Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHRIMAD VALLABHACHARY AND HIS DOCTRINES. ( WITH ENGLISH INTRODUCTION) (A fair treatise on the life and teachings of Shri Vallabh. charya, one of the foremost philosopher and spiritual guide of the Hinduism. ) SPECIALLY PREPARED FORTHE VELLANATEEYA STUDENTS OF SHRI VALLABHA CHARYA'S CASTE THE SAMB PUBLISHED BY THE VELLANATEBYA VIDYA SAMITI OF BOMBAY 2. Not Marble, not gilded monuments Of Princes shall out live the powerful rhyme. AUTHORBRAJNATH R. SHASTRI.-Visharad. FIRST EDITION 1000 COPIES D. COPY RIGHT BY THE AUTHOR Prico Rs. 31
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriihriH|| zrImadvallabhAcArya aura unake siddhAnta ( aMgrejI meM bhUmikA ke sahita ) (zuddhAdvaita vaiSNava vellanATIya chAtravRtti bhogI chAtroMke liye) prakAzakazu. vai. vellanATIya vidyAsamiti-vambaI sarve vedA pramANaM kalilavivRtaya sUtragItApurANai / sAkAraM brahma satyaM jagadaNumitaya svAzarUpAzca jIvA // ArAdhya premabhaktyA vrajapatitanayastasya lIlAnubhUtimuMki zrIvallabhAyairiti hi vijayate darzita smprdaayH|| lekhakadevarSi bhazrIramAnAthazAstritanuja bhaTTazrIvrajanAthazarmA-vizArada prathamAvRtti-1000 saMvat / mArga-1984 isa pustaka ke puna prakAzana kA adhikAra lekhaka ko hai| / mUlya tIna rupamA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mohamayyAm maNilAla i. desAI ityanena svIye 'gujarAtI' patrasya "nyUsa mudraNayantrAlaye" pradAyitvA prkaashitH|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ DEDICATION. With feellogs of joy this fruit of labour of love is dedicated at the lotus feet of Lord Shri Krishna, Whoes' guiding light ever remains enshrined in the hearts of his devotes, as a deepest sigo of profound love, respect and devotion, By the Author.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ The undermentioned books have become useful in writing this work. UPANISIIADS AND SUTRAS 1 Sliri Gitopanist 5 Gopal Tapiniyopanist 2 Chhandogyopanist. 6 Mundnkopanist 3 Ishavasyopanist 7 Shandilya Sutras 4 Shvetash tataropanist. 8 Bluakti Sutras 9 Narada pancharatri PURANAS 10 Shrimad Bhagwata 12 Bralima Vaivarta purana. 11 Brahma Purana 13 Padma purana 14 Mantra Bhagtrata VALLABHACHARYA'S SANSKRIT WORKS 16 Anu Bhashya 18 Shastrarth Prakarana Nibandha 16. Subodhini 19 Blagintarth 17, Shodash Granthas 20 Sarva Nirnaya , , WORKS OF OTHER SCHOLARS (Sanskrit) 21 Shuddhadvaita Martanda By Girdharji Gogrami 22 Vedanta Chintamani , Govardhana Bhatt 23 Seva Kaumudi , Laloo Bhatt HINDI 24 Shuddhadvarta Siddhanta Sar By Ramanath Shastri 25 Shuddhadvaita darshana (3 parts), Some lectures 26 Prakatya Varta 27 Yadunath digvijaya. GUJARATI 28 Files of Venunada (monthly periodical) Edited by M T Telipala 29 >> Pushti Bhaktigudha Edited By V N. Shah. 30 Pushtimargopadeshika By C H Shastri 31. Pushtimarga no Itihasa By V H Shastri
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ PREFACE. The author expresses his great satisfaction in bringing forward his very first attempt towards doing something calculated to encourage the study of Pushtimarga, otherwise known the Vallabh Sampradaya of the great Hindoo religion. The necessity of such an introductory work was greatly felt by the Hindi knowing public. Till this work goes in press, there exists no book in Hindi literature which can give a clear but full view of this Pushtimargeeya sampradaya. In the following pages an attempt has been made to make clear to every one this Sampradaya which has been misunde rstood or misrepresented So long. the idea of writing such a history of Pushtimarga has been present in author's mind for the last five years. But the initiation of the present venture ows its direct origin to the proposal made by the vidhA samiti of the zuddhAdvaita vaiSmana vellanATIya brAmhaNa mahAsabhA of the northern vellanateeya community. In the year 1925 A. D. the faff of the said was organised and scholarships of different types were granted to encourage the spreading of learning among its community.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Sampradaik text book which was recommended by the Vidya samity for the students was Taien gato part Second. But as the first part of the said book was, not available the Vellanateeya students experienced great difficulty and inconvenience in undeistanding the ideas of Pushtimaga which were being Supplied to them in the part Second of the said book area aict. The students fhumbly carried their complaints to the Hon secretary of the vellanATIya vidyAsafifa and requested him to Supply them any other book fora reference, as it was quite difficult to understand the second part when on previous part has been read The parenterala considered their claim to be lawful and showed its inclination to supply them with a complete text, dealing in with all the references about the Pushtimarga Consequently the Vidya samiti after getting the permission from a facile HETAAT, communicated the proposal of writing such a book to the author Although the author was fully conscious of the various difficulties attending such attempt and at the same time he also knew fully well the greatness of the work and inability of his own for this undertaking. Really there stands a
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 wide gulf between these two. Yet the prospective pleasure of doing some little service to the rising generation of Vaishnavas overcame all fears which were at first deterring him from undertaking this responsibility. " ( The author very willingly agreed to undertake the responsibility and soon after the permission set to work. The author, after composing a rough scetch of the work, showed it to the Hon secretary of the fara The samiti approved of the work with slight modifications It must, however, be confessed that the present work is really entirely different fromtis prototype and from the above scetch. The present work, no doubt, is far more voluminous and detailed then what it was originally intended to be, and in being based on an altogether different system of arrengem-ent, it promises to have come in altogether new garments. J when the work was in progress the author had to meet great many obstacles. The family calamities fell on the author in succession His wife passed off. Just after thirteen days of the sorrowful death his second son passed away. After another eight months cruel fate took away his dearest son Upendra! k + --
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ The latest seperation was so much distressing that for many a days he did not touch the work. But consequently when the senses returned to their places, he summoned his courage once more, though the adverse circumstances had done much to damp the author's spirit. Consequently the press copy was prepared and was given to the manager of Nawakal press Just then the chhappan bhog mahamahotsava of shri Dwarkadheesha of Bet Dwarka was performed and the author had to go there. It was arrenged by the manager to send the proofs to the author at Dwarka But being there for so many days not a single page of the proofs was received. When the author returned to Bombay, he found the press copy lying idle in the desk of the manager ! After considerable repentance the copy was taken away back and was given in the news printing press of Gujarati from where the book is being printed. The aim in the preparation of this work has all along been to express accurately in (simple language the various senses of all the departments of Pushtimarga. Care has been taken not to overload the readers with superfl. ous subject. This is sufficient to enhance the usefulness of the work without sacrificing to
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 any appreciable extent, the convenience of those who may have used this work. An introduction of Pushtimarga for nonHindi readers is also attached herewith. The author can not conclude this preface without acknowledging his hearty thanks to his friend mr J. R. shroff B. A. for kindly going through this preface and introouction, while a press-copy. He also acknowledges, with due respects, his hearty indebtedness to the Vidya samity of vellanateeya mahasabha for the trouble of examining the press copy. The help, from the works of the previous workers in this field, is taken with thanks The author shall be very grateful for any correction and suggestion that may be sent by his indulgent and honourable readers and critics, and will try to profit by them when the book reaches its second edition Bara mandir, ombay (India) Annakoototsava 1984 V. S. BRAJNATH SHASTRI, (THE AUTHOR ).
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION Shri Dallabhacharya. Shri Vallabhacharya, the founder of this Pushtimarga was born on the eleventh day of the dark half of Chaitra 1535 Samvat or in 1479 A. D in Champaranya near Raichur He was a high caste Hindoo Brahmin of Vellanateeya community which is renowned as yet a pious and wel-educated community of India His ancestors were in study of the Taittireeya Shakha of the black Yajurved His father's name being Laxman Bhatt and Yallamagaru being his mother Like other Acharyas Vallabhacharya also did believe that he was specially sent here by Lord Shri Krishna to inaugurate and introduce the way in which the Gopeos of Gocul had attained the hiyo afat or being one with Lord Shri Krishna However, one thing is certain that he tried his best to spread religious true ideas among the learned people and growing public of the age. From his very childhood he is said to have possessed the sharpest intellect and is said to have mastered the Vedas, the Upanishads, Smruti, Purana, Itihasas and Darshanas
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ at the age of Eleven only. It is said that even during his school life he used to show to his class fellows the weak points of other philosophic system At that time Shri Shankaracharya's mayavad was in its full progress and had become the main object of talk in the learned circle. At this juncture when he was merely a boy Vallabh pushed himself forward in the learned circle and dared to show the defects of maya vada of Shri Shankaracharya and discussed with his learned friends if they pleaded for mayavada This habit of debate created in his mind an idea to supply a true and thorough knowledge about Brahman which was so mis understood by the learned Pandits Accordingly he studied very minutely all the Bhashyas of different Acharyas and came to the conclusion that not only Shri Shankaracharya but even Madhvacharya and Ramanujacharya have done injustice to the author of Brahmasutras. Ho came to know that no one up to that time understood the author of the Brahmasutras He then propounded his Brahmavada in the learned society of Benares and showed that the only doctrine consistent with the Vedas, Upanishads and Geeta was the Brahmavada only. This Brahmavada was
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 altogether a new thing to the pandits and it's natural that they denied its superiority over mayavada. Vallabh was not a man to become quiet and though obstructed in many ways he began fearlessly to place his conclusions in the form of Brahmavada before the learned society when ever he founds the opportunity to do so. After a complete and careful study in the Bhashyas Vallabh took to his mind to preach this Brahmavada first among the learned men of Benares. At that time Benares was the chief seat of learning and had become the citedal of the Shankaras. So, he began to preach his Brahmavada here. But when his teaching was meanfully obstructed and even his life was threatened, he better thought it wise to leave kashi for a time being. Accordingly he left Kashi and stayed at Laxman Balaji in South. The chief object of coming to Laxman Balaji was to study the Bhakti shastras more closely as it was very difficult to get the literature pertaining to Bhakti Shastra elsewhere. There he devoted his time in examining the library of the temple, and studied more closely Bhakti Shastra and all Schools of Astika and Nastika thinkers He also made himself more acquainted with Vaishnava and Shaiva Agams
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 at Laxman Balaji and found very distinctly that the only doctrine aparting justice to the Sutrakara and based on Astika Darshana was his Brrahmavada In the mean time he heard that a great religious meeting is called by Kushnadevaraya, the powerful monarch of Vijaynagaiam, to examine the merits and dements of the several other doctiines and religious system of Hinduism The king himself was a great Scholar and when the superiority of mayavada was preached before him he wished it would be better if this matter be decided in the Court of the learned pandits and Acharyas of India Consequently the great religious conference wes organised. The great learned pandits and Acharyas of the country were invited. Considering this to be the most suitablo opportunity to preach his Brahmavada, he made his way to Vijaynagaram The session seems to have been going on when Vallabhacharya entered the session room It seems that the Shankara learned pandits were on the eve of winning the Sabha when Vallabhacharya made his appearance there When he was asked to speak something he very humbly but firmly asked, on what subject the discussion was going on.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ When the necessary information was given, and when the Shankara view was explained he boldly denied to accept the Shankara doctrines It seems that a very warm debate between the Shankaras and Vallabhacharya then took place The Shankar Pandits wanted to defeat this new comer in the very first blow and asked Vallabhacharya what proof would he give for the Brahman being not nirdharmaka ? To this Vallabh Dixit replied in a very expressive mood, throwing all the doctrines and arguments of mayavada in back ground He most successfully exploded Shankaracharya's doctrine of maya and also pointed out the defects of Ramanuja's, Madhva's and Nimbarka doctrines, and proved to the hilt the superiority of his Brahmavada or the doctrine of Shuddha Advaita or the Adaita pure, which has its bases in the Vedas along with the Upanishads, the Gita, the Brahmasutras' and Bhagwat. He baffled all the learned pandits and Acharyas by putting before them his Brahmavada, which was new to them, by powerful argu. ments. He strongly and firmly pleaded for the Advaita pura and denied the interferance of Kevaladwaita or Vishishtadwaita whatsoever. it seems that no one dared to speak before
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ him or against his powerful doctrine. Every mouth was full with the word of admiration. This made a very great impression, particularly on king Krisbadevaraya and generally on all Pandits and Acharyas They all unanimously announced Victory of Shri Vallabhacharya The Victory of Shri Vallabhacharya was grand. All accepted the superiority of Shri Vallabhacharya In consequence of this session, the king performed a kanaka-bhishek ceremony of respect, with hundred mounds of Gold and confermed the title of mahaprabhoo or the great lord on Vallabhacharya, The disinterestedness of mahaprabhu was so great that he did not accept any gold from this He distributed the same among Brahmins, and showed his wish to commence his travels This act of his, again put the king and others to the warm admiration for him. The king along with Vyasteertha approached Vallabhacharya and presented him with a good many valuables. From these presents he is said to have prepared one gold mekhala set with diamonds and rubies and presented the same to God Shri Vithalnathji there. Vyas teertha was so much impressed that he actually requested Vallabhacharys to become the
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 head priest of his matha after him. But Vallabhacharya could not accept this offer and commenced his travels. When this great event of Kanakabhishek or the grand victory, happened the Sampradaik Gatha or belief says that the age of Shrimad Vallabhacharya at that time was only of fourteen. But by the historical facts now evailable, we learn that the age of Shri Vallabhacharya was of 30th at that time. He then proceeded to his pilgrimage to the south and had many controversies with different scholars of Ramanuja, Madhva and Nimbarka Sampradaya. Thrice on foot he visited all the important seats of learning from capecomorine to the Himalayas and from Dwarka to Jagannatha and preached freely his Brahmavada. According to sampradaik belief it is said that while on tour shri mahaprabhu happened to see shri vedavyas the author of Brahmasutra, at Badrikashrama. Vallabhacharya asked vedavyas why he (vedavyasa) had arranged the sutras in such a way that their maning might be taken to mayavada? He also showed his meaning and Bhashya of vedavyaseeya sutras and explained the doctrines of Brahmavada to him. Sari Vallabhacharya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 also narrated a part of subodhin A thought ful commentary upon Bhagwata before verlavyasa Vedavyas was very much pleased by his works and asked vallabha to make a wide spread of his learning pu mA i Shri Vallabhacharya also met shri kushna chaitanya of Bengal otherwise known as Gourang mahaprabhu of Nadia But there is no truth in the rumour that vallabhacharya was father in law of Shri Krishana chaitanya When Shri Vallabhacharya again returned to Kashi, after his Kanakabhishek at Vijaynagaram, he seems to have met with warm opposition from mayavadi pandits of Benares. In order to make them all silent for ever, Vallabhacharya issued a pamphlet in mixed verse and prose (patravalambanam) and pasted the same to the doors of Kashi Vishwanath and challenged all pandits of Kashi to refute it. It seems that pandits of Benares could not stand against the powerful arguments of Vallabhacharya and meanfully theatened vallachacharya Consequently vallabhacharya left Kashi again and moved to Adel near Allahabad, where he spent most of his later portion of life in finishing the works which were begun by him during his travels It seems that vallabhacharya's career was not overlooked by non-Hindoos also, of that
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 time Shah Sikandar Ladi was the ruler of Delhi at that time and was known as a blind follower of mahomedanism throughout of India. He tried his best to spread pan Islamism throughout India and applied every material to spread Islamism in India pu mA. i. When Sikandar Lodi heard of vallabhacharyas great achievements he wished to see this extraordinary prophet personally. Accordingly it is said that Sikandar Lodi with some of his officers privately went to see Shri Mahaprabhu and immediately on seeing Shri Mahaprabhu he was so much impressed that he bowed his crowny head at the feet of Shri Mahaprabhu pu mA. i. After his return to Delhi he ordered Honahar, the best artist of his personal staff to go to Adel and have a coloured paint of Shri Mahaprabhu. The order was executed promptly and a nice picture of Shri Mahaprabhu was ready by the mehomedan artist Till a very long period the picture was reserved in the royal palaces of mehomedans and the same was given in present by the great mugal emperor shahjahan to the ruling chief of Krishnagrah, Maharaja Roopsinsj, as a great victory over Afghanistan by him r From that time the original picture of Mahaprabhu is possessed and worshiped by the kings of Krishagarh.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 It seems that mahaprabhu had marrid when he completed his task of sprading Bhagwat dharm or Pushtimarga over India. His wife's name was mahalaxmi By her, mahaprabhu had two sons:-Gopinath and Vithaleshwara. All the present maharajas ar@ direct agnate descendants of Vithaleshwara. It seems that most of his thoughtful works were written aftr he had married, Hs made his permenant residence at Adel and served lord Shri Krishna wholeheartedly. The whole life of shri mahaprabhu was ideal. without any pomp or show he used to pass his life and was busy with writing, when he got time after the service of lord Krishna. According to sampradaik gathas it is said that while shri mahaprabhu was in his travels he received a special Summon from God shri Nathji in Jhad khanda and immediately after the call he left for Vraja. There he set up the shrine of shri Nathji on the holy hill of Gover dhana near muttra. a fe. During his stay in Vraja, on the mid night of 11 th day of the bright half of shravana, Vallabhacharga says, he had holy communion with lord shri Krishna who commanded him to initiate Jivas in his service. The same is known as Brahmasambandha.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 At the age of 52 he left his home for ever and joined the Bhaktimargiya Sanyasa. He came for the last time to Benares. The atmosphere of the city had become very calm and favourable for him. Many lerned people came to him and bowed their head Vallabh himself was now calm. He observed a vow of silence and applied his mind to his lord. During his narea or vow of silence bis son Vithaleshwara with some of his followers came to him and wished to have last instruction form Mahaprabhu On a piece of paper mahapraboo wrote for last three and a half verses of instruction which are kuown as Perant arrapata or the instruction of three and a half verses. Then after a very short time Vallabhacharya left the world keeping behind him his most glorious fame. His life was full of devotion toward God and pity toward mankind. He preached what was solely truth and leading toward God He left the world at the age of 52. When he released his body consisting of five elements it is said that he made his direct way to heavens The scene of that time descriled by Dr. Wilson is as follows. "Having accomplished his mission he is said to have entered the ganges at Hanumanghat when stooping in to the water he disappeared and a brilliant flame arose from the spot
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 and in the presence of a host of spectators he ascended to heaven and was lost in the firma ment" His whole life was based on aina or Ascetism He kept himself free from all wordly pleasuries. In all his works he insists on terry and an or abandoning. He himself remained an ascetic and instructed the followers to follow him. Vallabhacharya's Teachings. The main teaching of shri Vallabhacharya was Pushtimarga. This book mainly deals with the subject of Pushtimarga which is beeing adopted by the Vallabh Vaishnavas Pushtimarga means the blessed was of obtaining salvation, in our words (Falang enya ) or being one with lord krishna through worship and obedience of lord shri krishna It is better known as 1969 RHII or the way of the grace of Almighty lord shri Krishna It never means the nourishment of the physical body as some people ignorantly take it to be Shri Vallabhacharya clearly defines Pushti as thus "katisAdhya sAdhanaM jJAnabhaktirUpa zAstreNa vodhyate / tAmyAM vihitAbhyAM mukimaryAdA / tahitAnapi svasvarUpavarUna svaprApaNa pussttirityucyte|" The mukti or the salvotian is attained by an or knowledge and ti or devotion towards God, according to the ways showen by the Hindu shastra. The attainment of mukti by
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 these ways, preseribed by the shastras is called preist or getting salvation through maryada or by means shown by the shastras. But for those who can not adopt these ways and for those who merely depend upon the grace of God, the attainment of salvation is adopted by them by the virtue of Lord shri Krishna's own power which is called for any to and the same is called Pushtimarga. Shri Vallabhacharya is of openion that the Bhakti preached by the Madhvacharya is Rajas, by Ramanujas satvik and by Vishnooswami, Tamas. The Hitri or the devotion preached by him (Shri Vallabhacharya) is Nirguna. It means that an unflinching and most endur ing love is to be shown towards Lord Shri Krishna Surpassing all, whether it may be pertaining to this world or to the heavens, the love towords Lord must be maintained in every possible ways This is the main doctrine of our Pushtimarga. It is based on the knowledge of the greatness of Shri Krishna. Shri Vallabhacharya ensures that in this kali age the salvation can only be secured by devotion towards God and by no other means As the powerful flow of the ganges makes its way through rocky mountains and thicky bushies, the devotion towards Lord Krishna
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 should be the same. This love should not be interrupted by obstacle whether it may be Laukik or Vaidik. Shri Vallabhacharya's Pushtimarga 18 generally known as Jaient or the pure advaita The same is known as 26919. According to the views of Vallabhacharya Shri Krishna is een or the main God Brahma, Vishnoo and Shiva are the three manifestation of new or the main God The three Gunas, Satva, Rajas and Tamas are the three powers of maya These three gunas have more or less influence over Brahma, Vishnoo or Shiva but they have none over 99 or Lord Shri Krishna He is therefore called for you or having no influence of Satva, Rajas or Tamas gunas. So the only protection of Lord Shri Krishna is saught here and no worship of Shiva ar Shakti 18 allowed It never means by this that the other dieties use degraded or dishonoured. The main idea is to take the protection of one and one God only The thing which is to be marked, is this that Vallabhacharya never taught any thing which was altogether a new one His teachings were from Vedas, Sutras, Gita and Bhagwata He only tried to open and make clear the real truth which was misunderstood or hidden for so long a time
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Doctrines of Vallabhacharya. According to Vallabhacharya's principles Brahman has a form which is faultless and replete with all virtues It is self dependent and is devoid of material body It has endless forms It is invariable and yet variable. It is a substratum of all opposite characteristics and is not accessible to reason. The greatest soul (Lord Shri Krishna) is termed in the vedas as Brahman, in Upnishads Paramatman and the same in Bhagwatgita, Bhagwana It is Satchidananda It is all pervading and immutable It is omnipotent and self dependant. All this which is seen here is surely Atma. The Almighty lord, creats and is created The soul of the world protects and is protected. The soul 18 destroyes and is destroyed. Vallabhacharya has accepted Paramatman as Lord Krishna on the authority of this Shloke. kRSi vAcakaH zando Nazca nivRttivAcakaH / tayorekyaM parabrahmakRSNa ityabhidhIyate // 1. e. The word Krish denots power and the syllable Na denotes bliss The combination of these two is called quaer or the great Lord The Jagat or the world. According to Shri Vallabhacharya this Jagat or the world is the creation of Brahman.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 In the commencement there existed only Paramatman. He created the world for his play Consequently in order to create the world he desired and himself became many. Accordingly millions of atoms flowed out of its body which consisted of Sat, Chit and Ananda, like sparks from fire. The atoms that flowed from sat or existence became matter, those that flowed from Chit became Jiva and those that flowed from Anand became Antaryamins. As all these atoms have emanated from the original Parabrahma they can not be unreal. The world therefore is neither illusory nor false The Jiva or the Living beeing. Jiva is the Ansha or the fragment of Parabrhman. As the sparks of the fire are not Seperate from their original the fire, the Jiva also is not different or seperate from Brahman. Two powers of Parabrahman. There are two great powers of Parabrahman viz Avirbhava or evolution and Tirobhaya or involution The world comes in to existence when the power Avirbhava of Parabrahman works and when Tirobhava power becomes active there remains God only.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 Brahmasambanana. In Sampradaya, there are two rites generally performrd 12 zaraNa mantropadeza and Atmanivedana. The first gives recognition as a Vaishnava and the second makes one Adhikari in the Seva marga. The first initiation is given by a descendant of Vallabhacharya by repeatation of the formula zrIkRSNa. vAraNaM mama in the ears of the child and then putting the Tulsi Kanthi on his neck. The performance of the second initiation is also performed through a descendant of Vallabhacharya In both the initiations, age is not to be considered. The second rite is Brahmasambandha Biahmasambandha means the initiation ceremony of Pustimarga. Without this initiation, no one can become the Adhikarin or has right of seva or service of Lord Krishna in Pustimarga. This initiation consists of two parts. One is the formula to be repeated by the initiate before the diety Lord Krishna by holding tulsi leaves in hands and afterwards placing the same at the feet of the diety through Acharya. The other part is the effect of the same, on the devotee, by which he becomes the Adhikarin in the sevamarga of Lord Shri Krishna. The expression Brahmasambandha means re
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 lation ship with Brahman. The first step which an initiate is to take is to realize the relation that ever exists between God and man At the time of this initiation ceremony the initiate is required to utter the formula which means a complete self ienunciation or self dedication to God Lord Shu Krishna The formula of Brahmasambandha is based upon the vedas, sutias and Gita The relation ship between god and man is fully explained in our shasti as The Jiva or the living beeing is Ansha of Parabrahman or God When he becomes seperate from his Anshin Lord Kuishna and comes to the world he forgets his relationship, owing to a strong atteck of five wordly faults Shri Vallabhacharya says that a Jiva can only become free and pure when he takes Brahmasambandha In the Brahmasambandha formula the position of Jiva is explained The initiate after taking the Tulsi leaves in his hands before diety utteis the mantra which means"Oh Lord Shri Krishna, I'm yours, I'm your servant I'm seperatod from you thousands of years before and am suffering the pangs of seperation My pleasure has gone away as I have become seperated from you Oh Lord Krishna, I hereby offer and dedicate my life
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ along with my conscience and their duties to you I herewith, O Lord, dedicate my wife, my children, my wealth, my home and every thing pertaining to myself to you." It is to be remembered that this dedication is to be made to Lord Shri Krishna and not to any human being including Acharya or guru. This is also called Atmanivedana or self surrender This self surrender is to be remembered always and should be realized every now and then. Shri Vallabhacharya says that the Brahmasambandha mantra was specially communicated to him by Lord Krishna himself on the mid night of the 11th day of the bright half of shravana the Hindu month When the initiation is taken, the initiate should not accept any thing in his personal use, exept offering the same first to Lord Shri Krishna. Accordingly, when he is married and his wife comes, he should lead her to god Krishna and kneeling down should request the Lord that a new servant. for his seva, or service is secured and is being admitted in the servant staff Thus she is offered or dedicated to Lord Shri Krishna.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 It is a monstrous michief to substitute the word Acharya in place of Shri Krishna tho great Lord. Some general views of Vallabhacharya. Shri Vallabhacharya is of openion that in this kali aga no yagnya will have its effect, as directed by the shastras. The vardik yagnyas may successfully be performed only when Desha (the place) kala (the time) Dravya (The material) mantra (the formula) karta (the performer) and karma (the action) are pure All this is impossible in this kali aga So the chief way of obtaining God or salvation is Bhakti or devotion towards God and nothing else. In Bhakti. Seva or service of Lord Krishna is necessary The seva has its nine characteristics and is devided in to three parts. Nine characteristics of Bhakti are-shravanam or the hearing of the glori of Shri Krishna, keertanam or the singing the glori of Krishna, Smaranam or remembering the glori of Shri Krishna, padasovanam or worshipping Lord Shri Krishna's feet, Archanam or worship of Shri Krishna, Vandanam or paying homago to Shri Krishna, Dasyam or being a servant of Shri Krishna, Sakhyam or being friend with Shri Krishna and Atmanivedanam or the self
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ surrender to Lord Shri Krishna. These nine charecteristics are adopted step by step. Sova means ingrossment of mind in Shri Krishna. The seva is devided in to three parts. Tanuja or the service done by one's body, Vittaja or the service performed by one's wealth and Manasi or the service attended by one's mind. Of these three, the service adopted by one's mind is considered the best. The first step of Bhakti begines with sbravanam or the hearing of merits of God The second step is keertanam or the singing the glory of God and so on. The epithets of God should be uttered with knowledge of God and with pure feelings. Just as a heap of rubbish is carried away by flood similarly the sins are destroyed by hearing and singing the glory of God, lord Shri Krishna, The works of Vallabhacharya. i It seems that good many works compiled by Shri Vallabhacharya are not available. They are either destroyed or are lying hidden elsewhere as yet. Among the books now available Anubhashya stands first. One who is interested in Hindoo shastras and Hindoo philosophy and is a reliable critic, finds this Anubhashya to be the soundest commentary on the Brah
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 masutras of Vedavyas. Up till now, not a single Acharya exept Vallabhachsrya has become successful to show clearly the true meaning of the author of Brahmasutra His second valuable work is Tatwadeep Nibandh which contains three chapters -Shastrarth prakarana, Bhagwataith prakaiana and Sarwa Nirnaya prakarana The shastrartha prakarana is the finest exposition of shrimad Bhagwat gita Sarva Nirnaya deals with all the principle schools of philosophy The third Bhagwatarth consists of a lucid explaination of the meaning of shrimad Bhagwata Besides these, his commentary on shrimad Bhagwata is known as subodhini The whole commentary is not available This also is one of his many prominent works It stands as a very masterly and criticle wark The meanins of the author of Bhagwata is fully and masterly explained It conclusively proves that Bhagwata is nothing but a systematic exposition of the science of most enduring love towards God Shri Krishna In small works shodashgrantha are wel. renowned It's a collection of sixteen small works which explain the idea of his views Vallabhachrya 18 said to have written some eightyfour volumes, but only a few of
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 his works are available now. The remaining works are either destroyed or are taken away. The author hopes that the enthusiastic vaishnavas will try to find out the remaining woksand will put the same before the the slandering party in order to make them silent for ever. During his stay in the north of India, Vallabhacharya came into contact with keshava kashmirin, the famous Nimbarka scholar. Keshava kashmirin presented his pupil Madhava Bhatt kashmirin to Vallabhacharya in Dakshina of Bhagwat katha shravana Madhava Bhatt became his devout disciple and acted as the scribe of Vallabhacharya. With him Vallabhacharya composed his numerous works During that interval Vallabhacharya wrote Purvamimansa Bhashya, Brahma sutra Bhashya and sukshma Tika Only a fragment of his purva mimansa Bhashya in available now, while sukshma Tika is almost lost. Attitude of sampradaya. As regards morality, Vallabhacharya and his descendants remain very cautious and strict No descendant of Vallabhacharya has over claimed himself to be Acharya The sampradaya recognises Vallabbacharya alone as Acharya When this is the position how would it be possible that maharajas recognise thens.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 elves as shri Krishna Vallabhacharya himself says that he is merely a servant of lord shri Krishna It's another thing that maharajas are looked upon as objects of deep veneration like Krishna We see, in this, nothing wrong. The vedic injunction yasya devaM parA bhaktiryathA deve tathA gurau lays down the correct prineiple, that one who has towards the teacher as he has towards God, to such a great soul these teachings become visible To entertain the same towards as thay do towards God is necessary for the right understanding of his teachings In Pushtimarga Vallabhacharya is and the descendants are gurudvAra. This Pushtimarga lays down the principle that whatever country you belong to, to whatever community, whatever be your surroundings, you can approach God through this path of service based on love. We do find here that even mahomedans like Pathan Alikhan, Raskhan and Tajbibi or even some members of the untouchable classes could approach God by this path Followers of this path can observe their Varnashrama dharma which has reference to the body, but this prema marga entirely refers to the soul In this Bhaktimarga every one has e or right. This seva marga was proclaimed by Vallabhacharya. The highest divinity is not merely creator, destroyer sustainer etc,
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 but he is the object of the most fervent warmth of TFT do Blessed were those who realised and enjoyed this love in the purest divinity To follow this path of love is to walk on the edge of the sword. Those who are unable to follow this, should dedicate every thing to lord shri Krishna. All can not be expected to reach this highest standard Only those who are completely face in Lord, can realise the highest beauty of this ideal. Up to this time only this have become able to realise this highest ideal of this most enduring love towarbs lord shri Krishna. Hence women of vraja are Considered greater than jJAnin, greater than bhaktas, greater than munin| and even greater than Eng, pet or m a c like vasishtha Vallabhacharya preached this Bhakti marga aftera considerable deliberation, fully knowing that in this kali age every material has become impure, he found out a path by which all can approach God. His teachings are pure simple and entirely leading towards God, Lord shri Krishna. With feelings of joy, the author offers this fruit of his labour of love to the lovers and devotees of Vaishnavism. Juara nandir, I BRAJNATH SHASTRI. Bombay (India) Annakoototsava ( THE AUTHOR ). 1984 V S de persone los Cabotu hove to the lovers an BRAJNATH SHASTR
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA. viSayasaci 1 - Amukha ( aMgrejImeM ) 2 - puSTimArgakA paricaya ( aMgrejI meM ) 3 - zrImadvallabhAcArya ... AcArya zabdakI vyutpatti aura rahasya ... AcArya caraNakA svarUpa zrImadvallabhAcAryakA jIvanacaritra zrImahAprabhujIke samaya dezakA vAtAvaraNa AcArya prAdurbhAva ( kavitA ) zrImadvallabhAcArya ke mantharatna 4 - zrIvallabhAnugrahasmaraNa ( kavitA ) 5 - puSTimArga ... ... puSTimArga kaba se pracalita huA ! sampradAya kA marma vizvadharma puSTimArga puSTimArga kA tattva sarvArthasAdhaka puSTimArga puSTimArga ke adhikArI kauna haiM ? ... zuddhAdvaita 9- zrIbhAgavata 10 - zrInAthajI ... 6- puSTimArga meM vedoMkA sthAna 7- puSTimArga meM varNAzrama 8 - anya devatAoM kA hamAre yahAM sthAna ... 220 ... ... *#* 11- zuddhapuSTibhakti 12- puSTimArga ke sevya zrIkRSNa ... ... ... A ... ... *** ... ... ... 304 ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... *** ... ... ... ... ... ... A a ... ... Ga 444 ... ... 638 ... ... ... ... ... ... ... $39 118 ... zrInAthajI kI zrImahAprabhu ko jhADakhaMDa meM AzA ... 121 131 143 pRcha. ... P 30 34 45 49 50 65 67 75 76 77 79 82 88 90 93 100 102 105
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissyaanukrmnnikaa| 159 ... 163 viSayasUci pRSTha. 13-brahmasambandha ... 153 brahmasaMbadha dIkSA ... ... ... 158 AcArya ke hI dvArA mantra grahaNa ... brahAsambandha dIkSA kI AvazyakatA ... 160 brahmasambandha liye binAsvarUpasevAkA adhikAra nahIM hotA 161 sAtmanivedana kyA hai ? ... ... 162 AtmasamarpaNa kyA hai ? ... 14-zrIyamunAjI ... ... .. 167 15-brahmavAda ke kucha siddhAnta aura unakI samajha brahmavAda ... 174 brahmavAda aura mAyAvAda meM bheda 175 16-jagat 178 17-brahmavAda ke sUtra aura unake artha ... 187 18-jIva 19-zrIviThThalanAthajI prabhucaraNa... 20-puSTipravAha aura maryAdA ... 21-puruSArtha ... ... 216 22-bhakti 218 23-nirguNA bhakti 24-sevA 239 25-nirodha nirodhakI tIna dazA ... 256 26 vaiSNavoM ke kartavya 27-bahirmukhatA .... ... ... 266 28-zrImahAprabhu kI uttamottama zikSAyeM ... .... 269 29-sampradAyake sAta pITha aura unake adhIzvara ... 276 195 202 213 ... 222 . . . ... 250 . . ... 259
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindi DA mydyd khndnhdnd - shbkhh khyndslynmykhnnd dyd --- - - -- - - - -- - C inakI caraNazaraNameM A kara duHkharAzi visaariye| ina klAntinAzakacaraNa meM sira vAra vAra naeNvAiye //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIhariH zrImadvallabhAcArya aura unake siddhaant| + jagadguru AcArya cUDAmaNizrIbhavallabhAcArya / zrImadvallabhAcArya puSTimArga kA pravartana karanevAle sAkSAt vaizvAnara, bhaktimArga kA bhAratameM pracAra karanevAle vandanIya AcArya evaM dharmasUtroM evaM brahmasUtroMpara bhASya karanevAle adbhuta pratibhAzAlI mahApuruSa the / sampradAyameM Apa zrImahAprabhu kI saMjJAse prasiddha haiM / jagat meM Apa prathama paMkti ke bhASyakAra sarvamAnya haiM / vyAsasUtroM para bhAratake prAyaH samasta AcAryoM ne bhASya likhe haiM kintu una saboM ne una sannoM kA samanvaya apane apane sampradAyameM kiyA hai| kintu zrImadallabhAcArya ne zrIvyAsasUtroM kA yathArtha artha prakaTa kiyA hai / Apane una sUtroM ke artha karanemeM kabhI kaSTakalpanA athavA durAgraha nahIM kiyA hai yahI unakI sarvamAnya vizeSatA aura mahApuruSatva hai / Apane veda, sUtra,
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya purANa, itihAsa evaM mImAMsAdika dharmazAstroM kA nicoDa jagat ke sammukha prakAzita kiyA hai| jahAM yaha ho isI ko puSTimArga kahate haiN| lokadRSTi se vicAra karanepara bhI zrImadallabhAcArya vizva kI vibhUti the| dharma ke aise prasiddha vyAkhyAtA evaM aise apUrva kSamatAzAlI pratibhAvAn vidvAn lokameM bahuta kama avatAra grahaNa karate haiN| zrImadvallamAcArya eka atyanta uccakoTike tattvavettA, dharmazAstra ke mArmika vyAkhyAtA evaM bhAratavarSa ke prathama paMkti ke dArzanika dhuraMdhara AcArya the| vaiSNava dRSTimeM Apa pUrNa puruSottama bhagavAn zrIkRSNa ke mukhAvatAra mAne gaye haiM / ApakA prAkaTya rahasya, bhaktoMkI bhaktimayI bhAvanAoMse susaMvalita hai| ve yoM haiM___ Apa bhUtala para padhAre usake pUrva Apa zrIgopIjanavallabha zrIkRSNacandra ke samIpa nityalIlAmeM virAjamAn the / bhAratakI durdazA dekha dayAmaya kA dayApUrita hRdaya duHkhita ho uThA / kAlAntarameM bhagavAn kI icchA huI ki 'jisa puSTimArga kA pravartana zrIgopIjanone kiyA hai vaha mujhe atyanta priya hai / kAlAntara se vaha bhAratameM naSTa prAya ho cukA hai / ataeva use punaH prakaTa karanA caahiye|' yaha vicArakara apane mukhAsvarUpa zrImadvallabhAcArya ko Apane AjJAdI ki "Apa bhUtala para padhAra kara brahmavAda puSTimArga kA pracAlana kariye / maine zrIyajJanArAyaNa ko unake
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 3 vaMzameM avatAra lenekA vacana bhI diyA hai / unake vaMzadharone 100 somayAga bhI pUrNa kara liye haiM ataH vaha vaMza atyanta zuddha aura Apake prAkaTya grahaNa karane yogya hai / zrImadbhAgavata jo ki prakArAntara se merA hI svarUpa hai Apa usakA bhI gUDhArtha prakaTa kareM / "} zrImahAprabhujIne yaha AjJA zirodhArya kI / usa samaya dakSiNake kAMkaravADa nAmaka grAma meM eka vizuddha vellanADu zrotriya brAhmaNoMkA kula nivAsa karatA thA / isa vaMzake prasiddha mahApuruSa zrIyajJanArAyaNa bhaTTajI the / inaneM 32 somayAga kiye the / inakI niSThA para bhagavAn prasanna hue evaM jaba varadAna mAMgane ko kahA taba zrIyajJanArAyaNa bhaTTajIne kahA ki ' dayAmaya, yadi Apa isa dIna para prasanna hue hoM to Apa eka bAra hamAre yahAM prakaTa ho nandayazodA ke Ananda kA hameM bhI anubhava karAiye | bhagavAn ne prasanna hokara 'tathAstu' kahA aura AjJAdI ki 'tumAre yahAM 100 somayAga pUrNa honepara maiM avatAra grahaNa karUMgA / ' phalataH bhagavAn inake yahAM 100 somayAga pUrNa honepara zrImadvallabhAcArya ke svarUpa meM prakaTa hue| , ApakA prAdurbhAva saMvat 1535 san 1479 ke vaizAkha kRSNa ekAdazI ke maGgalamaya dina ko rAyapura ke samIpa campAraNya meM huA thA / ApazrI ke pitRcaraNa zrIlakSmaNa
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya 1 bhaTTa somayAjI the / ve kRSNayajurveda kI taittirIya zAkhA ke adhIti tailaDna brAhmaNa the / ApakI mAtA kA nAma yallamAgAru thA / ApazrI ke vaMza ke mUlapuruSa zrIgovindAcAryajI the / zrImahAprabhujI ne jisa jJAti meM avatAra grahaNa kiyA thA vaha jJAti apanI zuddhatA evaM AcAraniSThA meM prasiddha rahatI AyI hai / ApakA gotra bhAradvAja evaM AyAsya AGgirasa thA / ApakI avaTaMka ' khambhaMpATTivAru ' thI aura kuladevI reNukA thI / isa kula meM paramparA prApta vaiSNava dIkSA grahaNa karane kI prathA honese yaha kula 'vaiSNava' kahA 20 jAtA thA / zrImadvallabhAcArya ne jisa kula meM avatAra grahaNa kiyA thA usa kula meM somayAga nAma ke yajJakA bhI yatheSTa pracAra rahA thA / zrIyajJanArAyaNajI somayAjI ne 32 somayAga pUrNa kiye the / isI prakAra zrIgaMgAdharajI ne 28, gaNapati bhaTTa ne 30, bAlaMbhaTTa ne 5, aura lakSmaNa bhaTTajI ne pAMca yajJa kara so somayAga pUrNa kiye the / zAstrIya mAnyatA yaha hai ki so somayAga pUrNa honese bhagavAn svayaM vahAM avatAra grahaNa karate haiM / tadanusAra bhI bhagavAn kA isa kula meM janma lenA siddha hotA hai / ApazrI kA yathArtha svarUpa samajhameM Aye isake liye hama yahAM eka vyAkhyAna kA saMkSipta svarUpa prakAzita karate
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / haiM / vyAkhyAtA saMpradAyake marmajJa vidvAn zrIramAnAtha zAstrIjI haiN| saMpradAyake vidyArthI gaNa ke liye yaha vyAkhyAna Avazyaka honese yahAM para prakAzita karanA ucita samajhA jAtA hai| AcArya zabda kI vyutpatti aura rahasya / 1-zrImadvallabhAcAryajIke nAmake sAtha 'AcArya' zabda hai / isa AcAryazabdakA kyA artha hai aura bhAratIya vidvA noMne isakA kitanA mahatva mAnA hai yaha yadi Apa loga _prathama samajha leMge to Apako zrImadvallabhAcAryake caritra aura guNoMke zravaNa karanemeM bar3A Ananda aavaigaa|| 2-'AcArya' ApUrvaka caradhAtuse Nyat pratyaya lagane se siddha hotA hai| kisIbhI zabdake arthajAnanemeM vyAkaraNa koSa aura AptavAkya AdipramANoMkI AvazyakatA hotI hai / yahAM AcArya zabdabhI vyAkaraNa koSa aura AptavAkyase ekArthakahI siddha hotA hai / Acaryate vA AcAryate yena sa AcAryaH / yaha vyAkaraNa kahatA hai ki jo vedavedAGgArthajJAnI tadanusAra AcaraNa karatA ho aura lokako vaise AcaraNoMkI zikSA detA ho vaha AcArya hai| isa zabdakA mukhya pravRtti nimitta AcaraNa hai / vaha do tarahase siddha hai svayaM karanese aura dusaroko vaisA AcaraNa karAnese / vedAdizAstrokta AcAroMkA jo jJAna vaha to apane Apa prApta
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya hai / jise vedazAstrokta AcAroM kA jJAna na hogA vaha Apa kyA karegA aura dUsaroM ko upadeza kyA degA / isaliye AcAryako vedazAstrokta AcAroM kA jJAna to honA hI cAhiye / isaliye vyAkaraNase yaha siddha hotA hai ki jo vedazAstra jJAtA svayaM vedazAstrokta AcAroMkA pAlana kartA ho aura upadezake dvArA lokase vaisA AcaraNa karAtA ho vaha 'aacaary| 3-koSameM likhA hai ki 'mantravyAkhyAkRdAcAryaH' vicArapUrvaka ekasUtrasyUta jo mantroMkA vivaraNa karai arthAt vedavAkya aura vaidikazAstravAkyoM ko vedasaMmata kisI eka siddhAntameM samanvaya karatA huA maMtra aura tadanukUla zAstroMkA vivaraNa kare use 'AcArya' kahate haiN| abhidhAna kozameM kahA hai ki 'vivRNoti ca mantrArthAnAcAryaH sobhidhIyate' vedamantrake arthoMkA jo vicAra karai vaha AcArya hai| 4-AptavAkyabhI yahI hai 'Acinoti hi zAstrANi svAcAre sthApayatyapi / AcArayati yo loke tamAcArya pracakSate // arthAt jo vedazAstroMkA Acayana karai / unhe vaidika siddhAntameM samanvita karai / vedazAstrokta AcAroMkA apane AcaraNameM sthApana kare aura upadeza dekara, logoMse usakA AcaraNa karAvai vaha 'AcArya' kahA jAtA hai / 'jJAnopadeSTurAcAryasya ' isa vAkyase zrIzaMkarAcArya zrIrAmAnujAcAryAdikAmI yahI tAtparya hai|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 5-yaha to siddha huA ki jisake tIno prakAroMme vedazAstrokta AcaraNa hoM vaha AcArya / kintu aba yaha vicAranA hai ki vaha kauna honA cAhiye / brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra, brahmacArI, grahastha, vAnaprastha yA sanyAsI / inameMse kauna AcArya ho sakatA hai| 6-vedameM eka zruti hai ki 'vidyA ha vai brAhmaNamA jagAma gopAya mA zevadhiSThe'hamasmi' ityAdi / prathamahI prathama vidyA brAhmaNake hI pAsa AI aura bolI ki 'brAhmaNadeva tuma merA pAlana karo mai tumhAre liye khAsa hUM' isa vedavAkyase mAlUma hotA hai ki AcArya brAhmaNahI ho saktA hai| kintu smRtiyoMmeM yugAntarameM kSatriyoMsebhI brAhmaNoMko vidyAkA dAna huA hai, yaha likhA hai 'evaM paraMparAprAptamimaM rAjarSayo viduH' khAsa vedomeM mI jIvala ke vaMzameM paidA huA pravAhaNa nAmaka rAjarSi AcArya pAyA jAtA hai| isI rAjarSi pravAhaNane zvetaketuke pitAko paJcAgnividyAkA upadeza diyA thaa| isa liye mAnanA par3egA ki brAhmaNake zreSTha rahane parabhI yugake anusAra brAhmaNa kSatriya ye donoM AcArya ho sakte haiN| ina doke sivA anyako AcArya honekA adhikAra milA nahIM hai kyoMki unheM brahmavidyAke dAnakA adhikAra nahIM hai / AdimeM brahmAke dvArA sarva vidyAoMkA upadeza huA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadallabhAcArya hai| brahmA brAhmaNa hai / brahmavettAkA nAma brAhmaNa hai| brAhmaNya eka devatva hai vaha jisameM ho vaha brAhmaNa hai / brahmAmeM vaha devatva thaa| jo loga nAbhise utpanna honese brahmAko brAhmaNetara siddha karanA cAhate haiM unakI bhUla hai / kyoMki usa samaya janmase jAtihI nahIM thii| maithuna sRSTayanantara janmase jAtikA niyama huA hai / vaha cAhe kazyapase mAno yA manuse mAno / ataH Ajakala brAhmaNako AcArya honekA prathama adhikAra hai| 7-AzramoMmeM bhI brahmacArI grahastha aura vAnaprastha ye tIno AcArya ho sakte haiM / caturtha sanyAsI AcArya nahIM ho saktA / kyoM ki sanyAsImeM AcAryazabdake pravRtti nimittakA adhikAra nivRtta ho jAtA hai / sanyAsI bhagavAn ho saktA hai AcArya nahIM ho saktA hai| saliGgAnAzramAMstyaktvA credvidhigocrH| budho bAlakavatkrIDetkuzalo jaDavaccaret / vadedunmattavadvidvAn gocaryA naigamazcaret / ___ ityAdi mAga0 11 skN.| ..."granthAnnaivAbhyasedvahUn / ..."nopadizetkacit / .... " pakSaM kaMca na saMzrayet / ityAdi dharma jaba sanyAsake pravRtti nimitta haiM taba sanyAsI AcArya ho saktA hai ki
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| nahIM yaha vidvAn loga svaya vicAra kara leM / vizeSa vivo___ cana hama sanyAsa zabdake pravacanameM kreNge| 8-tau yaha siddha huA ki brAhmaNa ho to kyA kahanA hai, sarvazreSTha hai / anyathA brAhmaNa vA kSatriya, brahmacArI grahastha vA vAnaprasya ho aura veda zAstroMkA eka vaidika siddhAntameM samanvaya karatA huA vedazAstrokta AcAroMkA svayaM pAlana karatA ho aura lokase pAlana karAtA ho vaha purAyugame AcArya kahAjAtA thaa| 9-yaha tau AcAryazabdakA artha huA / aba yaha dikhAnA hai ki bhAratavarSameM AcAryakA mAna kitanAthA / ___ yaha sarvatra bhAratameM mAnyatA abataka vidyamAna hai ki AcArya dUsarA bhagavAn hai| mAnyatAhI nahIM, vedazAstra meM vacanamI aise haiM vedameM kahAhai 'AcAryadevo bhavaH arthAt AcArya hI bhagavAn hai jisakA, aisA he ziSya, tU ho' 'AcArya mAM vijAnIyAt' 'vedavedAGgajJAtA aura adhyApayita AcAryako merA ( zrIkRSNakA ) svarUpa samajhe 'AcArya caityavapuSA svagatiM vyanakti' 'prabhu AcArya svarUpameM prakaTa hokara apane svarUpakA apane mAhAsyakA lokako jJAna karAte hai'| yukti aura anubhava se bhI yaha siddha hotA hai ki yadi ziSya guruko sarvocca mAna
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrImadvallabhAcArya na degA to gurugata vidyA usameM kaise AvaigI / zAstrameM likhA hai ki 'guruzuzrUSayA vidyA puSkalena dhanena vA / athavA vidyayA vidyA caturtho naiva vidyate / guruko Izvaravat mAnakara sevA karanese vidyA AtI hai / puSkala dhana denesebhI vidyA AtI hai / aura vidyAke badale meM bhI vidyA AsaktI hai kintu vidyA Aneke liye cauthA upAya nahIM hai / jinhone AcAryako sarvocca mAna diyA unhe hI vidyA AI hai / aura jinhone usameM thoDIbhI truTi kI unhe vidyA AnemeMbhI utanI hI truTi rahI hai yaha haraeka manuSya anubhava kara saktA hai / 10 - AcAryako itanA mAna denA niSkAraNa nahIM hai sakAraNa hai / vidyA sivAya AcArya meM aneka bhagavadguNa hote haiM / prathamato AcArya AcAryarUpase bhagavAnkA avatAra hai / bhagavAnke chaH guNomeM se AcArya jJAnakA avatAra hai / ata eva AcAryako bhagavAn mAnanA zAstraprApta hai / 11 - dUsare - AcAryameM aneka bhagavadguNa hote haiM / kitane hI bhagavadguNa jo avazya apekSita haiM aura Ate haiM--tre isa taraha hai satyaM zaucaM dayA kSAntistyAgaH santoSa Arjavam / zamo damastapassAmyaM titikSoparatiH zrutam // jJAnaM virakti: prabhRti / ...
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 12-AcAryameM Izvaratva aura AcAryatva dono hote haiM AcAryatva pradhAna hotA hai aura Izvaratva gauNa hotA hai / aura avatArameM bhagavatva pradhAna hotA hai / gaurAGga AdikI avatAratvena prasiddhi hai AcAryatvena nhiiN| yadi AcAryatva hotA hai to vaha gauNa hotA hai / kartumakartumanyathA kartu sarvasAmarthya ye Izvara zabdakA pravRtti nimitta hai / vaha avatArameM hI hosaktA hai AcAryameM gauNa hai / ye sAmarthya svarUpameM hI pradhAna hai / ata eva use prameyabala kahate hai / svarUpasamvandhamAtrase uddhAra kara denA yaha prameyavalakA kAma hai| vaha avatArameM hotA hai / AcAryameM pramANa vala hai| prameya vala gupta hai, kAryakArI nahIM hai / avatArake sAtha jIvakA kisI tarahakA bhI sambandha ho uddhAra ho jAyagA kintu AcAryake sAtha saba tarahake sambandhase uddhAra nahIM hosatA / usake sAtha pramANasambaddha sambandhahI honese uddhAra hotA hai| 13-AcAryatva janmase nahIM vidyAse hai| aura avatAratva vidyAse nahIM janmase hai / avatArakA pravRttinimitta dUsarA hai, AcAryakA pravRttinimitta dUsarA hai| avatArakA pravRttinimitta svarUpasAmarthya hai / aura AcAryakA pravRttinimitta vedazAstrokta AcaraNa hai / avatArameM Izvaratva pradhAna hai isaliye hI nAstikavAda svabhAvavAda karmavAda Adi vedaviruddhavAda bhagavAnmeM dRSTigata hote haiN| kintu AcAryameM AcAryatva
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrImadvallabhAcArya aura pramANa vala pradhAna honese vedaviruddha vAtoMkA lezabhI nahIM hosaktA / aura isI liye zrImadvallabhAcAryane AcArya yA guruke lakSaNameM naram ' pada diyA hai / avatArameM kahIM nara pada nahIM AtA / yadi kahIM AtA hai to vahAM mAyA yA kapaTa zabda avazya rahatA hai / jahAM aisA nahIM hotA vahAM vidvAn TIkAkAra avazya lagA dete haiM / ___ yahAMtaka hamane AcArya zabdakA artha aura usake sAthameM jitanI mukhya mukhya apekSita bAtethIM kahadIM aba isa bAtakA vicAra karanA hai ki yaha saba bAteM aura guNa zrImadvallAcAryameM haiM yA nhiiN| __ zrImadvallabhAcAryameM bhagavatva AcAryatva aura bhagavadguNa the isake siddha karaneke liye unakA itihAsa aura unake grantha hI pramANakI jagaha lene par3ate haiM / yadyapi kitane hI yaha kahasakte haiM ki isameM pakSapAtakI saMbhAvanA hai kintu hameM isa viSayameM aura upAya hI nahIM hai / meksamUlara kaisA thA, buddhabhagavAn kaise the zrIzaMkarAcArya kaise the ye yadi vicAra karanA paDe to ve ve itihAsa aura unake granthoMko pramANabhUta mAnanehI par3eMge / pakSapAta evaM apakSapAtato vicArakakI vANIse apane Apa spaSTa ho jAtA hai| zrImadvallabhAcAryazrIkA mahatva varNana karate samaya yadi mujhe pakSapAta hogA to vaha merI vANIke dvArA vidvAnoMko apane
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / Apa prakaTa ho jAyagA / kintu satyakathanameM itihAsa aura unake granthoMkA Azraya lenA hI kartavya hai| zrImadvallabhAcAryazrIka mata para jitane AkSepa kiye jAte haiM saba jhUThe haiN| kevala dveSamUlaka haiM aura besamajhIse kiye gaye haiN| naI rozanIvAle jitanA kucha likha gaye haiM saba AryasamAjakI nakala hai / unhone apanI samajhase kuchabhI nahIM likhA hai / 'puSTimArga ane mahArAjono paMtha' nAmaka likhanevAlA apane Apako 'eka vaiSNava' likhatA hai kintu yaha usakA dhokhA denA hai / tilaka yA kaMThI honesehI vaiSNava nahIM ho sattA / vaiSNava dharmoMkA jo AcaraNa karanevAlA ho, vaiSNavazAstrako jo pUjya mAnatA ho zrImadvallabhAcAryazrImeM jisakI pUrNa bhakti ho aura phira tilaka kaMThI dhAraNa karatA ho vaha vaiSNava ho sakatA hai / isa pustaka likhanevAlemeM vaiSNavatAkI to gaMdhamI nahIM hai kintu eka sabhya aura Astika manuSyameM jo dharma bhAvanA honI cAhiye vahamI nahIM hai / logoMko ghokhomeM DAlaneke liye maMgalAcaraNameM kucha mAyAvAdakI jhalaka dikhAtA hai kintu pakkA Arya samAjI hai / zrImadvallabhAcAryake caritrameM jaise dayAnaMdane gappa lagAI hai isItaraha isanemI eka eka akSara jhUThA likhA hai| satyArthaprakAza aura ye pustaka lekara baiTha jAya aura dekhaleM kahAMtaka satya kahatA hUM / isa pustakameM maGgalAcaraNa
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrImadvallabhAcArya aura pramANa vala pradhAna honese vedaviruddha bAtoMkA lezabhI nahIM hosaktA / aura isI liye zrImadallamAcAryane AcArya yA guruke lakSaNameM ' naram ' pada diyA hai / avatArameM kahIM nara pada nahIM AtA / yadi kahIM AtA hai to vahAM mAyA yA kapaTa zabda avazya rahatA hai / jahAM aisA nahIM hotA vahAM vidvAn TIkAkAra avazya lagA dete haiM / ___ yahAMtaka hamane AcArya zabdakA artha aura usake sAthameM jitanI mukhya mukhya apekSita pAtethIM kahadIM aba isa bAtakA vicAra karanA hai ki yaha saba bAteM aura guNa zrImadvallabhA cAryameM haiM yA nhiiN| ___ zrImadvallabhAcAryoM bhagavatva AcAryatva aura bhagavadguNa the isake siddha karaneke liye unakA itihAsa aura unake grantha hI pramANakI jagaha lene par3ate haiM / yadyapi kitane hI yaha kahasakte haiM ki isameM pakSapAtakI saMbhAvanA hai kintu hameM isa viSayameM aura upAya hI nahIM hai / meksamUlara kaisA thA, buddhamagavAn kaise the zrIzaMkarAcArya kaise the ye yadi vicAra karanA paDe to ve ve itihAsa aura unake granthoMko pramANabhUta mAnanehI par3eMge / pakSapAta evaM apakSapAtato vicArakakI vANIse apane Apa spaSTa ho jAtA hai| zrImadvallabhAcAryazrIkA mahatva varNana karate samaya yadi mujhe pakSapAta hogA to vaha merI vANIke dvArA vidvAnoMko apane
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / Apa prakaTa ho jAyagA / kintu satyakathanameM itihAsa aura unake granthoMkA Azraya lenA hI kartavya hai| zrImadvallabhAcAryazrIke mata para jitana AkSepa kiye jAte haiM saba jhUThe haiN| kevala dveSamUlaka haiM aura besamajhIse kiye gaye haiN| naI rozanIvAle jitanA kucha likha gaye haiM saba AryasamAjakI nakala hai / unhone apanI samajhase kuchabhI nahIM likhA hai / 'puSTimArga ane mahArAjono paMtha' nAmaka likhanevAlA apane Apako 'eka vaiSNava' likhatA hai kintu yaha usakA dhokhA denA hai / tilaka yA kaMThI honesehI vaiSNava nahIM ho sattA / vaiSNava dharmokA jo AcaraNa karanevAlA ho, vaiSNavazAstrako jo pUjya mAnatA ho zrImadvallabhAcAryazrImeM jisakI pUrNa bhakti ho aura phira tilaka kaMThI dhAraNa karatA ho vaha vaiSNava ho saktA hai / isa pustaka likhanevAlemeM vaiSNavatAkI to gaMdhamI nahIM hai kintu eka sabhya aura Astika manuSyameM jo dharma bhAvanA honI cAhiye vahabhI nahIM hai / logoMko ghokhomeM DAlaneke liye maMgalAcaraNameM kucha mAyAvAdakI jhalaka dikhAtA hai kintu pakkA Arya samAjI hai / zrImadvallabhAcAryake caritrameM jaise dayAnaMdane gappa lagAI hai isItaraha isanemI eka eka akSara jhUThA likhA hai| satyArthaprakAza aura ye pustaka lekara baiTha jAMya aura dekhaleM kahAMtaka satya kahatA hUM / isa pustakameM maGgalAcaraNaka
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrImadvallabhAcArya aura pramANa vala pradhAna honese vedaviruddha vAtoMkA lezabhI nahIM hosaktA / aura isI liye zrImadvallabhAcAryane AcArya yA guruke lakSaNameM 'naram ' pada diyA hai / avatArameM kahIM nara pada nahIM AtA / yadi kahIM AtA hai to vahAM mAyA yA kapaTa zabda avazya rahatA hai / jahAM aisA nahIM hotA vahAM vidvAn TIkAkAra avazya lagA dete haiM / ___ yahAMtaka hamane AcArya zabdakA artha aura usake sAthameM jitanI mukhya mukhya apekSita vAtethIM kahadIM aba isa bAtakA vicAra karanA hai ki yaha sava bAteM aura guNa zrImadvalamAcAryameM haiM yA nhiiN| zrImadvallabhAcAryameM bhagavatva AcAryatva aura bhagavadguNa the isake siddha karaneke liye unakA itihAsa aura unake grantha hI pramANakI jagaha lene par3ate haiM / yadyapi kitane hI yaha kahasakte haiM ki isameM pakSapAtakI saMbhAvanA hai kintu hameM isaviSayameM aura upAya hI nahIM hai / meksamUlara kaisA thA, buddhabhagavAn kaise the zrIzaMkarAcArya kaise the ye yadi vicAra karanA paDe to ve ve itihAsa aura unake granthoMko pramANabhUta mAnanehI paDeMge / pakSapAta evaM apakSapAtato vicArakakI vANIse apane Apa spaSTa ho jAtA hai| zrImadvallabhAcAryazrIkA mahatva varNana karate samaya yadi mujhe pakSapAta hogA to vaha merI vANIke dvArA vidvAnoMko apane
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / Apa prakaTa ho jAyagA / kintu satyakathanameM itihAsa aura unake granthoMkA Azraya lenA hI kartavya hai| zrImadvallabhAcAryazrIke mata para jitane AkSepa kiye jAte hai saba jhUThe haiN| kevala dveSamUlaka haiM aura besamajhIse kiye gaye haiN| naI rozanIvAle jitanA kucha likha gaye haiM saba AryasamAjakI nakala hai / unhone apanI samajhase kuchabhI nahIM likhA hai| 'puSTimArga ane mahArAjono paMtha' nAmaka likhanevAlA apane Apako 'eka vaiSNava' likhatA hai kintu yaha usakA dhokhA denA hai / tilaka yA kaMThI honesehI vaiSNava nahIM ho saktA / vaiSNava dharmoMkA jo AcaraNa karanevAlA ho, vaiSNavazAstrako jo pUjya mAnatA ho zrImadvallabhAcAryazrImeM jisakI pUrNa bhakti ho aura phira tilaka kaMThI dhAraNa karatA ho vaha vaiSNava ho sakatA hai / isa pustakake likhanevAlemeM vaiSNavatAkI to gaMdhabhI nahIM hai kintu eka sabhya aura Astika manuSyameM jo dharma bhAvanA honI cAhiye vahabhI nahIM hai / logoMko ghokhomeM DAlaneke liye maMgalAcaraNameM kucha mAyAvAdakI jhalaka dikhAtA hai kintu pakkA Arya samAjI hai / zrImadvallabhAcAryake caritrameM jaise dayAnaMdane gappa lagAI hai isItaraha isanebhI eka eka akSara jhUThA likhA hai| satyArthaprakAza aura ye pustaka lekara baiTha jAya aura dekhaleM kahAMtaka satya kahatA hUM / isa pustakameM maGgalAcaraNaka
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramivallabhAcArya jagaha 'oM' diyA hai| yaha bhI AryasamAjakA saMketa hai| phira logoMko bhramameM DAlaneke liye mAyAvAdakI jhalaka dikhAI hai 'nikhilaguNavihInaM sarvathA meghazUnyaM nigamapathasugamyaM kalpitAdhyastalokam' / kisI vaiSNavane aisA maGgalAcaraNa nahIM kiyA / isa zlokakI racanAse mAluma paDatA hai ki kisI mUrkhane yaha zloka banAyA hai / sabase jabaradasA pramANa to yaha hai ki AryasamAjakA jo mukhya lakSaNa 'mUrtipUjA khaMDana' hai vaha isane sabase pahale apane graMthameM kiyA hai aura vaha bhI 'nedaM yadidamupAsate' isa zrutikA manamAnA artha karake / isa zrutikA satya artha kyA hai yaha maine mUrtipUjAmaMDanameM likhA hai| zrutikA artha dekhiye yaha hai yadvAcAnabhyuditaM yena vaagmyudyte| tadeva brahma tvaM viddhi nedaM yadidamupAsate // yat lokA upAsate tat mUrtyAdikaM tvaM brahmaiva viddhi / kathaM bhUtaM brahma, yat vAcA laukikavANyA vaktuM na zakyate / punaH kathaM yena prerakeNa vAk uditA bhavati / arthAt jisakI loga upAsanA karate haiM usa mUrti Adi ko tU brahma jAna / vaha brahma laukika vANIke dvArA kahA nahIM jA sakatA / usa brahmakI hI preraNAse vANIkA udaya hotA hai| kRSNadeva rAjA jo eka prasiddha aura usa samayameM dakSiNakA pratApI zreSTha vaiSNava rAjA ho cukA hai| usakI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| sabhAmeM AcArya aura vedavedAGgake dhuraMdhara vidvAnoke madhyameM samagravAdiyoMkoM apane siddhAnta, zAstra aura vedayuktiyoM ke dvArA mAnya karAkara sabakI sammatise zrImadvallamAcAryane AcAryasiMhAsanakI prApti kI thii| kitanehI dina paryanta vAdakara veda, vyAsasUtra, gItA aura bhAgavata ina cAra prasthAnose vaidika brahmavAdakA sthApana kiyA thaa| eka usa dina hI nahIM kintu apane jIvanakA sampUrNa aMza, zrImadvallabhAcAryazrIne brahmavAda aura bhaktike zuddhasvarUpakA sthApana aura vaiSNava sampradAyakI dRDhatA sthApana karanemehI vyatIta kiyaa| eka bakhata nahIM, tIna vAra samagramAratakI parikramA dekara vaidika brahmavAdakA pracAra kiyaa| isa vAtakA, purAtana baiThakeM, aura vahAMke purAtana lekhapatra, aura usa samayake janasamAjakI likhI pustakeM gavAhI de rahI haiM / pracArakAryase jaba jaba Apako samaya milA aura Apa jitane samaya apane gharapara aDelameM (prayAga) padhArate taba taba samIpameM kAzImeM zAstrakI carcA hotI / jaba vahAM pUrI na hotI to vidvAna loga unake sthAnapara Akara vAda karate / taba AcAryazrIne sabake subhItake liye kAzImeM jAkara yaha patra likhA / samagraveda, "vyAsasUtra, gItA, aura zrIbhAgavata ina cAroM prasthAnoMse isataraha brahmavAdakI hI sthApanA hotI hai aura isItaraha sampUrNa zAstroMkI saGgati vaidika siddhAntameM hotI hai| jisa
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya jagaha 'oM' diyA hai| yaha bhI AryasamAjakA saMketa hai / phira logoMko bhramameM DAlaneke liye mAyAvAdakI jhalaka dikhAI hai 'nikhilaguNavihInaM sarvathA meghazUnyaM nigamapathasugamyaM kalpitAdhyastalokam' / kisI vaiSNavane aisA maGgalAcaraNa nahIM kiyA / isa zlokakI racanAse mAluma paDatA hai ki kisI mUrkhane yaha zloka banAyA hai / sabase jabaradasta pramANa to yaha hai ki AryasamAjakA jo mukhya lakSaNa 'mUrtipUjA khaMDana' hai vaha isane sabase pahale apane graMthameM kiyA hai aura vaha bhI 'nedaM yadidamupAsate' isa zrutikA manamAnA artha karake / isa zrutikA satya artha kyA hai yaha maine mUrtipUjAmaMDanameM likhA hai| zrutikA artha dekhiye yaha haiyadvAcAnabhyuditaM yena vaagmyudyte| tadeva brahma tvaM viddhi nedaM yadidamupAsate // yat lokA upAsate tat mUrtyAdikaM tvaM brahmaiva viddhi / __ kathaM bhUtaM brahma, yat vAcA laukikavANyA vaktuM na zakyate / punaH kathaM yena prerakeNa vAk uditA bhavati / arthAt jisakI loga upAsanA karate haiM usa mUrti Adi ko tU brahma jAna / vaha brahma laukika vANIke dvArA kahA nahIM jA sakatA / usa brahmakI hI preraNAse vANIkA udaya hotA hai| kRSNadeva rAjA jo eka prasiddha aura usa samayameM dakSiNakA pratApI zreSTha vaiSNava rAjA ho cukA hai| usakI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / sabhAmeM AcArya aura vedavedAGgake dhuraMdhara vidvAnoke madhyameM samagravAdiyoMkoM apane siddhAnta, zAstra aura vedayuktiyoMke dvArA mAnya karAkara savakI sammatise zrImadvallabhAcAryane AcAryasiMhAsanakI prApti kI thii| kitanehI dina paryanta vAdakara veda, vyAsasUtra, gItA aura bhAgavata ina cAra prasthAnose vaidika brahmavAdakA sthApana kiyA thaa| eka usa dina hI nahIM kintu apane jIvanakA sampUrNa aMza, zrImadvallabhAcAryazrIne brahmavAda aura bhaktike zuddhasvarUpakA sthApana aura vaiSNava sampradAyakI dRDhatA sthApana karanemehI vyatIta kiyA / eka bakhata nahIM, tIna bAra samagramAratakI parikramA dekara vaidika brahmavAdakA pracAra kiyaa| isa bAtakA, purAtana baiThakeM, aura vahAMke purAtana lekhapatra, aura usa samayake janasamAjakI likhI pustakeM gavAhI de rahI haiM / pracArakAryase jaba jaba Apako samaya milA aura Apa jitane samaya apane gharapara aDelameM (prayAga) padhArate taba taba samIpameM kAzImeM zAstrakI carcA hotI / jaba vahAM pUrI na hotI to vidvAn loga unake sthAnapara Akara vAda karate / tava AcAryazrIne sabake subhItake liye kAzImeM jAkara yaha patra likhA / samagraveda, "vyAsasUtra, gItA, aura zrIbhAgavata ina cAroM prasthAnoMse isataraha brahmavAdakI hI sthApanA hotI hai aura isItaraha sampUrNa zAstroMkI saGgati vaidika siddhAntameM hotI hai| jisa
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya kisIko isameM sandeha rahai vaha mujhase prazna karai meM use samajhAneko taiyAra huuN| aura isa brahmavAdasthApanase kAzIpati vidyAke adhipati zrIvizvanAtha mere Upara prasanna hoN|" yaha patrAvalaMbana graMtha kAzImeM vizvanAyake maMdirapara laTakAyA gayA / yaha graMtha chapa cukA hai jisa vidvAnko dekhanA ho dekhasaktA hai / zrImadallacAryazrIke svabhAvameM ADambarapriyatA yA apane vaiduSyake dikhAnekI vRthA ceSTA karanA bilakula nahIM thaa| jitanA prayojana aura jitanA avazya apekSita thA utane hI vaiduSyakA prakAzana kiyA / aura vahabhI bhagavadAjJAse / zrImadvallabhAcAryazrIke samayameM vedopaniSadoMpara vyAkhyAna, gItA para vyAkhyAna, vedAdi Astika zAstroMkA prAmANyasthApana, aura bhaktimArgakA prAkaTya ho cukAthA ata eva Apane inaviSayoMpara vizeSa kucha likhanA vyartha samajhakara chodddiyaa| aura kaha diyA ki 'vedaprAmANyaM tu pratitantrasiddhatvAnna vicaaryte'| kintu vedake artha karate samaya jo apane taraphase logone kuchakA kucha kara diyA thA usakA nirAsa karanA to avazya apekSita thA isaliye brahmasUtroMkA bhASya, anIzvaravAda haTAneke liye mImAMsAsUtra bhASya, aura bhaktimArgake zuddhasvarUpakA prAkaTya karaneke liye zrImadbhAgavatakI subodhinI vivRtti kiMvA bhASya banAyA / ina graMthomeM sampUrNaveda aura vaidika zAstroMkI eka saGgati lagAI gaI hai|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 17 brahmavAdapUrvaka prabhuke ananyaprema kA hI sampUrNazAstra sAkSAt aura paraMparAse varNana kara rahe haiM / isa vaidika siddhAnta para sabakI saGgati zrImadvallabhAcArya zrIke matameM hI ho saktI hai / kisIke matameM brahmavAda viSayameM veda asaGgata raha jAte haiM to kisIke matameM zuddha bhaktike viSayameM veda asaGgata raha jAte haiN| zrImadvallabhAcAryajIne vidvAn aura AcArya, rAjA aura rAjakIya janatA, sabakI sabhAke bIca brahmavAda aura zuddha bhaktimArga donomeM sampUrNa veda aura vaidika zAstroMkI saMgatikA sthApana kiyA / zrImadvallabhAcArya zrIkA yaha caritra zAstrasaMdeha nirAsaka hai / pracAracaritrameM SoDazagraMtha nirmANa, nibaMdhanirmANa, aura pRthvI parikramA haiM / jo loga kahate haiM ki vedameM bhaktimArga nahIM hai unakI mUrkhatA dikhAne ke liye maine apane chAndogyopaniSad ke bhASyameM yaha spaSTa dikhA diyA hai ki upaniSadoM meM AdyopAnta bhaktimArgakA hI pravacana hai / isa taraha itihAsa aura AcAyoMke caritrase maine Apa logoMko yaha dikhA diyA ki AcAryazabdakA pravRttinimitta eka zrImadvallabhAcAryazrImeM hI saMgata hotA hai / arthAt AcAryatvakA sampUrNa mAna yadi kisIko ho saktA hai to eka zrImadvallabhAcAryazrIko hI hai / tulanAtmaka vivecana karanemeM vaDA samaya apekSita hai isaliye choDa diyA hai /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya / yaha maine itihAsa aura caritra dRSTise kahA hai aba meM guNa aura graMtha dRSTise kucha kahanA cAhatA hUM / 18 zrImadvallabhAcAryazrIke graMtha dekhane meM thoDe haiM / aNubhASya, suvodhinI, tatvadIpa nibaMdha, poDazagraMtha aura sphuTa graMtha / ye grantha prAyaH sampUrNa milate haiM / zrImadbhAgavata sUkSmaTIkA, pUrvamImAMsAbhASya, prabhRti grantha kucha bhAga milate haiM / grantha thoDe honekA mukhya kAraNa yaha hai ki AcAryazrIne koI navIna mata nahIM nikAlA hai / jo mata vaidika haiM aura pracalita the unhI meM jo truTiyAM AgaI thIM unheM dUra karanA hI AcAryoM kA mukhya kArya thA / aura isa liye AcAyako thor3A hI likhanA par3A / kintu usakA pracAra karanemeM zrama vizeSa karanA paDA / jo siddhAnta pUrvakAla meM phailacuke the aura jinakA logoMko abhyAsa ho cukA thA unakI truTi zodhakara unhe zuddharUpameM prasiddha karanA avazya kaThina hai / aura isI liye unheM tInavAra bhAratameM cAroM tarapha paribhramaNa karanA par3A thA / zrImadvallabhAcAryazrI ke graMtha vicArarUpa haiM tarkarUpa nahIM / vicAra sAdhAra hai ata eva mImAMsA kahAjAtA hai / tarka nirAdhAra hai ata eva anumAna kahA jAtA hai / mImAMsA ke AdhAra veda aura vaidika zAstra haiM / aura tarkakA AdhAra buddhike sivAya kucha nahIM / mImAMsAkA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta | 19 anta hai, tarkakA anta nahIM / ata eva vicArako prAmANya hai tarkako nahIM / aura isI liye vedako pramANa mAnanevAle vidvAnone vicArakA hI Azraya liyA hai, tarkakA nahIM / mImAMsA vedavAkya pradhAna aura upajIvya hote haiM aura vicAra unake tAtparyakA aura siddhAntakA upajIvana karatA hai / tarka tarka pradhAna rahA hai aura vedavAkya usake pIche lagA liye jAte haiM / kitane hI granthakArone to spaSTa kaha diyA hai ki 'evamAgamA apyanusandheyAH ' isa hamAre anumAnake sAtha aba vedavAkyabhI joDa liye jAMya' / kitanohIne yuktise yaha bAta kahI hai / bambaI prabhRti dezameM makAna banAte samaya jaise prathama eka lakaDiyoMkA AkAra prakAra khaDA kara liyA jAtA hai aura cAdameM usake avakAzameM ITacUnA prabhRti bharaliye jAte haiM isItaraha prathama adhyAsabhASya prabhRti tarkakA AkAra prakAra bAMdha liyA gayA hai aura usIke avakAzameM sUtra aura vedavAkya jor3aliye gae haiM / kintu zrImadvallabhAcAryane bhASya meM apanA koI svatantra mata bAMdhA nahIM hai / jo vedavAkyase siddhAnta nikala Avai, jo mArga vyAsasUtra batAvai usIke anusAra vicAra karate cale jAnA yaha zrImadvallabhAcAryakI granthasaraNi hai / aura ise hI mImAMsA kahanA ucita hai / isaliye granthasaraNise bhI AcArya zabdake ucita zrIvallabhAcArya hI haiM /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya isake do dRSTAnta denA meM ucita samajhatA hUM / kartRtvAkartRtva vicAra aura sAvayavatva niravayavatva vicAra / kartRtvAkartRtvavicArameM purAtana do mata haiM / zrIzaMkarAcArya prabhRtikA mata hai ki brahma akartAhI hai usakA kartRtva aupacArika hai / aura zrIrAmAnujArya prabhRtikA mata hai paramAtmA kartAhI hai akartRtva to gauNa hai aupacArika hai| vicArapUrvaka dekhA jAyato dono pakSameM tarkako valavattA AtI hai aura vedavAkyako gauNatA / jaba dono tarahakI zrutiyAM milatI haiM tava eka tarahakI zrutiko avazya saMkucita karanA par3egA / basa isehI tarkakI balavattA kahate haiM / zrImadvallabhAcArya kA mata hai ki brahma dono prakArakA hai kyoM ki vedameM dono prakArakI zrutiyAM hai / jaba vedameM brahmako kartA aura akartA dono prakArakA kahA hai to vedapramANavAdI aura AcAryako ucita hai ki dono tarahakA mAnai / zrImadvallabhAcAryakI pratijJA hai ki 'vedazca paramApto'kSaramAtramapyanyathA na vdti| yahAM eka hI brahmameM kartRtva aura akartRtva honekA virodha AtA hai| kintu AcAryazrI ne vedokta mImAMsA ke dvArA hI isakA samAdhAna kara diyA hai / vedameM brahmako acintyaizvarya aura alaukikasAmarthyavAlA kahA hai| acintyaizvarya aura alaukikasAmarthya brahmameM kartRtva aura akartRtva dono hosakte haiM / isataraha vedAnukUla mImAMsA saraNikA grahaNa karanese AcArya padake sampUrNa yogya zrImadvallabhAcArya haiN|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| niravayava aura sAvayava vicArameM bhI yahI bAta hai| zruti hI brahmako sAkAra kahatI hai aura zrutihI brahmako niravayava kahatI hai / yahAM bhI zrIzaMkarAcAryakA kahanA hai ki mukhya brahma niravayava hI hai, gauNa brahma sAkAra hai| arthAt avidyAkalpita brahma to sAkAra hai aura mukhya brahma nirAkArahI hai / isa matameM bhI tarkako balavattA aura vedako durvalatA AtI hai| kintu zrImadvallabhAcAryakA mata hai ki brahmasAkAra bhI hai nirAkAra bhii| dono tarahakA vedameM kathana hai isaliye dono tarahakA mAnanA hI AcArya kA kAma hai / vedavyAsa bhI 'zrutestu zabdamUlatvAt ' isa sUtrameM brahmako sAkAra mAnate haiM / aura usa apane matameM vedakI AjJAko hI kAraNa batAte haiM tarkako nahIM / kintu zrIzaMkarAcArya prabhRti apane apane matameM 'avidyAkalpitarUpabheda, nAmaka tarkako pradhAnamAnakara vedako gauNa mAnate haiM / yahAM bhI zrImadvallabhAcAryane 'acintyaizvarya' aura 'alaukikasAmarthya' rUpa vicArake dvArA sAkAra kahanevAlI aura nirAkAra kahanevAlI zrutiyoMkI saMgati baiThAI hai / isataraha grantha dRSTisemI AcAryazrI AcAryapadake mukhya bhAjana haiM / ___ bhagavadguNa do prakArase Ate haiM eka prabhuke dAna karanese, dUsare prabhuke Anese unake guNabhI Ate haiM / satyazaucAdi asaMkhyaguNa bhagavAn meM nitya aura sampUrNarUpase rahate haiM /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrImadvallabhAcArya kintu jisake Upara prabhukA anugraha hotA hai prabhu use apane guNa dete haiM / kisIko eka guNa dete haiM kisIko dasa pAMca / prabhukA eka eka guNa bhI manuSyako bar3A mahatva denevAlA aura uddhAra kara denevAlA hotA hai / harizcandra rAjAmeM satya ekahI guNa sarvapradhAna thaa| ___ bhagavAn ke utaranese bhI bhagavadguNa Ate haiM / 'yontarvahistanubhRtAmazubhaM vidhunvannAcAryacaityavapuSA svagatiM vyanakti' vacanake anusAra AcArya prabhukA avatAra haiM / AcAryarUpase prabhu avatAra lete haiM / nRsiMhAvatAra meM vapuko kAraNatA nahI hai vyApAratA hai / kintu AcAryameM vapuko hetutA hai / isaliye usa avasthAmeM vaidha AcAryatAhI prakaTa rahatI hai / bhagavattA gUDha hai / AcAryameM bhagavattvabhI honese zrImadvallabhAcAryazrImeM bhI aneka bhagavadguNa haiM / 'satyaM zaucaM0' ityAdi / ___ satya bhagavadguNa hai / jisameM satya rahanA hai vaha nirbhaya dekhanemeM AtA hai / abhaya daivI saMpatkI pahalI saMpat hai / zrImadvallabhAcArya ne jitanA likhA hai satya likhA hai AcAryazrImeM manasA vacasA karmaNA satya hai / yaha unake graMthoMko vicArapUrvaka, dekhanevAloMko spaSTa mAluma par3egA / Apane kahA hai ki vaidika sAdhana yadyapi jIvoddhAra karanevAle haiM tathApi adhikAra aura kAlase pratibaddha haiN| jinako vaidika sAdhanoMkA adhikArahI nahIM hai unakA uddhAra kaise ho saktA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 23 hai / athavA jinakA hai aura nahIM karate yA nahIM kara sakte unakA uddhAra kaise ho saktA hai / aura jo loga vaidika sAdhana karate haiM ve vidhise hIna aura doSayukta karate haiM phira unakA bhI uddhAra kaise ho / deza kAla dravya kartA maMtra aura prakAra ina chaH ke zuddha honese karma zuddha hotA hai aura taba hI vaidikasAdhana siddha hote hai / ye chahoM zuddha milane kaliyugameM asaMbhava haiM / pakSapAtakA cazmA haTAkara vicAra pUrvaka dekhoge to mAluma paDegA ki inameMse eka bhI zuddha nahIM milatA / to yahAM eka prazna hotA hai ki aisI avasthAmeM kyA dharma karanA hI chor3a deM ? to AcAryazrI uttara dete haiM ki nahIM, dharmamArga kA parityAga kabhI nahIM karanA cAhiye / kintu dharmake sAtha IzvarakA Azraya lo / Izvara sarvasamartha hai asAdhanoM ko bhI sAdhana karasaktA hai / jo kArya pramANa valase nahIM hotA vaha prameya balase ho saktA hai / zrIkRSNake Azrayase saba sahaja ho jAtA hai / kRSNAzraya prabhRti granthoMkA yahI tAtparya haigaGgAditIrthavaryeSu duSTairevAvRteSviha / tirohitAdhideveSu kRSNa eva gatirmama // karmaThaloga karmake anta meM 'mantrahInaM ' ' yasya smRtyA ca nAmoktyA' Adi zloka bolate haiM unakA bhI yahI tAtparya hai / pramANameM prameyabala lAneke liye hI yaha bole
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya kintu jisake Upara prabhukA anugraha hotA hai prabhu use apane guNa dete haiN| kisIko eka guNa dete haiM kisIko dasa pAMca / prabhukA eka eka guNa bhI manuSyako bar3A mahatva denevAlA aura uddhAra kara denevAlA hotA hai / harizcandra rAjAmeM satya ekahI guNa sarvapradhAna thaa| __ bhagavAn ke utaranese bhI bhagavadguNa Ate haiM / 'yontarvahistanubhRtAmazubhaM vidhunvannAcAryacaittyavapuSA svagatiM vyanakti' vacanake anusAra AcArya prabhukA avatAra haiM / AcAryarUpase prabhu avatAra lete haiM / nRsiMhAvatAra meM vapuko kAraNatA nahI hai vyApAratA hai / kintu AcAryameM vapuko hetutA hai / isaliye usa avasthAmeM vaidha AcAryatAhI prakaTa rahatI hai / bhagavattA gUDha hai / AcAryameM bhagavattvamI honese zrImadvallabhAcAryazrImeM bhI aneka bhagavadguNa haiM / 'satyaM zaucaM0' ityAdi / __ satya bhagavadguNa hai / jisameM satya rahanA hai vaha nirbhaya dekhanemeM AtA hai / abhaya daivI saMpatkI pahalI saMpat hai / zrImadvallabhAcArya ne jitanA likhA hai satya likhA hai AcAryazrImeM manasA vacasA karmaNA satya hai| yaha unake graMthoMko vicArapUrvaka, dekhanevAloMko spaSTa mAluma par3egA / Apane kahA hai ki vaidika sAdhana yadyapi jIvoddhAra karanevAle haiM tathApi adhikAra aura kAlase pratibaddha haiM / jinako vaidika sAdhanoMkA adhikArahI nahIM hai unakA uddhAra kaise ho saktA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! aura unake siddhAnta / 23 hai / athavA jinakA hai aura nahIM karate yA nahIM kara sakte unakA uddhAra kaise ho saktA hai / aura jo loga vaidika sAdhana karate haiM ve vidhise hIna aura doSayukta karate haiM phira unakAbhI uddhAra kaise ho / deza kAla dravya kartA maMtra aura prakAra ina chaH ke zuddha honese karma zuddha hotA hai aura taba hI vaidikasAdhana siddha hote haiM / ye chahoM zuddha milane kaliyugameM asaMbhava haiM / pakSapAtakA cazmA haTAkara vicAra pUrvaka dekhoge to mAluma paDegA ki inameMse eka bhI zuddha nahIM milatA / to yahAM eka prazna hotA hai ki aisI avasthAmeM kyA dharma karanA hI chor3a deM ? to AcAryazrI uttara dete haiM ki nahIM, dharmamArga kA parityAga kabhI nahIM karanA cAhiye / kintu dharmake sAtha IzvarakA Azraya lo / Izvara sarvasamartha hai asAdhanoM ko bhI sAvana karasaktA hai / jo kArya pramANa calase nahIM hotA vaha prameya balase ho saktA hai / zrIkRSNake dRDha Azrayase saba sahaja ho jAtA hai / kRSNAzraya prabhRti granthoMkA yahI tAtparya hai gaGgAditIrthavaryeSu duSTairevAvRteSviha / tirohitAdhideveSu kRSNa eva gatirmama // karmaThaloga karmake antameM 'mantrahInaM' 'yasya smRtyA ca nAmoktyA' Adi zloka bolate haiM unakA bhI yahI tAtparya hai / pramANameM prameyavala lAneke liye hI yaha bole
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrImadallabhAcArya jAte haiM / isa satyako kisIne nahIM kahA / yahato eka namUnA hai / samaya thoDA hai nahIM to AcAryazrIkI sampUrNavANImeM meM satyakA nidarzana kraataa| __ zauca (pavitratA) guNa bhI bhagavadguNa hai aura yahabhI AcAryazrI meM hai / tatvadIpameM Apane kahA hai 'svadharmAcaraNaM zaktyA vidharmAca nivartanam / indriyAzca vinigrAhaH sarvathA na tyajetrayam ' apanI zaktike anusAra varNAdidharmokA AcaraNa, adharma se nivartana, aura indriyoM ko rokanA, ina tInoM kA parityAga kisI tarahase bhI vaiSNava na karai / isa paramI TIkA karate hue AjJA karate hai ki 'zaktyA ' yaha pada 'svadharmAcaraNaM' ke sAtha lagAnA, anyake sAtha nahIM / arthAt svadharma to bhaleM apanI zaktike anusAra karai kintu vidharmase nivartana, aura indriyanigraha to zakti na rahane para bhI na choDe / 'areNApi kartavyaM svasyasAmarthyamAvanAt / janmamRtyujarAvyAdhiduHkhadoSAnudarzanam / ' manako rokanemeM prakAra-para vaha adhika hai| dayA aura kSAnti bhI bhagavadguNa hai / inake viSayameM Apa kahate hai ki"dayayA sarvabhUteSu..................... | nibaMdha. "sarva sahetaparuSaM sarveSAM kRssnnbhaavnaat|" "niduHkhasahanaM dhairyamAmRteH sarvataH sadA / ". vivekadhairyAzraya /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 25 'sarva prANiyoM para dayA rakhane se prabhu jaldI prasanna hote hai' / jo duSTa loga apane sAtha duSTa vyavahAra kare aura krUra vacana boleM to unhe kRSNamaya samajhakara sahana karanA caahiye| yaha kSAnti kisameM hai / krAiSTa meM loga dayA kahate hai kintu unakA jyAdAmeM jyAdA yaha vacana hai 'kisI ko duHkha mata phuNcaao| jo tumhAre thappaDa de use dusarA gAla bhI mAraneke liye de do' kintu yahAM to cAtahI dUsarI hai | AcAryazrI AjJA karate hai ki pativratA strI jaise apane pati kI lAta bhI prasannatA se sahana karatI hai bhagavadbhakta jaise prabhuke tarapha Ate duHkhoM ko prabhukI lIlA samajhakara sahana karatA hai / isItaraha duSTa ko kRSNa maya samajha kara usake diye duHkhoMko sahana karanA cAhiye / Arjava ( saralatA ) guNabhI AcAryazrI meM asIma hai / AjJA karate hai ki 'sujJeSu hastayugalaM purataH prasArya ' 'ahaMkAraM na kurvIta mAnApekSAM ca varjayet / " ahaMkAra kabhI na kareM aura mAnakI apekSA bhI na rakkhe / tyAga saMtoSa aura uparati ( lAbhameM audAsInya ) ye guNabhI bhagavadIya haiN| jahAM bhagavAn virAjate haiM vahAM ye guNabhI hote haiN| Ajakala kA tyAga aura saMnyAsa to tyAga kahane ke yogya hI nahIM hai kintu jo tyAga bhagavadgItAmeM samajhAyA hai vaha tyAga zrImadvallabhAcArya meM janmase thA yaha Apa
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrImadvallabhAcArya unake caritrase jAnasakte haiM / apane jIvaname Apane maThasthApana vigere koI kArya nahIM kiyA / zrIgovardhanadharaNa kA jaba prAdurbhAva huA to unakA bhI kAryabhAra baGgAlI brAhmaNoM ko sauMpa diyA / zrIkRSNadeva rAjA ne jaba suvarNa dInAroM para AcArya siMhAsana sthApana kara AcArya kanakAbhiSeka kiyA usasamaya bhI usameMse kevala mohara mAtra lekara prabhuko samarpaNa kara dIM / isa se Apa loga AcAryazrIke tyAga saMtoSa aura uparati guNoMkA anumAna karasakte haiM / nibaMdha meM Apa AjJA karate haiM ki dhanaM sarvAtmanA tyAjyaM taccetyaktuM na zakyate / kRSNArthaM tatprayuJjIta kRSNo'narthasya vArakaH // gRhaM sarvAtmanA tyAjyaM tacetyaktuM na zakyate / kRSNArthaM tanniyuJjIta kRSNaH saMsAramocakaH // dhanameM paMcadaza anartha haiM isa liye saba taraha se dhanakA tyAga karanA cAhiye / vaha yadi sarvathA nahIM hI choDA jAya to phira usakA upayoga zrIkRSNa meM hI karai / kyoM ki zrIkRSNa anartha ke nAza karanemeM samartha haiM / gharameM rahane se saMsArameM hI ( ahaMtA mamatAmeM ) phasa jAtA hai isaliye gRha kA sabataraha tyAga kara de / aura yadi usakA tyAga karanA azakya ho tau usakA upayoga zrIkRSNa meM karade / zrIkRSNa saMsArase chuDAnevAle haiM / "
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / zrIvallabhAcArya ke pitAkA nAma lakSmaNabhaTTajI thA / zrIlakSmaNa- inakA janma kaba huA yaha abhItaka kucha bhaTTajI. nizcaya nahIM ho sakA hai| inake eka bhAI bhI the jinakA nAma janArdana bhaTTa thA / inakI choTI avasthA hI ye pitRhIna ho gaye the / phirabhI mAtAke anavarata adhyavasAyase Apa khUpa par3ha likha kara baDe vidvAn ho gaye the| aisA sunanemeM AtA hai ki ApakA adhyayana Apake mAtAmahake dvArA huA thaa| _zrIlakSmaNabhaTTajI eka samartha vidvAn the / vidyAdhyayanake anantara ApazrI ne vidyAnagara ke suprasiddha suzarmA nAmake eka svajAtIya brAhmaNakI kanyA illamAgAru ke sAtha pANigrahaNa kiyA thaa| __ bhagavAn ne pUrva meM Apake pUrva puruSa yajJanArAyaNajI ko varadAna diyA thA ki tumhAre yahAM so somayAga pUre honepara maiM svayaM tumhAre yahAM avatAra dhAraNa karUMgA / phalataH zrIlakSmaNa bhaTTajI ne so somayAga pUrNa bhI karadiye the ataH vahAMhI Apane avatIrNa honekA nizcaya kiyaa| zrIlakSmaNabhaTTajI vidyAnagarake rAjapurohita suzarmA nAmake eka svajAtIya brAhmaNakI kanyA illamAgArUse vivAhita hue the yaha hama pUrva meM kaha Aye haiN| unakA bahuta sA samaya kAzIjImeM hI ativAhita hotA thA / kintu una dinoM yavanoM kA upadrava kAzI meM vizeSa rIti se thA / isase Apa
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya aise sthalapara rahanA ucita na jAna apanI patnI ko lekara kAzIse cala diye| kintu mArgameM hI prabhukI icchAse ilamAgArUke garbha kA caMpAraNya meM pAta huaa| garbhako nirjIva mAna daMpati use eka zamIvRkSake nIce patroMse Dhaka cala diye / yavanopadrava zAnta honepara punaH kAzIjI Ate samaya jaba usI mArgase ye loge nikale, taba usI zamIvRkSa ke nIce eka adbhuta camatkAra dikhalAI diyA / dampatine dekhA ki zamIvRkSake Age eka atyanta tejavAn agni kA maNDala hai aura usa maMDala ke madhya meM eka atyanta hI sukumAra aura tejasvI vAlaka par3A huA khela rahA hai| bAlakako dekhatehI mAtAke donoM stana payaHpUrita ho gaye aura eka adbhuta sneha srota daMpati ke hRdaya meM pravAhita hone lgaa| ilamAgArU ne kahA 'svAmin , yaha putra to merA hai / ' taba lakSmaNamaTTajI ne kahA 'bhadre, yadi putra ApakA hai to agni Apako mArga degI / Apa ise lelo / ' ilamAgArU jaise jaise putrake samIpa jAne lagI agnideva bhI vaisehI vaise lopa hote cale gaye aura aMtameM illamAgArUne apane hRdayake ratnako utthaaliyaa| __ isa prakAra bhagavAn zrIvallabhAcArya kA bhI janma zrIkRSNakI bhAMti huA thaa| caMpAraNyako jAneke liye pahale bhusAvala jAnA cAhiye cahAMse nAgapura, nAgapurase rAyapura aura rAyapurase hokara rAjima / vahAMse tIna yA cAra mAilake anantara campAraNya milatA hai|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| zrIlakSmaNaTTajI ke 3 putra aura do kanyA huI / prathama putra kA nAma nArAyaNabhaTTa thaa| ApazrI ko bahuta zIghra hI vairAgya prApta huA aura Apa ghara se cala diye / sanyAsAvasthA meM Apane apanA nAma kezavapurI rakkhA thA / tapobala se inaneM aisI siddhi prApta karalI thI ki ve pagameM pAdukA pahina kara gaMgAjI meM usa prakAra calate the jisa prakAra sAdhAraNa manuSya pRthivI para calatA ho / zrImadalamAcArya, prabhu ke AcArya rUpa meM avatAra haiM aura ve lokakalyANa ke liye hI bhAratavarSa meM padhAre yaha bAta hamI nahIM mAnate kintu yaha mAnyatA zrImahAprabhu kI bhI thI yaha bAta Apake granthoM ke pATha karane se bhalI bhAMti pAI jA sakatI hai| bhAratavarSa meM yaha koI naI bAta nahIM hai| rAmAnuja, maddha, nimbArka caitanyAdi mahAn vibhUti bhI apane 2 janma kA khAsa prayojana mAnatI thiiN| isa liyeM yAda mahAprabhujI ne apane Apako vaizvAnara athavA aura kucha mAnA ho to isameM Azcarya kI koI vAta nahIM hai| ___ kucha bhI ho itanA to mAnanA hI paDegA ki puSTimArga ke pravartaka brahmavAda ke sthApaka evaM zuddhAdvaita ko samajhAne vAle zrImadvallabhAcArya eka atyanta medhAvI, eka parama pavitra AcArya, eka antyanta sarala aura vidvAn tejasvI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zrImadvallabhAcArya brAhmaNa the / ApakI zakti ke sanmukha usa samaya ke baDe se caDe vidvAn brAhmaNa bhI zAstrArtha meM parAbhava ko prApta hue the aura kRSNadeva rAjAkI sabhA meM to Apane apane adbhuta parAkrama se samasta paNDita maNDalI ko parAsta kara dI thI / Azcarya kI bAta to yaha hai ki usa samaya unakI avasthA kevala 14 sAla kI hI thI ! Apake nAma tathA guNa aura svarUpa, zrIsarvottamajI, zrImadAcArya- zrIsphuratkRSNapremAmRta aura zrIvallabhASTaka meM vistArapUrvaka varNita kiye gaye haiM / vAstava meM caraNakA svarUpa. dekhA jAya to mahAprabhujI ke svarUpa ko samajhanA caDA kaThina hai / prabhukRpA se hI unake svarUpa ko samajhA jAtA hai zrIgItAjImeM bhagavAn ne pratijJA kI hai ki - yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata / abhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaham // phalataH adharmako dUra kara dharmakA sthApana karanA aura apanI lIlA ke dvArA bhaktoM kA nirodha karanA hI bhagavAna kA bhAcAryarUpa se ekAnta AvirbhAva kAraNa hai / bhagavAna ne jaba dekhA ki pRthvI para se brahmavAda gupta hotA calA jA rahA hai aura usa para mithyAvAda kA sAmrAjya dhIre 2 dRr3ha ho rahA hai taba Apane mithyAvAdAdi dUra karane ke hetu aura zuddhA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta | 31 dvaitako punaH pracalita karane ke liyeM tathA daivI sRSTi ko kRtakRtyakarane ke liyeM bhUtalapara AcAryarUpa se padhArane kA anugraha kiyA / Apake prakaTa hone kA eka kAraNa aura bhI thA / Apake pUrva jitane AcArya ho gaye the unane brahmasUtra para bhASya kiyA thA / kitane hI neM zrIbhAgavata kI bhI TIkAeM kI thIM kintu unase lokopakAra kI jitanI Avazyaka thI utanI pUrti na huI / isake atirikta sUtroMkA artha akSaroM ko khIMca tAna kara apane2 siddhAntameM baiThAnekA prayatna kiyA gayA thA aura zrIbhAgavatakA to artha hI mAnoM aura ho gayA thA / isake liye ina donoM granthoMkA samanvaya karane ke liyeM bhI ApakA prAdurbhAva huA thA / bhagavAn ko priya lage aisA artha bhagavAn ke mukha ke sivAya aura kauna vyakta kara sakatA hai / isIliyeM bhagavAnake mukhAravinda zrImahAprabhujI kA bhUtalapara prAkaTya huA / ApakA sAmarthyabhI akuMThita thA / bhagavAn ke mukhase agni prakaTa hotA hai / 'mukha agni hai' yaha bAta zAstroMmeM pAI jAtI hai / Adhidaivika agni kA sthAna bhagavAn kA mukhAravinda hai / niHsAdhana jIvoMke sarvadoSoM ko bhasma kara tathA unheM apanA priya banAkara apane zaraNa meM lene ke liyeM agniko bhAvazyakatA thI / zrImahAprabhujI bhI bhagavAn ke mukhAravinda kI Adhidaivika
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrImadvallabhAcArya agnirUpa bhUtala para prakaTita hue the / isaliyeM ApakI zaraNa jAnevAloM ke sarvadoSa Apa nivRtta kara dete haiM / isIliyeM ApakA eka nAma 'vaizvAnara' bhI hai / antaHkaraNa prabodha kI TIkA meM likhA hai kI bhagavAn ko svarUpavalase uddhAra karane kI usa samaya icchA nahIM thI / kintu Apane apane vacanAmRtoM se jIvoM kA uddhAra karanA yaha manameM ThAna sAdhAraNa manuSyavat deha dhAraNa kara Apa zrImadAcArya ke svarUpa meM yahAM padhAre the / Apa yadyapi dekhane meM sAdhAraNa manuSya mAtra the kintu Apa phira bhI zrIkRSNa hI the / yaha bAta Apake alaukika caritra se hI bhagavadIya jana jAna gaye the / bhagavAn ne apanA uttamotama bhAvasaundarya zrImahAprabhujI meM nityalIlA ke ramaNa samaya meM padharAyA thA / zrImadAcAryacaraNa prabhu kI pratyeka lIlA kA anubhava karate / mAnoM prabhu kI lIlA kA anubhava karane meM sAkSIrUpa ho kara Apa virAjate the / zrImadAcAryacaraNa kA svarUpa hameM spaSTa rItyA dikhalAIde isake liye hamArA parama kartavya hai ki hama unakI lIlAkA smaraNa satata karate raheM / hamAre nirantara Apake svarUpa kA vicAra karane se zrImahAprabhu avazya hI hamAre hRdaya meM padhAreMge aura isI se hameM ApakI gUDhavANI samajhane meM suvidhA hogI / isake liyeM hRdaya meM parama zraddhA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / honI atyantAvazyaka hai / bhagavAn zrIkRSNa kA sambandha bhI ApahI kI kRpA se honA sAdhya hai| hamezAM tulasImAlA meM zrImadAcArya kA nAmasmaraNa kiyA karanA cAhiye / yaha bAta bhI avazya yAda rakhanI cAhiye ki zrImahAprabhujI ke Azraya se saMprati sarva gosvAmI bAlaka bhI jIvoM ke uddhAra karane meM samartha haiN| zrImahAprabhujI kA prAkavya yadi bhUtalapara na huA hotA to ? __ yadi hamAre abhAgya vaza zrImadAcAryacaraNa bhUtalapara na padhArate to hameM kitanI hAni hotI usakA anumAna hama nahIM kara sakate / ve nahIM padhArate to isa daivI sRSTiko zrIvRjAdhIza kI prApti kahAM se hotI ? aura isa prakAra sRSTi bhI vyartha ho jAtI / ve yahAM na prakaTa hote to premakI parAkASThArUpa nirguNa puSTibhaktikA darzana kauna karAtA ? zuddha brahmavAda kA svarUpa kauna samajhAtA? zrImadbhAgavata ke gUDha tattvako kauna prakaTita karatA? aura niHsAdhana jIvoMke liye brahmasaMbaMdha maMtra kauna nirmita karatA? Apane hI parama kRpAlu ho yahAM para janma grahaNa kiyaa| sarvasAmAnya zaraNa mArgakI sthApanA kI jisameM uddhAra lAyaka sarvajIvoM kA adhikAra hai aura vaha sarvatra AcaraNIyaho sakatA hai / kaliyugameM to isI se uddhAra ho sakatA hai| puSTimArgIya vaiSNavoM kA yaha sabase baDA kartavya hai ki
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrImadvallabhAcArya zrImadvallabhAcA- ve apane AcArya aura isa mArga ke saMcAlaka ryaphA jIvana bhagavAn zrIvallabhAcAryacaraNa ke jIvanacaritra caritra. ko jAne aura use manana kare / jo vaiSNava hokara bhI zrImahAprabhujI ke jIvanakA jJAna nahIM rakhatA vaha vaiSNava apaneko nahIM kaha sakatA / isa liye vaiSNavoMko ApazrIkA adbhuta jIvana caritra avazya manana karanA caahiye| brahmavAdake saMsthApaka hamAre parama mAnanIya bhagavAn zrIvallabhAcAryakA prAdurbhAva madhyaprAntameM rAyapura jilAke rAjagrAma samIpa campAraNya meM vellanADU brAhmaNa kulameM san 1479 meM huA thaa| jisa samaya manuSyakA sAdhAraNa rItyA bAlyakAla huA karatA hai / arthAt jisa avasthA meM manuSya khelA karatA hai usI alpAvasthA meM Apane veda, upaniSad smRti, purANa, itihAsa tathA darzana ityAdi Akara granthoMkA abhyAsa pUrNa kara diyA thA! yaha thA ApakI eka atyanta hI medhAvI buddhi kA sAdhAraNa paricaya ! abhyAsakAlameM hI, arthAt nau dasa varSakI hI avasthAmeM Apane apanI apratima tIkSNa buddhi dvArA zrIzaMkarAdi pratipAdita vAdoM ke guNa doSa samIkSA kara lI thI! abhyAsa kAlameM hI apane guru ke yahAM Apa zrIzaMkarAdi pratipAdita vAdoMke doSa chAtroM ko batAte the|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| tathA yadi koI chAtra usa samaya Apase isa viSayameM vAda karatA thA to Apa apanI adbhuta medhA aura akATya pramANoM ke vala se use nirasta kara dete the / usa samaya sArI vidvanmaNDalI meM zrIzaMkarAcArya pratipAdita mAyAvAda hI apanA prabhAva jamAye hue thaa| kintu AcAryacaraNa ne ina saba vAdoM kA khUba manana pUrvaka abhyAsa kara udghoSita kiyA thA ki "zrIzaMkarAcAryakA hI mata nahIM kintu zrIrAmAnujAcArya kA viziSTAdvaita aura zrImadhvAcAryakA dvaitavAda bhI sarvAMza meM brahmasUtrAnusAra ThIka nahIM kaha sakate / atha ca brahma sUtra kA vAstavika artha prakaTa karanevAlA bhASya abhI taka huA nahIM hai|" apane abhyAsa krama meM hI sAdhAraNa vAdoM ke avasara meM unane spaSTa pramANita kiyA thA ki brahmasUtra, upaniSad aura gItA ina prasthAna traya ke anusAra yadi jagat meM koI bhI vAda hai to vaha kevala brahmavAda hai / evaM vaha vAda mAyAvAda aura dUsare vAdoM se alaga apanA vicAra sthApita karatA hai| ApakA yaha vAda chAtroM kI pariSad takahI parimita na rahatA kintu kAzIjI meM jaba 2 koI vidvAnoM kI sabhA hotI aura jaba 2 koI diggaja vidvAn kA samAgama Apako hotA taba 2 Apa apane isa brahmavAda kI kathA cheDa dete aura apanI vAlAvasthA meM hI vidvAnoM ke mana para apane viziSTa pANDitya kA bhArI bojha lAda dete|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya ___ isa adbhuta medhAvI brAhmaNa kumAra ne apanI gyArahavarSa kI avasthA hI meM apanA abhyAsa pUrNa karaDAlA ! samasta veda, vedAGga, upanipad, purANa, smRti, itihAsa darzana ityAdi Akara granthoM kA manana pUrvaka abhyAsa usa samaya pUrNa kiyA java ki sAdhAraNa manuSya apanI usa avasthA __ meM kucha likhanA paDhanA sIkhane lagatA hai ! bhAgya vaza isI varSa Apake pitA ne gauloka prApta kiyA / yaha bahuta hI ThIka huA ki Apake abhyAsa krama meM inake pitAne inako na choDa diyA / nahIM to Apako na jAne kitanI vAdhAeM sahana karanI paDatI / Apane apane adhyayana kAlakI samApti kara apane brahmavAda ko sarvavyAptakarane kA dRDha nizcaya kiyA / aura isa nizvaya ko kAryarUpa meM pariNata karane kI icchAse Apane vidvAnoM ke durga aura sarasvatI ke vihAra sthAna zrIkAzIkSetrameM apane brahmavAda kA upadeza denA prAraMbha kiyA / ApakA upadeza dene kA DhaMga baDA rocaka aura kutUhalavardhaka hai / apane brahmavAda kI sthApanA karane ke artha ve kabhI kisI calatI huI gADIpara caDha jAte aura jahAM vidvAnoM kA gharahotA vahAM Apa apane brahmavAdakA vyAkhyAna dete hue nikala jAte the ! kabhI vidvAnoM ke gharake sAmane vAlI chattapara khaDe ho jAte aura apane brahmavAda kA maNDana karate / sAyaMkAla zrIgaMgAjIke taTapara jisa samaya vidvAna loga sAyaM saMdhyA karate usa samaya mahA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / prabhujI vahAM pahuMcakara apanI brahmavAdakI carcAko cheDa dete! kAzI kA aisA koImI ghara yA rAstA nahIM thA jahAM mahAprabhujIke brahmavAda kI hI carcA na ho rahI ho| sava kAzI mAno brahmavAda se pUrNa ho cukI thii| ___ kAzIjI meM jaba Apane apane brahmavAdakA prabhAva jamA diyA aura kyA vidvAn aura kyA nagaravAsI saba jaba ApakI vidvattA ke prabhAva se prabhAvita ho cuke tava Aphne apane isa brahmavAdako samasta bhAratavarSa meM phailAnekA nizcaya kiyA / kintu yaha nizcaya jaba taka Apa bhAratavarSameM sarvatra na ghUmeM taba taka pAra nahIM paDa sakatA thA isI liye Apane apane brahmavAda yA puSTimArgako sarvamAnya karaneke liye pRthvI pradakSiNA karane kA nizcaya kiyA / isa nizcaya ke anusAra Apa kAzIjIse vyaMkaTagiri gaye / Apane vahAM para zrIlakSmaNavAlAjIke darzana kiye tathA thoDe dina vahAM hI vizrAma bhI kiyA / kintu yaha samayabhI Apane apanI apUrva buddhimAnIke prabhAva se khAlI jAne nahIM diyA / Apane vahAM ke pustakAlayako isa vIca khUba dekhaa| tathA bhakti viSayaka yAvadgranthoM kA Apane vahAM hI avalokana bhI kiyaa| saubhAgyavaza isI avasara para Apane sunA ki tuGgamadrAnadI para sthita valavAn hindU rAjya vijayanagara ke rAjA zrIkRSNadevarAyane eka dharmasaMbaMdhI mahatpariSad kA Ayojana kiyA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrImadvallabhAcArya hai| kRSNadeva rAjA svayaM bhI eka vidvAn aura kavi thaa| kintu jaba zrIzaMkarAcAryake anuyAyI zrIvyAsatIrtha zrIzaMkarAcArya patipAdita mAyAvAda sarvavAdoMmeM zreSTha hai yaha upadeza rAjAko dene lage tava rAjAne eka aisI sabhA bulAne kA vicAra kiyA jisameM bhArata varSake saba matake anuyAyI sava vidvAn nimaMtrita hokara AyeM aura kauna sA dharma athavA vAda zreSTha hai usakA nirNaya kreN| phalataH aisI hI eka mahAsabhAkA Ayojana hone lagA tathA bhinna 2 dezake bhinna 2 vidvAn bhI nimantrita kara bulAye jAne lge| jaba saba baDe 2 vidvAn upasthita ho gaye taba rAjAne dInatAke zabdoMmeM kahA-"upasthita pUjya aura sammAnanIya guruvaro, merI icchA hai ki Apa loga kauna sA mata zreSTha hai isakA nirNaya kara mujhe batalAveM tAki maiM apanA mata use hI svIkAra kara aura apane jIvana ko usI mArga meM le jaauuN|" rAjAke ina vacanoM ko suna paNDitoMne zAstrArtha karanA prAraMbha kara diyA / sabhAmeM khUba baDe 2 vidvAn the ata eva unakA zAstrArtha bhI aisA vaisA nahIM thA ataH yaha zAstrArtha bahuta dina taka calA / antameM jaba ki zrIzaMkarAcArya ke anuyAyI jItanevAle hI the zrIvallabhAcAryane vijayanagarakI isa sabhA meM praveza kiyA / usa samaya aisA dRSya upasthita huA thA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| mAno valIrAjA kI sabhA meM bhagavAna vAmana kA praveza huA ho athavA kaMsArAti bhagavAna zrIkRSNa ne mAno kaMsa sabhA meM praveza kiyA ho! rAjAne dekhA mAnoM usake ekAnta uddhAraka karuNAkara gurukA padArpaNa sabhA meM ho rahA hai / vyAsa tIrtha ne dekhA mAnoM unakA pratidvandI uheM parAsta karane calA A rahA hai ! vaiSNavoMne dekhA mAnoM unakA rakSaka bhagavAna isa zarIra meM A rahA hai| sArI sabhA mahAprabhu ke vahAM padArpaNa karanepara kucha kSaNa taka stabdha ho gaI ! usa apUrva brahmacArI veza dhArI brAhmaNa bAlakake adbhuta teja ke Age saba nisteja ho gye| jaise sUrya ke prakAzita hone para tArAgaNa ! mitra, zatru, udAsIna, vAdI, prativAdI saboM ne apane apane Asana se uThakara isa adbhuta vAlaka kA abhivAdana kiyA / zrImahAprabhujIne bhI inake isa vinaya kA yathocita uttara diyA / anantara Apane apane svAmAvika madhura kintu spaSTa svara meM pUchA "vAda kisa viSaya para ho rahA hai ?" jaba Apako yathocita uttara diyA gayA aura sabhA kI paristhiti jaba unake dhyAna meM AgaI taba Apane apane brahmavAda kA pakSa lekara zAstrArya karanA prAraMbha kiyaa| Apane usa sabhA meM aura saba sammAnya vidvAnoM ke sammukha yaha siddha kara diyA ki yadi jagat meM koI vAda zreSTha aura sammAnya hai to vaha brahmavAda hI hai / zrIzaMkarAcArya
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvalabhAcArya kA mAyAvAda athavA zrIrAmAnujAcArya yA zrImadhvAcArya ke vAda bhI doSa se mukta nahIM haiM / yadi veda, gItA yA brahmasUtra kA aura unake sAtha zrIbhAgavatakAbhI yathArtha anusaraNa karatA huA koI bhI vAda hai to vaha brahmavAda hI hai / aura nirduSTa hai to vaha bhI brahmavAda yA puSTimArga hI hai| khUba vAda hone ke anantara sarva vidvAnoM ne Apake evaM AcArya ke vijaya ko mAnya kiyA / aura saba vidvAnoM ne eka mata ho Apako 'mahAprabhu' kI padavI jo rAjA se dI gaI use saMgata kI / Apake vijaya para rAjA Apake caraNoM para gira paDA aura apane hRdaya se unheM apanA guru mAnane lagA / itanAhI nahIM rAjAne sarva prajAjanoM aura vividha dezake sarva mata ke sarva vidvAnoM ke sammukha zrImadAcAryacaraNa kA kanakAbhiSeka kiyA / yaha smaraNIya ghaTanA 1493 meM ghaTI jisa samaya ApakI avasthA yaunanake pUrva kI thI ! isa samaya se Apa zrIvallabhAcArya ke sAtha hI 'zrImahAprabhu' ke nAma se bhI saMbodhita hone lage / Apane apanI vijaya meM jitanA bhI dravya milA thA use kevala apanI prabhusevAmeM upayogI kucha aMzako choDakara brAhmaNavarga ko dAna de diyA thA / aisA thA zrImadAcAryacaraNa kA apUrva tyAga aura AtmasaMyama ! vidyAnagara se Apa paryaTana karane tathA samasta bhAratavarSa meM apanA brahmavAda sthApita karane cala diye| usa samaya 40
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 41 dakSiNa deza vidvAnoM kA nivAsa sthAna ho rahA thA isa liyeM pahale Apane vahAM hI jAkara digvijaya karanA nizcita kiyA / dakSiNameM Apako bahuta prakArake vAdI mile tathA una savoM se Apako eka na eka naI bAta bhI milI / vidyAnagara se lekara dakSiNa yAtrA paryanta Apako jo vAdI mile unameM rAmAnuja, yogI, kApAlika, zaiva, rAmAnaMdI, vIra, vaiSNava, mAyAvAdI, mAhezvara, vairAgI ye mukhya the / inake saboM ke mata vaDe vicitra the aura koI 2 to apanI prakRti meM bhI baDe vicitra aura duSTa the / vAdameM vijaya na dekha ve zArIrika vijaya prApta karane ko utsuka ho uThate / kitanoM hIneM to zrI mahAprabhujI ko zArIrika hAni bhI pahuMcAne kI socI thI / kintu Apake alaukika sAmarthya aura bala se saba hAra gaye / Apane samasta dakSiNa deza meM vijaya prAptakara usameM apanA brahmavAda sthApita kiyA / dakSiNa choDa zrImadAcAryacaraNa paMDharapura hote hue gokula padhAre / mArga meM Apane ghaTa sarasvatI ko parAsta kiyA / ghaTa sarasvatI ke viSaya meM yaha khyAti thI ki usane sarasvatI ko vaza meM kara rakkhA hai / kintu vaha zrImahAprabhujI se parAsta ho kara palAyana kara gayA / zrIgokulako upayukta sthala mAna Apane vahAM rahane kA nizcaya kiyA aura vahAM hI Apane zuddhapuSTi bhakti arthAt
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrImadvallabhAcArya nirguNa puSTimArga kI sthApanA kI ! Apase dIkSA lene kA sabase pahalA saubhAgya dAmodara dAsa aura prabhudAsa jaloTA ko prApta huA thaa| kintu vizrAmalene kA avasara hI kahAM thA ? Apako to abhI bahuta sA kArya karane ko thA / puSTimArga ko mAratavarSa meM sarvatra sammAnya karAnA koI sAdhAraNa bAta nahIM thii| ataH Apa phira bhAratavarSa meM paryaTana karane cala diye / samasta bhArata varSa meM, kanyAkumArI se lekara himAlaya aura aTaka se lekara kaTaka taka Apane tIna vAra paidala calakara brahmavAda kA upadeza diyaa| isa apane parizrama pUrNa paryaTana meM Apane sthAna sthAna para vidvAnoM kI sabhA bulAI tathA usameM apane brahmavAda kA maNDana tathA pratyeka sthAna para prabhu prasAdArtha zrImadbhAgavatakA pArAyaNa kiyA thaa| tathA janatA ko svatatra upadeza de brahmavAda para mugdha kara apanI anuyAyInI banAyI thii| isa kArya meM Apane apane aneka varSa vyaya kiye| itanA parizrama kiyA thA taba kahIM Apako saphalatA milI thI / kAryakartAoM ko Apake isa apUrva parizrama se zikSA grahaNa karanI cAhiye / jo loga cAhate haiM ki parizrama binA hI hama apanA pUrva gaurava sthApita rakkheM unheM zrImahAprabhujI ke caritra se zikSA grahaNa karanI cAhiye / jaba Apa apane kAryase nizcinta hogaye arthAta jaba sarvatra apane brahmavAda ko phailA diyA taba Apa gRhastha hue|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 43 vivAha pachi bhI Apane jisakArya ko saMpAdana karane ke liye avatAra dhAraNa kiyA thA use to karate hI rahai / vivAha ke anantara hI Apane apane mArgake pradarzaka bahutase baDe granyoM kA nirmANa kiyA thaa| kabhI 2 ve upadeza dene ke hetu bhI bAhara cale jAte aura logoMko apane amRtatulya upadezoM se kRtArtha karate / Apane apane jIvana kA bahuta sA samaya gayA aura banArasake samIpa Aye hue caraNAdri aura aDela nAmaka sundara grAmoM meM vyatIta kiyA thA / ApakA rahana sahana vahata hI sAdA aura anukaraNIya thA / Apa samasta dina bhagavAna kI paricaryA me vyatIta karate the| usa se jo kucha bhI samaya bacatA thA use Apa zAstrAlocana meM vyatIta karate / bhagavAna meM ApakI pUrNa bhakti aura niSThA thii| Apako ahaMkAra to mAno chU taka nahIM gayA thaa| Apa sarvatra samAnabhAva rakhane vAle the| aura logoM para asIma dayAkI vRSTi karane vAle the| jahAM jahAM Apa bodha dete loga Apake vacanoM para mugdha ho usI kSaNa Apake anuyAyI ho jAte the| jisa prakAra mesmaraz2ama yA jAdU se loga vaza ho jAte haiM usI prakAra ApakI vANI suna loga mohita ho jAte / Apa AcaraNazIla guru aura AcArya the| maktiyukta atyantahI sarala jIvana vyatIta kara, aura asIma kIrti kA upabhoga kara ke evaM apane pIche apanI
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrImadvallabhAcArya cira aura satI kIrti ko choDakara zrImadAcAryacaraNane vAvana varSa kI avasthA meM isa bhUtala ko choDA / dharma ke viSaya meM jo 2 kucha paramatattva thA, tattvavidyA ke viSaya meM jo bhI kucha uttamottama vidyA thI aura bhaktizAstra ke viSaya meM jo bhI kucha mUlyavAna vastu thI usa saba kA bodha de mahAprabhu antarhita ho gaye / nandana kAnana kA pArijAta puSpa mAnoM TUTakara gira gayA ! samRddhivAna jauharI kI dukAna para se usakA sabase priyarana mAnoM koI le gayA ! athavA mAnoM vizAla aura madhura bAga meM se koyala apanA mohaka svara choDa use sUnA kara uDa gaI! zrImahAprabhune jisa samaya yaha bhUtala choDA usakA varNana dekhiye eka pAzcAtya vidvAna bhI kyA karate haiM / DAkTara vilsana likhate haiM-"apane avatAra ke hetu ko pAra lagA kara zrImadvallabhAcAryajI ne kAzIjI meM hanumAna ghATapara zrIgaMgAjI meM praveza kiyaa| pAnI meM utarate 2 Apa itane utara gaye ki anta meM jalane Apako adRSya kara diyaa| jala ke jisa bhAga meM Apane praveza kiyA thA usa bhAga ke upara eka cakacakita jvAlA staMbha dRSTigocara huA / aura hajAroM manuSyoM ke Azcarya ke bIca zrImadAcAryacaraNane usa jvAlAstaMbha dvArA vaikuNThake tarapha prayANa kiyA / aura AkAza meM jAte 2 adRzya ho gaye / "
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 45 dezakA saubhAgya sUrya usa samaya asta ho rahA thA aura sAnA hindUjanatA kI dhArmika naukA bhI jIrNa samaya dezakA zIrNa ho DUba rahI thii| rAjya meM kyA, samAja vAtAvaraNa meM kyA, dharma meM kyA aura rIti nIti meM kyA, usa samaya saba meM hI eka prakAra kA bhayaMkara viplava maca rahA thaa| saba loga aihika sukha sAdhana, aura apane 2 sukha meM masta ho rahe the / koI kisIkI na to sunatA thA aura na koI kisI ko kucha kahane hI kA sAhasa karatA thA / samasta deza pazuvala se AkrAnta thA aura jarA 2 sI bAta para talavAra cala jAtI thii| usa samaya hindU samAja kI dazA atyanta zocanIya ho uThI thii| susalamAna loga eka hAtha meM talavAra aura dUsarI meM kurAna liyeM ghUmA karate the| tathA vividha vidhiyo se hindU ko musalamAna banAte phirate the / hindU samAja usa samaya netA se hIna ho gayA thA / na to use koI dhArmika netA hI milatA thA aura na sAmAjika yA naitika hii| usa samaya baDI burI taraha se eka aise acche dhArmika netA kI AvazyakatA thI jo isa abhAgI hindU jAti kI DUbatI huI dharma rUpI naukA ko pAra lagA de| hinduoM kI dazA usa Asanna mRtyu rogI kI jaisI ho gaI thI jo pIyUSapANi vaidyarAja ko dekhane ke liye atyanta utkaNThita ho rahA ho|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zrImadvallabhAcArya cAroM tarapha azAnti kA sAmrAjya phailA huA thA / kintu isa azAnti meM hI logoM ne ekAeka zAnti kA AvirbhAva huA dekhA / loMgoM ne dekhA ki eka anatidIrghakAya atyanta tejasvI mahApuruSa unake duHkha kA pratI - kAra karane A rahA hai / dUrase dekhane para vaha eka sAdhAraNa manuSya dikhalAI detA thA kintu usameM apane tejake bala se amita zakti thI / aura yahI the zrImadvallabhAcArya | Apake zuddhAdvaitavAdane apane vizvabaMdhutva ke sandeza ke sAtha ekatAkI praNAlI ke AdhAra para hindUjAti ke vikhare hue aGgoM ko saMghazakti meM anusyUta kara dene kA vaha ucca aura paramapunIta Adarza prakaTa kiyA jisa se hindU jAti meM saMjIvanI zakti A pahuMcI / kisI naI vastu kA nirmANa karanA yadi kArya kuzalatA hai to bigaDI huI cIja ko phira se naI banAkara kAma meM Ane lAyaka banA denA usa se kahIM baDhakara kArya kuzalatA hai / bhagavAn zaMkarAcArya ne jaba samasta jagadvyApI bauddha dharma kA unmUlana kara bIjarUpa se sthita sanAtana dharma kA punarujjIvana kiyA thA to bhagavAn zrIvallabhAcArya ne bhI mRtaprAya hindUjAti ko dharma kA apUrva saMdezA sunA saMjIvanI bUMTI de jIvita kara diyA thA isa meM AzcaryakI bAta nahIM hai / nUtana bAlaka kI utpatti kara denA yadi sarala nahIM hai to mRtaprAya manuSyoM
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / ke vikAroM ko dUra kara use nIroga banA denA bhI koI sarala bAta nahIM hai / zrImahAprabhujIne bhI apanA avatAra dhAraNa kara isa jAti ko nIroga kiyA thaa| nahIM to aise bikaTa samaya meM na jAne yaha jAti kahAM jAtI isakI kise khabara thI 1 vaha samaya kitanA bhISaNa thA usakA eka citra svayaM mahAprabhujI ne bhI apane kRSNAzraya meM khIMcA hai Apane svayaM jo kucha likhA hai usa se hameM usa samaya kI paristhiti kA acchA jJAna ho jAtA hai Apa likhate haiM " isa kaliyuga meM Izvara kI prApti karane ke sarva mArga naSTa ho cuke haiM logoM ne pApa aura pAkhaNDa kA Azraya le rakkhA hai aise bikaTa samaya meM jIva kI rakSA bhagavAn zrIkRSNake sivAya aura kauna kara sakatA hai ? deza meM sarvatra musalamAnoM kA atyAcAra ho rahA hai tathA pApa kI pravRtti dhIre 2 baDhatI hI jAtI hai| aise samaya meM sajanoM ke liye baDA duHkha hotA hai kintu pratIkAra bhI kucha nahIM sUjhatA isI liye unako bhI bhagavAn zrIkRSNakAhI bharosA karanA paDatA hai / gaGgAdika jitane tIrtha haiM ve saba musalamAnoM se bhraSTa kara diye gaye haiN| pavitra tIrthoM kA nAma bhI badala diyA gayA hai, kAzI aba banArasa ho gayA hai aura prayAga aba allAhAvAda bana gayA hai / isa liye tIrthoM ke devatA bhI musalamAnoM ke atyAcAra ko
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrImadvallabhAcArya dekha kara apane 2 dhAmako cale gaye haiN| aise samaya meM hamArI rakSA to bhagavAn zrIkRSNa hI kareM to kareM nahIM to hamArA rakSaka koI nahIM hai / itanI hI durdazA kyoM ava to acche AdamI bhI khUba abhimAnI hote cale gaye haiM aura unheM bhI mlecchoM kI AjJAnusAra hI rahanA par3atA hai tathA ve bhI apane ko eka alaga dala kA samajha logoM para vividha bhAMti kA atyAcAra karate haiM aise samaya hamAre rakSA karane vAle zrIkRSNa ke sivAya aura koI bhI rakSA nahIM kara sakatA / ghora kaliyuga kA padArpaNa ho rahA hai saba prakArake puNya logo ke mana se apanI jagaha khAlI karate jA rahe haiN| japa, dAna, tapa, vRta, homa aura svAdhyAya saba naSTa ho gaye haiM aura pAkhaNDa apanA sAmrAjya baDhA rahA hai aisI paristhiti meM merI gati to bhagavAn zrIkRSNa hI haiN"| dekhiye, usa samaya kI dezakAla kI sthiti kA kitanA mArmika aura yathArtha citra hai ! aura kitane vedanA pUrNa aura dIna zabda haiM ! isa citra ko hamane Apake sanmukha isa liye rakkhA hai jisase ki Apa usa samayakA anumAna kara sakeM jaba ki isa deza meM mahAprabhujI ne apanA brahmavAda sthApita kiyA thaa| usa samaya, usa majhadhAra meM DUbatI huI janatA kA bhagavadvadanakamalAvatAra ke sivAya kauna Azraya ho sakatA thA 1 ataeva Apane bhUtala para padhArane kA kaSTa uThAyA aura janatAko bhagavAn zrIkRSNa kI prema bhakti kA mArga btaayaa|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / AcArya-prAdurbhAva aisA thA avatAra bhUmiparamaraNAsanna tRSArta manuja ko paya pUrita sara prApta huaa| dAruNa pIDA pIDita janako dhanvantari sama prApta huaa| utkaTa yogAbhyAsI nara ko icchita vara sama prApta huaa| utkaTa virahI gopIjana ko mAdhava sAkSAtkAra huaa| duHkharAzi ke megha haTA kara sukhasUraja sama udita huaa| cira utkaNThita cAtaka mana ko apanA praNayI vidita huaa| rAhu grasita usa pUrNa candra kA mAno abhyutthAna huaa| bhaktajanoM kA prema udadhi ava milaneko yoM umaDa paDA // ati bhIpaNa svapnoM se vyAkula mana thA jagakA DarA huaa| ati manamohaka kRSNa citra ko dekhA taba vaha zAnta huaa| atikaSToM se jarjara tanu meM nava rasa kA saMcAra huaa| ati daridra bhUkhe isa tanu ko uttama bhojana prApta huaa| kRpaNo ne kArpaNya doSa ko satvara mana se bhulA diyaa| alaso ne Alasya doSa ko apane tanu se vidA kiyA / / vIra varo ne apanI asi ko kSaNa bharako vizrAma diyaa| dhyAna magna 'vrajanAtha' lavo meM kSaNa ko dhyAna visaraDAlA ||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya jisa samaya ApazrI ke granthoM kA avalokana kiyA zrImatalabhA. jAtA hai usa samaya ApakI jIvoM para kI gaI cArya ke kRpA kA bodha hotA hai / ApazrIne agAdha grantharatna parizrama uThA kara jIvoM ke uddhAra ke liye amUlya grantharatnoM kA praNayana kiyA hai| jo loga Apake caritroM ke samaya jIvita the usa samaya ApazrIne unakA apane svarUpa bala se uddhAra kiyA aura isI ke liye Apane tIna samaya pRthivI kI pradakSiNA kI thii| kintu jinane Apake caritroM kA AsvAdana nahIM kiyA unake liye ApazrI, apanA hI dUsarA svarUpa, apane granthoM ko yahAM para padharA gaye / bhagavAn zrIkRSNa jisa prakAra antarhita ho kara zrIbhAgavata meM virAjate haiM usI prakAra zrImahAprabhu bhI apane racita granthoM meM sAkSAt birAjamAna haiN| __ AcAryazrI viracita granthoM ke do prakAra se vibhAga hama karate haiM / eka vibhAga meM Apake svatatra praNIta granthoM ko rakhate haiM aura dUsare meM prAcIna granthoM para Apane kiye vivaraNAtmaka granthoM ko rakhate haiN| svatantra grantho meM SoDaza grantha, nibandha aura patrAvalaMbana mukhya haiN| jisa samaya AcAryazrIne aDela meM nivAsa karanA prAraMbha kiyA usa samaya mAyAvAdI paMDita gaNa tathA mImAMsaka
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / vidvAn bahuta sI saMkhyA meM unase zAstrArtha karane Ane lge| isase ApazrI ko bhagavatsevA meM baDA vighna upasthita hone lgaa| bhagavatsevA meM yaha pratibaMdha dUra ho isa icchA se Apa zrI ne isa patrAvalaMbana (brahmavAda kA yathArtha pratipAdana karanevAlA graMtha) zrI kAzI vizvezvara ke dvAra para coMTA diyA tathA kAzI ke dhuraMdhara paMDitoM ko tadviruddha zAstrArtha karane ko kahA / kintu aise grantha kA khaNDana kauna kara sakatA thaa| nidAna paNDitoM ne apanA parAjaya svIkAra kiyaa| dvitIya svatantra grantha tatvArtha dIpa nibandha hai| yaha grantha kArikA rUpa hai / sunane meM AtA hai ki digvijaya meM saralatA ho jAya isa liye siddhAntoM ke sandoha rUpa ina kArikAoMkA Apa zrI ke ziSya gaNa mukha pATha karate / ina kArikAoM meM se prAyaH saba hI AcArya zrI kI nirmita kI huI hai tava kitanI hI nArada paMcarAtra, zrImadbhAgavata, mahAbhArata aura rAmAyaNAdi meM se bhI uddhRta kI gaI haiM / sarva mAnya brahmavAda ke AdhAra para bhaktimArga kA isa meM pratipAdana hai| isa grantha ke tIna vibhAga haiM / zAstrArtha, sarva nirNaya aura bhAgavatArtha / prathama meM gItAzAstra kA sandoha hai| dvitIya meM sarva tatvoM kA nirNaya hai aura tRtIya meM zrImadbhAgavata ke cAra arthoM kA samAveza hai| zrImadbhAgavata ke zAstrArtha, skaMdhArtha, prakaraNArya aura adhyAyArtha kA pratipAdana
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrImadvallabhAcArya jisa samaya ApazrI ke granthoM kA avalokana kiyA zrImadvallabhA. jAtA hai usa samaya ApakI jIvoM para kI gaI cArya ke kRpA kA bodha hotA hai / ApazrIne agAdha grantharatna parizrama uThA kara jIvoM ke uddhAra ke liye amUlya grantharatnoM kA praNayana kiyA hai| jo loga Apake caritroM ke samaya jIvita the usa samaya ApazrIne unakA apane svarUpa bala se uddhAra kiyA aura isI ke liye Apane tIna samaya pRthivI kI pradakSiNA kI thii| kintu jinane Apake caritroM kA AsvAdana nahIM kiyA unake liye ApazrI, apanA hI dUsarA svarUpa, apane granthoM ko yahAM para padharA gaye / bhagavAn zrIkRSNa jisa prakAra antarhita ho kara zrIbhAgavata meM virAjate haiM usI prakAra zrImahAprabhu bhI apane racita granthoM meM sAkSAt birAjamAna haiN| AcAryazrI viracita granthoM ke do prakAra se vibhAga hama karate haiM / eka vibhAga meM Apake svatatra praNIta granthoM ko rakhate haiM aura dUsare meM prAcIna granthoM para Apane kiye vivaraNAtmaka granthoM ko rakhate haiM / svatantra grantho meM SoDaza grantha, nibandha aura patrAvalaMbana mukhya haiN| jisa samaya AcAryazrIne aDela meM nivAsa karanA prAraMbha kiyA usa samaya mAyAvAdI paMDita gaNa tathA mImAMsaka
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / vidvAn bahuta sI saMkhyA meM unase zAstrArtha karane Ane lge| isase ApazrI ko bhagavatsevA meM baDA vighna upasthita hone lgaa| bhagavatsevA meM yaha pratibaMdha dUra ho isa icchA se Apa zrI ne isa patrAvalaMbana (brahmavAda kA yathArtha pratipAdana karanevAlA graMtha) zrI kAzI vizvezvara ke dvAra para coMTA diyA tathA kAzI ke dhuraMdhara paMDitoM ko tadviruddha zAstrArtha karane ko kahA / kintu aise grantha kA khaNDana kauna kara sakatA thaa| nidAna paNDitoM ne apanA parAjaya svIkAra kiyaa| dvitIya svatantra grantha tatvArtha dIpa nivandha hai / yaha grantha kArikA rUpa hai / sunane meM AtA hai ki digvijaya meM saralatA ho jAya isa liye siddhAntoM ke sandoha rUpa ina kArikAoMkA Apa zrI ke ziSya gaNa mukha pATha karate / ina kArikAoM meM se prAyaH saba hI AcArya zrI kI nirmita kI huI haiM tava kitanI hI nArada paMcarAtra, zrImadbhAgavata, mahAbhArata aura rAmAyaNAdi meM se bhI uddhRta kI gaI haiN| sarva mAnya brahmavAda ke AdhAra para bhaktimArga kA isa meM pratipAdana hai| isa grantha ke tIna vibhAga haiM / zAstrArtha, sarva nirNaya aura bhAgavatArtha / prathama meM gItAzAstra kA sandoha hai| dvitIya meM sarva tatvoM kA nirNaya hai aura tRtIya meM zrImadbhAgavata ke cAra arthoM kA samAveza hai| zrImadbhAgavata ke zAstrArtha, skaMdhArya, prakaraNArya aura adhyAyArtha kA pratipAdana
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 zrImadvallabhAcArya nivandha ke bhAgavatArtha prakaraNa meM AcAryazrI ne kiyA hai| zrImadbhAgavata kI sampUrNa TIkA likha lene ke anantara nivandhakA yaha tRtIya bhAgavatArtha prakaraNa ApazrIne likhA hai / ____ ApakA tIsarA svatantra grantha SoDaza grantha granthasamuccayAtmaka hai / isa SoDazagrantha meM choTe 2 solaha granthoM kA samAveza hotA hai isa liye isa kA nAma SoDazagrantha hai| solaha granthoM ke nAma ye hai zrIyamunASTaka, vAlavodha, siddhAntamuktAvalI, puSTipravAhamaryAdAbheda, siddhAntarahasya, navaratna, antaHkaraNapravodha, viveka dhairyAzraya, paMcapadya, saMnyAsa nirNaya, kRSNAzraya, catuHzlokI, bhaktivardhinI, jalabheda, nirodhalakSaNa aura sevAphala / ina solaha laghu grantho meM ApazrIne apUrva kuzalatA pUrvaka apane samagra siddhAntoM kA saMgraha kara diyA hai| ___ yamunASTaka-zrIyamunAjI hamAre sampradAya meM vizeSa pUjanIya mAnI jAtI haiM / isa grantha meM AcAryazrIne zrIyamunAjI ke svarUpa aura mAhAtmya kA varNana kiyA hai| zrIyamunAjI vrajajana ke caturtha yUtha kI svAminI haiM / prabhu kA jo svarUpa hai aura prabhu meM jo guNa haiM ve hI zrIyamunAjI meM bhI haiN| zrIyamunAjI prabhu kI parama preyasI priyA haiM / isa yamunASTaka kA pATha karane se deha kI zuddhi hokara sevA kA adhikAra prApta hotA hai / isake avirata pATha karate
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 53 rahane se navIna divya deha kI prApti hotI hai tathA prabhu meM sneha kI buddhi hotI hai| bAlabodha-isa grantha meM puruSArtha kA varNana kiyA gayA hai / isa jagat meM apanI 2 buddhike anusAra samI manuSyone alaga 2 puruSArtha mAna rakkhe haiN| koI rupaye paise ko puruSArtha samajhatA hai to koI kIrti ko hI puruSArtha samajhe baiThe haiM / zrImadvallabhAcArya ko cAroM puruSArtha-dharma artha, kAma aura mokSa, mAnya haiN| ina cAroM me se kAma aura mokSa do puruSArthI ko Apane mukhya mAnA hai / aprAkRtika sukhakA hI nAma kAma hai aura duHkha ke abhAva ko hI mokSa kahate haiM / sukha kA sAdhana alaukika karma hai, dharma hai / isa dharma kA sAdhana artha mAnA gayA hai / isa liye dharma aura artha ye dono bhI puruSArtha haiM / puruSa samaya 2 para ina cAroM kI icchA karatA hai isa liyeM ye cAroM puruSArtha gine jAne ucita haiM / jagat meM brahmA, viSNu aura maheza ye tIna phalaprada devatA gine gaye haiM / brahmA sRSTikArya meM lage rahane se viSNu aura maheza donoM puruSArtha denevAle Izvara haiM / viSNu mokSa dete haiM, zivajI bhoga aura aizvarya kA dAna karate haiN| ___ mokSazAstra bhI cAra prakAra ke haiN| do zAstra-sAMkhya aura yoga, apane kiye sAdhanoM se hI mokSa de sakate haiM aura dUsare do zAstra, vaiSNava zaiva eka dUsare ke Azraya grahaNa karane se puruSArtha dete haiN|
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrImadvallabhAcArya ye saba rahate hue bhI bhagavadIya vaiSNavoM ko to parabrahma zrIkRSNa hI sevya aura Azraya lene lAyaka haiN| siddhAntamuktAvalI-isa grantha meM navadhA bhakti karanA jIva kA mukhya kartavya hai yaha batalAyA gayA hai| yaha navadhA bhakti puSTi mArgIya tanujA bhakti meM AjAtI hai / tanujA sevA vittajA sahita karanI aisA siddhAnta hai / apanI zaktike anusAra prabhu kI sevA meM dravya kA viniyoga karanA yaha vittajA sevA hai| apane zarIra se bhakta ko, mArjana se lekara zayana paryanta prabhu kI paricaryA karanA tanujA sevA hai| zraddhApUrvaka saba padArthoM meM prabhu tathA prabhu ke saMbaMdha kI bhAvanA karake jo vaiSNava nitya tanujA aura vittajA sevA kiyA karatA hai usa ko prabhu meM prema utpanna ho kara citta kI tanmayatA hotI hai yaha sevA mukhya aura phalAtmikA hai| vaiSNava ko ucita hai ki vaha saba jagat ko aura apanI AtmAko akSara brahmAtmaka prabhu kA lIlAsthala mAnatA huA prabhu premake liye tanujA aura vittajA sevA karatA rahai / aise vaiSNava ko kucha kAlahI meM yahAM ahaMtA mamatA nAza, tathA sarva padArtha akSaradhAma haiM aisA jJAna utpanna ho jAtA hai|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| jisako prabhukI sevA karate samaya laukikAsakti dvArA vighna ho use ucita hai ki vaha kleza bhoga kara bhI prabhu sevA kA tyAga na karai / phala vilamba kI nivRtti ke liye tathA pratibandha nivRtti ke liye zrImadbhAgavatakA paThana zravaNa karatA huA bhagavatsevA karatA rahai / nirantara santoSa rakkhe / puSTipravAha maryAdA bheda-isa grantha meM ina tInoM mArgoMkA varNana kiyA gayA hai| prabhuke anugrahAtmaka mArga ko puSTimArga kahate haiM / vedamArga kI maryAdA meM calane vAle ko maryAdAmArgIya kahate haiM tathA duniyA ke dekhAdekhI calane vAle ko pravAhamArgIya jIva kahate haiM / isakA varNana hamane anyatra kiyA hai| siddhAntarahasya-zrImadvallabhAcArya kA yaha grantha apUrva hai / yadyapi isa grantha meM kahI huI saba bAteM bhaktizAstra ke saba AcAryoM ko mAnya hai tathApi kisI anya AcArya ne ina saba bAtoM ko prathak eka grantha meM kahIM bhI nahIM kahA hai| zAstro meM yaha bAta chipI huI hai isI liye ise 'rahasya' nAma diyA gayA hai| vaiSNavoM ke liye isa bAta ke jAnane kI parama AvazyakatA hai| anadhikAriyoM ke hRdaya meM yaha bAta nahIM jamatI isI liye ise rahasya kahA hai| ____ isa grantha meM pAMca doSa batalAye haiM aura unakI nivRtti brahma sambandha se hotI hai yaha kahA gayA hai / yadyapi ina
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zrImadvallabhAcArya dopoM kI sarvathA nivRtti kramika abhyAsa se hotI hai tathApi jisa dinase guruke dvArA ina dopoMkI nivRtti kA upAya prArambha kiyA usa prArambha kA nAma hI 'brahmasambandha hai| __ brahmasambandha kA jo mantra hai usameM yaha bAta samajhAI gaI hai ki saparikara jIva brahma kA hai-prabhu zrIkRSNa kA hai| zrIkRSNa jIva ke upajIvya, svAmI, aMzI haiM / isa liye jIva ke liye eka mAtra zrIkRSNa hI sevya hai-ve hI jIva ke sarvasva haiM / jIva zrIkRSNa kA upajIvaka dAsa aura aMza hai / isa liye vaha zrIkRSNa kA sevaka hai| jagat meM zrIkRSNa ne jIva ko isI liyeM janma diyA hai ki vaha unakI sevA karatA rhai| prabhu meM aura jIva meM jo yaha svAmI aura sevaka kA sambandha hai use jIva saMsAra meM Akara, ahaMtA mamatA doSa se bhramita hokara, mUlajAtA hai / isa brahma ke aura jIva ke saMbaMdhako AcArya ke dvArA smaraNa karAne vAle mantra ko brahmasambandha mantra kahate haiN| __ prati dina aura pratipala isa sambandha kA pratyeka vaiSNava ko smaraNa karate rahanA cAhiye / ye smaraNa jaba dRDha ho jAtA hai taba pAMca doSa sarvathA nivRtta ho jAte haiN| pAMca doSa ye haiM-sahaja, dezakAlottha, lokavedanirUpita, saMyogaja aura sparzaja /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / navaratna-isa grantha meM nau zloka nau ratna kI taraha haiM isa liye isa grantha kA nAma 'navaratna' yathArtha rakkhA gayA hai| ___ jIva ko svabhAva vaza aneka samaya meM aneka cintA lagI rahatI haiN| kintu isa grantha meM yaha batalAyA gayA hai ki jIva ko kisI bhI prakAra kI cintA karanI ucita nahIM hai / kyoM ki jina ne brahmasambandha le liyA hai unake mAlika zrIkRSNa jIva para sarvadA anugraha hI kareMge / kabhI usa kA ahita hone nahIM deNge| isa grantha meM kahA gayA hai ki yadi yoga kSema ke viSaya meM cintA hotI ho to vaha bhI vyartha hai kyoM ki jIvane saparikara apane Apa ko prabhu ke nivedana kara diyA hai| prabhu sarva jagat ke mAlika haiM, sava ke antaryAmI haiN| apanI icchA se saba kareMge / jIva ke cintA karane se kucha nahIM hogA / Izvara saba apane hita ko hI kreNge| isa grantha meM sarvathA cintAoM kA parityAga karane ko kahA gayA hai| __ antaHkaraNa prabodha-isa grantha meM apane antaHkaraNa ko samajhAne kI bAtoM kA samAveza hai / kisI samaya asAvadhAnatA se yadi prabhu kA aparAva jIva ke dvArA ho jAya to atizaya dInatApUrvaka kSamA yAcanA prabhu ke sanmukha karanI cAhiye / isI bAta kA isa grantha meM sanniveza hai|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya dopoM kI sarvathA nivRtti kramika abhyAsa se hotI hai tathApi jisa dinase guruke dvArA ina doSoMkI nivRtti kA upAya prArambha kiyA usa prArambha kA nAma hI 'brahmasambandha hai| brahmasambandha kA jo matra hai usameM yaha bAta samajhAI gaI hai ki saparikara jIva brahma kA hai-prabhu zrIkRSNa kA hai| zrIkRSNa jIva ke upajIvya, svAmI, aMzI haiM / isa liye jIva ke liye eka mAtra zrIkRSNa hI sevya haiM-ve hI jIva ke sarvasva haiM / jIva zrIkRSNa kA upajIvaka dAsa aura aMza hai / isa liye vaha zrIkRSNa kA sevaka hai| jagat meM zrIkRSNa ne jIva ko isI liyeM janma diyA hai ki vaha unakI sevA karatA rhai| prabhu meM aura jIva meM jo yaha svAmI aura sevaka kA sambandha hai use jIva saMsAra meM Akara, ahaMtA mamatA doSa se bhramita hokara, bhUlajAtA hai / isa brahma ke aura jIva ke saMbaMdhako AcArya ke dvArA smaraNa karAne vAle mantra ko brahmasambandha mantra kahate haiN| _prati dina aura pratipala isa sambandha kA pratyeka vaiSNava ko smaraNa karate rahanA cAhiye / ye smaraNa jaba dRDha ho jAtA hai taba pAMca doSa sarvathA nivRtta ho jAte haiN| pAMca doSa ye haiM-sahaja, dezakAlottha, lokavedanirUpita, saMyogaja aura sparzaja /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| navaratna- isa grantha meM nau zloka nau ratna kI taraha haiM isa liye isa grantha kA nAma 'navaratna' yathArtha rakkhA gayA hai| __ jIva ko svabhAva vaza aneka samaya meM aneka cintA lagI rahatI haiN| kintu isa grantha meM yaha batalAyA gayA hai ki jIva ko kisI bhI prakAra kI cintA karanI ucita nahIM hai / kyoM ki jina ne brahmasambandha le liyA hai unake mAlika zrIkRSNa jIva para sarvadA anugraha hI kreNge| kabhI usa kA ahita hone nahIM deNge| isa grantha meM kahA gayA hai ki yadi yoga kSema ke viSaya meM cintA hotI ho to vaha bhI vyartha hai kyoM ki jIvane saparikara apane Apa ko prabhu ke nivedana kara diyA hai / prabhu sarva jagat ke mAlika haiM, sava ke antaryAmI haiM / apanI icchA se saba kareMge / jIva ke cintA karane se kucha nahIM hogaa| Izvara saba apane hita ko hI kreNge| __ isa grantha meM sarvathA cintAoM kA parityAga karane ko kahA gayA hai| __ antaHkaraNa prabodha-isa grantha meM apane antaHkaraNa ko samajhAne kI bAtoM kA samAveza hai / kisI samaya asAvadhAnatA se yadi prabhu kA aparAva jIva ke dvArA ho jAya to atizaya dInatApUrvaka kSamA yAcanA prabhu ke sanmukha karanI cAhiye / isI bAta kA isa grantha meM sanniveza hai|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zrImadvallabhAcArya doSoM kI sarvathA nivRtti kramika abhyAsa se hotI hai tathApi jisa dinase guruke dvArA ina doSoMkI nivRtti kA upAya prArambha kiyA usa prArambha kA nAma hI 'brahmasa. mbandha hai| brahmasambandha kA jo matra hai usameM yaha bAta samajhAI gaI hai ki saparikara jIva brahma kA hai-prabhu zrIkRSNa kA hai| zrIkRSNa jIva ke upajIvya, svAmI, aMzI haiM / isa liye jIva ke liye eka mAtra zrIkRSNa hI sevya haiM-ve hI jIva ke sarvasva haiM / jIva zrIkRSNa kA upajIvaka dAsa aura aMza hai / isa liye vaha zrIkRSNa kA sevaka hai| jagat meM zrIkRSNa ne jIva ko isI liye janma diyA hai ki vaha unakI sevA karatA rhai| prabhu meM aura jIva meM jo yaha svAmI aura sevaka kA sambandha hai use jIva saMsAra meM Akara, ahaMtA mamatA doSa se bhramita hokara, mUlajAtA hai / isa brahma ke aura jIva ke saMbaMdhako AcArya ke dvArA smaraNa karAne vAle mantra ko brahmasambandha mantra kahate haiN| __ prati dina aura pratipala isa sambandha kA pratyeka vaiSNava ko smaraNa karate rahanA cAhiye / ye smaraNa jaba dRDha ho jAtA hai taba pAMca doSa sarvathA nivRtta ho jAte haiN| pAMca doSa ye haiM-sahaja, dezakAlottha, lokavedanirUpita, saMyogaja aura sparzaja /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / ina uparyukta bAtoM kA samAveza isa 'vivekadhairyAzraya' grantha meM hai| kRSNAzraya-isa granya meM jIvakA eka zrIkRSNa hI rakSaka hai isa bAta kA nirUpaNa kara jIva mAtra ko zrIkRSNa ke hI zaraNa jAnA cAhiye isa vAtakA upadeza diyA hai| loka, deza, kAla, tIrtha, mantra, satpuruSa saba kaliyugake doSa se duSTa ho gaye haiM / isa liye prabhu hI sarvathA rakSaka aura sevya haiM / ina bAtoM kA isameM nirUpaNa kiyA gayA hai| catuHzlokI-isa granthameM cAra zlokoM ke dvArA puSTimArgIya cAra puruSArthoM kA varNana hai|| bhaktimArga meM prabhu sevA hI 'dharma' hai / zrIkRSNa hI vaiSNavoM ke liye 'artha' haiM / prabhuke mukhAravinda kA darzana hI vaiSNavoM ke liyeM 'kAma' hai aura prabhu ke vAstavika dAsoM meM svIkAra ho yahI puSTimArgIya 'mokSa' hai| inhIM bAtoM kA saMkSepa meM zloka catuSTaya meM ApazrIne nirUpaNa kiyA hai| bhaktivardhinI-isa grantha meM prabhu para bhakti va usakA upAya batalAyA hai| prabhukI navadhA bhakti avazya karatA rhai| isa se prabhu meM prema utanna hogA / prabhu meM jaba Asakti hotI hai to jagadvartI yAvatpadArtha sArahIna lagate haiM aura unapara se Asakti
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya viveka dhairyAzraya-isa grantha meM viveka dhairya aura Azraya kyA haiM inakA nirUpaNa kiyA hai| - viveka ke dvArA kAmanAvaze ke samaya dRDhatA vanI rahatI hai aura dhairya ke dvArA duHkha ke samaya dRDhatA vanI rahatI hai| ina donoM prakAra kI dRDhatA se prabhu kA Azraya siddha hotA hai| viveka manuSya kAmanAmaya hai / koi prakAra kI bhI kAmanA hRdaya meM utpanna ho aura vo yadi pUrNa na ho to manuSya ko duHkha hotA hai aura isase prabhukI sevAmeM __ vyAghAta pahuMcatA hai / aise samaya meM manuSya ko ucita hai ki vaha viveka ke dvArA kAma le / 'prabhu sarva samartha haiM, koI __ bAta kI prabhu ke yahAM kabhI nahIM hai / phira bhI prabhu merI icchA jo pUrNa nahIM karate haiM usameM avazya kucha kAraNa hai| prabhu merA hita hI karate haiM / merI icchA pUrti na karane meM bhI prabhune merA hita hI socA hogA / jaba prabhu kI icchA hogI taba ve Apa merI icchA pUrNa kregeN|' aisI bhAvanA karane kohI viveka kahate haiN| isase prabhu sevA meM dRDhatA banI rahatI hai| abhimAna ko apane hRdaya meM kabhI sthAna nahIM denA caahiye| durAgraha vaiSNava mAtra ko kabhI nahIM karanA cAhiye / tInoM prakAra ke duHkhoM ko dRDhatA pUrvaka sahana karanA cAhiye / prabhu ke Upara kabhI avizvAsa lAnA nahIM cAhiye / prabhu se kabhI kisI bhI vastuke liye prArthanA karanI nahIM cAhiye / anyAzraya kabhI na kre|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / ina uparyukta bAtoM kA samAveza isa 'vivekadhairyAzraya' grantha meM hai / 59 kRSNAzraya - isa grantha meM jIvakA eka zrIkRSNa hI rakSaka hai isa bAta kA nirUpaNa kara jIva mAtra ko zrIkRSNa zaraNa jAnA cAhiye isa bAtakA upadeza diyA hai / loka, deza, kAla, tIrtha, mantra, satpuruSa saba kaliyugake doSa se duSTa ho gaye haiM / isa liye prabhu hI sarvathA rakSaka aura sevya haiM / ina bAtoM kA isameM nirUpaNa kiyA gayA hai / catuHzlokI - isa granthameM cAra zlokoM ke dvArA puSTi - mArgIya cAra puruSArtho kA varNana hai / bhaktimArga meM prabhu sevA hI 'dharma' hai / zrIkRSNa hI vaiSNavoM ke liye 'artha' haiM / prabhuke mukhAravinda kA darzana hI vaiSNavoM ke liye 'kAma' hai aura prabhu ke vAstavika dAsoM meM svIkAra ho yahI puSTimArgIya 'mokSa' hai / inhIM bAtoM kA saMkSepa meM zloka catuSTaya meM ApazrIne nirUpaNa kiyA hai / - bhaktivardhinI -- isa grantha meM prabhu para bhakti baDhai usakA upAya batalAyA hai / prabhukI navadhA bhakti avazya karatA rahai / isa se prabhu meM prema utpanna hogA / prabhu meM jaba Asakti hotI hai to jagadvartI yAvatpadArtha sArahIna lagate haiM aura unapara se Asakti
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrImadvallabhAcArya haTa jAtI hai / prabhu meM jaba atyanta Asakti ho jAtI hai use vyasana kahate haiM / yaha vyasana jaba siddha hojAya tava jIva kRtArtha ho jAtA hai / prabhu prema kI jaba itanI ucca koTi ko jIva pahuMca jAya taba ghara ko choDa de / jahAM bhagavadIya mahAtmA gaNa nivAsa karate hoM vahAM jAkara rahe / jalabheda - bahuta se loga bhagavAn kA guNagAna kiyA karate haiM / kintu varNana kartA aura guNagAna kartA ke antaHkaraNoM ke bheda se bhagavadguNoM meM bhI bheda ho jAtA hai isa liyeM bhinna 2 manuSyoM ko bhinna 2 prakAra ke phala prApta hote haiM / isI bAta kA varNana isa grantha meM hai / paMcapadya - isa grantha meM bhagavatkathA ke zrotAoMkA varNana hai / prabhuke guNagAna sunane vAle aneka haiM / una meM se uttama zrotA ve haiM jo prabhu meM dRDha Asakti rakhate haiM / jinako laukika yA vaidika phalakI AkAMkSA nahIM hai ve uttama zrotA haiM / sanyAsa nirNaya - isa grantha meM sanyAsa kA nirNaya kiyA hai / acchI taraha arthAt eka dama sabako choDa denA hI 'sanyAsa' zabda kA artha hai / so yaha asambhava hai / jaba taka deha banA rahai taba taka yaha honA kaThina hai / bhakti siddha ho isa liye sanyAsa lenekI manA hai / kyoM ki navadhA bhakti binA gRhakA Azraya liyeM bana nahIM sakatI /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 61 gRhasthita manuSya sevA Adi meM vAdhaka hote haiM yaha socakara bhI sanyAsa lenA ThIka nahI kyoMki gRha choDane ke anantara bhI kalidUSita manuSyoM se kAma paDatA hI rahegA / kAlakA prabhAva aisA dustara hai ki vaha balapUrvaka mana ko viSayoM meM kheMca le jAtA hai / isa liyeM sAdhana rUpase athavA sAdhana siddhi ke liye hamAre mArga meM sanyAsa lenA niSiddha hai / phalAtmaka sanyAsa lenekA bhaktimArga meM vidhAna hai / bhaktimArga meM prabhu kA sneha paripUrNa prApta honA phala hai / vaha sneha do prakAra kA hai| saMyoga aura viraha / prabhu para sneha hone ke anantara virahakA anubhava lene ke liye yadi sanyAsa liyA jAya to vaha ThIka hai / aise sanyAsa lene meM veza parivartana kI koI AvazyakatA nahIM hai / daNDakamaNDalu bhI utane Avazyaka nahIM hai tathApi AtmIyoMkI cittavRtti ko pherane ke liye yadi le liye jAMya to hAni nahIM hai / sevAphala - isa grantha meM sevA ke phala kA nirUpaNa hai sevA ke uttama phala svarUpa prabhu ke sAtha Anandamaya kAma azanAdi prApta hote haiM / madhyama phala svarUpa sAyujya prApti hotI hai kaniSTa phalasvarUpa prabhu kI sevAkA adhikAra phala prApta hotA hai / sevopayogI akSarAtmaka deha ko adhikAra kahate haiM / laukika yA vaidika bAdhA vAra 2 sevA meM vighna DAlatI hoM to samajhalenA cAhiye ki prabhu kI hameM phala dene kI
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya haTa jAtI hai / prabhu meM java atyanta Asakti ho jAtI hai use vyasana kahate haiM / yaha vyasana java siddha hojAya tava jIva kRtArtha ho jAtA hai| prabhu prema kI jaba itanI ucca koTi ko jIva pahuMca jAya tava ghara ko choDa de / jahAM bhagavadIya mahAtmA gaNa nivAsa karate hoM vahAM jAkara rahe / __ jalabheda-bahuta se loga bhagavAn kA guNagAna kiyA karate haiM / kintu varNana kartA aura guNagAna kartA ke antaHkaraNoM ke bheda se bhagavadguNoM meM bhI bheda ho jAtA hai isa liye bhinna 2 manuSyoM ko bhinna 2 prakAra ke phala prApta hote haiM / isI bAta kA varNana isa grantha meM hai| paMcapadya-isa grantha meM bhagavatkathA ke zrotAoMkA varNana hai / prabhuke guNagAna sunane vAle aneka haiM / una meM se uttama zrotA ve haiM jo prabhu meM dRDha Asakti rakhate haiN| jinako laukika yA vaidika phalakI AkAMkSA nahIM hai ve uttama zrotA haiN| sanyAsa nirNaya-isa grantha meM sanyAsa kA nirNaya kiyA hai| acchI taraha arthAt eka dama sabako choDa denA hI 'sanyAsa' zabda kA artha hai / so yaha asambhava hai / jaba taka deha banA rahai taba taka yaha honA kaThina hai| __ bhakti siddha ho isa liye sanyAsa lenekI manA hai / kyoM ki navadhA bhakti binA gRhakA Azraya liye bana nahIM sktii|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| ____ gRhasthita manuSya sevA Adi meM vAdhaka hote haiM yaha socakara bhI sanyAsa lenA ThIka nahI kyoMki gRha choDane ke anantara bhI kalidUSita manuSyoM se kAma paDatA hI rhegaa| kAlakA prabhAva aisA dustara hai ki vaha balapUrvaka mana ko viSayoM meM kheMca le jAtA hai| isa liye sAdhana rUpase athavA sAdhana siddhi ke liye hamAre mArga meM sanyAsa lenA niSiddha hai| ____ phalAtmaka sanyAsa lenekA bhaktimArga meM vidhAna hai| bhaktimArga meM prabhu kA sneha paripUrNa prApta honA phala hai / vaha sneha do prakAra kA hai / saMyoga aura viraha / prabhu para sneha hone ke anantara virahakA anubhava lene ke liye yadi sanyAsa liyA jAya to vaha ThIka hai| aise sanyAsa lene meM veza parivartana kI koI AvazyakatA nahIM hai / daNDakamaNDalu bhI utane Avazyaka nahIM hai tathApi AtmIyoMkI cittavRtti ko pherane ke liye yadi le liye jAya to hAni nahIM hai / sevAphala-isa grantha meM sevA ke phala kA nirUpaNa hai sevA ke uttama phala svarUpa prabhu ke sAtha Anandamaya kAma azanAdi prApta hote haiM / madhyama phala svarUpa sAyujya prApti hotI hai kaniSTa phalasvarUpa prabhu kI sevAkA adhikAra phala prApta hotA hai / sevopayogI akSarAtmaka deha ko adhikAra kahate haiM / laukika yA vaidika bAdhA vAra 2 sevA meM vighna DAlatI hoM to samajhalenA cAhiye ki prabhu kI hameM phala dene kI
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zrImadvallabhAcArya icchA nahIM hai / aisI avasthA meM zrImad bhAgavatAdikA Azraya lekara jJAnamArga meM hI sthita rahanA ucita hai / prabhu jisa prakAra rakkheM sevaka ko usI prakAra rahanA yahI sevaka kA dharma hai / laukika vAtoM meM yadi, laukika padArthoM ke upabhoga meM jabardastI mana jAtA ho to, athavA sevA meM sadA balavAn vighna Ate rahate hoM to yaha samajha lenA hogA ki 'prabhukI icchA mujhe saMsAra meM hI rakhane kI hai| nirodhalakSaNa-isa grantha ke tAtparya ko hamane anyatra samajhAyA hai| puruSottama sahasranAma-isameM 256 zloka haiM / puruSottama zrIkRSNake isameM 1000 nAma haiM aura zrImadbhAgavatakA atisaMkSepameM tAtparya hai|| trividhanAmAvalI-isameM 108 zloka haiM aura isameM bhagavAna kI bAlalIlA, prauDhalIlA aura rAjalIlAoMkA varNana haiN| __madhurASTaka-isa meM bhagavAn ke samasta zrI aMga madhura aura Anandamaya haiM isa kA varNana kiyA gayA hai / aba zrImadvallabhAcArya viracita vivaraNAtmaka granthoM kA varNana karate haiN| ___ aNubhASya-isa grantha meM vyAsa sUtroM para bhASya kiyA gayA hai / isa grantha ko Apa pUrNa nahIM kara sake the| isa kI pUrti Apake putra zrImadviTThalanAthajIne kI hai|
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / zrIsubodhinIjo-yaha zrImadbhAgavata para TakiA hai| Aja kala prathamaskaMdha, dvitIya skandha, tRtIya skandha, dazama skandha aura ekAdaza skandha ke kucha adhyAya paryanta subodhinI jI prApta hosakI haiN| ___ zrImadbhAgavata kI sUkSma TIkA-isa meM bhI Apa zrI ne zrImadbhAgavata kA artha samajhAyA hai| ina ke atirikta nimra likhita grantha bhI haiM gaaytriibhaassy| sphuTa grantha / privRddhaassttk| dshmskndhaanukrmnnikaa| shikssaashlok| kRssnnpremaamRt| nndkumaaraassttk| shriigiriraajdhaaryssttk| shriigopiijnvllbhaassttk| pNcshlokii| zrIbhAgavata ekAdazaskandha artha nirupaNa kArikA nyaasaadesh| - gAyatrIvyAkhyA /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya icchA nahIM hai / aisI avasthA meM zrImad bhAgavatAdikA Azraya lekara jJAnamArga meM hI sthita rahanA ucita hai / prabhu jisa prakAra rakkheM sevaka ko usI prakAra rahanA yahI sevaka kA dharma hai / laukika vAtoM meM yadi, laukika padArthoM ke upabhoga meM jabardastI mana jAtA ho to, athavA sevA meM sadA balavAn vighna Ate rahate hoM to yaha samajha lenA hogA ki 'prabhukI icchA mujhe saMsAra meM hI rakhane kI hai| nirodhalakSaNa--isa grantha ke tAtparya ko hamane anyatra samajhAyA hai| puruSottama sahasranAma-isameM 256 zloka haiN| puruSottama zrIkRSNake isameM 1000 nAma haiM aura zrImadbhAgavatakA atisaMkSepameM tAtparya hai| trividhanAmAvalI-isameM 108 zloka haiM aura isameM bhagavAna kI bAlalIlA, prauDhalIlA aura rAjalIlAoMkA varNana haiN| madhurASTaka-isa meM bhagavAn ke samasta zrI aMga madhura aura Anandamaya haiM isa kA varNana kiyA gayA hai| aba zrImahallabhAcArya viracita vivaraNAtmaka andhoM kA varNana karate haiN| aNubhASya-isa grantha meM vyAsa sUtroM para bhASya kiyA gayA hai / isa grantha ko Apa pUrNa nahIM kara sake the| isa kI pUrti Apake putra zrImadviTThalanAthajIne kI hai|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| zrIsubodhinIjo-yaha zrImadbhAgavata para TIkA hai| Aja kala prathamaskaMdha, dvitIya skandha, tRtIya skandha, dazama skandha aura ekAdaza skandha ke kucha adhyAya paryanta subodhinI jI prApta hosakI haiN| zrImadbhAgavata kI sUkSma TIkA-isa meM bhI Apa zrI ne zrImadbhAgavata kA artha samajhAyA hai| ina ke atirikta nimra likhita grantha bhI haiM gaaytriibhaassy| sphuTa grantha / privRddhaassttk| dazamaskandhAnukramaNikA / shikssaashlok| kRssnnpremaamRt| nndkumaaraassttk| shriigiriraajdhaaryssttk| shriigopiijnvllbhaassttk| pNcshlokii| zrIbhAgavata ekAdazaskandha artha nirupaNa kArikA nyaasaadesh| - gAyatrIvyAkhyA /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya vividhliilaanaamaavlii| shrutigiitaa| pUrvamImAMsA kaarikaa| shriibhgvtpiitthikaa| parIkSArtha prabha / zrImadallabhAcAryajI kauna haiM ? lokadRSTi meM ve kaise haiM ? vaiSNava dRSTi meM ve kauna hai? zrImahAprabhujI ke prAkaTya kA sAla aura hAla kho| zrIlakSmaNabhaTajI kauna the ? unake kitane putra hue? zrImadallabhAcArya kA jIvana caritra apane zabdoM meM kho| 'AcArya' zabdakI vyutpatti kyA hai ? vijayanagara ke vijaya kA varNana kro| mahAprabhujI ke samaya deza kA kyA hAla thA ? zrImahAprabhu meM 'AcArya' zabdakA samanvaya kro|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvallabhAnugraha smaraNa (44 1 tumAre lAkhoM hI upakAra ! veda dharma ke karma marma ko samucita vyakta kiyA tumane ! akhila vizva ke zAnti mArga kA antima vodha diyA tumane ! nizchala apane hRdaya rAjya meM sAdara sthAna diyA tumane ! amiTa sukhoM kA avalaMbana de nAtha sanAtha kiyA tumane ! jaya jaya zrIvallabha, bhagavan jaya vallabha ! 3 anugraha graha ke mAlika Apa ! avanati ke usa ghora garta se hAtha thAma khIMcA tumane ! unnati ke sarvocca zikhara para sAdara baiThAyA tumane ! antaHsAra vihIna viSaya ko vipa sama dUra kiyA tumane ! amRta tulya apane grantho kA nistula ! dAna diyA tumane ! jaya jaya zrIvallabha, bhagavan jaya vallabha !
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImavallabhAcArya banAte ho vigaDe ko nAtha ! vAdyADambara se mohita ho mantra mugdha the bane hue ! khokara apane gaurava ko the kSudra bhIru hama bane hue ! Akara tumane divya deha se vaizvAnara hamako tArA! amRta jaladhi se siMcita kara isa zuSka hRdaya ko apanAyA! jaya jaya zrIvallabha, bhagavan jaya vallabha ! puSTimArga kA kuJja ApakA, amiTa zAnti kA mAgeM Apa kA ! jisa nikuJja meM thakita pathika gaNa kSaNa meM tajatA hai dukha ko! jisa nikuJja ke bhramara gaNo kI gIti chuDAtI bhava bhayako! usa nikuJja ke jIvana dhana tuma pAra vAra avatAra gaho! isa apane cira bichuDe vana kA eka bAra to dhyAna dharau ! jaya jaya zrIvallabha, bhagavan jaya vallabha !
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ LS "puSTimArga" va (((tapada jo loga janma se prasiddha puSTimArgIya vaiSNava haiM, athavA jinake yahAM paramparA se puSTimArgIya dIkSA calI AtI ho, athavA jo loga puSTimArgIya AcAra vicAra meM sthita haiM aura jinake yahAM puSTimArgIya sevA paddhati pracalita hai athavA jo loga guru aura Izvara me eka bhAva rakhate haiM, athavA jo loga apane Apako ananya puSTimAgIya vaiSNava kahate haiM, yA kahalAnA cAhate haiM, unake liye puSTimArgIya siddhAntoM kA jAnanA utanA hI Avazyaka hai jitanA brahmajJAnI ko brahmakA jAnanA yA paDhanevAle ko vidyA kA jAnanA / jo puSTimArgIya hokara bhI apane siddhAntoMke rahasyoM ko nahIM jAnate ve nAma mAtra ke vaiSNava haiN| aise vaiSNavoM se vaiSNavatva kA gaurava nahIM baDha sakatA aura na aise vaiSNavoM se puSTimArga kI unnati hI ho sakatI hai / isaliye pratyeka puSTimArgIya vaiSNava-bAlaka yuvA, vRddha aura strI ko apane saMpradAya kA rahasya jAnanA atyanta Avazyaka hai / puSTimArga ke mahattva ko jAna lene para koI bhI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 zrImadvallabhAcArya 3 banAte ho vigaDe ko nAtha ! vAhyADambara se mohita ho mantra mugdha the vane hue ! khokara apane gaurava ko the kSudra bhIru hama bane hue ! Akara tumane divya deha se vaizvAnara hamako tArA ! amRta jaladhi se siMcita kara isa zuSka hRdaya ko apanAyA ! jaya jaya zrIvallabha, bhagavan jaya vallabha ! puSTimArga kA kuJja ApakA, amiTa zAnti kA mArga Apa kA ! jisa nikuJja meM thakita pathika gaNa kSaNa meM tajatA hai dukha ko ! jisa nikuJja ke bhramara gaNoM kI gIti chuDAtI bhava bhayako ! usa nikuJja ke jIvana dhana tuma vAra vAra avatAra gahau ! isa apane cira bichuDe vana kA eka bAra to dhyAna dharau ! jaya jaya zrIvallabha, bhagavan jaya vallabha !
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ as "puSTimArga" jo loga janma se prasiddha puSTimArgIya vaiSNava haiM, __ athavA jinake yahAM paramparA se puSTimArgIya dIkSA calI AtI ho, athavA jo loga puSTimArgIya AcAra vicAra meM sthita haiM aura jinake yahAM puSTimArgIya sevA paddhati pracalita hai athavA jo loga guru aura Izvara me eka bhAva rakhate haiM, athavA jo loga apane Apako ananya puSTimArgIya vaiSNava kahate haiM, yA kahalAnA cAhate haiM, unake liye puSTimArgIya siddhAntoM kA jAnanA utanA hI Avazyaka hai jitanA brahmajJAnI ko brahmakA jAnanA yA paDhanevAle ko vidyA kA jAnanA / jo puSTimArgIya hokara bhI apane siddhAntoMke rahasyoM ko nahIM jAnate ve nAma mAtra ke vaiSNava haiN| aise vaiSNavoM se vaiSNavatva kA gaurava nahIM bar3ha sakatA aura na aise vaiSNavoM se puSTimArga kI unnati hI ho sakatI hai / isaliye pratyeka puSTimArgIya vaiSNava-bAlaka yuvA, vRddha aura strI-ko apane saMpradAya kA rahasya jAnanA atyanta Avazyaka hai / puSTimArga ke mahattva ko jAna lene para koI bhI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 zrImadvallabhAcArya anya matavAlA yA duSTasaMskAra se dUpita manuSya unakI buddhiko ADe raste nahIM le jA sakatA / jo loga apane siddhAnta ke jJAna meM aparipakka haiM unakI zraddhA sahaja DigAI jA sakatI hai / kintu jo loga apane siddhAnta kI bAta jAnate haiM, hamArA puSTimArga kitanA zreSTha kitanA nirduSTa aura kitanA vyApaka hai yaha jAnate hai unakI zraddhA saMpradAya para dRDha ho jAtI hai / aisI zraddhA se vaiSNavoM kI aura sampradAyakI vaDI unnati hotI hai| vAstava meM aise hI manuSyoM kI saMpradAya aura vaiSNavoM ko AvazyakatA rahatI hai jo apane Apa jJAtA aura zraddhAyukta hokara apane saMpradAya meM rahate haiN| hamAre saMpradAya kA nAma 'puSTimArga' prasiddha hai| isI ko sAdhAraNa loga 'zuddhAdvaita' kahate haiM aura yahI janatAmeM 'brahmavAda' bhI kahalAtA hai / puSTimArga kA lokaprasiddha saralArtha hai vAlama 'bhaktimArga' / _ 'puSTi' zabda pAribhASika hone se sAdhAraNa loga jo isa saMpradAya kA rahasya nahIM jAnate ve mohita yA bhramita ho jAte haiM / kintu vAstava meM 'puSTi' kA artha 'poSaNa' hai jisa kA artha anugraha yA kRpA hotA hai| arthAt 'puSTi' zabda kA artha bhagavAn pUrNa puruSottama zrIkRSNacandrakI kRpA hai / yadi spaSTa aura vizada zabdoM meM kahA jAya to hama kaha sakate haiM ki
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / __ 'jisa mArga meM jIva aura Izvara kA sambandha parokSa rIti se hI kevala nahIM hotA hai pratyuta prema aura kRpA se pratyakSa bhI jIva aura Izvara kA saMbaMdha ho jAtA hai yahI hamArA sampradAya hai aura usI ko kahate haiM 'puSTimArga' / jisa sampradAya meM sAdhana aura phala bhagavAn zrIkRSNa hI hoM aura jahAM bhagavAn kI kRpA hI sava kucha mAnI gaI ho use hI puSTimArga kahate haiM / jahAM bhagavAn kI kRpA hI bhagavAn se milAne kA eka mAtra sAdhana samajhI gayI ho aura jahAM una sarva sAmarthya sampanna bhagavAn zrIkRSNa kI eka mAtra kRpA dvArA hI laukika aura vaidika siddhi hotI ho use 'puSTimArga' kahate haiM / jahAM apane sanAtana dharma aura sadAcAra kA sanmAna pUrvaka bhagavadAjJAnavat paripAlana hotA ho, jahAM veda, bhAgavata, bhagavadgItA aura brahmasUtra ina prasthAna catuSTaya kA prAmANya ho, aura jisa mArga meM bhagavadAsakti aura vyasana ko paramotkRSTa mAnA ho use hI 'puSTimArga' kahate haiN| jahAM bhagavAn ko svIkAra karane meM yogyAyogyatva kA paricaya nahIM karAnA paDatA, jahAM jIva apane Apa ko atyanta dIna aura niHsAdhana mAna prabhU kI kRpA kA hI icchu banA rahatA hai use hI 'puSTimArga' kahate haiN| jahAM bhagavAn svayaM jIva kA varaNa karane meM usakI yogyatA nahIM dekhate pratyuta apana meM sampUrNa samarpaNa
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 zrImadvallabhAcArya anya matavAlA yA duSTasaMskAra se dUSita manuSya unakI buddhiko ADe raste nahIM le jA sakatA / jo loga apane siddhAnta ke jJAna meM aparipakka haiM unakI zraddhA sahaja DigAI jA sakatI hai / kintu jo loga apane siddhAnta kI bAta jAnate haiM, hamArA puSTimArga kitanA zreSTha kitanA nirduSTa aura kitanA vyApaka hai yaha jAnate hai unakI zraddhA saMpradAya para dRDha ho jAtI hai / aisI zraddhA se vaiSNavoM kI aura sampradAyakI baDI unnati hotI hai / vAstava meM aise hI manuSyoM kI saMpradAya aura vaiSNavoM ko AvazyakatA rahatI hai jo apane Apa jJAtA aura zraddhAyukta hokara apane saMpradAya meM rahate haiM / hamAre saMpradAya kA nAma 'puSTimArga' prasiddha hai / isI ko sAdhAraNa loga 'zuddhAdvaita' kahate haiM aura yahI janatA meM 'brahmavAda' bhI kahalAtA hai | puSTimArga kA lokaprasiddha saralArtha hai vAllabha 'bhaktimArga' / 'puSTi' zabda pAribhASika hone se sAdhAraNa loga jo isa saMpradAya kA rahasya nahIM jAnate ve mohita yA bhramita ho jAte haiM / kintu vAstava meM 'puSTi' kA artha 'poSaNa' hai jisa kA artha anugraha yA kRpA hotA hai / arthAt 'puSTi' zabda kA artha bhagavAn pUrNa puruSottama zrIkRSNacandrakI kRpA hai / yadi spaSTa aura vizada zabdoM meM kahA jAya to hama kaha sakate haiM ki
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / gayA ho use hI 'puSTimArga' kahate haiN| jahAM jagat ke kartAko parabrahma mAnA ho aura ise mAyA aura avidyA se rahita mAnA ho aura usameM viruddha aviruddha sarva zakti aura dharma kA samAveza mAnA gayA ho aura adhikArAnusAra usa brahma kI aneka sphUrtiyAM jahAM mAnI gayI hoM vaha 'puSTimArga' hai| jahAM zrIkRSNa ko hI parabrahma paramAtmA mAnA gayA ho,jahAM unheM hI sarvasAmarthyavAn kartumakartumanyayAkartuM Izvara samajhA gayA ho, jahAM bhagavAn meM deha indriya aura antaHkaraNa kI kalpanA mithyA mAnI gaI ho vahI 'puSTimArga' hai| jahAM zrIkRSNakA sAkSAtkAra honA,unakI sAyujyamukti milanI, unakI sevA prApti aura sevA kA adhikAra yahI parama puruSArtha mAnA gayA ho vahI puSTimArga' hai| jahAM mokSa kiMvA AnandaprApti kA eka mAtra sAdhana bhagavAn kI bhakti aura unameM ekAnta anurakti mAnI gaI ho use 'puSTimArga' kahate haiN| jahAM bhagavAn kI bhakti karanA hI jIva kA niSkAma dharma samajhA gayA ho, bhakti ke pratyupakAra meM jahAM hRdaya meM kucha mI abhilAzA nahIM rakkhI jAtI aura jahAM kevala bhAva mAtra kA hI poSaNa huA karatA hai use 'puSTimArga' kahate haiN| kitanA kaheM ? yadi sUkSma bhedoM para dRSTi na deM to yaha saba puSTimArga kI prasiddhi ke hetu haiM / saMkSepa meM yadi saba kucha kaha deM to kaha sakate haiM jahAM dharma artha kAma aura
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvalabhAcArya bhAva dekhate haiM, jahAM bhagavAn jIva kI zakti para mugdha na ho kara anurakti para mohita hote haiM vahI 'puSTimArga' hai| jahAM atyanta utkRSTa siddhi prApta ho jAne para aura zuddha puSTi bhakti milajAne para loka aura veda ke 'baMdhana' 'baMdhana' mAluma hone lagate haiM aura bhagavAn zrIkRSNake bhaktibhAvAtireka meM DUba jAne para loka veda niyama, bhaktakI ucca pragati meM bAdhA nahIM pahuMcA sakate vahI 'puSTimArga' hai / jahAM bhagavAn ke bhaktoM para prema hai, jahAM bhagavAn ke aura unake bhaktoM ke virodhiyoM ke liye kSamA hai tathA udAsInoM para jahAM dayA hai vahIM 'puSTimArga' hai / jahAM apane Apako bhagavAn kA eka tuccha sevaka mAtra ginA jAtA ho, jahAM dainya hI prabhU ke prasanna karane kA eka sAdhana samajhA gayA ho use ' puSTimArga' kahate / jahAM jIva brahma kA aMza samajhA gayA ho, jahAM jagat satya samajhA gayA ho vahI puSTimArga hai| jahAM, svapna, mUrti Adi bhagavadvigrahoM meM laukikatA dIkhanA, gaMdharvanagara, zuktirajata Adi asatya prapaJca samajhe jAte hoM, jahAM satya prapaJca meM nazvaratA Adi bhI dIkhanA mAyika samajhA gayA ho use 'puSTimArga' kahate haiM / jahAM paJcamahAbhUta aura unase bane hue padArtha, veda, svarga, mokSa Adi prapaJca kAraNarUpa hone se satya samajhe gaye hoM aura unheM brahmAtmaka mAnA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / hai-"kRtisAdhyaM sAdhanaM jJAnabhaktirUpaM zAstreNa bodhyate tAbhyAM vihitAbhyAM muktimaryAdA tadrahitAnapi svarUpavalena svaprApaNaM puSTirityucyate / " (3-3-29) kahane kA tAtparya yaha haiM ki vedAdhyayana, yajJa, dAna, tapa ityAdi karane se mokSa hotA hai aisA zAstroM meM sunate cale Aye haiM / isa mokSa meM vedAdhyayana, yajJa, dAna, tapa ityAdi upayoga meM Ate haiM / arthAt mokSa ke liye yaha pradhAna sAdhana mAne gaye haiM / isa liye zAstra meM kahe hue ina sAdhanoM dvArA mukti kI prApti karanI use 'maryAdA' kahate haiM / zAstroM meM jo bAteM likhI haiM aura jo sAdhana batAye haiM kevala unhIM ke sahAre, Adi se anta taka zAstrakI maryAdA meM hI rahakara jo mokSa ke liye sAdhana kiyA jAya use 'maryAdA' kahate haiN| kintu uparyukta vedAdhyayana prabhRti jahAM sAdhana nahIM gine gaye hoM, arthAt jo uparyukta sAdhanoM se kahIM adhika zreSTha hai aise prabhu ke svarUpa bala se hI jo prabhu kI prApti honI use 'puSTi' kahate haiM / isa vyAkhyA ko veda svayaM puSTa kara rahA hai / muNDakopaniSad meM kahA hai nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yameSa vRNute tena labhyastasyai SAtmA vivRNute tanuM svAm //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya mokSa sava kucha bhagavAn zrIkRSNa hI mAne gaye hoM vahI 'puSTimArga' hai| saccI vAta to yaha hai ki manuSya ko java bhagavAn ke mAhAtmya kI khavara paDatI hai to vaha una ke sukhadAyaka caraNoM kI zaraNa ko choDa kara kahIM nahIM jA sktaa| makaranda nirbhare madhuvrato nekSurakaM hi vIkSate // isa mArga ke pravartaka bhagavAn vallabhAcArya jI haiN| bhagavAn zrIvallabhAcArya ne apane nibandha ke bhAgavatArtha prakaraNa meM spaSTa likhA hai 'kRSNAnugraharUpA hi puSTiH' arthAt bhagavAn ke anugraha kA hI nAma puSTimArga hai| bhagavAn parama kRpAsindhu haiM aura agaNitAnanda haiM / ve jIva kA kisa prakAra kalyANa ho yahI kAmanA kiyA karate haiN| bhagavAn jaba kRpA karate haiM taba unakI bhakti milatI hai / jina para bhagavAn kI kRpA nahIM hotI ve bhagavAn kI bhakti se dUra hI rahA karate haiM / aura devatA saba gaNitAnanda haiM arthAt una kA aura una ke dvArA diyA gayA Anandasukha-gaNita hotA hai-kSudra aura nAzavAn hotA haiM / kintu bhagavAn to agaNitAnanda haiM una kA bhakta kabhI kSudra bAtoM para mohita nahIM hotA vaha to kevala bhagavAn ko hI cAhatA hai bhagavAn ke atirikta usa kI abhilASA kisI jagaha nahIM hotii| 'puSTi' kA sundara artha AcArya zrImahAprabhujI ne apane aNubhASya meM dekhiye kisa prakAra kiyA hai| Apa likhate
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / hai-"kRtisAdhyaM sAdhanaM jJAnabhaktirUpaM zAstreNa bodhyate tAbhyAM vihitAbhyAM muktirmaryAdA tadrahitAnapi svarUpavalena svaprApaNaM puSTirityucyate / " (3-3-29) kahane kA tAtparya yaha haiM ki vedAdhyayana, yajJa, dAna, tapa ityAdi karane se mokSa hotA hai aisA zAstroM meM sunate cale Aye haiM / isa mokSa meM vedAdhyayana, yajJa, dAna, tapa ityAdi upayoga meM Ate haiM / arthAt mokSa ke liye yaha pradhAna sAdhana mAne gaye haiM / isa liye zAstra meM kahe hue ina sAdhanoM dvArA mukti kI prApti karanI use 'maryAdA' kahate haiM / zAstroM meM jo vAteM likhI haiM aura jo sAdhana batAye haiM kevala unhIM ke sahAre, Adi se anta taka zAstrakI maryAdA meM hI rahakara jo mokSa ke liye sAdhana kiyA jAya use 'maryAdA' kahate haiM / kintu uparyukta vedAdhyayana prabhRti jahAM sAdhana nahIM gine gaye hoM, arthAt jo uparyukta sAdhanoM se kahIM adhika zreSTha hai aise prabhu ke svarUpa vala se hI jo prabhu kI prApti honI use 'puSTi' kahate haiM / isa vyAkhyA ko veda svayaM puSTa kara rahA hai / muNDakopaniSad meM kahA hai nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yameSa vRNute tena labhyastasyai SAtmA vivRNute tanuM svAm //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrImadvallabhAcArya mokSa saba kucha bhagavAn zrIkRSNa hI mAne gaye hoM vahI 'puSTimArga' hai| saccI bAta to yaha hai ki manuSya ko jaba bhagavAn ke mAhAtmya kI khavara paDatI hai to vaha una ke sukhadAyaka caraNoM kI zaraNa ko choDa kara kahIM nahIM jA sakatA / makaranda nirbhare madhutrato nekSurakaM hi vIkSate // isa mArga ke pravartaka bhagavAn vallabhAcArya jI haiM / bhagavAn zrIvallabhAcArya ne apane nibandha ke bhAgavatArtha prakaraNa meM spaSTa likhA hai 'kRSNAnugraharUpA hi puSTiH' arthAt bhagavAn ke anugraha kA hI nAma puSTimArga hai / bhagavAn parama kRpAsindhu haiM aura agaNitAnanda haiM / ve jIva kA kisa prakAra kalyANa ho yahI kAmanA kiyA karate haiM / bhagavAn jaba kRpA karate haiM taba unakI bhakti milatI hai / jina para bhagavAn kI kRpA nahIM hotI ve bhagavAn kI bhakti se dUra hI rahA karate haiM / aura devatA saba gaNitAnanda haiM arthAt una kA aura una ke dvArA diyA gayA Anandasukha-gaNita hotA hai - kSudra aura nAzavAn hotA haiM / kintu bhagavAn to agaNitAnanda haiM una kA bhakta kabhI kSudra bAtoM para mohita nahIM hotA vaha to kevala bhagavAn ko hI cAhatA bhagavAn ke atirikta usa kI abhilASA kisI jagaha nahIM hotI / 'puSTi' kA sundara artha AcArya zrImahAprabhujI ne apane aNubhASya meM dekhiye kisa prakAra kiyA hai / Apa likhate hai
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| aba sAdhAraNa, parantu mahatva pUrNa prazna yaha upasthita - hotA hai ki hamArA yaha 'puSTimArga' loka puSTimArga kavarsa meM kaba se pracalita haa| logoM meM sAdhApracalita huA? " raNa bhrama yaha hai ki isa puSTimArga ke Adi pravartaka zrIvallabhAcAryajI haiM / kintu yaha logoM kI usI prakAra kI bhUla he jisa prakAra loga bhagavAn vedavyAsajI ko veda aura purANakA kartA samajhate haiN| kyA bhagavAn vedavyAsajI veda ke praNetA haiM ? nahIM, veda aura purANato to svayaMbhU haiM / veda kA to kevala vyAsajI ne sampAdana kiyA hai / isI prakAra puSTisampradAya to anAdi kAla se pracalita hai| hAM, AcArya zrIvallabhAcAryane ise janasAdhAraNa meM paricita avazya karAyA thaa| bhagavadupadiSTa veda, zAstra aura purANa se pratipAdita vaiSNava mata ke cAra sampradAya haiM / padmapurANa meM likhA hai zrIbrahmarudrasanakA vaiSNavAH kSitipAvanAH / catvAraste kalau bhAvyAH sampradAyapravartakAH // arthAt-kaliyuga meM zrI, brahma, rudra aura sanakAdi ye cAra deva cAra sampradAyoM ko calAne vAle hoNge| yahAM zrI se rAmAnuja, brahma se madhvAcArya, rudra se viSNusvAmI aura sanaka se nimbArkAcArya hue yaha jAna lenA cAhiye / inhIM meM se viSNusvAmI mata ke saMgRhItA zrIvallabhAcArya
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrImadvallabhAcArya ___ arthAt-bhagavAn zrIkRSNa zAstroM ke adhyayana yA adhyApana se bhI prasanna nahIM hote, apane asIma vuddhizAlI yA dhAraNazIla hone para bhI ve prasanna nahIM hote, paraMtu jise bhagavAn kRpAkara apanA samajhate haiM aura usa para kRpA dRSTi kA pAta karate haiM usI ko paramAtmA kI prApti ho sakatI hai| __ bhagavAn ne zrIgItopaniSad me bhI AjJA kI hai 'bhaktyAhamekayA grAmaH / ' arthAt maiM yadi prasanna ho sakatA hUM to kevala bhakti se hI / aura koI bhI upAya se maiM prasanna nahIM kiyA jA sakatA / ThIka hai, jisake lakSmI svayaM paira dabAtI hai use kyA hama kSadra paisoM kA loma dekara prasanna kara sakate hai ? athavA jo vANI ke Iza haiM jinameM se sarasvatI devI apanI zakti lekara apanA nirvAha karatI haiM unheM kyA hama apanI TUTI phUTI stuti se rijhA sakate haiM ? isa liye jIva kucha bhI nahIM hai usakI kRti hI kyA hai ? ataeva yadi apane tuccha bala para vizvAsa rakha bhagavAn ko vaza karanA cAhe to yaha jIva kI mUrkhatA hai / bhagavAn to bhaktivazya pasiddha haiN| ___ yaha bhakti hI 'puSTi' hai kyoM ki yahAM kAryakAraNakA aikya samajhA gayA hai| 'puSTimArga' ke kahane se hI bhaktimArga samajha lenA cAhiye / puSTimArgIya yAvad granthoM ko hama yadi bhagavadanugrahazAstra kaheM to yaha ucita hI hai| kyoM ki ina zAstroM meM bhagavadanugraha para hI vizeSa bala diyA gayA hai|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 aura unake siddhAnta / saba 'puSTimArga' ke hI upAsaka haiM / isI liye yadi vizvadharma kI yogyatA rakhane vAlA saMsAra meM koI bhI saMpradAya ho sakatA hai to vaha 'puSTimArga hI hai| isa kaliyuga meM java ki deza, matra, kAla, karma dravya vizvadharma aura kartA, saba doSa yukta ho gaye hai aura puSTimArga inake dvArA jaba bhagavAn ko prasanna karanA nitAnta hI kaThina ho gayA hai hamArA puSTimArga vizvadharma kI jagaha grahaNakara jIva ko satpatha para lAkara bhagavAn ko prApti karane kA mArga batAtA hai / saba se acchA, saba se sarala aura gambhIra aura saba se uttama yaha puSTimArga hai| isa patha para vicaraNa karane vAlA kamI duHkha kA anubhava nahIM krtaa| dhAvannimIlya vA netre na patennaskhalediha' arthAt AMkha mIca kara bhI yadi koI isa mArga para dauDatA hai, to yaha mArga itanA to sApha sutharA aura niSkaNTaka hai ki dauDane vAlA isa para na to giratA hI hai aura na khisalatA hI hai| aise dharma kI vizva ko AvazyakatA hai aura yahI hamArA 'puSTimArga' hai / vyAsajI ne bhAgavata meM likhA hai-'eSa niSkaNTakaH panyA yantra sampUjyate hariH' arthAt jahAM bhagavAn zrI kRSNa acchI taraha se pUje jAte hoM vahI uttama mArga hai / isa siddhAnta kA puSTimArga meM acchI taraha se samanvaya hotA hai / puSTimArga meM sAdhana aura phala honoM hI.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 sampradAya kA zrImadvallabhAcArya hue aura Apane hI viSNusvAmI mata ke sAtha 2 prabhuse prApta 'zuddhAdvaita' yA 'puSTimArga' kA upadeza diyA / viSNusvAmI aneka hue haiN| jisa bhaktimArga meM paraMparA prApta zrIkRSNa ke maMtrAdi kA - uttama dAna ho use 'puSTi' sampradAya kahate " haiM / yaha hai puSTimArga kA marma / isa marma kA artha aura rahasya samajha jAne para saba prakAra kI zaMkA kA nirAsa hotA hai saMkSepa meM sampradAya kA marma batA diyA jAya to vaha hai 'bhagavAn ko prasanna karane kA prayatna karate rahanA' / java bhagavAn hI prasanna ho gaye to phira aura kyA bAkI rahA ? 'kimalabhyaM bhagavati prasanne zrIniketane !' vAstava meM yadi kahA jAya to yadi koI bhI sampradAya sArvabhauma sampradAya (Universal religion) ho sakatA hai to vaha hamArA 'puSTimArga' hI hai| puSTimArga kA marma aura puSTimArga kA rahasya itanA to sarva priya aura jagat vyApI hai ki vaha apane Apa hI Aja bhI jagat kA sampradAya ho rahA hai| virakta saMnyAsI ko dekho, karma jJAnI ko dekho aura ghara meM phaMse hue eka garIba gRhastha ko dekho; ve kisa kI icchA rakhate haiM ? ye saba eka hI icchA rakhate haiN| 'prabhu hamAre Upara prasanna ho' yaha ina logoM kI icchA banI rahatI hai / arthAt satya kahA jAya to ye
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 aura unake siddhAnta / saba 'puSTimArga' ke hI upAsaka haiM / isI liye yadi vizvadharma kI yogyatA rakhane vAlA saMsAra meM koI bhI saMpradAya ho sakatA hai to vaha 'puSTimArga hI hai / isa kaliyuga meM java ki deza, mantra, kAla, karma dravya vizvadharma aura kartA, saba doSa yukta ho gaye hai aura puSTimArga inake dvArA jaba bhagavAn ko prasanna karanA nitAnta hI kaThina ho gayA hai hamArA puSTimArga vizvadharma kI jagaha grahaNakara jIva ko satpatha para lAkara bhagavAna ko prApti karane kA mArga batAtA hai / saba se acchA, saba se sarala aura gambhIra aura saba se uttama yaha puSTimArga hai| isa patha para vicaraNa karane vAlA kabhI duHkha kA anubhava nahIM krtaa| 'dhAvannimIlya vA netre na patennaskhalediha' arthAt AMkha mIca kara bhI yadi koI isa mArga para dauDatA hai, to yaha mArga itanA to sApha sutharA aura niSkaNTaka hai ki dauDane vAlA isa para na to giratA hI hai aura na khisalatA hI hai| aise dharma kI vizva ko AvazyakatA hai aura yahI hamArA 'puSTimArga' hai / vyAsajI ne bhAgavata meM likhA hai-'eSa niSkaNTakaH panyA yatra sampUjyate hariH' arthAt jahAM bhagavAn zrI kRSNa acchI taraha se pUje jAte hoM vahI uttama mArga hai| isa siddhAnta kA puSTimArga meM acchI taraha se samanvaya hotA hai / puSTimArga meM sAdhana aura phala honoM hI
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrImadvallabhAcArya hue aura Apane hI viSNusvAmI mata ke sAtha 2 prabhuse prApta 'zuddhAdvaita' yA 'puSTimArga' kA upadeza diyA / viSNusvAmI aneka hue haiM / jisa bhaktimArga meM paraMparA prApta zrIkRSNa ke maMtrAdi kA uttama dAna ho use 'puSTi' sampradAya kahate haiM / yaha hai puSTimArga kA marma / isa marma kA artha aura rahasya samajha jAne para saba prakAra kI zaMkA kA nirAsa hotA hai saMkSepa meM sampradAya kA marma batA diyA jAya to vaha hai 'bhagavAn ko prasanna karane kA prayatna karate rahanA' / java bhagavAn hI prasanna ho gaye to phira aura kyA bAkI rahA ? 'kimalabhyaM bhagavati prasanne zrIniketane ! ' vAstava meM yadi kahA jAya to yadi koI bhI sampradAya sArvabhauma sampradAya ( Universal religion) ho sakatA hai to vaha hamArA 'puSTimArga' hI hai | puSTimArga kA marma aura puSTimArga kA rahasya itanA to sarva priya aura jagat vyApI hai ki vaha apane Apa hI Aja bhI jagat kA sampradAya ho rahA hai / virakta saMnyAsI ko dekho, karma jJAnI ko dekho aura ghara meM phaMse hue eka garIba gRhastha ko dekho; ve kisa kI icchA rakhate haiM ? ye saba eka hI icchA rakhate haiM / 'prabhu hamAre Upara prasanna ho' yaha ina logoM kI icchA banI rahatI hai / arthAt satya kahA jAya to ye sampradAya kA marma
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 79 puSTimArga kA tattva hai 'bhagavadanugraha' / kintu yaha anu . graha kyA hai ? koI jIvita padArtha hai yA 'puSTimAga kA tattva , mUrtidhArI manuSya hai yA jaDa jaMgama ? nahIM, anugraha yaha saba kucha nahIM hai| zrI mahAprabhu ne, anugraha ko, dekhiye, apane nivandha meM kisa prakAra samajhAyA hai / Apa AjJA karate haiM_ 'anugraho lokasiddho gUDhabhAvAnnirUpitaH' __ arthAt anugraha koI jIvita padArtha nahIM hai aura na koI mUrtidhArI manuSya yA jaDa jaMgama hI hai jise loga pratyakSa meM dekha yA dikhA sakeM / use jAnane kI rIti yaha hai ki jaba loka meM anugraha kA uttama phala dIkhe taba anumAna kiyA jAtA hai ki 'amuka para anugraha huA / isa anugraha kA svarUpa mahAprabhujI ne nivandha meM 'kRSNAnugraha rUpA hi puSTiH kAlAdivAdhikA' isa prakAra kahA hai| arthAt-puSTi nAma se kahA gayA jo padArtha vaha kAla, karma svabhAva Adi saba kA jaya karane vAlA hai athavA jisakI sattA kevala nissAdhana kisI adhikArI ko uttama phala hone se hI anumita kI jAya aisA parama vilakSaNa laukika aura alaukika donoM phaloM ko dene vAlA bhagavaddharma hai| yaha anugraha yahAM udAharaNa dene se vizeSa spaSTa hogaa| isa bAta ko vahuta dina ho gaye / kAnyakuJja meM eka
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya zrI kRSNa aura una ke anugraha haiM / puSTimArga meM ahaMtA mamatA rUpI saMsAra se mukta honA, bhagavAn zrI kRSNa candra ke alaukika mAhAtmya kA yathArtha jJAna honA, bhagavAn kA sAkSAtkAra honA, bhagavAn meM dRDha bhakti honI aura anta meM bhagavallIlA meM praveza honA yaha saba zrI kRSNa kI pUrNa anukampA dvArA hI sAdhya mAne gaye haiM / isa anugraha athavA puSTi se hone vAlI jo bhakti use puSTibhakti kahate haiN| yaha vizvadharma puSTimArga veda vihita hai / veda, bhAgavata, gItA aura brahmasUtra meM jo bhI kucha siddhAnta rUpa se kahA hai vaha saba puSTimArga ko pUrNarUpa se sanmAnya hai| yadi vAstavika rUpa se dekhA jAya to veda, sUtra, bhAgavata aura gItA ye saba puSTimArga kA hI nirupaNa karate haiM / vizvadharma hone ke pramANasvarUpa kahA jA sakatA hai ki isa mArga meM bhagavAn kI jo bhI kucha sevA yA bhakti kI jAtI hai vaha koI bhI pratyupakAra kI icchA apane mana meM rakkhe binA hI kI jAtI hai| yahAM pratyupakAra kI koI bhI AzA nahIM hai / kevala bhagavAn prasanna hoM yahI pUrNa abhilASA banI rahatI hai| isI liye ise nirguNa bhaktimArga bhI kahate haiM / mAhAtmyajJAna pUrvaka Izvara meM atyanta anurAga pUrNa prema karanA hI vizvadharma hai aura yahI puSTimArga hai / yahI Izvara ke prati eka mAtra zuddha prema kA mArga hai|
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 79 puSTimArga kA tatva hai 'bhagavadanugraha' / kintu yaha anu . graha kyA hai ? koI jIvita padArtha hai yA 'puSTimArga mAna mUrtidhArI manuSya hai yA jar3a jaMgama ? nahIM, - anugraha yaha saba kucha nahIM hai| zrI mahAprabhu ne, anugraha ko, dekhiye, apane nivandha meM kisa prakAra samajhAyA hai / Apa AjJA karate haiM 'anugraho lokasiddho gUDhabhAvAnnirUpitaH' ___ arthAt anugraha koI jIvita padArtha nahIM hai aura na koI mUrtidhArI manuSya yA jaDa jaMgama hI hai jise loga pratyakSa meM dekha yA dikhA skeN| use jAnane kI rIti yaha hai ki jaba loka meM anugraha kA uttama phala dIkhe taba anumAna kiyA jAtA hai ki 'amuka para anugraha huA / isa anugraha kA svarUpa mahAprabhujI ne nibandha meM 'kRSNAnugraha rUpA hi puSTiH kAlAdibAdhikA' isa prakAra kahA hai| arthAt-puSTi nAma se kahA gayA jo padArtha vaha kAla, karma svabhAva Adi saba kA jaya karane vAlA hai athavA jisakI sattA kevala nissAdhana kisI adhikArI ko uttama phala hone se hI anumita kI jAya aisA parama vilakSaNa laukika aura alaukika donoM phaloM ko dene vAlA bhagavaddharma hai / yaha anugraha yahAM udAharaNa dene se vizeSa spaSTa hogaa|| isa bAta ko bahuta dina ho gaye / kAnyakuJja meM eka
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya zrI kRSNa aura una ke anugraha haiM | puSTimArga meM ahaMtA mamatA rUpI saMsAra se mukta honA, bhagavAn zrI kRSNa candra ke alaukika mAhAtmya kA yathArtha jJAna honA, bhagavAn kA sAkSAtkAra honA, bhagavAn meM dRDha bhakti honI aura anta meM bhagavalIlA meM praveza honA yaha saba zrI kRSNa kI pUrNa anukampA dvArA hI sAdhya mAne gaye haiM / isa anugraha athavA puSTi se hone vAlI jo bhakti use puSTibhakti kahate haiM / yaha vizvadharma puSTimArga veda vihita hai / veda, bhAgavata, gItA aura brahmasUtra meM jo bhI kucha siddhAnta rUpa se kahA hai vaha saba puSTimArga ko pUrNarUpa se sanmAnya hai / yadi vAstavika rUpa se dekhA jAya to veda, sUtra, bhAgavata aura gItA ye saba puSTimArga kA hI nirupaNa karate haiM / vizvadharma hone ke pramANasvarUpa kahA jA sakatA hai ki isa mArga meM bhagavAn kI jo bhI kucha sevA yA bhakti kI jAtI hai vaha koI bhI pratyupakAra kI icchA apane mana meM rakkhe binA hI kI jAtI hai / yahAM pratyupakAra kI koI bhI AzA nahIM hai / kevala bhagavAn prasanna hoM yahI pUrNa abhilASA banI rahatI hai / isI liyeM ise nirguNa bhaktimArga bhI kahate haiM / mAhAtmyajJAna pUrvaka Izvara meM atyanta anurAga pUrNa prema karanA hI vizvadharma haiM aura yahI puSTimArga hai / yahI Izvara ke prati eka mAtra zuddha prema kA mArga hai / 78
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| isI icchA se prerita ho vaha jaraTha azruplAvita netroM se kAtara ho vAlaka nArAyaNa kI dizA tarapha dekha bhayabhIta ho pukAra uThA-'nArAyaNa'! ___ eka kSaNa meM vahAM vicitra parivartana ho gayA / usa mumUrSu ajAmila ke ina antima zabdoM ne bar3A prabhAvapUrNa kathAnaka upasthita kara diyA / yadyapi 'nArAyaNa' yaha eka sAMketika nAma thA aura yaha nAma bhI isa ajAmilane bhagavAn ko lakSya kara kabhI nahIM kahA thA / tathApi bhagavAn ne ise dAruNa yamayAtanA se bacA liyA / yaha hai gavAn kI asIma kRpA kA eka tuccha udAharaNa / jahAM pApI ajAmila bhI sAGketika bhagavannAma se mukta ho gayA / jo loga aise kRpAlu bhagavAna kI parama bhakti karate haiM una para bhagavAn prasanna hoM isa meM to kyA Azcarya hai| bhagavAn kI kRpA kA eka prabhAva aura dekhiye / maharSi kazyapa kI patni ne apane pati ko apanI anurakti se prasanna kiyA / maharSi prasanna ho kara bole 'bhadre, maiM tumArI sevA se prasanna huuN| tuma apanI icchA mere Age prakaTa karo maiM use paripUrNa kruuNgaa|' isa prakAra pati ke kRpA pUrNa zabda suna diti ko kucha sAhasa huA / ve bolI'svAmina, ina devatoM ne aura vizeSa kara inake svAmI ne mujhe baDA kaSTa pahuMcAyA hai| yadi Apa merI sevA se kucha bhI prasanna hue hoM to prabho ! merI kuMkha se eka aisA pratA
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya brAhmaNa ajAmila apane parivAra sahita nivAsa karatA thaa| usa samaya ke brAhmaNa jisa prakAra naiSThika, karmaTha aura jJAnI huA karate the, abhAgA ajAmila vaisA nahIM thA / kAlAntara meM vaha brAhmaNocita sadAcAra se vaMcita ho gayA thA isI liye vaha anAcArI thA / jisa dravya kA brAhmaNa sadvyaya karatA hai usI dravya ko isa ajAmila ne asatpatha para vyaya kiyA thA / ise na apane svarUpa kA jJAna thA aura na bhaviSya kI cintA hI ise apane asatkArya se virata kara sakatI thI / viSayavAsanA ke samudra meM DUbA rahatA thA / bhagavAn ke nAma rUpI naukA pAsa khaDI thI para yaha hatabhAgya usa kI tarapha dekhatA bhI nahIM thaa| nidAna eka dina, pAsI manuSya jisakA nAma sunate hI kAMpa uThatA haiM, durjaya mRtyu isake sira para A pahuMcI / isa ajAmila ke dasa bAlaka the una meM se saba se jo choTA nArAyaNa thA usa para ajAmila kI atyanta kRpA thI / bar3e bhayaMkara mRtyudUtoM ko jaba pAza sahita usane apane sanmukha khaDe dekhe taba ise bar3A Dara mAluma hone lagA aura sAtha hI apane bacce kuTuMba ko choDakara cale jAne kI dAruNa yantraNA use satAne lagI / apane isa adhama jIvana meM eka bAra bAlaka nArAyaNa ko antima samaya meM dekha lene kI use bar3I icchA huI aura
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| isI icchA se prerita ho vaha jaraTha azruplAvita netroM se kAtara ho vAlaka nArAyaNa kI dizA tarapha dekha bhayabhIta ho pukAra uThA-'nArAyaNa'! __ eka kSaNa meM vahAM vicitra parivartana ho gayA / usa mumUrSu ajAmila ke ina antima zabdoM ne bar3A prabhAvapUrNa kathAnaka upasthita kara diyA / yadyapi 'nArAyaNa' yaha eka sAMketika nAma thA aura yaha nAma bhI isa ajAmilane bhagavAn ko lakSya kara kabhI nahIM kahA thA / tathApi bhagavAn ne ise dAruNa yamayAtanA se bacA liyA / yaha hai gavAna kI asIma kRpA kA eka tuccha udAharaNa / jahAM pApI ajAmila bhI sAGketika bhagavannAma se mukta ho gayA / jo loga aise kRpAlu bhagavAn kI parama bhakti karate haiM una para bhagavAn prasanna hoM isa meM to kyA Azcarya hai| ___ bhagavAn kI kRpA kA eka prabhAva aura dekhiye / maharSi kazyapa kI patni ne apane pati ko apanI anurakti se prasanna kiyA / maharSi prasanna ho kara bole 'bhadre, maiM tumArI sevA se prasanna huuN| tuma apanI icchA mere Age prakaTa karo maiM use paripUrNa kruNgaa|' isa prakAra pati ke kRpA pUrNa zabda suna diti ko kucha sAhasa huA / ve bolI'svAmin , ina devatoM ne aura vizeSa kara inake svAmI ne mujhe bar3A kaSTa pahuMcAyA hai| yadi Apa merI sevA se kucha bhI prasanna hue hoM to prabho ! merI kuMkha se eka aisA pratA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 zrImadallabhAcArya pazAlI vIra uptanna kIjiye jo ina duSToM kA aura vizeSa kara isa indrakA damana kare / ' muni kI anukampA se diti ne aise hI garbha kA kAlAntara meM dhAraNa kiyA / yaha dekha indra vaDA bhayabhIta huaa| vaha isa garma ko naSTa karane kA upAya socane lagA kintu koI upAya use na sUjhA / daivAt usake isa manoratha kI saphalatA ho gii| eka dina viti pramAda vaza ucchiSTa mukha hI so gaI / yaha avasara yogya dekha indra apane yogavala se diti ke jaThara meM praviSTa huA aura apane amogha vajra se usa abodha aura nirIha garbha para prahAra kiyA / yaha prahAra taba taka huA kiyA jaba taka garbha ke 49 TukaDe na ho gaye / jaba unacAsa TukaDoM meM TUTa kara bhI garbhana marA tava indra urA aura Izvara ke asIma anugraha kA use smaraNa huaa| vaha samajha gayA ki jisa para bhagavAn kA anugraha hotA hai usakI sarvatra rakSA bhagavAn karate haiM / use vizva kI bhayaMkara se bhI bhayaMkara zakti pachADa nahIM sktii| use apane isa garhita karma se baDI lajjA AI / vaha svayaM vahAM se nikala kara bhAga jAnA cAhatA thA kintu koI ajJAta zakti use akelA bhAgane se roka rahI thii| nidAna vaha una unacAsa jIvita TukaDoM ko bhI apane sAtha svarga meM le gayA aura unheM apane bhAI kaha kara lokameM unako paricita karAyA / ve 49 TukaDe hI Aja marudgaNa ke nAma se prasiddha haiN|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 83 diti garbha kI yaha kathA aura isake pUrva meM kahI huI pApI ajAmila kI kathA bhagavadanugraha kiMvA puSTimArgIya tatva ke acche paricAyaka haiM / eka garbhagata pAlaka mahAbalazAlI indrake hAthase vajra jaise amogha prANahara astrase mAre jAne para bhI na marA aura na naSTa hI huA / yaha hai bhagavAn kA anugraha | kAla, karma, svabhAva ina sabakI paravA bhagavAn kA anugraha nahIM karatA / ajAmila nirantara pApAcaraNa karanevAlA kevala nAmAmAsa se kAla taka ko jIta sakA athAt durjaya mRtyupAza se bhI mukta ho gayA / yaha kAla kA kaisA ullekhanIya (Markable ) parAbhava huA / nizcita karma karate rahanepara bhI una karmoM kI duSTa yAtanA na milakara jo bhagavatprApti huI yaha hai karma kA jaya / isI prakAra indra bhI vizvarUpa, dadhicI aura vRtra ke mAranepara bhI azubha karma kA phala na bhogakara apane hI sthAna para sthita raha sakA yaha bhI kevala zrIharikI asIma kRpA aura unake anugraha kA eka jAjvalyamAna pratApa hai / bhagavAn kA anugraha dharma, artha, kAma aura mokSa ina sarvArtha cAroM puruSArthoM ko siddha karatA hai / jo sAdhaka apane Apa ko puSTimArgIya bhakta samajhatA puSTimArga hai usakI AvazyakatA bahuta kama huA karatI haiM / usa kI saba AvazyakatAoM ko prabhu Apa pUrNa karate rahate haiM aura vaha vizeSa kucha bhI apane liyeM Ava
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 zrImadvallabhAcArya zyaka nahIM samajhatA / bhagavAn svayaM jisake artha svarUpa ghaneM usa ke jaisA bhAgyavAn aura kauna hogA ? aise bhakta ke liye mahAprabhujI likhate haiM-'evaM sadAsma kartavyaM svayameva kariSyati / prabhuH sarvasamartho hi tato nizcintatAM vrajet / ' bhakta ke bhagavAn hI acche artharUpa ho jAte haiM / bhagavAn saba karane meM samartha haiM / jo bhajanarupa dharma yathArtha kareM to bhagavAn hI apane artharUpa ho jAte hai| aura isa loka aura para loka kA saba kArya Apa hI kara leM / isa liye puSTimArgIya bhakta ko to sarvadA nizcinta hI rahanA cAhiye / dharma, artha, kAma aura mokSa ina ke liye udvega kabhI nahIM karanA cAhiye / 'vairAgyaM paritoSaM ca sarvathA na parityajet' arthAt apanI dazA para hI santoSa rakhanA ucita hai / apane hRdaya meM zrIhari ke anurAga ke atirikta aura kisI bhI vAsanA ko uttejita karanA sarva thA ayogya hai / apane sakala manoratha bhagavAn siddha kareM ge yaha pUrNa vizvAsa honA cAhiye / bhakta ke hRdaya meM vairAgya aura santoSa kA rahanA paramAvazyaka hai| puSTimArgIya bhakta kitane nirapekSa hote haiM usakA emdAharaNa yahAM de denA
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / dAsa ke bhaktirasa se bhare hue padoM ko suna rAjA kA mana kumbhanadAsa ko eka bAra dekhane ko bahuta kara rahA thaa| apanI isI abhilASA ko pUrNa karane rAjA kumbhanadAsa ke gAma pArasolI gayA / kumbhanadAsa usa samaya slAna se nivRtta hue the aura tilaka lagA rahe the| una kI Arthika sthiti usa samaya baDI kharAba ho rahI thii| yahAM taka ki apanA mukha dekhane ke liye apane ghara meM ve eka kAca kA TukaDA bhI nahIM rakha sakate the| kumbhanadAsa usa samaya jala meM mukha dekha tilaka lagA rahe the / rAjA ko ina kI yaha paristhiti dayanIya mAluma huI aura ina ne apane pAsa se eka thelI mohora kI nikAla use svIkAra karane kI ina se prArthanA kI / santoSI daridra vaiSNava bolA 'mahArAja meM isa dravya kA kyA karUMgA ? mere mana to ThAkurajI jo bhI kucha mujhe kRpA kara de dete haiM vahI bahuta hai aura use hI mai nirdoSa dravya samajhatA huuN| merI isa choTI sI khetI meM se aura ina cAra vRkSoM se jo kucha AtA hai, mere liyeM to vahI bahuta hai / ' rAjA ne isa para kahA 'vaiSNavarAja, yaha choTI sI khetI Apa ke liye bahuta thoDI hai AjJA ho to isa sAre gAMva ko Apake nAma likhA duuN|' kumbhanadAsa ne ise bhI svIkRta nahIM kiyA taba rAjA ne kahA 'mahArAja, kucha to AjJA kariye / ' tava kumbhanadAsa ne kahA 'rAjan , hama
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya aura kyA kaheM ? bhakta ko aura kahane kA adhikAra hI kyA hai ? meM hariyaza jisa prakAra gAna karatA hUM Apa bhI usI prakAra harinAma liyA kreN| aura kyA ?' rAjA ina ke yaha nirapekSa vacana sana parama prasanna haA aura sASTAGga praNAma kara bolA 'prabho ! mAyA ke dAsa to bahuta dekhe kintu Izvara ke dAsa maine Aja taka nahIM dekhe so Aja Apa ke darzana kara maiM kRtArtha huaa|' ___ puSTimArgIya bhakta ke sarvArtha sAdhaka bhagavAn svayaM vana jAte haiM / unako kisI bAta kI apekSA karanI hI nahIM paDatI / bhagavadpI artha savArthoM se nirapekSa hai / bhagavAn kI sAdhanA karane meM kisI bhI artha kI apekSA nahIM rahatI / bhagavAn ne svayaM AjJA kI hai 'teSAM nityAbhiyuktAnAM yogakSemaM vahAmyaham / ' aprApya vastu kI prApti hI yoga hai aura prApta vastu kA saMrakSaNa karanA hI kSema hai / isI liye makta ko ucita hai ki vaha prabhu ke prati koI bhI pratyupakAra kI prArthanA na kare / bhagavAn ko yadi amuka vastu apane bhakta ko denI hai to vaha avazya hI deMge / yadi dene kI icchA nahIM hai to mAMgane para bhI nahIM deMge / ataH maunAvalaMba hI yogya hai / Izvara meM atyanta vizvAsa honA hI jIva kA parama kartavya hai / jIva ko yogya hai ki vaha Izvara ke sarva kArya meM apanI
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| bhalAI hI dekhe / bhaktakI burAI hone para bhI dhairya rakhanA yogya hai / na jAne kaba prabhu bhAgyodaya kareM ? vipatti meM vicalita hone se bhakta kI asthiratA mAluma hotI hai| aise hI sarala kintu uttamottama mArga ko pracalita karane vAle zrImadvallabhAcArya the| __jaba deza, kAla, dravya, matra, kartA aura karma ye chaoM padArtha zuddha hoM taba yajJa yAgAdika evaM anya vaidika kriyAyeM phalavatI ho sakatI haiM / kaliyuga meM ina chaoM vastuoMkA zuddha rUpa meM mila jAnA atyanta durlabha hai| isa liye jIva ke parama kalyANa ke liye zrImahAprabhujI ne, yaha vicAra kara, ki kaliyuga meM vicArA anya sAmarthya sampanna jIva apane prayAsa se bhagavatprApti nahIM kara sakatA aura na vaha yahAM yajJa yAgAdika kara ke hI apanA mokSa kara sakatA hai / yaha sarvoca phala pradAna karanevAlA puSTimArga loka meM pracalita kiyA / yaha aisA uttama mArga hai ki___ 'dhAvannimItya vA netre na patennaskhalediha / ' arthAt isa bhaktimArga kA AMkha mIca kara mI bhale bure kA jJAna rahita hokara bhI yadi anusaraNa karatA jAya to bhI vaha kamI na to giregA na usakA skhalana hI hogaa| uttamamArga kA yahI lakSaNa haimArgoyaM sarvamArgANAmuttamaH prikiirtitH| yasminpAtabhayaM nAsti mocakaH sarvathA hriH|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zrImadvallabhAcArya _aura kyA kaheM 1 bhakta ko aura kahane kA adhikAra hI kyA hai ? maiM hariyaza jisa prakAra gAna karatA hUM Apa bhI usI prakAra harinAma liyA kareM / aura kyA ?' rAjA ina ke yaha nirapekSa vacana suna parama prasanna huA aura sASTAGga praNAma kara bolA 'prabho ! mAyA ke dAsa to bahuta dekhe kintu Izvara ke dAsa maine Aja taka nahIM dekhe so Aja Apa ke darzana kara maiM kRtArtha huaa|' ___ puSTimArgIya bhakta ke sarvArtha sAdhaka bhagavAn svayaM bana jAte haiM / unako kisI bAta kI apekSA karanI hI nahIM paDatI / bhagavadrUpI artha savArthoM se nirapekSa hai / bhagavAn kI sAdhanA karane meM kisI bhI artha kI apekSA nahIM rahatI / bhagavAn ne svayaM AjJA kI hai 'teSAM nityAbhiyuktAnAM yogakSemaM vahAmyaham / ' aprApya vastu kI prApti hI yoga hai aura prApta vastu kA saMrakSaNa karanA hI kSema hai / isI liye bhakta ko ucita hai ki vaha prabhu ke prati koI bhI pratyupakAra kI prArthanA na kre| __ bhagavAn ko yadi amuka vastu apane bhakta ko denI hai to vaha avazya hI deMge / yadi dene kI icchA nahIM hai to mAMgane para bhI nahIM deMge / ataH maunAvalaMba hI yogya hai| Izvara meM atyanta vizvAsa honA hI jIva kA parama kartavya hai / jIva ko yogya hai ki vaha Izvara ke sarva kArya meM apanI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 87 bhalAI hI dekhe / bhaktakI burAI hone para bhI dhairya rakhanA yogya hai / na jAne kaba pramu bhAgyodaya kareM ? vipatti meM vicalita hone se bhakta kI asthiratA mAluma hotI hai| aise hI sarala kintu uttamottama mArga ko pracalita karane vAle zrImadvallabhAcArya the| ___ jaba deza, kAla, dravya, matra, kartA aura karma ye choM padArtha zuddha hoM taba yajJa yAgAdika evaM anya vaidika kriyAyeM phalavatI ho sakatI haiM / kaliyuga meM ina chaoM vastuoMkA zuddha rUpa meM mila jAnA atyanta durlabha hai| isa liye jIva ke parama kalyANa ke liye zrImahAprabhujI ne, yaha vicAra kara, ki kaliyuga meM bicArA atya sAmarthya sampanna jIva apane prayAsa se bhagavatprApti nahIM kara sakatA aura na vaha yahAM yajJa yAgAdika kara ke hI apanA mokSa kara sakatA hai / yaha sarvocca phala pradAna karanevAlA puSTimArga loka meM pracalita kiyA / yaha aisA uttama mArga hai ki dhAvanimItya vA netre na patennaskhalediha / ' arthAt-isa bhaktimArga kA AMkha mIca kara mI bhale bure kA jJAna rahita hokara bhI yadi anusaraNa karatA jAya to bhI vaha kamI na to giregA na usakA skhalana hI hogaa| uttamamArga kA yahI lakSaNa haimArgoyaM sarvamArgANAmuttamaH parikIrtitaH / yasminpAtabhayaM nAsti mocakaH sarvathA hriH|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zrImadallabhAcArya ___ arthAt-puSTimArga saba sampradAyoM se zreSTha hai / kyoM ki yahAM girane yA paDane kA bhaya nahIM hai / bhakti mArga kA anusaraNa karate rahane se kabhI laukika yA vaidika bAdhA Akara use kartavya vimukha nahIM kara sakatIM kyoM ki yahAM to sarva duHkhoM ke mocaka Ananda kanda bhagavAn zrIkRSNa haiM / ve hI sarvathA jIva ke mAlika haiN| jIva ne to unako hI apanA AtmasamarpaNa kara diyA hai| aba use Dara nahIM hai| zrImahAprabhujI kahate haiMcintA kApi na kAryA niveditAtmabhiH kdaapiiti| bhagavAnapipuSTistho na kariSyati laukikiiNcgtim|| arthAt-puSTimArgIya vaiSNava ko jisane brahmasaMbaMdha le liyA hai / apane viSaya meM cintA karanI nahIM cAhiye / kyoM ki aba to bhagavAn usake mAlika ho gaye hai| ve sevakakI durgati nahIM kareMge / puSTistha bhagavAn jIvakI laukika gati nahIM kreNge| hama anyatra kaha Aye haiM ki hamArA puSTimArga vizvadharma pudhimArga ke 1 hai / kyoM ki yaha aisA sIdhA, sarala aura adhikArI saccA mArga hai, jisameM mokSa kI prApti aura 2 kauna haiM ? mArgoM kI apekSA bahuta zIghra ho sakatI hai| yahAM kevala bhagavAn kI kRpA hI saba kucha hai / kyoM ki jIva niHsAdhana hai / jaba bhagavAn kRpA karate haiM tabhI manuSya
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / siddhi ko prApta kara sakatA hai yaha loka prasiddha hai| yahAM bhI bhagavAn kI kRpA ko hI saba kucha mAnA gayA hai / isI liye yaha sarvottama mArga hai aura yahI eka vizvadharma hai| isa bhaktimArga meM saboM kA adhikAra samAna rUpa se hai| bhagavAn ko jo prema se bhaje, jo bhagavAna zrIkRSNa ko hI saba kucha mAne aura unhIM kA jagatpAvana nAma liyA kare aura jo puSTimArga kA anusaraNa kare vahI puSTimArgIya jIva hosakatA hai| yahAM Arya aura anArya, IsAI yA musalamAna, strI yA zUdra sava ko isa mArga meM adhikAra hai| jisa kI icchA ho vaha vaiSNava ho sakatA hai| yahAM to__jAta pAMta pUche nahiM koI hariko bhaje so hari ko hoI yaha siddhAnta haiM / isa bAta kA dRDha anumodana zrI madbhAgavata meM haikirAtahUNAndhrapulindapulkasA AbharikakA yavanAH khsaadyH| yenye ca pApA yadupAzrayAzrayAH zuddhyanti tasmai prabhAviSNave nmH| arthAt-Upara ke zloka meM batAI huI kirAta, hUNa, varvara, yavana, musalamAna, IsAI Adi jAti mAtra zrIkRSNakA Azraya lene se pavitra ho jAtI haiN| yahI nahIM puSTimArgIya prabhAva to yaha hai ki ina mlecchoM kA uddhAra prabhuke dAsAnudAsa bhI kara sakate haiN| ___ ataH puSTimArga saba grahaNa kara sakate haiN| zrImahAprabhujI ke jo bhakta haiM athavA jinakI icchA yaha hai ki mahAprabhujI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zuddhA zrImadvallabhAcArya kI sRSTikA vistAra ho unheM ucita hai ki ve apane janma meM kamase kama tIna vidharmiyoM ko vaiSNava banAye / bhagavadbhakta kA yahI kartavya hai ki vaha auroM kA bhI uddhAra kare aura puSTimArgIya dharma ko vizvadharma bnaaye| isa puSTimArga ko zuddhAdvaita bhI kahate haiM / ataH zuddhAdvaita , zabda para bhI vicAra kara lenA ucita hai / - isa meM do zabda haiM eka 'zuddha' aura dUsarA 'advait'| dvaita se jo ulTA hai-viruddha hai-vahI advaita hai isa liye dvaita kA varNana karane se usake viruddha svarUpa kA jJAna ho jaaygaa| nAma tathA rupase, Izvara tathA jIva rUpa se kArya aura kAraNarUpa se jo jo do prakAra kA jJAna ho use dvaita kahate haiM / isI ke viruddha jo jJAna-do prakAra kA jJAna na honA use hI advaita kahate haiM / yaha vedameM 'sarvaM khalvidaM brahma tajalAniti paThyate / ' (utpatti, laya tathA sthiti isa jagat kI brahma meM hI hai / isa liye yaha dRzyamAn sarva nAmarUpAtmaka jagat brahma hai) yaha advaita kA udAharaNa hai| jagat aura brahma viSayameM do prakAra kA jJAna honA 'dvaita' hai aura eka prakAra kA jJAna honA 'advaita' hai / ___ aba yaha dekheM ki isa 'advaita' ke sAtha 'zuddha' zabda ___ kA prayoga kyoM kiyA / 'advaita' zabda aura logoM ke yahAM
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 91 bhI prayukta hotA hai una se vizeSatA dikhalAne ke liye hI zuddha zabdakA prayoga hai / jina logoM ke yahAM 'advaita' zabda prayukta hotA hai vahAM saba padArtha brahmarUpahI mAne gaye hoM yaha nahIM hai / usa 'advaita' meM siddha kiyA gayA hai ki 'yaha jagat mAyA rUpa hai / mithyA hai aura brahma satya nirvizeSa aura advitIya hai / isa prakAra jagat ko zUnya (pracchannavoddha) mithyA aura brahma ko nirvizeSa mAnA gayA hai| kintu yaha zuddhAdvaita meM mAnya nahIM hai / zuddhAdvaita kA to siddhAnta yahI hai ki yaha saba jagat brahmarUpa hai satya hai| isI liye usa advaita se isakI viruddhatA dikhalAne ke liye ho zuddha zabda 'advaita' meM lagAyA gayA hai / zuddhAdvaita siddhAnta ke anusAra yaha jagat brahmarUpa hai usa se alaga nahIM hai / isa meM aura brahmameM koI bheda nahIM hai| jo kucha bheda hameM dikhalAI de vaha saba hamArI avidyA hai| ahantA mamatA hai / isakI hI nivRtti karanI cAhiye taba brahma meM aura jIva meM kucha bhI meda nahIM rhtaa|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya kI sRSTikA vistAra ho unheM ucita hai ki ve apane janma meM kamase kama tIna vidharmiyoM ko vaiSNava banAye / bhagavadbhakta kA yahI kartavya hai ki vaha auroM kA bhI uddhAra kare aura puSTimArgIya dharma ko vizvadharma bnaaye| __ isa puSTimArga ko zuddhAdvaita bhI kahate haiM / ataH zuddhAdvaita zabda para bhI vicAra kara lenA ucita hai / - isa meM do zabda haiM eka 'zuddha' aura dUsarA 'advait'| dvaita se jo ulTA hai-viruddha hai-vahI advaita hai isa liye dvaita kA varNana karane se usake viruddha svarUpa kA jJAna ho jaaygaa| nAma tathA rupase, Izvara tathA jIva rUpa se kArya aura kAraNarUpa se jo jo do prakAra kA jJAna ho use dvaita kahate hai / isI ke viruddha jo jJAna-do prakAra kA jJAna na honA use hI advaita kahate haiM / yaha vedameM 'sarvaM khalvidaM brahma tajalAniti paThyate / ' (utpatti, laya tathA sthiti isa jagat kI brama meM hI hai / isa liye yaha dRzyamAn sarve nAmarUpAtmaka jagat brahma hai) yaha advaita kA udAharaNa hai| jagat aura brahma viSayameM do prakAra kA jJAna honA 'dvaita' hai aura eka prakAra kA jJAna honA 'advaita' hai / aba yaha dekheM ki isa 'advaita' ke sAtha 'zuddha' zabda kA prayoga kyoM kiyA / 'advaita' zabda aura logoM ke yahAM
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| bhI prayukta hotA hai una se vizeSatA dikhalAne ke liye hI zuddha zabdakA prayoga hai / jina logoM ke yahAM 'advaita' zabda prayukta hotA hai vahAM saba padArtha brahmarUpahI mAne gaye hoM yaha nahIM hai / usa 'advaita' meM siddha kiyA gayA hai ki 'yaha jagat mAyA rUpa hai / mithyA hai aura brahma satya nirvizeSa aura advitIya hai / isa prakAra jagat ko zUnya (pracchannayoddha) mithyA aura brahma ko nirvizeSa mAnA gayA hai| kintu yaha zuddhAdvaita meM mAnya nahIM hai / zuddhAdvaita kA to siddhAnta yahI hai ki yaha saba jagat brahmarUpa hai satya hai / isI liye usa advaita se isakI viruddhatA dikhalAne ke liye hI zuddha zabda 'advaita' meM lagAyA gayA hai / zuddhAdvaita siddhAnta ke anusAra yaha jagat brahmarUpa hai usa se alaga nahIM hai / isa meM aura brahmameM koI bheda nahIM hai| jo kucha bheda hameM dikhalAI de vaha saba hamArI avidyA hai / ahantA mamatA hai / isakI hI nivRtti karanI cAhiye tava brahma meM aura jIva meM kucha bhI meda nahIM rhtaa|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrImadvallabhAcArya abhyAsArtha prabha / puSTimArga kise kahate hai ? puSTimArga ke dUsare nAma kyA haiM ? vaiSNava ko puSTimArga kA rahasya kyoM jAnanA cAhiye ? puSTimArga meM pramANa grantha kauna kauna se haiM ? puSTimArga ko kisane calAyA ? puSTimArga kA marma kyA haiM ? puSTimArga vizvadharma kyoM ho sakatA hai ? puSTimArga kA tatva kyA hai ? ajAmila kI kathA kyA hai ? aura Apa ne isa kA tAtparya kyA samajhA ? puSTimArgIya bhakta dravyakI icchA rakhatA hai kyA ? kuMmanadAsa kI kathA likhiye / zuddhAdvaita kyA hai ? puSTimArga meM adhikArI kauna haiM ? puSTimArga ko vizvadharma kaise banAoge ?
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 / puSTimArga meM vedoMkA sthAna UP .00000000 1001001 SAMA zuddhAdvaita vaiSNavoM ke yahAM vedo ko parama pramANa mAnA hai| jo loga isa sampradAya ko avaidika kahate haiM ve mUrkha haiN| isa mArga ke saMsthApaka zrIvallabhAcAryajIne vedoM para parama vizvAsa prakaTa kiyA hai aura jahAM tahAM isake pramANabhI diye haiM puSTimArga meM vedoM ko sarvoccapada prApta hai aura saca kahA jAya to puSTimArga kA udgamasthAna hI veda hai| vedoM ke viSayameM to AcAryokA mata haivedoktAdaNumAtre'pi viparItaM tu yadbhavet / tAdRzaM vA svatantraMcedubhayaM mUlato mRSA // arthAt vedoM kI ukti se aNumAtra bhI jo viparIta ho athavA jo viparIta jaisA bhI dIkhe athavA vedoM se sarvathA athavA kuchabhI svatantra ho to vaha mUlase hI jhUThA samajhanA cAhiye aura kisI bhI dazAmeM vaha sanmAnya nahIM ho sktaa|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrImadallabhAcArya abhyAsArtha prabha / puSTimArga kise kahate hai ? puSTimArga ke dUsare nAma kyA haiM ? vaiSNava ko puSTimArga kA rahasya kyoM jAnanA cAhiye ? puSTimArga meM pramANa grantha kauna kauna se haiM ? puSTimArga ko kisane calAyA ? puSTimArga kA marma kyA haiM ? puSTimArga vizvadharma kyoM ho sakatA hai ? puSTimArga kA tatva kyA hai ? ajAmila kI kathA kyA hai ? aura Apa ne isa kA tAtparya kyA samajhA ? puSTimArgIya bhakta dravyakI icchA rakhatA hai kyA ? kuMbhanadAsa kI kathA likhiye / zuddhAdvaita kyA hai ? puSTimArga meM adhikArI kauna haiM ? puSTimArga ko vizvadharma kaise banAoge ?
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ - DOX 0000020GL711 NREN RSOKHORORE puSTimArga meM vedoMkA sthAna oLROD / zuddhAdvaita vaiSNavoM ke yahAM vedo ko parama pramANa mAnA hai| jo loga isa sampradAya ko avaidika kahate haiM ve mUrkha haiM / isa mArga ke saMsthApaka zrIvallabhAcAryajIne vedoM para parama vizvAsa prakaTa kiyA hai aura jahAM tahAM isake pramANabhI diye haiM puSTimArga meM vedoM ko sarvoccapada prApta hai aura saca kahA jAya to puSTimArga kA udgamasthAna hI veda hai / vedoM ke viSayameM to AcAryoMkA mata haivedoktAdaNumAtre'pi viparItaM tu yadbhavet / tAdRzaM vA svatantraMcedubhayaM mUlato mRSA // arthAt vedoM kI ukti se aNumAtra bhI jo viparIta ho athavA jo viparIta jaisA bhI dIkhe athavA vedoM se sarvathA athavA kuchabhI svatantra ho to vaha mUlase hI jhUThA samajhanA cAhiye aura kisI bhI dazAmeM vaha sanmAnya nahIM ho sktaa|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrImadvancabhAcArya zrImadaNubhASya meM Apa AjJA karate haiM'anavagAyamAhAtmye zrutireva zaraNam' arthAt acintya mAhAtmya yukta brahmake viSaya meM jahAM kucha bhI mAluma paDatA na ho vahAM vedoM ko hI prAmANya mAnanA / usakI ukti ko hI yathArtha mAnanA cAhiye / anya granthoMkI zaraNa lenA bhramAvaha hai| vedoM meM apanI paramazraddhA vyakta karate hue Apane kahA hai 'alpakalpanAyAmapi zrutivirodhaH siddhH|' 'zrutyavirodhArthameva hi pravRtteH ' vedoM ke akSaroM meM jarA bhI kalpanA karane se virodha AjAtA hai| zAstroMkI to pravRtti zruti ke avirodha siddha karane kI hI hai|| __ hama yahAM para isa bAtake pramANabhUta kucha vAkya uddhRta karate haiM jinake paDha lene para vidita ho jAyagA ki zrImadallabhAcAryajI vedoM para kitanA aTala vizvAsa aura kitanA dRDha prAmANya rakhate the| inhIM vAkyoM se vedoM kA puSTimArgameM kitanA uttama sthAna hai yaha bhI bhalIbhAMti pramANita ho jaaygaa| vedoM ko apratAraka aura sarvajJa mAnate hue Apa siddha karate haiM___ "na hi vevAdinAmaNumAtramapyanyathAkalpanam citam / na ca bhramAtkalpanaM vedenocyate / apratAraka
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ara unake siddhAnta / svAtsarvajJatvAca" arthAt-vedavAdiyoM ko aura jo __ loga vedoM para bhASya athavA vedoM kA artha karate haiM unheM ucita hai ki ve veda meM aNumAtra anyathA kalpanA na kareM, vedoM kA artha karate samaya apanI taraphase na to ekAdha akSara hI joDeM yA kama kareM athavA na una vedAkSaroM ko bhI toDa maroDa kara koI artha nikAleM / una ko ucita hai ki ve vedArtha kA pratipAdana usI prakAra karate jAMya jaisA ki vedoM kA tAtparya ho / veda sarvajJa haiM aura apratAraka haiM una meM anucita yA ucita kalpanA bhI yogya nahIM hai| vedoM kA pratipAdana karane ke liye hI anya zAstra mAtra kI pravRtti huI hai ataH jaise bhI ho sake yathA saMbhava vedoM ke akSara ko bhI bAdhA na Aye isa prakAra vartana karanA cAhiye / pAralaukika saca viSayo meM veda hI pramANa haiN| isI para gADha vizvAsa prakaTa karate hue Apa AjJA karate haiM vide sarvatra nAdhikyam / ato vedaparityAgenAdhikamelanena vA na vedArtho vktvyH| ato vedAdhasaMvAdI nArthI grAhyaH kathaMcana / ' arthAta samagra veda meM kucha bhI adhika nahIM kahA gayA hai sarvatra ucita aura yogya hI likhA gayA hai / na kahIM vaDhA ke kahA gayA hai aura na kahIM nyUna hI kahA gayA hai| ataH vedoM kA artha karate samaya bhI apanI taraphase nyUnAdhika kucha bhI nahIM lagAnA
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya cAhiye isI prakAra vedoM ke pratikUla artha ko bhI grahaNa nahIM karanA caahiye| AcAryazrI ke vedoM ke viSayameM yaha mata haiN| "naiva kevalayuktyA lokadRSTAntena nirNayaH zakyate kartum / anyathedaM zAstraM vyarthameva syAt / atra hi vedAdeva brahmasvarUpajJAnam / " arthAt-isa prakAra kevala yukti yA lokahaTAnta kA Azraya lekara hI nirNaya karanA azakya hai / anyathA isa zAstra kA astitva hI vyartha ho jAyagA / yahAM to veda se hI brahma svarUpa kA jJAna ho sakatA hai| 'vastutastvalaukikArthe veda eva pramANaM nAnyat / ' arthAt-satya to yaha hai ki alaukikArtha kA jJAna karAne meM veda hI pramANa haiM aura koI zAstra nhiiN|' __ vedoM ke viSaya meM ApazrIne apane tatvadIpa nibandha meM kahA hai ki 'jo loga vedake viruddha kArya karate haiM ve saba pAkhaNDI hai / cAheM unakA vaha kArya kitanA hI choTA kyoM na ho yA bar3A kyoM na ho| apanI sevApaddhati ko veda se siddha karate hue Apane kahA hai_ 'vedAnusAreNa bhagavadbhajanaM vihAya nAnyamArge yatanIyam' arthAt bhagavAn kI sevA yA bhakti vedake apratikUla karanI cAhiye / aura mArga se sevA pUjA yA makti avaidika hone se tyAjya hai / isa vAkya se puSTi
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 3 mArgIya sevApaddhati vedAnusAriNI hotI hai yaha bAta vatalAI gaI hai| dharmanirNaya meM laukika yukti anupayukta hai isI ko vyakta karate huye Apa kahate haiM_ 'alaukikeSu dharmeSu pramANamevAnusatavyam / na laukikI yuktiH / laukikaM hi lokayuktyAvagamyate / brahma tu vaidikam / ' arthAt-alaukika dharma meM pramANa kA hI, zAstra kA hIanusaraNa karanA cAhiye / laukika yukti se vahAM kAma nahIM cala sakatA / kyoM ki laukikavastukA laukika yukti se jJAna honA sambhava hai| alaukika vastu kA usase jJAna nahIM ho sakatA / brahma-dharma-to alaukika aura vaidika hai| _ brahmako vedake kathana ke viruddha jarA bhI mAnane se doSa AjAnA sambhava hai isI bAta ko Apa kahate haiM___ 'brahma punaryAdRzaM vedAnteSvavagataM tAdRzameva mntvym| aNumAnAnyathA kalpane'pi doSaH syaat|' arthAt-brahma kA veda aura vedAnto meM jaisA varNana kiyA gayA hai vaisA hI samajhanA cAhiye / jarA bhI dUsarI taraha se mAnane meM doSa AjAtA hai| __zrImadvallabhAcAryajI vedo meM Aye hue AkhyAna aura upAkhyAnoM ko vaisA hI satya mAnane kI AjJA dete haiM jaisA unakI RcAoM ko| veda para Apako parama vizvAsa
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 zrImadvallabhAcArya hai| Apane to AjJA kI hai ki manameM veda ke mithyA kahane kA vicAra mI uThane se jIva doSagrasta ho jAtA hai / vedoM kA prAmANya svIkAra karate hue Apa kahate haiM ki cakSu Adi indriyAM bhI anyamukha dekhane se paratantra pramANa haiN| ve apane Apa hI pramANa nahIM haiM / yadi ve svataH pramANa hoM to kabhI bhrama utpanna hI na ho / isa liye anya pramANa kI apekSA se rahita svataH pramANabhUta bhagavadrUpa veda hI parama pramANa haiN| tarka ke dvArA dharmakA nirNaya athavA brahmakA nirNaya karanA yogya nahIM hai isI bAta ke liye Apane kahA hai ki 'vedokta arthameM usa zuSka tarka ko jagaha denI ucita nahIM hai kyoM ki tarka kI sthiratA nahIM hai / zruti hI brahma ke viSaya meM pramANa hai kyoM ki brahma kevala svataH pramANabhUta zabdagamya hai ataH zrutyukta artha kA zuSka tarka se khUna karanA yogya nahIM hai / acintya viSayoMmeM tarka ko sthAna hI nahIM denA cAhiye _ 'vedoM kA laukika dRSTi se artha karanA vedakI hiMsA karane ke barAbara hai|' __ 'prabhukA bhakta bhI yadi veda kI niMdA karai to vaha nIca hai|' uparyukta udAharaNoM ke dvArA yaha siddha ho jAyagA ki isa mata ke pravartaka zrImadvallabhAcAryajI vedoM kA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / kitanA ucca Adara karate the aura veda ke viruddha kisI bhI bAta ko kitanA dhikkArate the / unhIM se saMcAlita yaha sampradAya vedoM para parama vizvAsa rakhatA hai aura apanI pUrNa zraddhA usapara samaya 2 para vyakta karatA A rahA hai| do cAra mUroM ke mukhase do cAra nirAdhAra bAtoM ko suna kara jo loga isa sampradAya ko avaidika vatalAne kI ceSTA kara rahe haiM unako jarA uparyukta udAharaNa dhyAnapUrvaka paDhane cAhiyeM / sampradAya kA rahasya samajhe vinA kucha bhI bolanA apanI ajJAnatA siddha karatA hai / zrImadvallabhAcAryajI aura unake Ajataka ke vaMzadhara vedoM para pUrNa zraddhA rakhate haiM aura vedoM ko bhagavAn kA hI svarUpa mAnate haiM / veda, brahmasUtra gItA aura zrImadbhAgavata ye cAra zAstra hamAre sampradAyameM pramANa mAne gaye haiN| inameM vedoM ko sarvoccasthAna prApta hai / kintu vedoM kA artha vedoM se hI spaSTa nahIM ho sakatA isa liye sandeha kI nivRtti ke liye ina pIche vatAye hue zAstroM ko bhI mAnA hai / vedoM ke sandeha kI nivRtti ina tInoM zAstroM se ho sakatI hai| inameM se zrImadbhAgavata to veda kA mAnoM spaSTa artha hI hai isI liye ise hamAre yahAM sarvathA pUjya ginA hai|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ OnionMOMOINGH puSTimArga meM vrnnaashrm| - OilymomalamOINMAL puSTimArgIya vaiSNavoM ke liye varNAzrama dharma parama mAnanIya hai| jo loga apane Apako nirA puSTibhakta kaha kara varNAzrama dharma kI upekSA karate haiM ve mUla karate haiM / unake liye aura anya vaiSNavoM ke liye yaha bAta parama mAnanIya honI cAhiye ki varNAzrama hI hamAre puSTisampradAya kI bhUmi hai / yadyapi bhakti sAmAnya dharma hai yaha zAstra aura yuktise siddha hai tathApi vaiSNava dharma jaba vizeSa dharma hai taba varNAzrama dharma to sAdhAraNa dharma hai ise to sarvathA mAnya karanA hI cAhiye / prasiddha hai ki jamIna ke binA bhIMta khaDI nahIM hotI usI prakAra varNAzrama dharma bhUmi hai aura vaiSNava dharma hai isakI bhitti / vaiSNava mAtra ko isa prakAra apanA vartana rakhanA cAhiye jisase vargAzrama dharma ke vyavahAra meM bAdhA na phuNce| __ varNAzrama dharma kI rakSA karanA vaiSNavoM kA eka atyAvazyaka kArya hai / hamAre AcArya caraNoMne nibandha meM isake viSaya meM yoM AjJA kI hai
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 101 varNAzramavatAM dharmaH zrutyAdiSu ythoditH| tathaiva vidhivatkAryaH svavRttyanena jIvatA // arthAt-zruti smRti meM kahe gaye varNAzramadharma kA pAlana jaisA kahA gayA hai vaisAhI karanA cAhiye / jisa varNa kI jisa vRtti ko karanekA zAstra upadeza detA ho vahI karanA cAhiye / aura usIse apanA jIvana calAnA caahiye| jisa prakAra vinA mUlake vRkSa nahIM raha sakatA usI prakAra varNAzrama dharma ke cinA puSTimArga kA rahanA bhI azakya hai / isaliye varNAzrama dharmakI rakSA karanA hamArA kevala zAstrIya siddhAnta hI nahIM kintu vaha vyavahAra kI dRSTi se bhI atyanta apekSita hai / phalataH jisa prakAra gau aura brAhmaNa kI rakSA karanA varNAzrama dharma hai usI prakAra yaha puSTimArgIya dharma bhI hai aura inakI rakSA karanA pratyeka vaiSNava kA kartavya hai|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 anyadevatAoMkA hamAre yahAM sthAna hamAre sampradAya meM anyadevatAoMkI upAsanA unheM apanA svAmI samajhakara nahIM hotI / saba devatA bhagavAn ke hI aMga hai| kintu ziva vA viSNu ko na mAnanA isakA artha unakI avajJA karanA nahIM hai / ekAzraya ko hamAre yahAM sarvotkRSTa mAnA hai aura anyAzraya ko heya / yadi socakara dekhA jAya to isa bAta ko vicArazIla manuSya pasanda kareMge / anavasthita citta hokara vividha devoM kI upAsanA vividha avasaroM para karane se mAnasika zaithilya kitanA bar3ha jAtA hai yaha vidvAn loga jAnate haiM / yahAM para isI bAtako udAharaNa svarupa se samajhAI jAtI hai___ kanakapura meM rAjIvalocana nAmake eka baDe dhanADya vyakti nivAsa karate the| ve zrIkRSNa meM parama vizvAsa to rakhate hI the kintu usIke sAtha hanumAnajI, gaNezajI zivajI aura caNDI kA bhI kucha iSTa rakhate the| zrIkRSNa ke darzana nitya karate to zivajI ke somavAra ko, caNDI ke maMgalavAra ko, gaNezajI ke budhavAra ko aura hanumAnajI ko zanizcara ko
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 103 jAkara pUjA caDhA Ate the| ve zrIkRSNa ko uttama devatA mAnate tha kintu uparyukta deva devatAoMko bhI unase bahuta zaktihIna nahIM samajhate the / ve zivajI ko kalyANa dene vAle, devI ko Azrita kI rakSA karane vAlI, gaNezajI ko maMgalakArI aura hanumAnajI ko bala dene vAle samajha unakI upAsanA karanA zrIkRSNa kI upAsanA karane se kama nahIM mAnate the tathA ise bhI Avazyaka aMga meM ginA krte| ___ eka samaya kI vAta, rAjIvalocana cIna se vyApAra kara eka vaDI bhArI nAva meM apane dhana sahita bhAratavarSa lauTa rahe the / devecchAvaza samudra meM eka vaDA bhArI tUphAna utthaa| seThajI baDe saMkaTa meM paDe / sava prayatna kara liye kintu kisI prakAra se bhI prANa vace aisA dikhalAI nahIM diyaa| nidAna seThajI ne hArakara hanumAnajI kI stuti kara unase nAvako vacAlene kI prArthanA kii| pavanasuta hanumAna jI AyeM AyeM vahAMtaka seThajI kA dhairya nAvakI vikaTa sthiti dekha jAtA rahA aura unane mahAdevajI kI stuti zuru krdii| pavanasuta ne seThajI ke anyAzrayako dekha apanI gadA ghara dii| mahAdevajI apane nandI para baiThe 2 itane meM seThajI ne gaNezajI kI stuti zuru karadI / kahane kA matalaba yaha ki seThajI ko dRDha vizvAsa kisI para bhI nahIM thA / unaneM isI prakAra gaNezajI tathA deva devIoMkI stuti eka ke bAda
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhi Jian Jian Jian Shi Jian Shi 1 anyadevatAoMkA hamAre yahAM sthAna hamAre sampradAya meM anyadevatAoMkI upAsanA unheM apanA svAmI samajhakara nahIM hotI / saba devatA bhagavAn ke hI aMga hai| kintu ziva vA viSNu ko na mAnanA isakA artha unakI avajJA karanA nahIM hai / ekAzraya ko hamAre yahAM sarvotkRSTa mAnA hai aura anyAzraya ko heya / yadi socakara dekhA jAya to isa bAta ko vicArazIla manuSya pasanda kreNge| anavasthita citta hokara vividha devoM kI upAsanA vividha avasaroM para karane se mAnasika zaithilya kitanA baDha jAtA hai yaha vidvAn loga jAnate haiN| yahAM para isI bAtako udAharaNa svarupa se samajhAI jAtI hai kanakapura meM rAjIvalocana nAmake eka baDe dhanADhya vyakti nivAsa karate the| ve zrIkRSNa meM parama vizvAsa to rakhate hI the kintu usIke sAtha hanumAnajI, gaNezajI zivajI aura caNDI kA bhI kucha iSTa rakhate the| zrIkRSNa ke darzana nitya karate to zivajI ke somavAra ko, caNDI ke maMgalavAra ko, gaNezajI ke budhavAra ko aura hanUmAnajI ko zanizcara ko
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ REAAAAAAAA.A.A.A, lA zrI bhAgavata / / PTEMATIPATIRATESTHA purANoM kA ziromaNi, vedoM ke agamya arthoM kA sahaja bodhaka, baDA manohara aura parama tatva zrImadbhAgavata hamAre sampradAya meM ayucca sthAna prApta kara rahA hai / pratyeka vaiSNava ko isa para aDaga zraddhA honI caahiye| saca kahA jAya to hamAre sampradAya kA bahuta kucha AdhAra zrImadbhAgavata hI hai| ataeva usake svarupa ko jAna lenA atyanta Avazyaka hai| saMskRta meM eka zloka hai jisakA artha hotA hai ki hajAroM zAstra paDha liye aura saiMkaDo hI zAstroM kA saMgraha kara liyA ho kintu yadi zrImadbhAgavata na paDhI ho to sava vyartha ho jAtA hai| zrImadbhAgavata,bhagavAn zrIkRSNacandra ke jJAnakalAvatAra bhagavAn vedavyAsajIkI bhagavadAjJaptaracanA hai / bhagavAn zrIkRSNa ke isa loka se antarhita ho jAne para zrImadbhAgavata hI yahAM unake svarUpa se virAjate haiM / vedoM ke sampAdana kara lene para, itihAsa aura kucha thoDe purANoM kI mI racanA kara lene para java vyAsajI ko santoSa nahIM huA, itane zreyaH
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrImadvallabhAcArya ekakI kI / kintu dRDha vizvAsa na hone para koI bhI devatA rakSA nahIM kara sake aura samudradeva ne unheM apane ananta garbha meM Azraya de diyA / ___ uparyukta udAharaNa se ananyAzraya kA mahatva samajha meM AjAtA hai / zrImad bhagavadgItA meM bhagavAn ne svayaM AjJA kI hai ananyAzcintayanto mAM ye janAH paryupAsate / teSAM nityAbhiyuktAnAM yogakSemaM vahAmyaham // arthAt-jo manuSya ananya hokara, kevala eka mujhameM hI atyanta dRDha vizvAsa rakha kara, merI bhakti karate haiM, aise dRDhAgrahI manuSyoM kI rakSA svayaM meM karatA huuN|
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAAAAAAAAAAA AAINA va zrI bhAgavata / STOTROPERATRITITIVAYANTRA . . . . . . , . , . purANoM kA ziromaNi, vedoM ke agamya arthoM kA sahaja bodhaka, vaDA manohara aura parama tatva zrImadbhAgavata hamAre sampradAya meM atyucca sthAna prApta kara rahA hai / pratyeka vaiSNava ko isa para aDaga zraddhA honI caahiye| saca kahA jAya to hamAre sampradAya kA bahuta kucha AdhAra zrImadbhAgavata hI hai| ataeva usake svarUpa ko jAna lenA atyanta Avazyaka hai| ___ saMskRta meM eka zloka hai jisakA artha hotA hai ki hajAroM zAstra paDha liye aura saiMkaDo hI zAstroM kA saMgraha kara liyA ho kintu yadi zrImadbhAgavata na paDhI ho to saba vyartha ho jAtA hai| zrImadbhAgavata,bhagavAn zrIkRSNacandrake jJAnakalAvatAra bhagavAn vedavyAsajIkI bhagavadAjJaptaracanA hai / bhagavAn zrIkRSNa ke isa loka se antarhita ho jAne para zrImadbhAgavata hI yahAM unake svarupa se virAjate haiM / vedoM ke sampAdana kara lene para, itihAsa aura kucha thoDe purANoM kI bhI racanA kara lene para jaba vyAsajI ko santoSa nahIM huA, itane zreyaH
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrImadbhAcArya sampAdana kara ke bhI jaba ve apane Apako asampanna mAnane lage to unako vaDA duHkha huA aura socane lage ki yaha kyA bAta hai ? maine itihAsa aura purANoMkI racanA karake logoM ko aise kalyANakara mArga kA anusaraNa karane vAle banA diye phira bhI merI AtmA santuSTa kyoM nahIM hotI? __ usa samaya bhagavAn aMzumAlI apane sArathI sahita apane krIDAkSetra meM Arahe the / pakSIgaNa apane madhura kalarava se Azrama kI svAbhAvika zAnti meM vyAkSepa DAlanA cAhate the / Azrama ke anya prANI apane apane kArya meM vyasta the aura bhagavAn vyAsa apanI cintA meM sarasvatI nadI ke taTa para baiTha kara ekAgracitta ho apane kArya para susaMyatadRSTi de rahe the aura apanI AtmA ke asantoSa ke kAraNa ko DhUMDha rahe the itane meM dekhA bhagavAn zrIkRSNa ke nArada, vINA kI iMkAra karate hue apanI svAbhAvika musakyAna ke sAtha dhIre 2 unhIM kI tarapha A raha haiN| vyAsajI inake Agamana para bahuta prasanna hue| khAsa kara isa avasara para, jaba ki ve eka atyanta gambhIra prazna ke uttara meM avyavasthitacitta ho rahe the, nAradajI kA Agamana unheM vaDA acchA mAluma huaa| vyAsajI ke atithi ziSTAcAra ke anantara zrInArada ne sAdhAraNa upacAra ke taura para apane vizvavimohaka musa
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 107 kyAna ke sAtha pUchA-bhagavan , Apa kI AtmA to prasanna hai ? Apa apane zarIra aura manase to prasanna haiM na? Apa ke abhI 2 banAe hue purANa aura vedoMkA yogya sampAdana hamane dekhA hai / vizeSa kara bhArata dekhakara to hama baDe prasanna hue haiM / Apane isa grantha ko likhakara jIvoM para jo upakAra kiyA hai vaha sarvathA prazaMsanIya hai / kintu mahAtman , mujhe kSamA karanA, Apane aise sarvArthaparihita granyoMkA praNayana kiyA hai phira bhI, Aja maiM dekha rahA hUM ki Apa udAsa haiM, Apake mukhase spaSTa lakSita ho rahA hai ki Apa itane kRtakArya hokara bhI apane Apako akRtakArya jaisA mAna rahe haiM / yaha kyoM ? Apa isakA kAraNa mujhe batAyeMge? ___ bhagavAn vyAsajI nAradajI ke isa prazna para kucha musakyAye / vole-'devarSi, ApakA kahanA yathArtha hai / merA mana Aja satya hI udAsa hai / Apane kahA so ThIka hai ki maine manuSya ke duHkhako dekhakara usake upAyameM bhArata jaise uttama grantha kA praNayana kiyA hai aura vaha eka uttama kArya huA hai / yaha bhI ThIka hai ki bhArata kA to kevala vyapadeza hai-vAstava meM kahA jAya to isameM maine vedoMkA sAra aura artha rakha diyA hai / isI meM strI aura zUdroM ke dharma kI vyavasthA bhI likha dI hai / kintu phira bhI maiM anubhava
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zramidvallabhAcArya kara rahA hUM ki merI AtmA santuSTa nahIM huI hai / dila gavAhI de rahA hai ki abhI mujhe koI sarva zreSTha kArya aura bhI karanA bAkI hai / bhagavan , Apa para merI baDI zraddhA hai| Apako maiM eka bhagavAn kA paramAnugraha sampanna bhakta samajhatA huuN| mujhe vizvAsa hai ki merI hRdaya granthI ko Apa hI kholeMge / kyA mujhe Apa isa rahasya ko samajhAveMge ?' devarSi viprarSi ke hAtha ko apane hAtha meM lete hue prIti pUrvaka bole-"brahman , maiM Apake asantoSa ke kAraNa ko jAnatA hUM saca kahUM to kaha sakatA hUM ki maiM Apa ke pAsa bhI usI ke liye AyA bhI huuN| merI samajha meM to yaha hai ki Apa ne itanA parizrama kiyA vaha bhI vyartha gayA / manuSya to svabhAva se hI karma meM pravRtti karane vAlA hai Apa ne isI ko aura uttejana dekara use aura bhI pravRti zIla banA diyaa| aba, jisa prakAra tUphAna ke thapeDoM se nAva idhara se udhara aura udhara se idhara bhaTakA karatI hai usI prakAra jIva kI bhI dazA hogI / use sthAna to kahIM milegA hI nahIM ! maiM kyA kahUMpunaH kahanA yahI hai hi ke caritra, dharma, aura nahIM kiye haiM / aura yaha Apa ThIka samajhiye taka
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| valI se saiMkaDoM uttamottama grantha vanAle kintu jisameM bhagavAn zrIkRSNa kA yaza varNita na hogA vaha kAkatIrtha hai aura usa meM vAyasoM ke sivAya aura koI Akara nahIM nahAyagA / aura isa tarapha Apa vizvAsa rAkhiye ki cAhe TUTI phUTI aura asaMvaddha bhASA meM hI yadi kRSNa kIrtana kIye jAMyage to vahI atyanta jana ko mugdha karane vAle ho jAyage! merA to punaH punaH kahanA yahI hai ki Apa bhagavAn zrIkRSNa ke caritroM kA varNana kIjiye, una kI bhaktikA upadeza dIjiye aura unakI manomohaka lIlAoMkA varNana kara jAiye Apa kI AtmA prasanna ho jAyagI / aura prasanna bhI aisI hogI ki phira kamI Apa ko kheda hogA hI nhiiN| Apa svayaM vidvAn haiM, isa ke uparAnta Apato bhagavAn zrIkRSNa ke jJAna kalAvatAra hI haiM / Apa ko maiM kyA kahUM ? Apa isa bAta ko eka bAra punaH sociye / samAdhi ke dvArA Apa ko apane kartavya kA bodha hogA aura Apa apanI AtmA ko sampanna banAne kA upAya DhUMDha leMge / mujhe Apa ava AjJA diijiye| __nAradajI ke cale jAne para bhagavAn vyAsajI ne apanI samAdhi meM isa zrImadbhAgavatazAstrakA anubhava kiyA aura isIse ise 'samAdhibhASA' kahate haiM / zrImadbhAgavata bhagavAn kA hI svarUpa hai / vedoM ke artha ko vyakta karanevAlA, zAstroM ke sandehoM kA vAraka, bhagavAn
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zramidallabhAcArya kara rahA hUM ki merI AtmA santuSTa nahIM huI hai / dila gavAhI de rahA hai ki abhI mujhe koI sarva zreSTha kArya aura bhI karanA bAkI hai| bhagavana , Apa para merI vaDI zraddhA hai| Apako meM eka bhagavAna kA paramAnugraha sampanna bhakta samajhatA huuN| mujhe vizvAsa hai ki merI hRdaya granthI ko Apa hI kholeNge| kyA mujhe Apa isa rahasya ko samajhAveMge?' devarSi viprarSi ke hAtha ko apane hAtha meM lete hue prIti pUrvaka bole-"brahman , maiM Apake asantoSa ke kAraNa ko jAnatA hUM saca kahUM to kaha sakatA hUM ki maiM Apa ke pAsa bhI usI ke liye AyA bhI huuN| merI samajha meM to yaha hai ki Apa ne itanA parizrama kiyA vaha bhI vyartha gayA / manuSya to svabhAva se hI karma meM pravRtti karane vAlA hai Apa ne isI ko aura uttejana dekara use aura bhI pravRti zIla banA diyaa| aba, jisa prakAra tUphAna ke thapeDoM se nAva idhara se udhara aura udhara se idhara bhaTakA karatI hai usI prakAra jIva kI bhI dazA hogI / use vizrAmasthAna to kahIM milegA hI nahIM ! maiM kyA kahUM-Apa svayaM buddhimAn haiM merA to punaH punaH kahanA yahI hai ki Apa ne abhI taka bhagavAn zrIkRSNa ke caritra, dharma, aura una kI bhakti acchI prakAra se varNita nahIM kiye haiM / aura isI se Apa kI AtmA asampanna hai| yaha Apa ThIka samajhiye ki Apa vividha komalakAnta padA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 109 valI se saiMkaDoM uttamottama granya dhanAle kintu jisameM magavAn zrIkRSNa kA yaza varNita na hogA vaha kAkatIrtha hai aura usa meM vAyasoM ke sivAya aura koI Akara nahIM nhaaygaa| aura isa tarapha Apa vizvAsa rAkhiye ki cAhe TUTI phUTI aura asaMvaddha bhASA meM hI yadi kRSNa kIrtana kIye jAyage to vahI atyanta jana ko mugdha karane vAle ho jAyage! merA to punaH punaH kahanA yahI hai ki Apa bhagavAn zrIkRSNa ke caritroM kA varNana kIjiye, una kI bhaktikA upadeza dIjiye aura unakI manomohaka lIlAoMkA varNana kara jAiye __ Apa kI AtmA prasanna ho jAyagI / aura prasanna bhI aisI hogI ki phira kabhI Apa ko kheda hogA hI nahIM / Apa svayaM vidvAn haiM, isa ke uparAnta Apato bhagavAn zrIkRSNa ke jJAna kalAvatAra hI haiM / Apa ko maiM kyA kahUM ? Apa isa bAta ko eka bAra punaH sociye / samAdhi ke dvArA Apa ko apane kartavya kA bodha hogA aura Apa apanI __ AtmA ko sampanna banAne kA upAya DhUMDha leMge / mujhe Apa ava AjJA diijiye|" __ nAradajI ke cale jAne para bhagavAn vyAsajI ne apanI samAdhi meM isa zrImadbhAgavatazAstrakA anubhava kiyA aura isIse ise 'samAdhibhASA' kahate haiN| zrImadbhAgavata bhagavAn kA hI svarUpa hai / vedoM ke artha ko vyakta karanevAlA, zAstroM ke sandehoM kA vAraka, bhagavAn
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3-4 Uti 110 zrImadallabhAcArya kI lIlAoMkA varNana karane vAlA aura bhagavAn meM dRDha Asakti utpanna karane vAlA yaha grantharatna hai| zruti me likhA hai ki 'bhagavAn dvAdaza aMgavAle haiN|' yahAM bhI bAraha skaMdha haiM / inakI samajha yoM hai-- aMgake nAma skaMdha lIlA zravaNAGga do caraNa 1-2 adhikAra au jJAna do bAhU sarga aura visarga donoM jaMghA sthAna aura poSaNa dakSiNa hasA donoM stana manvantara, IzAnukathA hRdaya zira mukti vAmahasta Azraya zrImadbhAgavata meM tIna bhASA hai-lokamASA, paramatabhASA aura smaadhibhaassaa| samAdhibhASA-zrIvedavyAsajI ne apanI samAdhi meM jo kucha bhI anubhava karake kahA use samAdhimASA kahate haiN| samAdhi meM yoga ke bala se aura ekAntacitta se vyAsajI ko bhagavAn kA sAkSAtkAra huA thA ata eva usa samaya ke vyAkhyAna ko prabala prAmANya mAnA jAtA hai| nirodha
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 111 paramatabhASA-jisa kathAnaka meM samAdhibhASA se vibhinna artha ho vaha paramatabhASA hai / zrIzukadevajIne jahAM kahIM dUsare ke kahe hue kA anuvAda kiyA hai vaha paramata bhASA hai yaha jAna lenA caahiye| __ laukika bhASA-laukika bAtoM kA anusaraNa kara jahAM kucha kahA jAya vaha laukika bhASA hai / ___ yaha ThIka hai ki vyAsajI ne samagra bhAgavata kA samAdhi meM anubhava kiyA thA aura samagra bhAgavata pramANa hai kintu samAdhi meM bhIApa ko pAMca prakAra kA (puruSottama-mAyA-bhakti jIva-anarthopazama)anubhava huA thA isa liye ina kA anusaraNa karane vAlI bhASA samAdhibhASA mAnI gaI hai / vAstava meM dekhA jAya to paramata bhASA aura laukikI bhASA, samAdhi bhASA ko sahAyatA detI ho to pramANa mAnI gaI haiN| ___ hama anyatra kaha Aye ki bhAgavata sarva sandeha vAraka hai| vedoM kA sandeha vyAsasUtra se dUra hotA hai / yadi vahAM bhI kucha AzaMkA rahe to zrImadbhagavadgItopaniSat dUra karegA aura yadi phira mI sandeha kA nirAkaraNa na ho to zrImadbhAgavata saba sandeha ko dUra kara degaa| hamAre sampradAya ke anuyAyioM kA kartavya hai ki ve zrImadbhAgavata para dRDha zraddhA rkkheN| use bhagavAn kA hI svarupa samajheM aura usakA pATha evaM zravaNa yathA sambhava nitya karate rheN| zrImadbhAgavata
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrImadvallabhAcArya ke zravaNa aura paThana se bhagavAn hRdaya meM virAjate haiM, daMbha tathA vAsanA dUra hotI hai aura bhagavAn meM Asakti baDhatI jAtI hai| zrImadbhAgavata kA, zAstra, skandha,prakaraNa, adhyAya,vAkya, pada, aura akSara ina sAta prakAra se vivaraNa kiyA gayA hai| una sAta meM se prathama cAra kA artha zrIvallabhAcArya viracita mAgavatArtha prakaraNa nibandha meM hai aura dvitIyokta tInoM kA varNana zrImadbhAgavata kI AcArya nirmita TIkA zrIsubodhinIjI meM hai| zrIsubodhinIjI ko bhI samajhAne ke liye Apa ke vaMzaja AcAryoM ne TippaNI, prakAza, lekha, yojanA ityAdi sAhitya nirmita kiye haiN| zrIkRSNa ke zuddha svarUpa kA bodhaka yahI eka grantha hai / isa meM jJAnI se jJAnI bhI vaisehI samAna rUpa se Ananda pA sakatA hai jaisA eka ajJAnI aura mUrkha / strI aura bAlaka jaba dazamaskandha kI nirodha lIlAoMmeM Ananda lete haiM taba jJAnI aura paNDita ekAdaza, paMcama aura dvAdaza skandhoM ke adbhuta vedAnta viSayaka vicAroM ko sunakara bhagavatsvarUpa bhAgavata meM tallIna ho jAte haiN| zrImahAprabhujIne AjJA kI hai-'sevAyAM vA kathAyAM vA yasyAsaktiheDhA bhavet / yAvajIvaM tasya nAzo na kvApIti matirmama' arthAt jisakI sevA aura kathA meM dRDha Asakti rahatI hai usakA jIvanabhara kabhI nAza nahIM hotaa|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 113 zrImadbhAgavata vedopabrahmaka ( vedoM ke artha ko batAne vAlI) hai| brahmasUtra jisa prakAra 'janmAdyasya yataH' isa sUtra se prArambha huA hai usI prakAra zrImadbhAgavata kA prAraMbha bhI janmAghasya yataH' isa vAkya se huA hai / vedakA vIja gAyatrI hai / isaliye zrImadbhAgavatakAbhI prArambha gAyavyarthase kiyA gayA hai| zrImadbhAgavata ke tIna svarUpa haiM adhyAtmika, Adhibhautika aura Adhi daivika / Adhibhautika svarUpa akSarAtmaka purANa hai / AdhyAtmika-bhAgavata bhakti zAstra hai| isa prakAra mAhAtmyapUrvaka sevana karane vAle ko bhaktirupa phala dene vAlI haiN| Adhidaivikasvarupa dvAdazAMgAtmaka parabrahya parAtpara bhagavAn pUrNapuruSottama zrIkRSNacandra hai| __ zrImadbhAgavata meM dvAdaza skandha haiM, tIyAlIsa prakaraNa haiM, tInaso battIsa adhyAya haiM (dazamaskandha ke 13-14-15 tIna adhyAya prakSipta mAne gaye haiM unako bhI ginane se 335 adhyAya hote haiM ) isameM 18000 zloka haiM aura tIna isameM bhASA haiN| prathama skaMdha meM zrotA vaktA ke adhikAra kA nirUpaNa hai| isameM 19 adhyAya aura 3 prakaraNa haiM jisameM pahale prakaraNa meM tIna adhyAya dvArA hInAdhikAra kA varNana hai / dUsare prakaraNa ke tIna adhyAya meM madhyamAdhikAra nirupaNa hai|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrImadvallabhAcArya tIsare prakaraNa ke teraha adhyAyo meM uttamAdhikAra kA varNana kiyA gayA hai| dvitIya skandha meM jJAnalIlA varNita kI gaI hai| isameM dasa adhyAya haiM aura tIna prakaraNa haiN| pahale do adhyAya ke eka prakaraNa se tatvajJAna kA nirUpaNa hai, dUsarA prakaraNa do adhyAya kA hai jisameM hRdaya kI prasannatA kA varNana hai aura tRtIya prakaraNa manana prakaraNa hai jo chaH adhyAya se kahA gayA hai| tRtIya skandha meM bhagavAn kI sargalIlA kA varNana hai / usake 33 adhyAya aura 6 prakaraNa haiM / pahalA adhikAra prakaraNa cAra adhyAya se, dUsarA guNAtIta prakaraNa do adhyAya se, tIsarA saguNa prakaraNa tIna adhyAya se, cauthA kAlaprakaraNa do adhyAya se, paMcama jIva prakaraNa nau adhyAya se aura chaThA tattva prakaraNa teraha adhyAya se varNita hai| caturtha skaMdha meM visargalIlA kA varNana hotA hai / usake adhyAya 31 aura prakaraNa cAra haiM / prathama dharma prakaraNa sAta adhyAya meM, dUsarA artha prakaraNa pAMca adhyAya meM, tIsarA kAma prakaraNa gyAraha adhyAya meM aura caturtha mokSa prakaraNa ATha adhyAya meM varNita kiyA gayA hai| - paMcamaskandha meM sthAnalIlA kA varNana hai| usake adhyAya 26 aura prakaraNa tIna haiM / prathama deza prakaraNa tIna adhyAya
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 115 meM, dUsarA kAla prakaraNa ikkIsa adhyAya meM aura tRtIya svama prakaraNa do adhyAya meM kahA gayA hai| . SaSTha skandha meM poSaNa (puSTi, anugraha) lIlAkA varNana hai / isake adhyAya 19 aura prakaraNa 3 haiM / prathama nAma prakaraNa 3 adhyAya se, dUsarA dhyAna prakaraNa 14 adhyAya se aura tRtIya arcana prakaraNa do adhyAyoM se kahA gayA hai| ___ saptama skandha meM Uti (vAsanA) kA varNana kiyA hai| isameM 15 adhyAya aura tIna prakaraNa haiM / pahalA asadvAsanA prakaraNa pAMca adhyAyase, dUsarA sadvAsanA prakaraNa bhI pAMca adhyAyase aura tIsarA sadasadvAsanA prakaraNa pAMca adhyAsa se varNita hai| aSTama skaMdha meM manvantara lIlA kA varNana hai / isake adhyAya 24 aura prakaraNa cAra haiM / pahalA tAmasa prakaraNa cAra adhyAya se, dUsarA sAtvika prakaraNa dasa adhyAya se, tIsarA rAjas prakaraNa nava adhyAya dvArA aura cothA bhakti prakaraNa eka adhyAya dvArA varNita hai| ___ navama skandha meM IzAnukathA kA varNana hai / isameM adhyAya covIsa aura prakaraNa do haiM / pahalA sUrya vaMza nirUpaNa cAraha adhyAya meM aura dUsarA candravaMza nirupaNa vAra adhyAya meM kiyA gayA hai| dazamaskaMdha, svarupAtmaka zrImadbhAgavata kA ha manuSyazarIra meM jisa prakAra hRdaya atyanta uttama aura pradhAna
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zrImadvallabhAcArya cIja mAnI gaI hai usI prakAra bhAgavata kA dazamaskaMdha hai| isa skandha meM nirodhakA varNana hai| nirodhakA artha hai prapaMcavismRti pUrvaka bhagavadAsakti / dazamaskandha pUrvArdha aura uttarArthoM meM vibhakta hai / pUrvArdha meM prakSipta tIna adhyAya sahita 49 adhyAya haiM aura uttarArdha meM 41 adhyAya haiM / dazamaskaMdha meM pAMca prakaraNa haiM / DhAI uttarArdha aura DhAI pUvArdha meM / pUrvArdha meM prathama cAra adhyAya kA janmaprakaraNa, aTThAIsa adhyAya kA tAmasa prakaraNa, 28 adhyAyakA rAjas prakaraNa hai (isake caudaha pUrvArdha meM aura caudaha adhyAya uttarArdha meM haiN|) aba uttarAdha meM rAjasU prakaraNa ke avaziSTa caudaha adhyAya, sAttvika prakaraNa ke 21 aura aizvarya prakaraNake 6 adhyAya haiN| pUrvArdha ke tAmasa prakaraNa ke bhI cAra prakaraNa haiN| pahale pramANaprakaraNa ke sAta adhyAya, dUsare prameya prakaraNake 7, tIsare sAdhana prakaraNa ke bhI 7 aura cothe phala prakaraNa ke bhI 7 / isa prakaraNa meM rAsa paMcAdhyAyI aura yugalagIta kA varNana hotA hai / yaha phalarUpa hone se phala prakaraNa meM Aye haiM so ThIka hI hai| tIsarA rAjas prakaraNa arthAt rAjas bhaktoM kA nirodha hai / isake 28 adhyAya haiM / aura isake bhI cAra prakaraNa haiM / pahale aura dUsare pramANa aura prameya prakaraNa pUrvArdha meM haiM aura sAta 2 adhyAya ke dUsare do prakaraNa sAdhana aura phala uttarArdha meM haiN| cothA sAtvika prakaraNa
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / hai arthAt isameM bhagavAn ne sAtvika bhaktoM kA nirodha kiyA hai / isa ke adhyAya 21 aura prakaraNa 3 haiM / sAtvika maktoM ko pramANa kI apekSA nahIM rahatI isase prameya sAdhana aura phala yaha sAta 2 adhyAya se varNita haiN| pAMcavAM aizvarya prakaraNa 6 adhyAya se varNita hai / isameM bhagavAn ke aizvarya, vIrya, zrI, yaza, jJAna aura vairAgya ina chaHoMkA nirUpaNa hai| __ekAdaza skaMdha meM mukti kA varNana hai| isameM 31 adhyAya aura do prakaraNa haiN| prathama jIvamukti prakaraNa 29 adhyAya se aura dUsarA brahmamukti prakaraNa do adhyAya se varNita hai / dvAdaza skandha meM Azraya kA varNana hai| isameM teraha adhyAya aura pAMca prakaraNa haiN| pahalA lokAzraya do adhyAyakA, vedAzraya dokA, bhagavadAzraya tInakA, zabdAzraya tInakA aura arthAzraya tIna adhyAya kA kahA gayA hai| - - GAON -
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInAthajI - zuddhAdvaita vaiSNava bhaktoMke liye paramapUjya aura parama mAnanIya svarUpa zrInAthajI kA hai| pUrNapuruSottama zrIkRSNacandra hI Apa svayaM, zrInAthajI ke svarUpa meM bhUtala para virAjate haiM / ApakA vartamAna virAjamAna svarUpa usa samaya kA hai jisa samaya Apane indrake atyAcAra se zrIvrajabhaktoMko bacAne ke liye zrIgovardhana girirAjako sAta dina paryanta dhAraNa kiyA thaa| __ ApakA prAkaTya rahasya bhI adbhuta hai / brajamaNDalake zrIgirirAjadharaNakI eka kandarA meM se ApakI UrzvabhujA kA prAkaTya saMvata 1466 zrAvaNavadI tatIyAko sUryodaya ke samaya zravaNanakSatrameM huA thA / vrajavAsIyoM ko bhujA ke darzana usI saMvat kI nAgapaMcamI ko huA thaa| girirAjadharaNakI kandarAse ekAeka bhujA kA darzana kara vrajavAsImaNDala atyanta AzcaryAnvita huA / kintu unake Azcarya ko ghaTAte hue vahAM hI eka vRddha vrajavAsI bolA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInAthajI la 1 .. . . -~-rammar ~~ ... ...... Pa prabhu tumheM vAra vAra praNAmamiTata mAyAjAla sevata chuTata viSaya vikAra-prabhutu0 garva kari jJAnI gaye thaki mukti iDana hAra bhaka ika tava zaraNale tara jAta yaha sasAra-prabhu tu0 vaja
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 'bhAiyo, yaha bhujA usa samaya kI hai java indrane kopa karake brajake Upara sAta dinataka meghakI mUsaladhAra vRSTi kI thI aura jisake pratIkAra svarUpa sAta varSa ke sAMvale zrIkRSNane sAta dina paryanta apanI kaniSThikA para girirAja dhAraNa kara vrajabhaktoMkI rakSA kI thii| vahI bhujA yaha hai / Apa svayaM isa samaya zrIgirirAja kI kandarA meM virAjamAna haiM / isa samaya hameM kevala bhujAkA hI darzana diyA hai| ApakI icchA honepara mukhAravindakA darzana bhI hama kara sakeMge' / vRddha kI yaha bAta sunakara vrajavAsI prasanna hue tathA bhujA ke prAkaTya se apanA parama saubhAgya udaya huA mAna bhujAkI SoDazopacAra pUjA karane lge| itanAhI nahIM, nAgapaMcamI ko ve eka vizeSa saubhAgyakA dina mAnane lage aura usa dina pratyeka varSa meM vahAM eka baDA mArI melA lagane lgaa| isa ghaTanAke 69 varSa anantara arthAt saMvat 1535 meM Apane apane mukhAravinda ke darzana brajabhaktoM ko karAye / zrImahAprabhujI bhI isI dina bhUtala para padhAre the| __usa samaya vrajamaNDala pradhAnataH gauoMkA nivAsa thaa| eka 2 gharameM hajAra 2 gAya rahatI thiiN| sadU pAMDe nAmake eka brAhmaNa ke yahAM bhI eka hajAra gAyeM baMdhatI thiiN| una eka hajAra gAyo meM se eka gAya zrInandarAyajI ke gauoM
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 119 'bhAiyo, yaha bhujA usa samaya kI hai jaba indrane kopa karake vrajake Upara sAta dinataka meghakI mUsaladhAra vRSTi kI thI aura jisake pratIkAra svarUpa sAta varSa ke sAMvale zrIkRSNane sAta dina paryanta apanI kaniSThikA para girirAja dhAraNa kara brajamaktoMkI rakSA kI thii| vahI bhujA yaha hai| Apa svayaM isa samaya zrIgirirAja kI kandarA meM virAjamAna haiN| isa samaya hameM kevala bhujAkA hI darzana diyA hai| ApakI icchA honepara mukhAravindakA darzana bhI hama kara sakeMge' / vRddha kI yaha bAta sunakara vrajavAsI prasanna hue tathA bhujA ke prAkaTya se apanA parama saubhAgya udaya huA mAna bhujAkI SoDazopacAra pUjA karane lage / itanAhI nahIM, nAgapaMcamI ko ve eka vizeSa saubhAgyakA dina mAnane lage aura usa dina pratyeka varSa meM vahAM eka vaDA bhArI melA lagane lgaa| isa ghaTanAke 69 varSa anantara arthAt saMvat 1535 meM Apane apane mukhAravinda ke darzana vrajabhaktoM ko kraaye| zrImahAprabhujI bhI isI dina bhUtala para padhAre the / ___ usa samaya vrajamaNDala pradhAnataH gauoMkA nivAsa thaa| eka 2 gharameM hajAra 2 gAya rahatI thiiN| sad pAMDe nAmake eka brAhmaNa ke yahAM bhI eka hajAra gAyeM baMdhatI thiiN| una eka hajAra gAyo meM se eka gAya zrInandarAyajI ke gauoM
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 -zrImadvallabhAcArya ke kula kI thI jisakA nAma dhUsara thA / vaha pratidina sAyaMkAla ke samaya ghara Ate 2 apane jhuMDa meM se alaga hokara zrInAthajI jahAM birAjate the usa jagaha jA kara apanA paya zrInAthajI ke mukhAravinda meM sravaNa krtii| usa dUdha ko bhagavAn arogate / chaH mAsa paryanta yaha kathA kisI ko bhI jJAta na huI / eka samaya jaba isa gAya ke alpa dugdha dAna para sandeha huA taba sad pAMDe svayaM isakI Toha lene ke liye eka dina gAya ke pichADI huA / __ vahAM jAkara usane dekhA ki usakI dhUsara gAya bhagavAn ko dugdha pAna karA rahI hai| bhakta bhagavAn ke isa apUrva caritra ko dekha kara mugdha ho gyaa| apane ko parama saubhAgyavAn mAna bhagavAn ke caraNAravinda meM gira par3A / ___ bhagavAn prasanna hue bole-"girirAja govardhana mero hI svarUpa aura mokU atyanta priya hai| maiM yahAM sarvadA krIDA karUM huuN| yA samaya zrImahAprabhujI bhUtala pai padhAre haiM ataH maiM bhI unakU apanI sevA ko dAna karave pratyakSa bhayo huuN| mero nAma devadamana hai| lIlAntara sUM indra damana aura nAgadamana bhI mero hI nAma hai| indra ko garva kharva karake tAko damana kiyo tAsUM maiM indra damana huuN| kAlindIkU nirviSa karave ke tAIM nAga ko damana kiyo
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 aura unake siddhAnta / tAsUM nAgadamana bhI maiM hI huuN| kaMsa, kezI, kuvalayApIDa ityAdi duSTana ko damana bhI maine kiyo hai tAsUM jana sAdhAraNa mokU duSTadamana bhI kaheM haiN| samaya samaya pai maine indra, kuvera, candramA, vAyu, varuNa, mRtyu, yama, agni, brahmA, ziva aura kAma ityAdi devana ko bhI maine damana kiyo hai yAtUM devadamana mI maiM hI huuN| maiM brajabhaktanakU sadaiva priya hUM ataeva terI gAya mokU dUdha pyAyo kregii| mokU yaha gau atyanta priya hai| zrInAthajIke mukhAravinda se yaha sAkSAt AjJA sunazrInAthajI kI zrI. kara brajavAsA atyanta prasanna haa| mahAprabhu ko jhADa- usa dina se usa bhAgyavAn brajavAsI khaNDa meM AzA kI gAya zrInAthajI ko dugdhapAna karAne lgii| Apane jisa samaya prAkaTya grahaNa kiyA usI samaya ApakI rakSArtha cAra vyUha bhI prakaTa hue the| __ zrIgirirAjadharaNake saMkarSaNa kuMDameM se zrI saMkarSaNa devakA, govinda kuNDameM se zrIgovinda devakA, dAnaghATIpara zrIdAnIrAyajI kA evaM zrIkuNDameM se zrIharidevajI kA prAkaTya huA thA / ye cAroM deva kramazaH saMkarSaNa vAsudeva pradyumna aura aniruddhAtmaka haiN| ye sarvadA zrInAthajIke sAtha rakSArtha virAjate haiM / ina vyUhoM kI sevA matAntara ke bhakta loga
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrImadvallabhAcArya zrImahAprabhu ke svadhAma padhAraneke anantara jaba zrIgusAIjI gaddI para virAje taba Apane puSTimArgIya sevApaddhati vistArase pracalita kii| eka samaya jaba zrIgusAIjI gujarAta padhAre the, zrInAthajIne gusAIMjIke prathama putra giridharajI se kahA ki 'maiM to Aja tumhAre ghara mathurAmeM calUMgo / tuma mokU vahAM le clo'| zrInAthajI kI AjJA sunakara giridharajI ratha siddha karAlAye / zrIgovardhananAthajI bhI ratha meM virAje / zrIgiridharajI svayaM ratha ke cAlaka bana apane ghara sataghaga mathurA meM livA lAye / vahAM saMvat 1623 phAlguna vadI 7 guruvAra ke dina zrInAthajI ko pATa padharAye / isa pATotsava ko Ajataka sAta ghara mAnya karate haiM / yaha sthAna Ajakala satagharAmeM zrInAthajI kI baiThaka nAma se prasiddha hai| jisa dina zrInAthajI mathurAke satagharameM padhAre usa dina zrIgiridharajIne apanA sarvasva zrInAthajI ko arpaNa kara diyA aura Apa eka mAtra choTI dhotI pahana kara strIvarga sahita hAtha joDa kara ghara ke bAhara nikala kara khaDe ho gaye / __ vahAM zrIgusAIjI ko jaba yaha bAta vidita huI to Apa zIghratA se zrIjIke darzanArtha cala diye / inake Agamana kA vRtta jAna zrIjI zrIgiridharajI se bole "girivara, zrIgusAMIjI yadi mokU zrIgIrirAja pai nahIM dekheMge
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 125 to baDo sAca kareMge / tArAM tU mokU Aja ko Aja girirAja pai pahuMcA de|" tava Apa gopIvallabha aroga kara ratha meM virAje / usa dina nRsiMha caturdazI thI so sava utsava zrIgirirAja para padhArakara Apane pUrNa kiye / rAjabhoga aura sena bhoga usa dina agatyA ikaThe karane par3e / usa dina se rAjabhoga aura sena bhoga nRsiMha caturdazI ko ikaThe Ane lge| __eka samaya zrIgusAIMjI dvArakA padhAre / bIca meM mevADa prAnta sthita sIhADa (vartamAn nAthadvAra) nAmaka sthala atyanta manohara dekha kara Apane vahAM kucha dinoM taka vizrAma kiyA / eka dina Apane apane ananya sevaka cAcA irivaMza se kahA 'yaha sthala atyanta manohara hai| zrI jI ke nivAsa ke sarvathA yogya hai / yahAM para eka dina zrI jI avazya padhAreMge / aura ise cirakAla taka apanA nivAsa sthala bnaaveNge|' ___ usa samaya mevADameM rANA udayasiMha rAjya karate the| zrIgusAIjI kA Agamana suna kara ve svayaM apane parivAra sahita zrIgusAIjI ke darzana ko Aye / rANA ne Apake caraNo meM sASTAGga praNAmakara gAMva tathA mohora arpaNa kii| zrIguMsAIjI ne bhI prasanna ho rANAko apanA prasAdI vastra uddhaayaa| jaba gusAIMjI dvArakA padhArane lage tava mahArANA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrImadvallabhAcAye Apake viyoga kA anumAna kara baDe duHkhI hue| taba zrIgusAIjI ne unase kahA-'merA to yahAM rahanA hogA nahIM, hAM zrI jI tumako nitya darzana deNge|' usa dina se zrIjI pratidina zrIgirirAja se mevADa nAthadvAra-padhArakara mahArANA ko darzana dete / eka dina rANAne zrI jI ke zrama kA anubhava kara kahA 'prabho, Apako itanI dUra pratidina parizrama karanA paDatA hai isaliye yadi __ Apa isa mevADa meM hI virAjeM to mujhe ApakA kSaNika viyoga bhI na ho|' yaha suna kara zrIjI bole 'tumAro kahano ThIka hai / pana jaba taka gusAIMjI bhUtala pai birAje haiM taba taka mero anyatra nivAsa karano asambhava hai / anantara maiM yahAM hI cirakAla taka rhuuNgo|' ___ kAlAntarameM apanI pratijJA ko caritArtha karane ke liye zrIjI ne eka upAya soca nikAlA! una dinoM prasiddha hindUdharma drohI musalamAna nareza auraMgajeba dillImeM eka chatra rAjya karatA thA / zrI jI ne socA yoM rAjI khuzI to zrIgusAIjI ke vaMzaja mujhe yahAM se zrInAthadvAra le nahIM caleMge isa liye musalamAnoM dvArA yahAM utpIDana utpanna karAnA cAhiye / yaha socakara zrI jI ne musalamAna nareza ke hRdaya meM yaha bhAvanA utpanna kii| phalataH jaba girirAja yavanAkrAnta huA tava Apa mevADa
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 127 meM zrInAthadvAra meM AkAra virAje / taba se Aja taka Apa usI bhUmi meM virAjamAna haiN| aba hama yahAM zrInAthajI ke svarUpa ke viSayameM kucha pramANa uddhRta karate haiN| gopAlatApinIyopatiSad ke pUrvakhaNDa meM likhA haisatpuNDarIkanaganaM meghAbhaM vaidyutAmbaram / dvibhujamaunamudrADhyaM vanamAlinamIzvaram // gopagopIgavAvItaM suradrumatalAzritam / divyAlaMkaraNopetaM ratnapaMkajamadhyamam / / kAliMdIjalakallolasaMgImArutasevitam / citte yaH saMzrayet kRSNaM sukto bhavati sNsRteH|| __ arthAt-acche puNDaraki nayanoM kI sI zobhAvAle, sundara megha kI sI kAntiyukta, do sundara bhujA vAle, zAnta vigraha vAle bhagavAn zrIkRSNa ke svarUpa kA jo dhyAna karatA hai vaha mukta hotA hai / ___ jo manuSya gopa, gopI aura gau ke madhyavartI, kadambatalAzrita aneka ratnoM se suzobhita bhagavAn zrIkRSNa kA dhyAna karate haiM ve parama pada ko prApta hote haiN| zrImadbhAgavata meM zrInAthajI ke viSayameM kahA hai gopaimakhe pratihate vrajaviplavAya devebhivarSati pazUnkRpayA rirakSuH /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrImadvallabhAcArya dhartocchilIndhramiva sapta dinAni sapta varSoM mahIdhramanadhaikakaraNalIlam // arthAt-goponeM jisa samaya indra ko yajJa denA banda kara diyA usa samaya indrane kupita ho vraja ko bahA dene ke liye vraja para ghora varSA kI thii| usa samaya bhagavAn zrIkRSNane, sAta varSa ke sAMvale ne sAta dina paryanta apanI eka uMgalI para zrIgirirAja ko dhAraNa kara vraja janoM kI rakSA kI thii| usa samaya kA svarUpa hI isa samaya zrInAthajI ke svarUpa meM virAjamAna hai| ___ mantra bhAgavata meM likhA hai__ tAmasya rIti parazoriva pratyanIkamakhyaM bhuje asya vysH| sacAyadi pitumaMta miva kSayaM ratnaM dAti bharahUtaye vishe|| zrImaMtrabhAgavatam / dvitIyaM vRndAvanakANDam / bhaassym| tAmasyeti / tAM mahatA varSeNa vrajo nAzanIya ityevaM rUpAM, parazoH iva asya indrasya rItiM varSA kriyAM tatprakAraM vA, Alocya asya indrasya pratyanIkaM bhAgaharatvAt zatru__ miva ratnaM kSayaM ratnagRhaM govardhanamityarthaH,asya saptavArSikasya zrIkRSNasya vayaMsaH sarva hitakartuH bhuje vAma haste akhyaM apazyAma / sacA gopvRndvysyaiH|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 aura unake siddhaant| nAradapaJcarAtra meM likhA haidAmodaro gopadevo yazodAnandakArakaH / kAlIyamardanaH kharvagopagopIjanapriyaH // 143 // lIlAgovardhanadharo govindo gokulotsavaH / ariSTamathanaH kAmonmattagopIvibhuktidaH 144 isakA artha spaSTa hai| isake AgeM rAtri 4 adhyAya 8 meM likhA haiparvatAdhinivAsI ca govardhanagharo guruH // 24 // govardhanapatiH zAnto govrdhnvihaarkaa| govardhano gItagativArgakSo govRSekSaNaH // 25 // indrayajJaharo govardhanadhArI girAMpatiH / yajJabhugyajJakArI ca hitakArI hitAMtakaH // 10 // girirupI girimakho giriyajJapravartakaH / gireraMgadharo gopagopIgotApanAzanaH // 94 // bhaktipriyo bhaktidAtA dAmodara iddsptiH| indradarpaharo'nanto nityAnandAnvidAtmakaH // 16 // dvibhujaH SaDbhujo'nantabhujo maatlisaarthiH| zeSaH zeSAdhinAthazva zeSI shessaantvigrhH||128|| brahmapurANa meM likhA haitatastadgokulaM sarvaM gopIgoesaMkulam / atIvAta haridRSTvA trANAyAcintayattadA // 11 //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrImadvallabhAcArya dhartocchilIndhramiva sapta dinAni sapta varSo mahIdhramanadhaikakaraNalIlam // arthAt-goponeM jisa samaya indra ko yajJa denA banda kara diyA usa samaya indrane kupita ho vraja ko bahA dene ke liyeM vraja para ghora varSA kI thii| usa samaya bhagavAna zrIkRSNane, sAta varSa ke sAMvale ne sAta dina paryanta apanI eka uMgalI para zrIgirirAja ko dhAraNa kara vraja janoM kI rakSA kI thii| usa samaya kA svarUpa hI isa samaya zrInAthajI ke svarUpa meM virAjamAna hai| ___ matra bhAgavata meM likhA haitAmasya rIti parazoriva pratyanIkamakhyaM bhuje asya vysH| sacAyadi pitumaMta miva kSayaM ratnaM dadhAti bharahUtaye vize // zrImaMtrabhAgavatam / dvitIyaM vRndAvanakANDam / bhASyam / tAmasyeti / tAM mahatA varSeNa vrajo nAzanIya ityevaM rUpAM, parazoH iva asya indrasya rItiM varSA kriyAM tatprakAra vA, Alocya asya indrasya pratyanIkaM bhAgaharatvAt zatrumiva ratnaM kSayaM ratnagRhaM govardhanamityarthaH,asya saptavArSikasya zrIkRSNasya varyasaH sarva hitakartuH bhuje vAma haste akhyaM apazyAma / sacA gopvRndvysyaiH|
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 129 nAradapaJcarAtra meM likhA haidAmodaro gopadevo yazodAnandakArakaH / kAlIyamardanaH kharvagopagopIjanapriyaH // 143 // lIlAgovardhanadharo govindo gokulotsavaH / ariSTamathanaH kAmonmattagopIvibhuktidaH 144 isakA artha spaSTa hai| isake AgeM rAtri 4 adhyAya 8 meM likhA haiparvatAdhinivAsI ca govardhanagharo guruH // 24 // govardhanapatiH zAnto govrdhnvihaarkaa| govardhano gItagativArgakSo govRSekSaNaH // 25 // indrayajJaharo govardhanadhArI girAMpatiH / yajJabhugyajJakArI ca hitakArI hitAMtakaH // 10 // girirupI girimakho giriyajJapravartakaH / girairaMgadharo gopagopIgotApanAzanaH // 94 / / bhaktipriyo bhaktidAtA dAmodara iddsptiH| indradarpaharo'nanto nityaanndaanvidaatmkH||16|| dvibhujaH SaDbhujo'nantabhujo maatlisaarthiH| zeSaH zeSAdhinAthazva zeSI shessaantvigrhH||128|| brahmapurANa meM likhA haitatastadgokulaM sarva gopIgoesaMkulam / atIvAta haridRSTvA trANAyAcintayattadA // 11 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrImadvallabhAcArya etatkRtaM mahendreNa mahabhaGgavirodhinA / tadetadakhilaM goSThaM nAtavyamadhunA mayA // 12 // isamadrimahaM vIryAdutpATyoruzilAtalam / dhArayiSyAmi goSThasya pRthuchannamivopari // 13 // iti kRtvA matiM kRSNo govardhanamahIdharam / utpAsyaikakareNaiva dhArayAmAsalIlayA // 14 // gopAMcAha jagannAthaH smutpaattitbhuudhrH| vizadhvamatra sahitAH kRtaM varSAnivAraNam // 16 // sunirvAteSu dezeSu yathAyogyamihAsyatAm / pravizyanAtra bhetavyaM giripAtasya nirbhyaiH||16|| ityuktAstena te gopA vivizurgodhanaiH saha-ityAdi /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12312000 zuddha puSTi bhakti Here 2220 100000000000 WAPNA-VASVA bhagavAn ke bhakta ko zuddha bhakti vaDI kaThinatAse prApta hotI hai / bhagavAn jisa para kRpA karate haiM, jisako isa yogya samajhate haiM usI ko zuddha puSTi bhakti kA dAna karate haiN| abhI taka jagata meM zuddha puSTi bhakti zrIgopIjanoM ko choDakara aura kisI ko prApta nahIM huii| kitane hI ajJAna aura ahammanya vaiSNava apane Apako zuddha puSTi makta mAnakara zAstra meM kahI gaI AjJAoM kI avahelanA kara apane Apa ko loka veda se pare mAnane lagate haiM yaha unakI bhArI bhUla hai / yaha ThIka hai ki jise zuddha puSTi bhakti prApta ho jAtI hai vaha loka aura veda maryAdA se bahuta kucha mukta ho jAtA hai / kintu smaraNa rahe yaha avasthA bar3I kaThinatA se prApta hotI hai / isa vAta ko aura spaSTa karane ke liye hama yahAM kucha vistAra kreNge|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrImadvallabhAcArya hama anyatra kaha Aye haiM ki bhagavacchAstroM meM sneha ko hI bhakti kahA gayA hai / yaha sneha athavA bhakti sAmAnya yA vizeSa bhAva ko choDa kara kaheM to bhagavadanugraha se prApta hone vAlI vastu hai / isa liye ise puSTi bhakti kahate haiN| isa puSTi bhakti ke bhI cAra bheda haiM jisakA varNana hama anyatra kara Aye haiM / ina cAro meM 'zuddha puSTi bhakti' sarvottama, svatantra, zuddha aura atyantikI arthAt antima phala rUpA kahI gaI hai / yaha zuddha puSTi bhakti prApta karanA atyanta durlabha hai isa liye isakA nirUpaNa nahIM ho sakatA / yaha bAta hama hI nahIM kahate zrImadvallabhAcArya ne bhI yahI kahA hai 'bhaktiH svatatrA zuddhA ca durlabheti na socyate / ' arthAt zuddha aura svatantra bhakti durlabha hai-atyantAsakti sAdhya aura bhagavatkRpA se prApya hai isa liye isa kA yahAM varNana nahIM kiyA jaataa| zrIviThThalanAthajI mahArAjane apane bhakti haMsa nAma ke grantha meM kahA hai__ snehotpatti ke anantara apane vyasana se utpanna jo guNa gAnAdi vaha uttama puSTi bhakti hai|' zrIkRSNacandra meM 'vyasana' honA-caina na paDanA yahI bhakta ke liye uttamottama phala hai / kintu aisA honA yaha
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 133 sarvathA prabhu ke hI hAtha meM hai / yaha dazA sAdhanoM se prApta kI nahIM jA sktii| yaha dazA bhakta ko yadi prApta ho jAya to vaha kRtArtha ho gayA yaha samajhanA cAhiye / yaha samajhanA cAhiye ki 'vyasana' zuddha puSTi bhakti kI hI uttama aura antima avasthA hai| zuddha puSTi bhakti kI avasthA zrImadbhAgavata ke tRtIya skandha, 29 veM adhyAya ke 11 ve zloka meM varNita hai / vaha avasthA yaha hai madguNazrutimAtreNa mayi sarva guhAzaye / mano gatiravicchinnA yathA gaGgAmbhaso'mbudhau / / isa zloka kI vyAkhyA karate hue zrImahAprabhujI ne subodhinIjI meM likhA hai___ "sarvaguhAzaye mayi bhagavati prativandharahitA avicchinnA yA manogatiH-parvatAdi bhedanamapi kRtvA yathA gaMgAmbhaH ambudhau gacchati tathA laukikavaidikaprativandhAn dUrI kRtya yA bhagavati manaso gtiH|" ___ arthAt-sarva guhAsthita sarva prANimAtra meM nivAsa karane vAle samagra paDaizvarya sampanna bhagavAn zrIkRSNa meM guNazravaNa mAtra se avicchinna aura satata mana kI gati kA honA yaha zuddha puSTi bhakti hai / jisa prakAra gaMgA kA pravAha parvatAdi samartha vighnadAtAoMkA bhI bhedana kara samudra meM giratA hai usI prakAra bhagavadbhakta kA laukika yA vaidika
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrImadvallabhAcArya pratibandhoM ko dUra kara apane mana kA bhagavAn zrI kRSNa meM lagAna yahI zuddha puSTi bhakti hai / isa zuddha puSTi bhakti kI tIna avasthA ho jAtI haiN| vaha tIna avasthA yoM hotI haiN| ___ anya laukika padArthoM meM strI putrAdiko meM-java bhakti ke Adhikya hone se prIti haTa jAtI hai-ina padArthoM kI nissAratA vidita ho jAtI hai aura bhagavAn ke mAhAtmya kA jaba bodhaho kara vahAM citta lagatA hai use sneha kahate haiN| sneha ke anantara Asakti kI avasthA prApta hotI hai| isa avasthA meM apane gRhAdikoM para aruci hone lagatI hai| 'prabhu bhAvase rahita strI putrAdi mere prabhu prema meM pratibandha haiM' yaha bhAva usakA uttarottara baDhatA jAtA hai| yaha Asakti hai / ___ aba tIsarI avasthA vyasana kI AtI hai jaba laukika athavA alaukika samagra padArthoM se mana haTakara kevala prabhu prema aura prabhukA hI nirantara dhyAna rahe-prabhu binA eka kSaNa ke liye bhI aura koI vastu acchI na lage vaha vyasana hai| isa avasthA meM sarvatra prabhukA hI AvirbhAva dIkhane lagatA hai / sArA saMsAra usa bhakta ke liye prabhumaya ho jAtA hai / jaba bhagavAn meM vyasana ho jAya to samajha lenA cAhiye ki jIva kRtakRtya ho gayA / isI bAta ko AcAryoMne isa prakAra kahI hai
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 135 snehAdrAgavinAzasthAdAsaktyA syAd gRhaaruciH| gRhasthAnAM bAdhakatvamanAtmatvaM ca bhaaste| yadA syAdvyasanaM kRSNe kRtArthaH syAttadaiva hi // isa vyasana jaisI uttamottama kakSA para pahuMca jAne para bhakta ko sarvAtmabhAva hone lagatA hai| isa avasthA meM vaha laukikAlaukika karma se pare ho jAtA hai| loka aura veda isa mahAtmA ko apane prabhAva meM nahIM laate| use to usa samaya laukika vaidika karma kA bodha bhI nahIM rhtaa| usa samaya usakI avasthA bahuta hI UMcI ho jAtI hai / use prabhu ke sivAya yahAM kucha bhI nahIM dikhAI detA / jaDajaMgama saba prabhumaya ho jAtA hai| kintu yaha avasthA kisI hI bhAgyavAn ko prApta ho sakatI hai / baDe 2 samartha RSi muni, pralhAda, ambarIpa, dhruva ityAdi bhakta gaNa bhI isa bhakti kI parAkASThA ko pahuMca nahIM sake / isa bhagavadbhakti ke itihAsa meM kevala zrIgopIjana hI isa zuddha puSTi bhakti ko prApta karane meM saubhAgyazAlinI huI thiiN|| dekhiye, aise zuddha puSTi bhakta ke liye bhagavacchAstra zrImadbhAgavata meM kaisA manohara varNana hai / vahAM likhA hai 'tA manmanaskA matprANA madarthe tyktlaukikaaH||' arthAt-una kA citta kevala mujha meM mila gayA thaa| una ke prANa mujha meM the-maiM hI una kA prANa thaa| mere
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zrImadvallabhAcArya liyeM, unane jarA bhI saMkoca rahita ho, laukika Ana vicAra aura maryAdA tucchAtituccha samajha kara choDa diye yaha hai prema kI parAkASThA / aise sundara bhAva an prApta karanA durlabha hai / bhagavAn svayaM aise bhaktoM kI / rakhate haiM / Apa pratijJA karate haiM 'ye tyaktalokadharmAzca bhadarthe tAnbibharmyaha arthAt-jisane bhagavAn ke liye loka dharma choDa dire aura bhagavAn meM hI jo tanmaya ho gayA hai, bhagavAn ra usa kI rakSA karate haiN| jaba vyasana kI dazA meM bhakta pahuMca jAtA hai / samaya usa kI avasthA yoM ho jAtI hai "tA nAvidanmayyanuSaGgabaddhadhiyaH svamAtmAnamadastatheda yathA samAdhau sunayobdhitoye nadyaH praviSTA iva nAmarUpe arthAt usa samaya bhakta bhagavAn meM itanA to tanmaya / tallIna ho jAtA hai ki jisa prakAra muni ko samAdhi apane zarIra kA anusandhAna nahIM rahatA athavA jisa pra samudra meM nadI apane nAma aura rUpa sahita praviSTa jAtI hai usI prakAra bhakta ko bhI apane dehAdika bodha nahIM rhtaa|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| usa samaya to-- 'dehaM ca nazvarabhavasthitamutthitaM vA / ' 'vAso yathA parikRtaM bhadirAmadAndhaH // ' usa mahAtmA kI avasthA madirA ke naze meM matta hue manuSya jaisI ho jAtI hai jo apane Apa ko bhI bhUla jAtA hai / aura apane hI Ananda meM masta ho jAtA hai| __kintu smaraNa rahe yaha avasthA atyanta hI durlabha hai| kahA gayA hai_ 'etAdRzastu puruSaH koTiSvapi sudurlabhaH / ' arthAt aisA puruSa karoDoM mahAtmA o meM bhI durlabha hai| isa 'etAdRzastu0' para prakAza likhate hue AcArya zrI apane nivandha meM likhate haiM_ 'etAdRzastu durlabhaH / jJAnamizro bhaktaH prebhayuktastatopi durlabhastatrApi sadA premaplutaH / tasya bhagavatsAyujyaM bhavatIti kiM vaktavyam / ' arthAt-aisA mahAtmA puruSa to atyanta durlabha hai / loka meM jJAna mizra bhakta milane kaThina nahIM haiM kintu premayukta jJAnI bhakta, loka meM milanA durlabha hai / isa meM bhI jo sadA bhagavatprema meM magna rahatA ho arthAt jisane laukikAlaukika sarva prapaMcoM kA parityAga kara diyA hai aura
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zrImadallabhAcArya liyeM, unane jarA bhI saMkoca rahita ho, laukika AcAra vicAra aura maryAdA tucchAtituccha samajha kara choDa diye the| yaha hai prema kI parAkASThA / aise sundara bhAva anyatra prApta karanA durlabha hai / bhagavAn svayaM aise bhaktoM kI sudha rakhate haiM / Apa pratijJA karate haiM 'ye tyaktalokadharmAzca madarthe tAnbibharmyaham' arthAt-jisane bhagavAna ke liye loka dharma choDa diye haiM aura bhagavAn meM hI jo tanmaya ho gayA hai, bhagavAn svayaM usa kI rakSA karate haiN| jaba vyasana kI dazA meM bhakta pahuMca jAtA hai usa samaya usa kI avasthA yoM ho jAtI hai__ "tA nAvidanmayyanuSaGgabaddhadhiyaH svamAtmAnamadastathedam / yathA samAdhau munayodhitoye nadyaH praviSTA iva nAmarUpe // " arthAt-usa samaya bhakta bhagavAn meM itanA to tanmaya aura tallIna ho jAtA hai ki jisa prakAra muni ko samAdhi meM apane zarIra kA anusandhAna nahIM rahatA athavA jisa prakAra samudra meM nadI apane nAma aura rUpa sahita praviSTa ho jAtI hai usI prakAra bhakta ko bhI apane dehAdika kA bodha nahIM rhtaa|
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 139 suna kara vrajastrI baDI kSubdha huIM / kintu anta meM sAhasa kara bolIM--- ___ "nAtha, isa prakAra kA nRzaMsa bhASaNa Apako zobhA nahIM detA / jarA hamArI tarapha dekho to sahI / hamane Apa ke pIche savakA tyAga kara diyA hai| loka meM baoNdha rakhanevAlI durdamanIya mAyA kA bhI hamane Apake liye parityAga kara diyA hai| acche se acche viSaya bhoga ko bhI hamane usa prakAra taja diyA hai jisa prakAra kSINa phala vRkSa ko vihaMgama vRnda ! kevala Apake caraNa zaraNa kA bharAsA rakha kara hamane apane pati, putra, vandhu pitA ityAdi kA bhaya bhI usI prakAra choDa diyA hai jisa prakAra mArkaNDeya ne ziva kI zaraNa pAkara yama kA bhaya choDa diyA thA ! nAtha ! hama Apake bhakta haiM / bhakta kI rakSA bhagavAn nahIM karegA to aura kauna karegA? Apane hameM pati putra ityAdi kI yAda dilAI hai yaha ThIka hai / kintu nAtha ! yaha una logo ke liye sambhava hai jinane abhI taka Apake caraNAravinda ke madhura makaranda ko eka bAra bhI nahIM AsvAdita kiyaa| hamAre liyeM to dhana, gRha, putra pati jo bhI kucha ho, Apa ho / hamane to apanI AtmA ko Apa meM samarpita kara diyA hai| jo kuzala manuSya isa saMsAra ko Arti baDhAne vAlA jAna letA hai vaha kabhI isake mAyA jAla meM nahIM phaMsatA / vaha to kevala Apa ko hI apanA lakSya mAnatA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrImadvallabhAcArya jo eka mAtra bhagavatprema meM pAgala bana gayA hai, jise bhagavaprema kA vyasana lA gayA hai, vaha to atyanta hI durlabha hai / aise bhakta kI avasthA kA varNana hamArI vANI athavA lekhinI karane meM sarvathA asamartha hai / isI liye zrImadvallabhAcArya ne kahA hai'bhaktiH svatantrA zuddhA ca durlabheti na socyate / ' aisI durlabha bhakti kA zrIharirAyajI ne isa prakAra varNana kiyA hai lokavedbhayAbhAvo yatra bhaavaatirektH| sarvabAdhakatAsphUrtiH puSTimArgaH sa kathyate // arthAt-jahAM bhagavadbhAvanA atyanta prabala ho jAne se pati putrAdi loka bhaya aura narakAdi paraloka bhaya nahIM rahatA tathA jaba yaha bodha ho uThe ki 'prabhu prema kAla karma svabhAvAdi saba kA bAdhaka hai' yahI zuddha puSTi bhAkti hai / __ bhagavAn ke veNurava se jaba apane 2 gRhakA parityAga kara vrajastrI bhagavAn ke samIpa vana me pahuMcI taba bhagavAn ne kahA thA ki 'he vrajasundarI gaNa, ApakA apane gRhakArya ko parityAga kara rAtri ke samaya ekAnta meM parapuruSa ke pAsa AnA yogya nahIM hai / ' Apa loga vApasa jAya / kyo ki yaha ApakA kArya sarvathA anucita, asvaye, ayazaskara aura loka meM nindanIya huA hai / bhagavAn ke ese vacana
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 139 suna kara vrajastrI vaDI kSubdha huI / kintu anta meM sAhasa kara bolIM___ "nAtha, isa prakAra kA nRzaMsa bhASaNa Apako zobhA nahIM detA / jarA hamArI tarapha dekho to sahI / hamane Apa ke pIche savakA tyAga kara diyA hai| loka meM bA~dha rakhanevAlI durdamanIya mAyA kA bhI hamane Apake liyeM parityAga kara diyA hai / acche se acche viSaya bhoga ko bhI hamane usa prakAra taja diyA hai jisa prakAra kSINa phala vRkSa ko vihaMgama vRnda ! kevala Apake caraNa zaraNa kA bharosA rakha kara hamane apane pati, putra, vandhu pitA ityAdi kA bhaya bhI usI prakAra choDa diyA hai jisa prakAra mArkaNDeya ne ziva kI zaraNa pAkara yama kA bhaya choDa diyA thA ! nAtha ! hama Apake bhakta haiM / bhakta kI rakSA bhagavAna nahIM karegA to aura kauna karegA ? Apane hameM pati putra ityAdi kI yAda dilAI hai yaha ThIka hai / kintu nAtha ! yaha una logoM ke liye sambhava hai jinane abhI taka Apake caraNAravinda ke madhura makaranda ko eka bAra bhI nahIM AsvAdita kiyaa| hamAre liye to dhana, gRha, putra pati jo bhI kucha ho, Apa ho / hamane to apanI AtmA ko Apa meM samarpita kara diyA hai| jo kuzala manuSya isa saMsAra ko Arti baDhAne vAlA jAna letA hai vaha kabhI isake mAyA jAla meM nahIM pha~satA / vaha to kevala Apa ko hI apanA lakSya mAnatA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrImadvallabhAcArya hai / isa liye nAtha, hamapara dayA kro| hamArI cira saMvardhita AzA latA para amRta vAri kA varSaNa karo / nAtha ! Aja apane amRtopama madhura saMbhASaNa se hamArI isa tapta kAyA ko zItala karo / Aja hameM apane isa kisalaya komala bAhu yugala se apane bhavacchida vakSasthala meM veSTita kara hamAre tApa dUra kariye / nAtha, Apa niThura bana kara hameM vraja meM vApasa jAne kA Adeza de rahe haiM kintu yaha Apa ninti satya mAniye ki aba hamAre meM vahAM lauTane kI zakti nahIM hai / yadi hama Apake dvArA pratArita huI to satya samajhiye isa nazvara dehakA parityAga kara hama Aja hI Apa meM anazvara rUpa ho mila jaaygii| kandarpa darpa dalana niThura ! jarA apane madhura zrIaGga kA to eka bAra nirIkSaNa karo / kyoM aisA vizva vimohaka rUpa lekara yahAM Aye ho ! Apake isa madana hRdaya mathana rupako dekhakara kaho to sahI aisI triloka meM kauna sI satI strI hai jo apane Arya carita se vicalita na ho jAya / isa se nAtha ! hama para dayA karo / Aja hameM apanI sevA meM lekara kRtArtha kro|" isa prakAra hRdaya ko dravita karane vAle gopIjanoM ke vAkya suna bhagavAn mugdha ho gye| ___ isa avataraNa ke dene kA tAtparya yaha hai ki zrIgopIjanoM kI bhakti itanI bar3I caDhI thI ki unako jaba bhagavAn
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 141 ne unake kArya kA digdarzana karA para loka bhaya diyA thaa| tathA bhAI, pitA, pati ityAdi kA nAma nirdeza kara jaba loka bhaya diyA thA taba bhI ve acala rahI thiiN| __ isa jagaha "sarva vAdhakatAsphUrtiH' kA artha hama yaha bhI kara sakate haiM ki 'vaidika karmAdi aura daihikAdi laukika karma bhagavadbhakti ke prativandha haiM yaha jaba mAlUma hone lage vaha zuddha puSTi bhakti hai" ___ isa sandarbha se pAThaka gaNa zuddha puSTi bhakta aura zuddha puSTi bhAkta ke adhikAra kA jAna sakaga / jaba manuSya zuddha puSTi bhakti kI avasthA ko prApta kara letA hai taba use laukika yA vaidika koI bhI kartavya karane vAkI athavA avazyaka nahIM rahate / aise mahApuruSa prabhu prema meM hI tallIna raha kara laukika vaidika kartavya kara nahIM sakate / aise mahAtmA ke liye zrImadvallabhAcAryajI likhate haiM"svAzramAcArasahita brahmAnubhavasAhitamAhAtmyajJAnapUrvakasneho brahmabhAvaM karoti / tAdRzazcet paricaryA sahito bhavet / tadA sA paricaryA AnandarUpA satI trayodazaguNA bhavet / tadA phalarUpAyAM tasyAM svAzramAcArAdikaraNaM phalAnubhavaprativandhakamiti phalatvenAnubhave svAzramAcArAstyaktavyAH / yathA brahmabhAvaM gatasya / anyathA kartavyA iti niSkarSaH / "
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zrImadvallabhAcArya arthAt-apane 2 Azrama maryAdA kA AcaraNa karate 2 jaba brahma kA anubhava aura bhagavanmAhAtmya kA jJAna hone lage aura isake anantara prabhu meM sneha hone lage to vaha bhakti athavA sneha brahmabhAva utpanna karatA hai / arthAt isa avasthA para pahuMca jAnepara use brahma kA sAkSAtkAra hotA hai / pUrvokta sarvaguNasahita sneha yadi prabhusevA sahita ho to vaha sevA trayodaza guNa vAlI kahalAtI hai / kAlAntara meM yahI sevA AnandarUpA ho kara phala rUpA ho jAtI hai| usa utkRSTa premA bhakti kA anubhava karane meM varNAzramAdi vaidika dharma pratibandhaka hone lagate haiM / isa avasthA meM ina dharmoM kA parityAga karanA paDatA hai| kintu jo aisI bhUmikA meM nahIM pahuMce unake liye to varNAzramavarma sarvathA mAnya haiN|'
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 puSTimArga ke sevya zrIkRSNa / bhagavAn zrIkRSNa hI isa puSTimArga meM sarvopari gine gaye haiM aura inhIM kI isa mArga meM paricaryA hotI hai| vedake divyAkAra prabhu zrIkRSNa hI haiM / Apa pUrNakalA sahita yahAM padhAre the isaliye Apa avatArI honepara bhI avatAra kahe jAte haiM / ApakA prAkaTya hotA hai kisIke dvArA avatAra nahIM / Apa divya svarUpa se yahAM prakaTa hue haiM isa bAta kA sAkSya bhagavAn svayaM apane ko batalAte haiN| gItAmeM Apa AjJA karate haiM janmakarma ca me divyamevaM yo vetti tttvtH| tyaktvA dehaM punarjanma naiti mAmeti sorjuna // arthAt-'he arjuna mere janma aura karma donoM divya haiM / jo manuSya ye vAta bhalI prakAra jAna letA hai vaha phira duHkha nahIM pAtA aura antameM mujhe prApta karatA hai| kintu yaha cAta sarvatra aura sarvadA prApta nahIM hotI isI vAtako prabhune yoM kahA hai
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrImadvallabhAcArya manuSyANAM sahasreSu kazcidyatati siddhaye / yatatAmapi siddhAnAM kazcinmAM vetti tattvataH // hajAroM manuSyoM me se thoDe hI mujhe jAnane aura prApta karane kA yatna karate hai kintu una thoDe manuSyoM meM se bhI koI hI mujhe tatvataH jAna sakatA hai / ___ bhUta bhaviSya vartamAna saba bhagavAn zrIkRSNa jAnate haiM kintu unako koI nahIM jAnatA / Apa mAyArupI javanikA se Dhake hue haiM isa liye Apake prakRta svarupa ko sarvasAdhAraNa nahIM jAna sakate / yadyapi ve divya svarUpa se alakSya haiM, aspaW, agocara aura aprApya haiM kintu ananya bhAva se nirantara smaraNa karane vAle ke liye ve sulabha ho jAte haiM / ananya bhAvabhakti se hI bhagavAn zrIkRSNa prasanna hote haiM / jinake antaH karaNa kAmakrodhAdika se malina haiM aise sAdhAraNa manuSyoM ke liye bhagavAn durlabha haiM / kintu jo loga Apake caraNAravinda kA dhyAna pratyeka kSaNa kiyA karate haiM unako Apa sahaja meM hI darzana dete haiM / bhakta kI icchA ke anukUla Apa bhaktoM ke anugrahArtha svarUpa dhAraNa karate haiN| __utkaladeza ke rAjA kI sabhA meM eka samaya vivAda khaDA huaa| vivAda ke viSaya the-mukhya zAstra kaunasA ? parabrahma paramAtmA kauna ? mukhya mantra kauna sA ? aura manuSya
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 145 __kA kartavya kyA hai ? zrImadvallabhAcAryajI jisa samaya utkala padhAre usa samaya yaha vAda cala rahA thA / zrImahAprabhujI ke sAtha sAta dina taka isa kA vivAda hotA rahA / zrImahAprabhujI ko paNDitoM ke sAtha vivAda baDhAnA abhISTa nahIM thA kyoM ki paNDitavarga apanI bAta ko manAne kA vitaNDA khaDA karanA cAhate the / phalataH zrImahAprabhujIne rAjA se kahA ki 'rAjan , isa sabhA meM vAda to yathArtha cala nahIM sakatA isa liye yahI vAta zrIjagannAthajI ko kyoM na pUchI jAya / ve jo kaheM so sarvathA mAnane lAyaka hogii|' nidAna zrIjagannAthajI ke maMdira meM kAgada kalama ityAdi rakha saba vAhara nikala Aye aura kiMvADa baMda kara diye gaye / kucha dera bAda kapATa kholakara dekhA to kAgaja para nimnAGkita zloka likhA huA thA ekaM zAstraM devakIputragIta seko devo devakIputra eva / mantropyekastasya nAmAni yAni karmApyekaM tasya devasya sevA // arthAt zAstroM meM kevala eka hI govinda dvArA kahI gaI zrImadbhagavadgItA hai, devoM meM eka devakI putra zrIkRSNa hI sarva zreSTha haiM / mantra unake nAma haiM aura jIva kA eka mAtra kartavya bhagavAn kI sevA karanA hai|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrImadvallabhAcArya manuSyANAM sahasreSu kazcidyatati siddhaye / yatatAmapi siddhAnAM kazcinmAM vetti tattvataH // hajAroM manuSyoM me se thoDe hI mujhe jAnane aura prApta karane kA yatna karate hai kintu una thoDe manuSyoM meM se bhI koI hI mujhe tatvataH jAna sakatA hai| ___ bhUta bhaviSya vartamAna saba bhagavAn zrIkRSNa jAnate haiM kintu unako koI nahIM jAnatA / Apa mAyArupI javanikA se Dhake hue haiM isa liyeM Apake prakRta svarupa ko sarvasAdhAraNa nahIM jAna sakate / yadyapi ve divya svarUpa se alakSya haiM, asparya, agocara aura aprApya haiM kintu ananya mAva se nirantara smaraNa karane vAle ke liye ve sulama ho jAte haiM / ananya bhAvabhakti se hI bhagavAn zrIkRSNa prasanna hote haiM / jinake antaH karaNa kAmakrodhAdika se malina haiM aise sAdhAraNa manuSyoM ke liye bhagavAn durlabha hai / kintu jo loga Apake caraNAravinda kA dhyAna pratyeka kSaNa kiyA karate haiM unako Apa sahaja meM hI darzana dete haiM / bhakta kI icchA ke anukUla Apa bhaktoM ke anugrahArtha svarUpa dhAraNa karate haiN| utkaladeza ke rAjA kI sabhA meM eka samaya vivAda khaDA huA / vivAda ke viSaya the-mukhya zAstra kaunasA ? parabrahma paramAtmA kauna ? mukhya mantra kauna sA ? aura manuSya
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 145 kA kartavya kyA hai ? zrImadvallabhAcAryajI jisa samaya utkala padhAre usa samaya yaha vAda cala rahA thA / zrImahAprabhunI ke sAtha sAta dina taka isa kA vivAda hotA rahA / zrImahAprabhujI ko paNDitoM ke sAtha vivAda baDhAnA abhISTa nahIM thA kyoM ki paNDitavarga apanI bAta ko manAne kA vitaNDA khaDA karanA cAhate the / phalataH zrImahAprabhujIne rAjA se kahA ki 'rAjan , isa sabhA meM vAda to yathArtha cala nahIM sakatA isa liye yahI bAta zrIjagannAthajI ko kyoM na pUchI jAya / ve jo kaheM so sarvathA mAnane lAyaka hogii|' nidAna zrIjaganAyajI ke maMdira meM kAgada kalama ityAdi rakha saba vAhara nikala Aye aura kiMvADa vaMda kara diye gye| kucha dera bAda kapATa kholakara dekhA to kAgaja para nimnAGkita zloka likhA huA thA ekaM zAstraM devakIputragIta meko devo devakIputra eva / mantropyekastasya nAmAni yAni karmApyekaM tasya devasya sevA // arthAt zAstroM meM kevala eka hI govinda dvArA kahI gaI zrImadbhagavadgItA hai, devoM meM eka devakI putra zrIkRSNa hI sarva zreSTha haiN| mantra unake nAma haiM aura jIva kA eka mAtra kartavya bhagavAn kI sevA karanA hai|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrImadvallabhAcArya manuSyANAM sahasreSu kazcidyatati siddhaye / yatatAmapi siddhAnAM kazcinmAM vetti tattvataH // hajAroM manuSyoM me se thoDe hI mujhe jAnane aura prApta karane kA yatna karate hai kintu una thoDe manuSyoM meM se bhI koI hI mujhe tatvataH jAna sakatA hai / ___ bhUta bhaviSya vartamAna saba bhagavAn zrIkRSNa jAnate haiM kintu unako koI nahIM jAnatA / Apa mAyArupI javanikA se Dhake hue haiM isa liye Apake prakRta svarupa ko sarvasAdhAraNa nahIM jAna sakate / yadyapi ve divya svarUpa se alakSya haiM, asparya, agocara aura aprApya haiM kintu ananya bhAva se nirantara smaraNa karane vAle ke liye ve sulabha ho jAte haiM / ananya bhAvabhakti se hI bhagavAn zrIkRSNa prasanna hote haiN| jinake antaH karaNa kAmakrodhAdika se malina haiM aise sAdhAraNa manuSyoM ke liye bhagavAn durlabha haiM / kintu jo loga Apake caraNAravinda kA dhyAna pratyeka kSaNa kiyA ___ karate haiM unako Apa sahaja meM hI darzana dete haiM / bhakta kI __ icchA ke anukUla Apa bhaktoM ke anugrahArtha svarUpa dhAraNa karate haiN| ___ utkaladeza ke rAjA kI sabhA meM eka samaya vivAda ___ khaDA huaa| vivAda ke viSaya the-mukhya zAstra kaunasA ? parabrahma paramAtmA kauna ? mukhya mantra kauna sA ? aura manuSya
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / kA kartavya kyA hai ? zrImadvallabhAcAryajI jisa samaya utkala padhAre usa samaya yaha vAda cala rahA thA / zrImahAprabhujI ke sAtha sAta dina taka isa kA vivAda hotA rhaa| zrImahAprabhujI ko paNDitoM ke sAtha vivAda baDhAnA abhISTa nahIM thA kyoM ki paNDitavarga apanI bAta ko manAne kA vitaNDA khaDA karanA cAhate the / phalataH zrImahAprabhujIne rAjA se kahA ki 'rAjan , isa sabhA meM vAda to yathArtha cala nahIM sakatA isa liye yahI vAta zrIjagannAthajI ko kyoM na pUchI jAya / ve jo kaheM so sarvathA mAnane lAyaka hogii|' nidAna zrIjagannAthajI ke maMdira meM kAgada kalama ityAdi rakha sava vAhara nikala Aye aura kiMvADa baMda kara diye gaye / kucha dera bAda kapATa kholakara dekhA to kAgaja para nimnAsita zloka likhA huA thA ekaM zAstraM devakIputragIta meko devo devakIputra eva / mantropyekastasya nAmAni yAni karmApyekaM tasya devasya sevA // arthAt zAstroM meM kevala eka hI govinda dvArA kahI gaI zrImadbhagavadgItA hai, devoM meM eka devakI putra zrIkRSNa hI sarva zreSTha haiM / matra unake nAma haiM aura jIva kA eka mAtra kartavya bhagavAn kI sevA karanA hai| 10
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrImadallabhAcArya vidvAnoMne Apake vijayako svIkAra kiyA / bhagavAn zrIkRSNako veda aura vedAntoM meM brahma, smRti meM paramAtmA, aura bhAgavata meM bhagavAn zabdoM se sambodhita kiyA hai / brahmA, viSNu aura rudra tInoM hamAre yahAM guNAvatAra mAne gaye haiM kintu bhagavAn zrIkRSNa nirguNa aura parabrahma haiM / bhagavAn kSara aura akSara se bhI uttama haiN| isI se puruSottama haiM / gItAjI meM kahA hai yasmAtkSaramatItohamakSarAdapi cottama / / atosmi loke vede ca prathitaH puruSottamaH // kSara arthAt tuccha kSayazAlI-choTI se choTI vastu se lekara brahmA paryanta kSara hai / aura akSara hai gaNitAnanda akSara brahma / bhagavAn zrIkRSNa ke kaI prakAra ke avatAra haiM / aMzAvatAra, kalAvatAra aura AvezAvatAra isa prakAra bhagavAn kaI prakAra se yahAM avatAra grahaNa karate haiM / jaba bhagavAn vyApi vaikuNTha meM virAjate haiM taba Apa kI saMjJA puruSottama nAma se hotI hai / jaba yahAM prakaTa hote haiM taba vehI zrIkRSNa kahAte haiN| vaiSNavoM ke sevya zrIkRSNa hI haiN| vehI parabrahma haiM / akSara brahma bhI bhagavAn zrIkRSNa ke aMza haiN| vedo meM akSara brahma ko bhagavAn zrIkRSNa kI tripAdvimUti kahA gayA hai / anya devatA una ke hI aGga haiM / 'kRSNastu bhagavAnsvayam'
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 147 isa zrImadbhAgavata ke kathana se zrIkRSNa hI pUrNa puruSottama siddha hote haiN| kRSibhUvAcaka zabdo Nazca nivRtivAcakaH / tayoraikyaM paraM brahma kRSNa ityabhidhIyate // kRSNa saMjJA meM do zabda hai| isa meM pahale zabda kRS kA artha hotA hai sattA aura dUsare NakAra kA artha Ananda hai| ina donoM ke eka hone se zrIkRSNa kA artha saccidAnanda hotA hai| zrIkRSNa dvibhuja aura caturbhuja rupa se aneka sthalo meM virAjate haiN| vaikuNTha meM caturbhuja svarupa se aura goloka, gokula meM dvibhuja rupa se lakSita hote haiM / apane svarUpavala se niHsAdhanoM kA uddhAra karane ke liye bhagavAn kA avatAra hotA hai / nandabraja meM zrIkRSNa kA prakaTa hotA bhI isI liye thA / Apane aneka prakAra kI lIlA braja meM kI thii| una meM se govardhanadhAraNa lIlA vaDI adbhuta thii| nAthadvAra meM sthita zrInAthajI kA svarUpa usI govardhanadhAraNa ke samaya kA hai| puTimArga meM jitanI sevya bhagavAn kI mUrti haiM ve saba sAkSAt bhagavAn zrIkRSNa kI hI sAkSAt svarUpabhUta haiN| bhaktimArga kI mUrtiyo meM sAkSAt pUrNa puruSottama pirAjamAna haiM / ataH ve mUrti hI sAkSAt bhagavAn ko svarupAtmaka
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zrImadvallabhAcArya haiM / isI liye sampradAya meM unako mUrti na kaha kara svarupa kahate haiM / ye svarupa kevala mantrAdhIna nahIM haiM / bhaktibhAva kA prAdhAnya hone se yahAM AvAhana visarjanAdi nahIM hotaa| isI se ise pratIkopAsanA na kaha kara svarupa sevA kahate haiM / bhagavAn ke ananta svarupa haiM / ataH bhagavAn bhI usI dhAtumaya svarupa athavA mRNmaya svarUpa meM AvirbhUta ho jAte haiM / bhaktakI sevA aura bhakti jaba parAkASThA ko pahuMca jAtI hai taba bhagavAn svayaM usa svarupa meM pratyakSa prakaTa ho bhakta ko darzana dete haiN| isI liye svarupa ke zrIhasta ko bhagavAn kA zrIhasta, caraNa kamala ko caraNakamala, evaM prayeka avayava ko sAkSAt bhagavAn kA avayava samajhA jAtA hai| hamAre yahAM brahmako vyApaka mAnate hue bhI sAkAra mAnA hai / svarupa ko jo vastrAdika dhAraNa karAye jAte haiM ve bhI sAkSAt zrIhari ko hI dhAraNa karAye jAte haiN| parabrahma zrIkRSNa haiM / inako jaba sRSTi kI icchA huI taba Apane prakRti kA nirmANa kiyA aura isase mahAviSNukI utpatti huI / ye mahAviSNu bhagavAn ke solahave aMza the| yaha bAta brahmavaivarta purANa meM likhI hai / isa se bhI bhagavAn sarvopari gine jA sakate haiM / zrImadbhagavadgItA meM likhA hai-'viSTabhyAhamidaM sarvamekAMzenasthito jagat / ' arthAt yaha jagat zrIkRSNake bahuta choTe se bhAga meM samA
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 149 viSTa ho jAtA hai| zrIkRSNarupI parama aura gahana tatva ko brahmAdika devatA bhI nahIM jAna sake taba hama loga to bahuta hI sAdhAraNa haiM hama bhagavAn zrIkRSNa ke svarUpa ko na samajheM to isameM Azcarya kI kyA bAta hai? __brahmA, viSNu aura maheza bhagavAn ke aMza haiM / inako zrIkRSNa kI tIna mukhya guNAvatAra mahAzakti kahI gayI haiM / ve Izvara ke nAma se zAstro meM smaraNa kiye gaye haiM / brahmA bhagavAn kI sRSTi karane vAlI, viSNu jagat kA pAlana karane vAlI aura rudra saMhAra karane vAlI zaktiyAM haiN| ye tInoM paramezvara bhagavAn zrIkRSNa kI AjJAnusAra apanA kartavya pAlana karate haiM / ye tInoM deva tIna guNoM ke adhiSThAtA haiM / brahmA rAjas ke, viSNu sAttvika ke, evaM rudra tAmasa ke adhiSThAtA haiN| ina tInoM devatAoM para uparyukta tInoM guNoM kI asara thoDI bahuta rahA hI karatI hai / isa liye ye saguNa Izvara haiM / bhagavAn para ina guNoM kI asara kucha bhI nahIM rahatI ataH bhagavAn sarvotkRSTa haiM aura isI se ye nirguNa haiN| 'na pratIkena saha ' ityAdi vAkyoM se yaha samajhA jAtA hai ki anya sampradAyavAle mUrtiko bhagavarasvarUpa se alaga mAnate haiN| kintu hamAre sampradAya meM yaha bAta nahIM hai| bhagavAn svarUpa meM hI nitya virAjate haiM / prabhu bhI bhakta
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrImadvallabhAcArya kI bhakti dekha usI dhAtunirmita mUrtise prakaTa hote haiM / isa svarUpa meM hI prabhu apane saba dharmoM ko prakaTa karate haiN| isa liye svarupa ko jo zRMgArAdika hama dhAraNa karAte haiM ve sAkSAta prabhuko hI dhAraNa karAye jAte haiN| isa svarUpa kA aparAdha sAkSAt bhagavAn zrIkRSNa kA hI aparAdha hai| isI liye zItakratu meM bhagavAn ke Age aMgIThI rakkhI jAtI hai aura Apake zrI aMga meM gaddaDa prabhRti dhAraNa karAye jAte haiM tathA grISmaRtu meM paMkhA, phuvArA, caMdana aura isI prakAra ke zItopacAra kiye jAte haiM / upAsanA mArga meM mUrti ke sukha kA vicAra nahI hai kevala vidhikA hI vicAra hai / bhaktimArga snehamArga hai ataH yahAM prabhuke sukhakA mukhya vicAra rakkhA gayA hai / ataH svarupa ko jisa prakAra sukha mile bhakta mAtrako usI prakAra AcaraNa karanA cAhiye / isI dRSTiko rakha hamAre yahAM sevA pracalita kI gaI hai| ___ bhagavAn zrIkRSNa vrajabhUmi meM apane bhaktoM kA nirodha karane ke liye AvirbhUta hue usa samaya unake cAra vyUha the| vAsudeva, saGkarSaNa, pradyumna aura aniruddha / ye hI bhagavAn kI cAra mUrti haiN| ina cAroM mUrtiyoM kA kArya bhI vibhinna rahatA hai / AsuroM ko jahAM jahAM mukti dI gaI hai vaha vAsudeva kA kArya hai| pahale kAlAtmanA bhagavAn saMkarSaNake dvArA mRtyu unako milatI hai anantara vAsudeva unako mukti pradAna karate haiM /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 151 jisa prakAra jAjvalyamAn agni apane kiraNa aura maNDala ke sahita astitva meM rahatI hai athavA jisa prakAra sUrya apane kiraNa aura maNDala sahita AvirbhAva grahaNa karate haiM usI prakAra bhagavAn zrIkRSNa bhI apane cAra vyUhoM ke sahita yahAM prakaTa hote haiM / jisa prakAra sUrya aura agnise una 2 ke kiraNa aura maNDala prathak nahIM hai usI prakAra bhagavAn ke ye cAra vyUha bhI bhagavAn se prathA nahIM haiN| jisa prakAra sUrya ke kiraNa sUrya ke hI rUpAntara haiM, usI prakAra bhagavAn zrIkRSNa kA rUpAntara hI vAsudeva vyUha hai / isa liye jisa prakAra bhagavAn zrIkRSNa muktirupa aura sarvoddhAra samartha haiM usI prakAra vAsudeva vyUha bhI yaha kArya karane meM kSamya hai| jisa prakAra sUrya kiraNoM ke AsapAsa maNDala hotA hai usI prakAra saMkarSaNa vyUha hai| saMkarSaNa meM vAsudeva kA saMka. paNa rUpa se bhagavAn kA AveSa hai / isI liyeM vraja yuvatiyoMke sAtha Apane bhI eka samaya lIlA kI thI / sarva karSaka hone se saMkarSaNa kucha phalAtmaka bhI haiN| inakA kArya asuroMke saMhAra karane kA hai| __usa maNDala kA hI aMzurUpa pradyumna vyUha hai / inakA kArya vaMzasyApana hai / aMzu ke maNDala rUpa aniruddha byUha haiM / inakA kArya dharmarakSA hai / vastugatyA ye cAroM vyUha bhagavAn zrIkRSNa hI haiN|
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrImadvallabhAcArya kI bhakti dekha usI dhAtunirmita mUrtise prakaTa hote haiN| isa svarUpa meM hI prabhu apane saba dharmoM ko prakaTa karate haiN| isa liye svarupa ko jo zRMgArAdika hama dhAraNa karAte haiM ve sAkSAt prabhuko hI dhAraNa karAye jAte haiM / isa svarUpa kA aparAdha sAkSAt bhagavAn zrIkRSNa kA hI aparAdha hai| isI liye zItakratu meM bhagavAn ke AgeM aMgIThI rakkhI jAtI hai aura Apake zrI aMga meM gaddaDa prabhRti dhAraNa karAye jAte haiM tathA grISmakratu meM paMkhA, phuvArA, caMdana aura isI prakAra ke zItopacAra kiye jAte haiM / upAsanA mArga meM mUrti ke sukha kA vicAra nahIM hai kevala vidhikA hI vicAra hai / bhaktimArga snehamArga hai ataH yahAM prabhuke sukhakA mukhya vicAra rakkhA gayA hai / ataH svarupa ko jisa prakAra sukha mile bhakta mAtrako usI prakAra AcaraNa karanA cAhiye / isI dRSTiko rakha hamAre yahAM sevA pracalita kI gaI hai| ___ bhagavAn zrIkRSNa vrajabhUmi meM apane bhaktoM kA nirodha karane ke liye AvirbhUta hue usa samaya unake cAra vyUha the / vAsudeva, saGkarSaNa, pradyumna aura aniruddha / ye hI bhagavAn kI cAra mUrti haiN| ___ ina cAroM mUrtiyoM kA kArya bhI vibhinna rahatA hai / AsuroM ko jahAM jahAM mukti dI gaI hai vaha vAsudeva kA kArya hai| pahale kAlAtmanA bhagavAn saMkarSaNake dvArA mRtyu unako milatI hai anantara vAsudeva unako mukti pradAna karate haiM /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / _151 jisa prakAra jAjvalyamAn agni apane kiraNa aura maNDala ke sahita astitva meM rahatI hai athavA jisa prakAra sUrya apane kiraNa aura maNDala sahita AvirbhAva grahaNa karate haiM usI prakAra bhagavAn zrIkRSNa bhI apane cAra vyUhoM ke sahita yahAM prakaTa hote haiM / jisa prakAra sUrya aura agnise una 2 ke kiraNa aura maNDala prathak nahIM hai usI prakAra bhagavAn ke ye cAra vyUha bhI bhagavAna se prathak nahIM haiN| jisa prakAra sUrya ke kiraNa sUrya ke hI rUpAntara hai, usI prakAra bhagavAn zrIkRSNa kA rUpAntara hI vAsudeva vyUha hai / isa liye jisa prakAra bhagavAn zrIkRSNa muktirupa aura sarvoddhAra samartha haiM usI prakAra vAsudeva vyUha bhI yaha kArya karane meM kSamya hai| ___ jisa prakAra sUrya kiraNoM ke AsapAsa maNDala hotA hai usI prakAra saMkarSaNa vyUha hai| saMkaNa meM vAsudeva kA saMkapaNa rUpa se bhagavAn kA AveSa hai / isI liye vraja yuvatiyoMke sAtha Apane bhI eka samaya lIlA kI thI / sarva karSaka hone se saMkarSaNa kucha phalAtmaka bhI haiN| inakA kArya asuroMke saMhAra karane kA hai| __ usa maNDala kA hI aMzurUpa pradyumna vyUha hai / inakA kArya vaMzasyApana hai / aMzu ke maNDala rupa aniruddha byUha haiN| inakA kArya dharmarakSA hai / vastugatyA ye cAroM vyUha bhagavAn zrIkRSNa hI haiN|
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrImadvallabhAcArya ____ bhagavAn kA prAkaTya do prakAra se hotA hai / svarupa se aura kAryase / zrImada bhAgavata ke dazamaskandha ke cAra adhyAyo meM kramase caturgraha kA prAkaTya mathurAmeM kArya rupase huA thaa| tInoM vyUhoM ke sahita zrIpuruSottama kA svarupataH prAkaTya mathurA meM hI huA thA / kaMsa se devakI kA mRtyunivAraNa Apane prakaTa hokara kiyA isa liye vAsudeva vyUhakA prAkaTya bhagavAn kA kArya rUpa se thaa| ___ baladeva aura vAsudeva ke sahita puruSottama kA vraja meM prAkaTya svarupataH hai / vraja meM ApakA prAkaTya kAryataH bhI hai / kyoM ki vahAM Apane niHsAdhana vrajajanoM kA uddhAra kiyA thaa| bhagavAn zrIkRSNa jisa samaya bhUtala para virAjate haiM usa samaya ve apane svarupa bala se jIvoM kA uddhAra karate haiN| aura jaba Apa tirohita rahate haiM usa samaya bhaktike dvArA jIvoM kA uddhAra hotA hai|
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ RRRRRRRRRRRRRRRRR brhmsmbndh| brahmavAda kA sava se baDA siddhAnta hai brahmasaMbaMdha athavA Atmanivedana / yaha vAllabha puSTimArgIya dIkSA hai / yaha vAta zrImahAprabhujI ne koI naI nahIM nikAlI / brahmasaMbaMdha veda, gItA, brahmasUtra aura bhAgavata meM pramANita hai / yadi saca kahA jAya to yaha hai ki zrImahAprabhujI ne apanI tarapha se koI bAta kI hI nahIM hai aura na koI apanA khAsa siddhAnta janatA ko batalAyA hI / Apane to kevala unavAtoM ko prakaTa kiyA jo veda, gItA, sUtra aura bhAgavata meM chupI huI paDI thIM / brahmasaMbaMdha bhI unhIM prasthAna catuSTaya me anusyUta hai| vedo meM likhA hai'sa vA ayamAtmA sarveSAMH bhUtAnAmadhipatiH / sarveSAM bhUtAnAM rAjA / tadyathA rathanAbhau ca rathanemau cArAH sarve smrpitaaH| evamevAsminnAtmani sarvANi bhUtAni sarva devAH sarve lokAH sarve prANAH sarva eta
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrImadvallabhAcArya AtmanaH samarpitAH / ' arthAt-yaha jo saba prANI mAtra kA adhipati vizvAtmA prasiddha paramAtmA hai vaha saba prANImAtra kA rAjA hai| jisa prakAra ratha ke cakra kI nAbhI aura nemI meM saba ArA arpita haiM usI prakAra isa paramAtmA ke caraNoM meM sarvabhUta, sarva loka, sarvadeva, sarvaprANI aura sarva jIvAtmA samarpita haiN| ___ uparyukta zruti manuSya aura paramAtmA kA saMbaMdha batA rahI hai| sarva prANIoM kA mUla paramAtmA hone se una saba padArthoM ko, apane Apa ko evaM apane se saMbaMdha rakhane vAle saboM ko paramAtmA ke artha nivedana karanA ucita hai / Atmanivedana karane se avazya hI AdhyAtmika sukha kI vRddhi hotI hai| _ yaha nizcaya hI yAda rakhanA cAhiye ki yaha AtmasamapaNa yA Atmanivedana sarvazaktimAna Izvara bhagavAn zrIkRSNa ke artha karane meM AtA hai AcArya guru yA aura itara vyakti ko AtmasamarpaNa zAstroM se niSiddha hai aura use hamAre saMpradAya meM sthAna nahIM haiM / kevala AcArya kI sAkSI meM aura Apa ke upadeza se yaha nivedana zrIThAkurajI ke samIpa hotA hai| ___ Atmanivedana karanese hamArA Izvara ke sAtha saMbaMdha sthApita hotA hai isI liye ise brahma saMbaMdha kahate haiM / brahma
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 155 saMbaMdha mantrake arthAnusAra isa jIvakA Izvara ke sAtha jo sahasra 2 varSa paryanta vichoha rahA hai aura jisake dvArA usa saMbaMdha meM jo zaithilya A gayA hai use punaHsthApita karane kI prArthanA kI hai| isI ko pAribhASika zabdo meM brahma saMbaMdha kahate haiN| sarva zaktimAna Izvara ke sAtha saMbaMdha honA ise hI brahmasaMbaMdha kahate haiM / brahmasaMbaMdha ho jAnepara jo zAstrIya pAMca prakAra ke doSa hote haiM unakI nivRtti ho jAtI hai isI bAta ko mahAprabhujI bhI kahate haiMbrahmasaMbaMdhakaraNAtsarvepAM dehjiivyoH| sarvadoSanivRttirhi doSAH paJcavidhAH smRtaaH||8|| aba jarA brahmasaMbaMdha para AlocanA kara dekheM / jIva brahma kA aMza hai yaha bAta kyA veda, kyA gItA, aura kyA sUtra yA bhAgavat sarvatra pramANita hai / jIva brahma kA aMza honese nirdoSa hai| kinta yaha nidopatva svarUpataH hai svabhAvataH nahIM / kintu kitane hI svabhAvataH doSoM ke jIva meM AjAne se brahma kA saMbaMdha jIva bhUla jAtA hai / isa apane bhUle hue saMbaMdha kI punaH yAda dilA denA guru kA kArya hai / jisa samaya jIva AcArya yA guru kI sAkSI meM atyanta dIna ho apanI avasthA kA dhyAna rakha apane aura brahma ke saMbaMvakI yAda karatA hai, sakSepa meM yahI brahmasaMbaMdha hai / jo jIva anAdi kAlase aneka doSoM ke A
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zrImadallabhAcArya jAnese apane aura zrIkRSNa ke saMbaMdha ko bhUla rahA hai usake liye yaha brahmasaMbaMdha hai / jIva brahma kA aMza hai aura brahma jIva kA aMzI / yaha aMzAMzI bhAva saMbaMdha atiprAcIna hai| aisA koI bhI bhagavacchAstra nahIM hai jisameM ki yaha brahmasaMbaMdha na ho| __ brahmasaMbaMdha zuddhAdvaitamata meM eka dIkSA kA nAma hai / isa ke kucha aMza bhI haiM / jaise Atmanivedana zaraNa, yA AtmasamarpaNa AtmanikSepa / ina saboM kA ekatritarupa brahmasaMbaMdha hai| 'jIva prabhu kA hai' 'maiM Apa kA hUM' basa yahI smaraNa rakhanA doSa nivRtti kA sarala upAya hai| dInatA kA anuvAda kara ke apanI vastu sthiti nivedana kara svAmI ke Age jo yaha kaha rahA hai ki 'he prabho, maiM ApakA dAsa hUM, Apa mujhe apanI zaraNa meM liijiye|maiN ApakI zaraNa AyA huuN|' usa kI avazya hI doSa nivRtti hotI hai| prabhu sarva samartha haiM saba ke svAmI haiM unako hI bhUla jAne kA aparAdha isa jIvane kiyA haiM arthAt prabhu ke padArtho meM apanI ahaMtA mamatA sthApita kI hai, aura apane hI padArtha samajha svAmI kA akSamya aparAdha kiyA hai / isa mahAn aparAdha kI nivRtti una ke zaraNa jA apanA Atmanivedana karane se hI hotI hai| satya, samartha aura dayAlu svAmI ke Age apane doSa kI nivRtti karane kA upAya hai to vaha apane
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 157 doSa kA svIkAra aura una se kSamA prArthanA / brahmasaMbaMdha mI yahI hai| apane sarvasamartha Izvara ke Age gurukI sAkSI meM Atmanivedana karanA, jIva ke yAvat padArtha prabhu ke haiM yaha svIkAra karanA, tathA ahantA mamatA vaza jIva ko jo prabhu padArtha para abhimAn huA thA usa kI kSamA yAcanA aura apane ko prabhukA dAsa samajhanA hI brahmasaMbaMdha hai| ___ 'brahmasaMbaMdha' zabda meM brahma zabda kA artha bhagavAn puruSottama zrIkRSNa hai aura saMbaMdha kA artha hai aMzAMzI bhAva vA svasvAmibhAva saMbaMdha / bhagavAn ke aneka nAma rahate hue bhI yahAM brahma zabda isa liye rakkhA gayA hai ki bhagavAn zrIkRSNa ko veda meM brahma nAma se saMbodhita kiyA gayA hai / isa brahmasaMbaMdha mantra ko vedAviruddha batAne ke liye hI yahAM brahma zabda rakkhA gayA hai| __'brahmasambandha' kA artha hai ki "he svAmin , yaha dAsa ApakA hai / isakA dhana, dhAnya, putra, kalatra aura sarvasva ApakA hI hai| meM atyanta dIna aura niHsAdhana huuN| mere pAsa mokSa ke liye yA Apako prasanna karane ke liye koI bhI sAdhana nahIM hai / ataeva he dayAlo, dayA kara mujhe Apa apanI sevA meM aGgIkAra kIjiye / maiM Apa hI kA huuN|" ___ 'brahmasaMbaMdha' ho jAne para pratyeka vaiSNava ko apane upabhoga se pUrva sakala padArtha bhagavAn ke samarpaNa karane caahiye| koI bhI kArya bhagavAn kI AjJA lekara hI karanA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrImadvallabhAcArya cAhiye / jaise ghara meM apane putra kA vivAha ho to ThAkurajI ke samIpa jA AjAnu natamastaka ho hAtha joDa AtyaMta dInatA aura vinaya pUrvaka kahanA cAhiye "nAtha ! Apa ke putra kA vivAha hai / ApakI AjJA kI isa meM apekSA hai / vivAha kI AjJA diijiye"| __vivAha ho jAya taba navavadhu ko lAkara ThAkurajI ke sanmukha daNDavata karA kahanA cAhiye "nAtha ! ApakI AjJAnumAra Apake dAsa dAsiyoM meM eka dAsI kI abhivRddhi kara lI gaI hai / kRpAlo, Apa ise svIkAra kariye" isI prakAra apane liyeM lAI gaI samasta vastu pahale Izvara ke nivedana karai / nivedana kA artha vijJApana, hai dAna nahIM, yaha bAta bhUlanI nahIM cAhiye / nivedana, yadi tAtparyataH dekhA jAya to sambandha sthApana yA sambandha svIkAra hI hai| 'brahmasaMbaMdha' mantra mAno upadeza de rahA hai-'sarvadharmAnparityajya mAmekaM zaraNaM vraja' jagat ke sarva dharmoM kA parityAga karanA ho to kara do kevala eka mere hI zaraNa cale Ao, mujha se saMbaMdha sthApita kara lo, tumArA uddhAra ho jaaygaa| vaiSNavoM ko 'brahmasambandha' dIkSA avazya lenA cAhiye / 'brahma samba- binA brahmasambandha ke koI bhI manuSya vaiSNava ndha dIkSA' nahIM ho sakatA / isake atirikta avaiSNavoM ko bhI isa dIkSA ko khuzIse lenI cAhiye / vaiSNavI dIkSA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 159 vinA aura AcArya kI kRpAke binA bhagavAn kA sevaka koI bhI manuSya nahIM ho sakatA / isa liye vaiSNavI dIkSA to avazya lenI cAhiye / dIkSA vAle para hI bhagavAn prasanna hote haiM / isa liye manuSya mAtra ko brahmasambandha dIkSA lenI cAhiye / jisane AcArya ke pAsa se dIkSA grahaNa kI hai use bhagavAn avazya siddhi pradAna karate haiM / jisane dIkSA pUrvaka, isa brahmasambandha mantrako apane AcArya ko sAkSI rakhakara, liyA hai usake koTi janmake pApa naSTa ho jAte haiN| yaha brahmasaMbaMdha dIkSA AcArya ke pAsa se hI lI jAtI ra hai| vaiSNava yA aura kisI ke pAsase bhI dvArA hI mantra dIkSA lene se manuSya doSa kA bhAgI hotA kAgrahaNa hai| jo bhagavAn kA bhakta hotA hai vaha AcAryake hI dvArA matra grahaNa karatA hai / jo puruSa adai - SNava yA anya vaiSNava ke pAsa dIkSA grahaNa karatA hai usakI kabhI bhakti siddha nahIM hotii| vaha zrIkRSNa se vimukha ho jAtA hai / jo manujya AcArya ke atirikta aura kisI ke bhI pAsa dIkSA grahaNa karatA hai usake sarva dharma karma niSphala ho jAte haiN| aura koI bhI kArya meM use adhikAra nahIM rahatA / isAlaye vaiSNava AcArya ke atirikta kisI
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrImadallabhAcArya ke pAsa mantra grahaNa na kara sadA AcArya gurudeva ke pAsa hI dIkSA lenI caahiye| guru ke mukha se kRSNamantra jisake karNavivara meM praveza karatA hai| use zAstrakAro ne mahApavitra ginA hai / jisakI icchA brahmasambandha lene kI huI ho use parama bhAgyavAn mAnanA caahiye| zAstroM meM likhA hai'tavijJAnArtha sa gurumevAbhigacchetsamitpANiH zrotriyaM brahmaniSTham / arthAt jise jJAnakI icchA ho aise ziSya ko dIna ho guru ke pAsa jAnA caahiye| zrIgItAjI meM bhI kahA haitadviddhi prANipAtena paripraznena sevayA / upadekSyanti te jJAnaM jJAninastatvadarzinaH // bhagavAn ne AcArya ko apanA hI svarupa mAnA hai Apane kahA hai 'AcArya mAM vijAnIyAt ' arthAt AcArya merAhI svarUpa hai yaha nizcaya jAno / isI liye hamAre yahAM brahmasaMbaMdha kI dIkSA bhI AcArya dvArA hI lI jAtI hai| ___ brahmasaMbaMdha dIkSA, yaha mAno eka mahAyajJa hai / isa yajJa brahmasaMbaMdha dIkSA meM koI bhI prakArakA doSa AtA hI kI avazyakatA nahIM hai|
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 161 zrImahAprabhujIne bhaktimArga ko sarvajIvoM ke uddhArArtha pracalita kiyA hai / isa dIkSA ko lenekA savoM kA adhikAra samAna rUpa se hai| jisa prakAra sUrya ke teja kA saba upayoga kara sakate haiM, jaise usameM bhedabhAva nahIM hai usI prakAra bhaktimeM bhI jAtibheda yA varNabheda kucha bhI nahIM hai| hara koI manuSya isa dIkSA ko le sakatA hai aura savoM ke doSoM kI nivRtti samAna rUpa se hI hotI hai / brahmasaMbaMdha Atmanivedana pUrvaka bhagavaccharaNAgati ko siddha karanevAlA hai / ata eva isa meM sava deha jIva kA samAna adhikAra hai / bhagavAn ne bhI kahA haimAM hi pArtha vyapAzritya yepi syuH pApayonayaH / striyo vaizyAstathA zudrAstepi yAnti parAM gatim // ___ arthAt he arjuna, mere zaraNa AnevAle strI, vaizya, zUdrAdika tathA cAhe jitane pApavAle hoM sava zreSThagati ko prApta hote haiN| jisa prakAra patita brAhmaNoM kA saMdhyAvandanAdi karma "brahmasambandha karane kA adhikAra nahIM hai usI prakAra liye binA brahmasambandha liye vinA bhI sevA meM adhisvarUpa sevA - kA adhikAra kAra nahIM hai / isa liye AtmAke kalyAnahIM hotaa|" NArtha aura sevA meM adhikAra ho isa liye jIva ko guru ke pAsa se dIkSA avazya grahaNa karanI
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrImadvallabhAcArya cAhiye / jisa prakAra janma se zUdraprAya brAhmaNa bhI gAyatrI grahaNa karane se dvija ho jAtA hai aura phira use brAhmaNoM cata karmoM ke karane kA adhikAra ho jAtA hai usI prakAra brahmasaMbaMdha maMtra grahaNa karane se sevA meM adhikAra ho jAtA hai / brahmasaMbaMdha binA sevA meM adhikAra nahIM ho sakatA / nirdoSa hone ke liye ahantA mamatA kA tyAga honA cAhiye / brahmasaMbaMdha lene para aura mantra ke Azaya para haraghaDI dhyAna rakhane para ahantAmamatA nAza ho jAtI hai / jIva ko samajha lenA cAhiye ki ye ghara, dhana, putra, kalatra, saba Izvara ke hI hai| merA kucha bhI nahIM hai / merI inapara ahantAmamatA karanA ayogya aura merI yaha ceSTA anadhikAra ceSTA hai| manuSya isa loka meM jisake Upara adhika prIti rakhatA Atmanivedana ho vaha sarva vastu jaise deha, dhana, prANa, kyA hai ? putra, kalatra samagra bhagavAn ke arpaNa karanA cAhiye / arthAt zAstrakI AjJA ke anantara inako, prabhuke aura tadIya honese, apane upayoga meM lAnA cAhiye / isIkA nAma hai Atmanivedana / isa Atmanivedana ke anantara bhagavAn ke sAtha jo aMzAMzI saMbaMdha nitya hai usakA vAraMvAra smaraNa karanA isI ko brahmasaMbaMdha kahate haiM /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / AtmasamarpaNa kA bhAva dekhiye AcAryacaraNa kisa yogyarIti se pratipAdita karate haiM / Apa likhate haiM gRhaM sarvAtmanA tyAjyaM tacettyaktuM na zakyate / kRSNArtha tatmayuMjIta kRSNonarthasthavArakaH // arthAt-ghara kI mamatA sarvathA tyAjya hai / yadi vaha mamatA choDI na jA sake to use zrIkRSNake upayoga meM lAve / bhagavAn zrIkRSNa saba anarthoM ke vAraka haiM / ___ isa Atmanivedana ko sarvatra aura sarvadA dhyAna meM rakhanA cAhiye yaha mahAprabhujI kI AjJA hai / ahantA mamatA kA nAza karane ke liye yahI sarvottama upAya hai| isase yaha vidita ho jAtA hai ki merA kucha bhI nahIM hai / saba prabhu kA hI hai| maiM bhI prabhu kA hI hUM aura prabhu hI merA sarvasva hai / maiM prabhu ke AdhIna hUM isa liye una kI AjJAnusAra hI mujhe calanA cAhiye / dAsatva svIkArane se manameM dInatA rahatI hai isa liye Atmanivedana ko pratyeka samaya meM yAda rakhanA caahiye| AtmasamarpaNa eka vaDA bhArI yajJa hai yaha hama pUrva kaha AtmasamarpaNa cuke haiN| saba zAstra yajJa karane kA upadeza __ kyA hai ? de rahe haiN| kyoM ki vinA yajJa ke duHkhakI nivRtti aura sukhakI prApti ho nahIM sakatI / pRthvI apanA tattva dekara vIjakA poSaNa karatI hai yaha pRthvI kA yajJa hai|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrImadvallabhAcArya sUrya apane kiraNoM se manuSyamAtra ko sateja karatA hai yaha bhI usakA eka yajJa hai / kintu ye saba laghuyajJa haiM aura AtmasamarpaNa eka mahAn yajJa hai / kyoM ki isameM ahantAmamatAdika sarva sAmagrIoMkA yajJa karane meM AtA hai| yaha eka aisA mahAyajJa hai jisameM kAma, krodha, lobha, moha, IrSyA, dveSa, ahaMkAra saboM ko homa kara diyA jAtA hai aura bhagavAn se zuddhaprema kA dAna liyA jAtA hai / bhagavAn svayaM, jo kucha bhI bhaktipUrvaka diyA jAya, use grahaNa karate haiN| kintu isa AtmasamarpaNa yajJa meM to bhagavAn ko tana, mana, dhana saba prema pUrvaka samarpita kiyA jAtA hai / isaliye yaha yajJa sarvayajJo meM zreSTha hai / __brahmasaMbaMdha siddhAntAnusAra asamarpita vastuoM kA tyAga karanA cAhiye / aura ardhabhukta vastu svAmI ke kabhI bhI samarpita karanI nahIM cAhiye / saba karma brahma ke samarpita karake kiye jAte haiM / isa liye jIva ko doSa kA bhAgI nahIM honA paDatA / ina bAtoM kA dhyAna rakha dIkSita ko sarva kArya sampanna karane cAhiye / brahmasaMbaMdha ke anantara hI jIva sevA kA adhikArI ho sakatA hai| __ brahmasaMbaMdha karane se jIva ke jo pAMca doSa haiM unakI nivRtti ho jAtI hai| jahAM taka brahmasaMbaMdha dIkSA grahaNa nahIM kI jAtI vahAM taka hI ye pAMca doSa jIva ko sevAme
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 165 bA~ceM rahate haiM / brahmasaMvandha liye pIche jisa prakAra pulisa ko dekhakara cora bhAga jAte haiM usI prakAra se sevA vAdhaka doSa bhI jIva ko choDa bhAga jAte haiN| ___ maryAdA mArga meM doSa kI nivRtyartha brAhmaNa, kSatrI yA vaizyAdiko prAyazcitta karanA paDatA hai kintu zuddhAdvaita puSTimArga meM hara koI jIva bhI brahmasaMbaMdha lene se zuddha ho jAtA hai arthAt usakI sevA samayameM vAdha karanevAlI doSanivRtti ho jAtI hai| brahmasaMbaMdha mantra yaha prAyazcitta kA Adhidaivika svarUpa hai isa liye jIva ke sarva doSoM kI nivRtti ho jAtI hai| zrImahAprabhujI AjJA karate haiMbrahmasaMbaMdhakaraNAt sarveSAM dehjiivyoH| sarvathA doSa nivRttiHsyAt doSAH paMcavidhAH smRtaaH|| deha aura usake aMga rUpa indriya, tathA deha ke saMbaMdhI snehI aura dhanAdi ke sahita, brahmasaMbaMdha hotA hai taba saba meM se apanI mamatA haTa jAtI hai aura jIva ko apane svarupa kA jJAna ho jAtA hai| __brahmasambandha ho jAne para aisI zuddha bhAvanA rakhanI mAno apane jitane AtmIya varga haiM yA apanA jo bhI kucha hai vaha saba prabhukA hI hai prabhukI AjJA se aba naukara kI bhAMti maiM inakA upayoga kara rahA huuN| merA kucha bhI nahIM hai| saba prabhukA hI hai|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrImadvallabhAcArya sUrya apane kiraNoM se manuSyamAtra ko sateja karatA hai yaha bhI usakA eka yajJa hai / kintu ye saba laghuyajJa haiM aura AtmasamarpaNa eka mahAn yajJa hai / kyoM ki isameM ahantAmamatAdika sarva sAmagrIoMkA yajJa karane meM AtA hai / yaha eka aisA mahAyajJa hai jisameM kAma, krodha, lobha, moha, IrSyA, dveSa, ahaMkAra saboM ko homa kara diyA jAtA hai aura bhagavAn se zuddhaprema kA dAna liyA jAtA hai| bhagavAn svayaM, jo kucha bhI bhaktipUrvaka diyA jAya, use grahaNa karate haiM / kintu isa AtmasamarpaNa yajJa meM to bhagavAn ko tana, mana, dhana saba prema pUrvaka samarpita kiyA jAtA hai / isaliye yaha yajJa sarvayajJo meM zreSTha hai| brahmasaMbaMdha siddhAntAnusAra asamarpita vastuoM kA tyAga karanA cAhiye / aura ardhabhukta vastu svAmI ke kabhI bhI samarpita karanI nahIM cAhiye / saba karma brahma ke samarpita karake kiye jAte haiM / isa liye jIva ko doSa kA bhAgI nahIM honA paDatA / ina bAto kA dhyAna rakha dIkSita ko sarva kArya sampanna karane cAhiye / brahmasaMbaMdha ke anantara hI jIva sevA kA adhikArI ho sakatA hai / / brahmasaMbaMdha karane se jIva ke jo pAMca doSa haiM unakI nivRtti ho jAtI hai / jahAM taka brahmasaMbaMdha dIkSA grahaNa nahIM kI jAtI vahAM taka hI ye pAMca doSa jIva ko sevAme
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 165 ___cA~dhe rahate haiM / brahmasaMbandha liye pIche jisa prakAra pulisa ko dekhakara cora bhAga jAte haiM usI prakAra se sevA bAdhaka doSa bhI jIva ko choDa bhAga jAte haiN| ___ maryAdA mArga meM doSa kI nivRtyartha brAhmaNa, kSatrI yA vaizyAdiko prAyazcitta karanA paDatA hai kintu zuddhAdvaita puSTimArga meM hara koI jIva bhI brahmasaMbaMdha lene se zuddha ho jAtA hai arthAt usakI sevA samayameM bAdha karanevAlI doSanivRtti ho jAtI hai| brahmasaMbaMdha mantra yaha prAyazcitta kA Adhidaivika svarUpa hai isa liye jIva ke sarva doSoM kI nivRtti ho jAtI hai| __ zrImahAprabhujI AjJA karate haiMbrahmasaMbaMdhakaraNAt sarveSAM dehjiivyoH| sarvathA doSa nivRttiHsyAt doSAH paMcavidhAH smRtaaH|| deha aura usake aMga rUpa indriya, tathA deha ke saMbaMdhI snehI aura dhanAdi ke sahita, brahmasaMbaMdha hotA hai taba saba meM se apanI mamatA haTa jAtI hai aura jIva ko apane svarupa kA jJAna ho jAtA hai| brahmasambandha ho jAne para aisI zuddha bhAvanA rakhanI mAno apane jitane AtmIya varga haiM yA apanA jo bhI kucha hai vaha saba prabhukA hI hai prabhukI AjJA se ava naukara kI bhAMti meM inakA upayoga kara rahA huuN| merA kucha bhI nahIM hai| saba prabhukA hI hai|
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrImadvallabhAcArya brahmasaMbaMdha manopadeza lene ke anantara usakA hamezAM smaraNa rakhanA cAhiye / tathA bhagavAn kI sevA zuddha antaHkaraNa pUrvaka karanI cAhiye / tabhI matropadeza saphala hotA hai| parIkSArtha prshn| brahmasambandha kyA hai ? vaha kisase liyA jAtA hai ? brahmasambandha kI siddhi ho isake liye kyA kartavya hai ? asamarpita vastu kyA grAhya haiM ? brahmasaMbaMdha dIkSA kI kyA AvazyakatA hai ? Atmanivedana kyA hai ? brahmasambandha kA phala kyA hai ?
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadallabhAcArya __ brahmasaMbaMdha mantropadeza lene ke anantara usakA hamezA smaraNa rakhanA cAhiye / tathA bhagavAn kI sevA zuddha antaHkaraNa pUrvaka karanI cAhiye / tabhI matropadeza saphala hotA hai| parIkSArtha prshn| brahmasambandha kyA hai ? vaha kisase liyA jAtA hai ? brajhasambandha kI siddhi ho isake liye kyA kartavya hai ? asamarpita vastu kyA grAhya haiM ? brahmasaMbaMdha dIkSA kI kyA AvazyakatA hai ? Atmanivedana kyA hai? brahmasambandha kA phala kyA hai ? hai
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadvallabhAcArya brahmasaMbaMdha matropadeza lene ke anantara usakA hamezAM smaraNa rakhanA cAhiye / tathA bhagavAn kI sevA zuddha antaHkaraNa pUrvaka karanI cAhiye / tabhI mantropadeza saphala hotA hai| - - parIkSArtha prshn| brahmasambandha kyA hai ? vaha kisase liyA jAtA hai ? brahmasambandha kI siddhi ho isake liye kyA kartavya hai ? asamarpita vastu kyA grAhya haiM ? brahmasaMbaMdha dIkSA kI kyA AvazyakatA hai ? Atmanivedana kyA hai ? brahmasambandha kA phala kyA hai ?
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyamunAjI zrIyamunA nadI hamAre sampradAya meM vaDI pavitra ginI gaI haiM / Adhidaivika Apa bhagavAn zrIkRSNacandra ke caturtha yUtha kI svAminI haiM / zrIgaMgAjI ke snAna se jo phala prApta hotA hai vahI phala zrIyamunAjala ke payaH pAna karane se hotA hai| zrIyamunAjI kA satata cintavana karane se svabhAva kA vijaya hotA hai / isa se zrIkRSNacandra meM prIti dRDha hojAtI hai| __ zrIyamunAjI ke bhakta ko ATha prakAra kI siddhi prApta hotI hai| zrIyamunAjI kI sevA se bhagavAn kI sevA karane lAyaka deha kI prApti hotI hai / __ zrIyamunAjI apane me bhakti rakhanevAle bhakta kI rati bhagavAn zrIkRSNa me vaDhAtI haiM / bhagavatsaMbaMdha hone meM jo 2 aDacana AtI haiM unako Apa kRpA pUrvaka dUra karatI haiM / Apa apane bhakta ke
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ patita pAvanI jaya yamune! T . * FREE - NY ... The -...- - - - 7 L - - N. --- 1324 ill-- t .. - ATM kitane yuga se kisakA yamune karatI ho yaha ArAdhana ? kitane yugataka kiyA karogI isI taraha kA AhvAhana ? yamune, kyA phira eka bAra yaha bhArata vaha bhArata hogA? kyA eka bAra phira kRSNacandrakA tere tIra vAsa hogA? -vraja
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAANTARVANANA zrIyamunAjI __ zrIyamunA nadI hamAre sampradAya meM vaDI pavitra ginI gaI haiM / Adhidaivika Apa bhagavAn zrIkRSNacandra ke caturtha yUtha kI svAminI haiM / zrIgaMgAjI ke snAna se jo phala prApta hotA hai vahI phala zrIyamunAjala ke payaH pAna karane se hotA hai / zrIyamunAjI kA satata cintavana karane se svabhAva kA vijaya hotA hai / isa se zrIkRSNacandra meM prIti dRDha hojAtI hai| zrIyamunAjI ke bhakta ko ATha prakAra kI siddhi prApta hotI hai| zrIyamunAjI kI sevA se bhagavAn kI sevA karane lAyaka deha kI prApti hotI hai| zrIyamunAjI apane me bhakti rakhanevAle bhakta kI rati bhagavAn zrIkRSNa meM baDhAtI haiN| bhagavatsaMbaMdha hone meM jo 2 aDacana AtI haiM unako Apa kRpA pUrvaka dUra karatI haiM / Apa apane bhakta ke
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrImadallabhAcArya antaHkaraNa ko itanA nirmala nirmANa kara detI haiM ki jisa se bhakta ke hRdaya meM bhagavAn kI bhAvanA udaya ho ske| puSTimArgIya mAnyatA ke anusAra bhagavAn meM jitane dharma haiM utane hI dharma zrIyamunAjI meM haiN| zrIyamunAjI apane bhakta ke kali doSoM ko dUra karatI haiN| apane bhaktoM ko bhagavAn ke atyanta priya banAtI haiN| isa deha kA navIna sevopayogI deha taiyAra karatI haiN| sampradAya meM zrIkAlindI aura zrIyamunAjI bhinna 2 mAnI gaI haiN| zrImahAnubhAva zrIharirAyacaraNa kI ajJAnusAra zrIyamunAjI, zrIThAkurajI evaM zrImahAprabhujI tInoM samAna svarUpa meM sthita haiN| tInoM sevopayogI deha de sakate haiN| tInoM bhakta kA nirodha kara sakate haiM aura tInoM hI bhAva bhAvanAoM kA dAna kara sakate haiN| zrIyamunAjI ke samakakSa zrIlakSmIjI bhI nahIM haiM / zrIyamunAjI kA bhakta avazya zrIkRSNako prasanna kara sakatA hai| zrIyamunAjI yama kI bhaginI haiM / yama apanI bhaginI _ ke bhaktoM para kopa karane meM asamartha haiN| ___ parIkSArtha prazna / zrIyamunAjI kA svarUpa aura sAmarthya kyA hai ? zrIyamunAjI ke sevana se kina phaloM ko prApti hotI hai ?
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmavAdake kucha siddhAnta __ aura unakI samajha brahmavAda ke kucha siddhAnto kA digdarzana karAne ke pahale yadi 'brahmavAda' kA artha spaSTa kara diyA jAyagA to vidyArthiyoM ko baDI sugamatA hogii| ___ yaha hama pUrva kaha Aye ki bhagavAn zrIkRSNa ko hI brahma kahate haiM / smRti meM jise paramAtmA aura purANo meM jise bhagavAn kahA hai use hI vedo meM brahma zabda se saMbodhita kiyA hai| 'brahma' zabda kA veda zAstrAdi samanvita artha hainirdoSapUrNaguNavigraha Atmatantro nizcetanAtmakazarIraguNaizca hiinH| AnandamAtrakarapAdamakhodarAdisarvatra ca trividhabhedavivarjitAtmA // ni.zA.44. arthAt jo doSa rahita hai, sarvaguNoM se saMpUrNa hai, svataMtra hai, jaDazarIra ke guNo se rahita hai, karapAdamukha tathA udara ityAdi avayava jisake AnandamAtra svarUpa vAle haiM, athavA trividha meda rahita hai vahI brahma hai /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zrImadallabhAcArya antaHkaraNa ko itanA nirmala nirmANa kara detI haiM ki jisa se bhakta ke hRdaya meM bhagavAn kI bhAvanA udaya ho ske| puSTimArgIya mAnyatA ke anusAra bhagavAn meM jitane dharma haiM utane hI dharma zrIyamunAjI meM haiN| zrIyamunAjI apane bhakta ke kali doSoM ko dUra karatI haiN| apane bhaktoM ko bhagavAn ke atyanta priya banAtI haiN| isa deha kA navIna sevopayogI deha taiyAra karatI haiN| sampradAya meM zrIkAlindI aura zrIyamunAjI minna 2 mAnI gaI haiN| zrImahAnubhAva zrIharirAyacaraNa kI ajJAnusAra zrIyamunAjI, zrIThAkurajI evaM zrImahAprabhujI tIno samAna svarUpa meM sthita haiN| tInoM sevopayogI deha de sakate haiN| tInoM bhakta kA nirodha kara sakate haiM aura tInoM hI bhAva bhAvanAoM kA dAna kara sakate haiN| zrIyamunAjI ke samakakSa zrIlakSmIjI bhI nahIM haiM / zrIyamunAjI kA bhakta avazya zrIkRSNako prasanna kara sakatA hai / __ zrIyamunAjI yama kI bhaginI haiM / yama apanI bhaginI ke bhaktoM para kopa karane meM asamartha haiN| parIkSArtha prazna / zrIyamunAjI kA svarUpa aura sAmarthya kyA hai ? zrIyamunAjI ke sevana se kina phaloM ko prApti hotI hai ? 4000 hai
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmavAdake kucha siddhAnta aura unakI samajha brahmavAda ke kucha siddhAnto kA digdarzana karAne ke pahale yadi 'brahmavAda' kA artha spaSTa kara diyA jAyagA to vidyArthiyoM ko baDI sugamatA hogii| ___ yaha hama pUrva kaha Aye ki bhagavAn zrIkRSNa ko hI brahma kahate haiM / smRti meM jise paramAtmA aura purANo meM jise bhagavAn kahA hai use hI vedo meM brahma zabda se saMbodhita kiyA hai| 'brahma' zabda kA veda zAstrAdi samanvita artha hai---- nirdoSapUrNaguNavigraha Atmatantro nizcetanAtmakazarIraguNaizca hInaH / AnandamAtrakarapAdamukhodarAdisarvatra ca vividhabhedavivarjitAtmA // ni.zA.44. arthAt jo doSa rahita hai, sarvaguNoM se saMpUrNa hai, svataMtra hai, jaDazarIra ke guNo se rahita hai, karapAdamukha tathA udara ityAdi avayava jisake AnandamAtra svarupa vAle haiM, athavA trividha bheda rahita hai vahI brahma hai|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrImadvallabhAcArya aise brahma ke svarupa kA jJAna karAne vAlA hI brahmavAda hai|brhm ke svarupa kA svarupa zAstro meM isa prakAra varNita haisarvataH zrutimalloke sarvamAvRtya tiSThati / anantamUrtitad brahma hyavibhaktaM vibhktimt|| ni. zA. 44. arthAt-brahma ke sarvatra indriyAdi haiM, brahma sarvatra vyApta hokara sthiti karanevAlA hai, vaha anantamUrti hai, vaha vibhAga rahita hai, aura (icchAmAtra se prakaTa hone ke liye) vibhAgavAlA hai| sacidAnandarUpaM tu brahma vyApakamavyayam / sarvazaktisvatantraMcasarvajJaM guNavarjitam / / ni.zA.65. arthAt-brahma sat, cit aura Ananda svarUpa hai| vaha vyApaka hai, nAzarahita hai, sarvazaktimAn hai, svatatra hai, sarvajJa hai aura prAkRtaguNarahita hai|| sajAtIyavijAtIyasvagatadvaitavarjitam / satyAdiguNasAhauryuktamautpattikaiH sadA ||ni.shaa.66. arthAt vaha brahma sajAtIya vijAtIya svagata bhedarahita hai aura nitya svAbhAvika satya Adi hajAroM guNoM se yukta hai| sarvAdhAraM vazyamAyamAnaMdAkAramuttamam / prApaMcikapadArthAnAM sarveSAMtadvilakSaNam // 67 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / arthAt brahma sarvajagat kA AdhArabhUta hai / mAyA ko vaza meM rakhane vAlA, AnaMdAkAra uttama aura sarva prApaMcika guNa padArthoM se aura dharmo se vilakSaNa hai / jagataH samavAyi syAt tadeva ca nimittakam / kadAcidramate svasmin prapaJce'pi kacitsukham // 6 // ___ vaha brahma hI jagat kA samavAyi kAraNa haiM aura vahI jagat kA nimitta kAraNa bhI hai / vaha brahma kabhI apane svarUpa meM ramaNa karatA hai aura kabhI prapaMca meM sukhase ramaNa karatA hai| yatra yena yato yasya yassai yadyadyathA yadA / sthAdidaM bhgvaansaakssaatprdhaanpurusseshvrH|| 19 // arthAt-jisake viSaya meM, jisa ke dvArA, jisa se, jisa saMbaMdha dvArA jisa ke liyeM aura jo jo jisa prakAra se java hote haiM vaha deza vaha hetu vaha apadAna vaha saMbaMdha vaha prayojana aura vaha padArtha saba kucha pradhAna puruSa ke niyantA sAkSAt bhagavAn zrIkRSNa haiN| anantamUrti tadabrahma kUTasthaM calameva ca / viruddhasarvadharmANAmAzrayaM yuktyagocaram // 71 // arthAt-vaha brahma anantamUrti hai / kUTastha aura cala hai vaha saba viruddhadharmoM kA Azraya hai aura yukti ke liye agamya hai|
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zrImadvallabhAcArya AvirbhAvatirobhAvairmohanaM bahurUpataH / indriyANAM tu sAmarthyAdadRzyaM svecchayAtu tat // AvirbhAva aura tirobhAva brahma kI zakti haiM / una zakti yoM ke dvArA brahma nAnA rUpa se moha utpanna karatA hai / vaha indriyoM ke sAmarthya se adRzya hai usI prakAra apanI icchA se dRzya bhI hai| sa eva hi jagat kartA tathApi saguNo na hi / guNAbhimAnino ye vai tadaMzAH saguNAH smRtAH 73 kartA svatantra eva syAtsaguNatve virudhyate / arthAt-vahI brahma jagat kA kartA hai phira bhI saguNa nahIM hai| tIna guNoM se yukta jina devatA oM ko guNAbhimAnI kahA hai ve brahma ke ( bhagavAn zrIkRSNa ke) aMza haiN| ve devatA saguNa haiM kintu kartA to svatatra hI hotA hai / svataMtratA meM saguNatva viruddha hai| zrImadvallabhAcArya mahAprabhu ne aura bhI sthalo meM brahma brahma kA kA svarUpa kaisA mAnA hai isa bAta ko aba svarupa hama aura nirupaNa kara dete haiM / nibandha meM Apa AjJA karate haiMyajJarUpo hariH pUrvakANDe brahma tanuH pare / avatArI hariH kRSNaH zrIbhAgavata Iryate ||shaa.||11||
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 173 arthAt-veda ke pUrvakANDa meM (kriyA zakti viziSTa) yajJa rUpa hari kA nirUpaNa kiyA gayA hai / jJAnapraviSTa brahma rUpakA uttarakANDameM nirUpaNa hai / aura (kriyA tathA jJAna ubhayaviziSTa) avatArI hari zrIkRSNa kA zrIbhAgavata me nirUpaNa huA hai| sUryAdirUpadhRkbrahma kANDe jnyaanaaNgbhiiryte|| purANeSvapi sarveSu tattadrUpo hari stathA ||ni.shaa.11|| ___ arthAt-sUryAdi rUpa dhAraNa karanevAle hari brahmakANDa meM jJAna ke aMga kahalAte haiM aura usI prakAra sarva purANoM meM bhI jo jo nAma likhe gaye haiM ve ve rUpa zrIkRSNa hI haiN| paMcAtmakaH sa bhagavAn viSaDAtmakobhRtpaMcadayIzatasahasraparAmitazca // ekaH samopyakhiladoSasamujjhito'pi sarvatra pUrNaguNakopi bahUpamobhUt // ni.shaa.42|| ___ arthAt-vahI brahma pAMca rUpa dhAraNa karane vAlA hai / vahI dvAdaza svarUpAtmaka hai / dazarUpa bhI vaha Apa hI hai isI prakAra zata, sahasra aura asaMkhya vibhUtirUpa bhI vaha ApahI hai| vaha sarvatra aura savoM meM eka hI hai / sama hai, sarva doSavivarjita hai / sarvatra pUrNa guNavAn bhI ananta upamA yukta hai| bhajanaM sarvarUpeSu phalasiddhayaitathApi tu / AdimUrtiH kRSNa eva sevyaH saayujykaamyyaa||13||
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrImadvallabhAcArya arthAt-zAstroM meM phalasiddhi ke liye bhagavAn ke sarva rUpoM kA bhajana karane kA kahA hai| kintu parabrahma ke viSaya meM aura phira bhI sAyujyakI kAmanA ke liye AdimUrti __ bhagavAn zrIkRSNacandra hI sevya haiN| 'brahmavAda' kyA hai isakA digdarzana bahuta saMkSepa meM , yahAM para karAyA jAtA hai / isakA aura isake 'brahmavAda 2 svarUpa kA vistRta vivecana Age calakara kiyA jaaygaa| zrImadvallabhAcArya ne brahmavAda kI vyAkhyA apane grantha meM yoM kI haiAtmaiva tadidaM sarva sthajyate ssRjati prbhuH| trAyate trAti vizvAtmA hiyate hrtiishvrH||shaa.183 ___ arthAt yaha jo bhI kucha dIkhatA hai vaha saba nizcaya hI AtmA hai (brahma hI hai) vaha svayaM sRSTi karatA hai aura vaha ApahI saSTi bhI bana jAtA hai / vizvAtmA Apa rakSaNa bhI karatA hai aura rakSita bhI Apa hI hotA hai / vaha haraNa bhI karatA hai aura vaha Apa bhI haraNa kara liyA jAtA hai / yahI viziSTatA aura vicitratA hai / Atmaiva tadidaM sarvaM brahmaiva tadidaM tathA / iti zrutyarthamAdAya sAdhyaM sarvairyathA mtiH|| ayameva brahmavAdaH ziSTaM mohAya klpitm||shaa-184
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 aura unake siddhaant| arthAt-yaha saba AtmAhI hai usI prakAra yahI saba brahma hai| sarva zrutiyoM kA yahI artha aura tAtparya hai yaha grahaNakara puruSamAtrako apanI 2 vuddhike anusAra vedArtha sAdhya karanA cAhiye / isI ko brahmavAda kahate haiM aura yahI vAstadameM brahmavAda hai / anya jo kucha kahA gayA hai saba kalpita hai aura isIse mohaka hai| arthoyameva nikhilairapi vedavAkyaiH rAmAyaNaiH sahita bhaartpNcraatraiH| anyaizva zAstravacanaiH sahatattvasUtrainirNIyate sahRdayaM hariNA sadaiva / / arthAt-isI brahmavAda ke artha ko bhagavAn zrIkRSNa ne samagra vedavAkya, rAmAyaNa, bhArata, paMcarAtra, anyazAstroM ke vacana aura vyAsasUtroM ke dvArA, eka vAkyatA kara, rahasya sahita sarvakAlake liye zrImadbhagavadgItA meM nirNaya kiyA hai zrIvallabhAcArya ke dvArA pratipAdita mata ko brahmavA kahate haiM aura zrIzaMkarAcArya dvArA prarvA mAyAvAda meM bheTa mata ko hamAre yahAM mAyAvAda kahate haiM pAThakoM ke manoraMjana ke liye yahAM donoM vAda ke kucha siddhAnta rakhate haiM / isa ke dvAra Paa hI anumAna karaleM ki kisakA mata brahma sUtre brahmavAda aura
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrImadvallabhAcArya arthAt-zAstroM meM phalasiddhi ke liye bhagavAn ke sarva rUpoM kA bhajana karane kA kahA hai| kintu parabrahma ke viSaya meM aura phira bhI sAyujyakI kAmanA ke liyeM AdimUrti bhagavAn zrIkRSNacandra hI sevya haiN| 'brahmavAda' kyA hai isakA digdarzana bahuta saMkSepa meM ., yahAM para karAyA jAtA hai / isakA aura isake 'brahmavAda' svarUpa kA vistRta vivecana Age calakara kiyA jaaygaa| zrImadvallabhAcArya ne brahmavAda kI vyAkhyA apane grantha meM yoM kI haiAtmaiva tadidaM sarvaM smRjyate sRjati prbhuH| trAyate trAti vizvAtmA hiyate hrtiishvrH||shaa.183 ___ arthAt yaha jo bhI kucha dIkhatA hai vaha saba nizcaya hI AtmA hai (brahma hI hai) vaha svayaM sRSTi karatA hai aura vaha ApahI sRSTi bhI bana jAtA hai / vizvAtmA Apa rakSaNa bhI karatA hai aura rakSita bhI Apa hI hotA hai| vaha haraNa bhI karatA hai aura vaha Apa bhI haraNa kara liyA jAtA hai| yahI viziSTatA aura vicitratA hai / / Atmaiva tadidaM sarva brahmaiva tadidaM tathA / iti zrutyarthamAdAya sAdhyaM sarvairyathA mtiH|| ayameva brahmavAdaH ziSTaM lohAya kalpitam ||shaa-184
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 aura unake siddhaant| 7-zrIkRSNa kA sAkSAtkAra, | para phira jIva ke liye una kI sAyujya prApti milanI, kucha bhI kartavya zeSa unakI sevA prApti aura sevA kA nahIM rhtaa| adhikAra yahI parama puruSArtha 4-jagat kA kartA kiMvA caturtha puruSArtha (mokSa) hai| mAyika Izvara hai| Izvara -mokSa kA kiMvA Ananda | ke dharma, rUpa AkAra prAptikA eka mAtra upAya bhagavAn prabhRti sava kAlpanika zrIkRSNa kI bhakti karanA hI hai | haiN| zrIkRSNa Adi usa 9-bhagavAn ke anugraha se | mAyikabrahma ke aMzAbhI bhakti kiMvA anya phaloM kI | vatAra haiM / isI se prApti ho sakatI hai| unake AkAra, upadeza 10-zrIkRSNa kI bhaktikaranA aura svarupAdika mAyika hI jIva kA mukhya aura niSkAma hai| kartavya hai / yahI jIva kA dharma hai| 11-jitanA aura jabataka 5-svargAdika koI dehAdhyAsa banA rahe utanA aura satya padArtha nahIM hai / tavataka hI varNAzramAdidharma apane karma karAne ke liye | veda meM jhUTha mUTha hI ina mAnakara kartavya hai / anantara to eka mAtra bhakti hI jIva | kI lAlaca dI gaI haiN| kA dharma hai| jJAnI ko bhI loka- | zuddha brahma nirdharmaka, saMgraha ke liye zAstrokta dharma nivizeSa aura nirAkAra kartavya rahate haiN| haiM /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrImadvallabhAcArya zrIvallabhAcArya kA brhmvaad|| zrIzaMkarAcArya kA 1-jagat satya hai aura brahma- mAyAvAda / / svarUpa hai / jIva ke dvArA ahaMtA 1-yaha dRzyamAn mamatA kalpita saMsAra mithyA hai| aura zruta jagat sava yaha jagat vizeSataHdo prakArakA hai| mithyA hai / veda, svarga, 2-svapna,mUrti Adibhagavadvi- vaidika karma aura bhakti grahoM meM laukikatA dIkhanA,gandhaveM saba mAyika haiM-mithyA nagara, zuktirajata Adi asatya prapaMca haiM / satya prapaMca me nazvaratA | haiM / ataH vyavahAra meM Adi dIkhanA bhI mAyika hai| kiMvA ajJAnAvasthA meM 3-paMcamahAbhUta aura unase bane hI karane lAyaka haiN| hue padArtha, veda,svarga, mokSa Adi 2-jIva brahma se prapaMca satya haiM / aura brahmAtmaka haiN| koI alaga padArtha nahIM 4-jIva brahmakA hI aMza hai| tai kintu avidyA kiMvA 5-jagat kA kartA akSara mAyA yukta brahma ko hI brahma hai / vaha akSara brahma mAyA jIva kahate haiM / isI se athavA avidyA se rahita hai aura | vaha brahma kA aMza jaisA hai| usameM viruddha aviruddha sarvazakti 3-'tattvamasi' ityAaura dharma rahate haiM adhikArAnusAra usa brahma kI aneka sphurti hotI haiN| di dasa mahAvAkyoM kA 6-zrIkRSNa hI parAtpara nirdoSa artha jAnane mAtra se AnandamAyAkAra aura aprAkRta | 'ahaM brahmAsmi' maiM brahma sarva guNa yukta vastu hai| hUM yaha brahmajJAna hone
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| yaha laya ho jAtA hai / ataH nAmarUpa sarvajagat brahmarUpa hai| ataH satya hai| __'sarvaM khalvidaM brahma' isa zruti meM jo 'idam' zabdakA vyavahAra huA hai vaha samIpavAcI aura pratyakSa ko kahane vAlA hai / ataH pratyakSa dIkhatA huA sarva jagat brahmarUpa hai / ataH satya hai| yaha jagat sanAtana brahmarUpa hai yaha bAta upaniSad meM zvetaketu ke upAkhyAna meM kahI hai / vahAM uddAlaka RSi kahate haiMsanmUlA: saumyemAH prajAH sadAyatanAH satpratiSThAH / tatsatyaM yadidaM kiM ca tatsatyamityAcakSate / / __ arthAt-he saumya ! isa prajAkA mUla sadrUpa brahma hai / isakA nivAsa sthala bhI brahma hai aura anta meM isakI gati bhI brahma hI hai isaliye yaha satya hai| vedameM kahA hai "kathamasataH sajjAyeta" arthAt asatya se satya kaise paidA ho sakatA hai / brahma jaba satya hai to jagat bhI satya hai kyoM ki brahma meM se hI jagat paidA huA hai| __ jagat ko satya mAnanA hI pdd'egaa| kyoM ki jaba hama ise satya mAneMge tabhI jagat meM Aye hue veda, guru
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 08 mnnnai "jagata" CS . D hamAre sampradAya meM jagat ko satya mAnA hai / aura vAstava meM vicAravAn loga dekheMge ki hamArA yaha siddhAnta kitanA saccA hai| jagat ke satyatva ko batalAte hue bhagavAn zrIkRSNacandra gItA meM AjJA karate hai"nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate stH|" ___ arthAt jo padArtha mithyA hai usakA to bhAva hI nahIM hotA aura jo sat hai usakA bhAva hamezaH banA rahatA hai| yaha jagat brahma se utpanna huA hai isa liye jisaprakAra brahma satya hai usI prakAra jagat bhI satya hai| chAndogyopaniSad meM likhA hai ki-'sarva khalvidaM brahma tajalAniti arthAt yaha saba dRzyamAna jagat brahmarUpa hai| kyoM ki yaha jagat brahma meM se hI utpanna hotA hai / brahma meM hI isakI sthiti hai aura eka dina brahma meM hI
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 179 yaha laya ho jAtA hai / ataH nAmarUpa sarvajagat brahmarUpa hai| ataH satya hai| 'sarva khalvidaM brahma' isa zruti meM jo 'idam' zabdakA vyavahAra huA hai vaha samIpavAcI aura pratyakSa ko kahane vAlA hai / ataH pratyakSa dIkhatA huA sarva jagat brahmarUpa hai| ataH satya hai| __yaha jagat sanAtana brahmarUpa hai yaha vAta upaniSad meM vetaketu ke upAkhyAna meM kahI hai / vahAM uddAlaka RSi kahate haiMsanmUlA: saumyemAH prajAH sadAyatanAH satpratiSThAH / tatsatyaM yadidaM kiM ca tatsatyamityAcakSate / / __ arthAt-he saumya ! isa prajAkA mUla sadrUpa brahma hai / isakA nivAsa sthala bhI brahma hai aura anta me isakI gati bhI brahma hI hai isaliye yaha satya hai| vedameM kahA hai "kathamasataH sajAyeta" arthAt asatya se satya kaise paidA ho sakatA hai / brahma jaba satya hai to jagat bhI satya hai kyoM ki brahma meM se hI jagat paidA huA hai| ___ jagat ko satya mAnanA hI par3egA / kyoM ki jaba hama ise satya mAneMge tabhI jagat meM Aye hue veda, guru
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zrImadvallabhAcArya aura unake vAkyoM ko bhI hameM satya mAnanA pdd'egaa| anyathA yadi hama jagat ko mithyA mAneMge to jagat sthita samasta padArtha yahAM taka ki veda, zAstra, guru tathA unake pavitra aura satya vAkyoM ko bhI hameM mithyA mAnanA pddegaa| to phira aise asadupadeza se sadpa brahma kI siddhi kaise ho sakatI hai ! aise aneka vicAra haiM jinake dvArA jagat ko mithyA mAnane meM doSa AtA hai| jagat kI satyatA kA pratipAdana karane vAlA eka manohara aura sundara dRSTAnta chAndogyopaniSad ke chaThe prapAThaka meM AyA hai / vaha yahAM para likhA jAtA hai| ___ mahAtmA uddAlaka kA putra zvetaketu apanI prathama yauvanAvasthA meM bar3A apar3ha thaa| zuddha brAhmaNa kula meM paidA hokara bhI vaha brAhmaNocitAcaraNoM se zUnya thA / pitA ko isa kI isa dazA para baDA duHkha huA aura eka samaya muni ne ise pAsa bulAkara kahA 'vatsa ! Aja se tU brahmacarya dhAraNa kara vidyAbhyAsa kara / apane kula meM abhI taka brahmabaMdhu yA vidyA hIna kabhI koI nahIM huA hai / isa liye tujhe bhI AcAraniSTha aura vidvAn honA yogya hai| pitA kA yaha upadeza zravaNa kara zvetaketu ko jJAna huA aura apanI avasthA para ekA eka baDI lajA utpanna huI / usa samaya usa kI avasthA thoDe varSa kI thI kintu
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 181 uttama brAhmaNa saMtAna hone se buddhi kA abhAva nahIM thaa| cAraha varSa paryanta usane kaThina tapa kara vidyA kI upArjanA kI / jaba vaha cauvIsa varSa kA yuvA huA taba usane samagra veda, itihAsa, purANa aura darzana zAstra kA acchI taraha se abhyAsa kara liyA thaa| isa samaya use abhimAna huA aura apane jitanA koI bhI paDhA nahIM hai yaha vaha mAnane lagA / usa kI yaha avasthA dekha pitA ne usa ke abhimAn kI nivRtti karane ke artha pUchA yannu saumyedaM mahAsanA anUcamAnI stabdhosyuta tamAdezamaprAkSaH ? yenAzrutaM zrutaM bhavatyamataM matamavijJAtaM vijJAtamiti / __ RSi ne kahA 'he saumya zvetaketo! tU jo yaha mAna rahA hai ki mere sadRza vidvAn aura koI nahIM hai aura itanA stabdha aura uddhata ho gayA hai to tU yaha to batA ki jisa ke jAnane se nahIM sunA huA bhI sunA huA ho jAya, na mAnA gayA ho vaha bhI (vicAra se) mAna liyA jAtA hai aura jAnA gayA huA nizcaya rIti se jAnA jA sakatA hai| pitA kA yaha prazna suna zvetaketu vicAra meM par3agayA aura use apane uddhata svabhAva para baDA afasosa huA / vaha apane pitA ke pairoM para gira paDA aura bolA-'guro, maiM vaDA mUrkha hUM ! maine alpAbhyAsa karake hI yaha jAna liyA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrImadvallabhAcArya thA mAnoM meM sarvajJa ho gayA hUM / Aja Apane merI AMkheM khola dI / maiM mahA mUrkha hUM / kRpAkara mujhe isa bAta kA rahasya batalAiye / putra kA yaha vinaya suna RSi bole___ 'yathA saumyekena mRtpiNDena sarva mRNmayaM vijJAtaM bhavati / vAcAraMbhaNaM vikAro nAma dheyaM mRttiketyeva stym| arthAt-"he vatsa zvetaketo! jisa prakAra mATI ke eka piNDa ko jAna lene se sarva miTTi ke padArthoM kA jJAna ho jAtA hai / usI prakAra eka brahma ko hI jAna lene se brahma meM se utpanna hue sarva kAryarUpa jagat ko jAnA jA sakatA hai| mRttikA meM se jo ghaTa utpanna huA hai usakI cauDAI aura sakaDAI rupa vikAra hai vaha vANI kI kriyA rUpa hI hai| miTTI se ghaDA bhinna hai yaha bAta kucha usake vibhinna AkAroM se siddha nahIM hotii"| jisa prakAra puruSa sotA huA ho, baiThA huA ho, khaDA huA ho vaha bhinna nahIM hai usI prakAra bhinna 2 avayava rakhakara miTTI bhI bhinna 2 rUpoM meM baeNTI huI hai / isakA artha mRttikA se ghaDA alaga hai yaha nahIM hotA / kAraNa rUpa mRttikA se ghaTAdika kArya bhinna nahIM haiM / isI liye kahA gayA hai 'mRttiketyeva satyam' / isa liye brahma meM se jagat kI
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 183 utpatti huI hai vaha bhinna 2 prakAra se kevala brahma hI hai isa liyeM brahma ke sadRza hI vaha satya hai / ___ jagat brahma se alaga nahIM hai isI ko batAte hue brahmasUtra meM bhI kahA gayA hai tdnnytvmaarNbhnnshbdaadibhyH'| arthAt-brahma se ananyatva (ekatA) jagat ko siddha hai| kyoMki 'vAcArambhaNam' ityAdi zrutiomeM brahma se jagat bhinna nahIM hai yaha kahA gayA hai| ___ jagat ko asatya mAnanA yaha to AsurIsaMpatvAloM kA kartavya hai / zrImadbhagavadgItAmeM bhagavAn ne spaSTarItyA kahA hai 'asatyamapratiSThaM te jagadAhuranIzvaram / arthAt-ve Asura jIva jagat asatya hai yaha kahate haiM kitane hI kahate hai jagata sthiti vinA kA hai aura kitane hI kahate haiM jagat kA Izvara koI nahIM hai / ataH jagat ko asatya mAnanA vicArazIloM kA mantavya nahIM hai / caiSNava jagat ko satya mAnate haiN| jisa prakAra jIva brahma kA eka aMza hai usI prakAra pRthvI jala vAyu AkAzAdi mI brahma se hI utpanna hue haiN| jagat brahma se utpanna huA hai isa viSaya meM muNDakopaniSad meM kahA hai
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrImadvallabhAcArya yathorNanAbhiH sRjate gRhNate ca yathA pRthivyAmoSadhayaH sambhavanti / yathA sataH puruSAt kezalomAni tathAkSarAtsaMbhavatIha vizvam // arthAt-jisa prakAra makaDI jAlA phailAtI hai aura apanI icchAnusAra hI use sameTa bhI letI hai athavA jaise pRthvImeM auSadhi paidA hotI haiM / jisa mAMti jIvita manuSya ke kezalomAdi utpanna hote haiM vaise hI akSarabrahma se yaha jagat utpanna hotA hai| __ nAmarUpAtmaka sArA jagat brahma hI hai / brahma jagat ko utpanna karatA hai mAno svayaM utpanna kiyA jAtA hai| vahI rakSA karatA hai aura vahI mAnoM rakSita bhI jagarUpa se hotA hai / apanI icchA se vaha jagat kA saMhAra karatA hai| mAno Apa hI saMhAra kiyA bhI jAtA hai / zAstroseM jAnA jAtA hai ki brahma ko ramaNa kI icchA huI aura ramaNa akele nahIM ho sakatA isI liye eka khilaunA bhagavAn ne banAyA / basa vahI jagat ho gayA / __ bhagavAn ke tIna aMza haiM sat , cit , aura Ananda / jo padArtha brahma ke sadaMza me se nikalate haiM loka me ve jaDa padArtha kahAte haiN| jo cidaMza meM se nikalate haiM ve jIva hote haiM aura jo una ke AnaMdAMza meM se nikalate haiM ve
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 185 aMtaryAmI hote haiM / ina savoM kI abhivyakti satyarUpa brahma meM se hotI hai / isa liye vaha satya hai| isa liye yaha jagat bhI asatya nahIM ho sakatA / ___ AvirbhAva aura tirobhAva ye parabrahma kI do zaktiyAM hai| jaba parabrahma kI AvirbhAza zakti kI kriyA calatI hai usa samaya jagat astitvameM AtA hai / java Izvara kI tirobhAva zakti kriyAvatI hotI hai usa samaya kevala bhagavAn hI avaziSTa rahate haiM / jagat brahma meM lIna ho jAtA hai| ____ jagat tInoM kAla meM satya hai isI liye use brahmatva hai aura 'sattvAcAvarasya' isa sUtra meM yaha vAta bhalI bhAMti pramANita ho jAtI hai / zruti meM bhI kahA hai-'sadevasaumyedamaya AsIt / ' taittirIyopaniSada meM bhI kahA hai'yadidaM kiMca tatsatyamityAcakSate / ' arthAt-yaha nAmarUpAtmaka jagat prathama satya hI thA aura aba bhI jo kucha hai vaha saba satya hai / ina zrutioM se hama bhalI bhAMti jAna sakeMge ki jagat pUrva meM bhI satya thA vartamAna meM bhI satya hai aura bhaviSya meM bhI satya hI rahegA / jagat ke viSaya meM bhrAnti rahane para hI usa meM vikAra dikhalAI detA hai| vAstava meM vaha vikAravAn nahIM hai / kevala AvibharbhAva aura tirobhAva kI zakti vahI usa meM janma aura maraNa kI bhrAnti karatI hai / isa liye jisa jagat ko zruti,
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrImadvallabhAcArya yathorNanAbhiH sUjate gRhNate ca yathA pRthivyAmoSadhayaH sambhavanti / yathA sataH puruSAt kezalomAni tathAkSarAtsaMbhavatIha vizvam // arthAt-jisa prakAra makaDI jAlA phailAtI hai aura __ apanI icchAnusAra hI use sameTa bhI letI hai athavA jaise pRthvImeM auSadhi paidA hotI haiM / jisa bhAMti jIvita manuSya ke kezalomAdi utpanna hote haiM vaise hI akSarabrahma se yaha jagat utpanna hotA hai| nAmarUpAtmaka sArA jagat brahma hI hai / brahma jagat ko utpanna karatA hai mAno svayaM utpanna kiyA jAtA hai / vahI rakSA karatA hai aura vahI mAnoM rakSita bhI jagarUpa se hotA hai / apanI icchA se vaha jagat kA saMhAra karatA hai| mAno Apa hI saMhAra kiyA bhI jAtA hai| zAstroseM jAnA jAtA hai ki brahma ko ramaNa kI icchA huI aura ramaNa akele nahIM ho sakatA isI liye eka khilaunA bhagavAn ne banAyA / basa vahI jagat ho gayA / ___ bhagavAn ke tIna aMza haiM sat , cit , aura Ananda / jo padArtha brahma ke sadaMza me se nikalate haiM loka me ve jaDa padArtha kahAte haiN| jo cidaMza meM se nikalate haiM ve jIva __ hote haiM aura jo una ke AnaMdAMza meM se nikalate haiM ve
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmavAda ke sUtra aura unake artha 1-"brahma sarvajJa hai|" 2-"jIva alpajJa, aNu aura Izvara kA hI aMza hai|" bhASya-jIva yadyapi brahma kA hI aMza hai tathApi jaba vaha jIvaloka meM AtA hai tathA jaba jIva pratyakSa rUpa se brahma se alaga hotA hai taba vaha yahAM 'jIvabhUta' kaha lAtA hai aura usa meM nAnA prakAra ke doSa A jAte haiM / jIva brahma kA hI eka aMza hai tathApi vaha apane aMzI ko dekhane meM asamartha hai / kyoM ki brahma tirobhUta ho kara sthita hai / jisa prakAra vAyu sarvatra vyApta hai tathApi vaha garmI ko taba taka dUra nahIM kara sakatI jaba taka paMkhA athavA aise hI aura sAdhanoM dvArA usa kA anubhava na kareM / isI prakAra brahma bhI, jaba jIva kI avidyAkA nAza ho jAtA hai aura jaba vaha doSa nivRtta ho jAtA hai, taba usakA jJAna brahma ko prApta ho sakatA hai / zruti meM bhI kahA hai-brahmavidApnoti param / tdessaabhyuktaa| satyaM jJAnamanantaM brahma / yo veda nihitaM guhAyAM / parame vyoman / soznute
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zrImadvallabhAcArya smRti aura purANa satya kahate haiM use hama asatya nahIM kaha skte| jIva, Izvara aura jagat ye vyavahAradazA meM hI satya haiM yaha kahane se una kA svarUpa hI naSTa ho jAtA hai / jo Izvara paramArtha dazA meM satya na hotA to usa kA bhajana karane se athavA usa kI upAsanA karane se koI bhI lAbha nahIM ho sakatA thaa| phira bhakti aura zraddhA ke dRDha hone kA bhI koI upAya nahIM thaa|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 189 naMdarAnI se baddha huA bhI vraja meM kabhI virAjatA hai| kyA kaheM-zeSa, maheza, sureza, gaNeza, dineza prabhRti devAdhideva jinakI azeSa mukha ho rAtri dina stuti kiyA karate haiM, jinake liye veda aura zAstra, purANa aura itihAsa, dantakathAeM aura vividha kathAnaka aparimeya, acintyamahimAzAlI aura adbhuta zaktizAlI batAte haiM ve hI brahma vraja meM Akara eka aMjali chAcha ke liye gopiyoM ke Age nRtya kara rahe haiM! kyA kaheM ? kisake Age kaheM ? hamArI yaha bAta kaise mAnI jAyagI ki vahI vedoM kA sarvasAmarthya sampanna brahma vraja meM eka thoDese dahI ke liye mA ko bulAtA huA ro rahA hai ! yaha sava vinA bhagavAn kI kRpA ke kahA~ sAdhya hai / zruti bhI spaSTa kaha rahI haiM nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yamevaiSa vRNute tenaiva labhyaH tasyaiSAtmA vRNute tanuM svAm // arthAt-yaha brahma pravacana se labhya nahIM hai na apanI buddhi se hI ise vaza kara sakate haiN| na isa brahma ko vaza karane meM bahuta paDhanA likhanA par3atA hai aura na apane vala para vizvAsa rakha kara hI koI ise prApta kara sakA hai| jisa
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrImadvallabhAcArya sarvAnkAmAn / saha brahmaNA vipazcitA // "brahma ko jisane jAna liyA vahI brahma ko prApta karatA hai"| 'satyaM zivaM sundaraM suptaM' aise brahma ko jisane jAna liyA vaha brahma ke sAtha sarva kAmoM kA upabhoga karatA hai / kintu brahma ko jAna lenA hI baDA durUha hai| brahma mAyA ke parade meM DhaMkA rahatA hai| isI liye jIva ke liye vaha durlakSya hai| ___3-"brahma aparimeya aura ajJeya hai / durgamya bhI hai kintu anugrahaika gamya bhI vahI haiN|" bhASya-zAstroM ko aura vedoM ko jinaneM paDhA hai ki vedo meM brahma kitanA aparimeya aura ajJeya hai / brahma kI iyattA karane meM zAstra bhI apanI sAmarthya nahIM rakhate / baDe baDe RSi muni gaNa bhI jisake jAnane meM hajAroM varSa kI samAdhi lagAte haiM kintu jise be jAna nahIM sakate aisA brahma aparimeya aura ajJeya hai / nArada prabhRti mahAmahA munIzvara jisake jAnane ke liye tarasA karate haiM vehI bhagavAn vraja meM bahuta hI sarala rIti se jAne jA sake haiM / yaha hai bhagavAn kA anugrahaikagamya honA / zAstroM meM likhA hai ki brahma ke Dara se sUrya udaya hotA hai / usI ke Dara se vAyu calatA hai aura usI ke izAre se saba devatA apane apane kArya karate haiM / aura to kyA jisakA upasecana (lagAvana ) mRtyu hai vahI brahma anugraha ke vaza ho
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 189 naMdarAnI se baddha huA bhI braja meM kabhI virAjatA hai| kyA kaheM-zeSa, maheza, sureza, gaNeza, dineza prabhRti devAdhideva jinakI azeSa mukha ho rAtri dina stuti kiyA karate haiM, jinake liye veda aura zAstra, purANa aura itihAsa, dantakathAeM aura vividha kathAnaka-aparimeya, acintyamahimAzAlI aura adbhuta zaktizAlI batAte haiM ve hI brahma vraja meM Akara eka aMjali chAcha ke liye gopiyoM ke Age nRtya kara rahe haiM! kyA kaheM ? kisake Age kaheM ? hamArI yaha bAta kaise mAnI jAyagI ki vahI vedoM kA sarvasAmarthya sampanna brahma vraja meM eka thoDese dahI ke liye mA ko bulAtA huA ro rahA hai ! yaha saba binA bhagavAn kI kRpA ke kahA~ sAdhya hai / zruti bhI spaSTa kaha rahI haiM nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yamevaipa vRNute tenaiva labhyaH tasyaiSAtmA vRNute tanuM svAm / / arthAt-yaha brahma pravacana se labhya nahIM hai na apanI buddhi se hI ise vaza kara sakate haiN| na isa brahma ko vaza karane meM vahata paDhanA likhanA par3atA hai aura na apane bala para vizvAsa rakha kara hI koI ise prApta kara sakA hai| jisa
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrImadvallabhAcArya para inakI kRpA hotI hai vahI ina ko prApta kara sakatA hai| apanA bala yahAM kucha kAma nahIM aataa| bhagavAn bhakta ke kitane vazya haiM isakA eka udArahaNa hama yahAM dege| vrajabhUmi kI bAta hai| bhagavAn zrIkRSNa usa samaya caraNoMse calane laga gaye the / bAlakoM meM jaisI caMcalatA aura abAdhyatA hotI hai bhagavAn meM zAyada usa se hajAra gunI jyAdaha thI / ve kabhI chAcha aura mAkhana kI hAMDI phoDate the to kabhI ghaDA bharA huA jala bichauno para uDela dete the / kabhI naMda bAvA kI sUkhI huI dhotI kIca meM DAla dete to kabhI unakI khaDAUM chipA Ate / nanda bAvA kabhI inake isa utpAta para inakA cuMbana karate, kabhI inake sukomala gAloM para eka thapakI dhara dete aura kabhI jhUTha mUTha lar3a dete / pitA kA krodha ve jAnate the ki pAnI se bhI patalA hai kintu mAtA yazodA se ve hamezA Darate rahate the| ___ eka dina zrIyazodA apane putrako godameM lekara stana pAna karA rahI thIM / sAmane ke makAnameM dUdha garama ho rahA thA / thoDI derameM dUdha uphana ne lagA to zrIyazodA zrIkRSNa ko vahIM choDakara dUdhako samhAlane calI giiN| yaha bAta zrIkRSNa ko burI mAluma huI / unhone luDhiyA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 191 lekara chAchake mATa para demArI / chAcha vikhara gaI / aba lagA Dara so Apa bhAga cle| itane meM mAtA aaii| sAre gharameM chAcha hI chAcha dekha apane putra kA yaha sukArya hai yaha samajha liyaa| idhara kRSNane eka aura upadrava taiyAra kara diyaa| yazodA jisa chAcha ko vilotI 2 bachiyA bAMdhane gaI thI usI chAcha ko Apane luDhakA ke vikhera dI / mA ne Akara dekhA to unake krodha kA pAra na rahA / mAtA ne zizu ko Aja ucita zikSA denA ThAna liyA aura inake hAtha paira bAMdhane ke liye eka rassIkA TUka le inake pIche pakaDane ko dauDI / tamAzA to dekhiye ! jisa aciMtya svarUpa ko pakar3ane meM vaDe 2 devatA, vaDe 2 rAkSasa aura baDe 2 yoddhA bhI asamartha hue haiM use pakar3ane ke liye vicArI eka nirIha asamartha aura kSudra gopI prayatna kara rahI hai! bhagavAn ne eka latA ke do tIna cakkara lagAye / kintu jaba dekhA ki mA thaka gayI hai taba Apa hI anugraha kara ke pakaDa liye gaye / 'yamevaiSa vRNute tenaiva lmyH'| mAne aba unheM bAMdhanA zuru kiyA / kintu are ! yaha kyA ! bhagavAn to ve hI nahIM ! rassI choTI ho gaI ! gopIne eka rassI aura joDI / phira bhI vaha choTI ho gaI ! bhI ochI! gopIne vicArA ki yaha kyA bAta huI / mere lAla ke eka muTThImeM Ajano vata -A .
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrImadvallabhAcArya para inakI kRpA hotI hai vahI ina ko prApta kara sakatA hai| apanA bala yahAM kucha kAma nahIM aataa| __ bhagavAn bhakta ke kitane vazya haiM isakA eka udArahaNa hama yahAM dege| - brajabhUmi kI bAta hai / bhagavAn zrIkRSNa usa samaya caraNoMse calane laga gaye the / bAlakoM meM jaisI caMcalatA aura abAdhyatA hotI hai bhagavAn meM zAyada usa se hajAra gunI jyAdaha thI / ve kabhI chAcha aura mAkhana kI hAMDI phoDate the to kabhI ghaDA bharA huA jala bichauno para uDela dete the / kabhI naMda bAvA kI sUkhI huI dhotI kIca meM DAla dete to kamI unakI khaDAUM chipA Ate / nanda bAvA kabhI inake isa utpAta para inakA cuMbana karate, kabhI inake sukomala gAloM para eka thapakI dhara dete aura kabhI jhUTha mUTha lar3a dete / pitA kA krodha ve jAnate the ki pAnI se bhI patalA hai kintu mAtA yazodA se ve hamezA Darate rahate the| ___ eka dina zrIyazodA apane putrako godameM lekara stana pAna karA rahI thIM / sAmane ke makAnameM dUdha garama ho rahA thA / thoDI derameM dUdha uphana ne lagA to zrIyazodA zrIkRSNa ko vahIM choDakara dUdhako samhAlane calI giiN| yaha bAta zrIkRSNa ko burI mAluma huI / unhone luDhiyA
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 191 lekara chAchake mATa para demArI / chAcha vikhara gaI / ava lagA Dara so Apa bhAga cale / itane meM mAtA aaii| sAre gharameM chAcha hI chAcha dekha apane putra kA yaha sukArya hai yaha samajha liyaa| idhara kRSNane eka aura upadrava taiyAra kara diyaa| yazodA jisa chAcha ko vilotI 2 bachiyA bAMdhane gaI thIM usI chAcha ko Apane luDhakA ke vikhera dI / mA ne Akara dekhA to unake krodha kA pAra na rahA / mAtA ne zizu ko Aja ucita zikSA denA ThAna liyA aura inake hAtha paira bAMdhane ke liye eka rassIkA dUka le inake pIche pakaDane ko dauDIM / tamAzA to dekhiye ! jisa aciMtya svarUpa ko pakar3ane meM vaDe 2 devatA, vaDe 2 rAkSasa aura vaDe 2 yoddhA bhI asamartha hue haiM use pakar3ane ke liye vicArI eka nirIha asamartha aura kSudra gopI prayatna kara rahI hai ! bhagavAn ne eka latA ke do tIna cakkara lagAye / kintu jaba dekhA ki mA thaka gayI hai taba Apa hI anugraha kara ke pakaDa liye gaye / 'yamevaiSa vRNute tenaiva labhyaH' / ___ mAne aba unheM vAMdhanA zuru kiyA / kintu are! yaha kyA ! bhagavAn to vave hI nahIM ! rassI choTI ho gaI ! gopIne eka rassI aura joDI / phira bhI vaha choTI ho gaI ! dUsarI aura joDI kintu vaha bhI ochI ! gopIne vicArA ki yaha kyA bAta huI / mere lAla ke eka muTThImeM Ajano
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrImadvallabhAcArya vAle hAtha Aja eka kue meM pahuMcane vAlI rassI se bhI nahIM bAMdhe jA sakate haiM yaha huA kyA ? ___ bhagavAn ne jaba yaha dekhA taba usakI dazA para dayA AgaI aura Apa sabako bAMdhane vAle mI ba~dha gaye ! __ yaha artha usa vedakI RcA kA hai jisameM brahma aneka brahmANDa se bhI mahat batalAyA jAkara aNuse bhI aNu batalAyA gayA hai / vedoM meM pratijJA haiM, aura udAharaNa haiM zrImadbhAgavata meN| 4-"brahma sarva dharmoM kA kendra hai|"bhaassy-kitne hI vAdI brahma ko nirdharmaka nirvizeSa, nirAkAra aura nirguNa mAnate haiM / zrIvallabhAcAryajI sUtrakAra ke matAnusAra 'sarvadharmopapattezca' 'sarvopetA ca darzanAt' ityAdi tattva sUtroM kA avalaMbana kara brahma ko sarva dharmoM kA kendra mAnate haiN| brahma meM niyatavAda sthApana karane se brahma meM iyattA AjAtI hai| usI prakAra brahma ko atyanta nirguNa mAnane se bhI usa kA jJAna honA bhI asambhava ho jAtA hai aura isase zAstra mAtra vRthA ho jA sakate haiM / isa liye zruti smRti, sUtra, purANa aura itihAsa inakI ekavAkyatA kara brahma ko Apane sarva dharmoM kA kendra siddha kiyA hai| 5-"brahma sarvasAmarthya sampanna Izvara hai / aura vahI paramatatva bhagavAn zrIkRSNa haiN"|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 193 6-"brahma sarva viruddha dharmoM kA Abhaya hai|" vedo meM likhA hai'apANipAdo javano grahItA, pazyatyacakSuH sa shRnnotykrnnH'| ___ arthAt-'brahma ke (prAkRta) paira nahIM haiM tathApi vaha dauDa sakatA hai, usake hAtha nahIM haiM tathApi vaha grahaNa kara sakatA hai| usake AMkha nahIM hai tathApi vaha dekhatA hai, kAna nahIM haiM tathApi vaha suna sakatA hai|' yaha hai brahma ke viruddha dharmoM ke Azraya hone kA pramANa / __ vaha nirdharmaka hai tathApi vaha sadharmaka bhI hai| nirAkAra bhI ho kara vaha sAkAra santata siddha hai| nirvizeSa ho kara bhI vaha savizeSa hai / nirguNa hai tathApi vaha sarva guNa hai / aNu se aNu bhI vahI hotA hai aura mahAna se mahAna bhI vahI ho jAtA hai| 7-'brahma nirduSTa hai|' bhASya-jIva svabhAva se duSTa hote haiM / kintu svarupa se ve nirduSTa hote haiM / bhagavAn zrIkRSNa ke sivAya saca pUchA jAyato nirduSTa padArtha koI hai hI nahIM / zrImahAprabhujI ne bhI kahA hai kRSNAtparaM nAsti daivaM vastuto doSavarjitam / 8-"brahma sarva ladguNa saMyukta hai" / vaha svatantra aura aprAkRta zarIravat jJAnase dRzya hai / usameM prAkRta zarIra ke koI guNa nahIM haiN| 13
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zrImadvallabhAcArya 9-"brahma pUrNAnanda hai|" 10- brahma saccidAnandarUpa hai' vaha sarvatatra svatantra hai, sarvavyApaka aura avyaya hai / vaha anantamUrti hai / kUTastha hai aura acalAyamAna hai|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jIva' / jIva brahmakA hI aza ha / kintu vaha sampUrNa brahma nahIM hai isa liye 'ahaM brahmAsmi' isa kA artha 'mai brahma kA eka aMza hone se brahma hUM' yaha hotA hai / jIva vAlakI noMka kA bhI zatAMza hai / kintu phira bhI caitanya guNayukta hone ke kAraNa vaha sAre zarIra meM vyApta hojAtA hai aura usa kA prakAza sAre zarIra meM phaila jAtA hai / nivandha me AcAryacaraNa ne AjJA kI hai jIvastvArAgramAno hi gaMdhavayatirekavAn / vyApakatvazrutistasya bhagavattvena yujyate // jisa prakAra dIpaka eka jagaha rakkhA hone para bhI usa kA teja cAroM tarapha phailA huA rahatA hai athavA jisa prakAra puSpa atyanta choTA hone para bhI usakI gandha sarvatra phaila jAtI hai vaise hI jIva kI sthiti eka jagaha hone para bhI usa kA caitanya sAre zarIra meM phaila jAtA hai / jaba jIva meM
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrImadvallabhAcArya brahma kA avirbhAva hotA hai tamI 'nityaH sarvagataH sthANuH' isa vAkya meM kahA huA sarvagatattva jIva meM A jAtA hai / lohe ke gole ko tapAne se usameM dAhakattva A jAtA hai / yaha jalA dene kI zakti lohe meM nahIM hai kintu Agantuka hai| agmikI hI hai / isI taraha jIva meM bhagavAn kA avirbhAva hone se usa meM vyApakatva A jAtA hai / yaha vyApakatA jIva kI nahIM brahma kI hai| kitane hI dArzanika yaha bhI kahate haiM ki yadi jIva zarIra ke barAbara na ho to sAre zarIra meM caitanya kA bodha nahIM hotaa| parantu yaha ThIka nahIM hai kyoM ki yadi hama yaha mAnale ki jIva deha ke barAbara hai to zarIrakI vRddhi aura kSINatA ke sAtha jIva kI bhI vRddhi aura kSINatA mAnanI hogI / deha ke kucha bhAga kA nAza hone para jIva kA bhI kucha bhAga naSTa ho jAyagA / aura zarIra kI anityatA ke sAtha jIva kI bhI anityatA mAnanI pddegii| isaliye mAnanA par3egA ki jIva zarIra ke barAbara nahIM hai| ___ kitane hI jo yaha kahate haiM ki jIva vyApaka hai yaha bAta bhI siddha nahIM hotI / mAnalo dulArelAla, zivaprasAda gulajArIlAla, dvArakAprasAda ye saba jIva haiN| yadi jIva vyApaka ho to eka dUsare ko apane Apa yaha jJAna ho jAyagA ki amuka manuSya kyA kara rahA hai yA kyA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 197 soca rahA hai ? kintu aisA nahIM hotA isa liye yaha mAnanA bhI ThIka naha hai| jaba jIva meM brahma kA AnandAMza prakaTa hotA hai taba use saba kucha aparokSa ho jAtA hai / vedoM meM kahA hai / 'brahma vid brahmaiva avati / yaha brahmattva AnandAMza ke amivyakta hone se hotA hai / sarva aprAkRta guNoM kA aura paraspara virodhI dharmoM kA Azraya honA AnaMdAMza kA dharma hai| jIvakA caitanya guNa prakAza karanevAlA hai aura isI guNa ke kAraNa use tejomaya jyoti kahA jAtA hai / yaha jyoti brahma kI hai| jIva meM rUpAdi kA abhAva hai| yahI kAraNa hai ki prAkRta indriyoM se usakA grahaNa nahIM ho sktaa| indriyAM bAhara kI ora gamana karane vAlI haiM isa liye ve antarAtmA ko nahIM dekha sakatIM / jIva ko dekhane ke sAdhana tIna prakAra ke haiM yoga, divyadRSTi aura Izvara kA anugraha / yaha jIva prabhukA hI aMza hai / gItAjI meM kahA hai'mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtaH snaatnH|' isa zlokArya meM prabhu ne jIva ko apanA aMza svIkRta kiyA hai / cidaMza se jIva kI vyakti huI hai| yaha jIva zAstra meM do prakAra kA ginA gayA hai / jagat ma Ane se aura ANAdhyAsAdi (bhUlakohI adhyAsa kahate haiM)AjAne se use
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 __ zrImadvallabhAcArya brahma kA avirbhAva hotA hai tamI 'nityaH sarvagataH sthaannu|' isa vAkya meM kahA huA sarvagatattva jIva meM A jAtA hai / lohe ke gole ko tapAne se usameM dAhakattva A jAtA hai / yaha jalA dene kI zakti lohe meM nahIM hai kintu Agantuka hai| agmikI hI hai / isI taraha jIva meM bhagavAn kA avirbhAva hone se usa meM vyApakatva A jAtA hai / yaha vyApakatA jIva kI nahIM brahma kI hai| kitane hI dArzanika yaha bhI kahate haiM ki yadi jIva zarIra ke barAbara na ho to sAre zarIra meM caitanya kA bodha nahIM hotaa| parantu yaha ThIka nahIM hai kyoM ki yadi hama yaha mAnaleM ki jIva deha ke barAbara hai to zarIrakI vRddhi aura kSINatA ke sAtha jIva kI bhI vRddhi aura kSINatA mAnanI hogI / deha ke kucha bhAga kA nAza hone para jIva kA bhI kucha bhAga naSTa ho jAyagA / aura zarIra kI anityatA ke sAtha jIva kI bhI anityatA mAnanI pddegii| isaliye mAnanA par3egA ki jIva zarIra ke barAbara nahIM hai| __ kitane hI jo yaha kahate haiM ki jIva vyApaka hai yaha bAta mI siddha nahIM hotI / mAnalo dulArelAla, zivaprasAda gulajArIlAla, dvArakAprasAda ye saba jIva haiN| yadi jIva vyApaka ho to eka dUsare ko apane Apa yaha jJAna ho jAyagA ki amuka manuSya kyA kara rahA hai yA kyA
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 197 soca rahA hai 1 kintu aisA nahIM hotA isa liye yaha mAnanA bhI ThIka naha hai| ___ jaba jIva meM brahma kA AnandAMza prakaTa hotA hai taba use saba kucha aparokSa ho jAtA hai / vedoM meM kahA hai / 'brahma vid brAyaiva bhavati / ' yaha brahmattva AnandAMza ke amivyakta hone se hotA hai / sarva aprAkRta guNoM kA aura paraspara virodhI dharmoM kA Azraya honA AnaMdAMza kA dharma hai / jIvakA caitanya guNa prakAza karanevAlA hai aura isI guNa ke kAraNa use tejomaya jyoti kahA jAtA hai / yaha jyoti brahma kI hai| __ jIva meM rUpAdi kA abhAva hai| yahI kAraNa hai ki prAkRta indriyoM se usakA grahaNa nahIM ho sakatA / indriyAM bAhara kI ora gamana karane vAlI haiM isa liye ve antarAtmA ko nahIM dekha sakatIM / jIva ko dekhane ke sAdhana tIna prakAra ke haiM yoga, divyadRSTi aura Izvara kA anugraha / / yaha jIva prabhukA hI aMza hai / gItAjI meM kahA hai'mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtaH sanAtanaH / isa zlokAdha meM prabhu ne jIva ko apanA aMza svIkRta kiyA hai| cidaMza se jIva kI vyakti huI hai / yaha jIva zAstra meM do prakAra kA ginA gayA hai / jagat ma Ane se aura prANAdhyAsAdi (bhUlakohI adhyAsa kahate haiM) AjAne se use
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrImadvallabhAcArya brahma na kaha kara jIva kahA jAtA hai / yahAM doSAdika AjAne se usa kA AnaMdAMza tirohita ho jAtA hai / yahAM taka ki vaha apane mUlasvarUpa ko bilakula hI bhUla kara bure bhale kAma karane laga jAtA hai / isI liye sukha duHkha ke phala bhI jIva hI ko bhogane par3ate haiM / brahma ko nahIM / yaha jIva jagat meM Akara aneka sukha kI AzAoM meM pha~sakara adhyAsa (mUla) kA bhAgI banatA hai / dazaprakAra ke prANoM ko, indriya aura antaHkaraNa ko, athavA deha ko hI apanA svarUpa samajhanA yaha bhUla aura jisa se apane svarUpa kI vismRti ho jAtI hai yahI avidyA hai / jIva kA AnandAMza, jagat meM Ane para tirohita ho jAtA hai ataH jIva nirAkAra hai / niraizvarya hai ise AtmA bhI kahate haiM aura isakA parimANa aNu hai arthAt ... hai| __ jIva ke tIna bheda haiM / saMsArI jIva, maryAdA jIva aura anugraha jIva / yaha tIna taraha ke jIva vividha prakAra kI bhagavadicchA se hI jagat meM paidA hote haiN| pahalI prakAra ke jIva jagadrUpa bhagavAn se dveSa karate haiM aura pravRtti nivRtti Adi kA unhe jJAna nahIM hotA isa liye janma maraNAdi ke bhaya ko hI bhogA karate haiM / inheM AsurI jIva, saMsArI jIva aura carSaNI kahate haiN| prapaJca kA bojha baDhAne ke liye athavA jagat kA khela baDhatA rahe isI liye inakI utpatti huI hai|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 199 dUsare prakAra ke jIva ve haiM jina ko sukha kI prApti svarga aura mokSa ke dvArA hotI hai / athavA jinheM vaidika sAdhanoM ko saMpAdita karane kI anukUlatA milI hai unheM maryAdA jIva kahate haiN| ina meM se kitane hI jIva apane vicitra sAdhanoM dvArA svargAdi laukika sukha ko prApta hote haiN| kitane hI sukha kI prApti karate haiM to kitane hI duHkhAbhAvarUpa mokSa ko prApta hote haiN| tIsare prakAra ke jIva ve haiM jinheM prabhu kA pUrNa anugraha prApta huA hai / jinakA prabhu meM dRDha vizvAsa aura prema hone se traivargika sAdhanoM meM mana nahIM pha~satA / ve jIva nAma sevA meM hI magna rahate haiM tathA svarUpa sevA ko hI atyanta prema pUrvaka apanI dono sAyujya mukti kA pradhAna mArga samajhate haiM unheM anugraha saMbaMdhI yA puSTimArgIya jIva kahate haiM / ina ke yahAM lIlA prApti ko hI mokSa kahA hai| jIva ke liye zvetAzvatara upaniSad meM kahA haiaMguSThamAtro ravitulyarUpaH saMkalpAhaMkArasamanvito yaH / buddherguNenA''tmaguNena caiva ArAmamAtro hyaparopi dRssttH|| arthAt-jo jIva buddhi ke guNa se saMkalpa aura ahaMkAra yukta hai aura svayaM sUryavat prakAzita hai / aMguNavat hai aura
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrIviThThalanAthajI prabhucaraNa zrImahAprabhu vallabhAcArya ke yahAM do bAlakoM kA prAkaTaya huA thaa| unameM jyeSTha putra kA nAma gopInAthajI thA / ina ke vaMza ne apanI lIlA bahuta svalpa kAla meM hI saMvaraNa karalI thI / dvitIya putra zrIviThThalanAthajI the / ina ko vaiSNavagaNa prabhucaraNa bhI kahate haiM tathA ye gusAIMjI ke nAma se sarvasAdhAraNa meM prasiddha haiN| __zrImadvallabhAcArya ke caritra kA anusandhAna karane ke liye pracura sAmagrI upalabdha haiM / kintu zrImadviThThalanAthajI ke caritra likhanevAle ko eka yaha bar3I bhArI Apatti A paDatI hai ki unake caritra para prakAza DAlane vAlA eka bhI svatantra prAmANika grantha nahIM hai / tathApi 'vahnisUnustava' ityAdi granthoM kI sahAyatA lekara yahAM kucha likhA jA rahA hai| ___ zrIviThThaleza prabhucaraNoM kA prAdurbhAva saMvat 1572 pauSakRSNa navamI ke zubhAvasara para huA thaa|
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvihalezaprabhucaraNa ... STAFF PESTED A.. 2. -XY . ki . THE H Ant P -40 Artra 4. - + + .hu . ... VA4 . 1T SAV Ja 1 . - - . - . -. MADANAAAAAPP 41 . . .. vallabhavara ke tanaya prasAraka puSTimArga ke| vidvAnoM ke maulimukuTa tattvajJa ne ArAma vidAraka Amura mata ke / haripadapakajamuramivimohita bhakta
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM zrIviThThalanAthajI prabhucaraNa zrImahAprabhu vallabhAcArya ke yahAM do bAlakoM kA prAkaTaya huA thA / unameM jyeSTha putra kA nAma gopInAthajI thA / ina ke vaMza ne apanI lIlA bahuta svalpa kAla meM hI saMvaraNa karalI thI / dvitIya putra zrIviThThalanAthajI the / ina ko vaiSNavagaNa prabhucaraNa bhI kahate haiM tathA ye gusAIMjI ke nAma se sarvasAdhAraNa meM prasiddha haiN| zrImadvallabhAcArya ke caritra kA anusandhAna karane ke liye pracura sAmagrI upalabdha haiM / kintu zrImadviThThalanAthajI ke caritra likhanevAle ko eka yaha bar3I bhArI Apatti A paDatI hai ki unake caritra para prakAza DAlane vAlA eka bhI svatantra prAmANika grantha nahIM hai / tathApi 'vahnisanustava' ityAdi granthoM kI sahAyatA lekara yahAM kucha likhA jA rahA hai| zrIviThThaleza prabhucaraNoM kA prAdurbhAva saMvat 1572 pauSakRSNa navamI ke zubhAvasara para huA thaa|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvihalezaprabhucaraNa MTNEY OMSex . KI S Ku -- upma .. -e-Amar LA ktml . D k awar . tri 4 m- 4 SH 14 APALI --SELEASEX vanabhavara ke tanaya pratAraka puSTimArga ke| vidvAnoM ke maulimukuTa tattvajJa dharma meM bhaktoke ArAdhya vidAraka Asura mata ke| haripadapakjamuramivimohita bhakta bhramara -traja
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 203 isake pahale ki hama zrIviThThalanAthajI ke caritra ke viSaya meM likheM hama 'viThThala' isa zabda kI vyupaci aura usakA artha kara denA yogya samajhate haiM jisa se ki pAThakoM ko Apa ke caritra ko samajhane meM sahAyatA mile| __'viThThala' vAcya zabda meM samprati tIna akSara haiM 'vid' '8' aura 'la' / 'vid' arthAt vidA-jJAna ke dvArA, 'ThAn' arthAt zUnyAn-zUnyako-mUrkhatA ko-ajJAna ko, 'lAti' dUra karai arthAt jo jJAna ke dvArA ajJAna ko dUra karai aura apanA dAsa banAkara svIkAra karai vaha 'viThThala' / vaiSNavoM ke ajJAnAMdhakAra ko zrIviThThalanAthajI ne dUra kiyA hai isa liye Apa 'yathA nAma tathA guNaH' haiN| ___ Apake prAdurbhAva kA kathAnaka bhI bhaktoM kI bhAvanAoM se saMvalita hai / kahA jAtA hai ki paMDharapura ke zrIpAMDuraga viThThalanAthajI ne zrImahAprabhujI ko eka bAra AjJA kI ki 'Apa vivAha kIjiye mujhe Apake yahAM prakaTa honA hai' / tadanusAra zrImahAprabhujIne kAzI ke devabhaTTakI kanyA akkAjI zrImahAlakSmI ke sAtha vivAha kiyaa| Apake yahAM saMvat 1570 ke Azvina zukla dazamI ke dina zrIgopInAthajI kA prAkaTya huA thaa| isa ke do varSa ke anantara arthAt 1572 meM hI kAzI ke pAsa Aye hue gAMva caraNAdri-cunAra meM Apa zrIne
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 aura unake siddhaant| isake pahale ki hama zrIviThThalanAthajI ke caritra ke viSaya meM likheM hama 'viThThala' isa zabda kI vyupatti aura usakA artha kara denA yogya samajhate haiM jisa se ki pAThakoM ko Apa ke caritra ko samajhane meM sahAyatA mile| _ 'viThThala' vAcya zabda meM samprati tIna akSara haiM 'vid' 'Tha' aura 'la' / 'vid' arthAt vidA-jJAna ke dvArA, 'ThAn' arthAt zUnyAn-zUnyako-mUrkhatA ko-ajJAna ko, 'lAti' dUra karai arthAt jo jJAna ke dvArA ajJAna ko dUra karai aura apanA dAsa banAkara svIkAra karai vaha 'viThThala' / vaiSNavoM ke ajJAnAMdhakAra ko zrIviThThalanAthajI ne dUra kiyA hai isa liye Apa 'yathA nAma tathA guNaH' haiN| ___ Apake prAdurbhAva kA kathAnaka bhI bhaktoM kI bhAvanAoM se saMvalita hai| kahA jAtA hai ki paMDharapura ke zrIpAMDuraGga viThThalanAthajI ne zrImahAprabhujI ko eka bAra AjJA kI ki 'Apa vivAha kIjiye mujhe Apake yahAM prakaTa honA hai' / tadanusAra zrImahAprabhujIne kAzI ke devabhaTTakI kanyA akkAjI zrImahAlakSmI ke sAtha vivAha kiyaa| Apake yahAM. saMvat 1570 ke Azvina zukla dazamI ke dina zrIgopInAthajI kA prAkaTya huA thaa| ___ isa ke do varSa ke anantara arthAt 1572 meM hI kAzI ke pAsa Aye hue gAMva caraNAdri-cunAra-meM Apa zrIne
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrImadvallabhAcArya zrImahAprabhujI ke yahAM putra hokara janma grahaNa kiyA thA / Apake agraja zrIgopInAthajI baDe vidvAn aura ananya bhakta the / duHkha kI bAta hai Apa kA vaMza calA nahIM / vartamAn samasta gosvAmI bAlaka zrIviThThalanAthajI ke vaMzaja haiN| ApakI bAlAvasthA apane pitA kI suzItala chAyA meM vyatIta huI thI / ApazrI kI avasthA jisa samaya pandraha varSa kI huI usa samaya zrImahAprabhujI apane dhAma ko padhAre the kintu itane se hI samaya meM zrIviThThalanAthajI prauDha vidvAn ho cuke the / phira bhI Apa apane adhyayana meM abhivRddhi hI karate rahe / aura apane usa adhyayana ke phala ko Apane aise kArya ma niyojita kiyA jisa se sampradAya Aja bhI apanI abhivRddhi kiye jAtA hai / __yadyapi zrIvallabhAcArya mahAprabhune kaI bAra pRthvIpradakSiNA kara vAdiyoM ko parAsta kara brahmavAda kA maMDana kiyA thA / tathApi saMpradAya kA vaha prAraMbha kAla thA aura usake anuyAyI bahuta svalpa the / kintu zrIviThThalanAthajI prabhucaraNa ne saMpradAya ko apane hI samaya meM bahuta vyApaka banA diyA thA / Apa ke samaya meM saMpradAya khUba vyApaka huA isakA eka kAraNa yaha bhI thA ki Apane kriyAtmaka sevApaddhati kA pracAlana saMpradAya meM kiyA thaa| isa ke ati
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 205 rikta saMpradAya kI vyApakatA kA kAraNa yaha thA ki apane sadvAdayukta vidvanmaNDana, bhaktihaMsa, bhakti hetu nirNaya Adi aise vidvattA pUrNa granthoM kI racanA kI jisa se matAntara ke vidvAnoM para bhI inakA khUba asara pdd'aa| . zAstrokta vidhikA anusaraNa kara zrImahAprabhujI ne kAzI ke samIpastha cunAragaDha meM donoM kumAroM kA zrI viThThalanAthajI evaM zrI gopInAthajI kA, yajJopavIta mahotsava kiyA thaa| yajJopavIta saMskAra ke anantara kAzI ke madhusUdana sarasvatI nAmaka prasiddha sanyAsI ke pAsa vidyAdhyayana kI AjJA zrImahAprabhujI ne viThThalanAthajI ko dI thI |-pu. mA. i. / . zrIviThThalanAthajI ne apanI kuzAgra buddhi ke dvArA veda evaM vedAGgo kA adhyayana apanI svalpAvasthA meM hI samApta prAya kara diyA thaa| kintu Apako apane adhyayana kAla hI meM pitRviyoga sahana karanA par3A thaa| __ AcArya caraNa ke Asura vyAmoha ke anantara Apa aDela meM Akara virAje / vahAM hI prabhu kI sevA meM apanA kAla yApana karane lage / Agata jijJAsu vaiSNavoM ko apane vacanAmRto kA AsvAdana karA kara kRtakRtya karate / zAstrArtha ke artha AnevAle paNDitarAjoM se zAstrArtha kara unheM apanI apratima vidyAvRddhi se parAjita karate / aneka paMDita ApatrI
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrImadvallabhAcArya zrImahAprabhujI ke yahAM putra hokara janma grahaNa kiyA thaa| Apake agraja zrIgopInAthajI baDe vidvAn aura ananya bhakta the / duHkha kI bAta hai Apa kA vaMza calA nahIM / vartamAn samasta gosvAmI bAlaka zrIviThThalanAthajI ke vaMzaja haiN| ___ ApakI bAlAvasthA apane pitA kI suzItala chAyA meM vyatIta huI thI / ApazrI kI avasthA jisa samaya pandraha varSa kI huI usa samaya zrImahAprabhujI apane dhAma ko padhAre the kintu itane se hI samaya meM zrIviThThalanAthajI prauDha vidvAn ho cuke the / phira bhI Apa apane adhyayana meM abhivRddhi hI karate rahe / aura apane usa adhyayana ke phala ko Apane aise kArya ma niyojita kiyA jisa se sampradAya Aja bhI apanI abhivRddhi kiye jAtA hai / yadyapi zrIvallabhAcArya mahAprabhune kaI bAra pRthvIpradakSiNA kara vAdiyoM ko parAsta kara brahmavAda kA maMDana kiyA thA / tathApi saMpradAya kA vaha prAraMbha kAla thA aura usake anuyAyI bahuta svalpa the / kintu zrIviThThalanAthajI prabhucaraNa ne saMpradAya ko apane hI samaya meM bahuta vyApaka banA diyA thA / Apa ke samaya meM saMpradAya khUba vyApaka huA isakA eka kAraNa yaha bhI thA ki Apane kriyAtmaka sevApaddhati kA pracAlana saMpradAya meM kiyA thaa| isa ke ati
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 205 rikta saMpradAya kI vyApakatA kA kAraNa yaha thA ki apane sadvAdayukta vidvanmaNDana, bhaktihaMsa, bhakti hetu nirNaya Adi aise vidvattA pUrNa granthoM kI racanA kI jisa se matAntara ke vidvAnoM para bhI inakA khUba asara pdd'aa| ___ zAstrokta vidhikA anusaraNa kara zrImahAprabhujI ne kAzI ke samIpastha cunAragaDha meM donoM kumAroM kA zrI viThThalanAthajI evaM zrI gopInAthajI kA, yajJopavIta mahotsava kiyA thaa| yajJopavIta saMskAra ke anantara kAzI ke madhusUdana sarasvatI nAmaka prasiddha sanyAsI ke pAsa vidyAdhyayana kI AjJA zrImahAprabhujI ne viThThalanAthajI ko dI thii|-pu. mA. i. / __zrIviThThalanAthajI ne apanI kuzAgra buddhi ke dvArA veda evaM vedAGgo kA adhyayana apanI svalpAvasthA meM hI samApta prAya kara diyA thaa| kintu Apako apane adhyayana kAla hI meM pitRviyoga sahana karanA par3A thaa| AcArya caraNa ke Asura vyAmoha ke anantara Apa aDela meM Akara virAje / vahAM hI prabhu kI sevA meM apanA kAla yApana karane lage / Agata jijJAsu vaiSNavoM ko apane vacanAmRto kA AsvAdana karA kara kRtakRtya karate / zAstrArtha ke artha AnevAle paNDitarAjoM se zAstrArya kara unheM apanI apratima vidyAbuddhi se parAjita karate / aneka paMDita ApatrI
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrImadvallabhAcArya zrImahAprabhujI ke yahAM putra hokara janma grahaNa kiyA thaa| Apake agraja zrIgopInAthajI baDe vidvAn aura ananya bhakta the / duHkha kI bAta hai Apa kA vaMza calA nahIM / vartamAn samasta gosvAmI bAlaka zrIviThThalanAthajI ke vaMzaja haiN| ___ ApakI bAlAvasthA apane pitA kI suzItala chAyA meM vyatIta huI thii| ApazrI kI avasthA jisa samaya pandraha varSa kI huI usa samaya zrImahAprabhujI apane dhAma ko padhAre the kintu itane se hI samaya meM zrIviThThalanAthajI prauDha vidvAn ho cuke the / phira bhI Apa apane adhyayana meM abhivRddhi hI karate rahe / aura apane usa adhyayana ke phala ko Apane aise kArya ma niyojita kiyA jisa se sampradAya Aja bhI apanI abhivRddhi kiye jAtA hai / yadyapi zrIvallabhAcArya mahAprabhune kaI bAra pRthvIpradakSiNA kara vAdiyoM ko parAsta kara brahmavAda kA maMDana kiyA thA / tathApi saMpradAya kA vaha prAraMbha kAla thA aura usake anuyAyI bahuta svalpa the / kintu zrIviThThalanAthajI prabhucaraNa ne saMpradAya ko apane hI samaya meM bahuta vyApaka banA diyA thA / Apa ke samaya meM saMpradAya khUba vyApaka huA isakA eka kAraNa yaha bhI thA ki Apane kriyAtmaka sevApaddhati kA pracAlana saMpradAya meM kiyA thaa| isa ke ati
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / prathama patnI se Apa ko zrIgiridharajI, zrIgovindarAya jI, zrI vAlakRSNa jI, zrI gokulanAtha jI, zrI raghunAtha jI evaM zrI yadunAthajI isa prakAra chaH putraratnoM kI prApti huI thii| zrI padmAvatI bahU jI dvArA zrI ghanazyAmajI prakaTa hue the / samprati jitane gosvAmI yahAM virAjamAna haiM ve saba giridhara jI aura yadunAtha jI ke vaMzaja haiM / avaziSTa putroM kA vaMza calA nahIM hai| __ zrI viThThalanAtha jI ne hI sarva prathama 'gosvAmI' zabda dhAraNa kiyA thaa| Apa ne apane samaya meM hI apane prabhAva kA sukhAnubhava kara liyA thaa| Apa ke prabhAva se prabhAvAnvita ho aneka rAjA mahArAjA Apa ke ziSyatva ko prApta hue the / Apa ke liye jo 'anekakSitipazreNimUrdhAsaktapadAmbuja' vizeSaNa vyavahRta huA hai vaha yathArtha hai| ___ Apa gAndharva zAstra ke bhI prazaMsaka the| kintu anyathA rItise usakA upayoga karanA anucita jAna Apane ise bhagavatsevA meM viniyoga kiyA / Apa ne svayaM bhI zrI ke Age gAye jAne ke liye vividha gItikAoM kA nirmANa kiyA / eka samaya Apa ko zrInAthajI kA viyoga bhI sahana karanA par3A thaa| zrI nAtha jI ke adhikArI zrI kRSNadAsa
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrImadvallabhAcArya ko eka samaya garva aayaa| usane zrIgusAIMjI ke gRha ke vahAM darzana banda kara diye / Apako baDA duHkha huA / zrI kA eka kSaNika viyoga bhI Apa ke liye dussaha thA / Apa baDe duHkhita hue aura isI duHkha ke pravAha ko Apa ne 'vijJapti' ke dvArA prakaTa kiyA hai| Apa pratyeka dina eka vijJapti likha kara zrI ke caraNAravinda meM arpaNa kiyA karate / prabhu kI sevA ke viyoga meM bhakta kI kaisI dazA ho jAtI hai yaha vijJaptiyoM ke paDhane se vidita hogA / Apa ko yaha tApakleza kA anubhava chaH mAsa paryanta rahA thaa| ___ Apane saMpradAya ko sammAnya aura dRDha karane ke hetu nimnalikhita granthoM kI bhI racanA kI thii| 1-aNubhASya (zeSa)-'phalamata upapatteH' isa sUtra se lekara zeSa paryanta ApakI racanA hai| 2-vidvanmaNDana- vAda meM atyanta upayogI vidva ttApUrNa grantha / Apane isakI racanA svayaM hI ekAnta meM baiTha kara nahIM kI kintu apane putroM ko sanmukha baiThAkara kI thii| ve vAda karate jAte the aura Apa unakA yathocita uttara likhate jAte the / aisA aitihya hai|
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 209 3 zRMgArarasa maNDana / 25 vratacaryASTapadI 4 subodhinIkI ttippnnii| 26 svAminI prArthanA 5 bhaktihaMsa 27 svAminyaSTaka 6 bhaktihetu nirNaya 28 svAminI stotra 7 yamunASTaka TIkA 29 dAnalIlASTaka 8 navaratna TIkA 30 rasasarvasva 9 siddhAntamuktAvalI TIkA 31 prabodha 10 nyAsAdeza , 32 rakSAsmaraNa 11 premAmRta , 33 dvitIya catuHzlokI 12 maMgalAcaraNa 34 nava vijJapti 13 sarvottama 35 dvitIya paryata 14 vallabhATaka 36 zRGgArarasa 15 maMgalArArtikAryA 37 bhaktimArga maryAdA 16 rAjabhogArArti, 38 sevAzloka 17 sandhyArArti , 39 puruSottama pratiSThA prakAra 18 zayanArArti , 40 sphuratkRSNa premAmRta 19 paryaTa 41 yamunASTapadI 20 bhujaGgaprayAtASTaka 42 gokulASTaka 21 rAdhA prArthanA catuHzlokI 43 svapnadarzana 22 aSTAkSara nirUpaNa 44 guptarasa 23 lalita tribhanna 45 vRtra catuHzlokI TIkA 24 vijJapti 46 cAra caryA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrImadvallabhAcArya 47 cauryasvarUpa nAma lIlA 50 gItAtAtparya 48 janmASTamI nirNaya 51 muktitAratamya nirNaya 49 gItagovindArtha 52 gAyatryartha kArikA __ Apake kumArAvasthA meM hI zrImahAprabhujI ne saMnyAsa grahaNa kara liyA thaa| tathA kAzI meM Apa ekAnta vAsa kara zrIkRSNa ke caraNAravinda kA dhyAna kiyA karate the / Apake Asura vyAmoha (deha choDane) ke kucha samaya pahale zrIviThThalanAthajI evaM Apake agraja zrIgopInAthajI Apake darzanArtha padhAre / zrImahAprabhujI usa samaya kisI se bhI bolate taka na the| zrIguMsAIjI ne jaba kucha upadeza grahaNa karane kI icchA prakaTa kI taba Apane sADhe tIna zloka likha kara diye / ve hI sampradAya meM zikSA sAdhatraya zlokI ke nAma se prasiddha haiN| isa upadeza ke samaya meM hI bhagavAn svayaM prakaTa huA aura nimnAMkita sArdhazloka apane zrImukha se kahAmayi cedasti vizvAsaH zrIgopIjanavallabhe / tadA kRtArthA yUyaM hi zocanIyaM na karhicit / / muktirhitvAnyathArUpaM svarUpeNa vyavasthitiH / / __ arthAt-yadi mujha meM tumArA vizvAsa rahegA to tura kRtArtha ho jAoge / tumArI zocanIya dIna dazA kabhI hogii| mujhameM vizvAsa rakkho /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 211 Apa zrIkRSNake ananya bhakta the| zrIkRSNa ke atirikta Apa kisI ko bhI paramezvara nahIM mAnate the ApakA mudrAlekha thA--- jAnIta paramaM tattvaM yazodotsaMgalAlitam / tadnyaditi ye prAhurAsurAMstAnaho budhAH / / arthAt-sava se ucca koTi ke Izvara parAtpara tattva aura sarvasAmarthyasampanna paramezvara yazodA ke lAla zrIkRSNa ko hI __ jAno / isa se atirikta jo koI kisI dUsare ko mAnane ko kahe use asura smjho| zrIgusAIjI kA sanmAna musalamAna bAdazAha akabara taka kiyA karatA thaa| aneka bAra zrIgosvAmI viThThalanAthajI ko usa ne sanmAnita kiyA thaa| rAjA ToDaramala to Apa ke itane ananya bhakta ho gaye the ki java saMgrAma meM jAte to ApakA hI prasAdI uparaNA oDha kara jAte / pu. mA. i. Apa mUtala para sattara varSa aura aTThAIsa dina paryanta virAje / Apa ne saMvat 1642 ke mAva zukla satamI ke dina zrI girirAja kI kandarA meM praveza kiyaa| parIkSArtha prazna / 'viThThala' zabda kI vyutpatti kyA hai ? Apa kA janmasthala aura janmasaMvat likho /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zrImadvallabhAcArya Apa ke samaya meM saMpradAya vyApaka huA isa kA kAraNa kyA thA ? zrI gusAIMjI ke kitane lAlajI the ? una ke nAma likho| zrI gusAIjI ke antardhAna hone kA saMvat kyA thA ? Apa kA mudrAlekha kyA thA ? MPANWAR KOR (AAP
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ VAL puSTi, pravAha aura maryAdA zrImadAcAryacaraNa ne jagat meM tIna prakAra ke manuSya ginAye haiM / puSTisthita jIva, pravAha mArgIya jIva aura maryAdA zIla jIva / ina tInoM prakAra ke jIvoM kA phala unakI kriyA ke phala dvArA bhinna 2 hotA hai| pRthivI ke samasta matamatAntaroM kA samAveza ina tInoM mArgoM meM ho jAtA hai| jo jIva yahIM janma lete haiM kintu bhagavAn kyA hai ? maiM kauna hUM? yaha jagat kyA hai ? ityAdi dArzanika vicAroM ko jo loga vedokta rItise nahIM samajhate ve Asura aura carpaNI vAcya jIva haiM unakA kAma janma lete rahanA aura punaH punaH marate rahanA yaha hai| ina jaisoM ko hI pravAha mArgIya jIva bhI kahate haiM / sarga pralaya kI, janma maraNa kI jahAM zRMkhalA nahIM tUTatI vahI 'pravAha' hai / AsurI pravAha viSayaNI sRSTi saba se nIcI ginI gaI hai / gItAjI meM jo 'tAnahaM dviSataH krurAnsaMsAghu narAdhamAn ' kahA hai yaha pravAhI aura unameM bhI durza pravAhI ko lakSya kara kahA hai| pravAhI sRSTi ke aneka bheda haiN|
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrImadvallabhAcArya . caitanyarUpa jIva bhagavadIya aMzatvena saba ke saba samAna haiM / kintu anugraha aura karma ke phala bhedase kisI jIva ko akSara brahmakI prApti hotI hai, to kisI ko svarga kI prApti hotI hai / koI andha tAmasa meM giratA hai to koI pUrNa puruSottama ko bhI prApta kara letA hai| kisI ko uttama deha milane para bhI usake karma nitAnta garhita hote haiM aura kisI ko garhita deha milane para bhI karma usake zreSTha hote haiN| kitane hI, isa saMsAra meM hI hameM sukha mile isa AzA vAle hote haiM, to koI pAralaukika sukha ke liye cintita ho usI ke sAdhana meM prayatnazIla hote haiM / aura kitane hI isa lokakI aura paraloka kI koI bhI cintA na rakha kevala bhagavAna aura unakI sAyujya prApti kI icchA rakhate haiM / isa prakArakI bhinna 2 vRtti isa loka meM dekhI jA rahI hai| prazna yaha hotA hai ki logoM kI yaha sarvathA minna 2 ruci kyoM haiM ? isa praznakA nirAsa puSTi pravAha aura maryAdA mArgIya rahasya ko jAna lene se apane Apa hI ho jAtA hai / rahasyakA udghATana yathA mati hama yahIM kreNge| apane 2 adhikAra meM puSTimArgIya, pravAhamArgIya aura maryAdA mAgayi saba alaga 2 haiN| tInoM ke deha alaga haiM aura tInoM kI kriyA bhI alaga hI hai / ina tInoM ke phala
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 215 aura gati bhI apanI 2 alaga 2 haiM / isa prakAra tInoM kI ruci bhI sarvatra aura sarvadA bhinna hI rhegii| __ ava maryAdA mArgIya bhakta ko lIjiye / isa bhakta ke vizeSaNa se hI vidita ho jAtA hai ki ye jIva 'maryAdA' meM raha kara hI bhagavAn kI bhakti ko aura svayaM bhagavAn ko prApta karanA cAhate haiN| zAstra meM jo bhI kucha Izvara ko prApta karane kI maryAdA vAMdha dI gaI hai usa maryAdA se tilabhara bhI na haTanA aura tadukta sAdhana karate rahanA yaha unakA vizvAsa hai / aura yahI unakA aTala siddhAnta rahatA hai / aise bhakta kaThina tapasyA karake bhagavAn ko prasanna karate haiM / kintu phira bhI phala meM inako bhagavAna kA sAmAnya anugraha prApta hotA hai| puSTimArgIya jIvoM kA nirUpaNa anyatra kiyA gayA hai| parIkSArtha prazna / jagat meM kitane prakAra ke jIva haiM ? carSaNIvAcya jIva kauna hai ? maryAdA mArgIya jIva kauna haiM ? 1 - -
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSArtha -- - puruSa jise cAhe use puruSArtha kahate haiM / yaha puruSArtha sAkSAt aura paramparA se cAra prakAra kA hai / dharma, artha, kAma aura mokSa ye cAra puruSArtha haiM / duHkha kA ekadama na rahanA hI mokSa kahA jAtA hai / nitya tathA agaNita aura nirduHkha sukhaprApti kA hI nAma AnandaprApti kiMvA bhagavatrApti hai| duHkhAbhAva aura sukha prApti ina donoM kI sarvajIva icchA rakhate haiM isaliye ina donoM ko sAkSAtpuruSArtha kahA hai| dharma karanese duHkha dUra hotA hai isa liye vaha bhI puruSa ko apekSita hai / ataH dharma bhI puruSArtha hai / artha ke vinA dharma ho nahIM sakatA isa liye artha bhI puruSArtha hai / kintu dharma aura artha donoM paramparA se puruSArtha haiM / kintu sAkSAt puruSArtha to duHkhAbhAva aura sukha prApti hI hai |sukh prApti bhI aneka prakAra kI hai kiMtu mukhya do prakArakI ginI gaI hai| eka duHkha se milI huI sukha prApti aura dUsarI duHkhasparza se rahita sukhaprApti / tInoM loka meM jitanA sukha hai vaha duHkha se milA huA hai aura anitya hai| isI se use laukika sukha
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 217 athavA kAma kahate haiM / jo sukha duHkha sparza mAtra se rahita hai, nitya, niratizaya aura agaNita hai usI Ananda kA nAma alaukika sukha kiMvA alaukika Ananda hai| isa nitya niratizaya alaukika AnandAnubhava ko hI bhagavAn kahate haiM / vaiSNava mAtra ko isI puruSArtha ke liye prayatna karanA caahiye| abhyAsArtha prazna puruSArtha kise kahate haiM ? mokSa kyA hai ? puSTimArgIya mokSa kaunasA hai ?
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrImadvallabhAcArya sattA saboM ke vicAra, vRtti aura karmoM para calatI hai / isa kAraNa se bhakti bhI jo aMtaHkaraNakI eka vRtti ho jAtI hai vaha cAra prakAra kI hotI hai / tAmasI bhakti, rAjasI bhakti, sAtvikI bhakti aura nirguNA bhakti / puSTimArga meM nirguNA bhakti ke dvArA prabhukI sevA kI jAtI hai / isa nirguNA bhakti ke Upara, uparyukta prathama tInoM guNoM kI sattA nahIM cltii| ___ tAmasI bhakti kA varNana zrImadbhAgavata ke tRtIyaskandha ke 29 ve adhyAya ke AThaveM zloka meM kiyA hai abhisandhAya yo hiMsAM dambhaM mAtsaryameva vaa| saMrambhI bhinnadagbhAvaM mayi kuryAtsa taamsH|| arthAt-jo manuSya kisI ko mArane ke hetu, kapaTa karane ke hetu athavA parotkarSa ko nahIM saha sakane se, dUsare ko pIDA pahuMcAne ke hetu, bhedadRSTi se bhagavAn kA bhajana karate haiM ve tAmasI bhakta haiM aura aisI bhakti ko tAmasI bhakti kahate haiN| rAjasI bhakti ke liye vahAM hI dUsarA zloka haiviSaghAnabhisandhAya yaza aizvaryameva vA / arcAdAvarcayedyo mAM pRthagbhAvaH sa raajsH|| arthAt jo loga viSayoM kI icchAse, athavA yaza kI icchA se, athavA aizvarya kI icchA se, bheda rakha kara bhaga
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 221 vAn kI pUjA karate haiM ve rAjasa bhakta haiM aura aisI bhakti ko rAjasa bhakti kahate haiN| tIsare zloka meM sAtvika bhakti kA nirUpaNa haikarmanirhAramuddizya parasminvA tadarpaNaM / yajedyaSTavyamiti vA pRthagbhAvaH sa sAtvikaH // arthAt-jo loga saba karmoM aura pApoM kA nAza karane ke liye bhagavAn kI sevA karate haiM / apane karmoM ko Izvara ke arpaNa karane se Izvara prasanna hoMge yaha soca kara jo loga apane karmoM ko Izvara meM arpaNa karate haiM aise bheda dRSTivAle bhakta ko sAtvika bhakta kahate haiM aura aisI bhakti sAtvika bhakti kahalAtI hai| abhyAsArtha prazna! bhakti kyA hai ? sAttvika, rAjasa aura tAmasa bhakta kauna haiM ? ka
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nirguNA bhakti" saba se uttama bhakti nirguNA bhakti hai / yahAM hRdaya meM kucha bhI kAmanA nahIM rakhakara, kevala apanA parama kartavya samajhakara bhagavAn kI prema pUrvaka sevA kI jAtI hai| puSTimArga meM yahI sevA pracalita hai / isakA lakSaNa yaha haimadguNazrutimAtreNa mayi srvguhaashye| manogatiravacchinnA yathA gaGgAmbhasombudhau // ___ bhagavAn devahUti se kaha raha haiM ki mere guNoM ke zravaNa mAtra se sarvAntaryAmI mujha meM, pratibandhoM se rahita avicchinna mana kI gati kA honA nirguNA bhakti kA lakSaNa hai| isa zloka kI, zrIvallabhAcArya nirmita, bhAgavata kI TIkA zrIsubodhinIjI meM likhA hai___ 'sarvaguhAzaye mayi bhagavati pratibandharahitA'vicchinnA yA manogatiH parvatAdibhedanamapi kRtvA yathA gaMgAmbhombudhau gacchati tathA laukikavaidikapratibandhAndUrIkRtya yA bhagavati manaso gtiH'|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 223 arthAt jisa prakAra gaMgAnadI kA pravala pravAha jhADa jhaMkhaDa ko lekara parvatAdi balavAn vighnoM ko bhI bhedakara samudra meM milatA hai usI prakAra bhagavadbhakta kI jo laukika aura vaidika vAdhAoM ko dUra kara bhagavAn ke caraNo meM mana kI avirata gati hotI hai use nirguNa bhakti kahate haiM / ___ yaha bhakti ahaitukI, kAmanA na rakhakara, phala kI icchA na rakhakara, bhagavAn kI kevala premapUrvaka sevA karane ke liye honI cAhiye / yaha bhakti kevala pUrNa puruSottama zrIkRSNa ke liye hI honI cAhiye / unake avatAroM ke liye athavA aura 2 devatAoM ke viSaya meM nahIM honI cAhiye / aisI bhagavAn para AtyantikI aura ahaitukI bhakti kisI ___ bhI phala kA sparza nahIM krtii| adhika to kyA, isa bhakti ke rasa meM DUba kara bhakta loga sAlokya arthAt vaikuNTha ke nivAsako, sArTi arthAt bhagavAn jaise aizvarya ko, sAmIpya arthAt bhagavAn ke sahavAsa ko, sArUpya arthAt bhagavAn ke sadRza svarupa ko bhI, bhagavAn ke diye jAne para bhI, nahIM caahte| __ bhagavAn meM apanI nirhetukI bhakti rakha kara jo vaiSNava Izvara kI sevA karate haiM ve hI sacce vaiSNava haiM / bhagavAn bhI aise hI bhaktoM para prasanna hote haiM / bhagavacchAtra zrImadbhAgavata meM kahA hai
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nirguNA bhakti" saba se uttama bhakti nirguNA bhakti hai| yahAM hRdaya meM kucha bhI kAmanA nahIM rakhakara, kevala apanA parama kartavya samajhakara bhagavAn kI prema pUrvaka sevA kI jAtI hai| puSTimArga meM yahI sevA pracalita hai / isakA lakSaNa yaha haimadguNazrutimAtreNa mayi srvguhaashye| manogatiravacchinnA yathA gaGgAmbhasombudhau // __ bhagavAn devahUti se kaha raha haiM ki mere guNoM ke zravaNa mAtra se sarvAntaryAmI mujha meM, pratibandhoM se rahita avicchinna mana kI gati kA honA nirguNA bhakti kA lakSaNa hai| ___ isa zloka kI, zrIvallabhAcArya nirmita, bhAgavata kI TIkA zrIsubodhinIjI meM likhA hai 'sarvaguhAzaye mayi bhagavati pratibandharahitA'vicchinnA yA manogatiH parvatAdibhedanamapi kRtvA yathA gaMgAmbhombudhau gacchati tathA laukikavaidikapratibandhAndUrIkRtya yA bhagavati manaso gtiH'|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 225 arthAt-he prakAzayukta bhagavan ! Apake bhakta dustara saMsAra samudra ko bhaktirUpa Apa ke caraNAravindoM ke dvArA svayaM acchI prakAra pAra pahuMca kara, jIvoM para anugraha karane vAle hone se, Apake caraNAravinda rUpa bhakti mArgAtmaka nAva ko yahAM rakha kara, parama pada ko prApta hue haiN| bhaktimArga rUpI nAva yahAM mahApuruSa rakha gaye haiN| usa kA Azraya lene vAlA vinA AyAsa hI saMsAra samudra ko, bhISaNa hone para bhI, tira jAtA hai| kyoM ki usa mArga ke pravartakoM para ApakA anugraha hai| ___ isa liye jo bhagavAn ke caraNa kI zaraNa lete haiM ve nirvala hoM to bhI balavAn haiM aura bhaviSya meM ve vaDe 2 siddha, cAraNa, gandharva aura vinAyakoM ke mastaka para paira rakhakara nirbhaya hokara vicaraNa karate haiM kyoM ki una para ApakA pUrNa anugraha hotA hai| jo loga ananya ho kara rAtri dina bhagavAn meM hI apane mana ko rakhate haiM athavA jinakA vyasana hI bhagavAn zrIkRSNa ho gayA ho ve saMsAra ko bilakula dustara nahIM mAnate aura isa mahArNava ko usI prakAra pAra kara jAte haiM jisa prakAra bachaDe ke khura ke cinha ko manuSya anAyAsa hI ulAMgha jAtA hai| jo loga apane Azraya para akele hI garva karate haiM / jo loga bhagavAn kI madada nahIM cAhate hue hI siddhi
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 zrImadallabhAcArya proyate'malayA bhattyA hariranyadviDambanam / arthAt-bhagavAn zrIkRSNa, bhakta kI nihatuka, nirmala se hI prasanna hote haiM / una ko aura prakAra se prasanna kI ceSTA vyartha hai| jinake pAsa lakSmI dAsI ho kara karatI hai una ko kyA koI lobha de kara prasanna kara sa hai ? jisake pAsa aneka ratna aura aneka sundara 2 siMha ityAdi hai vaha kyA apanI ina vastuoM ke dvArA bhara ko vaza kara sakatA hai ? una ke pAsa to kaustubha ra hI eka aisA hai jo jagat kI sarva sampattiyoM ka mUlya nahIM ho sktaa| apanI tuccha vastu se kyA prasanna ho sakate haiM ? na vidyA para, na dhana para, aM bala para, bhagavAn prasanna ho sakate haiM, bhagavAn prasanna ho sakate haiM to kevala bhakti se hI / jIva kA kucha kAma nahIM AtA / vaha to sAdhana rahita eka a dayApAtra kITa hai / usake pAsa sAdhana bala kucha nahIM usakA to sAdhana dInatA hai, bhagavadbhakti hai aura Izva caraNo meM satata praNAma hai| bhagavadbhakta bhagavAnake caraNoM ke uddhAraka samajhatA hai / zrImadbhAgavata meM bhI kahA hai svayaM samuttIrya sudustaraM dyuma nbhavArNavaM bhiimmdbhrsauhRdaaH| bhavatpadAmbhoruhanAvamatra te nidhAya yAtAH sadanugraho bhavAn //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 aura unake siddhAnta / ___arthAt-he prakAzayukta bhagavan ! Apake bhakta dustara saMsAra samudra ko bhaktirUpa Apa ke caraNAravindoM ke dvArA svayaM acchI prakAra pAra pahuMca kara, jIvoM para anugraha karane vAle hone se, Apake caraNAravinda rUpa bhakti mArgAtmaka nAva ko yahAM rakha kara, parama pada ko prApta hue haiN| ___ bhaktimArga rUpI nAva yahAM mahApuruSa rakha gaye haiN| usa kA Azraya lene vAlA vinA AyAsa hI saMsAra samudra ko, bhISaNa hone para mI, tira jAtA hai| kyoM ki usa mArga ke pravartakoM para ApakA anugraha hai| __ isa liye jo bhagavAn ke caraNa kI zaraNa lete haiM ve nirbala hoM to bhI balavAn haiM aura bhaviSya meM ve baDe 2 siddha, cAraNa, gandharva aura vinAyakoM ke mastaka para paira rakhakara nirbhaya hokara vicaraNa karate haiM kyoM ki una para ApakA pUrNa anugraha hotA hai| __ jo loga ananya ho kara rAtri dina bhagavAn meM hI apane mana ko rakhate haiM athavA jinakA vyasana hI bhagavAn zrIkRSNa ho gayA ho ve saMsAra ko bilakula dustara nahIM mAnate aura isa mahArNava ko usI prakAra pAra kara jAte haiM jisa prakAra bachaDe ke khura ke cinha ko manuSya anAyAsa hI ulAMgha jAtA hai| jo loga apane Azraya para akele hI garva karate haiM / jo loga bhagavAn kI madada nahIM cAhate hue hI siddhi
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrImadvallabhAcArya kI kAmanA karate haiM unako siddhi prApta nahIM hotI hotI bhI hai to ve vahAM jAkara bhI, bhagavadbhakta na hai aise girate haiM ki unakA sArA garva kharva ho jAtA isa bAta kA rahasya hameM gajendropAkhyAna meM prApta hota vaha kathAnaka yoM hai__pUrva samaya meM zobhita aura uttuGga trikUTa parvata / gaja nivAsa karatA thA / parvata cAroM ora se samudra se huA thA aura usake caraNa sarvadA kSIranidhi dhoyA karata baDe 2 siddhaloga, cAraNa, gandharva, vidyAdhara kinnara aura usakI kandarAA kA sevana kiyA karate the| vahAM apsa saGgIta kI madhura dhuna baMdhI hI rahatI thI aura usa dhuna kI jo pratidhvani thI vaha baDe 2 matta kesarIya apane zatru kI garjanA kA bhrama utpanna karatI thI apane zatru kA utkarSa kabhI na sahanevAle zArdUlavara pratyuttara svarUpa garvamaya garjanA kiyA hI karate the| usI parvata para kisI guhA meM, mahAtmA bhagavAn va RtumAn nAma kA bagIcA hai jisameM devastrI apane a pramoda kA samaya vyatIta karatI AI haiN| usa bA zobhA varNanAtIta hai / eka dina usa kAnana meM / karanevAlA asIma balazAlI madonmatta gajapati gajendra se vyAkula apane yUya sahita usa sarovara ke samIya a
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 227 vaha yUdhapati gajendra adbhuta aura asIma balazAlI thA / caDe 2 siMha, vaDe 2vyAghra, baDe 2 rIcha aura baDe 2 gajarAja usa kI gandhamAtra se bhAga jAte the / vaha gajendra dharma se tapta ho apane parivAra sahita apanI madamAtI cAla se parvatoM ko hilAtA huA sarovara ke samIya A rahA thA / usa samaya mada usake kapoloM se jhara rahA thA aura bhramara gaNa usa mada kA upabhoga apane adbhuta guMjana ke sAtha kara rahe the / mada matta karivara kabhI 2 unakI isa dhRSTatA para apane AraktanetroM se dekha letA aura kamI 2 apane vizAla karNatAla se unheM bhagA detA / usakI anupameya cAla idhara parvatoM kaMpAyamAna karatI thI to udhara devatoM kI strI aura vaDI 2 apsarAyeM usakI isa cAla ko dekha mohita ho uThatIM aura apanI manako mugdha karanevAlI cAla unheM baDI bhaddI mAluma pddtii| aisA hI ameya balazAlI dharmatapta gajendra Aja sarovara meM manamAnA snAna kara rahA hai / jisa samaya vega sahita vaha sarovara meM ghusA, sArA sarovara avyavasthita ho gyaa| aisA lagatA thA mAnoM samudra manthanAvasara para mantharAcala parvata samudra meM DAlA gayA ho| vaha sarovara meM ghusate hI apanI jalakrIDA meM masta ho gayA / kabhI apanI sUMDa meM jala bhara kara hathiniyoM para DAlatA to kabhI 2 apane baccoM ko sUMDa meM pakaDa kara, uchAla kara dUra sarovara meM phaiMka detaa|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 zrImadvallabhAcArya usakA parivAra bhI isakA yathocita uttara detA / hAthinI manoraMjana karane ke liye kabhI gajendrake sirapara latA aura gulma toDa 2 kara DAlatIM to kabhI 2 phUloM ke Dhera ko usake mastaka para uDela detIM / usake choTe 2 bacce kabhI usakI jAMgho meM lipaTa jAte to kabhI 2 pakaDe jAne ke bhaya se apanI mAke pIche chipa jAte / karivara unakI isa cAla para hNste| jalakrIDA karate 2 bahutasA kAla vyatIta ho gayA kintu yUthapati apane isa manoraMjana se na virata hue aura na AnevAle saMkaTa ko hI ve dekha ske| bhagavadicchAvaza gajendra ko isa prakAra sarovara meM niraMkuza krIDA karate dekha eka grAha ko atyanta roSa AgayA / vaha gajendra kI isa krIDAsakti ko dekha atyanta krodhAyamAna ho uThA aura gajarAja ke samIpa pahuMca usake paira ko pakar3a kara vega pUrvaka khIMcane lagA / gajarAja apane bala para garva karatA thA / usane eka bAra to grAha ko Thokara mAra pachADa dene kI icchA kii| kintu jaba yaha icchA phalavatI na huI taba gajendra balapUrvaka grAha se yuddha karane lgaa| kintu isa yuddha meM usakA koI bhI bala kAma na AyA / jisakI gandha mAtra se baDe 2 hiMsra vanacara bhAga jAte the Aja vahI alaukika balazAlI karI makara se parAsta hotA huA apane Apa ko dekhane lagA ! usa amita balazAlI
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 229 grAha se jaba apanA kucha bhI vaza na calA aura jaba gajarAja khiMcatA hI calA gayA tava usane apanI kAtara dRSTi eka bAra apane saMbaMdhiyoM ke tarapha DAlI ! dekhA-usakI hathiniye apane pati ko isa saMkaTa meM bhayaMkara rIti se pha~sA huA dekha kara khaDI 2 ro rahI haiM / vicArI avalA thIM / ve kyA kara sakatI thii| jana sahastra-sahana hAthI kA vala rakhane vAlA unakA pati hI kucha nahIM kara sakatA to ve vicArI sAdhAraNa balazAlinI kyA kara sakatI thIM ? usa ke jitane vandhuvAndhava the ve saba use balapUrvaka bAhara khIMcane kA prayatna karate the| kintu unakA sarva prayatna vyartha hotA thaa| gajendra ne jaba yaha dekhA to use vaDA duHkha huA aura ekabAra phira apane vala kA saMcaya kara grAha se lar3ane lgaa| unakI isa lar3AI meM eka hajAra varSa vyatIta ho gaye kintu vijaya zrI ne kisI ke bhI gale meM vara mAlA na pahanAI / sthalacara hone se gajendra kA vala jala meM kSINa ho calA aura jalacara makara kA bala pratikSaNa vardhamAna hone lagA / ava gajendra kA prANasaMkaTa upasthita thA / bhAgane ko jagaha nahIM thii| cAroM ora athAha jala par3A huA thA aura laDane kI sAmarthya zeSa ho calI thii| usake gAtra zithila ho gaye the aura dama ukhaDa rahA thaa| usane vicArA-'oha meM kaisA mUrkha huuN| mujhe apane bala kA apAra vizvAsa hai / hAya, Aja vaha merA vizvavizruta gaurava aura bala kahAM gayA ? ava
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zrImadvallabhAcArya kyA karUM ? kahAM jAUM ? kaunasA upAya karUM / jisase isa duSTa makara se prANa baceM' ? ___ ekAeka gajarAja ko vicAra uThA 'ye balasattama anya karigaNa jaba mujhe grAhapAza se chuDAne meM saphala na hue to bicArI ye kariNI kyA kara sakatI haiM / aba yadi yahAM merI rakSA karane vAlA koI hai to azaraNazaraNa dInadayAlu kRpArNava bhagavAn zrIkRSNa ke sivAya aura koI nahIM hai / ataeva meM bhI una brahmAdika ke zaraNa, duHkha bhaMjana bhagavAn hari kI zaraNa meM jAUM / jo Iza bhaktoM kA rakSaka hai, kRpAlu hai, jisane itane zaraNAgatoM kI rakSA kI hai calo, maiM bhI usI kI zaraNa jaauuN| jisa ke bhaya se mRtyu bhagatA rahatA hai / jisa ke pracaNDa teja se sUrya tapatA hai| jisa ke atula vaibhava se pavana gatizAlI hotA hai, maiM bhI Aja usI ke zaraNa jaauuN|' isa prakAra soca, gajarAja pUrvajanmazikSita bhagavAn kA parama japa karane lgaa| jaba gajarAja ke hRdayakoSTha ke nibhRtatama sthAna se usakA antarAtmA baDe bhaktibhAva se cillA uThA-"he bhagavan , akhilaguro nArAyaNa, Apako isa tuccha jIva kA atyanta bhaktiyukta namaskAra hai / he azaraNa zaraNa nAtha ! ApakA yaha bhakta Aja baDe saMkaTa meM phaMsA huA hai / he kRpArNava dInA nAtha ! isa kI rakSA kIjiye / yaha Apa hI kA hai /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 231 Apa kI abhayadAyinI caraNa kI zaraNa meM AyA hai| nAtha ! isakI rakSA kIjiye / rakSA kIjiye" / tava vizvAtmA dayAsAgara kA dayAsAgara khala valA uThA / yaha azakya hai ki atyanta vyasanagrasta ho, sacce antaHkaraNa pUrvaka aura ekaniSThA se bhagavAn ko koI pukAre aura bhagavAn na sune ? isa saMkaTa grasta gaja kI Arta vANI suna dIna dayAlu bhagavAn asthira ho uThe aura usI samaya Akara gajarAja kA uddhAra kara diyA ! isI ko kahate haiM bhaktimArga kI vijaya / bhagavAn bhakti aura dainya se hI vaza hote haiM yaza, zrI, vaibhava, vala kucha bhI prabhu ko prasanna karane meM kAma nahIM AtA / isa bAta kA eka sAdhAraNa nidarzana uparyukta dRSTAnta meM bhalI bhAMti hama dekha Aye / bhagavAn ko hama apane bala aura parAkrama se vaza nahIM kara sakate kyoM ki unameM svayaM meM hajAra 2 bhImoM kA bala maujUda hai| __jaba bhagavatprema atyanta ucca koTi para pahuMca jAtA hai, taba bhagavadbhakta bhagavAn ke vinA athavA bhagavAn kI sevA ke atirikta aura kisI bhI padArtha kI icchA nahIM krtaa| bhagavAn kI sevA ke AgeM use saba kucha tuccha lagane lagatA hai| usa ke liye to bhagavAn aura bhagavatsevA hI paramAnanda dAyaka haiN| aise bhaktoM ke liye kahA hai-'na yoga
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrImadallabhAcArya siddhIrapunarbhavaM vaamyyrpitaatmecchtimdvinaanyt|' arthAt jinaneM apanI AtmA ko mere arpaNa kara dI hai ve mere sivAya aura kisI kI bhI icchA nahIM rakhate / isI ko zuddha puSTi bhakti kahate haiN| ___ aba hama bhakti ko dRDha karane kA upAya batAte haiM / bhakti ko baDhAne kA upAya AcAryoM ne isa prakAra batalAyA hai yathA aktiH pravRddhAsyAttathopAyo niruupyte| bIjabhAve dRDhe tu syAttyAgAcchravaNakIrtanAt // arthAt-bIja bhAva ke dRDha hone se bhaktibhAva kI dRDhatA hotI hai / isa bIja bhAva ke dRDha karane ke do upAya haiM / gRha tyAga kiMvA ahaMtA mamatA kA tyAga aura zravaNa tathA kIrtana / prabhu ke mAhAtmya kA zravaNa aura kIrtana karane se ahaMtA mamatA kI nivRtti hotI hai aura bhagavAn meM sneha baDhatA rahatA hai / aba prazna yaha hotA hai ki isa bIja kI dRDhatA kauna se upAya se hotI hai| isa kA nirAkaraNa yaha haibIjadAryaprakArastu gRhe sthitvA svadharmataH / avyAvRtto bhajetkRSNaM pUjayA shrvnnaadibhiH|| vyAvRttopi harau cittaM zravaNAdau sadA yatet / tataH prema tathAsaktirvyasanaM ca yadA bhavet // bIjaM taducyate zAstre dRDhaM yannApi nazyati //
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 233 arthAt-apane dharma ke anusAra ghara meM raha kara saMsAra meM se mana haTA kara bhagavAn kA zravaNa aura kIrtana ke dvArA tathA tanujA vittajA ke dvArA niSkAma bhajana kre| apane kArya ko karatA huA bhI bhagavAn meM se mana na haTAye / isa se, bhagavAn meM pahale prema hogA, phira Asakti hogI aura anta meM vyasana ho jAyagA / aisI dazA para jo bhakti hogI vaha kabhI chUTegI nahIM aura usakA vIja aisA dRDha ho jAyagA ki jo kabhI bhI naSTa na hogaa| ___ vIja bhAva ko dRDha karane kA upAya yaha hai ki bhagavAn meM atyanta vizvAsa rakkhe aura una ke sAmarthya ko kSaNa mAtra ke liye bhI na bhUla jAve / bhagavAn kI sevA, bhagavAn ke guNagAna aura bhagavAn ke kathAzravaNa se milI honI caahiye| jisa se prema, Asakti aura vyasana prApta hoM / pratyeka kSaNa duHsaMga kA tyAga karate hue satsaMga kA sevana karate rahanA cAhiye / aise bhakta para bhagavAn sadA prasanna rahate haiM aura saMsAra kI koI bhI viruddha zakti use harA nahIM sakatI / isa bAta kA eka dRSTAnta yahAM diyA jAtA hai| ___ pUrva samaya meM, saptadvIpapati mahArAjA ambarIpa nAmake eka parama bhAgavata sArvabhauma ho gaye haiN| unakI atulanIya sampatti aura vaibhava ko dekha, dhanAkara kuvera aura mahAmahA vaibhavazAlI indra taka una se IpI karate the / yadi itanI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrImadvallabhAcArya sampatti aura itanA vaibhava koI aura rAjA ko milatA to vaha apane ko eka dUsarA hI vidhAtA samajhane lagatA aura na jAne vibhavamatta ho kauna kauna se kArya kara DAlatA / kintu mahArAja ambarISa una rAjAoM meM se nahIM the| ve to isa atula vaibhava' ko svapna meM mile hue kSaNabhaGgu kI taraha nazvara mAnate the aura kabhI bhI isa dhana sampatti ke moha meM nahIM pha~se / bhagavAn kI bhakti hI una ke liye to sabase bar3I bhArI sampatti thI jisa ke Age ve indra kubera kI sampatti bhI tuccha samajhate the / unake to saba kArya kevala bhagavadIyatva meM hI samApta ho jAte the| una ko dhana se koI sambandha nahIM thA, aura na ve kabhI isa ke liye lAlAyita hI rahe / jaba taka jiye zrIhari ke caraNAravindoM kA bhajana karate rahe; jaba yaha lIlA samApta kI taba haribhaktoM meM zreSTha gine gye| ve svayaM bhagavadIya the aura unakI dainika paricaryA bhI bhagavadIya ho gaI thiiN| ghara aura rAjya kI cintA hote hue bhI ve haricaritroM kA hI cintavana kiyA karate / rAjya siMhAsana para baiThakara aura rAjAjJA sunAte hue bhI ve haricaritroM ko hI sunAte / ve svayaM rAjA the, una ke bhRtyoM kI kamI nahIM thI kintu bhagavAn ke mandira meM ve apane hAtha se buhArI lagAte ! rAjAlogoM ke pAsa jahAM jhUThe prazaMsaka aura vilAsI mitra baiThakara rAjA ko
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / ___ 235 nAnA prakAra kI bhraSTa pAte sunAte haiM aura rAjA loga jise bar3e cAva se sunate haiM, mahArAjA ambarISa ke yahAM aise jhUThe prazaMsaka aura vilAsI mitro ke sthAna meM bhagavadIya bhakta ekatra ho bhagavadIya vArtA mahArAja ko sunAte aura mahArAja bhI atRpta ho use sunate / jahAM rAjA loga apane netroM ke upayoga kA pada pada para durupayoga karate haiM, una kI zakti kAminI aura kAJcana me hI paryavasita kara dete haiM, vahAM mahArAjA ambarISa bhagavAn ke darzana me AMkhoM ko lagA una ke janma ko sArthaka karate / inakI bhakti se prasanna ho bhagavAn ne apane pArzada sudarzanacakrako ina kI rakSA ke liye niyukta kiyA thA / kahane kA tAtparya yaha ki ve manasA vAcA aura karmaNA bhagavAna ke parama bhakta the| ve rAjya kA zAsana to karate the kintu apane ko rAjA nahIM samajhate the| ve to yahI samajhate mAno bhagavAn ne inheM apanA rAjya calAne ko apanA eka bhratya niyukta kiyA hai| mAno ve prabhu ke eka tuccha dAsa the jo bhagavAn kI AjJA se rAjya kA saMcAlana karane bhUtala para Aye the| ___ eka samaya kI bAta hai mahArAjA amvarIpa ne dvAdazI viddhA ekAdazI kA vrata kiyA thaa| dUsare dina ke pAraNA ke antima kAla meM devecchA se bhagavAn durvAsA apane sATha hajAra
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrImadvallabhAcArya ziSyoM sahita upasthita hue / mahArAja ne unheM sAdara meM nArtha nimantrita kiyA aura ve bhI ise svIkAra kara Avara kRtya karane nadI para cale gaye / bahuta dera ho gaI phira durvAsA nahIM Aye / yahAM ambarISa baDe dharmasaGkaTa meM pa pAraNA kI avadhi bItI jA rahI thI / vahuta uhApoha anantara ambarISa ne kevala jala kA eka Acamana kara pAraNA kI rakSA kara lI / jaba krodhI durvAsA ko yaha mAluma huI taba ve apane Apese bAhara ho gaye / vo 'are, dekho to isa nRpaMsa kA sAhasa / isa zriyonma brAhmaNa ko bhojana karAne se pahile hI khA pI liyA ! Thaha abhimAnI, tujhe maiM isakA phala zIghrahI cakhAtA hU / ' kaha apanI eka zikhA ko toDa use jamIna para paTava paTaka ne ke sAtha hI bar3I ghora kRtyA usameM se paidA hu kintu rAjA isa se jarA bhI na Dare / brAhmaNa kA kopara zirasA vandha karane ke liye apanA haripadarajaraMjita : avanata kara diyA / kintu sudarzana cakra ne jaba de ki bhagavAn kA eka nirdoSa bhakta saMkaTa meM phaMsa rahA taba una se rahA na gayA aura kRtyA ko usI samaya naSTa durvAsA ke pIche paDe / durvAsA bar3e saMkaTa meM paDe / saMkaTa se trANa pAne, ve sarvatra gaye para unakI kahIM bhI / na huI / yahAM taka ki sudarzana se apanA piMDa chu
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 237 ve brahmA aura mahAdeva ke pAsa bhI gaye para ve bhI isa saMkaTa se unakI mukti karane ko samartha na hue / anta meM sarvaloka zaraNya bhagavAn zrIkRSNa ke caraNAravindoM meM jA kara gira paDe aura isa saMkaTa se uvAra ne kI prArthanA karane lge| bhagavAn ne unako svastha kara kahA 'brahman , ApakI isa saGkaTa se rakSA meM bhI nahIM kara sakatA / mai to bhakta ke parAdhIna huuN| jinane apane gharadvAra, putrakalana yahAM taka ki apane prANoM ko bhI mere arpaNa kara diyA hai, Apa hI batalAiye meM unake parityAga karane kA sAhasa kaise kara sakatA huuN| jo loga merI zaraNa A gaye haiM, jo loga mujha meM hI nirvaddha hRdaya haiM, ve mujhe apanI ekAnta anurakti se usI prakAra prasanna kara lete haiM jisa prakAra sAdhvI apane pati ko / brahman , aura to meM kyA kahU, mere bhakta hI mere hRdaya haiM aura mai bhI unhIM kA hRdaya hUM / mere sivAya dUsare ko ve jAnate nahIM haiM aura na meM hI una ke sivAya dUsaroM kA dhyAna rakhatA huuN| aba jahAM se bhaya AyA hai usI ke zaraNa jaao| vahI tumhArI rakSA kregaa|' nidAna ambarISa ne hI unake saMkaTa ko dUra kiyA / yaha hai eka puSTibhakta kI bhakti kA eka sAdhAraNa udAharaNa jahAM bhagavAn bhI bhakta ke vaza ho jAte haiN| yaha uca puSTibhakti hai| kintu aise bhakta atyanta durlabha haiN|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrImadvallabhAcArya zuddhapuSTibhakti sAdhanoM se prApta nahIM ho sakatI kintu bhagavAn jaba dayA karate haiM tabhI mila sakatI hai / kevala gopIjanoM ko hI yaha anugraha prApta thaa| abhyAsArtha prazna / bhagavadbhakta kA varNana kro| gajendropAkhyAna se kyA samajhe ? bhakti ke dRDha karane kA kyA upAya hai ? mahArAja ambarISa kI kathA kA sAra likho| tar
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sevaa"| __ zuddhAdvaita puSTimArga meM 'sevA' akelI hI uttamottama sAvana mAnI gaI hai| brahmasaMbaMdha lene ke anantara hI jIva sevA kA adhikArI ho sakatA hai| kaliyuga me sevA hI dono tarahake bhagavat sAyujya kI prApti kA eka mAtra mArga hai / sevA bhagavAn meM apUrva mAhAtmya jJAna sthApita kara ananya bhAva se aura dRDha zraddhA va AsthA pUrvaka karanI cAhiye / ___ kaliyuga ke prabhAva se saba padArtha azuddha ho gaye haiN| zuddha padArtha milanA atyanta kaThina ho gayA hai| zuddha padArtha milane para pahaleM, yajJayAgAdika sampanna hote the parantu aba deza, kAla, dravya, matra, kartA aura karma ina kI zuddha prApti atyanta asaMbhava hai aura isI liye Aja kala yajJa yAgAdika kucha bhI saphala nahIM hote yaha hamAre anubhava kI bAta hai / isa liye bhagavAn ke caraNAravindoM kI prApti karAne vAlI hai to kaliyuga meM bhakti yA sevA hI hai| ___ bhagavAn kI bhakti meM sneha hone ke liye sevA kI atyantAvazyakatA hai / jo vaiSNava ho kara bhI sevA nahIM karatA vaha
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrImadvallabhAcArya zuddhapuSTibhakti sAdhanoM se prApta nahIM ho sakatI kintu bhagavAn jaba dayA karate haiM tabhI mila sakatI hai / kevala gopIjanoM ko hI yaha anugraha prApta thaa| abhyAsArtha prazna / bhagavadbhakta kA varNana karo / gajendropAkhyAna se kyA samajhe ? bhakti ke dRDha karane kA kyA upAya hai ? mahArAja ambarISa kI kathA kA sAra likho| FIRL DHA
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ "sevaa"| zuddhAdvaita puSTimArga meM 'sevA' akelI hI uttamottama sAdhana mAnI gaI hai / brahmasaMbaMdha lene ke anantara hI jIva sevA kA adhikArI ho sakatA hai / kaliyuga meM sevA hI donoM tarahake bhagavat sAyujya kI prApti kA eka mAtra mArga hai / sevA bhagavAna meM apUrva mAhAtmya jJAna sthApita kara ananya bhAva se aura dRDha zraddhA va AsthA pUrvaka karanI cAhiye / kaliyuga ke prabhAva se saba padArtha azuddha ho gaye haiN| zuddha padArtha milanA atyanta kaThina ho gayA hai / zuddha padArtha milane para pahale, yajJayAgAdika sampanna hote the parantu aba deza, kAla, dravya, matra, kartA aura karma ina kI zuddha prApti atyanta asaMbhava hai aura isI liye Aja kala yajJa yAgAdika kucha bhI saphala nahIM hota yaha hamAre anubhava kI bAta hai / isa liye bhagavAn ke caraNAravindoM kI prApti karAne vAlI hai to kaliyuga meM bhakti yA sevA hI hai / ___ bhagavAn kI bhakti meM sneha hone ke liye sevA kI atyantAvazyakatA hai / jo vaiSNava ho kara bhI sevA nahIM karatA vaha
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrImadvallabhAcArya puSTimArga ke rahasya ko nahIM jAnatA aura use bhaktimArgavarNita saphalatA prApta nahIM hotii| 'yo yadaMzaH sa taM bhajet / ' ityAdi nyAya se jIva prabhukA aMza hai| isa liyeM prabhu kI sevA karanI usa kA dharma hai / bhagavAn sarvatra haiM tathA maiM bhI bhagavAn kA haM yaha bhAva rakha, bhagavAn kI sevA karanI cAhiye / zrI mahAprabhujI ne kahA hai ki 'jIva kA kisI bhI deza yA kisI bhI kAla meM sevA ke sivAya aura koI bhI dharma nahIM ho sakatA / sevA vinA, anya dharma kI sAdhanA yadi jIva karane lage to use duHkha kI prApti ke sivAya sukha nahIM mila sakatA / ' sevA hI bhakti ho jAtI hai / bhagavAn meM mana kA anusyUta honA bhakti hai / yahI mahApuruSArtha hai aura isI se bhagavAn vaza kiye jA sakate haiM / hama yahAM bhakti aura sevA kA alaga 2 varNana kreNge| zrIhari meM eka tanamana prANa ho kara una kI paricaryA karane ko hI sevA kahate haiM / yaha sevA tIna prakAra kI hai| tanujA, vittajA aura mAnasI / ina meM mAnasI sevA utkRSTa hai / isa mAnasI sevA kI sAdhana rUpa hI tanujA aura vittajA sevA haiN| zravaNa kIrtana yA zarIrAdika se kI jAne vAlI sevA use tanujA sevA kahate haiM / tathA sanmAopArjita dravya se prabhu ke mandira, AbhUSaNa aura vastrAdika
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 241 vanavAnA yaha vittajA sevA hai| yaha donoM sevA mAnasI sevA meM sahAyaka haiM aura inakA nirantara abhyAsa karate rahane se vIja rUpa bhAva kA udbodha hotA hai / aura isI bhAva ke utpanna hone se prabhu meM prema kA prAdurbhAva hotA hai / yaha ratirUpA prathama bhUmikA hai| isa ke anantara bhaktivardhinI kI rIti se nirantara sevA karane se Asakti aura vyasana ye donoM eka ke bAda eka isa prakAra hote haiM / prabhu meM vyasana hone se jIva kRtArtha ho jAtA hai / vyasana ho jAne para sAdhanoM kA AcaraNa karanA Avazyaka nahIM hotA / itanA, aura yahAM taka to jIva ke vasa kI bAta hai kintu ava sarvAtmabhAva kevala bhagavAn hI ke hAtha meM hai / sarvAtmabhAva to kevala bhagavadanugraha se prApta hotA hai| mAnasI sevA athavA vyasana kA carama phala bhagavatprApti hai| __ isa sampradAya meM prabhu kI sevA, vinA koI phala kI AkAMkSA rakha kara kI jAtI hai / uttama bhakta ko ucita hai ki vaha kisI bhI kAmanA ko apane hRdaya meM na rakha zuddha rIti se bhagavAn kI paricaryA karai / jo loga yadyapi bhagavAn kI zuddha rIti aura sacce antaHkaraNa se sevA karate haiM tathApi kucha phala kI AkAMkSA rakhate haiM vai saca pUcho to bhagavAn ke sevaka hI nahIM haiM / ve to eka prakAra ke kraya vikraya karane vAle vyApArI haiM jo eka cIja dekara dUsarI kI AkAMkSA karate haiM /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zrImadvallabhAcArya ___ hamAre sampradAya meM bhagavAn kI sevA vAla bhAva se kI jAtI hai| loka meM jisa prakAra ati premAspada bAlaka ko, sarva loga sarvarItyA pyAra aura Adara karate haiM, usI prakAra yahAM bhI bhagavAn kI sevA sarvatodhika bhAva se kI jAtI hai| / prabhu kI kisa rIti se paricaryA karane se prabhu ko vizeSa sukha hogA isa bAta kA dhyAna hareka sevaka ko honA caahiye| jo bhakta apanI sevA se prItipUrvaka saba duHkha hartA bhagavAn zrIkRSNa ke bhI duHkha harane kA prayatna karatA hai usa kA sarvatra vairAgya hai yaha nizcaya jAnanA / prabhu meM gADha sneha ho aura anyatra kisI bhI padArtha meM Asakti na ho to usa samaya prabhu kA thoDA bhI duHkha sahana bhakta ko nahIM hotaa| isa liye vaha sevaka sarvataH bhagavAn ke duHkha kI nivRtti kA prayatna karatA rahatA hai / yaha saba bAteM prabhu meM pragADha sneha hone se hotI haiM / hamAre mArga meM bhI prabhu para gADha sneha bhAva rakha sevA kI jAtI hai| isa liye bhagavAn ko prasanna karane kA yahI eka uttama mArga hai| jisa prakAra zizu kI sevA hama rAtri divasa kiyA karate hai / tathA kisa prakAra usakI paricaryA karane se kaise vaha sukhI hogA isa bAta kA hama sarvadA dhyAna rakkhA karate haiM / ThIka yahI bAta yahAM para bhI hai / zItakAla meM prabhu ko
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / divasa meM gaddara tathA rAtri meM rajAI dharAI jAtI hai| grISmakAla meM candana, gulAbajala, Adi arpaNa kiye jAte haiN| tathA prAtaHkAla se lekara sAyaMkAla taka, samaya samaya para Rtu ke anukUla satuvA, uttama pakavAna, panA, amarasa, khIra, dUdha, dahI, saghAnA, mAkhanamizrI Adi lokapriya uttama padArtha prabhu ke bhogAdi meM padharAye jAte haiM / ekAdazaskaMdha ke 'yadyadiSTatamaM loke yacAtipriyamAtmanaH / tattanivedayenmahyam ' kathanAnusAra kiye jAte hai aura ye upacAra prabhu meM gADha anurAga paidA karane ke sAdhana haiM / aura yahI bhagavAn kI AjJA bhI hai|| hamAre yahAM nAma sevA aura svarUpa sevA ye do sevAyeM prasiddha haiM / svarUpa sevA ( bhagavAn ke svarUpa kI sevA) aura nAma sevA (bhagavAn ke svarUpa ko samajhAne vAle granthoM ko paDhanA paDhAnA aura sunanA) / vaiSNavoM ko dono sevA karanI cAhiye / svarUpa sevA ke anavasara meM nAmasevA kA karanA parama kartavya hai / jo loga svarUpa sevA karate hue bhI nAma sevA nahIM karate, unakI sevA adhUrI ginI jAtI hai / sevA santoSajanakA aura kAyAdi vyApAra rUpA hai / jaise rAja sevA, guru sevA, pitR sevA / kintu aisI sevA honA sarvatra durlabha hai / sevA do prakAra kI hai / eka sAdhanarUpa
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zrImadvallabhAcArya sevA aura dUsarI phalarUpa sevA / isa meM mAnasI sevA phala rUpA parA hai / yaha sevA zrI brajasImaMtinIoM ko sAkSAsvarUpa meM prApta thI / aura yahI bAta bhagavAn ne 'tAnAvidan' isa vAkya meM kahI hai / yaha sevA vaDI kaThina hai / bhagavAn kA dhyAna sarvatra aura sarvadA banA rahe yA bhagavAn meM jaba vyasana ho jAya tabhI sAdhya ho sakatI hai| manasA, vAcA aura karmaNA bhagavAn zrIkRSNa hI ArAdhya aura saMcintya hoM tabhI yaha sevA siddha ho sakatI hai| isa meM bhI bAhya sevA aura Abhyantara sevA ye do bheda haiM / ina donoM meM mAnasI sevA bAhya sevA kA phala hai| ye donoM prakAra kI sevA sAdhana phala rUpa hone se nitya anuSTheya haiM / yahI bAta sUtrakAra ne phalAdhyAya ke prathama pAda meM 'AvR. ttirasakRdupadezAt' isa sUtra meM kahI hai / ataH sUtrakArane bhI phalAdhyAsa meM sAdhana kA vicAra kiyA aura usa ke asakRdupadeza kI AvazyakatA siddha kii| mAnasI sevA mukhya hai yaha bhI sAdhanAdhyAya ke sahakAryantarAdhikaraNa se siddha ho jAtI hai| zAstroM meM bhI kAyika, vAcika aura mAnasika yaha tIna sAdhana upadiSTa kiye gaye haiN| una meM se mAnasika mukhya samajhA gayA hai| kahA bhI hai 'manasaivAptavyam / arthAt manase hI prApta karanA cAhiye / yaha zruti bhI mAnasI sevA ko utkRSTa pada de rahI hai / yaha bAhya sAdhana jaba taka bhagavAn
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 245 meM sneha kA saMcAra na ho tava taka kartavya hai| anantara to bhagavatkRpA se sneha svayaM sphurita hotA rahatA hai / isI kA nirNaya bhASyakAra ne bhI kiyA hai| puSTimArga me to isakI parAkASThA hai / yaha nizcaya hai ki bhagavAn bhI isase atirikta paya se prasanna nahIM hote / bhagavAn ne 'arthatatparama guhyam / aura 'sugopyamapi vakSyAmi' yaha kaha kara isa patha se ekAnta prema prakaTa kiyA hai / ataeva mAnasI sevA hI uttama hai, vahI kartavya hai aura vahI bhagavAn meM gADha anurAga paidA karane vAlI hai| ___ bhagavAn meM mana kI avicchinna gati, unameM sarvatodhika sneha aura unameM dRDha vizvAsa prabhu kI sevA karane se hI hosaktI hai| __samAdhi meM jisa prakAra mana vAhyajJAnazUnya ho apane dhyeya meM ekatAna ho jAtA hai usI prakAra hI mAnasI sevA me bhI mana prabhuke caraNAravinda me eka tAna mana prANa ho jAtA hai / sevA kI prathama avasthA me mana namra hotA hai, dvitIya meM bhagavAn ke adhIna aura tRtIya meM bhagavAn me tanmaya ho jAtA hai / yaha sevA kI parAkASThA hai / bhagavAn kI sevA meM pahale prema hotA hai phira Asakti hotI hai aura anta me bhagavAn meM vyasana ho jAtA hai / jaba vyasana ho jAya tava jAnanA ki bhakti yA sevA kA uttama phala milaa| jaba mana saba bAhya vRttiyoM se nikala kara bhagavAn meM eka
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrImadvallabhAcArya tAna ho jAya-sarvataH bhagavAn kA jJAna hone lage yA bhagavAn vinA eka kSaNa bhI na rahA jAya taba jAnanA ki mAnasI sevA siddha huI / usa samaya jIva kA kartavya hai to bhagavAn , dharma hai to bhagavAn aura gati hai to bhagavAn / saba bhagavanmaya ho jAtA hai| bhagavAn ke sivAya kahIMkisI bhI jagaha kisI kA bhI jJAna hI na rahanA uttamottama sevA kI siddhi honA mAnA gayA hai / aisI sevA jise prApta ho vaha dhanya hai / vaha manuSya nahIM devatAoM se bhI adhika zaktizAlI aura bhAgyavAna hai| sevA kA mUla aura pramANa zrImadbhAgavata hai| zrImadbhAgavata meM bAhya sevA nau prakAra kI likhI gaI hai| zravaNaM kIrtanaM viSNoH smaraNaM pAdasevanaM / arcanaM vandanaM dAsyaM sakhyamAtmanivedanam // ___ arthAt-bhagavAn kI,zravaNa, kIrtana, smaraNa, pAda sevana, __ arcana, vandana, dAsya, sakhya aura Atma nivedana yaha nau prakAra kI bhakti (sevA) hai| ___ yaha navadhA bhakti hI prabhu ko prasanna karane ke liye samartha hai| 1-zravaNAbhakti-prabhumakta ke mukha se prabhu ke janmAdi caritra, bhagavannAma tathA bhagavatstotra pAThAdikoM kA dhyAna aura zraddhApUrvaka zravaNa karane ko zravaNA bhakti kahate haiM / prabhu meM anurAga utpanna karane kA yaha prathama sAdhana hai / prabhu aura lIlAoM kA, avadhAraNa pUrvaka zravaNa prathamA bhakti hai|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 247 2-kIrtana-prabhu ke nAma, caritra tathA stotroM kA adhikAra pUrvaka zraddhA se kIrtana kare use kIrtana kahate haiN| yaha bhakta kI dUsarI sIDhI hai| __ 3-smaraNa bhakti-prabhu ke svarUpa, lIlA tathA lIlA ke parikara ko mana meM le Ane ko aura unakA nirantara dhyAna karane ko smaraNa kahate hai / yaha bhakta kI tRtIyAvasthA hai / aura yaha zravaNa aura kIrtana se siddha hotI hai| 4-pAdasevana-zraddhA se sadA prabhu kI prema pUrvaka paricaryA karate rahanA ise pAda sevana kahate haiM / yahA~ pAda sevana kA artha sohinI sevA se lekara annakUTa kI sevA paryanta kA hai / 5-arcana-prabhu ke mAhAlya kA hRdaya meM dhyAna dhara kara zAstrokta rIti se sevA karate samaya jo upacAra kiye jAMya use arcana kahate haiN| 6-vandana-apanI dInatA ko vyakta karate hue jo prabhu ko namana kiyA jAtA hai use vandana kahate hai| 7-dAsya-kisI taraha se bhI anyAya na kara kevala prabhukA hI dAsa hote rahanA ise dAsya kahate haiN| 8-sakhya-zraddhAse prabhu meM aura prabhu kI sevA meM kisI bhI preraNA se rahita ho prabhu ke sukha kA jo dhyAna rakkhA jAtA hai use sakhyabhakti kahate haiN| jahAM 2 prabhu kI sevA virAjamAna hai vahAM 2 sarvatra grISma me paMkhA karanA, candana dhAraNa karAnA ityAdi vidheya haiM / isI prakAra zIta
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrImadallabhAcArya kAla meM bhI prabhu ko gaddara dharAnA, unake sammukha sigaDI rakhanA ityAdi upacAra kiye jAte haiN| Rtuke anusAra prabhu ke sukhakA vicAra kara jo jo upacAra kiye jAte haiM use sakhya bhakti kahate haiN| 9-Atmanivedana-deha, putra, strI, dhana aura itara priya padArthoM ke sahita apane Apako Izvara ke AdhIna-samarpaNa kara denA Atmanivedana hai| zrImadvallabhAcArya matAnuyAyI vaiSNavoM ke yahAM sarvatra yaha navadhA bhakti karane meM AtI hai / sevA ke anavasara meM, arthAt jisa samaya zrI poDha rahe hoM usa samaya zrIbhAgavata zrIsubodhinIjI tathA aura bhagavannAmoM kA zravaNa kiyA jAtA hai / yaha zravaNAbhakti hai / aise hI anavasaroM meM athavA sevA samaya meM bhI saMskRta evaM prAkRta kIrtanoM kA gAna kiyA jAtA hai kyoM ki gAna vidyA yahAM udvega kA nAza karanevAlI mAnI gaI hai / yaha kIrtana bhakti huI / nitya niyama ke samaya zaraNamantra, samarpaNamantra tathA bhagavAnnAma kA punaH punaH Avartana karane kA yahAM sadAcAra hai / yaha smaraNa bhakti hai / bhagavanmandira meM sohinI prabhRti se saMmArjana karanA bhagavatprasAdI vastroM ko dhonA, raMganA aura maMgalA se lekara zayana paryanta saba sevA pAdasevana sevA hai| paMcAmRtalAna, adhivAsana, saGkalpa, devotthApana tathA ina saboM ke mantrocAraNa, dhUpa, dIpa, zaGkhodaka Adi upacAra
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 249 arcanarupabhakti hai / prabhu meM dInatA rakhakara sadA unake liye namaskAra karate rahanA hI vandana hai| __ bhagavatprasAda lenA, prasAdI vastroM kA dhAraNa karanA, kuMkuma candanAdika se tilaka karanA, anyAzraya na karanA dAsya bhakti hai| __ zItakAla meM prabhu ko divasa meM gaddara tathA rAtri meM rajAI dharAnA, uSNa kAla meM candana gulAba jala Adi kA arpaNa karanA tathA prAtaHkAla se lekara sAyaMkAla paryanta samaya samaya para Rtu ke anukUla uttama pakavAna, panA, dUdha, dahI, mAkhana mizrI Adi loka priya uttama padArthoM kA prabhu ke bhogAdi meM padharAnA yaha saba sakhyabhakti hai| aprerita hitAcaraNa ko sakhya kahate haiN| deha, indriya, antaHkaraNa tathA strI putra gRha mitra aura dhana Adi ko prabhu ke upayoga meM lAkara prabhu kI sevA ke lAyaka banAnA arthAt ina saba kA prabhu se saMbaMdha karAnA AtmanivedanarUpabhakti hai| abhyAsArtha prshn| sevA kyA hai ? navadhA bhakti kA varNana kro| sevA kitane prakAra kI hai ? sampradAya meM sevA kisa bhAva se kI jAtI hai ?
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ E NABY-RRBARAT "nirodha" prapaMca athavA jagat kI vismRti hokara bhagavAn zrIkRSNa meM jo AsAkta hotI hai use nirodha kahate haiN| sevA, zravaNa, kIrtana aura smaraNa kA mukhya hetu nirodha prApta karane kA hai| puSTimArga kA saccA phala bhagavAn zrIkRSNa meM nirodha honA hai / nirodha kI tIna kakSA haiM / prema, Asakti aura vyasana / prema arthAt bhagavAn ke viSaya meM nirupadhi sneha / bhagavAn ke mAhAlya kA jJAna hone se una para prema utpanna hotA hai / yahI prema jaba khUba baDha jAtA hai taba saMsAra ke padArthoM para se sneha uTha jAtA hai aura dhIre 2 saMsArika vastuoM kI vismRti ho kara bhagavAn ke viSaya meM dRDha aura nirupAdhi sneha utpanna ho jAtA hai / mana kI isa sthiti ko Asakti kahate haiN| ___ sarva zaktimAn Izvara sambandhIya vicAro meM mana sarva rItyA puha jAya aura Izvara binA jaba eka kSaNa bhI duHkhada hone lage athavA bhagavAn binA jaba kucha bhI acchA na lage use vyasana kahate haiN|
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / java sarvazaktimAn Izvara ke guNa athavA dharma bhakta ke hRdaya meM praveza karate haiM tava ve guNa athavA dharma use saMsArika viSayoM ke viSaya meM sthira vairAgya utpanna karane vAle ho jAte haiM / Izvara ke guNa athavA dharmoM ke sparza se bhaktajana ko kabhI bhI duHkha bhoganA nahIM pdd'taa| yaha sthiti jIvanmukta jise kahate haiM usakI pahalI dazA hai| jinako nirodha abhI taka prApta huA nahIM hai kintu bhaviSya meM vaha prApta ho aisI AzA ho aise jo mizra puSTibhakta haiM una ke liye nirodha prApti kA upAya AcArya zrI ne yoM batalAyA hai saMsArAvezaduSTAnAM indriyANAM hitAya vai / kRSNasya sarvavastUni bhUmna Izasya yojayet / / arthAt-saMsArAveza duSTa indriyoM ke hita ke liye mumna Iza (virAT puruSa ke mI Izvara) zrIkRSNa ke viSaya meM saba vastuoM ko yojana karanA caahiye| ___ manuSyoM kI indriyAM saMsAra ke viSayoM meM phaMsI huI haiM unhI ko ittara viSayo me se haTA kara bhagavAn zrIkRSNa meM lagAnI cAhiye / isa prakAra dhIre 2 nirodha siddha ho jAtA hai| puSTimArga meM 'nirodha' zabda vaDA mahatva rakhatA hai / "nirodha" zrImadbhAgavata ke dazamaskandha me nirodha' kA kI vyAkhyA varNana kiyA gayA hai|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 zrImadvallabhAcArya zrImadbhAgavata meM likhA hainirodhosthAnuzayanamAtmanaH saha zaktibhiH / arthAt-parabrahma bhagavAn zrIkRSNa kA apanI zakti ke sahita jo anuzayana use nirodha karate haiM / Atmapada se nirguNa parabrahma kA grahaNa karanA cAhiye / 'gauNazcennAtmazabdAt ' isa sUtra meM bhI 'Atma' zabda ko parabrahma vAcaka kahA hai| aba vicAra yaha hotA hai ki parabrahma kauna? gopAlatApinIyopaniSat meM likhA hai-'kRSibhUvAcakaH zabdo Nazca nirvRtivAcakaH / tayo raikyaM parabrahma kRSNa ityabhidhIyate' aura 'kRSNastu bhagavAnsvayam ina donoM vAkyoM se kRSNa kA parabrahma bhagavAn honA siddha hotA hai / isaliye aba yaha siddha huA ki kRSNa kA jo anuzayana use nirodha kahate haiN| aba vicAra yaha hotAhai ki anuzayana kise kahate haiN| bhagavAn kI lIlAnurUpa sthiti ko hI anuzayana kahate haiM / 'viSNuH sarvaguhAzayaH' isa vAkya meM zITa dhAtukA sthiti meM artha kiyA hai| jisa prakAra 'guhAzaya' kA artha 'guhAyAM zete nahIM hotA usI prakAra yahAM bhI anuzayana kA artha sonA nahIM hai| kyoM ki nidrA to avidyA vRtti hai brahma meM usakA honA sarvathA asambhava hai / isaliye zI dhAtu kA yahA~ anurUpa sthiti artha hotA hai / isaliye apanI durvibhAvya zaktiyoM ke
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 253 sahita bhagavAn kI jo sthiti use ' zayanam ' kahate haiN| anurupatA upasargArtha meM hai| isa se zrIkRSNa kI lIlAnurupA jo sthiti use anuzayana kahate haiN| ___ apanI aneka zaktiyoM ke sAtha zrIkRSNa kA jagat meM krIDA karanA hI nirodha hai / subodhinIjI meM bhI isI bAta ko kahA hai-- nirodhosyAnuzayanaM prapaJce krIDanaM hreH| zaktibhirdurvibhAvyAbhiH kRSNasyeti hi lakSaNam / / ___ arthAt-prapaJca meM bhagavAn zrIkRSNa kA apanI durvibhAvya zaktiyoM ke sAtha jo krIDana use hI nirodha kahate haiN| niroSa kA lakSaNa yaha hai ki pratyeka athavA koI bhI nirodha kI upAya ke dvArA mana kA sarva vyApAra bhagavAn sAmAnya TIkA zrI kRSNa meM samarpaNa kara diyA jAya / catuHzlokI meM AcArya zrI ne kahA haisarvadA savebhAvena bhajanIyo vrjaadhipH| svasyAyameva dharmo hi nAnyaH svApi kadAcana // arthAt-saba bhAvoM se sarvadA bhagavAn zrIkRSNa kI hI sevA karanI cAhiye / mana meM yaha dRDha kara lenA cAhiye ki yahI merA dharma hai| isa ke sivAya dharma aura koI bhI nahIM hai| isa prakAra jo loga Izvara meM ananya bhAva rakhakara apane mana ko una meM lagAte haiM ve zIghra hI una ko prApta
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrImadvallabhAcArya karate haiM / zrIsubodhinIjI meM likhA hai-" mayyeva mano yuMjAnAH zIghramevAcirAnmAmavApsyatha / " arthAt jo loga mere bIca meM hI kevala mana lagAte haiM ve zIghra hI mujha ko prApta hote haiN| ___ bhakta jana kA bhagavAn ke viSaya meM aisA honA cAhiye ki jisa se sarvazaktivAn bhagavAn kA bhI nirodha bhaktajana ko prApta ho / ina donoM nirodha ke sambandha se bhakta kA nirodha dRDha hotA hai / aura koI prakAra se vaha dRDha nahIM ho sakatA / subodhinI jI meM kahA hainirodho yadi bhaktAnAM svasmin svasya ca teSu ca / tadobhayasusaMbaMdhAt dRDho bhavati naanythaa| arthAt-jaba bhagavAn kA nirodha bhakta meM aura bhakta kA nirodha bhagavAn meM ho jAya to vaha sambandha atyanta dRDha ho jAtA hai / isake dRDha karane kA aura upAya nahIM hai|| bhakti ke viSaya meM zAstroM meM varNita saMskAroM kI AvazyakatA nahIM hai kyoM ki bhakti prema athavA aura sAdhanoM se siddha hotI hai| kintu yaha dhyAna rakhanA cAhiye ki sevA yA bhakti kA DhoMga rakhane se hI athavA sevA kA anukaraNa karane se hI athavA sevA, bhaktirahita ho kara karane se koI phala prApta nahIM ho sakatA / Apa zrI kA kathana hai
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| __ 'kApaTye na tu sevAyAM phalam / ' arthAt-bhagavAn meM kapaTa karane se sevA kA kucha bhI phala nahIM mila sakatA / saMsAra ke viSayo meM jina kA mana phaMsA humA hai una ko nirodha kI prApti asambhava hai / saMnyAsa nirNaya meM kahA hai viSayAkrAntadehAnAM nAvezaH sarvathA hareH / arthAt jisakA mana viSayoM se ghirA huA hai usa ke mana meM IzvarIya zuddha aura uMce vicAroM kA praveza nahIM ho sktaa| isa prakAra bhagavAn meM zreSThatva kA anubhava kara ke amatsara ho bhagavAn kI bhakti kare / nirodha prApti kA yaha sarala mArga hai / nirodha prApti ke ye bhI upAya haiM harimUrtiH sadA dhyeyA saMkalpAdapi tatra vai / darzanaM sparzanaM spaSTaM tathA kRtigatI sadA // zravaNaM kIrtanaM spaSTaM putre kRSNapriye ratiH / pAyormalAMzatyAgena zeSabhAgaM tanau nayet // arthAt-saMkalpa ke dvArA bhI harimUrti kA sadA dhyAna karanA cAhiye / isI prakAra usa harimUrti meM spaSTa aura sAkSAt puruSottama virAjate haiM aisI bhAvanA kara ke darzana aura sparza karanA cAhiye / aura bhakta ko ucita hai ki vaha yahI bhAvanA rakha kara apanI kRti aura gati rakkhe /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zrImadvallabhAcArya ___jaba indriya spaSTa rIti se prabhu meM juDI huI rahe nirodha honA saMbhava hai| AMkho se prabhu ke darzana kara bhI yadi mana anyatra huA to phala vyartha hotA hai bAta ko sudhArane ke liye Apa zrI kI AjJA hai-- yasya vA bhagavatkArya yadA spaSTaM na dRSyate tadA vinigrahasthasya kartavya iti nizcayaH jaba jaba yaha mAluma ho ki amuka indriya bhagava lagane meM azakta hai athavA vaha apanA bhagavatkArya ! nahIM karatI taba 2 hI usI indriya ko sudhArane para 2 bala dete rahanA cAhiye jisa se sarvadA saba / apane 2 bhagavatkArya ko yathAzakti karatI raheM aura kI prApti ho / isa nirodha ke sivAya dUsarA matra bhagavAn va karane kA nahIM hai, na koI stotra hai, na koI vidyA hai na koI isa ke sivAya tIrtha hI hai / bhagavadbhakta ke to sarvottama matra, tatra, tIrtha aura vidyA saba kevala hI hai| nirodha prApti ke artha hI bhagavadbhakta prayatna kara nirodha kI vyAkhyA-prapaMca meM se (jagat meM se 'nirodha' kI kA haTakara prabhu ke caraNAravindo meM tIna dazA yaha nirodha kI vyAkhyA hai / isa kI tIna dazA haiM, prathama, madhyama aura uttama /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 257 avidyA kI nivRtti hokara prabhu ke svarUpajJAna hone se 'maiM prabhu kA dAsa hUM phira bhI prabhu kA mujhe viyoga huA hai' yaha samajha meM AjAnA nirodha kI prathamAvasthA hai| yaha dazA prApta hone kA sAdhana bhagavAn ke guNoM kA zravaNa aura kIrtana karanA hai| nirodha kI madhyamadazA-nirodha kI prathamadazA meM, antaHkaraNa meM, bhagavadviyoga janita tApa kleza kA anubhava huA thaa| isa se saMsAra meM se Asakti aba iTa jAtI hai aura prabhu meM Asakti baDhatI rahatI hai| isa madhyama dazA meM prabhu kI lIlA kA anubhava karate 2 bhagavatsAkSAtkAra hotA hai| prabhu ke guNagAna meM hI saMsArAsakta mana prabhu kI prAptyartha nAnA kleza kA anubhava karatA hai, tava hRdayasthita prabhu vAhara prakaTa ho kara darzana dete haiN| nirodha kI uttama dazA-prabhu sAkSAtkAra ke anantara bhagavAn java punaH hRdaya meM virAjamAna ho jAte haiM, taba phalarUpa viraha dazA prApta hotI hai| aisI dazA, prabhu kI bhakta para jaba atyanta kRpA hotI hai tabhI jIva para hotI hai sAdhana se yaha dazA prApta nahIM kI jA sakatI / nirodha dazA apane vala se prApta nahIM ho sakatI / isa liye nirodha prApti ke icchukoM ko parama bhagavadIyoM kA satsaMga kara, zravaNa aura kIrtana karate rahanA caahiye|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zrImadvallabhAcArya parIkSArtha prazna? nirodha kyA hai ? Asakti aura vyasana kyA haiM ? nirodha siddha ho isake upAya kyA haiM ? nirodha kI kitanI dazAyeM haiM ? inakA varNana kro|
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiSNavoM ke kartavya 1-bhagavAn zrIkRSNa kI sevA karanA, unakI bhakti karanA aura unameM ekatAna mana prANa ho jAnA vaiSNavoM kA parama dharma aura kartavya hai| zrImadbhAgavata meM kahA haisa vai puMsAM paro dharmo yato bhktirdhokssje| ahaitukyapratihatA yayAtmA saMprasIdati // arthAt-manuSyoM kA saba se paramotkRSTa vahI dharma hai jisase bhagavAn zrIkRSNa kI bhakti ho aura jisameM bhagavAn para prIti baDhatI rhe| zrImadvalabhAcArya ne bhI AjJA kI haisarvadA sarvabhAvena bhajanIyo vrajAdhipaH / svasyAyameva dharmo hi nAnyaH kApi kadAcana / / arthAt-sarvadA sarvabhAvanAoM se zrIyazodotsaMgalAlita zrIkRSNa kI sevA karanA vaiSNavoM kA parama dharma hai / koI samaya meM aura kisI samaya meM bhI kisI prakAra kA anya dharma vaiSNavoM kA nahIM ho sakatA /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zrImadvallabhAcArya 2-gRha ko mahAprabhujI ne anartha kA mUla kahA hai aura usake sarvathA tyAga karane kA upadeza diyA hai aura kahA hai ki 'yadi gRha choDane meM asamarthatA hotI ho to usI gRha ko kRSNa ke artha prayoga kara denA cAhiye' arthAt gRha ko bhagavAn meM samarpaNa kara usa meM nivAsa karanA cAhiye / bhagavAn saba anarthoM ke vAraka haiN| 3--saMga ko bhI AcAryoM ne doSa ginA hai kintu kahA hai ki vahI saMga yadi vaiSNavoM ke sAtha, satpuruSoM ke sAtha aura bhagavadbhakta ke sAtha kiyA jAya to vaha zrIkRSNa meM bhakti baDhAne vAlA hotA hai; kyoM ki santapuruSa saMga kI bheSaja haiN| 4-AcAryajI kI AjJA hai ki bhagavatsevA apane putra aura kalatra ke sAtha karanI cAhiye / yadi una kI abhiruci sevA meM na ho to akelA hI kare / kintu yadi ve loga sevA meM vighna DAlA kareM aura sevA karate samaya udvega janaka bAteM kahA kareM to kartavya yaha hai ki ghara kA parityAga kara de / bahirmukha ghara ke tyAga karane meM koI bhI doSa nahIM hai| 5-vaiSNavoM ko bhagavAn meM parama vizvAsa honA caahiye| bhagavAn ne svayaM AjJA kI hai mayi cedasti vizvAsaH zrIgopIjanavallabhe / tadA kRtArthA yUyaM hi zocanIyaM na karhi cit //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / arthAt-jaba mujha gopIjanavallabha meM vizvAsa hai to phira tuma kRtArtha ho / tumheM koI cintA karanI nahIM caahiye| ___ jo loga apanA ghara, strI, putra, dhana aura prANa sava bhagavAn meM samarpaNa kara prabhu meM vizvAsa rakhate haiM una ko bhagavAn kabhI nahIM choDate; yaha nizcaya hai| vaiSNavoM ke kartavya tIna prakAra ke haiM / Adhidaivika, AdhyAtmika aura Adhibhautika / bhagavAn ke nimitta hI jo kArya kiye jAte haiM ve Adhidaivika haiM, vedAnukUla jo dharma haiM ve AdhyAtmika haiM aura jo deha sambandhi haiM ve saba Adhibhautika kartavya kahalAte haiN| 6-zAstra kI AjJA pratyeka vaiSNava ko mAnanI caahiye| una meM kahe gaye varNAzramadharma kA bhI pAlana sadA karate rahanA cAhiye / sparzAsparza meM vicAra rakhanA cAhiye / pAtrazuddhi aura bhakSAmakSa ke viSaya meM mI zAstra maryAdAnusAra kartavya karanA cAhiye / yaha sarvathA ucita nahIM hai ki vaiSNavaloga zAstrIya karma kI upekSA kareM / zAstrIya kamA~ ko bhagavadarthaka samajha kara hI karanA caahiye| __ jo loga yaha samajhate haiM ki zAstrakI sabhI bAteM mAnane se to anyAzraya bhI ho jAyagA to yaha unakI mUla hai| vAstava meM kahAjAya to gAyatrI Adi ke japase anyAzraya nahIM hotA / anyAzraya taba to hotA hai jaba ki
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 zrImadvallabhAcArya 'svargakAmo yajeta' (svargakI kAmanA karane vAle ko yajJa karane cAhiye) ityAdi zrutiyoM ke anusAra svarga Adi kI kAmanA se yajJAdika kare / bhagavadarthaka yajJa karane se anyAzraya nahIM hotaa| 7-pratyeka vaiSNava ko 'brahma saMbaMdha' grahaNa karanA atyanta Avazyaka hai| brahmasaMbaMdha vinA jIva meM sevA kA adhikAra nahIM A sakatA / brahmasaMbaMdha ke anantara pratyeka kArya Izvara meM samarpaNa kara ke karanA cAhiye / isI prakAra pratyeka vastukA upabhoga bhI bhagavAn ke arpaNa kara ke karanA cAhiye / IzAvAsyopaniSad meM kahA hai IzAvAsyamidaM sarva yatkica jagatyAM jagat / tena tyaktena bhuMjIthA mA gRdhaH kasyasviddhanam / / arthAt-yaha jagat Izvaramaya hai / saba meM Izvara kA nivAsa hai isa liye bhagavAn meM saba vastu kA samarpaNa kara ke apane upabhoga meM le / isa meM lAlasA kabhI na rakkhe / yaha dhana kisI kA bhI nahIM hai / dhanAdi sarva padArtha Izvara ke haiM / para vastu meM lAlasA rakhanA ucita nhiiN|| 8-prabhu ke pAsa kabhI kisI cIja kI bhI yAcanA nahIM karanI, kyoM ki prabhu sarva samartha haiN| hamAre mana kI saba bAta jAnanevAle haiM / hama loga hI IzvarecchA ko nahIM jAna sakate / isa liyeM yadi hamane koI bAta kI yAcanA
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 aura unake siddhaant| ___ kI aura prabhu ko use dene kI icchA na huI aura na dI to isa se vRthA hI duHkha hotA hai aura bhakti meM bAdhA AtI hai| 9-dehadharmoM se, bhagavaddharmoM para vizeSa prIti honI caahiye| 10-jIva prabhu ke sarvathA AdhIna hai isa liye abhimAna kA sarvathA parityAga karanA vaiSNava ko ucita hai| 11-vaiSNava ko haThAgraha kA sarvathA parityAga karanA yogya hai / karaja kara ke bhI sevA ityAdi karate rahanA mahAn mUrkhapana hai| bhagavAn isa se kabhI prasanna nahIM hote|| 12-deha para, samaya 2 para jo jo duHkha paDeM unheM dhairya pUrvaka sahanA cAhiye / jisa prakAra mAkhana nikAla lene para chAcha satvahIna ho jAtI hai usI prakAra deha ko bhI jAna kara, duHkha ko sahana karanA cAhiye / duHkha sahane meM jaDa bharata kA Adarza sanmukha rakhanA caahiye| jisa prakAra una naiM samasta duHkha dhairya pUrvaka sahe usI prakAra jIva mAtra ko duHkha sahanA cAhiye / prAtaH kAla hI uTha kara nimna likhita zlokoM kA uccAraNa karezrIgovardhananAthapAdayugalaM haiyaMgavInapriyaM nityaM zrImathurAdhipaM zubhakaraM zrIviTTalezaM mudA / zrImadvAravatIzagokulapatI zrIgokulendaM vibhuM zrImanmanmathamohanaM naTavaraM zrIvAlakRSNaM bhaje //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrImadvallabhAcArya zrImadallabhaviTThalau giridharaM govindarAyAbhidhaM / zrImadvAlakakRSNagokulapatI nAthaM yadUnAM tathA // evaM zrIraghunAyakaM kila dhanazyAmaM ca tadaMzajAn / kAlindI svaguruM giriM guruvibhuM svIyaprabhuMzca smaret / / __ isake anantara apanA dainika kRtya kare / phira vidyArthIvarga apane adhyayana meM laga jAya / adhyayana samApta kara snAna karaleM tathA saMdhyAdika se nivRtta ho zrI svarupa kI premapUrvaka sevA kareM / sevA ke anantara puSTimArgIya mandira meM jA kara prabhuke darzana kareM aura anantara ThAkurajI kA prasAda lekara apane 2 svAdhyAya meM laga jAya |raatriko yathA zakya phira sevA kareM aura rAtriko bhagavadvArtA niyamita rUpa se avazya suneM; yA kheN| yaha sAdhAraNa vaiSNava mAtrakA dharma hai| __ apanI jindagI ko sarvadA sarala aura ADambara rahita rakkhe / tathA isapara se ahaMtA mamatA haTA kara jo bhI kucha kArya kare saba bhagavadarthaka kre| yahI vaiSNavoM kA parama kartavya hai| vaiSNavoM ke liye zAstroM kA artha to yaha hai-- 1-magavAn zrIkRSNa kI nirguNa bhakti ke dvArA unakI kRpA prApta karanI yahI sarva zAstroM kA artha hai / 2-bhagavAn ne zrIgItopaniSad meM kahA hai
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 265 sarvakarmANyapi sadA kurvANo mdypaashryH|| matprasAdAvApnoti zAzvataM padamavyayam // 18-56 macittaH sarvadurgANi matprasAdAttariSyasi // 18-58 __arthAt jo manuSya sarva karma merA Azraya lekara karatA hai, vaha merI kRpA se zAnta aura nAza rahita padako prApta karatA hai| ___ mujha meM citta dRDha rakhane se, merI kRpA se, saba bhayoM ko (dustara-kAma krodha, lobha, moha, matsara Adi ko) tira jaaygaa| parIkSArtha prazna vaiSNavoM kA parama dharma aura kartavya kyA hai ? saMgati aura gRhasthI ke doSa kisa prakAra nivRtta hosakate haiM ? vaiSNavoM ke tIna prakAra ke kartavya kyA haiM ? prabhu ke pAsa kyA kabhI prArthanA vidheya hai ? saMkSepa meM vaiSNavoM ke kartavya kaho /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bahirmukhatA" "bahirmukhatA" isa sampradAya meM baDA doSa mAnA gayA hai| Izvara meM Asakti na rakha kara indriyasukha meM Asakti rakhanI ise bahirmukhatA kahate haiM aura indriyoM ke sukha meM Asakti na rakhakara Izvara meM Asakti rakhanI use antarmukhatA kahate haiM / bahirmukhatA hone meM mukhya cAra kAraNa haiM / anyAzraya, asamarpitavastu moga, asadAlApa aura duHsNg| __ vaiSNava ko ina cAroM se sAvadhAna rahanA cAhiye aura aisA prayatna karanA cAhiye jisa meM uparyukta cAroM doSa na AjAveM aura vaha prabhu se bahirmukha na ho jAya / jaba kisI prakAra bhI jIva bahirmukha ho jAtA hai taba kAla aura pravAhastha deha tathA citta, usa kA bhakSaNa kara jAte haiM / arthAt taba jIva ke alaukika deha cittAdika, laukika ho jAte haiM / isa liye sarvathA bhagavAn ke antarmukha hI rahanA cAhiye / yadi jIva bahirmukha ho jAya to usI samaya jIva ke deha cittAdika, bhagavAn ke caraNAmRta aura
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 267 caraNa kamala se utpanna hote hue bhI, kAlapravAhasya vana jAte hai / bahirmukha ho kara yadi sevA kI jAyagI to prabhu kabhI bhI ise svIkAra na kreNge| kyoM ki phalarUpa zrIkRSNacandra laukika nahIM haiM, ve laukika ko kabhI mAneMge nhiiN| alaukika prabhu ko prasanna karane meM hamArA bhAva hI sAdhana ho sakatA hai| pratyeka kSaNa yaha vicAra rahanA cAhiye ki 'yaha saba bhagavAn kA hai / bhagavAn zrIkRSNa sarva se para haiN|' jaba bhagavAn kA sevaka dravyopArjana meM aura gRha meM hI Asakta ho jAtA hai athavA apane Apa ko pujavAne ke liye prayAsa karane lagatA hai taba bhagavAn usa para kopAyamAna hote haiM / arthAt usa samaya sevaka bahirmukha ho jAtA hai| jaba bhagavatsevaka bhaktimArga kA tyAga kara ke jananeMdriya aura udara tRpti ke liye hI udyama karatA hai taba usa meM AsurAveza hotA hai aura bhagavAn taba aise bahirmukha sevakoM se vimukha ho jAte haiN| arthAt sevaka vahirmukha ho jAtA hai / jaba bhagavatsevaka ko ahaMkAra hotA hai aura vaha zAstra athavA bhagavadIyoM kA anAdara karatA hai taba bhagavAn usa para kopa karate haiM aura vaha bahirmukha ho jAtA hai| jaba vaDe kula meM utpanna hue bhagavadbhakta apane kula kI rIti choDane lagate haiM usa samaya unake svAmI zrIkRSNa una para kupita hote haiM aura ve bahirmukha jIva ko kara dete haiN|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bahirmakhatA" __ "bahirmukhatA" isa sampradAya meM baDA doSa mAnA gayA hai| Izvara meM Asakti na rakha kara indriyasukha meM Asakti rakhanI ise bahirmukhatA kahate haiM aura indriyoM ke sukha meM Asakti na rakhakara Izvara meM Asakti rakhanI use antarmukhatA kahate haiN| bahirmukhatA hone meM mukhya cAra kAraNa haiM / anyAzraya, asamarpitavastu bhoga, asadAlApa aura duHsaMga / vaiSNava ko ina cAroM se sAvadhAna rahanA cAhiye aura aisA prayatna karanA cAhiye jisa meM uparyukta cAroM doSa na AjAveM aura vaha prabhu se bahirmukha na ho jAya / jaba kisI prakAra bhI jIva bahirmukha ho jAtA hai taba kAla aura pravAhastha deha tathA citta, usa kA bhakSaNa kara jAte haiM / arthAt taba jIva ke alaukika deha cittAdika, laukika ho jAte haiM / isa liye sarvathA bhagavAn ke antarmukha hI rahanA cAhiye / yadi jIva bahirmukha ho jAya to usI samaya jIva ke deha cittAdika, bhagavAn ke caraNAmRta aura
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAprabhukI uttamottama zikSAyeM 1-vaiSNava ko, bhagavAn zrIkRSNako sarvasamartha Izvara mAna kara kevala unakA hI Azraya karanA cAhiye / anyAzraya kabhI na kre|kyoN ki anya devatA gaNitAnanda (gInA jA sake aisA sukha, kSaNabhaGgu) denevAle haiM unakI sAmarthya hI nahIM hai ki ve kucha adhika de sakeM / isa se mAlika ko choDakara unake adhikArI vargoMkI sevA karanA ajJAnatA hai| 2-pratyeka vaiSNava kI icchA parabrahma prAptikI honI cAhiye / yaha prApti bhagavatsevA dvArA saMbhava hai isa liye niSkAma ho kara bhagavAn kI ArAdhanA kare / kapaTa kabhI na rakkhe / 3-vedoMpara aTala vizvAsa rakkhe, kyoMki isa meM prabhu ___ kA svarupa rakSita hai / isI prakAra zrImadbhAgavata kI bhI sevA kre| 4-zrIkRSNa para aTala vizvAsa rakha unakI sevA kare / sevA meM mana sarvathA ekAgra rakkhe / mAnasI sevA uttama hai isa kI siddhi ke liye tanujA aura vittajA sevA haiN|
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zrImadvallabhAcArya thoDe meM yadi kaheM to, jahAM sanmArga meM sthiti nahIM hai, jinakI AcArya meM zraddhA nahIM hai, dainya nahIM hai athavA AcAryopadezo meM niSThA nahIM hai ve sava bahirmukha haiN| bahirmukhatA kI nivRtti ke liye zrImadAcAryacaraNoM kA aharniza cintavana karanA cAhiye / jo bAhirmukhatA kI nivRtti karanI ho to sadA bhagavadIyoM kA hI saMga karanA cAhiye / nirantara hari sevA karanI yahI svamArgIya mukhya dharma hai / sevA sAdhanabuddhi se nahIM karanI cAhiye kintu mana ityAdi sarva indriyoM ko prabhu meM yojakara phalabuddhi se karanI caahiye| ___ brahmasaMbaMdha yA Atmanivedana karake sadaiva usakA smaraNa karate rahanA cAhiye / vAraMvAra smaraNa karane se prabhu zIghra hI hRdaya meM prakaTa hote haiM aura bahirmukhatA kI nivRtti hotI hai| zrIsubodhinIjI ke anusAra zrIbhAgavata kA bhAvArtha sadA zravaNa karanA cAhiye / prabhu meM dRDha Azraya rakhakara zravaNa aura kIrtana karane se bahirmukhatA kI nivRtti hotI hai| parIkSArtha prazna bahirmukhatA kyA hai ? pahirmukhatA dUra ho isakA kyA upAya hai ?
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAprabhukI uttamottama zikSAyeM 1-vaiSNava ko, bhagavAn zrIkRSNako sarvasamartha Izvara mAna kara kevala unakA hI Azraya karanA cAhiye / anyAzraya kamI na kre|kyoN ki anya devatA gaNitAnanda (gInA jA sake aisA sukha, kSaNabhaGgu ) denevAle haiM unakI sAmarthya hI nahIM hai ki ve kucha adhika de sakeM / isa se mAlika ko choDakara unake adhikArI vargIkI sevA karanA ajJAnatA hai| 2-pratyeka vaiSNava kI icchA parabrahma prAptikI honI cAhiye / yaha prApti bhagavatsevA dvArA saMbhava hai isa liye niSkAma ho kara bhagavAn kI ArAdhanA kare / kapaTa kabhI na rkkhe| 3-vedoMpara aTala vizvAsa rakkhe, kyoMki isa meM prabhu kA svarupa rakSita hai / isI prakAra zrImadbhAgavata kI bhI sevA kre| 4-zrIkRSNa para aTala vizvAsa rakha unakI sevA kare / sevA meM mana sarvathA ekAgra khakhe / mAnasI sevA uttama hai isa kI siddhi ke liye tanujA aura vittajA sevA haiN|
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 zrImadvallabhAcArya 5-jIva akSara brahma kA aMga hai phira bhI avidyA se vaha apane svarupa ko nahIM jAnatA / avidyA se mukta hone para svarUpAnanda milatA hai| 6-zravaNAbhakti karane se bhagavAn kA mAhAtmya jAnA jA sakatA hai aura bhagavAn kI sevA meM abhiruci baDhatI hai| sevA ke sAtha zravaNAdi karane se avidyA se jIva zIghra mukta ho jAtA hai| 7-jIvoM ke do bheda haiM, daivI aura AsurI / daivI sRSTi mokSakI adhikAriNI hai / isa ke do bheda haiN| puSTi aura maryAdA / puSTisaSTi prabhu ke svarUpa meM hI Asakta rahatI hai aura unakI pravRtti prabhukI sevA karane meM hI hotI hai / ___ maryAdAsRSTi vedAjJA meM Asakta hone se maryAdA meM hI unakI vizeSa Asakti rahatI hai| AsurI, pravAhI sRSTi hai| yaha sRSTi laukika pravAha meM hI Asakta rahatI hai| puSTimakti ke bhI bheda haiM / usameM zuddhapuSTibhakti anyanta zreSTha ginI gaI hai isa bhakti ke adhikArI jIva, kevala prabhu kI AjJA se hI prabhu kI lIlopayogI anukUlatA karane ke liye prakaTa hote haiM / prabhu kI AjJAnurupa kArya karake ve phira prabhu ke samIpa hI cale jAte haiM / mizrapuSTi-aparAdha vaza prabhu ke dvArA isa loka meM Ate haiM ina ke tIna bheda haiN| puSTimizra puSTi, maryAdAmizrapuSTi aura pravAha mizra puSTi bhakta /
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 271 puSTi mizra puSTi bhakta bhagavAn ke saba svarUpoM ko aura una ke guNoM ko, una kI lIlA ko aura apane Upara hue daNDa ko, aura aba una ko kyA kartavya hai yaha saba jAnane vAle hote haiN| _maryAdA mizrapuSTibhakta bhagavAn ke guNoM ko jAnane vAle hote haiN| _pravAha mizrapuSTibhakto meM bhagavAn meM sneha kama hotA hai| laukika Asaktivaza ve prabhu sevA saMbaMdhI kArya sneha rahita hokara karate haiM / ina mizrapuSTi bhaktoM kA krama se zuddha puSTi meM praveza ho sakatA hai| pravAhI jIvoM ke do bheda haiM / sahaja Asura aura ajJa Asura / sahaja AsuroM kA varNana gItAjI ke solahaveM adhyAya ke sAta se vIsa zloko meM kiyA hai| ajJa Asura saca pUchA jAya to daivI hI haiN| ina kA samAveza pravAha mizra puSTi bhaktoM meM ho jAtA hai / ve sahaja Asura meM mila nahIM jaate|ve bhaktimArga kA anusaraNa karane vAle hote haiM aura daNDa kA bhoga kara kama se kratArtha ho jAte haiN| __puSTi sRSTi prabhu ke aMga se hI utpanna huI hai / isa liye usa kI kriyA, prabhu svarUpa kI sevA aura Asakti bhI usI svarUpa meM hI hotI hai jisa se antima phala bhI prabhu svarUpa kI prApti aura una kI avicchinna sevA kA phala
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 zrImadvallabhAcArya milatA hai| mizrapuSTi jIva bhI krama krama se anta meM zrIbhagavatsvarUpa ko pA sakate haiM / maryAdA sRSTi prabhu kI vANI dvArA utpanna huI hai / isa liye una kI Asakti vANI rUpa veda meM hI vizeSa hotI hai| prabha ke svarUpa meM una kI Asakti nahIM hotii| veda ke jJAna meM hI Asakti rahane se usI ko carama phala mAnate haiM isaliye jJAnarUpa veda una ko phala detA hai / prabhu prApti kA phala una ko nahIM milatA / pravAhI sRSTi prabhu kI icchA se isa jagat ke prAraMbha se antaparyanta, mahAkAla paryanta, laukika sukhaduHkha meM hI Asakta rahakara usI meM maTakA karate haiN| ye sahaja Asura ( ahaMkArI) haiN| ina AsurIjIvo meM se bhI kitane hI carSaNI vAcya jIva haiM / ve puSTi pravAha aura maryAdA meM bhramaNa kiyA karate haiN| una 2 mArga meM dIkSita ho tadukta karma karate haiN| kiMtu unakA citta kisI meM bhI lagatA nahIM hai| hamezAM Dagamaga DolatA rahatA hai / unako apanI bAhya kriyA ke anusAra laukika phala prApta hotA hai| 8-doSoM kI nivRtti ke liye 'brahmasaMbandha' avazyalenA cAhiye brahmasaMbaMdha ke anantara hI jIva sevA kA adhikArI ho sakatA hai|
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 273 9-prabhu ko nivedana karake hI vastumAtra kA upayoga karanA caahiye| 10-sevaka kA svAmI ke prati jo dharma hai usI kA anusaraNa karate hue prabhukI paricaryA krnii| apane sukhakI icchA na rakha, apane prabhu ke hI sukha kI icchA rakhanI / 11-sevA karane meM koI bhI bhAvAntara nahIM AnA cAhiye / yadi AjAya to prabhu se kSamAyAcanA karanI aura phira vahI doSa kabhI bhI na Ave aisA prayatla karanA / 12-vaiSNava ko dInatA avazya rakhanI / jisako sacI dInatA prApta hotI hai use prabhu kI aMgIkRti kA paricaya hotA hai / dInatA prApta karane ke liye 'zrIkRSNaH zaraNaM mama' yaha mantra uttama sAdhana hai| 13-viveka, dhairya aura Azraya kI rakSA pratyeka vaiSNava ko karanI cAhiye / 'bhagavAn saba apanI icchA se kareMge' isa bhAvanA ko viveka kahate haiM / prabhu ke Age kabhI duHkha kI nivRtti ke liye athavA sukha kI prApti ke liyeM, prArthanA nahIM karanI / Apatti ke samaya meM kArya meM haThakA tyAga karanA aura dharmAdharma meM dharma kA tatva samajha kara use hI apanAnA / vyartha ke haThako grahaNa na karanA, ise viveka kahate haiN| sarva prakAra se hari kI zaraNAgati rakhanI / bhaya prasaMga
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 zrImadvallabhAcArya milatA hai| mizrapuSTi jIva bhI krama krama se anta meM zrImagavatsvarUpa ko pA sakate haiN| ___ maryAdA sRSTi prabhu kI vANI dvArA utpanna huI hai / isa liye una kI Asakti vANI rUpa veda meM hI vizeSa hotI hai| prabhu ke svarUpa meM una kI Asakti nahIM hotI / veda ke jJAna meM hI Asakti rahane se usI ko carama phala mAnate haiM isaliye jJAnarUpa veda una ko phala detA hai| prabhu prApti kA phala una ko nahIM miltaa| pravAhI sRSTi prabhu kI icchA se isa jagat ke prAraMma se antaparyanta, mahAkAla paryanta, laukika sukhaduHkha meM hI Asakta rahakara usI meM bhaTakA karate haiN| ye sahaja Asura (ahaMkArI) haiN| ina AsurIjIvo meM se bhI kitane hI carSaNI vAcya jIva haiM / ve puSTi pravAha aura maryAdA meM bhramaNa kiyA karate haiM / una 2 mArga meM dIkSita ho tadukta karma karate haiN| kiMtu unakA citta kisI meM bhI lagatA nahIM hai| hamezAM Dagamaga DolatA rahatA hai / unako apanI bAhya kriyA ke anusAra laukika phala prApta hotA hai| 8-doSoM kI nivRtti ke liye 'brahmasaMbandha' avazyalenA cAhiye brahmasaMbaMdha ke anantara hI jIva sevA kA adhikArI ho sakatA hai|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 273 9-prabhu ko nivedana karake hI vastumAtra kA upayoga karanA caahiye| 10-sevaka kA svAmI ke prati jo dharma hai usI kA anusaraNa karate hue prabhukI paricaryA karanI / apane sukhakI icchA na rakha, apane prabhu ke hI sukha kI icchA rakhanI / 11-sevA karane meM koI bhI bhAvAntara nahIM AnA cAhiye / yadi AjAya to prabhu se kSamAyAcanA karanI aura phira vahI doSa kabhI bhI na Ave aisA prayatna krnaa| 12-vaiSNava ko dInatA avazya rakhanI / jisako saccI dInatA prApta hotI hai use prabhu kI agIkRti kA paricaya hotA hai| dInatA prApta karane ke liye 'zrIkRSNaH zaraNaM mama' yaha matra uttama sAdhana hai| 13-viveka, dhairya aura Azraya kI rakSA pratyeka vaiSNava ko karanI cAhiye / 'bhagavAn saba apanI icchA se kareMge' isa bhAvanA ko viveka kahate haiM / prabhu ke Age kabhI duHkha kI nivRtti ke liye athavA sukha kI prApti ke liyeM, prArthanA nahIM karanI / Apatti ke samaya meM kArya meM haThakA tyAga karanA aura dharmAdharma meM dharma kA tatva samajha kara use hI apanAnA / vyartha ke haThako grahaNa na karanA, ise viveka kahate haiN| sarva prakAra se hari kI zaraNAgati rkhnii| saya prasaMga 18
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zrImadallabhAcArya meM bhI usI kA Azraya rakhanA cAhiye / bhagavAn meM avizvAsa kA parityAga kara Azraya rakhanA cAhiye / prabhu, bhakta kI parIkSA karane ke liye duHkha bhejate haiN| isa liye unheM dhairya pUrvaka sahana karanA cAhiye / vaha duHkha bhagavadicchA se hI dUra ho sakatA hai| vyartha mahanata kara ke Izvara para avizvAsa prakaTa karanA nahIM cAhiye / / 13-saba prakAra kA apamAna aura kaThoratA, prANimAtra meM Izvara kI bhAvanA rakhakara, sahana kare / 14-indriyoM ke viSayoM kA sarvathA tyAga karanA caahiye| 15-isa loka aura paraloka ke viSaya meM bhagavAn zrIkRSNacandra kA hI Azraya rakkhe / anyAzraya kabhI na kre| 16-duHkha se bacane ke liye bhaya Ave taba sarvathA bhagavAn kA Azraya grahaNa kre| 17-jIva se yadi aparAdha ho jAya to bhI kRSNa kA Azraya grahaNa karane se aparAdha kI mukti hotI hai / kisI kArya kI siddhi ho to bhI bhagavAn ne siddha kiyA yaha mAne aura yadi kArya kI siddhi na bhI huI to bhI bhagavAn kI icchA hI aisI thI yaha mAne / isa prakAra vicArane se duHkha nahIM hotaa| 18--abhimAn kabhI na kare / yahi kabhI abhimAn AjAya to 'zrIkRSNaH zaraNaM mama' isa matra kA pATha karale isa se ahaMkAra kI nivRtti hotI hai| yogya to yaha
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhaant| 275 hai ki sarvadA aura sarvatra niralasa ho bhagavAn ke isI mantra ko japatA rhe| 19-apane dharma ko sadA zreSTha mAna kara usa meM zraddhA pUrvaka apanA jIvana vyatIta kare / vidharma athavA dUsaroM ke dharmase athavA apane se viruddha dharma se sadA dUra rahe / 20-apane indriya rUpI adhoM ko khUba roke / kabhI jijJAsA athavA kautUhalavaza bhI inakA anyathA upayoga na kre| pratyeka vaiSNava ko prAtaHkAla cAra se pAMca baje taka avazya hI uTha jAnA cAhiye / jAgRta hone ke pazcAt 'zrIkRSNa' 'zrIvallabhAdhIza' 'zrIgusAIjI' 'zrIyamunAjI' 'zrIgurudeva' ityAdi puNyanAmo kA smaraNa karanA cAhiye / isa ke anantara zrInAthajI aura apane matropadeSTA guru ke citroM kA darzana kre| parIkSArtha prazna vaiSNava kisakA Azraya grahaNa karai ? anyAzraya kyoM nahIM karanA cAhiye ? puSTisRSTikA bheda sahita nirUpaNa kro| AsurI sRSTi kA bheda sahita digdarzana kraao| maryAdA sRSTi kyA hai ? viveka, dhairya aura Azraya smjhaao| zrImahAprabhu kI zikSAo kA saMkSepa meM varNana kro|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpradAya ke sAta pITha evaM unake adhIzvara -00-000 hama anyanta yaha likha Aye haiM ki isa saMpradAya meM zrIkRSNa hI sarvatra sarvadA samAna rUpa se sevya haiN| nAthadvAra meM virAjamAna zrInAthajI kA svarupa svayaM zrIkRSNacandrakA, usa samaya kA sAkSAtsvarUpa hai jisa samaya Apane govardhana dhAraNa kiyA thaa| sampradAya ke saba anuyAyI zrInAthajI ke isa parama dhAma ko sarvapUjya mAnate haiM tathA eka samaya zrInAthajI ke darzanArtha nAthadvAra jAnA apane atyAvazyaka kAryoM meM se prathama Avazyaka kArya mAnate haiM / yahAM ke adhIzvara apanI jAti evaM vaiSNava varga meM sarvapUjya gine jAte haiM / isI zreSThatA kA nidarzana karAne ke liye Apako vaiSNava varga tilakAyita kaha kara sammAnita karatA hai| Aja kala gosvAmI tilaka vidyAnurAgI sammAnanIya zrIgovardhanalAlajI mahArAja zrInAthajI ke pradhAna pIThasthita haiM / ApakA sanmAna vaiSNavo meM aura jAti meM asAdhAraNa hai| Apa sarvatra sarva pUjya gine jAte haiN|
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura unake siddhAnta / 277 zrInAthajI ke atirikta Apa ke yahAM zrI gusAIjI dvArA sevita zrInavanIta priyAjI kA svarupa bhI virAjamAna hai / isa pradhAna pITha ke atirikta saMpradAya meM sAta pITha aura haiN| ye saba bhI sarvatra pUjya haiN| prathama pITha-saMpradAya kA prathama pITha zrImathurezajI kA hai| yaha pITha koTA meM hai| isa pITha ke Ajakala adhIzvara gozrIdvArakezalAlajI mahArAja haiN| dvitIya pITha-nAthadvAra meM virAjamAna zrIviThThalanAthajI kA pITha, saMpradAya me dvitIya pITha hai| isa pITha ke adhIzvara zrIgopezvaralAlajI mahArAja abhI akAla meM hI golokavAsI hue haiN| tRtIya pITha-kAMkarolI nareza zrIbrajabhUSaNalAlajI mahArAja tRtIya pIThAdhIzvara haiM / Apa hI udayapura ke rANA ke guru haiM / Apa kI sRSTi gujarAta me bahuta hai / ina ke sevya zrIdvArakAdhIzajI haiN| ___ caturtha pITha-isa pITha ke adhIzvara suprasiddha zrIdevakInandanajI mahArAja ke suyogya Atmaja zrIvallabhalAlajI mahArAja haiN| yahAMzrIgokulanAthajI kA svarUpa virAjamAna hai| __paMcama pITha-isa pITha ke adhIzvara bhI zrIvallamalAlajI mahArAja haiN| yahAM Apa ke mastaka para zrIgokulacandramAjI kA svarUpa virAjamAna hai| SaSTha pITha-saMpradAya ke chaThe ghara ke viSaya meM cira kAla
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zrImadallabhAcArya se vivAda calA A rahA hai / abhI taka usa kA kucha bhI nirNaya nahIM huA / isa ghara ke adhikArI tIna gosvAmI apane 2 ko batAte haiM / surata meM virAjamAna vidvadvarya zrI bajaratnalAlajI mahArAja, baDodA ke zrIvallabhalAlajI mahArAja tathA kAzI ke zrI muralIdharajI mahArAja apane 2 ko SaSTha pIThAdhIza batAte haiM / ina ke sevya zrIbAlakRSNajI-zrImukundarAyajI evaM zrIkalyANarAyajI kramazaH haiN| saptama pITha-sampradAya kA saptama pITha kAmavana meM virAjamAna zrImadanamohanajI kA hai / isa pITha ke adhIzvara zrI ramaNalAlajI mahArAja haiN| ina sAta pIThoM ke atirikta goda ke svarUpa bhI saMpradAya meM tattatsthAnoM para virAjate haiM / amadAbAda meM virAjamAna zrInaTavaralAlajI kA svarUpa zrImahAprabhujI dvArA sevita hai| surata meM virAjamAna zrIbAlakRSNalAlajI kA svarUpa bhI zrI mahAprabhujI dvArA sevita hai| yaha svarUpa pUrva meM zrI dvArakA dhIza kI goda meM virAjate the / parIkSArtha prazna / sampradAya kA sarvapUjya dhAma kauna sA hai ? sampradAya ke prathama, tRtIya, paMcama aura saptama pITha kaunakauna se haiM ? aura unake adhIzvara samprati kauna haiM ? gAdeke svarupa kauna se haiM ?
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhAdvaitavaiSNavavellanATIyavAhmaNamahAsabhAkI vidyAsamitikI sNmti| AMglabhASA ke sAtha saMskRta paDhane vAle evaM kevala saMskRta vidyArthigaNa anyatra anyatra dezomeM vidyAgrahaNa kara rahe haiN| vahAM unheM sAMpradAyika maulika vidvAn adhyApaka milane durlama haiM / samitikA uddeza hai ki vellanATIya brAhmaNa chAtra gaNa vidyArjanake sAtha sAtha sAmpradAyika jJAnabhI arjana karate raheM / yatra tatra sAmpradAyika vidvAnoMke na milanese sAmpradAyika jJAna durlabha hai| isa abhAvako dUra karaneke liye cirakAlase samitike hRdayameM thA / ata eva sampradAyakI sthUla sthUla vAteM chAtra hRdayAnusAra rIti se jisameM AjAMya aisI eka pustaka vanavAnekA vicAra kiyaa| tadanusAra yaha kArya ci. bhaTTabrajanAtha zarmAko diyA gayA / aura inhoMne svIkAra bhI kiyA / pustaka taiyAra hone para samitine ise dekhA / videzoM meM adhyayana karate alpa saMskRtajJa, vizeSakara sAmpradAyika jJAnase aparicita sthUlabuddhi vidyArthiyoMke liye pustaka likhI gaI hai| ata eva isa dRSTise yaha pustaka uttama likhI gaI hai / isa pustaka se kevala vella0chAtroko hI nahIM kintu sAmpradAyika jJAnAmilApI prAyaH sarva sAmAnya evaM
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) vaiSNava gaNako bhI bahuta lAbha pahuMcegA yaha samiti svIkAra karatI hai / zu. vai. vellanATIya chAtragaNa prAyaH hindIbhASA bhASI haiM isaliye yaha pustaka hindI bhASAmeM likhI gaI hai| dvitIya kAraNa yahabhI hai ki hindIbhASA bhASI vaiSNavoMkI sAmpradAyika hindI pustakoMkI mAMga bahuta rahatI haiM aura Ajataka isa bhASAmeM koI aisI pustaka nahIM thI jisameM prAyaH saba moTI moTI bAteM AjAya isa liye bhI yaha pustaka isa bhASAmeM likhAI gaI hai| pustaka sarvathA sarAhanIya hai| kartAne acchA zrama kiyA hai| zu. vai. ve. brA. mahAsabhA vidyAsamiti ___baDAmaMdira-muMbaI.
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
_