDI ke bIjA koi yaMtrathI lohI kADhavuM, vAtha pAvA ane cUrNa khavarAvavAM. sojAnA rogavALAne evA vidhi karavAnuM kahyuM che. paNa sAjAnA rAgavALAne snehana upacAra karavA nahi tema kSaNu upacAra paNa karavA nahi. For Private and Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aThThAvIsama. kavAthAdi upacAra, punarnavA magadhajA ca kaTutrayaM ca nimbAbhayA ca kaTukA ca paToladArU / kAthaH sukhoSNakathitastu vipAcanena zopho jahAti jaTharaM ca narasya zIghram // punarnavA guDUcI ca guggulaM samakalkitam / zophadoSAMzca gulmaM ca hantyudaraM kaphAmaham // gojAmahiSyA vRSabhasya mUtraM tathaiva lAvaM sakalaM prayojyam / pAnena zopho vijahAti zIghrameraNDatailena yutaM payo vA // sADI, pIpara, suMTha, pIpara, marI, lIMmaDe, haraDe, kaTakI, paDavala, dAruhaLadara, e auSadhene kavAtha karIne te cheDe thoDe garama hoya tyAre pAve, e pAcana kavAtha che mATe te doSane pakva karIne sejAne ane jaTharanA rogane utAvaLe maTADe che. sADI, gaLe, ane gugaLa, e samAna bhAge laIne tenuM kalka karavuM. e kalka tamAma prakAranA sejAnA rogane ane gulmane tathA udara regane ane kaphanA vyAdhine nAza kare che. gAyanuM mUtra, bakarInuM mUtra, bheMzanuM mUtra, baLadanuM mUtra, e saghaLAmAMthI jeTalAnuM maLe teTalAMnuM mUtra ekaThuM karIne pIvuM. arthAta ekanuM maLe te ekanuM, benuM maLe te benuM, traNanuM maLe te traNanuM ane saghaLAnuM maLe te saghaLAM mUtra gALIne pIvAM. e pIvAthI seje ladI utarI jAya che. athavA divela ane dUdha pIvAthI paNa sojo utarI jAya che. sojA upara dana kyiA, saMsvedanakriyA kArya tarkArI ca punarnavA / eraNDapatrakairvApi athavA tintiddiicchdaiH|| 1 . pra1 , 2 caitra sAnaM sarva prathothe. gha0 1. 3 sAryA ca punaH punaH pra. 1 lI. pa1 For Private and Personal Use Only
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 02 www.kobatirth.org hArItasaMDitA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir htralAkSatvapAmArga brAhmI vApi jalane ca / lomazA kaTutumbI ca kAJjikena jalena vA // niHkkAthya cApi saMsvedastathaivoSNajalena ca / cAcaivAranAlaM ca yathAlAbhena yojayet // araNInAM pAMdaDAM, sAToDInAM pAMdaDAM, dIvelAnAM pAMdaDAM, AMbalInAM pAMdaDAM, ekharAnAM pAMdaDAM, adheDAnAM pAMdaDAM, vaja, kaDavI tuMbaDInAM pAMdaDAM, emAMthI je maLe te lAvIne tene kAMjImAM athavA pANImAM ApIne teno Aka ApavA. temaja ekalA garama pANInA paNa mAk Apavo. te pachI kAMjInA A ApavA. evI rIte e saghaLAmAMthI je maLe tene mA ApavA tethI sAjo utarI jAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne zophacikitsA nAma aSTaviMzo'dhyAyaH / UnaviMzo'dhyAyaH / gulmaroganI cikitsA, guarAganA hetu. Atreya uvAca / zvatthaipacAraistaizca saMkupyate'nilaH / mandAgninA viSameNa gulmaM jaThare jAyate // Atreya kahe che.--sAjAnA rogamAM thayelA apacArathI vAyukApa pAme che tethI tathA jaherAgni maMda paDavAthI athavA jarAtri vidhama i javAthI jAramAM gumarAga utpanna thAyache. 1 mayayaH kokilAkSava brAhmA cApi jalane ca pra0 1 lI. 2 grevadAlI kaTutaMtrI. pra0 3 jI. 3 tathaivoSNena tena ca pra0 1 lI. 4 pacAcevopanAhaM ca. pra0 1 lI. 5 rupacArai pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya egaNatrIsame, vAtamAnAM lakSaNa, udaraM garjate yasya viSamAgnizca dRzyate / todo vapuSi zUlaM ca vAtagulmaM vinirdizet // je rogInA peTamAM garjanA thatI hoya, tathA jenA jaTharAzi viSama hAya, jenA zarIramAM ( peTamAM) sAye ghAcAvA jevI vedanA thatI hoya tathA peTamAM zULa thatuM hoya tene vAyuno gulma kahevA. pittagulmanAM lakSaNa, zoSo'ratiH sapItatvaM mandajvaranipIDinam / tamobhramapipAsAtirgulmaM tat pittasambhavam // 603 je rogInA moDhAmAM zoSa paDatA hoya, jene aNugamo thatA hoya, zarIranA varNa vagere pILAM mAlama paDatAM hoya, je jhINA tAvathI pIDAtA hoya, jete AMkhe aMdhArAM AvatAM hoya, jene phera AvatA hoya, jene tarasa bahu lAgatI hoya, evA rogInA gulmane pittagulma kahevA kagulmanAM lakSaNa, zoSo jADyaM ca hRllAsastandrAlasyaM sazItakam / mandAgnivivibandhaizca gulmaM tat zleSmasambhavam // jene zoSa, jaDatA, chAtImAM pIDA, dhena ane ALasa thatuM hoya, gALAnI jagAe sparza karavAthI te bhAga zItaLa lAgatA hoya, jaDarAgni maMda hAya, jhADAno kabajo hAya, e rAgInA gulmane kazukSma kaheche. kaphavAta gulmanAM lakSaNa, hRllAsaH zUlamAdhmAnaM todanaM viSamAnikam / vaivarNyavepathuH zvAsaH sagulmaH kaphavAtikaH // For Private and Personal Use Only je rogIne chAtImAM pIDA, zULa, peTa caDavuM, teAda (sAyA cAvAjevI vedanA, viSamAgnipaNuM, zarIranI kAMti badalAi javI, kaMpa ane zvAsa thatA hoya tene ka tathA vAyune gukSma jANavuM.
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 604 hArItasaMhitA. pitta gulmanAM lakSaNa, moho vibhramatA jADyamaratiH kSutpipAsakam / AlasyaM nidratAvezyaM gulmaM tat kaphapaittikam // je rogIne mAha, vibhrama (phera,) jaDatA, aNagamA, bhUkha, tarasa, ALasa ane nidrAne Aveza mAlama paDe tene kApittathI thayele gukSma jANavA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir > ** vAtapitta gulmanAM lakSaNa, pipAsAratitodatvaM zirortibhramapIDanam / sadAdhaM sabalaM caiva sa gulmo vAtapaittikaH // je rogIne tarasa, aNagamA, tAda, mAthAmAM pIDA, bhrama (phera AvavA ) nI pIDA, ane cunanI jagAe dAha thatA hoya, tathA je rogIne gumanI vedanA ghaNI hoya tene vAtapittathI thayelA gukSma jANavA. sAnnipAtika gulmanAM lakSaNa nidrAlasyaM ca dAhazca zophAcchUlaM ca sajvaram / vaivarNyamaratirjAyaM viDbandho vikalAGgatA // tathAtisAro mUrcchA ca tRd hRllAsazca vepathuH / zvAso'rucirajIrNatvaM gulmaM tat sAnnipAtikam // For Private and Personal Use Only je rogIne UMdha ghaNI AvatI hAya, ALasa thatuM hoya, gulmanI jagAe dAha thatA hoya, gulmanI jagAe sojo caDhayo hAya, zULa thatuM hAya, tAva AvatA hoya, zarIrano varNa badalAi gayA hoya, aNugame thatA hAya, aMga jaDa thai gayAM hoya, jhADAno baMdha koi hoya, aMga vikaLa ( potapotAnI kriyA karavAne asabhartha) thaI gayAM hoya, atisAra thayA hoya, mUrchA thaI hAya, tarasa lAgatI hoya, chAtImAM pIDA thatI hAya, zarIra kAMpatuM hoya, zvAsa thatA hoya, arUci thai hoya, ane khAdheluM pacatuM na hoya tene sannipAtathI thayelA gulma kahevA. sAyAsAcyuM. sAdhyaM kevaladoSotthaM dvandvaM kaSTena sidhyati / asAdhyaM sAnnipAtotthaM vakSyAmastatpratikriyAm //
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna--adhyAya ogaNatrIsa. 65 je gulma eka doSathI utpanna thayo hoya tene sAdhya jANa; je sukSma be thI thaye hoya tene kaSTasAdhya jANo; ane sannipAtathI thayelA gulmane asAdhya jANavo. have e gulmanI cikitsA ame kahiye chIe. gumanA upacAra, yakRdgrahaNIcikitsaiva kathitaM copavAraNam / tadvat plIhA samAkhyAto na cAtra kathitA punaH // cikitsodaragulmasya vakSyate zRNu sAmpratam / snehanaM rUkSaNaM caiva pAcanaM zodhanAni ca // saMzamanaM virekazca basti snehanirUhaNam / kSArapAnaM ca cUrNAni gulmopacaraNakriyA // yakRta ane grahaNInI cikitsA tathA te rogane aTakAvavAnA upAya kahevAmAM AvyA che. temaja baroLanA roga vize paNa kahyuM che. paNa A graMthamAM piTamAM thanArA gulmanI cikitsA atyAra sudhI kahI nathI te have kahiye chIe mATe sAMbhaLa. gulmaragavALAne snehana, rUkSaNa, pAcana, zodhana, saMzamana ane virecana auSadho ApavAM. je auSadha je doSane snigdha karIne tene nikAla kare che tene snehaja kahe che, je doSane rUkSa kare che tene rakSaNa kahe che je pakva kare che tene pAcana kahe che, je doSane sApha kare che tene zedhana kahe che, je zamAvI de che tene zamana kahe che; ane je virecanArA doSane bahAra kADhI nAkhe che tene virecana kahe che. vaLI gulma rogavALAne snehabasti ane nirUhabasti ApavA. temaja tene kSArarUpa auSadho pAvAM ane cUrNa khavarAvavAM evI evI kriyAo karIne gulmanA upacAra karavA. guma upara snehana ane rUkSaNa kiyA, zuNThI dAruzca surasA mUrvA ca paMcamUlakam / kvAtho'syASTAvazeSaH syAt tatsamaM kSIrameva ca // dadhi tatsamamevaM tu pAcayet ttsmaagninaa| ghRtaM yAvat pradRzyeta siddhamuttArayet tataH // For Private and Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. tat ghRtaM pAnake'bhyaGge bhojane ca pradApayet / snehanaM tu saptadinaM tasmAcca rUkSaNaM hitam // dinatrayaM ca kartavyaM kathayAmyatra kovid!| zuNThI sauvarcalaM jIre dve vA hiGgasamanvitam // kAJjikaM pAnameteSAM rUkSaNaM gulmazAntaye / gulmacikitsite kSArapAko'tra pratiyujyate // sura, vihAra, tusI, bhAraveza, sadhu paMyabhU ( zAnipANI, pRssttiparNI, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, gekharU ) e auSadhane kavAtha AThame hise pANI rahe evI rIte karIne temAM kvAthanI barAbara dUdha nAkhavuM tathA dahIM paNa teTaluM ja nAkhavuM. pachI tene sarakhA tApathI pakava karavuM jyAre temAM ghI thayeluM mAluma paDe tyAre te siddha thayuM ema jANIne nIce utAravuM. e dhI rogIne pIvAne, ceLavAne tathA khAvAne ApavuM. evI rIte sAta divasa sudhI tene snehana upacAra kare. te pachI traNa divasa sudhI rakSaNa upAya karavA hitakAraka che. he paMDita ! te rUkSaNa upAya to chu. suM, saMya, 73, zA973, DiMga, ye aussdhe| rogIne pIvA ApavAM tethI rakSaNa thaIne gulmoga zAMta thAya che. have gulamanI cikitsAmAM kSArapAka kevI rIte kare te kahiye chIe. kSArapAknI kriyA kSAraM pAlAzArjunasUraNasya tathaiva kSAraM sahayAvazUlakam / sauvarcalaM sindhubhavaudbhidaM ca sAmudrajaM vApi vimizrayecca // tauyaM paritrAvya vidhAnato'pi yuktaM tathaitAni sadauSadhAni / pathyAgnizuNThIrajanIsurAlu kuSThaM vizAlA ca yavAnikA ca // tathAjamodA saha jIrake dve SaDgranthikA hiGguyutaM ca cUrNam / kSArodakApAnavimizrapAnaM nihanti sarvANyapi koSThaz2Ani // gulmAni sarvANi visUcikAnAM mandAgnizUlAni bhagandarANAm / plIhodarAnAhaM ca vivibandhaM vinAzayedrogacayaM narANAm // iti virUkSaNam / For Private and Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNatrIsa. 607 - khAkharane kSAra, javakhAra, saMcaLa, siMdhava, surekhAra, samudra lavaNa e sarvane ekatra karIne tenuM vidhipUrvaka pANI karavuM. pachI temAM nIce kahelAM auSadhonuM cUrNa nAkhavuM. haraDe, citra, suMTha, haLadara, devadAra, upaleTa, iMdravAraNa, javAna, ajameda, jIruM, zAhajIruM, vaja, hiMga, e auSadhanuM cUrNa karIne temAM nAkhavuM. evI rIte upara kaheluM kSAranuM pANuM ane cUrNa mizra karIne pIvuM. ethI karIne koThAmAMnA saghaLA roga nAza pAme che. saghaLA gulma maTe che. vicikA saMbaMdhI saghaLAM vyAdhio maTe che. maMdAgni, zALA ane bhagaMdara roga paNa maTe che. plIhA (baroLa), udararoga, peTa caDhavAno roga, baMdhakezana roga, evA evA ghaNuM rega e auSadhathI nAza thAya che. gulmaganuM pAcana, pathyA samajhA kalazI vRSaM ca mahauSadhaM vAtiviSA surAham / jalena niHkvAthyamidaM hi pAnaM gulmAmayAnAM pratipAcanaM ca // vacAyavAnItrikaTudazamUlIjalaM smRtam / kvAthazcoSNo hitaH pAne dhAnyanAgarayAthavA // vAtagulmeSu sarveSu jvareSu viSameSu ca // rAsnAdyaM paJcakaM vApi vAtagulmaprapAcanam / saThI sauvarcalaM zuNThI pAcanaM vAtha gulmine // iti vAtagulmapAnam / haraDe, majITha, kaLazI (pRchI paNa,) araDUse, suMTha, ativikha, devadAra, e auSane AkhAM pAkhAM kacarIne tene pANImAM AThame bhAge pANI rahetAM sudhI ukALavAM pachI e kvAtha pIve. e kavAtha gulmaroganuM pAcana kare che. vaja, javAna, suMTha, pIpara, marI, dazamULa (zAlipaNuM, pRSTipaNuM, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, gekharU, bIlI, araNI, arala (ala) pALa, (zIvaNa) e auSadhene kavAtha karIne te garama hoya tyAre pI te vAyunA gulmane ane saghaLA viSamajvarane pAcana karavAmAM hitakAraka che. For Private and Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 hArItasaMhitA. dhANA ane suMThane kvAtha gulmane pAcana karavAmAM sAre che tema javaranuM paNa te pAcana kare che. rAsnApaMcaka pAchaLa kahevAmAM AvyuM che. e paNa vAyunA gulmanuM pAcana kare che. paDayu, saMcaLa, suMTha, e traNa auSadhane kavAtha ke cUrNa ApavAthI vAtazubhanuM pAcana thAya che. pittagulmanuM pAcana vidArI drAkSA kaTukA nimbapatrANi caiva tu / saguDaM pAcanaM deyaM paittikagulmarogiNi // dhAtrIkalkaM sitopetaM pAcanaM pittagulmine / vidArIkaMda, drAkSa, kuTakI, liMbaDAnAM pAMdaDAM, e auSadhanuM cUrNa karIne ke kavAtha karIne temAM goLa nAkhIne pittanA gulma regavALAne pAcana mATe ApavuM. AmaLAnuM kalka karIne temAM sAkara nAkhIne pittagulmavALAne pAcana mATe ApavuM. kaphagulamanuM pAcana yavAnI cogragandhA ca tathA ca kaTukatrayam / pAcanaM zlaiSmike gulme pItaM coSNaM nizAsu ca // iti zleSmagulmapAcanam / javAna, vaja, suMTha, pIpara, marI, e auSadhenuM cUrNa pANI sAthe rAtre pIvAthI te kaphagulmanuM pAcana kare che. have virecane kahiye chIe, vAtagulmanAM virecana, nAgarA krimijit pathyA trivRtA trigunnaayutaa| cUrNa guDAnvitaM deyaM vAtagulmavirecanam // kAma, For Private and Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNatrIsame. dantI ca bhAgamekaM ca dvau bhAgau ca harItakI / trivRtI bhAgatrayaM syAt zuNThyAzcatvAra eva ca // prakSipya sarvamekatra sarvatulyaguDena tu / vaTakaM bhakSayet prAtastasyopari jalaM pibet // kathitaM ca virekAya vAtagulmopazAntaye // iti vAtagulmavirekaH / muMha, pAvaDIMga, haraDe, metraguno bheDa bheDa lAga sevA; ane nasetara traNa bhAga levuM. e sarvanuM cUrNa karIne temAM gALa nAkhIne vAtagumAvALAne virecana mATe ApavuM. 9 09 daMtImULa eka bhAga, haraDe be bhAga, nasetara traNa bhAga, suMTha cAra bhAga, e sarvanuM ekaThuM cUrNa karIne sadhaLAnI kharekhara gALa leI tenI goLI karavI. e gALI savAramAM khAvI tathA te upara ukALeluM (garama) pANI pIvuM. e auSadhathI virecana thaine vAyunA gulma zabhI naze. pittagulamanuM virecana. pivederaNDatailaM ca zarkarAkSIrasaMyutam / pittagulmavirekA zreSThametat sukhAvaham // eraMDasya pravAlAni tathaivAragvadhAni ca / vibhAvyairaNDatailenairaNDapatraistu veSTayet // kardamena pralipyAtha aGgAreSu ca sthApayet / susvinnabharjitAM tAM ca bhakSayet karkarAnvitAt // virekaH paittike gulme hitaM zuddhavirecanam // iti pittavirecanam / eraMDiyA telamAM sAkara tathA dUdha meLavIne pittagumAvALAe virecanane arthe pIvuM, pittagukSma maTADavAne e virecana uttama che. For Private and Personal Use Only garamALAnAM kumaLAM kumaLAM pAMdaDAM tathA dIvelAnAM kumaLAM kumaLAM pAMdaDAM levAM. pachI te pAMdaDAMne eraMDiyA telanI bhAvanA ApavI, ane 1 AgvadhapravAlAni pra0 3 jI.
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. eraMDanAM pAMdaDAmAM temane vaTavAM. te upara mATIne lepa karIne te goLane aMgArAmAM mUko. jyAre te sArI rIte baphAI jAya tyAre te goLAne bahAra kADhI temAMthI pelAM pAMdaDAM kADhIne tene sAkara sAthe khAvAM. ethI karIne pittagulmamAM virecana thaze. e vivecana hitakAraka che tathA zuddha che. kaphagulamanuM virecana, triphalAsurasAzuNThIcUrNa kRtvA vibhAvayet / muhikSIreNa vAraikaM guDena saha mizritam // virekaH zleSmake gulme sarvodaravinAzanaH / zuNThI sauvarcalaM pathyA viDaGgaM ca punarnavA // cUrNe'pAmArgabIjAnAM snuhikSIreNa bhAvite / guDena saMyutaM khAdet pazcAduSNaM jalaM pibet / virekaH sarvagulmaSu prazasto hitakArakaH // ti vinam haraDe, baheDAM, AmaLAM, tuLasI, suMTha, enuM cUrNa karIne tene beranA dUdhanI eka vAra bhAvanA devI. pachI te carNane goLanI sAthe meLavIne khAvuM. e auSadhathI virecana thaIne kaphano gulma maTe che tathA sarva prakAranA udaranA roga paNa maTI jAya che. suMTha, saMcaLa, haraDe, vAvaDIMga, sADI, agheDAnAM bIja, enuM cUrNa karIne tene thoranA dUdhanI bhAvanA devI. pachI e curNane geLamAM meLavIne khAvuM tathA te upara garama pANI pIvuM. e virecana traNe doSathI thayelA gulma upara hitakAraka ane ghaNuM vakhANavA jevuM che. kSArapAna, zuktikSAranizAvizAlakadalI syAt sUraNaM kokilA pAlAzaM dahanArjunaM saThijayApAmArgakUSmANDakam / dagdhvA kSAravipAcitaM parisutaM hiGgu trikaTanvitaM gulmAnAhavibandhazUlaharaNaM sarvodarANAM hitam // rUti kSArapAna ! chIpano khAra, haLadara, vizAla, keLa, sUraNa, kAkelI, khAkhara, citro, sAdaDa, pakaDyure, vijyA, adheDe, kahoLuM, e sarvane For Private and Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra tRtIyasthAna-adhyAya ogaNatrIsame. 611 ~~~~~~ baLIne tenI rAkhaDI ekaThI karIne pANImAM heLI nAkhavI pachI te pANIne bALavuM. baLatAM cAre bAjue je deze kSAra bAjhe tene laIne tenuM pANI karIne temAM hIMga, suMTha, pIpara ane marInuM cUrNa nAkhIne pAvuM ene kSArapAna kahe che. e kSArapAna guma, peTa cavAne rega, baMdha, ane zULa, e rogane hare che, tathA te sarve udara rogane maTADe che. ajamedAdi cUrNa, ajamodA saThI dantI viDaGgaM kuSThatumburu / triphalA citrakaM caiva zuNThI karkaTaGgikA // nivRtA ca surAhA ca puSkaraM vRddhadArukam / tathAmlavetasaM caiva tintiDIkarasastathA // samaM tu mAtuluGgena vibhAvyamekataH kRtam / tribhAgahiGgusaMyuktaM ghRtena ca pariplutam / nihanti vAtagulmaM ca sazUlamudaraM tathA // ajamoda, paDakare, daMtamULa, vAyaviMga, upaleTa, dhANA, triphabA, ci, suMTha, kAkaDAsIMga, nasottara, devadAra, puSkaramULa, vadhAre, azlasa, e sarvanuM cUrNa karIne tene AMmalInA rasamAM tathA bIrAnA rasamAM bhAvanA devI. pachI e cUrNamAM traNa bhAga hiMganA nAkhIne tene ekatra karavuM. e curNa ghI sAthe khAvAthI zULa sahita udaragane tathA vAyunA gulmogane maTADe che. hiMgyAdi cUrNa hiGguphalatrikajIrakayugmaM citrakamArgI sakuSThaviDaGgam / tumburupuSkaravizvasurAI kSArayugaM lavagAni ca paMca // vAtikagulmavinAzanahetoH zUlarujazva nihanti narAgAm / hiGgusauvarcalAjAjI vizvA kuSTaM viDaGgakam / AranAlena pItaM ca hanti gulmaM savAtikam // ityajamokSatrilavaNam / For Private and Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. hiMga, 12, mahesa, sAmanA, 73, 473, yitrI, bhAraMga, 75. seTa, pAva, pAya, pu032bhUNa, suMda, 1642, 12, sAmA2, siMdhava, saMcaLa, varAgaDuM, kAcalavaNa, biDakhAra, e sarvanuM cUrNa vAyunA gulmane nAza karavA mATe khavarAvavuM. temaja e manuSyanA zaLaregane paNa nAza kare che. DiMga, saMya, 73, muMha, upaleTa, pAsa, me moSadhAtuM yUrNa kajI sAthe pIvAthI vAyunA gulmane haNe che. pittagulamanI cikitsA, jIre dve trikaTu saThI tumburu citrakaM madhu / lehaH pittAtmake gulme hitaH shophnivaarnnH|| yaSTikaM nimbapatrANi tathA dhAtrIphalaM sitaa| cUrNa madhvAvalIDhaM ca pittagulmanivAraNam // iti pittagulmodaracikitsA / __73, zA973, muMha, pI52, bharI, 544yorA, yA, yitrI, me auSadhonuM cUrNa karIne tene madha sAthe cATavAthI pittagulmane phAyado Ape che tathA sojo dUra thAya che. jeThImadha, lIbaDAnAM pAMdaDAM, AmaLAM, sAkara, e auSadhanuM cUrNa madha sAthe cATavAthI pittagulma maTe che. zubhanI vilisA. trikaTutriphalAcitravacAkaTraphalasaMyutam / cUrNa madyena vA pItaM phalakkAthena vA hitam // zleSmagulmavinAzAya hitaM caitat sukhAvaham / roghraM ca kaTphalaM vizvA kuSThaM citrakameva ca // nAgaraM himusaMyuktaM cUrNa mUtreNa saMyutam / zleSmagulmavinAzAya zUlodaravinAzanam // ugragandhA ca maricaM kSAracUrNasamanvitam / pibenmUtreNa saMyuktaM zleSmagulmavinAzanam // iti shlessmgulmcikitsaa| kamalaM. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNatrIsame. 13 suMTha, pIpara, marI, haraDe, baheDAM, AmaLAM, citra, vaja, kAyaphaLa, e auSadhenuM ekatra cUrNa karIne tene madhanI sAthe athavA triphaLAna kvAthanI sAthe pIvuM. e cUrNa kaphagulmane nAza kare che tathA rogIne sukha upajAve che. e hitakAraka che. ledhara, kAyaphaLa, suMTha, upaleTa, citra, nAgaramotha, hiMga, e sarvanuM cUrNa karIne gAyanA mUtranI sAthe pIvuM e auSadha kaphanA gulmane vinAza kare che tathA zaLarega ane udararoga maTADe che. vaja, marI, ane javakhAra, e auSadhanuM cUrNa karIne ekatra karavuM. tene gAyanA mUtra sAthe pIvAthI kaphagulma nAza pAme che. vAtagulmanI cikitsA zuNThI sauvarcalaM bhArgI vatsakaM yAvazUkajam / jIre dve cATarUSaM ca yavAnI hiDa saindhavam // Aragvadhena saMyukaM cUrNa saghRtameva ca / vAtazleSmodbhave gulme sukhamAzu prapadyate // unagandhA phalatrika devadAru punarnavA / nivRtsauvarcalopetaM kSArodakasamanvitam / pItaM vAtakaphe gulme sukhakAri paraM matam // ti vAtavivitsa ! suMTha, saMcaLa, bhAraMga, kaDAchAla, javakhAra, jIruM, zAhajIruM, araDUse, javAna, hiMga, siMdhava, garamALe, e sarva ekatra karIne te cUrNane ghI sAthe khAvuM. e cUrNathI vAyu kaphane gulma maTIne tatkALa sukha thAya che. vaja, haraDe, baheDAM, AmaLAM, devadAra, sADI, nasetara, saMcaLa e sarvanA cUrNane javakhAranA pANImAM nAkhIne pIvAthI vAyu kaphano gulma maTIne atyaMta sukha upaje che. sannipAtagulmanI cikitsA grahaNIgulmakriyA yA ca sA caivAtra prayojayet / zophodareSu saveSu kArya cAtra virecanam // para For Private and Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra -2614 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. zophAtisArasaMyuktaM hanti gulmodaraM tathA / tasya kSArodapAnaM ca bRhaddhiGgvAdi cUrNakam // ajamodAdikaM vApi zophAtIsArazAntaye / vamicaivAtisArazca gulmarogeSu yadyapi // tamasAdhyaM vijAnIyAt pratyAkhyeyA kriyA hitA / guDadADimapathyAM ca madhunA sahitAM pibet // vamiM ca vAtisAraM ca vAraMvAraM prayojayet / sarvalakSaNasaMyuktaM gulmaM tat sAnnipAtikam // todo'ratirvivarNatvaM mUrchAtIsArasaMyutam / vamiH kledazca tandrA ca tadasAdhyaM tridoSajam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti sAnnipAtika gulmacikitsA | zepheAdara vALAne ( jene peTe sAjo zefAdara rogamAM virecana ApavuM. sAjo ane atisAra e banne sahita gumAdara eTale gumA rAgane lIdhe thayelA udararoga hAya te te rAgI mare che. evA rAgIte javakhAranuM pANI karIne pAvuM tathA bRhat hiMgvAdi cUrNa je pAchaLa kahevAmAM AvyuM che te ApavuM. temaja ajamodAdi cUrNa je pAchaLa kahyuM che te ApavuM. e paNa zAkAtIsAranI zAMti kare che. grahaNI ane gumAnI je kriyA caDhayo hoya tene ) karavI. vaLI sadhaLA je gulmarogavALAne ulaTI thatI hoya tathA atisAra paNa hAya, tenA gukSmaroga asAdhya jANavA. evA rAgInI cikitsA karatAM pehelAM tenA jIvavAnI AzA oDIneja cikitsA karavI; kemake evI kriyAja tene phAyado Ape che. gALa, dADama, ane haraDe, e traNane madhanI sAthe caTADavAM. ( keTalAka vaighau kahe che ke mULamAM pivat ' pada che mATe madhunA enA artha marthana evA karIne gALa vagere traNa auSadhane madhanI sAthe pAvAM. ) je gukSma rogamAM ulaTI ane atisAra vAraMvAra thatA hoya, ane vAtAdi sarve doSanAM lakSaNathI je gukSmayukta hoya tene sannipAtane gumA jANavA. tridoSanA gulmamAM rogIne tAda ( sAce dheAcAvA jevI vedanA ), For Private and Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya AgaNatrIsame. 615 aNugamA, zarIranI kAMtinuM badalAI javApaNuM, mUrchA, atisAra, ulaTI mukhamAMthI pANI nIkaLavuM. ane taMdrA (brena ) evA upadrava thAya che. e zukSma asAdhya che. zA daranI cikitsA, zophodarakriyAM nRNAM vakSyate ca vijAnatAm / trivRttathA guggulako guDena badhvA vaTaH koSNajalena pItaH / sa vai nihanyAdudaraM sazophaM pittAtmakaM vA vijahAti puMsAm // harItakI ca trivRtA ca zuNThI guDena yuktA tvatha hanti zopham / dvipaJcamUlaM kathitaM sukhoSNameraNDatailena jahAti zopham // gomUtrayuktaM varuNasya tailaM pAne hitaM nAzayate ca zopham // zophamaruSkaralepo hanti ca tiladugdhamadhukanavanItaiH / tattarutalamRdbhirvA savIraNairvAsa kodbhavadalaizca // je purUSo zAphAdara rogane jANe che temane mATe te roganI cikitsA huM kahuM chuM. nasetara tathA gugaLanuM cUrNa karIne tenI moTI gALIe gALa sAthe bAMdhIne thADA thADA garama pANI sAthe pIvI. e auSathI pittanA kApane lIdhe utpanna thayeluM zAqAdara maTI jAyache. haraDe, nAtara, suMTha, e traNanuM cUrNa karIne temAM gALa nAkhIne khAvAthI zokeAdarane maTADe che. khIlI, araNI, zIvaNa, pADaLa, alA, zAlIparNI, pRSTiparNI, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, gokharU, eno kvAtha karIne sukha upaje evA garama hAya tevAre temAM eraMDiyuM tela nAkhIne pIvAthI zokeAdara maTe che. gAyanA mUtra sAthe vAyavaraNAnuM tela pIvuM e hitakAraka che. e tela zAne haNe che. For Private and Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. bhalAmA sAthe vala, dUdha, jeThImadha ane mAkhaNuM vATIne tene lepa karavAthI zepha maTe che. jhADanA mULanI mATI, vIraNavALA ane araDUsInAM pAMdaDAM, ekaThAM vATIne tene lepa karavAthI zepha maTe che. viSAdi nimittathI thayelA zephanI cikitsA, zophe viSanimitte tu viSoktA shmnkriyaa| lavanaM dIpanaM snigdhamuSNaM vAtAnulomanam // bRMhaNaM tu bhavedannaM tadvidhaM sarvagulminAm / viSa vagerenA kAraNathI je thayela hoya to vizvanA prakaraNamAM kahelI zamana kriyA karavI. zekavALAne upavAsa karAvavA, agnine pradipta kare evAM auSadha ApavAM, snigdha ane garama upacAra karavA, vAyunuM anulemana karavuM eTale vAyu potAnA svAbhAvika mArgamAM gati kare ema karavuM, kherAka pauSTika Ape, ane e ja pramANe kriyA sarva gulmavALAne paNa karavI. gulmavALAnuM pathyApathya, vallUraM mUlakaM matsyAn zuSkazAkAdi vaidalam // na khAdedvAlukaM gulmI madhurANi samAni ca / - rati rAdhAvallA sUkaM mAMsa, mULA, mAMchalAM, zAkanI sUkavaNI, kaThoLa, vAluka nAmanI kAkaDI, madhura ane evA ja bIjA padArtho gulmavALAe khAvA nahi. raktagulmanI cikitsA saraktagulme na tu pAcanaM tu na hi pAnaM kathitaM tathaiva / na caiva saMsvedanamardanaM ca nokrAmaNaM notplavanaM hitaM ca // raktathI gulma thaye heya te tenuM pAcana karavuM nahi, tathA hiMganuM pAna karavuM nahi, ema vaivAcAryoe kaheluM che. vaLI tene tApa ApIne vedana karma karavuM nahi ke tenuM mardana karavuM nahi tathA te gulmane UMce caDhAva nahi ke upADe nahi. For Private and Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNatrIsamo. 617 raktagulama upara briAdi kavAtharodhraarjunHkhdirmaagdhikaasmjhaa kvAtho'mlavetasamadhughRtasaMprayuktaH / gulmaM saraktamapi cAtha nihanti cAzu hRtkledanaM ca vinihanti yakRtsaraktam // kSArapAnaM pradAtavyaM ghRtasauvarcalAnvitam / raktagulmavinAzAya yakRti kSataje'pi vA // ledhara, sAdaDa, khera, pIpara, majITha, amlasa, e auSadhane kavAtha karIne temAM madha tathA ghI nAkhIne pIve. e kvAtha ratagulmane thoDA vakhatamAM maTADe che. temaja chAtImAM thatI pIDAne, ane raktanA doSasahita yakRtane paNa maTADe che. raktagulmano nAza karavA mATe temaja yakRtanA rogamAM tathA lehIsaMbaMdhI vikAramAM ghI ane saMcaLa sAthe yuddha karIne dUdha pAvuM. raktagulamamAM pathyApathya, na hiDasaMyutaM pathyaM na coSNaM na vidAhi ca / raktaje kSataje gulme mAMsAni jAGgalAni ca // raktathI ke vAgavAthI thayelA gulmarogamAM hiMga sAthe auSadha ApavuM e pathya nathI; temaja garama ke vidAhI padArtha ApavA paNa hitakAraka nathI. jaMgalI pazuonAM mAMsa paNa tene ApavAM nahi. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne gulma. cikitsA nAma unatriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 618 hArItasaMhitA. -- triNsho'dhyaayH| jaLadaranI cikitsA, jaLadaranA hetu Atreya uvaac| viSamAzanopaviSTena pItaM toyamathApi vaa| zramAvazvAsaniSkrAnte ativyAyAmite'pi vaa| pItaM codakamevaM ca tasmAjAtaM jalodaram // Atreya kahe che-je manuSya viSamAsanathI bezIne pANI pIe che athavA zramita thaIne, athavA mArgamAMthI cAlI AvIne tarata athavA zvAsa nIkaLatI vakhate, athavA atizaya kasarata karIne tarata je manuSya pANI pIe che, tene jaLadara thAya che. jaLadaranAM lakSaNa, udaraM sajalaM yasya saghoSamativardhitam / zvayathuH pAdayoH zopho jalodarasya lakSaNam // je mANasanuM peTa bahu moTuM thayuM hoya tathA temAM pANI bharAyuM hoya ane tene vagADIe tyAre te nagArAnI peThe vAgatuM hoya, temaja je mANasane page sojo caDhayo hoya ane peTa upara paNa seje heya, tene jalodarane rega thaye che ema jANavuM. jaLadaranI cikitsA virekaM vamanaM kuryAt pAcanAni ca kArayet / kSArayogazca vaTakastena tadupazAmyati // jaLadara rogavALAne virecana ApavAM, vamana karAvavuM, pAcana auSadha ApavAM, kSAra pAvA tathA copaDavA, gaLIo khavarAvavI. evA evA upacAra karavA tethI jaLodara maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya trIsameA. jalezvara upara Akarma, tasmAnnAbhervAmabhAge varjitvAGgulamAtrakam / jalanADIM cAnumAnya kuzamAtreNa vedhayet // eraNDadalanAlaM ca tatra saMcArayedbudhaH / antargataM jalaM strAvyaM tataH saMdhArayedrutam // yadA na dharate tacca tadA dAhaH prazasyate / kaNAkalkaM parisrAvya ghRtaM deyaM caturguNam // zuNThIviSAsamaM pAcyaM pAnamAlepanaM hitam / zastrakarma bhiSaka zreSTho'vijJAto naiva kArayet // duSkaraM zastrakarmaiva na kuryAdyatra tatra tu / akriyAyAM dhruvo mRtyuH kriyAyAM saMzayo bhavet // tasmAdApRcchaya kartavyamIzvaraM sAkSikAriNA // For Private and Personal Use Only 19 jaLAdara rogavALAnI nAbhine DAme pAse eka AMgaLa cheDIne jaLane behenArI nADI joI kADhavI. jaLa nADIne nizcaya thAya eTale kuza nAme zastrathI nAnAsarakhA vedha karavA. pachI te vedhamAM dIvelAnA pAMdaDAnA dAMDA je peAlo hoya che te dAkhala karavA ane te mArge peTamAMnuM pANI bAhAra kADhI nAkhIne puchI tene jaladIthI baMdha karavuM. jo e vedhavALI jagA baMdha na thAya te te jagAe dAha karavA ( DAma devA) e hitakAraka che, tathA te upara pIparanA phalDamAM cegaNuM dhI siddha karIne pAvuM tathA copaDavuM. temaja suMTha ane ativikha samAna bhAge leIne temAM siddha kareluM dhI pAvuM tathA cepaDavuM e kAyadAkAraka che. rAstrakarma dhaNuM duSkara che mATe te jyAM tyAM karavuM nahi tathA kadAca uttama vaidha hAya tathApi te zasrakarma na jANatA hAya to te teNe karavuM nahi. kemake zastrakriyA karatAM kAMI bhUlacUka paDI teA rAgInuM bharaNu thavAnuM emAM saMdeha nathI; ane zastra karatAM kAMi cUka na paDI tepaNu rAga maTaze ke nahi e saMzayavALI vAta che. eTalA mATe zasrarma pharavuM 1 vahimALe. pra0 1 hI.
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 20 hArItasaMhitA. hoya tyAre tenA gharanA mukhya mANasanI rajA leIne tathA rAjA athavA koi tevAja samartha mANusanI sAkSI rAkhIne zasrakarma karavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne jalodaracikitsA nAma triMzo'dhyAyaH / ekatriMzo'dhyAyaH / pramehanI cikitsA, pramehanA hetu Atreya uvAca / zramAvAyAcca tathaiva dharmaviruddhatIkSNoSNavibhojanena / madyena vA kSIrakaTuprasevanAt mehaprasUtiH kathitA munIndraiH // yAtreya che. - zrabhathI, usarata azvAthI, tApathI, vizva lonnathI, tIkSNu lonanathI, garama bhonnathI, bhadya pIvAthI, (jagaDesuM ) dUdha khAvAthI, ane atizaya tIkhuM khAvAthI prameha utpanna thAya che ema munie kahyuM che. pramehanAM nAma. jalaprameho rudhirapramehaH pUyaprameho lavaNapramehaH / takrapramehI khaTikApramehaH zukrapramehaH kathitaH purastAt // syAccharkarAmehavasApramehau rasapramehazca ghRtapramehaH / pittapramehI kaphamehinazca madhupramehIti vibhAvayecca // yathA ca nAmAni tathaiva lakSaNaM balakSayaM vApi narasya dehe / kurvanti zIghraM bhiSajAM variSThaH kuryAt kriyaiSAM zamanAya hetoH 1 piTikApramehaH pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekatrIsamo, nA prameha, 3ghira , pUyameha (53 ko prabheDa), savAprameDa ( maare| prabheDa), tabheDa (ch| vo bheDa), khaTikA prameha ( khaDI je prameha), zukraprameha (virya je prameha) IrAbhela (retI prabheDa), sAmeDa, 2saprameha, dhRtaprameha, pittaprameha, kaphaprameha, madhuprameha evAM pramehanAM nAma pUrve kahyAM che. tathA jevAM nAma che te nAmanA artha pramANe tenAM lakSaNa paNa jANavAM. he zreSTha vaidhA e prameha manuSyanA dehamAMthI baLano kSaya kare che, mATe e pramehane zamAvavAne mATe vaide ghaTe tevI kriyA karavI joIe. bhanI cisi. dhavArjunaM candanazAlachallIkAtho hitaH syAcca jalapramehe / raktapramehe ziziraM payazca drAkSAnvitaM yaSTikacandanena // strIsevanaM cAlpataraM ca pUyamehe hitaH kAtho dhavArjunasya / durvAkaserukadalInalinyA lavaNasya mehe kaSAya uktH|| kadambazAlArjunadIpyakAnAM viDaGgadArvIdhavazallakInAm / sarve tathaite madhunA kaSAyAH kaphaprameheSu niSevaNIyAH // rodhrArjunozIramariSTapatraM tathaiva dhAtrIphalacandanAni / takrapramehe khaTikApramehe deyo hitaH kaathguddaavgaaddhH|| dUrvA ca mUrvA kuzakAzamUlaM dantI samaGgA sahazAlmalI ca / zukrapramehe kathitaM jalena pAnaM hitaM vA rudhirapramehe // phalatrikAragvadhamUlamUrvAzobhAJjanAriSTadalAni mocaa| drAkSAyuto vA kathitaH kaSAyaH sapiH pramehasya nivAraNAya // kuSThaM tathA parpaTakaM ca tiktA sitApragADhaH kathitaH kssaayH| pittapramehe samazarkarAyAH pAnaM payaH zItamapi prazastam // vasApramehe kathitaH kaSAyaH tarkArikApATalikAbhiyuktaH / durAlabhAkiMzukaTuNTukAnAM rasapramehe ca sadA hitaH syAt // bheDamAM-cAvaDe, sA6, yaMhana, sane zAsakSa, ye vRkSAnI chAlane kavAtha hitakAraka che. 1 sallakInAM. pra. 3 jI. 2 rodhrArjunozIramariSTapatrAn. pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. rApramehamAM-kALavALe, drAkSa, jeThImadha ane caMdana sAthe dUdha pAvuM phAyadA kAraka che. pUyapramehamAMdhAvaze ane sAdaDane kvAtha hitakAraka che. e pramehamAM strIsevana ghaNuM thoDuM karavuM. lavaNapramehamAM-daro, karU (kapUrakAcalI) keLa, kamaLa, e auSadhone kvAtha karavAne kahyuM che. kaphanA pramehamAM-kadaMba, zAlavRkSa, sAdaDa, ajamada, vAyavihaMga, dAruhaLadara, dhAvaDa, zAlIvRkSa (zalakI,) e sarvene kavAtha athavA e pratyekane jUdA jUdo kavAtha madha sAthe pI. takaprameha tathA khaTikA pramehamAM-ledhara, sAdaDa, vIraNavALe, arIThAnAM pAMdaDAM, AmaLAM, caMdana, e auSadhane kvAtha karIne temAM geLa nAkhIne Apa. suprameha ane raktapramehamAM-dara, maravela, darbhanuM mULa, kAsanuM mULa, daMtImULa, lAjALu, zImaLAnuM choDuM, e auSadhene pANImAM kavAtha karIne pA. e kvAtha hitakAraka che. vRtapramehamAM-haraDe, baheDAM, AmaLAM, garamALAnuM mULa, meravela, saragave, arIThAnAM pAMdaDAM, keLa ane drAkSa, e saghaLAne kavAthI ukALIne Ape. e kvAtha vRtapramehanuM nivAraNa kare che. pittapramehamAM-upaleTa, pittapApaDe, kaDu e auSadhanuM kavAthI karIne temAM sAkara nAkhIne pAve. athavA dUdhamAM sAkara nAkhIne tene ukALIne te dUdha ThaMDuM thayA pachI pAvuM, e paNa sAruM che. vasApramehamAM araNa ane pAchaLano kvAtha pAve ema kaheluM che. rasapramehamAM-dhamAse, khokhara ane kuMTuka (Dira) ne kvAtha sadA hitakAkara che. pittapramehamAM nitpalAdi kavAtha, nIlotpalArjunakaliGgadhavAmlikAnAM dhAtrIphalAni picumandadalAni toye / For Private and Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekatrIsamo. niHkvAthya zarkarayuto manujasya pAnAt pittapramehazamanAya vadanti dhIrAH // pittapramehamAM kALuM kamaLa, sAdaDa, iMdrajava, dhAvaDo, AmalI, AmaLAM, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, e sarvane pANImAM kvAtha karIne temAM sAkara nAkhIne manuSyane pa. pairyavAna ve evuM kahe che ke e pittanA pramehane zamAve che. kaphapramehamAM viDagAdi kavAtha, viDaGgasarjAjunakaTaphalAnAM kadambarodhrAsanavRkSakANAm / jalena kAthazca hito nArANAM kaphapramehaM vinihanti teSAm // vAyaviDaMga, rALanuM vRkSa (sarja), sAdaDa, kAyaphaLa, kadaMba, ledhara, asanavRkSa, e auSadhone pANImAM kavAtha karIne pA e manuSyane hitakAraka che. A kavAtha pramehane maTADe che. saghaLA prameha upara mustAdi kavAtha, mustA phalatrikanizA suradAru mUrvA indrA ca rodhasalilena kRtaH kaSAyaH / pAne hitaH sakalamehabhave gade ca mUtragraheSu sakaleSu viyojniiyH|| yaccAbhayAloharajonikumbhacUrNa hitaM zarkarayA sametam / phalatrikAyA madhunA ca lehaM sarvaprameheSu hitaM vadanti // metha, haraDe, baheDAM, AmaLAM, haLadara, devadAra, morala, IdravAraNa, ledhara, e auSadhane pANImAM kavAtha karIne pAve. e kavAthI saghaLA pramehanA raMgamAM hitakAraka che tathA saghaLA mUtragraha (pizAbane aTakAva) mAM paNa javA jevo che. haraDe, lohacUrNa, nasetara, e traNanuM cUrNa karIne temAM sAkara meLavIne khAvuM. athavA triphaLAnuM cUrNa madha sAthe cATavuM, e saghaLA pramehamAM hitakAraka che ema maharSionuM kahevuM che. For Private and Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 624 hArItasaMhitA. wwwAAAA wwwwwwwwwwwwws madhumehanA upAya, madhumehe prayoktavyaM ghRtapAnaM sudhImatA / kSIraM pA zarkarAyuktaM kvAtho vA guTikAni ca // madhumehanA rogIne buddhimAna vaidhe ghI pAvuM athavA sAkara sAthe dUdha pAvuM, athavA kvAtha ke guTikArUpa prayoga karavA. nyagrodhAdi nyUrNa nyagrodhodumbarAzvatthaplakSAragvadhaTuNTukam / priyAlaM kakubhaM jambUkapitthAmrAtakAni ca // madhukaM yaSTImadhukaM rodhaM vai pAribhadrakam / paTolaM varaNA caiva dantI meSaviSANikA // citrakaM ca karajaM ca zakADaM triphalAyutam / bhallAtakAnAM ca samaM trigandhaM kaTukatrayam // sUkSmacUrNa pradAtavyaM nyagrodhAdaM guNAdhikam / madhunA saMyutaM leho hanyAJca madhumehakam // kAtho vA tailapAko vA ghRtapAko'thavApi ca / pAnAbhyaGge prazastaH syAt hanti vai mUtrajaM gadam // nyagrodhAdyamidyaM cUrNa peyaM vA kSIrasaMyutam / madhupramehe nAnyo'sti yathAlAbhena yojitaH // mAkSikaM dhAtumAkSikaM zilodbhedaM zilAjatu / vaDanI vaDavAInA aMkura athavA vaDanI aMtarachAla, umaiDAnI (zuba2) nI chAsa, pAnI ch|s, pI52, garamAgA, 3|raan A. unI chAsa, yA vRkSa, sAha, bhUta, sAmanyUra, bha, hImadha, Adhara, sImA, paTola, tuvaranA bhUNa, tANa, masisIga, citrA, OMna, nava, 723, mei, mAmA nisAbhAM, tA, tamAlapatra, me. lacI, suMTha, pIpara, marI, e sarve auSadho samAna bhAge laIne tenuM sUma cUrNa karIne madhumehavALAne khAvA ApavuM. ene nyagrodhAdi cUrNa 1 kapitthAmalakAni ca. pra. 1 lI. 2 cAriNI. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekatrIsame. 625 kahe che ane te ghaNo guNa kare evuM che. e auSadhane madha sAthe avaleha karIne cATe, tethI te madhumehane nAza kare che. athavA eja auSadhane kavAtha karIne pAvo. athavA e auSadhethI tela ke ghIne pAka karIne te tela ke ghI pAvuM athavA regIne cATavAne A pavuM tethI paNa mUtra saMbaMdhI vyAdhio nAza pAme che. athavA A nyadhAdika cUrNane dUdha sAthe pIvuM. enA jevo bIjo upAya madhuprameha maTADavA nathI mATe emAM je je auSadhi kahI che te tamAma na maLe che temAMthI jeTalI maLe teTalI laIne paNa e upAya kare. mAkSikAdi cUrNa mAkSIkaM dhAtumAkSIkaM zilodbhedaM zilAjatu / candanaM raktadhAtuM ca tathA kapUraka kaNAH // vaMzarocanakaM caiva kSIreNa sahitaM pibet / madhupramehaM harati mUtrarogAdvimucyate // hIrAkasI, suvarNa mAkSika (DabaDI senAmukhI), pASANabheda, zilAjita, caMdana, senAgerU, paDakacerI, pIpara, vAMsakapUra, e auSadhenuM cUrNa karIne tene dUdha sAthe pIvuM. e auSadha madhuprameha nAza kare che tathA mUtra regathI rogIne mukta kare che. pramehanI chellIonI cikitsA pramehapIDakAnAM ca vakSyAmo'tha cikitsitam / / paittikAddazyate tRSNA vAtena vepathustathA // mUtrazUlaM janayati tathA ca vikalo bhavet / tathA raktena pittena raktAbhAsphoTakAstathA // pItavarNAH sadAghAzca jvaraH zophazca jAyate / zvetA ca zvayathuryasya tathA ca piTikA ghanA // shiitlaacirpaakaasyaatkphaanmehnpaaktH| sarvalakSaNasaMyuktaH pAkaH syAtsAnnipAtikaH // dhAvanAni ca lepAni pravakSyAmi cikitsitam // 53 For Private and Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dara hArItasaMhitA, have ame pramehanI pheAlInI cikitsA kahiye chIe. pittathI thayelI phAlIovALAne tarasa lAge che. vAyuvaDe thai hoya to kaMpArI thAyache; pizAba karatAM zULa utpanna thAyache tathA rAgI vikaLa thAyache. rakta tathA pittavaDe rAtA raMganA pheAhyA thAyache; keTalAka pILA raMganA hoya e tathA temAM agni baLe che ane rogIne tAva tathA seAjo thAyache. kathI tathA mUtra iMdriyanA pAkathI je phollIo thAyache. te dhoLI hAya che, tathA teupara sAjo hAya che; te pheAlIe dhana ( kaThaNu ) hAya che, ThaMDI hoya che ane te lAMbI mudate pAke che. sannipAtathI thayelI kAllIemAM upara kahelAM saghaLA doSonAM lakSaNo hAya che. have ene dhAvAnA tathA lepa karavAnA upacAra kahIza. mehanane gheAvAnA upacAra, dhavArjunakadambAnAM badarI khadirazizape / pAribhadrakameteSAM mehanasya pradhAvanam // arjunasya kadambasya TiNDukI vAntaratvacA / pAke pUyavizodhArtha mehanasya prazasyate // dhAvaDA, sAdaDa, kadaMba, kheraDI, khera, sIzama, ane lImaDA e vrukSAnI aMtarbala lAvIne tene vAtha karIne tevaDe mUtrapriyane dhovuM athavA sAdaDa, kadaMba ane TImarU, e jhADanI aMtarthaMla lAvIne tevaDe mUtraiMdriyane dhovuM. tethI te pAyuM haze te temAMnuM purU sAk thai jaze. vAtapaDakA upara lepa. bhRGgarAjarasaM gRhya tathA ca sarasAdalam / niSpAvakapaTolAnAM patrANi kAJjikena tu / piSThA vAtapIDakAnAM lepanaM mehanasya ca // bhAMgarAne rasa, tuLasInAM pAMdaDAM, vAyavaraNAnAM pAMdaDAM, paTALanAM pAMdaDAM, e sarvene kAMjImAM vATIne vAyuthI thayelI phAllI upara lepa karavA. pittapiTikA upara lepa. yaSTImadhu tathA kuSThaM candanaM raktacandanam / uzIraM katRNaM caiva raktadhAtumRNAlakam // For Private and Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekatrIsamo. 627 kSIramaNDakasaMyuktaM yathAlAbhaM bhissgvr!| lepanaM pittaraktAnAM mehadAhaH prazAmyati // jeThImadha, upaleTa, caMdana, rakatacaMdana, vIraNavALe, rohisaghAsa, gerU, kamaLanA dAMDA, badAma, lImaDAnAM pAMdaDAM, moTI dhaLI jAInAM pAMdaDAM, emAMthI jeTalAM maLe teTalAM vAnAM lAvIne pitta tathA raktathI thayelI pramehapiDikAvALAne lepana karavuM. he uttama vaidya ! e lepathI pramehanA dahanI zAMti thAya che. dhovA vagere bIjA upAya, dhAvanaM zItapayasA navanItena mardanam / kaNaM kadambArjunapiNyAkapatrANi dADimasya ca // khadirasya dalAnAM tu tathA cAmalakIdalAn / uSNena vAriNA piSTA somapAke ca mehane // triphalAyAzca vA cUrNa zuSkapUyanivAraNam / dhAvanaM kAJjikenAtha takreNAtha tuSAmbunA / atizItena toyena mehapAke ca dhAvanam // mUtrAdriyane ThaMDA pANI vaDe dhevuM, tathA te upara mAkhaNa vaDe mardana karavuM. mUvadriyanuM phUla pAkyuM hoya te kadaMba ane sAdaDanAM pAMdaDAM, dADimanAM pAMdaDAM, kheranAM pAMdaDAM, AmaLInAM pAMdaDAM, e sarvane garama pANu sAthe vATIne copaDavuM. athavA je parU sUkAIne bAjhI gayuM hoya te tene dUra karavAne triphaLAnuM cUrNa vATIne copaDavuM, tathA tene kAMjIvaDe ke tuSAMbu (cheDAMvALA jaLanI kAMjI) vaDe dhevuM. pramehathI mUtrakriya pADyuM hoya te ati ThaMDA pANI vaDe devuM pramehavALAnuM pathyApathya. raktazAlizca pASTIkazcADhakI vA kultthkH| ghRtaM ca madhuraM kiJcit bhojanArthe vidhIyate // kSArAmlakaTukaM vApi divA svapnaM vizeSataH / strIdarzanaM vyavAyaM ca tathA cAtyazanaM tathA // For Private and Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 628 hArItasaMhitA. calanaM dhAvanaM ceti tathA mUtravirodhanam / vastravAtaM raktavastraM varjayedbhiSajAM vrH|| ekAnte gRhamadhye tu na ca strI bAlakaM tataH / na cAbharaNatAmbUlaM kAmasaMjananAni ca / dUre caitAni varjettu yadIcchetsukhamAtmanaH // rAtIzALa, sADI cokhA, tuvaranI dALa, kaLathI, ghI, ane koika (lagAra) madhura padArtha, eTalAM vAnAM pramehavALAne khAvAne mATe ApavAM. khArA rasa, khATA rasa, tIkhA rasa, vizeSa karIne divasanI nidrA, strInuM darzana, strIsaMga, ati bhojana, cAlavuM, deDavuM, pizAba roka, lUgaDAne vA khAve, rAtuM vastra, eTalAM vAnAM pramehavALAne uttama vaidhe tajavavAM. vaLI je prameha vALA rogI pitAnuM zubha icchatA hoya te teNe gharamAM ekAMtamAM strI tathA bALaka sAthe rahevuM nahi; alaMkAra dhAraNa karavA nahi; tAMbUla khAvuM nahi; ane evA ja bIjA paNa je kAma upajAve evA padArtha hoya tene pitAnAthI dUra rAkhavA. kapha pramehane upacAra, haridrAdvitayaM zuNThI viDaGgAni harItakI / kaphapramehe vihitaH kvAtho'yaM madhunA saha // haLadara, AMbAhaLadara, suMTha, vAvaDIMga, haraDe, e auSadhone kavAthI karIne madha sAthe pIvAthI kapha prameha maTe che. pittapramehanA upacAra nIlotpalamuzIraM ca pathyAmalakamustakam / pibetpittapramehAtaH kvAthaM madhuvimizritam // kamalaM ca tathA rodhramuzIramarjunAnvitam / pittapramehe vihitaH kvAtho'yaM madhunA saha // kALuM kamaLa, vIraNavALe, haraDe, AmaLAM, metha, e auSadhane kavAthI madha sAthe pittanA pramehavALAe pI. For Private and Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekatrIsame. 628 kamaLa, ledhara, varaNavALa, sAdaDa, e auSadhanA kavAthamAM madha nAkhIne pIvAthI pittaprameha maTe che. viSa pramehano upacAra Amalakasya svarasaM madhunA ca vimizritam / harItakyAzca cUrNa vA sarvamehanivAraNam // khadiraM zarkarA dAru haridrA mustameva ca / pAThA ca guDamizrApi doSaM harati mehajam / haridrA triphalA tazca paTolaM kuSTameva ca / cUrNitaM tu pibetsarvapramehagadazAntaye // koSThaM haridrAdvayadevadAru pAThA guDUcI triphalA ca mustam / eSAM hi cUrNa madhunA vimizraM mUtrapramehaM harate vyathAM ca // AmaLAne svarasa madhamAM meLavIne pIvuM, athavA haraDenuM cUrNa madha sAthe cATavuM, tethI sarva deSathI upajele prameha maTe che. besAra, sAkara, dAruhaLadara, metha, pahADamULa, e auSadhonuM cUrNa karIne temAM goLa nAkhIne khAvAthI pramehasaMbaMdhI roga maTe che. haLadara, haraDe, baheDAM, AmaLAM, paTola, upaleTa, e auSadhenuM cUrNa karIne sarva prakAranA prameha rega maTavAne mATe pANI sAthe pIvuM.. upaleTa, haLadara, AMbAhaLadara, devadAra, pahADamULa, gaLo, haraDe, baheDAM, AmaLAM, metha, e auSadhenuM cUrNa karIne temAM madha meLavIne khavarAvavAthI mUtra prameha ane te saMbaMdhI pIDA nAza thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne prameha cikitsA nAma ekatriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 670 hArItasaMhitA. dvaatriNsho'dhyaayH| mUtrakRcchanI cikitsA, elAdi cUrNa Atreya uvAca / elAzilAjatuyutaM mAgadhipASANabheda cUrNam / taNDulajalena pItaM prameharogaM haratyeva // Aya kahe che-eLacI, zilAjita, pIpara, pASANabheda, e vadhenuM cUrNa karIne cokhAnA dhovaNa sAthe pIvAthI prameharoga jarUra maTe che. eDamUlAdi kvAtha, eraNDamUlapASANabhedagokSurakAstathA / elATarUpapippalyo yssttiimdhusmnvitaaH|| eSAM kvAthaM vibejantuH 'zilAjatuniyojitam / dIvelAnuM mULa, pASaNabheda, gokharuM, elacI, araDUse, pIpara, je. ThImadha, e sarve auSadhane ekatra karI tene kavAtha zilAjita sAthe pIve, tethI prameha maTe che. patharIne upAya, azmarIzarkarAyAM ca zarkarAyAH paladvayam // suzItalaM jalaM karSamAtraM syAnmUtrakRcchrahRt / patharInA rogamAM ATha telA atizaya ThaMDA pANI sAthe eka tela sAkara pIvI, tethI mUtra maTe che. (A auSadhamAM sAkara ATha telA tathA pANI eka tele e artha graMtha uparathI nIkaLe che, paNa anubhavI vaidyonA kahevA parathI ame anvaye pheravIne artha karyo che.) mUtrane upAya, dadhyambunA ca saMmizramayazcarNa sukhapradam / mUtrakRcchre yavakSAracUrNa hiDaprayojitam // 1 Tarina. 0 1 ii. For Private and Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya batrIsame. 631 dahIMnA pANI sAthe loDhAnuM cUrNa mizra karIne te pIvAthI mUtrakRcchuM bharIne sukha upaje che. temaja javakhAranA cUrNa sAthe hiMga meLavIne pIvAthI paNa mUtrakRSNa maTe che. tridoSa mUtrakRne upAya, kuSmANDarasamAdAya zarkarAsahitaM pibet / yastu tridoSasambhUtamUtrakRcchanivAraNam // keLAne rasa sAkara sAthe pIvAthI tridoSathI utpanna thayela mUtrakucha maTe che. zarkarA (patharI) ne upAya, pibecchatAvarImUlaM zItapAnIyacUrNitam / ataH zArti saMghanatam aa patharInA rogathI pIDAyalA mANase zatAvarInA mULane ThaMDA pANImAM vATIne temAM sAkara nAkhIne pIvuM. mUtrakRcchaupara kavAtha, uradharma sunAmAnyAtAvaryA pASANabhedapathyAkvAtho'yaM mUtrakRcchre syAt // pASANabhedastrivRtA ca pathyA durAlabhAgokSurapuSkaraM vaa| elA sakoraNTakakarkaTIja bIjaM kaSAyaH suniruddhamUtre // garamALAnI zIMgone garbha, dhamAse, dhANA, zatAvarI, pASANabheda, haraDe, e Apane kvAtha mUtrakRcchavALAne Apa. pASANabheda, nasotara, haraDe, dhamAse, gokharuM, puSkaramULa, elacI, pILe kAMTALiya, kAkaDInAM bIja, e auSadhane kavAtha karIne mUtra baMdha thayuM hoya tene pA tethI pizAba atyaMta aTakI gayuM hoya to paNa chUTe che. patharInA upAya, kulatthayuktapaTolImUlakaSAyo dRSadaH paakH| puSkaramUlamizraH pramehapASANaroge syAt // 1 gAyaadha mUrta pra. 1 . 2 tA. 0 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 232 wwww....................................VVVVVVVVw www.kobatirth.org hArItasaMhitA. yo mAtuluGgakAmUlaM pibetparyuSitAmbunA / tasyAntaH zarkarodbhUtaM duHkhaM sadyo vilIyate // gavAM takreNa saMpiSTaM kSipranAmaka mauSadham / 'pibecciraMtanakrUrazarkarAdoSadUSitaH // kaLathI, puSkaramULa, ane paTALInA mULanA vAthamAM zilAjita nAjiine te prabheda tathA patharInA rogavANAme thI. 'dRSada: ' ne hame 'draSada ' evA paNa pATha che. jo ema hAya tA kaLathI ane paToLInA mULanA kvAtha karIne te kAMI apava hAya tyAre temAM puSkaramULanuM cUrNa nAkhIne pIvuM. A me pAThamAMthI prathama lakhelA pAThe amane phrIka lAgeche. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir je manuSya khIjorInA mULane vAzI pANI sAthe zIne pIe tenuM patharIsaMbaMdhI aMdaranuM duHkha tatkALa nAza pAme che. trayastriMzo'dhyAyaH / wwwwwww............................................ bhe bhANusa 'kSipra' nAbhanuM bhauSadha ( ayaNa ) gAyanI chAsabhAM vATIne pIe tene ghaNA junA ane kaThaNa patharInA vyAdhi nAza pAme che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mUtrakRcchracikitsA nAma dvAtriMzo'dhyAyaH / mUtrarodhanI cikitsA, Atreya uvAca / 1 pibecireNa takraM ca pra0 1 lI. pibetkarkaTikAbIjaM triphalAsaindhavAnvitam / uSNAmbucUrNitaM pItaM mUtrarodhaM zamaM nayet // yastilakANDakSAraM dadhimadhusaMmizritaM pibati / sa narazca mUtrarodhaM hatvA sadyaH sukhamavApnoti / For Private and Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya tetrIsamo. 633 ajAkSIreNa saMmizraM jAtImUlaM prapeSitam / pibetsadAhamUtrotthavedanAzamanaM ytH|| tailena padminIkandaM pakkaM gomUtramizritam / pibenmUtranirodhe tu satotravedanAnvite // ruti nirodhaH | Atreya kahe che -haraDe, baheDAM, AmaLAM ane siMdhavanuM cUrNa, enI sAthe kAkaDInAM bIja vATIne tenuM cUrNa garama pANI sAthe pIvAthI mUtradha zame che, arthAta aTakele pIsAba chUTe che. talanA talasarAne kSAra kADhIne tene dahIM ane madha sAthe je purUSa pIe che, te purUSane mUtrodha maTe che ane pachI te tatkALa sukha pAme che. bakarInA dUdha sAthe jAInuM mULa vATIne mizra karIne je pIe tenI dAha sahita pizAba saMbaMdhI vedanA zame che. kamaLanA kadane telamAM pakava karIne tene gAyanA mUtra sAthe mizra karIne tIvra vedanAyukta mUtranirodha (mUtrane aTakAva) thayo hoya tene pA. mUtraroganI cikitsA pittaprakopanairdravyaiH kttumlvnnaistthaa| gaurIstrIsevanenApi raktasyApi pravartanAt // madyapAnena coSNena shrmvyaayaampiidditaiH| pittaM prakopayecchIghraM karoti mUtrakRcchrakam // tena mUtrayate kRcchaM coSNAdhArA pravartate / mUtrasrotazca vahati raktaM cApi pravartate // tasya vakSyAmi bhaiSajyaM yena saMpadyate sukham // je pidArtho patta prakopa kare che evAM tIkhA, khATA ane khArA rasa khAvAthI, bAlya vayanI strInuM sevana karavAthI, rakta vehevAthI, 1 strIvanA jaM vApi prarvatate. pra. 1 TI. 2 duti. 01 sI. For Private and Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 634 hArItasaMhitA. madyapAnathI, garama padArthanuM sevana karavAthI, zramathI ane atizaya kasaratathI tatkALa pittanA prakApa thAya che ane te mUtrakULa utpanna kareche. mUtrakRcchu thavAthI manuSya kaLe karIne pizAba karI zakeche, pizAbanI dhArA atizaya uSNu hAya che ane mUtranA mArgamAMthI rakta vahe che. have e rAganuM huM auSadha kahuM chuM ke jethI karIne gIte sukha upaje. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRcchanA upAya. yaSTImadhukamRddhIkA candanaM raktacandanam / raktataNDulatoyena mUtrakRcchrarujApaham // vaTapraroho nAlaM ca drAkSAzarkarayAnvitaH / leho'yaM mUtrakRcchrasya nAzano bhiSajAM vara ! // : dAhopazamanaM proktaM zItatoyAvagAhanam / mUtrakRcchre tu tatproktaM bhojanaM madhuraM hitam // jeThImadha, drAkSa, sapheda caMdana, rakatacaMdana e auSadhonuM cUrNa karIne tene rAtI DAMgaranAM cokhAnA dhovarAmaNu sAthe pIvuM tethI mUtrakRcchanI pIDA paDeche. huM uttama vaidha ! vaDanA aMkura, kamaLanuM nALa, ane drAkSa, e traNane vATIne sAkara sAthe cATavAthI mUtrakRccha nAza thAya che. ThaMDA pANImAM snAna karavAthI mUtrakRccha saMbaMdhI dAha zame che. temaja mUtrakaccha rogamAM madhura ane hitakAraka bhAjana karavAnuM kaheluM che. mUtrarAdhanAM kAraNeA. uttAnasya ratau bhaGgAddAha vyAyAmajAtake / mUtrarodhadrujAcaryAdathavacanirodhanAt // avyAyAme zubhe bhojye zItagAhethavA naraiH / taistu kupito vAyurmUtradvAraM prarundhati // zleSmaNA sahito vApi sopi kaSTatamo gadaH / catAM sUne ratimAM pravRta thayAdhI, maithuna apUrNa chatAM tene tajavAthI, dAha utpanna kare evA AhAra vihAranuM sevana karavAthI, kasarata 1 mUtrarodhe vacA varyAdadyAttalAnirodhakAn pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 635 wimminenews thaI Ave evuM re) bhojana karyA nahAvAthI, evAM kapha sAtha nagAna mUtranA kAne roke che tethI mUtra baMdha thAya che. e vyAdhi meTo kaSTa upajAvanAre ( bhayaMkara) che. mUtrarodhanI cikitsA zRNu tasya pratIkAraM kaSAyaM cAnuvAsanam // bastinirUhakkAthaM ca mUtrarodhe hito vidhiH| mardanaM svedanaM caiva sthAnaM cNkrmnnaavidhiH|| turaGgazakaTArohairdhAvanaM ca hitaM matam / phalatrikaM samaguDaM kAthaH kSIreNa saMyutam // pAnaM mUtranirodheSu pivedvA lavaNAmlikam / pATalA TuNTukA nimbanizAgokSurakaM tathA // elA tvak ca tathA patraM kaathstriphlyaanvitH| guDena saMyuto pIto hanti mUtranirodhakam // dADimAmlayutaM caiva hitaM mUtrarujAM nRNAm / triphalekSusitAkAthaguDena saha saindhavam / mUtrarodhaM vArayati pathyA vA guddsNyutaa|| athavA cAturairnArImaithunaM ca vidheyakam / tena saukhyaM bhavecchIghaM strINAM ca yonimardanam // have e mUtradhanA upAya sAMbhaLa. mUvarodhavALAne kvAtha ApavA, anuvAsana basti Apa, kavAthavaDe nirUha basti Apa, e vidhi mUvaoNdhamAM hitakara che. vaLI mardana karavuM, tApavaDe parasevo Ave, besAra, pherava, ghoDA ke gADImAM besADIne vAhana deDAvavuM, e vidhi paNa mUvarodhamAM hitakAraka che. haraDe, baheDAM, AmaLAM, e auSadhemAM tenA jeTalo goLa nAkhIne 1 athavA todanAnArI. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tene kavAtha kare yale pizAba chUTaze. athavA khArA maTaze. pADaLa, ala, lIMbaDe, haLadara, gokharuM, elacI, taja, tamAlapatra, ene kavAtha karIne temAM triphaLAnuM cUrNa tathA geLa nAkhIne pIvAthI mUtrodha maTe che. e ja kavAthamAM dADimanI khaTAI nAkhIne pIvAthI manunI mUvanI pIDA maTe che. triphaLA, zeraDI ane bAvacIne kavAtha karIne temAM goLa tathA siMdhava nAkhIne pIvAthI te mUtrarodhane maTADe che. athavA geLa ane haraDe khAvAthI mUtrarodha maTe che. athavA regI purUSa strI sAthe maithuna karavuM. strIne mUvarodha thayo hoya te tenI yoninuM mardana karavuM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mUtrarodha cikitsA nAma trayastriMzo'dhyAyaH / cturviNsho'dhyaayH| azmarI reganI cikitsA azmarI (patharI) nA roganA hetu Atreya uvAca / pitRmAtRkadoSeNa athavA mUtrarodhanAt / atyapathyAbhicAraizca jAyate caashmriigdH|| Ageya kahe che-pitAnA athavA mAtAnA doSathI athavA mUtra rakAvAthI athavA atizaya kupaththa karavAthI eTale dehane mAphaka na Ave evA AhAra vihAra karavAthI patharIne vyAdhi utpanna thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ceAtrIsamo. bALakane patharI thavAnuM kAraNa, mUtrAviSTau ca pitarau surataM kuruto yadi / mUtreNa sahitaM zukaM cyavate garbhasambhave // yaM ca yasya ca dehasya sa ca tatra prajAyate / mUtra mUtrasya saMsthAne karoti bandhanaM nRSu // so'pyasAdhyo mUtragado bAlyAdbhavati mAnuSe / mAtA ke pitA pizAba karavAnI hAjatavALAM chatAM viSayabhAga kare che tyAre garbhanI utpatti karanArUM vIrya mUtrasahita paDe che. e vIryathI je garbha utpanna thAyache te garbhanA mUtrasthAnamAM A vIrya sAthe AvelA sUtranA yogathI patharI baMdhAya che. evI rIte bALapaNAthI je patharInA roga thAya che te asAdhya che. tarUNapaNAmAM thayelI patharI, tAruNye cApi sAdhyazca jAyate mUtrazarkarA / viparItena cottAne striyA ca puruSeNa vA // zukraM ca pracalettasya strI zukraM ca pramuJcati / punazca mehane vAso vAtena zoSitaM ca tat // dvayaM dattaM prapadyeta mUtradvAraM praruMdhati / tena mUtraprarodhazca jAyate tIvravedanaH // aNDasandhisthitA yAti zarkarA zastrasAdhyakA // 637 For Private and Personal Use Only takSNapAmAM je patharInA roga thAya che te sAdhya che. purUSa uttAnazayana karIne strI sAthe viparIta maithuna kare che tyAre tenuM vIrya bAhAra nIkaLavAne caLAyamAna thAya che ane strI paNa teja vakhate vIrya mUke che. e vIrya pAchuM mUtra iMdriyamAM jAya che ane vAyu tenuM zASaNa kare che. evI rIte bannenuM vIrya sUtra iMdriyane pAme che ane mUtranA dvArane baMdha kare che. tethI karIne mUtrane aTakAva thAya che ane temAM tIvra vedanA thAya che. je patharI aMDanA saMdhimAM rahelI hoya te zastrasAdhya che eTale zastravarDa cheda karIne tene kADhI nAkhavAmAM Ave che tyAre ArAma thAya che. 14
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 638 hArItasaMhitA. patharInA upacAra ato vakSyAmi bhaiSajyaM zRNu putra! mahAmate ! // zuNThI gokSurakaM caiva varuNasya tvacastathA // kAtho guDayavakSArayuktazvAzmarinAzanaH // he meTI buddhivALA putra ! have e patharInA raMganAM huM auSadha kahuM chuM te sAMbhaLa. zuMTha, gekharUM, vAyavaraNAnI chAla, e auSadhano kvAtha karIne temAM goLa ane javakhAra nAkhIne pAvAthI te patharIne maTADe che. kuzAdi kavAtha, kuzakAzanalaM veNu agnimanthAzmarodhakam / zvadaMSTrA moraTA vApi tathA pASANabhedakam // palAzastriphalAkkAtho guDena primishritH| pAnAnmUtrAzmarI hanti zUlaM bastau vyapohati // darbhanuM mULa, kAsanuM mULa, nala (nALAnuM mULa), vAsanuM mULa, araNInuM mULa, vAyavaraNAnA mULanI chAla, gokharuM, maravela, pASANabheda, palAzapApaDe, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e auSadhane kvAtha karIne temAM gaLa mizra karIne pAve. e kavAtha pIvAthI mUtrapatharI nAza pAme che tathA peTumAM thatuM zULa maTe che. elAdi kavAtha, elAkaNAvRSatrikaNTakareNukA ca pASANabhedamadhukaM ca phalatrikaM ca / eraNDatailakazilAjatuzarkarAcaM kvAtho'zmarI ca vinihanti tathoSNavAtam // elacI, pIpara, araDuse, gokharuM, reNukabIja, pASANabheda, jeThImadha, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e auSadhene kvAtha karIne temAM dIvela, zilAjita, tathA sAkara nAkhIne pIvAthI patharI tathA ucchavAta maTe che. 1 agnimaMthAkSavRttakam. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cotrIsamo. 638 gokSurAdi cUrNa gokSurakasya bIjAnAM dhAtumAkSIkasaMyutam / cUrNa mahiSIdugdhena pAnaM cAzmaripAtanam // zastravidhiruttarIye sUtrasthAne praNoditaH / tailaM tu tailAdhyAye ca ghRtAdhyAye ghRtaM smRtam // beDAgekharanAM bIja ane suvarNamAkSika, e benuM cUrNa karIne bheMzanA dUdha sAthe pIvAthI patharI nIkaLI paDe che. patharIne mATe je zastrakriyA karavI paDe che te graMthanA uttarArdhamAM sUtrasthAna che temAM kahelI che. tevAdhyAyamAM tela kahyAM che ane vRtAdhyAyamAM dhRta kahyAM che (tyAM jaIne tenI pejanA karavI). azamarI regamAM pathyApathya. purANaSaSTikAzAliraktataMDulakAstathA / zyAmAkaH kodravo dAliH markaTI tRNadhAnyakam / yavagodhUmakulatthAstathA caivADhakI bhiSak // sarve vAtaharAH proktAH prayoktavyAzca bhojane / krozcAdyAni ca mAMsAni pathyAnyazmarinAzane // jUnA sAThI cekhA, rAtA cekhA, sAme, kodarA, dAla, mITI nAme tRNa dhAnya, java, ghauM, kaLathI, tuveranI dALa, e sarve vAyune haranArA che mATe temane bhejanamAM ApavA. vaLI vahIlAM (sArasaDAM) vagere prANInAM mAMsa paNa patharIne rega nAza karavAmAM pathya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne azmarI___ cikitsA nAma catustriMzo'dhyAyaH / - ~ > - For Private and Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. paMcatriMzo'dhyAyaH / vRSaNavRddhinI cikitsA vRSaNavRddhinA hetu. Atreya uvAca / ata UrdhvamaNDavRddhirddazyate bhiSajAM vara ! | bAlye mAtuH piturdoSAjjAyate vRSaNAnugA || duSTadArAvihArAcca vAto bastigato bhRzam / aNDasthAnaM ca saMprApya tasya vRddhiM karoti vai // Atreya kaheche--he uttama vaidha! have aMDavRddhinI cikitsA kahIye chIe. e aMDavRddhi bAlyAvasthAmAM thAya che te mAtA tathA pitAnA doSathI thAya che. meATI umaramAM thAya che tenuM kAraNa A pramANe che. duSTa strIsAthe vihAra karavAthI bastisthAnamAM rahelA vAyu aMDasthAnane pAmIne te aMDasthAnanI vRddhi kare che. vRSaNavRddhinA prakAra. ekaikataH sannipAtAzca te pRthak sAnnipAtikAH / pitRdoSAtsannipAtAdvAvasAdhyAvimau smRtau // zeSANAmatha vakSyAmi bheSajAni bhiSagvara ! // te vRSavRddhi cAra prakAranI che. vAyu, pitta ane kaph doSa jUdA jUdA kApavAthI je thAya che te vAtavRSavRddhi, pittazrRSavRddhi ane kavRSaNavRddhi kahevAya che. tathA je saghaLA doSa kApavAthI thAyache tene sannipAta vRSavRddhi kahe che. e badhI vRSaNavRddhiemAMthI je vRSaNavRddhi pitAnA doSathI tathA sannipAtathI thayelI hAya te e asAdhya che. huM vaidha ! have bAkInI traNa vRSavRddhi je eka eka doSathI thayelI che te sAdhya che tenAM auSadheA kahuM chuM. 1 vAsa:. 50 v hA. For Private and Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pAMtrIsamA cikitsAnA prakAra. svedanAnyabhyaJjanAni kvAthapAnaM vidhIyate / zirAtrarat bhiSakzreSTha ! teSAM vakSyAmi lakSaNam // vRSaNavRddhivALA rogIne parasevA ANavA (jyAM rAga heAya tyAM). tela vagere ceALavAM, vAtha pAvA, ane sirA phADIne temAMthI doSarUpa padArthane vehevarAvavA. huM vaidhazreSTha ! have te vRSaNavRddhinAM lakSaNa kahuMchuM. lakSaNA. kampate mRduvAtena pittena dAhakRjvaraH / kaphAddhanazca zUnazca kaThino vRSaNo bhavet // vAyunI vRSavRddhimAM vRSaNa dhImA dhImA kaMpe che; pittanI hAya tA temAM dAha thAya che tathA zarIramAM tAva bharAya che; kanI vRSavRddhi hAya teA vRSaNa dhana, sujelA, ane kaThaNa thAya che. 641 vAtavruSaNavRddhinA upAya. surasA zallakIkkAthastarkArI kaTutumbikA / kvAthaH saMsvedanArtheSu vAtamuSke samIritaH // zItatoyAvagAho vA zItasaMsevanaM tathA / tuLasI ane zAkInA vAya athavA araNI ane kaDavI tuMbaDIne kvAtha karIne tevaDe vAyunI vRSavRddhivALAne zeka karavA ema kaheluM che. pitta%0SaNavRddhinI cikitsA. zItazIta pralepazca pittamuSke prazasyate // For Private and Personal Use Only pittathI upajelI vRSavRddhivALAe ThaMDA pANImAM snAna karavuM; ThaMDA padArthonuM sevana karavuM ane ThaMDA ThaMDA lepa karavA. vRSaNavRddhinI cikitsA. vacAlavaNatoyena kadambArjuna sarSapaiH / kaSAyasevanaM proktaM kaphamuSke'hitAvaham // kadaMba, sAdaDa ane ane sarasavRkSa, e traNanAM kavAthamAM vaja ane siMdhavanuM cUrNa nAkhIne te vAthanuM sevana karavuM. e kakanI vRddhivALAne hitakAraka che.
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 642 hArItasaMhitA. sannipAta vRSaNavRddhinI cikitsA, varuNAgarukolaM ca zAliparNI zatAvarI / kvAthastu sannipAtotthamuSkavRddhau vidAM vara ! // vAyavaraNA, agara, khera, zAlIpI, zatAvarI, e auSadhane kavAtha sannipAtathI upajelI vRkSavRddhimAM ApavA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAtavRddhi upara kavAze. varuNA vRkSAdanI caiva dazamUlI zatAvarI / kvAthapAnaM vAtike ca muSkavRddhau hitAvaham / etairna bhavate saukhyaM tadA karma ca kArayet // vAyavaraNA, guMdI, dazamULa, zatAvarI. e auSadhonA kavAtha karIne pIvA e vAyuthI thayelI aMDavRddhimAM hitakAraka che. jo e upAya karavAthI sukha na upaje te zastra karma karAvavuM. zivedha. karNakoSasya madhye tu raktAM vivyadhayecchirAm / vAmamuSkasya vRddhau tu dakSiNAM vyadhayecchirAm // ubhAbhyAM dve zire vidhyettena vA tatsukhaM bhavet / iti cANDakriyA proktA sA caivAtIva rogiNe // dRSTvA connItarogaM ca kuryAtstrIsevanaM bhRzam / tena bhaGgo bhavettasmAdupacAraH sukhAvahaH // jo jamA pAsA aMDakozanI vRddhi thaI hAya te| DAbA kAna paTAnI madhye je rAtI zirA che tenA vedha karaveza. ane DAkhA aMDakAzanI vRddhi thaI hAya teA jamaNA pAsanA kAnapaTAnI madhyanI sirAnA vedha karavA. jo banne aMDanI vRddhi thaI hAya teA banne kAnanAM kAnapaTAMnI zirAo vedhavI, tethI sukha thAya che. evI rIte aMDakAzanI kriyA kahelI che te aMDakozanA bhAre rogavALAne karavI. jo vyAdhi uMce caDelA mAlama paDe te puSkaLa strIsevana karavuM, tethI karIne vyAdhi narama paDe che ane auSadhopacAra sukhakAraka thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne vRSaNavRddhicikitsA nAma paMcatriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya chatrIsamA. SaTtriMzo'dhyAyaH / visarparAganI cikitsA. visarpanuM lakSaNa ane prakAra. Atreya uvAca / lavaNAmlakSArakaTukairuSNasvedAtidoSataH / raktapittaM prakupyeta sa visarpo bhiSagvara ! | sa saptadhA parikSeyaH pRthagdoSaizca dvandvajaiH / kevalo raktajastvanyaH sannipAtena saptamaH // Atreya kaheche--khArUM, khATuM, kSAra, tIkhuM, garama, evA padArtho khAvAthI ane atizaya zeka karavArUpa doSathI raktapitta kApe che tene visarpI nAme rAga kahe che. e rAga vAtapittAdi doSa jUdA judA kopavAthI traNa prakArane thAya che; e e doSa ekaThA maLIne kApavAthI traNa prakAranA ane traNe doSa ekaThA maLavAthI eka prakAranA, ema sAta prakAranA che. vaLI kevaLa raktathI thAya che tene raktaja visarpa kahe che te jUdA prakArano che. AgneyAdi cAra prakAranA visarpa. tathApare pravakSyante nAmAni ca pRthak pRthak / Agneyo granthiko ghoraH kardamazca tathAparaH // Agneyo vAtapittena granthikaH pittazleSmaNA / kardamo vAtazleSmottho ghoraH syAtsAnnipAtikaH // vAtajvarasamo vAtAtpittAtpittajvaropamaH / zleSmaNA zItalaghanaH sannipAtAtsamastathA // 643 For Private and Personal Use Only Agneya, graMthi, dhAra ane kardama, evA cAra prakAranA visarpa vAtAdika e e doSa maLavAthI thAya che. vAyu ane pittavaDe Agneya
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. nAmane visarSa thAya che; pitta ane kaphathI graMthi nAme visarpa thAya che. vAyu ane kaphavaDe kardama nAme visarpa thAya che ane traNe doSa kepavAthI ghara nAme visarSa thAya che. kevaLa vAyuthI visarSa thaye hoya te vAtavara jevo hoya che. pittathI thayele visarSa pittajavara je heya che, kaphathI thayele visarSa zItaLa ane ghana hoya che. sanipAtathI thayela visarSa traNe dezanAM lakSaNethI yukata visarSa thAya che. visarSamAM ghAvana auSadha, nyagrodhabilvakhadirakaSAyo dhAvane hitH| kAdhikAmlaiH kapitthAmlaiH sauvIrakarasena vA / mAtuluGgarasenApi dhAvanaM vAtasarpiSu // kSIreNa zItatoyena dhAvanaM pittasapiNi / zleSmavisarpiNe vAtha dhavArjunakadambakam // dhAvanaM sarpiNe zastaM surAsauvIrakeNa vA / dhAvanaM ca hitaM tasya sannipAtavisarpiNe // yavAgnimanthaizca saThInyagrodhaizca ssrsspaiH| . kvAthaH syAtsannipAtotthavisarpadhAvane hitH|| vaDa, bIlI, khera e vanaspationAM choDAM lAvIne tene kavAtha karIne visarSa upara tenuM siMcana karavuM te hitakAraka che. athavA kAMjInuM, khaTAInuM athavA kaThAnI khaTAInuM athavA sauvIranI khaTAInuM sevana paNa hita kAraka che. vAtavisarSa regamAM bIjerAnA rasanuM secana karavuM. pittavisarpa rogamAM dUdhathI athavA ThaMDA pANIthI secana karavuM. kaphanA visapamAM dhAvaDe, sAdaDa ane kadaMbanA kavAthathI secana karavuM. surA ke sauvIra vaDe secana karavuM e sannipAta visarSamAM hitakAraka che. sannipAtathI thayelA visaI rogamAM java, araNI, paDakacuro, vaDa ane sarasavanA kavAthanuM secana karavuM hitakAraka che. visarSamAM lepana auSadha, paJcajIrakapitthAMzca kAcikena tu peSayet / mAtuluGgarasenApi lepanaM vAtasarpiNe // For Private and Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya chatrIsame. 645 dhavA rodhatilAzcaiva vidArIkaMdakaM tthaa| lepaH pittavisa vA guJApatraistu lepanam // saindhavAriSTatumbIkApaTolapatrakaidbhutam / pAcitaM lepane zastaM visarpANAM nivAraNam // jIrUM, zAhajIruM, pILuM jIruM, UMghatuM jIruM, kALI jIrI, kaThone garbha, e sarvane kAMjI sAthe athavA bIjerAnA rasa sAthe vATIne tene lepa karavAthI vAtavisaI roga maTe che. dhAvaDa, ledhara, tala, vidArIkaMda, e cArane vATIne tene lepa karavAthI athavA ekalAM caNoThInAM pAMdaDAM vATIne tene lepa karavAthI pittavisaI roga maTe che. siMdhava, arIThAnAM pAMdaDAM, tuMbaDInAM pAMdaDAM, paTolanAM pAMdaDAM, e auSadhovaDe pakava karelA ghInuM lepana karavAthI te visaI rogane dUra kare che. e thI sAruM che. raktavisarSanA upAya, raktajeSu visarpeSu kuryAdraktAvasecanam / pazcAddhavakadambAnAM sarSapAgRhadhUmakam / lepane hitakRtproktaM dhAvanaM kAcikena tu|| kuTherakAzca surasA cakramardo nizAyugam / sarSapAH kAlikenApi piSTrA ca lepanaM hitam // ratathI thayelA visaI regamAM jaLo vagerethI lehI kaDhAvavAnA upAya karavA. ane lohI kADhI naMkhAvyA pachI dhAvaDe, kadaMba, sarasava, gharane dhUmasa, e auSadhene lepa kare tathA kAMjIvaDe secana karavuM e hitakAraka che. bAvacI, tuLasI, kuMvADiye, haLadara, AMbAhaLadara, sarasava, e sarvane kAMjIsAthe vATIne tene lepa kare te paNa hitakAraka che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne visarpa cikitsA nAma SaTtriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. spttriNsho'dhyaayH| upasarga cikitsA Atreya uvAca / caturvidho bhavedoSo vaatrktsmudbhvH| gandhadoSeNa jAyante nAmAnyeSAM pRthak pRthak // kSudrakazcAgniko ghorastathA cAnyA masUrikA // Atreya kahe che-vAyu ane raktathI upajele doSa cAra prakArane thAya che. tathA te koI vakhata gaMdhanA doSathI paNa upaje che. tenAM nAma huM judAM judAM kahuM chuM. sudraka, Azcika, ghara ane masUrikA, evA cAra prakArane te vyAdhi thAya che. mukanuM lakSaNa saghanAH sarSapAkArA piTakA yasya dRzyate / so'pi kSudrataraH proktaH pittrktprdosstH|| je upasarga regamAM ghana ane sarasavanA AkAranI phellI jovAmAM Ave tene zuka nAme upasarga kahe. e rega pitta tathA raktanA doSathI upaje che. AphrikanuM lakSaNa, agnidagdhavat sadAghA piTikA yasya dRzyate / so'pyAgniko visarpaH syAdupasargastathAparaH / je upasarga regamAM thayelI phedhImAM, agnithI dAjhavAvaDe thayelA phelAmAM jevI baLatarA baLe che, tevI baLatarA baLatI hoya tene Azcika nAme bIjA prakArane upasarga jANa. ghara upasarganuM lakSaNa saghanAH pIDakA yasya pAkaM yAti saMzophakA // dAho'ratirvivarNatvaM sopi ghoraH prkiirtitH| For Private and Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sADatrIsa. 647 je regamAM ghana evI phelI thaIne te upara je caDhe tathA pachI te pAke, vaLI temAM dAha thAya, rogIne tenI vedanAthI kAMI cena paDe nahi ane tene varNa badalAI jAya tene dhera nAme upasarga kahe che. masurikAnuM lakSaNa vartulA masUrikAvaripaTakA yasya dRzyate / zAmyati zIghrapAkena sA vijJeyA masUrikA // masUranA dANA jevI goLa phelI jene thayelI jovAmAM Ave tathA te phollI thaIne jaladI pAke ane samAI jAya tene bhasUrikA nAme upasarga jANe. jene baLiyAkAkA kahe che. te vyAdhi Aja samaja. upasarganI cikitsA tasya vakSyAmi bhaiSajyaM yathAvidhi mahAmate / guptAkAraM surakSecca rkssaayogvidhaantH|| na strINAM nAdhamAnAM ca saMsarga vA prasaGgakam / suzItaM zItalaM sthAnaM kArayetsuprayatnataH // he moTI buddhivALA! te roganI cikitsA huM tane vidhi pramANe kahuM chuM. upasarga rogavALAne gupta jagoe rAkha tathA zAstramAM ane lokamAM je rIte tenuM rakSaNa karavAnI vidhi kaheluM hoya te pramANe tenuM rakSaNa karavuM. tene strIone athavA adhama purUSane saMsarga ke prasaMga thavA de nahi. tene sUvA besavA mATe atizaya ThaMDuM ane zItaLa sthAna meTA nathI karavuM. arthAta tene ThaMDakanI jagAe rAkho. zudraka upasarganI cikitsA kSudrakasyopasargasya lepanaM cAtra kArayet / kuSThaM soshiirnygrodhstthodumbriktvcH|| pralepanaM prazastaM syAt kssudropsrgvaarnnH| zrIraM ca madhuzarkarAyuktaM pAnaM sukhAvaham // priyAladADimIpatraM tathoduMbarakatvacam / pralepe ca prazastaM syAt kSudropasargavAraNam / / 1 nama: *. ba0 1 zrI. 2 savAra. a. bI. For Private and Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 648 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. jambAmrapallavAnAM ca piSTaM dadhimadhuyutam / pAyayet kSudrakasyAsya atisArAgninAzanam // gokSurazcAtiviSA ca karkaTAdyaM saparpaTam / kalkametatprayoktavyaM madhunA zarkarAyutam // harItakImAtuluGgasvarasaM zarkarAyutam / kSudrakasyopasargasya vamizoSanivAraNam // iti kSudropasarga: / kSudraka nAme upasargavALAne A auSadhonuM lepana karavuM; upaleTa, vIrajuvALA, vaDanI aMtarachAla, umaiDA (gulara) nI aMtarachAla, e cArane pANI sAthe vATIne teno lepa karavAthI kSudra nAme upasarga maTe che. madha ane sAkara sahita dUdha pAvuM, e paNa kSudraka upasargavALAne sukha ApanArUM che. cAreALI, dADamanAM pAMdaDAM, umaiDA (gulara) nI aMtarachAla, e sarvane pANImAM vATIne teno lepa karavA hitakAraka che. e lepa kSudraka nAme upasargane maTADe che. jAMbuDAnAM tathA AMbAnAM kUmaLAM kUmaLAM pAMdaDAM lAvIne tene khArIka vATIne tene dahIM tathA madha sAthe pAvAM. ethI karIne kSudraka upasargamAM atisAra ane baLatarA thatI haraze tene nAza thaze. gokharUM, ativikha, kAkaDAsIMga, pittapApaDo, e auSadhonuM kalka karIne madha tathA sAkara sAthe ApavuM. haraDenuM cUrNa ane bIjorAnA svarasa e ene ekatra karIne temAM sAkara nAkhIne pAve. ethI karIne kSudraka upasargamAM ulaTI ane zeSa thatAM haze te te dUra thaze. Arthika upasarganI cikitsA, Agnike'pyupasarge ca yojyaM caitatpralepanam / raktacandanaM maJjiSThA nimbapatrANi cArjunam / kSIreNa navanItena hitaM syAllepanaM tathA // ityAmikaH / For Private and Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sADatrIsame 64 Arthika nAme upasamAM paNa upara kahyAM che te lepana cejavAM. vaNI te sivAya, zatuM thaMdhana ( 2tAMNI), bhaku, sIMgaDAnAM pAMDA, saadaMDanI aMtara chAla, e auSadhone dUdhamAM vATIne temAM mAkhaNa meLavIne e tenA lepa karavA hitakAraka che. dhAra upasarganI cikitsA ghoraM copadravaM dRSTrA na svedaM na ca mardanam / na lepanaM prakurvanti yathAyogena paNDitAH // araNyagomayakSArastena coDUlanaM hitam / na tailenApi cAbhyaGgaM lepanaM naiva kArayet // candanaM madhukaM rodhaM nyagrodhotpalasArivA / madhunA saMyutaH kalkaH pAnena copasargahRt // dhAra nAme upasargane joine tene zeka karavA nahi ke mardana paNa karavuM nahi. tema pUrve je yAga kahelA che temAMnA koI lepa paNa paMDitA karatA nathI. jaMgalanAM aDAyAne bALIne tenI rAkheADI upara bhabharAvavI, e hitakAraka che. paNa tela coLavuM ke lepana karavuM e A rAgamAM hita24 nathI. saha yaMhana, nehabhagha, sodhara, vaDanI aMtara chAla, ubhaNa, sArivA, e auSadhonuM madhanI sAthe kalka "nAvIne tene pIvAthI upasarga roga maTeche. upasarganA jvarane upAya. upasarge jvarastIvro raktamUtraM prajAyate / tasya vakSyAmyupacAraM yena saMpadyate sukham // paTolaM parpaTaM zuNThI mustA ca khadiraM samam / kalko madhuyutaH pAne hitaH syAjvaranAzanaH // candanozIramaJjiSThApuSkaraM dantadhAvanam / kvAthapAnaM madhuyutamupasargajvarApaham // vamane cAtisAre ca dADimaM kuTajastathA / madhudabhAnvitaM pAnamatisAranivAraNam // zeSAzca kSudrakaproktAH kriyAzcAtra vidheyakAH / eSA kriyA masUrike kartavyA suvidhAnataH // 55 For Private and Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 650 hArItasaMhitA. upasarga rogamAM tIvra javara upaje che ane pizAba rIte thAya che mATe have huM tenA upacAra kahuM chuM ke jethI rogIne sukha upaje. paTela, pittapApaDa, suMTha, motha, erasAra, e sarva samAna bhAge laIne tenuM kaTaka karavuM. e kalkamAM madha meLavIne pIvAthI te tAvane nAza kare che. - sukhaDa, vIraNavALe, majITha, puSkaramULa, khera, e auSadhono kavAtha karIne temAM madha nAkhIne pIvAthI te upasargajavarane nAza kare che. upasarga rogamAM rogIne ulaTI thAya ke atisAra thAya te dADima tathA iMdrajavanuM cUrNa madha tathA dahIM sAthe pAvuM. tethI vamana tathA atisAra maTaze. ane bAkInI mudraka rogamAM je kriyAo kahI che te te kriyAo ahIM paNa karavI. tema eja kriyAo bhasUrika rogane paNa vidhipUrvaka karavI. upasarga regamAM pathyApathya, vAtalAni ca sarvANi tathA rUkSANi kovidaH / strIsaGgaM rUkSazAkaM ca dUrataH parivarjayet // jvare proktAni pathyAni tAni cAtra pradApayet / evaM trisaptarAtreNa sukhaM sampadyate nrH|| tato'bhiSekaH kartavyaH kRtvA maGgalavAcanam / nUtanAni ca sUkSmANi vastrANi ca sitAni ca / paridhApya homakAryamiSTabhojyaM vidheyakam // upasarga ogamAM vAyu upajAve evA saghaLA padArtho temaja rUkSa . padArtho, strIsaMga, rUkSa zAka, e sarva DAhyA puruSe dUrathIja tajI devAM. jvaranI cikitsAmAM je je paththa regIne ApavAmAM kahyAM che te te pathya A rogamAM paNa ApavAM. ema karavAthI ekavIsa divasamAM manuSyane vyAdhi dUra thaIne tene sAruM thAya che. e roga maTayA pachI svastivAcana vagere maMgaLa kArya karAvIne abhiSeka kare (mAthe pAchuM ghAlavuM). tathA navAM sUkSma ane dheLAM vastra paherIne hema kare tathA ISTa janane bhajana karAvIne AnaMda kare. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne upasarga cikitsA nAma saptatriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya ADatrIsame. aSTa triMzo'dhyAyaH / www Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir traNanI cikitsA, traNa rAganA hetu. Atreya uvAca / athAtaH saMpravakSyAmi vraNAnAM tu cikitsitam / vraNAzcAnekadhA proktA nAnAdhAtuvikAriNaH // duSTAmbupAnAzanasevanAcca krodhAtibhArAdhyazanena vApi / saMjAyate duSTavraNo'pi zophAdanyopi raktasya vidUSaNena // Atreya kaheche.--have huM jUdA jUdA prakAranAM traNanI cikitsA kahuM chuM. e traNa jUdA jUdA dhAtune bagADanArA hoine aneka prakAranA che. nArUM pANI pIvAthI, bagaDeluM anna khAvAthI krodhathI, atizaya bhAra vehevAthI, khAdhAupara khAvAthI, sAje caDhavAthI, ane rakta agaDavAthI duSTa traNa thAyache. traNanA prakAra, vAtena pittena kaphena vApi dvandvena vA doSasamuccayena | mAMsaM pradUSya rudhiraM vikArya saMjAyate vA vraNanAmarogaH // 613 vAyuthI, pittathI, kathI, vAtapittathI, vAtakathI, pittakathI, ane sannipAtathI mAMsane agADIne tathA lohIne vikAravALuM karIne traNa nAme roga utpanna thAyache. For Private and Personal Use Only traNanI saMprApti tathA lakSaNa, tvagratAni samedAMsi pradUSyAsthisamAzritAH / doSAH zophaM zanairghoraM janayantyuddhatA bhRzam // saraktaM ca sazUlaM ca rujAvacca savepathu / medasahita tvacA tathA raktane dUSita karIne asthimAM rahelA vAtAdika doSa atyaMta kApIne dhIme dhIme bhayaMkara sAjo utpanna kareche. te sAjo raktavALA hAyache, temAM zULa upaje che, pIDA thAyache, ane kaMpa paNa thAyache,
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 652 hArItasaMhitA. vAtAdi traNanAM lakSaNa, rUkSaM vA vAtasambhUtaM vijJeyaM sarujaM vraNam // sadAhaH sajvarastRSNA sparzanaM sahate tu yaH / zItAtsaukhyaM laghupAkI pittAtsaMjAyate vrnnH|| kaThino vartulAkAro ghoraH zItaH sakaMDukaH // uSNAsahaH snigdhatarazcirapAkI kphtrnnH|| savailiGgairvijAnIyAtsannipAtasamudbhavam / dvandvaje dvayadoSastu doSe cApi pradRzyate // je traNa rUkSa ane pIDAvALuM hoya tene vAyuthI thayeluM jANavuM. je traNamAM dAha thato hoya, regIne tenI pIDAthI tAva Avato hoya ane tarasa ghaNI lAgatI haya, je traNane sparza karatAM temAM bahu darada thavAthI te sparza khamI na zakAte heya, tene ThaMDe sparza karavAthI sukha upajatuM hoya tathA je thoDA vakhatamAM pAkI jAya evuM hoya tene pittathI utpanna thayeluM ghaNuM jANavuM. je seje kaThaNa, goLa, ghora, Tha, ane temAM caLa AvatI hoya e hoya tene kaphanuM ghaNuM jANavuM. vaLI kaphavaNa uSNasparza khamI zake che, tene parza karatAM te snigdha lAge che tathA ghaNI mudate pAke che. e traNe deSanA traNanAM je ci kahyAM.te sarve je vaNamAM mAlama paDatAM hoya tene salipAtatraNa jANavuM. je traNa be doSanA kopathI thayuM che temAM be e devanAM cinha jovAmAM Ave che. abhighAtAdi ghaNu. abhighAtasamudbhUtA vijJeyAste cturvidhaaH| anye nADIvraNA ye syuH savAtAzca svednaaH|| anye tu srotasAM madhye teSAM zRNu cikitsitam / vAgavAthI thayelAM traNa cAra prakAranAM jANavAM. bIjAM keTalAMka vraNa je nADIomAM thAya che, ane je bharanIgaLa thayA kare che, tene nADI traNa jANavAM. te vAyuvALA ane vedanAvALAM hoya che. vaLI keTalAMka traNa strotasU ( zirAo) mAM thAya che. have te sarvenI cikitsA kahuM chuM te sAMbhaLe. For Private and Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ADatrIsa. 653 vaNanI cikitsAne kama, prathamaM maNDavisrAvo dvitIyaM svedanaM smRtam / tRtIyaM pAcanaM proktaM pAcite pATanaM tathA // zodhanaM ca prayoktavyaM tathA rohaNameva ca / pazcAtkramastathaiva syAdraNAnAM hitkaarkH|| prathama traNavALA sajA upara pAtaLA pravAhInuM sevana karavuM. pachI tene agnivaDe athavA garama paiDa lagAvIne ke tevI ja garama lugadI bAMdhIne zeka karavuM. pachI tene pakavavuM e trIjo krama che. pakavelA vaNane phADavAnA upAya karavA. phADyA pachI temAMthI parU vagere kADhI nAkhIne tene sApha karavuM. sApha karyA pachI aMkura ANavAne na kare. ane e pachI krama paNa eja je vaNane hitakAraka heya te je. vaNa upara secana karavArUpa upAya, rAnA vacA tathA zuNThI maatulunggrsstthaa| kAjhikena tu saMsekaM dhAvanaM vAtike vraNe // yaSTImadhukamaJjiSThApaTolaM nimbpnkaiH| dugdhena kathitaM zItaM dhAvanaM paittike vraNe // triphalA ca kadamba ca tathA jambu kapitthakam / kkAthaH soSNakaphodbhUte vraNe dhAvanamuttamam // rAsnA, vaja, suMTha, bIjerAne rasa, ane kAMjI enuM sevana karavuM. e vAyunA traNa upara karavAnuM secana che. jeThImadha, majITha, paTela, lImaDAnAM pAMdaDAM, ene kvAtha dUdhamAM karIne te aMDe thAya tyAre tenuM vaNa upara sevana karavuM. pittavaNa upara karavAnuM e secana che. haraDe, baheDAM, AmaLAM, kadaMba, jAMbuDe, keThI, e auSadhenA garama kavAthanuM kaphanA vaNaupara secana karavuM. kaphanA vaNamAM e secana uttama che. 1 tathArjunakapitthakam pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 -- www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. traNa upara lepa ( svedana. ) mAtuluGgAgnimanthayozca mUlaM vA kAJjikena ca / suradAru tathA zuNThI lepo vAtatraNe hitaH // nalamUrvA ca madhukaM candanaM raktacandanam // piSTaM taNDulatoyena pittatraNavinAzanam // aGkolakaM ca robhraM ca kadambArjunavetasAH / pAribhadradalAnAM tu piSTvA vraNavilepanam // bIjorAnuM mULa, araNInuM mULa, devadAra ane zuM, e cArane kAMjI sAthe dhasIne ke vATIne tene lepa karavA. e lepa vAyunA traNa upara hitakAraka che. _*,*_10, . . la nALA, mAravela, jeThImadha, sukhaDa, ratAMjI, e sarvane ceAkhAnA ghevarAmaNamAM vATIne lepa karavA. e lepa pittanA traNune maTADe che. AMkAlInuM mULa, lodhara, kadaMbanI chAla, sAdaDa, netara, ane lImaDAnAM pAMdaDAM, ene pANImAM vATIne tene traNa upara lepa karavo. traNanuM zodhana karavAnA prakAra, pAkaM gate vraNe vApi gambhIre saruje'thavA / saMrandhre zodhanaM kArya dhAvanaM tu bhiSagvaraiH // jyAre traNa pAke athavA uMDuM nArUM paDayuM hoya, temAM pIDA thatI hoya ane temAM chidro paDI gayAM haiAya tyAre uttama vaidhe te traNane vAghAdika vaDe ghevuM tathA temAMthI parU vagere kADhI nAkhavAnA upAya karavA. traNane dhAvAnA upacAra. kara adhavanimbAnAM kadambArjunavetasaiH / pAdAvazeSe kAthena gambhIravaNadhAvanam // For Private and Personal Use Only karaMja, dhAvaDA, lImaDA, kadaMba, sAdaDa, netara, e auSadhone catughorA pANI zeSa rahe evA vAtha karIne te vAthavaDe UMDuM traNa dheluM. 1 mAturuMgAnimaMthau ca mUlaM pra0 1 lI. 2 naraMdhre pra0 3 jI.
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ADatrIsa. 6papa ka - - - - - - - traNane dhana auSadha maJjiSThA ca tathA lAkSArasazcaiva mnHshilaa| nizAyugaiH samAyuktaM piSvA vastraparisrutam // madhuyuktaM zodhanaM ca vraNAnAM hitakArakam / nimbapatrANi saMkSipya madhunA vraNazodhanam // nimbapatratilakSaudraM dAmidhukasaMyutam / tathA tilAnAM kalkaM ca zodhanaM ca vraNeSu ca // tilakA nimbasItasya patrANi sumanasya ca / kaSAyazca hitazcaiva vraNAnAM zodhaneSu ca // machaDa, lAkha, manazila, haLadara, dAruhaLadara, e sarvane ekaThuM vATIne tene vastragALa karavuM. pachI temAM madha meLavIne traNa upara cepaDavuM. e auSadha traNamAMthI parU vagerene kADhI nAkhIne tene zuddha karavAmAM hitakAraka che. lIMbaDAnAM pAnAM madhamAM vATIne te copaDavAthI traNa sApha thAya che. lIMbaDAnAM pAMdaDAM, tala, madha, dAruhaLadara, jeThImadha, e sarvane ekatra karIne te copaDavAthI traNa zuddha thAya che. temaja talanuM kalaka karIne te ekaluM copaDavAthI paNa traNa zuddha thAya che. kALA tala, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, netaranAM pAMdaDAM, karaMjanAM pAMdaDAM, e sarvane kvAtha karIne te vaDe traNa vuiM tethI te zuddha thAya che. vraNane aMkura ANavAne upAya, vizuddhaM ca vraNaM jJAtvA mrakSayeca vaNaM ca tt| navanItena vA zreSThaM tena saMrohate vrnnH|| upara kahelA upAya karavAvaDe traNane zuddha thayeluM joIne tenA upara mAkhaNa copaDavuM tethI te traNane aMkura Ave che. aMkura ANavAne A upAya zreSTha che. jAtyAdi dhRta, jAtIkaraJapicumandapaTolapatnaryaSTImadhuzca rajanI kaTurohiNI ca / For Private and Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 656 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. maJjiSThakotpala muzIra karaJjabIjaM syAtsArivA trivRnmAgadhikA samAMzA // pakkaM ghRtaM ca hitameva vraNe prazastaM nADIgate ca saruje ca sazoNite ca / lUtAvisarpamapi hanti gabhIrake ca dagdhavaNaM sakaThinaM tvapi rohayanti // iti jAtyAdighRtam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAnAM pAMdaDAM, karaMjanAM pAMdaDAM, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, pAlanAM pAMdaDAM, kehIbhadha, ghara, bhaI, bhaga, vizNuvANI, unmI, sArivA, naseAtara, pIpara, e sarve samAna bhAge laine temAM gAyanuM ghI vidhipUrvaka pava karavuM. e dhRta traNane hitakArI che tathA tene aMkura ANuvAmAM sArUM che. nADI maNu, pIDAvANaM praNu, sohI nItuM hoya bhevaM traNa, gaMbhIra traNa, e sarvane e dhI maTADIne temAM aMkura ANe che. lUtArAma ane vIsarpa rAganA e dhRta nAza kare che. je traNamAM dAha thatA hAya tathA te ati kaThina traNa hoya tene paNa A dhI maTADI de che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne vraNacikitsA nAma aSTatriMzo'dhyAyaH / UnacatvAriMzo'dhyAyaH / zlIpadanI cikitsA. zlIpadanuM lakSaNa, Atreya uvAca / vraNokairupacAraizca jAyate zlIpadaM tathA / vAtena sphuTitaM rUkSaM zyAmaM cApi pradRzyate // pittena sadAhapAkaM sajvaraM caiva dRzyate / For Private and Personal Use Only wwwww
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya ogaNacALIsame, zleSmaNA jAyate snigdhaM ghanaM zophasamanvitam // sannipAtena sarvANi jAyante bhiSajAMvara // // medAzritaM tu valmIkaM valmIkavatpradRzyate / sadRzAni ca cihnAni vAtikotthAni lakSayet // Atreya kaheche--traNa rAgamAM kahelA upacAro karatAM zlIpada nAme rAga thAya che. te zlIpada vAyuthI thayuM hoya te phUTeluM ane rUkSa dvAya che tathA raMge kALuM dekhAya che, pittathI thayuM hAya te temAM dAha thAya che, pAke che ane tAva paNa Ave che. kathI thayuM hoya te te snigdha, dhana, ane sojAvALuM hoya che, he vaidyottama jo te sannipAtathI thayuM hoya te temAM sarva lakSaNA thAya che. eTale vAtAdika traNe doSanAM lakSaNA dekhAya che. te zlIpada meda nAme dhAtuno Azraya karIne thayuM DAya te te rAkuDA jevuM kahevAya che tathA tene vahmIka eTale rA kahe che. e rADA jevA slIpadanAM lakSaNa vAyuthI thayelA slIpadanAM jevAM hoya che. zlIpadanA upacAra. tasya vraNoktAzca kriyAH kArayedvidhipUrvikAH || jAtyAdi ca ghRtaM zastaM tathaivAlepanAni ca / punaH pralepanaM kArya dhavArjunakadambakaiH // girikaNikAmUlaM ca tathA vRkSAdanImapi / piSTrA pralepanaM kArya valmIkazlIpadasya ca // sUraNakandakaM piSTrA madhunA ca ghRtena ca / lepanaM ca hitaM tasya valmIkazlIpadApaham // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * eve zlIpada nAme rAga thAya tyAre traNa roganA upacAramAM je kriyA karavAnI kahI che te sarve vaidhazAstramAM kahelA vidhi pramANe karavI. ( ghaNAka vRddha vaidyo kahe che ke 'upacAra' ne badale apacAra zabda joie. paNa amArI pAsenI badhI pratAmAM (mULagraMthamAM) upacAra rAkhyuM che mATe te kAcama rAkhyuM che. apacAra ' zabda hoya te Ave arthe thAyaH-- bhrUNa roganA upAya karatAM temAM kAMIka apacAra ( virUddha upacAra vagare) thavAthI slIpada nAme rAga thAya che. bhA. pha. For Private and Personal Use Only 57 6
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 658 hArItasaMhitA. pAchaLa jAtyAdi vrata kahevAmAM AvyuM che te zlIpada regavALAne hitakAraka che. tema temAM je lepa karavAnA kahyA che te paNa sArA che. vaLI dhAvaDe, sAdaDa ane kadaMbanAM choDA, garaNanAM mULa, guMdInI aMtara chAla, e sarvane vATIne vIka zlIpada thayuM hoya te upara copaDavuM. suraNane kaMda vATIne temAM madha tathA ghI meLavIne lepa kare tethI valmIka slIpa eTale rapha maTe che. e lepa regIne hitakAraka che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne zlIpada cikitsA nAma unacatvAriMzo'dhyAyaH / ctvaariNsho'dhyaayH| abudareganI cikitsA abuMda reganA hetu. vAtAbhighAtapavanAdraNAdvApi tathA punaH / raktanADyaH prarohanti zudhyanti ca tathA punaH / tena raktasya mArgastu rudhyate tena jaayte| arbudaM ca mahAsthUlaM mArgarodhAcca jAyate // kaI padArtha vAgavAthI athavA koI padArthanI ceTa lAgavAthI, vAyuthI ke traNa rogathI, raktane vehenArI nADIomAM aMkura Ave che tathA pharIne te ubhaLe che. ema thavAthI raktane mArga rokAI jAya che tethI moTuM skUla abuMda utpanna thAya che. evI rIte raktane mArga rokavAthI abuMda upaje che. abdanAM lakSaNa ane prakAra vAtAnmRdu ca paruSaM kaphAcca ghanazItalam / pittena dAhapAkADhyaM vijJAtavyaM vicakSaNaiH // sannipAtena kaThinaM dhanaM pASaNasannibham / vRddhimaJca sakaMDakaM syAdasAdhyaM bhiSagvara ! // For Private and Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cALIsamo. 959 vAyuthI thayeluM arbIda kamaLa ane karakaruM hoya che, kaphathI thayeluM ghana ane zItaLa hoya che tathA pittathI thayeluM dAha ane pAkavALuM hoya che ema vicakSaNa purUSoe samajavuM. sannipAtathI thayeluM abuMda patharA sarakhuM koNa ane ghana hoya che. vaLI te vadhatuM jatuM hoya che ane temAM ceLa Ave che, he vaika! e abuMda asAdhya jANavuM.. abudanI cikitsA tasyAdau pATanaM kArya marmasthAnaM ca varjayet / saindhavena ghRtenApi kuryAttasyAnulepanam // sUraNaM kandakaM dagdhvA ghRtena ca guDena ca / lepanaM cArbudAnAM ca nAzanaM ca bhiSagvara / zeSa vrayA jorA phattA vArtharAjA vAtaghnAni ca pathyAni hitAni madhurANi ca // iti vraNakriyA proktA samAsena bhiSagvara / yathAyogaM copacAraM jJAtvA samyagupAcaret // prathama abudane zastravaDe cIravuM paNa jo cIratAM saMbhALa rAkhavI ke marmasthAna cIrAya nahi. cIryA pachI te upara ghI ane siMdhavane lepa kare. sUraNanA kaMdane bALIne temAM ghI tathA geLa meLavIne tene lepa karavAthI anne nAza thAya che. te vaidyattama! evinA bIjI je ghaNu rogamAM karavAnI kriyAo kahelI che te A rogamAM paNa karavI kemake te arbada pegane zamAvanArI tathA sArI che. A rogamAM vAyunuM haraNa karanArA padArtho tathA madhura ane hitakAraka padArtho regIne pathya che. he vottama! e rIte saMkSepamAM traNa regInI kriyA kahI. e reganA upacAra yathAyogya jANIne sArI rIte ghaTe tema lAgu karavA. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne arbuda cikitsA nAma catvAriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra }} 0 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. ekacatvAriMzo'dhyAyaH / lUtA gaMDamALA cikitsA, gUmaDAM AdinA hetu. Atreya uvAca / duSTAmbupAnakakananiSevaNAcca saMjAyate kimijagaNDakagaNDamAlA / sA mArutena kaphapittabhavairvikAraiH saMkurvate krimijadoSagaNazca gaNDAn // Atreya kahe che--nArAM pANI pIvAthI tathA nArUM anna khAvAthI, kRmithI utpanna thayelAM gUmaDAM ane gUmaDAMnI paMkti je je gaMDamALA kahe che te upaje che. e gaMDamALAthI tathA kRmithI upajelA evA doSanA samudAyathI vAyu, pitta, ane kaph e doSa vikAra pAmIne gUmaDAM utpanna kare che. gUmaDAM dinAM lakSaNa, vAtena vAtasadRzAni ca lakSaNAni pittena dAhasaraMjavraNazoSatApAH / sAzleSmaNA bhavati zItaghanA narANAM syAt sannipAtavihitA ca samastaliGgaiH / jo gaMDamALA vAyuthI thayelI hAya te tenAM lakSaNa vAyunA sarakhAM hAya che; jo pittathI thayelI hAya teA temAM dAha, pIDA, traNu, zoSa ane tApa thAya che; jo kathI thayelI hAya tA dhana ane zItaLa hoya che; tathA jo manuSyAne e gaMDamALA vAtAdi traNe doSanA kopavAthI thayelI hAya te te traNe doSanAM lakSaNAthI yukta hAya che. kRtAonA prakAra. tasya cemAn prakArAMzca vakSyAmi zRNu puttraka ! // rohiNI vizadA caiva vijayA ca vibhedinI / For Private and Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya ekatAlIsameA. kAntArI vajrapuSpA ca tathA ceMdrAyudhA parA / iti saptavidhA lUtAH zRNu pazcAtpRthak pRthak // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir he putra! e bhUtAtA prakAra nIce pramANe che te huM tane kahuM chuM rohiNI, vizadA, vijayA, vibhedinI, kAMtArI, vajrapuSpA, iMdrAyudha evI sAta prakAranI bhUtA che. have temanAM jUdAM jUdAM svarUpa tane kahuMchuM te sAMbhaLa. latAonA svarUpa. raktamuNDA bhavadbhakto raktasthAne ca rohiNI / vizadA mAMsalasthAne zvetavarNA ca dIrghikA // vijayA ca ziromadhye pItavarNA yavaprabhA / bhedinI medasaMsthAne zvetA ca nIlarekhikA // kAntArI ca bastimadhye zvetAGgA raktamuNDikA ! vajrapuSpA cAsthimadhye zvetA kRSNA zirA matA // iMdrAyudhA zirAnte ca dhUmrA kRSNA zirA matA // 1. vinayA 60 1. 1), 61 rohiNI nAme lUtA rAtA meDhAnI tathA rAtI hoyache ane raktasthAnamAM upaje che. vizadA nAme lUtA mAMsavALA sthAnamAM thAyache tathA te dheALA raMganI ane lAMbI hAyache. vijayA nAme lUtA mAthAmAM thAyache tathA pILA raMganI ane java sarakhI DAyache, bhedinI nAme lUtA medanA sthAnamAM thAyache tathA te dhoLI hAyache ane temAM kALI lITI hoyache. kAMtArI astimAM thAyache tathA tenuM aMga dhoLuM hAyache ane tenuM meTuM rAtuM hAyache. vajrapuSpA hADakAMmAM thAyache tathA te dhALI ke kALA zirAnA jevI hAyache. iMdrAyudhA zirAnA cheDAmAM thAyache tathA te bhUkharI ke kALI zirA jevI hoyache. bhUtAnAM vizeSa svarUpa, rohiNyaGgulimAtreNa mUtreNa vizadA samA / vijayA ca yavAkArA vartulAM bhedinI tathA // anyA nRNAM ca vijJeyA taNDulIkaNTakAnibhA / For Private and Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. hiNI AMgaLI sarakhI hoya che; vizadA mUtra samAna hoya che, vijyA java sarakhI hoya che, bhedinI gaLAkAra hoya che, ane bAkInI traNa cokhAnI aNa sarakhI hoya che. vizeSa sthAna rohiNI vijayA vizadA mAMsasthAne smaashritaa|| gulphe vA cAsthisandhau ca dRzyate bhedinI nre| kukSau karNAntare'pAGge kAntArI viddhi putrk!|| vajrapuSpA zirasi ca zirAnte cendrAyudhA mtaa| rohiNI, vijyA, ane vizadA, e traNa mAsanA sthAnamAM rahelI hoya che, bhedinI puruSanI zuMTImAM athavA hADakAnA saMdhimAM dekhAya che te putra! banne mAM, banne kAnamAM ke banne netranA upalA bhAgamAM kAMtArI rahe chevajIpuSpa mAthAmAM rahe che ane iMdrAyudhA zirAnA cheDAmAM rahe che. sUtA reganI cikitsA ato vakSyAmi bhaiSajyaM zRNu putra ! prytntH|| sAndrapUyavisrAvaM ca gambhIraM ca vraNaM viduH| anyaM ca sarujaM caiva pakvajambUsamaprabham // lUtAvaNAnAM cihAni apakkaM yAvaddazyate / tyaktvA sandhisthamarmasthAM lUtAM caiva hi tadraNam // tadA tanena tailena dAhazcAzu vidhIyate // he putra! have huM e sUtAganAM auSadhe kahuM chuM te tuM prayatna karIne sAMbhaLa. lUtAnA saMbaMdhathI je traNa thAya che temAMthI jADuM paruM nIkaLe che tathA te traNa UMDuM hoya che. jyAre te traNa kAcuM hoya tyAre te pAkelA jAMbUDAnA raMga jevuM hoya che tathA temAM vedanA thAya che. sUtA vaNanAM evAM lakSaNo che. saMdhimAM ke marmasthAnamAM je sUtA hoya athavA traNa heya tene tajIne bIjI jagAe rahelI sUtA ane vaNaupara garama karelA telavaDe dAha kare. 1 tAni - 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekatAlIsame. 663 latA regaupara lepa, aGkolakasya majAni pAribhadradalAni ca / gRhadhUmaM kRSNajIraM gomUtreNa tu peSitam / lepanaM ca prazastaM ca lUtAnAM mAraNe param // AMkelAMnI cIjo, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, gharano dhumAsa, kALI jIrI, e sarvane gAyanA mUtramAM vATIne tene lepa kare. vRtAone nAza karavAmAM e sarvottama lepa che. piNDItakaM viDaGgAni tathA ceGgudimUlakam / bIjapUrakamUlAni peSitAni vilepayet / gaNDamAlAM tathA ghorA hanti zIghraM ca kITakAn // snuhIkSIraM cArkakSIraM lUtArandhra niyojayet / tena kITastu tanmadhye mriyate nAtra sNshyH|| AsphoTAM girikarNI ca candanaM ca samAMzakam / piSThA lepaH prayoktavyo lUtAM hanti sudAruNAm // karavIraM cArkadugdhaM tathA ca kaTutumbikAm / nizAdvayaM jAGgalikAM tilataile vipAcayet // lutAmabhyaJjane hanti gaNDamAlAM ca dAruNAm / ghRtaM jAtyAdikaM nAma tathA cAtra prayojayet / anyAnyapi vraNe yAni proktAni ca yathAvidhi // mIMDhaLa, vAyaviMga, hIMgorAnuM mULa, bIjerAnuM mULa, e sarvane ekaThAM vATIne tene lepa karavo. e lepathI bhayaMkara gaMDamALA nAza pAme che tathA sUtA nAme jIvaDA paNuM maraNa pAme che. bhUtAnuM je dhAruM paDyuM hoya temAM thoranuM dUdha ke AkaDAnuM dUdha bharavuM, tethI temAM rahelo kIDe marI jAya che emAM saMzaya nathI. sapheda gekaNuM, garaNI, caMdana, e traNane samabhAge laIne pANImAM vATIne tene lepa karavAthI dArUNa evI latAne nAza thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 hArItasaMhitA. kareNanuM mULa, AkaDAnuM dUdha, kaDavI tuMbaDInA bIja, haLadara, dArU haLadara, kapUrakAcalI, e auSadhonuM kalka karIne tene talanA telamAM pavI karavuM. e tela coLavAthI latAone nAza thAya che tathA atidArUNa evI gaMDamALA paNa maTe che. jAtyAdi dhRta pAchaLa traNanI cikitsAmAM kahevAmAM AvyuM che te paNa ahIM javuM. tema traNa regamAM bIjA paNa che je upacAra kahelA che te yathAvidhi ahIM javA. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne luutaagnnddmAsisa nAmaizavatva zodhyAH dvictvaariNsho'dhyaayH| keDha reganI cikitsA, kenA hetu ane saMprApti Atreya uvAca / viruddhapAnAni gurUNi cAmlapApodakaM sevanakena vApi / nidrA divAsu pratijAgarAcca pittaM prakupyet rudhirAzritaM tat // tvacAgataH sarpati rogadoSaH kuSTheti saMjJAM pravadanti dhiiraaH| pApodbhavAste prabhavanti dehe nRNAM bhRzaM kopavatAM vidhijny!|| Atreya kahe che.-paraspara virUddha guNavALAM pAna pIvAthI, bhAre ane khATA padArthonuM sevana karavAthI, naThArAM pANI pIvAthI, divase udhavAthI, ane rAtre jAgavAthI pitta kepane lehImAM maLe che tathA te tvacAmAM pasarIne rogarUpI doSane utpanna kare che, tene dhIrajavALA vaidya kiDha" evuM nAma Ape che. te upacArAdi vidhine jANanArA putra! e koDha pUrvajanmanAM pApanA nimittathI atyaMta pavALA puruSanA dehamAM utpanna thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya betAlIsame. 66pa keTanA prakAra kuSThAni cASTAdazadhA vadanti teSAM pRthaktvena vadAmi lakSaNam / asAdhyasAdhyAni ca karmajAni doSodbhavAni sahajAni yAni // koDha aDhAra prakAranA che, ema kahe che. e aTAra prakAranA koDhamAMthI asAdhya kayA che? sAdhya kyAM che? pUrvajanmanAM karmathI utpanna thayelA kyA che? vAtAdi deSathI upajelA kayA che? janma sAthe vaMzaparaMparA utarI AvelA kayA che? e sarva, temanAM judAM judAM lakSaNa sahita huM tane kahuM chuM. keTaroganA lakSaNe. kArya ca pAruSyamathaiva kaNDU romapraharSastimitaM tathAMgam / todazca saMdhau vyathanaM ca dehe snigdhAsthitA kuSThabhaveti cihnam // keTa regavALAMnuM zarIra kRza thaI jAya che, tene sparza karavAthI te karakaruM (khaDabacaDuM) lAge, temAM ceLa Ave che, tenAM rUvAM UbhAM thAya che, tenuM aMga bhInuM heya ema mAlama paDe che athavA bhInuM heya che, tenA sAMdhAomAM kaLatara thAya che, zarIramAM pIDA thAya che ane tenAM asthi snigdha hoya che. evAM cinha kukaramAM thAya che. kehanAM nAma, kApAlikaM caivamudumbaraM ca tathaiva daNi ca maNDalAni / visarmakaM hastibalaM kiNaM ca gojihukaM lohitamaNDalaM ca // - vaipAdikaM carmadalaM tathAnyaM visphoTakAnyacca bahuvraNaM ca / kaNDUvicarcI kathitaM tathAnyat dhAtuprabhedAttvaci rogasidhmA // kapAlika, ubara, dadu (darojha), maMDaLa (cAmaThAM), visarSaka, hastibala, kiNa, gejihaka, hitamaMDala, vaipAdika, carmadala, visphaTika, bahuvraNa, khasa, vicarcikA, ane bIjA je dhAtunA bheda thakI thAya che te kaDha mi. (emAM puMDarIka tathA kAkaNa e bene paNa samAveza thAya che.) jUdA jUdA kenAM svarUpa kapAlakAbhaM sitavarNakaM ca kRSNAruNaM tadgaditaM vidhijnyaiH| snigdhaM ca sarvAGgagataM ca kaNDUmudumbaraM taM pravadanti santaH / / 1 kAye ca pra0 4 thI. 2 snigdhe sthite pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. / dadrUpamaM yadbhavate ca daduH yanmaMDalaM maNDalakaM tamAhuH / visarpavat sarpati tadvisarpa tathAnyamAtaMgakacarmatulyam / yadRSyapAruSya sakarkazaM ca gojihvakaM syAt khalu bhedayogyam / zvetAni raktAni ca maNDalAni sakuNDakAni vraNasaMyutAni // jJeyaM tu tallohitamaNDalaM ca raktodbhavaM tadrudhirAzritaM ca / pAdasya mUlaM hastatalaM ca yasya savedanArtasya parisphuTaM ca // vipAdikA sA kathitA vidheyA saraktavAtakupitena jAtA / tathaiva visphoTakasannibhA vA tathAparaM nAma bahuvaNaM ca // sUkSmA ca bahvayaH piTikAstu yasya bahuvaNaM tadgaditaM narasya / kaNDUrvicarcI bhuvane pratItA zvetAni sUkSmAni ca pATalAni // visarpate yasya narasya raktaM yuvAnake vApi bhavecca sidhmA / kApAlika--bhAgelI ThIba jevA dekhAvane ane gheLA, kALA tathA rAtA je kATa thAya che tene kApAlika kahe che. AduMmara--je koDha snigdha hAya, Akhe aMge nIkaLelA hAya tathA temAM ceLa AvatI hoya tene auduMbara nAme kADha kahe che. davuM--dAdara ke darAjhane roga prasiddha che. e dAdaranAM cakAmAMne - 3 kahe che. maMDala-dAdaranAM cakAmAM jevAM cakAmAM pAse pAse thaine Akhe zarIte chavAi jAya tene maMDaLakucha kahe che. visarSakSu--visarlR rAganI peThe je cakAmAM eka jagAe thaIne tyAMthI nAza pAmI bIjI jagAe thAya, evA kuSTane visarpakucha kahe che. hastikhala-re koDhamAM zarIranI tvacA hAthInI cAmaDI jevI kaThaNa ane kharAcaDI thaI jAya che tene gajacarma ke hastikhala kADha kahe che. phiNa--(A kutuM lakSaNa graMthakAre lakhyuM nathI, paNa ghasArAthI jevI kaNIo paDI jAya che tevI kaNIo zarIramAM paDI javAnA rAgane kiMku kahetA haze ema lAge che. athavA puMDarIka, kAkaNu, alasaka 1 yavAsa pra0 1 lI. yadvAsa pra0 3 jI. For Private and Personal Use Only
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya betAlIsame. 667 ane kaccha, evA je cAra bheda mAdhave gaNAvyA che temAMnA kAkaNane badale lekhaka SathI kiNa lakhAyo hoya). gejiha-je koDhamAM zarIranI tvacA haraNanI jIbha jevI kaThora tathA kharabacaDI thaI jAya che tene gejiha kahe che. (mAdhave ene - vyajilDa nAma ApeluM che, ane te lakSaNa parathI gya lAge che). A kuda bIjAothI judA prakAra che. hitamaMDala-je koDhamAM dhoLAM tathA rAtAM cakAmAM thAya che te cakAmAmAM kaMDALAM paDe che tathA temAM traNa thaIne rasI vagere vahe che, tene lehitamaMDala koDha kahe che. e koDha leDI nAmanA dhAtuthI upaje che tathA tenI vRddhi paNa tethI ja thAya che. vaipAdika-je manuSyanA paganAM taLiyAM tathA hAthanuM pUra phATIne temAM cIrA paDe che tathA vedanA thAya che tene vipAdikA athavA vaipAdika nAme koDha kahe che. vAyu tathA raktanA kopavAthI e roga thAya che. e rema upacArathI maTe e che. carmadala-(A kuchanuM lakSaNa graMthakAre kahyuM nathI. mAdhava tenuM lakSaNa kahe che ke, je koDha rAte, zaLayukta tathA caLavALA hoya che, tathA jemAM phellA thaIne phUTI jAya che, tathA jene hAthane sparza karyo hoya te te regIthI sahevAtuM nathI, tene carmadala kahe che). visphaTaka-visphaTakanA phelA sarakhA phelA je regamAM thAya che tene visphoTaka nAme koDha kahe che, (rAtA ke kALA ane pAtaLI cAmaDIvALA phelAne visphoTaka kahe che). mahatraNa-e pachI bIjo koDha bahutranuM nAma che. je manuSyane jhINI jhINI ghaNI phellIo thAya che tene bahuvaNa nAme koDha thayo che ema jANavuM. kaDU (khAsa)-e rega jagatamAM prasiddha che, mATe enAM lakSaNa lakhyAM nathI. (mAdhava lakhe che ke pAyAkuLamAM jhINI jhINI ghaNuka kelIo thAya che, temAMthI rasI jhare che, temAM caLa Ave che ane agana uThe che.) vicaci-e roga jagatamAM prasiddha che mATe enAM lakSaNa lakhyAM For Private and Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. nathI. (mAdhava kahe che ke, je kuchamAM ceLa ghaNI Ave tathA kALI ane bahu rasI jhare evI phollIo thAya che tene vicarcikA kahe che.) sidamA-sidhyA ke dhoLo, rAte ane sUkSma hoya che, tathA tenuM leDI jyAM jyAM phare che tyAM tyAM te thAya che. e roga juvAna purUSane thAya che. koDhamAM vAtAdi deSanA kepanAM lakSaNa todastathA vepathuvAtaliGgaM pittena zoSabhramadAhatRSNAH // zleSmodbhave kaThiNazItalapANDuraM ca netre nakheSu vapuSonabhilASatA ca // mizreNa saMzritabhavAni bhavanti yasya syAt sAnnipAtikabhavaM bahudhaizca linggaiH|| koDhamAM vAyunuM prabaLa hoya te teda ane kaMpAra thAya che, pittane prakopa heya te brama, dAha ane tarasa upaje che, kapha prakopa hoya te koDha kaThaNa, ThaMDe, gheLo, netra, nakha ane zarIra paNa dhaLuM, tathA rogIne annAdikanI arUci thAya che. athavA aNagame thAya che. je be deSa ekaThA hoya te be dezanAM cinha paNa ekaThAM jovAmAM Ave che. tathA traNe doSanAM cinha hoya te sannipAtane prakopa che ema jANavuM. dhAtugata kuSThanA lakSaNa rUkSaM tathA sakaNDu tvasthitaM ca mRdu zItalam AsrAvadAharaktAbhaM raktasthaM raktagaM viduH| susnigdhaM todagambhIraM mAMsagaM ca vinirdizet // medasthe todaveSTatvaM susnigdhaM rktlocnm| asthisaMsthaM ca gambhIraM vizIrNe nAsikAmukhe // majasaMsthazca vikalo majAstrAvazca jAyate / vizIryate ca sarvAGgaM tathaiva zukragaM viduH|| koDha tvacAmAM rahyo hoya te te rUkSa, ceLavALo, kamaLa ane De hoya che. je raktamAM hoya te temAMthI srAva jhare che, dAha thAya che, ane tene varNa lehInA jevo hoya che. mAMsamAM rahelo koDha ati snigdha, tadavALe, ane gaMbhIra hoya che medamAM rahelA koDhamAM tedA thAya che, kaLata thAya che, koDha For Private and Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya betAlIsamo. 669 snigdha hoya che, ane netra rAtAM thAya che, asthimAM rahelo koDha ghaNo UDe hoya che tathA te koDhathI nAka tathA meTuM kahIne kharI paDe che; majajAmAM rahele koDha aMgane khoDa khAMpaNavALAM kare che tathA rogInI majjA strAva thAya che. vIryamAM jyAre keDha pahoce che tyAre tenuM AkhuM zarIra khavAI jAya che ane tUTI paDe che. kukanA pratIkAra, ato vakSye samAsena pratikarma bhiSagvara ! / tvakstha svedanamAlepo raktasrAvazca rktge| virecaM mAMsage proktaM medage kvAthapAcanam / asAdhyAni ca trINyevamasthimajAgatAni ca // he vaidya ! have huM saMkSepamAM kucha raMganA upAya kahuM chuM. je kuSTa tvacAmAM hoya te kukane svedana (paraseve kADha) upacAra kare tathA lepa kare; je raktamAM hoya te raktastrAva kara; je mAMsamAM hoya te virecana ApavuM je medamAM hoya te vAthe pAIne pAcana karavuM, asthi, majajA, ane vIrya, e traNane viSe rahela kurega asAdhya che. vAtAdisthI thayelA kuchanI cikitsA vAtike svedanaM pathyaM pitte zItopacAraNam / zlaiSmike zoSaNaM proktamasAdhyaM sAnnipAtikam / rogakAraNamAlocya tadA karma samArabhet // vAyunA koDhamAM svedana upacAra hitakAraka che; pittanA kuSTamAM zItaLa upacAra karavA, kaphanA koDhamAM zeSaNa upacAra karavAnA kahelA che; ane sannipAtathI thayele kucha asAdhya che eTale temAM koI jAtanA upacAra lAgu paDatA nathI. roganuM kAraNa prathama jANIne pachI pratIkAra karavAne vicAra kare. kuchavALAnA sAmAnya upacAra, pakSAn pakSAn zodhanaM pAcanaM ca mAsAn mAsAn kArayedrecanaM ca / 1 che. 40 rU zI. 2 taNAvauSyamAo, For Private and Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 7 hArItasaMhitA. tasmAt kuSThe zodhanAya prakarSAt SaSThe SaSThe mAsyasRgmokSaNaM ca // kATa rogavALAne dareka pakhavADIe zeAdhana (vana vagere ) auSadha ane pAcana auSadha ApavAM; dareka mahine virecana ApavuM; vaLI keTa rogavALAnA zarIranI atyaMta zuddhi karavAne dareka cha mahine raktamekSa ( zarIramAMthI bagaDeluM lohI kADhI nAkhavArUpa upacAra ) karavo. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuSTharogamAM vamanAdi upacAra, vAsApaTolaphalinIlavaNaM vacA ca nimbatvacaM kathitamAzu pibet kaSAyam / kuThe karoti vamanaM madanAnvitaM ca kAthastu pAcanamayaM madhunAnvitazca // araDUso, paTALa, gaGlA, siMdhava, vaja, lIMmaDAnI chAla, enI kvAtha karIne temAM mIMDhaLanuM cUrNa nAkhIne te pIvAthI kuSTharogavALAne vamana thAyache. ane eja vAthamAM madha nAkhIne pAvAthI te kurogavALAnA doSanuM pAcana kare che. virecana ane raktamAkSa phalatrikaM trivRntI virecakaM bhiSagvara ! | kAtho vacoSNona pAne syAdbhiSaguttama ! zAkhaprazAkhayodhyA zirA zirasi caivahi / tataH prayojanIyaM ca kvAtho lehazca tailakam // huM uttama vaidha ! haraDe, baheDAM, AmaLAM, nasAtara, daMtImULa, vaja, e auSadhonA kvAtha karIne te vAthanuM garama pANI pIvAthI virecana thAyache. kuSTarogavALAnI hAthanI, paganI tathA mAthAnI zirAnA vedha karavA. pachI vAtha, avaleha ane telanI yejanA karavI. phADha upara guMcAdi kvAtha. zuNThIkaNAkhAdirapATalikA paTolI maJjiSThadAruviSabilvayavAnikAnAm / 1 paMcakaSAyA vamane madanAnviteSu pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya khetAlIsamA. vAsAphalatrikajalena kaSAyasiddhaH pAnAnnihanti manujasya ca kuSThadoSam // jhuMDa, pIra, mera, pAuna, paTola, bhakuDa, hevahAra, vyativiSya, khIjhI, javAna, maraDUso, DaraDe, maheDa, samajAM me bhauSadhonA upAtha pAemA taiyAra karIne pAve. tethI manuSyanA kADha nAme rAga nAza pAme che. vAsAdi kvAtha, vAsAviDaGga picumandapaTolapAThAzuNThI surendratarubhirdazamUlapathyAH / kvAtho nihanti ca marutprabhavaM ca kuSThaM triH saptake'hani mahauSadhameva yojyam // aDUso, vAyaviDaMga, sImaDo, paTola, paDAubhUNa, suMDa, hevahAra, 6shmULa, haraDe, e auSadheAnA vAthamAM suMThanuM cUNaeN nAkhIne ekavIsa dIvasa pIvAthI vAyune kADha nAza pAme che. kuupara bhAjanAdi pathya, nityaM chinnodbhavAcUrNe tasya kAthasamanvitam / pItaM jIrNe ca saghRtaM bhojane SaSTikaM payaH / hanti kuSThAni sarvANi saptadhAtugatAni ca // atha lepanAni / 671 gaLAno kavAtha karIne temAM gaLAnuM cUrNa nAkhIne nitya pIvA. tathA te kvAtha pacI gayA pachI sADI cokhA, dUdha ane dhI khAvAM. e prayAgathI sAte dhAtuomAM rahelA sarve prakAranA koDha maTe che. kucha upara lepa. kAzmaryadapramathApi kuSThaM nizAdvayaM kAMjikapiSTametat / lepe prazastaM vinihanti kuSThaM vicacavIsarpakamaMDalAni / eDagajAkRmizatrurajanyau sarSapikA magadhAmaricAni / saMghavatatrayutaM paripeSya hanti vicarcikamaMDalakuSTham // durvAbhayAmagadhajA ca tathaiva vAsA kuSTaM hutAzamabhayAkRtamAlakaM vA // For Private and Personal Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 672 hArItasaMhitA. piSTAni tatra madhukAdhikamUtrapiSTalepena kuSThamapi hanti vicacikAM ca // zIvaNa athavA puSkaramULa, kuMvADiyAnAM bIja, upaleTa, haLadara, AMbAhaLadara, e sarvane kAMjI sAthe vATIne tene lepa kare e hitakAraka che. e lepathI koDha, vicarci, visarpa, ane maMDala (cakAmAM,) e sarve nAza pAme che. kuMvADiyAnAM bIja, vAyavihaMga, haLadara, AMbAhaLadara, sarasava, pIpara, marI, siMdhava, e sarvane chAzamAM vATIne copaDavAthI vicarca ane maMDaLa nAmanA koDha maTe che. dare, haraDe, pIpara, araDUse, upaleTa, citra, haraDe, garamALe, e sarvane ekaThAM vATIne tene madha, kAMjI ke gesUtramAM vATIne lepa karavAthI koDha tathA vicarcikA maTe che. kucharegamAM pAvana visarpadoSe proktAni dhAvanAni ca kArayet // sauvIrakarasenApi dhAvanaM triphlaambunaa| vAtike caiva kuSThe ca prazastaM kathitaM budhaiH // nimbapatrakaSAyena yaSTImadhukakalkitam / dugdhena zItalenApi vidAryAH kvAthakena vA / hanti vAtodbhavaM kuSThaM dhAvanaM tu bhiSagvara // agnimanthapaTolAni mAtuluGgadalAni ca / saThIparpaTakaH kvAthaH dhAvanaM zleSmarogiNAm // visaragamAM je je vAnAM auSadhe batAvyAM che te te A koDha rogamAM paNa javAM. kAMjIthI athavA triphaLAnA pANIthI koDhane ghevA. e devAnI kriyA vAyuthI thayelA kaDhamAM hitakAraka che ema paMDite kahe che. he vaika! jeThImadhanuM kalka karIne tene lImaDAnAM pAMdaDAMnA kvAthamAM meLavIne te vaDe dhovuM athavA ThaMDA dUdhavaDe athavA vidArIkaMdanA kvAthavaDe, koDhaupara secana karavAthI vAyune koDha maTe che. 1 dhAvanaM haMti eva ca. pra0 3 jI. 2 haMti kuSTaM mahAghoraM dhAvanaM na prarAyate. - 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya betAlIsame, 273 araNI, paTela, bIjerAnAM pAMdaDAM, paDakacure, pittapApaDe, e auSadhane kvAtha karIne tenuM secana karavAthI kaphathI thayelo koDha maTe che. vipAdikA upara lepa. vipAdikAM navanItena mardayitvA vidAM vr!| svedayitvArkapatraizca madhutailena lepanam // vipAdikA nAme koDha upara mAkhaNa caLavuM. pachI, he vaidhazAstra jANanArAomAM uttama ! AkaDAnAM pAnavaDe tenuM svedana karavuM eTale te upara garama karelAM AkaDAnAM pAnAM mUkIne parase AvavA de. pachI madhutaila (mahuDAnI DALIonA tela) vaDe lepa karavo. khadirAdi kavAtha, khadiranimbakadambakameva tu kakubhapATalikA ca zirISakam / kuTajakiMzukazigrukamoraTA vaTakuTanaTapippalipIlukam // dhavamudumbaravetasamekataH kvathitapAnavidhAnaghRtena tu / sakalakuSThavinAzanakArakaM bhavati cendusmaanvpurnrH|| khera, lIMbaDe, kadaMba, sAdaDa, pADaLa, sarasa vRkSa, kaDu, khAkhara, saraga, meTa (seraDInuM mULa), vaDa, ala, pIpara, pIluDI, dhAvaDe, umeDe (gulara), netara, e sarvane ekatra karIne tene kavAtha kare tathA te kavAthamAM ghI nAkhIne vidhipUrvaka te pIvuM. tethI saghaLA prakAranA koDhane nAza thAya che ane manuSyanA zarIranI kAMti caMdra samAna thAya che. AragvadhAdi kavAtha, AragvadhodhAtakIkarNikAradhavArjunaiH sarjakakiMzukAnAm / kadambanimbaiH kuTajATarUSaiH khadireNa yuktAzca tathaiva mUrvA // mUlAni caiSAmupahRtya samyak aSTAvazeSaH kathitaH kssaayH| ghRtena tulyaM pratimAnamasya nihanti sarvANi zarIrajAni // kuSThAni sarvANi visarpadavicikA hanti narasya zIghram // phucAravArikA : garamALe, dhAvaDI, kareNa, dhAvaDe, sAdaDa, sajaa (rALanuM jhADa) khAkhara, kadaMba, lIMbaDe, kaDu, araDUsa, khera, eravela, e sarvanAM mULa 57 For Private and Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. lAvIne tene sArI rIte aSTamAMza pANI zeSa rahetAM lagI kavAtha kare, pachI te kavAtha ghI sAthe mApa pramANe pIvAthI zarIra upara thayelA saghaLA prakAranA koDha nAza pAme che. vaLI visarpa rega, darAjha, ane vicarcikA roga,e sarve paNa jaladIthI nAza pAme che. khadirAdi dhRta khadirakadaramUrvAvAlakaM karNikAraH kuTajasaparibhadrAragvadhA niipdiipyaaH| kathitamapi samAMzaM yaddhataM pAnamasya vinihanti sakalAnvai kuSThavaisarpadan // khera, gheLe khera, maravela, vIraNavALe, kareNa, iMdrajava, lIMmaDe, garamALo, kadaMba, ajameda, e sarvanA kavAthamAM samAna bhAge ghI nAkhIne siddha karavuM. e pIvAthI saghaLA prakAranA keDha ane vIsapaMroga maTe che. bhallAtakAdi tela. bhallAtakatryUSaNamakSacUrNa kuSThaM ca guJjAlavaNAni pNc| phalatrikaM tailavipAcitAni cAbhyaJjanaM hanti ca dadkuSTham // bhIlAmAM, suMTha, pIpara, marI, baheDA, upaleTa, caNoThI, siMdhava, saMcaLa virAga, kAcalavaNa, bIDalavaNa, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e sarvanuM cUrNa karIne temAM tela nAkhIne tene pakava karavuM. e tela coLavAthI dAdara ane koDha nAza pAme che. tilatela. azvaghnamUlaM halinI samajhA nizAdvayaM sarSapacitrakaM ca / sabhRGgarAja kaTutumbikA ca kuSThaM viDaGgaM magadhA ca cUrNam // muharkadugdhena vipAcitaM tu tailaM tilAnAM paripakvametat / aAje caiva narA nU ja apUri vinArAja phati tirtama dhoLI kareNanuM mULa, lAMgalI, majITha, haLadara, AMbAhaLadara, sarasava, citro, bhAMgare, kaDavI tuMbaDI, UpaleTa, vAyaDiMga, pIpara, e sarvanuM cUrNa karIne tene gheranA tathA AkaDAnA dUdhamAM nAkhI tenuM kalka karavuM. pachI For Private and Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya betAlIsamo, 675 talanA telamAM te kakko nAkhIne tene paripakava karavuM. e siddha thayelA telanuM anyUjana karavAthI te dAdara tathA khasane nAza kare che. haridvAdi tela, haridrA samaGgA surAdvaM sacitraM viDaGgAni kRSNAM viSAlAbu kuSTam / tathA lAGgalI cakrama ca guJjA vizAlA tathAriSTapatrANi caitat // vicUrNa kRtaM bhAvitaM cArkadugdhe na tailaM vipAcyaM narasyAtizIghram / hitaM lepane kuSThapAmAvicarci nihanti tathedaM haridrAditailam / / iti hAradrAdyaM tailam / 4162, bha74, vihAra, yitro, pAyaviDaMga, pI52, ativi5, tumaDInAM bhIna, upaseTa, sAMgalI, dhuMvADiyo, yazahI, chapArI, marI. ThAnAM pAMdaDAM, e sarvanuM cUrNa karIne tene AkaDAnA dUdhane paTa devo. pachI te paTa dIdheluM cUrNa telamAM nAkhIne tela pakava karavuM. e tela koDhavALA purUSane coLavAthI jaladIthI phAyado kare che. A haridrAdi tela koDha, khasa ane vicarci rogane nAza kare che. nibAdi vrata, nimbaM paTolaM ca kirAtakaM ca jAtI vizAlA sapunarnavA ca / payodalAkSArasameva vAsA trAyantikA bilvakakuSTayaSTiH // saMcUrNitaM kSIradadhisametaM ghRtaM vipakkaM pariSecane ca / hitaM ca kuSThakSatadadruktaM pAmAvica vinihanti kaNDUm // iti nimbAdyaM ghRtam / zrImAnI 1, 5Tasa, riyAtuM, nai vixsi, 129), sADI, bhautha, dAma, 252sI, bAyabhAe, mAdI, apaseTa, nahIbhava, se sarvenuM cUrNa karIne temAM dUdha tathA dahIM meLavavuM ane temAM ghI nAkhIne 1 vizAlAMbu. pra.1 lI. viSAlaM ca. pra0 3 jI. 2 dharye. pra03 jI. For Private and Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 hArItasaMhitA. pakava karavuM. e vRtanuM siMcana karavAthI (ce paDavAthI) koDha, kSata. dAdara, rA, khasa, vicarci, ane caLa, e sarve nAza pAme che, dhoLA kaDhanI cikitsA zveta kehanI saMprApti ane nidAna, pittaM ca tvaggataM bhUtvA vAtenaiva samIritam / saraktaM ca prakupitaM kurute pANDuracchavim // tazca zvitramiti khyAtaM tasya ca zRNu lakSaNam / asAdhyaM kaSTasAdhyaM vA vijJeyaM tadbhiSagvaraiH // ISadktaM bhavet pANDu sannipAtAca jAyate / asAdhyaM tacca sarvAGgacitraM snigdhaM tadeva tu|| pItacchavi pANDurasakSameva tvacAgataM sAdhyatamaM pratItam / saMpAcanaM zodhanameva zastaM virecanaM raktavimokSaNaM ca // vAyue prereluM pitta tvacAmAM jAya che ane tyAM lohInI sAthe maLIne vikAra pAme che tethI zarIrane varNa dhoLe thaI jAya che, tene tri ke citrakoDha karIne kahe che. e koDhanAM lakSaNa karyuM te sAMbhaLa. e koDha asAdhya che athavA kaSTasAdhya che ema uttama vaidyoe jANavuM. je zvitra koDha sannipAtathI upaje che te lagAra lAla ane dhULe heya che. te keta asAdhya jANavo. vaLI je zvitraDha saghaLe aMge vyApI gayo hoya che tathA snigdha hoya che te paNa asAdhya jANa. je koDhane varNa pILA tathA dhoLe hoya che ane je rUkSa hoya che, temaja je tvacAne viSe rahele hoya che tene sAdhya jANa, e keTavALAne pAcana, zedhana ane virecana auSadha ApavAM tathA tenuM raktakSaNa karavuM e paNa sAruM che. sada kehanA upAya, vAsAguDUcItriphalAkaraJjapaTolanimbArjunavetasAnAm / kRSNAsamaGgAsahitaM ca kalkaM pAne hitaM citrakamaNDale ca // khadiravAsa kanimbapaTolakairdhavayavAsakameva phltrikaiH| sakalakuSThavisarpakamaNDalaM vijayate manujasya ca pANDuram // 1 pitta va aa. pra. 1 zrI. For Private and Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya betAlIsameA, pAThAviDaGgamagadhAsuradArucitraM dadrubharAtriyugalaM ca tathA samaGgA / kuSThaM vacAmadhukasaindhavakAJjikena piSTaM tu mUtrarkasudhAjarasena vApi // pralepane citramathaiva sidhma vinAzamAyAti ca kaNDukuSTham / vicarcikAM nAzayate ca kaNDUM visphoTamAzu pratisarpaNAni // bhRGgarAjo haridrA ca dUrvAjAjIviDaGgakAH / kRSNAstilAzcitrakANi tathaiva haricandanam // mUtreNa peSitaM tattu lepanaM citrakuSThini / hanti daNi sidhmAni kuSThaM kaMDavicacakAH // araDUso, gaLA, haraDe, baheDAM, AmaLAM, karaMja, paTela, lIMbaDA, sAdaDa, netara, pIpara, mada, e sarvanuM kalka karIne pIvAthI citrakADha tathA maMDaLakADhavALAne phAyadA Ape che. / khera, araDUsI, lIMbaDA, pAla, dhAvaDA, dhamAse, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e auSadhanA kavAtha pIvAthI saghaLA kADha, visarpa, maMDaLa, ane sapheda kADha nAza pAme che. 677 poDhADamULa, vAyaviDaMga, pIpara, devadAra, citrA, kuMvADiyAnAM bIja, haLadara, AMbAhaLadara, majI, upaleTa, vaja, jeThImadha, siMdhava, e auSa thaine kAMjImAM vATavAM, pachI tene gAyanuM mUtra tathA theranAM pAMdaDAMnA rasa e emAM yukta karIne copaDavuM.e lepa ce paDavAthI citra keADha, sim nAme koDha, khujalI athavA karUM nAme kADha, vicaiikA, sAdhAraNa khujalI, visphATaka, ane vIsarpa e sarve nAza pAme che. bhAMgarA, haLadara, do, jIrUM vAyaviDaMga, kALA tala, citrA, haricaMdana, e sarvane gAyana! mUtramAM khArIka vATIne citravALAne tene lepa karavo. e lepathI dAdara (darAjha,) sighna kaeNTa, khujalI, vicikA, e saghaLAM nAza pAme che. kuupara pathyApathya, na vidAhIni cAmlAni vAtalAni tathaiva ca / jvare proktAni pathyAni tAni cAtra prayojayet // vraNeSu kuSTharAjISu hitamevopacAraNam // 1 dhira, 60 1 ho. sudhAra, 60 4 thI For Private and Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 hArItasaMhitA. koDhavALAne vidAhI eTale pAcana thatAM dAha kare evA padArtha khAvA pIvA ApavA nahi; temaja khATA ane vAyu kare evA padArthonuM teNe sevana karavuM nahi. javaravALAne khAvA pIvA vagerenAM je pathya kahevAmAM AvyAM che te ahIM paNa javAM. je upacAra vaNaregavALAne hitakara che te upacAra kevALAne paNa hitakAraka che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne kuSThacikitsA nAma dvicatvAriMzo'dhyAyaH / iti kAyatantraM samAptam / trayazcatvAriMzo'dhyAyaH / - - - - - zAlAya taMtra. mAthAnA roganI cikitsA, mAthAnA raMganA hetu, Atreya uvAca / atibhArAtiyogena atitiikssnnossnnbhaavtH| vinAbhyaGgena vA zaityAt pittenaativishesstH| krimidoSeNa vA puMsAM jAyate ca zirogadaH // Atreya kahe che--mAthe atizaya bhAra upADavAthI, atizaya tINa ke atizaya garama padArthanuM sevana karavAthI, mAthe tela na ghAlavAthI, mAthe ThaMDaka bahu lAgavAthI, ane vizeSe karIne atizaya pittathI ke kRmiSathI bhAthAne raMga utpanna thAya che. mAthAnA reganA prakAra vAtaraktakaphAt pittAt pittenApi vishesstH| sannipAtena vijJeyAH krimijAzca tathA pare // ardhazIrSavikArazca dinavRddhi karAstathA // 1 hitamevopacAriNAma. pra. 1-4. For Private and Personal Use Only
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya vetAlIsame. 678 vAyuthI, lehIthI, kaphathI, pittathI mAthAne rega thAya che. temAM pittathI vizeSe karIne thAya che. vaLI sannipAtathI, tathA kRmidoSathI mAthAnA roga thAya che. temaja aradhuM mAthuM dukhavAne rega jene AdhAsIsI kahe che te tathA jema jema divasa caDhate jAya tema tema mAthuM vadhAre vadhAre dukhatuM jAya, e dinavRddhiga paNa thAya che. (evI rIte mAthAnA roga ATha prakAranA che.) vAtazireganAM lakSaNa, vAtena rAtrau bhavate vyathA ca athAturasya vyathate zirazca / saukhyaM labhet svedanamardanena vAtena sA viddhi zirorujA ca // vAyuthI thayelA mAthAnA rogamAM rAtre pIDA thAya che tathA regInuM bhAthuM duHkhe che. mAthe svedana upacAra karavAthI ke mardana karavAthI rogIne sukha thAya che. evAM cinhavALA zirorogane vAyuthI thayele jANe. pittazireganAM lakSaNa yasyoSNamaGgaM bhavate zirotidharma satApe ca dine'rdhraatrau| sadhUmapittaH kaTuko balArzaH zItAtsukhaM vA.nizi svAsthyameti // zItAtsukhaM vA bhrama eva tRSNA satIvrapittAdbhavate rujA ca / sUryodaye vA bhavate dinAnte bhramazca tRSNA bhavate sutIvrA // je mANasanuM aMga garama rahe che tathA ghAma thavAthI, tApamAM pharavAthI, divase ke madhyarAtre mAthuM dukhe che, vaLI jene garama varALa sahita pittayukta tIkho ke kaDavo galapha paDe che, ane je ThaMDakathI sukha pAme che tathA rAtre jene sAruM lAge che, tene pittathI thayela mAthAne rega jANa. vaLI jene tIvra pittanI pIDA sUryodaye ke sUrya AthamatI veLAe thatI hoya, jene zrama tha hoya tathA ati tIvra tarasa lAgatI hoya, tene pittathI thayele mAthAno roga samajo. For Private and Personal Use Only
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 680 hArItasaMhitA. kaphaziroganAM lakSaNa, sajADyamaGgaM bhavate ca zItaM svedena yuktaM bhUyugaM ca zUnam / sadazyanetraM tapate ca tandrA kaphopadiSTaH ziraso vikAraH / / je manuSyanA aMgamAM jaDatA haiya, aMga ThaMDAM lAgatAM hoya, zarIre parase bahu vaLate heya, AMkhanI banne bhamare sUjelI hoya, AMkhamAM agana baLatI heya tathA ghena rahetuM hoya, tene kaphathI thayelo mAthAne roga jANa. lehIthI thayelA mAthAnA roganAM lakSaNa raktena nAsApuTake'pi jAlaM nireti zeSA vadane ca tRSNA / raktAkSimanyA jaDatA ca yasya tamAha raktodbhavazIrSarogam // jenA nAkamAMthI lehIyukta maLa nIkaLate heya, mukhamAM tarasa ghaNI lAgatI hoya, AMkhe rAtI thaI gaI haya, DekAnI pAchalI sirA jaDa thaI gaI hoya, te purUSane lohIthI mAthAne raMga che ema jANavuM. sannipAtathI thayelA mAthAne reganAM lakSaNa madhyaM pradUpya pratanoti pIDAM nAsAparisrAvi jalaM tathA ca / sajADyamohazvasanaM ca yasya sA sannipAtAdbhavate shiro'tiH|| mAthAnA madhyamAM rahelA padArthane bagADIne vAtAdi traNe deSa bhAthAmAM pIDA utpanna kare che tathA nAkamAMthI pANI jhare che; vaLI mAthuM jaDa thaI jAya che ane rogIne moha tathA zvAsa thAya che AvA prakAra mAthAne rega sannipAtathI thayele che ema jANavuM. kRmithI thayelA mAthAnA roganAM lakSaNa, yasyAtimAtraM zirasi pratodaH vibhajyamAne'pi ca mastakAnte / ghrANe parisrAvi saraktapUrva krimiprasUtA ca zirovyathA ca // je purUSanA mAthAmAM so ghecAtI hoya evI atizaya vedanA thAya che, mAthAnAM lamaNAM jANe phATI jatAM hoya tema dukhe che, tathA nAkamAMthI lohI ane parU vehe che. e mAthAnA rogane kRmiothI utpanna thayeluM jANu. For Private and Personal Use Only
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya vetAlIsame, 681 bIjA mAthAnA reganAM kAraNe, krodhAcchokAdbhavezcAnyA vyAyAme'tizrameSu ca / sA vAtena ziraHpIr3A norujAM ca nRNAmapi // atilekhanapAThena tathA sUkSmAnirIkSaNAt / dUradRSTekSaNenApi vedanA vAtaraktajA // nAsikA. vyathA tasya vyathA bhrUyugale bhavet / nIlaM kRSNaM ca pazyeta vedanA mastake bhavet // na raktena vinA pittaM raktaM pittena caalyte| na pittena ziro'tiH syAt pittaM vAtena cAlyate // kaI vakhata krodhathI ke zekathI mAthuM dukhe che; koIvAra atizaya kasarata karavAthI ke ati zrama karavAthI mAthuM dukhe che. evI rIte nIrogI mANasane paNa mAthAnI pIDA thAya che tyAre te vAyuthI thayelI che ema jANavuM. atizaya lakhavA bhaNavAthI, atizaya jhINuM vastu jevAthI, tathA dUra najara karIne jovAthI vAyu tathA raktathI thayelI mAthAnI vedanA thAya che. evI vAtaraktanI vedanA thAya che tyAre aradhA nAka upara tathA AMkhanI banne bhamaromAM pIDA thAya che, AMkhe nIla tathA kALA raMga dekhAya che ane mAthAmAM paNa pIDA thAya che. mAthAnA rogamAM raktavinAnuM pitta hotuM nathI, tathA pittane lIdhe lehI calAyabhAna thAya che, temaja pittavinA mAthuM dukhatuM nathI tathA vAyu pittane calAyamAna kare che. mAthAnA roganI cikitsA, tasmAdvakSye'pyupacAraM zRNu bheSajalakSaNam / svedaH pralepanaM nasyaM pAnAbhyaGgaM ca mardanam // svedanaM vAtakaphaje cAbhighAte tathA punH| pittaje raktaje vApi na kuryAt svedanaM tyoH|| raktaje ca zirA vedhyA pittaje vApi kutracit // eTalA mATe huM mAthAnA roganA upacAra kahuM chuM, mATe te upacAramAM javAnAM auSadhenuM lakSaNa karyuM te sAMbhaLa. veda, lepana, nasya, 1 sane 2 grupama, g0 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 682 hArItasaMhitA. pAna (kvAthAdikanuM), zarIre coLavAnuM auSadha, mana, evA upAya mAthAnA raMgamAM javA. vAyu tathA kaphathI thayelA mAthAnA daramAM tathA vAgavAthI thayelA mAthAnA rogamAM svedana upacAra karavA. paNa pittathI ke rakAthI mAthAnuM darada thayuM hoya te temAM saMvedana upacAra karavA nahi. raktathI thayelA mAthAnA daramAM zirAvedha kare. tema keIvAra pittathI thayelA mAthAnA rogamAM paNa zirAvedha karavAne harakata nathI. ( svedana upacAra, kokilAkSA ca tarkArI kaTukA nimbapatrakaiH / zobhAJjanakapatraistu kvAthabASpeNa svedayet / amISAM ca pralepena saukhyaM cAsya prajAyate // ekharo, araNI, kuTakI, lImaDAnAM pAMdaDAM, saragavAnAM pAMdaDAM, e sarvana kavAtha karIne tenI varALa ApIne mAthe sveda koDha, e ja auSadhanA lepathI manuSyane sukha upaje che. pittaziroroga upara lepa, saMzItapariSekaizca yaSTImadhukacandanaiH / kesarairmAtuluGgaizca pittaje zItalepanam // - kadambArjunazIgruzca lepanArthe bhissgvr!|| pittathI thayelA mAthAnA roga upara ThaMDA padArthonuM siMcana karavuM. jeThImadha, caMdana, kesara, bIjoruM, e padArthone ThaMDA lepa karavA. he vedhaka! kaMdabanI chAla, sAdaDanI chAla tathA saragavAnI chAlane lepa karavo. ziroga upara nasya prayoga, guDena nAgarA vApi pathyA vApi guDena vaa| guDazobhAJjanarasainasyayogAn pRthak pRthak // nasyena vAtasaMbhUtA ziro'tizcopazAmyati / maricaM kaTraphalaM pathyA mUtreNoSNodakena vA // nasyaM kaphodbhave ghore ziroroge bhiSagvara! / vacAmadhukasAraM vA mUlaM vA girikarNikam / nasyaprayoge vihitaM sannipAte zirogade // 1 tuMvIpi. pa0 rU Sa. zA yuva:. gha0 4thI. For Private and Personal Use Only
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya zvetAlIsameo. vandhyAkarkoTakI mUlaM zItamuSNena vAriNA / mitaM nasye prayuJjIta krimije ca zirogade // atha tailam / gALanI sAthe suMThanuM athavA gALanI sAthe haraDenuM, athavA geALanI sAthe saragavAnA rasanuM nasya ApavuM. e traNa jUdA jUdA nasyanA prayoga che. nAkamAM oSadha nAkhavAnA e prayogathI vAyuthI thayelI mAthAnI pIDA zameche. marI, kAyaphaLa, haraDe, e auSadhanA cUrNane gAyanA mUtra sAthe athavA garama pANI sAthe meLavIne nasya ApavuM. huM vaidyottama ! kAthI utpanna thayelA bhayAnaka mAthAnA rAgamAM e nasya hitakAraka che. 683 vaja athavA jeThImadhane zIro, athavA garaNInuM mULa, e traNamAMthI game tenuM nasya ApavAthI sannipAta saMbaMdhI mAthAnA rAga maTe che. vAMjhaNI kaMkoDInuM mULa garama pANI sAthe vATIne te ThaMDuM thAya tyAre mApa pramANe nAkamAM nAkhavAthI kRmithI upajelA mAthAnA roga maTe che. biMduka tela. bhRGgarAjarasaM caikaM dvibhAgaM kAJjikena ca / zobhAJjanaM bhAgatrayaM rasaM tatra vinikSipet // sauvIrakarasaM paMca SaDbhAgaM tumbikArasam / zuNThI saindhavamamlIkA paTolaM vAsakaM zivA // abhayA surasA caiva tailaM ca caturaMzakam / pAcitaM tattu nasyena yojayezca SaDbindukam // tathaiva mastakAbhyaGge hitaM syAt karNapUrake / hitaM vAtAdije roge ziro'tta krimije tathA // For Private and Personal Use Only iti SaDbindukaM nAma tailam / bhAMgarAnA rasanA eka bhAga, kAMjInA e bhAga, saragavAnA rasana traNa bhAga, jayanI khATI kAMchanA pAMca bhAga, tuMbaDInA rasanA cha bhAga, e sarva ekaThAM karIne temAM cAra bhAga telanA nAkhavA. pachI temAM suMTha, siMdhava, AmalI, paTola, araDUsI, AmaLAM, haraDe, ane tuLasI e auSadhonuM kalka karIte nAkhavuM. pachI e telane pakva karavuM. e DUbiMduka
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. nAme tela kahevAya che tene nAkamAM nAkhavAthI mAthAnA roga maTe che. vaLI e tela mAthe caLavAmAM tathA kAnamAM pUravAmAM phAyadAkAraka che. vAyu vagerethI thayelA mAthAnA raMgamAM tathA kRmithI thayelA mAthAnA raMgamAM e tela hitakAraka che. biMdutraya tela. paTolakaM pakkapalAzabIjaM karamabIjasya bibhItakAnAm / puTena tailaM paristutya dhIman ! bindutrayaM nasyavidhau prayojyam / nihanti kuSThaM krimijaM vikAraM zirogadaM sUrya ivAMdhakAram // rAta vikhusa tai paTelanAM bIja, pAka palAzanAM bIja, karaMjanAM bIja, behaDAnAM bIja, e sarvane telanA paTa ApavA. pachI tene pIlIne athavA kyarIne pANImAM nAkhI ukALI pANI upara je tela Ave te leI levuM. evI rIte tela kADhIne tenAM nAkamAM TIpAM nAkhavAM. he buddhimAna ! ene biMdutraya nAme tela kahe che. e uparathI nAkamAM tenAM traNa TIpAM nAkhavAM ema samajavuM. jema sUrya aMdhakArane nAza kare che tema e tela koDha rogane tathA kRmithI thayelA mAthAnA rogane nAza kare che. kuchAdi dhRta, kuSTaM ca yaSTImadhukaM ca lAkSA paTolajAtIsurasArasaM ca / vipAcitaM tannavanItakaM ca ghRtena nasyaM ca saraktapitte / sazarkarAyuktamidaM ca gavyaM divA pravRddhiprabhave ca doSe / upaleTa, jeThImadha, lAkha, paTola, jAInAM pAMdaDAMne rasa, tuLasIne rasa, e sarvamAM mAkhaNa nAkhIne tenuM thI thatAM sudhI pakava karavuM. e ghInAM TIpAM nAkamAM nAkhavADe raktapittathI thayelA mAthAnA regane maTADe che. temaja e ghImAM sAkara nAkhIne upayogamAM levAthI te divA pravRddhi (jema jema dAhaDe caDhate jAya tema tema mAthuM vadhAre vadhAre dukhatuM jAya ane divasa namato jAya tema tema mAthuM narama paDatuM jAya e ga)thI thayelA mAthAnA rogane maTADe che. vTo vAparAvA. 50 rUkI keTalI pratamAM A paheluM caraNa nathI. je A caraNa ghaNIka pratimAM nathI. For Private and Personal Use Only
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna--adhyAya betAlIsamo. 685 lAkSArasAdi dhRta, lAkSArasaM candanayaSTikAnAM paToladhAtrIphalazarkarANAm / vadhi sadugdhaM navanItakaM ca vipAcite nasyavidhau prayujyate // bhUdoSazavakSatajakSaye vA dinAbhivRddhiprabhave'pi doSe // iti lAkSAdighRtam lAkhane rasa, caMdana, jeThImadha, paTela, AmaLAM, sAkara, e sarvanI sAthe dahIM, dUdha ane mAkhaNa ekaThAM karavAM. pachI tenuM dhI thAya tyAMsudhI tene pAka kare, ane pachI tenAM TIpAM nAkamAM nAkhavAM. e nasyathI AMkha uparanI bhamaro duHkhatI haze te rega, lamaNuM dukhavAne roga, lehInA vikArathI dukhatuM bhAthuM, kSayathI thayele mAthuM dukhavAne roga, divasa vRddhi thavAthI mAthuM dukhavAne roga, e sarve maTI jAya che. kuMkamAdi dhRta, kuGkamaM yaSTimadhukaM kuSThaM ca zarkarAsamam / pakkaM ca navanItena ghRtaM nasye prayojayet // nazyanti pittajA rogA dinavRddhyopavartanAt / ardhazIrSavikArazca prazamaM yAti satvaram // kesara, jeThImadha, upaleTa, sAkara, e sarvanI sAthe mAkhaNa meLavIne agniupara tene pakava karI dhI karavuM. e ghIne nAkamAM nAkhavAthI pittasaMbaMdhI mAthAnA roga, divasa caDhavAnI sAthe vadhate jate dinavRddhi nAme mAthAne regaane AdhAsIsI roga, e sarve thoDI vAramAM zamI jAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne ziroroga cikitsA nAma trayazcatvAriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. ctushctvaariNsho'dhyaayH| AMkhanI bhramaranA doSanI cikitsA, bhUSanA hetu Atreya uvAca / atipaThanazIlasya sUkSmavastrekSaNena vA / dUrAlokena coSNena bhUdoSazcopajAyate // raktavAtAzrito doSaH pittena saha muucchitH| bhravyathA ca prabhavati nAsAvaMzodbhavA zirA // vyathate coSNavelAsu zItena syaadvishesstH| netrAgrenIlapItAni maNDalAni ca pazyati // tasyAdau ca kriyAM kuryAcchirA vedhyA prayatnataH / pUrvoktaM svedanaM kArya nasye SaDvindukAdikam // Atreya kahe che-je manuSyane ghaNuM vAMcavAne abhyAsa che tathA je sUkama vastrane jovAnA dhaMdhAvALo che, temaja jene dUra najara karIne jevuM paDe che tathA je tApamAM cAle che, e vagere kAma karanArane A khanI bhramaramAM roga upaje che. rakta ane vAyumAM rahele doSa pittanI sAthe maLe che tyAre bhamaramAM rega upaje che. e roga thAya che tyAre AMkhanI be bhramaro tUTI paDatI hoya tevI vedanA thAya che. tathA nA kanI DAMDInI sirAmAM garamInI vakhate pIDA thAya che tathA ThaMDakathI vaLI vadhAre pIDA thAya che. e rogavALAnI AMkha AgaLa lIlA pILAM kuMDALAM dekhAya che. e rogavALA Upara prathama evI kriyA karavI ke, ghaNI sAvadhAnI rAkhIne tene sirAvedha kare. pachI pAchaLa mAthAnA regamAM je svedana upacAra kahyA che te karavA tathA SaDabiMdu tela je pAchaLa kahevAmAM AvyuM che tenuM nasya ApavuM. devadArvAdi dhRta devadAru rajanI ghanaM saThI puSkara kuTajabIjamAgadhI / kuSTharodhracavikAyavAsakaM vAthitaM ca punareva vistrutam // For Private and Personal Use Only
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cuMmAlIsamo. 987 tatra gugguluvinikSipet punaH zuNThisaindhavaphalatrika hitam / cUrNitaM dadhipayovimizritaM pAcitaM ca navanItakaM ca tat // siddhameva vidhIta zItalaM zarkarAyutamidaM tu nasyakam / nasyakarma ziraso rujApahaM bhUlalATabhujazaGkhamUlakam // zIrSarogamapi cArdhazIrSakaM todane ca vihite na kevalam / karNarogamapi vArayatyapi devadArujaghRtaM paraM smRtam // devadAra, haLadara, metha, paDakacuro, puSkaramULa, iMdrijava, pIpara, upaleTa, ledhara, cavaka, dhamAso, e sarvane kvAtha karavo ane kvAtha thAya tyAre te gALI levo. e kavAthamAM gugaLa nAkhavo tathA suMDa, siMdhava, triphaLA, e auSadhonuM cUrNa karIne temAM dahIM tathA dUdha meLavIne te nAkhavuM. pachI temAM mAkhaNa nAkhIne tene ghI thatAM sudhI pAka kare. ghI taiyAra thAya tyAre tene ThaMDuM paDavA deI dhI gALI levuM. e ghImAM sAkara meLavIne tenuM nasya ApavuM. e nasya mAthAnA regane maTADe che. AMkhanI bhramara, kapALa, bhuja ane lamaNuM saMbaMdhI mAthAne rega e nasyathI maTe che. AdhAsIsI paNa ethI maTe che. mAthAmAM se ghocAvA jevI vedanA thatI hoya te e dhI suMghavAthI maTe che, eTaluM ja nahi, paNa kAnanA roga paNa e ghIthI maTe che. A dhIne devadAdi dhUta kahe che. e dhI ghaNuM zreSTha che. tAMbUlAdi nasya. tAmbUlapatrasya rasaM viDaGga sindhUdbhavaM hiGgu guDena yuktam / jalena piSTaM vihitaM ca nasyaM bhUzaGkhadoSAMzca krimInihanti // nAgaravelanA pAnano rasa, vAyavihaMga, siMdhava, hiMga, goLa, e saghaLane pANImAM vATIne tenuM nasya ApavAthI AMkhanI bhamaranA tathA lamaNAnA rega maTe che. ane kRmithI upajelo mAthAno raMga paNa maTe che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne bhUdoSa cikitsA nAma catuzcatvAriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. pNcctvaariNsho'dhyaayH| nAkanA reganI cikitsA nAkanA reganA hetu tathA lakSaNe Atreya uvaac| nAsArogo bhaveddhIman! krimijo doSajaH punaH / raktajazca bhiSakzreSTha! lakSaNaM ca zRNuSva me // vAtAcchiro'tiH zophazca sadAcaM cAtipaittikam / kaphaje saghanaM zItaM krimije'sRkpUyavAhanam // Atreya kahe che-he buddhimAna vaidha! nAkanA rega vAtAdika kRmithI, doSathI, tathA lehInA vikArathI thAya che. he uttama va! have e reganAM lakSaNe huM tane kahuM te tuM sAMbhaLa. vAyuthI thayelA nAkanA rogamAM bhAthuM dukhe che tathA nAkamAM je Ave che, pittathI thayelA nAkanA rogamAM baLatarA baLe che, kaphathI thayelA nAkanA rogamAM ghATe ane ThaMDA kapha vehe che; kRmithI thayelA nAkanA rogamAM lohI ane parU vahe che nAkanA rogamAM nasyAdi upAya, nAlApAke guDazuNThyA vAtike nasyameva ca / zarkarAvRtayaSTayA ca paittike nasyameva c| zlaiSmike surasAvAsArasena vihitaM ca tat // viDaGgahiGgumagadhAH krimidoSe hitA matAH / raktaje'sRgvirekazca ziroroga upkrmH|| vAyuthI thayelA nAkanA rogamAM goLa ane suMThanuM nasya ApavuM; pittanA raMgamAM sAkara, ghI ane jeThImadhanuM nasya ApavuM; kaphanA rogamAM tuLasI ane araDUsAnA rasavaDe nasya ApavuM; kRmithI thayelA nAkanA rogamAM vAyavihaMga, hIMga, tathA pIparanuM nasya ApavuM. lehIthI thayelA nAkanA rogamAM lehInuM virecana karavuM. lehI nIkaLI javA devuM, tathA mAthAnA raMgamAM je upacAra kahyA che te karavA. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne nAsAroga cikitsA nAma paMcacatvAriMzo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya chetAlIsamA SaTcatvAriMzo'dhyAyaH / iMdralusa roganI cikitsA. iMdralupta roganAM lakSaNa Atreya uvAca / kezanasya cikitsAM tu zRNu hArIta! sAmpratam / rUkSaM sapANDuraM vAtAtpittAdrakaM sadAhakam // kaphAnvitaM bhavet snigdhaM raktAtpAkaM vrajeddhi tat / sannipAtena sadRzaM jAyate sarvalakSaNam // guDena surasAzuNThImAtuluGgarasena tu / kezane vAtasambhUte dhAvanaM ca prazasyate // triphalAvacArohitaM guDenApi prapeSitam / dhAvanaM kaphasambhUte caindralupte prazasyate // paittike ca hitaM dugdhaM navanItAnvitaM tathA / sitAzivAphalaM yaSTI paittike dhAvanaM matam // bhRGgarAjarasaM grAhyaM zRGgaverarasaM tathA / sauvIrakarasenApi tilAn piSThA pralepanam / pazcAtkArya puruSeNa snAnamuSNena vAriNA // dhavArjunakadambasya zirISamapi rohitam / kvAthameSAM zirodaDUna zamayedindraluptakam // kurabakasya puSpena japAyAH kusumena ca / ghRSTasya cendraluptasya kRtameva nivAraNam // paittikAni ca liGgAni dRSTvA dugdhena dhAvanam / zItalAni pradeyAni paittike ca vidhIyate // dhattarapatrANi ca mAgadhInAM nizAvizAlAgRhadhUmakuSTam / ghRtena yuktaM ca jalena piSTaM ziraH praliptaM kSatavAraNaM syAt // For Private and Personal Use Only 89
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA pittakRte dAghayute ca roge paTolapatraM picumandakaM vA / tathAmalakyAH phalameva piSTA ghRtena khaNDena pralepanaM ca // nivAryate mastakajaM kSataM ca ziro'tisaMghAn vinihanti caitat / gajendradantasya maSI gRhItvA pralepanaM vA navanItakena // tilArkabhallAtakadagdhamASakSArasya lepo navanItakena / sarpizca kSArazca tathA prayogAt khatvATake kezacayaM karoti // Atreya kahe che-he hArIta! kezane nAza karanArA ilupta reganI cikitsA have tuM sAMbhaLa, vAyuthI thayelA ilupta rogamAM kharI gaelA vALanI jagoe mAthuM lUkhuM ane dhaLuM hoya che; pittathI thayelA regamAM rAtuM hoya che ane tyAM dAha thAya che; kaphathI snigdha thAya che tathA lehIthI te pAke che. sannipAtathI thayelo iMdralupta roga hoya te te saghaLAM lakSaNa ekaThAM mAlama paDe che. iMdralupta roganA upAya, vAyuthI thayelA iMdragupta regamAM goLa tathA tulasInA rasavaDe mAthuM chevuM. athavA bIjerAnA rasamAM suMTha nAkhIne tevaDe mAthuM dhovuM. e be upAya hitakAraka che. haraDe, baheDAM, AmaLAM, vaja, raktarohiDe, e sarvane geLanI sAthe vATIne tenA pANInuM mAthuM siMcana karavuM, kaphathI thayelA iMdralupta rogamAM e upAya sAre che. pittathI thayelA iMdragupta regamAM mAkhaNa sahita dUdha phAyadAkAraka che. sAkara, AmaLAM, jeThImadha, e sarvane vATIne tevaDe mAthuM dhovuM e paNa pittanA iMdraluptane maTADe che. bhAMgarAnA rasamAM athavA AdAnA rasamAM, athavA javanI kAMjInAM rasamAM tala vATIne te mAthe paDavA. athavA e traNa rasa ekaThA karI temAM tala vATIne tene mAthe lepa kare. pachI purUSe garama pANIvaDe snAna karavuM. ethI lupta roga maTe che. - dhAvaDe, sAdaDa, kadaMba, sarasa, rehi, e vRkSanI chAla lAvIne tene kavAtha kare. e kavAtha mAthAnI darAjha tathA iMdralupta roga, emane maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya saDatAlIsamo. 691 rAtA kAMTAsaLiyAnAM phUla tathA jasavaMdanAM kUla laIne tevaDe iMdra luptavALI jago ghasavI, tethI lupta roga maTI jAya che. iMdralupta rogamAM pittanAM cinha joine dUdhavaDe secana karavuM tathA pittasaMbaMdhI ilupta rogamAM ThaMDA padArtha rogIne khAvA tathA copaDavA ApavA. dhatUrAnAM pAMdaDAM, pIpara, haLadara, iMdravAraNa, gharane dhumAsa, upaleTa, e sarvane pANI reDIne vATavuM. pachI temAM thI meLavIne mAthe copaDavAthI mAthA upara cAMdAM thayAM hoya te maTe che tathA iMdralupta rega paNa maTe che. pittathI thayelA iMdralupta rogamAM dAha thato hoya te paTelanAM pAMdaDAM lIMbaDAnAM pAMdaDAM, ane AmaLAM, e sarvane vATIne temAM ghI tathA khAMDa meLavIne lepa karavAthI mAthAnI tamAma cAMdIo dUra thAya che. vaLI mAthuM dukhavA vagere saghaLAM darada paNa ethI maTI jAya che. e hAthIdAMtane bALIne tenI rAkhaDI karIne mAkhaNa sAthe copaDavAthI ilupta roga tathA mAthAnAM cAMdA maTe che. tala, AMkaDa, bhilAmAM, aDada, e saghaLAMne athavA emAMthI harakeI eka bene bALIne tene kSAra kADhIne temAM mAkhaNuM meLavIne lepa kare. tathA eja pramANe ghI tathA kSArane lepa karavo tethI lupta rogavALAne pAchA keza uge che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne indralupta cikitsA nAma ssttctvaariNsho'dhyaayH|| sptctvaariNsho'dhyaayH| kAnanA roganI cikitsA, kAnanA reganA hetu Atreya uvaac| zalyena vA toyabhRtena vApi malena vA cAti bhavedgujA ca / ucchAsarodhAdbhavate tathApi vAtAdikairvA kupitairathApi // For Private and Personal Use Only
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 hArItasaMhitA. saMsargadoSairapi sarvadoSaiH krimivaNenApi tathaiva cAnyAt / saMjAyate karNarujA narasya zRNoti tenApi bahusvanAMzca // 'niHsANameghadhvanichannazabdAn zUlaM sadAhaM ca zirovyathA ca / veNusvanaM vatsa / zRNoti sarva pittena taM viddhi bhiSagvariSTha ! // tathA ca mUrcchA pratanoti zabdaM karNasya zokaM saghanaM ca jADyaM / karoti zalyaM sadRzaM ca kaNDUM meghasvenaM vA kaphaje zRNoti // Atreya kaheche.--kAnamAM kAMkarA, kacukA, dANA, lAkaDuM, athavA evuMja khIjuM kAMi zalya bharAvAthI, pANI bharAvAthI athavA mela thavAthI temAM ghaNI pIDA thAya che. vaLI zvAsa lIdhA pachI khAhAra nIkaLatA pavana rokavAthI athavA vAyu vagere doSa kApavAthI, athavA e e doSa ekaThA maLIne kApavAthI athavA sadhaLA doSa ekaThA maLIne kApavAthI, athavA kRmithI, athavA traNa thavAthI, athavA evAja bIjA kAraNathI manuSyane kAnamAM pIDA thAyache. kAnamAM pIDA thavAne lIdhe te ghaNAka avAja sAMbhaLe che. vakhate nagArAM vAgatAM hAya tevA ke varSAdanI garjanA jevA ke koI uMDANamAM khelatuM hoya tevA avAja te sAMbhaLe che. tenA kAnamAM zULa (casakA) thAya che, baLatarA baLeche, ane mAthuM dukheche, he putra! te vAMsaLInA jevA nAda paNa sAMbhaLe che. huM vaidha zreSTa ! evA kAnanA roga pittathI thayelA che ema jANavuM. vaLI rogIne mUrchA thAya, kAnamAM avAja saMbhaLAya, kAne sArjo thAya te kaThaNa ane jaDa hAya, kAnamAM kAMI bharAyuM hoya tevuM lAgyA kare tathA temAM caLa Ave, ane medhanI garjanA jevA avAja saMbhaLAya tene phathI thayelA kAnanA rAga jANavA. kRmi vagerethI thayelA kAnanA roganAM lakSaNa, krimidoSe stravet pUyaM saraktaM vApi sattama! | tathA caivAbhighAtena jAyate tIvravedanA // kSatena pUyaM sravate bAlyAdbhavati cAparaH / sA cApi sUtidoSeNa jAyate karNajA rujA // huM uttama vaidha ! jo kAnamAM jIvaDA paDavAthI kAnanA roga thayA 1 ni:zvAna, pra0 1-2, For Private and Personal Use Only
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya saDatAlIsamo. 93 hoya che temAMthI parU vehe che. je vAgavAthI kaNaroga thayo hoya te temAM tIvra vedanA thAya che. je kAnamAM kSata (cAMdu) thavAthI thaye haiyA te temAMthI parU vahe che. vaLI bALakane eka jAtane kAnane rega thAya che temAM paNa parU vehe che. e prasuti samayanA roganA kAraNathI upaje che ema jANavuM kAnanA rogamAM karavAnI cikitsA na karNaroge jalapUraNaM ca na cUrNametatkathitaM vidhiH / tailaM hitaM svedanameva karNe sabASpabinduzca hito matazca // kAnanA rogamAM kAnamAM pANI bharavuM nahi tathA temAM cUrNa bharavuM. nahi, ema kAnanA rogane vidhi jANanArA vaidhAcAryonuM kahevuM che. paNa je tela kAnamAM vedana karma karanAruM che te hitakAraka che. athavA AkaDA vagerenAM pAMdaDAMne varALiyAM karIne tenAM TIpAM kAnamAM pADavAM e hitakAraka che. bASpabiMdune vidhi, arkapatrANi saMgRhya lavaNena pralepayet / taptalohazalAkAyAM bASpabiMduhito mataH // AkaDAnAM pAMdaDAM laIne tenA upara mIThuM copaDavuM. pachI tapAvelI loDhAnI saLIthI tene dabAvIne tene rasa kADhavo. e rasanuM TIpuM kAnanA regamAM hitakAraka che. * vAyunA kAnamAM karNapUraNa, saindhavaM samudraphenaM ca sUkSmacUrNa ca kArayet / sauvIrakarasenApi vAtike karNapUraNam / / siMdhava ane samudrananuM bArIka cUrNa karavuM. pachI temAM javAnI khATI kAMjI meLavavI. e auSadha kAnamAM reDavAthI vAyuthI thayelI kAnanI pIDA maTe che. kaTu tuMbI tela, ArdrasauvIrasya rasaM zuNThIsaindhavaguggulam / mASakulmASarasena tailaM paktvAticoSNakam / kaTutumbena dhAryeta karNaroge prazasyate // For Private and Personal Use Only
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. AdAne rasa, javanI khATI kAMjI, suMTha, siMdhava, gugaLa, aDadanA bAkaLAnuM osAmaNa, e sarvamAM tela parva karavuM. pachI te telane atizaya garama karIne kaDavI tuMbaDAmAM reDIne bharI mUkavuM. e tela kAnanA rogamAM kAnamAM mUkavAne sAruM che. yaSTImadhukAdi dhRta, yaSTImadhukuSThamariSTapatraM nizAvizAlAsumanaH prvaalaa| vipAcitaM karNabhave ca zUle sapaittike vA ghRtameva zastam // jeThImadha, upaleTa, arIThAnAM pAMdaDAM, haLadara, vAraNI, jAInAM pAMdaDAM, e sarvemAM ghI nAkhIne pakava karavuM. e dhI kAnamAM pittane lIdhe zULa thatuM hoya te regamAM zreSTha che. - kRmijanya karNaregane upAya. brAhmIrasaM saindhavakaM viDaGgaM sabhRGgarAjaM ca rasena yuktam // tathaiva sauvIrarasaM ca pathyA strutaM ca vastre paripUtametat / hitaM bhavet tacchratipUraNAya pUyaM saraktaM krimijaM nihanti // brAhmIne rasa, siMdhava, vAyavihaMganuM cUrNa, bhAMgarAno rasa, javanI khATI kAMjI, haraDenuM cUrNa, e sarvane ekatra karIne pachI tene kapaDAMmAM nAkhIne gALI levuM. e gALelo rasa kAnamAM pUravAmAM sAro phAyadAkAraka che. e rasa kAnamAM pUravAthI kAnamAM paDelA jIvaDA tathA tethI thayeluM lohI ane parU e sarvane maTADe che. kAnanA roganA bIjA upacAra, zirorogeSu proktAni tailAni ca ghRtAni ca / jAtyAdikaM vA yuJjIta karNaroge vidAMvaraH / vAtahArINi pathyAni vidAhIni gurUNi ca // mAthAnA rogamAM je je tela ane ghI kahevAmAM AvyAM che te kAnanA rogamAM paNa javAM. paMDitavaidhe kAnanA rogamAM pAchaLa kahevAmAM AveluM jAtyAdi dhRta javuM. je padArtha dAha kare evA tathA bhAre hoya ane vAyune nAza karanArA hoya te karNarogamAM pathya jANavA. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne karNaro gacikitsA nAma saptacatvAriMzo'dhyAyaH / 1 dhRtara. p. 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aDatAlIsame. 685 assttctvaariNsho'dhyaayH| netranA roganI cikitsA netraraMganA hetu Atreya uvaac| uSNAtikSArakaTukairatighAtena vA punaH / sUkSmavastrekSaNenApi doSAH kupyanti netrajAH // sahajAzcAparAjheyA vakSyAmi zRNu lakSaNam // Atreya kahe che,-garama padArtha khAvAthI, ati khArA ane tIkhA padArtha khAvAthI, AMkha upara vAgavAthI, ane sUkSma vastra yAthI netramAM rahelA deSa kope che. e daSamAnA keTalAka sahaja eTale janma sAthenA heya che tathA keTalAka deSanAM kAraNothI upajelA hoya che, temanAM lakSaNo huM tane kahuM chuM te sAMbhaLa. netraroganA lakSaNa rUkSaM sa kaNDU todaM ca zuSkaM zItAzrusaMplatam / vAtikaM taM vijAnIyAt paittikaM zRNvataH param // saraktaM ca sadAhaM cApyuSNasrAvaM ca paittikam / zophakaNDUsamAyuktaM zItajADyAtkaphAtmakam // dvandvajamizraliGgaizca sarvaistaiH sAnnipAtikam / etaddhi lakSaNaM jJAtvA copacAraM zRNuSva me // je netra rUkSa hoya, jemAM caLa AvatI hoya, jemAM soyo ghecAyA jevI vedanA thatI hoya, je sUkAI jatuM hoya athavA ThaMDAM AMsuthI DUbeluM rahetuM hoya, evAM netrane vAta doSavALuM jANavuM. have pittathI bigADa pAmelA netranuM lakSaNa kahuM chuM te sAMbhaLa. je netra raktasahita athavA rAtuM hoya, temAM dAha baLatuM hoya, temAMthI garama pANI nIkaLatuM hoya te tene pittadoSavALuM jANavuM. je netramAM je ane ceLa thatI hoya, tathA je ThaMDuM ane jaDa mAlama paDatuM hoya tene kapha For Private and Personal Use Only
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 696 hArItasaMhitA. doSavALuM netra jANavuM. e denAM lakSaNomAMthI be doSanAM lakSaNa ekaThAM mAlama paDe te tene ThaMja eTale be devALuM netra jANavuM ane badhA deSanAM lakSaNa mAlama paDatAM hoya te sannipAta doSavALuM jANavuM. e pramANe netraroganAM lakSaNa jANune pachI huM tene je upacAra kahuM te sAMbhaLa. vAtAdiSavALA netrane upacAra zuNThIsurAvasurasAH saha kAjhikena coSNena dhAvanamidaM marutodbhaveSu / dugdhena dhAvanamidaM ca sapaittikeSu zleSmodbhave triphalakalkamidaM samUtram // suMTha, devadAra, tuLasI, e traNanI sAthe kAMjI meLavIne tene garama karIne tevaDe vAyunA rogavALI Akhe chevI; je pitta doSathI netraroga thayo hoya te te dUdhathI devI; ane je kaphathI ane roga thayo hoya te haraDe, baheDAM, AmaLAM e traNanuM kalka karI temAM gAyanuM mUtra nAkhIne tevaDe AMkha vI. - sannipAta netrarogane upacAra, zuNThI saThI ca rajanI triphalA sanimbapatrANi saindhavayutAni tuSAmlakena / zastaM vadanti nayaneSu sasannipAte raktodbhave ca saruje ca tathA prazastam // suMTha, kacu, haLadara, haraDe, baheDAM, AmaLAM, lIMbaDAnAM pAMdaDAM ane siMdhava, e sarvanuM kalka karI tene javanI kAMjImAM nAkhI te vaDe AMkhe chevI, tethI vAtAdi traNe doSa ekaThA maLavAthI upajelI netranI pIDA maTaze. vaLI lehIthI upajelI pIDAvALI AMkhone paNa ethI ArAma thaze. e auSadha hitakAraka che. vAtakapha nevaregane upacAra phalatrikaM dArunizAsudhUmo vacAsuvarSAbhavasaindhavena / pralepanaM zleSmabhave vikAre savAtike vA hitameva zastam // For Private and Personal Use Only
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aDatAlIsame. 697 triphaLA, dAruhaLadara, gharane dhumAsa, vaja, sADI, siMdhava, e sarva ekatra vATIne tene lepa karavAthI vAyu tathA kaphane lIdhe thayelA netranA regane maTADe che. A auSadha hitakAraka ane sAruM che vAta netraraMga upara aMjana, zuNThIsaindhavatakreNa tAmrabhANDe virSitam / apAmArgasya mUlaM vA mUlaM dhattUrakasya vaa| aJjanaM ca hitaM teSAM vAtanetrAmayApaham // suMTha, siMdhava, aghADAnuM mULa, ane dhaMtUrAnuM mULa, e sarvane chAzanI sAthe trAMbAnA vAsaNa upara ghasavuM tathA tenuM aMjana karavuM e hitakAraka che. e upAya vAyuthI thayelA netrarogane maTADanAruM che. kapha netrarogane upacAra, dugdhotpannaM navanItaM yaSTI nimbastilAzca sNyojyaaH| triphalAguDasaMyukto lepaH kphnetrjrognH|| dUdhane maMthana karIne tenuM mAkhaNa kADhavuM. te mAkhaNamAM jeThImadha, lIMbaDAnAM pAMdaDAM, ane tala, e auSadhenuM kalka nAkhavuM tathA haraDe, baheDAM, AmaLAM, ane goLa, e auSadhonuM kalka paNa nAkhavuM. e saghaLAne eka lepa banAvIne te lepa AMkho upara kare tethI kaphathI thayelo netraroga maTe che. * saghaLA netrarogane upAya. zuNThI saindhavatutthaM mAgadhikA tAmrabhAjane ghRSTam / danA ghRtenAJjanakaM nihanti sarvAMzca netragadAn // suMTha, morathuthe, pIMpara, e sarvane dahIM sAthe trAMbAnA vAsaNamAM thazIne temAM ghI meLavIne aMjana karavAthI saghaLA netraroga nAza pAme che. vAtAdika daSathI AMkhe dukhatI hoya tene upAya, vAtapittakaphadoSasambhavAnnetrayorbahuvyathAM ca tatkSaNAt / eka eva harati prayojitaH zigrupallavarasaH smaakssikH|| vAyu, pitta, ane kaphathI utpanna thayelI netranI ghaNIka pIDAne 59 For Private and Personal Use Only
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. ekalA saragavAnAM pAMdaDAMno rasa jo madha meLavIne AMkhamAM nAkhyo hAya tA, te turatA turata maTADe che. AMkhamAM paDela phulanI cikitsA, pUrvAhAravihAraistu nete puSpaM ca jAyate / prathamaM sukhasAdhyaM syAdvitIyaM kaSTasAdhyakam // tRtIyaM zastrasAdhyaM tu caturthe tadasAdhyakam // prathama karelA ayeAgya AhAra ane ayeAgya vihArathI AMkhamAM phUla paDeche. e phUla AMkhanA prathama paTala upara paDayuM hoya te te sukhe karIne maTI zakeche; bIjA upara hAya tA du:khe karIne maTI zakeche; trIjA upara hoya te zastranA upayAga karavAthI maTI zakeche; ane ceAthA upara hoya te te asAdhya thAyache. zaMkhapuSpAdi vaTI. zaGkhapuSpaM tathA rodhaM zaGkhanAbhirmanaH zilA / kAJjikena tu saMpiSTA chAyAzuSkA bhiSagvara // vAtike kAJjikenApi paittike payasA hitA / zleSmale mUtrasaMyuktA puSpasyAJjanake hitA / bhRMgarAjarasenApi tridoSazamane hitA // zaMkhAvalI, lodhara, zaMkhanI aMdarano bhAga, manazila, e sarvane kAMjImAM vATIne tenI gALI karIne te chAyAmAM sUkavavI. huM vaighottama! vAyuthI paDelA phUlavALAne kAMjI sAthe zIne e goLI AMkhamAM AMjavI; pittanA rogavALAne dUdhamAM dhazIne AMjavI; kanA rogavALAne gomUtra sAthe AMjavI; traNe doSa kApavAthI AMkhamAM phUla paDayuM hoya te bhAMgarAnA rasa sAthe e goLI javI. (e gALI AMkhamAM AMjavAthI saghaLA prakAranAM phUla AMkhamAM paDyAM hoya te maTeche.) harItakyAdi aMjana. harItakI vacA kuSThaM pippalI maricAni ca / bibhItakasya majjA vA zaGkhanAbhirmanaHzilA // patAni samabhAgAni ajAkSIreNa peSayet / For Private and Personal Use Only
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aDatAlIsame. 699 nAzayettimiraM kaNDU paTalAnyarbudAni c| hanti puSpaM sapaTalaM rAvyAndhyaM ca niyacchati // kSatAbhighAti zokena agnidagdhaM ca vA punH| kAcaM ca nIlikAM caiva siddhimicchanti netryoH|| iti puSpacikitsA / haraDe, vaja, upaleTa, pIpara, marI, baheDAMnI mIja, zaMkhanI nAbhi, manazila, e sarve samAna bhAge laIne tene bakarInA dUdhamAM bArIka vATavuM. pachI tenuM aMjana karavAthI AMkhane timira rega, AMkhamAM ceLa AvavAne roga, paDaLane roga, abuda, paDaLa sahita AMkhamAM kula paDavuM hoya te, ratAMdhaLApaNuM, e sarve roga maTI jAya che. vaLI - khamAM cAMdu thavAthI, lAgavAthI, zokathI ke agnivaDe dAjhavAthI je rega thayA hoya te, kAca, ane nIlikA, e rogano nAza karIne banne netrane e aMjana sArAM kare che. paDaLanI cikitsA. lakSaNa, bAlyAhoSavalAdeva duSTAhArAbhiSevaNAt / vArdhakyAtpaTalaM ca syAttasya vakSyAmi lakSaNam // vAtAtsakazmalaM rUkSaM pittaM nIlaM ca pItakam / kaphena zubhraM saghanaM raktenAraktakaM viduH| sannipAtAtsamaM liGgairato vakSyAmi bheSajam // bAlavayathI vAtAdika deSa kopavAthI, baMgaDelo khorAka khAvAthI, ane vRddhAvasthAthI, AMkhe paDaLa Ave che. e paDaLanAM lakSaNa kahuM chuM, vAyuthI thayelAM paDaLa melAM tathA rUkSa hoya che; pittathI thayelAM paDaLa nIla raMganAM ke pILAM hoya che; kaphathI thayelAM paDaLa dhoLAM ane ghanahoya che; ratathI thayelAM paDaLa rAtAM hoya che, ane sanipAtathI thayelAM paDaLa te te deSanAM lakSaNenI barAbara lakSaNavALAM hoya che. have e paDaLanA upacAra kahiye chiye. For Private and Personal Use Only
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 0061 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. paDaLa upara saMcAdi vArta zuNThIvacArajanitutthamanaHzilA ca zobhAJjanAJjanavizAlajaTA ca zaGkham / vAstUka mUlamadhusaindhavakaTphalAnAM sauvIrakeNa parimardanavartireSA // chAyAvizuSkanayanAJjanake prazastaM nAzaM nayetpaTala netraja rogasaGghAn // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suMTha, vaja, haLadara, morathuthuM, manazila, saragavA, suramA, IMdravAraNInuM mULa, ( vizAla jaTA), zaMkha, vAstunuM mULa, madha, siMdhava, kAyaphaLa, e sarvane javatI khATI kAMjImAM vATIne tenI vatte anAvavI e vartane chAMyaDe sUkavIne tene AMkhamAM AMjavAthI te kAyado kare che. e vattinuM aMjana paDaLa ane netranA bIjA tamAma rogAnA nAza kare che. rasAMjanAdi aMjana, rasAJjanaM sakaTphalaM harItakI manaHzilA / guDena kaTphalaM tathA nihanti netrapracchadam // rasAMjana, kAyaphaLa, haraDe, manazila, e sarvane pANImAM bArIka vATIne tenuM aMjana karavAthI paDaLa maTe che. athavA goLa ane kAyaphaLane vATIne tenuM aMjana karavAthI paNa paDaLa maTe che. athavA rasAMjana vagerene gALamAM AMjavAthI paDaLa maTe che. khibhItakADhi tti. majjAbibhItakaphalasya ca zaGkhanAbhighRSTaM sasaindhavayutaM payasAmlakena / vartirguDena nayanAJjanake hitAca pittaprasUtapaTalasya nivAraNaM ca // iti paTalacikitsA | baheDAM kULanI mIja, zaMkhanI nAbhi, tathA siMdhava, e sarvane gALanI sAthe vATIne tenI vartta banAvavI. pachI tene dUdha ke kAMmAM zIne AMkhe AMjavAthI pittathI thayelAM paDaLo roga maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNapacAsa. 701 netrarogInu pathyApathya, sadhUmaM ca savAtaM ca rUkSamuSNAdikaM tathA / kaTukAmlaM vyavAyaM ca varjayennetrarogiNAm // AMkhanA rogavALAe dhumADAthI dUra rahevuM; pavanathI dUra rahevuM, rUkSa ane garama padArtha tajavA; tIkhuM ane khATuM khAvuM nahi; tathA strIsaMga 42vI nali. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne netraroga cikitsA nAma aSTacatvAriMzo'dhyAyaH / UnapaMcAzattamo'dhyAyaH / mukharoganI cikitsA, oThanA roganA upAya, Atreya uvaac| oSThau ca sphuTitau yasya vAtavAhaM ca vAtikam / tasya samrikSaNaM ca oSThadAraNavAraNe / sadAhaM ca bhavecchoSaM paittikaM taM vinirdizet // madhunA navanItena oSThayomrakSaNaM matam / lepanaM coSTharogeSu zarkarAsahitaM dadhi // saraktamoSTharogaM ca dRSTvA raktAvasecanam / dhavArjunakadambAnAM pralepaH syAt sukhaavhH|| ityosstthrogH| Atreya kahe che. -je regInA banne ATha vAyuvaDe phATe che tene vAtavAha nAme o rega kahe che. te rogIne eThe ghI ghasavuM tethI tenA oTha phATatA aTakaze. jenA emAM dAha thaIne te sUkAI jAya tene pittathI thayela Thano roga jANo. e rogIe madha ane mAkhaNa eThe caLavuM. For Private and Personal Use Only
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 772 hArItasaMhitA. vaLI sAkarasAthe dahIM meLavIne tene oTha upara lepa kara. oThamAM lehI bharAvAthI ene rega thayela hoya te AThanuM lohI kADhI naMkhAvivuM, tathA pachI dhAvaDe, sAdaDa, ane kaMdabanI chAlano lepa kare jethI sukha upaje che. dAMtanA roga, kRSNA dantAvaliya'sya dantamUlaM ca vAtikAt / calanaM vA pradRzyeta vAtikaM ca vinirdizet // paittikAtpItatA dAhaM dantamAMse vinirdizet / zlaiSmike dantaroge' ca zophaH syAcchetatA bhRzam // raktaje jAyate kaNDU raktasrAvazva dRzyate / zIryate dantamAMsaM ca rakte dantapuTe tathA // sacchidraM dantamUlaM ca sabalaM zUlameva ca / dantamAMsaM vizIryaMta krimijA dantarugbhavet // je manuSyanI dAMtanI hAra tathA dAMtanAM mULa vAyunA rogane lIdhe kALAM paDI gayAM hoya tathA dAMta hAlI UThayA hoya tene vAyuthI thayelA daMtane roga jANe. pittathI dAMtane roga thayo hoya te dAMtanuM mAMsa pILuM paDI jAya che tathA temAM dAha thAya che. je kaphanA kAraNathI dAMtano roga thayo hoya te te upara sojo thAya che tathA te atyaMta dhaLA thaI jAya che. lehIthI thayelA dAMtanA rogamAM caLa Ave che tathA temAMthI lohI eve che. vaLI dAMtanuM mAMsa sarI paDe che ane dAMtanAM avALa rAtAM thaI jAya che. je kRmithI dAMtanI pIDA thaI hoya te dAMtanA mULamAM kANuM paDI jAya che tathA temAM atyaMta kaLatara thAya che. vaLI dAMtanuM mAMsa paNa sarI paDe che. dAMtanA roganA upAya, vacAyavAnIsahacitrakeNa sindhUtthavizvAsahasindhuvAram / kalkaM tathoSNaM ca sadantaroge mukhe ca gaNDUSazatAni paMca // 1 pAke pra. 1-2 For Private and Personal Use Only
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNapacAsa. 703 ~~~~~~~~~~~~ ~~~~~~ ~ ~~~~~~ vaja, yuvAnI ajame, ci, siMdhava, suMTha, nagoDa, e auSadhanuM kalka karIne garama karI dAMte lagADavuM. tathA auSadha pANImAM nAkhI ogALI tenA pAMcase kogaLA bharavA. bIjo upAya, sarveSu mukharogeSu hitametat prazasyate // pacAsaindhazuNThyA ca gharSaNaM dantamUlake / yavAnI ca vacAM rAtrau dantamUle ca dhArayet // vaja, siMdhava ane suMTha e traNanuM cUrNa karI tevaDa dAMtanAM mULa ghasavAM. e saghaLA prakAranA mukhagamAM hitakAraka che. temaja javAnI ajame ane vaja e benuM kalka karI rAtre dAMtanA mUlamAM rAkhI mUkavuM, epaNa mukhagamAM hitakAraka che. pittathI thayelA daMta rogane upacAra, pittajadantarogeSu navanItaM sazarkaram / dhAtrIphalena saMghRSTaM dantaroganivAraNam / pittathI thayelA dAMtanA rogamAM sAkara tathA mAkhaNa AmaLAMnA cUrNamAM meLavIne dAMte ghasavuM tethI dAMtane roga maTe che. kaphathI thayelA daregane upacAra, zlaiSmikadantarogeSu harItakyA guDena vA / gharSaNaM ca prazastaM vA triphalAkkAthadhAvanam / / ahimArakamUlasya kAtho gaNDUSadhAraNAt / khadirasya tathA kAtho yavAnIkAtha eva ca / kAthazca nimbamUlasya dntrognivaarnnH|| kaphathI thayelA dAMtanA rogamAM haraDe ane goLavaDe dAMta ghasavA athavA triphaLAnA kavAthavaDe dAMtanuM siMcana karavuM. ahimAraka nAmanI vanaspatinA mUlanA kvAthanA kegaLA bharavA athavA kheranA kavAthanA ke yuvAnI ajamAnA kavAthanA ke lIMbaDAnA. mUlanA kavAthanA kogaLA bharavA, tethI dAMtanA roga maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Gor www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. lAhIthI thayelA dvaMtaroganA upAya raktaje ca vikAre ca gharSo lavaNasarSapaiH / raktaM ca srAvayet tasya bhitvA coSThapuTaM ca tat // lohIthI thayelA daMtarAgamAM mIThuM ane sarasava vATIne tevaDe dAMta ghasavA, tathA tenAM avALAM phADIne temAMthI lohI kADhI nAkhavuM. kRmithI thayelA daMtaroganA upAya. viDaGgaM hiGgu sindhuM ca vacAcUrNena gharSayet / krimijadantarogeSu hitametat prazasyate // iti dantarogacikitsA | vAvaDIMga, hiMga, siMdhava, vajra e cAranuM cUrNa karIne dAMte ghasavuM ethI karIne kRmithI thayelo dAMtane roga maTeche, e auSadha sArUM tathA hitakAraka che. jIbhanA roganI cikitsA, jihvAyAM piTikA yasya jihvApAkaM nivirdizet / vAtike sarujA kRSNA pittena dAhasaMyutA / zleSmaNA saghanA zvetA sarve vai sAnnipAtike // manuSyane jIbha upara phekIe thAyache tene chaThThApAka karIne kaheche. te chaThThApAka ne vAyuthI thayelo hAya tA te phAlI kALI thAyache ane temAM pIDA thAyache; jo pittathI thayelA hAya teA temAM dAha thAyache. je kakuthI thayelA hAya tA te phAlI karaNa ane dhoLI hAyache. sannipAtathI thayelA chaThThAnA rogamAM sadhaLA doSonAM lakSaNa ekaThAM mAlama paDeche. vAtajInhAroganA upacAra, cacAbhayA viDaGgAni zuNThI sauvarcalaM kaNA / ghRtena yuktaM jihvAyAM gharSaNaM vAtike gade // vaja, haraDe, vAyaviDaMga, suMTha, saMcala, pIpara, e sarvanuM cUrNa karI temAM dhI meLavIne jIbha upara ghasavAthI vAyuthI thayelA jIbhanA roga maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya ogaNapacAsamo. 705 pittajinahAragane upacAra yaSTIkaM candanaM mustA mAgadhI madhusaMyutam / lepanaM paittike doSe jihvAsphoTakavAraNam // dugdhena ca suzItena hitaM gaNDUSadhAraNam / dantaroge tathA jihvApAke tacca hitaM viduH|| madha, caMdana, metha, pIpara, e cAranA cUrNane madhamAM meLavIne tene chabhaupara lepa kare tethI pittathI thayelA jIbha uparanA phallA maTaze. dUdhane garama karIne pachI cheka ThaMDuM paDavA deI tenA kogaLA bharavA te dAMtanA rogamAM tathA jIllApAkamAM hitakAraka che. kaphathI thayelA jIbhanA roganA upAya, kAMjikena tu takreNa soSNaM gaMDUSadhAraNam / zleSmasaMbhUtaroge ca jihvApAke hitaM viduH|| rodhrArjunakadambAnAM kAthazcoSNaH sukhAvahaH / zleSmodbhave mukhapAke hitaM gaNDUSadhAraNam // kAMjI ane chAzane garama karIne tenA kogaLA bharavA, te kaphathI thayelA jIhApAkanA rogamAM hitakAraka che. vaLI ledhara, sAdaDa ane kadaMbanA kavAthanA garama kogaLA bharavAthI jIbhanA rogIne sukha upaje che tathA kaphathI thayelA jIbhanA rogane tethI phAyado thAya che. lehIthI thayelA jIbhanA ragane upAya, raktajeSu vikAreSu raktasrAvaM ca kArayet / kaNTakenApi jihvAyAM cUrNayitvA ca lepanam // mUrvA mustAbhayA zuNThI mAgadhI rajanIdvayam / guDena madhunA yuktaM lepanaM raktajihvake // lehIthI thayelA jIbhanA rogamAM prathama raktastrAva kare. jIbhanA phalAne kAMTAvaDe cIrIne pachI mUrva, motha, haraDe, suMTha, pIpara, haLadara, AMbAhaLadara, e auSadhanA cUrNane geLa tathA madhamAM meLavIne tene jIbha upara lepa kare. e upAyathI raktathI thayelo jIhAroga maTe che. 1 nAthAzcAtyA. 0 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 706 hAratasaMhitA. .'-'- h ANAMA kaphathI thayelA vhApAkane upaya. maricaM ca vacA kuSThaM harItakyAzca cUrNitam / gharSaNaM zleSmaNA jAte jihvApAke hitaM viduH|| iti jihvaapaakprtiikaarH| marI, vaja, upaleTa, haraDe, e ghadhanuM cUrNa karIne kaphathI thayelA jIbhanA rogaupara paDavuM te hitakAraka che. gaLAnI ghaTikA (ghATI) nA roganI cikitsA tilpicchilgaulyaadisevnaativaadpi| navodakena kaphajo jAyate ghnnttikaagdH|| jihvAmUle kaNThasandhau zleSmaraktasamudbhavA / tenAsyazoSo jaDatA jvaro mandazca jAyate // zirovyathArucistandrA tathAsyajaDatA bhavet // tela, cIkaNA ane lIsA padArtho, geLanuM madha vagere khAvApIvAthI, atizaya pAtaLA padArtho khAvAthI ane navA pANIthI kaphavRddhi pAmIne gaLAnI ghAMTIne roga utpanna thAya che. e ghAMTInA regane ghaMTikA rega kahe che tathA te jIbhanA mULa AgaLa ane kaMThanA saMdhimAM kapha tathA raktathI upaje che. e roga upajavAthI mukhamAM zeSa paDe che, jaDatA prApta thAya che ane jhINe tAva pedA thAya che. vaLI mAthuM dukhe che, khAvAnuM bhAvatuM nathI, ghena thAya che ane mukhamAM jaDapaNuM pedA thAya che. ghaTikAganI cikitsA tarjanyA kaNThamadhye tu saMpIDya rktgrnthikaa| parisrutaM tathA raktaM tadA vimlApanaM hitam // pAM ca maricaM kRSNAcUrNa tatra nidhApayet / mardanaM syAtkaNThadeze tena granthivilIyate // dhAnyanAgarajImUtayavAnyuprA samAMzakA / kAthaH svedo ghaNTikAyA mukhe gaNDUSadhAraNam // For Private and Personal Use Only
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya mAgaNyAsa.. 707 divA rAtrau vacAthi mukhe saMdhArayedbhiSak / tena saukhyaM bhavet tasya mukharogAdvimucyate // iti ghaNTikArogaH / tarjanI AMgaLI gaLAmAM ghAlIne tyAM AgaLa je graMthi hoya tene dabAvIne temAMthI lehI kADhI nAkhavuM. tathA te upara vaja, marI ane pIparanuM cUrNa dabAvavuM. eTale te sApha thaze ane dabAvavAthI je pIDA thaI haze te maTI jaze te pachI gaLAnI bahAranA bhAgamAM hAthanI AMgaLIovaDe cALavuM tethI te gAMTha ogaLI jaze. ___yA, muMha, bhoya, yAna, 40, me sarase bhAge na tenI kavAtha kare tathA te garama hoya tyAre mukhamAM tene kogaLo bhare tethI ghaTikA roganuM svedana thAya che. vaLI va rogIne rAtre ane divase vajanI gAMTha moMmAM rAkhavAnuM kahevuM. kemake tema karavAthI rogIne sukha thAya che ane mukharogathI mukta thAya che. sazuMDI kissiA. gale ghaNTikA mArge ca raktazleSmavikArajA / lambikA vardhate nRNAM vizeyA galazuNDikA // rundhate cAsya mArga ca netrasrAvaH pradRzyate / ziro'tiH zvAsakAsazca jvareNaiva prapIDyate // AzukArI mahAprajJaH zIghraM kuryAt pratikriyAm / zastreNa zuNDikAM chittvA kuryAdvimlApanaM hitam / mAgadhImaricaM pthyaavcaadhaanyyvaanikaaH| kvAthaH soSNaH svedamAyAgalazuNDopazAntaye // divA rAtrau yavAnyAzca mukhe saMdhAraNaM hitam / mardanaM kaNThadeze tu tena saMpadyate sukham // siddhArthakaM vacA kuSThaM rajanI pAribhadrakam / gRhadhUmaM salavaNaM kaNThe vA lepanaM hitam // jvare proktAni pathyAni yAni tAni mhaamte| na gaulyaM picchilaM sevyaM tailaM naiva galAmaye // iti galazuNDikAcikitsA / For Private and Personal Use Only
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir So8 - hArItasaMhitA. gaLAmAM ghAMTInA mArga upara lohI tathA kaphanA vikArathI labikA vadhe che (gaLAnI bArI AgaLa je ghaMTaDInI lAlI jevuM laTake che tene laMbikA kahe che) tene galaguMDI ke galaguMDuM samajavuM. e laMbikA vadhIne gaLAne mArga reke che. e rega thavAthI rogInI AMkhamAMthI strAva thAya che, tenuM mAthuM dukhe che, tene zvAsa thAya che, khAMsI thAya che, ane te tAvathI pIDAya che. e roga manuSyane jaladIthI jIva le evo che mATe buddhimAna vaidhe tenI cikitsA utAvaLe karavI joIe. zastravaDe e galaguMDAne kApI nAkhavuM ane pachI te upara lohI baMdha karanAruM cUrNa dabAvavuM (e cUrNa pAchaLa ghaMTikAragamAM kahyuM che te athavA tenAja jevuM buddhithI kapIne levuM). pIpara, marI, haraDe, vaja, dhANA, ane javAnI ajame, ene kavAtha karI tene garama hoya te vakhate momAM rAkhe. e kavAtha galaguMDAne svedana karIne tene maTADe evo che. e regInI pAse rAtadahADe yuvAnI ajame moMmAM rakhAve. vaLI bahAranA bhAga upara kaMnuM mardana karavuM tethI paNa sukha upaje che. sarasava, vaja, upaleTa, haladara, lImaDAnAM pAMdaDA, gharano dhumAsa, ane siMdhava, e sarvane vATIne tene gaLA upara lepa kare, te hitakAraka che. he moTI buddhivALA vaidha! je pathya tAvanA regamAM kahyAM che te pathya A rogamAM paNa hitakAraka che. gaLAnA rogamAM geLanA vikAra athavA goLanuM madha, vicchila (cIkaNA ane lIsA) padArtho, tathA tela khAvuM nahi. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mukharogacikitsA nAma unapaMcAzattamo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pacAsamA. paMcAzattamo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only 709 gharaDA ane kSINa purUSAnuM vAjIkaraNa, Atreya uvAca / klaibyaM paMcavidhaM proktaM samAsena zRNuSva me / nirodhAtivyavAyena vayaHzrAnte'pi mAnave // jAyate retaso hAniH klIyatvaM cApi jAyate / trividhaM jAyate klaibyaM mAnasaM retasaH kSayAt // // sahajaM zukrasaMsvAvAjjAyate klIvatAM nare / yasya vai mamatA citte dRSTvA strINAM virAgitAm // sparzane svedakaMpaM ca tatsAdhyaM mAnasaM smRtam / yasya vidveSataH strINAM vyavAye ca manaHkSatiH // dhvajabhaGgo bhavecchIghraM tatkkaibyaM retasaHkSayAt / samaprakRtiryazcAnyaH so'pyasAdhyatamaH smRtaH // Atreya kaheche. napuMsakapaNuM pAMca prakAranuM che te huM tane saMkSepamAM kahuM te sAMbhaLa. vIryane rokIne atizaya strIsaMga karavAthI, tathA vRddhAvasthAnA zrama thavAthI vIryanI hAni thaI napuMsakapaNuM prApta thAyache e napuMsakapaNuM traNa prakAranuM che. eka te mAnasa eTale manasaMbaMdhI napuMsakapaNuM; khIjuM vIryane kSaya thavAthI upajeluM napuMsakapaNuM; ane trIjAM sahaja eTale janma sAthenuM napuMsakapaNuM. vaLI vIryanA strAva tha javAthI paNa napuMsakatA prApta thayelI hoyache je purUSanA prati strI prIti ane mamatA rAkhatI hAya tema chatAM temanA viSe tenA manamAM virAga hoya, tathA tenA sparza thavAthI zarIre parasevA ane kaMpa thatA haiAya te te mAnasa napuMsakapaNuM sAdhya jAvuM. je purUSanA upara strInA aNugamA hovAthI tene saMga karavAmAM tenuM mana pAchuM bhAgI jatuM hAya ane tethI tatkAla dhvajabhaMga thatA hoya te te napuMsakapaNuM 1 gusaOAta, pra0 1 sI. 0
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 710 hArItasaMhitA. vIryanA kSayane lIdhe thayeluM jANavuM. enAja jevI prakRtivALo bIje paNa keI napuMsapaNAnA regavALA hoya-arthAta evAM ja sahaja vagere bIjAM napuMsakapaNuM asAdhya che. napuMsakapaNAnI cikitsA manaHkSaye manodreko mugdhstriishsnggmH| sarAgavibhramakathAlApaiH savardhate mnH|| zukrakSaye zukravRddhiM kathayiSyAmi sAmpratam / mana bhAMgI javAthI napuMsakapaNuM prApta thayuM hoya te mugdhA strIenI sAthe saMgama karavAthI mana pAchuM jAgrata thAya che ane utsAha dhAraNa kare che. vaLI prIti ane vilAsavALI kathAo tathA AlApavaDe manavRddhi pAme che. vIryane kSaya thavAthI thayelA napuMsakapaNamAM viryanI vRddhi karavI joIe te have huM kahuM chuM. vIryavRddhinA prayoga, vidArikAgokSuramUsalInAM dhAtrIphalaM syAtsahasaindhavAnAm / samAni caitAni ca mAgadhInAM yuktaM sitAThyaM payasA pivezca // bRSa bRhatyau magadhAtrikaNTAH stathAtmaguptA sazatAvarI ca / sazarkaraM gopayasA ghRtena pAnaM narANAM prakaroti bIjam // vidArIkaMda, gokharU, susalIkaMda, AmaLAM, siMdhava tathA pIpara, e sarve samAnabhAge laIne temAM sAkara meLavI dUdhasAthe te cUrNa pIvuM. araDusI ke RSabhaka, rIMgaNamUla, bhoMyarIMgaNanuM mUla, pIpara, gekharU, kobIja, zatAvarI, e auSadhanuM cUrNa karIne temAM sAkara bheLavI tene gAyanA dUdha sAthe ane ghI sAthe pIvuM. ethI vIryanI vRddhi thAya che. yuvAdi vaTa, yavagodhUmamASANAM nistuSANAM ca cUrNakam / dugdhenekSurasenApi saMskRtya tu ghRtena tu // pAcitaM vaTakazreSThaM bhkssyetpraatrutthitH| 1 vi. 40 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya pacAsame. 711 tasyopari payaHpAnaM pippalIzarkarAnvitam // yavakSIraM vidArI ca mASacUrNa tathA yavAn / maricAnAM sitAbyaM ca ghRtAnAM ca prapUrikAm // pAcayedbhakSayetprAtaH payaHpAnaM tathopari // vIryaM ca kurute puMsAM vanitA ramate bhRzam / guDUcI zatamUlI ca svayaMguptA balA tathA // zAlmalImusalImUlaM cUrNa gopayasAnvitam / pAnaM narANAM zreSThaM tu bIjamindriyakArakam // vidArikandAMzumatI bRhatyau kAkolikA bhIru punarnave dve / zRGgATakaM mAgadhikA balA ca cUrNa sitAbyaM sitayA prayojyam // jIrNe payaH pAyasameva yojyaM karoti puMsAM blmevmojH| strINAM sahasraM bhajate'pi SaNDho mAsadvayopaskRtameva zastam // java, gahuM ane aDada, e dhAnAM chAlAM kADhI nAkhIne tene leTa kare. pachI tene dUdha tathA seraDInA rasamAM karavo . pachI tene ghImAM taLIne dANe pADavo. (emAM sAkara nAkhIne tenA lADu karavA) ane savAramAM UThIne temAMthI eka eka lADu khAva. tathA te upara pIpara ane sAkara nAkhIne ukALeluM dUdha pIvuM. ethI vIryavRddhi thAya che. - tavIra, vidArIkaMda, aDadane leTa, javane leTa, marInuM cUrNa e sarvane ekatra karIne temAM sAkara tathA ghI nAkhIne tenI pUrIo taLI kADhavI. e pUrIo savAramAM khAvI tathA te upara dUdha pIvuM, tethI purUSanA zarIramAM virya vadhe che tathA te ghaNI strIonI sAthe ramI zake che. gaLe, zatAvarI, kaucabIja, balabIja, sAlamakaMda, musaLIkaMda, e sarvenuM cUrNa karIne gAyanA dUdha sAthe purUSoe pIvuM te zreSTha che. A auSadha vIryanI vRddhi kare che tathA iMdriyenI zakti vadhAre che. vidArIkaMda, zAlipaNuM, rIMgaNa, bhoMyarIMgaNI, kAkelI, satAvarI, lATa, javane karIne temAM taLA kAvI 1 patrikAma. - 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 712 hArItasaMhitA. banne jAtanI sADhADI, zIMgaDAM, pIpara, alabIja, e saunI sAthe vaMza locana meLavIne tenuM cUrNa karavuM tathA temAM sAkara nAkhIne khAvA ApavuM. e cUrNa pacI jAya tyAre dUdhanA dUdhapAka karIne khAvA ApavA. A upAyathI purUSone baLa ane vIrya maLe che, je kadApi purUSa kevaLa napuMsaka hAya tathApi A auSadha be mahinA yAjavAmAM Ave te te hajAra strIone bhogavI zake. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathyApathya. varjayetkaTukaM cAmlaM tIkSNaM coSNaM vidAhi ca / rUkSaM vApi ca sauvIraM proktAni cendriyakSatau // palANDuM gajakandAMzca tilAn mASAn yathAbalam / tathaudanaM ca zAlInAM dugdhaM cekSurasaM tathA / vAstukaM cillakAnAM ca pathyaM zukrakSayAdapi / yogayuktaM na yuMjyAcca narANAM siddhimicchatAm // napuMsakapaNAnA rAgavALAe tIkhuM, khATuM, tIkSNa, garama, dAhakartA, rUkSa, sauvIra nAme madha, e tajavAM. dhvajabhaMgavALAe DuMgaLI, hastIkaMda, tala, aDada, zAlI DAMgaranA bhAta, dUdha, seraDInA rasa, vathuAnuM ane cIlanuM zAka, e sarve zakti pramANe khAvuM, kemake vIryano kSaya thayelA purUSane pathya che. je purUSo napuMsaka paNAno roga nAza pAme evI icchA rAkhatA hoya ane tenA auSadha prayAga cAlu karyo hoya tyAre temaNe strIsevanAdi kAM 3pathya karavuM nahi. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne vAjIkaraNaM nAma paMcAzattamo'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekAvaname. 713 Wwwwwwx ekpNcaashttmo'dhyaayH| vAMjhaNInA raMganI cikitsA, Atreya uvAca / vandhyA syAt SaTprakAreNa bAlye nApyathavA punaH / garbhakozasya bhaGgAdvA tathA dhAtukSayAdapi / jAyate na ca garbhasya sambhUtizca kadAcana // kAkavandhyA bhavezcaikA anapatyA dvitiiykaa| garbhasrAvI tRtIyAnyA kathitA munisttmaiH|| mRtavatsA caturthI syAt paMcamI ca balakSayAt / tasyopakramaNaM vakSye yena sA labhate sutam // ajAtarajasAM strINAM kriyate yadi maithunam / tanaiva garbhasaGkocaM bhagatvamupagacchati // tena strI bhavate vandhyA garbha gRhNAti no bhRzam / sA ca kaSTena bhavati rAmA garbhavatI bhiSak ! // auSadhaizcopacAraizca siddhizcApi na sNshyH| anapatyA balenApi jAyate bhiSajAM vr!| na bhavet kAkavandhyA ca anapatyApi sidhyati / sidhyati kSINadhAtutvAjAyate yA bhissgvr!|| auSadhAni / Atreya kahe che-strI che prakAre vAMjhaNI thAya che. koI te bALapaNathI ja vadhyA hoya che. ane koI strInA garbhakezane bhaMga thavAthI athavA dhAtune kSaya thavAthI kaIvakhata garbhanI utpatti thatI nathI. eka te kArvidhyA strI vAMjhaNa kahevAya che. je strIne ekavAra saMtAna thayA pachI saMtAna na thAya tene kAkavaMdhyA kahe che. bIjI anapatyA eTale jene bilakula chokarAM na thAya tene vAMjhaNuM kahe che. je strIne garbha rahIne pachI AvI jatuM hoya tene munio trIjA prakAranI vAMjhaNI For Private and Personal Use Only
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 hArItasaMhitA. kahe che. je strIne chokarAM thaIthaine marI jatAM hoya tene mRtavatsA kahe che. e strI cothA prakAranI vAMjhaNI samajavI. zarIranA baLano kSaya thavAthI je vAMjhaNI thaI hoya tene pAMcamA prakAranI jANavI. (chaThThAprakAranI vAMjhaNI graMthamAM kahelI nathI tathApi jene choDabAjhI jAya che tene paNa vaivo vAMjhaNI gaNe che te samajavI). have e vAMjhaNuM strIene je prakAre chokarAM thAya tevA upAya kahiye chIe. je strIne Rtu prApta thayuM nathI tenI sAthe je maithuna karavAmAM Ave te tethI karIne garbhane saMkeca thAya che ane garbhasthAna vikAravALuM thaI jAya che, tethI te strI pharIne garbha grahaNa karI zakatI nathI ane vAMjhaNuM thAya che. he vaidya! evI strI pharIne mahAmahenate garbha dhAraNa kare che, tema chatAM auSadha upacAra karatAM e strInuM garbhasthAna sudharIne te garbha dhAraNa karavAne yogya thAya che emAM saMzaya nathI. he uttama vaidya! jene bilakula saMtAna thayuM na hoya evI vAMjhaNI strIne auSadha upacArathI paNa saMtAna thavAM bahu kaThaNa che. je chokarA vinAnI strI kAkavaMdhyA na hoya tevI auSadha upacArathI garbha rahI zake che. he vedha che. je strInA zarIranI dhAtu kSINa thaI javAthI te vAMjhaNa thaI hoya te te paNa auSadhAdithI sudharI zake che. vAMjhaNI strIonA upAya, candanozIramaJjiSThApaTolaM dhanavAlakam / madhukaM madhuyaSTI ca tathA lohikatacandanam // sArivA jIrakaM mustaM padmakaM ca punarnavA / kSIreNa zarkarAyuktaM pAnaM pittodbhave gade // jJAtvA yonivizuddhiM ca tatra dadyAnmahauSadham // candanozIramajiSThA girikarNI sitA tathA / kSIreNAlojya pAtavyaM puSpazuddhiM kariSyati // caMdana, kALe varaNavALe, majITha, paTola, nAgaramotha, pILe varaNavALe, mahuDo, jeThImadha, ratAMjali, sArivA, jIruM, bhadratha, padhakAcha, sADI, e sarvanuM cUrNa karIne temAM sAkara meLavIne dUdha sAthe pIvuM. pittanA kAraNathI Ava bagaDIne vAMjhiyApaNuM haze te te A For Private and Personal Use Only
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekAvaname. 715 upAyathI dUra thaze. uparanuM auSadha nine zuddha karanAruM che, e auSadha ApIne jyAre ni zuddha thAya tyAre moTuM auSadha ApavuM. te - vadha A pramANe-caMdana, vIraNavALe, majITha, garaNa, sAkara, e - padhanuM cUrNa dUdhamAM nAkhIne pAvuM. e auSadhathI ArtavanI zuddhi thAya che. vAtaSita ArtavanI cikitsA, rajoraktaM parIkSeta vAtapittakaphAtmakam / sarujaM ca sakRSNaM ca pakvajambUnibhaM ca yat // vAtena bAdhitaM puSpaM tazca saMlakSayeddhaH // tasya nAgarapippalyau mustAdhanvayavAsakam / bRhatyau pATalA caiva kAthaH saguDakovadhiH // saptAhaM pAyayeddhImAna yAvatsnati zoNitam / vizuddha ca tathA rakte pAyayetpayasAnvitam // zvetA ca girikarNI ca zvetA guJjA punarnavA / tena sA labhate garbha mAsamekaM pryogtH|| ArtavanuM lehI vAyu, pitta, ke kaphanA doSavALuM che ke kema? te parIkSA vaidhe karavI. je ArtavanuM lohI kALuM athavA pAkelA jAMbuDAnA raMga jevuM hoya ane AvA samaye strIne pIDA thatI hoya te te Atava vAyu doSavALe jANe. vAyudoSavALA AvavALI strIne suMTha pIpara, metha, dhamAse, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, pADaLa, e auSadhone kavAtha karIne temAM goLa nAkhIne pIvo. buddhimAna vaive e kavAtha sAta divasa pAvo e tene avadhi che athavA jyAM sudhI ane Artava vahyA kare tyAM sudhI pAvo. jyAre Artava zuddha thAya tyAre pachI joLI garaNInAM bIja, dhoLI caNoThI, ane sAToDI, e auSadhanuM cUrNa dUdha sAthe pAvuM. e prayoga eka mahinA sudhI karavAvaDe strIne garbha rahe che. pittadUSita ArtavanI cikitsA japAkusumasaGkAzaM kusumbharaktasannibham / dAhazoSaM mUtrakRcchrayuktaM tatpittadUSitam // 1 dha vrata-1 . For Private and Personal Use Only
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 716 hArItasaMhitA ANK candanozIramaJjiSThApaTolaM dhanavAlakam / madhukaM yaSTimadhukaM tathA lohitacandanam // . padmakaM punarnave dve zArivA jIrakaM ghanam / kSIreNa zarkarAyuktaM pAnaM pittakRte gade // jJAtvA yonivizuddhiM ca tatra dadyAnmahauSadham / zvetArkamUlaM payasA zvetA ca girikarNikA / / zvetAdrikarNImUlaM ca pAnaM gokSIrasaMyutam / vandhyAnAM garbhajananaM bhavate lakSmaNAnvitam // jAvaMdanAM phUla sarakhuM ke kasuMbA sarakhuM lAla rakta vehetuM hoya, nimAM dAha ane mUtrakRcchuM thatuM hoya, tathA meDhe pANIne zeSa paDatuM hoya te te Artavane pittathI bagaDele jANo. pittArtavavALI strIne yaMdana, pArapAgA, bha74, 5oNa, bhauya, pAnA vAlA, bhI, hImadha, 24 // yana, 554, manne sAmI , sArikA, 73, mdrmotha, e sarvanuM cUrNa karIne dUdha sAthe pIvAthI pittathI bagaDelA ArtavanI zuddhi thAya che. ArtavanI zuddhi thayelI joIne moTuM auSadha ApavuM. dhoLA AkaDAnuM mULa dUdha sAthe pAvuM. athavA dhoLI garaNInA mULane gAyanA dUdha sAthe pAvuM. athavA dhaLI garaNInA mULanI sAthe lamaNAnuM mULa (te na maLe te dhaLI rIMgaNInuM mULa) leine tene gAyanA dUdha sAthe pAvuM. e uMpAya vAMjhaNI strIone putra ApanAra che. kaphathI bagaDelA arNavanI cikitsA saghanaM picchalaM cApi jADyaM syAnmUtrarodhanam / AlasyatandrA nidrA ca kaphaduSTaM rajo viduH| triphalA girikarNI ca tthaargvdhvtsko| payasA payasA pAnaM strINAM ca garbhakAraNam // balAdyaM candanAdyaM ca drAkSAcaM cUrNameva ca / dApayedgarbhajananaM nArINAM bhiSaguttamaH // khaNDakAya ca cUrNa ca balAcaM cUrNameva ca / dApayedgarbhajananaM nArINAM bhiSaguttamaH // For Private and Personal Use Only
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekAvanama. 717 khaNDakAdyaM ca cUrNa ca balAdyaM cUrNameva ca / punarnavAdyaM deyaM vA strINAM garbhapradAyakam // kaphathI bagaDele Artava ghADe tathA picchAvALe hoya che. strIne jaDatA thAya che, tene pizAba rekhAya che tene ALasa, taMdrA ane nidrA upaje che. kaphathI bagaDelA ArtavavALI strIne triphaLA, garaNI, garabhALa, kaDAchAla, e oSadhane kavAtha karI temAM dUdha nAkhIne te kvAtha pAve. tethI bagaDele Artava zuddha thaIne tene garbha rahe che. vaLI pAchaLa balAdi caMdanAdi, tathA drAkSAdi cUrNa kahevAmAM AvyuM che, te cUrNa strIone garbha utpanna karanAruM hevAthI uttama vaive temAMthI game te eka ApavuM. vaLI khaMDakAdi cUrNa, balAdi cUrNa tathA punarnavAdi cUrNa strIone garbha ApanAruM che mATe temAMthI game te eka jAtanuM cUrNa ApavuM. viMdhyAregamAM pathyApathya, atha pathyaM pravakSyAmi strINAM ca zRNu putrk!|| kaJcaraM suraNaM caiva tathA cAmlaM ca kAMjikAm / vidAhikaM ca tIvaM ca strINAM dUre parityajet // vandhyAkarkoTakImUlaM lAgalI kttutumbikaa| devadAlI ca jananI sUryavallI ca bhIrukA // nirmAlyaM mAlyavastraM ca rajovasyAzca sNgmH| anyAstrIsnAtamudakaM strINAM caitAni varjayet // he putra! have vadhyA strIone zuM pathya che ane zuM apathya che te kahuchuM. je padArtha maLa utpanna karanAra hoya te, sUraNa, khATA padArtha, khATI kAMjI, dAkAraka padArtha ane tIvra padArtha, strIothI vegaLAja, rAkhavA. vAMjhaNI kalInuM mULa, RSabhaka nAme vanaspati, kaDavI tuMbaDInuM mULa, kukaDevelAnuM mULa, jaTAmAMsI, sUryavalI, satAvarI, (e vastuo vadhyA strIne pathya che ema keTalAka vaidyonuM kahevuM che. bIjI strIe paherelI puSpanI mALA ke vastra, rajasvalA strIne saMga, bIjI strIe 1 khaDakhAdya. pra. 4 thI. 1 ka-raM pra0 4 thI. 1 tathA syAdatu saM:- 0 1 thI. For Private and Personal Use Only
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha18 hArItasaMhitA, nAna kareluM pANI, eTalavAnAM vaMdhyA zagane upacAra karanArI strIe varjavavAM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne vandhyo pakramo nAmaikapaMcAzattamo'dhyAyaH / dvipnycaashttmo'dhyaayH| garbhanA upacAra Atreya uvaac| prathame mAsi yaSTi madhuparuSakaM madhupuSpANi yathAlAbham / navanItena payo madhuramadhuraM pAyayeJca // dvitIye mAsi kAkolImadhuraM paayyettthaa| tRtIye kazarAM zreSThAM caturthe ca kRtaudanam // paMcame pAyasaM dadyAt SaSThe ca madhuraM dadhi / saptame ghRtakhaNDena cASTame ghRtapUrakam / navame vividhAnnAni dazame dohadecchayA // ... Atreya kahe che -garbhavatI strIne pahele mahine jeThImadha, phAlasA, mahuDAM, emAMthI je bhale te mAkhaNa sAthe khAvA ApavAM. tathA sAkara vagere madhura padArtha nAkhIne mIThuM kareluM dUdha pAvuM. bIje mahine kAkelI nAme auSadhI tathA tenI sAthe sAkara vagere madhura padArtha khAve. trIje mahine khIcaDI khAvA ApavI e zreSTha che. ethe mahine bhAta khAvA Apa. pAMcame mahine dUdhapAka Apavo. cha mahine mIThuM dahIM khAvA ApavuM. sAtame mahine ghI ane khAMDa sAthe bhejana ApavuM; AThame mahine ghebara khAvA ApavuM. navame mahine judI judI jAtanA padArtho khAvA ApavA ane dazame mahine tenI IcchAmAM Ave te khAvA ApavuM. For Private and Personal Use Only
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya bAvaname. 719 garbhavatInuM dehada. mAse tRtIye samprApte dohadaM bhavati striyH| yadyAtkAmayate sA ca ttthdyaadbhissgvrH|| garbhavatI strIone trIje mahine nAnA prakAranA bhAva thaI Ave che tene dohada kahe che. DAhyA vaidhe te vakhate garbhavatI je je IcchA kare te te padArtha tene ApavAnI AjJA karavI. garbhavatInuM pathyApathya, varjayehidalAnnAni vidAhIni gurUNi ca / amlAni soSNakSArANi gurviNInAM vivarjayet // mRttikA bhakSaNIyA na na ca suurnnkndkaaH| rasonazca palANDuzca saMtyakto gurviNIstriyA // madhurANi pradeyAni gaulyAni sarasAni ca / pathye hitAni caitAni gurviNInAM sadA bhiSak / vyAyAma maithunaM roSaM zoSaM caMkramaNaM tathA / varjayeda gurviNInAM ca jAyante sukhasampadaH // garbhavatI strIe kaThoLa khAvuM nahi, dAha kare evAM tathA bhAre anna khAvAM nahi, khATA padArtho, garama padArtho, kSAra, e sarve garbhavatIe tyAga karavAM. garbhavatIe bhATI khAvI nahi, sUraNakaMda khAte nahi, lasaNa khAvuM nahi. DuMgavI khAvI nahi, e sarve garbhavatIe tajavAM. garbhavatI strIne madhura, gaula nAme madha,ane rasavALA (madhura) padArtho ApavA, kemake he vaidya! e padArtha garbhavatIne sadA pathya ane hitakAraka che. garbhavatIe kasarata karavI nahi, maithuna karavuM nahi, rIsa karavI nahi, pANIne zeSa veTha nahi, page cAlIne musApharI karavI nahi, e sarve vAnAM garbhavatIe tajavAM tethI tene sukharUpI saMpatti maLe che. garbhavatInuM maMgaLakarma. athopapannaM vihitamapi svakIyAcAreNa paMcamAsikamaSTamAsakaM vA / brAhmaNamaGgalAdibhirgotrabhojanamapi karttavyam / dohadAdiSu paripUrNeSu rUpavAna zUraH paNDitaH zIlavAna putro jaayte| For Private and Personal Use Only
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 720 hArItasaMhitA. garbhavatI strIne potAnA kuLAcAra pramANe pAMcame mAse rAkhaDI AMdhavI tathA AThame mahine sImaMta saMskAra karavo, te vakhate brAhmaNane lAvIne maMgaLakarma karavuM tathA svagetranAM manuSyoe maLIne bhAjana karavuM. strIne je je bhAva thAya che te pUrNa karavAthI rUpALA, zara, paMDita ane zIlavAna putra thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAnegarbhopacAro nAma dvipaMcAzattamo'dhyAyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tripaJcAzattamo'dhyAyaH / calita garbhanI cikitsA. Atreya uvAca / prathame mAsi garbhasya calanaM dRzyate yadi / tadA madhukamRdvIkA candanaM raktacandanam // payasAloDitaM pItaM tena garbhaH sthiro bhavet / dvitIye mAsi calite mRNAlaM nAgakezaram // tRtIye mAsi garbhasya calanaM dRzyate yadA / tadA mUSakakiTTaM tu zarkarApayasA pibet // caturthe mAsi dAhapipAsAzUlajvareNa strINAM yadi garbhazcalate tadozIracandananAgakezaradhAtakIkusumazarkarAghRtamadhudadhi pApayet / paMcame mAse calite garbhe dADimIpatrANi candana dadhi madhu ca pAyayet / SaSThe mAsi gairikaM kRSNamRttikAgomayabhasma udakaM parisrutaM zItalaM candanaM zarkarayA saha pibet / sazame mAsi gokSurasamaGgApadmakaghanamuzIranAgakezaraM madhuraM pAyayet / aSTame mAsi rodhaM madhu mAgadhikAM ca saha dugdhena pItavatInAM calite garbhe strINAM sukhaM sampadyate / For Private and Personal Use Only
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya cepaname. 721 Atreya kahe che. je garbha rahyA pachI pahele mahine te calita thayele mAlama paDe te jeThImadha, drAkSa, caMdana, raktacaMdana, e sarvanuM cUrNa karIne tene dUdhamAM ogALIne pIvuM tethI garbha sthira thAya che. bIje mahine garbha calita thAya te kamaLane nALa tathA nAgakesara vATIne tenuM keka khavarAvavuM. trIje mahine je garbhanuM calana mAlama paDe te mUSakikiTTa (uMdaranI lIMDIo) sAkara ane dUdha sAthe pAvI. cothe mahine dAha, tarasa, zaLa ane tAva sahita je strIne garbha calAyamAna thAya te varaNavALo, caMdana, nAgakesara, dhAvaDInAM phUla, sAkara, ghI, madha, dahIM, e sarve mizra karIne pAvuM. pAMcame mahine garbha calAyamAna thAya te dADamanAM pAMdaDAM ane caMdananuM kalka karIne dahIM tathA madhasAthe pAvuM. chaThuM mahine garbha caLe te gerU, kALI mATI ane aDAyAMnI rAkha, e traNamAM pANI reDIne te karavA devuM. pachI nItaratuM ThaMDuM pANI gALI laI temAM caMdana ghasIne nAkhavuM tathA temAM sAkara nAkhIne te pAvuM. sAtame mahine garbha calAyamAna thAya to gekharU, majITha, padmakAi, motha, vIraNavALA, nAgakesara, e sarvane vATI tenA cUrNamAM sAkara nAkhIne pANI sAthe pAvuM. AThame mahine garbha caLe te ledhara, madha, pIpara e traNanA kalkane dUdha sAthe pIvAthI strIne garbha sthira thaIne tene sukha upaje che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne calitagarbha cikitsA nAma tripazcAzattamo'dhyAyaH / catuH pnycaashttmo'dhyaayH| garbhanA upadravanI cikitsA, garbhanA upadravanAM nAma, Atreya uvaac| zoSo hallAsardizca zopho jvrstthaaruciH| atIsAro vivarNatvamaSTau garbhasyopadvAH // 61 For Private and Personal Use Only
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 722 hArItasaMhitA. Atreya kahe che -garbha rahyA pachI garbhavatIne zoSa, chAtImAM pIDA, ulaTI, seje, tAva, arUci, atIsAra ane vivarNatA (mukhanI kAMti phIkI paDI javI), evA ATha upadrava thAya che. garbhavatIne zeSanI cikitsA vakSyAmi bheSajaM tasya yathAyogena sAmpratam / vaTaprarohaM magadhAmuzIraM ghanameva ca // yutA khaNDaguTikAsye vihitA zoSavAriNI / have e garbhanA kAraNathI thayelA roganAM ghaTe tevA yoga sahita auSadha kahuM chuM. vaDanA aMkura, pIpara, vIraNavALa, metha, e auSadhomAM sAkara nAkhIne tenI goLI karavI. e geLI mukhamAM rAkhavAthI zeSa maTe che. ulaTI tathA chAtInI pIDAnA upAya. vatsakaM magadhA zuNThI tathA cAmalakIphalam // yuktaM komalabilvena danA piSTaM tu dApayet / zarkarAsaMyutaM pAnaM strINAM garbhe hitaM sdaa|| pIto bhUnimbakalkazca shrkraasmbhaavitH| chadi harizca hakledaM madhunA vA smnvitH|| kaDAchAla, pIpara, suMTha, AmaLAM, tathA kumaLAM bIlAM, e sarvane dahIMmAM vATIne temAM sAkara nAkhIne strIne pAvA tethI te garbhane phAyado kare che. vaLI kariyAtAne sAkara sAthe athavA madha sAthe vATIne tenuM kalka karavuM tathA strIne pAvuM tethI ulaTI ane chAtInI pIDA maTe che. arUcino upAya. zRGgaveraM sakaTukaM mAtuluGgasya kezaram / mArjanaM dantajihvAsu gnndduussshcossnnvaarinnaa| gurviNInAM ca sarvAsAmaruci ca niyacchati // AduM, kuTakI, bIjorAne garbha, e sarvane kalka karIne tene dAMtA upara tathA jIbha upara lepa kara, tathA pachI garama pANIvaDe gaLA karavA. A upAyathI saghaLI garbhavatI strIonI arUci nAza pAme che. For Private and Personal Use Only
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya copanamo. 723. gALamAM goLA karIne nirodhanAnA LAno kvAtha karI atisArane upAya, vatsakaM dADimaM pAThA balAbilvaM viSA tathA / jaMmbAmrapallavAzcaiva yathAlAbhena sattama! // zarkarAdadhisaMyuktaM strINAM caivAtisArake / kaDAchAla, dADima, pahADamULa, balabIja, bIlI, ativIkhanI kaLI, jAMbUDAnAM tathA AMbAnAM kumaLAM pAMdaDAMmAMthI jenAM maLe tenAM pAMdaDAM, e sarvanuM cUrNa karIne tene sAkara tathA dahIM sAthe garbhavatI strIne khAvA ApavuM. tethI tene atisArane vyAdhi maTe che. baMdhakeza tathA mUtrabaMdha vagereno upAya, harItakI nAgarakaM guDena vA guDena traiphalakaH kssaayH|| strINAM ca pAnaM vinihanti zIghraM vibaMdhaviNmUtranirodhanAni / haraDe ane suMThanI goLamAM geLI karIne ApavI, athavA triphaLAne kavAtha karI temAM goLa nAkhIne pIvo. e auSadhethI strIne baMdhakeza thayo hoya athavA jhADo pizAba kA hoya te maTe che. mUtrabaMdhane upAya. trapusairvArubIjAni pathyAzuMThI ca mAgadhI // zilAbhedaM sitADhyaM ca pibet taNDulavAriNA / mUtrarodhaM gurviNInAM vArayatyAzu nizcitam // khaDabUcanAM bIja, kAkaDInAM bIja, haraDe, suMTha, pIpara, pASANabheda, e sarvanuM cUrNa karIne tene cokhAnA ghevarAmaNa sAthe sAkara nAkhIne pIvuM, tethI garbhavatI strIone pizAba aTakAva jarUra maTI jAyache. garbha ca heya tene upAya. madhukavisamRNAlaM padmakijhalkakalkaM ghanamativiSamaindra vIjamauzIranIlam / samakRtamatha kalkaM deyamAzu prapAne hitamapi yuvatInAM garbhacAle sitADhyam // For Private and Personal Use Only
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 724 hArItasaMhitA. jeThImadha, kamaLanuM bija, kamaLano dAMDA, kamaLanuM kesara, e sarvanuM 495 32. pachI temAM bhotha, ativimanI uNI, caMdrabhava, vIraguvANI, kALuM kamaLa e saghaLAM samAna bhAge lekhane tenuM kalpha karavuM. e kalka sAkara sAthe garbhavatIne pIvA ApavAthI tenA calita garbhane sthira kareche. e kalka garbhavatIne phAyadAkAraka che. sAjAne upAya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garbhasyopadravaM zophaM svedayeduSNavAriNA / na dAtavyo matimatA vireko dAruNo mahAn // garbhanA upadrava tarike garbhavatIne sAjo thayA hAya te tene garama pANIthI zekavA. buddhimAna vaidhe garbhavatIne moTA ane kaThaNa julAba Apako nahi. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne garbhopadravacikitsA nAma catuHpaJcAzattamo'dhyAyaH / paMcapaJcAzattamo'dhyAyaH / mUDhagarbhanI cikitsA, mUDhagarbhanA hetu. Atreya uvAca / viruddhAhAra sevAbhistathA garbhavyathAsu ca / atimardanapIDAyAH pIDAM prApnoti cArbhakaH // tiryagbhavati yo garbhaH styaktvA dvAraM bhagasya ca / anyadvA mriyate'patyaM tena kaSTuM prapadyate // athavA lajjayA strINAM saGkocAt samucite bhage / mUDhagarbha ca jAnIyAt tasya vakSyAmi lakSaNam // For Private and Personal Use Only
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya paMcAvanamo. 725 Aya kahe che--virUddha AhAranuM sevana karavAthI, garbhane vyathA utpanna thavAthI, atizaya mardana karavAnI pIDAthI garbhamAM raheluM bALaka pIDA pAme che, ane vakhate yoninuM dvAra choDIne bALaka ADuM thaI jAya che. athavA kaIvAra bALaka maraNa pAme che te garbhavatIne moTuM kaSTa thAya che. athavA strI lAjathI saMkeca pAmatI hoya te tethI yonidvArane saMkoca thavAthI paNa ema thAya che. e mUDha garbhane jANavAne mATe tenAM lakSaNe huM kahuM chuM. mUDhagarbhanAM lakSaNa, bastizUlaM ca bhavaMti yonidvAraM nirundhati / garjate jaTharaM tasyA AdhmAnaM caiva jAyate // todanaM cAGgabhaGgazca nidrAbhaGgazca jAyate / vAtAdbhavati garbhasya saMrodho bhissguttm!|| zUlaM jvarastridoSazca tRSNA zoSo bhramastathA / mUtrakRLU ziro'tiH syAtpittAdrodho bhagasya ca // AsasthatandrA nidrA ca jADyAdhmAnaM ca vepthuH| kAso virasatA cAsye zleSmaNA mUDhagarbhake // dvandvaizca dvandvajaM vidyAtsarva syAtsAnnipAtikam // mUDhagarbha thaye heya tyAre strInA peDhumAM zULa Ave che, enidvArA saMkecAya che, tenA peTamAM garjanA jevA avAja thAya che, peTa caDhe che, te ghecAvA jevI vedanA thAya che, aMgabhaMga thAya che, ane UMgha AvatI nathI. he uttama vaidya! je vAyadoSa ke pele hoya te garbha prasava thatA aTake che, strIne zaLa, tAva, tridoSa, tarasa, zeSa ane bhrama thAya che. pittadoSa kopele hoya to kakarIne pisAba thAya che, mAthuM dukhe che ane ni saMkoca pAme che. je kaphadoSa kepavAthI mUDhagarbha thayA hoya te strIne ALasa, ghena, jaDatA, peTa caDhavuM, kaMpArI, khAMsI ane mukhamAM virasatA, evAM cinha thAya che. be be doSanAM lakSaNa ekaThAM maLavAthI be deSathI thayelo ane sarvanAM lakSaNa hovAthI sarva doSathI thayelo mUDhagarbha jANa. For Private and Personal Use Only
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 726 hArItasaMhitA mRtagarbhanuM lakSaNa bhramamUrchAtRSAdhmAnaM vAtarodhaM ca vihvalam / mUvami sapAruSyaM dInatvamupagacchati / mRtagarbha vijAnIyAdAzukArI striyAmapi // je strIne garbha marI gayo hoya tene phera Ave che, mUcho thAya che, tarasa lAge che, peTa caDhe che, vAyu rekAya che, ne vihaLa thAya che, bebhAna thAya che, ulaTI thAya che, tenuM zarIra karakaruM lAge che ane te glAni pAmI jAya che. e lakSaNa uparathI te strIne garbha marI gayo che ema jANavuM. e rega garbhavatI strInA jaladI prANa lenAre che, (mATe tenI cikitsA jaladIthI karavI joIe). mUDhagarbhanA upAya, ato vakSyAmi bhaiSajyaM mUDhagarbhe vishaard!| vAtike mardanAbhyaGgaM svedanaM vAlpameva ca // yavAgU paMcakolasya pAyayedbhiSaguttamaH / paittike zItalaM pAnaM zIto panAhanAni ca // vyajanAni lame tasyA yaSTikaM payasA pibet / trikaTu triphalA kuSTaM rodhaM vatsakadhAtukI // saguDaM kvathitaM pAne zleSmaNA mUDhagarbhake / mUrvAvacAzvakarNA ca mnyjisstthaarodhrniilikaaH|| karkandhumUlaM saurASTrI kvAthazca saguDo hitaH / raktapittavikAreSu kukSizuddhizca jAyate // he kuzaLa vaidya ! have mUDhagarbhanAM auSadha kahuM chuM. vAyuthI mUDhagarbha hoya te strIne tela cALavuM tathA thoDuM thoDuM dana karavuM. tathA te pachI uttama vaidhe paMcakela (pIpara, pIparImULa, citro, cavaka, ane suMTha) mAM siddha karelI vAgU pAvI. pittathI mUDhagarbha thaye hoya te ThaMDA padArthothI pIvAnuM pANI taiyAra karIne te pAvuM, ThaMDA padArtha zarIre bAMdhavA, paMkhAthI vAyu nAkha, tathA jeThImadhanuM kalka pANI sAthe pAvuM. For Private and Personal Use Only
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya paMcAvaname 27 kaphathI garbha mUDha thayA hoya te suMTha, pIpara, marI, haraDe, baheDA, AmaLAM, upaleTa, ledhara, kaDAchAla, dhAvaDInAM phUla, e sarvemAM gaLa nAkhIne tene ukALe kare, ane pAve. maravela, vaja, sAganI aMtarachAla ke sAganAM bIja, majITha, ledhara, gaLInAM mULa, boraDInAM mULa, soraThI bhATI, e auSadhene kavAthI geLasahita karIne pAve; tethI raktapittane vikAra maTIne kUkhanI zuddhi thAya che. mRtagarbhanAM auSadha, mRtagarbhasya vakSyAmi bheSajaM bhiSajAM vrH| mardayitvA mAnuSIM ca ttshcaatiprytntH|| nihareJcabahirgarbha yadi vA na nirasyati / tadA zastrapratIkAraM bheSajAni zRNuSva me // nAbhibilazayAM ca sukuNDalikAM kRtvA tu tasyopari mUDhagarbhAmupavezya jAnunI prasArya kiMcitpRSThabhAge sAdhAraNamavaSTabhya udarAddho'vatArayet / yonidvAre pragalati tilatailena vAriNA paryabhyajya hasto yAti yonidvAraM ca tasmAttarjanyAGguSThena galapradeze dhRtvA niHsArayet / athavArdhacandreNa zastreNaiva mRtagarbhasya bAhuyugalaM saMcchidya bAhU niHsArayet / / - he uttama vaiva! have huM marI gayelA garbhanAM auSadha kahuM chuM. garbhavatI strInA peTanuM mardana karIne ati prayatathI garbhane bahAra kADhavo. ema chatAM paNa jo garbha bahAra na nIkaLe te zastrakriyA karavI. have huM auSadha kahuM te sAMbhaLa. mUDhagarbhavALI strIne gaLAkAra Asana upara besADIne tenA banne ghUTaNa lAMbA karAvavA. pachI tene pIThanI tarapha lagAra Teko ApIne bIje hAthe upara upara mardana karIne garbhane nIce utAre. pachI garbha eninA dvAramAM Ave tyAre hAthane talanuM tela tathA pANI lagADIne hAtha yoninA dvAramAM mUke. pachI tarjanI tathA aMguThAvaDe garbhane gaLAmAMthI jhAlIne (dhImethI) bAhAra kADha. athavA ardhacaMdra nAmanA 1 nirAhArAca mriyate yadiga tare striyaH pra. 1 lI. nirjharo mriyate garbho yadi vA na nirasyati. pra. 4 thI. For Private and Personal Use Only
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 028 hArItasaMhitA. zastrathI marI gayelA garbhanA banne khAtu kApIne te prathama khAvAra kADhavA ane pachI garbhane bahAra kADhavA. prasUti karanArA maMtrauSadha, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lAGgalyA mUlaM uSNena vAriNA peSitam yoSitAM nAbhilepastena zIghraM garbho prasUyate / balAmUlaM sUryakAnti somavallIkAMjikajalena piSTvA lepanaM karotu // lAMgalI nAmanI vanaspatinAM mULane garama pANImAM vATIne strInI nAbhi upara teno lepa karavAthI jaladI garbhanI prasUti thAyache. lA ( khapATa ) nuM mULa, sUryakAMti ( sUrajavela ), somavallI ( brAhmI ), e traNane kAMjInA pANImAM vATIne lepa karavA. sukhathI prasUti karanArAM ASadha, bhIrubhUnimbavArtAkImUlaM ca pippalIyakam / yavAnyAvacAH piSTvA tathA coSNena vAriNA // nAbhidezAdadhastAcca pralepena prasUyate / mUlaM ca lAGgalikyAzca devadAlyAzca tumbikA // kozAtakyAdikaM sarve lepane parikalpitam / sUtilepAH striyo hote sukhena sA prasUyate // zatAvarI, kariyAtu, rIMgaNInuM mULa, pIpara, yavAna ajamo, ajamo, vaja, e sarvane garama pANIthI vATIne nAbhithI nIcenA bhAgamAM lepa karavA, tethI strI sukhathI prasave che. lAMgalInuM mULa, kukaDavelAnuM mULa, tuMbaDInuM mULa, galakInuM mULa, e sarve prasUtine arthe lepana karavAnAM auSadho che. e prakRtinA lepavaDe strIo sukhathI prasUti thAyache. prasUti karanArA maMtra. atha mantraH / himavaduttare kUle surasA nAma rAkSasI / tasyA nUpurazabdena vizalyA gurviNI bhavet // For Private and Personal Use Only
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya paMcAvanameM. 28 ai ho bhagavati! bhagamAlini! cala cala bhrAmaya bhrAmaya puSpaM vikAzaya vikAzaya svAhA / A~ namo bhagavate makaraketave puppadhanvAya praticAlitasakalasurAsuracittAya yuvatibhagavAsine hI garbha cAlaya cAlaya svAhA / oNnamo bhagavati padmAsanasthe sitahaMsasamArUDhe SaSThIrUpiNI abhayavarapustakakamaladhAriNi hA namaH / ebhirmatraHsaptAbhimantritaM payaH pAyayet tena sukhaprasavaH / himAlyanA uttara kAMThA upara surasA nAme rAkSasI che, tenA napuranA zabdavaDe garbhavatIne jhaTa prasava thAya che." he bhagavati ! bhagamAlinI! calita thI calita thA, bhamAva bha. bhAva, puSpane vikAsa kara vikAsa karI he bhagavAna kAmadeva ! puSyadhanvA! saghaLA deva ane asuranAM cittane caLAvanAra strInI yonImAM vAsa karanAra! gamana calita kara calita kara." he bhagavati! kamaLanA AsanamAM beThelI: dhoLA haMsa upara svArI karanArI! chaThThIrUpa! abhaya, varadAna, pustaka ane kamaLane dhAraNa karanArI! tane namaskAra che." e mavaDe sAta vAra maMtreluM pANI garbhavatIne pAvuM tethI sukhathI prasava thAya che. . prasUti karanAre yaMtra, aiM hAM hI hUM haiM ho haH / idaM yantrapatrikasyordhabhAge likhitvA mUDhagarbhAyai darzayet zayyAtale ca sthApayet tena sukhena prasavaH / kRti annA ja 2 A yaMtra thALI vagere pAtranA uparanA bhAgamAM lakhIne mUDhagarbhavALI strIne batAvo ane pachI tenA bichAnA taLe rAkhave tethI __/\ tene sukhe karIne prasava thAya che. / 1 ADhakasyolabhAge. pra. 1 lI. arUDhakasyAdhobhAge. pra. 4 thI. For Private and Personal Use Only
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 730 hArItasaMhitA. sukhaprasavane maMtra, gaGgAtIre vasetkAkI carate ca himaalye| tasyAH pakSacyutaM toyaM dUtapAyAmi tatkSaNAt // tato prasUyate nArI kAkarudravaco yathA / anena dUto vyAkulo bhavettAvazca pAyayet / tena prasUyate nArI gRhe sadyaH sukhena ca // "gaMgAnA kAMThA upara kAgaDI vase che ane te himAlayamAM phare che. che ! tenI pAMkhamAMthI paDeluM pANI huM tane tatkALa pAuM chuM, tethI karIne kAkarUdranA vacanathI strIne prasava thaze." e maMtravaDe pANI maMtrIne je dUta vaidhane teDavA Avyo hoya tene vyAkuLa thAya tyAM sudhI pAvuM. tethI ghera je strI kaSTAtI haze te tatkALa sukhathI prasava karaze. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne mUDhagarbha cikitsA nAma paMcapaMcAzattamo'dhyAyaH / ssttpNcaashttmo'dhyaayH| suvAvaDInA upacAra, Atreya uvAca / prasUtyanantaraM rodhArjunakadambadevadAru vIjakAlu karkandhuM ca yathAlAbhaM lohitavizuddhye dApayet / prasUtau jAtAyAM yoniH saMzodhya tailenApUryAbhyajya coSNena vAriNA svedayet / upavAsamekaM kRtvA dvitIye divase guDanAgaraharItakIzca dApayet / dvayayAmordha kulatthayUSaM vA soSNaM pAyayet / tRtIyadivase paMcakolayavAgUpayet / caturthe cAturjAtakamizrA yavAgUpayet / 1 kAka. pra. 1 lI. 2 bIjakASThaM. pra0 1-4. For Private and Personal Use Only
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya chapaname. paMcame'hani zAliSaSTikaudanaM bhojayet / anena krameNa dazapaMcadazAhaM copacArayet / Atreya kaheche.--prasUti thayA pachI lodhara, sAdaDa, kadaMba, devadAra, khIjos, kheraDI, e vRkSAmAMthI jenI maLe tenI chAle, meLavIne tenA kvAtha karIne lohI zuddha thavA mATe ApavA. prasUti thayA pachI ceAni svaccha karIne temAM tela cepaDI mardana karIne garama pANIthI tenuM svedana karavuM. pehele divase prasUta thayelI strIne eka upavAsa karAvIne khIje divase gALa, suMTha, ane haraDe khAvA ApavAM. e pAra pachI kaLathInA sRSa karIne te garama garama pAve. trIje divase paMcAla ( pIpara, pIparImULa, citrA, cavaka, suMThamAM siddha karelI yavAgU ) ApavI. cothe divase yavAgU karIne temAM taja, tamAlapatra, elacI ane nAgakesaranuM cUrNa nAkhIne te ApavI. pAMcame divase sALanA ke sAThInA cekhAne bhAta karIne ApavA. eja krama pramANe dasa paMdara divasa sudhI upacAra karavA. 731 dUdha vadhAravAnA upAya. pippalI pippalImUlaM nAgaraM dhanavAlukam / kustumburuNi maJjiSThAM saha kSIreNa kalkayet // pAnaM kSIravizuddhyarthaM kalkamaprAtarAzite / marIcaM pippalImUlaM kSIraM kSIravivRddhaye // mAgadhI nAgaraM pathyA guDena saghRtaM payaH / pAnaM janayate kSIraM strINAM kSIrakSayAdapi // pIpara, pIparImULa, suMTha, meAtha, vALA, dhANA, maLa, e sarvane dUdha sAthe vATIne tenuM kalpha karavuM. e kalphamAM dUdha nAkhIne savAranuM bhAjana karyAM pehelAM pIvuM tethI dUdhanI vRddhi thaze. marI tathA pIparImULane vATIne dUdha sAthe pIvAthI dUdhanI vRddhi thAyache. For Private and Personal Use Only pIpara, suMTha, haraDe, e traNunA cUrNamAM dhI tathA goLa nAkhIne gALI karIne khAvI tathA te upara dUdha pIvuM. ethI karIne je strIone dUdha AvatuM baMdha thai gayuM haze tene paNa dUdha AvavA lAgaze. 1 kSIravirya. ma0 4 thI.
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha32 hArItasaMhitA. sUtikAnA AcAra. evaM kRtvA ca nArINAM dvAdazAhe bhissgvrH| mAGgalyaM vAcanaM kRtvA yoSArtha ca pradarzayet // jAtake sutamokSaM ca dvAdazAhaM tathA punH|| nAmakarmakRtau satyAM karNavedhanameva ca / vastrabandhaM vivAhaM ca kArayed bAlakasya ca // e pramANe uttama vaidya prasta thayelI strInA upacAra karIne bAra divasa thAya tyAre brAhmaNadvArA maMgaLavAcana karAvIne strIe je AcAra kara joIe te kahe. bALakanuM jAtakarma, vRddhisUtakane mekSa, bAravAsAnuM kRtya, nAmakarma ane te thayA pachI anukrame kAna vIMdhAvavA, strI baMdhana ane bALakone vivAha vagere karma karavAM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne sUtiko pacAro nAma SaTpazcAzattamo'dhyAyaH / saptapaJcazattamo'dhyAyaH / bALaroganI cikitsA dhAvaNanA deSa. Atreya uvaac| paMcaiva kSIradoSAzca strINAM ca kathitA budhaiH| dhanakSIroSNakSIrAmlakSIrA caiva tathAparA // alpakSIrA kSArakSIrA mRdukSIrA tthaapraa| mRdukSIrA bhavetsaukhyA paMcAnyA dosskaarkaaH|| Atreya kahe che-strIonA dhAvaNanA doSa pAMca prakAranA che. kaI strInuM dUdha ghADuM hoya che, keinuM dUdha garama hoya che, keInuM dUdha khATuM hoya che, keLuM dUdha ochuM hoya che koInuM dUdha khAruM hoya che; For Private and Personal Use Only
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sattAvanamo. 733 ane koInuM dUdha kemaLa hoya che. emAMthI kamaLa dUdhavALI strI bALa kane sukha karanArI che ane bAkInI pAMca, rega upajAvanArI che. dUdhanA vikArathI thatA roga ghanenAdhamAnarodhatvaM shvaaskaasaadismbhvH| utphullakukSitaivaM hi ghanakSIrasya sevanAt / / alpasatvaH kRzo dInaH zvAsAtisArapIDitaH / alpakSIrasya doSeNa sambhaveddhatavAk sutH|| jvaraH zoSastathAlpatvamuSNakSIreNa bAlake / tathaiva coSNakSIreNa jvarAtisAra eva ca // susatvaM balamApnoti cArogyaM labhate zizuH / mRdukSIreNa niyataM jAyate rUpavAnapi // cakSurogazca kaNDUzca kSatazleSmAvanAvitA / saMkledayuktaM nAsAsyaM jAyate kSAradugdhake / ato vakSyAmi bhaiSajyaM zRNu hArIta ! me matam // - ghADuM dUdha bALakanA pIvAmAM AvavAthI tenuM peTa caDhe che, maLamUtrAdi baMdha thAya che, zvAsa ane khAMsI upaje che, tathA tenI kukho phUle che. ghADuM dUdha pIvAthI evA roga thAya che. je strIne dUdha thoDuM AvatuM hoya tenA bALakane te thoDuM dUdha pIvAne maLe che. tethI te bALaka baLavagarane, sukAyale, dina, zvAsa ane atisArathI pIDAyala tathA hatavApha eTale na bele evo thAya che. arthAta bolatAM moDuM zIkhe che athavA bolI zakato nathI. garama dUdhavALI strInuM dhAvaNa dhAvanAra bALakane tAva, zeSa, zarIrane ghaTADe, tathA jyarAtisAra thAya che. kamaLa dUdha sAruM che. e dUdha pIvAthI bALaka ghaNuM satva tathA baLa pAme che. ane Arogya meLave che. vaLI kemaLa dUdhathI bALaka rUpALe paNa thAya che. khAruM dUdha pIvAthI bALakane netraroga thAya che, khasa thAya che, cAMdo thAya che, moDhAmAMthI kapha maLe che, tathA moTuM ane nAka lALa tathA lIMTathI bhareluM rahe che. te hArIta ! have huM tane auSadha kahuM chuM te sAMbhaLa. atisArathI pIDAya che athavA belI kaLA " zeSa, For Private and Personal Use Only
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 734 hArItA hatA. utkrullikAnI cikitsA, AdhmAnAtphullakukSizca zvAsadoSAdipIDitaH / utphullikA ca vijJeyA bAlAnAM duHkhakAriNI // udare ca jalaukAdiraktaM cAdau vimokSayet / karkaTaM cAtiviSaM ca nAgaraM ghanapauSkaram / dugdhena kalkitaM caiva ISaduSNaM pradApayet // utphulidoSe dAtavyaM kSauradoSanivAraNam // agninA prabalaH svedo dahedvApi zalAkayA / jaThare bindukAkAro jAyate bhiSaguttama ! // bilvamUlaphalaM pAThA trikaTu bRhatIdvayam / kAthazca guDayuktazca bAlAnAM ca jvare hitaH // strINAM syAtpAnameteSAM bAlAnAM jvaranAzanam // ityutphullitAcikitsA bALakanuM peTa caDhavAthI tenI kUkhA phUleche tathA te zvAsa vagere upadravothI pIDAyache. e rAgane uttullikA nAme rAga jANavA. khALakAne e roga duHkha karanArA che. utpallikA roga thAya tyAre peTa upara jaLA lagADIne prathama rakta kADhI nAkhavuM. vaLI e rAgamAM dhAvaNanA doSa maTe evuM auSadha tenI mAtAne ApavuM. te auSadha A pramANe che; kAkaDAsIMga, ativikha, suMTha, motha, puSkaramULa, e auSadhone dudhamAM vATI kalka karI lagAra lagAra garama hoya tyAre pAvuM. bALakane agnino bhAre zeka nAkhavA; athavA loDhAnI zaLIvatI tene DAma devA. te DAma jAra upara devA ane tethI jAra upara biMdu jevI AkRti uThaze. khIlInuM mULa, khIlInuM phaLa, pAhADamULa, suMTha, pIpara, marI, rIMgaNI, bhoMyarIMgaNI, e auSadhonA kavAtha karIne temAM goLa nAkhIne ALakane athavA strIne pAvA tethI bALakane jvara nAza pAme che. 1 biMdukAkArA jAyante pra0 1 lI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tRtIyasthAna-adhyAya sattAvaname. bALakonA jvarAdinI cikitsA hitaH paryaTakakkAthaH zarkarAmadhuyojitaH / bAlAnAM jvaranAzAya kairAtaM madhusaMyutam // bhArgIrAsnAkarkaTakacUrNa vA madhusaMyutam / leho vA bAlakasyApi zvAsakAsanivAraNaH // pathyAvacAnAgarakaM dhanaM karkaTameva ca / cUrNa saguDamevaM hi bAlAnAM kAsanAzanam // palAzabhedaM triphalAtrapusairvArumAgadhIH / piSTrA taNDulatoyena sitADhyaM mUtrarodhajit // nAgarazcAbhayAdantIguDa cUrNa pradApayet / bAlAnAM vidradhi caiva nAzayezca na saMzayaH // pAThAbilvazilAdhAturvatsakaM zAlmalItvacam | dugdhena pAnaM bAlAnAmatisAranivAraNam // arjunaM ca kadambaM ca kuSThaM gairikameva ca / lepanaM tvaco doSANAM vAraNaM bAlakasya ca // rodhaM rasAJjanaM dhAtrI gairikaM madhunA yutam / aJjanaM caiva bAlAnAM netraroganivAraNam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12. pittapApaDAnA kvAthamAM madha ane sAkara nAkhIne pAve, e phAyadAkAraka che. bALakAnA tAva maTADavAne madha sAthe kariyAtuM pADyuM. zvAsa khAMsI, pra0 4 thI. bhAraMga, rAsnA, kAkaDAsIMga, emanuM caNuM karI temAM madha meLavI bALakane caTADavuM tethI bALakanA zvAsa ane khAMsI maTeche. mAMsI. 1 pusI varI. pra0 1 lI. 735 2De, panna, suMha, bhotha, aDAsIMga, me bhauSadhanuM yU urIne gALa sAthe bALakane ApavuM tethI bALakonI khAMsI maTe che. 2 zilAdIni pra0 1 lI. zilAdUni. For Private and Personal Use Only
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 736 hArItasaMhitA. pAvAthI apara e samaya, AmaLA mUtrabaMdha palAzabheda, haraDe, baheDAM, AmaLAM, khaDabUcanA bIja, kAkaDInAM bIja, pIpara, e sarvane cokhAnA vaNamAM vATIne sAkara nAkhIne pAvAthI bALakane pizAba chUTe che. vidhI, suMTha, haraDe, daMtamULa, ane geLanuM cUrNa ApavAthI bALakanI vidhi maTe che emAM saMzaya nathI. atisAra, pAhADamULa, bIlI, senAgerU, kaDAchAla, zImaLAnI chAla, e sarvane vATIne bALakane dUdha sAthe pIvAthI tene atisAra maTe che. tvacA Sa. sAdaDa, kadaMba, upaleTa, senAgerU, e sarvane vATIne lepa karavAthI bALakane tvacAne doSa nAza pAme che. netraroga, ledhara, rasAMjana, nAnI haraDe, gerU, e sarvane madha sAthe mizra karIne AMkhe AMjavAthI bALakone netraraMga maTe che. bALakanI buddhi vadhAravAne upAya, vacA brAhmI ca maNDUko dhanakuSThaM sanAgaram / ghRtena prAtadeyaM ca bAlAnAM puSTikArakam // guDUcikApamArgazca viDaGga shpusspikaa| 'viSNukAntA vacA pathyA nAgaraM ca shtaavrii|| cUrNa ghRtena saMmizraM lihato dhIH pravartate / tribhirdinaiH sahasraikaM zlokAnAmavadhArayet // iti bAlAnAM prajJAkaraNam / vaja, brAhmI, maTukI, upaleTa, suMTha, e oSadhonuM cUrNa karIne bALakone savAramAM khavarAvavAthI teo puSTa thAya che. gaLo, aghADe, vAvaDIMga, zaMkhAvaLI, viSNukAMtA, vaja, haraDe, suMdara For Private and Personal Use Only
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna adhyAya sattAvanamA. zatAvarI, e auSadhanuM cUrNa karIne dhI sAthe cATavAthI buddhi vadheche ane traNa divasamAM eka hajAra zloka moDhe rAkhI zakavAnI zakti Aveche. bALakane vAcA ANavAnA upAya. trikaTu triphalA dhAnyA yavAMnI zatamUlikA / vacA brAhmI tathA bhArgI cUrNa ca madhunA lihet // . vAkpaTutvaM ca bAlAnAM nAdo vINAsamasvaraH / suMTha, pIpara, marI, haraDe, beheDAM, AmaLAM, dhANA, javAna, zatAvarI, vaja, brAhmI, bhAraMga, e auSadhonuM cUrNa madha sAthe cATavuM. tethI bALakAnI vANInI capaLatA vadhe che, ane tene kaMTha vINAsamAna madhura thAya che. apasmAranI cikitsA, lakSaNA. yasya zvAso vicetanyaM tandrA cAtIva vepathuH / ziro'rtiH sajvarazcaiva sa cAsAdhyo bhiSagvara ! // lAlAssrutirvicetanyaM dRptavibhrAntalocanam / stabdhAGgavikRtiryasya cApasmArI sa ucyate // 939 huM vaidhazreSTha ! je khALa,ddhane zvAsa, acetapaNuM, ghena, atizaya kaMpArI, mAthAnI pIDA, ane tAva, evA vyAdhi ( apasmAra ke vAyuno) thayA hAya te ace nahi. paNa je apasmAravALA bALakanA mukhamAMthI lALa gaLatI hAya, je bebhAna thai jatA hoya, jenI AMkheA maDhavALI tathA vizrAMta hAya, jenuM aMga lAkaDA jevuM akkaDa thai gayuM hoya, evA rAgavALAne apasmAranA vyAdhivALA kahe che. apasmArane lokeA phekarUM ke vAyune roga kahe che. apasmAranA upacAra, apasmAre tu bAlasya zItalAni prayojayet // vacA saindhavapippalyo nasyaM hi guDanAgaraH / rasaM cAgastipatrasya maricaiH pratiyojitam // For Private and Personal Use Only
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 738 hArItasaMhitA. M etairyadA na saukhyaM syAttadA cAndolanaM hitam / mastakAnte lalATe ca dahellohazalAkayA // bALakane apasmArane vyAdhi thayo hoya tyAre tene ThaMDAM auSadho javAM. vaja, siMdhava ane pIparanuM athavA suMTha ane geLanuM nasya ApavuM. agathiyAnA pAnanA rasamAM marInuM cUrNa nAkhIne tenuM nasya ApavuM. e upAyathI je sAruM na thAya te pachI tene hIMcakA khavarAvavA e zreSTha che. athavA mAthAmAM ane kyALamAM leDhAnI saLI te DAma devA. bALakane pUtanA doSa zUnyAgAre devakule zmazAne vRkssmdhyge| catvare saGgame nadyorbhayakSubhitabAlake / saMkrAmanti bhiSakzreSTha ! bAlakasyApi pUtanAH // lohitA revatI dhvADDI kumArI zAkunI zivA / urdhvakezI tathA senA aSTau caitAH prkiirtitaaH|| lakSaNaM ca pravakSyAmi zRNu pUjAbalikramam / zUnyadharamAM, devasthAnanI jagamAM, smazAnamAM, vRkSanI jhADImAM, cAra mArganA cakkAmAM, be nadIonA saMgamamAM, e jagee bALaka bhayathI lobha pAme te he vaidhazeSa ! te bALakanA zarIramAM pUtanA praveza kare che. e pUtanA ATha che, tenA nAma A pramANe che-hitA, revatI, dhvAMkSI, kumArI, zAkunI, ziLA, UrbakezI, tathA senA. have e pUtanAonAM lakSaNa tathA temanuM pUjana ane balidAna ApavAne vidhi kahuM chuM. lehitAnuM lakSaNa vigere jAtamAtrasya bAlasya lohitA nAma puutnaa|| vinagandhA lohitA ca roditi sa muhurmuhuH| baliM tasyAH pravakSyAmi yena saukhyaM prajAyate // bALaka janme che ke tarata lehitA nAme pUtane temAM praveza kare che. e pUtanA zabanA jevI gaMdhavALI tathA rAtAvarNanI hoya che tethI bALakane vAsa paNa zabanA gadha jevo thAya che tathA tene raMga rAte For Private and Personal Use Only
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sattAvanamA. thaI jAya che) ane bALaka vAraMvAra raDe che. have jethI bALakane sukha upaje evuM tenuM khalidAna kahuM chuM. revatInuM lakSaNa vigere. dvitIye divase bAlaM revatI nAma pUtanA / gRhNAti lakSaNaM tasya rodati kampate bhRzam // kRSNamRNmayIM pratimAM kRtvA gandhAnulepanaiH / kRzarA rAlacUrNa ca dIpadhUpaistathAkSataiH // tAmbUlaiH kRSNasUtraizca rAtrau nairRtike kSipet / bIje divase raivatI nAme pUtanA bALakanuM grahaNa kareche. tenuM lakSaNa evuM che ke, tethI bALaka khUba raDe che tathA bahu kaMpe che. enA balidAnanA prakAra A pramANe che: kALI mATInI pratImA banAvIne tene gaMdha, anulepana, khIcaDI, rALanuM curNa, dIpa, dhUpa, akSata, tAMbula, kALuM sUtara, evaDe pUchate rAtre te sadhaLuM ( mUrtisahita ) naiRtya dizAmAM mUkI AvavuM. vAyasInuM lakSaNa vigere. tRtIye divase prApte vAyasI nAma pUtanA || tayA gRhItamAtreNa roditi na pibetstanam / jvarazcaivAtisArazca kAkavadvadati bhRzam // tasyA dadhyodanaM pAtre yavakuzarapAlikAH / dhvajAbhiH saguDaM caiva kRSNavastrAnulepanam // dhUpadIpAkSataizcaiva madhyAhne balimAharet / 739 For Private and Personal Use Only trIje divase vAyasI nAme pUtanA praveza kareche. e pUtanA ALakane pakaDe che tethI bALaka raDavA mAMDe che ane dhAvatA nathI. tene tAva ane atisAra thAya che tathA te kAgaDAnIpeThe ghaNuM khele che. e pUtanAne eka pAtramAM dahIM, bhAta, jayanA khIcaDA, roTalI, dhajA, gALa evuM balidAna ApavuM. tathA kALuM vastra, anulepana, dhUpa, dIpa, akSatavaDe pUjana karI madhyAnhe bali mUkavA. 1 e balidAna kAI pratamAM mAlama paDatuM nathI.
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. kumArInuM lakSaNa vigere. caturthe divase bAlaM kumArI nAma pUtanA // gRhNAti bAlakastena jvareNa paritapyate / stanyaM na gRhNate bAlastanmukhaM parizuSyati / kRzatvaM roditi tasyAH zRNu pUjAbalikramam // pAyasaM saghRtaM khaNDaM ghRtasya dIpakatrayam / mRNmayI pratimAM kRtvA puSpadhUpAkSatairapi / kRtAntadizi madhyAhne baliM datvA sukhI bhavet // cothe divase kumArI nAme pUtanA bALakanuM grahaNa kare che tethI te tAvaDe pIDAya che. tethI bALaka dhAvatuM nathI, tenuM mukha sUkAI jAya che, tathA tenuM zarIra kRza thaI jAya che. e pUtanAnuM pUjana tathA tene balidAna ApavAno krama huM tane kahuM te sAMbhaLa. e pUtanAnI bhATInI pratimA karIne khIra, ghI ane khAMDanuM naivedya karavuM; ghInA traNa dIvA karavA, puSpa, dhUpa ane dIpavaDe tenuM pUjana karavuM. enuM balidAna madhyAhe dakSiNa dizAe mUkavuM. e rIte karavAthI bALakane sukha thAya che. zAkunI pUtanAnuM lakSaNa vigere paJcame divase bAle zAkunI nAma puutnaa| gRhNAti sa tayAkrAntaH stanyaM nAkaSate zizuH / sajvaro vamati rauti kAsamAno'tha vepate // tasyAH zobhanikA pUjA kriyate tillddddukaiH| zvetagandhAkSataiyUMpaiH pUjayenmRNmayAkRtim / uttarANAM samAzritya pUrvAhne balimAharet // pAMcame divase bALakane zAkunI nAme pUtanA pakaDe che. e pUtanAe pakaDele bALaka dUdha dhAvatuM nathI. bALakane tAva Ave che, ulaTI thAya che, raDe che, khAMsI thAya che, ane kaMpe che e pUtanAnI mATInI pratImA banAvIne tenI talanA lADuvaDe suMdara pUjA karavI. tene For Private and Personal Use Only
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sattAvanamo. 741 sapheda gaMdha akSata ane dhUpa karIne pachI uttara dizAmAM divasanA pahelA paheramAM balidAna mUkI AvavuM. ziLA nAme pUtanAnuM lakSaNa vigere. SaSThe ca divase prApte zivA nAma kumArikA / rauti niHzvasite tena vamati kampate tathA / stanyaM ca nAharedvAlo jvraatiisaarpiidditH|| tasyai baliH pradeyazca saptavrIhimayazcaruH / pAyasairdadhidIpaizca pUjyA sA tilcuurnnkaiH|| gandhapuSpAkSataiyUMpaiH pUjayenmRNmayAkRtim / aizAnI dizamAzrityAparAhne balimAharet // chatte divase ziLA nAme kumArikA (pUtanA) bALakane pakaDe che. tethI bALaka raDe che, niHzvAsa mUke che, ulaTI kare che, kape che, dhAvate nathI, tathA tAvathI ane atisArathI pIDAya che. e pUtanAnI mATInI mUrti karIne sAta dhAnyane bAphIne tenuM balidAna ApavuM. vaLI dUdhapAka, dahI, dIvA, talanuM cUrNa, gaMdha, puSpa, akSata, ane pavaDe tenI pUjA karavI. IzAna khuNAmAM divasanA pAchalA bhAgamAM balidAna ApavuM. urvekezI pUtanAnuM lakSaNa vigere. saptame'hni pUtanAyA UrdhvakezyAH zizau tthaa| pUrvavadU dRzyate cihna tathaiva balimAharet // sAtame divase urvazI pUtanA bALakane pakaDe che, tyAre paNa bALakamAM zilA pUtanAnA jevA ja lakSaNe mAlama paDe che. enI pUjA ane balidAna vigere paNa upara kahyAM tevAM ja che. senA pUtanAnAM lakSaNa vigere. aSTame divase prApte senA nAma ca puutnaa| tayA gRhItaH zvasiti hastau kampayate bhRzam // tasyai dadhyodanaM dadyAt tilacUrNa ca polikAm / dhUpadIpagandhapuSpatAmbUlAnyakSatAni ca // For Private and Personal Use Only
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 742 hArItasaMhitA. AgneyI dizamAzritya pradoSe balimAharet / evaM krameNa mAsasya varSasya balikarma ca // AThame divase senA nAme pUtanA bALakane pakaDe che. e pUtanAe pakaDelA bALakane zvAsa thAya che tathA tenA hAtha atyaMta kape che. e pUtanAne dahIM, bhAta, talanuM cUrNa ane pALIonuM balidAna ApavuM tathA dhUpa, dIpa, gaMdha, puSpa, tAMbUla ane akSatavaDe tenuM pUjana karavuM. enuM balidAna agni khUNAmAM pradeSa kALe mUkavuM. e ja pramANe mahine ane varSanuM paNa balidAna vigere samajavuM. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne bAlaci kitsA nAma saptapaMcAzattamo'dhyAyaH / assttpnycaashttmo'dhyaayH| bhUtavidyA, bhUtanAM sthAna. Atreya uvAca / zUnye devakule zmazAnabhuvane vIthIpratolItale rathyAhAravihArazUnyanagare cArAmake catvare / jAyante kSubhite ca cetasi nare kSudragrahAyAM chalAH te cApi prathitA grahA dazavidhA vakSyAmyataH sAmpratam // Atreya kahe che-zUnya devAlayamAM, smazAna bhUmimAM, zerImAM, rAjamArgamAM, gADAMnI ghareDamAM, jenanA devAlayamAM, ujaDa thayelA nagaramAM, bagIcAmAM, cAra rastAnA cakalAmAM e jagee manuSya bIkathI bha pAme te tene kSudra grahanA chaLa lAgu thAya che. te kSudra grahomAM daza prakAranA graha prakhyAta che te have huM tane kahuM chuM. For Private and Personal Use Only
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aThThAvanamo. 1982 * * ** * grahanI saMkhyA daza proktA mahAcAryaH kaishcidpyekviNshtiH| dazagrahANAM vakSyAmi cikitsAM zRNu putrk!|| moTA AcAyoe evA graha daza kahelA che, ane keTalAka AcAryoe e graho ekavIsa prakAranA kahelA che. he putraka temAMnA (mukhya) dazagrahanI cikitsA huM tane kahuM chuM te sAMbhaLa. rahenAM nAma, aindrAgneyo yamazcAnyo naito varuNo gRhH| maruto'pi kuberazca aizAnyo grahako grhH| paizAciko grahazcAnyo dazaite grahanAyakAH // dragraha, Ayagraha, yagraha, naitigraha, varUNagraha, bharatagraha, kuberagraha, aizAnyagraha, grahakagraha, pizAcagraha, e daza, badhA grahomAM grahagraha, mukhya che. (manuSyane grahaNa kare che-vaLage che mATe te graha kahevAya che.) aMgrahanuM lakSaNa ArAme ca vihAre ca devasthAne ca yo bhavet / aindragrahaM vijAnIyAt tena harSati gAyati / saptazca sadarpazca unmAdagrasta eva ca // bAgamAM, jainanA ke bauddhanA vihAramAM, ane devasthAnamAM je graha vaLage che tene aidragraha kahe che. e graha vaLage che tyAre manuSya madonmatta, garvavALo ane gAMDe hoya tema harSa pAme che ane gAya che. AgneyagrahanuM lakSaNa zmazAne catvare caiva gRhNAtyAgneyako grahaH / tenaiva ruSate'tyartha sarvato'pi bhayaMkaraH // smazAnamAM ane cakalAmAM Aya nAme graha vaLage che. e grahavaDe manuSya sarvathI bhayaMkara thaIne atyaMta krodhI thAya che. yamagrahanuM lakSaNa, yuddhabhUmau zmazAne ca yamazcApi udIryate tenAtivihvalo dInaH pretavaJceSTate nrH|| For Private and Personal Use Only
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 744 harItasaMhitA. yuddhabhUmimAM ane smazAnamAM yama nAme graha vaLage che, tethI manuSya ati vihala ane dIna thAya che tathA pretanA jevI ceSTA kare che. naitigrahanuM lakSaNa, valmIkacatvare caitye gRhNAti nairRto grahaH tenAsau vartate dveSTi dhAvate mArayatyapi // dRptanetro vivarNAsyo baliSTho duSTacetanaH / rAphaDAnI jagae, cakalAmAM, ane smazAnanA jhADa AgaLa, naiRti nAme graha vaLage che. tethI manuSya thAMbhalAnI peThe ubho thaI rahe che, bIjAne dveSa kare che, doDe che ane vakhate mAre che paNa khare. e grahanA vaLagADavALA manuSyanI AMkhe divALI hoya che, tenA mukhanI kAMti pharI jAya che. te zarIre baLavAna thAya che tathA duSTa buddhi thAya che. vArUNagrahanuM lakSaNa nadItaDAgatIre ca chalati vAruNagrahaH // tenAsyAt navitA lAlA bhRzaM mUtrayate nrH| netraplAvazca dRzyeta mUkavatpravilokate // nadI ke taLAvanA kAMThA upara varUNagraha chaLe che. tethI karIne vaLagADavALA manuSyanA mukhamAMthI lALa gaLe che ane tene pizAba bahuja thAya che. vaLI tenI AMkhomAM pANI bharAI Ave che tathA te bhUgA mANasanI peThe jaI rahe che. mArUtagrahanuM lakSaNa, vAtamaNDalImadhye ca gRhNAti mArutagrahaH / tenAsyaM zoSayeddInaH kampate roditythvaa| vihvalaH zAntanetrazca niSIdati kSudhAturaH // vAyunA cakramAM (vALiyAmAM) vAyugraha vaLage che. tethI regInuM mukha sUkAI jAya che, te dIna thaI jAya che ane kare che athavA raDe che. vaLI te vihaLa thAya che, tenAM netra DhaLI jAya che, ane te bhUkhathI pIDAIne nIce bese che. For Private and Personal Use Only
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aThAvaname. 745 kuberagrahanuM lakSaNa harSagarvAbhimAne ca gRhNAti yakSarAD grahaH / tena goddhatazcaiva tathAraGgArasupriyaH // harSa, garva ke abhimAnanI avasthAmAM kuberagraha vaLagI paDe che. tethI karIne manuSya garvavALo tathA uddhata thAya che ane tene alaMkAra paheravA bahu vahAlA lAge che. ezAnagrahanuM lakSaNa devasthAne ca ramye ca shivgrhshchlprdH| bhasmAGgarAgaM kurute bhramate ca digmbrH| zivadhyAnarato nityaM gItavAdyapriyastu sH|| devasthAnamAM ke ramaNika jagoe aizAna (ziva) nAmane graha chaLa kare che. tethI karIne manuSya zarIre rAkhaDI eLe che ane nAge thaIne bhame che. vaLI te nitya zivanuM dhyAna karavAmAM prIti batAve che tathA tene gIta ane vAritra priya lAge che. grahakagrahanuM lakSaNa, zUnyAgAre zUnyakUpe grahako grahanAmakaH / kSudhAoM na tRSArtazca kathanaM na zRNoti ca // zUnya gharamAM ke khAlI kUvAmAMthI grAhaka nAme graha vaLage che. e rogathI pIDAtA mANasane bhUkha ke tarasa mAlama paDatI nathI tathA te koInuM kathana sAMbhaLato nathI. pizAcagrahanuM lakSaNa, ucchiSTe vA zucau yasya chalati pizAcagrahaH / tena nRtyati vA rauti tathA gAyati jalpati / mattavad bhramate nagno lAlAsrAvI kssudhaaditH|| evaM dazagrahANAM ca lakSaNaM kathitaM mayA / vakSyAmyataH pratIkAraM zRNu putra ! smaastH|| ucchiSTa ke apavitra sthAnamAM ke sthitimAM pizAca nAme graha chaLa kare che. e grahanA vaLagADavaDe regI nAce che, raDe che, gAya che, For Private and Personal Use Only
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. bake che, gAMDAnI peThe nAga bhame che, tenA mukhamAMthI lALa gaLe che, tathA bhUkhathI pIDAya che. e pramANe daza grahanAM lakSaNa meM kahyAM. have he putra! e grahonA upacAra huM tane saMkSepamAM kahuM chuM te sAMbhaLa. grahanA vaLagADanI cikitsA jalanAnaM sAtizayaM tathA ca balikarma ca / pUjAM yathA vAcyamAnAM tena saMlabhate sukham // grahanA vaLagADavALAne atizaya jaLa snAna karAvavuM tathA grahonAM balidAna tathA temanuM pUjana karAvavuM, tethI sukha thAya che. e pUjana vigere have pachI kahevAmAM Avaze. caMdraprabhA guTikA, elA jAtiphalaM madhUkayugalaM sArastathA khAdiraH karpUrAmalakIjaTAbahusutAghoNTAmlasArastathA / kAsIsaM bhavasAradADimaphailaM sarva ca saMmIlitaM pratyekaM dadhidugdhalAGgalirasairyuktaM samaM kalkitam // rasena bhAvitaM tasya guTikA ca prklpitaa| jayezcandraprabhA nAma tIvrAna mohAdikAna gadAna // elacI, jAyaphaLa, jeThImadha, mahuDAM, kherasAra, pUra, AmaLAnuM maLa, satAvarI, bera, lIMbu, hIrAsI, gugaLa, dADImaphaLa, e sarvane ekaThuM karavuM. pachI dahIM, dUdha, tathA lAMgalI (te na maLe te nALieranuM pANI levuM) nA rasamAM vATIne kalka karavuM. evI rIte te prathama dahIMne putra devo. te sUkAyA pachI dUdhane, ane pachI lAMgalInA rasano puTa deve. evI rIte puTa dIdhA pachI tenI goLI karavI. e gALIne caMdraprabhA goLI kahe che, tathA te tIvra evA mahAdika ragane maTADe che. bIjo upAya. zuNThI madhukasAraM ca bIjaM kiMzukameva ca / vacAhiGgusamAyuktaM bastamUtreNa saMyutam / deyaM grahavikAraghnaM grahANAM nAzanaM param // 1 rAsnA. pra. 1 lI. 2 bhavabIja. pra. 4 thI. 3 sahA. pra. 4 thI; madyaizca saMmIlitaM. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya aThAvanama. 747 suMTha, jeThImadhane zire, khAkharanAM bIja, vaja, hiMga, e sarvane ekatra karIne cUrNa karavuM. tathA te bekaDAnA mUtra sAthe ApavuM. A auSadha grahasaMbaMdhI vikArane nAza kare che, tathA e grahone nAza karavAmAM sAruM che. grahanAzaka dhUpa, viDAlaviSThAhivimocanimbamayurapicchaM samarAjikA ca / nirmAlyapiNDItakasarjamocadhUpaM ghRtAktaM grahadoSazAntyai / bilADAnI viSTA, sApanI kAcalI, lIMbaDAnA pAMdaDAM, meranuM pIchuM, rAI, pUrI (te na maLe te brAhmI,) mIMDhaLa, rALa, mekhA vRkSanI ila (te na maLe te saragavAnI chAla,) e auSadhone khAMDIne tene dhUpa banAva. e dhupane ghImAM karoLIne tene dhumADe devAthI grahaga zame che. bIjA upAya, cetanA nAma guTikA tathA brAhmIghRtaM smRtam / apasmAre yAnyuktAni tAni cAtra prayojayet // cetanA nAme gALI, athavA brAhmIdhRta athavA apasmAra regamAM je auSadhe kahelAM che te auSadha, A rogamAM javAM. bhUtezvara mitra, guggulaM samadhughRtaM tena dhUpena dhUpayet / / mantreNa tena hArIta ! tarjayed grahapIDitam // he hArIta ! gugaLamAM madha tathA dhI meLavIne tene dhUpa karavo tathA nIce lakhela maMtra belavo, tethI grahanA AvezavALe purUSa bhaya pAmaze ane tene grahane vaLagADa jato raheze. maMtra. auM namo bhagavate bhUtezvarAya kilikiliravAya raudradaMSTrAkarAlavakrAya trinayanadhagadhagitapizaGgalalATanetrAya tIvakopAnalAmitatejase pAzazulakhavAGgaDamarudhanurbANamudrAbhayadaNDazama 1 trAsamukAvyasaMpAdaMTa. 1. 1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 748 hArItasaMhitA. mudrAvyapradazadordaNDamaNDitAya kapizajaTAjUTArdhacandradhAriNe bhasmarAgaraJjitavigrahAya ugraphaNipatikAlakUTATopamaNDitakaNThadezAya jayajaya bhUtanAthAmarAtmane rUpaM darzaya darzaya nRtya nRtya cala cala pAzena bandha bandha huGkAreNa trAsaya trAsaya vajradaNDena hana hana nizitakhaDna chinna chinna zUlAgreNa bhinna bhinna mudreNa cUrNaya cUrNaya sarvagrahANAmAvezayAvezaya svAhA / grahAviSTe na cet tasmai dIyate baliruttamaH / mukto bhavati tassAca saMzayo nAsti tatra ca // bhUtanA pati bhagavAna rUdrane namaskAra che. kili kili evo zabda karanArA, bhayAnaka dAvaDe vikALa mukhavALA, traNa netramAM dhagadhagI rahelA agnivaDe pILAM netravALA, tIvra kaparUpI agnivaDe atyaMta tejavALA, pAza, zaLa, khavAMga, DamarU, dhanuSya, bANa, mudgara, abhaya, daMDa, zamamudrA, avyagra daza hAtharUpI daMDa, e sarvathI alaMkRta, bhasmathI bhukharI jaTAnA jUTamAM ardhacaMdrane dhAraNa karanArA, bhasmane raMgavaDe raMgelA dehavALA, ugra sarparAja tathA kALakUTa nAmanA viSavaDe zebhAyamAna kaMThavALA, evA bhUtenA pati devanA AtmArUpa rUdrane jya thAo, jaya thAo. he bhagavAna! tamAruM rUpa dekhADe dekhADe, nAce nAce, cAle cAle, pAlavaDe bAMdhe bAMdhe, hoMkArAthI bhAsa pamADo bhAsa pamADe, vaja daMDavaDe haNe haNe, tIvra kharzavaDe kApe kapi, zULanA agravaDe bheda bhedo, mukjharavaDe cUre kara cUro kare, sarva grahone Aveza kare Aveza kare. grahane Aveza thayelA manuSyane je uttama balidAna ApavAmAM Ave te manuSya te grahanI pIDAmAMthI mukta thAya emAM saMzaya nathI. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne bhUtavidyA jivAtA nAma aSTAcAra modhyAyaH | For Private and Personal Use Only
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-madhyAya mAgazusA bhI. 744 uunssssttitmo'dhyaayH| viSata sthAvara viSane bheda, Atreya uvAca / dvividhaM viSamuddiSTaM sthAvaraM jaGgamaM bhiSak / zRGgiko vatsanAbhazca tathA ca shaajhverkH|| dArakaH kAlakUTazca zaGkhaH syAt saktukastathA / hAlAhalazcASTamazca tathASTau viSajAtayaH / / zRGgikaH kRSNavarNazca vatsanAbhazca piitkH| zuNThIsamAnavarNazca zAhUveraH sa ucyate // dArako harivarNazca kAlakUTo madhuprabhaH / zaGkhazvAtiviSAbhAsaH sapItAbhazca sktukH| hAlAhalaH kRSNavarNazcASTau ca jAtayastathA // Atreya kahe che. -he vaiva! sthAvara ane jaMgama, evA be prakAranuM viSa kaheluM che. temAMthI sthAvaranA ATha prakAra che. iMgika (zIMga(uyo) 14nAga, zAIve27, 6 // 23, , zaMbha (bhiyo,) samatu, ane AThamuM halAhala, evA ATha prakAra viSanA jANavA. zaMgika viSa kALA raMganuM hoya che ane vachanAga pILe haiyache, suMThanA jevA raMganA jherane zAphTavera kahe che; dAraka viSa lIlA raMganuM hoya che, kAlakUTa viSa madha jevA raMganuM hoya che; zaMkha nAmanuM viSa ativikha jevuM hoya che, satuka viSa pILuM hoya che, ane halAhala viSa kALA raMganuM hoya che. e pramANe ATha jAtanAM viSe jANavAM. viSa pIdhelAnI cikitsA pItaviSaM naraM dRSTvA sadyo vamanamuttamam / yAvat patati viSaM pItaM tAvattu vamayet sdaa| sizcet zItAmbhasA vakra mantrapUtena satvaram // For Private and Personal Use Only
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7pa0 hAratasaMhitA. jeNe jhera pIdhuM hoya evAM mANasane tarataja ulaTI karAvavI e uttama che. jyAM sudhI pIdheluM viSa nIkaLe tyAMsudhI ulaTI karAvavI. pachI te manuSyanA mukha upara maMtrathI pavitra kareluM ThaMDuM pANI chAMTavuM. mukha upara pANI chAMTavAne maMtra, oM hara hara nIlakaNTha ! amRtaM plAvaya lAvaya huGkAreNa viSaM grasa grasa klIkAreNa hara hara hauGkAreNa amRtaM plAvaya plAvaya hara hara nAsti viSa uddhara uddhr|| hara hara nIlakaMTha! amRtamAM DUbADa DUbADa; hoMkArAthI viSane gaLI jA gaLI jA; kilakArIthI hara, hara, hoMkArAthI amRta chAMTa chAMTa; hara hara! viSa nathI ema kara; (viSamAMthI) uddhAra kara uddhAra kara. kaNajaya maMtra, oM namo hara hara nIlagrIvazvetAGgasaGgajaTAgramaNDitakhaNDendusphUrtamantrarUpAya viSamupasaMhara upasaMhara hara 3 nAsti viSa 3 ucchida 3 / iti karNejapamantreNa vAraMvAra tAlumukhaM siJcet shiitavAuir dA. he hara hara! nIla grIvavALA, zveta aMgavALA, jaTAnA agra upara khaMDacaMdramAthI zobhAyamAna, puraNayamAna maMtrarUpa! viSane saMhAra kare, saMhAra kare. hara hara hara ! viSa nathI; viSane nAza kare nAza kare nAza karo." upara lakhelA karNajaya maMtravaDe vAraMvAra tALavA upara mukha upara ThaMDuM pANI chAMTavuM. viSane zamAvanAra auSadha. taNDulIyakamUlAni piSTrA coSNena vaarinnaa| pItaM pItaviSaM hanti vamane lAghavaM bhavet // kAkajanA sahacarI mUlaM caiDagajasya ca / kadaraM kArmukaM cApi tvacaM pItvoSNavAriNA // pItaM tacca viSaM ghoraM naashytyaashvsNshyH|| 1 3cho cho. gha0 1 sI. 2 jIre. pra1 sI. For Private and Personal Use Only
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNasAme, khadirasya ca mUlaM ca tathA nimbaphalAni ca / uSNodakena pItaM ced viSaM jayati tatkSaNAt // vatsAhaM ca zvagandhAM ca pItvA coSNena vAriNA / prapItaM ca viSaM yAti cAzu narasya vedavAk // tAMdaLajAnAM mULane garama pANIthI vATIne te pIvAthI pIdheluM viSa nAza pAme che. jo te pIdhAthI ulaTI thAya te viSa halakuM thAyache. 751 kAkajaMdhA, pILA phAMTA saLiyAnuM mULa, kuvADiyAnuM mULa, dhoLeA khera (kherasAra ke dhoLA kAthA), dhoLA kheranI chAla, enuM cUrNa karIne garama pANI sAthe pIvAthI mahAbhayAnaka jherane paNu tatkALa nAza kareche emAM saMzaya nathI. kheranuM mULa ane lIMkhoLiyA, e bannene garama pANI sAthe pIvAthI tatkALa jhera nAza pAme che. kaDAchAla ane AsaMdhane garama pANI sAthe pIvAthI jhera nAza pAme che e vedavANI jANavI. svacAdikamAM maLelA viSanA upAya, artha pralepanAdyAtikSatAdrate viSaM yadi / tasya vakSyAmi bhaiSajyaM yena sampadyate sukham // marmasthAne marmagataM tadasAdhyaM bhavedviSam / sAdhyaM ca tat tvagraktasthaM mAMsasthaM kaTasAdhyakam // asAdhyaM dhAtu saMprAptaM putra ! vakSyAmi bheSajam / viSaliptaM naraM jJAtvA tataH kuryAtpratikriyAm // rajanIyugmAmlakena kAMjikena tu peSitam / lepena ca viSaM hanti praliptaM nAtra saMzayaH // mAtuluGgarasenApi dhAvanaM kAMjikena vA / atizItena toyena praliptaM nAtra saMzayaH // iti sthAvaraviSacikitsA / 1 atha pradhAnaraktasya kSate raktaM viSasya ca. For Private and Personal Use Only
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir para hArItasaMhitA. have viSane lepa thavAthI athavA kSata kSayuM hoya temAM viSane praveza thavAthI viSa lehImAM bhaLe tenA upacAra kahuM chuM ke jethI rogIne sukha thAya. je viSa marmasthAnamAM gayeluM hoya tene asAdhya jANavuM. je viSa tvacA ane lohImAM bhaLeluM hoya tene sAdhya jANavuM; ane je viSa mAMsamAM gayuM hoya tene kaSTasAdhya jANavuM. temaja he putra! je viSa dhAtuomAM jaI pahocyuM hoya tene paNa asAdhya jANavuM. have e viSanAM auSadha kahuM chuM. je manuSyane lepa karavAthI viSa caDhayuM heya tene upAya A pramANe kare; haLadara tathA AMbA haLadarane khATI kAMjImAM vATIne teno lepa karavAthI lepathI caDheluM viSa nAza pAme che. emAM saMzaya nathI. bIjerAnA rasathI athavA kAMjIthI athavA ati ThaMDA pANIthI lepAyalA bhAga upara siMcana karavAthI viSa nAza pAme che emAM saMzaya nathI. jaMgama viSanI cikitsA viSaM jaGgamamityuktamaSTadhA bhissguttm!| darvIkarA maNDalino rAjimantazca gunnddsaaH|| vRzciko gorakazcApi tathA ca khaNDabindukaH / alarkamUSamArjAraviSaM proktamanekadhA // he vaivottama! jaMgama viSa ATha prakAranuM kahevuM che. te ATha prakAranAM nAma-davakara (phaNAdhArI nAga)nuM viSa, maMDaLa (gaLa kuMDALAM) vALA sApanuM viSa, rAjImaMta (bhIMgaDAnI hArevALA) sApanuM viSa, buDasa nAme sApanuM viSa, vIMchInuM viSa, goraka (gerA vIMchI)nuM viSa, khaMDabiMduklanuM viSa, ane haDakAyA kUtarAnuM viSa. e vinA uMdaraDA bilADA vigere aneka prakAranA jAnavaronuM aneka prakAranuM viSa che. viSanA traNa prakAra, dIkarANAM sarveSAmukta vAtAtmakaM viSam / maNDalinAM ca sarveSAM paittikaM viSamucyate // rAjimantazca ye proktAsteSAM viSaM kaphAtmakam / For Private and Personal Use Only
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNasAThamo. 753 * ( saghaLA devakara sapanuM viSa vAtAtmaka che; sarve maMDaLavALA sapanuM viSa pittAtmaka che; ane sarve rAjImaMta sarpanuM viSa kAtmaka che. asAdhya viSanuM lakSaNa, vicitragamanaM mUrdhnaH pIDanaM cAtidurbharam // hRdaye vyathanaM yasya tamasAdhyaM vadanti ca / nAsAraktasnutiryasya netre plAvazca dRzyate // jaDA ca jAyate jihvA tamasAdhyaM vidurbudhAH / yasya lomAni zIryante pItAbhaM zarIraM bhavet // na sthiraM mastakaM yasya tamasAdhyaM bhissgvr| ebhirvirahitaM dRSTA kuryAttasya pratikriyAm // je viSavALA regInI gati vicitra thAya, mAthAmAM atyaMta pIDA thAya, ane chAtImAM vyathA (pIDA) thAya, tene asAdhya kahevo. je viSarogInA nAkamAMthI lohI vahevA mAMDe, jenI AMkhamAM pANI bharAI jAya ane jenI jIbha jaDa thaI jAya, tene vizvavidyA jANanArA vidvAne asAdhya kahe che. te vaidyattama! jenA zarIranAM rUvAM kharI paDe, jenuM zarIra pILuM thaI jAya, tathA jenuM mAthuM sthira rahe nahi, tene asAdhya jANo. eTalAM lakSaNa vinAne je viSarogI hoya tenI cikitsA karavI. viSAbaMdhana maMtra, auM namo bhagavate sugrIvAya sakalaviSopadravazamanAya ugrakAlakUTaviSakavaline viSaM bandha bandha hara hara bhagavato nIla. knntthsyaajnyaa| iti viSabandhanamantraH / bhagavAna sugrIva ke saghaLA viSanA upadravane zamAvanArA che temane namaskAra che. te bhayAnaka evA kAlakUTa viSane khAI janArA che. he bhagavAna viSane bAMdhe bAMdhe, hare haro, bhagavAna nIlakaMThanI AjJA che. For Private and Personal Use Only
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (54 hArItasaMhitA. jaLa chAMTavAne maMtra, oM namo hara hara viSaM saMhara saMhara amRtaM plAvaya lAvaya nAsi arere viSa! nIlaparvataM gaccha gaccha nAsi viSam oM hAhA :cire 3 / anena mantreNa mukhamudakena trAsayet / oM namo'rere haMsa! amRtaM pazya pazya / he 42 92 ! tabhane nabha232 . viSanI saMhA2 rI saMhAra kare; amRta chAMTo chAMTo. arere viSa! have tuM nathI !! nILa parvatamAM 1. viSa nathI. &!! &t! me! yAra yoM ? yaryo !" e maMtravaDe mukhaupara jaLa chAMTIne trAsa Apavo. pachI kahevuM hai, " arere haMsa ! tane nabha72 cha; amRtane nele." viss| 52 5. jaTAmUlA vacA kuSThaM saindhavaM magadhA nishaa| lepo duSTavaNe prokto viSaM hanti sudAruNam // surasA rajanI vyoSaM yavAnI pAribhadrakam / sarpaduSTavaNe proktaM lepanaM viSazAntaye // kuSThaM mustA ajAjI ca viDaGgaM mdhuyssttikaa| guJjAmUlaM zItatoyaileMpo maNDalinAM hitH|| rAjimatAM viSaM yasya gRhadhUmaM vacAdhanam / sarSapAzca yavAnI ca picumandaphalatrayam / lepanaM rAjimatAM caiva vraNatailena saMyutam / / saThI kirAtaM sakaTutrayaM ca vacAvizAlApicumandakaM ca / / pathyA yavAnI rajanIdvayaM ca duSTavaNe lepanameva zastam // sthAvare jaGgame vApi viSe jagdhe bhiSagvara / zIghra chiMdyAdathodAmaM proktaM ca nrsttmaiH|| AdhuzatA12N, 401, upaseTa, siMdhava, pA52, 962, me aussdhane lepa jherathI thayelA daMza upara kare tethI mahAdArUNa jhera paNa nAza pAmaze. 1 jayakRTaM. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ogaNasAThamA tulasI, haLadara, suMTha, pIpara, marI, yavAnI ajamA, lImaDAnAM pAMdaDAM e sarvene vATIne sApa karaDelAnA daMkha upara cApaDavuM tethI jheranI zAMti thAyache. 755 upaleTa, meAtha, jIrUM, vAyaviDaMga, jeThImadha, ane caNeADInuM mULa, e auSadhone ThaMDA pANImAM vATIne teno lepa karavAthI maMDaLavAdI sApanuM jhera maTI jAyache. je manuSyane rAjImAna sarpanuM jhera caDhayuM hoya tene gharo mAsa, vajra, meAtha, sarasava, yavAnI ajamA, lImaDAnAM pAMdaDAM, haraDe, baheDAM, AmaLAM, e oSadhAnA kalphamAM tela meLavIne teDe traNa upara lepa karavA. paDacuse, kariyAtuM, suMTha, pIpara, marI, vaja, vAraNInuM mULa, lImaDAnI kuMpaLA, haraDe, yuvAnI ajame!, haLadara, AMbAhaLadara, e auSadhone pANImAM vATIne tevaDe duSTatraNa upara lepa karavA. he vaidhazreSTha ! sthAvara jaMgama viSa zarIranA je bhAgamAM lAgyuM hAya te viSavALA bhAga jaladIthI kApI nAkhavA ke bALI nAkhavA ema uttama manuSyAe kaheluM che. maMtra. oM namo bhagavate zirasizikharAya amRtadhArAdhauta sakalavigrahAya amRtakumbhaparipUtAya amRtaM plAvaya plAvaya svAhA / For Private and Personal Use Only mAthA upara caMdradhAraNa karanArA bhagavAna mahAdeva ke jenuM saphaLa zarIra amRtanI dhArAvaDe dhovAyaluM che tathA je amRnA ghaDAvaDe pavitra thayelA che, temane namaskAra che. amRta chAMTA chAMTA, svAhA. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne viSatantraM nAma UnaSaSTitamo'dhyAyaH /
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 hArItasaMhitA. ssssttitmo'dhyaayH| bhedAyelAnI cikitsA ghAtanA prakAra Atreya uvAca / chinna bhinna tathA bhagnaM ghRSTaM piSTaM tathaiva ca / AsphAlitaM samprahAraM ghAtaM saptavighaM viduH // mAtreya cha,-apayu, medhayAM, mAMjAM, basAyAM, dhyarAyAM, aphaLAyeluM, ane vAgeluM evI rIte ghAtanA sAta prakAra che. pAyalA kSaNa. asthisaMcchidyate mAMsamapi saMcchidyate yadi / zAkhaprazAkhayo'pi chinnaM tacca nigadyate // asandhau parisaMcchinnaM tadasAdhyaM vinirdizet / / khagArdhacandraparazucchinnaM tu kathitaM sadA / zastrachinnaM naraM dRSTvA kartavyA ca pratikriyA // je kaI zastravaDe hAtha paganuM ke bIjI jaganuM hADakuM kapAyuM hoya athavA mAMsa pAyuM hoya to tene chinna (kapAyeluM) kahe che. sAMdhA vagara bIjI jagAe je kapAyuM hoya te asAdhya jANavuM. taravAra, ardhacaMdra, ke pharasIvaDe chedAyeluM teja hamezA kapAyaluM kahevAya che. zastra kapAyale mANasa joIne tene pratIkAra kare. pAyasAnI thimisA. tasyAdau cAranAlena dhAvanaM parikIrtitam / picunA tilatailena zIghraM saMsnehanaM hitam // yAvadvai sravati raktaM tAvat tailena cAbhyajet / rakte vai vikRti prApte na tailAbhyaJjanaM matam // zophAdyAzca prajAyante bahulopadravA vraNe / For Private and Personal Use Only
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAme 757 sandhau chinnaM naraM dRSTA taptatailena secayet // secitasya vraNasyApi prazastaM picutailakam / pUye vApi viniryAti nimbAragvadhapatrakam // guDena pathyAM piSvA ca lepanaM pUyazodhanam / dinatraye vizuddhe'pi tatraiva lepanaM hitam // dhavArjunakadambasya plakSodumbarayostvacam / jalena piSTrA lepazca tena saMrohate vrnnH|| ti siritsA. kapAyelA ghAne prathama kAMchathI che. pachI talanA telamAM rUnA pumaDAM baLIne tarata pAyalA bhAgane snehana karavuM (telanA TuvA mUkavA, e pramANe jyAMsudhI lehI vahetuM hoya tyAM sudhI telanA TuvA mUkyA karavA. jyAre lehI baMdhAI jAya tyAre tela mUkavuM nahi. kapAyelAnAM vaNamAM sojo vagere ghaNuM upadrava thAya che. mANasa je sAMdhAmAMthI kapAye hoya to te upara garama karelA telavaDe secana karavuM. ane siMcana karelA traNamAM rUnA pumaDAvatI tela pUravuM hitakara che. je traNa pAkIne temAMthI parU nIkaLe te lIMbaDAnAM tathA garamALAnAM pAMdaDAM vATIne athavA geLamAM haraDe vATIne teno lepa karavo tethI parU nIkaLI jaIne traNa sApha thaze. traNa sApha thayA pachI paNa traNa divasa sudhI eja lepa jArI rAkho, tethI phAyado thAya che. pachI dhAvaDe, sAdaDa, kadaMba, pIpara ke pIMpaLe, ume, e jhADanI chAla ANane pANImAM vATIne tene lepa kare tethI vraNane aMkura Ave che. bhedAyalAnI cikitsA bhedAyelAnAM lakSaNa, zaktizUlaizca bANaizca bhllaarkhgtomraiH| kSurikAmukhadhArAbhibhinnaM tat kathyate bhiSak // sAdhyamamarmajaM proktaM marmasthaM tana sidhyti|| zakti nAme hathiyArathI, barachIthI, bANathI, bhAlAthI, taravAranI aNIthI, temara nAmanA hathiyArathI ke charInI aNunI dhArathI je 1 secayet taptavAriNA. pra0 1 lI. 2 picunA tailapUraNaM. pra0 4 thI. For Private and Personal Use Only
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 hArItasaMhitA. vadhAyuM hoya tene bhedAyeluM kahe che. je marmasthAnamAM bhedAyuM hoya te tene asAdhya jANavuM ane marmasthAna vinA bIjI koI jagee bhedAyuM hoya te te sAdhya che. bhedAyalAnA pratIkAra, apAmArgarasenApi tathA kUSmANDakasya ca / dhAvanaM kAJjikenApi prazastaM kathyate budhaiH|| tilatailena cAbhyaGgo hitaH syAt shstrbhinnke| lepanaM ca prayoktavyaM pUrvoktaM ca tatra ca // adhADAnA rasathI ke kaheLAnA rasathI ke kAMjIthI bhedAyalA ghAne che te phAyadAkAraka che ema paMDita vaivonuM kahevuM che. zastrathI bhedAyelA ghA upara talanA telane atyaMga karavo e hitakAraka che. tathA chedAyelA ghA upara pachavADe je lepana kahelAM che te ahIM paNa karavAM. *zalya kADhavAnI cikitsA urasi zirasi zale kakSayoH pAdayorvA trikajaTharamukhAgre netrayoH karNayorvA / bhavati hi yadi zalyaM kaSTasAdhyaM ca zastraibhavati yadi ca gUDhaM bhessjaistairvidhi!|| zAkhAprazAkhayorSaca marmasthaM tanna sidhyati / yantrazastrapratIkAraiH zalyaM prAjJaH samuddharet // he zastravidhine jANanArA! je chAtImAM, mAthAmAM, lamaNAmAM, banne kAkhamAM, banne pagamAM, kamaranA sAMdhAmAM, jaTharamAM, mukhanA AgalA bhAgamAM, banne netramAM ke banne kAnamAM zalya peThuM hoya ane te zalya najare dekhAya nahi ema gUDha (TaMkAyeluM hoya, te te zastravagerethI tathA auSadhethI paNa kaSTasAdhya che. je zalya hAtha, paga ane bIjI jagAnA marmasthAnamAM hoya te asAdhya che. e zalya yaMtra tathA zastrarUpa upAyathI nipuNa vaidhe kADhavuM. 1 lIvIjhana vA. ba0 4 thI. . * kaTe, hADa, lAkaDuM ke hathiyAranI aNu vagere je zarIramAM bharAI rahyuM hoya tene zalya kahe che. For Private and Personal Use Only
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAme. 758 yaMtra tathA zastranA prakAra dvAdazaiva tu yantrANi zastrANi dvAdazaiva tu / catvAri ca prabandhAnAM zalyoddhAre vinirdizet // godhAmukhaM vajramukhaM ca nADI saMdaMzacakrAkRtikaGkapAdam / maMthAnakaM zRGgakakuNDalaM ca zrIvatsasauvatsikapaJcavakram // dvAdazaitAni yantrANi kathitAni bhissgvraiH| atha zastrANi proktAni nAmAni ca pRthak pRthak // ardhacandraM vrIhimukhaM kaGkapatraM kuThArikA / karavIrakapatraM ca zalAkA karapatrakam // baDizaM gRdhrapAdaM ca zUlaM ca ghanamudgaram / zastrANyetAni proktAni zalyoddhAre pRthak pRthak // . zalyAdine mATe upayogamAM levAtA yaMtra bAra prakAranA che tathA zastra paNa bAra prakAranAM che. temaja zalya kADhavAmAM cAra prakAranAM baMdhana kahelAM che. (prathama bAra yaMtranAM nAma kahiye chiye) gedhAmukha, 100bhuma, nADI, saMdeza (sIesI), yati , 5, bhayAna, zRMga, kuMDala, zrIvatsa, saubastika, ane paMcavaTjha, evA bAra yaMtre uttama vie kahelA che. have je zastro kahelAM che temanAM judAM judAM nAma hiye chiye. ardhacaMdra, prIlima, patra, 4211, 42vI25tra, zalAkA, karapatra, baDiza, gRdhapAda, zala, ghana ane murgara, evAM bAra judAM judAM zastra zalya kADhavAne arthe kahelAM che. zasyanI tii||2. atiguptaM ca zalyaM ca saMdaMzena samuddharet / minnena tatpratIkAraH kartavyazca sudhImatA // gambhIrazalyaM jJAtvA ca pratIkAraM ca kArayet / pATanaM kuzapatreNoddharet kaGkamukhena ca // bhinnavatpratIkArazca kartavyazca sudhiimtaa|| je zalya atizaya gupta hoya tene sANasIvaDe bahAra kheMcI kADhavuM, tathA pachI buddhimAna vadhe bhedAyalAnA je tene upAya karavo. For Private and Personal Use Only
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 760 hArItasaMhitA. zalya dhaNuM uMDuM pezI gayuM hAya te tene AvA upAya karaveza:--prathama kuzapatra nAme zastravaDe te jagA cIravI ane pachI kaMkamukha yaMtrathI te zalya kheMcI kADhavuM. tathA te pachI bhedAyalA rogI jevA tenA upAya karaveA. sAjAnI aMdaranA zalyanI cikitsA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatra zopho bhavet tIvrastatra zalyaM vinazyati // sazalyaM saghanaM caiva rujAvantaM nirUpya ca / tatra yogyaM ca yantraM ca yantrazastraM ca yogyakam / tat tatra yojanIyaM ca UhApohavizAradaiH // jo zalya peThA pachI te upara tIvra sAjo thaI Ave tA temAMnuM zalya gUma thaI jAyache eTale te kaSTa jagAe che te zodhI kADhavuM kaNu paDeche. te vakhate vaidhe je bhAga kaThaNa ane pIDAvALA hAya tyAM zalya che ema joine te sthaLamAM yeAgya yaMtra ane yAgya zastra lAgu karavuM. pachI vaidhe potAnI buddhithI paDhita aDhitanA tarka karIne yaMtra tathA zaavarDa zalya kheMcI kADhavuM. zalyanI vedanA zamAvavAnA upAya. yA vedanA zalyanipAtajAtA tIvrA zarIre pratanoti jantoH / ghRtena saMzAntimupaiti tatraM koSNena yaSTImadhunAnvitena // sarjArjuno dumbaramarkaTInAM rodhaM samaGgAsurasAsametam / jalena piSThA pratilepanAya zalyoddhRtau saukhyamidaM karoti // zeSA kriyA ca pUrvoktA chinne bhinne hitA tu yA / kartavyo vAlukAsvedo ghaTIsvedothavA punaH // zaSya vAgavAthI manuSyanA zarIramAM je. tIvra vedanA thAya che te lagAra garama karelA dhImAM jeThImadhanuM cUrNe meLavIne te copaDavAthI zameche, zaya kADhI lIdhA pachI sarja (rALavRkSa), sAdaDa, umaiDA, kaucamULa, lAdhara, bhajI, tuLasI, e sarvane pANImAM vATIne tenA lepa karavAthI sukha thAya che. zalya kADhayA pachI bAkInI kriyA tA pAchaLa je chedAyalA 1 tijJA. 40 1 rI sattA. 60 4 pI. For Private and Personal Use Only
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAme. 761 momwwwimmmmmmmmmmmmmmmmm tathA bhedAyalAnI kahelI che tevI karavI. vaLI vAlukAda (retIvaDe zeka) athavA ghaTIrveda (ghaDAmAM garama pANI bharIne tevaDe zeka) kare. bhagna cikitsA bhagnanAM sthAna, bhagnAsthi ca naraM dRSTA tasya vakSyAmi bheSajam / maNibandhe kUpare ca jAnau bhagne kaTau tathA / pRSThavaMze vibhane ca sAdhyAnyetAni sattama! // grIvAdeze cendrabastI rohiNyAM kUrparAdadhaH / skandhakUparamadhye ca tathA ca trikmdhytH| urasi caiva kroDe ca vibhagnaM tadasAdhyakam // jenuM hADakuM bhAgeluM hoya evA manuSyane joIne tene zo upAya kare te kahuM chuM. je kAMDAmAMthI, koNImAMthI, ghuMTaNamAMthI, keDamAMthI ke baraDAnI karoDamAMthI hADakuM bhAgeluM mAluma paDe te he sattama ! e bhoga sAdhya che. (kemake e jagAe sAMdhA hovAthI hADakuM bhAMgatuM nathI paNa utarI jAya che.) paNa DekImAM, iMdrabastimAM, rohiNImAM, koNInI nIce, khabhAnI ane koNInI vaccenA bAhunuM, keDanA sAMdhAnI madhyanuM, chAtInuM ane chAtInA upalA bhAgamAMnuM hADakuM bhAgye heya te te sAdhya thatuM nathI. sanA pratI vibhagnaM ca naraM dRSTrA veNukhaNDena bandhayet / mRkSayennavanItenairaNDapatraizca veSTayet / uSNAmbhasA secayecca vastreNa mRdu bandhayet / / dhavArjunakadambAnAM valkalaM kAJjikena tu / piSThA hitaH pralepazca tena saukhyaM prajAyate // svedayettAni coSNena AyAsaM kArayetpunaH / evaM kriyAsamApattau tato bandhaM nimocayet // ekAhAntaritenApi pUrvavattatprabandhayet / yAvahanthi na badhnAti tAvanna nApayennaram // 1 tAvanno vyAyate naram. pra. 4 thI. For Private and Personal Use Only
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 762 hArItasaMhitA. je mANasanuM hADakuM bhAMgI gayuM. hoya tenI bhAMgelI jagAe kAmaDAnA kaTakAthI bAMdhI levuM. bhAgelA bhAga upara mAkhaNa caLavuM tathA te upara dIvelanAM pAMdaDAM vIMTavAM. vaLI te upara garama pANInI dhAra karavI ane tenI AsapAsa kapaDuM vIMTALIne pace hAthe bAMdhI levuM. bhAgelI jagAe dhAvaDe, sAdaDa ane kadaMbanI chAlane kAMjImAM vATIne tene lepa kare, tethI sukha thAya che. bhAgelI jagAe garama pANIthI athavA agnithI zeka kare tathA rogIe hAlatA cAlatA rahevuM. (je khamI zakAya teTalo parizrama karavAmAM na Ave te hADakuM gaMThAI jAya che.) e pramANe kriyA thayA pachI pADe che. evI rIte eka eka divasane AMtare pATe choDIne pAchA pUrvavata bAMdho. jyAMsudhI graMthi baMdhAya nahi tyAM sudhI purUSane snAna karAvavuM nahi. vRSTa (dhasAyalA)nI cikitsA ghRSTaM caiva naraM dRSTvA dhAvanaM kAcikena ca / mUtreNa zItatoyena dhAvanaM ca hitaM matam // yAvadvai sravati raktaM tAvattailena secayet / anyAni cauSadhAnyatra kArayedvividhAni ca / / mANasane koI jagAe ghasAre lAgavAthI lohI vahetuM jovAmAM Ave te te upara kAMjI, athavA mUtra, athavA ThaMDA pANInI dhAra karavI te hitakAraka che. jyAM sudhI lohI vahetuM hoya tyAM sudhI te upara tela reDavuM. temaja bIjI paNa judAM judAM aneka auSadha karavAM. AsphAlita cikitsA pizcite raktastrAvazca svedanaM ca vidhIyate / bhagnavatpratIkAraM ca kArayedvidhipUrvakam // AsphAlite prahAre tu kuryAdraktAvasecanam / svedanaM ca prayoktavyaM vAlukAbhistathaiva ca // siddhArthakuSThamaMjiSThAlavaNaM kRSNamRttikA / coSNalepaH prayoktavyastena saMpadyate sukham // vAgavAthI zarIrane kaI bhAga kapAI gaye hoya ke chuMdA heya For Private and Personal Use Only
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya sAme. te tyAM AgaLathI raktastrAva karIne pachI svedana karavuM, tathA pachI bhagna prakaraNamAM kahyA pramANe vidhipUrvaka pratIkAra kare. koI prahAra vAgavAthI akaLATa lAge che-coTa lAgI hoya te tyAMthI raktastrAva kare tathA pachI tIvaDe ke bIjA kazAthI zeka kare. sarasava, upaleTa, machata, siMdhava, ane kALI mATI, e sarvane ekatra vATI pANImAM nAkhI garama karIne tene lepa kare tethI sukha thAya che. abhighAtanI cikitsA ziro'bhighAtajo doSaH ziroroge prkiirtitH| urasazcAbhighAtena yakRd gulmazca jAyate // ityevaM ca pratIkArA jJAtavyAzca bhissgvraiH| UhApohaizca kartavyaM bheSajaM karmasiddhaye // bhAthAmAM vAgavAthI thayele doSa bhAthAnA rogamAM kahevAmAM Avela che tathA chAtImAM vAgavAthI yakRta ane gulmanA vyAdhi thAya che mATe tenI cikitsA te ragamAM jevI. uttama vaioe e pramANe pratIkAra jANavA ane pachI pitAnI buddhithI temAM vadhaghaTa karIne jyAM jema ghaTe tema tyAM auSadhanI pejanA karavI, tethI kArya siddha thAya che. pathyApathya, na vAtalaM ca bhokavyaM nAtyuSNakaTukaM tathA / matsyAni na ca mAMsAni dhanAni ca gurUNi ca // .. zvetazAlisamudraM ca yUSaM caivADhakISu ca / zazalAvakavArtAkakukkuTaM taNDulIyakam // zatapuSpAghamanyazca na ca hiGgusamanvitam / lavaNaM cAtibhoktavyaM yadIcchedAtmanaH sukham // vyAyAmaM ca vyavAyaM ca divAnidrA tathA klamam / varjayetsukhasampattirnaraM ca pratipadyate // 1 yakRdgulmeprakIrtitaH. pra0 4 thI. 2 samudbhUtaM. pra0 1 lI. 3 vArtAkukakolaM. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA A bhaceragamAM vAyu utpanna kare evA padArtha khAvA nahi, tema atizaya garama ke atIzaya tIkhuM paNa khAvuM nahi, matsya ane mAMsa paNa khAvAM nahi. tema je padArtha ghana ane bhAre hoya te paNa khAvA nahi. dhaLI zALa (DAMgara) nA cekhAne bhAta tathA maganuM osAmaNa athavA tuvaranI dALanuM osAmaNa khAvuM. sasalA, lAvarA, tetara, kUkaDe, tAMdaLajo, suvA tathA hIMgavALA padArtho khAvA nahi. je regI pitAnuM sukha che te teNe lavaNa ghaNuM khAvuM. vaLI kasarata, strIsaMga, divase nidrA ane parizrama, eTalAM vAnAM tajavAthI rogIne sukhasaMpatti prApta thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare tRtIyasthAne bhanaci. kitsA nAma SaSTitamo'dhyAyaH / ekaSaSTitamo'dhyAyaH / agnithI dAjhelAnI cikitsA dAjhelAnAM lakSaNa tathA prakAra Atreya uvaac| agnidagdhaM naraM dRSTvA taca dagdhaM caturvidham / ISadagdha madhyadagdhamatidagdhaM ca vedavit / samyagdagdhaM bhiSakzreSTha! lakSaNaM zRNu putraka! // atidagdhaM mAMsagaM syAdvAtapittakaphAdhitam / samyagdagdhaM ca nirdoSaM vijJeyaM ca bhiSagvara // tvacA vizIryate yena sa dAhaH pittajo bhavet / kRSNavarNa ca tatpittAnmAMsagaM tIvravedanam // Atreya kahe che-agnithI dAjhelA puruSane joIne te cAramAMthI kayA prakAre dAjhele che tene vicAra kare. kemake dAjhelAnA cAra prakAra che. ISadagdha (thoDuM dAjhela) madhyadagdha, atidagdha ane samyaphadagdha. For Private and Personal Use Only
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tRtIyasthAna-adhyAya ekasaThamA, (DAma vagere devAmAM joie te pramANe dajhADavAmAM Ave tyAre tene samyakdazya kahe che). he putra! huM uttama vaidya ! have tuM enAM lakSaNa sAMbhaLa. jyAre mAMsa dAjhayuM haiAya tyAre tene atigya jANavA. e dAjhavuM vAta, pitta ane kanA doSane kApAvanArUM che. huM vaidha zreSTha ! samyakdagdha puruSanA ekke doSa kApa pAmatA nathI mATe te dugdha nirdoSa jANuvuM. je dAjhavAthI cAmaDI sarI paDe che e dAha pittane jANavA. pittathI thayeleA dAjhavAne sAjo kALA hoya ane tIvra vedanA karatA hAya tyAre mAMsa dAjhayuM che ema jANavuM. dugdhanA pratIkAra. tasya vakSyAmi saMsiddhyai bheSajaM bhiSajAM vara ! | ISadagdhe kAJjikasya lepanaM sukhahetave // nimbapatrANi surasA kuSThaM dhAtrIphalAni ca / ISadagdhe yathAlAbhe lepanaM bhiSaguttama ! // madhyadagdhe payasyAyA lepena sukhakAriNI / madhukuSThakamaJjiSThAghRtaM pakkaM hitaM matam // kuSThaM ca yaSTImadhukaM candanairaNDapatrakam / madhyadagdhe hito lepo dugdhena paripeSitaH // ghRtakarpUracUrNa ca gairikaM rodhameva ca / zuSkacUrNa pUyaharaM dagdhaM saMrohayatyapi // AmalakyA tilaM kuSThaM lepanaM vAgnidagdhake / rodhozIraM samaGgA ca lepanaM zItavAriNA // atasIsnehamabhyaMgamatha yaSTIghRtena tu / lepAbhyaGge hitaM dagdharohaNaM dAhavAraNam // For Private and Personal Use Only 765 huM vaighottama! have e dAjheluM maTI javA mATe huM auSadha kahuMchuM. jo mANasa lagAra dAjhayA hAya tA te upara kAMjIno lepa karavA tethI sukha thAya che. huM vaighottama! limaDAnAM pAMdaDAM, jAkhanAM pAMdaDAM, upaleTa, AmaLAM, emAMthI jeTalAM vAnAM maLI Ave teTalAMne lepa karavAthI lagAra dAjhayA hAya te maTe che. madhyadagdha manuSyane dahIMnI taranA lepa
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. karavAthI sukha thAya che. jeThImadha, upaleTa ane majITha e auSadhavaDe pakava kareluM ghI hitakAraka che. upaleTa, jeThImadha, caMdana, dIvelAnAM pAMdaDAM, e sarvane dUdhamAM vATIne tene lepa karavAthI te madhyadagdhane phAyado Ape che. kapUranuM cUrNa, gerU, ledhara, e sarvanuM cUrNa ghImAM kAlavIne dAjhelI jagAe cepaDavuM. je parU thayuM hoya te te koruM cUrNa bhabharAvavuM tethI parU nAza pAmaze ane dAjhelI jagAe aMkura Avaze, AmaLAM, tala ane upaleTa e traNane pANImAM vATIne dAjhayA upara cepavuM. ledhara, varaNavALe, ane majITha, e traNane ThaMDA pANImAM vATIne dAjhayA upara tene lepa kare. aLasInA telane lepa karavAthI athavA jeThImadha ane ghIne lepa karavAthI dAjhelI jagee aMkura Ave che tathA baLatarA thatI aTake che. e banne auSadhe lepa tathA abhaMgamAM hitakAraka che. dhUmADAnA upadhAtanI cikitsA, dhUmopaghAte vamanaM kSIrapAnaM tthopri|| jale ca taraNaM zreSThaM dhUmadAhopazAntaye // dhUmADAvaDe upaghAta thayo hoya te rogIne vamana karAvIne pachI dUdha pAvuM. tathA dhUmADAnA dAhanI zAMtine arthe pANImAM taravuM eka che. iti AtreyabhASite hArItottare cikitsAsthAnaM nAma .. eka SaSTitamo'dhyAyaH / tRtIyasthAnaM smaaptm| * : For Private and Personal Use Only
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org caturthasthAnam / sUtrasthAnam / * prathamo'dhyAyaH / 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tAlamApanA vidhi, Atreya uvAca / sarSapasya caturthAMzo'NuH / catuH sarSapairmASaH / caturmASairvalaH / caturvalaiH suvarNaH / catuHsuvarNaiH karSaH / catuH karSaiH palam / catuHpalaiH kuDavaH / catuHkuDavaiH prasthaH / catuHprasyairADhakaH / caturbhirAGharH / dve pale prasRtirbhavet / I zuSkANAmauSadhAnAM ca mAnaM ca dviguNaM bhavet / ArdrANAmatha sarveSAM vijJAtavyaM tulAvadhi // saptabhiryavazataiH sASTaSaSTibhiH palaM bhavati / mastutaiAranAlAnAM kSIramAjyaM guDaM sitA // madhu madyaM tathA drAkSA kharjUraM guggulustathA / rasonalavaNAnAM ca protaM caivArdramAnakam // viDAlapadikAmAtraM karSazabdo'bhidhIyate / vaTodumbaramAtreNa palamaudumbaraM viduH // catuHpalaM bilbamAnaM paile prasRtimeva ca / kuDavaM cAJjali ca vakSyamANaM mahAmate ! | caturaGgulavistAraM caturaGgulamunnatam / kASThajaM mRNmayaM vApi kuDavaM taM vinirdizet // catuHkuDavaiH prasyaH syAccatuH prasyaistathADhakaH / caturADhakaH syAdadroNo mAnasaMkhyA prakIrtitA // 1 pralaM. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. Ageya kahe che-sarasavanA cothA bhAgane aNa kahe che. arthAta - 4 aNune = 1 sarasava, 2 pala = 1 prakRti. 4 sarasavane = 1 bhASa. 100 pala = 1 tulA. 4 mAla = 1 vAla. 4 pala = 1 kuDava. 4 vAla = 1 suvarNa. 4 kuDava = 1 prastha. 4 suvarNa = 1 ka. 4 prastha = 1 ADhaka. 4 ka = 1 pala. 4 ADhaka = 1 koNa. sUkI auSadhInuM jeTaluM mApa levAnuM kahyuM heya te karatAM teja vanaspati lIlI maLe te bamaNuM levI. e pramANe tulAsudhI bamaNuM levI. sAtase aDasaTha javanuM eka pala thAya che. dahIMnI tara, tela, kAMjI, dUdha, nALieranI tADI, goLa, sAkara, madha, madha, drAkSa, khajUra, gugaLa, lasaNa, e auSadha lIlAM gaNIne tenuM mApa lIlA pramANe levuM. kardhanuM bIjuM nAma biDAlapadikA che. eka pala auSadhanI geLI karavI hoya te te umaDAnAM phaLa jevaDI karavI tathA tene udaMbara kahe che. arthata uduMbara (umaDAnA phaLa) nuM pramANa kahyuM hoya tyAre eka pala mAtrA jANavI. cAra palanI mAtrAne bilva kahe che. be palanI mAtrAne prasRti kahe che. te meTI buddhivALA ! be aMjali (prasUti)ne phaDavA kahe che. e kuvanA mApa viSe kahie chie. lAkaDAnuM ke maTeDInuM cAra AMgaLa UMDuM ane cAra AMgaLa lAMbuM paheluM evuM mA5 karavAmAM Ave tene kuDava kahe che. evA cAra kuDavanuM eka prastha thAya che. ane cAra prasthanuM eka ADhaka thAya che. cAra ADhakane eka droNa thAya che. e pramANe mApanI saMkhyA kahelI che. ( vamanAdi auSadhonI mAtrA, vamanaM ca virekaM ca pradadyAtkarSamAtrakam / santarpaNaM palaMmAtraM cUrNa karSakamAtrakam // kSAramAnaM palArdhe ca karSa caiva harItakIm / palaM rasonakalkaM ca palaM guggulumeva ca // palaM ca sUraNaM kalkaM dApayeJca supnndditH| anyAni cUrNalohAni karSamAtrANi dApayet // For Private and Personal Use Only
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthasthAna-adhyAya bIje. jJAtvA dehabalaM samyaguttamAdhamamadhyamam / lehaM cUrNaM kaSAyaM ca daapyedvidhivtsudhiiH|| vamana ane virecana auSadha eka karSa mAtra ApavuM. saMtarpaNa auSadha eka paLa jeTaluM ApavuM cUrNa eka kapa ApavuM. kSAranuM mApa aradhA paLanuM jANavuM. haraDe eka kaI ApavI. lasaNanuM kalaka eka paLa ApavuM. eka paLa gugaLa Ape. sUraNanuM kalka sArA vidvAna vaidya eka paLa ApavuM. bIjAM cUrNa ane leha vagere auSadha eka karSa ApavAM. regInA dehanuM baLa uttama, madhyama ke adhama hoya te upara sArI peThe vicAra karIne buddhimAnuM vaive avaleha cUrNa ane kavAtha vidhi pramANe ApavA. iti AtreyabhASite hArItottare sUtrasthAne tulAmAna vidhirnAma prathamo'dhyAyaH / dvitiiyo'dhyaayH| talapAkavidhi, Atreya uvAca / pAkazcaturvidhaH proktastailAnAM zRNu putrk!| kharacikkaNamadhyastu vizoSI cAparo mataH // dugdhAranAlakkAthazca dadhi vA zoSayatyapi / na cArdratA cauSadhAnAM niHpheno vimalastu yH|| maJjiSThArasasaGkAzo bhavetsa khrpaakgH| vAtaghnaH so'pi vijJeyo mardanAbhyaJjane hitH|| sapheno madhyapAkI ca piMDIbhavati klktH| nAtiphenamaphenaM vA manyapAkaM vinirdizet // 1 dravo bhavati piMDita:. pra. 1 lI. 65 For Private and Personal Use Only
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 630 hArItasaMhitA. bastau pAne ca zastaM ca tridoSaghnaM bhissgvr!| saphenazcandrakaM yasya bhavetsvacchasamo dravaH // sa ca cikkaNakaH pAko nasye prokto hitaH sadA / sadhUmazcAtidagdhazca dgdhgndhrsstthaa| sa vizeyo vizoSI ca varjitaH srvkrmsu|| mardane kharapAkazca bastau cikknnpaakitH| bastau pAne madhyapAko vizoSI varjitastathA // pakSe sidhyati tailaM ca saptAhe ghRtameva ca / kaSAyaH prahareNApi yatnenaiva prasAdhayet // Atreya kahe che-he putra! telane pAka cAra prakAra chekhare, cikaNe, madhya ane cothe vizeSI. dUdha, kAMjI, kavAtha ke dahIM jemAM tela nAkhIne tene pAka karyo hoya te padArtha jyAre soSAI jAya, temAM nAkhelA auSadhanA kacchamAM lIlAza rahe nahi tathA je pAka phINa vagarane, nirmaLa, ane majIThanA rasa sarakhe thAya tene khara (kharo) pAka jANu. e kharapAka vAyune haNanAre che tathA zarIre mardana karavAmAM ane copaDavAmAM hitakAraka che. madhyapAka phINavALe heya che ane temAnA kalkane AMgaLI upara caDhAvI coLavAthI tenI goLI (ke dIveTa) vaLe che. jo telane madhya pAka thayo hoya te temAM atizaya phINa nathI AvatuM tema phINa vagarane paNa te pAka hetuM nathI. he vaidhavara! e madhya pAkavALuM tela basti ApavAmAM tathA pIvAmAM upayogamAM Ave che tathA te tridoSano nAza karanAruM che. je pAka phINavALo tathA temAM cAMllA paDI jAya ane je pravAhI nirmaLa sarakhe dekhAto hoya tene cIkaNe pAka kahe. e pAka nasyamAM hitakAraka thAya che. je pAkamAMthI dhUmADe nIkaLatuM hoya tathA je atizaya baLI gayuM hoya, tema jemAMthI baLelA rasane gaMdha AvatuM hoya, te pAkane vizeSa jANe. e pAkavALuM tela koI kAmamAM upagamAM levuM nahi. kharapAka mardina karavAmAM, cIkaNe pAka basti ApavAmAM ane madhyama pAka bastimAM For Private and Personal Use Only
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthasthAna-adhyAya trIje. 771 tathA pIvAmAM kAma Ave che. vizeSI sarva karmamAM jAya che. eka pakhavADIe tela siddha thAya che, sAta divase dhI siddha thAya che ane kavAtha piheramAM taiyAra thAya che, mATe temane yatathI siddha karavA. iti AtreyabhASite hArItottare sUtrasthAne tailapAka vidhirnAma dvitIyo'dhyAyaH / tRtiiyo'dhyaayH| nirUha basti karma vidhi. Atreya uvAca / caturaGgulAM veNumayIM nADI kRtvA tayA bastipratikarma kuryAt / nAti coSNe ca kAle ca na zIte na ca bhojite // na ca nidrAlau mUtrAta viSThArte na ca vedabhAk / nirUhaM bastikarma ca kArayettaM nirasya ca // Adau mUtraviSThotsarga kRtvA gudaM prakSAlya nAtizithilazayyAyAM zAyayitvA vAmAGge vAmapAdaM dakSiNAGge dakSiNapAdaM ca saGkocya javopari saMsthApya gudAbhyantare vyaGgulamAtrAM nADI saMcArayet sudhIH / tataH zanaiH zanairbasti niSpIDya dvipalaparimitatailena nirUhaM kuryAt / nirUhAnantaraM zanaiH zanairuttAnaM zAyayitvA U /kRtvA ca pazcAtsaGkocya pANibhiH paJcavArAsphipiNDAMstADayet / tataH svasthaM kRtvA kSaNenApi AmAzayaM malasthAnaM zodhayati / bastyudaragatAndoSAnnivArayati / paNDitAstaM bastinirUhaM tadvastikarma ca viduH| Atreya kahe che-vAMsanI cAra AMgaLanI bhUMgaLI karIne tevaDe bastikarma karavuM. ati garama kALamAM, ati zIta kALamAM, rogIe bhojana karyA pachI tarataja, te UdhamAM heya tyAre, tathA he veda jANanArA ! For Private and Personal Use Only
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 772 hArItasaMhitA. * regIne jhADA pizAbanI hAjata hoya te vakhate nirUha karma ke bastikarma karavuM nahi. paNa jhADA pizAba vagerene tyAga karAvIne pachI bastikarma karavuM. prathama jhADa pizAba karIne guda prakSAlana karIne atizaya DhIlI nahi evI zayyAmAM sUvADIne DAbI tarapha DAbe paga tathA jamaNuM tarapha jamaNe paga saMkocIne te te taraphanI jAMdha upara lAva. pachI buddhimAna vaidhe gudAmAM be AMgaLa jeTalI nalIne saMcAra kare. pachI dhIme dhIme basti dabAvavI ane be paLa jeTalA telavaDe nirUhabasti Ape. nirUhabasti ApyA pachI dhIme dhIme chate sUvADIne tenA paga ubhA karIne pachavADe saMkecavA tathA hAthavaDe pAMca vAra kulA upara tADana karavuM. pachI tene svastha kara. kSaNavAramAM tenuM mahAzaya ane AmAzaya zuddha thaze tathA basti ane udaramAMnA deva dUra thaze. paMDita ene nirUhabasti kahe che. bastikarma paNa enA jevuM ja jANavuM. iti AtreyabhASite hArIttottare sUtrasthAne nirUhavasti karmavidhirnAma tRtIyo'dhyAyaH / cturtho'dhyaayH| svedana vidhi. Atreya uvaac| svedaHsaptavidhaHproktoloSTasvedo baasspsvedo'gnijvaalaasvedH| ghaTIsvedo jalasvedaH phalasvedo vAlukAsvedazca // na tailena vinA svedaM kadAcidapi kArayet / tailenAbhyaJjayetsvedaM sa bhavedguNakArakaH // tIvrajvare dAhazoSe tthaatiisaarpiiddite| mUrchAbhramadAhAte ca viSe svedaM na kArayet // For Private and Personal Use Only
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthasthAna-adhyAya pAMcame. -~-~~-~~~-~~-~~- ~-~~~-~~-~zUlazophAture vAte zItazleSmAtureSu ca / eteSAM zasyate svedo narANAM sukhadAyakaH // sveda sAta prakArane kahe che. lokada (mATInuM DheruM tapAvIne tevaDe zeka kare), bASpada (pANInI bAphavatI zeka kare, agnivALA da (agninA baLatAthI tApavuM), ghaTIda (garama pANIne ghaDo bharIne tevaDe zeka kare), jaLasveda (garama pANI bharIne temAM besavuM), phaLasveda (baMdhAraNa vagere bAMdhIne), ane vALukAda retInI piTalIo karIne zeka kare. tela vinA kadApi zeka kare nahi. rogInI je jagAe zeka kare hoya te jagAe prathama tela cepaDavuM ane pachIthI zeka karavAmAM Ave te te guNakAraka thAya che. tIvra tAvamAM, dAhathI thayelA zeSamAM, atisAranA rogIne, mUcha, bhrama, ane dAhathI pIDAyalAne, tathA viSaregavALAne zeka kare nahi. zULagIne, sojAvALAne, vAtaregavALAne, zIta ane kaphanA rogavALAne, e manuSyone veda (paraseve) ANavA mATe zeka kare tethI sukha upaje che. iti AtreyabhASite hArItottare sUtrasthAne svedana vidhirnAma cturtho'dhyaayH| paJcamo'dhyAyaH / rAvasecana vidhi, Atreya uvAca / raktAvasecanaM catubhiH prakArairbhavati / zirAvirecanenApi alAbubhistathaiva ca / zlakSNazRGgairjalaukAbhI raktaM ca srAvayedbudhaH // pUrvAhne cAparAhe ca nAtyuSNe nAtizItale / For Private and Personal Use Only
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 674 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. yavAgUparipItasya zoNitaM mokSayedbhiSak // zirorogeSu sarveSu nAsAmadhyapuDhe tathA / asRjaM recayedyatnAtsarvadA bhiSaguttamaH // wwwwwwwwwwwwww. lalATamadhye bhruvorupariSTAdaGguladvayaM tyaktvA zirAM recayet / bAhvoH kUrparamadhye zirAM vyadhayet / maNibandhasandhau / aGguSThamUlacatuSTayamaGgulaM ca vihAya zirAM vyadhayet / ghuNTikAM zirAM pAde vyadhayet / aparamapi granthavistarabhayAnaktam / alAbuzTaGgaiH raktAvasecanaM sarvairapi jJAtam / Atreya kaheche.--zarIramAMthI lehI kheMcI kADhavAnA cAra prakAra che. ( 1) zirAvirecanathI, ( ra ) rUDI mUkIne, ( 3 ) suMvALA zIMgaDAvaDe ane (4) jaLA mUkIne vidyAna vaidhe lohI vehevaDAvavuM. divasanA pahelA pAhAramAM ke pAchalA pAhAramAM lohI kADhavuM paNa atizaya garamI ke atizaya zItaLatA hAya tyAre lehI kADhavuM nahi. rAgIne cavAgU pAne pachI vaidhe lohI cheADavuM. tamAma mAthAnA rAgamAM uttama vaidhe nAkanA madhya puTamAM saMbhALathI lohI vehevaDAvavuM. anne bhamaranI upara e AMgaLa cheDIne kapALatI vaccenI zirAne vehevaDAvavI. anne bAhumAM kANInI madhyenI zirAne vedhavI. aMgUThAnA mULathI cAra AMgaLa cheTenI zirA vedhavI. pagamAM ghuMTInI zirAno vedha karavA. khIjAM paNa emAM ghaNuM jANavA jevuM che paNa graMthane vistAra thavAnA bhayathI kahyuM nathI. maDIthI ane zIMgaDAthI lohI kADhavAmAM Ave che te te sarvanA jANavAmAMja che. For Private and Personal Use Only raktanuM lakSaNa, sakRSNaM phenilaM zyAmaM raktaM tadvAtadoSajam / kusumbharasapItaM ca mRdu soSNaM ca pittalam // ghanaM snigdhaM ca zItaM ca zleSmaNAtat pravartate / sarvalakSaNasampannaM vijJeyaM tattridoSajam // je leAhI kALuM, zrINavALuM ane zyAma hAya tene vAyudoSavALuM
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthasthAna-adhyAya che. ha75 jANavuM. je lehI kasuMbAnA rasa (jaradA) jevuM pILuM, kamaLa ane garama hoya tene pittavALuM jANavuM. je lehI jADuM snigdha ane ThaMDuM hoya tene kaphadoSavALuM jANavuM. vAtAdi traNe dezanAM lakSaNavALuM lehI hoya tene triSavALuM leAhI jANavuM. iti AtreyabhASite hArItottare sUtrasthAne raktAvase canavidhirnAma pnycmo'dhyaayH| ssssttho'dhyaayH| jaLa lagADavA saMbaMdhI vidhi. jaLanA prakAra Atreya uvAca / jalaukAzcaturvidhAH proktA indrAyudhA rohiNo kAlikA dhUmrA ceti| Atreya kahe che,-jaLe cAra prakAranI che. tenAM nAma-ikAyudhA, rohiNI, kAlikA ane dhUmrA. iMdrAcudhA. nIlavarNA pArzvaraktA tIkSNamukhI gambhIranirmalodake pASANasandhau ca pravizati / tayA vidrdhyudrdaahshophmuurchaavissaadhupadravati iMdrAyudhA nAmanI jaLane raMga kALo hoya che, tathA te pAsA uparathI rAtI hoya che. tenuM mukha tIrNa hoya che. te uMDA ane cekhA pANImAM patharAnI sAMdhAmAM bharAI rahe che. e jaLavaDe vaidya vidradhi, udara, dAha, seje, mUcha, ane viSa vagere rogamAM lehI kheMcAve che. rahiNI, nIlavarNA pArzvapItA zaGkamukhI padmanAle pravizati / tayA vidradhivisarpazophAdyupadravayati // For Private and Personal Use Only
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 hArItasaMhitA. kALA raMganI, pAsauMpara pILA, zaMku jevA meDhAnI zahiNI jaLA thAyache. te kamaLanA nALamAM pese che. e jaLAvarDa vidhi, visaN, sAjo, e vagere rogAmAM lohI kheMcAve che. kAlikA kRSNA kAliko mRtsnAprAye sthaLe pravizati sA dUre tyAjyA / e jaLA sAph kALI hoya che, tathA te mATI ke kAdavavALI jagAmAM pezI raheche. e jaLA bilakula upayAgamAM levI nahi. dhUmrA dhUmrA kapotavarNA pItodarI ardhacandramukhI kardame kaluSodake pravizati / sA raktAvasecanayogyA nirupadravA ca // dhUmrA nAmanI jaLeA bhukharA raMganI hAyache tathA tenA peDhanA raMga pILA hAyache. tenuM mukha ardhacaMdra jevuM hAyache, te kAdavamAM tathA melA pANImAM pezI raheche. e jaLeA lohI kheMcavAne yogya tathA upadravavinAnI jANavI. jaLA mUkavAnA vidhi. srAvasthAnaM kAJjikena prakSAlya navanItena mrakSayitvA uSNodakena prakSAlayet / pazcAttatra jalaukA vicAraNIyA / jalaukA raktapUrNA pazcAtpAtitA / tasyA mukhaM lavaNena mUtreNa vA prakSAlayet / athavA zanairgostanavadduhyate / punarnavanItena mukhamAlipya vicAraNIyA / duSTarakte vinirgate dezaM kAJjikena prakSAlya ghRtamadhunAbhyajya vastreNa babhIyAt ! je jagAe jaLeA lagADavI hoya te jagAne kAMjIvaDe dhAne te upara mAkhaNa cepaDavuM, tathA pachI garama pANIvaDe tene dhoi nAkhavuM. pachI te jagAe jaLeA lagADavI. jyAre jaLA lAhIthI bharAi jAya tyAre tene kheravI pADavI. e jaLAnuM meDhuM lavaNuthI athavA gAyanA 2 madhyArAye, 40 1 rI. For Private and Personal Use Only
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aturthasthAna - adhyAya cho. mUtrathI dhavuM. athavA ( pachI) dhImethI gAyanA AMcaLanI peThe tene dohAvI. karIne te jaLAnA mukha upara mAkhaNu ceDIne tene vaLa gADavI. evI rIte kharAba lohI nIkaLI gayA pachI tenA vaMzane kAMjIvaDe dhAine tepara dhI tathA madhu copaDIne kapaDAvatI vaMza bAMdhI levA. iti AtreyabhASite hArItottare sUtrasthAne jalaukAvicAra vidhirnAma SaSTho'dhyAyaH / sUtrasthAnaM samAptam / For Private and Personal Use Only 777
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org paJcamaM sthAnam / kalpasthAnam / prathamo'dhyAyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pasthAna Atreya uvAca / himavacchikhare ramye siddhagandhargasevite / tatrasyaM tapatejasthamatriM ca munipuGgavam / kalkAnAM ca prayatnena hArItaH paripRcchati // hArIta uvAca / jJAtaM caitanmayA tAta ! samAsena cikitsitam / idAnIM zrotumicchAmi kalpasthAnaM tu suvrata ! | siddha ane gaMdharva leAkAe sevelA himAlayanA ramaNika zikhara upara taparUpI tejavALA munizreSTha atriRRSi beThelA hatA. temanI pAse jane hArita meTA yanathI kalpasthAna viSe prazna karyAM. hArIta khetsye hai tAta ! saMgAnI cikitsA tame saMkSepamAM kahI te meM jANI. hai suvrata ! have huM kalpasthAna jANavAnI icchA rAkhuMchuM. harItakI kahyuM. harDanI utpatti, atriruvAca / kalpAnAmabhayA zreSThAtasyAH zRNu guNAguNam / svargastha syAma rAdhyakSasyAmRtaM pibatastataH / patitA bindavo bhUmau tebhyo jAtA harItakI // For Private and Personal Use Only
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya pahelA. Atreya kaheche.--saghaLA kalpane viSe haraDenA kupa uttama che. e haraDenA guNa doSa kahuM te sAMbhaLa. svargamAM rahelA devanA rAjA iMdra amRtapAna karatA hatA temAMthI je biMdue pRthvI upara paDyA tethI haraDe utpanna thaI che. haraDenA rasa rasaiH paJcabhiH saMyuktA rasenaikena varjitA / kaSAyAmlA ca kaTukA tiktA svAdurasA smRtA // lavaNena varjitA ca zRNu tasyAH pRthak pRthak / tvacAzritaM ca kaTukaM medastasyAH kaSAyakam // medo'ntare tathA cAmlaM madhuraM cAsthisaMzritam / tiktaM cAntare tAvantu rasaiH paJcabhiH saMyutA // 77. haraDemAM pAMca rasa che ane eka rasa ocho che. te turI, khATI, tIkhI, kaDavI ane madhura che. mAtra eka lavaNa rasa harDamAM nathI have haraDenA kayA kayA e aMgeAmAM rasa rahyA che te huM tane pRthak pRthak kahuM chuM te sAMbhaLa. haraDenI chAla tIkhI hoya che, tenA garbha turo hoya che, garbhanI aMdaranA bhAga khATA hAyache, tenA kaLiyA madhura hoya che, LiyAnI aMdaranI goTalI kaDavI hAya che, evI rIte haraDe pAMca rasavALI rAya che. haraDenA guNa, amlatvAnmArutaM hanti pittaM madhuratiktataH / kaphaM kaTukaSAyatvAt tridoSaghnI harItakI // harItakI dehabhRtAM hitA syAtmAteva caiSA hitakAriNI ca / paraM kadAcitkupiteva mAtA na kupyate cAMtaragAhi pathyA // For Private and Personal Use Only haraDe khATI hAya che mATe te vAyune nAza kareche; te madhura tathA kaDavI hoya che mATe pittano nAza kare che; te tIkhI ane turI hAya che mATe kaphano nAza kare che; evI rIte haraDe traNe doSane nAza kare che. eTalA mATe prANImAtrane haraDe hitakAraka che. haraDe mAtAnI peThe
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 780 hArItasaMhitA. hita karanArI che. paNa mAtA te kaI vakhata paNa kapa pAmelA jevI jaNAya che, paraMtu zarIramAM gayelI haraDe kaI vakhata kapa pAmatI nathI. haraDenI utpatti ane nAma. tasyA utpattinAmAni vakSyAmi zRNu kovid!| vijayA rohiNI caiva pUtanA cAmRtA tathA // cetakI cAbhayA caiva jIvantI caiva sptmii| vindhye ca vijayA jAtA abhayA ca himAlaye // rohiNI vaidize jAtA pUtanA magadhe smRtaa| jIvantikA surASTrAyAM campAyAM cetakI matA // amRtA sarayUtIre ityetAH sapta jaatyH|| he paMDita ! have haraDenI utpattinAM sthAna ane tenAM nAma kahuM te sAMbhaLa. viyA, rehiNI, pUtanA, amRtA, cetakI, abhayA, ane sAtamI jIvaMtI, evAM sAta haraDenAM nAma che. vijayA viMdhyAcaLamAM utpanna thAya che. himAlayamAM abhayA upaje che, vaidiza prAMtamAM rehiNI thAya che, magadha dezamAM pUtanA thAya che; saurASTra dezamAM jIvatI thAya che, caMpA dezamAM cetakI thAya che, ane sarayUnA kAMThA upara amRtA thAya che, e pramANe haraDenI sAta jAtanI utpatti che. haraDene regaparatve upaga, abhayA netrarogeSu zirorogeSu srvdaa| sarvaprayoge vijayA rohiNI kSatarohiNI // pUtanA lepanArthe ca amRtA ca tathA mtaa| cetakI sarvato yojyA jIvantI cUrNayogataH // bAlAnAmupakArArtha bijayAM parilakSayet // netranA tathA mAthAnA rogamAM sarvadA abhayAre upaga kare badhA prayogamAM vijayA vAparavI, rohiNI jAtanI haraDe kSatane aMkura lAvanArI che, lepa karavAmAM pUtanA ane amRtA vAparavI, cetakI sarva 1 rAzi pra. 1-4. For Private and Personal Use Only
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya pehelA. ThekANe ceAjavI; ane cUNaeN sAthe ApavAmAM jIvaMtI vAparavI. bALakona hitane mATe vizeSe karIne vijayA joIne levI. 781 haraDenI jAti oLakhavAnA prakAra vyAkhA ca rohiNI proktA amRtA sthUlamAMsalA / paMcAsrA cAbhayA proktA pUtanA caturasrakA // vyasrA tu cetakI proktA jIvantI dIrghamAMsalA / vijayA nIlavarNA ca pItA syAdrohiNI bhiSak ! // amRtA kRSNavarNA ca kiMcicchubhrAbhayA tathA / sArghadvyaGgulamAnena amRtAM lakSayedudhaH // traNa hAMseAvALI haraDene hiNI jANavI; jenuM daLa mATuM hoya tene amRtA jANavI; pAMca DhAMsAvALIte abhayA jANuvI; cAra hAMsavALIne pUtanA jANuvI; traNa hAMsAvALIne cetakI jANavI; lAMbI ane daLavALI haraDene jIvaMtI jANavI. vijayA nIlA raMganI hoya che; he vaigha ! rAhiNI pILA hApache; amRtA kALA raMganI hAya che; tathA haraDe kAMika dhoLAza paDatI hAya che. amRtA haraDe aDhI AMgaLa lAMbI joine levI. haraDenA guNa pathyA bhavetpathyatamA narANAM rogAMzca sarvAnvinihanti sadyaH / AyuH pradA tuSTimatIva meghAvaNaja tejaH smRtimAtanoti // unmUlinI pittakaphAnilAnAM sammIlinI buddhibalendriyANam / visraMsinI mUtrazakRnmalAnAM harItakI rogaharA narANAm // For Private and Personal Use Only haraDe manuSyone atizaya pRthya Ave che mATe tene pathyA kahe che. e haraDe sadhaLA rAgAnA tatkALa nAza kareche. vaLI te AyuSyane ApanArI, tuSTi ApanArI, atizaya buddhi ApanArI tathA zarIranA vaNuM, Aja, teja ane smRtine vadhAranArI che. te pitta, kapha ane vAyunA nAza karanArI che; buddhi, baLa ane kriyAnA baLane ekatra karanArI che; ane mUtra, jhADA tathA maLane khAhAra kADhanArI che. evI rIte haraDe manuSyeAnA rAgane haranArI che. iti AtreyabhASite hArItottare kalpasthAne harItakI - kalpo nAma prathamo'dhyAyaH /
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 782 www.kobatirth.org hArItasaMhitA. dvitIyo'dhyAyaH / triphaLA kalpa, triphaLAnuM pramANu, Atreya uvAca / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harItakyAzcAmalakyA vibhItasya ca yatphalam / triphaletyucyate vaidyairvakSyAmi bhAganirNayam // ekaM bhAgaM harItakyA dvau bhAgau ca bibhItakam / AmalakyAstribhAgaM ca sahaikatra prayojayet // triphalA kaphapittaghnI mahAkuSThavinAzinI / AyuSyA dIpanI caiva cakSuSyA vraNazodhinI // varNapradAyinI vRSyA viSamajvaranAzinI / pradA kaNDuharA migulmArzanAzinI // sarvarogaprazamanI meghAsmRtikarI parA / Atreya kaheche.--hArDanAM, AMmaLAnAM ane ehuDAnAM phaLa maLIne triphaLA kahevAya che. have e kayA pramANamAM levAM tenA nirNaya karyuM. haraDenA eka bhAga, meheDAnA khe bhAga, AmaLAMnA traNa bhAga, e sarvene ekaThA karIne yeAjavA. tene triphaLA kahe che. triphaLA kara ane pittanA nAza karanArI che, tathA moTA koDhanA nAza karanArI che. vaLI te AyuSyanI vRddhi karanArI, jaTharAgninuM uddIpana karanArI, netranuM teja vadhAranArI, praNune zuddha 12nArI, raMga ( aMti) AApanArI, puSTi karanArI, viSamajvarane nAza karanArI, netrane teja ApanArI, khasa ( yama ) ne baranArI, ujhaTI, zumbha tathA arzana nAza znArI, sarva rAgane zamAvanArI, tathA buddhi ane smaraNazakti vadharavAmAM uttama che. 1 mehakuSTha. pra0 4 thI. ghRtena pra0 4 thI. For Private and Personal Use Only
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya bIjo, rAgaparatve triphaLAnA coga vakSyAmi yogayuktiM ca roge roge pRthakpRthak / vAte ghRtaguDopetA pitte samadhuzarkarA // zleSme trikaTukopetA mehe samadhuvAriNA / kuSThe ca ghRtasaMyuktA saindhavenAgnimAndyahA // cakSurbhAvanake kAthI netraroganivAraNaH / ghRtena harate kaNDUM mAtuluGgarasairvamim // kSIreNa rAjayakSmANaM pANDurogaM guDene ca / bhRGgarAjarasenApi ghRtena saha yojitaH / valIpalitahantA ca tathA medhAkaraH smRtaH // sakSIraH saguDaH kAtho viSamajvaranAzanaH / sazarkarAghRtaH kvAthaH sarvajIrNajvarApahaH // eSA naraNAM hitakAriNI ca sarvaprayoge triphalA smRtA ca / sarvAmayAnAM zamanI ca sadyastejazca kAnti pratibhAM karoti // 783 wwwww zophe tathA kAmalapANDuroge tathodare mUtrayutA hitA ca / hidhmAtisAre grahaNIvikAre hitA ca takreNa phalatrikA gha // kSINendriye jIrNajvare ca yakSme kSIreNa yuktA triphalA hitA ca / syAnnanetraroge ca zirogade ca kuSThe ca kaNDUvraNapInale ca // For Private and Personal Use Only mUtra kAmalake'gnimAndhe hitA jalena triphalA hi kalkitA / sazItakAle guDanAgareNa sazarkarA kSIrayutA tathoSNe // varSAsu zuNThIsahitA phalatrikA phalatrikA sarvarujAharA syAt / have pratyeka rAgamAM nUdA jUdo triphaLAnA upayoga kevI yuktithI karavA te huM kahuM chuM. vAyunA rogamAM dhI ane goLa sAthe triphaLA khAvI; pittanA rogamAM madha ane sAkara sAthe khAvI, kanA rAgamAM suMTha, pIpara ane marI sAthe khAvI, pramehamAM madha ane pANI sAthe khAvI; kADha rAgamAM dhI sAthe khAvI; siMdhava sAthe khAvAthI agnimAMdharAga nAza pAme che. tenA kavAtha karIne tevaDe tetra dhovAthI netraroga nAza pAme che; dhI sAthe triphaLAnA vAtha pIvAthI khasa maTe che; khIjorAnA
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 784 hArItasaMhitA. rasa sAthe pIvAthI ulaTI maTe che; dUdha sAthe pIvAthI rAjyadbhA maTe che; goLa sAthe pIvAthI pAMDuraMga maTe che. bhAMgarAnA rasa sAthe tathA ghI sAthe meLavIne pIvAthI zarIra upara vaLelI karacalIo tathA paLiyAM nAza pAme che tathA buddhi vadhe che dUdha ane goLa sAthe kavAtha pIvAthI viSabhajvara maTe che; sAkara ane ghI sAthe kavAtha pIvAthI sarva prakAranA jIrNajavara maTe che. triphaLA sarve prayogamAM manuSyane hitakAraka kahelI che. vaLI te sarve regane tatkALa zamAvanArI che tathA teja, kAMti ane buddhine utpanna karanArI che. zejAnA rogamAM, kamaLAmAM, pAMDuraMgamAM, ane udaragamAM, e gemUtra sAthe hitakAraka che. hijhAregamAM, atisAramAM ane grahaNuM regamAM chAza sAthe triphaLA khAvI hitakAraka che. idrinI zakti kSINa thaI gaI hoya, jIrNajavara thaye heya, tathA kSayarega thayo hoya, temAM dUdha sAthe triphaLA hitakAraka che. netraraMgamAM, mAthAnA regamAM, koDhamAM, khasanA rogamAM, vraNaregamAM, pInasaragamAM, mUtragraha regamAM, kamaLAmAM ane maMdAgni ragamAM, pANI sAthe triphaLA hitakAraka che. zItakALamAM geLa ane suMTha sAthe unALAmAM sAkara tathA dUdha sAthe, ane vaSakALamAM suMTha sAthe triphaLA hitakAraka che. triphaLA sarva rogane haranArI che. iti AtreyabhASite hArItottare kalpasthAne triphalA kalpo nAma dvitiiyo'dhyaayH| For Private and Personal Use Only
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya trIje, 785 tRtiiyo'dhyaayH| haraDenA kapanI varNanAno bheda, haraDenA AkArabheda, Atreya uvAca / abhayA vyaGgulA proktA pUtanA cturnggulaa| sArdhAGgulA ca jIvantI cetako syAt SaDaGgulA // Atreya kahe che-abhayA be AMgaLanI hoya che. pUtanA cAra AgaLanI hoya che, jIvatI deDha AMgaLanI heyache ane cetakI cha AMgaLanI hoya che. cetakInA prakAra vagere. cetakI dvividhA proktA kRSNA zuklA tu varNataH / SaDaGgulA hitA kRSNA zuklA caikAGgulA smRtaa| zreSThA kRSNA samAkhyAtA recanArthe jigISuNA // cetakI vRkSazAkhAyAM yAvat tiSThati te punaH / bhindanti pazupakSyAdyA narANAM ko'tra vismyH|| cetakI yAvadvidhRtya haste tiSThati mAnavaH / tAvadbhinatti rogAMstu prabhAvAnAtra sNshyH|| nRpANAM sukumArANAM tathA bheSajavidviSAm / . kRzAnAM hitamevaM syAt sukhopAyavirecanam // cetakI be prakAranI che. eka raMge kALI hoya che ane bIjI raMge dhoLI hoya che. rogane jItavA IcchanArA vaidhe recana karavA mATe kALI cetakI levI zreSTha che. cetakI haraDe jhADanI DALI upara jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI je kaI pazu (vAnara vagere) ke pakSI te upara AvIne bese te tenA maLanuM bhedana thAya che te manuSyanA bhaLanuM bhedana thAya emAM te zuM Azcarya ! cetakIne prabhAva e che ke tene hAthamAM jhAlIne mANasa jyAM sudhI For Private and Personal Use Only
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 786 hArItasaMhitA. ane bese tyAM sudhI tene rega bhedAya che emAM saMzaya nathI. rAjAo sukubhAra, ane jeo auSadhane dveSa karanAra che tathA jeo zarIre kRza (sUkAI ke kSINa thaI gayelA) che, temane sukhe karIne virecana karavAne e upAya hitakAraka che. haraDenA sAmAnyata: guNa harItakI daridrANAmanapAyarasAyanam / pathyasyAnte'thavA cAdau bhakSeJcAmayanAzinI // tRSAturANAM hRdi kaNThazoSe hanugrahe cApi galagrahe ca / navajvare kSINabalendriyANAM na garbhiNInAM kathitA prazastA // harItakI vA guDanAgareNa sindhUtthayuktA kathitA pryoge| AmAzayasthAna jaTharAmayAMzca nihanti cendrAyudhavadrujazca // haraDe e daridrone kaI geraphAyado na Ape evuM rasAyana che. pathya bhojana karyA pachI ke karyA pahelAM haraDe khAvAmAM Ave che te regane nAza karanArI che, je purUSa tRSArogathI pIDAto hoya, jene chAtImAM ke kaMThamAM zeSa paDatuM hoya, jene hanugraha ke galagraha rega " haiya, jene navo tAva Avyo hoya tathA jenAM baLa ane Idri kSINa thaI hoya temane tathA garbhavatI strIne haraDe hitakArI nathI ema kahyuM che. goLa, suMTha ane siMdhava sAthe haraDene prayoga karavAthI ( haraDe khAvAthI) te AmAzayamAM rahelA tathA jaTharanA rogane iMdranA vajanI peThe haNe che. pratyeka RtumAM haraDene praga, sazArade vA sitayA prayuktA zuNThI guDenApi hime pryojyaa| sasaindhavA pippalI zaizire ca hitA vasante trikaTurguDena // grISme sitAnAgarakaizca pathyA varSAsu sindhUtthayutA hitA ca / nihanti sarvAmayameva sadyo zaraRtumAM sAkara sAthe haraDe khAvI; hemaMtamAM geLa tathA suMTha sAthe khAvI; ziziraRtumAM siMdhava ane pIpara sAthe khAvI. vasaMtaRtumAM trikaTu ane goLa sAthe khAvI, grISmaRtumAM sAkara tathA suMTha For Private and Personal Use Only
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya trIje. 787 sAthe khAvI hitakara che, tathA varSARtumAM siMdhava sAthe khAvI hitakara che. evI rIte haraDe khAvAthI te sarve regano nAza kare che. haraDenA jUdA jUdA ka5 ghRtena pathyA vihitA harItakI // ghRtena deyaM manujAya kalkamAmAnilaM hanti narasya kosstthe| . duSTAn vikArAna haratIti sadyaeraNDatailena vipAcya pathyAm // khAdet tadevAnu pibeJca tailaM sazUlaviSTambhakRtAna vikArAn / sarvAnjayet pittakaphAnilotthAna mUtre sthitaM saptadinaM mahiSyAH paJcAbhayA mUtrapalAni paJca kSIreNa saptAhamiti prazastam / kSIrodazoSI paratastathAnyadeSa trisaptAhaparaH prayogaH // vAtodaraM zIghramiyaM nihanyAt plIhAnamAnAhamurograhaM ca / sapANDurogaMca krimIzca hanti harItakI dhAnyatuSAmbusiddhA // sapippalIsaindhavayuktacUrNa sodgAradhUmaM bhRzamapyajIrNam / nihanti sadyo janayetkSudhAM ca kalkaM ca tasyAH saha naagrenn|| jvaraM jahAti saha saindhavena dadhA ca cukreNa hitaatisaare| sarAjayakSme madhunAvalihyAt mUtreNa zophodaranAzahetoH / / sapANDuroge samazarkarAyAH zoSe sadAhe saha maatulunggyaa| rasena yuktA vihitAtipathyA kalpaM samAptaM kathitaM munIndraiH // ghI sAthe haraDe khAvI hitakara che. ghI sAthe haraDenuM kaTaka mANasane khAvA ApavuM, tethI manuSyanA koThAmAM upajelA AmavAyune tathA duSTa vikArene te takALa haNe che. haraDene dIvelamAM taLIne tenuM cUrNa karIne khAvuM tathA te pachI tela (dIvela) pIvuM; ethI karIne zaLa ane jhADAne kabaje thavAthI utpanna thayelA sarve vikAre je pitta, kapha ane vAyuthI upajyA haze te nAza pAme che. bhezanA mUtramAM haraDene sAta divasa rAkhavI. evI rIte ke pAMca haraDe ane pAMca paLa mUtra laIne temAM boLI rAkhavI. pachI sAta divasa te haraDene dUdhamAM rAkhavI; pachI dUdha ane pANImAM sAta divasa For Private and Personal Use Only
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 788 hArItasaMhitA, rAkhavI. evI rIte traNa saptAha (aThavADiyAM) ne A prayoga che. arthAta evI rIte traNa saptAha rAkhyA pachI te haraDene sUkavIne tenuM cUrNa karIne khAvuM. e cUrNa vAtadarane tatkALa nAza kare che. temaja plIhA, peTa caDhavAne rega, uragraha, pAMDuroga, ane kRmi roga paNa ethI maTe che. dhAnyanI tathA javanI kAMjImAM siddha karelI haraDemAM pIpara tathA siMdhava meLavIne tenuM cUrNa khAvAthI dhUmADA jevA oDakAra sahita atyaMta ajIrNa thayuM hoya te takALa nAza pAme che ane bhUkha lAge che. haraDenuM kalka karIne temAM suMTha tathA siMdhava nAkhIne khavarAvavAthI tAva nAza pAme che tathA dahIM ane khATI kAMjI sAthe khAvAthI atisAra maTe che; rAjakSayamAM haraDenuM kaccha madha sAthe cATavuM, gomUtra sAthe khAvAthI dara maTe che; sAkara sAthe khAvAthI pAMDuroga maTe che; zeSa ane dAhamAM bIjerAnA rasa sAthe haraDe khAvI hitakara kahelI che. evI rIte meTA munioe kahela haraDene kalpa samApta thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare kalpasthAne harItakIkalpa varNanAbhedo nAma tRtIyo'dhyAyaH / cturtho'dhyaayH| lasaNane ka5 lasaNanI utpatti Atreya uvAca / amRtaM mathanAjAtaM surAsuravigraho mahAn / jahAra vainateyazca caJcanA tridivaM gtH|| saMgrAmazramasaMprApte zramavegapradhAvite / gAra paiva kAre zyatA savA For Private and Personal Use Only
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMthabhasthAna - adhyAya yethe.. For Private and Personal Use Only 788 sakRtsaMdUSite deze patitAstatra saMsthitAH / tasmAtkAlavazAjjAtaM durbhikSaM dvAdazAbdikam // vizuSkAH kAnane sarvA vRkSakaNTapratAnikAH / tasmAcca RSayaH sarve prakRSTaM gahanaM gatAH // teSAM madhye jarAsto gatihIno 'tijarjaraH / sayaSTiH saraNikSuNNaH zIrNadantAvalImukhaH // satatrasyaiH kSudhApannairRSibhistatra vizrutaH / so'pi kSudhAturaH sarvA paryaTatyurvarAM mahIm // kutracitpuNyayogena dRSTavAnviTapAnzubhAn / nIlazaivAlasaGkAzAnzADulAnbahalAnbhuvi // kSudhA saMpIDanenApi bhuktavAnsadalAnapi / SaNmAsAnantaraM zuSkAnviTapAMstadanantaram // bhuktavAnkandakAnsopi mAsamekaM tathA RSiH / pazcAtsubhikSe saJjAte sarve caikatra saMsthitAH // so'pi vRddho yuvA bhUtvA gatastatra ca yatra te / taM dRSTrA vismayApannAH papracchuH kiM kRtaM svayA // novAnsa tu kiMci ruSA taiH zApitastataH / yattvayA khAditaM dravyaM tadabhakSyaM dvijAtibhiH // durgandhamapavitraM ca tasmAjjAtaM rasonakam // samudramaMthana karIne jyAre amRta kADhavAmAM AvyuM te prasaMge deva ane daityAnA mATe saMgrAma thayA. te vakhate garUDa te amRtanA kaLazane cAMcamAM dhAlIne svargamAM leI gayeA. garUDane saMgrAmanA zrama thayA hatA tathA te zrame karIne vegathI doDatA hatA ane AkAzamAM caDhayo hato, tethI e AkuLa vyAkuLa thaI gayA hatA. e kAraNathI enI pAsenA amRtanA kaLazamAMthI amRtanA biMdue nIce paDyA. yuddhathI dUSita thayelA te dezamAM ekavAra je amRtanA biMdu paDyA te tyAMja rahyA. have kALe karIne te sthaLamAM bAra varasanA dukALa paDayA, tethI vanamAM saghaLAM jhADa, kAMTA ane velA vagere sarva sUkAI gayuM. e kAraNane
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 780 hArItasaMhitA. lIdhe saghaLA RSie ati moTA saMkaTamAM paDyA. te RSionI maNe eka gharaDo RSi hatuM. tenAthI calAtuM hatuM nahi; tenAM aMga saghaLAM charNa thaI gayAM hatAM; te hAthamAM lAkaDI laIne cAlato hato; raste cAlavAthI te hArI gayo hato tenA mukhamAMthI saghaLA dAMta paDI gayA hatA. bhUkhathI pIDAyalA te jagomAM rahenArA sarve RSiomAM te prasiddha hatuM. e gharaDo RSi paNa bhUkhathI pIDita thaIne pRthvImAM je je phaLadrupa bhAga hatA tyAM tyAM bhaTakate hate. ema bhaTakatAM bhaTakatAM keIkavAra puNya yogathI suMdara choDavA tenA jevAmAM AvyA. te choDa lIlA zevALanA sarakhA hatA tathA tenI AsapAsa ghaNuMka lIluM ghAsa pRthvI upara UgyuM hatuM. A gharaDA RSi bhUkhathI pIDAyelA hatA tethI temaNe tenAM pAMdaDAM cha mAsa lagI khAdhAM. cha mahinA pachI tenAM sUkAM kALAM khAdhAM. ane te pachI eka mahinA lagI RSie tenA kaMda khAdhA. pachI jyAre sukALa thayo tyAre sarve haSio ekaThA thayA. A gharaDo RSi paNa juvAna thaIne jyAM badhA RSi hatA tyAM gayo. tene joIne saghaLA RSie vismaya pAmyA ane tene pUchavA lAgyA ke tame evo zo upAya karyo ke jethI gharaDA maTIne juvAna thayA. paNa te RSie temane kaI kahyuM nahi, tyAre saghaLAe maLIne tene zApa dIdho ke "je padArtha te khAdho haze te padArtha brAhmaNone abhakSya thAo tathA te durgadhavALuM ane apavitra thAo" evI rIte lasaNa utpanna thayuM che. lasaNanA guNa atha vIryaM ca vakSyAmi rasonasya mahAmate ! / rasaiH paJcabhiH saMyukto rasenAmlena vrjitH|| tena rasonakaM nAma vikhyAtaM bhuvanatraye / kaTUSNavIyoM lazuno hitazca snigdho guruH svAduraso'tha balyaH / vRddhasya medhAsvaravarNacakSurbhagnAsthisandhAnakaraH sutIkSNaH // hRdrogjiirnnjvrkukssishuulprmehhikaarucigulmshophaan| durnAmakuSThAnalamAnyajaM tu samIraNazvAsakaphAnihanti / 1 A be leka bIjI be pratimAM nathI. vI. gha0 1 TI. For Private and Personal Use Only
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya the. 781 he merI buddhivALA! have huM lasaNanuM vIrya tane kahuM chuM. lasaNamAM madhura, tikta, kaTu, kaSAya ane lavaNa, evA pAMca rasa che, mAtra khATe rasa nathI, mATe tenuM rasena (eka ochA rasavALuM) evuM nAma traNa lekamAM prasiddha che. e lasaNa tIkhuM ane uSNavIvALuM che, hitakAraka che, snigdha che, bhAre che, madhura rasavALuM che. vRddhane baLa ApanAra che, buddhi, svara, kAMti ane netrane hitakAraka che, bhAgelA hADakAne sAMdhanAra che ane atyaMta tINa che. e lasaNa hRdayane roga, jIrNajavara, kUkhanuM zULa, prameha, hikA, arUci, gulma, seje, arza, koDha, agnimAMdha, kRmiroga, vAyu, zvAsa ane kapha, e regane maTADe che. lasaNanA prAga, kukkuTANDanibhaM grISme zIrNapaNe samuddharet / badhvA puTe sunirguptaM dhArayettanmahAmate! // dIpAnirdazanAttattu mriyatetha vidIryate / varSAsu zizire caiva kArayenmAtrayA yutam // rAmaThaM jIrake dve ca ajamodA kaTutrayam / ghRtasauvarcalopetaM vAtaroge vishesstH|| mAtuluGgarasenApi mUlAnAhe prkiirtitH| danA vAtAdizamano rasono vihito budhaiH // jAGgalAni rasAnyeva bhojanArthe pradApayet // grISmaRtumAM jyAre lasaNanAM pAMdaDAM kharI jAya tyAre kUtarAnA aMDa jevuM lasaNa bedI levuM ane pachI huM meTI buddhivALA! tene paDIAmAM bAMdhIne bahu saMbhALathI rAkhI mUkavuM. e lasaNane je dIvo ke agni dekhADavAmAM Ave che te marI jAya che ke cIrAI jAya che. varSARtumAM ane ziziraRtumAM tene mApa pramANe bIjAM auSadhe sAthe meLavIne khAvuM. hIMga, jIruM, zAhajIruM, ajameda, suMTha, pIpara, marI, ghI, ane saMcaLa, e auSadha sAthe lasaNa vizeSa karIne vAyunA rogamAM khAvuM. For Private and Personal Use Only
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 792 hArItasaMhitA. zaLa ane peTa caDhavAnA rogamAM bIjerAnA rasa sAthe lasaNa khAvuM. dahIM sAthe khAdheluM lasaNa vAtAdi rogane zamAve che ema vidvAna vaidyonuM kahevuM che. lasaNa khAnArane jaMgalanAM prANIonA rasa bhajanane mATe ApavA. atha piya rasena, niSpIDya ca rasaM tasya gRhItvA munisattama / dugdhena zarkaropetaM pittaroge pibennrH|| rAjayakSmakSaye pANDau kAmalAyAM hliimke| zirorujAsu sarvAsu raktapittabhrameSu ca / zoSamUrchAparamAre ca hitaM caitadrasAyanam / / he munisattama! lasaNane kacarIne teno rasa kADhIne tene dUdha tathA sAkara sAthe pittarogavALAe pIvuM. rAjyakjhA, kSaya, pAMDu, kamaLa, halImaka, saghaLA prakAranA mAthAnA roga, raktapitta, bhrama, zeSa, mUcha, ane apasmAramAM e peyarasena hitakAraka ane rasAyana che. bIjo prakAra, paripiSya rasonaM ca tatsamA trivRtA mtaa| guDenairaNDatailena zItaM dattvA ca lehakam // zophe gulme cAmavAte hitametattathArzasAm // lasaNane kacarIne temAM tenA jeTaluM ja nasottara nAkhavuM. pachI temAM goLa tathA eraMDIyuM tela nAkhIne tene ThaMDa avaleha regIne cATavA Ave. e avaleha sejamAM, gulmamAM, AmavAtamAM ane arzarogamAM hitakAraka che. lasaNa upara pathyApathya. hariNazazakalAvAtittirANAM ca mAMsaM karamapi mayUra sArasAdyaM tvajAdyam / ghRtamadhurarasAnAM zAligodhUmamASA hitamiti manujAnAM guggule vA rasone // For Private and Personal Use Only
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya cothe. 793 ~~~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~ vyAyAmayAnAtapamaithunAni krodhAdhvajIrNAna parivarjayeca / vivarjayedvApi tathAtisAre mehAmaye pANDugudAmaye ca // na garbhiNInAM na ca bAlakAnAM bhramAture vA na madAture ca / na raktapitte na ca kuSThine'pi na raktavAte na visarpake ca // datto rasono yadi mUDhabuddhayA virecanaM vA vamanaM vidheyam / na vAnyathA kuSThamatho ca pANDu tvadgoSaroSaM kurute narasya / suyogayuktyAmRtavanarANAM vIryendriyaM puSTibalaM tanoti // haraNa, sasalAM, lAvarAM, tetara, e vagere jAnavaranuM mAMsa, krekara (lakkaDada) mera, sArasa vagere ane bekaDA vagerenuM mAMsa, ghI, madhura rase, zAli DAMgaranA cokhA, ghauM, aDada, e sarve manuSyone gugaLa ke lasaNane prayoga cAlato hoya tyAre hitakara che. lasaNane prayoga cAlatuM hoya tyAre kasarata karavI nahi, prayANa karavuM nahi, taDake veThavo nahi, maithuna karavuM nahi, krodha kare nahi, musApharI karavI nahi, tathA ajIrNa thavA devuM nahi. temaja atisAranA regavALAe, pramehavALAe, pAMDuraMgavALAe ane arza regavALAe lasaNa khAvuM nahi. vaLI garbhavatI strI, bALaka, bhramaragI, madaregavALe, raktapittavALe, koDhavALa, vAtarAvALe ane visarpagavALe, eTalAjaNe lasaNa khAvuM nahi. emAnA koIne mUDha buddhithI vaidhe kadAcita lasaNa ApyuM hoya te tene virecana ke vamana ApIne te kADhI nAkhavuM. jo ema na kare te te manuSyane koDha, pAMDuroga, ke tvacAnA dezane prakopa kare che. e lasaNa sArAyogathI ane yuktithI ApavAmAM Ave te manuSyane amRtasara guNa Ape che tathA vIrya ane ikiyenA baLanI vRddhi karIne puSTi kare che tathA baLa Ape che. iti AtreyabhASite hArItottare kalpasthAne rasona kalpo nAma caturtho'dhyAyaH / For Private and Personal Use Only
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 784 hArItasaMhitA. pNcmo'dhyaayH| gugaLane kaha5. hArIta uvAca / bhagavan ! guggulornAma yogavIryamatho guNam / vaktumarhasi rogeSu yeSu vApi prazasyate // evamuktastu ziSyeNa pratyuvAca mahAtapAH / / hArIta kahe che-he bhagavan! gugaLanA yoga, tenuM vIrya, tenA guNa, ane je rega upara te guNakArI hoya te saghaLuM mane kahevuM joIe. ziSyanuM evuM kahevuM sAMbhaLIne moTA tapavALA Atreya muni belyA. gugaLanAM rUpa vagere. Atreya uvaac| marubhUmau prajAyante prAyazaH purapAdapAH / bhAnormayUkhaiH satataM grISme muJcanti guggulam // himAditA vA hemante vidhivattaM samAharet // jAtarUpanibhaM zubhaM padmarAganibhaM kacit / kaMcinmahiSanetrAzaM yakSadaivatavallabham // Atreya kahe che-ghaNuM karIne gugaLanAM vRkSo marUbhUmimAM thAya che. sUryanA kiraNavaDe te vRkSa tape che tyAre temAMthI grISmaRtumAM gugaLa nIkaLe che. temaja hemaMtaRtumAM himathI pIDAyalA te vRkSamAMthI gugaLa nIkaLe che. e gugaLane vidhipUrvaka lAve. gugaLa keTalIka jaMgoe senA jevo pILo, koI jagoe dhULe, kaI jagoe padmarAgamaNi jevA raMgane ane kaI joe pADAnA netra jevA raMgane maLI Ave che. e yakSa ane devone vahAle che. gugaLanA guNa vidhAnaM tasya vidhivannibodha gadato mama // tridoSazamano vRSyaH snigdho bRMhaNadIpanaH / For Private and Personal Use Only
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya pAMcame. 785 naka nAyaka gugguluH kaTukaH pAke varNyazca blvrdhnH|| AyuSyaH zrIkaraH puNyasmRtimedhAvivardhanaH / pApaprazamanaH zreSThaH zukrAtavakaraH smRtH|| have e gugaLanuM vidhAna huM tane kahuM te tuM vidhivata sAMbhaLa. gugaLa tridoSane zamAvanAra, vIryajanaka (pauSTika), snigdha, zarIrane puSTa karanAra, jaTharAgnine pradipta karanAra, pAcana thatI vakhate tIkha, zarIranI kAMtine vadhAranAra, baLa vadhAranAra, AyuSyane sthira karanAra, zobhA ApanAra, puNya, smRti ane buddhi vagerene vadhAranAra, pApane zamAvanAra, zreNa, ane purUSane vIrya tathA strIone Artava ApanAra che. gugaLano kavAtha pivAnuM vidhAna. varNagandharasopeto guggulo mAtrayA yutH| bheSajaiH saha nivAthyo yathA vyAdhiharaiH pRthak // mAtrAvasiSTaM taM dRSTvA gaalyecchuklvaassaa| mRNmaye hemapAtre ca rAjate sphATike'pi vaa| puNye tithau zubhe bhe ca jIrNAhArakSamAnvite / hutvAgniM paryupAsIta devbraahmnnbhktitH| pravizya kusumAkINe mandire ca smaashritH|| sArA raMgano, sArA gadhavALA tathA sArA rasavALo gugaLa mApa pramANe le. pachI je roga upara te lAgu kare che te rogane haranArAM judAM judAM auSadho sAthe tene kavAtha karavo. pachI pIvAnI mAtrA (mApa) jeTalI kahI heya teTalo kavAtha jyAre bAkI rahe tyAre tene dhoLA vastravaDe mATInA, senAnA, rUpAnA ke sphaTikanA pAtramAM gALI le. pachI pavitra tithi ane sArA nakSatramAM jema phUla veryA heya tevA maMdiramAM bezIne deva ane brAhmaNanI bhaktipUrvaka agnimAM homa karIne khAdheluM pacI gayuM hoya te veLAe kSamAguNavALA (zAMta) thaIne te kavAtha pIvo. For Private and Personal Use Only
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 796 hArItasaMhitA. jUdA jUdA rega upara gugaLanA pega rAnA guDUcI cairaNDo dazamUlaM prsaarinnii| kAthaM teSAM yathAyogyaM yavAnyA vAtike pibet // pRthaktairjIvanIyaiH pibetpittaamyaaditH| vAsAcandanahIberaM mRdvIkA tiktrohinnii|| kharjUraM ca parUSaM ca tathA jiivkrssbhko| sapittaroge pAnAya kAthaH syAd guggulaanvitH||.. triphlaavyossgomuutrnimbdhaanykpusskraiH| amRtA dIpyakaH kAthaH paTolI ca kphaarditH|| naaddiidussttvnngrnthignnddmaalaarbudaanvitH| triphalAkAthasaMyuktaM pibenmehI vaNI tathA // kiraatkaamRtaanimbvRssaavyaaghriiduraalbhaaH| eSAM kAthena saMyuktaM guggulaM pAyayedbhiSak // gulme kAse kSate zvAse vidradhAvarucau vraNe / dApiTolakkAthena saMyutaM guggulaM pibet // kaNDUpiTakazophAdye piveda vAtakaphApaham / pathyA punarnavA dArU gomUtramamRtA tthaa| eSAM kAtho hitaH pANDau zothodakAkalAsinAm // rAsanA, gaLe, divelAnAM mULa, dazamULa, lAjALu, tathA yuvAna e auSadha sAthe joIe teTalo gugaLa meLavIne teno kavAtha vAtogamAM pI. vanIya AnA aussdh| (iateii, kssaa24||3||dii, mehara, mahAmehI, vidArIkaMda, jeThImadha, vagere madhura ane zItavIrya auSadha jIvanIyagaNanAM kahevAya che) laIne tene judo juda kvAtha karIne temAM gugaLa nAkhIne pittaragavALAe pI. ma23sI, yaMhana, pI, drAkSa, , majUra, mi, 93, RSabhaka, e auSadhanA kavAthamAM gugaLa nAkhIne pittarogavALAe pI. 1 gomUtramamRtaM tathA. pra0 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paMcamasthAna-adhyAya pAMcame. 797 triphaLA, trikaTu, (suMTha, pIpara, marI), gAyanuM mUtra, lImaDe, dhANA, puSkaramULa, gaLe, ajameda, paTelI, e auSadhane kavAtha gugaLa sAthe karIne kaphathI pIDAtA regIe pI. je manuSya duSTa ghaNathI, graMthIthI, gaMDamALAthI, abuMda nAme rogathI, pramehathI ke vraNarogathI pIDAto hoya teNe triphaLAnA kavAtha sAthe gugaLa pIvo. gulmoga, khAMsI, uraHkSata, zvAsa, vidhi, arUci, ane traNa, eTalA regavALAne kariyAtu, gaLo, lIMbaDe, uMdarakaNuM, rIMgaNuM ane dhamAse e auSadhanA kavAtha sAthe gugaLa pAve. khasa, kelIo, saMje tathA vAyu ane kaphanA rogamAM dAruhaLadara tathA paTeLanA kavAtha sAthe meLavela gugaLa pI. - haraDe, sAToDI, dAruhaLadara, gAyanuM mUtra, tathA gaLe, e auSadhone kavAtha gugaLa sAthe karIne pAMDuraMgIne, sejAvALAne, udararogavALAne, tathA kalAsa nAme koDharegavALAne ApavAthI phAyado thAya che. gugaLanI mAtrA bhavenmAtrAM palaM yAvatkarSAdArabhya ytntH| jIrNe'znIyAnmudyUSai rasairvA jAGgalaistathA // payasA SaSTikAnnaM ca zAlInAmodanaM mRdu| dinAni sapta prathamA madhyamA dviguNA smRtA // triguNA paramA mAtrA vizeyA yogacintakaiH / sevate guggulaM yo vai varSeNApi naraH kramAt // sthAvarAjaGgamAccaiva na syAdasya kSatirviSAt / regInuM vaya, baLa, jaTharAgni, e vagere upara vicAra karIne eka telathI AraMbhIne cAra te lAparyata gugaLanI mAtrA samajavI. gugaLanI mAtrA pacI jAya tyAre bhaganA yUSa sAthe ke jaMgalI prANIonA mAMsarasa sAthe ke dUdha sAthe sAThI cokhA ke sALane halake bhAta kho. regIne pahelA sAta dahADA adhama mAtrA (halakI-eka telA jeTalI) ApavI. bIjA sAta dahADAmAM madhyama eTale bamaNuM bhAtrA ApavI. For Private and Personal Use Only
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 98 hArItasaMhitA. ane chellA sAta dahADAmAM tramaNI mAtrA ApavI. auSadhane yoga vicAranArAe ene parama (chevaTanI) mAtrA jANavI. je mANasa eka varSa sudhI krame karIne gugaLanuM sevana kare che tene sthAvara ke jaMgama viSathI koI vakhata hAni thatI nathI. gugaLanA prayoganA guNa, nirmukto balitatvacopi palito vRddho yuvA jAyate medhAdRSTibalIjavIryamadhikaM vRddhatvahIno bhavet / gulmASThIlakamAmavAtazamanaH kuSThaM pramehAzmarI zUlAnAhavisarparaktazamano bhUtopasRSTe hitH|| je mANasa gugaLanuM sevana kare che tenI tvacAne karacalIo paDI gaI hoya te tethI te nirmukta thAya che, tene paLiyAM AvyAM hoya te maTIne kALA vALa thAya che; gharaDe hoya te juvAna thAya che, buddhi, daSTi, baLa, eja ane vIrya, e sarvanI vRddhi thAya che vRddhatva nAza pAme che; gulma, aSTIlA nAme graMthi, AmavAyu, e rega zamI jAya che. koDha, prameha, azmarI (patharIno roga) zULa, piTa caDhavuM, visaparoga, lehInA bagADanA raMga, e sarve zame che, ane bhUtAdine vaLagADa thayo hoya tene paNa ethI phAyado thAya che. iti AtreyabhASite hArItottare kalpasthAne guggulu kalpo nAma paJcamo'dhyAyaH / kalpasthAnaM samAptam / For Private and Personal Use Only
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org atha SaSThasthAnam / zArIrasthAnam / prathamo'dhyAyaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrasthAna. dehanI ghaTanA. Atreya uvAca / paJcabhUtAtmakaM dehaM paJcendriyasamAyutam / saptadhAtuguNopetaM dazavAtAtmakaM viduH // jIvo manastathAkAzastathaiva triguNAtmakaH / zukrazoNitasambhUtaM zarIraM doSabhAjanam / paJcabhUtamayaM caitad vijJeyaM bhiSajAM vara ! // Atreya kaheche.manuSyane deha, AkAza, vAyu, agni, jaLa ane pRthvI, e pAMca bhUtathI banelA che; te zrotra, vacA, netra, jInhA ane ghrANu, e pAMca iMdriyAthI yukta che. temAM rasa, lohI, mAMsa, meda, asthi, majjA, ane vIrya e sAta dhAtuo maLelA che, tathA prANa, apAna, dhyAna, udAna, samAna, nAga, kUrma, kRkaLa, devadatta ane dhanaMjaya, evA daza prakAranA vAyu rahelA che vaLI e zarIramAM jIva, mana, AkAza, satva, rajasa ane tamasa evA traNa guNa rahelA che. tathA te vIryaM ane raktathI banelA che. evA e deha, vAta, pitta ane kaph evA traNa doSanuM athavA rAgAdi doSanuM pAtra che. huM uttama vaidya ! e pramANe paMcabhUtAtmaka zarIra jANuvuM. For Private and Personal Use Only
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hArItasaMhitA. zarIranA vaya pramANe cAra prakAra caturvidhaM zarIraM syAd bAlyaM prauDhaM pragalbhakam / sthaviraM ca tathA proktaM bAlyamalpazarIrakam / SoDazavArSikaM yAvad bAlyaM tAvat pravartate // zarIra cAra prakAranuM kahevuM che; bAlya, prauDha, pragalsa, ane vRddha eTale bALaka, juvAna, AdheDa ane gharaDe. soLa varasanuM vaya thatAM sudhI bALa avasthA pravarte che. dhAtunI utpatti, dhAtUnAM ca balaM tatra dhAtumUlaM zarIrakam / dhAtUnAM puSTiyogena zarIraM cAtivardhate // jIvitaM dhAtumUlaM tu mRtyurdhAtukSayAdapi / hInadhAtozca yogena labhate svalpajIvanam // naro dhAtubalenApi jIvitaM cAtha dRzyate / tasmAca maithunAtsamyak jAyate garbhasambhavaH // Adau dhAtubalaM tasmAtsatvaM tasmAdrajo viduH / rajasA jAyate kAmaH kaamaatsurtsnggmH|| e vayamAM dhAtuonuM baLa prApta thAya che. zarIranuM mULa dhAtu che. dhAtunI puSTi thavAthI zarIra vRddha pAme che. dhAtuonA AdhArathI jIvita rahe che ane dhAtuno kSaya thavAthI jIvitano kSaya thAya che. je mANasanA zarIramAM dhAtu kamI hoya te mANasa ochuM AyuSya bhogave che. manuSyamAM dhAtunuM baLa hevAthI ja tenAmAM jIvita dekhAya che. ane eTalA mATe ja maithuna karavAthI garbhanI utpatti thatI jovAmAM Ave che. prathama dhAtunuM baLa prApta thAya che, tethI satvaguNa vadhe che, ane tethI rajo guNa vadhe che. raje guNathI kAma utpanna thAya che ane kAmathI maithuna samAgama thAya che. strIone Rtu prApti. mAse mAse RtuH strINAM dRSTrA RtumtiistriyH| rajaH saptadinaM yAvat RtuM ca bhiSajAM vr!|| saptarAtrAdyonizuddhistasmAdRtumatI bhavet / For Private and Personal Use Only
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaSTamasthAna-adhyAya pahele. dRzyate ca rajaH strINAM vinA yogena putraka!". dRzyate na vinA yogAtphalaM strINAM tu putrk!|| saMzayAd vismitazcitto hArItaH paripRcchati // strIone mahine mahine Rtu prApta thatuM jovAmAM Ave che. he vaidyottama! strI RtuvALI thayA pachI sAta divasa sudhI Artava rahe che. sAta rAtrIo vItyA pachI yoninI zuddhi thAya che mATe teTalA kALa pachI strI (garbhadhAraNa karavAne gya) tuvALI thAya che. he putraka! purUSane vega thayA vinA strIone rajasa (Artava) prApta thAya che, paNa he putra! purUSanA yogavinA strIne phaLa prApta thatuM jovAmAM AvatuM nathI. e sAMbhaLIne manamAM vismaya pAmI saMzaya karIne hArIta tene pUche che. hArIta uvaac| saMyogena vinA prAjJa ! kathaM garbho na jAyate / saMyogena vinA puSpaM phalaM vA na kathaM bhavet / vRkSavanna na kathaM strINAM phalotpattiH pradRzyate / etatpRSTo mahAcAryaH provAca RSipuGgavaH // hArIta pUche che. -he buddhimAna pitA! saMyoga vinA garbha kema utpanna thatuM nathI. temaja saMyoga vinA puSpa ke phaLa kema na thAya? jema jhADane saMyoga vinA phaLa upaje che tema strIone saMgavinA kema saMtAna thatAM nathI? evo prazna sAMbhaLIne RSiomAM zreSTha moTA AcArya bolyA. Atreya uvAca / vIrudhAnAM ca vallInAM sthAvarANAM ca putraka ! // tatra dhAtusamaM bIjaM saha yogena vartate // na bhinnadRSTistasyeva dRzyate zRNu putraka ! / sthAvarANAM ca sarveSAM zivazaktimayaM viduH // nizcalo'pi zivo zeyo vyAptiH zaktirmahAmate ! / tatra tripuruSaguNA vartate smyogtH|| For Private and Personal Use Only
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 802 hArItasaMhitA. agne puSpaM phalaM tadvadvIjaM zukramayaM viduH / strINAM rajo mayaM reto bIjAvyamindriyaM nre| tasmAtsaMyogataH putra ! jAyate garbhasambhavaH // Ageya kahe che--he putra! velA, velIo, ane sthAvara jemAM dhAtunI sAthe ja bIjano yoga thaIne rahe che. he putra! yogathI utpanna karelI A sRSTimAM sthAvara jIvanI utpatti yogavinA thAya evI bhinna daSTi temAM paNa nathI. saghaLA sthAvara jIvonI sthiti ziva zaktimaya che. sthAvaramAM je nizcalatA che te zivanuM svarUpa che (kemake ziva sthANu-nizcala che). ane he moTI buddhivALA! sthAvara chanI je pasaravArUpa vyApti te zaktinuM svarUpa che. tene viSe strI ane purUSanA guNe sabhAnapaNe karIne rahelA che. sthAvarane prathama puSpa Ave che te strInA ArtavanI barobara che, tene phaLa thAya che te garbha che ane temAM bIja hoya che te garbha jANu. paNa strIone rajomaya (Artavamaya) vIrya hoya che ane purUSane bIjamaya (vIryamaya) iMdriya che. he putra! e kAraNathI strIpurUSane saMyoga thavAthI garbhanI utpatti thAya che. garbhanI utpatti, prathame'hani retazca saMyogAtkalalaM ca yat / paMcabhirbuddhadAkAraM zoNitaM ca dazAhani // dhanaM paJcadazAhe syAviMzAhe mAMsapiNDakam / paJcaviMzatime prApte paMcabhUtAtmasambhavaH // mAsakena ca piNDasya paJcatattvaM prajAyate / paJcAzAhane prApte aGkurANAM ca sambhavaH // mAsatraye tu saMprApte hastapAdau pravarddhate / sArddhamAsatraye prApte zirazca sAravavadhet // caturdhake ca lomAnAM sambhavazcAtra dRzyate / paJcame ca sujIvaH syAt SaSThe prasphuraNaM bhavet // aSTame mAsi jAte ca agniyogaH pravartate / mAse tu navame prApte jAyate tasya ceSTitam // For Private and Personal Use Only
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaSTamasthAna-adhyAya pahele. jAyate tasya vairAgyaM garbhavAsasya kAraNAt / dazame ca prasUyeta tathaikAdazame'pi vaa| atha doSabalenApi garbho vA na prasUyate // vAtasaMprerito garbho apUrNairdivasairyadi / prasUyate vApyatha cedgarbhasrAvaH sa ucyte|| saMyoga thayA pachI pahele divase virya tathA raja eka bhaLIne tenI lAhI jevuM bane che. pAMca divase tene para bAge che. dazame divase temAM lehI utpanna thAya che. paMdara divase te kaThaNa thAya che. viza divase tene mAMsanA goLA jevo AkAra thAya che. pacIsame dIvase temAM pAMca bhUta prakaTa thAya che. eka mahine te gaLAmAM pAMca tatve utpanna thAya che. pacAsa divase temAM aMkura utpanna thAya che. traNa mahine tene hAtha paga vRddhi pAme che. sADA traNa mAse sAravALuM mAthuM upaje che. cothe mahine rUvATAM upaje che. pAMcame mahine temAM jIva prakaTa thAya che. cha mahine garbha pharakavA lAge che. AThame mahine temAM jaTharAgnine ga thAya che. navame mahine te hAlavA cAlavA lAge che ane garbhasthAnamAM vAsa kare paDayo che mATe tene vairAgya utpanna thAya che. pachI dazame mahine athavA agiyArame mahine bALaka prasUta thAya che. vAtAdika dezanA baLathI kaI eTalI mudata thayA chatAM paNa prasavatuM nathI. jyAre vAyue prerele garbha divasa pUrA thayA pahelAM janme tyAre tene garbhastrAva kahe che. strIpurUSanI utpattinuM kAraNa atha vakSyAmi dehasya varNazAnaM mhaahte!| narareto'dhikatvena zukrabIjAdhikena tu // rajohIneMdriyatvAcca jAyate puruSodbhavaH / strIretasAdhikatvena hInazukrendriyAdapi / rajasopyadhikatvena strIsambhUtiH prajAyate // he meTI buddhivALA ! have huM dehanuM varNajJAna kahuM chuM. jyAre purUSanuM vIrya tathA vIryarUpa bIja adhika hoya ane strInA ja iMdri 1 tadgarbhe vAlaH pradazyate. pra0 1 lI. 2 hanirasaindriyairvApi. pra. 1 lI. For Private and Personal Use Only
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 804 hArItasaMhitA. yamAM raja thavuM hoya tyAre puruSarU5 garbhanI utpatti thAya che. jyAre strInuM vIrya tathA tenuM raja adhika hoya ane purUSanuM vIdiya hIna hAya arthAt vIrya kamI hoya to strI utpanna thAya che. bALakanA guNa ane AkAranuM kAraNa rajovyAptaRtau strINAM yA yA bhavati bhaavnaa| sAtvikI rAjasI vApi tAmasI vApi sttm!|| tAdRzaM janayedAlaM guNairvA tAdRzairapi / yA ca bhAvayate citte bhrAtaraM pitaraM naram // yena vA tena sadRzaM sUyate sA bhiSagvara ! // rajathI vyApI RtukALamAM strIone jevI jevI bhAvanA thAya che te te pramANe te bALakane janma Ape che. tene sAtvikI, rAjasI ke tAmasI bhAvanA thAya che te te pramANe bALaka paNa sAtvika, rAjasa ke tAmasI thAya che. vaLI te vaidya! te vakhate strI pitAnA manamAM pitAnA bhAInI, pitAnI ke patinI ke jenI bhAvanA kare tenA sarakhA AkArane putra te prasare che. manuSyanI vAtAdi prakRtionuM kathana vAtena zyAmaH puruSo vAtaprakRtisambhavaH / pittena gauro bhavati pittaprakRtivAnbhavet // zleSmaNA jAyate snigdhaH zyAmazca lomazastathA / dIrghaziroruhaH sthUlo kaphaprakRtisaMyutaH // vAtaraktena kRSNo'pi pittaraktena pingglH| pittavAMzca naro lakSaH snigdhaH zyAmaH kaphAsRjA // bhRGgarAgAJjanAkAraM vAtena dRSTimaNDalam / sUkSmalomA ca kRSNazca ruukssmuurdhjtonvitH| yasya vAtena taM viddhi nakhasUkSmAsitacchavim // 1 RtuvyAptarajaH strINAM. pra. 1 lI. 2 dIrgha. pra0 1 lI..... 3 mardhajayAnvitaH. pra. 1 lI. . - - For Private and Personal Use Only
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vamasthAna-adhyAya pahele. 85 pittena pItazca bhavedalomA piGgekSaNAbhazca spinggkeshH| alomazaH pItanakhaprabhaH syAt kSudhAturo vai puruSaH sa dRptH|| sa lomazo dRptakaThorakezaH zyAmacchavidRptata vishaalH| susnigdhadantaH sitanetraramyo nakhacchaviH pANDusudIrghanAsaH // je janmathI purUSamAM vAyu adhika hoya te te purUSa zyAmavarNane thAya tathA te vAtaprakRtine thAya che, pittathI purUSa goro tathA pittaprakRti vALe thAya che, kaphathI manuSya snigdha, kALo tathA ghaNuM vALavALo thAya che. tenA vALa ghaNuM lAMbA hoya che tathA te kaphaprakRtivALo thAya che. vAtaraktavaDe manuSya kALA thAya chepittaraktavaDe mAMjara, pittavALo tathA rUkSa thAya che; kapharaktavaDe nigdha ane zyAma thAya che. vAyuvaDe dRSTinuM maMDaLa bhamarAnA jevA ke kAjaLanA jevA kALA raMganuM hoya che. vaLI jene rUvATAM ke vALa ochA hoya che, jenA zarIrane raMga kALe hoya che, jenA mAthAnA keza rUkSa haiya che, tathA jenA nakha sukSma tathA zyAma hoya che, tene vAtaprakRtine jANo. pittaprakRtivALo mANasa pittane lIdhe pILA varNane, bahu rUvATAM vagarane, pILA netravALe, piLAza paDatA kezavALA, ochA vALavALa, bhUkhALavo tathA garviSTa hoya che, tenA nakhanI kAMti pILAzapara hoya che. kaphanI prakRtivALA mANasane rUvAMTAM ghaNAM uge che, te garviSTa hoya che, tenA keza kaThora hoya che, tenI kAMti zAmaLI hoya che, tenuM zarIra prauDha ane vizALa hoya che, tenA dAMta snigdha hoya che, tenAM netra dhoLAM hoya che, tenI AkRti suMdara hoya che, tenA nakhanI kAMti zveta hoya che ane tenuM nAka ghaNuM lAbuM hoya che. napuMsaka vagerenI utpattinuM kAraNa samavIryarajastvena naraH strIprakRtirbhavet / napuMsakamiti khyAtaM na strI na puruSo vadet // doSadhAtuvizeSeNa saGge satyaGgasambhavaH / kRtabhrAnte ca sambhoge dvAbhyAM ca dravate manaH / dRzyate yamalotpattiranyacittapriyaGkarI // samadoSabalenApi prakRtyA vikRterapi / zukrAsakca bhavecchayAmA napuMsakasamudbhavA // For Private and Personal Use Only
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 806 hArItasaMhitA. jyAre vIrya tathA raja samAna hoya tyAre je purUSa thAya te te strI prakRtine thAya che athavA napuMsaka thAya che ke jenI strI ke purUSa bemAMthI ekeyamAM gaNanA thatI nathI. jyAre brAMtisahita saMbhoga karatAM strI ke purUSanuM be strI ke be purUSanI dhAraNAthI mana drave che tyAre joDavAnI utpatti dekhAya che ke je jonArA cittane AnaMda Ape che. vIrya ane raktamAM samAna daSanA baLathI tenI prakRtimAM kAMI vikAra thaI jAya eTale purUSanuM adhika vIrya chatAM koI dezanA baLathI temAM vikAra thaI strInA guNo prApta thAya te te strI napuMsaka utpanna thAya. - zarIranA avayanI utpattine prakAra, prathamaM bIjalohitaM paJcabhUtAgninA paripakvaM kriyate / tena ca kalala utpadyate so'pi cAntaHsthena vAyunA buddAkAro bhUtvA bAhyavAtena sambhRto bhavati / sa ca paJcabhUtAgninA piNDaM janayati / tacca piNDaM paripAkaM gataM ghanaM saMjAtaM ca vyAnavAtena paJcatatvebhyo hastapAdAdIn ziro'vayavAn saMjanayati / antaHstho vAyureko'pi nAnAsthAnaM samAzritya dehAkAraM karoti / udAno galahRdayasaMsthito dehamukhadvAraM prakAzayati / apAnavAyuradhaHstho'pAnadvAraM vizodhayati / ete cAntaHsthAH pRthak pRthak mArge chidraM kRtvA nirgacchanti / tAnyeva navadvArANi mukhghraannkrnnnejJAnamohanani | vaitAni dvArA vartana maryAntiA tAntHstho vAyuH pratAnatvena hastapAdAdyAnavayavAn sNjnyti| prathama bIja ane raktane pAMca bhUtane agni paripakva kare che, ane tethI eka mizraNa jevo kalala utpanna thAya che. te kalala pitAnI aMdaranA vAyuvaDe parapoTA jevo thAya che tathA temAM bAhArane vAyu bharAya che. e parapoTe vaLI pAMca bhUtanA agnithI paripakava thaIne piMDa (geLA jevA AkArane) utpanna kare che. te piMDa pakva thaIne kaThaNa thAya che tyAre temAM vyAna vAyuvaDe pAMca tatvamAMthI hAtha, paga vagere ane mAthuM vagere avayavo utpanna thAya che. e piMDamAM rahelo vAyu eka chatAM paNa judA judA sthAnamAM rahIne dehane AkAra utpanna kare che. udAnavAyu gALAmAM ane hRdayamAM rahIne dehanuM mukhadvAra prakaTa kare che. epAna For Private and Personal Use Only
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pachamasthAna-adhyAya pahele. 807 vAyu zarIranA nIcenA bhAgamAM rahIne apAnadArane zuddha kare che. e vAyuo je mAMhe rahelA hoya che te jude jude mArga chidro utpanna karIne bahAra nIkaLe che, ane tethI ja mukha, be naka, be kAna, be netra guda tathA mehana (mUvadAra ) evAM nava dvArA utpanna thAya che. pachI zarIramAM rahelo vAyu vistAra pAmIne hAtha paga vagere avayavane utpanna kare che. paMcabhUtathI utpanna thayelA avayava vagere. tvamAMsakezaromAsthi bhUbhAgo janayet tathA / rasaM raktaM ca lAlAM ca mUtraM zukra jalAditi // agniH pittaM ca netre ca tamaH krodhazca tejsH| zrutiH sparzastathocyAsaH svedazcaMkramaNAdikam // vAtAtpaMca parizeyA anyA prakRtireva ca / mano buddhistathA nidrA AlasyaM mada eva ca // zUnyAtpaJca prajAyante dehe dehe vyavasthitAH // pRthvItatvanA bhAgathI tvacA, mAMsa, keza, rUvATAM, ane hADakAM e pAMca vAnAM utpanna thAya che. rasa, rakta, lALa, mUtra ane vIrya, e pAMca vAnAM jaLathI utpanna thAya che. jaTharAgni, pitta, netra, aMdhakAra, ane krodha e pAMca vAnAM teja (agnitattvathI) upaje che. zravaNa, sparza, uchAsa, sveda ane gamana, e pAMca vAyuthI upajelAM jANavAM. vAyudezathI je vAtaprakRti utpanna thAya che te jUdI che. mana, buddhi, nidrA, ALasa ane bhada, e pAMca je pratyeka dehamAM rahelAM che te AkAzathI utpanna thAya che. tvacAdikanI utpatti, vAtaraktena tvagdehe mAMsaM tvagAzritaM matam / zukrazleSmodbhavo medo raso'sthiraktasambhavaH / pittAzritaM hRdayasthaM vAtaraktamayaM yakRt // raktazleSmarasAzritamuraH / raktazleSmamayaH plIhAkaphara ktamayaM phuphphusam / pazcabhUtamayaM dehamAkAzaM zunyameva ca // For Private and Personal Use Only
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 808 hArItasaMhitA. zUnyAdvAyuH samutpanno vAyoH prANaH prajAyate / prANAtsatvaM tathA jAtaM sarva satve pratiSThitam // vAyu tathA raktavaDe dehanI tvacA utpanna thAya che. mAMsa tvacAnA AzrayathI thAya che ema mAneluM che. vIrya tathA kaphathI meda upaje che. asthi ane rata rasathI utpanna thAya che. pittane AzarAne raheluM yakRta vAyu tathA ratathI upajeluM che tathA te hRdayamAM che. rakta, kapha tathA rasane Azraya ApanAruM ura (hRdaya) che. rakta ane kaphathI plIhA (baroLa) utpanna thaI che. kapha ane raktathI phephasu upajeluM che. evI rIte pAMca bhUtaya deha utpanna thayela che. temAM je AkAza che tene zunya kahiye chIye. e zUnyathI vAyu utpanna thaye che. vAyuthI prANa utpanna thAya che. prANuthI satva utpanna thAya che. ane saghaLuM jagata satyane viSe sthiti karIne raheluM che. paMcabhUtanI utpatti, bAragamutpanna jJAtA vahunyA tasyAstejastathA jAtaM tejaso jAyate tmH|| paJcabhUtAtmake dehe paJcendriyasamAyute / bhUtAnAM ca pradhAno ya AkAzamiti shbditH|| AkAzAttejastejaso darpo daryAtparAkramastasmAdahaGkArastataH kopaH kopAttamastamasaH pampamiti / AkAzAtsatvaM satvAtsatyaM satyAttapastapaso nayo nayAd viveko vivekAcchAntiH zAntyA dharma iti / satyAdrajo rajasaH kAmo kAmAlaulyaM laulyAdasatyamasatyAtpApamiti / rasAtkAmaH kAmAdabhilASo'bhilASAt prajA prajAyA maitrI maitryAH snehaH snehAnmoho mohAnmAyA tato bhrAntimA'nyA mithyA tato'vidyA avidyAyAH puNyapApAni puNyapApebhyaH sambhava iti| AkAzathI jaLa utpanna thayuM che, jaLathI pRthvI utpanna thai che, te pRthvIthI teja utpanna thayuM che; tejathI aMdhakAra utpanna thaye che; paMcabhUtAtma tathA pAMca ikiyovALA dehamAM sarve bhUtemAM je bhUta mukhya che tene AkAza karIne kahe che. AkAzathI teja utpanna thAya che; tejathI garva, garvathI parAkrama, parAkramathI ahaMkAra, tenAthI kepa, kepathI tamoguNa For Private and Personal Use Only
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SaSTamasthAna-adhyAya pahele. 809 ane tame guNathI pApa upaje che. AkAzathI satva, satvathI satya, satyathI tapa, tapathI nIti niya), nItithI viveka, vivekathI zAMti ane zAMtithI dharma upaje che. satyathI rajoguNa, rajoguNathI kAma, kAmathI lalutA, lalutAthI asatya, ane asatyathI pApa upaje che rasathI kAma, kAmathI abhilASa, abhilASathI prajA, prajAthI mitratA, mitratAthI sneha, snehathI moha, mohathI mAyA, mAyAthI brAMti, bhrAMtithI mithyA, mithyAthI avidhA, avidhAthI puNya pApa, ane puNya pApathI janma thAya che. jAgradAdi avasthAonI utpatti. satvAcca jAgradeva syAttamasA svapate prabhuH / tamasA pravRto dehI vyomena zUnyatAM gataH // dehaM vizramate yasmAttasmAnnidrA prakIrtitA / / nAsordhvaM ca bhruvormadhye lIyate cAntarAtmanA // tatra ceto bhavettasmAnidrAyAM lIyate nrH| satvAttejaH samAkhyAtaM tejasA pittameva ca / jAyate vAyustamasaH svapate tmsaavRtH|| vAyostamAsamAyogAtsvapnAvastheti gIyate // satvaM tamastathA vAyurvartate caikayogataH / suSumNA sA mahAprAjJa ! vijJAtavyA prayatnataH // savaguNathI jAgrata avasthA utpanna thAya che ane tame guNa dehane prabhu je jIvAtmA te zayana kare che. jIva jyAre tamoguNathI DhaMkAya che tyAre AkAza tatvavaDe te zUnyapaNAne pAmI jAya che. zunyapaNAne pAmIne te dehane vizrAma Ape che mATe tene nidrA kahe che. aMtarAtmA sahita citta nAkathI uparanA bhAgamAM ane banne bhamaranI vacce lIna thAya che, mATe nidrA utpanna thAya che ane te nidrAmAM manuSya lIna thAya che. satva thakI teja utpanna thAya che, ane tejathI pitta upaje che. tamoguNathI vAyu utpanna thAya che ane te tamoguNathI vITAyale manuSya nidrA pAme che. vAyu ane tamoguNanA vegathI svamAvasthA utpanna thAya che. satva, tame guNa ane vAyu e traNane jyAre eka yoga thaIne varte che tyAre he 1 manasa:, 1 . For Private and Personal Use Only
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 810 hArItasaMhitA. mahAbuddhimAna ! suSuNNA kahevAya che. e suSuNNa prayatna karIne jANavA jevI che. AhArAdikanI utpatti, AhAranidrAbhayakAmatRSNA kSudhA ca mAtsaryamadazva mohH| krodhAbhilASaH sukhatRptizAntirbhavanti vai dehabhRtAM zRNu tvm|| AhArasyaiSaNA dehe vicarato hutAzanAt / / tRptiM vApi samApnoti rasAsvAdAnaraH sdaa|| yadA yadA zoSayate malAnAmagnistadA tRptimivAtanoti / yadA ca yasyaiva bhavedatRptistadaiva tRSNAM pratanoti cetH|| AhAra, nidrA, bhaya, kAma, tRSNA, bhUkha, adekhAI, mada, moha, krodha, abhilASa, sukha, tRpti, zAMti, e sarve vikAra (te te kAraNethI) manuSyane upaje che; he hArIta ! tuM sAMbhaLa. zarIramAM pharatA agnivaDe AhAranI IcchA utpanna thAya che. tathA rasanA AsvAdavaDe manuSya sadaiva tRpti pAme che. jyAre jyAre zarIramAM agni malanuM zoSaNa kare che tyAre tyAre te tRpti pAme che, jyAre keI manuSya atRpta thAya che tyAre tenuM citta te viSayanI tRSNa utpanna kare che. - iti AtreyabhASite hArItottare zarIrasthAne zArIrA. dhyAyo nAma prathamo'dhyAyaH / iti zArIrasthAnaM smaaptm| For Private and Personal Use Only
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agAuthI grAhaka thanAra sahasthonA mubAraka nAmonI yAdI. 500 - 9 ajamera, amarelI, rA. rA. mohanalAla bahecaradAsa. 1. | rA. rA. harajIvana purUSottama. 1, jamanAdAsa jhaverazI. 1 | , umIyAzaMkara hIrAzakara paMDyA. 1 ratanajI vaidha. 1. abarAmA | >> urane alAhAbAda, ra. rA. maNIzaMkara haragoviMda. 1| - 1 | rA. ra. paMDIta badrInAtha. 1 abaDAsA, { y , mathurA prasAda. 1 ne nA. kuMvara zrIrAyaghaNajI, ? alIgaDha, saM. zrImerAnA yuvarAja kuMvara. I ! rA. rA. balabha zaMkarajI jAnI. 1 amadAvAda, azvagAma, rA. ra. bhagavaMtarAya lallubhAI. 1 | rA. rA. bhaMga kIkA. , jadulAla mohanalAla. 1 ahamadanagara, , jezaMga motIlAla. 2 e dharmacaMda jayacaMda mehetAcha.1 | rA. rA. choTAlAla raNachoDalAla. 1 purUSottama harIzaMkara. 1 | AkarUMda , kasanalAla mAdhavalAla. 1 | rA. rA. pralhAda amulakhabAreTa. 1 che bhagubhAI phattecaMda. 1 |zaMkararAva mArtaDarAva. cha raNachoDalAla narottama vyAsa. 1 ! AmaraNa, zivAnaMda brahmacArI. 1 | brahmacArI vAsudeva cetana.. 1 bajIrAva camanalAla. 1 - Amoda, vRjarAya sAkaralAla hAI- | udAsIbAvA ayodhyAprasAda korTanA plIDara. 1 | rAmaprasAda. : 1 amRtalAla prANalAla. 1 | rA. rA. bahecara hIrAcaMda metA. 1 , gavarIzaMkara kIrapArAma vaiva.1 | | icchApura, , acaratalAla motIbhAI. 1 'rA. rA. amAIdAsa makana paTela. 1 For Private and Personal Use Only
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uMjhA, iDara, erai hIjha hAinesa sara kezarIsiM- | B. K. Kaney. hajI mahArAjA sAheba | olapADa oNpha IDara, 10 | rA. rA. rAmacaMdra abhayarAma. 1 idroDA, aMjAra, rA. ra. bhAIzaMkara vasaMtarAma. 1 | rA. rA. kezavajI jeThA. 1 ilela, , lakSmIdAsa zaMkarajI vaidya. 1 vaidya pharasurAma dhanezvara. 1 / rAmajI ladhANa paTela. 1 ujeNa, che, murArajI kRSNajI metA. 1 rA, rA. gemAjI AdamajI sarApha. 1 dhanajI ratezvara. " 1 , sekreTarI aMjAra lAIbrerI. 1 kacchamAMDavI, ro. rA. nAraNadAsa lAladAsa vaidha. 1 | 2 | gusAMI vidAgara nyAlagara. 1 . uMTaDI, | rA.rA. jeThA narazI. rA. rA. lallubhAi surabhAIdezAI.1 uNa paMDyA manasukharAma ANaMdarAma. 1 rA. rA. zaMkaralAla nAnAlAla 1 kapalethA. uteLIyA, rA. rA. DAhyAbhAI nAnAbhAI bhA2 kapaDavaMja, me. surasiMhajI lAIbrerInA sekreTa. 1 ra ' | rA. rA. maMgaLadAsa zAmaLadAsa. 1 udavADA zeTha baherAmajI pestanajI bharaDA. 1. || e chaganalAla amIcaMda vaiva. 1 karAMcI, 1 rA.rA. purUSottama zaMkara travADI. 2 mahAmahe pAdhyAya kavirAja sAma- | harIzaMkara lIlAdhara vaidya. 1 LadAsa membara oNphadhI che , Adumala chatra heDamAstara.1 sTeTa kAunasIla. 1 | nAnajI jhavera jozI. 1 unA, zeTha AdamajI abadulahuzena. 1 ra. rA. durlabhajI jezaMkara jozI. 1 | rasavaidya lakSmIdAsa vi zaMkarajI. 1 upaleTA, ThAkara aMbAzaMkara jezaMkara. 1 DA. muLazaMkara vi. dAmodara. 1 | mIstrI ANaMda karazana. 1 umareTha. kalakattA rA. rA.haragoviMda mayArAma zukala. 1 | zeTha juzaba mahamada baMgAlI. 1 e trIbhovanadAsa raNachoDadAsa. 1 , heramajhajI marajI mullAM. 1 For Private and Personal Use Only
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ~ ~ ~ ~~~~~~~ ~~~~~~ ~~ ~ ~~~~~~~~ kalAkAra, rA. rA. ladhA rAmajI. * 1 | rA. rA. prAgajI lallubhAI desAI. 1 che catrabhuja narazI. 1 | khAkharecI, kalela, | rA. rA. zAmajI gevaradhanadAsa. 1 rA. rA. bhagavAnalAla manasukha khAcagAma, rAma bhaTa. 1 | rA. rA. bhAu AtmArAma. 1 , naTavaralAla choTAlAla bhaTa. 1 khAnagAma, kaTA, rA. rA. gepALarAva IcchArAma rA. rA. kezavajI kaherAbhAI. 1 kothaLakara. kAmareja, kheDA, ra. rA. DAhyAbhAI bhImabhAI de. 1 rA. rA. kRSNalAla goviMdarAma de. vAzrayI,gujarAtI gadya DA. goradhanadAsa jIvaNadAsa. 1 | padya graMtha lekhaka. 1 che, bhIkhAjI IghAsavAlA vaidha. harajIvanadAsa gaNapatarAma. 1 ekaTIMga sI. sarajana. 1 kaMDalA, >> maNIzaMkara zrIkRSNa, khaMbhAta vedha. rAmajI viru jagajIvana. 1 samAcAra presanA mAleka. 1 kumakA, kherAlu rA. rA. sAmajI caMpazI. 1 : zeTha khImacaMda vIracaMda. 1 kecIna, khaMbhAta, rA. rA. devajI bhImajI. 1 rA.rA. prabhAzaMkara zaMkarajI kalAsara keTaDA sAMgANI. 1 khaMbhALIyA. rA. rA. umIyAzaMkara jIvanarAma vaiva mayAzaMkara vi dayArAma travADI kArabhArI. 1 gaData, ke, rA. rA. narabherAma kalyANajI. 1 mahetAjI bhAIzaMkara vasaMtarAma. 1 | gaDhaDA, koDI, 'rA. rA. hAubhAI aMbArAma vaidya. 1 rA. rA. harIbhAI prabhudAsa paTela. 1 gAMgaDA, kobA, | rA. ra. prabhAzaMkara vi. prANazaMra. rA. bhAnuzaMkara harIvalabha. 1 | kara trIvedI. 1 kaMDoraNA gAjaNA, rA. rA. dharamazI karazanajIvakIla.1 | ThAkora zrI hIMmatasiMhajI rAya, gavaradhana vi0 rAghavajI ,, 1 siMhajI. For Private and Personal Use Only
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gAMke chatrAsA, ThAkora zrIrAyAsiMhajI nAgajIrAja.1 ThAkara kuMvarajI vi0 jagajIvana. 1 gArIyAdhAra verA manajI jAdavajI. 1 rA. rA. harajIvana kahAnajI. 1 | jahAra, goMDala, " | khA. bA. kuMvarajI sApurajI ra. rA. hemarAja jeThA. tArAporavAlA. 1 zAstrI bhAnuzaMkara vira rAmacaMdra. 1| jagudaNa rA.rA. maNarAya viThalajI. 1 | rA.rA.nAthAlAla haragoviMda sara bhagavatasiMhajI lAIbrerInA che jatI kArakuna. seke maNIrAyaviThalajI majamudAra 1 | jabalapora, akhaMDa saubhAgyavaMtAM bAzrI rUpA- | rA. 2. gavarIzaMkara mAdhavarAma. 1 La ! jalAlapA, LIbA cuDAvAlA. 1 | godharA, [ rA. rA. jamanAdAsa chabIladAsa kAjI nasarUmIyA banAmIMyA. 1 | mAraphatIyA. dhArUkA, jAmanagara, rA. rA. phulazaMkara bhImajI jozI. 1 | maherabAna rAdhavabhAI jeThANI ghAMghaLI, vajIra sAheba. 4 ra. rA. gavarIzaMkara raNachoDajI, 1 A zrI trIkamalAlAjI gopAla bhaTajI 1 dhodhA, rA. rA. jhaMDubhaTaviThThalajIrAjavaidya. 1 S. G. Akoleker. He 1109 , durlabhajI vIracaMda. 1 zrInAgaraka jJAnakusuma pustarA. rA. mAdhavalAla viracaMdazAha, 1 kAlayanA sekreDI.sI. aMjArIyA.1 | rA. rA. jeTha narazI. cANaMda, ,, jezaMkara DesA. 1 mahArANA zrI khuzAlasaMghajI I ! bhaTa kRpAzaMkara vi. revAzaMkara. 1 kazalasaMghajI. junAgaDha, rA. rA. mahAsukharAya vi. bharA. rA. raNachoDadAsa velajI, 1 | vAnIdAsa nANAvaTI sTeTa vakIla.1 bukaselara. goviMdajI vi. nAnajI. 1 rA. . kezavalAla harajIvana. 1 maMhata revAgarajI. 1 ,, pipaTa viThalache. 1 mekrejha elAyajhA mIDavAIpha. 1 - cAravADa | rA. rA. jAdavajI ratanajI. 1 paDhIyAra nAraNajI umIyAzaMkara. 1 ,, anaMtarAya nyAlacaMda. 1 jozI purUSottama mayAzaMkara. 1 , hIrAlAla mANekalAla vasAvaDAva cIpaluNa cuDA For Private and Personal Use Only
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rA. rA. suMdarajI mulache. 1. DeDANa , bhAnuzaMkara raNacheDache. 1| rA. ra. vazarAma badhA modI. 1 , trIkamarAya vi. gulAbarAya. 1 tagaDI, jetapura cuDAsamA vajesaMghajI hamIrajI. 1 darabAra zrIvaLAsura gagAMsA. 1 vakIla abhayacaMda vi kAlIdAsa. 1 rA. rA. harIlAla khuzAlabhAI. 1 jetarAma, zeTha jAhAMgIrajI dAdAbhAI. 1 zukala harIzaMkara joItArAma. terA, 1 - rA. rA. kAnajI kezavarAma paMcolI.1 joDIyA, premajIvi. lAdhAbhAI me 1 rA. rA. mAdhavajI devajI. damaNa jodhapura, majamudAra ANaMdarAva gaNapatarAva.1 dAThA, ro. 2. bhukhaNadAsa IcchArAma. 1| rA. rA. harIzaMkara virezvara vaidya. 1 jaMbusara, dAmanagara, ra. rA. jamanAdAsa bhagavAnadAsa, 2 | rA.rA. vaMdAvana bhAIzaMkara. 1 ,, traMbakalAla motIlAla. 1 dIhera bIhArIprasAda kezarIprasAda. 1 rA. rA. raNachoDajI vi0 nAraNajI. 1 , raNachoDadAsa nattamadAsa. 1 dudhareja ,, vIjabhukhaNa kAlIdAsa. 1 rA.rA.narazIrAma tuLajArAma dave.1 jhIMjhuvADA, | devagaDhabAriyA, rA. rA. vallabharAma mahAdeva meja 1 | devagaDha bAraiyA lAIbrerI. 1 , kezavalAla maganalAla. 1rA. rA. muLajIbhAI rUghanAthajI, 1 dahIkA, rA. rA. gavaradhanadAsa mulacaMda. 1 bhI: dharamapura, TIMbaravA, mahArANA zrI mohanadevajI ArerA. rA. khaMDubhAI durlabhabhAIde. 1 5 nAraNa devajI. 2 Dabhoi, || rA. rA. kapuracaMda gepAlajI modI guMsAI harIgara cacIragara, vIraporavAlA bAzrInA Do. harIlAla jIvaNalAla. 1 khAnagI kArabhArI. 1 DuMgarapura, dharAsaNa, rA. rA. choTAlAla khuzAla, prAIve- | majamudAra rAjAbhAI uttamarAma. 2 Ta sekreTarI DuMgarapura darabAra. 1 ,, prANugoviMda lAlabhAI. 1 For Private and Personal Use Only
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra dhAMganA. rA. rA. nathuzaMkara udayazaMkara dheA LakIyA. vaidha harI devajI. chaganalAla ratanajI saraveyara 1 ,, "" www.kobatirth.org nakhatrANA. rAjagora suMdarajI vi. mejI. 1 naDIyAda. ,, jADejA nAraNasiMhadha surAjI. 1 dhArA DA. pATaDI. rA. rA. rAmajIdAsa bhAvajI. yeArAjI, zrI pATaDInA darakhara sAheba. 2 rA. rA. raNachoDabhAi meAhanabhAi.1 pATaNa. 1 rA. rA. rUdhanAtha velajI. vakIla kuberajI vi. maMgaLajI muca 1 mAmalatadAra prabhAzaMkara mAtIrAma. 1 yeALakA, saraiyA dalIcaMda gaNeza. | vaidha zAstrI suMdaralAla gaMgArAma.1 mAstara zIvazaMkara dalapatarAma bhaTa.1 pAraDI. 1 rA. rA. jeTAlAla gulAlacaMda. 1 nAthAlAla bhAIzaMkara. 1 vakIla purUSottama haragoviMdadAsa. 1 vaidya nAraNabhAi baLavaMtarAma paMDyA 1 navasArI. ' ze: navarojI jamaseda dastura. 1 elajI rUstamajI tAtA. 1 naroDA. vaidha chaganalAla karapArAma. nAMDhAda. mahArANA zrIchatrasiMhajI. paMDyA lallu vi dhanezvara. vaidha bAlAzaMkara dhanezvara. chItu vIrama zekha. 1 1 | kaMTrAkaTara kAvazajI mANekajI kharAta. tupura. munazI haidarazA ahamadazA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paDadharI. rA. rA. mulajI lavajI vaidha. parela. 1 1 rA. rA. AnAjI rAvajI vyAkasIneTara.. 1 vaidha dalapatarAma vi. rAmazaMkara. 1 tr 1 harInArAyaNa dInAnAtha. pAlaNapAra. parI chagana kakala. vakIla DAhyAbhAi prANajIvana. 1 pALIyAda. rA. rA. maNIzaMkara jagannAtha adhArU. prAMtIja. rA. rA. gaNapata pItAMbara dalAla, 1 pAMcavaDA. rA. rA. purUSAttama mayArAma vyAsa1 1 puNA. 1 | hakIma abadula huzena kamarUdIna.1 1 zeThe ratanajI dInazAjI bharUcA. 1 1 For Private and Personal Use Only peTalAda majamudAra zivaprasAda lallubhAi. 2 1 | vakIla ratanalAla acaratalAla. 1
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~ ~ ~ ~~ ~~~ - rA. 2. kAzIzaMkara aMbArAma vaiva.1 | bAvaLA, , kanaiyAlAla motIlAladezAi.1 paTela amRtalAla viThThaladAsa. 1 , parabhudAsa sakhIdAsa vakIla.1 burAnapura, porabaMdara, mAstara dalapatarAma bulAkhIrAma1 zeTha rAmajI dhanajI gAMdhI. 1 , trIkamadAsa kezavadAsa. 1 khatrI lakhu tejazI vaiva. 1 beTa saMhAra rA. rA. bApAlAla gaNapatarAma. 1 | brahmacArI zrIharIvalabhajI. 1 , makanajI morArajI sane. 1 belagAma, ratanajI kalyANajI paMDyA. 1 | rA. rA. jAyacaMda bhAnacaMda. 1 , sevakarAma nAnAbhAI. 1 boDakA, sekre devakaraNa nAnajI lAIbrerI, rA. rA. amRtarAma vIdhArA vaidha 1 rA. rA. gAMdhI devacaMda vaMdrAvana. 1 | borasada paDIcarI. | vakIla raNachoDabhAI rAmabhAI. 1 ra. 2. trIbhavana tulasIdAsa. 1 ,, ghelAbhAI bhAIzaMkara. 1 , gokaladAsa juThA. 1 | bharUca, bagasarA, zeTha rUstamajI heramajhajI vakhArIyA rA. rA. premajI hIrajI dave. 1 | , aradezara serAbajI. aradezara rAmA 1 . vRjalAla jugatarAma | kAkara navanItalAla acaratalAla, 1. phojadAra. 1 | rA. rA. raNachoDalAla malakacaMda bajANA, ghArI A0 Deispe. 1 bajANA tAlukA skula mAstara. 11 bhAyAvadara, bAkarola | rA. ra.odhavajI vi. ravajI. 1 DA, harI devajI. >> muLajI durlabhajI vyAsa. 1 bAjIpurA, bhAloda . ra. raNachoDajI bhagavAna. 1 | - mAravA, ' | jAnI talAzaMkara gIrajAzaMkara. 1 rA. rA. jIvana vi. odhavajI. 1 bhAvanagara, bATavA dhanajIzA lAIbrerI ! rA. rA. harajIvana bhagavAnadAsa. 1 bAbarA, , maganalAla vi. raghunAthabhaTa1 khAcara nAjA unaka. , umedarAma karUNAzaMkara. 1 bArasI, , vRjalAla nAraNujI. jatIjI mahArAja bradhIcaMdajI. 1 jIvAbhAI juThAbhAI. 1 rA. rA. lAlajI korajI. sArAbhAI avalarAma. 1 -- For Private and Personal Use Only
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rA. 2. mAhAzaMkara raNachoDajI. 1 | bAI gaMgAbAI kanyAzALAnI , bhagavAnalAla nathurAma vaidya. 1 | heDa mIsTesa. 1 , raNachoDajI nAgarabhAI de.1 | mANAvadara, verA jApharacha karImabhAI. 1 | rA. rA. mayAzaMkara harIzaMkara bhaTa. 1 bhavaDI, mAtara rA. rA.manajI vi. muLajI jezI 1 | rA. ra. lallubhAI motIrAma jAnI.1 mAnakuA, akhaMDa proDha pratApabrAhmaNa rA.rA. ghelA vi. kezavajI. 1 pratipAla mahArAjAdhirA mAlavaNa, ja zrI kheMgArajI bahAdura 5 | rA. rA. dattArAma purUSottama. 1 rA. rA. aMbAzaMkara suMdarajI. 2 mALIyA, ,, motIrAma vi. ravIzaMkara. 1 | zrImALIyA zrImALIyAnA ThAkora sAheba. 1 , samUdanAM bhAI nAnajIbhAI. 1 ThAkorathI meheDache. Asita revanyu. kamIzanara. 1 kumAra zrI rAyasiMhajI. 1 , revAzaMkara khImajI vakIla. 1 | rA.rA. revAzaMkara harIzaMkara. 1 , rAThoDatejamAlajI verAi. 1 | | mAMgarela, bheMsANa, | meva IbrAhIma kAsamamIyA. 1 cAraNa jalA vi. nathubhAI dasoMdI.1 | megha malekaalI burahAna, 1 madrAsa, me zekhaamInudIna vI. muhamada ra. rA. pItAMbara vi. narasI. 1 | adI sAheba, 1 gavIMdadAsavi. kRSNadAsa. 1 | rA.rA. maganalAla zaMkara paTela. 1 mahuvA, mAMgukA, rA.rA. dhIrajarAma karUNuzaMkara vaidha.1 | vaidya bhImajI javA jAnI. 1 , bhImabhAInI chAbhAIdezAI. 1 mADavA, , rUdarajI khaMDubhAI desAI. 1 pA. nAgajI dhanajI. ' mahudhA mAMDavI, (surata). dezAI motIlAla mathurabhAI. 1 | paTela maganalAla kIkAbhAI 1 mahemadAvAda ! mIrelI. ' rA. rA. jhaverabhAI nathubhAI. 1 | rA. rA. gekalabhAI DAhyAbhAi. 1 ,, rAmakRSNa viThalarAva, cIpha | muMdrA, kaoNnasTebala. 1 | 2. rA. meghajI juThA, sekreTarI mANasA, ' kheMgArajI lAIbrerI, 1. rA. rA. lIlAcaMda hemacaMda. 1 , bhavAnajI vi. kalyANajI. 1 sa, ' kAnaTebala For Private and Personal Use Only
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gorajI metIcaMdajI kuzaLacaMdajI, 1 | vaidha. babAdAsa jeThAbhAI. 1 rA. rA. vizanajI gekaladAsa. 1 | , vinAyakarAva tuLajArAma. 1 ThAkara durlabharAma mANekajI. 1 | nAnAbhAI tanasukharAma. 1 muMbai, , bApulAla tuLajAzaMkara. 1 rA. rA. amRtarAva zivarAma ,, catArU veNIcaMda nasAI, 1 dezAI. 10 jamasedajI dorAbajIcInAI 1 - dAmodara suMdaradAsa. 5 sorAbajI berAmajI. 1 ,, devIdAsa harIvalabhadAsa, 2 | , dhanajIbhAI edalajI tabelI.1 ,, raNachoDadAsa lAlajI. 2 kharazedajI kuMvarajI modI. 1 solIsITara bhAIzaMkara nAnAbhAI. 1 kekhazarU zAvakazA banAkha. 1 | muLajI bhavAnIdAsa. 1 DosAbhAI edalajI metA. 1 DaoNkaTara vIrajI jhINA rAvaLa. 1 marajI pharAmajI taMbolI. 1 L. M. serAbajI horamajhajI kupara. 1 , viThThaladAsa narabherAma mahetA. 1 sorAbajI navarojI kupara. 1 L. M. baracha heramajhajI. 1 ,, chabIladAsa triIbhavanadAsa.1 pAlaNajI dAdAbhAI ArITana.1 L. M. serAbajI bhImajIbhAI. 1 jamanAdAsa premacaMda. 1 A bamanajI dInazAha dubAsa. 1 LL. M. , mANekajI navarojI jhaverI. 1 uttamarAma jIvaNarAma. 1 | ,, jamazedajI sorAbajI , lIlAdhara manajI dhAke. 1 mAlegAmavAlA. , surajarAma gIrajAzaMkara. 1 ,, dAdAbhAI dhanajIbhAI kAzInAtha vAmana kANe 1 | jasAvAlA. 1 , hAjIbhAI pIramahamada. 1 | ,, heramajhajI kAvazajIgalavALA amathArAma pItAMbaradAsa. 1 | ,, mANekazA dInazAha navarejI ,, zIvAjI narasu. 1 - lekInavALA. 1 ,, bhAvAbhAI kezavarAma. 1 meravAnajI dAdAbhAI vaidya suMdarajI vIrajI jozI. 1 | che, jerAmadAsa jIvaNadAsa. 1 | kalAbevALA. 1 - caMdA khaTAu gAMdhI. 1 | ,, barajorajI mANekajI suratIyA O, trIkamadAsa goradhanadAsa. 1 | >> sAbhAI bejanajI - dAmodara madha 1 | metIvAlA. 1 , rAghavajI karazanajI vyAsa, 1 ! , DesAbhAI ceraLa bharacAM. 1 For Private and Personal Use Only
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zeTha dhanajIbhAI merajI, manI" | rA. rA. mathurAdAsa vigeviMdajI.1 cejara. | kezavajI dAmodara jerAma. 1 , kAvazajI navareja koTavAla ,, mahIpatarAma amarajI. 1 kezIyara. 1 viThaladAsakheDAbhAIkSatrI. 1 serAbajIdAdAbhAI zeThanA. 1 nathu dAdara chavarAja. 1 zeTha kadALa bIna Aluru. 1 jamanAdAsa haragovIMdadAsa zeTha juzaba pIrabhAI karI. 1 rAvajI sAMkaLacaMda. bajA hIrajIbhAI alArakhIyA. 1 murArajI neNasI dalAla. 1 munazI nuramahamada pIramahamada. 1 haranArAyaNa mANekarAma 1 zeTha mahamadaalI pasanaalI. 1 kAnajI kalyANajI sarApha. 1 hakIma taiyabaalI alAbakSa 1 premajI trIkamadAsa. 1 khejA mahamada jApha mukhI. 1 viThThaladAsa menajI. 1 zeTha IsamAla hAjI IsarApha hAjI. 1 veNIrAma AzAnaMda mu. 1 memaNa ganI hAjI hakIma bA- ' kevaLarAma lAlacaMda. 1 TavAvAlA. bhaNazaMkara harIzaMkara. 1 zeTha hAjI karamAlI hAjI bedhA. 1 khImajI lakSmIdAsa. 1 jA kAsamabhAI mAmada mIThA. 1 gIradharadAsa jeThAbhAI 1 rA. rA. kAnajI manazI. 1 gokaladAsa dAsa. 1 , mohanalAla kahAnadAsa. 1 goradhanadAsa catrabhuja. 1 , devAta sAduLa senI. 1 bhImasI mANeka. 1 chaganalAla harIbhAI, 1 mANekalAla ghelAbhAI. 1 jekIzanadAsa jeThAbhAI 1 narasI vi0 harajI. 1 lakSmIdAsa puruSottama. 1 trIkamadAsa mAdhavajI. 1 narasIdAsa khImacaMda. 1 haragovIMdadAsa kuberadAsa. 1 , hIrajI ghelAbhAI. 1 Azara purUSottama. 1 bhaTubhAI kezavabhAI 1 zIvajI kAnajI. 1 kALIdAsa vIracaMda. 1 hemarAja zAmajI. 1 morArajI geladAsa. 1 suMdarajI arajuna. harIlAla prANazaMkara metA.1 , bhAgacaMda delatacaMda. 1 mANekalAla ghanazyAma- naMdarAma kAnajI jezI. 1 dAsa jhaverI. 1 | jIvana dho. 1 , purUSottama mayAzaMkara. 1 ravajI devarAja. 1 , devajI vazarAma. 1 , rAmadAsa bhANajI. 1 For Private and Personal Use Only
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11 0 0 0 0 0 0 rA. rA. prANajIvana rUpazaMkara metA.1 rA.rA. nattamadAsa mANekalAla. 1 , suMdaradAsa dharamazI. 1 , premajI lIlAdhara. 1 khaTAu tulasIdAsa. 1 , manamehanadAsa kAzIdAsa. 1 paramAnaMda nAnajI. 1 , mANekalAla AtmArAma. 1 sAraMga muLajI. 1 , trIbhavanadAsa veNadAsa. 1 jhINAbhAI vIThaladAsa. 1 , khImajI lakSmIdAsa. mAdhavajI govIMdajI. 1 maMdacchA, sArAbhAI maganabhAI | gorajI jIvarAja meghajI. 1 karamacaMda. 1 paMDyA devazaMkara raNachoDajI mehetA. 1 vanamALIdAsa amarajI. 1 mahelola, , choTAlAla narottama. 1 rA. rA. harajIvana kubera. rAjakIsana mayAzaMkara zukla.1 1 moDAsara, vazanajI manajI. 1 rA.rA.bALAzaMkara purUSottama vyAsa.1 e AtmArAma mulacaMda mahetA. 1 moDAsA, jIvaNadAsa ladhANI. 1 AcArya bApu lIlAdhara. 1 dAmodaradAsa jIvarAja. 1 bhaTa jagannAtha kRSNarAma. gokaladAsa IdarajI sADIvALA rA. rA. lallubhAI baLadevajI. 1 dhanajI harajIvana dave. 1 merathANu goviMdarAma dvArakAdAsa. 1 rA. ra. makanajI durlabhabhAI. 1 gavaradhana nagInadAsa. 1 morabI, kALIdAsa bhagavAnadAsa. 1 rA. rA. kIracaMda dAmodara. 1 kALIdAsa virajI bhaTa. 1 ,, vaikuMTha mayArAma vaidya. 1 , lakSmIdAsa morArajI. 1. mAravA, , vIThaladAsa gebaradAsa. 1' rA. rA. kevaLarAma rAyajI. 1 rAjArAma narabherAma. 1 morIsa, maganalAla lAlacaMda devade. 1 abadula latIpha huzena. ratIrAma durgArAma dave. 1 raMguna, muLajI purUSottama. 1 rA. rA. maganalAla vRjalAla. 1 parazottamanagInadAsa cekasI1 rAjakoTa, jeThA akhe. 1 rA. rA. piopaTa parasotama kAgadI 10 dvArakAdAsa trIbhovanadAsa. 1 mekumArazrI hamIrasiMhajI. 1 , ThAkaradAsa narasIMdAsa metA.1 rA. bA. gopAlajI surabhAI dezAi.1 , mANekalAlakIrapArAma bhAi.1 rA. rA. harajIvana valabhajI. 2 70 For Private and Personal Use Only
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 * ra. rA. brahmacArI vAsudeva cetana.1 lIMbaDI , kAnajI prabhurAma. 1 me. kumArazrI umedazaghajI phatekAThIyAvADa janarala lAMgalAIbrerI.1 | hazaghajI. rA. rA. kAlIdAsa pItAMbara vyAsa.1 | rA. rA. karUNAzaMkara vi. gaNezajI , jAdavajIvahAlajI vakIla. 1 | rAvaLa, vaidya agara daivajJa. 1 8 navalarAma avalarAma. 1 | vaDanagara, vi. lakSmIcaMda hemacaMda jADA. 1 | ra. rA. narabhezaMkara harIzaMkara, rA. rA. nAnacaMda parabhudAsa. 1 rAjasthAnI korTanA membara. 1 | vaDodarA, rA. rA. bahecaralAla kAzIrAma. 1 | rA. rA. trabakarAya vRjarAya caMdulAla mathurAdAsa. 1 | subA sAheba. ,, vijayazaMkara maNIzaMkara | Da baTukarAma zobhArAma. L. M.1 kIkANu-majamudAra. 1 , dhanabAI rANapara, | rA. rA. bALAzakara harIzaMkara vaidya. 1 rA. 2. nAraNajI vi. zivazaMkara. 1 | tApIzaMkara lallubhAi. 1 , ghanazyAma harIkRSNa 1 rA. 2. kAlIdAsa phakIrabhAi. 1 , maNIlAla raNachoDalAla. 1 rAdhanapura, , paMDIta nArAyaNarAva bhAskara, ra. rA. bAbarabhAI bhulAbhAI. 1 ejyukezanala inspekaTara. 1 ,, maNulAla gIradharalAla. 1 lakSmIzaMkara purUSottama travADI 1 bhudharabhAI zyAmajI.. 1 , trIkamalAla mAdhavalAla. 1 , maMchArAma AzArAma bhaTa.1 e harIzaMkara prabhAzaMkara. 1 rAyagaDha. ,, suracaMda harIcaMda. 1 ra. rA. dalasukharAya bhagavAnalAla 1 , jezI viSNu bAjI. 1 maganalAla raNachoDadAsa. 1 , harIkRSNadAsa je pArakha. 1 lAkhaNakA, , gIradharabhAI harajIbhAI.- 1 rAola zrI motIbhAIakherAjajI.1 , maNIlAla lallubhAI vaidya. 1 lADI, Da. nAthAlAla gIradharalAla. 1 vaidha jAdavajI bhudharajI upAdhyAya. 1 | rA. rA. hIMmatalAla lalubhAI. 1 lAlIyAda | vakIla umIyAzaMkara tuLajArAma. 1 rA. 2. trIbhavana vi. zivazaMkara.1 rA. rA. bAlAbhAI govIMdalAla. 1 lIMbaDA | , maganalAla cunIlAla vaidya. 1 rA. ra. lAlajI jagajIvana dave. 1 , paraSottama bApulAla. 1 lA For Private and Personal Use Only
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ,, munazI umara darAjakhAna mA vaDhavANa. vAvaDI. rA. rA. manasukharAma zIvalAla. 1 rANAzrI kasalasiMhajI laghubhA, guMdIAlA darabAra. 1 vAsaNA. rA. rA. sAkaralAla menajI vyAsa 1 rA. rA. bhupatarAya ha. dAtAra. 1 mAdhavarAma lakSmaNa. 1 vAsaMdA. hemudakhAna. varala. rAlazrI harIsiMhajI rUpasiMhajI, vala darabAre. valasADa. www.kobatirth.org vaNeAda. rA. rA. trIbhAvana gIrajAzaMkara kAmadAra. rA. rA. jIvaNajI gulAbabhAi dezAi vakIla. 1 -. gulAbabhAi nAgarajI dezAi 1 vaherA. rA. rA. lallu jorAbhAi. valA. paramahaMsa brahamanArAyaNujI urdU prakAzajI. ghAMcI bAdara khemacaMda, vAMkAnera. 1 rA. rA. dvArakAdAsa naMdalAla. kezavalAla jIvarAma. 1 "" 1 1 1 13 veMgaNI. me. vakhtasiMhajI medharAja7.1 rA. rA. karazanadAsa durlabhadAsa. 1 verAvaLa. 1 1 rA. rA. gaNapatarAma mAdhavarAma. 1 vAmanarAva zIvarAma karatIka.1 vIramagAma. "" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DA. peopaTalAla lallubhAi. mi. asamAla abharAma. vaidha gAviMdarAma bhAzaMkara vIzanagara. 1 DA. gaNeza janArdana keLakara. vakIla pAnAcaMda motIlAla. mAstara chaganalAla trIkamalAla. 1 mAdI gokaladAsa vIladAsa. 1 "" vaDA. rA. rA. nathu bhagavAna dhoLakIyA. 1 saNasALI. vAMTAvadara. rA. rA. abhecaMda DAhyAbhA 1 | rA. rA. cAkhA harIzaMkara. - vAluDa, metA kalyANarAya ThA dheAlakIyA. 1 1 1 rA. rA. bhagavAnalAla amare, 1 premajI jecaMda. verIAva. DA. edalajI jamaseda vADIyA. 1 vesu, rA. rA. dorAbajI ukaDajI me 1 1 satalAsaNa, rA. rA. sakhArAma rAmacaMdra. For Private and Personal Use Only 1
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 , raNachoDalAla rAyajI. 1 | sIsodarA sanALA, | rA. rA. jerAbhAI mata paTela.1 rA. ra. motIlAla choTAlAla. 1 sukalatIrtha. - saradhAra, | rA.rA. jhaveralAla dAmodara jozI. 1 saradhAra neTIva lAIbrerInA seTa 1 | sutrela, sarapadaDa, | rA. rA. premazaMkara haragoviMda. 1 lAkaDa radhu vi. verAbhAI 1 | surata, sarasapura | zAha hilacaMda tArAcaMda vaidya. 2 mahetA aMbAzaMkara narabherAma. 1 | kIma kekhazarU dorAbajI. 11 saDA, rAharA. madanarAya muguTarAyajI. rA. rA. DAhyAbhAI umedacaMda. 1 | ratIlAla prANalAla metA. 1 salAyAbaMdara, | DA. tuLazIrAma IcchArAma. 1 vaidha harIlAla dayArAma jAnI. 1] , jAmAsacha chavAi. 1 sANaMda, zeTha pAlanajI bejanajI koTavAla. 1 rA. rA. pItAMbara goviMdarAma. 1 | vaidya maganalAla lAlacaMda. 1 sAtama, | DA. dInazAhajI jIvAjI edala paTela bhulAbhAI gosAI 1 | beharAma. 1 sAdaro. rA. rA. gIradharalAla nAraNadAsa. 1 rA. rA. kezavalAla gIradharabhAI 1 vakIla moTAbhAI metIlAla de. 1 ,, khemacaMda govIMdajI. 1 ra. rA. anuparAya bALamukuMda. 1 | ma joItArAma jezaMkara. 1 sAvalI, | ,, DAhyAbhAI prANajIvanarA. rA. premAnaMda gheDIdAsa paTela. 5 dAsa bAraDolIA. 1 sATAlAla | vakIla vallabharAma AtmArAma. 1 me lAlabhAI karImabhAI 1 | DA. nagInadAsa ratubhAI 1 sAMtalapura, dezAI bhImabhAI mohanabhAI 1 rA. ra. motIlAla muguTarAya. 1 rA.rA. ga rA. rA. chaganalAla motIrAma. 1 >> rAmacaMdra bhAlujI pheja 1 ! ke, motIrAma aMbArAma. 1 1 ,, premacaMda mANekacaMda mA 1 ! DA. kezavarAma viSNAma. sIthA. suMvALI. - rA. ra. pAMDu vAsudeva. 1 DA. nathubhAI devazaMkara. 1 For Private and Personal Use Only
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 seDabhAra. haLadaravAsa, 2. ra. karasanajI DesAbhAI 12. rA. jIvaNabhAI desAIbhAI. 1 sonagaDha, , narabherAma rUghanAthajI. 1 haLavada rA. rA. mAhAzaMkara dayArAma. 1 rA. rA. harajIvana bahecara vaidya. 1 , kezavalAla IcchAcaMda. 1 | | ,, prabhAzaMkara ratanajI upAdhA.1 sematera. hAMsoTa, rA. 2. kALIdAsa IcchAcaMda. 1 | rA. 2. goradhana gaNapatarAma. 1 ,, geviMdarAma nathurAma. 1 saMjelI, , IcchArAma cImanalAla. 1 me. kumAra zrI raNajItasiMhajI. 1 | , motIlAla khoDIdAsa. 1 che pAchaLathI thaelA grAhakenAM nAma moDA AvavAne lIdhe dAkhala thaI zakyAM nathI te sAhebee mApha karavuM. For Private and Personal Use Only
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidyakanA vizvavikhyAta graMtho. For Private and Personal Use Only
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvaprakAza-pUrva khaMDa. A amulya sarvoparI vaidyaka graMthanuM mULa lekasahita zuddha gurjara bhASAMtara, nakasadAra suMdara kapaDAnA raMgaberaMgI puThAMthI sonerI akSaresahita DImAI aNapatrI lagabhaga 1100) pRSThanA suMdara pustakanA AkAramAM chapAI baMdhAI taiyAra thayuM che. A graMthamAM che prakaraNe che, jemAM nIce lakhelI upayogI ane dareka manuSya avazya jANavA lAyaka (1427) bAbato samAyelI che. prakaraNa 1 luM-sRSTi prakaraNa. prakaraNa 2 juM-garbha prakaraNa. prakaraNa 3 -bAla prakaraNa. prakaraNa 4 thuM-deze viSe, dinacaryA, rAtricaryA, RtucaryA. prakaraNa 5 muM-mitravarga, harItakyAdivarga, karparAdivarga, gadvaAdivarga, pUSpavarga, vaTAdivarga, AmrAdivarga, dhAtupadhAtu-rasaparasa-vi paviSa varga, dhAnya varga, zAka varga, mAMsa varga, kRtAnna varga, vArI (pANI) varga, dudha (dudha) varga, do (dahIM) varga, taka (chAsa) varga, navanIta (mAkhaNa) varga, ghata (dhI) varga, mUtra varga, taila varga, sandhAna varga, madhu (madha) varga, Iku (seraDI) varga, ane kArya nAma varga, mAna paribhASA, bheSajAnAM vidhAnAni, dhAtunAM zedhana mAraNa vidhi, dhAtvAdi mAraNa payuktAna puTa prakArAnAha, upadhAtunAM mAraNa prakArAnAha, rasase zedhana vidhi, upAsAnAM zAdhana vidhi, ratanAM dhana mAraNa vidhi, viSAnAM zodhana mAraNa vidhi, snehapAka vidhi, vamana vidhi, virecana vidhi, nehabasti vidhi, uttarabasti vidhi, vakti vidhi, nasya grahaNa vidhi, dhUmapAna vidhi, gaDuzakabalaprasAraNa vidhi, sveda vidhi, madha tela vidhi, karNa vidhi, lepa vidhi, zoNita srAvaNa vidhi, netra prasAdane karmaNI, seka vidhi, Atana vidhi, piDI vidhi, biDAlaka vidhi, tarpaNa vidhi, puTapAka vidhi, aMjana vidhi, bhaiSajabhakSaNa samaya. prakaraNa 6 ThuM-cikitsA prakaraNa epramANe AvA meTA kadanA graMthanI samAptinI sAthe vaidya vidyAnI jANavA jevI saghaLI bAbate samApta thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ApaNI gurjara bhASAmAM AvA upayogI vaidyaka graMthanI pUrI khoTa hatI je A graMthathI ghaNe darajaje purI paDaze. A graMthanAM vizeSa vakhANa na karatAM eTaluM ja kahiye chiye ke dezI vaidyAnA caraka suzruta vigere uttama graMthe paNa A bhAvaprakAza graMtha vAMcanArane ghaDIbhara visAre paDaze. kiMmata-gIphTavALA puThAnI rU. 7) pANeja vATa muMbaI-rAmavADI pAse dAdI-ne jayarAma radhunAtha, zeTha agyArI lena malhArAva strITa naM. 8. menejara. "bhAvaprakAza bhASAMtara." For Private and Personal Use Only
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvaprakAza-madhya tathA uttarakhaMDa. mahAtmAzrI bhAvamizra viracita bhAvaprakAza graMthanA A madhyakhaMDa tathA uttarakhaMDamAM tamAma regenuM tenA nidAna, saMprApti ane cikitsAsahita vistArathI varNana karavAmAM AvyuM che ane te cAra bhAgamAM vaheMcAyeluM che. bhAga 1 lAmAM-judI judI prakAranA vare, te utpanna thavAnAM kAraNe, tene oLakhavAnI rIta, te para judA judA prAcIna graMthakAranA abhiprAya ane tenA para asarakAraka anubhavI auSadhanuM vistArapUrvaka vivecana karavAmAM AvyuM che. bhAga 2 jAmAM-araza, jaTharAgnisaMbaMdhI vikAra, kRmiroga, pAMDuroga, kamaLo, halImaka, raktapitta, amlapitta, zaleSmapitta, kSayaroga, udharasa, heDakI, zvAsa, svarabheda, acaka, ulaTI, taraza, mUccha, madAya, dAha, unmAda, apasmAra, vAtavyAdhi, urUstaMbha, AmavAta, pittavyAdhi, leSNavyAdhi, vAtarakta, vagere rogonI tenA nidAnapUrvaka cikitsA ApavAmAM AvI che. bhAga 3 jAmAM-zULa, uddAvarta, AnAha, gulma, plIha, yakRta, dadroga, mUtrakaccha, mUtrAghAta, amarI, prameha, medavRddhi, kAzya, udararoga, sotha, vadharAvaLa, bada, galagaMDa, gaMDamALA, graMthI, arbuda, zlIpada, vidradhi, vraNa, agnidagdha, bhagna, vagere rogonI tenA nidAnapUrvaka cikitsA ApavAmAM AvI che. bhAga 4 thAmAM-nADItraNa, bhagaMdara, upadaMza, laganA araza, sUkadeSa, koDha, zitapitta, udada, koTha, utkaMTha, visarpa, snAyu, visphaTa, phI - gaga, masUrikA, zItalA, surega, zire rega, netraroga, karNarega, nAsikAriga, mukharoga, jhera, pradara, somapega, strIroga, bALarega Adi regonI tenA nidAna sahita cikitsA ApavAmAM AvI che. a A graMtha ke tathA keTalo upagI che tathA tenI - thatA viSe amArI taraphathI vadhAre jaNAvavuM durasta nathI te paNa eTaluM jaNAviye chiye ke A graMtha jagaprasiddha ane temAM lakhelAM auSadhe samayaparatve samajIne yojavAmAM AvyAthI mRtyunI For Private and Personal Use Only
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hada sudhI pahoMcelA raMgane paNa pAcho haThAvI zakAya che. vaLI badhA vaidakanA graMthamAM A pahele darajajo dharAve che ane mAtra A graMtha ekaleja kharIda karavAthI vaidyakanA tamAma graMthanI garaja sarI zake evo vaidakanA bhaMDArarUpa che. A graMtha uMcI kIsamanA sonerI gIlTanA puThAthI royala aSTapatrI lagabhaga 1000) pRSThanA pustakanA AkAramAM taiyAra thayuM che. kiMmata rU. 8) pANeja rUA . mubaI -AmavADI najIka, re rAma radhunAtha, mahArAva lena-ghara naM. 8. I pramukha-vai0 grA. praha sabhA. (EbhAvaprakAza bhASAMtaranA(saMpUrNa) traNe khaMDa sAmaTA kharIdanAra pAsethI phakata 312) ke bAra levAmAM Avaze, For Private and Personal Use Only
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maharSi Atreyamuni praNita, hArIta saMhitA. vaidakanA asaMkhya upayogI viSayArthI bharapUra saMpUrNa graMtha. " kiMmata-gITavALA puDAMnI rUpIyA 3) pATTeja juduM, " hArIta saMhitA" A nAmanA apUrva vaidaka graMthanuM zuddha sarala gujarAtI prauDha bhASAMtara mULa zlAka sahita amArA taraphathI chapAi bahAra paDayuM che. A graMtha vaidakanA prAcIna caraka suzruta jevA vizvavikhyAta graMthAne paNa bhUlAvAmAM nAkhe teve che, dezI vaidazAstranA rahasyanI saMpUrNa samajutI ApavAmAM A graMthanI barAbarI karI zake evA bIjo graMtha bhAgyeja maLaze. A graMthanI aMdara vaidakanA evA te rasa bharelA viSayeA AvelA che ke vidvAna vaide A graMthane peAtAnA prANa samAna gaNI alaga karatA nathI. A graMthanAM jeTalAM vakhANu rIye teTalAM ceDAM che; mATe tema nahIM karatAM temAM je uttama viSayA Avela che. tenI anukramaNikA ApavAmAM Ave tA lokone tenA upaceAgIpaNAno khA` / thayA vinA rahe nAMduM; paNa badhI anukramaNikA ApavAthI bahu vadha jAya mATe tema nahIM karatAM temAMnA judA judA adhyAyamAMthI mukhya viSaye| mAtra namunA dAkhala sAthenA pejamAM batAvavAmAM AvyA che, je uparathI e graMthanI kharI mukhI jaNAyA vinA raheze nahIM. koinA manamAM A graMthaviSe kadAca caraka suzrutanA jeTaluM mAna na hAya ! ! tene mATe eTaluMja khelavuM khasa thaze ke jevI rIte mahAtmA Atreya ( punarvasu ) munie potAnA ziSya agniveza munine kahelA AyurvedanA graMtha carakasaMhitA e nAmathI eLakhAya che tevIja rIte eja Atreya munie potAnA ziSya hArita sunine kahelA AyuveMdanA A graMtha hArItasaMhitA athavA AtreyasaMhitA e nAmathI oLakhAya che. 71 For Private and Personal Use Only
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir priya mitro ! jo tamAre sAgapAMga Ayurvedane anubhava karavAnI icchA hoya, vaidya zAstra saMbaMdhI saghaLI bArIkIone teonAM mULatA sahita hAtha karI levAnI cAhata hoya, dharma artha kAma tathA mekSa e cAre purUSArthonAM sAdhanabhUta zarIrane sAcavavAnI marajI hoya ane TUMkI mudatanI aMdara sArA vaidyonA vargamAM mAna pAmavAnI utkaMThA hoya te vAMce A hAritasaMhitA!! - A pustaka keTaluM loko pagI ane dareka mANasane jIMdagI paryata eka huzI Ara. vaidyanI garaja sAranAruM thaI paDaze. e vAtanI vadhAre khAtarI sadarahu pustaka ja Apaze. uMcI kIsamanAM senerI gITanA pahAsahita A cuM kada raoNyala bAra peja lagabhaga (900 pRSa) nuM thayuM che chatAM tenI kiMmata phakta rU. 3) traNa levA TharAva karyo che, "hArIta saMhitA" mAM AvelA asaMkhya viSamAMthI mAtra thoDA viSayane namune. 1 vaidya ke joIe tathA vaidakazAstra bhaNanArane bhaNAvanAranI parIkSA 2 badhAM auSadho oLakhavAne vidhi tathA tenA upayogamAM keTalI bAbatenI vicAra karavAnI jarUra che. 3 tucaryA, dinacaryA, rAtIcaryA, nirogI rahevAnA niyamo, RtunAM lakSaNa tathA pratyeka RtuomAM levAnA judA judA upacAre. 4 vAta, pitta, kapha tathA sannipAta jvaranI saMpUrNa samajaNuM. 5 judI judI jAtanI auSadhI tarIke vaparAtI asaMkhya vanaspatine guNudeSa. 6 judI judI jAtanAM sthaLa tathA jaLacara prANInA mAMsanA guNadoSa. 7 judI judI jAtanAM prANuonAM dUdha, dahIM, chAsa, mAkhaNa, ghI, mUtra, vagerenA guNadoSa. 8 cha rasa tathA tene upayoga. 9 saghaLI jAtanAM dhAnya, phaLa, zAka vigerene guNadoSa. 10 vAva, kuvA, taLAva tathA varasAda vigerenA pANInA guNadoSa. 11 judI judI jAtanA khorAka, avaleha, sarabata, murabbA, vigere banAvavAnI rIta tathA tenA guNadeva. For Private and Personal Use Only
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 zubha tathA azubha svapranuM vivecana, dUta, parikSA, zukana, bhUtavidyA, tathA maMtrapacAra.. 13 tamAma roganuM nidAna tathA cikitsA (auSadhopacAra) 14 regonA bheda tathA parikSA. 15 hAtha, paga, peTa, meTuM, AMkha, kAna, nAka vigere zarIranA dareka bhAgamAM dareka roganAM kAraNo tathA te upara apAtAM auSadho. 16 zArIra eTale zarIranI banAvaTasaMbaMdhI avazya jANavAjoga bAbate. 17 nasya, aMjana, snehana, svedana, nayana, virecana, vigere karavAnI rIta. 18 kayA kayA rogamAM bastInI jarUra che tathA te kema ApavI. 19 dhAtuonI bhasma banAvavAnI rIta tathA tenA upagano vidhi. 20 prajAnI utpattimAM kevuM purUSanuM vIrya tathA strInuM raja samartha che tathA tene sudhAravAnA upAyo. 21 putra, putrI, tathA jeDalAM utpanna thavAnuM tathA judI judI rItanA bALake jamavAnuM kAraNa. 22 vAMjhaNuM strIne ApavAnAM auSadho tathA garbhane sthira rAkhavAnA upAya. 23 garbhaNI strIne pIDA thayA vagara jaladI prasava thAya tevA upAya ane suvAvaDa karavAnI rIta, 24 choDanA upAya, muelA garbhanuM lakSaNa, garbha rahevAnI rIta. 25 strInI yonImAM upajatA vaza rege, tenuM nidAna, tenAM cinho tathA tenI cikitsA. 26 kharAba dhAvaNanI parIkSA tathA tene sApha karI vadhAravAnI rIta. 27 bALakane tathA suvAvaDI strIne utpanna thatA re tathA tenA tAtkAlIka upAya. * 28 sthAvara ane jaMgama viSanI utpatti, tenI asara, sAdhyA sAdhya vicAra vigere viSane lagatI badhI bAbate. 29 lAMbA tathA TuMkA AyuSyavALAnuM lakSaNa. 30 parase lAvavA, pIcakArI mAravA, lohI kADhavA tathA jaLa mukAvavAnI rIta, 31 agnIthI baLelA zarIranA bhAgenA upAyo. 32 vAjIkaraNa tathA pAranA prayogo. . vigere vigere A graMthamAM vaidyavidyAnI tamAma jANavA jevI asaMkhya bAbate samAyelI che. jenuM ahIM vivecana karatAM eka graMtha thAya. chevaTa eTaluM ja kahevAnuM ke AvA upayogI graMthanuM jemane grAhaka thavuM hoya temaNe ALasa na rAkhatAM nice sahI karanArane jaladIthI lakhI tAkIde maMgAvI le. jayarAma raghunAtha, pramukha vai0 grA. pra. sabhA. For Private and Personal Use Only
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI mAdhavanidAna. sudhArA vadhArA sAthe trIjI AvRtti chapAya che. tene sastApaNuM mATe ja nahIM, paNa tenA upayogIpaNA mATe sadhaLI nakala jhaTapaTa khapI gaI che. ghaNuM jaladI bahAra paDaze. - uiMmata agAuthI thanArA prahAkane phakta rU. 1 pANeja 0)nA AnA prajApriya pustakane jAhera lakhanArAo taraphathI maLelAM puSkaLa sarTIphIkeTamAMthI nicenA juja abhiprAya vAMce eTale mAlama paDaze ke tenI yegyatA keTalI che. 1. mAdhavanidAna mULa loka sahita zuddha gujarAtI bhASAMtara karanAra je rAma raghunAtha, DImI Ara peja pRSTha 428. A nidAna graMtha mAdhavAcArya nAmanA prAcina Arya vidvAne racele che. emAM ghaNuM karIne dareka roga thavAnAM kAraNa, reganAM lakSaNa, sAdhyA sAdhya vicAra vagere vaidyoe ane gRhae prathama ane avazya jANavAjoga hakIkatanuM khulAsAthI varNana kareluM che. rega thavAnAM kAraNa barAbara samajyA sivAya ane thayelA reganI sthiti avasthA megya rIte pArakhyA sivAya davA karavAthI kArya siddhi bhAgyeja thavAnI. dareka sakhase prathama nidAna bhAga avazya jANavo joIe. ane te jANavA sAra temane A pustaka ghaNuM upayogI thAya tevuM che. emAM mULa saMskRta tathA tenI gUjarAtI TIkA samajAya tevI rIte ApelI che. auSadhanA pustaka karatAM AvuM pustaka sAdhAraNa lokone paNa upayogI thAya kemake rega thavAnAM kAraNa ane rAganI hAlata temanA samajavAmAM Ave to tethI sAvaceta rahevA prayatna karI zakAya ane ema bane eTale auSadhanI garaja ghaNaja thoDI paDe. kAgaLa ane chA5 sarasa che. jAnevArI 1886. buddhiprakAza. For Private and Personal Use Only
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2 vaidyanA zArIra zAstra, nidAna (reganI utpatti vagerenAM kAraNo samajavAM te) ane cikitsA (auSadha vicAra) evA traNa mukhya bhAga che. emAM paNa nidAna sauthI vadhAre upayogI levuM joIe, emAM koI zaka nathI. nidAnaviSe mAdhavane A graMtha parama pramANa gaNAya che. saMskRtamAM AvI AvI eka kahANI che ke - nidAne mAdhavaH zreSTha sUtrasthAne tu vaagbhttH|| zArIre muzrutaH proktazcarakastu cikitsite // 1 // A graMthanuM mULa sahita gujarAtI bhASAMtara jayarAma raghunAthe karI tamAma vaidya vargane tathA te viSayanA jIjJAsuone bezaka bahuja upakRta karyA che. A bhASAMtara ghaNe darajaje zuddha tathA badhAthI samajAya evuM che.. DiseMbara 1885. gujarAta zALApatra, 3. A copaDI vaidyarAjene ghaNI vAMcavA yogya che, zarIramAM kevA kevA prakAranA nAhanA moTA reganI utpatti thAya che ane te keve prakAre thAya che te Adi ghaNIka vAMcIne samajavA yogya bAbato A graMthamAMthI maLI Ave che. keTalAka uMTavede rega thavAnAM kAraNo vagere jANyA sivAya pitAnI kama samaja zaktine Adhina thaIne UMTavaiduM karI dhuM catuM karI nAkhe che te ne te A graMtha avazya karIne vAMcavAnI ame bhalAmaNa karIe chIe. * * * gujarAta mitra, 4. dareka vaidhe prathama nidAna jANavuM joIe, kAraNa ke nidAna zivAya auSadha kAMI paNa asara karatuM nathI paNa ulaTuM duHkharUpa thaI paDe che. e te dekhItuM ja che ke, ka roga thayo che tenI parIkSA karyA vagara davA ApavI athavA levI te vaidyazAstra viruddha che. hAlanA ghaNuMkharA lebhAgu vaidya nidAna bhAga jANatA nathI te potAnuM kAma dhamadhokAra calAve che paNa te badhuM kaI kAmanuM nathI. jyAM sudhI teo nidAna bhAga jANatA nathI tyAMsudhI temanAthI vaidya thaI zakAze nahIM. me sana 1880. Ayurveda sudhAkara. 5. zrI mAdhavanivA-A graMtha Arya vedhaka saMbaMdhI che ane temAM re utpanna thavAnAM kAraNe, regenAM nAma ane lakSaNa ghaNuM sArI rIte varNavyAM For Private and Personal Use Only
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che. mULa mAdhavanidAna graMtha A dezanA vaione ane gRhasthane ghaNo priya che ane keTalAeka tene AraMbhamAM abhyAsa kare che. AvA upayogI graMthanuM bhASAMtara prasiddha karavA mATe zi0 jayarAme je zrama lIdho che te kharekhara stutipAtra che je ja bhASAMtarane hetu sArI rIte pAra paDele amane lAge che. A vedhakano phelAvo thAya ane te gujarAtI jANanArAo samajI zake e mATe miTa jayarAmane utsAha ane khaMta vakhANavA lAyaka che. A pustaka sarva sajajanee saMgrahavA jevuM che. satyavatA. 6 atize vakhANa karavA karatAM eTaluM ja kahevAmAM Ave che ke eka vakhata prastuta pustaka vAMcavAmAM Avaze eTale sApha mAlama paDaze ke A pustaka mATe karelAM vakhANu nakAmAM nathI. je gRhasthane A pustakanA grAhaka thavuM hoya temaNe potAnAM nAma, ThAma, hada sAthe lakhI kartA tarapha satvara mekalI ApavAthI pustaka bahAra paDayethI mekalI ApavAmAM Avaze. muMbaI--rAmavADInajIka, jayarAma raghunAtha, dAdIzeThanI ApyArIne raste - malhArarAvalena, gharanaMbara-8I pramukha-vai0 jJApraha sabhA For Private and Personal Use Only
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaicAmRta. vaidyAmRta nAmane ati upayogI prakhyAta vaidyaka graMtha pUrve vaidyakazAstramAM nipuNa evA eka prasaMsA pAmelA yathArtha anubhavI merezvara bhaTTa nAmanA vidvAna vaidya saMskRtamAM racele che, A graMthamAM - yuktAyukta vicAra, auSadha pratinidhi, auSadhAdikanuM parimANa, kavAthAdi prakriyA, ane snehapAka ItyAdikanuM vivecana karavAmAM AvyuM che, te pachI jvara, atisAra, saMgrahaNuM, arza, ajIrNa, viSucikA, kRmI, pAMDuraMga, raktapitta, kSaya, kAsa, hikA, rabheda arecaka, vamana, tRSNa (tarasa) mUcha, dAha, apasmAra, zvAsa, vAtavyAdhi, urUstaMbha, AmavAta, lavAta, udAvarta, gulama, gAMTha, mUtrakRccha, amarI (patharI) prameha, piSTIkyoga, staMbhanAga, drAvaNaga, mega, udararoga, zephedara, aMDavRddhi, gaMDamALA, zlIpada, vidhi, vraNa, bhagaMdara, nADI, upadaMza (cAMdI), kuSTa, ansapitta, visarSa, visphoTa, masurikA, kSudroga, mukharoga, galaga, daMta roga, karAga, nAsArega, netraroga, ziroroga, strIroga (pradara-garbhadhAraNagarbhasthItikaraNa-tvarIta prasava-nizala parihAra-nisaMkocana-garbhadhAraNa nivRtti garbhapAta) stanarega, bhAloga, viSacikitsA, virecana ItyAdI. e pramANe aneka regepara asarakAraka tathA tAtkAlIka guNakAraka thaI paDe tevA anubhavI auSadho vedhaka zAstramAMnA uttama uttama graMthanuM dahana karI A graMthamAM dAkhala karela che. kiMmata phakta 6 AnA pekeja pAI muMbaI rAmavADI najIka jayarAma radhunAtha, mahArarAva lena, ghara naM. 8. ( menejara "bhAvaprakAza bhASAMtara. For Private and Personal Use Only
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bopadeva zataka. ane dinacaryA-rAtrIcaryA-tuca. upalA nAmane dareka kuTuMbamAM avazya saMgharI rAkhavA lAyaka vaidyaka graMtha pUrve padava nAmanA mahAna paMDita ra che, A graMthamAM dareka manuSyathI sahelAIthI banI zake tevA dareka repara asarakAraka thaI paDanArA, ApaNuM prAcIna vRddhatrayI graMthane AdhAre auSadho ApavAmAM AvelAM che jevAM ke - vijayacUrNa, lavaMgAdicUrNa, cAtutAdicUrNa, dhAnyAdicUrNa, nArAyaNacUrNa, nArasiMhacUrNa,bhAdicUrNa,bhAskaracUrNa, AbhAdicUrNa, hiMgyAdicUrNa, khAMDavacUrNa, zAlacUrNa, agnimukhacUrNa, ane sita palAdicUrNa tathA kRSNadaka, mANibhadra medaka, hiMgyAdi guTikA, dAbyadi guTikA, sUraNavaTika, kAMda" , guTikA, trijAtAdi modaka, dIpyAdi modaka, tAlIsAdi modaka, saMbakAdi vaTI, kaizoraka guggaLa, yogarAja guggaLa, AbhAdivaTaka, khAdirI guTikA kolAdI curI, daMtyAdivaTaka, madhuvaTaka, ejI ane aMjanI Adi guTikAo; tatha kuSmAMDAvaleha, agasti harItakI avaleha, ArTikAvaleha, bhArgazivA avaleha, kaMsa harItakI avaleha, vAsA harItakI avaleha, citraka harItakI avaleha, daMtIzIvA avaleha, vyAdhIpacyA avaleha, riMgaNI avaleha, kuTajASTakAvaleha, khadirAdi ekAdazAvaleha, kalyANakAvaleha, cyavanaprAzAvaleha, akSAvaleha ane paMcacharakAvalehaAdi avaleha, tathA kampala dhRta, vaja dhRta, rAsnAdi dhRta, kalyANa dhRta, phala dhRta, paMcagavya dhRta, bidu dhRta, jAtyAdi dhRta, bhAMgerI dhRta, dhavaMtarIdhRta, arUSa dhRta, sukumAraka dhRta, brahata paMcamUlAdha dhRta, aSTAMga dhRta; tikta dhRta ane nArasiha Adi dhRti tathA prasAriNuM tela, mAlatela, kSAratela, zatAvarI tela, vaja taila, nArAyaNa tela, balAtala, avAsanatela, paDubadutela, lAkSAtala, gucyAdi ATha prakAranAM taila, mahAnAlatela ane brAhmI Adi tela; tathA mahAkavAtha, trIrAsnAdi kavAtha, murnAdi kavAtha, dA. dinirUha, drAkSAdi, bhUAnabAdi, viSANyAdi, iMgyAdi, pathyAdihiMsAdikSa, ativiSAdi, mustAdi, gokSurAdi, haridrAdi, dIpyAdi, dAvyAdi, triphalAdi, caMdanAdi, vAghAdi, aMgyAdi, yavAdi, raktapitta ane pradarapara aTTala kavAthI For Private and Personal Use Only
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 2. mukharegapara drAkSAdi, puSpanAza tathA raktagulma para tila kavAtha, kaphavAta zUlAdipara suMThI kavAtha, atisAra tathA agnimAMdyapara suMThI kavAtha, AmavAyupara rAsnAdi, sAjApara suMThavAdi, sapheda keDhapara phaDyAdi kavAtha, pramehapara dhAtrI kavAtha, atisAra navarAdipara chinnAdi kavAtha, viSapara pAlidhAdi kavAtha, ane strIonA gaelA dudhapara amRtAdi kavAtha, ityAdi aneka rige para bhInna bhInna prakAranAM auSadhe A graMthamAM ApelAM che. A uttama graMthanuM zuddha gujarAtI bhASAMtara lagabhaga 200 pRSThanA AkAramAM, dinacaryA rAtricaryA tathA RtucayI sahita chapAI bahAra paDyuM che. ane tene lAbha dareka sthitinA manadhyathI laI zakAya mATe ja tenI kiMmata phakta ATha AnA che. piNeja 6 pAI muMbaI -mavADI najIka, ne jayarAma raghunAtha, dAdIzeThanI agyArIne raste malhArarAva lena, ghara naMbara- menejara "bhAvaprakAza bhASAMtara For Private and Personal Use Only
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaMkarAcArya paMcaratna. dAnI icchAthI savA adhikAra che. saMsArAdhvani tApabhAnukiraNaprodbhUtadAhavyathA / khinnAnAM jalakAGkSayA marubhUvi zrAntyApari bhrAbhyatAm / 5 atyAsanna sudhAmbudhi sukhakaraM brahmAdvayaM darzaya / tyeSA zaMkarabhAratI vijayate nirvANasandAyinI // 583 // vi.cupa (artha) saMsArarUpa mArgamAM tAparUpI sUryanA kiraNothI utpanna thaelI dAharUpI vyathAthI kheda pAmelA, ane tene lIdhe jANe nirjaLa bhUmimAM thAkIne jaLanI icchAthI bhaTakatA hoya evA saMsArI lekane bahuja samIpamAM sukha dAyI amRtanA samudra jevA advitIya paramAtmAne dekhADI paramazAM ApanArI A zakarAcAryanI vANI sarvopari che. A AryAvartamAM mAna pAmeluM ane uttama pustaka "zaMkarAcAra paMcaratna che. zrI zaMkarAcAryanAM racelAM hajAre pustakamAM vadhAre vakhaNAyeluM ane tatvajJAnathI bhareluM che. A graMtha saMskRta bhASAma hovAthI AdhunIke Arya prajAthI te bhASAnI bIna mAhitIne lIdhe lAbha jevo joIe te laI zakAtuM nathI AthI tevA e, ma, graMthanuM gujarAtImAM mULa sahita bhASAMtara thavAnI che te vicArI ame tenuM zuddha gujarAtI bhASAMtara eka vidvAna zAstrI jAta supara royala UMcI jAtanA suzobhIta kAgaLane sarasa chApathI laga pRSTha jevaDA pustakanA AkAramAM chapAvI bahAra pADyuM che. bhaktijJAna; dharmatatvane udezIne temAnA prasaMgo paNa ghaNuM jANavA jevA che. ba kalpita nakAmA viSayo vAMcavA karatAM purUSArthane prApta karAvanArI Apa zrI zaMkarAcArya bhagavAnanI vANInuM raTaNa karavuM eja A kSaNa bhaMgura saMsAramAM akSaya AnaMdadAtA che. A pustaka pragaTa karI udeza paNa eja che. graMthamAM AvelA amulya viSaye, kadI pAmara a viSayI janane bhogya paDe vA na, paraMtu mumukSu ane mukta purUSone te eka amulya javAhira che ! kiMmata phakta 1ra AnA peja)nA jayarAma raghunAtha, menejara bhAvaprakAza bhASAMtara. For Private and Personal Use Only
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only