Book Title: Rushabh Panchashika
Author(s): Dhanpal Mahakavi, Hiralal R Kapadia
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004848/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTi-devacanda-lAlamAI-jaina-pustakobAre anyAH 83. kavIzvara zrIdhanapAla viracita RpamapaMcAzikA ane vIrastutiyugalarUpa kRtikalApa SANEVO pro. hIrAlAla ralikadAsa kApaDiyA, Jain Education, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThi devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAre granthAGkaH 83 paramAhita kavIzvara zrIdhanapAlaviracita traSabha paMcAzikA vIrastutiyugalarUpa kRtikalApa. TIkA, spaSTIkaraNa, prastAvanA ItyAdi sameta. saMzodhana, bhASAMtara tathA vivecana karanAra pro. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA. ema. e, Post-graduate Lecturer in Ardhamagadbi at the Bhandarakar Oriental Research Institute, nyAyakusumAMjali, stuticaturvizatikA, tavAdhigamasUtra sabhASya saTIka vagerenA saMpAdaka ane anuvAdaka temaja AhatadarzanadIpikAnA praNetA. prasiddhakartA- jIvaNacaMda sAkaracaMda javerI, zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakohAra phaMDanA kAryavAhaka prathama AvRtti-prata 1250 vikrama saMvata 1989] vIra saMvata 2459 [ i. sa. 1933 mUlya rU.4-0-00 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva hakka zeTha devacaMda lAlabhAi jainapustakoTTAra phaMDanA kAryavAhakone adhIna che. zA. jIvaNacaMda sAkaracaMda javerIe zeTha de. lA. jainapustakoddAra phaMDa mATe zeTha devacaMda lAlabhAi jainadharmazALA, DekhAna cakalA, gopIpurA, suratathI prasiddha karyuM. mudrakaH rAmacaMdra cesa zeDage, nirNayasAgara presa, 26-28 kAlabAdevIroDa, muMbaI. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThi devacanda lAlabhAI jainapustakoddhAre granthAGkaH 83 / paramArhata-kavIzvara zrIdhanapAlapraNItaH zrIRSabhapaJcAzikA-vIrastutidvayarUpakRtikalApaH ttiikaaprstaavnaadismlngkRtH| bhANDArakaraprAcyavidyAsaMzodhanamandire'rdhamAgadhyadhyApakena kApaDiyetyupAhvazrIrasikadAsatanujanuSA pro. hIrAlAlena gUrjarabhASAnuvAdavivaraNAdipariSkRtaH saMzodhitazca / prakAzayitrIjIvanacandra sAkaracandra jahverIdvArA zreSThi devacanda lAlabhAi jainapustakoddhArasaMsthA / prathamaM saMskaraNam / vikramAt 1989] vIrAta 2459 / [krAISTAnda 1933 pratisaGkhyA 1250 / paNyaM rUpyakacatuSkam / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ All rights reserved by the Trustees of Sheth D. L. J. P. Fund. ] Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the 'Nirnaya-sagar Press, 26-28, Kolbhat Lane, Bombay. Published by Jivanchand Sakerohand Javeri for Sheth Deychand Lalbhai Jain Pustakoddbar Fund, at the Sheth Devchand Lalbhai Dharmas'ala, Badekhan Chakla, Surat. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya kharataragacchagagananabhomaNi 1008 zrImajinakRpAcandrasUrIzvara. janma saM0 1913. dIkSA saM0 1936. sUripada saM0 1972. AKAMANEES MAMAMM MAN TOP E For Private a Personal use only. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha devacaMda lAlabhAi jainapustakonphrAre granthAMka 83 tarIke zrIzAbhana munirAjanA vaDIla andhu parama-Arhata kavIzvara zrIdhanapAlaviracita RSabhapaMcAzikA e TIkA sahita tathA vIrastutiyugala avarNi sahita A graMthamAM prasiddha karavAmAM Ave che. zrIpArzvajinezvarAya namaH Amukha. A grantha zrImatI AgamAya samiti taraphathI prasiddha karavA vicAra hatA, paraMtu bIjA granthA cAlu hovAthI zeTha, de. lA. jaina pu. phaMDamAMthI bahAra pADyo che. granthanuM saMzAdhanAdi kArya suratavAstavya prophesara hIrAlAla siMkadAsa kApaDiyA M. A. dvArA karAvavAmAM AvyuM che. eoe potAnA lekhamAM granthakAra Adi saMbaMdhe ullekha karyo hovAthI vizeSa lakhavuM cita dhAryuM nathI. A granthamAM jemaNe jemaNe amAne sahAyatA karIche te sarvenA A sthale aMtaHkaraNathI upakAra mAniye chiye. zrIAgamadiya samitinA kAryavAhakoe A grantha prasiddha karavA mATe amone Apyo, je badala samitinA kAryavAhakonA upakAra mAniye chiye. surata-gopIpurA, vi. saM. 1989, jeSa zukala pUrNimA, jIna sane 1933, jIvaNacaMdra sAkaracaMdra javerI ane anya mAnada saMcAlako. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' viSayAnuma, pRSAMka * * viSaya. samarpaNa .. *** * * Amukha saMpAdakIya nivedana * * prastAvanA viSayasUcI ... ... 4SabhapaMcAzikA TIkAyugala, bhASAMtarAdi sahita 8AmapaDhAriyA vasUrivAram . " zrIvIrarastuti avacUrNi, bhASAMtarAdi sahita .. vIrarasuti saMskRta-prAkRta bhASAMtarAdi sahita ... zabdakoSa * * * * 13-19 20-22 1-165 166-19 200-268 269-ra73 274-280 *** * Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa. jesalamera prAcIna jaina granthabhaMDAramAM rahelA amUlya granthAnA uddhAraka, aprasiddha tAttvika granthAnA prakAzanakAryanA preraka ane amArI prAcIna grantha prakAzana saMsthAnA sahAyaka, parama pUjya kharataragacchagagananoAmaNi bhaTTAraka 1008 AcArya mahArAja zrIjijanakRpAcandrasUrIzvarajInuM nAma A zrIdhanapAlIya kRtikalApa sAthe niyukta karI aMzata: kRtArtha thaye chiye, surata-gopIpurA, vi. sa. 1989, jeSa zukala pUrNimA, juna sane 1933. jIvaNacaMda sAkaracaMda javerI ane anya mAnada saMcAlako. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zItalavADI zrImanidattasUri jJAnabhaMDAra. zrImajinakRpAcandrasUrIzvaranA upadezathI suratavAstavya jhaverI bhagubhAIsuta pAnAcaMda tathA motIcaMda bhAIoe svadravyavaDe vi. saM. 1975 nA vaizAkha zudi 6 nA rAje sthApe. mAnaMda presa-bhAvanagara, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya nivedana granthanuM kalevara meTuM hoya ke nAnuM hoya te paNa prastAvanA te jarUra granthanI lakhavI joIe e. vidvajaneno abhiprAya che temaja ziSTAcAra che e vAtane dhyAnamAM laIne huM paNa A kavirAja dhanapAle. racelI RSabhapaMcAzikA Adi manahara kRtionI prastAvanA lakhavAne prAraMbha karuM chuM. temAM sauthI prathama te mAre e nivedana karavuM joIe ke lagabhaga sAteka varSa upara huM zrIhaSabhadevanI stutirUpa A DaSabha-paMcAzikA nAmanA kAvyanuM kAvyamAlAnA saptama gucchakamAM darzana karavA bhAgyazALI thaze. hatA. te samaye A anupama kAvyanuM mahatva huM pUrepUruM samajI zakyo hate nahi, paraMtu samaya jatAM A kAvyanA kartAnA saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI maLavAthI ane khAsa karIne A stuti tarapha kalikAlasarva zrIhemacandrasUri paNa bahumAnathI jotA hatA e vAtathI kumArapAla-prabaMdha vAMcatAM vAkephagAra thavAthI mane A kAvyanuM sAMge pAMga adhyayana karavAnuM vizeSa mana thayuM. saptama gucchakamAM Apela A kAvya temaja tenI saMskRta chAyA uparathI kavirAjane pUrNa Azaya samajI zake mukela jaNAyAthI A kAvyanI TIkA ke avacUri jevuM kaMI sAdhana che te te meLavavA meM prayAsa karyo. AnA pariNAme mane khabara paDI ke vi. saM. 1968 mAM "jainadharma prasAraka sabhA" taraphathI A kAvyanI eka avacUri temaja tenuM gujarAtI bhASAntara prasiddha karavAmAM Avela che. e pustaka mane maLatAM kavirAjanI A kRtinI khUbI mane vizeSa samajAvA lAgI. chatAM paNa AvA apUrva kAvyanA upara kaI vistRta TIkA hoya te te jevA mane sahaja jijJAsA udbhavI. sAthe sAthe e paNa vicAra phurI AvyuM ke je evI kaI TIkA prApta thAya te tenA AdhAre A kAvyane aMge zabdArtha ane padhArtha taiyAra karavA uparAMta tenuM spaSTIkaraNa paNa taiyAra karavuM ke jethI tenA abhyAsIne vizeSa sugamatA thai paDe. jaina granthAvalImAM A kAvyane lagatI kai kai TIkAo ke avacUrie saMbaMdhI ullekha che te jANavA meM e gratha hAthamAM lIdhe. enA 281 mA pRSThamAM nIce mujabane ullekha mAsa jovAmAM Avyo nAma kaleka kartA rasthAne saMvata kyAM che? dhanapAla paMcAzikA dhanapAla 1100 devabhadraziSya prabhAnanda 9. pA. 2-5 vRtti (saMkSipta) avasUri dharmazekhapAdhyAya pA. 3 avasUri (bIja) 336 nemicandra pa. 4 A pramANenI mAhitI maLatAM meM zrIyuta jIvaNacaMda sAkaracaMda jhaverIne A pustaka zrImatI Agamedaya samiti taraphathI chapAvI bahAra pADavA sUcanA karI. temaNe te vAta AgAhAraka jainAcArya zrI AnandasAgarasUrine lakhI jaNAvI. temanI saMmati maLatAM zrIyuta jIvaNacaMdanI sUcanA mujaba meM A grantha. dhIre dhIre taiyAra karavA mAMDayo. A granthanA bhASAntarAdikane prArambha meM I. sa. 1-2 saptama gucchakamAM chapAyelA A kAvyamAM ane AnI chAyAmAM ghaNe sthaLe azaktio jovAmAM Ave che. prabhAvaka-caritra ( nirNayasAgara mudraNAlayamAM I. sa. 1909 mAM chapAyelI AvRtti)mAM paNa AvI aneka khalanAo najare paDe che. AthI bIjI AvRtti prasiddha thatI veLA e tarapha vizeSa dhyAna ApavA tenA saMpAdakane mArI namra vijJapti che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 nivedana 1925 nA eprila mAsamAM karyo hate. te arasAmAM zrIyuta jIvaNacaMde ane jenAnanda pustakAlaya (surata)mAMthI A kAvyanI zrIprabhAnaMdasUrikata TIkAnI eka prati maMgAvI ApI hatI. samaya jatAM temanA dvArA mane uparyukta TIkAnI bIjI be prati maLI. temAMnI eka te amadAvAdanA vidyAzALAnA bhaMDAranI hatI, jyAre bIjI prati mapAdhyAya munirAja vIravijayajInA zAstra-saMgrahanI (chANInA bhaMDAranI) hatI. A uparAMta A baMne sthaLethI mane zrI hemacaMdramaNikata avasUrinI paNa eka eka prati prApta thai hatI. vizeSamAM zrI vijayasiddhisUri taraphathI kartAnA nAma vinAnI A kAvyanI evacUrinI eka prati maLI hatI. A avasUrinI eka bIjI prati mane amadAvAdanA vidyAzALAnA bhaMDAramAMthI maLI hatI. A avasUrine zrI hemacaMdragaNikRta avacUrimAM aMtarbhAva thato hovAthI A avasUri atra prasiddha karavAmAM AvI nathI. A saMkSipta avasUri uparathI zrI hemacaMdragaNie meTI avacUri taiyAra karI haze ke emaNe racelI avasUri uparathI A avasUri racavAmAM AvI haze ene nirNaya karavA meM yathAgya sAdhananA abhAve prayAsa karyo nathI. A badhI pratio uparAMta zrIyuta jIvaNacaMde mane bhAskarakara prAcyavidyAsaMzodhana mandira (punA)mAMthI upAdhyAya zrIdharmazakharakata avacUrinI eka prati meLavI ApI hatI. e pratinA patranI saMkhyA sAtanI che ane enuM pramANa 336 zleka jeTaluM che. vizeSamAM A avasUrimAM e vizeSatA che ke AmAM saMskRta avasUri hovA uparAMta e acUrino gUrjara girAmAM anuvAda paNa avacUrikAre Ape che. A vAtanI e pratinI antamAM Apela ane 108 mA pRSTamAM chapAyele nIce mujabane ullekha sAkSI pUre che- ___"iti zrIdharmazekharamahopAdhyAyaviracitA bAlAvabodhAya RssbhpnycaashikaasNskRtmAtAcUti pUrNa thayA che rUrUda che zrInemica munirAje racelI avacUrinI prati prakAzaka mahAzaya meLavI zakyA nahi, paraMtu raSabha paMcAzikAnA lagabhaga paMdareka phorma chapAI gayA hatA tevAmAM itihAsatatvamahedadhi jainAcArya zrI vijayendrasUrinuM muMbAImAM cAturmAsya mATe Agamana thayuM ane prasaMgavazAt A avasUri viSe vAta nIkaLI. temaNe tarata ja "zrIviryadharmalakSmajJAnabhaMDAra' (AgrA)thI enI prati maMgAvI ApI pitAnI sAhityarasiktAne sAkSAtkAra karAvyuM. - A pratiomAMthI zrIprabhAnaMdasUrie racelI TIkAnI mudraNAlaya-pustikA (presa-kaoNpI) taiyAra karavAmAM jainAnandapustakAlaya taraphathI maLelI pratine upayoga karavAmAM AvyuM hatuM ane tenuM saMzodhana karavAmAM meM amadAvAdanA vidyA-zALAnI pratine AdhAra lIdho hate. e be pratione atra anukrame ja ane Na saMjJA ApavAmAM AvI che. A uparAMta A TIkAnI chANInA bhaMDAramAMthI maLelI pratino meM zaMkAgrasta sthaLamAM ja upayoga karyo che ane meM tene ja saMjJA ApI che. AvI rIte zrIhemacandragaNikRta avacUrinI presa-kaoNpI chANInA bhaMDAramAMthI maLelI prati uparathI taiyAra karavAmAM AvI hatI, ane enA saMzodhana mATe amadAvAdanI vidyAzALAnI pratine upaga karavAmAM Avyo hato. e pratione atra tI ane saMrA ApavAmAM AvI che. sSabha-paMcAzikAnA bIjI vAranA dhana-patra (prapha)nI eka nakala zrI vijaya meghasUri upara mekalavAmAM AvatI ane te teo tapAsI mokalAvatA. A pramANe pAMca phaoNrma chapAI gayA eTalAmAM vihArAdi kAraNane laIne temanA upara praphe mekalavAnuM mAMDI vALavAmAM AvyuM ane e kArya mATe dakSiNavihArI munivarya zrIamaravijyanA catura ziSya-rata zrI caturavijyane vinati karavAmAM AvI. 1 A pramANe vividha pratio meLavI ApavAmAM temane je parizrama UThAvyo hato te temano jainasAhitya taraphane prema darzAve che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana 11 temaNe te svIkArI. mane nivedana karatAM AnaMda thAya che ke lagabhaga A saMpUrNa graMtha chapAye tyAM sudhI muka tapAsI mekalavAmAM temaja prAsaMgika sUcanAo karavAmAM temaNe parizrama sevyo che. vizeSamAM 166 mAM pRSThamAM je avacUNino prAraMbha karavAmAM AvyuM che te potAnI pratine AdhAre lakhI mokalAvavAnuM zubha kArya A munivare karyuM hatuM. A pRSThamAM 'pUrvamunivaryasUtritA avacUri e zIrSaka dvArA je avasUri ApavAmAM AvI che te bIjI kaI nahi, paNa jaina dharma prasAraka sabhA taraphathI bahAra paDelI dhanapAlapaMcAzikAmAM chapAyelI avasUri che. AnI eka prati barlina (Berlin)mAM hevAnuM mane mAlUma paDatAM pra. nobela sAthe meM e saMbaMdhamAM patravyavahAra karyo hato, paraMtu pratinI nakala utarAvI levA jeTalI anukuLatA prApta thaI zakI hatI nahi. A uparAMta saMdhanArthe prakAzaka taraphathI amadAvAdanA DahelAnA bhaMDAranI pAMca patranI ane AthI prAcIna jaNAtI eka prati mane pUrI pADavAmAM AvI hatI. e vizeSa zuddha havAthI prathama prati uparathI taiyAra karelI mudraNAlaya-pustikAmAMnA saMdigdha sthaLanuM nirasana karavAmAM e upayegI thaI paDI hatI. vi. saM. 15rara mAM racAyelI eka avacUrinI prati mane pravartaka kAMtivijyajI taraphathI jevA maLI hatI. atra chapAyelI avasUri ke avacUrNi paikI kaI paNa sAthe enuM sarvathA sAmya nathI e vizeSatA che. A uparAMta eka bIjI paNa avacUrinI prati pravartakajInA bhaMDAramAM che, paraMtu te paNa chapAyelI kei paNa avacUri sAthe sarvoge maLatI AvatI nathI. AthI AvI chUTIchavAyI aneka avacUrio ziSyanA abhyAsArthe temanA guruvaryane hAthe racAyAnuM anumAna karAya che. zrIvIra-stutinI sAmagrI A granthamAM mudrita zrIvIra-stutinI sAmagrI mane kema prApta thaI tenuM paNa digdarzana karAvavuM asthAne nahi gaNAya. AgameddhAraka vidvadara zrI AnandasAgarasUrie zrIbhana-stutine mAre upaghAta tapAsatI veLA A stuti saMbaMdhI nirdeza karyo. A stuti paNa zrIzAbhane munIzvaranA vaDIla baMdhu zrIdhanapAlanI che ke anya ke dhanapAlanI kRti che te vAta meM prabhAvacaritra (pR0 238) uparathI vicArI lIdhI. enI hastalikhita prati meLavavA mATe prathama meM sUrijIne e viSe pUchAvyuM te temaNe jainAnanda pustakAlaya (surata)mAM te hevAnuM mane jaNAvyuM. tyAMnA kAryavAhake e mane je prati mekalavA kRpA karI te avacUri sahita hatI. ene atra paNa saMjJA ApavAmAM AvI che. enI bIjI prati meLavI ApavA mATe meM prakAzaka mahadayane sUcanA karI. temaNe anyAnya bhaMDAronA kAryavAhake upara patra lakhyuM, paraMta phakta amadAvAdanA pahelAnA bhaMDAramAMthI tenI eka prati mAtra maLI zakI. e prati prAcIna hatI eTaluM ja nahi, paraMtu emAM je avacUri ApelI hatI temAM pATha-bhinnatAne sthAne pATha-adhikatA mArA jovAmAM AvI. eTale ke prathama pratigata samagra avacUrine emAM antarbhAva thatA meM joye. pAThaAdhikaya moTe bhAge paryAyavAcI zabdanI adhikatAne AbhArI jaNAyuM. A adhikatA { } AvA kase dvArA meM sUcana karI che. e pratinI saMjJA ja rAkhavAmAM AvI che. A stutinI mULa temaja avacUri sahitanI presa-kaoNpI prathama pratinA AdhAre taiyAra karI meM sAkSara-rala AcAryavarya zrI AnandasAgarasUri upara mekalAvI. temaNe mArI vijJapti anusAra mULa gAthAonI chAyA lakhI mokalAvI. te pAchI maLI te arasAmAM mane amadAvAdathI upara sUcavAyelI eka prati maLI. ATalI sAmagrI prApta thatAM meM RSabhapaMcAzikAdinI jema A zrIvIrastuti mATe zabdArtha padArtha ane spaSTIkaraNa taiyAra karavA mAMDyAM. nirNayasAgara mudraNAlayamAM te chapAvAnI taiyArI hatI tevAmAM raoNyala eziyATika sosAyaTI (muMbaI)nA pustakAlayamAM A stutinI sAvacUrika prati mArA jevAmAM AvI. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 atra jJa tarIke nirdezela e prati sAthe mudraNAlaya-pustikA meLavatAM mane AlUma paDyuM ke lagabhaga akSarazaH e suratanI prati sAthe maLatI Ave che. la, 4 ane A prati upAMta mane mudraNa-samaye jainAcArya zrIvijayavAsasUrinA vinayana zrIvicakSaNavijaya taraphathI eka patranI prAcIna prati paNa maLI hatI. ane meM atra tra tarIke oLakhAvI che. emAM kavacit {} mAM darzAvela adhika pATha najare paDe che. enAthI prAcIna prati bhAga jovAmAM AvI nathI. A zrIvIrastutinuM pahelI vAranuM prupha huM tapAsI rahyo hatA tevAmAM "jaina sAhitya saMzodhaka" (aM. 3, khaM. 3) traimAsika mArA vAMcavAmAM AvyuM. AmAM mULa kRti uparAMta vyAkaraNatIrtha paM. becaradAsa taraphathI taiyAra karAyeluM vivecana paNa mArA jovAmAM AvyuM. 2 ane a tathA na ane na enA vinimaya uparAMta anusvAranI nyUnAdhikatA tarapha mArI dRSTi gai, paraMtu pATAntara tarIke tenA nirdeza bhAgye ja karatAM vastutaH pATha-bhinnatA tarapha maiM dhyAna ApyuM, kemake prAkRta bhASAmAM uparyukta viziSTatA suprasiddha che. khAsa karIne 15 mAthI 17 mA padyomAMnAM pAThAntaro noMdhavA lAyaka jAyAM. A uparAMta paMDitajInA vivecanamAM avasUrikAre nahi sUcavela evA paNa keTalAka artho dRSTigocara thayA. vizeSamAM temaNe prAkRta zabdanuM mULa saMskRta kevI rIte ane che te darzAvavA sUcavela siddha-hema vyAkaraNanA AThamA adhyAyanAM sUtronA prAkRtanA alpa abhyAsIone mATe nirdeza karavA mane Avazyaka lAgyA. AthI mudraNAlayamAMthI pustikA pAchI lAvI temAM meM yathAyogya pheraphAra karyA. AvI paristhitimAM huM temanA upakAra mAnuM chuM. vizeSamAM temaNe taiyAra karela vivacana mATe huM temane dhanyavAda ApuM chuM ane te e vivecana mArA karatAM prathama pAThaka-varga samakSa raju karI zakyA te badala temane temaja jaina sAhitya saMzodhakanA saMpAdaka mahAzayane paNa abhinandana ApuM chuM. sadbhAgye A granthamAM eka ja kavinI trIjI kRtinA paNa samAveza karavAmAM AvyA che. A pazu zrIpIra paramAtmAnI stuti che. te atizaya laghu che, chatAM artha-gaurava ane viSaya-sUcananI apekSAe tA e mahattva-pUrNa che. AnI eka prati mane pravartakajInA sAhitya-vilAsI ziSya-rakSa zrIcaturavijaya dvArA maLI hatI. anyatra A prati mATe meM tapAsa karI, paraMtu temAM mane saphaLatA maLI nahi. A pramANe je vividha visudhAe prAcIna sAhityohAranA puNyamaya kAryamAM prati vagerenI sahAyatA karI mane RNI karyAM che te badala huM temanA hArdika upakAra mAnuM chuM. aMtamAM A kAryamAM je truTi jaNAtI hoya te mATe sAkSara-samUhanI kSamA yAcatA temaja temanI taraphathI tadaMze sUcanAnI AkAMkSA rAkhatA huM viramuM chuM. bhagatavADI, bhUlezvara, muMmAi, ASADha kRSNa ekAdazI vi. saM. 1986. mumukSu hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA. 15-siddhinA zIrSaka heThaLa meM paMDitajInI jema phakta sUtrAMkano nirdezana karatAM te sUtra sArca sahita sUcavavA uparAMta rUpanI saMpUrNa siddhi mATe Avazyaka anya sUtra paNa nirdezyAM che. A kAryamAM mArI alpajJatAne laIne jo koi dveSa upasthita thayA hoya to te badala huM sAkSara-samUhanI kSamA yAcuM chuM. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sailAnA-nareza pratibodhaka Agama dvAraka AgamavyAkhyAprajJa AcAryamahArAja 1008 zrImAnuM zrIAnaMdasAgara-sUrIzvarajI saMgRhIta zAstra graMthanuM zrIjaina-AnaMda-pustakAlaya, gopIpurA, surata, sthApanAvIra saMvat 2445. vikrama saMvat 1975. krAIsTa sane 1919, For Private & Personal use only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA A prastAvanA dvArA zrIgaDaSabha-paMcAziAdi hRdayaMgama kAvya racanArA kavIzvara dhanapAlanA jIvanavRttAnta paratve temaja temanI anyAnya kRtionA saMbaMdhamAM sAdhana anusAra yathAmati ullekha karavA pravRtta thAuM chuM. temAM prathama kavirAjanA caritra upara prakAza pADanArAM sAdhanene nIce mujaba nirdeza karUM chuM. racanA-samaya (1) pAIelacchInAmamAlA vi. saM. 1029 (2) tilakamaMjarInI avataraNikA (le. pa1-53) 11 mI zatAbdI zrAvaka vidhi (4) zrIdhanapAlakRta zobhana-stutinI TIkA (5) zrIprabhAcandrasUrikRta prabhAvakacaritragata zrI mahendra-prabaMdha vi. saM. 1334 (6) zrImerUtuMgasUrikRta prabandhacintAmaNi vi. saM. 1361 (7) zrIjinakuzalasUrikRta caityavaMdanakulakavRtti (patrAMka 93-97) vi. saM. 1383 (8) zrIsaMghatilakasUrikRta samyakatvasatiTIkA vi. saM. 1422 (8) zrIjinamaMDanagaNita kumArapAlaprabandha vi. saM. 149ra. 1) zrIrAmandiragANikata bhejaprabaMdha (li. 36 thI 4. adhi. 5) vi. saM. 1517 (11) zrI IndrIMsamANikRta upadeza-kalpavallI (pR. 16-175) vi. saM. 1papapa (12) zrIhemavijyagaNikRta kathArabhAkara (ta 5 ka. 37) vi. saM. 1657 (13) zrIjinalAbhasUriracita AtmaprabaMdha (pra- 1) vi. saM. 1804 (1) zrIvijyalakSmI sUriviracita upadezaprAsAda (bhA. 1, vyA. 23) vi. saM. 1843 uparyukta 'sAdhane paikI jeTalAM hastagata thayAM hatAM te mujaba kavivarya dhanapAlanA jIvananI rUparekhA prasaMgavazAta zrIzAsana munIzvarano jIvanavRttAMta AlekhatI veLA raju karI che. AthI e saMbaMdhamAM vizeSatArUpe eka be hakIkatano atre ullekha karavAmAM Ave che. dhanapAlane sattAsamaya tilakamaMjarInA 43 mAthI 48 mA sudhInA padyamAM dhanapAle pitAnA AzrayadAtA bheja nerezvaranA prabhAvanuM varNana karyuM che. e bhajana sattAsamaya I. sa. 1018 thI I. sa. 1060 ne moTe bhAge manAya che. A uparathI paNa dhanapAla vikamanI agyAramI zatAbdImAM thaI gayA e hakIkatane puSTi maLe che. vizeSamAM prabhAvakacaritramAM sUcavAyuM che tema vAdivetAla zrI zAMtisUrie tilakamaMjarInuM saMzodhana kareluM che? 1 zAha hIrAcaMda kAlabhAI taraphathI "camatkAri sAvacUri stotrasaMgraha tathA vaMkacUliyA sUtra-sArAMza" nAme je pustaka vi. saM. 1979 mAM prasiddha thayela che temAM vidvAnagANI pR. 12-14 mAM Apela che. emAM dhanapAlanA mukhe "je na vidyA" vALuM padya bolAyAno ullekha karAyo che. muMbaI ilAkAnA sarakArI keLavaNI khAtA taraphathI taiyAra karAvAyela "gujarAtI trIjI copaDI"mAM pazaonA paMcamAM vAdavivAda' nAmanI je kavitA che tenI sAthe e vidvaduSTInI saMtulanA karI zakAya tema che. 2 vicAro niyalikhita padya - bApA nUrvAyoriziromaNikA vAdivetAlavizadaM zrIzAntyAvArthamAhvayat // 201 // azodhayAdimAMcAsAbutsUtrANAM prArUpaNAt / zabdasAhityadoSAstu siddhasArasvateSu kim ? // 202 // " Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA e AcAryane astakALa tyAM zrI zAntisUriprabandhamAM vi. saM. 1096 ne darzAvAya che. AthI paNa uparyukta ullekhanuM vizeSa samarthana thAya che. RSabhapaMcAzikA ane prAkRta bhASAnI viziSTatAo- kavIzvara dhanapAlana zrIkRSabha-paMcAzikA prAkRta bhASAmAM racAyelI hovAthI e bhASAnI keTalIka viziSTatAo A stuti-kAvyamAM najare paDe te svAbhAvika che. prAkRtanA abhyAsIone suvidita che tema prAkRtamAM saMskRtanI jema dvivacanane mATe sthAna nathI. ethI karIne te dvivacanane badale bahuvacanano prayoga karavAmAM Ave che. A vAtane sUcavavA mATe sAtamA pRSThamAM "vahuva e nirdeza karavAmAM AvyuM che. A paMkti zrI zAMtisUrikRta eiyavaMdaNamahAbhAsanA nimnalikhita ra88 mA padyanA prathama pada (caraNa)rUpe najare paDe che "bahuvayaNe duvayaNaM, chaTThivibhattIi bhannai cautthI / jaha hatthA taha pAyA, namutthu devAhidevANaM // 298 // " vizeSamAM A padya navatattvaprakaraNanI nimnalikhita- "sA uccagoamaNudugasuradugapaMciMdiyajAipaNadehA / AititaNUNuvaMgA AimasaMghayaNasaMThANA // " -gAthAnI zrIdevendrasUrikRta vRttimAM avataraNarUpe najare paDe che ( juo navatatvasAhityasaMgrahanuM 17 muM pUcha). navatatvaprakaraNanA bhASyanI pa5 mI gAthAnA zrIyadeva upAdhyAyakRta vivaraNamAM "duvALA tuva " e ullekha che. dvivacanane badale bahuvacana( dvitIya padyamAMnA baranAvArisarI' emAM dvivacanane sthAne bahuvacanane prayoga che, joke ema mAnyA vinA paNa calAvI zakAya tema che, e vAta zrI hemacandragaNikRta vivaraNa (pR. 7) uparathI joI zakAya che. AThamA pagata 'bAvA sImeDhA" e padamAM te dvivacanane badale bahuvacanane ja praga che e vAtanI nA pADI zakAya tema nathI. 25 mA padya (pR. 82)mAM "daridAra' e paNu A praga che. ra7 mA padyagata vizvamAM paNa AvA praganuM udAharaNa pUrAM pADe che. 28 mA padyamAM cA vagerethI paNa AvA prayoganA astitvanuM samarthana thAya che. 46 mA padyamAM dina ane rogazAMtAvA e rUpe paNa prAkRtamAM dvivacanane badale bahuvacanane pravega karAya che e hakIktanI puSTi kare che. pAMcamI vibhaktine badale chaThThI caturtha padyamAM "maviramadAmAM pAMcamI vibhaktine badale chaThThIne pravega karavAmAM AvyA che. prAkRta bhASAmAM bahuzrIha samAsamAM ane jo pratyaya AvatuM nathI e vAta agyAramA padhagata caMpurivahu uparathI joI zakAya che. "zrIvikramasaMvatsarato varSasahasra gate sapaNNavatau / zucizitanavamIkujakRttikAsu zAntiprabhorabhUdastam // 130 // " 2 kalikAlasarvajJa zrehemacandrasUrivara siddhahema nAmanA zabdAnuzAsana (vyAkaraNa)nA AThamA adhyAyanA tRtIya pAdanA 130 mA sUtra dvArA kathe che ke "divAna vahRvattana" arthAta prAkRtamAM dvivacanane sthAne mahavacana vaparAya che. A hakIkata vaidika saMskRtamAM paNa jovAya che. evI anya samAnatAo mATe juo "gaMgA-purAtattvAMka" (pR. 276). Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA ddezya zabdA-- paMcama padyagata 'haduttaLa' zabdanuM haDtva evuM saMskRtamAM rUpa thai zake ke nahi e saMdehAtmaka hakIkata jaNAya che. A granthamAM mudrita samasta TIkA, vivaraNa, vasUri ane avarNamAM te AvuM rUpa sUcavAmAM AvyuM che, paraMtu abhidhAna-cantAmaNi ke amarakoSamAM to chu ke dhRtva zabda najare paDatA nathI. vizeSamAM paM. huragAvindradAse racelA pAia-sad-mahuNavA (pR0866)mAM rRne dezIya zabda tarIke oLakhAvyo che. 15 chaThThA padyamAMnA disthA zabda dezya hovAnuM ciraMtana munirankRta avANuM (pR0 170 )mAM sUcanavAmAM AvyuM che, paraMtu te vAstavika hoya ema lAgatuM nathI. dazamA padyagata vajJaritra zabda dezya che ke nahi e saMdehAtmaka che. enuM rUpAntara yAta samucita che ke thita e vicAraNIya che. zrI prabhAcandrasUriSkRta vRtti (pR. para )mAM temaja pUrvamunivaryasUtrita avasUri ( pR0 173)mAM prathama rUpAntara sUcavela che, jyAre anyatra dvitIya rUpAntaranA nirdeza che. vizeSamAM uparyukta vRtti ane avasUri temaja zrIdharmazekharagaNikRta avasUri sivAyanI anya TIkAdimAM yajJaritrane dezya zabda tarIke oLakhAvela che. anya artho 18 mA padyanI zrIdharmazekharagaNikRta avasUri (pR. 178 ) jotAM tyAM 'kaivala' zabdano artha mAtra' na karatAM kevalajJAna karavAmAM AvyA che, paraMtu te artha cinha jAya che, kemake kevalajJAna vaDe zuM ekaja vidizA prakAzita thAya che? athavA te zuM anya vidizAone upalakSaNathI ghaTAvI levAnI che ema mAnI arthanI saMgati karavAnI che? liMga-parivartana-- evA koi akATya niyama nathI ke saMskRta zabdonAM je liMga hoya tenAM teja tenA prAkRta rUpAntaranAM hAvAMja joie. AnA samarthanAthe thoDAMka udAharaNA raju karAya che. jemake daivaya (pR0 73) pusliMga che, jyAre tenuM saMskRta vaivata napuMsakaliMga che. evI rIte maLa (pR. 81) prAkRtamAM puspriMga che, jyAre tenuM saMskRta manaHrUpa napuMsakaliMga che. 134 mA pRSTagata vayaLa puliMgamAM che, joke saMskRtamAM te te napuMsakaliMga che. zrIvIra-stuti bAhya kalevara zrIvIra-stuti RSabha-paMcAzikAnAM paghanI saMkhyAnI apekSAe laghu che, paraMtu artha-gauravanI STie enAthI utare tema to nathI ja. enA trIsa paddo paikI antima padya sivAyanAM sarva paddo virodhAlaMkArathI alaMkRta che. antima padya upasaMhArarUpa hovAthI temAM virodhAlaMkArarUpa viSaNunI khAsa AvazyatA nahi jaNAyAthI kavivare ene alaMkRta nahI karyuM hoya. prathama padya dvArA virodhAlaMkAramaya stuti karavAnI kavirAje je pratijJA karI hatI tenA AvI suMdara rIte temaNe nirvAha karyo che e joi kayA kAvida Anandita nahi thAya ? A vIra-stutimAM paNa RSabha-paMcAziyAnI jema dezIya zabdo daSTigocara thAya che. jemake 20mA padyamAM 'riMcheli', 21 mAmAM tatti' ane 29 mAmAM pacUha'. upAnya padyagata mantha zabdathI ane anya padyamAM bra zabdanA prAraMbhathI zobhatI RSabhapaMcAzikA temaja e baMne zabdothI vibhUSita anya padyavALI vIrastuti paNa kamaLa chatAM gaMbhIra evI prAkRta girAmAM guMthAyelI che. RSabhapaMcAzikAmAM pratyeka padya artha-dRSTie svataMtra che, jyAre atra te 27 mA ane 28 mA e be 1 A zabda zrIzrIprabhasUripraNIta zrIdharmavidhiprakaraNanA 25mA padyamAM paNa najare paDe che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA pa yugmarUpa che. prathama stutinA pAMcamAMthI ekavIsamA padya uparathI jANI zakAya che tema prathama stuti Adha tIrthaMkara zrISabhanAthane uddezIne racavAmAM AvI che, jyAre A dvitIya stutinAM pahelA, trIjA ane chaThThA padyanA nirIkSaNathI samajI zakAya che tema A antima jinezvara zrImahAvIrasvAmIne lakSmIne racavAmAM AvI che. paraMtu e vizeSatA che ke jeTale aMze SabhasvAmInA jIvanavRttAnta upara prathama stuti prakAza pADe che teTale aMze vIra prabhunA jIvana paratve dvitIya stati prakAza pADatI nathI. AmAMthI te mAtra teo "jJAta kuLanA hatA ane sAta hAthanI kAyAvALA hatA eTaluM jANI zakAya che. stutikAra- zrISabha-paMcAzikA temaja zrIvIra-stuti e baMnenA atima padyanuM avalokana karatAM dhanapAla evuM kartAnuM nAma najare paDe che. paraMtu A banne eka ja vyaktinI kRti che e siddha karavuM bAkI rahe che, kemake dhanapAla" nAmanA eka karatAM vadhAre kavio thaI gayA che. zrI prabhAcasUripraNIta prabhAvaka caritramAMnA zrI mahendrasUriprabandhamAM tilakamaMjarInA praNetA zrIdhanapAlane uddezIne nimnalikhita padho che - "pazcimAM dizamAzritya, parispandaM vinA'calat / prApa 'satyapuraM' nAma, puraM paurajanottaram // 224 // tatra zrImanmahAvIra-caitye nitye pade iva / dRSTe sa paramAnanda-mAsasAda vidAMvaraH // 225 // namaskRtya stuti tatra, virodhAbhAsasaMskRtAm / racAra mAratA reva () "nimenTe sAtti 2 | 226 " A uparathI satyapuramAM zrImahAvIranA darzana karI harSita thayelA kavivare nimpala' thI zarU thatI virodhAbhAsathI maMDita evI zrIvIrastuti prAkRta bhASAmAM racI ema jANI zakAya che, paraMtu SabhapaMcAzikA temaja vIrasvatinA kartA ekaja che e vAta nirvivAda TharAvavAmAM keTaleka aMze zaMkA upasthita thAya che, kemake ahIM te deva nimarathI zarU thatI varastutine ullekha che, jyAre prastutamAM nirmathI zarU thatI stuti che. zrIdhanapAla kavIzvarane kRti-kalApa (1) pAIelacachInAmamAlA (prAkRta) tilakamaMjarI (prA) (3) sAvayavihipayaraNa (zrAvaka-vidhiprakaraNuM) (prA) () zrIzebhana-stutinI vRtti (saMskRta) (5) zrIvIrastuti (viruddhavacanIya) (prA.) RSabha-paMcAzika yAne dhanapAlapaMcAzikA (prA) (7) satyapurIya mahAvI-utsAha (apabhraMza) (8) vIrastuti (saMskRta-prAkRtamaya) (9) nAmamAlA (saM.) A pakI nAmamAlA keI paNa sthaLe upalabdha nathI, paraMtu tenA astitvanA saMbaMdhamAM purAtatva Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 17 (pu0 2, 04)mAMnA saMskRtAdi bhASAnA vyAkaraNa, koSa, chaMda, kAvya ane alaMkAraviSayaka graMthonI eka TuMkI cAdI lekha sAkSI pUre che. A saMbaMdhamAM e lekhanA yojaka mahAzayanA zabdo rajI karAya cheH koSagraMthomAM naM. 64 mAM noMdhelI dhanapAla paMDitanI nAmamAhA (ane naM. 65 mAM noMdhelI jAvavatInAmamAhA) khAsa dhyAna kheMce che. dhanapAlanI racelI pAthaSThI nAme prAkRta nAmamAlA te upalabdha che paraMtu tenI zlokasaMkhyA jUja che. jyAre AmAM noMdhelI nAmamAlAnI zlokasaMkhyA 1800 che tethI prAkRta karatAM A nAmamAlA jUdIja hovI joie; ane te saMskRta nAmamAlA hAya tema saMbhave che. dhanapAle saMskRtanA zabda-koSa racyo hato tenA purAvA to khuda hemacaMdrAcAryanA graMthA mAMthIja maLI Ave che; kAraNa ke temaNe potAnA abhidhAnaciMtAmaNi nAme saMskRta koSanI TIkAnA prAraMbhamAMja vyutpattidhanapAhataH" evo ullekha karI zabdonI vyutpattinA viSayamAM dhanapAlanA koSane pramANabhUta mAnyo che. evIja rIte dezInAmamAlAnI TIkAmAM paNa dhanapAlanA nAmollekha karelo maLI Ave che. A koSa hAlamAM kayAMe paNa maLI AvatA nathI. (AvI ja rIte lAvaNyavatInAmamAlA paNa kyAMe jovA jANavAmAM nathI. lAvaNyavatI e strIvAcaka vizeSaNanA tAtparya zA haze te khAsa jijJAsA utpanna kare che.)" tilakamaMjarInuM digdarzana tilakamaMjarI e siddhasArasvata mahAkavi zrIdhanapAlanA kRtilAparUpa lalATamAM tilaka samAna che. gIrvANu girAnA kAvyasAhityanA gadyavibhAgane vibhUSita karanArAM gaNyAM gAMThyAM kAvya--ravAmAM A adritIya sthAna bhogave che. kavirAja khANanI kAdambarInuM A smaraNa karAve che. Ane saMskRta sAhityanI apUrva navalakathA tarIke oLakhAvavAmAM Ave te te khoTuM nathI, kemake pAtra ane vastu e baMne kavIzvaranI kalpanAsRSTinAM aMgo che. A kathA bhAja (?) rAjAnA vinAdArtha racAyelI che. AnuM nAma kavIzvare peAtAnI putrInA nAma uparathI pADyAnI hakIkata asatya hovAnuM dakSiNavihArI zrIamaravijayanA ziSya zrIcaturavijaya jaNAve che. vizeSamAM A nAma to kathAnI nAyikAnA tilakamaMjarI nAmane AbhArI che. ema te sUcave che. mahAkavi dhanapAlanI vidvattA-- mahAkavi dhanapAlanI vividha kRtionA gaveSakane emanI vidvattAnA thoDo ghaNA paricaya jarUra ja thayo haze. atra temanI kRtiomAMthI je pATha sAkSIrUpe anyAnya granthamAM daSTigocara thAya che tenI rUparekhA nIce mujaba AlekhuM chuM: 1 sumantu kavirAjanI vAsavadattA, ThaMDInuM dazakumAra caritra, trivikrama bhaTTanI nalakathA, mANunI kAdambarI ane harSAkhyAyikA, kAyastha kavi sAhulanI uddayasuMdarI tyAdi kAvyaratno gIrvANu girAnA gadyanA gauravane TakAvI rahyAM che. guNADhayanI naravAhanadattakathA (bRhatkathA), zrIpAdaliptasUrikRta taraMgavatI (taraMgalAlA) temaja anyAnya viSudhoe racelI malayavatI, magadhasenA, ceTakavatI, zAkavatI vagere ucca koTinI jaina kathAe Aje nAmazeSa thayelI jaNAya che. ( A kevo khedajanaka prasaMga !) 2 " niHzeSavAGmayavido'pi jinAgamoktAH R. 8 zrotuM kathAH samupajAtakutUhalasya / tasyAvadAtacaritasya vinoda heto rAjJaH sphuTAdbhutarasA racitA katheyam // 57 // " Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (1) kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrIzvare paNa TIkAthI alaMkRta kAvyAnuzAsananA pAMcamA adhyAya (pR. 231)mAM vacana-zleSanA adhikAramAM tilakamaMjarInA maMgalAcaraNanA nimnalikhita "prAjyaprabhAvaH prabhavo dhrmsyaastrjstmaaH| dadatAM nirvRtAtmAna Adyo'nye'pi mudaM jinAH // " -dvitIya zlekane ullekha karyo che. vaLI temaNe paNa vRttithI vibhUSita chandAnuzAsananA paNa pAMcamA adhyAyamAM mAtrA chaMdanA udAharaNa tarIke tilakamaMjarI (pR. 177 )gata nimnasUcita lekane nirdeza karyo che "zuSkazikhariNi kalpazAkhIva nidhiradhanagrAma iva kamalakhaNDa iva bhAraye'dhvani / bhavabhI(e)mAraNya iha vIkSito'si muninAtha ! kathamapi // " (2) vaLI A anupama kathAne nimnalikhita "dizatu viratilAbhAnantaraM pArzvasarpan nmivinmikRpaannotsnggdRshyaangglkssmiiH| trijagadapagatApat kartumAttAdyarUpa dvaya iva bhagavAn yaH sampadaM nAbhisUnuH // " -tRtIya ka uparyukta kAvyAnuzAsana (pR. 34)mAM upekSA alaMkAranA phuva nAmanA dyotakanA udAharaNArthe ApavAmAM AvyuM che. (3) sahastrAvadhAnI zrI munisuMdarasUrie upadeza-ratrAkaranA dvitIya aMzanA paMdaramAM taraMgamAM zrISabha-paMcAzikAnI 41 mI gAthAne nirdeza karyo che eTaluM ja nahi, paraMtu tema karatAM dhanapAla paNDita-ratane uddezIne nIce mujaba prazaMsAtmaka udvAre paNu kADhayA che "taduktaM zrIjinadharmAvAptyantaraM labdhajainazaivAdisakaladarzanasamayasvarUpeNa dhanapAlapaNDitena zrIRSabhadevastutau 'pAvaMti jasaM asamaMjasA vi vayaNehiM jehiM prsmyaa| ___ tuha samayamahoahiNo te maMdA biMdunissaMdA' // " (4) tilakamaMjarInA bhAvamaMgalarUpa tathA suMdara ane sarala zabdothI guMphita evo nimnalikhita "sa vaH pAtu jinaH kRtsnamIkSate yaH pratikSaNam / rUpairanantaraikaika-jantorvyAptaM jagatrayam // 1 // " 1 kAvyAnuzAsananA prAraMbhamAMja nirdhanaura" e ullekha che. A uparathI kavIzvara dhanapAlanI vidvattA viSe sUrIzvara kevo ucca abhiprAya dharAve che te samajAya che. 2 zrIvAbhaTaviracita kAvyAnuzAsanamAM vacana-leSanA adhikAra (pR. 50 )mAM A loka najare paDe che. 3 mAtrAnuM lakSaNa ema ApavAmAM AvyuM che ke gramzcitRtIne jo jI vazakSita pUrvI mAtrA" Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 19 -Adya leka zrIvAbhaTakRta kAvyAnuzAsana (pR0 3)mAM lekanA traNa prakAre sUcavatI veLAe ApavAmAM AvyuM che.' (5) zrIjinezvarasUrikRta paMcalagIprakaraNanI TIkAnA 27mA patramAM tenA kartA zrIjinapati rie nimnalikhita be pone sAkSIrUpe nirdeza karyo che - "sIuNhavAsadhArAnivAyadukkhaM sutikkhamaNubhUyaM / tiriyattaNami nANAvaraNasamucchAieNAvi // 44 // aMto nikkhatehiM pattehiM piyakalattaputtehiM / sunnA maNussabhavanADaesu nijhAiA aMkA // 45 // " kitakadI (sa. 1nA nimnalikhita pavamAM A kavivaranI prazaMsA karAyelI che - "vacanaM dhanapAlasya, candanaM malayasya ca / sarasaM hRdi vinyasya, ko'bhUnAma na nirvRtaH // 16 // " TIkA racavAne hetu- ghaNe bhAge te granthakAre janatAne ane baMdha thAya teTalA mATe nija samayamAM pracalita bhASAmAM pratye race che, paraMtu dhIre dhIre kALa vyatIta thatAM bhASAparipATImAM viparyaya thatAM ke lekenI buddhi kuMThita thatAM e ja grantha durgama thaI paDe che. AvI paristhitimAM tene sugama banAvavA mATe pAchaLathI TIkAkAre TIkA race che. keTalIka vAra granthakAranA samayamAM ke samIpa uttaravasta kALamAM paNa TIkAo racAyelI najare paDe che. prastuta granthanI TIkA enI saMkSipta kathana-zailI ane artha-gauravane AbhArI hoya ema saMbhave che. munivaryonI madazA uparyukta vivecana uparathI joI zakAya che tema zrIhemacandrasUrIzvara jevA prakhara pratibhAzALI jaina zramaNavarSe zrAddharata dhanapAlanI prazaMsA karI che. vizeSamAM A sUrizekhare prasaMgavazAt zrI RSabhapaMcAzikA dvArA jinezvaranI stuti karyAne nIce mujabane ullekha zrIjinamaMDanagaNita kumArapAlaprabandhanA 102 mA patramAM jovAya che "atha pradakSiNAvasare sarasApUrvastutikaraNArthamabhyarthitAH zrIhemasUrayaH sakalajanaprasiddhAM 'jaya jaMtukappa' iti dhanapAlapaJcAzikA peThuH / rAjAdayaH prAhuH-bhagavan ! bhavantaH kalikAlasarvajJAH parakRtastuti kathaM kathayanti ? / gurubhirUce-rAjan ! zrIkumAradeva ! evaMvidhasadbhUtabhaktigarmA stutirasmAbhiH kartuM na zakyate / evaM nirabhimAnazrIguruvAkyAmRtollAsitasvAntA nRpAdayastAmeva stuti bhaNanto rAjAdanItarutale prAptAH zrIgurubhiriti shaapitaaH|" A uparathI Adhunika muniro paikI je ke gRhasthanI vidvattAne apalApa karavA prerAtA hoya temane dhaDe levo ucita thaI paDaze. A saMbaMdhamAM zatArthika zrIsemaprabhasUrie lakSmaNanA suputra tathA ogaNatrIsa, ogaNatrIsa paDyovALI yamakamaya stutinA temaja vaDanagara prAkAra" prazastinA kartA kavicakravatI 1 juo Prof. P. V. Kane's Introduction to Sahitya Darpana. emAM tilakamaMjarImAMthI avataraNa apAyeluM che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 prastAvanA "zrIpAlanI kumArapAlapratibaMdhanA aMtamAM ApelI prazastigata nimnalikhita padya dvArA je stuti karI che tene paNa nirdeza kare anucita nahi gaNAya - "prAgvATAnvayasAgarendurasamaprajJaH kRtajJaH kSamI ___vAgmI sUktisudhAnidhAnamajani zrIpAlanAmA pumAn / yaM lokottarakAvyaraJjitamatiH sAhityavidyAratiH zrIsiddhAdhipatiH 'kavIndra' iti ca bhrAteti ca vyAharat // " sijUraprakAra, zRMgArarAvyataraMgiNu vagerenA kartA A zatArthika sUrivare sumatinAtha-caritranI prazastinA nimnalikhita padya dvArA zrIpAlanA putra siddhapAlanI vidvattAdinI bhUri bhUri prazaMsA karI che - "sUnustasya kumArapAlanRpatiprIteH padaM dhImatA muttaMsaH kavicakramastakamaNiH zrIsiddhapAlo'bhavat / yaM vyAlokya paropakArakaruNAsaujanyasatyakSamA dAkSiNyaiH kalitaM kalau kRtayugArambho janairmanyate // "' jaina munie jaina gRhastha kavionI stuti karI che eTaluM ja nahi kintu ajaina kavionA paNa guNagAna gAyA che e jANuM ka sahRdaya harSa nahi pAme ? bhagatavADI, bhUlezvara, ne muMbaI, zramaNopAsaka hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA 1 gaurjara dezIya mahAmAtya vastupAla, rAjapurohita somezvara, ThAkura arisiMha pramukha uttama gRhastha kaviomAM A ucca sthAne virAje che. emanA putra siddhapala tathA patra vijyapAla (draupadIsvayaMvaranA kartA) paNa sAhitya-kSetramAM amara kIrti saMpAdana karI gayA che. 2 kumArapAlapratibodhanI prazastimAM paNa AvuM eka padya che. 3 jue "zrIbhaktAmara stotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgraha'nA dvitIya vibhAganI mArI prastAvanA (pR. 39). Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE LATE SHETH DEVCHAND LALBHAI JAVERI. BORN 1853 A. D. SURAT. DIED 13TH JANUARY 1906A.D., BOMBAY. zreSThI devacanda lAlabhAI jahaverI. janma 1909 vaikramAbde niryANam 1962 vaikramAbde kArtika zuklaikAdazyAM (devadopAvalIdine) pauSakRSNatRtIyAyAm (makarasaMkrAntatithau) sUryapUre. mohamayInagaryAm. A 8119-Lakshmi Art, Bombay 8. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUcI RSabha-paMcAzikA viSaya padyaka viSaya Sabhadevane praNAma 1 prabhunA kevaLajJAnane prabhAva saMbaMdhano saMbaMdhI vicAra, (vaikriya labdhi), vimaLa jJAna, alaMkAra-vicAra. namaskAra karavAnuM kAraNa, padya-vicAra, alaMkAra- kevaLajJAnanuM pUjana vicAra, lokanuM svarUpa, junI vyAkhyA. padya-saMbaMdha. prabhunI AzIrvAdarUpa stuti 2 prabhunA prathama samavasaraNane dekhAva saMbodhananI sArthakatA.. padya-tAtpaye. prabhunA darzanano mahimA 3 prabhu pAse tApasanuM Agamana , lokanuM tAtparya, samyakatva-mImAMsA. padyane sAra. jagadgurunA darzananuM phaLa 4 tApasethI parivRta prabhu padyanuM tAtparya. prabhunuM anupama rUpa prabhunuM cyavana-kalyANaka | sarvajJamAM harSane abhAva, padya-dhvani. kulakara, sarvArthasiddha prabhunA guNenuM gaurava prabhunA avatArane prabhAva (jagakartutva-nirasana). ubhekSA. prabhunA nindakenI bAlizatA prabhunA janmanuM mAhAbhyA 7 prabhunI asAdhAraNa vItarAgatA padya-niSkarSa, avasarpiNInuM digdarzana, (brahmAne kuTila kaMdarpanA darpanuM dalane - divasa), jagadaguruno vicAra. dhyAna-digdarzana. prabhune janmAbhiSeka zrIdharmaSasUrikRta aSTApada-kalpa temaja tenuM * madananI senAnI chinnabhinnatA bhASAMtara. _A pAne pUrvanAM be padyo sAthe saMbaMdha prabhune rAjyAbhiSeka jina-zAsanane prabhAva - padyane sAra. | dharma-sArathi, (pavayaNanA arthe). prabhunI rAjya-rIti. 10 bhavAraNyamAM prabhunA caraNanI zaraNutA vidyAo, zilpa (kuMbhAranI kaLA). | kaSAyanI vyutpatti. prabhune dIkSA-prasaMga 11 siddhAntathI bhraSTa thayelAnI gati (dhIra kahevAnuM kAraNa). (daza prANonAM nAma), padya-vicAra. prabhunI kRSNa jaTA 12 jina-siddhAntanI ArAdhanA ane RSabhadeve karelo keza-loca. virAdhanAnuM phaLa prabhune anAryo upara prabhAva 13, pUrva padya sAthe saMbaMdha, padya-niSkarSa mauna, anArya, (mAlava deza saMbaMdhI UhApoha). jaina darzananuM gaurava gurunI sevAne pratApa 14 mokSa-prAptinuM sAdhana (grahastha-dazAmAM kevaLapUrva padya sAthe saMbaMdha, nami ane vinami, | jJAna ane sAdhu-veSa vinA mukti, vidyAnI zreyAMse karAveluM pAraNuka kacha-sAdhyatA, IcchAnusAra vartanathI mIkSa).. zreyAMsa-vRtAnta, (tIrthakaronuM karapAtra). prabhudarzanane prabhAva Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasUcI viSaya paDyAMko viSaya padyAMka prabhunA anAdaranuM phaLa 33 narakagatimAM Apatti nigada-vicAra, (bAdara nigeda). (aMtarmuhUrtano artha), tandula-masya (hiMsAnA saMkaTa-samaye prabhu-sevA ja be prakAro), mata-bheda, apratiSThAna (naraka 34 padya-niSkarSa, (puNyAnubaMdhI pApa vagere). * varNanavRttAni ane tenuM bhASAMtara), kada sAgara pamanI sthiti. kavirAjanI bhaktinI atizayatA 3pa tiryaMca bhavamAM kaSTa kevaLajJAna. jJAnAvaraNIya karma (prakRti, sthiti vagerenI prabhu-sevAthI vimukhanI saMpattinI heyatA 36 samajaNa). sAcI saMpatti, prathama guNasthAnakanA nAmanI | manuSya-bhavamAM paNa viDaMbanA sArthakatA. artha-gaurava, nATakAdi saMbaMdhI vicAra, prabhurUpa dIpakanI apUrvatA | (abhinayanA cAra prakAro), nATakanuM lakSaNa, aMka-vicAra, viSkambuka. prabhunA vacanane prabhAva deva-gatimAM paNa karthanA 46 - padyanuM tAtparya, maMtra. caturgatinA duHkhanI parAkASThA, (devagati ane jina-siddhAntanuM gaurava. manuSya-gatinI sarakhAmaNI), (janmanA sArAMza. traNa prakAro), (dravya-AyuSya, apajana nAnI prabhutA vartanIya ane anapavartanIya AyuSya), (sunaya, naya ane durnaya), naya-paryAlocana (devonI aMtima avasthA). naya-jJAnathI lAbha, nayano vyutpatti-artha bhava-bhramaNane kALa tathA tenA prakArarUpa naigama, saMgraha, vyavahAra, upameya-upamAna. RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUtanI du:khathI bhaya tathA tene nirAsa sthala vyAkhyA, ajaina darzanomAM nayAbhAso. artha-gaveSaNa. dravyArthika ane paryAyArthika naya saMbaMdhI kavirAjanI darzana mATe prArthanA mata-bheda, naya ane pramANanI bhinnatA, naya bahuvacanAdi prayoga (jaina munivaryonI guNa ane syAdvAdano saMbaMdha. grAhakatA), prArthanAno hetu. ajaina darzanA gauravanuM kAraNa upasaMhAra padya-niSkarSa. | kavIzvaranA nAmanI garbhitatA, stuti-racanAne prabhune tyAga karanArAnI viDaMbanA 42 hetu, kavi-rananI laghutA. tAnI pra kriya), te ji-atha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastutinA spaSTIkaraNagata viSaya viSaya paghArthanI punarAvRtti arthanuM Adhikya vidha-alaMkAra rUpa-siddhi paghArthanuM kuTIkaraNa nekaSAya nAma-karma ane gotra-karma rUpa-siddhi santulana (gayarAyanA artho) rUpa-siddhi rUpa-siddhi pAThAntara-vicAra virodhAtmaka sAmagrI rU5-siddhi pada-zaMkA padya-gaurava rUpa-siddhi pAThAntarAdi vicAra rUpa-siddhi bhAva-pratibiMba rajasa ane tAmasa rU5-siddhi artha-satulana rU5-siddhi rU5-siddhi virodhAtmaka sAmagrI rUpa-siddhi rU5-siddhi pAThAntara-vicAra rU5-siddhi. paghAMka | viSaya 1 vizeSatAo virodhajanaka sAdhana rUpa-siddhi pAThAntara-vicAra rUpa-siddhi rUpa-siddhi veda-traya rUpa-siddhi riMcholI' zabda bhAva-nirUpaNa rUpa-siddhi zabda-prayoga rUpa-siddhi alAkSaNika anusvAra nirmaLa dayA jina-vANIne samudranI upamA artha-sUcana rUpa-siddhi jinavarendra samavasaraNa pAThAntara-vicAra dRSTivAda (aMgabAhya ane aMgapraviSTa kRta) (gamika mRtano artha) (pUrvadharo) parikarma 27-28 sUtra pUrva anuyoga cUlikAo niryukti Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namaH sarvajJAya / zrIgurubhyo namaH / mahAkavizrIdhanapAlaviracitA // RSabhapaJcAzikA | zrIprabhAnandasUrikRtavRtti-zrIhemacandragaNikRtavivaraNasamalaGkRtA / jayajaMtukappapAyava !, caMdAyava ! rAgapaMkayavaNassa / sayalamuNigAmagAmaNi! tiloacUDAmaNi! namo te // 1 // - AryA [ jagajjantukalpapAdapa ! candrAtapa ! rAgapaGkajavanasya / sakalamunigrAmagrAmaNI -strilokacUDAmaNe ! namaste // ] zrIprabhAnandAcAryaviracitA 'lalitokti' nAmnI vRtti: jayati / he trijagacUDAmaNe ! - jagatrayalalAma ! bhagavan ! tubhyaM namo'stu - trikaraNa - zuddhyAtvAM prati praNato'smi / tatrAdyapadaM jagati - bhAratAvanau jantavo-manuSyA jagajjantavaH teSAM kalpapAdapa va kalpapAdapaH / yugaladharmavicchedakalpamahI ruhasamucchede teSAM bhagavAneva paramakAruNikaH zilpAdyupadezena samastavyApAreNa kalpadrumakAryaM nirvartitavAn / evaMvidhAya tubhyaM namo'stu / tatra rAga eva paGkajavanaM - sUryavikAzikamalavanaM rAgapaGkajavanaM tasya candrAtapa iva-candrajyotsneva candrAtapastasya sambodhanam / yathA bhAskarakaravyatikaravikasvaramapi kamalavanaM candrAtapena sammIlyate, tathA'nekabhavopalAbhatAparicayapracIyamAnaM tadvikAramapi rAgaM bhagavAneva helayaiva saGkocitavAn / tatra ( thA ) saha kalAbhivaikriyAdi(bhiH) vA labdhyAdibhirvartante iti sakalAH, te ca te munayasteSAM sakalamunInAM grAmaH - sa. mUhaH sakalamunigrAmaH, tatra bhagavAn grAmaNIH - pradhAnatamaH / pradhAnatvaM ca anyo'pi yaH kila grAmaNIrbhavati sa grAmasya netA / bhagavAnapi munigrAmasya tadvaditi / trilokacUDAmaNiH / tryavayavo lokastrilokaH svargamartyapAtAlalakSaNaH trilokaH, tasya cUDA - siddhikSetraM, tatra zAzvatamaNDanatvAt maNiriva maNiH, tasya sambodhanam / sAmrAjyasaMyamacchadmasthAvasthA kathitA / kevalI zrIsaGghasamavasaraNasthA'vasthA sthApitA zrIvRSabhajinapateH // iti prathamagAthArthaH // 1 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIhemacandragaNikRtaM vivaraNam - RSabhapaMcAzikA. natvA jinendravIraM, sarvanarAmartyapUjitaM zirasA / sadbhUtArthaprabhavaM sAmpratatIrthasya kartAram // 1 // - AryA suraiH praNatapAdasya, nAbheyasya mahAtmanaH / stutergurUpadezena, kiJcid vacmi vivecanam // 2 // - anuSTup bhagavati guNAnurAgaH, satyaH prerayati mAM yato'tyantam / tenAhamatra suDo - Spi vivaraNaM kartumicchAmi // 3 // - AryA kaSTamapi yathA'tyantaM vacanaM bAlasya zobhate pitari / etadapi tathA prApsyati, zobhAM ziSTaprabhAveNa // 4 // - AryA iha yadyapi bhagavato guNastutiH sarvA'pi namaskAraprabhAvA, tathApi vizeSataH ziSTasamayasmAraNArthaM vighnavinAyakopazamanArthaM ca tathA bhaktyatizayapratipAdanArthaM ca tAvat tasyaivAda namaskAra mAha - namastubhyam / astviti kriyAdhyAhAraH "yatra nAnyA kriyA vidyate tatrAsti bhavatIti prayujyate" iti vacanAt / kiMviziSTa ? 'jagajjantu kalpapAdapa !' jagativiSTape jAyante - prAdurbhavanti svotpattisthAneSviti jantavo - jIvAsteSAM kalpo - manorathastatpUrakapAdapa iva kalpapAdapastasya sambodhanaM kriyate / tathA candrAtapa iva - mRgAGkajyotsneva candrAtapastasya sambodhanam / kasya ityAha- 'rAgapaGkajavanasya' rajyate - Asaktena bhUyate'nena sacetanAcetaneSu vastuSu jIvena rAgaH, sa eva paGkajavanaM - saroruhakAnanaM tasya / tathA sakalamunigrAmagrAmaNIrArAdhyatvAd, yadvA sakalamunaya eva grAmaH - kuTumbinivAsastasya grAmaNIH- nAyakastasya sambodhanam / tathA 'trilokacUDAmaNe !' trayANAM lokAnAM samAhArastrilokaM, tasya cUDAmaNiriva - mastakAbharaNamiva trilokacUDAmaNistasya sambodhanam // iti gAthArthaH // 1 // caMda (candra ) = ndra. Ayava ( Atapa ) = 2}. zabdArtha caMdAyava ! = yandranA aAza ( 35 ) ! rAga (rAga) = 1. jaya (jagat ) = huniyA. jaMtu ( jantu ) = prANI, va. kapa ( kalpa) = 45. pAyava ( pAdapa ) = vRkSa. paMkaya ( paGkaja ) = bha. vaNa vana ) = na jayajaMtukappapAyava ! = he vizvanA po prati uda5- rAgapaMkayavaNassa = rAga3yI ubhagonA vananA. saMyala ( sakala ) = 5NAthI yukta. muNi ( muni) = bhuni, yati. gAma ( grAma ) = samUha. vRkSa ( samAna ) ! [ zrIdhanapAla 1 ' trAstirbhavantIparaH' iti pratibhAti / 2 A zabdano artha 'tuM jayavaMto varta' ema paNa thai zake che, paraMtu e artha karavo ThIka nathI. 3 A zabdano artha sarva' paNa thai zake che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicitat] RSabhapaJcAzikA. mAmI (zAmaLI)=nAyaka, { cUDA (cUDAkoca, agra bhAga. raTiLAmAmam= he kaLAthI yukta muni moja (maLa)=rata. samUhanA nAyaka! tistrogacUkA =he tribhuvanane viSe cUDAmaNi ti (tri-traNa. | namo (namaka)=namaskAra. (jo)=bhuvana. te (te)-tane. padArtha kaSabhadevane praNAma he jagatanA cha prati (ane khAsa karIne yugalika janane vAMchita phaLa ApanAra hovAthI temanA prati) kalpavRkSa (samAna gIzvara)! rAgarUpI (sUrya-vikAsI) kamalenA vana prati (tene nimIlana karanAra hovAthI) candra-prabhA (tulya paramezvara )! he kaLAthI yukta evA muni-gaNanA nAyaka ! he svarga, marya ane pAtALarUpI (athavA adha-leka, "madhyama-laka ane UrvilekarUpI) tribhuvananI (siddhi-zilArUpI) cUDAne viSe tenA zAzvata macchanarUpa hevAne lIdhe maNi (samAna aSabha-deva)! tane (mAre trikaraNazuddhipUrvaka ) namasakAra heja-1 spaSTIkaraNa siMdhane saMbaMdhI vicAra A padyamAM gaSabhadevanA saMbaMdhamAM cAra saMbodhanono ullekha karavAmAM AvyuM che. emAM prathama saMbodhanathI e sUcana karavAmAM Ave che ke yugalika dharmano vicacheda thatAM kalpavRkSano abhAva thatAM parama kRpALu prabhue yugalika janone zilpAdikano upadeza ApI samasta rIte kalpavRkSanA samAna kArya karI batAvyuM. A tenI sAmrAjya-avasthA daramyAnanuM kArya che. bIjA saMbodhanamAMthI e dhvani nIkaLe che ke jema sUryanAM sahastra kiraNe vaDe vikasvara banelAM kamaLanAM vanane candra-prabhA jotajotAmAM saMkucita karI nAkhe che, tema aneka bhavothI ekatrita thayelA ane ethI karIne atizaya gADha banelA evA rAgarUpI kamala-vanane prabhurUpI candra-prabhA lIlA-mAtramAM saMkoca pamADe che, arthAt prabhu rAgano satvara viccheda kare che. A temanI cha- avasthAnuM citra che. trIjA saMbodhananuM e tAtparya che ke jema gAmaNI grAma nAyaka che, tema prabhu vaikiyAdika 1 yugalika manaSyonA viziSTa svarUpa sArU juo jambudvIpa-prajJapti (sU0 21). 2 kalpavRkSa saMbaMdhI sthUla mAhitI mATe juo stuti-caturvizatikA (pR. 137). 3 juo caturvizatikA (pR. 67). 4 A saMbaMdhamAM juo stuti-caturvizatikA (pR0 41). 5 juo stuti-caviMzatikA (pR. 42 ). 6 vaikriya 'nAmakarmanA udayathI utpanna thayelI labdhi te "vaikriya-labdhi" che. (labdhine sAmAnya artha zakti vizeSa che.) A labdhivALo jIva potAnA zarIrane moTuM, nAnuM, dhoLuM, kALuM eka, aneka vigere aneka prakAranuM banAvI zake che. atra "Adi' zabdathI cAraNa-labdhi pramukha bIjI labdhio samajavI. AnA jijJAsue vizeSAvazyakanI 779thI 804 sudhInI gAthAo jovI. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA. [ zrIyApAjI labdhio vaDe alaMkRta evA munirUpa grAmanA nAyaka che; arthAt teo munIzvara che. A temanI kevalajJAna prApta karyAM bAdanI 'samavasaraNa-avasthA sUcave che, kemake teo samavasaraNamAM jyAre birAje che, tyAre gaNadharo temane name che ane kevalIo paNa temane pradakSiNA de che. 4 cothA saMbodhanathI temanI mukta-avasthA sUcita thAya che. kemake jaina siddhAnta pramANe manuSyalokamAMthI je jIva aSTa karmano kSaya kare che te samazreNie Urdhva gamana kare che ane lokanA agra bhAge be tRtIyAMza avagAhanA dhAraNa karIne rahe che. AthI AgaLa dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA abhAvane lIdhe te jIva vadhI zake tema nathI. namaskAra karavAnuM kAraNu A saMpUrNa kAvya prabhunA guNonI stutirUpa ane ethI karIne namaskArarUpa che, to pachI atra temane kema khAsa namaskAra karyo che evo prazna upasthita thAya che. AnA uttaramAM nivedana karavAnuM ke ziSTa-samayanuM smaraNa karAvavAne, vijJane zAnta karavAne temaja bhaktinI adhikatA sUcavavAne mATe atra khAsa namaskAra karavAmAM Avyo che. padya-vicAra-- A prathama jinezvara zrIRSabhadevanI stutirUpa samagra kAvya mahAkavi dhanapAle 'AryA' chaMdamAM racyuM che. kavirAja kAlidAse racelA zrutAdhamAM enuM nIce mujabanuM lakSaNa jovAmAM Ave cheH~~~ yasyAH vAre prathama, dvArA mAtrAtathA tRtIyekaSi / aSTAdaza dvitIye, caturtha ke paJcadaza sA''ryA // 1 // " arthAt je chaMdanA prathama temaja tRtIya "caraNamAM 12 mAtrAo hoya ane dvitIya ane caturtha caraNomAM anukrame 18 ane 15 mAtrAo hoya te 'AryA' kahevAya che. alaMkAra-vicAra- saguNu kAvya paNa yuvatinI jema alaMkAra vinA zaiAle nahi, tethI kavio alaMkArathI alaMkRta kAvyo race che. A alaMkAranA zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra ema be bhedo che. temAM zabdAlaMkAranA (1) vakrokti, (2) anuprAsa, (3) yamaka, (4) citra ane (5) zleSa ema pAMca prakAro che, jyAre arthAlaMkAranA to upamA, rUpaka vigere aneka bhedo che. prastutamAM ApaNe 'upamA' alaMkAra sAthe saMbaMdha hovAthI tenuM nIce mujamanuM lakSaNa vicArI laIeH-- 35mAnena sAdazya-muvameyasya yaMtra sA / pratyayAyayatutyArtha samalaihavamAM mattA // ? " -vAgbhaTAlaMkAra, caturtha pariccheda, zlo 50. 1 samavasaraNanI mAhitI mATe juo stuti-caturviMzatikA (pR0 ra91-300 ). 2 aSTa karmanA skUla svarUpa sArU jIo stuti-caturviMzatikA ( pR06-0 ). 34 AnI sthUla rUparekhA nyAyakusumAMjali (pR0 220221 )mAM AlekhavAmAM AvI che. 5-6 A saMbaMdhamAM jIo stuti-caturvizatikA (pR0 9-10 ). Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivilA] RSabhapazcAzikA. arthAta jyAM 'upamAna ane upameyanI pratyaya, avyaya, tulya artha ane samAsa vaDe samAnatA hoya, te "upamA kahevAya che. sAthe sAthe "rUpaka alaMkArano paNa vicAra karI laIe. enuM lakSaNa e che ke- "rUpakaM yatra sAdhA -darthayorabhidA bhavet / samastaM vA'samastaM vA, khaNDaM vA'khaNDameva vA // 1 // " -vATAlaMkAra, 504, zloka 66. arthAt jyAM be arthonI sadRzatAne lIdhe abheda hoya, tyAM "rUpaka alaMkAra che. A alaMkAranA (1) samasta, (2) asamasta, (3) khaNDa ane (4) akhaNDa ema cAra prakAro che. lakanuM svarUpa loka kaho ke jagat kaho e eka ja che. jaina zAstramAM A lokanA Urdhva-loka, madhyamaloka ane adho-loka ema traNa vibhAgo pADavAmAM AvyA che. A samasta loko AkAra keDa upara hAtha rAkhI paga pahoLA karI UbhA rahelA purUSanA jevo che. A purUSAkAra lokanI keDanI nIce sAta pRthvIo che (ane te ghanodadhi, ghanavAta ane tanavAtathI vIMTaLAyelI che). temanI prathama pRthvIno uparano navaso yojana jeTalo bhAga bAda karatAM A pRthvIno bAkI rahelo bhAga temaja tenI nIcenI bAkInI che pRthvIo eTalA lokanA vibhAgane "adho-loka' kahevAmAM Ave che. sAta rajajumAMthI navaso yojana bAda karatAM jeTalI UMcAI rahe eTalI A adho-lokanI UMcAI che, jyAre enI AkRti trAsanane maLatI Ave che. adho-lokamAMnI A sAta pRthvIomAM sAta narako AvelI che temaja tenI prathama pRvImAM to cAra prakAranA devo paikI bhavanapati devonAM paNa nivAsasthAno che. - purUSAkAra lokanA nAbhi-bhAgamAM madhyama-laka yAne tiryaMga-loka Avelo che. uparyukta sAta pRthvIomAMnI prathama pRthvIno je upara navaso yojana UMcAivALo bhAga adho-lokamAM gaNavAmAM Avyo nathI teno madhyama-lokamAM samAveza thAya che (A bhAgamAM vyantaro vase che). sUrya, candra vigere jyotiSka devonAM vimAne madhyama-lokamAM AvelAM che, kemake A loka 1800 yojana jeTalo UMco che. ApaNe je pRthvI upara rahIe chIe te pRthvI uparanA sarve dvIpo temaja samudrone paNa madhyama-lomAM aMtarbhAva thAya che. A madhyama-lokana AkAra jhAlara jevo che. | madhyama-lokanI uparano bhAga Urva-loka kahevAya che. enI UMcAI adholokanA jeTalI che ane teno AkAra murajanA jevo che. Urva-lokamAM vaimAnika devono nivAsa che. temAM purUSAkAra lokanuM udara ane urasthAna te bAra prakAranA kalpapapanna vaimAnika devonuM sthAna che. kalpAtIta vaimAnikomAMthI je devonAM vimAno lokanA grIvA (Doka) sthAne che, te " ka" kahevAya 1-2 sarakhApaNanA jJAnanuM sAdhana te "upamAna" kahevAya che, jyAre je vastu sarakhAvavA lAyakamukAbalo karavA yogya hoya te upameya kahevAya che. 3 jaina zAstramAM lokanI UMcAInA cauda vibhAgo kalpavAmAM AvyA che. A dareka vibhAgane "rajaju. kahevAmAM Ave che. eka rajajumAM asaMkhya yojanono aMtarbhAva thAya che. 4 juo stuti-caturvizatikA (pR. 31). Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Da RSabhapaMcAzikA, [ zrIdhanapAla che. tenI uparanAM pAMca vimAnone te sarvottama hovAthI 'anuttara vimAna' kahevAmAM Ave che. te lokanA mukha--sthAnamAM che. A pAMca vimAnomAMnA sarvottama vimAnane 'sarvArthasiddha' kahevAmAM Ave che. A vimAnathI khAra yojana UMce siddhi-zilA AvelI che. A paNa eka prakAranI pRthvI che. tene 'dRSit-AglArA' yazu ahevAmAM Ave che. te soGanA sasATa-sthAne che, bheno vistAra bhnussylokanA jeTalo eTale 45 lAkha yojana jeTalo che. A siddhi-zilAnI upara eka yojane lokano anta Ave che. A pramANe lokanI ekaMdara UMcAI cauda rajju jeTalI che. vizeSamAM A lokane koie manAvyo nathI tema koie pakaDI rAkhyo nathI, paraMtu te svayaMsiddha ane nirAdhAra AkAzamAM rahelo che. kemake lokanI bahAra cAre bAju AkAza sivAya koi paNa padArtha nathI. A lokanI bahAranA bhAgane 'aloka' tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. A loka ananta che, ethI karIne loka e ananta alokanuM atyanta sUkSma madhya bindu gaNI zakAya. lokanA saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI mATe tenA jijJAsue kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrikRta ceAgazAstranA caturtha prakAzanA 103thI 107 sudhInA zlokonI vRtti jevI ane ethI paNa vadhAre mAhitI mATe to upAdhyAya zrIvinayavijayakRta lokaprakAzamAMno kSetra-loka jovo. OM Hong Hong OM tathA''zIHstutirUpaM dvitIyagAthArtha (61) mAha jaya rosajalaNajalahara !, kulahara ! varanANadaMsaNasirINaM / mohatimirohadiNayara !, nayara ! guNagaNANa paurANaM // 2 // [ jaya roSajvalanajaladhara ! kulagRha ! varajJAnadarzanazriyoH / mohatimiraughadinakara ! nagara ! guNagaNAnAM paurANAm // ] pra0 vR0 - jayatti / he bhagavan ! tvaM jaya - itarakutIrthitiraskAreNa sarvotkarSeNa vartasva ! kiMviziSTa ? 'roSajvalanajaladhara' ! roSa eva tadabhirAmaguNagrAmArAma dAhakatvena svaparayorupatApakatvena ca jvalana iva jvalanastasya roSadahanasya jalaM dharatIti jaladharaH / yathA pralayakAlakarAlAnalajvAlAjaTAlamapi kRpITayoniM sajalajaladharadhArAdhoraNIsampAtaH zamayati, tathA bhagavAnapi pareSAM (roSam ? ) / tathAhi - yojana ( sapAda ) zatAntazciraprarUDhA api vairamatsarAdayaH prazAmyantIti / kulahareti / vare - apratipAtinI ca te jJAnadarzane ca varajJAnadarzane / tatrAzeSavastu (vizeSa) viSayaM jJAnaM, sAmAnyavastugocaraM darzanaM, tayoH ( zriyoH) kulagRhaM - janagRham / yadvA bhagavato muktyavasthAmadhikRtya stutipadamidam / tatra ca kevalayorjJAnadarzanayoreva sambhavaH / tatra mohatti / tatra mohaH - ajJAnaM yathAvasthitavastutattvavilokana pratibandhakatvena timiraughaH- tamaHsamUhastasya dinakara iva dinakaraH, tasyAyamarthaH - yathA bhAskarakarapraka 1 ' pracurANAM' ityapi sambhavati / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] RSabhapaJcAzikA. 7 " ratiraskRtastimiranikaraH kAndizIkatvamavApya gahana girikandarodaramadhizrayati, evaM mohoDa pi mahAmahimabhiH subhaTapeTakairapi (riva) ca bhavadupadezaiH samantatastrAsitasteSAmagamyatamamabhavyajanamanodurgamadhyAsta iti / tathA nayara ! iti / na vidyate karaH - rAjadeyavibhAgo yasmin tannagaram, saMjJAzabdAt kasya gatvaM nAlopazca tasya sambodhanam / keSAm ? 'guNagaNANa paDarANa' tti guNAH- tapaH prazamAdayasteSAM gaNAH- samUhA guNagaNAsta eva pure bhavAH paurAsteSAm / yathA kasmiMzcid rAjanvati nagare nAgarikairakuto'pi bhayaiH sukhamavasthIyate, evaM bhagavati niHzeSadoSasaMzleSavisammukhe samagrAbhirAmaguNagrAmairiti // iti dvitIyagAthArthaH // 2 // he0 vi0 - sAmprataM stutimAha - ( jayatti ) jaya tvaM bhagavan ! - sarvotkarSeNa vartasva / kiMbhUta ! ? 'roSajvalanajaladhara !' krodhAgnipayoda ! tathA 'kulagRha !' viziSTakulakalpa ! / kAsAmityAha - 'varajJAnadarzanazriyAM' vare ca te jJAnadarzane ca varajJAnadarzane, tayoH zriyaH - samRddhayastAsAm / yadvA " bahuvaNe dukhaNaM" ityAdivacanAt vare ca te jJAnadarzanazriyau ca varajJAnadarzanazriyau tayorvA / tatra vizeSaparicchedakaM jJAnaM, darzanaM ca sAmAnyagocaram / tathA 'mohatimiraughadinakara !' ajJAnAndhakArasamUhataraNe ! tathA 'nagara !' na vidyate karo - rAjadeyabhAgo yatra tannagaraM, saMjJAzabdatvAt kakArasya gakAro nakArAlopazca, nagaramiva nagaraM tasya sambodhanaM he nagara ! | keSAmityAha - 'guNagaNAnAM' guNagaNAzcAritrAdayo gRhyante teSAm / kiMbhUtAnAmityAha - paurA iva - viziSTalokA iva paurAsteSAm / yadvA 'pracurANAM' prabhUtAnAm / kimuktaM bhavati ? yathA nagaraM guNagaNAnAM paurANAM pracurANAM vA sthAnaM bhavati, tathA bhagavAnapi // iti gAthArthaH // 2 // jaya ( jaya ) = nayavaMto varta rosa ( roSa )=odha, gusso. jalaNa (jvalana ) = ani, bhAga. jalahara ( jaladhara )= bhedha. rosajalaNajalahara ! - adha3yI ani prati bhegha. kula (kula )=DuNa, vaMza. hara (gRha) = 2. kulahara ! = he pitAnuM ghara ! vara ( vara ) = uttama. nANa (jJAna) = jJAna. daMsaNa ( darzana ) - 6rzana. farft (t)=4&. lakSmInA zabdArtha 1 bahuvacane dvivacanam / moha ( moha ) = bhoDa, ajJAna. timira ( timira ) = aMdhAra, saMdhAI. guNagaNANa - guNonA samuhAyanA. varanANadaMsaNasirINaM - uttama jJAna ane harzanaicI paurANaM ( paurANAM ) =nAgaribhenA. paurANaM ( pracurANAM ) = ghaNAnA. oha ( ogha ) = sabhUDa. diyara ( dinakara ) = sUrya. mohatimirohadiNayara ! = De bhoDa35 aMdhAranA sabhU prati sUrya ! nayara ! ( nagara ) ! = nagara, he zaDera ! guNa (guNa) = zu. gaNa ( gaNa ) = sahAya Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanapaTTa padhArtha prabhunI AzIrvAdarUpa stuti "he phodharUpI agnine zAMta karavAmAM) megha (samAna)! he uttama (apratipAtI) jJAna ane dazananI [athavA jJAna ane darzanarUpI ] lakSmIonA (Ananda mATe) pitR-gRha (tulya). he ajJAnarUpI aMdhakAranA samUhane (aMta ANavAmAM) sUrya (samAna)! he (tapa, prazama ItyAdri) guNonA samudAyarUpa nAgarikonA [athavA aneka guNenA samudAyanA] ( nivAsa mATe) nagara (tulya)! tuM sarvotkRSTa varta."--2 spaSTIkaraNa saMbodhananI sArthakatA- krodhane agninI upamA ApavI te vyAjabI che, kemake phodha aneka guNarUpI grAma ane ArAmane bALI nAkhe che temaja te tenA janmadAtAne temaja anya janone paNa saMtApakAraka che. AvA krodhane zAnta karavAmAM prabhu megha samAna che e vAta paNa vAstavika che, kemake prabhu jyAM jyAM vicare, tyAM tyAM savAsa yojana sudhImAM vasatA prANIonA lAMbA samayanA vaira ane matsara nAza pAme che ane samavasaraNamAM beThelA prANIono to svAbhAvika vaira-bhAva paNa zAMta thaI jAya che. ' bhagavAna sarvottama jJAna ane darzanarUpI lakSamInA pitR-gRha che ema kahevAnI matalaba e che ke jema bALako ane khAsa karIne lalanAo pitR-gRha (piyara)mAM niHzaMkapaNe lahera kare che-AnaMdapUrvaka rahe che, tema kevalajJAnarUpI ane kevaladarzanarUpI lahamIo prabhurUpa AnandagRhamAM lahera uDAve che. A padyamAM prathama jJAnane ane tyAra bAda darzanane nirdeza karavAmAM Avyo che ethI prabhu kevalajJAnI che ema sUcavavAmAM AvyuM che, kemake sAmAnya jIvone to prathama sAmAnya upayoga yAne darzana hoya che ane tyAra pachI viziSTa upayoga yAne jJAna hoya che. ajJAnane aMdhakAra sAthe sarakhAvavo ane prabhune sUrya sAthe sarakhAvavA te vAta nyAo che; kemake sUrya jema paddhono vikAsa kare che, tema prabhu bhavya janonA jJAnano vikAsa kare che. vaLI jema sUrya candra-kamalono saMkoca kare che, tema prabhu zreSI janono parihAra kare che. sUrya jema aMdhakArano nAza kare che, tema prabhu ajJAnano nAza kare che. sUryanAM kiraNothI bhedAyeluM aMdhAruM jema giri-guphAdino Azraya le che, tema prabhue mArI haThAvela ane jJAna-mithyAtva mithyAtvIone-durbhavyone-abhavyone zaraNe jAya che ane teo teno Adara kare che. A uparAMta ghuvaDanA upara prakAza nahi pADavA chatAM jema sUrya asamartha gaNato nathI, tema prabhu paNa abhavyane pratibodha na pamADatA hovA chatAM teo asamartha gaNAtA nathI. 1 AnA svarUpa mATe juo stuti-caturvizatikA (50 161) tathA vIra-bhaktAmara (50 32-33). 2 A saMbaMdhamAM juo caturvizatijinAnandastuti (pR. 21-22). Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazcAzikA. vizeSamAM zrImAna mAnatuMgasUrikRta bhaktAmara stotranA sattaramAM padyamAM sUcavyA mujaba to prabhu sUryathI paNa adhika mahimAvALA che ane tethI karIne to te abhyantara aMdhakArane paNuM dUra karI zake che. je nagaramAM rAma jevA rAjA hoya, tyAM nagara-jano sukhethI-nirbhayapaNe rahI zake tevI rIte prabhurUpI nagaramAM samasta doSarUpI durjanono sarvathA abhAva hovAthI tyAM aneka guNorUpI nAgariko vase emAM kahevuM ja zuM? A uparathI prabhumAM aSTa karmanA kSayathI utpanna thayelA anaMtajJAnAdika ATha mahAguNonA ane aneka sAmAnya guNonA sadbhAvanuM sUcana thAya che. idAnIM yathA prAptasamyagdarzanAnAM prANinAM bhagavadarzanamupapadyate tathA stutikadvArezaivottaragAthayA pratipAdayannAha diTTho kahavi vihaDie, gaMThimmi kavADasaMpuDaghaNaMmi / mohaMdhayAracAraya-gaeNa jiNa! diNayaruvva tumaM // 3 // [dRSTaH kathamapi vighaTite granthau kapATasampuTaghane / mohAndhakAracArakagatena jina ! dinakara iva tvam // ] pra0 vR0-dihrotti / iha hi duravagAhagambhIrApArasaMsArapArAvArAntarAlaparivartitaiH samastasattvasaGghAtaistAvadavyavahArarAzau prathamaM prasuptamattairivAnantAH pudgalaparAvartAH samativAhyante / tatra te tathAbhavitavyatAniyogAnnirgatya tasmAt pRthivyaptejovAyulakSaNeSu caturvapi kAyeSu pRthak pRthagasaMkhyAtA utsarpiNyavasarpiNIrvanaspatikAye cAnantAH samativAhyante, kiJcidadhikAni viMzatisAgaropamazatAni satve jnyaanaavrnnaadikrmnirmthitmhimbhirtivaahynte| yaduktaM asmadArAdhyacaraNaiH-"jJAnAvaraNAdikarmaNAmevamutkRSTAM sthitiM bADhamupavarNayanti smyvidH| yaduta jJAnAvaraNasya darzanAvaraNasya vedanIyasya cAntarAyasya ca pratyeka triMzat koTikoTayaH sAgaropamANAM utkRSTA sthitiH| mohanIyasya saptatirnAmagotrayoH pratyeka viMzatiH" / yadA ca zarIriNo girisaridupalopagholanAnyAyenAkAmanirjarayA karmarAziM kSapayantaH sarvakarmaNAM tasyAH sthiterekaikaM sAgaropamakoTikoTiM kizcidUnAmavazeSayanti tathA(dA) yathApravRttikaraNena granthipradezamavatAryante / sa ca karmagranthiH karkazaghanaprarUDhagUDharAgadveSapariNAmajanitaH prANibhirabhinnapUrvo durbhedyazca bhavati / tadAhuH paramarSayaH (kalpabhASye) 1 mA 24 mAguNonI mAhitI bhATe tumao nyAyasubhairle (50 330-332 ). 2'patitaiH' iti kh-paatthH| sa. 2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raSabha paMcAzikA, [zrIdhanapAla""gaMThitti sudunbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThina / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo ||1||"-aaryaa granthipradezaM yAvadanantazo'bhavyajantavo'pyavatAryanta eva / asmiMzcAvasare kazcid bhAvibhadraH prANI samullasitatathAvidhAvAryavIryavisphUrtistIkSNatarakuThAradhArAsampAtapratimenApUrvakaraNena taM tathAvidhasvarUpaM granthibhedanamanubhUya (sthitidvayaM kurvanti ) tatrAdyasthitI mithyAdRSTireva / atikrAntAyAM (tasyAM ) cAntarmuhUrtam aupazamikaM samyaktvaM spRzati / evaM kRtagranthibhedasya samAsAditasamyaktvasya bhagavAn manoviSayamavatarati / tatra sthitaM ca jagadguruM sAkSAdiva puraH sphurantamavalokya pulakapulakAJcitatanuH stutiM cAha-dihrotti / he jina!-rAgAdijayanazIla! tvaM mayA purAkRtasukRtasaMyogena dRSTo'si / tadvad (tatazca) yathA' vasthitaM vItarAgAdisvarUpaM mama manasi sAmpratamavatatAreti / vasati? kathamapi, pUrvoktasva. rUpeNa karmagranthau vighaTite-bhinne sati / kiMviziSTena mayA? mohaMdhayAratti moho-mamedamiti sarvatra dhana-dhAnya-kalatra-mitra-putrAdiSu mamatA-vyAmohaH sa evAtattve tattvavAsanotpAdakatvAdavivekalocanaM mukulayannandhakAra ivAndhakArastadgatena-tadAyattena, yathA kenacinnarapatiprakopApahRtasarvasvena ghorAndhakArAtiduHsaJcaravilInakArAgAragatena daivAd vighaTite-visuzliSTe kapATasampuTe tadeva dedIpyamAno dinamaNidRzyate tadvat // iti tRtIyagAthArthaH // 3 // he0 vi0-sAmprataM bhgvdrshndurlbhtaamaah-(ditttthotti)| 'dRSTaH' samyagavalokito he jina! tvaM mayeti gamyate / katham ? 'kathamapi' mahatA kRcchreNa / va sati ? 'vighaTite' vigalite 'granthau' mohalakSaNe / kiMvidhe? 'kapATasampuTaghane kapATayoH sampuTaM-yugalaM kapATasampuTaM tadiva ghano-gupilaH, anAdibhavakarmopAttatvAt / kiMvidhena mayetyAha-'mohAndhakAracArakagatena' mohaH-aSTAviMzatibhedalakSaNaH sa evAndhakAreNa yuktazcArako mohAndhakAracArakastatra gatastena / ka ivetyAha-'dinakara iva' bhAnuriva / kimuktaM bhavati? yathA kenacidandhakAracArakagatena kapATasampuTe kathaJcid (vighaTite) dinakaro dRzyate, tathA tvamapi mayA dRSTa iti hRdayam // iti gAthArthaH // 3 // zabdArtha divo (dRSTaH ) yo. kavADa ( kapATa )=dvAra, bhAra, mAra. kahavi ( kathamapi )mA bhanate. saMpuDa ( sampuTa )=yugala, ne. vihaDie ( vighaTite )=(1) nAza pAbhyo; (2) aba ghaNa (ghana )-18. gayo. kavADasaMpuDaghaNaMmi-dvA2nayugalAnI nema 6. gaMThimmi ( granthau )=1is. moha (moha )-zAna. 1chAyA pranthiriti sudurbhedaH karkazadhanarUDhagUDhagranthiriva / jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmaH // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitA ] RSabhapaJcAzikA. yathA (dhara)=aMdhArUM. | vija! (bina !)=he tIrthaMkara! thAya (tAra)=kArAgRha, kedakhAnuM. livara (vinara)=sUrya. jIma (Ata=gayela. mohAravariyALa=meharUpI andhakArathI vyAsa | vinayahave sUryanI jema. kedakhAnAmAM rahelAthI. tui (jaM)-tuM. padhArtha prabhunA darzanano mahimA aneka bhavothI ekatrita thayela hevAthI) dvAranA yugala jevI gADha (rAga-dveSanA pariNAma rUpa) gAMThane jyAre mahA mahenate nAza thaye, tyAre te tIrthaMkara ! (28 prakAranA) meharUpI aMdhakArathI vyApta evA kArAgRhamAM rahelA mane sUryasamAna tAruM darzana thayuM-3 spaSTIkaraNa blekanuM tAtparya - jema koIka rAjA amuka manuSya upara kopAyamAna thatAM te tenuM sarvasva haraNa karI laIne tene ghora aMdhArI koTaDImAM pUrI de ane svame paNa tene sUryane darzana na thavA de, tema karmarAjA paNa AtmA upara kopita thatAM te tenA jJAnAdika uttama alaMkArone harI laI tene moharUpI aMdhArA kedakhAnAmAM pUrI de che ane tene prabhurUpa sUryanA darzanathI vaMcita rAkhavA prayata kare che. paraMtu kArAgRhanuM dvAra-yugala daivayoge UghaDI jatAM temAM pUrAI rahelA kedIne sUryanuM darzana thAya, tema apUrvakaraNadikanA yogathI anAdi kALanA rAga-dveSarUpa pariNAmavALI gAMTha chedAI jatAM moharUpa kedakhAnAmAM saDato bhavya janarUpI kedI samyakatva prApta karI sarva jJAnAdika saddaguNothI suzobhita prabhunA darzana karavA bhAgyazALI bane che. samyakatva-mImAMsA samavane artha- samyakatva kaho ke samyagadarzane kaho e baMne eka ja vAta che. yathArtha zraddhAna yAne vAstavika tatva-daSTi e eno artha che. e vAtanI vAcakavarya zrIumAsvAti munIzvarakRta tattvArthAdhigamasUtranuM "taravArthAnaM va nam" e (prathama adhyAyanuM dvitIya) sUtra sAkSI pUre che. vizeSamAM samyakatvanI vyAkhyA karatAM zrIhemacandrasUri kahe che ke "yA deve devatAbuddhi-gurau ca gurutaamtiH| dharma ca dharmadhIH zuddhA, samyaktvamidamucyate // " -yogazAstra pra0 2, zlo0 2 1 samyakatva para eka svatantra nibaMdha taiyAra karI tene prasiddha karavAno mAro manoratha atyAra sudhI phaLIbhUta nahi thayelo hovAthI temaja stuti-caturvizatikAdika granthamAM vivecana karavAno prasaMga prApta thavA chatAM grantha-gauravanA bhayathI tema karavuM mulatavI rAkhavuM paDeluM hovAthI ane vAraMvAra tema karavuM te ISTa gAya tema hovAthI temaja zrIprabhAnaMdasUrikRta TIkAne Azaya jaina darzanathI aparicita pAThakavarganA dhyAnamAM nahi utarI zake tema lAgavAthI atra meM A viSayanI sthala rUparekhA AlekhI che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSabhapaMcAzikA, [ zISabhAiarthAt devane viSe devapaNAnI zuddha buddhi, gurUmAM gurUpaNanI zuddha buddhi ane dharmamAM dharmanI nirmaLa buddhi e "samyakatva" kahevAya che. A uparathI sAra e nIkaLe che ke jemane deva-izvara-paramezvara tarIke mAnavA vyAjabI hoya temane deva tarIke svIkAravA, jemane gurU evI saMjJA ApavI yathArtha hoya temane gurU tarIke mAnavA ane je vAstavika rIte dharma evA nAmane lAyaka hoya tene dharma mAnavo e "samyakutva che. AnAthI ulaTI mAnyatA te "mithyAtva che. jaina prakriyA- samyagdarzana prApta karavAnAM sAdhano saMbaMdhI vicAra karIe te pUrve jaina prakriyA pramANe karmane je ATha vibhAge pADavAmAM AvyA che te joI laIe. (1) jJAnAvaraNIya, (2) darzanAvaragya, (3) vedanIya, (4) mehanIya, (5) AyuSya, (6) nAma, (7) gotra ane (8) antarAya e A ATha vibhAge che. A dareka vibhAganA bIjA avAntara bhedo che, paraMtu te sarvanuM atra prayojana nahi hovAthI prastutamAM mohanIya karmanA darzana-mohanIya ane cAritra-mohanIya e be mukhya bhedonA avAMtara bhedo vicAravAmAM Ave che. darzana-mohanIyanA samyaktva-hanIya, mizra-mehanIya ane mithyAtva-mohanIya ema traNa bhedo che, jyAre cAritra-mehanIyanA kaSAya" ane "nokaSAya ema be bhedo che. vaLI temAM kaSAyanA krodha, mAna, mAyA ane lobha ema cAra prakAro che. A dareka kaSAyanA eka ekathI utaratA baLavALA anantAnubA , apratyAkhyAna, pratyAkhyAna ane saMjavalana ema cAra cAra bhedo che. nokaSAyanA (1) hAsya, (2) rati, (3) arati, (4) zoka, (5) bhaya, (6) jugupsA, (7) purUSa-veda, (8) strI-veda ane (9) napuMsaka-veda ema nava bhedo che. A pramANe darzana-mohanIcanA traNa, kaSAyanA soLa ane nokaSAyanA nava bhedo maLIne mohanIyanA 28 prakAro paDe che. darzana-mohanIyane sAmAnya artha e che ke tatvanA saMbaMdhamAM yathArtha mAnyatA thavA devAmAM vidhra utpanna karavuM arthAt tenuM kArya yathArtha darzananuM AcchAdana karavAnuM che. darzanahanIya zabda paNa sUcave che ke darzana sAthe tene kaMI saMbaMdha hovo joIe ane vastutaH temaja che ane te e che ke darzana-mohanIya karmane asta thatAM samyagdarzanane udaya thAya che. samyagdarzana saMpAdana karavAmAM joitAM sAdhane- ke samyagdarzananI prAptimAM jJAnAvaraNIya karmono kSayopazamanI apekSA rahelI che, to paNa A kSayopazama kaMI tenuM mukhya kAraNa nathI; kemake jeTalA kSayopazamanI apekSA rahelI che, teTalo kSayopazama to paMcendriya jIvone hoya che ja. AthI mukhya vAta to e che ke anAdi-anaMta evA caturgatibhramaNarUpa ghora aTavImAM prANI je mehanIyAdika ATha karmanI utkRSTa sthitinA vipAkane vaza thaI paribhramaNa karyA kare che te kamano sthiti-kAla ghaTavo joIe ane ema thAya tyAreja samyaga-darzananI prApti thaI zake tema che. AthI prathama to sthitikAla ane kyA karmane keTalo sthiti-kAla che te jANavAnI jarUra rahe che. e jijJAsAnA samAdhAnamAM kahevAnuM ke karma-pudgala jeTalA vakhata sudhI AtmA sAthe joDAyeluM rahe, teTalo vakhata te karmane te "sthiti-kAla" kahevAya che. karma-dravya vadhAremAM vadhAre jeTalo vakhata Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viviA ! RSabhapazcAzikA. rahe te teno "utkRSTa sthiti-kAla" ane ochAmAM ocho jeTalo vakhata rahe te teno "jaghanya sthiti-kAla jANavo. temAM vedanIya, nAma ane gotra e sivAyanAM bAkInAM kamano jaghanya sthiti-kAla aMtarmuhurtano che. tattvArthAdhigamasUtra pramANe vedanIyano jaghanya sthiti-kAla bAra muharta (eka muhUrta be ghaDI=48 miniTa)no che, jyAre uttarAdhyAyanasUtranA 33mA adhyayana pramANe to te kALa aMtarmuhUrtano che; nAma temaja gotra e baMne kamano jaghanya sthiti-kAla to ATha muhUrtano che.] jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, ane antarAya e cAra kameno utkRSTa sthiti-kAla trIsa koDAkoDI sAgaropama che, nAma ane gotra karmono utkRSTa sthiti-kAla visa koDAkoDI sAgaropama che, jyAre mohanIya ane AyuSya kamene utkRSTa sthiti-kAla anukrame sittera (sauthI vadhAre) koDAkoDI sAgaropama ane tetrIsa sAgaropama che. have ApaNe pAchA prastuta viSaya upara AvI jaIe. temAM ApaNe AgaLa upara joI gayA tema saMsAra-samudramAM DUbelA AtmAno uddhAra karavAmAM agra bhAga bhajavanArA samyagadarzanane prApta karavAnuM prathama sAdhana to kamoMnI sthiti baLano ghaTADo thavo joIe e che, to have kyA karmano keTalo ghaTADo thavo joIe ane te paNa zAthI thAya che te vicAravuM bAkI rahe che. AnA samAdhAnamAM samajavuM ke- AyuSya-karma sivAyanAM bAkInAM sAte kamoMnI sthiti kiMcit nyUna eka koDAkoDI sAgaropama jeTalI rahevI joIe. AmAM AtmAno pariNAma-vizeSa ke jene "yathApravRttikaraNanA nAmathI oLakhAvavAmAM Ave che te kAraNabhUta che. anya zabdamAM kahIe to trIsa koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALAM evAM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya ane aMtarAya kamonI sthiti ghaTIne chevaTe eka palyopamanA asaMkhyAtA bhAgathI nyUna evA eka koDAkoDI sAgaropama jeTalI rahe temaja vIsa koDAkoDI sAgaropamanI utkRSTa sthitivALA nAma ane gotra karmanI sthiti paNa Akhare eka palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgathI nyUna evA eka koDAkoDI sAgaropama jeTalI rahe arthAt jJAnAvaraNAdika karmane jeTalI ja rahe ane sIttera koDAkoDI sAgaro5manI sthitivALA mohanIya karmanI sthiti paNa aMte eTalIja bAkI rahe eTale ke AyuSya 1 eka karoDane eka karoDe guNavAthI je saMkhyA Ave che, tene (1 00000000000000 arthAta ekaDA para cauda mIDAM caDAvIe tyAre eTale ke eka "zaMkune) "koDAkoDI' kahevAmAM Ave che. 2 sAgaropama kALanuM mApa darzAvanAra pAribhASika zabda che. sAgaropamanA (1) uddhAra-sAgaropama, (2) addhA-sAgaropama ane (3) kSetra-sAgaropama evA traNa bhedo che ane A dareka prakAranA sAgaropamanA vaLI sUkSma ane bAdara ema babbe avAMtara bhedo paDe che. ahIM kaMI A badhA bhedo saMbaMdhI vizeSa mAhitInI jarUra nathI. ethI prastutamAM sUma-addhA-sAgaropamane vicAra karIzuM. dhAro ke eka yojana (cAra gAu) lAMbo, eka yojana pahoLo temaja teTalo ja UMDo eka kuvo che. have A kavAne taratanA janmela manuSyanA vadhAremAM vadhAre sAta divasa sudhImAM ugelA vALa vaDe evo dabAvIne ThAMsI ThAMsIne bharavo ke jethI agni yA jaLa vaDe paNa emAMnA eka paNa vALane AMca lAge nahi. AvA pratyeka vALanA asaMkhya khaMDo (TukaDA) kalpavA ane temAMthI so so varSe eka eka khaMDane te kuvAmAMthI kADhavo. ema karatAM karatAM je kALe A kuvo taddana khAlI thaI jA, teTalA kALane "sUkSma-addhA- palyopama" (palyopamanA paNa sAgaropamanI jema eTalAja bhedo paDe che) jANa. AvA daza koDAkoDI palyopamano eka "sUma-addA-sAgaropama" thAya che. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 RSabhapaMcAzikA, [ ApanAruMsivAyanAM bAkInAM karmonI sthiti ghaTIne ekI vakhate uparyukta pramANa jeTalI rahe, tyAreja samyagadarzana prApta karavAnuM prathama kAra prApta thAya che. A dvAra sudhI AtmAne dorI lAvanAra bIjuM koI nathI paNa teno potAne pariNAma yathApravRttikaraNaja che. ATalethIja kArya sare tema nathI. A uparAMta apUrvakaraNa (ane anivRttikaraNa)nI prApti thAya, toja samyadarzana saMpAdana karI zakAya tema che. yathApravRttikaraNAdikanuM svarUpa ApaNe joI gayA tema ekaMdara karaNe traNa che-(1) yathApravRttikaraNa, (2) apUrvakaraNa ane (3) anivRttikaraNa. temAM karaNa zabdano artha pariNAma-adhyavasAya che. "yathApravRttikaraNa eTale sAdhAraNa rIte upayoga vagara utpanna thanAro pariNAma; "apUrvakaraNa eTale pUrve nahi anubhavelo evo pariNAma ane "anivRttikaraNa" eTale samyakatva (samyagadarzana) utpanna karyA vinA nahi cAlyo janAro pariNAma. A pramANenI traNa karaNonI dhULa rUparekhA che. have tenA vizeSa svarUpa tarapha daSTi-pAta karIe. temAM prathama to A traNe karaNamAM prathama bhAga bhajavanArA arthAt prathamataH pravartana karanArA ane ethI karIne "pUrvapravRtta" evA nAmathI paNa oLakhAtA yathApravRttikaraNa tarapha uDatI najara pheMkIe. yathApravRttikaraNa- yathApravRtti eTale AtmAnI anAdi kALathI karma apAvavAnI jevI pravRtti cAlI Ave che tevIne tevI pravRtti. jo ke AtmAnI anAdinI cAla kAyama che, paraMtu kAraNa-paripAkane laIne mithyAtvanI maMdatA thAya che--kamonuM sthiti-baLa ghaTe che. ahIM koIne zaMkA thAya ke A vAta kema saMbhavI zake, to tenA samAdhAnArthe nIcenAM be udAharaNo vicAravAmAM Ave che. dhAro ke ApaNI pAse eka dhAnyano bhaMDAra che. AmAMthI dararoja jeTaluM dhAnya bahAra kADhavAmAM Ave, tenAthI ochuM--alabata nyUna pramANamAM ja temAM dhAnya nAkhavAmAM Ave, to zuM kAlAntare-amuka kALa vItyA bAda te bhaMDAra a5 dhAnyavALo nahi thaI jAya? tevI rIte prastutamAM karma e dhAnya che ane Atma-pradeza e karmarUpa dhAnyane bharavAno bhaMDAra che. akAma nirjarA dvArA-anAbhoge AmAMthI ghaNAM karmonI nirjarA thAya ane sAthe sAthe alpa karma baMdhAtAM jAya, to pachI karmarUpa dhAnya ghaTe e zuM svAbhAvika nathI? have bIjA udAharaNa tarapha najara karIe. dhAro ke eka parvata che ane temAMthI jaLanI dhArA vahe che. to pachI A parvatanI nIce rahelo koIka pASANu A jaLanA pravAhamAM taNAI Ama tema athaDAI ghasAto ghasAto potAnI meLe goLa ane suMvALo banI jAya, ema kahevAmAM koI pramANa ApavAnI jarUra rahe che kharI? prastutamAM jIva te pASANurUpa che ane caturgatirUpa saMsAra te jaLane pravAha che, temAM taNAto jIvarUpI pASANu akAma-nirjarArUpa gharSaNa vaDe dharma-pravRttirUpa yogya ghATamAM AvecathAyogya saMyoge maLatAM kaSAya-maMdatAnA yoge amuka karma-dvavyajjanuM ApoApa zaTana-paTana thatAM jIva kaMIka halako thAya, e zuM dekhItI vAta nathI? Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 vinittA | RSabhapazcAzikA. A be udAharaNo uparathI samajI zakAya che ke jIva paNa dIrgha sthitivALAM karmone khapAvato jato-kheravato jato ane alpa sthitivALAM navIna karma bAMdhato jato kAlAntare anAbhogarUpa yathApravRttikaraNa vaDe alpa sthitivALAM karmavALo thAya-arthAt jarUraja tenAM kamoMnuM sthiti-baLa ghaTe. A uparathI joI zakAya che ke yathApravRttikaraNa e AtmAno anAga-buddhipUrvaka vinAno pariNAma che. arthAta jIva pahelAM jema atizaya dIrgha sthitivALAM karmo bAMdhato hato tene badale have alpa sthitivALAM karma bAMdhe, temAM A pariNAma kAraNarUpa che. paraMtu Avo pariNAma to abhavyone arthAta jeomAM muktie javAnI yogyatA paNa nathI teone paNa utpanna thAya che. ethI e daSTie A mahattavano nathI, topaNa AtmonnatinA mArga tarapha prayANa karanArAone mATe e paheluM sTezana che. jene potAnA AtmAnuM hita sAdhavuM hoya, mukti-purImAM javAnI jene tIvra abhilASA utpanna thaI hoya, tene to ahiMA sudhInI TikiTa kaDhAvavI ja joIe temaja A sTezana sudhInI musApharI paNa karavI ja joIe. ahiA AvyAthI ja kArya sarI zake kharuM, paraMtu eno artha ema nathI ke A sTezane AvyA ke kArya sarI ja gayuM yatheSTa siddhi thaI cUkI. arthAt ahIM AvethI ja AgaLa vadhI zakAya, paraMtu AgaLa vadhIja zakAya ema nathI. vaLI ahIM sudhI AvI pahoMcavuM e azakya nathI, paraMtu ahiMA AvyA vinA ja AgaLa javuM e to jarUra azakya che. A daSTie ema kahI zakAya ke yathApravRttikaraNanI prApti nirarthaka nathI; temAM paNa gaurava raheluM che. vaLI temAM je jIvanA saMbaMdhamAM saMsArano cheDo have AvIja rahelo hoya ane ethI karIne jenA saMbaMdhamAM A yathApravRttikaraNa aMtimaja hoya, te jIvanuM yathApravRttikaraNa to kharekhara prazaMsApAtra che. kemake AvA yathApravRttikaraNa vaDe jIva AtmonnatimAM AgaLa vadhI muktinA sikkArUpa samyasudarzanane avazya lAbha meLave che. AvuM aMtima yathApravRttikaraNa prApta thayA pachI apUrvakaraNa meLavavAne bahu phAMphA mAravA paDe ke vadhu vakhata rAha jovI paDe tema paNa nathI. eka aMtarmuhartamAMja eno samAgama-udaya thAya che. arthAt aMtima yathApravRttikaraNa prApta karyA bAda apUrvakareNa prApta karavAmAM ochAmAM ocho nava samayane vilaMba thAya che ane vadhAremAM vadhAre eka muhurtamAM eka samaya ocho eTalo vilaMba thAya che, jyAre sAmAnya yathApravRttikaraNano utkRSTa sthiti-kAla to asaMkhyAta samayano che. sAmAnya yathApravRttikaraNa je yathApravRttikaraNa bAda apUrvakaraNa temaja anivRttikaraNa utpanna thAya che ja, te sivAyanA arthAt sAdhAraNa yathApravRttikaraNanA adhikArI to abhavyo paNa che, paraMtu teo A prathama karaNane prApta karI AtmonnatimAM AgaLa vadhI zakatA nathI. bhavya jIvo ke jeo moDA vahelA 1 AvuM yathApravRttikaraNa to je prANI yoganI ATha dRSTio (mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAntA, prabhA ane parA) paikI prathama dRSTimAM pravartato hoya, tene hoya che; vaLI joke A sthitimAM apUrvakaraNane udaya nathI, chatAM A dRSTivALAne tenI prApti atidUra nahi hovAthI A yathApravRttikaraNane upacArathI "apUrvakaraNa kahevAmAM Ave che. (dRSTi eTale sadbhAvanAgarbhita AtmAno parima-vizeSa, suzraddhAyukta bodha.) 2 jaina zAstramAM kALanA sUmamAM sUkSma vibhAgane "samaya" kahevAmAM Avyo che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanapANa paNa mukti-ramaNIne varavAnA che, temAMthI paNa keTalAka dIrdhasaMsArI to huMthI pAchA heThe che. vaLI keTalAka abhavya jIvone A sAmAnya yathApravruttikaraNa prApta thatAM 'cAra sAmAyiko paikI zrutasAmAyikano lAbha thAya che, paraMtu temane bAkInA traNa sAmAyikono lAbha saMbhavato nathI. A vAtane Avazyaka-TIkAnuM nIce mujakhanuM vAkya Teko Ape cheH-- " abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdyArhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati, na zeSalAbhaH / " sAmAnya yathApravRttikaraNamAM vartato jIva (bhale pachI te bhavya hoya ke abhavya hoya) tenA teja pariNAmamAM saMkhyAta athavA asaMkhyAta kAla sudhI rahI zake che. teTalo kAla vItyA khAda bhanya jIva kyAM to caDatA pariNAmavALo ane che eTale ke apUrvakaraNAdi vaDe samyag-darzana prApta kare che ke kyAM to tenA pariNAma malina thatA jAya che. abhavyane mATe caDiyAtA pariNAmano saMbhava nahi hovAthI te tadanaMtara patita thAya e dekhItI vAta che. yathApravRttikaraNamAM vartato jIva rAga-dveSarUpI granthi (gAMTha)nI samIpa Avela che, eTale ke te granthi-dezamAM rahelo che ema zAstrakAro kahe che. A granthi dezamAM rahelo abhavya jIva paNa uttama sAdhuono satkAra thato joine ke tIrthaMkaranI samRddhi joIne dravya-cAritra aMgIkAra karI kriyAnA maLathI navamA traiveyakamAM paNa utpanna thai zake che. vaLI evo abhavya jIva (vadhAremAM vadhAre) navamA pUrva sudhI sUtra-pATha jANI zake che. paraMtu te vAstavika artha jANato nathI. A pramANe te dravya zruta meLave che. koI mithyAtvI bhavya jIva to granthivadezamAM rahIne daza pUrvamAM kaMIka nyUna eTaluM dravya- zruta prApta karI zake che. kaMIka nyUna kahevAno hetu e che ke jeNe pUrepUrA daza pUrvanuM dhyayana karyuM hoya, te to samyaktvathI alaMkRta hoya cheja. ethI ochA jJAnavALAne samyaktva hoi paNa zake ane na paNa hoi zake. e vAtanI kalpa-bhASyano nIce mujabano ullekha sAkSI pUre cheH-- "udasa dasa ya abhinne, niyamA sammaM tu sesae bhayaNA" 1 sAmAyikanA cAra prakAro che--(1) samyaktva-sAmAyika, (2) zruta-sAmAyika, (3) dezavirati sAmAyika ane (4) sarvavirati-sAmAyika. temAM sAmAyika'thI mohanA kSayopazamAdithI prakaTa thato guNa samajavo, samyaktva-sAmAyika kaho ke samyaktva kaho te ekaja che. vaLI zikSAvrata paikI je sAmAyika vrata che, te deza-virati sAmAyikano aMza che. Ano zo artha che, eno uttara to zrIhemacandre racelA ceAgazAstranA nIcenA zloka uparathI joi zakAya che. "cAtaraudradhyAnasya, calAvavamaeNLaH / mudUrta samatA cA tAM, vitu: sAmAyivavratam // ' --pra03, zlo0 82. arthAt ( cAra dhyAnomAMnA e azubha ) Arta ane raudradhyAnono tyAga karIne temaja pApamaya AcaraNane jalAMjali ApIne eka murta paryaMta samabhAvamAM rahevuM te sAmAyika che. eTale ke e ghaDI sudhI rAga-dveSa rahita zAnta sthitimAM rahevuM te 'sAmAyika' che. 2 chAyA caturvaMzanuM dApu vA aminnepu (saghUmaithu) niyamAt sacavavuM, rove (tatoDIne zrute) mananA ( lakSyana hatuM sAvuM na va ) / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] gamapazi. A yathApravRttikaraNa pariNAmathI AgaLa vadhavAmAM rAga-dveSarUpa granthi vacce Ave che ane te durbhedya che, tethI tene apUrvakaraNarUpa parazu dvArA bheda karyA vinA AtmonnatimAM AgaLa vadhI zakAya tema nathI, eTale ke samyakatva maLI zake tema nathI. AthI A granthinA svarUpa paratve vicAra karIe. granthi-svarUpa pranthi' zabdano sAmAnya artha "gAMTha che. atre prastutamAM A pranthithI AtmAno atimalina rAga-dveSarUpa pariNAma samajavAno che. vizeSAvazyaka (gA. 115)mAM paNa kahyuM "gaThitti sudubmeo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // " arthAt kaThora, nibiDa ane atizaya majabUta kASTAdikanI gAMThanI peThe durbhedya evo karmabhanita jIvana gADha rAga-dveSarUpa pariNAma te "granthi che. A "pranthi" cAra anantAnubandhI kaSAyonA samudAyarUpa che. pranthinI samIpa AvelA jIvonuM vartana ApaNe upara joI gayA tema A granthinI samIpa AvelA jIvonuM vartana vividha prakAranuM che. jemake emAMnA keTalAka jIvo rAga-dveSane vaza thaIne A granthithI pAchA haThe che eTale ke teo pharIthI dIrgha sthitivALAM kama bAMdhe che ane keTalAka prathama karaNa yukta thaIne tyAM ja rahe che arthAta teo amuka kAla paryata eka palyopamanA asaMkhyAtA bhAgathI nyUna evI eka koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALAM karma bAMdhe che arthAt enAthI nyUnAdhika sthitivALAM karmo teo bAMdhatA nathI. amuka kAla paryata ema kahevAnuM kAraNa e che ke A sthi-dezamAM Avelo bhavya ke abhavya jIva tyAMne tyAM utkRSTa asaMkhyAta kAla sudhI ja rahe, paraMtu hamezane mATe tyAM ja rahe nahi. kemake ATalA kAla daramyAnamAM je bhavya jIva hoya te kyAM to granthi bhede athavA to abhatranI mAphaka tyAMthI pAcho phare. AthI joI zakAya che ke yathApravRttikaraNanI utkRSTa sthiti asaMkhyAta kAlanI che, nahi ke ananta kAlanI. nthi-dezamAM rahelA keTalAka jIva tINa dhAravALA kuhADA sarakhA AtmAnA apUrva pariNAmanI madadathI te durbhedya zranthine paNa bhedI nAkhe che. A AtmAnA apUrva pariNAmane "apUrvakaraNa" kahevAmAM Ave che. A karaNane "apUrva evuM vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke A tmAne Avo pariNAma kadI paNa pUrve thayo hato nahi. AvI rItanA jIvonAM uparyukta traNa prakAranAM vartanane samajavAne sArU nIcenuM dAna upayogI thaI paDe tema hovAthI te atra ApavAmAM Ave che. dhAro ke koI traNa manuSyo koIka nagara tarapha javA nIkaLyA che ane mArgamAM aTavI AvatAM temAM thaIne AgaLa prayANa karavA mAMDe che. paraMtu sUryAsta thavAno samaya AvI pahoMcatAM 1 paNa kahevAnuM kAraNa e che ke A gAthA ka5-bhASyamAM paNa draSTigocara thAya che. 2 saMskRti chAyA sArU juo pR0 10. RSabha0 3 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 RSabhapaMcAzikA. [zISanaparuMpaNa teo hajI te aTavI oLaMgI rahyA nathI, AthI teo bhayabhIta thAya che ane temAM adhUrAmAM pUruM tyAM be coronuM Agamana thAya che. A traNa purUSomAMno eka to A be corone jotAMja palAyana karI jAya che, jyAre bIjAne to A be coro pakaDI le che ane trIjo to A corone parAsta karIne potAne mArge AgaLa vadhe che, arthAt A bhayAnaka aTavIne oLaMgIne ISTa nagaramAM jaI pahoMce che. Ane upanaya e che ke bhavabhramaNa yAne saMsAra te bhayAnaka aTavI che ane traNa manuSyo te traNa prakAranA jIvo che. karmasthiti te mArga che ane granthi-deza te bhayAnaka sthAna che, rAga ane dveSa te be cora che ane ISTa nagara te samyakatva che. traNa purUSamAMthI je durbhavya ke abhavya hato te pobArA gaNI gayo arthAt granthi-deza sudhI AvyA chatAM paNa utkRSTa sthitinA baMdhane laIne te tyAMthI pAcho pharyo jene coroe pakaDI rAkhyo, tene tevI rItanA rAga-dveSathI grasta thayelo jANavo ke je granthine bhedI paNa zakato nathI ke tyAMthI amuka kAla paryata pAcho paNa pharI zakato nathI, ane je corone mArI haThAvIne abhISTa puramAM jaI pahoMcyo tethI ema samajavAnuM ke te apUrvakaraNa vaDe granthine bhedIne sabhyatva pAmyo. yathApravRttikaraNAdi traNa karaNe para kIDInuM daSTAMta pRthvI upara pharatI pharatI koI kIDI koI khIlA sudhI AvIne pAchI phare, koI kIDI tyAM sudhI AvIne te khIlA upara caDhI jAya tathA koI kIDI e khIlA upara thaIne AgaLa uDI jAya, e A uparyukta dRSTAMta che. eno upanaya e che ke kIDInuM pRthvI upara pharatAM pharatAM khIlA sudhI AvavuM e saMsAramAM anAdi kAlathI rakhaDatAM rakhaDatAM jIvanuM yathApravRttikaraNa pAmI ranthi-deza sudhI AvavA barAbara che; koI kIDI khIlA upara caDhI jAya e apUrvakaraNanI prApti arthAta granthinuM bhedana che; ane koI kIDI e khIlA upara caDhIne AgaLa uDI gaI, e A granthine bhedavA bAda anivRttikaraNanI prApti che. apUrvakaraNanA adhikArI- ekendriyathI caturindriya sudhInA chavo A apUrvakaraNanA adhikArI nathI. vaLI paMcendriya jImAM paNa jeo paryApta saMsI paMcendriya hovA uparAMta jeone bahumAM bahu saMsAramAM kiMciyuna evA adhapudgala parAvartana jeTalA kAla paryata ja rajhaLavAnuM bAkI raheluM hoya arthata eTalA kAla daramyAnamAM to jeo jarUraja mukti-nagare pahoMcavAnAja hoya, teja jIvo A apUrvakaraNanA adhikArIo che. vizeSamAM AvA jIvomAM IrSA, dveSa, nindA vigere doSo ghaNAja maMda paDI gayelA hoya che. teo AtmakalyANanI prabaLa abhilASA rAkhe che, AthI teo saMsAranA prapaMca (kapaTa-jALa)thI udvigna rahe che. teo satparUSonA pakSapAtI che temaja sudeva ane sugurUnuM bahumAna jALavavA tanatoDa mahenata kare che. AvA jIvo adhyAtmanI prathama bhUmikA upara che arthAt teo apunarbandhaka che eTale ke teo je avasthAmAM mithyAtvano utkRSTa sthiti- baMdha thato aTakI jAya evI apunarbandhaka avasthAe pahoMcelA che. A jIvo nItine mArga cAle e svAbhAvika ja che. A pramANenI avasthAmAMthI pasAra thayA bAdaja teo granthino bheda karI samyakatva saMpAdana kare che. 1 AnA svarUpa sArU juo vIra-bhaktAmara (pR0 84-85). Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA RSabhapaJcAzikA. 19 have je jIvane apUrvakaraNa prApta thayuM hoya tene jarUraja anivRttikaraNa thAya e vAta upara AvIe te pUrve eka evo prazna UThe che ke jema (ekaja jIva AzrIne ) yathApravRttikaraNanI prApti aneka vAra paNa thaI zake tema che, tevI rIte A apUrvakaraNa ke je bhavya jIvoneja thaI zake tema che, tenI prAptinA saMbaMdhamAM paNa emaja samajavuM ke kema? arthAt A apUrvakaraNa bhavya jIvane ekaja vAra prApta thAya ke tethI vadhAre vAra paNa thaI zake ? ane jo te apUrvakaraNa ekathI vadhAre vAra prApta thaI zakatuM hoya, to pachI apUrvakaraNazabdathI sUcita thato artha kevI rIte ghaTI zakaze vArU? AnA saMbaMdhamAM samajavuM ke keTalAka bhavya jIvane eka karatAM vadhAre vAra paNa apUrvakarazunI prApti saMbhavI zake che. kemake apUrvakaraNa prApta karyA bAda anivRttikaraNa prApta karavA pUrvaka samyaktva prApta thAya che, te kadI paNa gumAvI naja besAya tevuM nathI, paraMtu jene eka vakhata apUrvakaraNa prApta thayuM eTale te mokSe to jarUraja javAno arthAt eka vakhata samyaktva gumAvI bese to paNa tene samyaktva pharIthI maLavAnuMja. jyAre vastusthiti Ama che, to have bIjI, trIjI vAranA apUrvakaraNane apUrvakaraNa kahevuM yogya che ke kema te praznano uttara vicAravAmAM Ave che. A apUrvakaraNa 'apUrvavat' hovAthI 'apUrva' samajavuM, kAraNa ke saMsAra-paribhramaNa daramyAna jIvane apUrvakaraNa kaMI bahu vAra maLatuM nathI. arthAt AvuM karaNa kvacit ja maLe che, vAste Ane apUrvakaraNa kahevuM yathArtha che. yathApravRttikaraNa ane apUrvakaraNamAM rahelI bhinnatA-- ApaNe joI gayA tema aMtima yathApravRttikaraNa sivAyanA anya yathApravRttikaraNo to aMka vinAnA mIDAM jevAM che, kemake Atmonnati karavAmAM te asamartha che; jyAre aMtima yathApravRttikaraNa temaja apUrvakaraNa (prathama ho ke aMtima ho) e banne to AtmAne unnatinA zikhara upara laI javAne samartha che. temAM paNa apUrvakaraNa aMtima yathApravRttikaraNathI caDiyAtuM che. kAraNa ke yathApravRttikaraNamAM sthiti-ghAta, rasa-ghAta ke guNazreNinuM pravartana nathI temaja vaLI A karaNane prApta thayelo jIva je azubha karmo bAMdhe che, te azubha karmanA catuHsthAnaka anubhAgane na mAMdhatAM dvisthAnaka anubhAgane bAMdhe che ane je zubha karma khAMdhe che, tenA dvisthAnaka anubhAgane na bAMdhatAM catuHsthAnaka anubhAgane AMdhe che ( A yathApravRttikaraNanI pUrva avasthA karatAM mahattA sUcave che ). vaLI sthiti baMdha paNa pUrNa thatAM palyopamanA asaMkhyeya ke saMkhyeya bhAge nyUna evo anya sthitibaMdha bAMdhe che. apUrvakaraNanA saMbaMdhamAM to te karaNamAM praveza karatAMnI sAtheja arthAt te karaNanA prathama samayamAMja jIva sthiti-ghAta, rasa-ghAta, guNa-zreNi, ane anya ( apUrva ) sthitibaMdhano samakAle prAraMbha kare che. anivRtti-karaNa---- apUrvakaraNa prApta thayA pachI aMtarmuhUrtamAM tenAthI adhika aMze zuddha evo anivRttikaraNa nAmano adhyavasAya prApta thAya che. A adhika zuddhatAne laIne to apUrvakaraNathI anivRttikaraNane bhinna gaNavAmAM Ave che. kahevAnI matalakha e che ke yathApravRttikaraNarUpa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 RSabhapaMcAzikA, [ zrIdhanapANa AtmAnA adhyavasAya karatAM apUrvakaraNa vizeSa zuddha che ane tenAthI paNa anivRttikaraNa adhikAMze zuddha che. A 'zuddhatA' zuM che tenA saMbaMdhamAM atra eTaluMja kahevuM khasa che yathApravRttikaraNathI jIva jema jema AgaLa vadhe che, tema tema tenA kaSAyono anubhAga manda thato jAya che ane tema thavAthI uttamottama kArya karavA tarapha te vadhAre ne vadhAre protsAhita ane che. anivRttikaraNa e tRtIya arthAt aMtima karaNa che ane jevuM A karaNanuM nAma che tevuMja tenuM kAma che, anivRttikaraNano sAdhAraNa artha to e che ke kArya karyA vinA nahi pAchA vaLanArUM sAdhana'; prastutamAM teno artha evoja thAya che ane te bIjo koI nahi paNu eja ke 'samyaktvane prApta karAvyA vinA nahi rahenAro AtmAno adhyavasAya. A anivRttikaraNanA prAbalyathI 'antarakaraNa' mane che. A 'antarakaraNa' eTale zuM te have vicAravAmAM Ave che. antarra-karaNa AtmA anivRttikaraNanA sAmarthyane laIne arthAt A vizuddha pariNAmanI madadathI mithyAtvamohanIya karmanAM dravyo ke je ahu lAMbA kALanI ( palyopamanA asaMkhyAtamA bhAge nyUna evI eka koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALA) hatAM tenA be vibhAga pADe che. A pramANe atidIdha kALanI sthiti dharAvanArAM mithyAtva-mohanIya karmanA puMjamAMno keTaloka bhAga antarmuhUrta sudhImAM bhogavAI jAya vedAI jAya--khapI jAya evo ane che, jyAre khAkIno moTo bhAga atidIrgha sthitivALo ( arthAt pUrvokta palyomapanA asaMkhyeya bhAge nyUna evI eka koDAkoDI sAgaropamanI sthitivALo) kAyama rahe che. A pramANe mithyAtva-mohanIya-karmanAM dravyonuM e vibhAgomAM vibhakta thavuM-be vibhAgomAM vibhakta thayela karma-dravyonI sthitimAM aMtara paDavuM te 'antarakaraNa' kahevAya che. antarakaraNamAM praveza-- anivRttikaraNarUpa adhyavasAyamAM pravartato AtmA A uparyukta antarmuhUrtaveva mithyAtvasohanIya karma-dravyone vedI nAMkhe che-anubhavI nAkhe che-teno kSaya kare che; jyAre bAkInAM atidIrgha sthitivALAM mithyAtva-mohanIya karma-dravyanA moTA vibhAgane bhasmacchannAgnivat (jema rAkha agnine DhAMkI rAkhe che tema) udayamAM na Ave aMtarmuhUrta sudhI to bhogavavA naja paDe evI rIte dabAvI mUke che. pelAM antarmuhUrtavedya karma-dravyo jyAre tamAma vedI levAya che ke teja kSaNe--teja samayamAM antarakaraNamAM praveza thAya che arthAt te kSaNamAM mithyAtva-mohanIya karmano jarA paNa 'vipAka-utkraya ke "pradeza-udaya e bemAMthI eka paNa jAtano uya nahi hovAthI samyagdarzana arthAt samyaktvano prArdubhAva thAya che. A samyakatva aMtarmuhUrta sudhI rahe che. kemake antarakaraNano kALa antarmuhUrtanoja che. vizeSamAM aMtarakaraNamAM rahyo thako jIva dezavirati ke sarvaviratine paNa pAmI zake che. A uparathI joi zakAya che ke anivRttikaraNarUpa adhyavasAyane prApta thatAM prANI prati samaya vizuddha pariNAmane pAmato thako bahu karmone khapAve che ane temAM khAsa karIne je mithyAtva 1-2 rasa sahita pradezono udaya te vipAka udaya' ane mAtra pradezono udaya te pradeza udaya ' kahevAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaJcAzikA. 21 mohanIya karmo udayamAM AvyAM hoya tene vedI nAkhe che, ane je udayamAM na AvyAM hoya arthAt udIraNAdika 'karaNa dvArA paNa jene (vipAka-udaya ke pradeza-udaya e bemAMthI eka paNa ) udayAbhimukha banAvI zakAya tema na hoya tene dabAvI rAkhe che arthAta pAribhASika zabdamAM kahIe to tene upazamAve che. A pramANe mithyAtvanI sthitinA be vibhAga pADI anDarakaraNa kare che ane evI ja sthitimAM antarmuhUrta sudhI rahe che. atre e dhyAnamAM rAkhavuM ke uparyukta antarmuhartavedya mithyAtva-dalikanuM jyAM sudhI jIva vedana karato hoya tyAM sudhI te te mithyASTija kahevAya, paraMtu A dalikone vedI nAkhyA bAda arthAta anivRttikaraNanI prApti thayA pachIno antarmuhartano kALa vItyA bAdaja aMtarakaraNanA prathama samayamAM te (upazama- samyakatva pAme che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema vanamAM dAvAnala lAgyo hoya ane te dAvAnala prasaratAM prasaratAM jyAre ukhara bhUmimAM Ave tyAre ApoApa te olavAI jAya che-zAMta banI jAya che, tema prastutamAM paNa mithyAtvavedanarUpa dAvAnala paNa anDarakaraNarUpa ukhara bhUmine prApta thatAM olavAI jAya che arthAt "upazama samyakatvanI prApti thAya che. samyakatva prApta thatAM AnandanI vRSTi ApaNe joI gayA tema anDarakaraNanI prathama kSaNamAM mithyAtva-mohanIyakarmano alpaze paNa udaya nahi hovAne lIdhe temaja atidIrdha sthitivALAM tAdaza karmane AtmAnA anivRttikaraNarUpa zubha pariNAmane laIne dabAvI rAkhelAM hovAne lIdhe arthAta rAga-SanI upazama avasthAne laIne AtmAne pathamika samyakatva prApta thAya che. A samyakatvano prAdurbhAva thatAM AtmAne je AlAda thAya che te kharekhara avarNanIya che. grISma RtumAM khare bapore sUryanA prakhara tApathI pIDita thayelA nirjaLa vanamAM bhaTakatA vaTemArgune vRkSanI chAyArUpa zItaLa sthAna najare paDe to paNa tene keTalo AnaMda thAya? to pachI A vaTemArgune AvA zItaLa sthAnamAM ArAma levAnuM maLe eTaluM ja nahi paraMtu te uparAMta tyAM AvIne koIke tene zIta jaLanuM pAna karAve temaja tenA AkhA zarIre caMdanAdikano lepa kare tyAre tene keTalo AphlAda thAya vAra tevIja rIte anAdikAlika saMsArarUpa ugra grIma trimAM janma-maraNAdika rUpa nirjaLa vanamAM kaSAyarUpa tApathI dagdha thayelA ane tRSNArUpa tRSAthI duHkhita thatA evA bhavya jIvarUpa vaTemArgane aMtarakaraNarUpa zItaLa chAyA daSTigocara thAya, tyAre te te tarapha harSaghelo thaIne doDe emAM zuM navAI? ane tyAM jatAMja-aMtarakaraNarUpa sthAnamAM praveza karatAMja caMdanathI paNa anekagaNA 1 karaNa e jIvanA vIrya-vizeSanuM nAma che. AvAM karaNe ATha che-(1) baMdhanakaraNa, (2) saMkramaNakaraNa, (3) udvartanAkaraNa, (4) apavartanAkaraNa, (5) udIraNAkaraNa, (6) upazamakaraNa, (7) nidhattikaraNa ane (8) nikAcanAkaraNa. A AThanA svarUpa sAthe atra ApaNane saMbaMdha nahi hovAthI te viSe ullekha karavAmAM Avato nathI. tenA jijJAsue zrIzivazarmAcAryavRta kammapayaDI nAmano grantha jovo. udaya-kAlane nahi prApta thayelA evA karma-pugalono udayAvalikAmAM praveza thavo te udIraNA che. ane A pramANe kArya karavAmAM sAdhanabhUta evo AtmAne pariNAma te udIraNA-karaNa che. arthAta je vIrya-vizeSa pariNati vaDe udayakAlane nahi prApta thayelAM karma-dalikane udayAvalikAmAM praveza karAvAya-tene udIrAya te udIraNA-karaNa che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 RSabhapaMcAzikA, [ zIkhanAzItaLa evA samyatvarUpa ghanasAra (candana)thI tene AtmA carcita thAya, tyAre to tenA harSa viSe pUchavuM ja zuM? Ave samaye anaMtAnubaMdhI kaSAyo ane mithyAtvarUpa paritApa temaja tRSNArUpa tRSA to tenA tarapha daSTipAta paNa karI zakatAM nathI e kahevAnuM bAkI rahe che kharuM ke? raNasaMgrAmamAM jaya maLatAM vIra purUSane je AnaMda thAya che, tenAthI karoDa gaNe-are tethI paNa vadhAre AnaMda AtmA A samyakatva meLavatAM anubhave che, ema kahevAmAM jarAe atizayokti nathI. kemake anAdikAlathI prati samaya tIvra duHkha devAmAM agresara ane kaTTA zatrurUpa mithyAtvanA upara vijaya meLavatAM kayo prANu khuzI khuzI na thaI jAya vAra? janmathIja je aMdha hoya tene ekAeka netranI prApti thAya-A samagra vizvane avalokavAnI tene taka maLe, tyAre te AnaMdita thaI jAya, to pachI anAdikAlathI mithyAtvarUpa aMdhatAthI duHkhI thatA jIvane samyagadarzanarUpa netro maLe, tyAre tenA varSamAM kaMI kaccAsa rahe kharI ke ? aMtarakaraNamAM vartatA chavanI pravRtti - aMtarakaraNamAM praveza thatAM ja jIva prathama to samyakatva prApta kare che. tyAra bAda antarmuharta sudhI te tyAM rahIne zuM kArya kare che te have joIe. A samaya daramyAna jIva pelAM atyAra sudhI dAbI rAkhelAM-upazamAvelAM atidIrgha sthitivALAM mithyAtva-mehanIya karmadravyone svaccha banAvavAno prayatna kare che. Avo prayatna karavAthI uparyukta karma-dravyomAMthI je karma-dravyo sarvathA zuddha banI jAya che, tene "samyakatva-mehanIya evuM nAma ApavAmAM Ave che; je ardha-zuddha bane che tene "mizra-mohanIya" tarIke oLakhAvavAmAM Ave che ane je azuddhane azuddhaja rahI jAya che tene "mithyAtva-hanIya kahevAmAM Ave che (ane Ama kahevuM e to svAbhAvika ja che kemake enuM e asala nAmaja che). jema atimalina kAca bahArathI AvatA prakAzane rokI rAkhe che, kintu teja kAcane mela dUra karI tene svaccha banAvavAmAM Ave, to pachI te A prakAzano pratibandhaka raheto nathI, tevI ja rIte mithyAtvamohanIyarUpa kAcano mithyAtvarUpa mela dUra karI tene zuddha banAvavAmAM Ave, tyAre te samyakatvarUpa prakAzane aMdara AvatAM ja aTakAve, e dekhItI vAta che. mithyAtvamehanIyanA traNa vibhAga upara joyuM tema aupazamika sabhyatvamAM vartato AtmA mithyAtva-mohanIya karmanA zuddha, mizra ane azuddha ema traNa vibhAgo kare che. A saMbaMdhamAM jaina zAstromAM je vastra, jaLa ane madanakodravAnAM ema traNa daSTAnta ApavAmAM Ave che, te tarapha have dRSTipAta karIe. jema koI malina vastrane dhovAmAM Ave, to te nirmaLa-svaccha banI jAya; koIka evuM vastra dhovAtAM te ardha zuddha bane; ane koIka vastra evuM paNa hoya ke dhoyA chatAM paNa te malinaja rahe, tema prastutamAM samajI levuM. evI ja rIte keTaluMka malina jaLa svaccha thAya, keTaluMka nirmaLa tathA malina arthAt mizra rahe ane keTaluMka jaLa malinaja rahe, e bIjuM dRSTAnta che. madana kodravAne dhovAthI temAMnA keTalAka saMpUrNa mayaNA rahita thAya, keTalAka thoDe ghaNe aMze mayaNuM sahita rahe ane keTalAka to sarvathA mayaNA sahitaja rahe, e trIjuM dRSTAnta che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] RSabhapaJcAzikA. pathamika sabhyatvanI prApti pachIno jIvano pariNAma Apazamika samyakatvane aMtarmuhUrtane kAla vItyA bAda uparyukata A zuddha, mizra ane azuddha e traNa vibhAgomAMthI je dravyano udaya thAya, te prakAranI jIvanI sthiti thAya che. arthAt je zuddha dravyano udaya thAya, to AtmA "kSAyopathamika samyakatva prApta kare che, je mizra dravyano udaya thAya, to te "mizradaSTi bane che; ane je azuddha dravya udayamAM Ave, to to te pharIthI "mithyASTi thAya che. - atra khAsa dhyAna kheMce evI hakIkata to e che ke upazama-samyakatvanI madadathI AtmA je mithyAtvamohanIyanA traNa vibhAge banAve che, temAMthI game te eka to aMtarmuhurta kAla vItyA bAda udayamAM Ave cheja ane tema thatAM te tathAvidha (arthAt cothA, trIjA ke pahelA) guNasthAnane prApta kare che. karmagranthakAre ane siddhAntakAro vacce samyakatva para matabheda- (1) anAdi mithyASTi prANI prathama aupazamika sabhyatvane ja prApta kare che, arthAta anAdi kAlathI saMsAramAM bhramaNa karatAM karatAM jIva pahelI vAraja je samyakatva prApta kare, te to aupazamika samyakatvaja hoI zake temaja vaLI A aupazamika samyakatvane prApta karI aMtarmuhUrta kAla pUrNa thayA bAda zAyopathamika samyakatva dRSTi, mizra dRSTi tathA mithyASTi e traNa sthitio pikI yathAsaMbhava koI paNa sthiti prApta kare che ja; kemake pazamika samyakatvanA samaya daramyAna te uparyukta traNa vibhAge jarUra kare cheja, A vAta temaja pazamika samyakatvanI prAptine je prakAra ApaNe upara joI gayA te hakIkatanA saMbaMdhamAM matabheda che; kemake A hakIkata to karmagranthakAreneja mAnya che, jyAre siddhAntakAre e bAbatamAM temanAthI jUro abhiprAya dharAve che. siddhAntakAronuM mAnavuM ema che ke anAdi mithyASTi prANI prathamataH upazama-samyakatvane ja prApta kare evo kaMI acaLa niyama nathI; arthAt koIka anAdi mithyASTi jIva aupathamika sabhyatvane to koIka lAyopathamika samyakatvane paNa prApta karI zake che. vizeSamAM e paNa atre dhyAnamAM rAkhavAnuM ke je prANI siddhAntakAronA mata mujaba prathamataH aupazamika samyakatva saMpAdana kare che, teno prakAra karmagranthakAroe batAvela prakArane moTe bhAge arthAt yathApravRttikaraNAdi traNa karaNanI prAptipUrvaka aMtarakaraNanA prathama samayamAM pathamika samyakatvanI prApti thAya che tyAM sudhI maLato Ave che, paraMtu vizeSatA e che ke A aupazamika sabhyatvane anubhava samayamAM (ke te pahelAM paNa) te jIva mithyAvahanIyanA zuddha, ardha-zuddha ane azuddha ema traNa vibhAgo-puje karato nathI. AthI karIne nirmaLa aupazamika bhAvane aMtarmuharta kAla paryatA anubhavIne te prANI pAcho mithyASTi avasthAne ja prApta kare che arthAta tene lAyopathamika samyakatva ke mizradaSTi e bemAMthI eka paNa sthiti prApta thatI nathI. A saMbaMdhamAM siddhAntakAro IllikAnuM dRSTAnta raju kare che. - je jIva tathAvidha sAmagrInA abhAvane laIne prathamatA pazamika samyakatvane badale kSAyopathamika samyakatva saMpAdana kare che, te saMbaMdhamAM siddhAratakAre je vidhi batAve Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSabhapaMcAzikA, [ zrIdharANache, teno ullekha karavAmAM Ave che. A vidhi pramANe prANa prathama to yathApravRttikaraNane adhikArI bane che ane tyAra bAda apUrvakaraNanA sAmarthya vaDe rAga-dveSanI pariNatirUpa granthine bhedI nAkhe che ane eja karaNane laIne (nahi ke anivRttikaraNa dvArA) mithyAtva mohanIya dravyanA traNa puje banAve che ane tyAra pachI anivRttikaraNane prApta karI e karaNanI sahAyathI (nahi ke antarakaraNanI madadathI) A zuddha, mizra ane azuddha evA traNa puMjomAMthI zuddha pujanoja anubhava kare che arthAt te kSAyopathamika samyakatvane prApta kare che ane AthI karIne aupathamika sabhyatvane adhikArI thayA vinA ja te ekadama kSAyopathamika sabhyatvane svAmI bane che. A pramANe A mata-bhinnatA paratve vicAra karatAM e paNa lakSyamAM rAkhavuM Avazyaka che ke anAdi mithyAdaSTi jIvaja zreNi vinAnuM ja pathamika samyakatva pAme e vAta nirvivAda che, kemake e hakIkata to siddhAntakAro temaja karmagranthakAro bannene saMmata che. AthI ema paNa anumAna thaI zake che ke je anAdi mithyASTi jIva aupazamika samyaktva pAme te zreNi vinAnuM ja hovuM joIe. karmagranthakAro ane siddhAntavAdIonI vicAra-bhinnatAnuM bIjuM sthaLa e che ke je manuSya kSAyopathamika samyaktvayukta maraNa pAme te deva, naraka, manuSya ane tiryaMca e cAra gatiomAMthI kaI gatimAM jAya? A saMbaMdhamAM karmagranthakAre to emaja kahe che ke te jIva devagatimAMja jAya che ane temAM paNa vaLI vaimAnika deva tarIke ja janme che. siddhAntakAre A vAtathI judo abhiprAya dharAve che. teo to kahe che ke te jIve samyakatva prApta karyA pahelAM je gatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya te gatimAMja te jAya che, ane samyakatva paNa tenI sAthe jAya che; naraka gatimAM sAta narakomAMthI chaThThI naraka sudhI samyakatvane sAthe laIne javAya che. vicAra-bhedanuM trIjuM sthaLa e che ke granthi bhedyA bAda samyaktva prApta pachI je jIva mithyAtva dazAmAM jAya arthAta mithyASTi sthAne jaI paDe te jIva tyAre mithyAtva dazAne lagatAM je karma bAMdhe te utkRSTa sthitivALAM hoya ke kema? A saMbaMdhamAM saiddhAtika santo nakAramAM pratyuttara Ape che arthAta evI sthitivALAM kama na baMdhAya ema teo kahe che; jyAre karmagranthakAra maharSio ema kahe che ke karmonI utkRSTa sthiti bAMdhe paraMtu utkRSTa rasavALAM (parama cikAsavALAM) ka bAMdhavAne saMbhava nathI. have A aupazamika ane kSAyopazamika samyakatva paratve je vadhu vicAro karavAnA che, temAM koI koI sthale A be samyakta uparAMta kSAyika samyakatvane paNa te vicAro lAgu paDe tema che, tethI prathama kSAyika samyatvanuM siMhAvalokana karavuM Avazyaka che. 1 je jIvane deva, nArakI ke manuSya tarIke ullekha na thaI zake tene tiryaMca" kahevAmAM Ave che. juo sarasvatI-bhaktAmara (pR0 73). 2 A pahelAM zabda upara bhAra mUkavAthI kadAca evo prazna UThe kharo ke samyaktva prApta karyA pachI AyuSyane baMdha thAya, to zuM samajavuM? paraMtu A praznano pratyuttara dekhIto che ke je gatinuM AyuSya jIva bAMdhe te gatimAM te jAya. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinittA ] RSabhapazcAzikA. kSAyika samyakatva kSAyika samyaktva e kSAyopathamika ane aupathamika sabhyatve karatAM vadhAre UMcA darajajAnuM che. tenuM kAraNa e che ke kSAyopazamika samyakatvamAM mithyAtva mehanIya karmano pradezaudaya rahelo che temaja vaLI A samyatva darzanamohanIyanAM zuddha pudgalonA udayarUpa che (AthI A samyakatva paugalika samyakatva paNa kahevAya che), jyAre aupazamika samyakatvamAM ke je apagalika-Atmika samyakatva che temAM to mithyAtva mohanIya karmano pradeza-udaya paNa hoto nathI; kSAyika samyatvamAM to mithyAtva mohanIyAdi karmano koI paNa jAtane udaya nathI eTaluM ja nahi, paraMtu te karma sattAmAM paNa nathI; arthAt anantAnubaMdhI (sauthI kharAbamAM kharAba) krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAyo temaja samyakatva-mohanIya, mizra mohanIya ane mithyAtva-mohanIyarUpa darzanamohanIyanA zuddha, mizra ane azuddha evA traNe puMjono sarvathA kSaya che. A pramANe uparyukta sAte prakRtino samUla kSaya thavAthI utpanna thatuM samyakatva "kSAyika samyakatva kahevAya che. vizeSamAM kSAyika samyaktvanI mahattA saMbaMdhI ema paNa kahI zakAya ke kSAyopathamika temaja aupazamika samyakatvo kaMI AtmAnI sAthe sthAyI rahetAM nathI, arthAt tenI prApti thayA pachI te jatAM paNa rahe che arthAt AtmA kusaMgati vigere kAraNene laIne mithyAtvI paNa banI jAya che, jyAre A kSAyika samyakatva to AtmAne jANe parama mitra na hoya tema tenAthI eka kSaNa mATe paNa kavacit jUduM rahetuM nathI, paraMtu muktAvasthAmAM paNa te tenI sAtheja jAya che. pazamika ke kSApazamika samyakatva to ahiMA pAchaLa rahI jAya che; arthAt muktAvasthAmAM tene sArU sthAna nathI. aupazamika samyakatvathI kSAyika samyakatva kevI rIte caDiyAtuM che, teno bodha thavAmAM upazama" ane "kSaya" e bemAM zuM bhinnatA che te jANavuM jarUrI hovAthI have te vicAravAmAM Ave che. upazama ane kSayamAM taphAvata upazama ane kSayamAM zuM pharaka che e spaSTa samajAya teTalA mATe teno udAharaNa pUrvaka vicAra karavo ISTa che. dhAro ke ApaNI pAse eka malina jaLanuM pAtra che. thoDA samaya pachI A tamAma mela jaLanI taLiye besI jaze ane tyAra pachI A jaLa nirmaLa dekhAze. paraMtu A nirmaLatA kyAM sudhI rahevAnI? jyAM sudhI jaLa A sthitimAM rahe tyAM sudhIja; kemake 1 keTalAka AcAryonuM A saMbaMdhamAM ema mAnavuM che ke A vAta to upazama-zreNivALA upazamasamyaktvane ja lAgu paDe che; nahi ke anyatra paNa; arthAta anyatra te pradeza udaya saMbhave che. juo pravacana-sAradvAranI vRtti (patrAMka 282). 2 atra e kahevuM nirarthaka nahi gaNAya ke prAthamika upazama-samyakatvamAM anantAnubandhI cAre kaSAyo ane mithyAtva mehanIya e pAMcaneja upazama che, jyAre upazama-zreNinA upazama-samyakatvamAM uparyukta cAre kaSAyo temaja darzanamohanIyanA mithyAtvamohanIya uparAMta mizra mohanIya tathA samyakatvamohanIya eno paNa arthAta ekaMdara sAtane "upazama che. kSAyika samyakRtvamAM vizeSatA e che ke temAM A sAtene "kSaya che. RSabha0 4 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, [ snANajarA paNa A jaLanI sthitimAM khalela pahoMcatAM e melanA rajakaNo pAchA sarvatra prasarI javAnA ane je jaLa nirmaLa dekhAtuM hatuM te pAchuM asvaccha mAlUma paDaze. paraMtu je A jaLamAMthI tenI asvacchatAno sarvathA nAza karavAmAM Ave, to pachI A jaLa AghAta, pratyAghAta ke evI koI paNa kiyAthI kadI paNa asvaccha bane kharuM ke? tevIja rIte prastutamAM mehanIyanA saMbaMdhamAM A vAta ghaTAvavAmAM Ave che. mohanIya karmanA rajakaNo AtmAnA pradezamAM jyAre sthira thaI jAya che, tyAre te pradezo svaccha lAge che. paraMtu jema pelAM jaLanI nIce besI gayelA rajakaNe jaLane kiMcitmAtra kriyAnI asara thatAM alpa samayamAM tamAma jaLamAM prasarI jAya che, tema upazAnta thayela mohanIya karmanA rajakaNo kAraNa maLatAM samasta AtmapradezomAM prasarI jAya che, arthAt te amuka kALa vItyA bAda jarUraja pAchA udayamAM Ave che. paraMtu je mohane sarvathA kSaya karavAmAM Avyo hoya-A mehanIya kamoMnA rajakaNane AtmapradezamAMthI hamezane mATe hAMkI kADhavAmAM AvyA hoya, to tene kadI paNa pAcho udaya thAya kharo ke? A uparathI ema samajI zakAya che ke jene upazama thayo hoya te te samayamAM ke tyAra bAda paNa amuka samaya sudhI ja udayamAM Ave nahi, paraMtu amuka kALa pachI te jarUraja udayamAM Ave che, jyAre kSayanA saMbaMdhamAM to te sattAmAM paNa nahi hovAne lIdhe teno kadApi paNa udaya thavAne alpAze paNa saMbhava nathI. udayAdinuM svarUpa- sAthe sAthe "udaya" ane "kSapazamanuM svarUpa paNa vicArI laIe, temaja upazama ane kSapazamanI bhinnatA paNa joI laIe. - je karma ApaNe bAMdhyuM hoya te karmanuM phaLa bhogavavuM te "udaya' kahevAya che, arthAta te karma udayamAM AvyuM che ema samajavuM. "kSayopazama zabda kSaya ane upazama e bene banelo che. A hakIkata kSayopazamaavasthA daramyAna udayamAM AvelA karmano kSaya thAya che ane nahi udayamAM AvelA karmano upazama thAya che e uparathI caritArtha thAya che. udayamAM AvelA karmano ghAta karavA pUrvaka anudita karmano sarvathA viSkambha te upazama che. A uparathI sAra e nIkaLe che ke kSayopazamamAM pradezaudaya rahelo che, jyAre A udayano paNa upazamamAM abhAva che. A kAraNane laIne paNa aupathamika sabhyatva kSAyopathamika karatAM UMcI koTinuM gaNI zakAya che. udaya" ane "kSaya to AThe karmonA thAya che. paraMtu "kSayopazama to jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya ane antarAya e cAra ghAtikarmano ja hoI zake che ane temAM paNa vaLI 'upazama to mohanIya karmo ja hoI zake che. have pAchA prastuta viSaya upara AvI jaIe ane tema karIne mithyAtva mohanIyAdinA upazama, kSayapazama ane kSayathI utpanna thayelA pathamika, kSAyopathamika ane kSAyika samyakatva e traNanA saMbaMdhamAM keTalIka vizeSatAnuM avalokana karIe, A vartamAnakAlamAM (paMcama ArAmAM) kyA kyA samyakatvane saMbhava che?-- A vartamAna paMcama kAlamAM aupazamika, kSAyopathamika ane kSAyika e traNe samyakatvane saMbhava che. paraMtu utpatti te pUrvanAM benIja che, kemake zAstramAM kSAyika samyakatvanI utpatti to carama tIrthaMkara mahAvIrasvAmInA samakAlIna manuSyone mATe batAvavAmAM AvI che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7 vivitA ] RSabhapazcAzikA. atre e nivedana karavuM asthAne nahi gaNAya ke pUrva bhavamAM prApta karelA kSAyika samyakatvathI alaMkRta prasahasUri mahAtmA A paMcama ArAnA aMtamAM devagatimAMthI cyavane A pRthvI upara janma lenAra che, e vAtathI siddha thAya che ke A paMcama ArAmAM kSAyika samyakatvadhArI vyaktine sarvathA asaMbhava nathI. kayuM samyakatva svabhavanuMja parabhavanuMja ke ubhaya-svarUpI hoI zake che?-- A praznanuM nirAkaraNa karavAmAM Ave te pUrve svabhAvanuM ane parabhavanuM samyakatvathI zuM samajavuM te joI laIe. dhAro ke koI manuSya tenA te manuSyabhavamAM koIka prakAranuM samyakatva prApta kare che to A tenuM samyakatva svabhavanuM gaNAya che ane je te pUrva bhavanA samyaktva sahita manuSya tarIke utpanna thayo hoya to tenuM te samyakatva parabhavanuM kahevAya che. (1) aupazamika samyakatva svabhavanuM ja hoya che, kemake koI paNa jIva eka gatimAM utpanna karelA pathamika samyakatva sahita bIjI gatimAM jaI zakato nathI. (2) kSAyopathamika samyakatva svabhavanuMja hoya ke parabhavanuMja hoya ke svabhavanuM temaja parabhava ema banne prakAranuM hoya, e bAbatasara siddhAniko ane karmagranthakAro vacce vicArabhinnatA che. saiddhAnikonA mata pramANe sAta narakomAMnI prathamanI che narako sudhInA jIvonuM A samyakatva svabhavanuM yA parabhavanuM paNa hoI zake che, jyAre sAtamI narakanA jIvonuM A samyakatva svabhavanuMja hoI zake che. bhavanapati, vyantara, jyotiSka ane vaimAnika e cAre devagatimAMnA jIvonuM kSAyopathamika sabhyatva svabhavanuM temaja parabhavanuM ema banne prakAre saMbhavI zake che ane A vAta to manuSyo ane saMjJI tiryaMcone paNa lAgu paDe che. karmagranthakAronI A paratve zuM vicAra bhinnatA che te samajavAM temanA matamAMnA cAra niyama tarapha dhyAna ApavuM ucita che. (ka) tiryaMca ke manuSya e bemAMthI koI paNa kSAyopazamika samyakatva sahita to vaimAnikagati sivAya anyatra jatAja nathI. (kha) "asaM kheya varSanA AyuSyavALA manuSyo svarga ke naraka gatimAMthI AvelA hotA nathI, kintu tevA manuSyo manuSya ane tiryaMca gatimAMthI ja AvelA hoya che. (ga) nAraka jIvo marIne tara 1 A viSaya pravacana-sAradvAranA 149 mA dvAranI vRttimAM temaja praznottara-sArdhazataka granthamAM paNa najare paDe che. 2 upazama-zreNimAM mRtyu pAmIne anuttara vimAnamAM utpanna thayelA devane aparyAptAvasthAmAM parabhavanuM aupazamika samyakatva hoya che evo matAntara che. 3 A uparathI samajI zakAya che ke kSAyopathamika sabhyatva sahita jIva marIne sAtamI narakamAM jaI zake nahi. 4 A cAra niyamomAMthI prathama temaja antima e be niyamo saiddhAntikone mAnya nathI, paraMtu bAkInA be niyamo mAnya che. 5 je manuSya ke tiryaMcanuM AyuSya pUrva koTi yAne eka karoDa pUrva (84 lAkhane 84 lAkhe guNavAthI eka pUrva thAya che, arthAta pUrva 7560000000000) thI adhika hoya tene saMkheya varSanA AyuSya vALA na kahetAM "asaMkhyaya" varSanA AyuSyavALA kahevAmAM Ave che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trakaSabhapaMcAzikA [zIpanaretaja naraka-gati ke svagatimAM utpanna thatA nathI ane tevI ja rIte devatAo cyavane-marIne tarataja svarga-gati ke narakagatimAM utpanna thatA nathI. (gha) nAraka, tiryaMca, manuSya ke deva emAMthI koI paNa jIva kSAyopazamika samyakatvane sAthe laIne tiryaMca gatimAM utpanna thato nathI.' A cAra niyamone lakSyamAM rAkhavAthI joI zakAya che ke vaimAnika devo tathA saMkhyaya varSanA AyuSyavALA saMjJI manuSyo e beja vargonuM kSAyopathamika samyakatva parabhavanuM saMbhave che; kAraNa ke manuSya samyakatvayukta marIne vaimAnika deva tarIke utpanna thAya tyAre tene--te devane parabhavanuM samyatva che. tevI ja rIte je deva samyakatvayukta marIne manuSya thAya tyAre tene-te manuSyane parabhavanuM samyakatva che. A vAta spaSTa rIte samajAya teTalA mATe nIcenA zabdo umeravAmAM Ave che. ApaNe joI gayA tema trIjA niyama uparathI narakamAM ane vargamAM janArA tarIke to tiryaMca-manuSyoja siddha thAya che. AthI, temaja pahelA niyamane laIne eTale ke tiryaMca-manuSyo kSAyopazamika sabhyatva sahita narakamAM utpanna thAya nahi, e uparathI samajI zakAya che ke nAraka jIvane parabhavanuM kSAyopazamika samyakatva hoya nahi. te ja pramANe pahelA ane trIjA niyamone laIne bhavanapati, vyantara ane jyotiSka e devatAone temaja bIjA ane cothA niyamone lIdhe asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA manuSyo ane tiryaMcone paNa parabhavanuM samyakatva hoya nahi. arthAt A jIvone svabhAvanuMja kSAyopathamika samyakatva saMbhavI zake che. saMjJI tiryaMconuM paNa samyakatva parabhavanuM hoI zake nahi e vAta pahelA ane cothA niyamo vicAravAthI samajI zakAya che. (3) kSAyika samyakatva manuSyagati sivAya anyatra koI paNa gatimAM svabhavanuM hotuM ja nathI. vizeSamAM sAta narako paikI chellI cAra narakanA jIvone temaja saMkhyaya varSanA AyuSyavALA tirthane tathA bhavanapati, vyantara ane jyotiSka e traNa prakAranA devatAone kSAyika samyakatva hotuM nathI evo niyama che, AthI karIne prathamanI traNa narakabhUminA jIvonuM temaja vaimAnika devonuM kSAyika samyakatva para-bhavanuM samajavuM. asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA manuSyone temaja tevA tiryaMcone paNa para-bhavanuM ja kSAyika samyakatva hoya che evo niyama che. AthI saMkhyaya varSanA AyuSyavALA (saMzI) manuSyone sva-bhavanuM ane para-bhavanuM ema banne prakAranuM kSAyika samyakatva saMbhave che. kSAyika samyakatvI kaI gatimAM jAya?- prasaMgopAtta e vAta vicAravAmAM Ave che ke kSAyika samyakatvane prApta karyA pachI te manuSya kaI gatimAM jAya che. A praznano vicAra karatAM pahelAM e jANavuM Avazyaka che ke A kSAyika samyakatva prApta karyuM te pUrve AgAmi bhavanuM AyuSya baMdhAI gayuM che ke nahi? je 1 A vAta vicAraNIya che. kemake aparyAptAvasthAmAM tiryaMcane kSApathamika samyaktva hoya che. juo chaThThA karma-granthanI 23 mI ane 33 mI gAthA. 2 A deva marIne manuSya ja thAya, e vAta trIjA ane cothA niyame uparathI joI zakAya che. 3 zuM sanI tiryaMco saMkhyaya varSanAja AyuSyavALA hoya che evo prazna atra uThAvavAnI kaMI japharaja nathI. kemake tiryaMca gatimAMnA koI paNa jAtanA jIvane parabhavanuM kSAyopathamika sabhyatva ghaTI ja zake nahi, e vAta te cothA niyama uparathI sutarAM samajI zakAya che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diti] RSabhapazcAzikA. AvuM AyuSya baMdhAI gayuM hoya to to je gatinA AyuSya saMbaMdhI baMdha thayo hoya, te gatimAM javuM paDe ane te paNa bIjI koI gati nahi paNa traNa naraka, vaimAnika devagati ane asaMkhya varSAyuSyavALI manuSya-tiryaMca gatimAMnIja koI paNa gati samajavI. ane je parabhavanuM AyuSya na baMdhAyuM hoya, to to kSAyika samyakatvadhArI naraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAre gatione sadAne mATe jalAMjali ApIne sarvotkRSTa paMcama gatine arthAt teja bhavamAM muktine prApta kare. kSAyika samyakatva keTalA bhavamAM mokSe jAya?-- ApaNe upara joI gayA tema je parabhavanA AyuSyano baMdha thayo na hoya, to to teja bhavamAM kSAyika samyakatvadhArI mokSe jAya, nahi to je bhavamAM A kSAyika samyakatva prApta karyuM hoya, te bhavathI ghaNuM kharuM to trIje bhave ke cothe bhave jarUraja mokSe jAya ane kavacita pAMcame bhave paNa jAya. paraMtu AthI vizeSa bhavo to tene naja karavA paDe e niHsaMdeha vAta che. cheka pAMcame bhave mukti-ramaNane varanArA tarIke zAstramAM zrIkRSNa vAsudeva ane duSpasahasUrijInAM be udAharaNa mojuda che. upAdhyAyazrI yazovijayajI e karmaprakRtinI 32 mI gAthAnA vivaraNamAM banne udAharaNo viSe ullekha karyo che, temaja kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya triSaSTizalAkApurUSacaritramAM (AThamA parvanA agyAramA sarganA 51-5ra zlokomAM) kRSNa vAsudeva saMbaMdhI e vAtano nirdeza karyo che. vizeSamAM A bAbata upara vasudevahicchI paNa prakAza pADe che. zrIduprasahasUrinA pAMca bhavo e to jANItI vAta che ke prasahasUri pUrvabhavIya kSAyika samyakatvayukta A vartamAna paMcama ArAnA aMtamAM devalokamAMthI eNvIne atra utpanna thanArA che ane ahiMthI kALadharma pAmIne saudharma devalokamAM ane tyAMthI pAchA manuSya tarIke utpanna thaI mokSe janAra che. vizeSamAM ApaNe joI gayA tema manuSyabhavamAMja A kSAyika samyakatvanI utpatti saMbhave che, to devalokamAMthI cyavane dUSpasahasUri tarIke janma lenArA te AcArya, devalokamAM kSAyika sabhyatvanI utpatti nahi hovAne lIdhe te bhavanI pUrvanA bhavamAM ane te paNa manuSya tarIkenAja bhavamAM upArjana kareluM hovuM joIe arthAta (1) A manuSya tarIkene bhava, tyAra bAda (2) deva tarIkeno, tyAra pachI (3) manuSyane, (4) pachIthI devane ane aMtamAM (5) manuSyano ema temanA pAMca bhavo che. zrIkRSNa vAsudevanA pAMca bha- kRSNa vAsudeva kRSNa vAsudeva tarIkenA bhAvathI pAMcame bhave mokSe jaze, e vAta paNa samajI zakAya tema che. jemake kRSNa vAsudeva enA e bhavamAMthI trIjI narakamAM ane tyAMthI 1 kSAyika samyatva prApta karyA pUrve jo deva ke naraka gatinuM AyuSya bAMdhyuM hoya to te jIva trIje bhave mokSe jAya. ane je jIve asaMkhyaya varSanA AyuSyavALA yugalika manuSya-tiryaMcanuM AyuSya bAMdhyA bAda kSAyika samyakatva prApta karyuM hoya te jIva cothe bhave mokSe jAya, kemake yugalako maraNa pAmIne prAyaH devagatija pAme ane tyAMthI avI manuSya thaI mokSe jAya. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA [ zrIdhanAjI manuSyagatimAM, tyAMthI vaLI maraNa pAmIne vaimAnika devagatimAM ane tyAMthI cavIne A bhAratavarSamAM gaMgAdvAra puranA svAmI jitazatru rAjAnA asama nAmanA putra tarIke utpanna thaze ane te bhavamAM tIrthaMkaranAmakarmanA vipAkodayano anubhava karI mokSe sidhAvaze. samyaktvanA prakAro zAstramAM samyaktvanA ghaNA prakAro batAvavAmAM AvyA che. jemake samyaktva eka, be, traNa, cAra ane pAMca prakAranuM paNa saMbhave che. jinezvaroe prarUpita karelAM tattvo para je zraddhA karavI te eka prakAranuM samyaktva che. arthAt bhagavatIsUtramAM kahyuM che tema " tameva sarca nizcaMdra na nibhedi veca ' eTale ke sakala doSarahita ane samasta guNa saMpanna evA jinezvaroe je tatva prakAzyuM che te sahaja che, evI cirUpa samyaktva te A eka prakAranuM samyaktva che. samyaktvanA be prakAro traNa rIte paDe cheH--(1) dravya-samyaktva ane bhAva-samyaktva; (2) nizcaya-samyaktva ane vyavahAra-samyaktva; ane (3) nisarga-samyaktva ane adhigama-samyaktva. dravya-samyaktva ane bhAva-samyaktva--- 30 jinezvare prarUpelAM tattvA satyaja che e vAtano paramArtha nahi jANavA chatAM paNa zraddhA karanArAnA samyaktvane 'dravya-samyaktva' samajavuM. paraMtu paramArthanA jANakAranA saMbaMdhamAM to AvuM samyaktva ' bhAva-samyaktva " samajavuM; kemake A bhAva-samyaktvadhArI prANI jIvAdika sasa padArthone naya, nikSepa, syAdvAda ityAdi zailIpUrvaka jANe che ane tyAra pachI tene viSe zraddhA rAkhe che. atra e dhyAnamAM rAkhavuM ke traNa prakAranAM samyaktvamAMthI kSAyopazamika samyaktvano drazyasamyaktvamAM samAveza thAya che jyAre aupamika ane kSAyikano bhAva-samyaktvamAM aMtarbhAva thAya che, kemake prathama samyaktva to paudgalika che, jyAre bAkInAM e to Atmika che ema mAnavuM bhUla bhareluM che, kemake 'dravya ' samyaktvamAMnA ' dravya 'zabdathI atra 'pudgala' artha karavAno nathI. vaLI A dravya-samyaktva apramatta nAmanA sAtamA gurusthAnakamAM paNa saMbhave che. nizcaya-samyaktva ane vyavahAra-samyaktva jJAna, darzana, cAritrAdika AtmAnA zuddha pariNAmane 'nizcaya-samyaktva' jANavuM. AtmA ane tenA guNo kaMI judA nathI, pariNAme ananya che, eka che; kemake abheda pariNAme parijIta thayelo AtmA te tadguNa rUpaja kahI zakAya. jevuM jANyuM tevoja tyAgabhAva jene hoya ane zraddhA paNa tadanurUpa hoya tevA svarUpopayogI jIvano AtmA teja jJAna, darzana, cAritra che. AtmA ratnatrayAtmaka abhedabhAve zarIramAM rahyo che, mATe rakSatrayanA zuddha upayoge vartatA jIvane 'nizcaya-samyaktva' kahIe. sAdhu-darzana, jina-mahotsava, tIrtha yAtrAdika hetuthI utpanna thatAM samyaktvane 'vyavahAra-samyaktva' kahevAmAM Ave che. khAkI rahelAM nisarga ane adhigama samyaktvano vicAra karatAM pUrve nisarga ane adhigamanA artha vicArI laie. 1 AcA-- tadeva satyaM niHzaGkaM yat jinaiH praveditam / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virati ] RSabhapazcAzikA. paranA upadezanI nirapekSatAne nisarga kahevAmAM Ave che, jyAre paranA upadezanI apekSA te adhigama kahevAya che. "nisarga zabdano artha "svabhAva thAya che. tethI nisarga-samyakatvano artha svAbhAvika samyakatva arthAt svAbhAvika rIte prApta thayela sabhyatve ema thAya che. AthI koIne zaMkA utpanna thAya ke svAbhAvika rIte vaLI samyakatva maLe kharuM ke? AnA samAdhAnArthe traNa dRSTAMto vicArIe. dhAro ke koI vaTemArga bhUlo paDyo che to e banavA joga che ke bhamatAM bhamatAM paNa arthAt koIne paNa mArga pUchaLyA vinA paNa te kharA mArga upara AvI jAya. koIkanI bAbatamAM ema paNa bane ke te game teTalo pote prayatna kare to paNa kharo rasto tene jaDeja nahi. jyAre kharA mArgano jANakAra koI maLI Ave ane te dvArA tene yathArtha mArganuM bhAna thAya, tyAre tenuM kArya sare. A pramANe javarathI pIDita hoya evA koI purUSano javara auSadhinA sevana vinA paNa jato rahe ane koIka vakhate ema paNa bane ke auSadhinuM pAna karyAthIja tene te jvara jAya. evI rIte ema paNa banavA joga che ke kodrava nAmanuM dhAnya ghaNu kAle svayameva nirmadana (mayaNa rahita) banI jAya athavA to chANa vigerenA prayogathI te tevuM bane. A dRSTAMto uparathI joI zakAya che ke paranI apekSA vinA paNa kAryasiddhi thaI zake che. A pramANe samyavatnI prApti (1) svAbhAvika rIte-are khuda tIrthaMkaranI paNa sahAya lIdhA vinA athavA to (2) sadgurUnA upadezathI paNa thaI zake che. prathama prakArathI prApta thayela samyakatvane "nisarga-samyakatva ane dvitIya prakArathI maLela samyakatvane adhigamasamyaphatva saMbodhavAmAM Ave che. arthAt koI zukalapakSI, kAlAdika kAraNa paripAkavaMta, zaramAvarti, caramakaraNa evo bhavya jIva saheje ApoApa uhApoha karatAM je sabhyatva saMpAdana kare te 'nisarga-samyatva' che, jyAre pUrvota kAlAdika yogyatA hovA chatAM paNa sallurUnA upadezanuM zravaNa karyAthI ja je jIva anAdikAlanI potAnI bhUla maTADI deva, gurU ane dharmanA yathArtha svarUpane viSe zraddhAvAn bane, tenuM samyatva "adhigama-samyakatva" kahevAya che. samyakatvanA traNa prakAre kAraka, rocaka ane dIpaka temaja kSApathamika, pathamika ane kSAyika ema banne prakAre sabhyatvanA traNa traNa bhedo paDe che. jinezvare jevA vidhi-mArga prakAzyo che te vidhimArgane, jinezvaranI AjJAnA paripAlanapUrvaka amalamAM mUkanAranuM samyakatva "kAraka samyatva kahevAya che. arthAt yathArtha tatva zraddhAna pramANe Agamokta zailIpUrvaka dAna, pUjA, vrata vigere yogya AcaraNa hoya to te "kAraka sabhyatva che. AvuM sabhyatva vizuddha cAritravAnane hoya che. 1 nisarga, pariNAma, svabhAva, aparopadeza e badhA ekAIka zabdo che. 2 jene saMsAramAM ardha pugala-parAvartana karatAM ocho kALa paribhramaNa karavAnuM bAkI raheluM hoya te jIvane "zukalapakSI" kahevAmAM Ave che, jyAre ethI viparIta prakAranA jIvane "kRSNapakSI" kahevAmAM Ave che. zuklapakSInuM sthala svarUpa vIra-bhaktAmara (pR0 84-85)mAMthI maLI zakaze. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaSabhapaMcAzikA [ zrIdhanadharmane viSe rUcimAtra kare, zrIcinokta dharma pramANe kriyA karavAnI IcchA rAkhe, paraMtu bhAre kamI hovAthI tevAM anuSThAna karI na zake, tene "rocaka samyakatva prApta thayeluM jANavuM. arthAt yama-niyamAdi AcaraNamAM na mUkI zakavAnI sthiti sAthe saMbaMdha dharAvanArUM samyatva rocaka samyakatva che. A samyakatva avirata samyagdaSTi jIvone hoya che. zreNika nRpatine AvuM sabhyatva hatuM. pote mithyAdiSTi abhavya ke durbhavya hovA chatAM paNa anya bhavya jIvone upadezAdika dvArA yathArtha mArga tarapha rUcivaMta kare anya jIvo upara tavana yathArtha prakAza pADe te jIvanuM samyakatva "dIpaka samyakatva che. dIpaka samyaktvadhArIne aMtaraMga zraddhA hoya nahi; te to dAMbhika vRttie kArya kare, paraMtu tema chatAM paNa te bIjAo upara tatvane yathArtha prakAza pADe, e tenI khubI che. mithyAtvathI vAsita hadayavALo hoI karIne paNa anya jIvone yathArtha mArga upara e prItivAna banAve che, vAste AvA jIvane dIpaka sabhyatvavALe kahevAmAM Ave che. Avo jIva anya jIvanI samyakatva-prAptino hetu hovAthI, tene samyatvadhArI kahevAmAM Ave che. A kAraNamAM kAryanA upacAranuM dRSTAnta che. vizeSamAM A dIpaka sabhyatvathI yukta prANIne "masAlacInI upamA ApI zakAya tema che; kemake jema masAlacInA potAnA hAthamAM baLatI-prakAzaka "masAla" hovA chatAM te pote to aMdhArAmAM ja rahe che, arthAt te masAlathI te anya jIvo uparaja, nahi ke potAnA upara prakAza pADI zake che, tevI rIte A prANI jinaprarUpita tattvone viSe aMtaraMga zraddhAna rahita hoI karIne paNa anya jIvonA ghaTamAM prakAza pADe che eTale ke temane A to tarapha rUci-zraddhAna utpanna kare che. A pramANe zAsanannatinuM kArya karatA hovAthI, te prANane upacArathI samyakatvayukta kahevAmAM Ave che. AvuM sabhyatva aMgAramardUkAcAryane hatuM. bIjI rIte samyatvanA paDatA traNa vibhAgo paratve ApaNe ullekha karI gayA hovAthI, atra te saMbaMdhamAM kaMI vicAravAnuM bAkI rahetuM nathI chatAM paNa atra eTaluM kahevuM vadhAre paDatuM nahi gaNAya ke kSAyikAdika traNa prakAranuM samyatva tenAM AvaraNarUpa karmane kSayAdikathI thAya che. arthAt yathArtha darzana AvRta karanArA darzana mehanIyanI traNa prakRtiono temaja cAra anantAnubandhI kaSAyono kSaya thavAthI utpanna thatuM samyatva "kSAyika kahevAya che. A sAte prakationAja upazamathI uddabhavatuM samyakatva "pazarmika kahevAya che; jyAre enA kSayopazamathI utpanna thatuM samyatva "kSAyopathamika kahevAya che. samyakatvanA cAra prakAre kSApazamika, aupathamika ane kSAyika e traNa sabhyatvamAM "sAsvAdana samyakatva umeratAM samyatvanA cAra bhedo thAya che. upazama-samyakatvamAMthI patita thaIne mithyASTirUpa prathama guNasthAnaka para jatAM A samyakatva utpanna thAya che. jema koI purUSane goLa khAdhA pachI vamana thAya to paNa tene kaMI gaLacaTo paraMtu anicchita svAda lAge tema upazama-samyakatvathI paDIne Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapaJcAzikA. 33 mithyAtve jatAM A samyaktvano kaMika svAda rahI jAya. AvA samyaktvane rasAsvAdanuM nAma ApavAmAM AvyuM che. samyaktvanA pAMca prakAza A cAra samyaktvamAM 'veDhaka' samyaktva umeratAM samyaktvanA pAMca prakAro thAya che. anantAnumanlI cAra kaSAya, mithyAtva-mohanIya, mizra-mohanIya ane samyaktva-mohanIya A sAta prakRtio paikI pUrvanI cha prakRtiono sarvathA kSaya karyA mAda sAtamI prakRtine khapAvatAM khapAvatAM arthAt teno kSaya karatI veLAe, jyAre te prakRtimAMnA chellA pudgalano kSaya karavAno bAkI rahe, te samayanuM samyaktva 'vedaka' samyaktva kahevAya che. anya zabdamAM kahIe to AgaLa batAvI gayelA azuddha, mizra ane zuddha evA traNa puMjomAMnA prathamanA be putro kSINa karyA khAda, zuddha puMjanA chellA trAsane vedatI veLAnA samyaktvane vedaka' kahevAmAM Ave che. AvuM samyaktva AkhA saMsAramAM ekaja vAra maLe che ane te pachI to tarataja kSAyika rAmya prApta thAya che. bhavya prANIne karyuM samyaktva vadhAremAM vadhAre keTalI vAra prApta thai zake?-- ApaNe joI gayA chIe tema anAdi kALano mithyArdaSTi jIva samyaktva pAmyA pachIthI mokSe jAya, tyAM sudhImAM vadhAremAM vadhAre tene ardhapudgala-parAvartanathI kaMika nyUna kALa paryaMta A saMsArarUpI kedakhAnAmAM sahyA karavuM paDe. have Avo koika jIva uparyukta pAMca prakAranAM samyaktvamAMthI kayuM samyaktva vadhAremAM vadhAre keTalI vAra prApta kare te vicAravAmAM Ave che. upazama temaja sAsvAdana samyaktva to vadhAremAM vadhAre pAMca vAra arthAt eka to prathama samyaktva maLavAnA samaye ane tyAra bAda to cAra vAra upazama-zreNi upara ArUDha thAya tyAre cAra vAra ema ekaMdara pAMca vAraja pAmI zakAya; jyAre vedaka ane kSAyika samyaktva to ekaja vAra ane kSAyopamika samyaktva to asaMkhya vAra prApta thaI zake. karyuM samyaktva kaye guNasthAnake hAya che ? sAsvAdana samyaktva sAsvAdana nAmanA bIjA guNasthAnakamAMja hoya che; paraMtu tyAMthI AgaLa ke pAchaLanA guNasthAnamAM nahija. aupazamika samyaktva avirata samyag-STi nAmanA 1 upazama-samyaktvathI paDIne mithyAtva guNasthAnakamAM jatAM bahuja ocho samaya lAge che ane zAstrakAro A saMbaMdhamAM 'mALa' uparathI paDanAranuM dRSTAnta raju kare che. arthAt mALa uparathI paDelAne bhUmi upara pahoMcatAM jeTalI vAra lAge tenA karatAM paNa atizaya ochA kALamAM samyaktvanuM vamana karato jIva sAsvAdanI thai mithyAtva guNasthAnake jaya, kemake sAsvAdanano utkRSTa kALa cha Avalano che. rasada AhvAnena vartate kRti sAvAnam' arthAt AsvAdana sahita varte te sAsvAdana eTale ke prastutamAM aupamika samyaktvanuM vamana thavA chatAM paNa te jIvane kaMika AsvAda rahI jAya. AvA AsvAdana sahita vartavuM te 'sAsvAdana' che. prAkRta bhASAmAM A samyaktvane 'sAsAyaNa' kahe che ane tenuM saMskRta rUpAntara 'sAzAtana' thAya che. Ano artha e che ke (A=samantAt) samastapaNe zAtana kare-pAtana kare-muktimArgathI bhraSTa kare te AzAtana kahevAya che. huM anantAnumandhI kaSAyanI sahAyathI samyaktvamArgathI bhraSTa kare te 'AzAtana' che. AvI AzAtanAthI je yukta hoya te sAzAtana' yAne 'sAsAyaNa' kahevAya che. RSabha 5 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahaSabhapaMcAzikA, [ ApanarecothA guNasthAnathI laIne upazAntAha nAmanA agyAramA guNasthAna paryata ema ATha guNa sthAnako sudhI hoya che. kSAyika samyaktva avirata samyagadRSTinAmaka cothA guNasthAnakathI laIne te cheka ayogi-kevalinAmaka cadamA-aMtima guNasthAnaka sudhI arthAt ekaMdara agyAra guNasthAnako paryata hoya che (ane tyAra pachI muktAvasthAmAM paNa vidyamAna che). kSAyopathamika samyakatva aviratasamyagdaSTi, dezavirati, pramatta ane apramatta arthAt cothA, pAMcamA, chaThThA ane sAtamA e cAra guNasthAnamAM ja hoya che, paraMtu tyAMthI AgaLanAM ke pAchaLanAM guNasthAnomAM teno saMbhava nathIja. samyatvanI sthiti- samyakatvanI sthitine artha e che ke kayuM samyakatva keTalA vakhata sudhI rahenAruM che. A sthitine jaghanya (ochAmAM ochI) ane utkRSTa (vadhAremAM vadhAre) ema be prakAro paDe che. have temAM sAsvAdana samyatvanI jaghanya sthiti eka samayanI che, jyAre tenI utkRSTa sthiti to 'AvalinI che. pazamika sabhyatvanI jaghanya temaja utkRSTa ema banne prakAranI sthitio aMtarmuhurtanI ja che. kSAyika samyakatvanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che, jyAre tenI utkRSTa sthiti bhavasthitinI apekSAe tetrIsa (33) sAgaropamathI kaMIka adhika che (A sivAyanI apekSAe arthAt muktAvasthA AzrIne to tenI sthiti anaMtakAlanI che, kemake A samyakatva avinAzI che). kSAyopathamika sabhyatvanI jaghanya sthiti aMtarmuhartanI che ane tenI utkRSTa sthiti chAsaTha (66) sAgaropamathI kaMIka adhika che. vedaka samyakatvanI to jaghanya temaja utkRSTa ema banne sthitio ekaja samayanI che. dareka vastunuM anveSaNa nirdeza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti ane vidhAna ema cha rIte thaI zake che, te vAta A samyakatvane paNa lAgu paDe che, paraMtu e sarva vAta graMtha-gauravanA bhayathI temaja A samyakatvanuM prakaraNa ghaNuMja moTuM thaI javAnI bhItithI atra vistAra pUrvaka vicAravAmAM AvI nathI. vizeSamAM samyakatvanA daza bhedo paratve je sthAnAMgamAM ullekha karavAmAM Avyo che, tenuM paNa atra digdarzana karAvavAmAM AvatuM nathI. phakta have eka ja prazna vicArI A prakaraNa pUrNa karavAmAM Ave che. 1 eka AvalimAM asaMkhyAta samaya pasAra thaI jAya che. juo anugadvAra (sU0 104). 2 A utkRSTa kALa vaimAnika gatimAM utpanna thayelA anuttara vimAnavAsI devonI apekSAe samajavAno che; kemake e vimAnamAM gayelA jIvanuM utkRSTa AyuSya tetrIsa sAgaropamanuM che ane ethI je kaMIka adhika kALa kahyo che te manuSyabhava AzrIne samajavAno che. 3 vaimAnika gatimAMnA kapapanna devatAomAMnA bAramA devalokanA nivAsInuM utkRSTa AyuSya bAvIsa (22) sAgaropamanuM che ane tyAM traNa vAra gamana thatAM chAsaTha (66) sAgaropama vItI jAya. ane je Aja gatimAMnA vijayAdi vimAna AzrIne be bhava karavA paDe te tyAM utkRSTa AyuSya tetrIsa (33) sAgaropamanuM hovAthI chAsaTha (66) sAgaropama thAya che. AthI kaMIka adhika je kALa kahevAmAM Avyo che, te manuSyabhava AzrIne jANavAno che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. zuM kSApazamika samyakatva kSAyika samyakatvane aTakAvanAruM che?-- A praznano uttara "hAkAramAM che. paraMtu Ama uttara ApavAthI evI zaMkA uddbhave che ke kSAyopathamika sabhyatva tatvazraddhAnane utpanna karanAruM hoI karIne vidyarUpa kema banI zake ? AnA javAbamAM je ema kahevAmAM Ave ke te mithyAtva jAtinuM hovAthI te vihvarUpa che, to to e prazna upasthita thAya che ke AvA mithyAtva jAtIyathI Atma-zraddhAne saMbhava kema manAya vArU? A saMbaMdhamAM nIcenAM be daSTAnto vicAravA Avazyaka che. e to dekhItI vAta che ke sUkSma abhrakarUpa AvaraNathI AcchAdita thayelo dIpaka paNa kAMIka nyUna prakAza Ape che, paraMtu A AvaraNa dUra thatAM tenI kAMti vizeSatA jhaLakI UThe che. evI ja rIte kiMcit malina vastramAM DhaMkAyelA maNinuM teja paNa saheja ochuM jaNAya che, paraMtu svaccha vastramAMthI tenI prabhA vizeSa paDe che. tevI ja rIte prastutanAM mithyAtvanAM pagalo kSAyopathamika bhAvane prApta thatAM AtmadharmarUpa zraddhAna kaMIka askuTapaNe paNa prApta thAya che ane te pudgalone kSaya thatAM Atma-svarUpa sarva prakAre prakaTa thAya che (AnuM ja nAma kSAyika samyatva che). keTalIka vAra evo prazna uThAvavAmAM Ave che ke samyakatva mohanIyanAM pulone kSaya thatAM kema samparva utpanna thAya tenuM paNa ethI samAdhAna thaI jAya che e vAta have nivedana karavAnI jarUra rahetI nathI. A prakaraNa samApta karIe te pUrve eTaluM umarevuM Avazyaka samajAya che ke samyakatvanA vizeSa jijJAsue samyaktvanA nisargarUci ItyAdi daza prakAro mATe tathA zamAdika pAMca lakSaNe, zaMkAdika pAMca dUSaNa ane kuzalatAdika pAMca bhUSaNa, tenA ATha prabhAvako tathA samyakatvanA 'rAjabhiyogAdika cha AgAra, arihaMtAdika saMbaMdhI daza vine, traNa prakAranI zuddhi, cAra zraddhAna, samyakatvanI cha bhAvanAo tathA cha yatanA temaja tenAM cha sthAnako tathA tenAM traNa liMgo e samyakatvanA 67 bolo e badhAnA svarUpa mATe pravacana-sAdAra pramukha grantho jevA. 1 nisargarUci, upadezaruci, AsArUci, sUtrarUci, bIjarUci, adhigamarUci, vistArarUci, kriyArUci, saMkSeparUci tathA dharmarUci e daza prakAro che. 2 zama, saMvega, nirveda, anukapA ane AstikatA e A pAMca lakSaNa che. 3 zaMkA, AkAMkSA, vicikitsA, mithyAdRSTinI prazaMsA ane tene paricaya e pAMca dUSaNa che. 4 jinazAsanane viSe kuzaLatA, prabhAvanA, tIrtha-sevA, sthiratA tathA bhakti e pAMca bhUSaNo che. 5 vartamAna zratanA pAraMgata, asarakAraka rIte dharma-kathA kahenAra, prakhara vAdI, apUrva naimittika tapasvI, vidyA ane maMtra vaDe parAkramI, siddhiothI alaMkRta ane prabhAvazALI kavi e ATha prabhAvako che. 6 rAjAbhiyoga, gaNAbhiyoga, belAbhiyoga, surAbhiyoga, kAntAravRtti ane gurUnigraha e cha AgAra che. 7 arihaMta (tIrthaMkara), siddha, jina-pratimA, siddhAnta, cAritra-dharma, sAdhu, AcArya, upAdhyAya, catuviMdha saMgha ane samyapha e saMbaMdhI vinaya te tene daza prakAra che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SabhapaMcAzikA, [ zrIdhanapAlajagadgurau dRSTe yad bhavati tadAha bhaviakamalANa jiNaravi!, tuhadesaNapaharisUsasaMtANaM / daDhabaddhA iva vihaDaMti, mohatamabhamaraviMdAiM // 4 // [bhavyakamalebhyo jinarave! tvadarzanapraharSoccasa vyaH / __ dRDhabaddhAnIva vighaTante mohatamobhramaravRndAni // ] pra0 vR0-bhaviatti / bhaviakamalANa jiNaravi ! mithyAtvanizIthinIprAntasamuditatvena yathA'vasthitasanmArgaprakAzakatvena ca jina eva raviH-jinAdityastasya sambodhanaM he jinarave!-jinabhAno! tvadarzanAd bhavyakamalebhyo mohatamobhramaravRndAni vighaTayanti / tatra bhavyAH-siddhigamanayogyAH prANinaH, tadguNavandhuratvena jJAnAdilakSmInivAsatvena ca kamalAnIva kamalAni tebhyaH / atra sUtrasya prAkRtatvAt paJcamyAM SaSThI / tvadarzanaM-tvadAlokanaM tasmAt praharSaH-paramapramodaH tenocchrasajhyaH-samuddhapitaromakUpebhyaH / pakSe vikasadbhyaH / kiMviziSTAni mohatamobhramaravRndAni? dRDhabaddhAnyapi-ciraprarUDhAnyapi / pakSe kuzezayakozAntarnibiDapIDitAnyapi / tatra mohaH-ajJAnam, tamastu badhyamAnaM karma, sa eva kaluSatvena sukRtatamorUpANi bhramarapaTalAni / ayamAzayaH-yathA taruNataraNikiraNavyatikaravikasvarebhyaH kamalebhyaH puSpandhayAH pRthag bhavanti, evaM bhavyAnAmapi jagallocanalobhane bhagavati jinezvare sAkSAt kRte samullasitAtizAyizubhabhAvanAvazAt mohatamAMsi vilIyante // iti cturthgaathaarthH||4|| he0 vi0-sAmprataM ravirUpakeNa stutimAha-(bhaviatti ) he jinarave! bhavyakamalAnAM dRDhabaddhAnyapi (atyartha militAnyapi vighaTante-zithilIbhavanti / kAnItyAha-'mohatamobhramaravRndAni' moha eva) yathAsthitavastusvarUpAdarzanAt tamAMsi mohatamAMsi tAnyeva bhramaravRndAni-alikadambakAni tAni / (bhavyAnAM) kIdRzAnAmityAha-tvadarzanapraharSocchala(cchvasa? )tAM-bhavadavalokanAnandonmiSatAm // iti gaathaarthH||4|| zabdArtha bhavia ( bhavika )=manya, bhuti-yoya. | jiNaravi != mina-sUrya! kamala-bhaNa. tuha ( tvat ) dvitIya531vAyaOM sarvanAma. bhaviakamalANa-ma0ya bhagomAthI. dasaNa ( darzana ) darzana. jiNa ( jina )-nina, vItarAga. paharisa ( praharSa )=atyaMta bhAna-6, 52ma pramoda. ravi ( ravi )=sUrya. UsasaMta ( ucchvasat )- visa pAmatuM. 1 prAkata bhASAne lIdhe "paMcamI' vibhaktine badale atra "SaSThI vibhaktino prayoga karavAmAM Avyo che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. tuhdsnnphrisuussNtaann-taa| zanA thA moha ( moha ) mo. - vikasita thatAM. tama ( tamas ) 2. daDha (dRDha )bhAmRta. baddha (baddha ) dhAyesa. bhamara (bhramara )=bhara, samaze. daDhabaddhArabhUta maMdhAyesa. viMda (vRnda )=samudAya. iva ( iva )=pazu. mohtmbhmrviNdaaii-mo-34|23thii prbhvn| sabhuvihaDaMti( vighaTante )-zithila mane che. haye. paghArtha jagazurUnA darzananuM phaLa- (mithyAtvarUpI nizAne nAza karanArA ane sanmArganA prakAzaka evA) hejina-sUrya! tArA darzananA prakRSTa AnandathI vikasita thatAM bhavya-kamaLamAMthI dRDha baMdhAyelA evA paNa mahAdhakArarUpI bhramaranA samudAye chUTA paDI jAya che."--4 spaSTIkaraNa padyanuM tAtparya - sUryanA udaye kamaLo vikasvara thatAM tenA kozamAM rAtre rApaDAI gayelA bhramaro jema bahAra nIkaLI Ave che, tema bhavya prANIone prabhunA darzana thavAthI temanI zubha bhAvanA vikasvara thavAthI aneka bhavothI ekatrita thayelA lii karmakSa bhramaro temanAthI chuTA paDI jAya che arthAt tevA jIvonuM ajJAna nAza pAme che-te jIvane sajJAna ane aMtamAM mukti maLe che. idAnIM bhagavataH prathamatIrthapatezyavanakalyANakamuddizya gAthAstutiH-- la?ttaNAhimANo, sabo sabasuravimANassa / paI nAha ! nAhikulagaragharAvayArummuhe naho // 5 // [zobhanatvAbhimAnaH sarvaH sarvArthasuravimAnasya / tvayi nAtha ! nAbhikulakaragRhAyatAronmukhe naSTaH // ] pra0 vR0-ladvattaNatti / he nAtha!-he svAmin ! sarvArthAbhidhAnasya suravimAnasya samagro'pi laSTatvAbhimAnaH-pradhAnatvAhaGkAro naSTaH-kSINaH / ka sati? tvayi nAbhikulakaragRhAvatAronmukhe sati / yadA tvaM prAgbhave vajranAbhaH SaTkhaNDamedinImaNDalAdhipatyaM tRNavadavadhUya saMyamasAmrAjyamaGgIkRtya tAnyahaMdAdIni viMzatisthAnAnyAsevya nibadhya sarvottamatIrthakRnnAma karmaNA anuttarasuravimAne trayastriMzatsAgaropamasukhasthAne utpannaH / yadA tvaM tAdRgguNAguNavibhAgajJo'pi suprabhastathAbhUto'dbhutarddhisambandhabandhuraM vimAnamapyapahAya gRhAvatAronmukhaH syAH, tadA'bhimAnino maanbhrNshH|| iti pnycmgaathaarthH||5|| , 'NAbhimANo' ityapi paatthH| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 RSabhapaMcAzikA. @ vi0-prathamalyALadvAreLa stutimAda--( rudruttatti ) he nAtha! cafe 'nAbhikulakaragRhAvatAronmukhe sati' nAbhizcAsau kulakarazca nAbhikulakarastasya gRhaM tatrAvatArastatronmukhastasmin / kiM ( jAtaH ) ? naSTaH - pralayaM gataH / ko'sau ? lo (la) STatvAbhimAnaH- zobhanatvAhaGkAraH / kasyetyAha - 'sarvArtha suravimAnasya' sarvArthaM ca tat suravimAnaM ca sarvArthasuravimAnaM tasya / kiMvidho'pi ? sarvo'pi, samasto'pItyarthaH // 5 // zabdArtha haduttA ( zomanatva )=(1) sundaratA; (2) pradhAnatA. dimALa ( mimAna )=garva. himALo-zreSThatAno garva. nAha ! ( nAtha ! )=he nAtha ! nahi ( nAmi )=nAbhi. GSTR ( 2 )=kulakara. ghara ( 44 )=ghara, mahela, saTTo ( sayaiH )samasta. salaTTu ( sarvArtha )=sarvArtha. sura ( purI )=deva. vimAna ( vimAna )=vimAna. vayAra ( avatAra )=avatAra. hamuda (amula )=unmukha, tatpara. saghaTTanu vimALasta=sarvArtha nAmanA divya vimA nAhiyu.jIgaragharAvavA mudde=nAbhi phulakaranA gR hamAM avatAra mATe tatpara nano. pax ( ci )=g. naTTo ( naTaH )=nAza pAmyo. pArtha prabhunuM cyavana-- " he nAtha! jyAre tuM nAbhi ( nAmanA sAtamA ) kulakaranA gRhamAM avatAra levAne taiyAra thayeA ( arthAt tuM jyAre temanA dharamAM avataryo), tyAre sarvArtha(siddha nAmanA) deva- vimAnanA sundaratA (athavA pradhAnatA ) saMbaMdhI samasta garva gaLI gayA."--pa spaSTIkaraNa [ zrIdhanavAsa kulakar rAja-cihna nahi hovA chatAM buddhi vagerenI adhikatAne laine te kALanA manuSyAe svIkArela adhipatine 'kulakara' kahevAmAM Ave che. kuLa eTale vaMza; tenI sthApanA karanAra te 'kulakara' e A zabdanA vyutpatti-artha che. AthI samajI zakAya che ke yuganA prAraMbhamAM nIti vagerenI vyavasthA karanArA mahApurUSane 'kulakara' kahevAmAM Ave che. ekaMdara rIte A 'avANI kALamAM vimaLavAhana, cakSuSmAn, yazasvI, abhicandra, prasenajit, marUdeva 1 A saMbaMdhamAM juo sAtamA padyanuM spaSTIkaraNa. 2 sarakhAvo bruhrajAvitrInuM sarvAM, prathamo vimaruvAdanaH / cakSuSmAn yazasvI cA - bhicandro'tha prasenajit // madevazrva nAmizra, marataH yu.jIlattamaH / '' A zloko manusmRtimAM ApelA che evo ullekha paMDita hIrAlAla haMsarAje racelA jaina dharmanA prAcIna itihAsa e nAmanA pustakanA dvitIya vibhAganA 13mA pRSThamAM che, paraMtu A vicAraNIya hakIkata che, kemake ( mudrita) manusmRtimAM te dRSTigocara thatA nathI. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] RSabhapaJcAzikA. ane nAbhi ema sAta kulakaro thayA che. A badhAe kulakaro yugalika dharmane anusaranArA, vaRSabhanArAMca nAmanA sarvottama saMhananavALA temaja samacatusra nAmanA uttama saMsthAnavALA hatA. alpa rAga-dveSavALA hoi prAyaH yugaliko devagatigAmI hovAthI te sarve mRtyu pAmIne devalokamAM utpanna thayA hatA. prathama kulakaranA zarIranI UMcAi 900 dhanuSya jeTalI hatI. bIjAnI ethI ochI, trIjAnI ethI paNa ochI hatI, jyAre sAtamA kulakara nAbhi rAjAnA zarIranI UMcAi to parapa dhanuSya jeTalI hatI. e pramANe AyuSya paNa eka kulakaranuM tenI pahelAnA kulakara karatAM ochuM hatuM. prathama kulakaranuM AyuSya palyopamanA dazamA bhAge hatuM, jyAre sAtamA kulakaranuM AyuSya to saMkhyAta pUrvanuM hatuM. jeTaluM AyuSya kulakaranuM hoya che teTaluMja AyuSya temanI patnInuM paNa hoya che e niyama pramANe sAtamA kuLakaranI patnI marUdevInuM AyuSya paNa saMkhyAta pUrvanuM hatuM. temanAM saMhanana, saMsthAna ane UMcAi paNa prAyaH nAbhi rAjAnA jeTalAM hatAM. prathamanA cha kulakaronI patnIe nAgakumAra nikAyamAM utpanna thai, tyAre sAtamA kulakaranA patnI ane tIrthaMkara zrIRRSabhadevanA jananI marUdevI te AyuSya pUrNa thatAM mokSe gayA. hAkAra, mAkAra ane dhikkAra e traNa khaMDa-nItio paikI prathama nItino upayoga prathamanA e kulakaronA samayamAM, pahelI ane bIjIno trIjA ane cothAnA samayamAM ane traNeno upayoga pAMcamA, chaThThA ane sAtamA kulakaranA samayamAM karavAmAM Avyo hato. AyuSyanA samayanA deza bhAgo kalpavAmAM Ave to temAMnA prathama ane antima bhAga sivAyanA madhyanA ATha bhAga jeTalo samaya kulakara padavI bhogavanArA nAbhi kulakarane RSabhadeva nAmanA putra ane (temanI sAthe utpanna thayelI ) sumaMgalA nAmanI putrI ema be saMtAna hatA. sarvArthasiddha jaina zAstramAM bhavanapati, vyantara, jyotiSka ane vaimAnika ema je cAra prakAranA devonA bhedo pADavAmAM AvyA che temAM vaimAnika devo zreSTha che. A devomAra devaloka, nava caiveyaka ane pAMca anuttara vimAnomAM rahe che. A sthAno eka ekathI zreSTha che. 'savArthasiddha' e vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita ane sarvArthasiddha e nAmanAM pAMca anuttara vimAno paikI eka che. A sarvottama vimAna che. e sarva devasthAnomAM zreSTha che. e vimAnamAM vasanArA deva paNa sarvArthasiddhanA nAmathI oLakhAya che ane tenA vyutpatti-artha uparathI joi zakAya che tema 1 AnI sthula rUparekhA stuti-cAvaMzatikA ( pR08)mAMthI maLaze. 2 saMhanana eTale zarIrano bAMdho. 39 3 AnI mAhitI mATe juo vIra-bhaktAara (pR087-88). 4 juo Avazyaka-niyuktinI 157 mI gAthA. 5 palyopamanA svarUpa mATe juo upAdhyAya zrIvinayavijayakRta leAkaprakAzano prathama sa. 6 bhavanapatinA daza bhedA paikI eka. chu A daMDa-nItionI sthUla rUparekhA stuti-caturvizatikA (pR08)mAM AlekhavAmAM AvI che, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 4 RSabhapaMcAzikA, [shriidhnpaalte sarvottama deva che. "sarvArthasiddhanI jAdI jArI vyutpattio vAcakavarya zrIumAsvAtikRta tattvArthAdhigamasUtra (a. 4, sU0 ra0)ne bhAgyamAM nIce mujaba ApavAmAM AvI che - "sarveSvabhyudayArtheSu siddhAH sarvArthasiddhAH sarvArthezca siddhAH sarve caiSAmabhyudayArthAH siddhA iti srvaarthsiddhaaH|......srvaarthpu siddhAH siddhaprAyottamArthA iti / " ' arthAtu je samasta ayudayanA ane viSe siddha che eTale ke abhyadayanA sukhanI adhikatAne lIdhe sarva prayojanone viSe je avyAhata zaktivALA che athavA je sarva athathI siddha che eTale ke je sarva atizayazALI atyanta manohara zabdAdikathI prakhyAta che athavA abhyadayanA samagra artho jenA siddha thayA che te sarvArthasiddha che. sarva kartavyanI parisamAptine laIne athavA anantara bhavamAM siddha thanArA hovAthI paNa te sarvArthasiddha kahevAya che. AvA ekAvatArI tathA 33 sAgaropamanI sthitivALA devo je sthAnamAM rahe te sthAna garva dhAraNa kare emAM navAI nathI, kemake AnAthI koI saMsArInuM sthAna uttama nathI temaja siddhanA jIvonuM nivAsa-sthAna paNa AnAthI dUra nathI. paI ciMtAdullahamukkhasukkhaphalae auvakappadume / avainne kappatarU, jayagurU ! hitthA iva paotthA // 6 // [tvayi cintaadurlbhmoksssukhpaalde'puurvklpdrume| avatIrNa kalpataravo jagaguro! jhIyA iva moSitAH] pra0 vR0-painti / he jagadguro! aspa bhAratavarSasyAvanau tvayyavatINe kalpadravaH proSitA hIsthA iva-salajjA iva / ka sati ? tvayyapUrvakalpadrume samavatIrNe sati / cintA nAma saGkalpastasyApi durlabhaM-duSprApaM mokSasya-nirvANasya sukhaM mokSasukhaM tadeva phalaM tad dadAtIti cintAdurlabhamokSasukhaphaladastasmin / bhagavato'vatArAt prathamaM hi kalpamahIruhaH sarvasyApi vayaM manazcintitamartha smpaadyaamH| avatIrNe ca cintAdurlabhamokSasukhaphalade bhuvanabhartari taddadAne sarvANyevA(?)smadarthatAmAtmanaH sambhAvyamAnA dhUrtAH kalpataravastirobabhUvuH / iti sssstthgaathaarthH|| 6 // he0 vi0-bhavati samutpanne kiM jAtamityAha-(painti) ___ jagadguro! tvathyavatIrNe prakramAjagatIti gamyate / kiMrUpe ? 'apUrvakalpadrume' viziSTa(vibudha )viTapini / kim ? 'hitthA iva' lajitA iva / utprekSAyAmivazabdo drssttvyH| kalpataravaH prossitaaH-abhaavmaapnnaaH| kimuktaM bhavati ? kAlavazenaiva te vinaSTAH, paraM kavinotprekSitAH / kIDaze tvayItyAha-'cintAdurlabhamokSasaukhyaphalade' cintayA durlabhaM yanmokSasaukhyaM-zivazarma tadeva phalaM tad dadAti yaH sa tathoktastasin / yata eva cintAdurlabhamokSasaukhyaphalado bhavAn ato'pUrvakalpadrumaH / iti gAthArthaH // 6 // 1 'sarvathaivAnarthakatAmA.' iti pratibhAti / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapazcAzikA. zabdArtha ghauM (zi)=tuM. | Twdura (jalpadruma) kalpavRkSa. ciMtA (ntiA)-cintA, saMkalpa. acqdu=apUrva kalpavRkSa. 946 (Duma)=durlabha. varU (kavatI)=avataryo. muva (mokSa)=mukti, siddhi. vAta (tAva) kalpavRkSo. gua ()=sukha. thagurU! (nAduro!)=he jagadgurU, he vizvanA gurU! () phaLane ApanAra. vitAmuarv=cintA vaDe durlabha dithA (dIpA )=zaramAI gayelA. evA mokSanA sukharUpa phaLane ApanAra. phuva (phva)=jema. zakara (pUrva)=asAdhAraNa. potha proSitA )=pravAse gayA, dUra thayA. padhArtha prabhunA avatArano prabhAva saMkalpa vaDe durlabha evA mokSanA sukharUpa phaLane ApanAro evo tuM apUrva kalpavRkSa (A pRthvI upara) avataryo eTale ke vizvanA gurU! kalpavRkSe jANe zaramAI gayAM hoya tema teo adRzya thaI gayAM."--6 spaSTIkaraNa jagadagurUne vicAra- jagadgurU thavuM e kaMI bALakano khela nathI, kemake jeNe gurU thavAnI pUrNa yogyatA prApta karI hoya teja A birUdane dIpAvI zake. vaLI pote potAnI jAtane jagadgurU tarIke oLakhAve temAM kaMI mahattA nathI. paraMtu tevA guNe je vyaktimAM daSTigocara thatA hoya tene jagat te rUpe svIkAre emAM kharuM mahattva raheluM che. jagagurU bananAre jagatanA kalyANArthe potAnuM jIvana vyatIta karavuM joIe. koI paNa jIvanuM ahita na thAya e enuM lakSya bindu hovuM joIe. potAnuM cAritra AdarzarUpa hovuM joIe ke jethI anya tenuM anukaraNa karI zake. jagadgurUnI vANImAM kaDavAza, kaThoratA ke tucchatAne mATe sthAna hoI zake nahi, chatAM temano upadeza sacoTa hoya emAM navAI jevuM nathI, kemake teo padArthanI prarUpaNuM karatAM pratipAdana zilIno upayoga kare e svAbhAvika che, kemake yathArtha svarUpa raju karavuM eja temanA upadezano uddeza hoya zake. vaLI jevo upadeza teo anyane Ape tadanurUpa temanuM vartana hoya emAM to kahevuM ja zuM? arthAt "manAM vacce varmaLe di mahAmanAnuM" e sUtra temanAmAM saMpU taH caritArtha thAya ja. pakSapAtano to temanAmAM sarvathA abhAva hoya e dekhItuM che; kemake rAga ane dveSane jalAMjali ApyA vinA jagadgurUtva prApta thatuM nathI. A pramANenA aneka guNothI viziSTa jagadagurUnuM yathArtha svarUpa AlekhavA A lekhinI samartha nathI, tethI karIne 1 kharI rIte kALanA prabhAvane laIne kalpavRkSono ucheda thavAno samaya AvI rahelo hato ane tevAmAM prathama tIrthaMkarano janma thayo eTale temaNe jANe janma lIdhe tethI A banAva banyo ema kavirAja ukSA kare che. RSabha0 6 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara RSabhapaMcAzikA [ afterartes sugurUnAM lakSaNonI sthUla rUparekhA AlekhI saMtoSa mAnavAmAM Ave che. A saMbaMdhamAM zrIhesacandrAcArye kahyuM che ke-- "mahAvratadhA thI, maikSamAtropaNIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH // " --yAgazAstra (sa0 2, zlo0 8) arthAt ( ahiMsAdika ) mahAvratone dhAraNa karanArA, (anukULa temaja pratikuLa upasoMne sahana karavAmAM) dhIra, (madhukarI vRttithI 'sarvasampatyurI) bhikSA karI jIvana gujAranArA, samabhAvamAM rahenArA temaja dharmopadeza ApanArA evA (mahAtmAo)ne gurUo mAnelA che. A uparathI sAra e nIkaLe che ke brahmacarya pALanArA, parigrahathI vimukha, zatru temaja mitra tarapha samAna dRSTie jonArA, dharmopadeza ApavAmAM potAno samaya gALanArA evA jano gurUpadane lAyaka gaNAya che. A guNo jenAmAM saMpUrNa rIte jhaLahaLI rahyA hoya te mahAtmAne 'jagadgurU' kahevAmAM jarAe vAMdho nathI. mAkI lADI, vADI ane gADImAM mazagRLa, nATakaceTaka jovAmAM bhAga lenArA, duzmanonuM nikandana kADhavAmAM rasa lenArA, dAMbhika vRttie jIvana gALanArA, mArmika vacano uccAranArA, potAnA bhaktone paNa dhArmika upadeza ApavAmAM pAchI pAnI karanArA evAne sugurU na kahI zakAya, to jagadgurU to kemaja kahevAya ? utprekSA A padya 'utprekSA' alaMkArathI zobhI rahyuM che. 'utprekSA' alaMkAranuM lakSaNa e che ke " kalpanA kAcidaucityAd, yatrArthasya sato'nyathA / dyotitevAdibhiH zabda-rutprekSA sA smRtA yathA // " --vAgbhaTAlaMkAra (50 4, zlo0 90) arthAt vidyamAna arthanI yogyatAthI anya koI 'iva' (jANe) vagere zabdathI ghotita kalpanA te utprekSA' che. Fa Fa 1 bhikSA traNa prakAranI che--(1) sarvasampakarI, (ra) paurUSannI ane (3) vRtti-bhikSA. A vAtanI zrIharibhadrasUriSkRta bhikSASTakano nimnalikhita prathama zloka sAkSI pUre che. kemake temAM kahyuM che ke-- "sarvasampavArI cainnA, paupannI tathADaparA / vRttibhikSA ca tattvajJai - riti bhikSA tridhoditA // " enA dvitIya zlokamAM sarvasamparkarI bikSAnuM svarUpa AlekheluM hovAthI te atra nIce mujaba ApavAmAM Ave che:-- "yatirthyAMnAdiyukto yo, gurvAjJAyAM vyavasthitaH / sadA'nArambhiNastasya sarvasampatkarI matA // " 2 A saMbaMdhamAM vizeSa mAhitI mATe juo yogazAstranI vRtti temaja gurUtattvavinizcaya, A uparAMta dazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga, sUtrakRtAMga, dharmasaMgraha, dharmakhindu, dharmarataprakaraNa, paMcasUtra, paMcavastu vigere granthomAM paNa AnuM svarUpa dRSTigocara thAya che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biracitA ] RSabhapaJcAzikA. sAmprataM bhagavato nAbhinandanasya janmakalyANakamadhikRtya gAthAiyamAha - araNaM tairaNaM, imAi ussappiNIi tuha jamme / phuriaM kaNagamaeNaM, va kAlacakkikapAsaMmi // 7 // [ arakeNa tRtIyenAsyAmavasarpiNyAM tava janmani / sphuritaM kanakamayeneva kAlacakraikapArzve // ] pra0vR0 - araeNanti / he jagadguro ! asyAmavasarpiNyAM tvajjanmani kAlacakraikadezavartinA tRtIyArakeNa sphuritamiti / tAvad dvAdazabhirarakaiH kAlacakramabhidhIyate viMzatisAgaropamakoTikoTIpramANam / avasarpiNyAmasmin suSamaduSpamAbhidhatRtIyArake prAnte bhagavAnnAbhisambhavaH samutpannastadevAha - tava janmani tRtIyArakeNa kAJcananirmiteneva sphuritamiti / tathAvidhatIrthakRtkalyANakAdyutsavavikalaM tu zeSaM kAlacakram // iti saptamagAthArthaH // 7 // he0 vi0 - bhagavato janmamAhAtmyadvAreNa stutimAha - ( araNanti ) - he nAtha ! taba janmani arakeNa - kAlasaMjJitena tRtIya kenAsyAmavasarpiNyAM sphuritaM - vilasitam / kva ? 'kAlacakraikapArzve' kAlacakraM - dvAdazArakaM tasyaikazcAsau pArzvazca kAlacakraikapArzvastasmin / utprekSate - kanakamayeneva / ayamarthaH - yathA kRSNacakre kanakamayo'rakaH zobhate tathA kAlalakSaNe'pi // iti gAthArthaH // 7 // zabdArtha araeNaM ( arakeNa ) = mArAthI. tairaNaM (tRtIyena ) - zrI. CATE(A)=211. upiNI ( avasarpiNyAM ) = avasarpiNImAM. tuha (tava ) = tAra!. jamme ( janmani ) = bhane viSe. phuriaM ( sphuritaM ) = prazAyuM. kaNa (kanaka) = suvarNa, sonuM. | maia ( maya ) = prastAvAya pratyaya. kaNagama eNaM = suvarNabhaya. va (iva )= bha. kAlacakka ( kAlacakra ) - 'chA - 23. ikka (eka) = bhe!. pAsa (pArzva ) = pArzva, paDamuM. kAlacakikapAsaMmi = ala-anA me paDaNe. 43 pArtha prabhunA janmanuM mAhAtmya "kAlacakranA eka paDakhe A avasarpiNI (kAla)mAM ApanA janmane viSe trIjo Are suvarNamaya hoya tema zelI rahyo."-- spaSTIkaraNa padya-niSTa kahevAnI matalaba e che ke jinezvaronAM pAMce kalyANako vakhate TuMka samayane mATe sarvatra 1 'kAla' zabdano eka artha samaya, vakhata che, jyAre teno bIjo artha zyAma, kALo paNa thAya che. 2 AnI sthUna bhAhitI bhATe luo stuti-caturviMzatiza ( pR0 30-33 ). Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanavAna udyota (prakAza) thaI rahe che. A pramANe prathama tIrthaMkarano janma ardha kAla-cakrarUpa A avarkArpaNInA trIjA ArAmAM thatAM A Aro kRSNa cakranA suvarNamaya ArAnI jema dIpI rahyo, jyAre tenI pUrvenA e ane chevaTanA be ema cAra ArAo to nisteja rahyA. avasarpiNInuM digdarzana-- jema hiMdu zAstramAM kALanA nimeSa, kANa, kalA, muhUrta, divasa, mAsa, varSe, yuga, brahmAno divasa temaja teno ahorAtra ityAdi aneka vibhAgo 5vAmAM AvyA che, tema jaina zAstramAM paNa tenA aneka vibhAgo najare paDe che. A paikI kALanA sUkSmamAM sUkSma vibhAgane 'samaya' kahevAmAM Ave che, jyAre tenA moTAmAM moTA vibhAgane "pudgalaparAvarta' kahevAmAM Ave che. khAkInA vibhAgonAM Avali, muhUrta, prahara, divasa, ahorAtra, mAsa, Rtu, ayana, varSe, yuga, palyopama, sAgaropama ityAdi nAmo che. daza koDAkoDI sAgaropama jeTalA kAla-vibhAgane ardha kAla-cakra' kahevAmAM Ave che. AvA je kAla-vibhAga daramyAna rUpa, rasa, gaMdha, zarIra, AsuSya, maLa ityAdimAM vadhAro thato jAya, te kAla-vibhAgane 'utsarpiNI' kahevAmAM Ave che, jyAre je daramyAna rUpAdikamAM ghaTADo thato jAya, te avarSiNI' kahevAya che. A vAtanI pravacanasAreAdvAranA 160mA ane 162mA dvAranI vRttinI nIce mujabanI paMktio sAkSI pUre cheH "ava sarpati hIyamAnArakatayA avasaparyati vA''yuSkazarIrAdibhAvAn hrApayatItyavasarpiNI', tathA utsarpati-vardhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn vardhayatItyutsarpiNI. " A pramANe kAla-cakranA utsarpiNI ane avArpaNI ema be vibhAgo paDe che ane kALanI apekSAe A darekanuM mApa daza koDAkoDI sAgaropama che. eka utsarpiNI pUrNa thAya ke tarataja avarsApaNIno prAraMbha thAya che ane te pUrNa thatAM utsarpiNInI zarUAta thAya che. vaLI Ano anta AvatAM avasarpiNInI zarUAta thAya che. A pramANe atyAra sudhImAM ananta utsa 1 ApaNAM cAra amaja ane batrIsa karoDa varSa jeTalo brahmAno divasa che. Ane 'kalpa' paNa kahevAmAM Ave che. ATalA kALamAM devonA eka hajAra yuga pUrA thAya che. devonA bAra hajAra varSa te devono eka yuga kahevAya che, jyAre devonuM eka varSa te manuSyanAM 360 varSoM kharAbara che. 2 hiMdu zAstramAM kALanA eka moTA vibhAgane brahmAnA ahorAtra tarIke oLakhAvavAmAM Ave che te paNa AnI AgaLa kazI gaNatrImAM nathI, kemake tenuM mApa to ATha amaja coseTha karoDa varSa jeTaluMja che. AnuM sthUla svarUpa zrIbhaktAmara-stotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgraha'nA prathama vibhAganA 84 mA tathA 85 mA pRSThamAM ApeluM che. 3 traNa Rtu athavA cha mAsa jeTalA kALane 'ayana' kahevAmAM Ave che. 4 pAMca varSa jeTalA kALane 'yuga' kahevAmAM Ave che. temAM e 13 mAsavALAM yAne abhidhata varSo Ave che. 5 AnI sthala rUparekhA 13mA pRSThamAM AlekhavAmAM AvI che. 6 sAgaropamanA sUkSma ane Adara evA e peTA vibhAgovALA je uddAra, ahvA ane kSetra ema traNa prakAro paDe che te paikI prastutamAM sAgaropamathI 'sUkSma-addhA-sAgaropama' samajavAno che. A vAtanuM tattvArthadhigamasUtra (a0 4, sU0 15)nuM bhASya samarthana kare che. 7 hiMdu zAstramAM kALanA kRta, zvetA, dvApara ane kali ema anukrame cAra vibhAgo pADyA che (A pratyeka vibhAgane 'yuga' kahevAmAM Ave che). A cAra yugo pUrNa thatAM punaH kRtAdikano, nahi ke kali pramukhano prAraMbha thAya che e dhyAnamAM rAkhavA jevI hakIkata che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapaJcAzikA. 45 piNIo ane avasarpiNIo pasAra thai gai che ane have pachI paNa evI ananta pasAra thaze, kemake kALano kaMI avidha nathI. atyAre kAla-cakrano 'huMDA avasarpiNI' nAmano vibhAga pravarte che ane temAM paNa vaLI tenA utsApaNInI jema pADavAmAM AvatA cha peTA-vibhAgo ke jene ArA (saM. ra) kahevAmAM Ave che, te paikI cAra vyatIta thaI gayA che. atyAre pAMcamo Aro pravarte che.' utsarpiNInA cha ArAone anukrame (1) duHkhama-duHSama, (2) duHSama, (3) duHSama-suSama, (4) 'suSama-duHkhama, (5) 'suSama ane (6) degsuSama-suSama e nAmathI oLakhavAmAM Ave che, jyAre utsApaNIthI avArpaNI viparIta lakSaNavALI hovAthI enA prathama ArAne suSamasuSama, bIjA ArAne suSama ema chaThThA ArAne duHSama-duHSama tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. (1) cAra koDAkoDI sAgaropama, (2) traNa koDAkoDI sAgaropama, (3) e koDAkoDI sAgaropama, (4) eka koDAkoDI sAgaropamamAM 42000 varSa nyUna, (5) 21000 varSa ane (6) 21000 varSa e avarpiNInA cha ArAonuM anukrame mApa che. avarsApaNInA prathama ArAmAM astitva dharAvanArA manuSyonuM AyuSya traNa palyopamanuM hoya che, jyAre tenI UMcAi traNa gAunI hoya che ane teo traNa traNa divasane antare bhojana kare che. bIjA ArAmAMnA jIvonuM AyuSya e palyopamanuM hoya che, temanI UMcAi e gAunI hoya che ane teo khambe divasane antare bhojana kare che. e pramANe trIjA ArA (nA traNa bhAgo kalpavAmAM Ave to tenA prathamanA be tRtIyAMza)mAM eka palyopamanA AyuSyavALA, eka gAunI UMcAivALA ane ekeka divasane antare bhojana karanArA manuSyo hoya che. ( antima tRtIyAMzamAM to avarpiNI kALanA prabhAvane laine AyuSyAdika ghaTatuM jatuM hovAthI temanA saMbaMdhamAM kaMI cokkasa niyama nathI. A antima tRtIyAMzamAM kulakaro utpanna thayA hatA e vAtanI jaedrIpa-prajJaptinuM 28 muM sUtra sAkSI pUre che.) A jammUdrIpanA himavAnuM pramukha cha parvatone laine je bharata vigere sAta vibhAgo ke jene kSetra' kahevAmAM Ave che te paikI kurUkSetramAM sarvadA prathama Aro, harivarSe ane ramyakamAM dvitIya, haimavata ane hairaNyavatamAM tRtIya ane "aMtadvIpa tathA mahAvidehamAM cotho Aro pravarte che (arthAt A kSetromAM AvA ArAnA jevo prabhAva hoya che), jyAre bharata ane airAvata kSetramAM to anukrame chae ArA pravarte che (AthI karIne avasarpiNInA temaja utsarpiNInA trIjA cothA ArAmAMja covIsa covIsa tIrthaMkaro A e kSetramAM thAya che; bAkI 1 atyAre kaLiyuga pravarte che ema hinduo kahe che. 2 atizaya duHkhamaya. (3) du:khamaya. (4) duHkha ghaNuM ane sukha thoDuM. (pa) sukha ghaNuM ane duHkha thoDuM. (i) sukhamaya. (7) atizaya sukhamaya. 8 A sUtramAM paMdara kulakaro gaNAvyA che, jyAre meM 39mA pRSThamAM to sAta gaNAvyA che tenuM zuM evo prazna upasthita karanAre A sUtra uparanI TippaNI jovI (patrAMka 132 ). ha kurUkSetra e mahAvidehano eka vibhAga che. devakurU ane uttarakurU ema enA be bheda che. 10 badhA maLIne aMtardIpo 56 che. enI mAhitI mATe juo pravacana-sAroddhAranA 262mA dvAranI vRtti. 11 avasarpiNInA trIjA ArAnA antamAM prathama tIrthaMkara (temaja prathama cakravartI)no janma thAya che, jyAre cothA ArAmAM bAkInA trevIsa tIrthaMkaro (temaja anya zalAkApurUSo) saMbhave che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, [shriidhnpaalmahAvidehamAM to sarvadA tIrthaMkara hoya che. prathamanA traNa ArAmAM yugaliko hoya che ane kalpavRkSo temane sarva vastuo pUrI pADe che. cothA ArAmAM dukhano prAraMbha thAya che. trIjA ArAnA prAnta bhAgathI khullo thayelo mokSamArga A pAMcamA ArAmAM thoDA varSo vItyA bAda baMdha thAya che paNa dharma rahe che. chaThThA ArAmAM to teno paNa nAza thAya che). - A padyamAM je trIjA ArA vize ullekha karyo che, te A avasarpiNIno suSama-duHSama nAmano trIjo Aro che ane tenA 84 lAkha pUrva ane 89 pakSa bAkI rahyA tyAre RSabhanAthano janma thayo hato. jammi tuma ahisitto, jattha ya sivasukkhasaMpayaM ptto| te aTThAvayaselA, sIsAmelA girikulassa // 8 // [yatra tvamabhiSikto yatra ca zivasukhasampadaM prAptaH / tAvaSTApadaulau zIrSApIDo girikulasya // ] pra. vR0-jammitti / he bhuvanabhartaH! to ubhAvapi aSTApadazailau sakalasyApi girikulasya zIrSAmelau-sakalagirikulasya ziraHzekharau / to kau aSTApadau? tatra eko yasmin janmasamaye AsanaprakampAt ghaNTAnAdena samakAlaM sakalasuraparivRtaiH catuHSaSTIndraiH kSIrodavArisambhRtayojanapramANavadanAnekakalazakoTibhiH tvamabhiSiktaH sa sauvarNazailaH, aparo vinItApurIparisarasthaH krIDAzailaH aSTasopAno'STApadAbhidhAnaH yasmin jaga(bhUbhR?)ti tvaM zivasaukhyasampadaM prAptaH // iti assttmgaathaarthH|| 8 // he0 vi0-abhiSekavidhimurIkRtya stutimAha (jammitti) yatra tvmbhissiktH-strpitH| surairiti gamyate / yatra ca zivasaukhyasampadaM prAptaH, tau dvAvapi [kim ] aSTApadazailau vartete / ekatrASTApadaM-suvarNa tanmayaH zailaH, anyatrASTau padAni yatra sa tthoktH| kiMviziSTAvityAha-zIrSAmelau-ziraHzekharako / kasya ? girikulasyaparvatasamAjasya / nirvANagamanastutiravasAne draSTavyA paraprasaGgenAtroktA'pIti guruvacaH // 8 // zabdArtha jammi (yatra )-ri. |te (to)-te . tumaM (tvaM)-tuM. aTThAvaya (aSTApada)- 56. ahisitto (abhiSiktaH ) abhiSe yo. sela (zaila )-parvata. jattha (yatra ) yAM. aTThAvayaselA-paTApa parvato. ya (ca) ane. | sIsa ( zIrSa)-bhasta. siva (ziva) mokSa, ziva. Amela (ApIDa )=bhuTa. sukkha (sukha)-bhuma. sIsAmelA-bharatane viSa bhuTa. saMpaya (sampad )=saMpatti. | giri-parvata. sivasukkhasaMpayaM-ziva-sumanI saMpattina. kula-samUha, patto (prAptaH)A thayo, pAbhyo. girikulassa-parvatonA samUhanA. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijita 1 RSabhapazcAzikA. padhArtha prabhune janmAbhiSeka je survaNanA giri upara tAra (janma-) abhiSeka thayo te eka aSTApada (merU parvata temaja jyAM tuM ziva-sukhanI saMpattine (nirvANa) pAme, te (vinitA nagarInI samIpamAM rahelo ATha pagathiyAvALA) bIjo aSTApada parvata e be parvate (samata) parvatonA samUhanA mastakane viSe mukuTarUpa thayA."-8 spaSTIkaraNa shriidhrmdhosssuuriprnniitH| che aSTApada che. (sArthavRttaniva). varadharmakIrti 'RSabho', vidyAnandAzritaH pavitritavAn / revenvito , sattAyadAkAraka che ? / "vidyA ane AnandathI levAyelA tathA surendro vaDe pUjAyelA temaja uttama dharma ane thazathI yukta evA RSabha deve) jene pAvana karyo, te "aSTApada" girirAja jaya pAme yasminnaSTApade-'bhUdaSTApamukhyadoSalakSaharaH / bApAma " mA", a cthayaET || 2 | 1 AnA svarUpa sArU juo stuti-caturvizatikA (pR. 33). 2 prabhunA nirvANa prasaMgane lakSyamAM rAIne atra stuti karavAmAM AvI nathI, paraMtu aSTApadanA arthono vicAra AvatAM kavirAje tema karyuM hoya ema bhAse che, kemake hajI to prabhunI anya avasthAone uddezIne temanI stuti te have pachI teo kare che, ema sarvathA kahI zakAya tema nathI. 3 A kapanA prathama padyamAM dharmakIrti, vidyAnanda ane devendra e traNanA saMbaMdhamAM vicAra karatAM evuM anumAna thAya che ke A ka5 girinArakalpanI jema zrIdharmoSasarie upAdhyAya avasthA daramyAna rasyo hovo joIe. kemake dharmakAti e temanuM upAdhyAya avasthAnuM nAma che, jyAre devendra e temanA gurUzrInuM nAma che ane vidyAnanda e temanA gurUbhAInuM nAma che. A vAtanI zrI munisuMdarasUrikRta gurnAvalI temaja paTTAvalI sAkSI pUre che. samyakatva-kaumudInI prazasti paNa A vAtanuM samarthana kare che. A anumAna karavAmAM koI bAdhaka pramANa hoya ema jANavAmAM nathI, vAste A kapanA kartA tarIke me zrIdharmaSasUrinuM nAma sUcavyuM che. 4 "yaMtaiiws ricAva" e pramANe ullekha hovA chatAM atra saMdhi karavAmAM AvI nathI tenuM zuM evo prazna upasthita thAya che, paraMtu "mati po vA' (si. 1-2-2) sUvathI samAdhAna thaI jAya che. vaLI AvI hakIkata zrIdevAnandasUrikRta gautamASTakanA prAraMbhamAM "zodamUrti gurumUtiga', zrIsura tikalAla munirAjakata RSabha-stavananI zarUAtamAM "zrImatinAthaM nAnAvinAzaM" ItyAdi sthaLe paNa draSTigocara thAya che e vAta paNa sAthe sAthe dhyAnamAM levI joIe. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASabhapaMcAzikA, [ zIkhanaN"je "aSTApadane viSe aSTApada pramukha lAkha doSone dUra karanAra temaja suvarNa samAna (kAntivALA) 8Sabha(deva) (nivRtta) thayA, te "aSTApada girirAja jyavaMta varte che."--2 'RSabha'sutA navanavati-'rbAhubali'prabhRtayaH pravarayatayaH / yasminnabhajannamRtaM, sa0 // 3 // munione viSe uttama evA gaSabha(deva)nA bAhubali pramukha 9 putro jyAM amRta (padane pAmyA, te aSTApada"-3 ayujurnivRtiyoga, viyogabhIrava iva prabhoH samakam / yatrarSidazasahasrAH, saH // 4 // jANe prabhunA viyogathI bhayabhIta banyA hoya tema prabhunI sAtheja daza hajAra munio jyAM nirvANa-yogathI yukta thayA (arthAt mokSapadane pAmyA), te aSTApada- yatrASTa putraputrA, yugapad 'vRSabheNa navanavatiputrAH / samayaikena zivamaguH, sa0 // 5 // jyAM vRSabha(deva)nI sAthe temanA 9 putro temaja ATha patro samakAle ekaja samayamAM mokSe gayA, te aSTApada -5 ratnatrayamiva mUrta, stUpatritayaM cititrayasthAne / yatrAsthApayadindraH, sa0 // 6 // "(RSabha devana, gaNadharanI ane anya munIzvaronI ema) traNa citAnA sthAnamAM jANe mUrtimatI ratnatrayI hoya tevA traNa stUpo jyAM Indra sthApana karyA (racyA), te aSTApada"-- siddhAyatanapratimaM, 'siMhaniSadyeti yatra sucaturdAH / 'bharato''racayaJcaityaM, sa0 // 7 // - "siddhAyatana (zAzvata jina-maMdira) jevuM tathA sundara cAra dvAravALuM evuM "siMhaniSavA e (nAmanuM) caitya jyAM (RSabhanAthanA putra) bharate racAvyuM, te aSTApada"--7 yatra virAjati caityaM, yojanadIrgha tadardhapRthumAnam / krozatrayoccamuccaiH, sa0 // 8 // jyAM eka yojana lAMbuM ane tenAthI aDadhA pahoLA mApavALuM (arthAt aDadho yojanA pahoLuM) temaja traNa koza UMcuM evuM caitya ucca prakAre zobhe che, te aSTApada-8 yatra bhrAtRpratimA, vyadhAccaturvizatiM jinapratimAH / 'bharataH sAtmapratimAH, sa0 // 9 // jyAM bhArate potAnI pratimAnI sAthe sAthe potAnA (9) baMdhuonI pratimAo temaja (A avasarpiNanA) covIsa tIrthaMkaronI pratimAo racAvI, te aSTApada"--9 svasvAkRtimitivarNA-kavarNitAn vartamAnajinabimbAn / 'bharato' varNitavAniha, s0||10|| potapotAnAM AkAra, (dehanuM) pramANa, varNa ane lAMchanathI varNana (yukta) evI vartamAna tIrthakaronI pratimAone jyAM bhArate sthApana karI stuti karI, te aSTApada"--10 1 joke zabda-cintAmaNi kozamAM "aSTApadane artha zetaraMja vigereno paTa ema karavAmAM Avyo che, paraMtu atra aSTApadane artha vRta karavo. kemake dazavaikAlikanI hAribhadrIya vRttinA 117mA patrAMkamAM aervhuM cUta evo spaSTa ullekha che eTale A artha karavAmAM vAMdho jaNAto nathI. - 2 prathama tIrthaMkara nAbhinandananAM vRSabha ane vRSabha ema be nAmo che. e vAtanI abhidhAnacintAmaNinA prathama kArDane ra9 zloka sAkSI pUre che, kemake tyAM kahyuM che ke "mo vRghama zreyAn, cAtaratanirarataH | suvidhistu puSpadanto, munisuvratasuvratau tulyau // " 3 samakAle 108 jIvo mokSe gayA e jaina zAstramAM gaNAvelAM daza Azcaryo paikI eka che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapazcAzikA. sapratimAn navanavati, bandhustUpAMstathA'rhataH stUpam / yatrAracayaccakrI, sa0 // 11 // jyAM pratimA sahita 99 bAMdhavonA 99 stupa tathA (potAnA pitAzrI RSabhadeva) tIrthakarano sUpa (bhArata) cakIe nirmANa karyo, te aSTApada"--11 'bharate'na mohasiMha, hantumivASTApadaH kRtASTapadaH / zuzubhe'STayojano yaH, sa0 // 12 // meharUpa siMhane haNavAne mATe (jANe sAkSAt ) 'aSTApada jevo ane eka eka yojane ekeka pagathiyAvALe ema) ATha pagathiyAvALo evo jene bharate karAvyo ane (ethI karIne to) je ADa yojanA (UMco) zobhI rahyo, te aSTApada "--12 yasminnanekakoTyo, maharSayo 'bharata'cakravAdyAH / siddhiM sAdhitavantaH, sa0 // 13 // jyAM bharata cakravatI pramukha aneka koTI yogIzvaroe siddhine sAdhI, te aSTApada -13 rA'gutA - zivatA maratavaMrA/nAyatra "puddhithaya7, a0 pAchA jyAM subuddhi (maMtrIe) sagara (cakravartI)nA putronI AgaLa "sarvArtha( siddha) nAmanA vimAnamAM ( utpanna thayelA) temaja kSe gayelA bharatanA vaMzanA (aneka) rAjarSionI vAta kahI, te aSTApada "--14 parikhAsAgaramakaran , 'sAgarAH' sAgarAzayA yatra / parito rakSitikRtaye, sa0 // 15 // (AnuM mAhAtamya sAMbhaLIne) samudranA jevA ( gaMbhIra) AzayavALA sagaranA putroe jenI cAre bAjue rakSaNa karavAne mATe khAirUpa samudra (arthAt samudranA jevI 1000 cojana UMDI khAI) banAvI, te aSTApada"--15 kSAlayitumiva svaino, jaino yo gaGgayA zritaH paritaH / santatamullolakaraiH, sa0 // 16 // "nirantara UMcA uchaLatA capaLa (taraMgarUpI) hasta vaDe jANe potAnA pApanuM prakSAlana karavAne mATe (IcchA rAkhatI) hoya tema gaMgA nadI)e je jina-saMbaMdhI girirAjane cAre bAjuthI Azraya lIdho, te aSTapada--16 yatra jinatilakadAnAd, 'damayantyA'''pe kRtAnurUpaphalam / bhAlasvabhAvatilakaM, sa0 // 17 // jyAM (covIse) jinezvarone (maNimaya) tilaka arpaNa karavAthI (caDAvavAthI) damayatI te kAryanA yathArtha phaLa tarIke potAnAja lalATamAM svAbhAvika tilakane pAmI, te aSTApada "-17 yamakUpAre kopAt , kSipannalaM 'vAlignAM'hriNA''kramya / ArAvi 'rAvaNo''raM, sa0 // 18 // "je girirAjane kodhathI samudramAM pheMkavA taiyAra thayelA rAvaNane vAli (munIzvare) caraNa vaDe (parvatane) dabAvIne atizaya bUma paDAvI, te aSTApada"--18 bhujatantryA jinamahaka-lakendro'vApa yatra 'dharaNe'ndrAt / vijayAmoghAM zaktiM, sa0 // 19 // "hAtharUpI vINA vaDe (arthAt viNAne tAra tUTI jatAM te sthaLe potAnA hAthanI nasa 1 siMhane paNa haNanAruM ATha pagavALuM jAnavara. 2 akUpArodadhyarNavAH (abhi0 kA0 4, zlo0 139) / RSabha0 7 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSabhapaMcAzikA, [ zrIdhanapaTTasAMdhIne tene AkhI banAvI) tIrthaMkarano utsava karanAro laMkApati (rAvaNa) jyAM dharaNendra pAsethI amoghavijyA zakti pAmyo, te aSTApada"--19 yatrArimapi vasantaM, tIrthe praharan sukhecaro'pi syAt / 'vasudeva'mivAvidyaH, sa0 // 20 // vasudevanI jema je tIrtha upara vasatA duzmana upara paNa prahAra karanArA zubha cara paNa vidyAhIna thAya, te aSTApada" -20 acale'trodayamacalaM, svazaktivanditajino jano labhate / 'vIro''varNayaditi yaM, s0||21|| "A parvata upara potAnI zakti vaDe (AvIne) je jinone vandana kare che, te manuSya (teja bhavamAM) acaLa (zAzvata) udaya (kSa)ne pAme che ema vIra (prabhue) jenuM varNana karyuM, te aSTApada "--21 caturazcaturo'STa daza, dvau cApAcyAdidikSu jinabimbAn / yatrAvandata gaNabhRt , s0||22|| dakSiNAdika cAra dizAmAM (anukrame) cAra, ADa, daza ane be ema jyanI (covIsa) jina-pratimAone catura gaNadhara ( zaitama svAmIe) vandana karyuM che, te aSTApada "--22 prabhubhaNitapuNDarIkA-dhyayanAdhyayanAt suro'tra dazamo'bhUt / dazapUrvipuNDarIkaH, sa0 23 "(je parvata upara) (gItama) prabhue kahelA puNDarIka adhyayananA adhyayanathI (tiryaga -jammaka) deva daza pUrvadhArImAM uttama evA dazamA (varSi nAmanA dazapUrvadhara) thayA, te aSTApadao"--23 ___ yatra stutajinanAtho-'dIkSata tApasazatAni paJcadaza / zrI gautama'gaNanAthaH, sa0 // 24 // jenA (zikhara) upara (vAraMarn nAmanA caityavandanarUpa stotra vaDe) jeNe (RSabhanAthAdi covIsa) jinezvaronI stuti karI che evA gautama gaNapatie jyAM paMdaraso (1500) tApasane dIkSA ApI, te aSTApada"--24 ityaSTApadaparvata, iva yo'STApadamayazcirasthAyI / vyAvarNi mahAtIrtha, sa jayatyaSTApadagirIzaH // 25 // (ATha pagathiyAMvALA ane dIrgha kALa paryata sthAyI rahevAvALA) aSTApada parvatanI jema suvarNamaya ane cirasthAyI je (prabhue) A pramANe mahAtIrthanuM varNana karyuM, te aSTApada parvatanA nAyaka zrISabhadeva (athavA aSTApada girIzvara) vijayI varte che."--25 1 siddhANaM buddhANaMnA aneka arthavALA nigna-likhita paMcama gAthAnA pUrvArdha sAthe Ane saMbaMdha che sahelAIthI samajAya tema cheH __ "cattAri aDha dasa do, a vaMdiA jiNavarA cauvvIsaM" 2 A samagra caityavandana prathama gaNadhara gautamasvAmIe racyuM nathI e vAtanuM zrIuttarAdhyayanasUtranI zrIbhAvavijyavAcakRta vRttimAM "divAsa' sudhIno Apelo ullekha samarthana kare che ema kahevuM khoTuM nahi gaNAya. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 viracitA] RSabhapazcAzikA. atha rAjyAvasthAmadhikRtya gAthAdvayamAha dhannA savimhayaM jehiM, jhatti kayarajamajaNo hrinnaa| ciradharianaliNapattA-bhiseasalilehiM divo si // 9 // [dhanyAH savismayaM yaijhaTiti kRtarAjyamanjano hariNA / ciradhRtanalinapatrAbhiSekasalilaidRSTo'si // 1 pra. vR0-dhannatti / he bhuvanabAndhava! te yugaladharmiNo'pi dhanyAH yaiH tvaM dRSTaH savimhayaM-savismayam / kathaMbhUto bhavAn ? jhaTiti zIghraM kRtarAjyamajano-vihitanarapatipadAbhiSekaH / kena? hariNA-indreNa / kiMviziSTaiH mithunakanaraiH tvaM dRSTaH? ciraM-cirakAlaM dhRtam-avasthApitaM nalinIpatraiH-padminIpatrapuTakaiH abhiSekasalilam-abhiSekodakaM yaiH| dhanyatvaM ca teSAmanimeSAkSibhirbhagavadavalokanAdeva // iti navamagAthArthaH // 9 // he0vi0-rAjyAbhiSekavidhimaGgIkRtyAha (dhannatti) dhanyAH-puNyabhAjaste yaiH / yaiH kim? dRSTo'si-avalokito bhavasi / katham ? savismayaMsakautukaM saharSa vA / kiMvidhaH? kRtraajymjno-vihitraajyaabhissekH| kena? hariNAzakreNa / katham? jhaTiti zIghram / kIdRzairityAha-'ciradhRtanalinIpatrAbhiSekasalilaiH' abhiSekAya jalamabhiSekajalaM, ciraM-prabhUtakAlaM dhRtaM nalinIpatreSvabhiSekajalaM yaiste tthokaastaiH|| iti gaathaarthH||9|| zabdArtha dhannA (dhanyAH)dhanya, puNyazAjI. dharia (dhRta) dhA29 aresa. vimhaya (vismaya )=(1) 2||shcy; (2) harSa. naliNa (nalina )-rAtuM bhaNa. savimhayaM ( savismayaM)-vismayapUrva. patta (patra)-patra, pa . jehiM (yaiH)omanAthI. abhisea (abhiSeka )=abhiSe. jhatti (jhaTiti)-NehI. kaya (kRta)-rAye. salila (salila ) , pANI. raja (rAjya)-210v4. ciradharianaliNapattAbhiseasalilehi-samA majaNa (majjana)sAna, nagAbhiSe. sudhI dhAraNa karyuM che kamaLanAM patro vaDe abhiSekakyrjmjnno-42|yo che |yaabhissenno sevA. nobhaNe sevA paDe. hariNA (hariNA )-ndra dvArA. diTTho ( dRSTaH) bhAyo. cira (cira )=cimA apa sudhI. | si (asi)-tuM che. padhArtha prabhune rAjyAbhiSeka he jagannAtha! Indra dvArA jaladI 'rAjayAbhiSeka karAyelA evA Apane vismayapUrvaka lAMbA kALa sudhI kamaLanAM patro vaDe abhiSeka-jala dhAraNa karavA pUrvaka je (yugalikee) nayA, temane yanya che."-e 1 A rAjyAbhiSekanI vizeSa mAhitI mATe juo Avazyaka-cUrNi. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhapaMcAzikA, [shriidhnpaalspaSTIkaraNa padhanI sAra A zlokamAM ema kahevAmAM AvyuM che ke nahaSabha devane rAjyAbhiSeka saudharma devalokanA InTe karyo hato. e kArya Indra karI rahyA te pachI kamaLanAM patromAM rAjyAbhiSekanuM jaLa laIne AvelA yugaliko prabhune vastrAlaMkArathI vibhUSita joI kevI rIte abhiSeka karavo e vicAramAM ne vicAramAM temane nirnimeSa dRSTie nihALI rahyA hatA. aMtamAM prabhunAM caraNa-kamaLamAM temaNe jaLAbhiSeka karyo. A pramANe prabhunuM darzana karavAnuM temaja temanA rAjyAbhiSekamAM bhAga levAnuM sugalikone saddabhAgya prApta thayeluM hovAthI teone dhanya che. dAviavijjAsippo, vjriaasesloavvhaaro| jAo si jANa sAmia, payAo tAo kayatthAo // 10 // [darzitavidyAzilpo vyaakRtaashesslokvyvhaarH| jAto'si yAsAM svAmI prajAstAH kRtArthAH // ] pra0 vR0-dAviatti / surapativihitarAjyAbhiSekaH tvaM yAsAM prajAnAM svAmI jAtaH sA kRtArthA / kiMviziSTaH tvaM tAsAM svAmI jAtaH? darzitavidyAzilpaH / tatra vidyAH zabdavidyAdikA likhita-gaNita-gItAdikAzca / zilpAni kumbhakArAdIni paJca mahAzilpAni yeSAmekaikaviMzatizilpAni tathA vyAkRtaH azeSajanavyavahRtiH-vyavahAraH kRSipAzupAlyajalasthalamArgavaNijyAdisarvakAryeSu svayaM panthA nItaH // iti dshmgaathaarthH||10|| he0 vi0-adhunA rAjyapAlanavidhi kakSIkRtya stutimAha (dAviatti) jAtaH-sampannastvaM yAsAM prajAnAM-lokAnAM svAmI-prabhustAH prajAH kRtArthAH--kRtakR. tyaaH| kiMvidhaH? darzitavidyAzilpaH / zilpAni cAvazyaka boddhvyaani| tathA bajariyatti dezIbhASayA kathitAzeSalokavyavahAraH kathito-darzito'zeSo lokavyavahAraH pariNayanAdiko yena sa tathAvidha iti // 10 // zabdArtha dAvia ( darzita )-pAsa | jAo ( jAtaH )=thayo, manyo. vija ( vidyA )-vidhA. si ( asi )=tuM che. sippa (zilpa )-zikSya. dAviavijAsippo mAyA che vidyA bhane zilpA jANa ( yAsAM )mano. 0 mevo. sAmia (khAmI )=nAtha. vajaria( vyAkRtaH )-vizeSa samanavesa. payAo (prajAH ) mo. asesa ( azeSa )-ni:zeSa, samasta. tAo ( tAH)=te. loa ( loka )=11, haniyA. kaya ( kRta )-rAyasa. vavahAra ( vyavahAra)-0yavahAra. vajariAsesaloavavahAro sArI zata samanavyo | attha (artha)=martha. che badhe loka-vyavahAra jeNe evo. | kayatthAo-sArtha thaye. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapaJcAzikA. padyArtha prabhunI rAjya-rIti che jemaNe (zabda-vighA, lekhana, gaNita, gIta ityAdi ) vidyAo ane (kuMbhArAdikanA) zilpo dekhADyAM che temaja jemaNe (khetI, pazupAlana, vANijaya, lagna ItyAdi ) samasta (prakArano ) laka-vyavahAra (paNa) sArI rIte samajAvyuM che, evA Apa je prajAonA ravAsI thayA cho, te prajA kRtArthe che."--10 spaSTIkaraNa vidyAo vidyAomAM lekhana, gaNita ItyAdino samAveza thAya che e vAta ApaNe TIkA uparathI joI zakIe chIe. to te saMbaMdhamAM thoDuM vivecana karavuM anucita nahi gaNAya. prathama tIrthaMkara zrIhaSabhadeve potAnA cha putra bharatane bahotera (72) kaLAo zIkhavI ane bharate paNa potAnA bhAIone temaja putrane e kaLAne abhyAsa karAvyo. prabhue potAnA bIjA putra bAhubaline hAthI, ghoDA temaja strI ane purUSanAM aneka lakSaNo batAvyAM. vaLI temaNe potAnI eka putrI brAhmIne jamaNe hAtha vaDe aDhAra lipio batAvI ane bIjI putrI sundarIne DAbA hAthathI gaNita batAvyuM. A uparAMta prabhue vastuonAM mAna, unmAna, avamAna temaja pratimAne paNa batAvyAM. vizeSamAM temaNe maNi vigere parovavAnI kaLA paNa pravartAvI. zilpa zilpanA pAMca mukhya bhedo che ane vaLI te pratyekanA vIsa avAntara bhedo che. A vAtanA samarthanamAM nIcenI gAthA raju karavAmAM Ave che. "paMceva ya sippAI, ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae 5 / ikvikasya ya itto, vIsaM vIsaM bhave bheyA // -Avazyaka-niryukti, gAthAMka 207. A uparathI joI zakAya che tema kuMbhAra, luhAra, citAra, vaNakara ane nApita (jAma)nA ema pAMca zilpo mukhya che. pratyekanA avAntara bhedonuM svarUpa koI sthaLe mArA jovAmAM AvyuM nathI, eTale e vAta na chUTake paDatI mUkavAmAM Ave che. 1 aDhAra lipinA saMkSipta varNana mATe juo sarasvatI-bhaktAmara (pR. 5-7). 2 hAtha paJcaiva ca zilpAni ghaTalohacitravastrakAzyapAni / ekaikasya ca ito viMzativizatirbhavanti bhedaaH|| 3 kuMbhAranI kaLA prathama tIrthaMkare batAvI hatI (hiMdu zAstramAM brahmAe AvuM kArya karyuM hatuM ema kahevAmAM Ave che). prasaMga ema banyo hato ke kalpavRkSono viccheda thavAthI loko kaMda-mULa ane phalAdika khAtA hatA ane ghauM, cokhA ItyAdi anAja kAcuM ne kAcuM khAtA hatA. te temane pacatuM hatuM nahi. te Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zISanahi 4SabhapaMcAzikA. atha bhagavato niSkramaNakalyANakamadhikRtya stutigAthAdvayamAhabaMdhuvihattavasumaI, vaccharamacchinnadinnadhaNanivaho // jaha taM taha ko anno, niamadhuraM dhIra! paDivanno? // 11 // [bandhuvibhaktavasumatiH vatsaramacchinnadattadhananivahaH / yathA tvaM tathA ko'nyo niyamadhurAM dhIra ! pratipannaH ? // ] pra0 vR0-baMdhutti / he dhIra! yathA tvaM niyamadhuraM pratipannaH tathA ko'nyaH pratipadyate ? / kiMviziSTaH tvam ? bandhUnAM sutasAmantAdInAM vibhaktA-vibhAgenArpitA vasumatI-maNDalAdhipatyaM yena sa bharatavAhubaliprabhRtInAm / punaH kiMviziSTaH? vatsaraM-varSa yAvadacchinno dattadhananivaho-(datta)dravyasaJcayo yena sa tathA, sthitezcAyaM kalpo yataH sarve'pi tIrthakRtaH pravajyAsamaye saMvatsaramacchinnaM dAnaM dadati / evaMvidhazca bhuvanaguro ! yathA tvaM niyamadhuraM sarvasAvadyaprabhRti na karaNIyamevaMlakSaNamaGgIkRtavAn tathA ko'nyaH-tvadvidhAdaparaH pratipadyate ? // levazayathArtha che ? .. che. vika-IkSAmI (vaMdhutti)- he dhIra!-mahAprabhAva! yathA tvaM niyamadhurAM-pravrajyAgrahaNapariNAma pratipannaH-pratipannavAn tathA ko'nyo jIvaH? na kazcidityabhiprAyaH / kIdRzaH? bandhuvibhaktavasumatiH, prAkR saMbaMdhamAM teoe prabhune vijJapti karI tyAre hAthathI ghasIne pANImAM palALIne ane pAMdaDAnA paDIAmAM laIne khAvuM ema temaNe upadeza Apyo. ema karavA chatAM paNa temanuM duHkha dUra thayuM nahi eTale pharIthI teoe prabhune vinati karI eTale prabhue kahyuM ke meM sUcavyA mujaba pUrvokta vidhi karyA bAda ghau vigerene muSTimAM athavA bagalamAM thoDo vakhata rAkhyA bAda bhakSaNa karo. AthI paNa temano zukravAra vanyo nahi. tevAmAM paraspara vRkSanI zAkhAo ghasAtAM agni utpanna thayo. AnA vAstavika svarUpathI ajANyA evA te samayanA loko tene rana jANIne pakaDavA gayA. paraMtu tethI temanA hAtha baLI javA lAgyA. A agnine koIka adbhuta bhUta che ema mAnatA ane tethI trAsa pAmatA loko prabhu samakSa AvyA tyAre prabhue temane kahyuM ke strigdha ane rUkSa kALano doSa thavAthI-tenuM milana thavAthI A to agni utpanna thayo che. evo agni atyAra sudhI ekAnta strigdha kALa hovAthI utpanna thayo hato nahi (ekAnta rUkSa kALamAM paNa agni saMbhavata nathI). vAte tamAre tenI pAse javuM ane tenI samIpamAM rahelA tRNAdikane dUra karI tene grahaNa karavo. tyAra bAda pUrvokta vidhi pramANe taiyAra karela ghau vigerene temAM nAMkhI pakava karI tene AhAra karavo. te mugdha lokoe tema karyuM eTale ghau vigerene te agni deva svAhA karI javA lAgyo, A vAta teoe prabhu samakSa raju karI. A samaye prabhu hAthI upara beThelA hatA tethI tyAMja teonI upara mUkI prabhue tenuM eka pAtra banAvyuM ane e pramANe pAtra banAvI temAM ghau vigere rAkhI tene agninI madadathI pakava banAvI te khAvAnI prabhue temane sUcanA karI. A pramANe prabhue prathama kuMbhAranA zilpana vidhi batAvyo. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] RSabhapaJcAzikA. papa tatvAt pratyayo na bhavati / bandhUnAM-bharatAdInAM tebhyo vibhaktA-vibhAgIkRtA vasumatI:-kSitiryena sa tathoktaH / tathA vatsaraM-varSa yAvat acchinno-nirantaro datto lokebhya iti gamyate dhananivaho-dravyasamUho yena sa tathAvidhaH / (varSa yAvannarantaryeNa dattaH prastAvAt vanIpakebhyo dhananivaho yena / dhIra! iti sambodhanena vratagrahaNAdArabhya varSa yAvat kSutparISahasahanaM varSasahasraM ca yAvat vAksaMyamasAhasaM sUcitavAn / na khalvAhAravyAhAravirahitairatadvidhairdinamapyavasthAtuM zakyate // ) iti gaathaarthH|| 11 // zabdArtha caMdu (vadhuM)=bAMdhava. cchinnapaNe arpaNa karyo che dhanane samUha jeNe pitta (vimA )vaheMcela. evo. thayumag (vahumatI )=pRthvI. kada (cayA)=jevI rIte, jema. vaMvidattakuma bAMdhavomAM vaheMcI ApI che pRthvI te ( ratva)=tuM. jeNe evo tada (tathA)-tevI rIte, tema. kaccha (vasaram)=eka varSa sudhI. #t (laH) ko. kanna (3 )=apara, bIje. tti ()=nirantara. nijhama (niyama =niyama, pratijJA. vitra ()=arpaNa karela. punar ()=dhosarI. dhar (Ana) paiso. nijhAmapura=niyamanI dhoMsarIne. niveda (nirvAda)=samUha. thara! (dhIra !) he hairyavAna ! vArinnidharnivado eka varSa sudhI avi- gva (tAH)=dhAraNa karela. padhArtha prabhune dIkSA-prasaMga jeNe (bharatAdika sute ane sAmanorUpI) bAmAM pRthvI vaheMcI ApI che e tathA jeNe eka varSa paryata niratara dhananA samUhanuM dAna karavuM che evA te jevI rIte (dIkSA-samaye samasta pApamaya AcaraNanA bhAgarUpI) niyamadhurAne dhAraNa karI, tevI rIte he dhIra! te ghurAne anya koNa dhAraNa karI zake ?"--11 1 sAMvatsarika dAna saMbaMdhI mAhitI mATe juo stuti-caturvizatikA (50 83) temaja vIrabhaktAmara (pR. 50). 2 dareka tIrthaMkara siddha paramAtmAone uddezIne temanI sAkSIe krama nAma sAva jof vaar evI pratijJApUrvaka dIkSA grahaNa kare che. juo AcArAMga-sUtrane dvitIya zruta-sakandha. 3 atra dhIra' zabdathI e sUcana karavAmAM AvyuM che ke prabhue dIkSA lIdhI tyAra pachI temane eka varSa sudhI AhAra na maLe chatAM paNa temaNe temanI sAthe dIkSA lIdhelA evA keTalAka tApasInI jema kaMda-mUlAdikano AhAra na karyo, paraMtu kSudhArUpa upasarga vairya ane zAnitapUrvaka sahana karyo. vizeSamAM eka hajAra varSa sudhI temaNe vANa-saMyamanuM paNa sevana karyuM. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 RSabhapaMcAzikA. sohasi pasAhiaMso, kajjalakasiNAhiM jayaguru ! jaDAhiM / uvagUDhavisajiarA-yalacchivAhacchaDAhiM va // 12 // [ zobhase prasAdhitAMsaH kajjalakRSNAbhirjagadguro ! jaTAbhiH / upagUDhavisarjitarAjalakSmIbASpacchaTAbhiriva // ] pra0 vR0 - sohasitti | pInonnatayoraMsapIThayoH tAvat saMyamasAmrAjyAnantaraM zobhAbharaM prAdurbhUtamAha / he jagadguro ! tvaM pravibhUSitaskandhaH zobhase - zobhAvaibhavaM dhArayasi / kAbhiH ? kajjalakRSNAbhiH -aJjanapuJja zyAmAbhirjaTAbhiH / enamevArthaM kavirutprekSate - jvagUDhatti / prathamaM rAjyasamaye upagUDhA - AliGgitA pazcAd dIkSAkakSIkArakSaNe visRSTA - parityaktA yA rAjyalakSmIstasyA bASpacchaTAbhiriva - sakajjalAbhirazruparamparAbhiriva // iti dvAdazagAthArthaH || 12|| he0 vi0 - dIkSAnantaraM guNAnAzritya stutimAha - ( sohasitti ) / jagadguro ! bhuvanatrayInAtha ! zobhase tvam / kiMvidhaH ? prasAdhitAMsaH - maNDitAMsaH / kAbhirityAha-jaTAbhiH / tAbhiH kIdRzIbhiH ? 'kajjalakRSNAbhiH ' kajjalam -aJjanaM tadvat kRSNAH - sitetarAstAbhiH / adhunotprekSyate / upagUDhavisarjitarAjyalakSmI vASpacchaTAbhiH / pUrva rAjyAvasthAyAM upagUDhA - AliGgitA pazcAd dIkSAsamaye visRSTA - parityaktA yA rAjyalakSmIstasyAH zIkara zreNIbhistAbhiriva ityarthaH // 12 // zabdArtha sohasi ( zobhase ) = zole che. sAhia ( prasAdhita ) = asaMmRta, bhaNDita. aMsa ( aMsa ) = 26, jalo. pasAhiaMso=asaMGkRta thayA che malAo lenA yevo. lacchi ( lakSmI )-lakSmI, vaibhava. | uvagUDha ( upagUDha ) = AliMgana urela. visajia ( visarjita ) =tyaka hIghela. rAya ( rAjan ) = rA. kajala ( kajjala ) = 4104, aMjana. bhu. kasiNA ( kRSNA ) = 3ANI. kajjalakasiNAhiM = 3|0bhajanA nevI aNI. jaya ( jagat ) =gat huniyA. guru (guru) = gu3, mAyArya. jayaguru ! = De jagatnA gui ! jAhiM ( jaTAbhiH ) = 04TAso vaDe. [ zrIdhanapAla bAha ( bApa ) = azru, chaDA (chaTA ) = chaTA. | uvagUDhavisajiarAyalacchI bAhacchaDAhiM = maasiNgana karelI temaja tyAga karelI rAjyalakSmInI AMsunI chaTAo vaDe. va ( iva ) bha. padyArtha prabhunI kRSNa jayA- " he nagagu3 ! (zanya- samaye) AliMgana railI mane (dIkSA samaye) tyAga karelI evI rAjyalakSmInI jANe azru-dhArAja hoya tevI kAjaLanA jevI kALI jaTA vaDe alaMkRta rasaMdhavALA tuM zAbhe che."--12 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 virapitA] RSabhapazcAzikA. spaSTIkaraNa gaSabhadeve karela keza-leca- dareka tIrthaMkara dIkSA le te vakhate paMca-muSTi-loca kare che. arthAt prathama muSTi vaDe dADhI-mUchanA vALano loca kare che, jyAre bAkInI cAra muSTithI mAthA uparanA vALano loca kare che, paraMtu zrISabhadeva cAra muSTi lonca karyA bAda mAthA uparanA bAkInA kezano paMcama muSTi vaDe lonca karavA jatA hatA, tevAmAM InTe temane eTalA keza rahevA devA vinati karI, tethI temaNe te rahevA dIdhA. A vAtanI nIcenAM po sAkSI pUre che - "muSTinA paJcamenAtha, zeSAn kezAn jagatpatiH / samuccikhaniSannevaM, yayAce namucidviSA // nAtha! tvadaMzayoH svarNa-rucormarakatopamA / vAtAnItA vibhAtyeSA, tadAstAM kezavallarI // tathaiva dhArayAmAsa, tAmIzaH kezavallarIm / yAcyAmekAntabhaktAnAM, svAminaH khaNDayanti na // " -triSaSTi535yaritra (50 1, 40 3, Ayo0 16-73) sAmprataM bhagavatazchadmasthavihAramadhikRtyAha uvasAmiA aNajjA, desesu tae pavannamoNeNaM / abhaNaMta cia kajaM, parassa sAhati sappurisA // 13 // [upazamitA anAryA dezeSu tvayA prapannamaunena / abhaNanta eva kArya parasya sAdhayanti stpurussaaH||] pra0 vR0-uvasAmiatti / he bhuvanabhartaH! tvayA dezeSu viharatA anAryA jIvA upazamaM nItA iti tatrAnAryadezeSu / tathA na vidyate AryatvaM dharmAdharmaheyopAdeyabhakSyAbhakSyapeyApeyagamyAgamyAdivicAralakSaNaM yeSAM te anAryAH tAn tathAvidhAn pazuprAyAn lokAn tvamupazamaM nItavAn-kiJcit kaSAyakAluSyaM tyAjitavAn / kiM dharmopadezena zamaM prApitA ityAha-'prapannamaunena' aGgIkRtavAksaMyamena / yadyevaM tat kathaM upakAraH sambhavati ityAha-satpuruSAH-puruSapuNDarIkAH parasyApi-AtmavyatiriktasyApi kArya samIhitaM sAdhayanti-niSpattiM prApayanti, tat kiM vAgDambareNa? abhASamANA eva / svabhAvazca teSAmIdRzaH // iti trayodazagAthArthaH // 13 // he0 vi0-vihAramuddizya stutimaah-(uvsaamiatti)| he bhagavan ! tvayopazamitA-upazamaM grAhitAH / ke? anAryA:-mlecchAH / keSvityAha *pa. 8 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 RSabhapaMcAzikA [ zrIdhanapANadeshessu "bahalI aDaMbaillA" ityAdyAvazyakokteSu / kiMvidhena tvayA ityAha-prapannamaunenavihitatUSNIMbhAvena / kimuktaM bhavati? yo hi kila maunI bhavati so'nyasyopazamavidhAne'samarthaH / tvayA punaritthaMbhUtenApyupazamitAH / athavA kimatra citram ? satpuruSAH-sajjanAH abhaNanta eva-vacanamakurvanta eva / ciyazabdo'vadhAraNe prAkRtalakSaNAt / bhaNitaM ca "ciryaceva khura(ri)vayAre vahAraNeti nicchaeNa maNNaMti / haMho ho he AmaMtaNami taha kiMci paNhami // 1 // " / kArya-samIhitaM sAdhayanti-niSpAdayanti parasya-Atmavyatiriktasya iti bhAvaH // 13 // zabdArtha 3varAmiDA (kaparAmitA)zAMta karAyA. mata (mAtara)=nahi bolatA. 3 (sana)=anAryo, mleccho. ci (ga)=ja. relu ( ropu)=dezomAM. javuM (Arya) kArya. tapa ( tvayA)tArAthI. parva (m)=aMgIkAra karela. palsa (ghara)=anyanuM. moja (mauna)=muMgA rahevuM te. | sAti ( sAyanti)=sAdhe che. vakramonef=aMgIkAra karyo che maunano jeNe evA. sarisA (mULa ghaNurita)=sapurUSa, sajajano. padhArtha prabhune anA upara prabhAva (he nAtha !) te (bahalI, aDamba, illAnaka ityAdi anArya) dezomAM anAryone mauna dhAraNa karIne zAMta karyA (te kharekhara navAI jevuM che. kemake koine paNa upazAmata karavAne upAya to vipha-cAturya che, athavA e vAta nyAyasaMgata che, kemake) sapurUSa nahi bolavA chatAM paNa anya (cha)nuM kArya sAdhI Ape che."--13 spaSTIkaraNa mena dareka tIrthaMkara dIkSA-grahaNanA samayathI mAMDIne te kevalajJAnanI prApti paryata prAyaH maunavrata dhAraNa kare che. dharmano paNa upadeza ApavAnuM kArya teo karatA nathI, kemake jyAM sudhI sarvajJatA na hoya, tyAM sudhI teoe upadeza na Apavo evI temanI maryAdA cheparaMtu e dhyAnamAM rAkhavuM ke temanA darzana karavAne bhAgyazALI banatA evA anAryonA paNa kaSAyo zAMta paDI jAya e banavA joga che, kAraNa ke mahAtmAnA darzanano prabhAva kaMI oraja che. 1 Ava0 gA0 336 / 2 ciya ceva khurivakAre avadhAraNe nizcayena manyante / haho ho hai AmantraNe tathA kiJcit prazne // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dinitA ] RSabhapaJcAzikA. anArya- dharma ane adharma, heya ane upAdeya, bhakSya ane abhakSya, piya ane apeya, gamya ane agamya ItyAdi vivekathI rahita cha "anArya yAne "zleccha" kahevAya che. AthI viparIta lakSaNavALA jIvo "Arya kahevAya che ema A zrIprabhAcandrasUrikRta vRtti uparathI joI zakAya che. sUtrakRtAMgavRttimAM anAryanuM lakSaNa e ApavAmAM AvyuM che ke - "dhammotti akkharAiM jesu vi sumaNe na suvaMti" arthAtu dharma e akSara je jIvoe svamamAM sAMbhaLyo nathI te cho "anArya che. zrImalayagirisUri prajJApanA-sUtranA prathama padanA 37mA sUtranI vRttimAM A saMbaMdhamAM e ullekha kare che ke ___ "ArAd heyadharmebhyo yAtAH-prAptA upAdeyadhamairityAryAH, "pRSodarAdayaH" iti rUpanief, jI adhyApAmArA "sTesTa cAM vAti nAjU, mAtra copalakSaNaM, tena ziSTA'saMmatasakalavyavahArA mlecchA iti pratipattavyam" ' arthAta tyajavA yogya dhamAMthI vimukha ane grahaNa karavA yogya dhamAMthI yukta te "Arya kahevAya che, jyAre avyakta bhASA bolanAra "pleccha" che. atra bhASAnuM grahaNa upalakSaNathI kareluM hovAthI ziSTa vyavahArathI rahita te "pleccha" che ema samajavuM. A plecchonA aneka prakAro che e vAta prajJApanA sUtra (50 1, sU. 37)mAM nIce mujaba darzAvI che- "milikkhU aNegavihA pannattA, taM jahA-sagA javaNA cilAyA sabara babbara muraMDoha bhaDaga niNNaga pakkaNiyA kulakkha goMDa sihala pArasa godhA koMca aMbaDai damila cillala puliMda hArosa doba vokkANa gandhA hAravA pahaliya ajjhala roma pAsa pausA malayA ya baMdhuyA ya sUyali koMkaNaga meya palhava mAlava maggara AbhAsiA kaNavIra lhasIya khasA khAsiya NedUra moMDha DoMbila galaosa paosa kakkeya akkhAga haNa romaga hUNa romaga bharU maruya cilAya viyavAsI ya evamAi, settaM milikkhU." 1 zrInemicandrasUrikRta pravacana-sAradvAramAM 24mA dvAramAM anArya dezanuM svarUpa nivedana karavAmAM AvyuM che, tyAM nIce mujabanI 1586 mI gAthAmAM Avo ullekha najare paDe che "pAvA ya caMDakammA aNAriyA nigghiNA nirnnutaavii| dhammotti akkharAiM sumiNevi na najae jANaM // " [pApAH ca caNDakarmANaH anAryAH nighaNAH niranutApinaH / dharmeti akSarANi svame'pi na jJAyate yeSAm // ] 2 A paMktiono moTo bhAga pravacana-sAradvAranI zrIsiddhasenasUrikRta TIkA (patrAMka 445)mAM paNa dRSTi-gocara thAya che. 3 Arya ane svecchanA saMbaMdhamAM vAcavarya zrIumAsvAtikRti tavAthadhiMgAmasUtranA tRtIya adhyAyana: paMdaramA sUva uparanA bhASyamAM je ullekha che te paNa manana karavA jevo che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. RSabhapacAzikA, [ jInapANaAmAM je anArya dezonAM nAmo najare paDe che tenAthI keTalAMka bhinna nAma pravacanasAravAranA ra74mA dvAramAM daSTi-gocara thAya che, kemake tyAM kahyuM che ke "saga javaNa sabara babbara kAya muraMDoha goNa pakaNayA / bharabAga hoNa romaya pArasa khasa khAsiyA ceva // 1583 // duMbaliya lausa bokasa bhilaMdha puliMda kuMca bhmrruaa| kovAya cINa caMcuya mAlava damilA kulagyA yA // 1584 // kekaya kirAya hayamuha kharamuha gayaturayamiMDhayamuhA ya / hayakannA gayakannA annevi aNAriyA bahave // 1585 // " arthAt zaka, yavana, zabara, bargara, kAya, murUgdha, u, gaNa, pakkaNuga, arabAga, hUNa, maka, pArasa, khasa, khAsika, Thumbalika, lakuza, bokaza, bhila, anna, pulindra, kuMca, jamerarUca, korSaka, cIna, caMcaka, mAlava, drAviDa, kulAI, keya, kirAta, yamukha, kharamukha, gajamukha, turaMgamukha, memukha, hayakarNa, gajakarNa ItyAdi aneka anArya dezo che. ( je pramANe anArya dezonAM nAmona prajJApanAsUtra vigere granthomAM nirdeza karavAmAM Avyo che, tema temAM Arya dezonAM nAmo temaja tenI rAjadhAnIonAM nAmono paNa ullekha karavAmAM Avyo che. grantha-gauravanA bhayathI te viSe atra vicAra karavAmAM Avato nathI. paraMtu AryanA je prakAro pADavAmAM AvyA che tenI sthUla rUparekhA nIce mujaba AlekhavAmAM Ave che AyanA kaddhi-prApta-Arya ane addhi-aprApta-Arya ema be bhedo che. temAM addhiprApta-AryanA tIrthakara, cakavatI, baLadeva, vAsudeva, cAraNa ane vidyAdhara ema cha avAMtara bhedo che, jyAre addhine nahi pAmelA evA AryonA kSetra-Arya, jAti-Arya, kula-Arya, karmaArya, zila5-Arya, bhASA-Arya, jJAna-Arya, darzana-Arya ane cAritra-Arya ema nava bhedo che. vaLI e pratyekanA pAchA ghaNA bhedo che. AnA jijJAsue prajJApanA-sUtranuM prathama pada jevuM. 1 % % % % 1 A zaka vigere dezothI temaja sADA pacavIsa Arya dezothI Adhunika samayamAM kayA kayA dezo samajavA e prazna manana karavA jevo che, to enA abhyAsIone A dizAmAM vizeSa prayAsa karavA huM vijJapti karyuM che. atre e umeravuM Avazyaka samajAya che ke je dezo viSe atre ullekha karavAmAM Avyo che, te dezanI sImA nakkI karatI veLAe tenA A pramANenA ullekha karyA pachI vyatIta thayelA varSomAM thayelA bhaugolika parivartano tarapha lakSya rAkhavuM khAsa Avazyaka che. 2 je atyAre mAlava deza tarIke oLakhAya che te ja dezane anna anArya deza tarIke oLakhAvyo hoya to te A deza tarIke gaNAvAne lAyaka che. pUrva kALamAM tene e pramANe kema gaNyo haze e praznanuM keTaleka aMze samAdhAna pacAsa varSa pUrvenI A muMbAInI sImA, dhana, prajA ItyAdinI paristhiti temaja tenI Adhunika sthiti tarapha najara karavAthI thaI zake ema sUcavavuM vadhAre paDatuM nahi gaNAya. 3 praznavyAkaraNamAM temaja Avazyaka-sUtramAM paNa anArya dezonAM nAmo sUcavavAmAM AvyAM che. 4-5 A benuM svarUpa TuMkamAM dhyAnamAM Ave teTalA mATe upAdhyAya zrIvinayavijayakRta lekaprakAzanA sAtamA sargane nIce mujabano sADatrIsamo zloka raju karavAmAM Ave che - "ryA vADhiA sautri-zrAvaH vArSIsivaDA zilpAryAstu tunnakArA-stantuvAyAdayo'pi ca // " Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] RSabhapaJcAzikA. muNiNo vi tuhINA, namivinamI khearAhivA jAyA / guruANa calaNasevA, na niSphalA hoi kaiA vi // 14 // [ munerapi tavAlInau namivinamI khecarAdhipau jAtau / gurukANAM caraNasevA na niSphalA bhavati kadApi // ] pra0 vR0 - muNiNo vitti / he vizvajanIna ! tava munerapi - lokottaramArga pratipannasyApi AlInau - samAzritau namivinamI khecaracakravartinau jAtAviti / kAvimau namivinamI ? ucyate-bhagavatA saha pratipannatratayoH kacchamahAkacchasAmantayoH sutau / tau ca jagadguruNA sAmrAjyAvasthAsthitena kasmiMzcidananyasAdhyakArye prahitAvabhUtAm / pravrajite ca bhuvanabhartari tau tataH prAcyajanivivRttau (?) nizamya bhadrapIThapratiSThitaM bharataM chadmasthAvasthAvihAriNaH svAminaH samIpamupagatau / yatra ca jagadguruH pratimayA'vatiSThate taM pradezaM apanItatRNakASThakaNTakamalaM salilacchoTitamunmukta paJcavarNaprasUnapaTalamupaprAtarevAvanitalaluThitamastakau svAmin! rAjyaprado bhaveti / evaM cAtikrAmati anyadA pAtAlapatiH tau vIkSya prabhudRDhabhaktibharau rohiNI-prajJatI -purassarAH SoDazApi mahAvidyAH sasampradAyaM pradAya rajatabhUdharaM ca nivAsavasumatIM sandizya praNamya ca svAminamuragapatistirobabhUva / saphalIbhUta bhagavadupAstI yugAdijinaM praNamya vimAnasthau svajanamaNDalaparikalitau vaitADhyaM jagmatuH / tatra prathamavidyAdharAdhipau jAtau / munerapi tavAlInau evaMvidhAM zriyamazizriyatuH iti na citraM, gurUNAM - tribhuvanamahanIyacaritAnAM caraNasevA - nizchadmamupAsanA kadAcidapi - kasminnapi kAle niSphalA - phalavikalA na bhavati // iti caturdazagAthArthaH // 14 // he0 vi0-mahaJcaraNasevAyAH phaladarzanadvAreNa stutimAha - ( muNiNa vitti ) / munerapi-vratinopi tavAzritau - bhavadAzliSTau namivinamI bharatatanayakaccha mahAkacchaputrau khecarAdhipau-vidyAdharanAyakau jAtau - sampannau / yadvA kimAzcaryaM ? gurukANAM - mahatAM caraNasevA - pAdaparyupAsanA naiva niSphalA - phalarahitA bhavati kadApi - kasminnapi kAle iti bhAvArthaH // 14 // muNiNo ( muneH ) = bhuninA. far (aft)=421. phA zabdArtha tuhalINA = tAre viSe sIna anesA nami (nami ) = nabhi, 2 sAbhantanA putra. vinami ( vinami ) = vinabhi, bhA2cha sAbhantanA tuha (tava )=tArA. lINA ( lInau )= sIna, Asata. putra. 1 prAjyAjanAvi0' ityapi pAThaH / 2 'puruSANAM' ityapi pAThaH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 vinamI nami ane vinami, (ra)=becara. diva (SiA)=svAmI, pati. zekavi -becara-patio. kAyA (gAtI)=thayA. hazALA (gual)gurUnI. vaLa (caLa)=caraNa, paga. kaSabhapaMcAzikA. ziyana| sevA (sevA)=upAsanA, bhakti, sevA caraNa-sevA. ()=nahi. niDA (ni )=niSkala, nirarthaka dora (mavati)=thAya che. ar (4)koI kALe. padhArtha gurUnI sevAne pratApa- muni banelA (arthAta lekottara mArgane dhAraNa karelA evA) tArA caraNamAM atyaMta lIna thayelA nami ane vinami khecarapatio thayA, (te vAratavika che, kemake) gurUonI (kharA aMtaHkaraNapUrvaka karelI) caraNasevA kadApi niSphaLa jatI nathI."--14 spaSTIkaraNa pUrva padya sAthe saMbaMdha - jyAre mauna-vrata dhAraNa karelA prabhunA darzana mAtrathI paNa mana prasannatAdi lAbha maLe, to pachI tenI bhakti karavAthI vizeSa phaLa maLe che eTaluM ja enA uttara rUpe A padya racavAmAM AvyuM che. nami ane vinami bahaSabha prabhunA jyeSTha putra bharatane kaccha ane mahAkaccha nAmanA be putro hatA. vaLI A bene nami ane vinami ema eka eka putra hato. A be putro prathama tIrthaMkare dIkSA lIdhI te pUrve temanI AjJAnusAra dUra dezamAM gayA hatA. tyAMthI pAchA vaLatAM teoe temanA pitAzrIone vanamAM 'vicitra svarUpe joyA eTale teoe temane tenuM kAraNa pUchayuM. tenA pratyuttaramAM temaNe kahyuM ke tamArA gayA bAda RSabha prabhue rAjyano tyAga karI bharatAdikane samasta pRthvI vaheMcI ApI pote saMyamarUpa sAmrAjyano svIkAra karyo. temanI sAthe ame paNa sAhasathI dakSA-grahaNa karI, paraMtu bhUkha, tarasa, TADha, taDako ItyAdithI kheda pAmI ame to lIdheluM vrata mUkI dIdhuM. gRhasthAvAsano svIkAra to amArAthI have thAya tema nathI, tethI ame A tapovanamAM vasIe chIe. 1 jhINAM vastrane badale valkala vastra, zarIra upara aMgarAgane badale pazune yogya pRthvInI raja, puSpa vaDe guMthela keza-pAzane badale vaDanA jhADanA jevI lAMbI jaTA, hAthI upara ArohaNa karavAne badale pALAnI mAphaka page cAlavuM ItyAdi vicitratA hatI. juo triSaSTizalAkApurUSacaritra (50 1, sa0 3, lo. 127-128). 2 kSadhAne jItanArA prabhu ane ame to annanA kIDA, tRSAne tilAMjali ApanArA te nAtha ane ame to jaLanA deDakA jevA, tApane sahana karanArA te svAmI ane ame to chAyAnA mAMkaDa jevATADhathI nahi parAbhava pAmanArA te prabhu ane ame to vAMdarAnI mAphaka TADhathI dhrujanArA, nidrA-rahita prabhu ane ame te bhakarNanA jevI nidrA lenArA, nitya nahi besanArA prabhu ane ame te AsanamAM pAMgaLA jevA evA ame viveka rahita kArya karyuM tethI A sAhasa kahevAya. juo triSaSTizalAkApurUSacaritra (50 1, sa, 3, zlo0 112-115). Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapaJcAzikA. 63 A pramANenI hakIkata sAMbhaLIne ame paNa prabhu pAse pRthvIno bhAga yAcIzuM, ema kahI nami ane vinami prabhunA caraNa samIpe AvI pahoMcyA. tyAM jaine prabhune vandana karIne temaNe potAnI icchA prarzita karI. prabhu to mauna dhAraNa karI rahyA, topaNu Apaja amArI gati cho ema nizcaya karI teo temanI pratidina sevA karavA lAgyA. prabhu jyAM pratimA dhArIne rahyA hatA, te sthaLamAMthI teo ghAsa, kAMTA vigere dUra karI te sthaLane sApha banAvavA lAgyA. vizeSamAM temanA samIpa bhAgamAMnI rajane zAMta karavA jalAzayamAMthI kamala-patramAM jaLa lAvI tyAM chAMTavA lAgyA. vaLI teo tyAM sugaMdhathI madonmata anelA madhukarothI yukta evAM paMcava puSpo veravAM lAgyA. vizeSamAM jema sUrya ane candra merU parvatanI sevAmAM pratidina hAjara rahe che, tema prabhunA pArzva bhAgamAM te baMne khaDga kheMcIne sevA karavA lAgyA ane ahorAtra trikAla aMjali joDI teo prabhu pAse huM nAtha! amane rAjya Apo ema yAcanA karavA lAgyA. A pramANe teo ananya bhAvathI dararoja prabhunI bhakti karatA hatA. evAmAM eka divasa prabhune vandana karavA mATe tyAM nAgakumArono adhipati dharaNendra AvI pahoMcyo. te A ene rAya--lakSmInI yAcanA karatAM ane prabhunI sevA karavAmAM taddIna rahelA joine Azcarya pAmI gayo. teNe temane kahyuM ke tamAro A zo Agraha che? prabhu to niHsaMgI, niSparigrahI, niSkAma che, to pachI temanI pAse rAjyanI mAMgaNI karavAthI zuM? vaLI prabhue eka varSa paryaMta caceSTa dAna dIdhuM, tyAre tame kema mAMgaNI karI nahi? tenA pratyuttaramAM teoe kahyuM ke prabhunA AdezathI ame dUra dezAMtara gayA hatA. vaLI joke temaNe samasta rAjya bharatAdikane ApI dIdhuM che, chatAM paNa teo amane rAjya Apaze evI amArI khAtrI che. temanI pAse te che ke nahi tenI sevake zA sArU cintA karavI? sevake to sevAja karavI joIe. A sAMbhaLIne dharaNendre temane kahyuM ke bharata rAjezvara pAse jaIne yAcanA karo; te prabhuno putra hovAthI prabhunA samAna che. AnA pratyuttaramAM nami ane vinami kholyA ke samasta brahmANDanA svAmIne prApta karyA bAda anya svAmInuM amAre zuM kAma che? kalpavRkSane mUkIne kevaDAnA vRkSano AdhAra koNa le? vAste amane rAjya maLanAra haze to amArA Aja svAmI pAsethI maLaze, vAste e saMbaMdhamAM tamAre cintA karavI nahi. A pramANenI temanI dRDhatA joine dharaNendra khuzI thayo ane teNe temane kahyuM ke huM paNu A prabhuno dAsa chuM ane tame paNa temanAja kiMkara cho, vAste huM tamane temanI sevAnA phaLa 1 A prasaMgane anusarIne mahAkavi dhanapAla kahe che ke-- " dizatu viratilAbhAnantaraM pArzvasarpannamivinamikRpANotsaGgadRzyAGgalakSmIH / trijagadapagatApat kartumAttAnyarUpadvaya iva bhagavAn vaH sampadaM nAbhisUnuH // " --tilakamaMjarI zlo0 3 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, [shriidhnpaalrUpe vaitADhaya girinuM rAjya ApuM chuM. A rAjya tamane prabhu pAsethI ja maLyuM che ema mAnaje, kemake pRthvI upara arUNane prakAza thAya che, te sUryathI ja thayelo che. e pramANe kahIne te InDe pATha mAtra karavAthI siddha thatI evI gaurI pramukha 48000 vidyAo paNa temane ApI. A vidyAo grahaNa karI prabhune praNAma karI teo vaitADhaya parvata upara gayA ane tyAM sukhe rAjya karavA lAgyA. dhanya che apUrva sevA karanArA nami ane vinami vidyAdharone. A uparathI sAra e nIkaLe che ke vItarAganI paNa sevA phaLe che e niHsaMdeha vAta che. kharI vAta to e che ke sarAganI sevAthI bahu te svarga maLI zake, jyAre vItarAganI sarAga sevA paNa mekSa-prAptinuM sAdhana che e vAta zrIgautamasvAmInA caritra uparathI caritArtha thAya che. atha bhagavato viharataH prathamapAraNakavidhimadhikRtyAha bhadaM se seaMsassa, jeNa tavasosio niraahaaro| varisaMte nivvavio, meheNa va vaNadumo taM si // 15 // [bhadraM tasya zreyAMsasya yena tapaHzoSito niraahaarH| varSAnte nirvApito megheneva vanadrumastvamasi // ] pra0 vR0-bhaI setti / ata eva se-tasya zreyAMsasya bhadraM-kalyANamastu / yena jagadguro! tvaM varSAnte-saMvatsaraparyante nirvApitaH-santarpitaH / kaiH ? sampradAyavazAdikSurasaiH / kiMviziSTaH tvam ? nirAhAraH-AhArarahito'ta eva tapasA-anazanena zoSitaH-sutarAM klaamitH| yathA kena kaH santarpyata ityAha-yathA meghena-ghanAghanena tapaHzoSito-bhISmagrISmoSmasantApakadarthito vanadrumaH-kAntArapAdapaH santayate / kva ? 'varSAnte' varSaNaM varSastasyAnte // iti pnycdshgaathaarthH||15|| he0 vi0-(Adya)pAraNakavidhimaGgIkRtyAha-(bhaddanti) bhadraM-kalyANamabhUt se-tasya zreyAMsasya yena kim ? tvaM nirvApitaH-zItalIkRtaH varSAnte-saMvatsarAvasAne / kiMvidhaH san ? tapaHzoSitaH tathA niraahaaro-bhojnviklH| keneva ka ityAha-megheneva vanadrumaH-araNyadrumaH / kimuktaM bhavati ? yathA meghena vanadrumastApena-grISmeNa zoSito nirAdhAro-jalAdipAnavikalo varSAnte-varSaparyante zItalaH kriyate tathA bhagavAnapi yeneti bhAvArthaH // 15 // 1 A sarva vidyAonAM nAma ke tenA svarUpa paratve mAhitI koI paNa jaina granthamAMthI atyAre maLatI nathI. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viravivA] RSabhapaJcAzikA. zabdArtha kama (ma)=zreya, kalyANa. | rasiyate eka varSane anta. se (tasa)=tenuM. nivarthio (nirvASitaH)=zItaLa karAyo. sezaMkara (zreyAMsa) zreyAMsanuM. je (mena)-meghathI. ja (cena )=jenAthI. ()=jema. sava (tapa:) tapazcaryA. vaLa (sana)=jaMgala. toSika (rASita )=sUkAI gayela. tAtino tapazcaryAthI sUkAI gayelo. tuma (ma)=jhADa. nirAghAre (nirA)=AhAra rahita. vADumo=jaMgalanuM jhADa. varita (varSa)=varSa. saM (vaM)=tuM. saMta (87)=che. tti (ni)=che. padhArtha zreyAMse karAveluM pAraNaka jema (grISma RtunA prakhara tApathI sUkAI gayelA ane jaLarUpa AhAra vinAnA evA) vana-vRkSane (varSa RtumAM) megha tRpta kare tema jeNe (anazanarUpa) tapazcaryA (karavA)thI sUkAI gayelA eTale ke pAtaLA paDI gayelA) evA Apane eka varSanA ane (Izu-sathI) zItaLa karyA te zreyAMsanuM zreya thajo."--15 spaSTIkaraNa zreyAMsa-vRttAnta zrItraSabha prabhu dIkSA lIdhA bAda Arya temaja anArya dezomAM maunapaNe vicaratA hatA. eka varSa sudhI nirAhArapaNe rahelA prabhue vicAryuM ke jema dIpaka telathI baLe che ane vRkSa jaLathI Take che tema A deha AhArathI TakI rahe che. vizeSamAM mAruM zarIra te AhAra vinA paNa TakI zakaze, paraMtu tema karavA jatAM jema cAra hajAra munio AhAra nahi maLavAthI bhama cittavALA thayA tema bIjAo paNa thaze, vAstu mAre bhikSA grahaNa karavI. A pramANe vicArI teo gajapura (hastinApura) nAmanA nagaramAM AvI pahoMcyA, A nagaramAM temane patra ane bAhubaline putra semaprabha rAjA rAjya karato hato. A rAjAne zreyAMsa nAmano putra hato. A zreyAMsane te samaye evuM svama AvyuM ke cAre taraphathI kaMIka kRSNavarNa banelA evA merUne meM dUdhanA ghaDAthI abhiSeka karI ujajavaLa karyo. tenA pitA samayaze svamamAM evuM joyuM ke ghaNA duzmanothI gherAyelA evA koI rAjAe zreyAMsanI sahAyathI vijaya prApta karyo, jyAre A nagaramAM vasatA subudi zeThe evuM svama joyuM ke sUryamAMthI nIkaLelAM hajAra kiraNone zreyAMse pAchA sUryamAM AropaNa karyA. 1 tIrthaMkaranA pAraNakanA saMbaMdhamAM thoDIka mAhitI zrIbhaktAmara stotranI pAdapUrtirUpa kAvya-saMprahanA dvitIya vibhAga (pR. 165-167)mAM ApavAmAM AvI che. RSabha0 9 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vApabhapaMcAzikA, [ zISabhAiA traNe jaNAe potapotAnI vRttAnta paraspara nivedana karyo, paraMtu teno teo bhAva kaLI zakyA nahi. evAmAM rASabha (baLada)nI lIlAe gamana karatA rASabha prabhu nagara- janonI dRSTie paDyA. temane jotAM koI temane snAna-jala mATe, to koIka aMgarAga mATe, to koIka alaMkAra mATe to koIka vastra mATe vinavavA lAgyA. koIka temane kanyA arpaNa karavA taiyAra thayA, to koIka temane hAthI, ghoDA pramukha vAhano ApavA adhIrA banyA. koIka tene pAkI kerI ApavA lAgyA to koIka pAna-sopArI ApavA lalacAyA. prabhue AmAMthI kaMI paNa nahi svIkAratAM mAdhukarI vRtti anusAra ghere ghera pharavA mAMDyuM AthI nagaramAM ghaNo kolAhaLa macI gayo. zreyAse tenI tapAsa karAvI to tene mAluma paDyuM ke potAnA prapitAmaha RSabhadeva nagarane pAvana karI rahyA che. A jANatAMja te ughADe page temane vandana karavAne sAru doDyo. temanI samIpa jaI teNe temane praNAma karyA ane temanA veSa viSe UhApoha karavA lAgyo. tema karatAM tene jAti-smaraNa jJAna thayuM. AthI pUrva bhavamAM traSabhadeva vajunAbha nAme cakravata thayA hatA, tyAre pote tene sArathi hato temaja te baMnee vajanAbhanA pitA zrIvasena tIrthaMkara pAse dIkSA lIdhI hatI, e vAta tenA jANavAmAM AvI. evAmAM koIka manuSya tyAM AvIne zreyAMsane navIna Izu-rasathI paripUrNa ghaDAo bheTa karyA. A AhAra prabhune ucita che ema jAti-smaraNa jJAnathI jANIne teNe te grahaNa karavA prabhune vijJapti karI. tadanusAra prabhue te grahaNa karavA hastarUpI pAtra AgaLa dharyuM. temAM te ghaDAo khAlI karato gayo. prabhunA hastamAM te rasa to samAI gayo, paraMtu tadaMge uddabhavato Ananda to zreyAMsanA hRdayamAM samAya nahi. prabhue A pramANe prathama pAraNuM karyuM, tethI devatAoe tyAM aho dAna aho dAna evI uddaghoSaNA karI, divya vAjIMtro vagADyAM tathA vasudhArAnI vRSTi karI. juo Avazyaka niryukti (gA) 320-3ra1). zreyAMse Ilsa-rasanuM dAna vaizAkha mAsanI zukla tRtIyAne divase ApeluM hovAthI te divasa akSaya tRtIyAnA nAmathI prasiddha thayo. A uparathI joi zakAya che tema dAna-dharma zreyAMsathI pravaryo, jyAre sarva vyavahAra ane nItino kama prabhuthI pravaryo. prasaMgopAtta eTaluM nivedana karI zreyAse dIdhelA dAnanI vAraMvAra prazaMsA karato huM A prakaraNa pUrNa karuM chuM. 1 tIrthaMkara pAtra rAkhatA nathI. teo AhArane hastarUpI pAtramAM ja dhAraNa kare che. hathelImAMthI rasamaya padArtha paNa TapakI paDato nathI e temanI vizeSatA che. A vAtanuM bhagavatIsUtra (za0 15) samarthana kare che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazAzikA. sAmprataM jagadguronikalyANakamadhikRtyAha uppannavimalanANe, tumaMmi bhuvaNassa vialio moho / sayaluggayasUre vA-saraMmi gayaNassa va tamoho // 16 // [utpannavimalajJAne tvayi bhuvanasya vigalito mohH| sakalodgatasUrye vAsare gaganasyeva tamoghaH // ] pra0 vR0-uppannatti / he bhuvanabhartaH! tvayi utpanna vimalajJAne bhuvanasya moho vigalita iti / utpannaM-sakalakarmapaTalamalavigalanAdAtmanyeva prAdurbhUtaM vimalaM-nirAvaraNaM lokAlokaprakAzakaM kevalajJAnaM yasya sa tathA tasmin , evaM vidhe tvayi bhuvanasya-bhuvanAntarvartibhavyajantujAtasya saMsAramoho vigalitaH / yathA sakalodgatasUrye-paripUrNaprakAzabhAsvati vAsaredivase sati gaganasya tamoghaH-tamAsamUho vigalayati-vilIyate // iti ssoddshgaathaarthH||16|| he0 vi0-kevalamuddizya stutimAha-(uppannatti) he nAtha! tvayi utpannavimalajJAne-saJjAtapradhAnasaMvedane sati, kim ? vigalitaH-vinaSTaH / ko'sAvityAha-mohaH ajJAnarUpaH / kasyetyAha-bhuvanasya-jagatrayasya / adhunopamIyatekasmin kasyeva ka ityAha-sakalodgatasUrye vAsare-divase gaganasyeva tamaoghaH, sakalaHparipUrNaH udgataH-udayaM prAptaH sUryo bhAnuryatra yasmin vAsare-dine gaganasyeva-nabhasa iva tamaH(oghaH)-andhakArasamUhaH // iti garbhArthaH // 16 // zabdArtha uppana (utpanna )-(pana thayesa. (uggaya (udgata )-32. vimala (vimala)-vimaNa, nirmala. sUra (sUrya)-sUrya. nANa (jJAna)jJAna, yodha. sayaluggayasUre paripUrNa haya pAbhyo cha sUrya ne uppannavimalanANe-utpanna thayuM chavimaNazAna na viSa sevA. viSe sevA vAsaraMmi (vAsare )-hivasa. tumaMmi (tvayi)-tuM. gayaNassa (gaganasya )=mazano. bhuvaNassa (bhuvanasya ):vizvano. va (iva) ma. vialio (vigalitaH)=I gayo. tama (tama ) aNdh|2. moho (mohaH ) moDa, majJAna. oha (ogha) samudAya, samUha, sayala (sakala ) paripUrNa tamoho-maMdhArano samUha.. padhArtha prabhunA kevaLajJAnane prabhAva jema saMpUrNa sUryodayavALe divasa hoya tyAre AkAzamAM (prasaratA) aMdhakArane samUha nAza pAme che, tema he nAtha! tane jayAre (samati jJAnAvaraNIya karmanA kSayathI leka 1 tama ane tamasa ema baMne zabdo che. juo zrIzabdaravAkara (kA. 2,038). Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 maSabhapaMcAzikA [ ApanAhaane alakanA prakAzarUpa, AvaraNa vinAnuM evuM) nirmaLa (kevala- jJAna utpanna thayuM, tyAre jagamAM (vasatA bhavya prANIone sAMsArika) meha gaLI gayo."--16 spaSTIkaraNa vimaLa jJAna- vimaLa jJAnano artha kevala-jJAna thAya che, kemake A sivAyanAM bAkInAM mati, kRta, avadhi ane mana paryaya e cAra jJAna to malina che. AnuM kAraNa e che ke e cAra jJAnono prAdurbhAva 'jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama upara rahelo che, jyAre kevala-jJAnano prAdurbhAva to prathama mohanIya karmano kSaya thayA bAda aMtarmuharta pachI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane atarAya e traNa karmano ekI sAthe kSaya thatAM arthAt A cAre (samasta) ghAti-karmarUpa malano nAza thavAthI thAya che. kevala-jJAna e sarvottama jJAna che. A jJAna utpanna thayA bAda anya jJAna prApta karavAnuM bAkI rahetuM nathI, arthAta e antima temaja anya jJAna che. vizeSamAM AnI pUrvenAM je cAra jJAno che teno lAbha pahelAM ja thAya ane tyAra bAdaja A jJAna utpanna thAya che. paraMtu A kevalajJAna utpanna thatAM tenI pUrvenAM cAra malina jJAna nAza pAme che. e vAtanI kevala zabdano vyutpatti-artha paNa sAkSI pUre che, kemake "kevala" eTale "anyanI apekSA vinAnuM." A jJAna samasta jIvAdika padAthanA (yathAyogya prayoga ane svabhAva temaja tenA mizraNathI utpanna thatA utpAda, vyaya ityAdi) sarva paryAyonA (lakSaNa, sattA ItyAdi) upara prakAza pADe che, arthAt A anupama jJAna sarva padArthonuM samasta prakAre sarva paryAyathI bodhaka che. vizeSamAM A sarva AvaraNothI mukta che. jANavA yogya viSayo ananta hovAthI temaja dravya ananta paryAyavALuM hovAthI A ananta (anta rahita) che. vaLI A nirantara upayogamaya hovAthI zAzvata che. nAza nahi pAmatuM hovAthI A avyaya (apratipAtI) che ane saMpUrNataH zuddha hovAthIbheda-rahita hovAthI A ekaja che. vizeSamAM e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke kevalajJAnanI sAthe ja samakAle kevaladarzanano paNa prAdurbhAva thAya che, kintu ekaja samayamAM A baMneno upayoga hoI zakato nathI. paraMtu prathama samayamAM kevalajJAnano upayoga ane dvitIya samayamAM kevaladarzanano upayoga hoya che ema saiddhAniko mAne che, jyAre tArkika-cakacUDAmaNi zrIsiddhasena divAkara to ekaja samayamAM baMne upayoga mAne che. alaMkAra-vicAra- A padyamAM upamA alaMkAra najare paDe che. temAM upamAnuM lakSaNa ApaNe cethA pRSThamAM joI gayA chIe. upamAnA upamAna ane upameya e be aMge hovA joIe te pramANe 1 jJAnAvaraNIya karma e karmanA pADavAmAM AvatA ATha vibhAgo paikI eka che. jIvanI jJAnazaktine AcchAdita karavAmAM enuM zUrAtana samAyeluM che. A karmanA udaya daramyAna saMsArI jIva vastune barAbara jANI zakato nathI. A AvaraNano sarvathA uccheda thatAM te sarvajJa bane che. 2 A saMbaMdhamAM mata-bheda che. enI skUla rUparekhA sArU juo zrIbApabhadisUrikRta caturveizatikAnuM spaSTIkaraNa (pR. 159). Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'viracitA] RSabhapaJcAzikA. A padyamAM utpatti ane udaya, jJAna ane sUrya, jinezvara ane divasa, bhuvana ane gagana ane moha ane aMdhakAra e upamAna-upameyanAM yugalo che. vizeSamAM atra asaMgati alaMkAra paNa che kemake eka sthaLe kAraNa che tyAre anya sthaLe kAryotpatti che. jene jJAna utpanna thayuM hoya tene meha nAza pAme e suvidita hakIkata che. chatAM ane te jJAna prabhune uddabhavyuM ane jaganA mohane nAza thayo. kevalotpatteranantaraM pUjAmAha pUAvasare sariso, divo cakkassa taM 'pi bharaheNa / visamA hu visayetiNhA, garuANa vi kuNai maimohaM // 17 // [pUjAvasare sadRzo dRSTazcakrasya tvamapi bharatena / viSamA khalu viSayatRSNA gurukANAmapi karoti matimoham // ] pra0 vR0-pUAvasaratti / he bhuvanabhAno! bhagavan ! tvaM kevalamahimaprastAve bharatacakriNA cakreNa tulyo dRSTo'sIti / ayodhyApurimatAlapuraparisare bhuvanabhartuH kevalotpattirabhUt / tadaiva praharaNazAlAyAM yakSasahasrAdhiSThitaM cakraratnamudapadyata / tataH praharSottAlagatayaH satvaramudyAnapAlakAH praharaNazAlAniyuktAzca yugapadetya cakravartinaM vijJapayAmAsuH / tataH samakAlaM zrutiyugalaM upagate tasmin guruNi kArye (maho)dvayoH kasyAnayorvidheya iti manAra dolAyamAnaM mano vidhAya cakravartI cintitavAn-aho me mahAmohaH! ka rudhiradhautadhAraM cakraratnam , ka cAyaM carAcarajagajjantujAtahitakRtaH pUjanaM pUjA tasyA avasaraH pUjAvasaraH, tasmin sadRzaH-samAnaH kena? cakreNa cakragaNanayA bharatena cetasi cintitaH, viSayAH zabdAdayasteSu tRSNA-atyantAsaktiH sA viSamA eva-durjayaiva / yato gurUNAmapi-bhuvanamahanIyamahinAmapi mohaM-viparyayeNAnyathAbhAvaM karoti // iti saptadazagAthArthaH // 17 // he0 vi0-tataH kimityAha-(pUAvasaratti) pUjAvasare-pUjAprastAve prApte sadRzaH-tulyo yathA bhavasi evaM dRSTaH-parikalpitaH tvamapibhagavAnapi / AstAM taavdnyH|ksyetyaah-ckrsy-prhrnnvishesssy / kena ? bharatena narapatinA / athavA viSayagrahagrastAnAM kimatrAdbhutamityAha-viSamA-vaiSamyadharmA huriti sphuTa viSayatRSNA-viSayavAJchA yato gurukANAmapi-mahatAmapi karoti-vidadhAti mohaM-buddheranyathAtvam // iti gAthA'kSarArthaH // 17 // 1 'si' iti pAThAntaram / 2 'tarahA' 'tinhA' ityapi pAThau / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ co jUnA (jUnA)=pUjA, arcana, avalana (avasara )=prasaMga. pUjJAvalo=pUjAnA prasaMge, sariso ( sadarAH )samAna, sarakho. viTTo ( sadaH )=jovAyo. sapta (caya )=cakranA. OM (a )=tuM. va ( api )=paNa. maddeLa (maratena )=bharatathI. visamA (viSanA) viSama, durjAya. RSabhapaMcAzikA, zabdArtha | 4 (lajI )=kharekhara. vilaya (viSaya)=viSaya. sinhA ( tRSNA )=tRSNA, lAlasA. viSayatijJA=viSayanI tRSNA. nahabALa (cuhALAM )=moTAonI. vi ( rUpi )=paNa. pa6 (roti )=kare che. maTM ( mati )=buddhi. moda ( moDhuM )=vibhrama. moDhuM=matinA vibhramane, pArtha kevalajJAnanuM pUjana-- " ( he jIvana-pradIpa! kevala-jJAnanI ) pUjAnA prasaMge 'bharate ( prasiddha prabhAvavALA evA ) tane paNa 'cakra ( rana )nA samAna joyA. ( tenuM kAraNa e che ke) viSama evI jaiviSaya--tRSNA mATAne (eTale ke jagat-pUjya janAne) paNa mati-vibhrama karAve che...17 spaSTIkaraNa [ SanAja padma-saMbaMdha aceAdhyA dezamAM AvelA purimatAla nagaranA zarUTAyana udyAnamAM zrIRSabhadevane kevala-jJAna utpanna thayuM teja samaye bharata narezvaranI Ayudha-zAlAmAM cakra-ratna utpanna thayuM. kevala-jJAnanI vadhAmaNI ApavAne udyAna-pAlaka yamaka bharata rAjA pAse utAvaLe AvI pahoMcyo. teja samaye AyudhazAlAmAMthI cakra-ratanI vadhAmaNI ApavA mATe zamaka pazu tyAM AvI caDyo. te baMnee aMdara AvavAnI rajA chaDIdAra dvArA mAMgI. bharate te ApI eTale 1 zrIRSabha prabhunA putra bharata cakravartInI llR rUparekhA upAdhyAya zrIdharmavardhanagaNikRta vIrabhaktAmaranA spaSTIkaraNa (pR. 6-7)mAM AlekhavAmAM AvI che. 2 A cakravartInA cauda ratno paikI eka che. te prathama temaja anupama che. enA eka hajAra yakSo adhiSThAtA che. cauda ratno saMbaMdhI mAhitI mATe jIo stuti-viMzatikAnuM spaSTIkaraNa (pR0 210213). 3 viSaya temaja tenA bhedo sArUM jIo zrIme vijayagaNikRta caturvaMzatijinAnandastutinuM spaSTIkaraNa (pR0 148-150 ). 4 A avasarpiNI kALamAM thai gayelA prathama tIrthaMkara RSabhadevanA jyeSTha putra hovAthI, A kALamAM prathama cakravartI thayelA hovAthI, saudharma devalokanA indre temane ardhAsane besADelA hovAthI, gRhasthAzramamAM paNa rahIne sarvajJa anyA hovAthI ane teja bhavamAM parama padane pAmelA hovAthI bharata rAjarSine moTA kahevA te yogyaja che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ricitI] RSabhapazvAzakA. camake bhArata rAjAne namana karI vinati karI ke ApanA pitAzrIne kevala-jJAna utpanna thayuM che ane e kalyANakArI vArtA nivedana karatAM mane atizaya AnaMda thAya che. kharekhara Apa bhAgyodaya vaDe vRddhi pAme cho. A samaye zamake paNa vadhAmaNI khAdhI ke ApanI Ayudha-zAlAmAM caka-ratra utpanna thayuM che. A sAMbhaLIne kSaNa vAra bharata nRpati vicAramAM paDyA ke mAre prathama konuM arcana karavuM? A prasaMgane uddezIne kavi Takora kare che ke bharata rAjAe kevalajJAnanA mahimA ane caka-ratanI pUjAne samAna gaNyAM. AthI joke moTAno paNa mati-bhrama thAya che ema joI zakAya che, chatAM paNa tevA mahAtmAonA saMbaMdhamAM te vadhAre vAra Takato nathI e paNa dhyAnamAM rAkhavA jevuM che. kemake aneka jIvonA jAna lenAruM ane tenA rUdhirathI lisa bananAruM A caka-rala kyAM ane vizvane abhaya ApanArA kevala-jJAnathI alaMkRta pitAzrI kyAM ema vicArI bharate prathama potAnA pitAzrInA kevala-jJAnanAja arcanArtha javA taiyArI karavA sevakone AjJA karI ane te kAryamAMthI mukta thayA pachI ja caka-ratanuM arcana karyuM. A pramANe temane mati-ha udbhavatAMnI sAthe ja naSTa thayo e paNa emanI mahattA sUcave che. paDhamasamosaraNamuMhe, tuha kevlsurvhuukojoaa| jAyA aggei disA, sevAsayamAgayasihi // 18 // [prathamasamavasaraNamukhe tava kevlsurvdhuukRtoddyotaa| jAtA AgneyI dizA sevAkhayamAgatazikhIva // ] pra0 vR0-paDhamasamosaraNatti / he jagadguro! tava prathama samavasaraNamahotsave AgneyI dika sAkSAt tvatsevopanatavaizvAnareva jAteti / tatra prathamaM kevalotpatteranantaramAdyaM yat samavasa. raNaM caturvidhadevanikAyaviracitaM aSTaprAtihAryajanitacamatkAraM tasmin (tasya ?) praarmbhe| kiMviziSTA AgneyI dik ? 'kevalasuravadhUkRtoDyotA' kevalA-itaranarAdijAtivyatiriktA yAH suravadhvaH-vaimAnikApsarasaH tAbhiH kRtoddyotaa-dehdiidhitibhirjnitprkaashaa| tasyAM vidizi parSatrayaM bhaviSyati / tatra prathamapariSadi purassarAH sAdhavaH, dvitIyasyAM vaimAnikadevyaH, tRtIyAyAM prvrtiniisaadhvyH| tadAnIM ca tIrthasyApravRttatvena sAdhusAdhvIvirahitAstA eva nAkinitambinyaH santi / ata eva kevalapadopAdAnam / punaH kiMviziSTA? svayaM sevopanatadahanadevateva / kena? surasImantinIjanitatanutejaHpuJjavyAjena // iti assttaadshgaathaarthH||18|| - 'mahe' ityapi paatthH| 2 'sevA''zayamAgata0' ityapi sambhavati / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA [ pArAhe0 vi0-samavasRtimaGgIkRtya stutimAha-(paDhamasamosaraNatti) prathamasamavasaraNamukhe-AdyasamavasRtyArambhe sati tava-bhavato jaataa-smpnnaa| kA'sau' kASThA-dik / kIdRzI? AgneyI / kiMvidhA jAtetyAha-'kevalasuravadhUkRtoDyotAkevalA yAH suravadhvo-devAGganAstAbhiH kRta uddayoto yasyAH sA tathAvidhA / sAmpratamu ? sprekSate-sevAsvayamAgatazikhIva sevayA-paryupAsanayA svayam-AtmanA Agato yo'sau zikhI sa iva / yadvA sevAzayena-ArAdhanabuddhyA AgatazcAsau zikhI ca tadvat ityarthaH18 zabdArtha hama (prathama)=paheluM. vijapuravaduonovA kevala sura-sundarIoe mora (samavasaraLa)=samavasaraNa, dharma-dezanAno karyo che prakAza jeno evI. maDa5. lAlA (gAtA)=thaI. muda (mua)=prAraMbha, zarUAta. jo (gAmecI)=agni koNa saMbaMdhI. padamasamosAde prathama samavasaraNanA prAraMbhamAM. vitA (hi)=dizA, madda utsava. sevA (sevA)=bhakti. padamasamosALamade prathama samavasaraNanA utsavane saghaM (caM)=potAnI meLe. viSe. (bAra)=Avela. suda (tA)= tArA 3rNa (sA)=uddeza, irAdo. vaTa (va)=ekalI. siddhi (philI)=agni. sura (pura)=sura, deva. rahevArAmANidiva=1) bhaktithI potAnI meLe va(vadhu)=sundarI, strI. AvelA agninI jema ; (2) sevAnA irAdAthI 3 (zata) karela. AvelA agninI jema. koSa (3yota )=prakAza. paghArtha prabhunA prathama samavasaraNano dekhAva- "(he nAtha! te kevalajJAna prApta karyuM tyAra bAda racavAmAM AvelA) tArA prathama samavasaraNane mahatsavamAM athavA prAraMbhamAM] kevala su-sundarIonA (dehanI duti vaDe) prakAza pAmelI agni-dizA bhaktithI (AkarSAIne potAnI meLe AvelA [ athavA sevA karavAnA abhiprAyathI AvelA ] agnidevatA jevI banI gaI."--18 1 samavasaraNa saMbaMdhI mAhitI mATe juo stuti-caturvizatikAnuM spaSTIkaraNa (pR0 ra91-ra7). 2 samavasaraNamAMnI bAra parSadAo (A saMbaMdhamAM juo stuti-caturvizatikAnA pRSTha ra98-ra99) paikI agni koNamAM traNa parSadAo hoya che. temAM sauthI AgaLa sAdhuo, tyAra bAda vaimAnika nikAyanI devIo ane tenI pAchaLa sAvIo hoya che; paraMtu prathama samavasaraNanA prAraMbhamAM tIthe pravartaluM nahi hovAthI ane ethI karIne sAdhu-sAdhvIno sadabhAva nahi hovAthI phakta vaimAnika devIonIja parSadA e koNamAM saMbhavatI hovAthI atra "kevala' zabdano ullekha karyo che, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapazcAzikA. spaSTIkaraNa yadya-tAtparya - 'utprekSA' alaMkArathI alaMkRta A zlokamAMthI evo bhAva paNa nIkaLe che ke aneka deva|navonA indrone prabhunA kevalajJAnano mahotsava karavA jatA joine agni dizAno svAmI paNa sevArthe tyAM AvI pahoMcyo. vA] OM oc OM I adhunA bhagavataH sahapravrajitAnAM sAmantAnAM samavasaraNopagatAnAM vaktavyamAhagahiavayabhaMgamaliNo, nUNaM dUroNaehiM muharAo / Thavio paDhamiluatA - vasehiM tuha daMsaNe paDhame // 19 // [ gRhItavratabhaGgamalino nUnaM dUrAvanatairmukharAgaH / sthagitaH prathamotpannatApasaistava darzane prathame // ] pra0 vR0 - gahiati / he bhagavan ! tava prathamadarzane dUram - 3 - atyarthamavanatairnUnaM - nizcitaM svasya mukharAgaH- mukhacchAyA sthagitaH - antaritaH / kaiH ? tApasaiH kacchamahAkacchavajaiH / sthagane hetumAha-yato gRhItam - aGgIkRtaM bhagavadvatAvasare yad vrataM viratirUpaM tasya bhaGgaHantarAla eva parityAgaH tena malinaH - kaluSaH / ayamatrAzayaH - kila na khalu tairbhaktayatizayena bhagavataH praNatirvihitA, kintu bhuvanaguruNA samaM saMyamamAdAyAsmAbhiH sattvavikalaiH patitatvaM aGgIkRtamiti trapAbharamantharaiH svamukhamupadarzayitumasamarthaiH praNAmavyAjenAvanati - raGgIkRtA // iti ekonaviMzatitamagAthArthaH // 19 // he0 vi0 - adhunA tApasasamAgamamuddizya bhagavataH stutimAha - ( gahiatti ) / prathamatApasaiH- AdyajaTAdhAribhirmukharAgo - vaktraujjvalyalakSaNaH sthagitaH - AcchAditaH / kiM viziSTaH ? ' gRhItavratabhaGgamalinaH ' gRhItaM vrataM yad bhagavatA saha tasya bhaGgaH - anAsevAlakSaNastena malinaH-kaluSitaH / nUnaM - nizcitam / kiMvidhairityAha- dUrAvanataiH / kva sati ? tava darzane - bhavadavalokane / kiMvidhe ? prathame - Adye // iti gAthAkSarArthaH // 19 // zabdArtha gahia (gRhIta) = hA purela. (vrata). bhaMga ( bhaGga ) = saMga. malina ( malina ) = bhani. paDhama ( prathama ) = paDelA. gahi avayabhaMgamaliNo =thae uresA vratanA laMgathI illua ( utpanna ) - utpanna thayela. tAvasa ( tApasa ) = tApasa. bhavina. nUNaM ( nUnaM )= 2. dUra ( dUra )=atyanta. oNaa ( avanata ) = na, namanazIla. dUroNaehiM = atyaMta namra. muha (mukha) = bhupa, vahana. RSabha 10 TIET (AFT)=2101. muharAo - bhuja- rAga, vahananI chAyA. Thavio ( sthagitaH ) = DhAMDI hevAyo. 193 | paDhamilla atAva se hiM= prathama utpanna thayelA tApaso vaDe. tuha ( taba ) =tArA. daMsaNe (darzane) = 6rzanane viSe. paDhame (prathame ) = prathama, paDelA. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 RSabhapaMcAzikA pArtha prabhu pAse tApaseAnuM Agamana-- " (Dhe nAtha!) tArA prathama darzanane viSe ( arthAt tane kevalajJAna prApta thayuM tyAra bAda samavasaraNamAM tArUM prathama darzana thatAM) prathama utpanna thayelA (kaccha ane mahAkaccha `sivAyanA) ayanta namra tApasAe ( tArI sAthe dIkSA-samaye ) grahaNa karelA (saMyamarUpI) vratanA bhaMgathI malina ( banelA) evA peAtAneA mukha-rAga (namarakAranA miSathI) kharekhara DhAMkI dIdhA.'. 19 spaSTIkaraNa padyanA sAra-- svAmInI sAthe dIkSA laI pachIthI patita thayelA tApaso svAmIne kevalajJAna prApta thatAM temane vandana karavA Ave e svAbhAvika hakIkata che. A prasaMge kavirAja utprekSA kare che ke teoe lIdheluM vrata pALyuM hatuM nahi tethI teo zuM mukha laine prabhu pAse Ave? eTale ke A temanuM vandana bhaktipUrvakanuM hatuM nahi; paraMtu potAnA mukhanI malinatA najare na paDI jAya tethI karIne jANe svAmInA darzana thatAMja mastaka namAvI temaNe potAnuM mukha chUpAvyuM. Xian sAmprataM tairalaGkRtapArzvena svAminA yaH zobhAbharo bibharAmbabhUveti tamAha tehiM pariveDhieNa ya, bUDhA tumae khaNaM kulavaissa / sohA viarDasatthala - gholaMtajaDAkalAveNa // 20 // [taiH pariveSTitena ca vyUDhA tvayA kSaNaM kulapateH / zobhA vikaTAMsasthalapreGkhajjaTAkalApena // ] [ zrIdhanavAsa pra0 rR.--ahinti / hai nAijAma! tvayA kSaLa hapateH zomA jUtA-trAsA / vivishisstten tvayA ? tairjaTAmukuTaviTaGkitazirobhiruddhUlitagAtraiH abhinavatapasvibhiH pri-smsvAt veSTitena [nyUjA-trAsA ] / jA? zomA--sAdayam / sya? hapateH-tapasvinA(mA)caarysy / kiM viziSTena tvayA ? vikaTau - vistIrNau samadavRpaskandhabandhurau yau aMsasthalau-skandhapradezau tayoH AdhArabhUtayoH gholaMtajaDA kalAveNa - preGkhat suzliSTakuntalakalApena / evaMvidhasya tApasaiH kRtapariveSasya samucitaM kulapatitvam / atha kiyat kAlam ? kSaNaM - kSaNamAtram / pazcAt te pravrajyAM jagRhurityarthaH // iti viMzatitamagAthArthaH // 20 // he0 vi0 - tatsamAgame bhagavAn kiMvidho jAta ityAha - ( tehinti ) / 1 'sivAyanA' ema kahevAnuM kAraNa e che ke kaccha ane mahAkaccha e be tApasoe potAno mArga mUkyo nahi, eTale teo prabhu pAse AvyA nahi. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racitA] RSabhapazcAzikA. 75 asyA gamanikA-taistApasaiH pariveSTitena-parivAritena ca-punararthe tvayA-bhagavatA bUDhAtA / kA'sAvityAha-zobhA-zrIH / kasya ? kulapateH / katham ? kSaNaM-stokakAlam / zcAt te pravrajyAM prajagRhurityabhiprAyaH / kiMvidhena tvayA? 'vikaTAMsasthalagholamAnajaTAkalApena' vikaTau-vistIrNI yau aMsasthalau tayorkolAyamAno jaTAprAgbhAro yasya sa ghola. tajaTAkalApaH tathAvidhaH tena // iti gAthArthaH // 20 // zabdArtha hiM (taiH) teyo . sohA (zobhA)-zolA. pariveDhieNa (pariveSTitena )=pITAyedA. viaDa (vikaTa )-vizA. ra (ca)-jI. aMsa (aMsa)-2dha, mAMdha. bUDhA (vyUDhA)-prAva tha. sthala (sthala )-sthaNa, praza. tumae (tvayA)-tArAthI. gholaMta (preGgat ) sparza 42to, ato. khaNaM (kSaNaM) se paNa vAra. jaDA (jaTA )-0121. kula (kula) . kalAva (kalApa )=zary, samUDa. vai (pati)-pati. viaDaMsatthalagholaMtajaDAkalAveNa-vizaNa 2kulavaissa-puNapatinI, tApasAyAnI. | pradezane sparza karato che jaTA-samUha jemano evA, padyArtha tApasethI parivRta prabhutva vaLI (he nAtha! A pramANe vandana karavA AvelA) te tApa vaDe vIMTAyelA evA ane vizALa kaMdha-pradezane sparza karatA jaTA-samUhavALA evA te kSaNa vAra kuLaptinii zAlA prArI.-20 tuha rUvaM picchaMtA, na huMti je nAha ! harisapaDihatthA / samaNA vi gayamaNa cciya, te kevaliNo jai na huMti // 21 // [tava rUpaM pazyanto na bhavanti ye nAtha! harSaparipUrNAH / samanaskA api gatamanaskA eva te kevalino yadi na bhavanti // ] pra0 vR0-tuhatti / he nAtha!-svAmin ! ye tvadrUpamavalokayantaH prItiM na bibhrati te samanaskA api gatamanaskA eva bhavanti-asaMjJina eva / tatra rUpaM-naisargikamAjhikazobhAvaibhavaM, tacca tathAvidhazubhasaMsArazubhabhAvanAvazanibiDanikAcitAdbhutatIrthakRnnAmakarmavinirmita sarvottamameva bhavati / evaMvidhaM ca tava rUpaM prekSamANAH-sAkSAtkurvANA ye prANinaH harSabharanirbharA bhavanti na, te samanaskA api-saMjJino'pi gatamanaskA-asaMjJina eva, 1 kSaNa vAra kahevAnuM kAraNa e che ke tyAra pachI to tarata ja te tApasIe prabhunA upadezathI dIkSA grahaNa karavA mATe muSTi vaDe kezane lonca karyo eTale teo tApasa maTIne muni thayA. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 RSabhapaMcAzikA [ zrIvaLavANa samanaskAH te katham ? amanaskA iti na ?, kiM sarveSAmiyameva gatirityAha-yadi te kevalajJAnino na bhaveyuH / kevalinastu zramaNaliGgadhAriNo'pi tathA sthitereva bhAvamanovaikalye - namaskA eva bhavanti / ityekaviMzatitamagAthArthaH // 21 // @ vi.--tirAyamurarItya stutimADha--(gatti) / tava stuM--mavato vuM--vimna pazyantaH-bavajoyanto (ce) na manti-na lAyanse / prakramAt prANino gamyante / kiMvidhAH ? harSaparipUrNAH / te kim ? samanaskA api sthAvarA eva - ekendriyA evetyarthaH / paraM te yadi draSTAraH kevalino na bhavanti // nanu kiM samanaskAH kevalino bhaNyante yenedamucyate ? "amanaskAH kevalinaH" ityAgamaH / satyam, kintu samaNatti prAkRtazabdena ucyante / atasteSAM vyudAsaH iti hRdayam // 21 // zabdArtha tuTTu (tAva )=tArA. sarve ( i )=rUpane. vi MtA (vayantaH )=jonArA. 7 ( 7 )=nahi. kuMtti (mavanti )=thAya che. ne ( ce )=jeo. nAha! (nAtha !)=he prabhu! risa ( haiM )=harSa, Ananda. pathi ( paripUrNa )=bharapUra. risahindusthA=harSathI bharapUra. prabhunuM anupama rUpa-- "he nAtha ! tArUM ( sarvottama ) rUpa jo te sarvajJa na hAya teA pachI te samaLA (samanAH )=saMgIo. samaLA ( zramanAH )=sAdhuo. vi (avi)=paNa. thAya ( pata )=gayeluM. maLa (manam )=mana, citta. camA=jatuM rahyuM che mana jenuM evA, asaMgI. civa(va)=ja. te ( te )=teo. hevahippo (vahinaH )=kevalIo, sarvajJa. | nar ( yahi )=jo. pArtha jonArA (jIvA ) harSethI paripUrNa thatA nathI, te saMjJI hAvA chatAM paNa kharekhara asaMjJI che.''--21 spaSTIkaraNa sarvajJamAM harSanA abhAva-- je manuSya sarvajJa hoya, tene harSa ke zoka saMbhavatA nathI, kemake e to ajJAnajanya ceSTA che. pUrve nahi daSTigocara ke zravaNu-gocara thayelI hakIkatano anubhava thavAthI prAyaH harSa utpanna thAya che. sarvajJane to pratikSaNa bhUta, vartamAna ane bhAvi padArthonuM jJAna hovAthI tenA saMbaMdhamAM A hakIkata ghaTI zakatI nathI. padya dhvani A padyamAMthI evo sAmanya artha nIkaLe che ke sarvajJa samanaska che, kemake jo tevo bhAvArtha nahi nIkaLato hoya, to 'sarvajJa na hoya to' ema ullekha karavAnI jarUra rahete nahi, paraMtu 1 jIo sthAnoMga (sthA0 4), prajJApanA tathA bhagavatIsUtra, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapazcAzikA. 77 dara samanaska nathI kinta amanaska che ema Agama kahe che evo ullekha zrIhemacandragaNiTIkAmAM che tenuM zuM? A saMbaMdhamAM nivedana karavAnuM ke kevalIne dravya-mana ja che paraMtu temane va-mana nathI eTale dravya-mananI apekSA pramANe sarvajJa samanaska che, kemake jarUra paDe anuttara mAnavAsI deva vigerene temanA praznano uttara ApavA mATe teo dravya-manano upayoga para che, jyAre bhAva-mananI apekSAe to teo amanaska che. ( vizeSamAM "samaNa zabdano artha zramaNo (sAdhuo) thAya che ane sarva paNa sAdhuo che, paraMtu teo sarvajJa hovAthI temanAmAM harSAdikane abhAva che eTale temano A koTimAM tirbhAva karavo nahi ema sUcavavA "sarvajJa na hoya to evo ullekha karavAmAM Avyo che. idAnIM svAmino guNAnuguNAM stutiM stutikRdAhapattANi asAmannaM, samunnaI jehiM devayA anne| te diti tumha guNasaM-kahAsu hAsaM guNA majjha // 22 // [prAptAnyasAmAnyAM samunnatiM yairdaivatAnyanyAni / te dadate tava guNasaGkathAsu hAsaM guNA mahyam // ] pra0 vR0-pattANitti / iha hi prekSApUrvakAriNaH pradhAnatamaM kimapi paNyaM vicAryAGgIkuvanti tadvadatrApi vivecakaiH kaizcit sakaladoSakAluSyakalaGkavikalaM jagadguro! bhavantaM daivataM manasi kRtya tvadguNasaGkathAsu kriyamANAsu paradevAnAM vicAryamANA guNA mama hAsyaM dadatIti / atha kAni tAni daivatAni samunnati prAptAni ata Aha-anyAni caavItarAgatvena tvadvyatiriktAni / tava guNagaNAzca tadIyetivRttAdeva srvaatmnaa'vseyaaH| teSAmavicAritacAru caritaM tato hariharabrahmAdInAm ata eva tathAvidhAbhirAmaguNasaGkathAsu kriyamANAsu kathameSAmevaMvidhA guNagaNA mama hAsyaM na dadati ? yadevaMvidhairapi daivataguNagaNaistAni jagati 'niHsAmAnyAM-ananyasadRzIM samunnati prAptAni, sa ca tadArAdhakAnAmeva vicAracAturIprapaJcaH // iti dvaaviNshtitmgaathaarthH|| 22 // he0 vi0-sAmprataM bhagavadguNamAhAtmyadvAreNa stvmaah-(pttaannitti)| yairguNairanye devatA hariharAdayaH samunnati-samRddhi prAptAH / kiMvidhAm ? niHsAmAnyAm-asAdhAraNAm / te guNAH kiM dadati-janayanti ? hAsaM-avajJArUpam / kasya ? mamame / kAsu satISu ? 'guNasaGkathAsu' guNAnAM bhagavadAcaraNarUpANAM samyakkathAvarNanAsu / kasya sambandhinISu ? tava-bhavataH // iti gAthArthaH // 22 // 1-2 asAmA0' iti pratibhAti / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 RSabhapaMcAzikA. [zrIna zabdArtha ni (Asani)=meLavela. asIma (sAmAnya) asAdhAraNa. samutra (samurti)=unnatine, moTAIne. hiM (caiH)=jemanAthI. sevA (vaitAni ) devoe. anne ( ni)=anya, bIjA. te (te)=. dviti (te)=Ape che. suda (ta)-tArA. guja ()guNa. saMvAda ( thA)=saMkathA, kIrtana. TordvahANu guNonI saMkathAone viSe. dAuM (aa =hAsyane, tiraskArane. TLA ()=guNo. ma (mahe)=mane. padhArtha prabhunA guNenuM gaurava je (jagatkartatvAdika) guNa vaDe (hari, hara pramukha) anya devoe asAdhAraNa prabhutAne prApta karI, te (kalpita) guNa (he nAtha!) tArA (sadbhata) guNanA saMkIrtane thatAM hoya tyAre mane hAsya utpanna kare che (kemake hariharAdikanI moTAI mithyA ADaMbaravALI che, kAraNa ke e moTAIno AdhAra to kalpita guNa che ane tene temanAmAM khoTo Aropa karavAmAM AvyuM che, jyAre tArI moTAIno AdhAra sAcA sabhUta guNe avalaMbIne che)."--22 1 "jagata-kartutva e kalpita vastu che ane tethI Izvara jagata-kartA che ema kahevuM te nyAya-virUddha che. koI paNa vastu sarvathA utpanna thatI nathI ke sarvathA teno nAza thato nathI, te pachI Izvare jagata kyAre, kyAMthI (kaI vastumAMthI temaja kaye sthaLethI) ane kema utpanna karyuM te vicAravuM joIe. juo zrIkumArilabhaTTane bloka-vArtika (lo. 44-47 sao0). vicAra karatAM e jarUra mAlUma paDaze ke jagata-kartutva e vadhyA-putra jevuM che. vaLI keTalAka anya darzanIyo paNa Izvarane jagata-kartA mAnatA nathI, e vAta sAMkhya-tavamudInI 57 mI kArikAnA vAcaspatimizra mahAzaye karelA vivecana uparathI temaja bhagavadgItAnA paMcama adhyAyanA 14 mA zloka uparathI paNa joi zakAya che. atra A saMbaMdhamAM vizeSa UhApoha na karatAM e viSayanA tIvra jijJAsune sukatAga (mR. 1, a0 1, u0 3; zU0 2, a0 1), nandIsUtra (sU) 47), zrIharibhadrasUrikRta zAstravArtA-samuccaya (tRtIya stabaka) temaja zrI hemacandrAcArye racelI anyayogavyavacchedikA dvAaizikAnA chaThThA zlokanuM munirAja zrImalliNakRta vivaraNa joI javA vinati karuM chuM, jyAre AnuM phakta digdarzana karavAnI abhilASA dharAvanArane to nyAyakusumAMjalinA dvitIya stabakanA 1 thI 9 sudhInA zloko uparanuM madIya spaSTIkaraNa jevA huM bhalAmaNa karuM . Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. dosarahiassa tuha jiNa!, niMdAvasaraMmi bhaggapasarAe / vAyAi vayaNakusalA vi, bAlisAyaMti macchariNo // 23 // [doSarahitasya tava jina ! nindAvasare bhgnprsryaa| vAcA vacanakuzalA api bAlizAyante matsariNaH // ] pra0 vR0-dosatti / he jitAntarAre ! jina ! tava nindAvasare matsariNo bAlizAyanta iti / tatra matsariNo-vidyamAnAbhirAmaparaguNagrAmAsahiSNavaste 'bAlizAyante' bAlizAjaDAstadvadAcaranti, mugdhamUrdhAbhiSiktAyanta ityrthH| vacanakuzalA api-vAkprapaJcacaturA api / vAcA-girA / kiMviziSTayA ? yataH kAraNAt bhgnprsryaa-mukulitvistaaryaa|ksminvsre ? tava nindAvasare-azlAghAvAdAvasare prstaave| kiMviziSTasya tava ? doSarahitasyatilatuSatribhAgamAtreNApi doSeNAspRSTasya / ayamAzayaH-durjanAH sUcIrandhramAtramapi dUSaNaM jJAtvA'satyAnyapi vacanIyAnyAropayitumupakramante / tvayi tu paramANupramANamapi doSamanIkSamANAH sarvathaiva hatAzA eva tapasvinaste saJjAtAH // iti trayoviMzatitamagAthArthaH // 23 // he0 vi0-bhagavannirdoSatAkathanamukhena zlAghAmAha-(dosatti) / asyA gamanikA-he jina! doSarahitasya tava-kalaGkavarjitasya bhavato nindAvasareparibhavaprastAve bAlizAyante-mUrkhA ivAcaranti / ke ? matsariNaH-paraparivAdinaH / kayA? vaacaa-giraa| kiMvidhayA? 'bhagnaprasarayA' bhagno nirdoSatvAt bhagavataH prasaraH-pravezo yasyAH sA tathoktA tyaa| kiMviziSTA api ta ityAha-vacanakuzalA api-sthAnAntareSu uktinipuNA api iti paramArthaH // 23 // zabdArtha dosa (doSa)-5, avaguzu. pasara (prasara )-prasAra, vistAra. rahia (rahita )-2lita, vinAnA. bhaggapasarAe-HisI gayo cha prasAra reno mevI. dosarahiassa-avaguNa vinAnA. vAyAi (vAcA)-vayana para, pANI dvaa2|. tuha (tava )tA. vayaNa (vacana )payana. jiNa! (jina! )=De tIrtha42 ! kusala (kuzala)-zaNa, yatu2. niMdA (nindA)-ni.. vayaNakusalA-vayanamA duzaNa. avasara (avasara )-prasaMga. vi (api )=5. niMdAvasaraMmi-nindAnA prasaMge. bAlisAyaMti (bAlizAyante) mAnavIyeSTA reche. bhagga (bhagna)mAMgI gaye. macchariNo (matsariNaH) bhatsarI. 1 'jina!-jitAntarAre!' iti pratibhAti / / 2 AvA jano pArakAnA saddabhUta guNone sahana karatA nathI eTaluM ja nahi, paraMtu eka tala jeTaluM paNa anyamAM deva oya to tenI nindA karavA maMDI jAya che; kintu sarvajJamAM deSane sarvathA abhAva Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaSabha paMcAzikA, [zrIdhanapAla padhArtha prabhunA nindakonI bAlizatA- "he tIrtha2! kyana (14)mAM duzaNa (241) matsarI (31) 51 ( sarvathA) de-rahita evA tArI niMdA karavAne prasaMge bhAMgI gayelA prasAravALI vANI (davA) vaDe (jema tema bolavAthI) bALakanA jevI ceSTA kare che."--23 aNurAyapallaville, raivalliphuraMtahAsakusumaMmi / tavatAvio vi na maNo, siMgAravaNe tuhallINo // 24 // [anurAgapallavavati rativallisphuraddhAsakusume / tapastApitamapi na manaH zRGgAravane tava lInam // ] pra. vR0-aNurAyatti / he bhuvanabhUSaNa! vibho! tava manaH zRGgAravane na samAzritamiti / kathambhUte zRGgAravane ? 'aNurAyapallaville' darzanasya zravaNasya cAnu-pazcAt jAyata ityanurAgaH sa eva pallavaughastena pallavavati / vanaM hi pallavapezalaM bhavati / zRGgAravanaM kSaNe kSaNe navanavAM bhaGgImaGgIkurvANasyAnurAgasyaiva taistairutkalikAprakAraiH pallavitaM tasmin / punaH kiMviziSTe ? 'raivalliphuraMtahAsakusumaMmi' tatra ratiH-anurAgasyaiva nairantaryeNa pravardhamAnA santatiH, sA ca yUnoH parasparAvalokanamAtrAt sambhogAdibhiH prarohairnirantaraM prasarantI valliriva valliH tasyAM lalitaM smitameva kusumaM yatra tasmin / tava manaH kathambhUtam ? tapobhiranazanAdibhistApitamapi-bAda tapitamapi / tathA coktam "santApitAtisaMsAre yadi bata vizrAmabhUmayo raamaaH| nanu kupitabhogibhogacchAyAbhiH kiM kRtaM tarhi ? ||1||"-aaryaa ataH sthAne zAzvatasukhAbhilASiNo bhuvanabAndhavasya manaH zRGgAravane na lInam // iti caturviMzatitamagAthArthaH // 24 // hovAthI temanI nindA to teo alpAze paNa karI zakatA nathI. AvA janonA saMbaMdhamAM zrIhemacandrasUrinA nIce mujabanA uddagAro manana karavA jevA che. "guNeSvasUyAM dadhataH pare'mI mA zizriyan nAma bhavantamIzam / tathApi saMmIlya vilocanAni vicArayantAM nayavartI satyam ||"-pti -manyayogavyavAi vAtriMzita, yo0 3 arthAta kharekhara guNone viSe adekhAI rAkhanArA A anya (dArzanikoe) Apane Izvara tarIke mAzraya sAdho nala, topa netrane bhIyAna (yo) nIti-mArNa satya (che te) tamadhe viyAne . Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. he0 vi0-bhagavato vItarAgatAmurarIkRtya stvmaah-(annuraaytti)| he bhagavan ! tvanmanaH tapastApitamapi zRGgAravane-bhogakAnane nAzritaM- (tena) na nivAsaH kRtaH / kimbhUte? 'anurAgapallavavati' anurAga eva pallavo vidyate yasya tat tathA tasmin anurAgapallavavati / "maMubatthammi muNijaha ANA-illaM maNaMtaM ca" iti prAkRtalakSaNAnmatvarthIyaH / tathA ratirvallIva yatra tat tathA tacca tat sphuraddhAsakusumaM ca rativallIsphuraddhAsakusumaM tasmin / yadvA ratireva vallI tasyAM sphuraddhAsakusumaM yatra tat tathA tatra / kimuktaM bhavati? yaH kila tApena-grISmeNa tApito bhavati sa vanamAzrayati / vanmanastu tapasA tApitamapi zRGgAravane nAzritam // iti garbhArthaH // 24 // zabdArtha aNurAya (anurAga) anurAga, leDa. tava (tapa) tapazcaryA. pallavilla (pallavavat )=pApA. tAvia (tApita)-tata thayesa. aNurAyapallaville-lehI paravAgA tavatAvio-tapazcaryAthI ta thaye guM. rai (rati )=2ti. vi (api) 5. valli (valli )-satA, vesa. na (na)naDi. phuraMta (sphurat )-visatA, zobhatA. maNo (manaH) bhana, citta. hAsa (hAsa ) hAsya. siMgAra (zRGgAra )-shRN||2. kusuma (kusuma)-puSpa, du. vana (vana)-pana, int.. raivalliphuraMtahAsakusumammi=(1) 2ti35 vesa tathA siNgaarvne-shRNg||235 vanamA. zomatAhAraya35 savANA; (2) 2tithI satA tuha (tava)-tAI. upara phurI rahelA hAsyarUpa puSpavALA. lINo (lInaM )-mAsI thayeya. - padyArtha prabhunI asAdhAraNa vItarAgatA "(he nAtha!) anurAgarUpI pallavavALA ane ratirUpI latAnA upara vikasatA hAsyarUpa puSpavALA evA zRMgArarUpa vanamAM (anazanAdika) tapazcaryA( rUpI tApa)thI tapta thayeluM paNa tAruM citta coMTayuM nahi (e Azcarya che, kemake grISma RtunA tApathI tapelA bne| to vananI Azraya che)."--24 chAyA-- matubarthe jAnIta ... ... ... / 2 azuddhaM sthalamidamiti pratibhAti, siddhaheme (8-2-159) nimnalikhitollekhaprekSaNAt "Alu-illa-ulla-Ala-vanta-manta-itta-ira-maNA matoH" 3 darzana temaja zravaNa pachI utpanna thato rAga. 4 anurAganI niraMtara vadhanArI saMtati. RSabha0 11 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SabhapaMcAzikA [zrIdhanapAlasAmprataM bhuvananAthasya prastutameva manmathapratyarthitAmAha ANA jassa vilaiA, sIse sesa va hariharehiM pi / so vi tuha jhANajalaNe, mayaNo mayaNaM via vilINo // 25 // [AjJA yasya vilagitA zIrSe zeSeva hariharAbhyAmapi / so'pi tava dhyAnajvalane madano madanamiva viliinH||] pra0 10-ANatti / he bhagavan ! so'pi madanastava dhyAnAnale madanamiva vilIna iti / yasya madanasya-ratipaterAjJA-zAsanaM hariharAbhyAmapi zIrSa-zirasi vircitaa-sprnnymaaropitaa| keva? zeSeva-samucitepTadevatAnimolyamiva / harilakSmIpatitvena pratIta eva, haro'pi pArvatIprANanAthatvena / tadevAbhyAM sakalasurAsuranamaskRtAbhyAM hariharAbhyAM yadi madanazAsanaM zirasA dhRtaM, tato'pratihataparAkramaH kAmastava dhyAnajyalane samastakarmendhanabhasmIkaraNAkSINazaktau zukladhyAnadhUmadhvaje jhaTiti madanamiva vilInaH iti aho tava prabhAvAtizaya iti / iti paJcaviMzatitamagAthArthaH // 25 // he0 vi0-idAnIM madananirAkaraNadvAreNa bhagavataH stvmaah-(aanntti)| AjJA-zAsanaM yasya madanasyAvalambitA-dhRtA / ketyAha-zirasi-mUni / kAbhyAmapi? hariharAbhyAmapi / keva? zeSeva-pUjyamastakasthAnAropaNamiva / so'pi mArastava dhyAnajvalane--dhyAnadhUmadhvaje sati madanamiva-sikthamiva vilInaH-pralayaM gataH // iti gAthArthaH // 25 // zabdArtha ANA (AjJA )-mAjJA, zAsana, huma. | so (saH)=te. jassa ( yasya)-onI. vi ( api )=54. vilaiA (vilagitA)-dhAraNa 42vAmAMgAvI. tuha (tava)=tA. sIse (zIrSe )-bhasta 652. jhANa (dhyAna) dhyAna. sesA (zeSA) zeSa, 4 vane 25pa 42vAmA maavelI vastune nirmAlya aMza. jalaNa (jvalana )-mani. va (iva)- bha. jhANajalaNe dhyAna3pI ganimAM. hari (hari)-62, vi. mayaNo ( madanaH)= mahana, OM, maheya. hara (hara)-92, mahAhe. mayaNaM (madanaM ) bhA. hariharehi-dara bhane 92 5. via (iva) ma. pi (api )=5]. vilINo ( vilInaH )-yogI gayo. paghAthe kuTila kaMdarpanA darpanuM halana "jenI AjJA harie ane hare paNa zeSanI jema mastake caDhAvI che, te (aprati 1 AnI mAhitI mATe juo stuti-caturvizatikA (pR. 14ra), caturvizatakA (pR. 5962) temaja zrIbhaktAmara-stotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgrahano dvitIya vibhAga (pR. 111-113). Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinittA ] RSabhapaJcAzikA. hata sAmarthyavALe) madana paNa (he nAtha!) tArA (zukla) dhyAnarUpI agnimAM mINanI jema ogaLI gaye."--25 spaSTIkaraNa dayAna-digadarzana- dhyAnanI vyAkhyA karatAM vAcakavarya zrIumAsvAti kathe che ke - ___ "uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam" -tasvArthAdhigamasUtra (a. 9, sU0 27) arthAt uttama (eTale ke vajA-rASabha-nArAca, 2Sabha-nArAca, nArAca ane ardha-nArAca e cAra paikI game te) saMhananavALA jIvane ekAgrapaNe cintA rodha te dhyAnamAM che. A dhyAna aMtarmahata sudhI saMbhave che.' jaina zAstramAM dhyAnanA cAra prakAra pADavAmAM AvyA che?--(1) Arta, (2) raudra, (3) dharma ane (4) zukala. temAM prathamanA be dhyAna saMsAranA heturUpa che, jyAre antima be dhyAne to mokSanA kAraNabhUta che. vizeSamAM A cAra dhyAno paikI Arta dhyAna sauthI aniSTa che, jyAre zula dhyAna sauthI sAruM che. Ata dhyAna avirata, dezavirata ane pramatta saMyatone saMbhave che. enA cAra prakAro che. jemake aniSTa vastuno yoga thatAM tene dUra karavA mATe-teno viyoga kema thAya te mATe satata cintana karavuM te aniSTa saMyoga-Arta dhyAna che. zArIrika ke mAnasika duHkha AvI paDatAM arthAt vyAdhithI grasta banatAM tene dUra karavA mATe ciMtA karyA karavI te roga-cintAArta dhyAna che. vaLI Icha vastuno viyoga thatAM tene prApta karavAnAM sAdhano mATe AkuLa vyAkuLa thavuM te iSTa-viyoga-Arta dhyAna che. kAmathI uddIpta thayelA cittavALA jIvo punarjanmamAM tevA viSayo prApta karavA mATe niyANa kare-nidAna kare te agra-zoca-Arta yAna che. raudra dhyAna avirata ane dezaviratane ja hoya che. enA paNa cAra prakAro che. dveSapUrvaka jIvone bAMdhavA mAravA vigere mATe saMkalpa karavA te hiMsA-raudra dhyAna che. asatyane satya tarIke sthApavA mATenI cintA karavI ityAdi asatya-raudra dhyAna che. pArakAnuM dravya harI levAnA saMkalpAdika taiya-raudra sthAna che. viSayanAM sAdhana mATe temaja parivArAdikanA rakSaNa mATe cintA karyA karavI te viSaya-saMrakSaNa-raudra dhyAna che. dharma dhyAnanA AjJA, apAya, vipAka ane saMsthAnane uddezIne cAra bhedo paDe che. AjJAdhyAna eTale jinezvaranI AjJAne viveka. parama purUnI abAdhya AjJAne avalaMbIne vastunA svarUpanuM yathArthapaNe cintana karavuM te "AjJA dhyAna che. sanmArgathI patita thavAthI udbhavatI ( 1 A utkRSTa kALa che, kemake tyAra bAda duSyanano prAdurbhAva thAya che ema bhagavAna sUtrakAra svapajJa TIkAmAM ullekha kare che. 2 niyANa e prAkRta zabda che, jyAre nidAna e saMskRta che. gratAnuSThAnanI phala-prApti abhilASA e eno artha che. enA nava prakAra che. 3 dharma-dhyAnanA daza prakAro paNa jovAmAM Ave che. AnI pratItinA abhilASIe zAstravArtAsamuccayanI syAdvAdaka95latAnuM 336 muM patrAMka jevuM. A patramAM apAya, upAya, jIva, ajIva, vipAka, virAga, bhava, saMsthAna, AjJA ane hetu e daza paratvenA viSaya (cintana) rUpa daza prakAra sUcavavAmAM AvyA che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSabhapaMcAzikA, | [ bIjanapaDhipIDAno viveka te "apAye dhyAna che arthAt A dhyAnamAM rAga-dveSarUpa doSothI utpanna thatI herAnagatInuM ane te doSonA nAzanAM sAdhanonuM cintana thAya che. karmaphaLanA anubhavane viveka te "vipAka" dhyAna che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA saMyogAnusAra prANIone bhava-bhramaNamAM vicitra phaLa bhogavavA paDe che evuM je cintana te vipAka dhyAna che. lokanI AkRtino viveka te "saMsthAna" dhyAna che. AkAza sarvavyApI che, te svapratiSThita ane anantAnanta che; enA madhya-bindumAM A loka rahelo che; vaLI A lokanA Urdhva lokAdi traNa vibhAge che ItyAdi paricintana te "saMsthAne dhyAna che. dharma dhyAnanA adhikArIo Arta-raudra dhyAna dhyAnArAthI Atmika unnatinA mArgamAM AgaLa vadhelA che. apramatta saMyata, upazAMta-kaSAya ane kSINakaSAyane A dhyAna saMbhave che. sarvottama dhyAna te zukla dhyAna che. enA paNa cAra bhedo che-(1) pRtharva-vitarka, (2) ekatva-vitarka, (3) sUma-kriyA-pratipAtI ane (4) vyuparata(samucchinna).kayA-anivRtti. - A cAra bhedonuM svarUpa vicArIe te pUrve e nivedana karavuM Avazyaka samajAya che ke dharmadhyAnamAM bAhya vastunuM avalaMbana hoya che, jyAre A zukala dhyAnamAM to phakta mananI aMdaraja amuka tattva sthApita karI tenA paryAyonuM paricintana che. vaLI zula dhyAnamAM cittano nirodha kharI rIte anubhavAya che. AthI karIne AnI mahattA-uttamatA samajI zakAya che. jAdI jAdI rIte-jUdA jAdA nayane lakSyamAM rAkhIne koI eka dravyanA utpAda, sthiti, laya, mUrtatva ItyAdi paryAyonuM paricintana karavuM te "pRthakatva-vitarka kahevAya che. enI aMdara zabda, artha ane yoganuM saMkamaNa raheluM che arthAta eka zabda upara vicAra karI bIjA zabda upara, eka artha upara vicAra karI bIjA artha upara ane mAnasika, vAcika ane kAyika e traNa yogo paikI eka yoga upara sthira rahI bIjA yoga upara vicAra karAya che. - zula dhyAnano bIjo prakAra prathama prakAra karatAM ghaNoja prabaLa che, kemake prathama bhedamAM eka dravyanA anyAnya paryAyonA paricintana mATe avakAza che, jyAre A bhedamAM to eka dravyanA ekaja paryAyanA paricittanane mATe sthAna che. vaLI A dhyAnamAM saMkramaNa nathI eTale e avicAra paNa kahevAya che. phakata eka paryAya uparaja cittanI ekAgratA karavI e apUrva samAdhi che. "ozcittavRttinirodha e maharSi pataMjalita egadarzanamAM samAdhipAda nAmanA prathama pAThanA dvitIya sUtramAM pratipAdana karavAmAM Avela yoganI parAkASTA A bhedamAMja daSTi 1 A samAdhine apUrva ke abhuta kahevI te atizayokti nathI; kemake je eka aNu (paramANu) nayana-pathamAM AvI na zake-tenA eka paryAya upara citta-vRttine susthira karavI arthAta samagra brahmADamAM game tema bhramaNa karavAnA svabhAvavALA manane eka paramANunA paryAyanA cintanamAM ekAgra karavuM te zuM lokottara dhyAna nathI ? A dhyAnanA adhikArI mahAyogIzvaro che. vizeSamAM paramANu upara sthira thayela vicArAtmaka manano nAza karavo sahela che, kemake zuM jhera utAravAmAM kuzaLa jano AkhA zarIramAM prasarelA jherane judA judA avayavomAMthI kheMcIne phakta daMza-sthAnamAM lAvI teno satvara kSaya karatA nathI ? A udAharaNa ravakapolakalipata nathI, paraMtu kalikAlasarvajJa zrI hemacandra sUrirAja ajitanAtha caritranA 341mAM lokamAM kahe che ke "trijagadviSayaM dhyAne-nAmunA'Nau dadhau manaH / sarvAGgINaM viSaM daMze, mantreNeva jgtprbhuH||" Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ! apabhapaJcA zikA. gocara thAya che. A ananya temaja aMtima mAnasika yoga che. atra kaivalyasAdhaka yoganI pUrNAhuti thAya che. zukla dhyAnanA uparyukta be prakAra to upazAMta kaSAyI ane kSINakaSAyI ema baMnene saMbhave che, jyAre bAkInA be prakAre to sarvane ja hoya che, arthAt chamastha cho tenA adhikArI nathI ja - zula dhyAnane trIjo prakAra AyuSyanA antamAM prApta thAya che. A dhyAnamAM manoyoga tathA vacana-vyApArane saMpUrNa nirodha thAya che, paraMtu kAyika ceSTAno pUrepUro nirodha nathI, kemake A sthitie pahoMcelA yogIzvarane paNa zArIrika sUkama kSiAo rahelI hoya che. traNa cogavALAne pRthatva-vitarka, game te eka yogavALAne ekatva-vitarka ane kevaLa kAyayogavALAne sUphama-kiyA-apratipAti nAmanuM dhyAna hoya che, jyAre ayogIne-cadamAM guNa sthAnake vartanArA paramAtmAne suparatakiyAanivRtti dhyAna hoya che. A yAna te savottama dhyAna che. zukala dhyAnanA trIjA prakAramAM kAyika ceSTArUpa rahI gayelI nyUnatAne sarvathA dUra karanAruM dhyAna te A che, arthAt A anupama dhyAnamAM zarIrogano saMpUrNa nirodha thAya che. AthI Ane "samucchinnakriya" paNa kahevAmAM Ave che. a, i, u, trA, lU e pAMca hasva akSarono samucita rIte uccAra karavAmAM jeTalo kALa vyatIta thAya eTalA kALa paryatanuM ja A dhyAna che. A kALanI pUrNAhuti thatAM saMsArano sadAne mATe samULa uccheda thAya che ane siddhi-sundarIno sarvathA samAgama thAya che. atre e paNa nivedana karavuM Avazyaka samajAya che ke zukala dhyAnanuM svarUpa suzA ta puNva tae ItyAdi zabdo dvArA dazavaikAlikacUrNimAM daSTigocara thAya che. vaLI AnuM svarUpa zrI siddhasena divAkarakRta sammatitarkanI vyAkhyAmAM pRthavitarakavavA thI zarU thayeluM najare paDe che. digambara grantho paikI zrI zubhacandra AcAryakRta jJAnArNava (pra. 42 )mAM paNa A dhyAnanuM suMdara varNana che. A uparathI zukla dhyAnanuM gaurava kevuM apratima che te samajI zakAze ane tema thatAM madana paNa zukla dhyAnarUpa agnimAM maNanI jema ogaLI gayo ema je A padyamAM sUcavavAmAM AvyuM che, te yathArtha che ema joI zakAze. dhyAnanuM digdarzana karAvavAne hetu padyArthanI pratIti karAvavA pUrato ja hovAthI have dhyAnanA saMbaMdhamAM vizeSa UhApoha nahi karatAM tenA jijJAsu paikI gujarAtI pAThaka-vargane adhyAtmatavAlekanuM dhyAnasiddhi nAmanuM chaThuM prakaraNa jevA ane saMskRtajJane to yogazAstrano khAsa karIne daza prakAza, adhyAtmasArano soLamo adhikAra, dhyAnazataka vagere praDha grantho jevA vinavI A vivaraNathI viramuM chuM. 1 khAsa karIne ema kahevAnuM kAraNa e che ke kalikAlasarva sAtamA prakAzamAM piMDastha, AThamA prakAzamAM padastha ane navamA prakAzamAM rUpastha dhyAnano viSaya Alekhyo che, jyAre dezamAM prakAzamAM rUpAtIta dhyAna viSe mananIya vicAro prakaTa karatAM sAthe sAthe dharma dhyAna ane zukala dhyAnanuM paNa A behuba varNana sUrIzvare karyuM che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da gaSabhapaMcAzikA. [zrIdhanapAlasAmprataM mathite bhuvananAthe manmathamahInAthe tatsainyakAnAmavasthAvizeSamAha paiM navari nirabhimANA, jAyA jayadappabhaMjaNuttANA / vammahanariMdajohA, didvicchohA mayacchINaM // 26 // [tvayi kevalaM nirabhimAnA, jAtA jagadapamAnottAnAH / __ manmathanarendrayodhA dRSTikSobhA gAkSINAm // ] pra0 vR0-painti / he svAmin ! manmathanarendrayoddhAraH navaraM-kevalaM tvayyeva nirabhimAnA jAtA iti / tatra manmatha eva sakalajagajjetRtvena narendraH / yudhyanta iti yodhAHsubhaTAstasya / paI-tvayi navaraM-kevalaM nirabhimAnA-[naSTAH] nirahaGkArA jaataaH| atha ke te yoddhAH? 'didvicchohA maghacchINaM' mRgAkSINAM-bhayatarala kuraGgazAvakacapalalocanAnAM dRgvikSepAH-savikArAvarAvalokana vizeSAH / punaH kiMviziSTAH? jayadappatti / jagacchandena jagadvartinasteSAM darpaH-avaSTambhastasya bhaJjanaM tenottAnAH // iti paviMzatitamagAthArthaH // 26 // he0 vi0-adhunA madanayodhAnAM bhagavadvipaye'sAmarthyapratipAdanadvAreNa stavamAha(painti ) / he bhagavan ! tvayyeva viSaye / navaraMzabdasyAvadhAraNArthatvAdevamucyate / nirabhimAnA-nirahaGkArA jAtAH / kiMvidhAste? manmathanarendrayodhA-mAranRpatibhaTAH / punaH kIdRkSAH? jagahapabhaJjanottAnAH-bhuvanaprabhAvajayocchedakAH // ityakSarArthaH // 26 // zabdArtha paI (tvayi)-tAre vipe. niriMda ( narendra )-20ta. navari (kevalaM)-vasa. joha (yodha)-bhubhaTa, 14vaiyo. nirabhimANA (nirabhimAnAH )-ga 2hita. vamnahanariMdajohAmideva nanA mumaTo. jAyA (jAtAH)-thayA, didvi ( dRSTi )-dRSTi. jaya (jagat )-duniyA. dappa (darpa)-65, gave, malibhAna. choha (kSobha ) kSosa. bhaMjaNa (bhajana )maMga, nAza. divicchohA-dRSTi-kSoto. uttANa ( uttAna)-unmuma, ta52. maya (mRga)=21. jayappabhaMjaNuttANAnA garvane tara pAra | acchi (akSin )-netra, rin. vAmAM tatpara. mayacchIgaMbhUrAkSI gonA, 729nA yA netravANI cammaha (manmatha )=z65, maheva. | strImonA. vArtha madananI senAnI chinna-bhinnatA jagat (nivAsI jano)nA daIne daLavAne samartha evA kaMda patinA subhaTarUpa mRgAkSIonA kaTAkSa kevaLa ApanA viSe nirabhimAnI banyA che (arthAta phAvI zakyA nathI)."-26 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 viracitA] RSabhapazcAzikA. spaSTIkaraNa A paghana parvanAM be padya sAthe saMbaMdha- - 24mA padyamAM nivedana karavAmAM AvyuM che ke kaMdarpa nRpatinI zRMgAra nAmanI rAjadhAnIne prabhue vikSepa ryo. tyAra bAda 25mA padyamAM evo ullekha che ke kaMdarpane prabhue parAjita karyo. A pramANe kaMdarparUpa nAyakane hArI gayelo joIne tenuM mRgAkSInA kaTAkSarUpa sanya jema nirNAyaka samudAya asta-vyasta thaI jAya tema potAnuM zurAtana ajamAvavAmAM asamartha banyuM, e A padyane sAra che. sAmprataM tvadvacanasya prabhAvamanidhitsurAha visamA rAgahosA, niMtA turatha va uppaheNa maNaM / ThAti dhammasArahi !, diDhe tuha pavayaNe navaraM // 27 // [viSamau rAgadvepau nayantI turagAvidhotpathena manaH (anaH) / tiSTato dharmasArathe! dRSTe tava prayacane kevalam // ] pra0 vR0-visamatti / he dharmasArathe! tava pravacane dRSTe rAgaddhepo prANinAM mana utpathena nayantau avatiSThate / tatra manojJeSu zabdAdiSu prANinAM mano rajayati-AsataM karotIti rAgaH, teSvevAmanojJeSu dehinAM mano dveSTi-aprItiM karotIti dvepaH, rAgazca dvepazca rAgadveSau / kiMviziSTau ? viSamau-anantabhavopalAlanalabdhaprasaratyena viduSA'pi durjayo / jJAnadarzanacA. ritrAtmako mokSamArgastasmAditaraH samasto'pyutpathaH / dharmasArathiH / tatra durantacaturgatika saMsRtiprapatatprANigaNAn dhArayatIti dharmaH sa eva rathaH / atra sUtre dharmasva rathatvamabhaNitamiti sArathizabdopAdAnasAmarthyalabhyaM, bhagavAneva sArathistasya sambodhanam / tau rAgadveSo kevalaM tavaiva pravacane dRSTe utpadhe na prerytH| tathAcoktiH-niMtA turaya vyatti / yathA vidhamA-durdAntau turaGgamau anaH-zakaTaM rathaM utpathena-akSuNNamArgeNa nayantI sAratheH pravacane-prAjanadaNDe dRSTe utpathaM vihAya pathyevAvatarataH // iti saptaviMzatitamagAthArthaH // 27 // he0vi0-sAmprataM pravacanaprabhAvapratipAdanamukhena rtvmaah-(vismtti)| he dharmasArathe!-dharmasyandanapravartaka ! tava pravacane dRSTe-bhavacchAsane'valokite sati, kim ? viSamau yo rAgadveSau tau navaraM-nizcitaM tiSThataH-nivartete / kiM kurvataH? nayantaH-prApayantaH / kiM tat ? manaH-cittam / kenetyAha-utpathena-unmArgeNa / kAviva? turagAviva-turaGgamAviva / kimuktaM bhavati? yathA viSamau turagau-durdamau vAjinI pradhAnasArathiprazyaNe-totre dRSTe sati utpathena anaH-zakaTaM nayantau tiSThataH-svasthau staH tathA rAgadveSAvapi ityupdeshH|| 27 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, [ jIvana zabdArtha visA (vimau )=viSama, dujoya. | Si (kaH =zakaTa, gADuM. (rAsa)=rAga. rayaMti (tietaH )=UbhA rahe che. roja ()=Sa. janma (varSa)=dharma. jotA rAga ane dveSa. nitA (nayansa) dorI jatA. sADha (sI)=sArathi, ratha hAMkanAra. turavA (tura)=azvo, ghoDAo. dharmAdi!=he dharma( rUpI rathanA) sArathi! lava (rUva)=jema. vije (ra) je. 3com (3 )unmArge, khoTe raste. | tu (tava)=tAre. na (mana) cittane. gva (pravacane)=siddhAnta. 3ri (vAna)=unmArge. | navAM (ve)=ja. padyArtha jina-zAsanane prabhAva jema rathane Te mArge laI janArA ao sArathinI cAbUka jotAM tema karatAM aTakI jAya che tema che dharma(rUpI ratha)nA sArathi! jayAre tArAje siddhAntanA darzana thAya che, tyAre cittane unmArge dorI janArA viSama rAga ane dveSa UbhA rahI jAya che (arthAta tenuM kaMI jera cAlatuM nathI)."-ra7 spaSTIkaraNa dharma-sArathi nasuzruNuM yAne zakastavanI chaThThI gAthAnA uttarArdhamAM paNa evuM je vizeSaNa tIrthakarane uddezIne yojavAmAM AvyuM che, tenA bhAvane A padya skuTa kare che. e to suvidita vAta che ke rathane sanmArga ke umege dorI javAmAM ghoDAo jeTale aMze javAbadAra che tenA karatAM tenI lagAma hAthamAM rAkhanAra sArathi vizeSa javAbadAra che, kemake ghoDAo rathane kumArga laI javA Agraha karatA hoya to tene paNa sArathi cAbUka vaDe sIdhA dora banAvI rathane khADAmAM paDato aTakAvI zake che. huM bhUlatA nahi houM to e kahevuM khoTuM nahi gaNAya ke pAMDavo ane kauravo vaccenA tumula yuddhamAM ane zrIkRSNane potAnA rathanA sArathi thavA je vijJapti karI hatI te sArathinA nairavane lakSyamAM rAkhIne karI haze. A uparathI ema paNa sUcana thAya che ke mahAvigrahamAM prApta thatI saphaLatA paNa jyAre sArathine avalaMbIne rahelI che, to AvA aneka mahAvigrahane paNa parAsta karanArA saMsArI jIva ane karma rAjA vaccenA yuddhamAM to vijya meLavavA mATe yogya sArathi Avazyaka ja che ema sahelAIthI samajI zakAya che. AvA sArathi zrISabhadeva jevA paramAtmA-Ata purUSa che ema kavirAja sUcave che. che A 1 "pavayaNa'nA (1) pravacana arthAta jaina zAstra ane (2) projana arthAta cAbuka ema be artho thAya che. paraMtu prathama arthavAcaka zabda napuMsakaliMgano che, jyAre dvitIya arthavAcaka zabda puliMgano che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. paJcalakasAyacore, saisaMnihiAsicakkadhaNurehA / hu~ti tuha cia calaNA, saraNaM bhIANa bhavaranne // 28 // [pratyalakaSAyacaure sadAsannihitAsicakradhanUrekhau / bhavatastavaiva caraNau zaraNaM bhItAnAM bhavAraNye // ] . pra0 vR0-paccalatti / he jagatrayatrANapravINa! bhagavan ! bhavAraNye bhItAnAM bhavaccaraNAveva zaraNam / bhava0 iti, tatra bhava evAraNyaM bhavAraNyaM tasmin bhavAraNye-saMsArakAntAre bhItAnAM dehinAM tavaiva caraNau-pAdau zaraNaM-trANasthAnam, nAnyasya / kiMviziSTe bhavAraNye? paJcalatti / pratyalA-dakSAstathAvidhavazcanaprapaJcavipazcitaH kaSyante-hiMsyante narakAdigatiSvAtmAno'sminniti kaSaH-saMsAraH tasya AyaH-vRddhiH yebhyaste kaSAyAsta eva jJAnAdisarvasvApaharaNatvena saMyamajIvitavyavyayahetutvena ca caurAH-taskarAH yasmin pratyalakaSAyacaure / kiMviziSTau tava caraNau ? saisannihiatti / sadA-nirantaraM sannihitAH-samIpasthAH khaDgacakradhanUrUpA rekhA yayostau / ayamarthaH-yathA'raNye pratyalacaure AyudhavantaH zaraNaM bhavanti tathA bhavAraNye'pi / iti aSTAviMzatitamagAthArthaH // 28 // he0 vi0-idAnIM bhagavaJcaraNazaraNatvavidhAnena stutimaah-(pnycltti)| he nAtha! bhavAraNye-saMsArakAntAre bhItAnAM dehinAM tavaiva caraNau zaraNaM-trANasthAnaM bhavataH, nAnyasya / kiMvidhe bhavAraNye ? 'pratyalakaSAyacaure' pratyalAH-samarthA ye kaSAyAHkrodhAdayasta eva duHkhahetutvAt caurAH-taskarA yasmin tat tathA tasmin / uktaM ca "kammaM kasaM bhavo vA kasamAo siMjao kasAyA te / kasamAyayaMti va jao gamayaMti kasaM kasAyatti // 1 // " -(vizeSAvazyake gA0 1228) tathA kiMvidhAvityAha-sadA-niyataM sannihitAH-samIpavartino'sicakradhanUrUpA rekhA yayostau tathA / kimuktaM bhavati? yathA'raNye pratyalacaure AyudhavantaH zaraNaM bhavanti, tathA bhagavaJcaraNAvapi // iti gAthArthaH // 28 // zabdArtha paJcala (pratyala) samartha, pramaNa. |saMnihia ( sannihita )=samIpatA, pAse 21. kasAya (kaSAya)pAya. asi (asi)-taravAra. cora (caura)-yora. paJcalakasAyacore-samartha pAya35 yora chanacakka (cakra)-ya. viSe evA. dhaNu (dhanus )=dhanuSya. sai ( sadA )-mezai. rehA ( rekhA )-remA 1 chAyA mATe juo 80 muM pRSTha. rUSabha0 12 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | chAyA vaDaSabhapaMcAzikA, sAkSaridigANidhanura sadA samIpa rahelI rAta (2)kacaraNo, po. che taravAra, cakra ane dhanuSyarUpI rekhAo jene vana (zaraLa)=zaraNa, Azraya. viSe evAM. sImA (tAna)=bIdhelAnA. huti (ma7)=thAya che. ma(ma)=saMsAra. tuda (tA)tArAM. = (gara_)=vana, jaMgala. ziva (a)=ja. mavA=saMsArarUpa jaMgalamAM. padhArtha bhayAraNyamAM prabhunuM caraNa zaraNa- he bhagavana! jemAM prabaLa kaSAyarUpa cera (vase) che evA saMsArarUpa jaMgalamAM bhayabhIta (jIva)ne taravAra, cakra ane dhanuSyarUpI rekhAothI sarvadA lAMchita evAM tArAja caraNe zaraNa(rU5) che."--28 spaSTIkaraNa kaSAyanI vyutpatti prAyaH dareka zabdano artha tenI vyutpattine bodha thatAM skure che, te kaSAyanI artha-dIpaka vyutpatti vicAravI asthAne nahi gaNAya. A saMbaMdhamAM pUrvadhara AcAryavarya zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNakRta zrIvizeSAvazyakanI 1228 mI tathA 1229 mI gAthA divya prakAza pADe che, kemake temAM kahyuM che ke "kammaM kasaM bhavo vA kasamAo siM jao kasAyA te / kasamAyayaMti va jao gamayaMti kasaM kasAyatti // 1228 // Ao va uvAdANaM teNa kasAyA jao kasassAyA / (rAri vaduvAdano vaM vicAra vimar) 2222 " arthAta-uSa" eTale karma athavA bhava (saMsAra) tene "Aya eTale lAbha jethI thAya te "kaSAya; athavA karma ke saMsAra jethI Ave te kaSAya athavA je chatAM jIva karma ke saMsArane pAme te "kaSAya". Ano artha upAdAna hetu ema paNa thaI zake che. saMsAra yA karmano upAdAna hetu te "kaSAya che. (bahuvacananA prayogathI e kaSAyo cAra che ane dezavirati Adi guNonA anukame ghAtaka hovAthI te bIje, trIjo ane cotho kahevAya che.) kaSAyanA krodha, mAna, mAyA ane lobha ema cAra prakAro che. AnA saMbaMdhamAM atre UhA 1 jinezvarano deha 1008 lakSaNothI aMkita hoya che. AmAMnAM 32 lakSaNa saMbaMdhI hakIkata catuvizatikA (pR. 58-59 )mAM vicAramAM AvI che. bAkI 1008 lakSaNonAM nAmo koI granthamAM jovAmAM AvatAM nathI. 2 chAyA karma kaSaM bhavo vA kaSamAya eSAM yataH kaSAyAste / kaSamAyayanti vA yato gamayanti kaSaM kaSAyA iti // Ayo vopAdAnaM tena kaSAyA yataH kaSasthAyAH / (catvAro bahuvacanata evaM dvitIyAdayo'pi mtaaH)| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. paha na karatAM tenA jijJAsune zrIvIra-bhaktAmaranA 14 mA padyanuM spaSTIkaraNa (pR. 3ra37) jevA bhalAmaNa kare che. tuha samayasarabbhaTThA, bhamaMti sayalAsu rukkhajAIsu / sAraNijalaM va jIvA, ThANaTANesu bajjhaMtA // 29 // [tava samayasarobhraSTA bhrAmyanti sakalAsu rUkSajAtiSu / sAraNijalamiva jIvAH sthAnasthAneSu badhyamAnAH // ] pra0 vR0-tuha samayatti / he bhuvanabhAno! bhagavan! jIvAH sakalAsvapi rUkSajAtiSu bhrAmyantIti saNTaGkaH / jIvAH / 'jIva prANadhAraNe (pA0 dhA0 562) jIvanti-dezavidhaprANAn dhArayantIti jIvAH / tathA rukkhajAIsu / 'janI prAdurbhAve' (pA0 dhA0 1149) jAyante-prAdurbhavanti prANinaH etAsviti jAtayo-yonayaH pRthivIkAyAdyAH rUkSA:-kakezAH klezAvezavaizasavizrAmanaparAH, rUkSAzca tA jAtayazca rUkSajAtayastAsu / katisaGkhyopetAsu ? sakalAsu-caturazItilakSapramANAsu / kiMviziSTA jIvAH? tuha samayatti / tava sambandhI yaH samayaH-siddhAntaH sa eva svAduH sundaropadezAmRtapUrapUritatvena tattadatizayakuzezayasahasrazobhitatvena ca sara iva saraH tasmAd bhraSTA-bahirbhUtAH / kuto'pi puNyayogAt taM prApyApi paripatitapariNAmatvena sarvathaiva tadgandhamAtreNApi vandhyAH / punaH kiMviziSTAH santaH? ThANaTThANesutti, sthAnasthAneSu-yoniSu badhyamAnAH nAgapAzairiva nigaDanikAcitaiH prastAvAt karmabhiH zleSyamANAH, bhave bhave navaM navaM karmarAzimarjayanta ityarthaH / sukaro hi sarvAsu ceSTAsu bhagavadupadezavandhyaiH karmabandhaH / upamAmAha-jIvAH kimiva bhrAmyanti ? sAri(ra)NijalaM va-kulyAjalamiva / kuto'pi tathAvidhAgAdhataDAgAt-taTAkAt kenacidavatAreNopavAhitaM (jalaM) sakalAsu nAgapunnAgatilakacampakAzokabakulasahakArAdiSu vRkSajAtieM bhrAmyati / kiMviziSTaM sat? sthAneSu sthAneSu AlavAleSu badhyamAnamekasmin pUrite'nyatra saJcAraNAya / atra ca jIvAnAM sAraNIjalena rUkSajAtInAM vRkSajAtyA samayasya sarasA sahopamAnopameyam / iti ekonviNshtitmgaathaarthH||29|| he0 vi0-sAmprataM bhagavatsiddhAntabhraSTAnAM doSakathanamukhena stavamAha-(tuha smytti)| he nAtha! tava samayasaribhraSTA-bhavatsiddhAntanadIvikalA bhramanti-paryaTanti / ke te? jIvAH-prANinaH / kAsu? vRkSajAtiSu, hInajAtiSvityarthaH / kimivetyAha-sAri(ra)NijalaM va-kulyAvAri iva / kiMvidhAH? bdhymaanaaH| karmaNeti gamyate / keSu? sthAnasthAneSu nara 1 saritti pATho vivaraNakAramate iti pratibhAti / 2 daza prANA: "paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchavAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiraktA-steSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // " etat padyaM sAkSirUpeNa niradezi zrImalayagirisUribhiH jIvAjIvAbhigamavRttau (patrAGke 103tme)| 3 taccakAyeva ityadhikaH kha-pAThaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASabha paMcAzikA, [pArAkaadibhinnbhedessu / kimukaM bhavati? yathA nadIbhraSTaM sat sAraNijalaM sakalAsu vRkSajAtiSu bhrAmyati sthAnasthAneSu AlavAleSu badhyamAnaM tathA jIvA api tava samayabhraSTA narakAdisthAneSu bhrAmyanti // iti gAthArthaH // 29 // zabdArtha (tava)=tArA. | da rSig=(1) rUkSa jAtione viSe (2) vRkSasamaya (samaya)=siddhAnta. jAtione viSe. (sara)=sarovara. sAran (raji)=sAraNi, nIka. bhaTTa(ei)=bhraSTa. kaTa (gaDha)=jaLa, pANI. hamaNabhadA=siddhAntarUpe sarovarathI bhraSTa. raLiruM sAraNinuM jaLa. mamati (grAnti )=bhame che. va (phuva)=jema. yAku (savA)=sarve. vIvA (nIvAH )=ivo, prANIo. harSala (dasa)=rUkSa. (thAna)=sthAna, sthaLa. jala (vRkSa)=vRkSa, jhADa, rAkhaTTANu sthAne sthAne, ThekANe ThekANe. sAI (jJAti )jAti. varzatA (camAnAra)=baMdhAyelA. padyArtha siddhAntathI bhraSTa thayelAnI gati jema sAraNinuM jaLa sarva vRkSa jAtiomAM ThekANe ThekANe baMdhAtuM chatuM kare che tema (he nAtha!) tArA siddhAntarUpa sarovarathI bhraSTa thayelA che (84 lAkha yonirUpa) sakaLa rUkSa utpattisthAnamAM (karma vaDe) sthaLe rathaLe baMdhAtA chatA bhame che."--29 spaSTIkaraNa padya-vicAra- A padyamAM jina-siddhAntane sarovaranI ane enA virAdhakane sAraNinA jaLanI upamA ApavAmAM AvI che. vizeSamAM 84 lAkha yonione samakSa rUkSa jAtinI ane karmane AlavAla sAthe sarakhAvavAmAM Avela che ema sahaja samajI zakAya che. e to dekhItI vAta che ke sarovaramAM rahelA jaLane paribhramaNa karavuM paDatuM nathI, paraMtu temAMthI je jaLa bahAra jatuM rahe che tene to eka AlavAlamAMthI bIjA AlavAlamAM ane bIjAmAMthI trIjAmAM ema aneka AlavAlomAM athaDAvuM paDe che. evI ja rIte jinAjJAnI virAdhanA karanAra jIva paNa vividha yoniomAM karmathI baMdhAIne paribhramaNa kare che, paraMtu koI sthaLe sthiratA karI zakato nathI-tene to potAno pravAsa cAlane cAluja rAkhavo paDe che. salila(li) va pavayaNe tuha, gahie uDe aho vimukkmmi| vacaMti nAda! sUveyaraddaghaDisaMnihALavA rU. [salila iva pravacane tava gRhIte Urdhvamadho vimukte| vajanti nAtha! kUpakAraghaghaTIsannibhA jiivaaH||] pra0 vR0-salili batti / he nAtha!-he svAmin ! jIvA Urdhvamadhazca brajantIti yogH| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] papazcAzikA. 3 tatrordhva-svargAdiSu adhaH- tiryagUnarakAdiSu / kva sati / tava pravacane pUrvoktasvarUpe gRhItejJAnazraddhAnAnuSThAnaiH samyagAsevite sati uhuM-UrdhvaM tathAvidhazubhasaMsArasulabheSu svargAdiSu jIvA yAnti / tasminneva pUrvoktavaiparItyena vimukammi-vimukte aho - adho gacchanti, lezato'pyaparizIlite hi bhagavadupadeze tathAvidhayatitvamapyAptAH, kintu daivavazAdAsAdya punarduSkarmanirmanthitAH parityajanti / teSAM punaH kA gatirityAha- iyaM tAvadekAntataH parityaktabhagavatpravacanAnAM gatiruktA / sAmpratamanvayavyatirekAbhyAM bhagavatpravacanAGgIkAraparihArayoH phalaM pratipipAdayiSurAha - dharmazukladhyAnAdhInacetasAmasuma tAmasatyajIvahiMsAparimitaparigrahAdivimuktAnAM sulabhAH svargAdigatayaH, ArtaraudravAsanAvAsitacetasAmasumatAM mAyAmRSAdibhiH paJcendriyavadhapizitAzanAparimitaparigrahAdibhizca sulabhAH tiryagnarakA - digatayaH / atraivopamAmAha- kiMviziSTA jIvAH ? kUvayarahaTTatti / tatra kUpaH - avaTastasmin araghaTTaH kASThaghaTitaH salilodaJcanayantraM tatra ghaTImAlA mRnmayAH praNItA eva tatsannibhAHtulyAH / kva sati ? salile gRhIte vimukte ca / ayamarthaH - yathA tAH salile gRhIte UrdhvakUpasyoparitamaM pradezaM tatra tathA yantraprayogAt prApnuvanti tasminneva salile parityakte adhaHkUpasyaivAntarAle vrajanti tadvat / atra ca pAnIyapravacanayoH kUpAraghaTTaghaTIjIvAnAM ca parasparamupamAnopameyatA / iti triMzattamagAthArthaH // 30 // he0 vi0 - sAmprataM bhagavatpravacanagRhItamuktaguNotta ( NAnta ) rakathanamukhena zlAghAmAha( salili batti ) / gamanikA - he nAtha ! salila iva pravacane - AcArAGgAdibhedabhinne tava sambandhini gRhItekakSIkRte jIvAH - jantavaH Urdhvam - uparibhAge gacchanti - vrajanti, vimukte tvadho - nyak gacchanti / kiMvidhA jIvAH ? 'kUpArahaTTaghaTIsannibhAH / ko'rthaH ? yathA kUpAraghaTTaghaTyo yA jalaM gRhNanti tA UrdhvaM vrajanti, yAzca muJcanti tA adho yAnti, tathA jIvA api pravacane gRhIte sati mukke ca draSTavyA ityupadezaH // 30 // zabdArtha salile ( salile) = 4. EET (9)=024. pavaNe ( pravacane) = pravathana, siddhAnta. tuha (tava ) = tAro. gahie (gRhIte ) = Da resa. uhuM (Urdhva )=athe. aho (adhaH ) = naye. vimukkammi ( vimukte ) = choTI hIdhesa. vayaMti ( vrajanti ) = Mya che. nAha ! ( nAtha ! ) = De svaabhii| kUcaya (kUpaka) = po. arahaTTa ( aragha ) = maraghaTTa, reMTa, huvAmAMthI pANI ADha vAnuM yaMtra. ghaDi (ghaTI ) = nAno ghaDo, nAnI gAgara. saMniha (sannibha ) = sabhAna, tujhya kRvayarahaTTaghaDisaMnihA - huvAnI garaghaTTanA samAna. | jIvA ( jIvAH ) = vo, prANIo. ghaDAnA Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSabhapaMcAzikA, [shriidhnpaalpadhArtha jina-siddhAntanI ArAdhanA-virAdhanAnuM phaLa- "he nAtha! kuvAnA araghaTTanI ghaTInA jevA che, jaLa jevA tArA pravacanane jayAre grahaNa kare che, tyAre teo UMce (svargamAM mekSamAM) jAya che ane jayAre tene choDI de che, tyAre teo nIce (tiryaMca ke naraka gatimAM) jAya che."---30 spaSTIkaraNa pUrva padya sAthe saMbaMdha - pUrva padyamAM kavirAje jina-siddhAntanuM parizIlana nahi karavAthI je aniSTa pariNAma Ave che tenuM citra AlekhyuM che, jyAre A padyamAM siddhAntanA sevanathI je ISTa pariNAma Ave che tenI rUparekhA dorI che. A pramANe A be padyo dvArA jina-siddhAntane AdaraanAdarathI thatA guNadoSonuM samagra citra raju karavAmAM AvyuM che. A padyamAM paNa jinazAsananI virAdhanA karavAthI je darbhAgya prApta thAya che te tarapha pharIthI kavirAje pAThakavarganuM dhyAna kheMcyuM che te pUrvokta hakIkatane vizeSa samarthana karavAnA hetuthI karyuM haze ema bhAse che athavA to ekaja padya dvArA eka ja vastunI baMne bAjuo darzAvavA mATe tema karyuM haze. padyano niSkarSa- A padyamAM ane araghaTTanI ghaTamAlA sAthe ane sarvajJanA siddhAntane jaLanI sAthe sarakhAvyA che. arthAt jema jaLathI bharelI ghaTamALa UMce Ave che tema je jIvo sarvajJaprarUpita pravacananuM yathArtha rIte ArAdhanA kare che, te jIvo svarga ke mokSe jAya che, jyAre jema jaLathI rikta banelI ghaTamAlA nIce jAya che, tema zuddha siddhAntanI virAdhanA karanArA jIvo tiryaMca ke nAraka tarIke utpanna thAya che. idAnIM bhagavatpravacanasyaiva viduSAM zivopAdeyatvamAha lIlAi niMti mukkhaM, anne jaha tithiA tahA na tumaM / tahavi tuha maggalaggA, maggaMti buhA sivasuhAiM // 31 // [lIlayA nayanti mokSamanye yathA tIrthakAH tathA na tvam / tathApi tava mAgelagnA mRgayante vudhAH zivasukhAni // ] pra0 vR0-lIlAitti / he vizvajanIna! bhagavan ! yathA'nye tIrthakA lIlayA mokSa nayanti-prApayanti tathA tvaM na nayasIti gAthApUrvArdhasambandhaH / tatra lIlA-anAyAsaH, mokSo-mahodayaH, anye tu-itare zAkya-sAGkhyAdayaH, tIthikA-darzaninaH / etat tu citraM yat tahavi-tathApi evaM satyapi budhAstava mArgalagnAH zivasukhAni mArgayanti iti gAthottarArdhasambandhaH / tatra tava sambandhI mArgastava mArgaH jJAnadarzanacAritralakSaNastasmin lagnAH Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazcAzikA. tadekatAnatvena dttaavdhaanaaH| yadi punaste mArgamukhA eva bhaviSyantItyata Aha / budhAH 'budha avagamane' (pA0dhA0 858) budhyante-avagacchanti yathA'vasthitatayA tattvamiti budhA-vidvAMsaHsivasuhAI-mokSasukhAni gvessynti| iyamatra bhAvanA-kila yaeva tathAvidhaM kimapyadbhutaM prayojanamacireNa sAdhayanti ta eva prayojanArthibhirabhigamyante, iha tu vaiparItyam / ye kilAkSepeNa mokSaM nayanti zAkyAdayastAnapahAya pratyuta tadvilakSaNaM bhavantaM vidvAMsa Azrayanti / atha ca ya eva tvatpravacanAzritA niHzreyasasukhAnyabhilaSanti ta eva tttvtstttvjnyaaH| zAkyAdInAM tu paramArthataH svayamamuktatvena tanmArgalagnAnAM pareSAM mokSasambhavaH katham ? yena [cAti]duHkhatareNa kriyAkANDatANDavena taimuktirabhihitA tenaiva cet syAt , tataH ko nAma na nivRttimupeyAt ? / tathAhi saugatamatAnugatAnAM pazya kIdRzI aklezasAdhyA muktiH "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhaktaM pAnakaM caapraahne| drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtrau, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRssttH||1||" iyaM sAGkhyAdInAmapi muktiprastAve bahu vaktavyaM tadiha granthagauravabhayAnoktam / so'yaM lIlayA mokSanayanaprakAraH pareSAm / evaMvidhe cAsmin rajaHparvarAjyAbhiSeka iva kevalaparihAsamAtraphale kathaM manISiNAM mano rajyatAM nAma ? / ataH sthAne klezAvezasAdhyAnyapi sarvajJopajJatattveSu tAnyapi zivasukhAni tvanmArgalagnA eva vipazcitaH prArthayante / iti ekatriMzattamagAthArthaH // 31 // he0 vi0-sAmprataM bhagavaduktakriyAduSkaratAkathanena stavamAha-(lIlAitti) he nAtha! lIlayA-helayA nayanti-prApayanti mokSa-zivaM anye-hariharAdisambadhinastIrthikAH, tathA na tvaM, kaSTasAdhyatvAt tvakriyAnuSThAnasya / yadyapyevaM tathApi tava mArgalagnA-bhavanmArgasthitAH mRgayanti-nibhAlayanti budhA-avagatatattvAH / kAnItyAhazivasaukhyAni-mokSakalyANAni / kimuktaM bhavati? ye bAlizAste tatra lagnAH nAvagatatattvAH / nindAdvAreNa stutiriyam // iti gAthArthaH // 31 // zabdAthe lIlAi ( lIlayA )=IsApUrva, manAyAse. tuha (tava)-tArA. niti (nayanti) naya che. magga (mArga )=bhAga, 2sto. mukkhaM (mokSa)-mokSe. lagga (lagna) dAdA, DAyasa, anne (anye )=mIna. maggalaggAmArga bAgesA. jaha (yathA)-ma. tithiA (tIrthikAH )-tArthiI, zanArI. maggaMti (mRgayante ) gaveSe cha, zodhe che. tahA (tathA )=tama. buhA (budhAH) viyakSa no, yA mANuso. na (na)-nali. siva (ziva) mokSa. sumaM (tvaM )-tuM. suha (sukha)-subha. tahavi (tathApi )=topa. sivasuhAI-mokSanAM sumona. . 'mAtRmukhA' iti pAThAntaram / 2 'bhAvArthaH' iti pAThAntaram / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, pArtha jaina darzananuM gaurava-- jema anya ( bauddhAdika )darzanakArA lIlApUrvaka ( jIveAne ) mekSe lai jAya che, tema tuM karatA nathI, tApaNa ( yathArtha darzana, jJAna ane cAritrarUpa ) tArA mArgamAM lAgelA vicakSaNa janA meAkSanAM sukhAne zodhe che."--31 spaSTIkaraNa meAkSa-prAptinuM sAdhana e to AmAlagopAla prasiddha vAta che ke parizrama karyA vinA ISTa vastunI prApti thatI nathI.' temAM paNa vaLI jeTalI iSTa vastunI viziSTatA teTale aMze parizramanI paNa vizeSatA rahelI che. jemake maeNTrikyulezana (skUla-liviMga)nI parIkSAmAM uttIrNa thavAmAM jeTalA prayAsanI AvazyakatA rahelI che tethI vizeSa prayAsanI jarUriyAta ethI uttarottara parIkSAmAM phattehamaMda thavA mATe saMbhave che. AthI ema. e. nI aMtima parIkSA pasAra karavAmAM sauthI vadhAre parizramanI apekSA rahetI hoya to te svAbhAvika che. [ zrIdhanavARs A uparathI samajI zakAya che ke je sat-cit-Anandamaya hoya, jyAM ajJAna ke du:khane mATe jarA paNa avakAza na hoya, temaja je prApta karyA pachI tene gumAvI besavAnuM kadApi mananAraja nahi hoya temaja je prApta thatAM anya koi vastu prApta karavAnI bAkI rahetI na hoya evI mukti meLavavI e kaMi jevI tevI vAta nathI. AvI mukti parizrama vinA prApta thAya kharI? zuM AhAra-vihAramAM aniyamita rahenAra tathA bhogopabhogamAM racI pacI rahenArI vyakti mukti meLavI zake ? nahija. e to je kAyAne kasI zake, manane mArI zake, tyAga--mArgane grahaNa karI zake teja mukti ramaNIne varI zake. AvI paristhitimAM 1 AthI viparIta hakIkata kavacit A saMsAramAM najare paDe che, jemake bharata cakravartIe gRhasthAzramamAM rahIne paNa kevalajJAna prApta karyuM hatuM ane marUdhruvI mAtAe to hAthI upara beThA beThA lIlAmAtramAM kevalajJAna ane tatkSaNa mokSa prApta karyAM hatAM. upaleka dRSTie vicAratAM ema lAge ke AvI apUrva vastuo paNa vinA prayAse maLI zake che. paraMtu vizeSa vicAra karavAmAM Ave to mAlUma paDaze ke A to pUrva bhavamAM karelA viziSTa prayAsanI pUrNAhutirUpaja che arthAt koi paNa bhavamAM muktine mATe mahenata karyAM vinA te koine paNa maLI hoya ke maLanAra hoya evo ullekha zAstramAM koi paNa sthaLe najare paDato nathI. 2 vidyAnI ka sAmyatA mATe vicAro-- maeNTrike mAMdA paDyA, khI. e.nA mehAla, ema. e. maraNa pathArIe, e vidyAnA hAla. 3 A saMsAramAM aneka prakAranA dhArmika saMpradAyo najare paDe che. te paikI eka saMpradAyanI evI mAnyatA che ke manane jarA paNa mAravuM nahi, paraMtu je je icchA udbhave-pachI bhale te sArI hoya ke nArI-te te tRpta karavI. Ama karavAthI mana zAMta thAya che ane tethI mukti-mArga mokaLo thAya che. paraMtu A mAnyatA bhUla bharelI jaNAya che, kemake tRSNAnuM kSetra maryAdita nathI. e to jema agnimAM ghI paDatuM jAya tema te vadhArene vadhAre pradIpta thato jAya, tema icchArUpa agni paNa tene tRpta karavAnA prayata karavAthI to vadhArene vadhAre prajvalita thato jAya che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ has RSabhapazcAzikA. nisa-likhita kathana rUcikara bane kharuM? "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, madhye bhaktaM pAnakaM cAparAhne / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtrau, mokSazcAnte zAkyasiMhena dRSTaH ||"-shaalinii arthAt (zayanArthe) pocI pocI zayyA, savAre (uThIne pAna karavA mATe) cokhAnI kAMjI, baporanA bhojana mATe) bhAta, pAchaLe pahore pAna ane aDadhI rAte drAkSAne khaDa ane sAkara (khAvAM ema karavA chatAM) anta zAkyasiMhe (ba) mokSa joyo che. A kathana paNa gaLe utare tema na hoya to zAkta dharmanI to vAta ja zI karavI? e dharmamAM to paradArAgamana, mAMsanuM bhojana ane madirAnuM pAna e traNe ninya vastuno paNa niSedha karavAmAM Avyo nathI. A vAta zrI jayazekharasUrikRta prabodhaciMtAmaNinA caturtha adhikAranA nigna-likhita 103 mA zloka uparathI joI zakAya che - "raNDA caNDAdIkSitA dharmadArA, mAMsaM madyaM bhujyate pIyate ca / bhikSAmojyaM carmakhaNDaM ca zayyA, kaulo dharmaH kasya no bhAti ramyaH ? ||"-shaalinii arthAt vidhavA ane krodhathI dIkSita evI vanitAone patrI tarIke upabhoga karavo, mAMsa khAvuM ane madirA pIvI, bhikSA mAMgIne bhojana karavuM ane carmanA khaNDano zayyA tarIke upayoga karavo evo kaula dharma kone manohara na lAge? sAMkhya-darzana tarapha najara karIzuM to temAM evI mAnyatA jovAmAM Ave che ke kriyAo game tevI hoya, kintu jo paccIsa tatvonuM jJAna thayuM hoya to mukti avazya maLe che. A hakIkata mATharabhASyanA prAnta bhAgamAM ApelA nimnalikhita padyamAM pratibismita thAya che - "hasa piba lala khAda moda nityaM, bhuva ca bhogAn yathA'bhikAmam / / yadi viditaM te kapilamataM tat, prApsyasi mokSasaukhyamacireNa // 1 // " arthAta hasa, (yatheSTa) pAna kara, vilAsa kara, (IcchAmAM Ave te) khA, moja mAna ane sarvadA yathArUci bhoga bhogava. Ama karavA chatAM paNa je kapila (maharSi)ne mata tArA jANavAmAM Avyo che, to tuM thoDA vakhatamAM mokSa-sukha pAmIza. A kathana paNa vicAraNaya chekemake tatva-jJAna ja mokSanuM kAraNa nathI, paraMtu yathArtha jJAna temaja kiyA e baMneno sahayoga mokSanuM kAraNa che. vaLI yathArtha jJAnanuM phaLa paNa viratija hoI zake e nirvivAda vAta che. A saMbaMdhamAM dazavaikAlika sUtranA SaDajIvanikAya nAmanA caturtha adhyayanano nimna-likhita zloka manana karavA jevo che. "kAM re kartha ddei, mAre kAM to jayaM bhujaMto bhAsaMto, pAvaM kammaM na baMdhai // 8 // " 1 sarakhAvo "vinayaphalaM zuzrUSA, guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM virativiratiphalaM caastrvnirodhH||" -prazamarati lo. 72 2 chAyA yataM caret yataM tiSThet yatamAsIta yataM svapet / yataM bhujAnaH (yata) bhASamANaH pApaM karma na banAti / / RSabha0 13 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baSabhapaMcAzikA. [zrIdhanapAla' arthAt (je jIva) IsamitirUpa upayoga pUrvaka cAle, upayoga pUrvaka UThe, upayoga pUrvaka bese, upayoga pUrvaka sUve arthAt kAmoddIpaka zayyAne tyAga kare, yatanA pUrvaka bhojana kare (nahi ke mAdaka padArtho khAya) ane saMbhALa pUrvaka bole, to te pApa-karma bAMdhato nathI eTale ke te satvara mokSa prApta kare che. evaM tAvad bhagavanmArgAnugamanena zivasukhAnveSiNAM krameNa tadyogyatAbhihitA / sAmprataM bhagavadarzanamAtreNaiva yad bhavati tadAha sAri va baMdhavahamaraNabhAiNo jiNa! na huMti paiM diTTe / akkhehiM vi hIraMtA, jIvA saMsAraphalayammi // 32 // [zAraya iva bandha-vadha-maraNabhAgino jina! na bhavanti tvayi dRSTe / akSairapi hiyamANA jIvAH saMsAraphalake // ] pra0vR0-sAri batti / he jina! rAgAdijayanazIla! svAmin ! amI jIvAH tvayi dRSTe bandhavadhamaraNabhAgino na bhvnti| tatra bandho rajvAdibhiH, vadho lakuTAdibhiH, maraNaM-prANacyAvaH, bandhazca vadhazca maraNaM cetyAdi dvndvH| etadbhAjanaM jIvA na bhavanti / ka sati? tvayi (dRSTe, tvayi) devtvbuddhaavaaropitaayaamityrthH| kiMviziSTA jIvA? 'akkhehiM vi hIrantA' akSaiH-indriyaiH, apizabdasya bhinnakramatvAt hiyamANA api-kRSyamANA api / ka? 'saMsAraphalayammi' saMsAra eva caturantatvAt phalaka iva phalakastasmin / iha ca bandhavadhamaraNAni yadyapi manuSyajAtAvapi sambhavanti tathApi tiryagAdiyonisambandhInyeva gRhyante / itaragrahaNe ko doSa iti cet , ucyate-atraiva pUrvAparavirodhaH syAt / kathamiti ceducyate-pazya ca / iha kila bhAvibhadrANAM bhavyaprANinAM bhagavati vizuddhA devatvabuddhiH paramArthato bhagavadarzanamabhidhIyate saiva ca samyaktvam / tanmAtreNa ca narakatiryaggatI paraM nirudhyete, na tu devamanuSyagatI api / tathA ca gAthottarArdhe akSaiH-indriyaiH saMsAraphalake hiyamANA api-manuSyadevAdigatiSu bhrAmyamANA apItyuktam / ataH kathaM samyaktvAGgIkAreNa manuSyadevAdigatisambandhivadhabandhAdinirAsaH? tiyenarakagatisambandhinAM tu vadhabandhAdInAmaGgIkRtasamyaktvAnAmayuktatA eva / tathA ca dharmadAsagaNiH "sammattammi u laddhe, ThaiyAI nrytiriadaaraaii| divANi mANusANi ya, mukkhasuhAI sahINAI ||1||"-aaryaa -(upadezamAlAyAM gA0 270) 1chAyA samyaktve tu labdhe sthagitAni narakatiryagdvArANi / divyAni mAnuSANi ca mokSasukhAni svAdhInAni / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA RSabhapaJcAzikA. . samyaktve labdhe tuzabdAdabaddhAyuSkANAmavAntasamyaktvAnAM ca jIvAnAM tiryagnarakagatidvArANi sthagitAni, devamanuSyasambandhIni sukhAni svAdhInAnyeveti / atropamAmAha / jIvAH kA iva ? 'sAri va' zAraya iva / yathA zArayaH kASThAdimayyo-durodaropakaraNAni tAH akSaH-pAzakaiH pratItaireva phalake-zArikrIDAphalake hriyamANAH-saJcAryamANA bandhavadhamaraNAni kitavapratItAni bhajante-prApnuvanti tathA jIvAH tvayi dRSTe bandhavadhAdInAM bhAjanaM na bhavanti / iti dvAtriMzattamagAthArthaH // 32 // he0 vi0-sAmprataM bhagavadarzanamAhAtmyadvAreNa stutimAha-(sAri va tti)| he jina! tvayi dRSTe-samyagavalokite jIvAH saMsAraphalake vaidhabandhamaraNabhAjo na bhavantIti sambandhaH / kiMviziSTAH? ye'pi hriyamANA api / kairityAha-akSaiH-indriyaiH / ke iva? sA(zA)rA iva / ko'bhiprAyaH? yathA sA(zA)rAH akSaiH-pAzaiH phalake-dyUtaphalake pratIte hriyamANAH vaidhavandhamaraNabhAjo bhavanti tathA jIvAH saMsAre tvayi dRSTe vaidhabandhamaraNabhAjo na bhavantIti saNTaGkaH // 32 // | zabdArtha sArI ( zArayaH)-(zetana sogaTAmAnai) bho. paI (tvayi ) tu. va (iva )= rebha. diTe ( dRSTe) nevAya. baMdha (bandha)-maMdha, maMdhana. akkhehiM (akSaiH)=(1) pAsAmo 43; (2) dhandriyo 43. vaha (vadha)-15, nAza. vi (api) minna bha sUya ma0yaya. maraNa (maraNa )=29, mRtyu. bhAi (bhAgin )-mA. hIraMtA (hriyamANAH )-rAyedA, bheyAyetA. baMdhavahamaraNabhAiNodha, 15 bhane sarAnA mAjI. jIvA (jIvAH)o , pramo. jiNa!(jina!) tIrtha42! saMsAra ( saMsAra ) saMsAra. na (na)-nahi. phalaya (phalaka )=384, zetagarnu pAriyu, huMti (bhavanti )=thAya che. sNsaarphlymmi-sNsaa235| 554ne vi. padhArthe prabhu-darzanane prabhAva- "jema pAsAo vaDe kheMcAyelAM (calAvAtAM) mahorAM baMdha, vadha ane maraNanA bhAjana bane che, tema he tIrthaMkara ! (A) saMsArarUpI phalakamAM indriya(rUpa maherAM) vaDe (janmamaraNane vaza thaI anyAnya durgatimAM) bhramaNa karatA che jayAre tane (yathArtha buddhi vaDe) jue che, tyAre teo ( tiryaMca ane naraka gati saMbaMdhI) baMdha, vadha ane maraNanA bhAgI thatA nathI."-32 1-3 'bandhavadhamaraNa.' iti pratibhAti / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 RSabhapaMcAzikA. [zrIdhanapAlaye tvavyavahArikarAzimadhyagatatvena sarvathaiva mArgamAtrasyApyanabhijJA nigodajIvAsteSAM svarUpamAha avahIriA tae pahu!, niMti niogikasaMkhalAbaddhA / kAlamaNaMtaM sattA, samaM kayAhAranIhArA // 33 // [avadhIritAstvayA prabho! nayanti nigodaikshRngkhlaabddhaaH| kAlamanantaM sattvAH samaM kRtAhAranIhArAH // ] pra. vR0-avahIraa tti| he prabho!-bhuvanasvAmin ! tvadavadhIritAH sattvA anantakAlaM prastAvAt nigodeSu nayantIti saNTaGkaH / ttraavdhiiritaaH-avgnnitaaH| kena? tvayA / bhagavadavadhIraNA ca teSAM sAmagrIsAkalyenaiva dharmopadezAdiprasAdadAnasya kadAcidapyaviSayIkRtatvam(tvAt ?) / kiMviziSTAH santaH? niogikatti / nigodaikazRGkhalAbaddhAH nigodarUpiNI yA ekA-saMlagnA zRGkhalA tayA nibddhaa-nibiddniyntritaaH| nigodAH-AgamaprasiddhAzcaturdazarajvAtmakalokavartino'saGkhyeyA anantajantvAdhArAH zarIravizeSA eva tadvartino jantavaH paramasUkSmAH parasparaM suzliSTA nizAtairapi zastraizchedayituM, vipulairapi salilaiH plAvayituM, prahute(dIpte)nApi hutabhujA bhasmIkartuM azakyAH tathA svAbhAvyAdevocchAsaniHzvAsamAtrakAlAntarAle sAdhikasaptadazabhavagrahaNapravaNAH, kevalaM kevalidRzyA eva syuH / punaH kiMviziSTAH? samaM kayatti / tathA sthitisadbhAvAt samam-ekakAlaM vA kRtAvAhArAnIhArau yaiste tathA / ucchAsaniHzvAsayorupalakSaNaM caitat / evaM ca te kiyantaM kAlam ? anantaM, anantAn pudgalaparAvatonityarthaH / tathAvidhAzca te kathaM bhagavadupadezayogyAH? avadhIraNA'pyata eva teSAm / athavA anye'pi ye niyogipramukhAH prabhuNA rAjJA tathAvidhAparAdhavazAdavagaNitA bhavanti te'pi parAparAparAdhisaMghaTTasaNTaGkeSvapi nigodaprAyeSu guptigRheSu patitAstathAvidhA'yomayaikazRGkhalAnibiDanigaDitAH samakAlakRtAhAranIhArAzca prabhUtaM kAlaM gamayanti / iti trayastriMzattamagAthArthaH // 33 // he0 vi0-adhunA bhagavadanAdaraduHkhakathanamukhena stutimAha-(avahIria tti)| he prabho!-svAmin ! tvayA-bhavatA avadhIritA-avajJAtAH sattvAH-prANino nayantigamayanti / kam? kAlam / kiyantam-anantam / kiMvidhAH santaH? 'nigodaikazRGkhalAbaddhAH' nigodAnAmekA cAsau zRGkhalA ca nigodaikazRGkhalA tayA baddhAH-kroDIkRtAH, yadvA ta eva zRGkhalA tayA baddhAH / punaH kiMvidhAH ? samam-ekakAlaM kRtau AhAranIhArau yaiste tathAvidhAH / nanu bhagavataH kiM samastyavajJAkaraNaM sattveSu yenedamucyate? naiva, paraM ye pulakitagAtrA bhagavantaM nAvalokayanti te bhagavatAvadhIritA bhaNyante // iti taatpryaarthH||33|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viravitA ] avadIriyA ( avadhIIitA: )=avagaNanA pAmelA, tiraskAra karAyelA. tapa ( cacA )tArAthI. paTTu ! ( mo! )=he nAtha ! niti (nayanti )=pasAra kare che. niyo (niyor )=nigoda. niona ( niyola ) niyoga. KK ( I )=eka. saMlajA (hA )=zRMkhalA, sAMkaLa. yada ( 6 )=baMdhAyela. RSabhapaJcAzikA. zabdArtha | nonilavaTAva dvA=nigodarUpa eka zRMkhalAthI aMdhAyelA. nAruM ( hrA N )=kALane. anaMta ( ananta )=ananta. sattA (saravAH )=jIvo. samaM ( samaM )=sAthe. jya ( zrRta )=karela. AhAra ( bahAra )=AhAra. nIdAra ( nIhArI )=nIhAra. jyAdAnIdALa=karyo che AhAra ane nIhAra jemaNe evA. pArtha 101 prabhunA anAdaranuM phaLa-- 66 (jema keTalAka amaladArA rAjAnI avagaNanA thatAM nigeAda jevA kArAgRhamAM lekhuMDanI sAMkaLa vaDe jakaDAi jai anya kedIonI sAthe samakAle AhAra ane nIhAranI kriyA karatAM ghaNuMA kALa gumAve che, tema ) he nAtha ! ( avyavahAra rAzine prApta thayelA hAvAthI sAdhananA abhAve dharmopadezathI vaMcita hAvAne lIdhe) ApanA vaDe avagaNanA karAyelA chaveA niAdarUpa eka (ja) zRMkhalA vaDe baMdhAi ekI sAthe AhAra-nIhAra karatA anaMta kALa gumAve che. "--33 spaSTIkaraNa nigaDha-vicAra A padyamAM sUcavyA mujaba A jIvo eka bIjAnI sAthe samakALe AhAra-nIhAra kare che eTaluMja nahi, paraMtu temanI ucchvAsa ane niHzvAsarUpa kriyAonA temaja zarIra-niSpatti tathA vyutkAntinA saMbaMdhamAM paNu temaja samajavuM joie. A vAtanI prajJApanA-sUtranI nisralikhita gAthAo sAkSI pUre cheH-- "samAM vadhatALa, samAM teyi nittI / samagaM AhAragahaNaM, samagaM ussAsanissAsA // [ samakaM vyutkrAntAnAM samakaM teSAM zarIraniSpattiH / samakamAhAragrahaNaM samakamucchvAsaniHzvAsau // ] sAhAraNamAhAro, sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM, sAhAraNalakkhaNaM eyaM // " [ sAdhAraNa AhAraH sAdhAraNamAnaprANagrahaNaM ca / sAdhAraNajIvAnAM sAdhAraNalakSaNametat // ] Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 aSabhapaMcAzikA, [ zISanarehave A jIvonA paNa vyAvahArika ane vyAvahArika ema je be bhedo paDe che te tarapha daSTipAta karIe, kemake tema karyA vinA prathama TIkAne Azaya spaSTa rIte samajAya tema nathI. je jIvo A anAdi-sUkSama-nigadamAMthI eka vAra paNa bahAra nIkaLI arthata marIne pRthvIkAyAdikarUpe utpanna thayA che te vyAvahArika kahevAya che. A jIvo karmavazAt pharIthI sUma nigodamAM utpanna thAya to paNa temane vyAvahArika kahevAmAM Ave che, kAraNa ke teo eka vAra vyavahAra-rAzimAM AvI gayA che ane pharIthI tema thanAra che e nakkI che. je jIvo vyavahAra-rAzimAM AvyA nathI te avyAvahArika che e dekhItuM che. vaLI evA paNa anaMta jIvo che ke jeo atyAra sudhI vyavahAra-rAzimAM AvyA paNa nathI ane Avaze paNa nahi (A jIvone "jAti-bhavya" kahevAmAM Ave che). vizeSaNuvatImAM paNa kahyuM che ke "atthi aNaMtA jIvA, jehiM na patto tsaaiprinnaamo| te vi aNaMtANaMtA, nigoavAsaM aNuhavaMti // " baha-saMgrahaNImAM 302 mI gAthA tarIke A najare paDe che. A saMbaMdhamAM e paNa umeravuM Avazyaka samajAya che ke jeTalA jIvo vyavahAra-rAzimAM mukti-padane pAme che, teTalAja jIva anAdi nigodamAMthI bahAra nIkaLe che arthAt avyavahAra-rAzimAMthI vyavahArarAzimAM Ave che. A vAtanI prajJApanA-vRtti sAkSI pUre che, kemake tyAM kahyuM che ke __ "sijhaMti jattiyA kira, iha sNvvhaarroNsimjhaao| iMti aNAivaNassai-majjhAo tattiA tammi // " vaLI atra lakSyamAM jevI hakIkta to e che ke ananta kALe paNa jeTalA jIvo mokSe gayA haze, tenI saMkhyA eka nigodanA anaMtame bhAge che. kahyuM paNa che ke - "hA ya do pucha, liriA mami 34 tathA A ikassa nigoassa ya, aNaMtabhAgo u siddhigo||" 1 prathama TakAmAM nivedana karyA mujaba Agama-prasiddha, cauda rajaju pramANuka lokamAM vartanArA temaja ananta jaMtuonA AdhArarUpa evAM asaMkhyaya zarIro "nigoda' kahevAya che. sUphama sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIvonA zarIrane uddezIne atra nigoda zabdane vyavahAra karavAmAM Avyo che. bAkI bAdara sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIvonA zarIrane paNa "nigoda' kahevAmAM Ave che. 2 avyavahAra-rAzimAMthI je abhavya bahAra Ave te kAlAntare vyavahAra-rAzi abhavyamaya banI jAya ema keTalAka mAne che. 3-4 chAyA santi anantA jIvA yana prAptastrasAdipariNAmaH / te'pi anantAnantA nigodavAsamanubhavanti // siddhayanti yAvantaH kila iha saMvyavahArarAzimadhyataH / AyAnti anAdivanaspatimadhyatastAvantastasmin // 5 vIghANI' prati paTAtarA 6 "tArI' ri pATA 7 chAyA padA ca bhavati pRcchA jinAnAM mArge uttaraM tadA / ekasya nigodasya cAnantabhAgastu siddhiM gataH // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] RSabhapaJcAzikA. 103 A gAthAmAM eka nigoda ema je kahevAmAM AvyuM che te uparathI nigodanI koika saMkhyA hovI joie ema je anumAna thAya che te vAstavika che, kemake tenI saMkhyA asaMkhyeya che. vaLI asaMkhyeya nigodathI eka goLo ane che ane AvA goLA paNa trailokyamAM asaMkhyeya che. A vAtanI saMgrahiNInI nizna-likhita 301 mI gAthA sAkSI pUre cheH-- goja sAuvA levI mAhAza-pradezonI rathanA ! nene gojA (saM. golaka ) hevAmAM Ave che te pUrNa temaja apUrNa ema ane prakAre saMbhave che. kemake jyAM upara nIce temaja pUrvAdika cAre dizAomAM loka che, tyAM pUrNa goLA utpanna thAya che. paraMtu lokanA antamAM jyAM khUNA (saM. niSkUTa) nIpuNesA hoya che tevA sthAnabhAM Rtu hizAme aso! che ane bhAvA sthAnamA ke jyAM traNa dizAthIja AhAra maLI zake che tyAM temaja cAra ane pAMca dizAmAMthI paNa jyAM AhArano sadbhAva che tevA sthAnamAM paNa pUrNa goLA utpanna thai zakatA nathI, paraMtu khaMDa goLA utpanna thAya che. A saMbaMdhamAM lAprakAzanA dravyalokanA nAmathI oLakhAtA prathama vibhAganA caturtha sargamAM temaja nigedaSatriMzikAmAM paNa bahu sArI rIte vivecana karavAmAM AvyuM che. paraMtu grantha-gauravanA bhayathI te atra ApavAmAM AvatuM nathI, tenA jijJAsue uparyukta grantha jovA evI vijJapti karavAmAM Ave che. "golA ya asaMkhijA asaMkhanigoya golao bhaNio / saasmi nigoe anaMtajIvA muNeyavA // " 30 Xian Fa OM sAmagrIvizeSe sarvAsu avasthAsu bhagavataH sevyatvamAha jehiM taviANaM tava - nihi ! jAyai paramA tumammi paDivattI / dukhAI tAI manne, na huMti kammaM ahammassa // 34 // [ yaistApitAnAM taponidhe ! jAyate paramA tvayi pratipattiH / duHkhAni tAni manye na bhavati karmAdharmasya // ] I pra0 vR0 - jehiMti / he taponidhe ! - dustapataponilaya ! kiledaM sakaladarzanasammatametat yat pApamUlAni duHkhAnIti / ahaM tvevaM manye - yat tAni duHkhAni adharmasya - pApmanaH karma-kRtirna bhavanti / atra duHkhakarmapadayorna vizeSaNavizeSyabhAvaH api tu anuvAdyavidheyabhAvastena kartRkarmaNoH bhedakatvena ekavacanaM na viruddham / na tAnyadharmakartRkANIti samba ndhH| yaiH kiMviziSTairityAha-jehinti / yairduHkhaistApitAnAm - atyarthaM kadarthitAnAM / 'jAyai' ti tvayi viSaye paramA - sarvotkRSTA pratipattiH - AntarA prItirjAyate - prAdurbhavati / kilAsti ayaM 9 chAyA golAzcAsaGkhyAtA asaGkhya nigodo golako bhaNitaH / ekaikasmin nigode'nantA jIvA jJAtavyAH // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanapAla lokavAdaH yadArtA devAnAM bhaktA bhavanti, ato yairduHkhairatyantamudvejitAH prANinaH tvayi abhaGgurAM bhaktiM dadhati kahaM kathaM tAni pApamUlAnIti manye ? | yadi ca tAni pApamUlAnyeva syuH tadA niyataM kAraNAnurUpaM hi kAryamutpadyata iti nyAyAt svAnurUpAnubandhinImeva dhiyamutpAdayeyuH / idamatra hRdayam - tathAvidhapurAkRtaduSkRtavazAdavazyaM duHsthAmavasthAM tAvat prANinaH prApnuvanti / tasyAM cApatitAyAmavivekinAmArtaraudravAsanaiva prAyazaH sAnnidhyamadhyAste / ye tu vikasvaravivekAstasyAmapyavasthAyAmevaM manasi dadhati-yataH nUnamadhanyairasmAbhiranyajanmanyapi na tAvat sarvajJasevAhevAkaH kRtaH; kathamanyathA duravastheyam ? tadadhunAyasmAkaM bhagavAneva zaraNaM gatirmatiriti / tasmAt sukhAnubandhitvena duHkhAnyapi amUni kathamadharmakartRkANi? pratyuta spRhaNIyAni / iti catustriMzattamagAthArthaH // 34 // he0 bi0---samprati duHkhAnyapi zubhakAraNAni bhagavaddarzane bhavantIti darzayannAha-- ( jehiMti ) / he taponidhe ! yairduH khaistaptAnAM dehinAmiti gamyate / jAyate - utpadyate / kA'sAvityAha-pratipattiH - zubhabhAvanA / kva ? tvayi - bhavati / kiMrUpA ? paramA - pradhAnA / tAni duHkhAni ahamevaM zaGke na bhavantyeva / kiM tat ? karma - phalam / katya ? adharmasya - pApasya / dharmaphalameva iti bhAvArthaH // 34 // zabdArtha (:)=-1120. paDivattI ( pratipattiH ) = Antari prIti. taviANaM ( tApitAnAM )=saMtAya pAbhelAnA, hu:bhI dukkhAI ( duHkhAni ) = hu:bho. thayesAnA. tAI (tAni) = d. tava (tapas ) =tatha, tapazcaryA. nihi (nidhi) = nidhi, bhaMDAra. tavanihi ! = taponidhi ! jAyai ( jAyate ) = (tpanna thAya che. paramA (paramA) = 1/2STa, atyaMta. tumammi ( tvayi ) = tAre viSe. manne (manye )=huM bhAnuM dhuM. na ( na ) = nahi. huMti ( bhavanti ) =Doya che. | kammaM (karma) = 3. ahammassa (adharmasya )=adharmanuM, pApanuM. pArtha saMTa-sabhaye prabhu-sevA Dhe tapAnidhi! je duHkhAthI pIDita thayelA (jIve )ne tAre viSe ayanta antarika prIti udbhave che, te duHkhA adharmanA karmarUpa nathI (paraMtu puNyAnubaMdhI hAvAthI ulaTA prazaMsanIya che ) . " 34 spaSTIkaraNa yadya-niSTarSa je je jIva du:khI hoya che te te jIva potAno samaya azubha dhyAnamAM gALI adharmane paMthe caDe che evI mAnyatAmAM keTalI satyatA che teno atra vicAra karavAmAM Ave che. moTe Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapazcAzikA. 105 bhAge AvA jIvo puNya na karatAM pApa bAMdhe che paraMtu yAda rAkhavuM joie ke "sukhamAM sonI duHkhamAM rAma" e kathana mujakha keTalAka jIvo to vipattinA samaye izvaranA nAmanuM smaraNa kare che, kemake teo samaje che ke pUrve IzvaranI bhakti na karI tenuM to A aniSTa pariNAma ame bhogavI rahyA chIe ane AnAthI khacavAno mArga e che ke A duHkhathI kaMTALI na jatAM tene dhairyapUrvaka sahana karI yatheSTa samaya IzvaranA guNu-grAma gAvAmAM gALavo joie. A pramANe je karthita manuSyo kaSTanA samayamAM Izvara-bhakti karavA kharA aMtaHkaraNathI prerAya che, temanAM kaSTone ke duHkhane pApanA hetu naja gaNI zakAya e dekhItI vAta che arthAt te puNyAnubaMdhI pApa che, nahi ke pAyAnubaMdhI pApa. 1 30. hohI mohuccheo, tuha sevAe dhruva tti naMdAmi / jaM puNa na vaMdiavo, tattha tumaM teNa jhijjAmi // 35 // [ bhaviSyati mohocchedastava sevayA dhruva iti nandAmi / yat punarnavanditavyastatra tvaM tena kSIye // ] 30 glR0-hoddIti / hai mohoddArin! mavan! arphe nanvAmi| 'dunavi(3) samRdro' (siddha0 dhA0 ) dhAtuH tato harSa samRddhibandhuro bhavAmi iti gAthApUrvArdhasambandhaH / sAmprataM harSa hetumAha - yadvazAd dehinaH caturantadurantasaMsRtisaGgatAH sakalaihikAmuSmikakAyikavAcikamAnasikA saGkhya duHkhalakSANi anubhavanti tasya mohasya - mohanIyakarmaNaH ut- prAbalyena chedaH - samucchittirbhaviSyati dhruvo - nizcita iti - asmAddhetornandAmi | kenopAyena punastaducchedastadAha - tuha sevAe tti / tava sambandhinI yA paryupAstistayA, trikaraNazuddhyA tvadAjJApratipAlanenetyarthaH / yuktiyuktaM caitat / yataH sacchIlastacchIlAH prakRtayastasya, atastava samUlonmUlitamohasya sannihita sevakAnAM mohocchedaH samucita eva / sAmprataM harSe satyapi 1 jaina zAstramAM jema puNyanA puNyAnubaMdhI puNya ane pApAnubaMdhI puNya ema be prakAro pADelA che, tema pApanA paNa AvA prakAro pADelA che. pUrva janmamAM je duSkRtya karyAM hoya tenuM aniSTa phaLa A janmamAM bhogavatAM jatAM sAthe sAthe puNya baMdhAtuM jAya te puNyAnubaMdhI pApa che, jyAre evuM aniSTa phaLa bhogavatI veLAe jo pApa baMdhAtuM jAya to te pApAnubaMdhI pApa che. evIja rIte pUrva janmamAM je sukRta karyA hoya tenA phaLa tarIke sukha bhogavatI veLAe jo puNya khUMdhAtuM jAya arthAt sArAM kAryo thatAM jAya to te puNya puNyAnubaMdhI che. ethI viparIta puNya te pApAnubaMdhI che. A prakAranA puNya ane pApanA prakAro dhyAnamAM letAM dharmIne ghera dhADa kema Ave che te paNa samajI zakAya che, kemake A to puNyAnubaMdhI pApanuM phaLa te bhogave che, bhaviSyamAM jarUra tene sukha maLazeja. evI rIte khoTe mArge janAro paNa phAvI jato dekhAya che te pApAnubaMdhI puNyano prabhAva che. pUrva janmamAM teNe je puNya karyuM hatuM tenuM te atyAre iSTa phaLa bhogave che. AkI have pachI to potAnAM duSkRtya badala te jarUra duHkhI thaze. 2 ' yacchIlo nRpastacchIlAH' iti pratibhAti / RSabha 14 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 RSabhapaMcAzikA [ zrIdhanapAla punarekaM viSAdahetumAha - jaM puNa tti / he nAtha! tena kAraNenAhaM punaH punarapi jhijAmikSINa bhavAmIti gAthottarArdha sambandhaH / kSINatve hetumAha - yad - yasmAddhetoH tatra - tasmin mohocchede saJjAte sati tvaM tAdRgupakArako'pi sa prabhurmayA na vandiavo - paJcAGgapraNAmena sadbhUtaguNastutyA ca na vandanIyaH / anayA cintayA''cAntacittasya samucitaM kSINatvam / iyamatra bhAvanA - tvayA mAM sannihita sevakaM mohocchedenAtmanaH samAnapadavImAropayiSyatAkariSyatA susvAmidharmaH / mama punaH praNAmamAtreNApi tatra vAJchitasya kathaM bhRtyadharmanirvAha ityo mama kRta (natA) / kSINamohaH kevalI kevalinaM na namaskaroti ( iti niyamaH ) // iti paJcatriMzattamagAthArthaH // 35 // he0 vi0 - bhagavatsevA phalamAha - ( hohIti ) / svAmin! bhaviSyati - sampatsyate / ko'sau ? mohocchedaH - mohavinAzaH tava sevayA - bhavataH paryupAsanayA dhruvo- nizcita iti nandAmi - harSamanubhavAmi / yat punarna vanditavyona vandanIyaH tatreti mohocchede tvaM bhavAn tena kAraNena jhijjhA ( jA ) mi - khedaM gacchAmi / kimuktaM bhavati ? kavirdhanapAlanAmA Atmano bhaktyatizayamAcaSTe iti gurUpadezaH ||35|| hohI ( bhaviSyati ) - Doze, thaze. moha = bho. ucchea (uccheda ) = nAza. mohuccheo=bhoDano nAza tuha (tava ) = tArI. sevAe (sevayA ) = sevAthI, latithI. dhruva ( dhruvaH ) = 0432, nI. tti (iti) methI ne. naMdAsi (nandAmi ) = khuzI thA dhuM. zabdArtha jaM (yat) = bhATe. gor (ga:)=qull. (a)=4R. vaMdiavo ( vanditavyaH ) = paMdhana 2vA yogya. tattha (tatra ) = tyAM. tumaM (tvaM ) = d. teNa ( tena ) = tethI ne. | jhijAmi (kSIye )= kSINa thAu chu. pArtha kavirAjanI bhaktinI atizayatA-- " ( se nAtha ! ) tArI sevAthI 432 (bhArA) mohano nAza thaze me ( vAta ) thI huM khaanpAsuM chuM paraMtu ( meAhanA uccheda thatAM mane kevalajJAna prApta thaze ane kevalajJAnI kevalajJAnIne namana na kare evA niyama heAvAthI mArA upara anupama upakAra karanArA evA) tane (paNa huM ) vAMdI nahi zakuM tethI karIne huM kSINu thAuM chuM...huM zAkAtura thAuM chuM."--35 spaSTIkaraNa devalajJAna-- e to dekhItI vAta che ke sarAganI sobatathI sarAgatA prApta thAya ane vItarAganI sevAthI vItarAgatA prApta thAya. A nyAya mujaba jina-tIrthaMkara--saMpUrNa vItarAganI bhakti kara Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazcAzikA. 107 vAthI moharUpI madirAnA pAnathI utpanna thayelI unmattatA sarvathA naSTa thAya eTale ke ajJAnarUpI aMdhakArane AtyaMtika aMta Ave ane sarvajJatArUpI Atma-jyoti sadAne mATe prakaTe. atra koIne e zaMkA thAya ke sarvajJatA to jJAnAvaraNIya karmano uccheda thavAthI prApta thAya che. to pachI mohanIya karmano nAza thatAM te prApta thAya che ema kema kahyuM che? AnuM samAdhAna e che ke mohanIya karmano sarvathA kSaya thayA bAdaja jJAnAvaraNIya karmano kSaya thAya che ane te paNa vaLI aMtarmuhUrtamAM ja thAya che. vaLI sAthe sAthe darzanAvaraNIya ane antarAya karmarUpI jaMjIrA paNa Atma-pradezathI jUdI paDI jAya che. kavIzvarane prabhu prati apratima prema che evuM sUcana karanArA A padyamAM zokanuM kAraNa batAvatAM kevalI kevalIne na vandana kare e sUcavavAmAM AvyuM che temAM apUrva mahattva raheluM hoya ema lAge che. idAnIM stutikRd bhagavati dRDhAnurAgaraJjitatvena sakalaihikasukhazAkhivIjabhUtAH sampado'pi tRNavadavagaNayannAha jA tuha sevAvimuha-ssa huMtu mA tAu maha smiddhiio| ahiArasaMpayA iva, paraMtaviDaMbaNaphalAo // 36 // [yAstava sevAvimukhasya bhavaMtu mA tA mama smRddhyH| adhikArasaMpada iva paryantaviDambanaphalAH // ] pra. vR0-jA tuha tti / he sakalasampanilaya! svAmin ! tAH samRddhayo'pi mama mA bhUvaniti yogaH / kAstAH sampada ityAha-jA tuhetyAdi / yAH tvatsevAvimukhasya-tvaccaraNasarojaparyupAstiparAGmukhasya, sarvathA jinadharmabAhyatvena prathamaguNasthAnakasthitasyetyarthaH, evaMvidhasya mama samRddhayaH, tAbhiH paryAptam // nanu bhagavadArAdhanAM vinAkRtA anantAH sampadaH svasAdhyasAdhane (kiM) vandhyatAM dadhati yena na prArthyanta ityAzaGkaya aprArthane hetumaah-perNttti|perNteprynte viDambanai(name?)va phalaM yAsAM tAstathA / kathametaditi ? ucyate-yadyapi tAH zriyaH svopabhoktRNAM tathAvidhaihikaklezAvezAvilasukhalavasampAdanaparAstathApi teSAM tasmAt kupAtradAnaizvAndhitadhiyAM jinadharmaparAGmukhatvenaivAparapurandhripAparddhimadirAduroderAdhivyasanasantaNaparAyaNAnAM tA eva paryante durantadurgatipAtahetutvena kathaM na viDambanamAtraphalAH syuH? / sAmprataM paryantaviDambanamAtraphalatve evopamAmAha-tAH kA iva? ahiAratti / adhikAro -rAjaniyogaH tasmAt sampado'dhikArasampadastA iva / yathA tAH paryante viDambanaphalA bhavanti / niyogino hi pUrva narapatiprasAdadurlalitAH svalIlayaiva sarvatra vyavahRtya tairevApahRtasarvasvAH tathAvidhahInajanebhyo'pi kAM kAM viDambanAM na prApnuvanti / ata evoktam 1 'kRtAH sampadaH' iti prtyntre| 2'dArAdivya' iti pAThAntaram / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 RSabhapaMcAzikA. "adhikA dhiyo'dhikArAH kArA evAgrataH pravartante / prathamaM na bandhanaM bandhanaM tato nRpaniyogajuSAm // 1 // " tasmAt tvatsevAparAyaNabhRtyatvamAtramapi varaM, na tu tvacchAsanaM vinAkRtasya svAmitva - mapi / yaduktam -- 1 iti SaTUtriMzattamagAthArthaH // 36 // "jinadharmavihIno'pi, mA bhUvaM cakravartyapi / sTospi daridro'pi, jinadharmAdhivAsitaH // 1 // " he0 vi0 - adhunA bhagavatsevAvimukhasampadAM duHkha ( hetutA ) pratipAdanamukhena stavamAha - ( jA tuha tti ) | he bhagavan ! yAH tava sevAvimukhasya - bhavatparyupAsanAparAGmukhasya bhavantu sampadyantAM mAtA mama samRddhayaH- sampada iti / yato'dhikArasampada iva - niyogalakSmya iva paryantaviDabanaphalAH, viDambanameva phalaM yAsAM tAH tathAvidhAH, avasAnaduHkhadAH // iti gAthA - kSarArthaH // 36 // jA (yAH ) . tuha (tava ). sevA (sevA) = sevA, lati vimuha ( vimukha ) = vibhuSa sevAvimuhassa = sevAthI vibhukhanI. DuMtu (bhavantu ) = Dole. mA (mA). tAu (tAH ) =te. maha (mama) = bhArI. samiddhIo (samRddhayaH )=samRddhikho, saMpattimo. [ zrIdhanapAla zabdArtha | ahiAra (adhikAra) = adhikAra. | saMpayA ( sampad ) = saMpatti. | ahigAra saMpayA = adhi aranI saMpattiyo |iva ( iva ) = bha. paraMta ( paryanta ) = anta. viDaMbana ( viDambana ) = viDaMganA. phala (phala) = 31. | paraMtaviDaMbaNaphalAo = antabhAM viDaMganA3pa 3 che jemanuM evI. pArtha prabhu-sevAthI vimukhanI saMpattinI heyatA---- " antamAM viDaMbanArUpa phaLavALI che evI ( rAjya- )adhikAranI saMpattienA nevI ne saMpattiyo (he nAtha ! ) tArI sevAthI vibhuSya ( arthAt sarvathA jinadharbhathI rhitprathama guNasthAne rahelA evA manuSyA )ne hAya, te saMpattie mane na hAjo."--36 spaSTIkaraNa sAcI saMpatti A saMsAramAM paribhramaNa karatAM karatAM aneka prakAranI saMpattio paNa vipattionI jema maLe che. paraMtu temAM kharekharI saMpatti kai che e jANavuM joie. zuM ApaNane lADI, vADI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivijJA] RSabhapazcAzikA. ke gADIrUpa saMpatti maLe, to te zuM sAcI saMpatti che? athavA to ekAdeka grAmano garAsa maLe ke keTalAMka nagaronuM ke dezanuM Adhipatya maLe ke samagra vizvanuM sAmrAjya maLe ane tema thatAM aneka ja upara hakumata calAvavAno adhikAra maLe e sAcI saMpatti che? ke svarganuM sukha ane apsarAono samAgama e sAcI saMpatti che? Ano uttara eja hoya zake ke je saMpatti prApta karyA pachI vipattine prasaMge upasthita thAya ja nahi, je saMpattino anubhava karatAM sukha ja maLe, dukhane mATe sthAna raheja nahi, je saMpatti joIne anyane paNa teja meLavavA rUci utpanna thAya, je saMpattinA svAmIne parama aizvaryavALo paramezvara kahI saMbodhI zakAya, teja saMpatti e sAcI saMpatti che. AvI zAzvatI saMpatti to paramAnaMda padane pAmelA paramezvaranI pUrNa prema bhakti karavAthI ja maLI zake che; e sivAya anya koI sAdhana nathI. prathama guNasthAnakanA nAmanI sArthakatA A gAthAnI zrIprabhAnandasUrikRta vRttimAM "sarvathA vinayavAhyatvena prathama pusthAnacitajI evo je ullekha che e uparathI samajI zakAya che ke prathama guNasthAnanA adhikArI jina-dharmathI vimukha-mithyAdaSTi che. paraMtu mithyASTimAM guNasthAna kema mAnavAmAM AvyuM che evo sahaja prazna udbhave che. kahevAno matalaba e che ke unnati dazAmAMja guNasthAnano prayoga yogya che, kemake guNasthAna zabdaja sUcave che tema guNonA vikAsa vinA guNasthAna ghaTI zake nahi. eka apekSAe A vAta sAcI che. Ane lakSyamAM rAkhIne to guNasthAnakamAreha (loTa 6-7)mAM zrIralazekharasUri kathe che ke - vApurvadharmapu, vAreva-gura-dharmathI.. tanmithyAtvaM bhaved vyakta-mavyaktaM mohalakSaNam // anAdyavyaktamithyAtvaM, jIve'styeva sadA param / vyaktamithyAtvadhIprApti-rguNasthAnatayocyate // " athatu-kudeva, kugurU ane dharmane viSe (su)deva, (su)gurU ane (su)dharmanI mati te vyakta mithyAtva che, jyAre mahArUpa lakSaNavALuM avyakta mithyAtva che. A avyakata mithyAtva anAdi kALathI jIvamAM che ja, paraMtu temAMthI nIkaLI) vyakta mithyAtva buddhinI prApti te (prathama) guNasthAna kahevAya che. AnuM tAtparya e che ke avyakta mithyAtva e taddana ajJAna-dazA che. emAM supadArthane kupadArtha ke kupadArthane supadArtha evI viparIta samajaNanI paNa yogyatAne abhAva che. e to ghora aMdhakAra jevI avasthA che. AvI avasthAmAMthI bahAra nIkaLI viparIta samajaNa jeTalI paNa yogyatA prApta karavI te vyakti mithyAtva che ane Ane prathama guNasthAnaka tarIke oLakhavAmAM Ave che. vidvada-dhuraMdhara zrIharibhadrasUri to tyAM sudhI kahe che ke prathama guNasthAnanI prApti mitrA-daSTinA guNone AdhAra upara mAnavI joIe. A vAtanI temanI gaSTisamuccaya nAmanI kRtino nisa-likhita 40mo zloka sAkSI pUre che- Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne. gaSabhapaMcAzikA, [ Apana"prthmN yad guNasthAnaM, sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM, mukhyamanvarthayogataH // " atre e umeravuM anAvazyaka nahi gaNAya ke jema avyakta mithyAtvI maTIne vyakta mithyAtvI thavuM e eka apekSAe unnata dazA che, tema bIjI apekSAe ema paNa ullekha karI zakAya ke avyakta mithyAtva e raudra pariNAmavALA vyakta mithyAtva karatAM sAruM che, kemake vyakta mithyAtva buddhinI ugra dazAmAM jevo kilaSTa karmane baMdha thAya che, tevo avyakta mithyAtvathI thato nathI. AthI karIne je vyakta mithyAtva buddhine prathama guNasthAnaka tarIke oLakhAvavI ghaTe che te viziSTa prakAranI arthAt mitrA dRSTinI sthitivALI hovI joIe. A vAtanuM nyAyAcArya zrIyazavijayagaNikata 21 mI dvAaizikAno nigna-likhita 25 mo zloka ane tenI TIkA samarthana kare che. "vyaktamithyAtvadhIprApti-rapyanyatreyamucyate / ghane male vizeSastu, vyaktAvyaktadhiyornu kaH ? // " TIkA-"anyatra-granthAntare vyaktamithyAtvadhIprAptiH mithyAtvaguNasthAnakapadapravRttinimittatvena iyaM mitrAdRSTirevocyate, vyaktatvena tatra asyA eva grahaNatvAt / ghane-tIne male tu sati, nu iti vitarke, vyaktAvyaktadhiyoH ko vizeSaH ? duSTAyA dhiyo vyaktAyA avyaktApekSayA pratyuta atiduSTatvAt na kathaJcid guNasthAnatvanibandhanatvam // " A pramANe guNasthAnakanI vyAkhyA vicAratAM jarUra evI zaMkA uddabhave che ke siddhAntomAM -AgAmomAM prathama mithyASTi guNasthAna to tamAma nIcI hadanA jIvomAM-sUkSma nigoda jevA jaMtuomAM paNa svIkAravAmAM AvyuM che te zuM ayogya che? AnuM samAdhAna e che ke A hakIkata to sAmAnya apekSAe che. ane te vaLI eja ke sUphalmamAM sUkSama jaMtumAM paNa- sUphama nigodanA jIvamAM paNa thoDIka paNa caitanya-mAtrA cheja. A apekSAne lakSyamAM rAkhIne evA jIvomAM prathama guNasthAna siddhAntakAroe svIkAryuM che. viziSTa apekSA uddezIne to je uddagAro anyAnya AcAyoe kADhyA che tenI sthULa rUparekhA upara mujaba che. adhunA sarvAdbhutanidherbhagavata evAdbhutacaritratAmabhidhitsurAha bhittUNa tamaM dIvo, deva ! payatthe jaNassa payaDei / tuha puNa vivarIyamiNaM, jaikkadIvassa nivaDiaM // 37 // [bhittvA tamo dIpo deva! padArthAn janasya prkttyti| tava punarviparItamidaM jagadekadIpasya niSpannam // ] v0 kRmijULa riA de re! nAvicAhuti! mAva! je hirIpara Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 111 padArthAn prakaTayatIti saNTaGkaH / tatra 'dIpaH' prakaTayati gRhaikadezAniti dIpaH / payatthe-padArthAn ghaTa-paTAdIn / kiM kRtvetyAha-bhittUNa tamaM ti| tamaH-andhakAraM bhittvA-vidArya, nira. syetyrthH| tadanantaraM janasya ghaTAdyarthino lokasya tAn ghaTAdIn prakaTayati / idAnIM jagaguroradbhutatvamAha-tuha puNa tti / tava punarvimalakevalAlokaprakAzakatvena jagadekadIpasyApi iNaM-idaM dIpakArya vivarIaM-viparItaM vaiparItyena nibaDiaM-niyUDham / ayamAzayaHkila dIpo hi tamo bhittvA padArthAn vyaJjayati, tvaM tu pUrva svopadezabhAbhi vibhadrasyabhavyajantujAtasya jIvAjIvAdIn padArthAn prakaTayasi-avabodhayasi, tatastasya tattvAvabodhotpAdanenaiva tamaH-ajJAnaM bhinatsi-dalayasItyaho tava sarvAtizAyicaritram // iti saptatriMzattamagAthArthaH // 37 // he0 vi0-idAnIM bhagavato'pUrvadIpatvakhyApanamukhena varNanAmAha-(bhittUNa tti)| he deva!-svAmin ! dIpaHpratIto bhittvA-tiraskRtya tamaH-andhakAra padArthAn ghaTAdIn janasya-lokasya prakaTayati-prakAzayati / tava punarviparItamidaM pUrvoktaM nirghaTitaM (nivRttaM?)saJjAtaM yasmAt prathamaM padArthAn prakAzya pazcAt tamo bhinatsi / kiMvidhasyetyAha-jagadekadIpasya-bhuvanAdvitIyadIpasya // iti gAthArthaH // 37 // zabdArtha bhittUNa (bhittvA) aTIna. | puNa (punaH)=qvit. tamaM (tamaH) aMdhArane. vivarIyaM (viparItaM ) viparIta, TuM. dIvo (dIpaH ) hI54, TIvo. iNaM ( idaM )-mA. deva! ( deva ! ) he he, he ezvara! jaga (jagat )gata, duniyA. payatthe (padArthAn )=ETrthona. ikka (eka) advitIya, apUrva. jaNassa (janasya) manuSyanA. dIva (dIpa ) hI54, hovo. payaDei (prakaTayati)-48 42 che. jaikadIvassalatanA advitIya hI57. tuha (tava)-tAI. nivaDiaM ( niSpannam )=1yuM. padhArtha prabhurUpa dIpakanI apUrvatA 4 ! (anya ) hI saMghArane ne manuSyane (4 ) pArtho praTa re cha ane jagatanA advitIya dIpakarUpa tAruM A (dIpaka-kArya) to viparIta che, kemake tuM to prathama upadezarUpa kiraNa dvArA bhavya jIvone jIvAjIvAdika padArthane baMdha karAve che ane tyAra pachI e pramANe temane yathArtha jJAna karAvI temanA ajJAnarUpa aMdhakArane aMta mAecha)."-37 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wbhapaMcAzikA, [zrIdhanapAlasAmprataM bhagavadvacanasyaiva prabhAvAtizayamAhamicchattavisapasuttA, saceyaNA jiNa! na iMti kiM jIvA? / kaNNammi kamai jai ki-ttiaMpi tuha vayaNamantassa // 38 // [mithyAtvaviSaprasuptAH sacetanA jina! na bhavanti kiM jIvAH / karNayoH kAmati yadi kiyadapi tava vacanamantrasya // ] pra0 vR0-micchtttti| he jina!-jitarAgadveSa! amI jIvAH-prANinaH sacetanAH-sacetasaH samastaheyopAdeyAdivicAracAturIdhurINabuddhayaH kiM na bhaveyuriti yogH| atha kathamamI prathamacetasaH (sacetasaH) saJjAtAstadAha-micchattatti / tatra mithyA'vabodho mithyA tasya bhAvo mithyAtvaM tadeva samyagbodhacaitanyApahArakAritvena viSamiva viSaM tena prasuptA-vigalitasaMvedanAH yadi kiM syuH ata Aha-kaNNammi tti / yadi teSAM mithyAtvaviSaprasuptAnAM kaNNammi-karNe kamai-krAmati saGkrAmati, pravizatIti yAvat / kiM tat ? tava pravacanaM-dvAdazAGgIpravacanaM tadeva rAgAdigaralabaladalanakalitatvena mantra iva mantrastasya kittiaMpi-kiyanmAtramapi, padamAtramapItyarthaH / iyamatra bhAvanA-tAvadeva dehino mithyAvAsanAvAsitacetasaH kRtyAkRtyavicAre viparIyanti yAvad bhagavadupadezamantrasya lezo'pi zrutiyugale na skhlitH| praviSTe tu zrutipadaM padamAtre'pi bhagavatpravacanasya kasya nAma cilAtItanayasyeva bhRzaM (duSTa)caritrasyApi / tasyApi na sAvadhavAsanAvigamenopazamarasaH sphurati ? / athavA'nye'pi viSavegamUrcchayA prasuptA bhavanti teSAM karNe yadi gAruDazAstrapraNItasaMsphuranmantrapadAnAM dvitrANyakSarANi pravizanti tadA tadaiva te sacetanAH-calanaspandanAdiceSTAvantaH ke na sampadyante / api tu bhavantyeva // iti aSTatriMzattamagAthArthaH // 38 // he0 vi0-sAmprataM bhagavadvAco mantrazaktividhAnena stavamAha-(micchatta tti)| gamanikA he jina ! mithyAtvaviSaprasuptAH-viparItArthazraddhAnagarAghAtAH sacetanAHcaitanyayuktAH kiM na bhavanti ?-na sampadyante ? / api tu bhvntyevetybhipraayH| yadi kim ? yadi kAmati-pravizati / kim ? yadapi stokmpi-kimpi| kasya sambandhi ? tvaddhacanamantrasya / kimuktaM bhavati ? yathA viSeNa vyApto'pi kazcijIvo viziSTamantreNa nirviSo bhavati, tathA mithyAtvavyApto'pi jIvo bhagavadvacanena mithyAtvarahito bhavati / iti prmaarthH|| 38 // 1 'kannammi' iti pAThAntaram / 2 'kathaM mamAprathamacetasaH sajA.' ityapi pAThaH / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ravitA ] RSabhapaJcAzikA. zabdArtha neRtta (mithyAya )=mithyAtva. vela ( viSa )=viSa, jhera. raghutta (supta )=sUi gayela, mUrchA pAmela. meittavijJapannuttA mithyAtvarUpa pAmelA. lagneyaLa (sacetanAH )=sacetana, caitanyathI yukta, ni ! ( Una ! )=he tIrthaMkara ! na ( 7 )=nahi. kuMtti (mati)=thAya che. tri ( fC )=zuM. viSathI mUrchA lIvA ( gIyA: )=jIvo. razmi ( varSe )=karNamAM, kAnamAM mar ( hrAmati )=praveza kare. naTM ( cAva )=jo. zittiLa (yita )=keTaluMka. vi (api )=paNa. tu6 (taya )=tArA. vacaLa ( vacana )=vacana, bola. maMta ( mantra )=mantra. vacaLamaMtata-vacanarUpa mantranuM. padyArtha prabhunA vacanane prabhAva~ jo mithyAtvarUpa viSathI sUcchita thayelA jIvAnA karNamAM he vItarAga ! tArA vacanarUpa mantranA kaMika aMza paNa praveza kare, teA ( tevA) jIvA ( paNa rAhiNIya cAra tathA cilAtIputranI jema) zuM sacetana na thAya ? ''--38 spaSTIkaraNa 113 padmanuM tAtparya e to suprasiddha vAta che ke sarpanuM jhera caDavAthI mUrchA pAmelA manuSyAnI mUrchA temanA karNamAM gADika-mantranA be traNa akSara paDatAM jatI rahe che arthAt teo sacetana Jane che. to tevIja rIte prabhunA vacanarUpa apUrva gArUDika-mantranA be traNa akSaro ke pado karNagocara thatAM anAdi kALanA mithyAtvarUpa viSathI vivekarUpa caitanyathI bhraSTa thayelA jIvo potAnuM asala caitanya meLavavA bhAgyazALI thAya temAM kahevuMja zuM? A anya darzanIyonI jema jaino paNa mantramAM zraddhA dharAve che e vAtanuM jainAcAryoe racelA anubhavasiddhamaMtradvAtriMzikA, cogazAstra ityAdi grantho samarthana kare che. mantrane mAnanArA temaja nahi mAnanArA evA baMne vargo Adhunika samayamAM astitva dharAve che. mantra eTale amuka akSaronI amuka prakAranI saMkalanA. AvI saMkalanAthI vAtAvaraNa upara koI viziSTa asara thAya che, evo eno artha keTalAka kare che. mantrane mAnanArA manuSyo potAnA pakSanA pratyakSa samarthanArthe gADika mantranuM udAharaNa rajI kare che ane teo kahe che ke A mantrano evo prabhAva che ke karaDIne nAsI gayelo sarpa paNa mantrathI AkarSAine gArUDikane tAbe thAya che. 1 rahiya coranA jIvana vRttAntanI aMgrejImAM meM AlekhelI sthUla rUparekhA mATe juo nyAyakusumAMjali (pR0 105). RSabha 15 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 RSabhapaMcAzikA, [ zrIdhanapaTTajema AkarSaNazIla (negative) vidyuta ane preraka (positive) vidyunA samAgamathI taNakho (spark) utpanna thAya che tema jUdA jUdA svabhAvavALA akSaronI yathAyogya rIte saMkalanAguMthaNI karavAthI koI apUrva zaktine prAdurbhAva thAya che. e to jANItI vAta che ke mahApurUSoe uccArelA sAmAnya zabdomAM paNa addabhuta sAmarthya raheluM che, to pachI amuka udezapUrvaka viziSTa vargonI saMkalanathI yojelA padonA sAmarthyanI to vAta ja zI ? vaLI AvA padonAmanna-padonA racayitA jeTale aMze saMyama ane satyanA pAlaka hoya teTale aMze temAM vizichatA saMbhave che. AthI karIne mannanI bhASAmAM parivartana karavAmAM Ave arthAt tagata artha anya bhASA dvArA raju karavAmAM Ave to te parivartana manTanI garaja sArI zake nahi. A saMbaMdhamAM vizeSa UhApoha karavAnuM A sthaLa nahi hovAthI A viSaya ATalethI paDato mUkavAmAM Ave te pUrve eTaluM to nivedana karavuM asthAne nahi gaNAya ke jaina zAstramAM paNa 34-praNava bIja, ane an e bene vizeSataH satkAra karavAmAM Avyo che. 34 ene mantrazAstramAM praNava tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. sarva mamAM prathama pada bhogavanAro A praNava samasta dArzanIka ane tAntrika zAstromAM samAnabhAve vyApaka che. sarva varNonI utpattirUpa, zabda-sRSTinA bIjarUpa ane anAdyanta guNayukta svarUpavALo evo A praNava sakAma bhaktone kAmita phaLa arpaNa kare che, jyAre niSkAma upAsakone to mokSa samarpa che. parameSThIne vAcaka. parabrahmano ghAtaka, anAhata nAdano pratighoSa, ane jJAnarUpa jyotinA kendra-sthAnarUpa A praNava yogi-janono ArAdhya vibhu che. kahyuM paNa che ke vihaMgu, niAM gArita niH. kAmadaM mokSadaM caiva, OMkArAya namo namaH // " A saMbaMdhamAM vizeSa UhApoha jena sAhitya saMzodhaka (khaMDa 3, aMka 1 pR0 1012) mAM karavAmAM Avyo che, vAste enA jijJAsue te dizAmAM prayANa karavuM. sAthe sAthe A granthamAM am nA saMbaMdhamAM paNa vicAra karavAmAM Avyo che. sarva ne maMtrAdhirAja tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUri prAyaH potAnI pratyeka kRtinA prAraMbhamAM Adya maMgaLa tarIke AnuM smaraNa kare che. praNavanI jema A manjhAdhirAja paNa parameSTIno vAcaka che; kemake emAM parameSTInuM parama tattva samAyeluM che. vaLI A padamAMnA a, ane e traNa akSare viSNu, brahmA ane mahAdevanA paNa vAcaka che. e vAtanI nigna-likhita padya sAkSI pUre che - "gavALocate viSNu, je graha erithatiH | dukALa dUra ko-statte parama pama " sakaLa zAstronA sArarUpa praNava ane mannAdhirAjanI jema bIjA paNa mancAkSara jaina zAstramAM daSTi-gocara thAya che. jemake zuM e mAyA-bIja, syA e pavana-bIja, phu e AkAza-bIja che, paraMtu A saMbaMdhamAM atra vicAra karavo ISTa nahi hovAthI A prakaraNa ATalethI pUrNa karavAmAM Ave che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] RSabhapaJcAzikA. 115 adhunA bhagavatsamayasyaiva parasamayebhyo bhaGgyantareNa gurutaraM gauravaM ApAdayannAha - AyanniA khaNaddhaM, pi paraM thiraM te karaMti aNurAyaM / parasamayA tahavi maNaM, tuhasamayannUNa na harati // 39 // [ AkarNitAH kSaNArdhamapi tvayi sthiraM te kurvantyanurAgam / parasamayAstathApi manastvatsamayajJAnAM na haranti // ] pra0 vR0 - Ayanni tti / he sakalazrutanilaya ! bhagavan ! parasamayAstathApi tvatsamayajJAnAM mano na harantIti yogaH / tatra pare - kapila-dakSa- kaNabhakSA 'kSapAda - jaiminiprabhRtayasteSAM samayAH - siddhAntAH parasamayAH / te tava samayam - AgamaM jAnanti-avabudhyante te tvatsamayajJAsteSAM manaH- ceto na haranti-na prINanti, nAvarjayantIti yAvat / yadi punaste tvatsamayajJAH de (dai ) vateSu pratikUlabhASiNo bhaviSyantItyata Aha-AyanniA ityAdi / ye parasamayAH kSaNaH - kAlavizeSastasyArdhaM tanmAtramapi kAlamAkarNitAH - zrutipathamavatAritAH paraM tvayi viSaye thiraM - sthiraM anuyAyinaM (rAyaM?) anurAgam - antaHprItivizeSaM karaMtikurvanti tava - tathApi evaM satyapi te tvatsamayajJAnAM mano na haranti // nanu yasyaiva darzanasya samayaH zrUyate tade ( hai ) vate eva tacchroturmano'nurajyate / iha tu jaimini pramukhANAmAgamAH zrUyante, manastu vItarAge dRDhAnurAgaM bhavati tat kathametad ? / ucyate-yadi teSu tadAgameSu kimapi kSodakSamamupazrUyate tadA tatprayoktRde ( dai) vateSu zrotuzveto'vatarati / na ca te tathAvidhAH yataH zrutimUlAni tAvat jaiminiprabhRtInAM zAstrANi, zrutigirazca tAbhirasamaJjasabhaNitibhaGgibhirvAtUlapralapitAnyapi galahastayanti / tathAhi" sparzo'medhyabhujAM gavAmaghaharo vandyA visaMjJA drumAH svarga chAgavadhAd dhinoti ca pitRn vipropabhuktAzanam / AptAzchadmaparAH surAH zikhihutaM prINAti devAn haviH sphItaM phalgu ca valgu ca zrutigirAM ko vetti lIlAyitam ? // 1 // " kiJca teSAM kukavinibaddhanATakAnAmivAnyat mukhe'nyannirvahaNasandhau / tathAhi ekairdevatAnurakcairekasamayamArgAnuyAyibhistasya sukRtibhiH sveSu sveSu zAstreSvanyadanyadabhihitaM tat tAvat kvacidekatra prANiprANaparitrANamUlaM dharmamupadizatA kenacidevamabhyadhAyi yeduta" yAvanti pazuromANi, pazugAtreSu bhArata ! | tAvadvarSasahasrANi, kumbhIpAkeSu pacyate // 1 // " - manusmRtI ( a0 5, zlo0 38 ) 1 'tuha' iti pRthak padaM vA / 2 'taduktam' iti pAThazcintanIyaH / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 gaNapaMcAzikA, [ zrIdhanapAlapunaranyena kenacit tadAgamaviplAvitenaiva svAbhiprAyeNa vApIdamabhihitaM, yaduta "yajJArthaM pazavaH sRSTAH, svayameva svymbhuvaa| yajJo'sya bhUtyai sarvasya, tasmAd yajJe vdho'vdhH||1||" -manusmRtau (a0 5, zlo0 39) tathA kenacit kvApi mAMsAzanamapavadatA dayAlunaivedamudIritamabhUt "mAM sa khAdayitA'mutra, yasya mAMsamihAjhyaham / etanmAMsasya mAMsatve, niruktaM munirabravIt // 1 // " / tathA punaH kenacit taduktaM yuktamasUyayaivApahastayatA tatsamayapravINena kApi proktam"krItvA svayaM vA'pyutpAdya, paropahRtameva vA" -manusmRtau (a0 5, zlo0 32) tadevaM prayoktRNAM svairapalApitayA paraspareNa paurvAparyeNa viruddhAH parasamayAH yathA yathA zrUyante tathA tathA sthAne'vasthitArthaprayoktari tvayi vItarAge'nurAgavRddhiM janayantItyevaMvidhAzca te kathaM syAcchabdalAJchitAnekAntAtmakatvanmatapravalapratibhAnAM mano haranti / iti ekonacatvAriMzattamagAthArthaH // 39 // he0 vi0-adhunA bhagavatsamayasthiticittadRDhatApratipAdanadvAreNa stvmaah-(aayniatti)| AkarNitAH-zrutAH kSaNArdhamapi-stokakAlamapi tvayi sthiraM-nizcalaM kurvanti-vidadhatyanurAgaM-bahumAnaM ye parasamayAH-bauddhAdisiddhAntAstathApi manaH-cittaM na haranti-nAhAdayanti / keSAmityAha-tvatsamayajJAnAM-bhavasiddhAntavedinAm / kimiti ? nizcalacittatvAt teSAm // iti gAthArthaH // 39 // 1 manusmRtau (a0 5, zlo0 55) tu yathA "mAMsa bhakSayitA'mutra, yasya mAMsamihAdayaham / etanmAMsasya mAMsatvaM, pravadanti mniissinnH||" 2 'bhakSayitA' iti pAThaH hAribhadrIyASTake yogazAstra(pra0 3, zlo0 26)svopajJavRttau ca / 3 'manurababIt' iti pATho yogazAstra(pra0 3, zlo0 26)stropajJavRttau / 4 uttarArdhaM tu yathA - "devAn pitRRn samabhyarcya khAdan mAMsaM na duSyati / " sampUrNaH zloko dRzyate yogazAstra(pra0 3, zlo033)svopajJavRttau / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA] kAyaar (mAtA)=sAMbhaLelA. gr (phaLa)=kSaNa, paLa. 38 (madha)=aDadhI. urdUaDadhI kSaNa. ji ( )=paNa. gharuM (ci)=tAre viSe. thi (tha)=sthira, dRDha. je (te)=teo. jAti (kuti)=kare che. purANaM (anurA)= anurAgane premane. (ra) anya. RSabhapazcAzikA. zabdArtha rasamaya (samaca=siddhAnta, Agama. vsamA=anyanA Agame. tari (to) to paNa. mai (mana )=manane. suru (a)=dvitIya purUSanuM ekavacana. su (za)=jANakAra. svaramagnar=tArA siddhAntane jANanArAnA. tuTu (tA)-tArA. rAmacalULa (samayAna) siddhAntane jANanArAonA. na ()=nahi. dati (dRti)=hare che. padhArtha jina-siddhAntanuM gaurava "anya (vaizeSika, naiyAyika, jaiminIya, sAMkhya, saugata pramukha)nA Agamo aDadhI kSaNa sAMbhaLyA chatAM paNa tAre viSene anurAga sthira kare che ane tema thavAthI tArA siddhAntanA jANakAronuM citta te harI (zakatA) nathI (te gyaja che)."--39 spaSTIkaraNa sArAMza A padyamAMthI evo vini nIkaLe che ke jaina darzananA rahasyano jANakAra jaiminIya pramukha Aga aDathI kSaNa to zuM paNa kalAkonA kalAko ane divasonA divaso sudhI ekAgra cittathI sAMbhaLe to paNa teno jaina zAsana pratyeno prema apAze paNa ocho thAya tema nathI. kemake anya darzananA siddhAntomAM paraspara virUddhatAdika aneka doSo tenI najare paDatAM tenA upara tenI prIti thAyaja kema? vAIhiM pariggahiA, karaMti vimuhaM khaNeNa paDivakkhaM / tujjha nayA nAha! mahAgaya va annunnasaMlaggA // 40 // [vAdibhiH parigRhItAH kurvanti vimukhaM kSaNena pratipakSam / tava nayA nAtha! mahAgajA ivAnyonyasaMlagnAH // ] pra0 vR0-vAIhiM ti / he vihitadurdAntakutIrthisArthapumartha ! nAtha! tava sambandhino sugaMti' rita pAka vRttizAmA ra "rAzi ti arthAntare Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 SabhapaMcAzikA [zrIdhanapAlanayAH kSaNena vipakSaM vimukhaM karaMti-kurvantIti yogH| tena nIyate-gamyate pramANapratipannasya vastuno ghaTAdeviSayIkriyate taditarAMzAnapekSeNa yena parAmarzavizeSeNa pratipatturabhiprAyavizeSeNAMzaH sadAdimayaH sa ca vyAsato'nekavikalpaH, samAsato dvedhA-dravyArthikaH paryAyArthikazca / dravyameva vastu, na paryAyAH, teSAM tanmatenAvastutvAt / ata eva dravyANyarthossyeti dravyArthiko'yamucyate / paryAyanayasya tu paryAyA eva vastu, na dravyaM, tasya tanmatenAvastutvAt / ata eva paryAyA artho'syeti paryAyArthiko'sAvucyate / yadAhuH paramarSayaH "titthyrvynnsNghsvisesptthaarmuulvaayrnnii| davaDhio a pajavaNao asesA vigappA siM // 1 // " -sammatitake (gA0 3) tatra dravyArthikastridhA-naigamaH, saGgraho, vyavahArazca / tatra naike gamA-avabodhamArgA yasya sa nipAtanAnnaigamaH / tathA azeSavizeSarahitaM sattvadravyatvAdikaM sAmAnyamAnaM yaH saGgahAti sa saGgrahaH / tathA sahItAn sattvadravyAdInAn vidhAya na tu niSidhya yaH parAmarzavizeSastAneva vibhajate sa vyvhaarH| dvitIyaH paryAyArthikaH punazcaturdhA-RjusUtraH, zabdaH, samabhirUDhaH, evambhUtazca / tatra Rju-atItAnAgatakAlakSaNakauTilyavaikalyAt prAJjalaM sUtrayati yo'bhiprAyaH sa RjusUtraH / tathA kAla-kAraka-liGga saGkhyA-puruSo-pasargabhedena dhvanerarthabhedo yaH pratipadyate sa zabdaH / tathA paryAyazabdeSu vyutpattibhedena bhinnamarthaM yaH samabhirohati sa samabhirUDhaH / tathA yaH zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamartha (zabda) vA'nanyatvenAbhyupagacchati sa evmbhuutH| evamamI sarve'pi samuditA naigamAdayaH sapta mahAnayA yeSAmekaikasyaikaikaM zatamanugAminAM nayAnAm / iha vacananirNayaprastAve bahu vaktavyaM tacca granthagauravabhIrubhirnAdRtam / tata ete tvatpravacanAntaHpAtino nayAH kSaNAt vipakSavaimukhyamAracayanti / kiMviziSTAH santaH ? vAIhiM ti-vAdibhiH parigRhItAH sahajanijaprajJA'vajJAtavAcaspatimativibhavaistathAvidhAdbhutavAdalabdhisampannAdibhiH parigRhItAH svapakSAvipakSa sthApanena parapakSa vipakSa] vikSepAya prayuktAH / evaMvidhAzca te kiM kurvantIti ata Aha-kuNaMti vimuhaM ti pratipakSaM sAGkhya-saugatAdikutIthisArtha kSaNena-akSepeNa vimuhaM-vimukhaM vigalitapratibhAprAgabhAratvena vAdakathAparAakhaM kuNaMti-kurvanti / punaH kiMviziSTAste nayAH ? anunnasaMlaggA-anyonyasaMlagnAH, parasparaM kAryakaraNapravINAH / anyonyanirapekSatve tu teSAM durnayatvameva syAt / yaduktaM paramarSibhiH 1 aacaaryvryshriisiddhsendivaakraaH| 2 chAyA tiirthkrvcnsaahsvishessprstaarmuulvyaakrnnii| dravyAstikazca paryavanayazca azeSA viklpaaH|| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. "dohi vi naehi nIaM satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa annunnaniravikkhaM // 1 // " ti __ -vizeSAvazyake (gA0 2195) atropamAmAha-nayAH ka iva ? mahAgaya va-mahAgajA iva bhadrajAtIyatvena madamantharagamanAH sAMyugInAH pradhAnadantina iva, tathA vidhatte vipakSapratipanthinAmanIkamekahelayA pravRttAH kSaNena hatavigrahameva pazcAnmukhaM vikSipanti / kiMviziSTAH santaH ? vAIhiM ti vAjibhiH-turaGgamaiH parigRhItAH-kRtaparikSepAH / vidhIyate hi samitibhUmiSu maMttAnAM gajAnAM tathAvidhAtigUDhAbhimarmara(?)prahAraparihAraturaGgamapUraiH parikSepaH / iti catvAriMzattamagAthArthaH // 40 // he0 vi0-idAnIM nayaprabhAvapratipAdanadvAreNa stavamAha-(vAIhiM ti)| he nAtha! tava nayAH naigamasaGgraharavyavahAra3RjusUtra4zabda5samabhirUDha6evambhUta7rUpAH kSaNena-stokakAlena kurvanti vimukhaM-parAmukhaM pratipakSa-vipakSaM, nayavAdAmbhodheduravagAhatvAt / ka ivetyAha-mahAgajA iva-pradhAnadvipA iva / kiMvidhA nayAH? kiMvidhA mahAgajAH iti zleSamAha-vAdibhiH-vacanakuzalaiH parigRhItAH-parivAritAH, mahAga. jAstu vAjibhiH-turaGgamaiH, tathA'nyonyasaMlagnAH-parasparaM militAH, mithaH sApekSA ityarthaH / ayamatra bhAvArthaH-kaizcit kuvAsanAgrahagrastairayaHzalAkAkalpA nayA abhyupagatAH / jainaizca punaH sarvanayasamUhamayaM jinamatamiti pratipannam / tasmAt yuktamanyonyasaMlagnA iti vizeSaNamiti / sAmprataM prasaGgAgatamiti saGkSiptarucivineyAnugrahAya lezato nysvruupmupvrnnyaamH| tatrAnantadharmAtmakaM vastu svamataviziSTaM nayanti-gocarayanti saMvedanaM samAropayanti iti nayAH, vastvekadezaparAmarzA ityarthaH / tathA coktaM (zrIsiddhasenadivAkaraiH)"ekadezaviziSTo'rtho, nayasya viSayo mataH" -nyAyAvatAre (zlo0 29) iti / te ca anantadharmAdhyAsitatvAt vstuno'nntaaH| tathApi sarvatra prasiddhatvAt sapta bhedA varNyante, anyeSAM teSvevAntarbhAvAt / tatrApi catvAro'rthasamarthakAH trayazca zabdadvArakAH iti / sAmprataM ekaikamatamupavarNayAmi(maH) / naigamAstAvat vicAryante / nigamyante-viviktaM paricchidyante iti nigamAH ghaTAdayo'rthAsteSu bhavo naigama iti / ayaM hi sattAlakSaNamAha 1 chAyA dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvena anyonyanirapekSam // 2 mataGgajAnAM' ityapi paatthH| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 raSabha paMcAzikA. [zrodhanapAlasAmAnyamavAntarasAmAnyAni ca dravyatva-guNatva-karmatvAdIni / tathA antyavizeSAnasAdhAraNarUpalakSaNAnavAntaravizeSAMzca ghaTAdIn abhipretIti naigamayati // cha / adhunA saGgrahAkUtamupavarNayAmi-tatra saGgahNAtIti samastavizeSapratikSepadvAreNa sAmAnyarUpatayA sakalaM vastviti saGgrahaH / ayaM hi sattAlakSaNaM mahAsAmAnyaM samarthayati, na stambhebhakumbhAmbhoruhAdIn vizeSAniti saGgrahaH // ch|| sAmprataM vyavahArAbhiprAya ucyate-vyavahriyate laukikairanenAbhiprAyeNeti vyvhaarH| ayaM tu manyate yadeva lokavyavahArapathamavatarati jalAdyAharaNasamartha ghaTAdikaM tadeva pAramArthikaM vastu, na sAmAnyaM antyavizeSA vA pAramArthikA iti vyvhaarH|| cha / sAmprataM RjusUtrAbhiprAyaH kathyate-tatra atItasya vinaSTatvAt anAgatasya alabdhAtmalAbhatvAt kharaviSANAdibhyo'vaziSyamANatayA nArthakriyAnivartanakSamatvamarthakriyAkSamaM ca vastu tadabhAvAt tayorna vastutvaM (iti) RjusUtraH / tadidamarthasvarUpanirUpaNa nipuNAnAM matamupavarNitam / adhunA zabdadvArakANAM matamupavarNyate / idaM sAdhAraNamAkUtaM yaduta zabda eva paramArthaH, nArthaH, tasya tatpratItau pratIyamAnatvAt svarUpavaditi // cha / sAmprataM pratyekamataM kathyate-tatra zabdyate-AhUyate anenAbhiprAyeNArthaH iti shbdH| ayaM hi manyate rUDhito yAvanto dhvanayaH kasmiMzcidarthe pravartante yathA indra-zaka-purandarAdayasteSAmapi eko'rtho vAcya iti // cha / sAmprataM samabhirUDhamatamucyate-sam-ekIbhAvena hyutpattinimittamAskandayati zabdapravRttau yo'bhiprAyaH sa samabhirUDhaH / ayaM hi paryAyazabdAnAM prtivibhktmevaarthmbhigmyte| tadyathA-indanAdindraH, zakanAt zakraH, pUrdArayatIti purndrH|| cha / sAmprataM evambhUtAbhiprAyaH pratipAdyate / tatra evaMzabdaH prakAravacanaH, tatazcaivam-yathA vyutpAditastaM prakAraM bhUtaH-prApto yo'bhiprAyaH sa evambhUtaH / ayaM hi yasminnarthe zabdo vyutpAdyate sa vyutpattinimittamartho yadaiva vivartate tadaiva taM zabdaM pravartamAnamabhipraiti, na sAmAnyena / yathodakAdyAharaNavelAyAM yoSidAdimastakArUDho viziSTaceSTAvAneva ghaTo'bhidhIyate, na zeSaH, ghaTazabdavyutpattinimittazUnyatvAt paTAdivaditi // cha / ___etAvabhipretya dharma smrthyntH| zeSadharmasvIkAratiraskAraparihAradvAreNa pravartamAnA nayA bhaNyante / yadA tu sAvadhAraNAH santaH vastu samarthayanti tadA durNayatAM bhajante / durNayatvaM ca yathA bhavati tathA granthagauravabhayAdasmAbhirnocyate granthAntarAd vijJeyamiti kRtaM vistareNa / prakRtaM prastumaH // 40 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaJcAzikA. 121 viracitA ] zabdArtha vAri (Ahimi =vAdIothI. | nA!(nA!)=he nAtha! vA i(rAzimi ) ghoDAothI. mA (ma)=moTo. ridiA (fpRhItA )=svIkArAyelA. vAra (TEhAthI. pati (yuni=kare che. mAra=moTA hAthIo. limu (vimui)=vimukha. ar (ni)=kSaNamAM, paLamAM. ()=jema. vahivae (pratipakSa)-pratipakSane, zatrune. | = (anya)=paraspara. rss (tara)-tArA. saMda (8)=joDAyela. kathA (navA)=nayo. sihaM paraspara joDAyelA. padhAtha jaina nanI prabhutA he nAtha ! ghaDAothI vIMTaLAyelA tathA paraspara maLI gayelA evA moTA hAthIo jema (zatrunA sainyane raNakSetramAMthI pAchuM haThAve che tema atizaya catura ane vaLI vAdalabdhithI alaMkRta evA) vAdIoe potAnA pakSanA maDanane mATe ane pratipakSanA khaDanane mATe) svIkArelA temaja 'paraspara saMgata evA tArA no pratipakSane eka kSaNamAM (vAdavivAdanA kSetrathI vimukha kare che."-40 1 A vizeSaNathI viziSTa noja "sunaya che ema sUcana karavAmAM AvyuM che; nahi te je no pitAnA maryAdA-kSetranI bahAra jaI eka bIjAne utArI pADavA prayatna kare to te darnaya" banI jAya che. kahevAno matalaba e che ke paraspara sApekSa no "sunaya' che, jyAre paraspara nirapekSa no te "durnaya' che. A vAtanuM zrIratraprabhasUrikRta stuti-dvAzikAnuM nigna-likhita padya samarthana kare che "aho citraM citraM tava caritametanmunipate ! svakIyAnAmeSAM vividhaviSayavyAptivazinAm / vipakSApekSANAM kathayasi nayAnAM sunayatAM vipakSakSeptaNAM punariha vibho! duSTanayatAm // " paMcAzatamAMno nigna-likhita ka paNa A vAtanI sAkSI pUre che - "niHzeSAMzajuSAM pramANaviSayIbhUyaM samAseduSAM / vastUnAM niyamAMzakalpanaparAH sapta zrutA bhaGginaH / audAsInyaparAyaNAstadapare cAMze bhaveyurnayA zvedekAntakalaGkapaGkakaluSAste syustadA durnyaaH||" paraMtu A uparathI naya ane durnaya e be hoya evuM sUcana thAya che. vastu-sthiti A prakAranI hoya ema kalikAla sarvajJa zrIhemacandrasUrinA nIce mujabanA uddagAra uparathI jaNAya che eTaluM ja nahi paNa nyAyAcArya zrIyazavijayagaNi paNa ene pramANarUpe svIkAre che - __ "sadeva sat syAt saditi vidhA'rtho mIyeta durnItinayapramANaiH" -anyogavyavachedika dvatrizikA lo0 28 AthI karIne zrImalayagirisUri "navo TurnAH kunadghati tavarA thavasthA, na samAja, naTurnAtathaviro" ItyAdi je ullekha kare che te kaI apekSA anusAra ghaTe che te vidvAnoe vicArI jovA jevuM che. RSabha0 16 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 RSabhapaMcAzikA spaSTIkaraNa naya-paryAlAcana pratyeka pravRttimAM nirNAyaka zakti ane grAhaka zaktinI mukhyatA rahelI che. nirNAyaka zakti padArthanA nirNayo tarapha dhyAna Ape che, jyAre grAhaka zakti e nirNayone kramazaH vyavahArarUpa ApavAmAM pravRtta thAya che. A zaktione zAstrakAro anukrame pramANa' ane 'naya' evA nAmathI saMbodhe che. A baMne jJAnanAM eka jAtanAM rUpAMtaro che, chatAM e baMnemAM bhinnatA che. jemake pramANu nirapekSa che, jyAre naya sApekSa che; arthAt pramANa potAnA sAmarthyathI potAnuM rakSaNa karI zake che, jyAre nayane to potAnA bacAva mATe pramANano Azraya levo paDe che. kahevAnI matalaba e che ke pramANa vastu svarUpano nirNaya kare che, jyAre naya to pramANe karelA nirNaya upara jIve che. enuM kAraNa e che ke nayarUpe gaNAvA lAyaka koI paNa Azaya- abhiprAya-vicAra pratyakSa, anumAna ke anya koi pramANathI mAdhita naja hovo joie. amuka vicAra abhrAnta che, asaMdigdha che, nirdoSa che evI pratIti pramANu dvArA thAya tyAra pachIja te vicAra nayasamitino sabhya banI zake che. A pramANe nayasamitinA sabhya anelA vicAre potAnAthI bhinna ke virUddha vicAra sAthe jhapAjhapI na karavI joie, tenA tarapha udAsIna rahI potAnuM kArya ajAvavuM joie. A pramANenuM vartana nahi rAkhe to tene nayasamiti potAnA saMgha bahAra mUke che ane tene 'nayAbhAsa' evA nAmathI oLakhAve che. A uparathI e phalitArtha thAya che ke ananta dharmavALI vastumAMnA koi amuka dharmane uddezIne je yathArtha abhiprAya ApavAmAM Ave te naya kahevAya che, jyAre anya dharmo tarapha udAsInatA dhAraNa na karatAM tenuM khaNDana karavA pravRtta thato abhiprAya te 'nayAbhAsa' che. AthI potAnI maryAdAnuM ullaMghana kare te potAnI mahattA gumAvI bese, e dekhItI vAta che. naya-jJAna e dravyAnuyoganI kuMcI che. anya zabdomAM kahIe to dravyAnuyoganuM yathArtha svarUpa prakaTa karanArI e khArAkhaDI che, kemake enI sahAyatAthI vikaTamAM vikaTa prazna paNa sundara ane sacoTa rIte ukelI zakAya che. AnAthI jaganA samasta vicAro temaja tenI pravRttio are samAja ke vyaktigata baMdhAraNanA pAyAono paNa vAstavika odha thAya che. AthI to nayane uddezIne anyAnya jainAcAryoe aneka prauDha grantho racyA che. meM paNa yathAmati enI sthULa rUparekhA nyAyakusumAMjalinA spaSTIkaraNa (pR0 165-172,224-228) mAM AlekhI che. A viSayanA gaurava tarapha lakSya ApatAM temaja TIkAkArano Azaya thoDe ghaNe aMze samA jAvavA mATe karelo prayAsa anAvazyaka nahi gaNAya ema mAnI nIce mujabanI hakIkata rajI karavAmAM Ave che: 1 chAyA ApaNe upara joi gayA tema naya e abhiprAya-vizeSa yAne eka prakAranuM apekSAjJAna hovAthI enI saMkhyA agaNita hovI joie evo sahaja bhAsa thAya che. kharekhara vastu-sthiti paNa temaja che, kemake e vAtanI sammati-tarkanA tRtIya kADanI nigna-likhita 47mI gAthA sAkSI pUre cheH~~~ "jAvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva huMti nayavAyA" [ zrIdhanavAH yAvanto vacanapathAH tAvantaH caiva bhavanti nayavAdAH // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] RSabhapaJcAzikA. arthAt jeTalA vacana-mArga che teTalA naya-vAdo che. A pramANenI paristhiti hovA chatAM paNu kuzAgramati jainAcAryoe A gaNanAtIta nayonA samUhane mAtra sAta nayomAMja vibhakta karyo che. A vaheMcaNI paNa vaLI evI anupama rIte karI che ke jagatanA koi paNa vicArano AmAM samAveza thavo bAkI raheto nathI. atra evo sahaja prazna udbhave ke zabda-samudAyanI vizALatAne laIne zabda-jJAna paNa thavuM muzkela che to apekSA-jJAnanI vAtaja zI ? AnuM samAdhAna e che ke eka to vaiyAkaraNoe A zabda-samudAyanA nAma, sarvanAma ItyAdi bhedo pADI saralatA karI ApI che ane khIjuM abhyAsa-paricaya dvArA te zabda-jJAna paNa sahelAithI prApta thAya che. to evI rIte suyogya abhyAsa-manana karavAthI kayo abhiprAya kyA nayane avalaMkhIne ApavAmAM Avyo che te jANavAmAM dhAravA jeTalI muzkelI nathI. 123 prApta karavuM, laI javuM e artha sUcaka nI dhAtu uparathI naya' zabda anelo che. enAM prApaka, rakAraka sAdhaka, nivartaka, "nirbhrAsaka, 'upalaMbhaka, vyaMjaka ityAdi 'nAmAMtara che e vAta tattvArthAdhigamasUtra ( a0 1, sU0 35)nA bhASya uparathI joi zakAya che. A prApaka vigerenAM lakSaNonA saMbaMdhamAM vizeSa vivecana na karatAM tenA jijJAsune nyAyavizArada nyAyAcArya zrIyazeAvijayagaNikRta nayarahasya-prakaraNa jovA bhalAmaNa karavAmAM Ave che. nayanA je mukhya sAta bhedo pADavAmAM Ave che te tarapha have uDatI najara pheMkIe. (1) naigama naya vastugata sAmAnya temaja vizeSa dharmo upara prakAza pADe che. AnA jAdI jUdI rIte traNa traNa bhedo paDe che. (juo stuti-caturvizatikAnuM 20 muM pRSTha) A naya tarapha naiyAyika ane vaizeSika darzananI anucita prIti che arthAt A nayanI suvyavasthita maryAdAnuM te darzanamAM ullaMghana karavAmAM AvyuM che evuM jaina zAstrakAronuM kathana che. (2) saMgraha naya vastumAM rahelI vizeSatA tarapha udAsIna rahI tadbhuta sAmAnyatA tarapha STipAta kare che. sAMkhya darzana temaja advaitavAdanI utpatti A naya taraphanA aghaTita mohane AbhArI che. 1 padArthane prApta karAvanAra-meLavI ApanAra. 2 jJAna padArthano bodha karAvanAra. 3 padArthanA nirNayane sAdhanAra. 4 padArthagata odhano niSpAdaka. 5 padArthano bhAsa karAvanAra. 6 padArthanI upalabdhiprApti karAvanAra. cha padArthane vyakta-sphuTa karanAra. 8 nayanA svabhAvane anurUpa-arthasUcaka anvartha evAM A nAmo che. 9-10 sAmAnyagrAhI saMgraha nayamAMthI taiyAyika darzana ane vizeSagrAhI vyavahAra nayamAMthI vaizeSika darzana udbhavyAM che, ema matAntara che. zuddha saMgraha nayamAMthI brahmavAdi darzana ane azuddha vyavahAranayamAMthI saMkhyadarzana utpanna thayAM che evo eka mata che, jyAre zrIbhADusvAmiSkRta namaskAra-niryuktimAM to naigama nayamAMthI sAMkhyadarzananI pravRtti thai che ema kahevAmAM AvyuM che. A saMbaMdhamAM (nayarahasya, nayapradIpa, jainatarkabhASA vagerenA kartA) nyAyAcArya zrIyoAviyagaNanA udgAro manana karavA jevA che. teo naceApadezamAM kathe che ke "jAtaM dravyAstikAcchuddhAd, darzanaM brahmavAdinAm / tatraike zabdasammAnaM, citsammAnaM pare jaguH // 109 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 kaSabhapaMcAzikA [ shriidhnpaal(3) vyavahAra naya vizeSatA tarapha lakSya rAkhe che. loka vyavahAra A nayanuM kAryakSetra che. enA ayathArtha sevanathI cArvAka darzana udbhavyuM che. (4) kAjusUtra naya vartamAna kAla sAthe saMbaMdha dharAve che. A paryAyo tarapha dhyAna Ape che. AnI sattAnA durUpayogarUpa 'sautrAntika bauddha darzana che. (5) zabda naya pravRtti laukika saMketo upara nirbhara che. e paryAyonI bhinnatA tarapha dhyAna Apato nathI. anyAnya zabdo vaDe sUca vAtA vAcyArthane ekaja padArtharUpe te svIkAre che. AnuM anucita sevana vibhASika darzanamAM najare paDe che. azuddhAd vyavahArAkhyAt , tato'bhUt sAGkhyadarzanam / cetanAcetanadravyA-nantaparyAyadarzakam // 110 // yadyapyetanmate'pyAtmA, nirlepo nirguNo vibhuH| adhyAsAd vyavahArazca, brahmavAde'pi sammataH // 111 // pratyutAtmani kartRtvaM, sAGkhyAnAM prAtibhAsikam / vedAntinAM tvanirvAcya, mataM tad vyAvahArikam // 112 // anutpannatvapakSazca, niryuktau naigame shrutH| neti vedAntisAGkhyoktyoH, saGgrahavyavahAratA // 13 // tathApyupaniSaSTiH, sRSTivAdAtmikA praa| sasyAM svanopame vizve, vyavahAralavo'pi na // 11 // sAGkhyazAstre ca tanmAtma-vyavasthA vyavahArakRt / ityetAvat puraskRtya, vivekaH sammatAvayam // 115 // heturmatasya kasyApi, zuddho'zuddho na naigmH| antarbhAvo yatastasya, saGgraha-vyavahArayoH // 116 // dvAbhyAM nayAbhyAmunnIta-mapi zAstraM kaNAzinA / bhanyonyanirapekSatvAna-mithyAtvaM svamatAgrahAt // 117 // svatantravyaktisAmAnya-grahA ye'tra tu naigame / aulUkyasamayotpattiM brUmahe, tata eva hi // 118 // " 1 sautrAntika e bauddha saMpradAyanA cAra phirakAo paikI eka che. enuM temaja bIjA traNa phirakA onuM sthULa svarUpa nimnalikhita padyamAM draSTi-gocara thAya cheH "artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNocyate pratyakSo nahi bAhyavastuvisaraH sauntrAntikairAzritaH / yogAcAramatAnugairabhimatA sAkArabuddhiH parA manyante bata madhyamAH kRtadhiyaH svacchA parAM saMvidam // " A padya nopadezanI zrIbhAvaprabhasUrikRta avasUrimAM che eTaluM ja nahi, paraMtu zrIharibhadrasUri padarzanasamuccayanI zrIguNaratrasUrie racelI tarkarahasyadIpikA nAmanI vRttinA prathama adhikAranA antamAM paNa che; paraMtu tenA mULa kartA koNa che te mArA jANavAmAM nathI. 2 A temaja have pachInA traNa ullekho nopadezanA nimnalikhita lokanA AdhAre karavA AvyA che "RjutrAditaH sautrAntika-vaibhASiko kramAt / bhabhUvan saugatA yogAcAra-mAdhyamikAviti // 119 // " Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] RSabhapaJcAzikA. 115 (6) samalaDha naya paryAyanI bhinnatAthI arthamAM bhinnatA mAne che. kemake e laukika saMketo uparAMta vyutpatti tarapha paNa lakSya Ape che. arthAt A naya zabdo dvArA arthono bodha meLavatI veLA lokika saMketa ane zabda vAcyabhAva e baMne tarapha najara rAkhe che. AnA tarapha ayogya moha dharAvanArA darzana tarIke yogAcArane oLakhAvI zakAya. (7) evaMbhUta naya svakIya kAryane karanArI vastuneja vasturUpe mAne che. A naya paNa laukika saMketano Azraya le che to paNa tenuM mukhya dhyeya to zabdanA vyutpatti janya bhAva sAthe arthanA sAmya taraphaja hoya che. A naya lAkSaNika ke aupacArika zabdo tarapha jarA paNa dhyAna Apato nathI. kaheNI ane raheNInI samAnatAne puSTi ApavAmAM A naya ekko che, arthAt zabdano bhAva eka dizAmAM hoya ane arthano mIjI dizAmAM hoya te vAta Ane saMmata nathI. mAdhyamika darzananI A tarapha aghaTita prIti che. eka ekathI vadhAre vizuddha evA A sAta nayo paikI pratyekanA so so bhedo paDe che. subhAgye AnuM svarUpa nayacakravAlamAM tenA kartA zrImahvavAdIe AlekhyuM che eTaluMja nahi, paraMtu tenA upara suvistRta TIkA racI potAnI paropakAra-vRtti zrIsiSi munivarye prakaTa karI che. Ano Adarza taiyAra karavAmAM nyA nyA. zrIyazavijaya maheApAdhyAye apUrva pari zrama sevyo che. A anupama grantha jema bane tema jaladI chapAvIne bahAra pADavAmAM Ave tema vadhAre hitakara che. e prakaTa thatAM tenA jijJAsune ghaNuM jANavAnuM maLaze. uparyukta sAta nayo paikI keTalA nayone dravyArthika gaNavA e saMbaMdhamAM mata-bheda che. zvetAmbara sampradAyamAM zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNa pramukha saiddhAntiko prathamanA cArane dravyArthika mAne che, jyAre zrIsisainadivAkara pramukha tArkiko prathamanA traNane dravyAyika mAne che. naceApadezamAM kahyuM paNa che ke-- "tArkikANAM trayo bhedA, AdyA dravyArthino matAH / saiddhAntiAnAM vavA, pAyArthatAH re || 68 digambara-sampradAya tarapha najara karatAM zrIvidyAnandasvAmI tArkikone maLatA che, mAlUma paDe che ke tattvArthazyAvArtikanA kartA kemake temaNe A grantha (pR0 268)mAM kahyuM che ke-- "sa pAm Dhau vizeSeLa, dravyaparyAyoSau / dravyArtho vyavahArAntaH, pArthasato'paraH // 2 // " artha--naya ane zabda-nayamAM kyA kyA nayono antarbhAva thAya che te saMbaMdhamAM to matabhinnatA jaNAtI nathI. saiddhAntiko temaja tArkako naigamathI RjusUtra paryaMtanA cAra nayone artha-naya mAne che, jyAre bAkInA nayone zabda-naya tarIke oLakhAve che. A viSayamAM to zvetAMkhara ane digambara sampradAyonuM paNa aikya jovAya che; kemake tattvArthaslekavArtika (pR0 274)mAM kahyuM che ke-- Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, "tatra sUtraparyantA-zrRtvAODarthanA matAH / traya: rAyA: zeSA:, rAjyarthanovaH // 8 // " nayano viSaya jANavA lAyaka che, paraMtu te eTalo gahana temaja vistRta che ke enA saMbaMdhamAM jeTalo UhApoha karavAmAM Ave teTalo ocho che. tethI Akho eka navIna grantha racI zakAya evA A viSayane lagatI be traNa hakIkatono ullekha karI Ane pUrNa karavAmAM Ave to anucita nahi lekhAya. 126 [ zrIdhanapAna upara gaNAvI gayelA sAta nayo paikI naigamAdika traNa nayo mati, zruta avadhi, mana:paryaya ane kevala e pAMce jJAnone temaja mati-ajJAna, zruta-ajJAna ane vibhaMga jJAna e traNa ajJAnone mAne che. RjusUtra naya to zruta-jJAna ane zruta-ajJAnane sAhAyya karanAra hovAthI mati-jJAna ane mati-ajJAna sivAyanA cAra jJAnone ane e ajJAnone mAne che. zabda naya mati avadhi ane mana:paryaya e traNa zrutanA sahAyaka hovAthI zruta-jJAna ane kevala-jJAna e eneja mAne che. A nayanI apekSAe koi ajJAnI ke mithyASTi nathI (juo tattvArthodhigamasUtra a0 1, sU0 35 nA bhASyano aMtima bhAga ). atra e nivedana karavuM Avazyaka samajAya che ke jaina tattvajJAnanA bhaMDAranI kuMcIrUpa nayano pramANa ane *syAdvAda sAthe zo saMbaMdha che e jyAM sudhI barAbara dhyAnamAM na Ave tyAM sudhI nayanuM mahattva pUrepUruM AMkI zakAya nahi, A saMbaMdhane vyakta karanArAM e padyo tArkikaziromaNi AcArya zrIsimena divAkare potAnI kRti nyAyAvatAramAM racyAM che. te nIce mujama cheH 1 gahana kahevuM vAstavika che ke nahi te to zuddhAdika evA je drArthika nayanA bhedAnuM svarUpa dravyAnuyAgatakAmAM ApyuM che te jovAthI pratIti thaze. 2 viparIta avadhi-jJAnane vibhaMga jJAna kahevAmAM Ave che. avadhi-ajJAna evo prayoga karavAmAM Avato nathI. 3 pramANanuM kicit svarUpa maiM nyAyavizArada nyAyatIrtha munirAja zrInyAyavijayakRta nyAyakusumAMjalinA tRtIya staJakanA spaSTIkaraNamAM vicAreluM hovAthI enA jijJAsune te jovA huM bhalAmaNa karUM chuM. 4 syAdvAdanA saMbaMdhamAM zrIzAlana munirAjakRta stuti-caturviMzatikAnA spaSTIkaraNa (pR0 112115) mAM thoDo ghaNo UhApoha karavAmAM Avyo che, eTale ahIM e saMbaMdhamAM vizeSa ullekha na karatAM eTaloja isAro karavo asa thaze ke syAdvAda e paramata-asahiSNutArUpa bIjane pallavita karanArA nayAbhAsarUpa meghane vikherI nAMkhanAra pavana che. enI madadathI syAdvAdI sarva upara samAna bhAva rAkhI zake che. AthI to te potAne khIjAnI sthitimAM potAnI kalpanA zakti vaDe-nayAMtarathI mUkI zake che ane tethIja te khIjA mAnavanI sthiti samajI tenA tarapha 'syAt' zabda dvArA dayA-dilasojI-sahAnubhUti darzAvI zake che. A pramANe syAdvAda AtmAnA samabhAvarUpa padmane vikasita karI tene mukti ramaNInA maMdiramAM dArI lai jAya che. saMbadha sittarInA AraMbhamAM tenA kartA zrIratazekharasUrie kahyuM paNa che ke "seyaMbaro ya AsaMbaro ya buddho va ahava anno vA / samabhAvabhAvibhappA lahaha mukkhaM na saMdeho // 1 // " arthAt zvetAMbara ho ke digambara ho, buddha o ke anya koi ho. jeno AtmA samabhAvane bhare che te mokSa pAme che. e niHsaMdeha hakIkata che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipitA | RSabhapaJcAzikA. 17. "anekAntAtmaka vastu, gocaraH sarvasaMvidAm / ekadezaviziSTo'rtho, nayasya viSayo mataH // 29 // nayAnAmekaniSThAnAM, pravRtteH zrutavama'ni / sampUrNArthavinizcAyi, syAdvAdazrutamucyate // 30 // " arthata--"aneka dharmAtmaka vastu e sarva saMvedana-pramANano viSaya manAya che ane eka deza-aMza sahita vastu e nayano viSaya manAya che (A naya ane pramANanA viSaya upara prakAza pADanAruM padya che).-29 eka niSTha-eka eka dharmane grahaNa karavAmAM lIna evA nayonI pravRtti kRtimArgamAM hovAthI saMpUrNa vastune nizcita karanAra arthAt vastune samagrapaNe pratipAdana karanAra te syAdvAdazruta kahevAya (A naya ane syAdvAdanA saMbaMdhanuM sUcana karanAruM padya che)."--30 AnandanI vAta e che ke nyAyAvatAranA anya padyanI jema A be paghonuM gUrjara girAmAM adhyApaka zrIyuta paM. sukhalAlajIe taiyAra kareluM spaSTIkaraNa jaina sAhitya saMzodhakanA trIjA khaMDanA prathama aMka (pR. 142-146)mAM najare paDe che. A trimAsikanA vidvAna saMpAdake AnA saMbaMdhamAM evo abhiprAya pradarzita karyo che ke "je spaSTIkaraNa zloka 29-30 nA vivecanamAM karavAmAM AvyuM che te to amArA abhiprAya pramANe advitIya ane ananyajJAta jevuM che." AvI paristhitimAM huM te spaSTIkaraNa akSarazaH atra ApuM to te asthAne nahi lekhAya. "pra. pramANane viSaya thanArI vastuo karatAM nayane viSaya thanArI vastuo zuM taddana judI hoya che, ke jethI pramANa ane nayanA viSayane taddana jAde jUTho batAvI zakAya? u. nA, eka bIjAthI jAdA evA vastuonA koI be vibhAga nathI ke jemAMthI eka vibhAga pramANano viSaya bane ane bIjo vibhAga nayano viSaya bane. pra. je pramANa ane nayano viSaya thanAra vastu eka ja hoya te pachI bano viSayabheda kevI rIte? u. vastu bhale eka ja hoya paNa jyAre te vastu amuka vizeSatA dvArA arthAt amuka vizeSa dhamanI pradhAnatA chatAM akhaMDitapaNe bhAse che tyAre te aneka dharmAtmaka viSaya kahevAya che. paraMtu jyAre te ja vastumAMthI koI eka aMza chuTo paDI pradhAnapaNe bhAse che tyAre te eka-eza-viziSTa-viSaya kahevAya che. A vAta dAkhalAthI spaSTa karIe. AMkha sAme koI eka ghoDo Ave tyAre amuka AkAra, amuka kada ane amuka raMga e tenI vizeSatAo pradhAnapaNe bhAse che, paNa te vakhate e vizeSatA onI pradhAnatA chatAM abhinnarUpe anya vizeSatAo sahita samagra ghoDo ja cAkSuSa jJAna viSaya bane che. te vakhate kAMI tenI amuka vizeSatAo bIjI vizeSatAo karatAM chuTI paDI bhAsatI nathI ke ghoDArUpa akhaMDa padArthamAMthI AkArAdi tenI vizeSatAo paNa taddana bhinnapaNe bhAsatI nathI. mAtra amuka vizeSatAo dvArA te Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 rASabhapaMcAzikA, [SanANA Akho ghoDo ja akhaMDitapaNe AMkhano viSaya bane che. e ja pramANano viSaya thavAnI rIta che. pramANanA viSaya thayela e ghoDAnuM jJAna jyAre bIjAne zabda dvArA karAvavuM hoya tyAre te ghoDAnI amuka vizeSatAo bIjI vizeSatAo karatAM buddhi dvArA chUTI pADI vaktA kahe che ke-A ghoDo lAla che, UMco che ke amuka AkArano che. te vakhate vaktAnA bauddhika vyApAramAM ke zrotAnI jJAnakiyAmAM ghaDo bhAsamAna chatAM te mAtra gaNa hoya che, ane tenI vizeSatAo je bIjI vizeSatAo karatAM judI pADI kahevAmAM Ave che, te ja mukhya hoya che. tethI ja e vakhate jJAnano viSaya banato ghoDo amuka aMza viziSTa viSaya bane che. e ja nayano viSaya thavAnI rIta che. A vaktavyane bIjA zabdomAM-TUMkamAM e rIte paNa kahI zakAya ke-bhAnamAM amuka vizeSatAonI pradhAnatA chatAM jyAre uddezya ane vidheyanA vibhAga sivAya ja vastu bhAsamAna thAya tyAre te pramANano viSaya ane jyAre vastu uddezya-vidheyanA vibhAga pUrvaka bhAsamAna thAya tyAre te nayano viSaya. A rIte vastu eka ja chatAM tenA bhAnanI rIta judI judI hovAthI pramANa ane nayamAM teno viSayabheda spaSTa che. pra. pramANanI peThe naya paNa je jJAna ja hoya to bemAM taphAvata zo? u. IndriyonI madadathI ke madada sivAya ja utpanna thayeluM jJAna jyAre koI vastune yathArtha paNe prakAzita kare che tyAre te pramANa kahevAya che ane pramANa dvArA prakAzita thayelI vastune zabda dvArA bIjAne jaNAvavavA mATe te vastunA viSayamAM je mAnadi , vicArakiyA thAya che te naya. arthAt zabdamAM utArAtI ke utAravA lAyaka je jJAnakriyA te naya ane eno purogAmI cetanA-vyApAra te pramANa. A uparAMta naya ane pramANanuM aMtara eka e che ke nayajJAna te pramANajJAnanA aMzarUpe che ane pramANajJAna te nayajJAnanA aMzI ke samUha rUpe che. kAraNa ke pramANavyApAramAMthI ja nayavyApAranI dhArAo prakaTe che. pra. pramANa ane naya zabdanI vyutpatti batAvI tene arthabheda spaSTa karo. u. pra+mAna=(je jJAna vaDe pra-abrAntapaNe vastunuM mAna-prakAzana (nirNaya) thAya te pramANa. nI+a-(nI-pramANa dvArA jANelI vastune bIjAnI arthAt zretAnI buddhimAM pahoMcADavAnI kriyA. a-karanAra vaktAno mAnasika vyApAra te) naya. pra. jaina nyAya granthonI jema jainetara nyAya granthomAM naya viSe mImAMsA che ke nahi? u. nathI. jo ke jaina ane jainetara banA tarkagranthomAM mImAMsA che chatAM nayane pramANathI chUTo pADI tenA upara spaSTa ane vistRta mImAMsA to mAtra jainoe ja karI che." A pramANenuM ramA padyanuM spaSTIkaraNa che. naya ane syAdvAda vacceno saMbaMdha tathA bannenuM aMtara evA zIrSaka pUrvaka triIsamuM padya temaja teno uparyukta artha ApyA bAda tenuM spaSTIkaraNa nIce mujaba ApavAmAM AvyuM che - Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA RSabhapaJcAzikA. 12 pra. zruta eTale zuM? u. AgamajJAna te zrata. pra. zuM badhuM zruta eka ja jAtanuM che ke temAM jANavA jevo khAsa bheda che? u. bheda che. pra. te kayo? u. zrutanA mukhya be bhAga pADI zakAya eka to aMgrAhI-vastune eka aMzathI sparza karanAra; ane je samagragrAhI-vastune samagrapaNe grahaNa karanAra. aMzagrAhI te naya zruta ane samagragrAhI te syAdvAdazruta. A kathanane vadhAre spaSTa karIe. koI eka tatvanuM pratipAdana karanAra eka AkhuM zAstra, AkhuM prakaraNa ke Akho vicAra te te tava pUratuM syAdvAdazruta; ane temAMnA te tatvane lagatA jUdA jUdA aMzo uparanA khaMDa vicAro te pratyeka nayazruta. A vicAro eka eka chUTA chUTA laIe tyAre nayakRta ane te badhAnuM prastuta tattva para ekIkaraNa te syAdvAdazruta. koI eka tattva para naya ane syAdvAdazrutano je A bheda te ja saMpUrNa jagat paratve ghaTAvI zakAya. pra. dAkhalo ApI samajAvo. u. samagra cikitsAzAstra e Arogya tattvanuM syAdvAdazruta che, paNa Arogya tatvane lagatAM, AdAna, nidAna, cikitsA Adi jUdA jUdA aMzo upara vicAra karanAra e zAstranA te te aMzo, e cikitsAzAstrarUpa syAdvAdazrutane aMzo hovAthI te tattva paratve nayazruta che. A rIte nayazruta te aMzono saravALo che. pra. taya ane syAdvAdane jainazrutamAM ghaTAvavAM hoya to kevI rIte? u. jenazrutamAMnA koI ekAda sUtrane lyo ke je eka ja abhiprAyanuM sUcaka hoya te naya zruta ane evAM aneka abhiprAyonAM sUcaka aneka sUtre (pachI bhale te paraspara virodhI bhAsatA hoya) te syAdvAdazrata. dAkhalA tarIke puje te vistra e sUtra lyo. eno abhiprAya e che ke nArakI jIva utpanna thatAM veMta ja nAza pAme che. A abhiprAya kSaNabhaMgasUcaka che. eTale nArakI jIvana utpAda ane vyaya sUcave che. tevI ja rIte nArakI jIvanI sthiratAnuM varNana karanAra bIjAM sUtre lyo. pra. tyAM aMte! vA vA giar? G. goyamA! jahaNNeNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThiI pannatA" (mAvata 22, 20 230 2) e badhAM ja sUtro judAM judAM nArakI paratve nayavAkya che ane eka sAthe maLe tyAre syAdvAdazruta bane che. pra. tyAre ema thayuM ke eka vAkya e naya ane vAkyasamUha te syAdvAda ane je ema hoya to prazna thAya che ke zuM eka ja vAkaya syAdvAdAtmaka anekAntaghAtaka na hoI zake? u. hoI zake. pra. kevI rIte? kAraNake eka vAkya e koI eka vastu paratve eka abhiprAyanuM sUcaka hovAthI tenA koI eka aMzane sparza karI zake; bIjA aMzone sparza na karI zake 1 A anupravAda pUrvanI naipuNika vastunuM sUtra che. hI. ra RSabha0 17 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 RSabhapaMcAzikA. [ zrIpanavAsa to pachI te eka vAkya samagragrAhI na thai zakavAthI syAdvAdazruta kevI rIte kahI zakAya? u. alabata dekhItI rIte eka vAkya vastunA amuka eka aMzanuM pratipAdana kare che paNa jyAre vaktA te vAkya vaDe eka aMzanuM pratipAdana karavA chatAM pratipAdana karAtA te aMza sivAyanA bIjA aMzone paNa eka ja sAthe pratipAdita karavA icche tyAre te itara aMzone pratipAdananA sUcaka sthAt zabdano vAkyamAM prayoga kare che athavA to syAt zabdano uccAra karyA sivAya paNa vaktA te khvanA bhAvane manamAM rAkha vAkyane uccAre che tyAre te vAkya sAkSAt aMzamAtragrAhI dekhAvA chatAM paNa svAta zabda sAthe athavA syAt zabda sivAya ja jaMtara samagra aMzonA pratipAdananA bhAvatha uccArAyeluM hovAne lIdhe syAdvAdazruta kahevAya che. pra. vaktA sthAt zabdano prayoga na kare temaja teno bhAva paNa manamAM na rAkhe to te ja vAkya kaI koTimAM Ave? u. nayazrutanI koTimAM. pra. jyAre vaktA potAne iSTa evA eka aMzanuM nirAkaraNa ja karato hoya tyAre te vAkya kayA zrutanI koTimAM Ave? u. durnaya athavA mithyAzrutanI koTimAM. pra. kAraNa zuM? u. vastunA pramANasiddha aneka aMzomAMthI eka ja aMzane sAco TharAvavA te vaktA Ave zamAM AvI jaI bIjA sAcA aMzono apalApa kare che tethI te vAkya eka aMza pUratuM sAcuM hovA chatAM itara aMzonA saMbaMdhamAM viccheda pUratuM khoTuM hovAthI durnaya zruta kahevAya che. pra. AvAM aneka durnaya vAkayo maLe to syAdvAdazruta ane kharUM? . nA, kAraNa ke AvAM vAkyo paraspara eka khIjAno virodha karatA hovAthI vyAghAtaathaDAmaNI pAme che. te potapotAnI kakSAmAM rahI vastunA aMzamAtranuM pratipAdana kara vAne badale bIjAnI kakSAmAM dAkhala thai tenuM mithyApaNuM khatAvavAnI mogha kriyA kare che; tethI mithyAzruta che ane tethI jema paraspara athaDAtA virodhI aneka mANaso eka samUhamaddha thaI koi eka kArya sAdhI nathI zakatA; ulaTuM te eka bIjAnA kAryanA bAdhaka bane che, tema aneka durnaya vAkyo eka sAthe maLI koi eka vastune saMpUrNa jaNAvavAnI vAta to mAjue rahI te eka bIjAnA AMzika arthanA satya pratipAda nane paNa satyapaNe prakaTa thatAM aTakAve che. pra. koi eka ja vastunuM varNana karavAne prasaMge durnaya, naya ane syAdvAda e traNe zruta ghaTAvavAM hoya te ghaTI zake kharAM? ane ghaTI zake to zI rIte ? u. koie jaganA nityapaNA ke anityapaNA viSe prazna karyo ke--jagat nitya che, aniya che, ubhayarUpa che ke ethI vilakSaNa eTale anubhayarUpa che? Ano uttara ApanAra vaktAne jo pramANathI evo nizcaya thayo hoya ke jagat nitya-anitya-ubhayarUpa che; ane te pachI te uttaramAM jaNAve ke jagat nityarUpeye che ane anityarUpeye che, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjitA ] jamapari. 131 e uttaramAM eka ja vastu paratve paraspara virodhI evA be aMzonA pratipAdana be vAkyo hovA chatAM te baMne maLI syAdvAdakRta che. kAraNa ke e pratyeka vAkya eka ja vastunA vAstavika aMzane potapotAnI dRSTie pratipAdita kare che-arthAtu potAnI maryAdAmAM rahI maryAdita satya prakaTa kare che. chatAM pratipakSInI maryAdAno tiraskAra ke svIkAra karatA nathI. ukta baMne vAkyomAMthI koI ekAda ja vAkya laIe to te nayazrata hoI zake, paNa e tyAre ja ke je vaktAe e vAkyane prastuta vastunA ISTa aMzanuM pratipAdana karavA mATe yojeluM hovA chatAM virodhI bIjA aMza para te mAtra taTastha ke udAsIna hoya. AthI ulaTuM e be vAkyomAMthI koI eka vAkya durnayakRta hoI zake paNa te tyAre ke je vaktA e vAkya vaDe ISTa aMzanuM pratipAdana karavA sAthe ja bIjA prAmANika aMzano niSedha kare. jemake jagat nitya ja che-arthata anitya nathI. pra. je vicAro anaMta hovAthI vicArAtmaka na paNa anaMta hoya to ene samajavA e kaThaNa nathI zuM? u. che ja chatAM samajI zakAya. pra. kevI rIte? u. TUMkamAM samajAvavA e badhA vicArone be bhAgamAM vaheMcI zakAya. keTalAka vicAro vastunA sAmAnya aMzane sparza karanAra hoya che. kAraNa ke vastunuM vicAramAM AvatuM koI paNa svarUpa laIe to kyAM to te sAmAnya haze ane kayAM to te vizeSa haze. A kAraNathI game teTalA vicAronA TUMkamAM sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI e be bhAga paDI zake. ene zAstramAM anukrame dravyArthika ane paryAyArthika evAM nAma ApavAmAM AvyAM che. pra. A sivAya bIjuM paNa TUMkuM vagIkaraNa thaI zake? u. hA, jemake arthanaya ane zabdanaya, vicAro game te ane game teTalA hoya paNa kAM to te mukhyapaNe arthane spazI cAlatA haze, ane kAM to mukhyapaNe zabdane spazI pravRtta thatA haze. arthaspazI te badhA arthanaya ane zabdasparza te badhA zabdanaya. A sivAya kiyAnaya, jJAnanaya, vyavahAranaya, paramArthanaya evAM aneka yogya vargIkaraNa thaI zake. pra. Ano jarA vistAra karavo hoya to zakya che? u. hA. madhyama paddhatie sAta vibhAga karavAmAM Ave che, jemAM prathamanA traNa dravyArthika ane pAchaLanA cAra paryAyArthika che. prathamanA cAra arthanaya ane pAchaLanA traNa zabdanAya che. mAtra ahiM e sAtanA nAma ApIzuM. vigatamAM nahi utarIe. vadhAre 1-2 kriyAne muktinA sAdhanarUpe svIkAranAra naya te "kriyA-naya che, jyAre jJAnane tevI rIte mAnanAro naya te "jJAna-naya che. hI. , 3-4 loka-prasiddha arthano svIkAra karanAro naya vyavahAra-naya' kahevAya che, jyAre pAramArthikatAttvika arthane grahaNa karanAro naya te "paramArtha-naya" yAne nizcayanaya" che. hI, 2, Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra gaSabhapaMcAzikA, [ zrInavAvigata anyatra cacIzuM. (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, () jusUtra, (5) zabda, (6) samabhirUDha ane (7) evaMbhUta A prakaraNa pUrNa karavAmAM Ave te pUrve eTaluM kahevuM Avazyaka samajAya che ke nayanuM savistara jJAna thavAthI aghaTita svamata-prazaMsA ane paramata nindAne mATe sthAna raheze nahi eTale paraspara virodha ke vigraha upasthita karavAne prasaMga Avaze nahi, paraMtu jema bane tema zAMtinuM sAmrAjya sthapAze, matAMtara sahiSNutA vadhatI jaze ane ethI karIne anya darzanono paNa yathAyogya satkAra karavAmAM vilaMba thaze nahi, khaDAtmaka zailIne badale macchanAtmaka-pratipAdana zailIno vizeSa pracAra thaze, anya janonA dRSTikoNa samajAze ane tethI apUrva Ananda udbhavaze, IrSyA ane zreSanuM nikandana jaze, ItyAdi aneka lAbhano saMbhava che. naya-jJAnane thoDo ghaNe paNa jemaNe svAda lIdho hoya evA je maharSi thaI gayA che temAM zrIharibhadrasUri ucca sthAna bhogave che. dareka darzanamAM kaMIne kaMI satya raheluMja che e sUcana karanArA nathI teo paricita hatA e to temanI zAstravArtAsamuccaya nAmanuM kRtija kahI Ape che. A pUrvakALamAM thaI gayelA maharSinI vAta bAjue rAkhIe tapAsa eTaluM to saharSa nivedana karI zakAya tema che ke mahopAdhyAya zrIyazovijayagaNi, zrIvina yavijayagaNi, zrI jJAnavimalasUri, zrImAnavijaya upAdhyAya pramukha dhuraMdhara vidvAnonA samakAlIna eTale ke base aDhIse varSo upara jaina gaganAMgaNane dIpAvanArA zrI AnandaghanajI paNa samabhAvI thaI gayA che. AnA samarthanamAM temaNe raceluM zrInaminAtha prabhunuM stavana pramANarUpa che. A stavana dvArA temaNe evo ullekha karyo che ke jaina darzana jinazAsana rUpa purUSa mastaka che; vedAMta darzana teno jamaNe hAtha che, jyAre bauddha darzana e temano DAbo hAtha che; caga darzana teno jamaNo paga che, jyAre sAMkhya darzana te temane DAbo paga che, ane vaLI cArvAka darzana (ke jene nAstika darzana tarIke vizeSataH oLakhAvavAmAM Ave che te tenI kukSi che. A vAta temaNe kevI rIte ghaTAvI che te to e stavananA darzana vinA kema samajAya? ata eva eno upayukta bhAga akSarArthe sahita atra ApuM chuM. darisaNa jina aMga bhaNaje, nyAsa SaDaMga je sAdhe re, nAma jinavaranA caraNa upAsaka, par darisaNa ArAdhe re- 51 jina surapAdapa pAya vakhANuM, sAMkhya joga doya bhede re; AtamasattA vivaraNa karatAM, ho duga aMga akhede re-Sa-2 bheda abheda saugata mImAMsaka, jinavara doya kara bhArI re; lokAloka avalaMbana bhajiye, gurUgamathI avadhArI re-Sa-3 lokAyatika "mukha jinavaranI, aMza "vicArI je kIje re, tatva vicAra sudhArasa dhArA, gurUgama viNa kema pIje? -Sa-4 1 zrIjainadharmaprasAraka sabhA taraphathI saMvat 1964mAM prasiddha thayela caityavaMdana covIsInA 1ra9 mAM tathA 130mA pRSThamAM 11 kaDInuM saMpUrNa stavana najare paDe che. tenA AdhAre meM atre ullekha karyo che, jyAre pAThAntaro zrIrAyacaMdra kAvyamALAnA prathama gucchakamAMthI meM ApyAM che. 2Sadarzana. 3 jinanA. 4 SaDradarzana. 5 SaDa. 6 vakhANa. 7 sugata. 8 phUkha. 9 vicAra. 10 kare nathI. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ treat ] RSabhapaJcAzikA. jaina jinezvara vara uttama aMga, aMtaraMga ahiraMge re akSara nyAsa dharA ArAdhaka, ArAdhe dharI saMge re-SaTkapa 'jinavaramAM saghaLAM darisaNa che, darzane jinavara bhujanA re sAgaramAM saghaLI tiTanI sahI, tiTanImAM sAgara bhajanA re"--Sa T-E arthAt--jo tIrthaMkaranI AkRtimAM cha aMgone viSe cha darzananI sthApanA sAdhavAmAM Ave, to chae darzanone tIrthaMkaranAM aMgo kahevAM. ekavIsamA tIrthaMkara zrInaminAthanA caraNanI sevA karanArA (kharA jaino) A cha darzanane ArAdho."-1 sAMkhya ane yoga e e bhedapUrvaka jinarUpa kalpavRkSanA pAya (mULIAM rUpe e paga) vakhANuM, kemake A baMne darzano Atma-sattA svIkAre che. kavirAja potAnI matAMtarasahiSNutA darzAve che eTaluMja nahi, paraMtu pAThaka-vargane paNa bhalAmaNa kare che ke A hakIkata kheda karyA vinA mAno.--ra bhedavAdI ane abhedavAdI athavA bhagavAna sugata (muddha praNIta bauddha darzana ane jaimini munivarakRta pUrvamImAMsA tathA vyAsa munirAjapraNIta uttaramImAMsA (vedAnta) e saMpUrNa mImAMsA darzana-jinezvaranA be moTA hAtha che. gurUgamathI nizcaya karIne lokAloka avalaMbanane bhajIe.--3 (jagatno karyAM Izvara nathI, jagamAM vastu-svabhAvAnusAra utpatti, sthiti ane vinAza saMbhave che e ) aMza dhyAnamAM levAmAM Ave to cArvAka darzanane jinezvaranI kRkha tarIke oLa khAvI zakAya. tattvanA vicArarUpa amRtarasanI dhArAnuM pAna gurUgama vitA kema thAya?----4 aMdarathI temaja bahArathI jaina darzana e jinezvaranA uttamAMga yAne mastakarUpa che. akSaya siddhAnta (syAdvAda)nI sthApanArUpa dharAnI ArAdhanA karanAra saMga dhAraNa karI tene ArAdhe. pa jinadarzanamAM samagra darzano che, paraMtu anya darzanamAM jaina darzananI bhajanA che. jemake samudramAM samasta saritAe che kharI, paraMtu saritAmAM sAgaranI bhajanA che.----6 antamAM huM eTaluMja umerIza ke AvI rIte anyAnya darzanono samanvaya karanArA grantho vistRta vivecana pUrvaka racAya to jagatmAMthI phleza ocho thAya ane tulanAtmaka dRSTie darzanono abhyAsa karanArAne ahu lAbha thAya. have pachI AvuM kArya karanArA mahAnubhAvone aMge to bhUtakALamAM bhaviSya kALanA upacAra pUrvakano nizna-likhita zloka nivedana karavA lalacAuM chuM. prANita nanAnAM phai-maite sarvanayAzritam / citte pariNataM cedaM yeSAM tebhyo namo namaH // " --jJAnasAra a0 32, zlo kru 1 uttama aMga raMga ahiraMge re. 2 sarakhAvo zrasiddhasena divAkaraSkRta caturthe dvAtriMzikAno nigna-likhita vaitAlIya chaM mAM racAyelo paMdaramo zlokaH-- "udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAnudIkSyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // " 133 3 bharata-bhUmimAM tattvajJAna buddhinA vinodArthe ke kutUhalanI tRptine mATe nathI kintu tenuM anveSaNa ane sevana muktirUpa sarvottama saMpatti prApta karavAnA heturUpa che. AthI karIne anyAnya darzanono samanvaya karanArAM sUkto najare paDe to temAM Azcarya nathI. AvI eka sUkti nIce mujaba TTagocara thAya cheH-- "zrotanyaH sauLato dharma, tethyaH punarA{taH / naitiko va to, thAtathyaH maH zivaH // 1 // " Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 RSabhapaMcAzikA, [zrIdhanapAlaadhunA punarbhagavatsamayasyaiva dRSTAntadvayadvAreNa parasamayebhyo gurutaraM gauravamAvikasati pAvaMti jasaM asamaM-jasA vi vayaNehiM jehiM parasamayA / tuhasamayamahoahiNo, te maMdA biMdunissaMdA // 4 // [prApnuvanti yazo'samaJjasA api vacanaiH prsmyaaH| tvatsamayamahodadhestAni mandA bindunisyandAH // ] pra. vR0- pArvati tti / he sarvAtizayasaMzraya ! svAmin ! tAni vacanAni tvatsamayama hodadhebindunisyandA iveti saNTaGkaH / tatra tvadupajJaH samayaH tvatsamayaH sa eva duravagAha gabhIratvena paratIrthikairalabdhamadhyatvAt mahodadhiriva mahodadhistasya te-tAni sUtre prAkRta tvAt puMlliGganirdezaH / vacanAni kiMviziSTAni? "maMdA' mandAni-alpaviSayatvena stokapra kAzakarANi / ata eva tava zrutamahodadhenijalavidyuSAM sIkarANIva / yaiH kiM syAdityAhajehiM vayaNehiM parasamayA jasaM pAvaMti / yaigrahacAravacanaiH candrasUryoparAgAdiparijJAnalakSaNaiH parasamayAH-parasiddhAntAstathAvidhabudhajane yazaH-zlAghArUpaM prApnuvanti / yadi punaH taditarai rapi guNaiH prAptapratiSThA bhaviSyantyata Aha-'asamaMjasA vi' visaMsthulAlApacApalena janira vidvajanotprAsA api / tAni caivaMvidhAni vacanAni tvadAgamasamudrasya bindunisyandA iva idamatra hRdayam-yasya tvatsamayasya pArAvArasyevApArasya nirantaraM parizIlanAt pAragAmina zrutakevalinaH prANinAmatItAnAgatAnasaGkhyeyAnapi bhavAn (vidanti) lIlayaiva copari zanti / tasya purastAdgaNitamAtraparijJeyasya grahoparAgAdijJAnasya prakAzanaM yatkiJcidetat ata eva tava zrutaM bahuviSayatvena mhoddhiriv| tAni vacanAni kadAcid guroviMgalitA tadvindunisyandA eva, bhavanti ca samudropakaNThabhUmiSu mRdupavanapreDholanataraGgataraGgAcchIva rAsArasampAtajanitA nisyandAH / ityeka catvAriMzattamagAthArthaH // 41 // he0 vi0-sAmprataM bhagavatsiddhAntamahodadheH parasiddhAntAnAM(nteSu?) vibhutvaM pratipa dayan stutimAha-(pAvaMti tti)| yaiH kaizcit vacanaiH-vacobhiH parasamayAH-parasiddhAntAH yazaH-kIrti prApnuvanti / kiMvidha api ? asamaJjasA api-aghaTamAnakA api / te kim ? tvatsamayamahodadheH-bhavatsiddhAnta jaladhermandA-aprakRSTAH bindunisyandAH-bindulavA ityarthaH / kimuktaM bhavati ? na jinamara vyatirekeNa anyat kiJcidasti jJAnamiti garbhArthaH // 41 // 1 'mAviSkaroti' iti pratibhAti / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 viracitA ] RSabhapaJcAzikA. zabdArtha pati (grAmavanita)= pAme che. | ma (ma)=moTA. kara (karA)=kIrtine. kari (3Ii)=samudra. maMgalA ()=muktithI rahita. tuma moLo tArA siddhAntarUpa mahAsAgavi ( ra )=paNa. ranA. vordi (va)vacano vaDe, te (tAni)=do. hiM (caiH)=je. ge (12)=anya. maMDyA (mA)=mada. samaja (samaya) siddhAnta. viMdu (hindu)=bindu, TIpuM. vsamA=anya siddhAnto. niNaMdra (nica ) TapakuM. 0 (47)=dvitIyapurUSavAcaka sarvanAma. duinikartA=binduonAM TapakAM. padyArtha ajaina darzananA geravanuM kAraNa- "anya (darzanInA) yukti-vikala evA paNa siddhAnto (sUrya-candranA prahaNAdi jJAnarUpa) je vacane vaDe kIrti pAme che, te vacane tArA siddhAntarUpa mahAsAgaranAM manda binduonAM TapakAM che."--41 spaSTIkaraNa padya-niSkarSa A padyamAM jaina siddhAntane mahAsAgaranI upamA ApavAmAM AvI che (kemake teno sahalAIthI pAra pAmI zakAya tema nathI eTaluM ja nahi, paNa te paratIrthikone durgamya che temaja vaLI te aneka padArthanA avadhanarUpa ratono bhaMDAra che), jyAre anya darzanIyonA siddhAntone jaLanA binduonAM TapakAMnI upamA ApavAmAM AvI che (kemake te ghaNI thoDI vastuo upara prakAza pADI zake che.) kavIzvara dhanapAle je bhAva A padya dvArA sUcavyo che tevA uddagAro tArkikacakacaDAmaNi AcArya zrI siddhasena divAkaranA mukhAraviMdamAMthI ghaNAM varSo pUrve udbhavyA hatA e vAtanI temaNe racelI prathama drAviMzikAno nizva-likhita 30 mo zloka sAkSI pUre che - "sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasampadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavotthitA jagatpramANaM jina ! vAkyavigruSaH ||"-vNshsthvilm artha-anya darzanonI yuktiomAM je kaMI subhASita-samyagU vacananI saMpattio slare che te tArAje pUrva(nA jJAnarUpa) mahAsAgaramAMthI utpanna thayelA vacana-biMduo I jagatane pramANarUpa thayA che, ema amAro to sunizcaya che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 SabhapaMcAzikA. [shriidhnpaalAvA vanivALe eka zloka nyAyAcArya nyAyavizArada mahopAdhyAya zrIyazavijayagaNi ta madhyAtmasAra (50 6, do0 188) bhAM 55 goyara thAya che. 2mA rahyo te do:-- pUrNaH puNyanayapramANaracanApuSpaiH sadAsthArasai. stattvajJAnaphalaH sadA vijayate syAdvAdakalpadrumaH / etasmAt patitaiH pravAdakusumaiH SaDdarzanArAmabhU bhUyaH saurabhamudramatyabhimatairadhyAtmavArtAlavaiH // " idAnImanAdinidhanabhairavabhavagahane nirantaraM paribhramantaH kathaJcit yugasamisa nyAyena prApyApi puNyaprAgbhAralabhyaM bhagavantaM punarduSkarmanimanthitavIryA ye pariharanti teSA gatimAha pai mukke poammi va, jIvehiM bhavannavammi pttaao| aNuvelamAvayAmuhapaDiehi viDaMbaNA vivihA // 42 // [tvayi mukte pota iva jIvairbhavArNave praaptaaH| anuvelamApadAmukhapatitairviDambanA vividhAH // ] pra0vR0-pai tti / he vizvajanIna! bhagavan ! amIbhirjIvairbhavArNave vividhA viDambanAprAptA iti yogH| taMtra bhava eva janmajarAmaraNarogazokAdisalilasambhRtatvena samullalattatta dudagrakugrAhagrAmasaGkulatvena prasRmarolbaNakaSAyavaDavAnalakarAlAntarAlatvena cArNava ivA rNavastasmin pttaao-praaptaaH| kAH prAptA ityAha-viDambaNA-viDambanAH vakSyamANalakSaNAH ctussttygtismbndhinyH| kiMviziSTAH? 'vivihA' vividhAH-nAnAvidhA vividhaprakArA itiyAvat / atha katham ? 'aNuvelaM' anuvelaM-pratikSaNam / kaiH? jIvaiH / kiMviziSTairata Aha-Avaya tti ApanmukhaM patitaiH / tatrApado jala-jvalana-cauranarapatijanitAstanmu khapatitaiH / va satItyAha-pai mukke-tvayi mukte sati / ayamAzayaH-na khalu bhagavadaGgI kAreNa samyagAsevitadharmamArgANAmApadaH parApatanti / sAmpratamupamAmAha-tvayi kasminniva vimukta ? ityAha-poammi va' pota iva-yAnapAtre iva / yathA kenacidAtmavairiNastathAvidhAgAdhajaladhimadhyamadhyAsInAH potaM parityajanti / parityakte ca tasmin tairvividhA, nAnArUpAH viDambanA-yAtanAH majanonmajanakrUramakarAdijalacarakarAladaMSTrAkrakacadAraNA dikAH prApyante / kiNvishissttaistaistdaah-aavyaa0aapgaamukhptitaiH-trngginniiprveshprdeN| shgtaiH| taraGgiNyo hi durApAtaghAtavegAstaraGgiNInAthamApatantyaH pratyAsannavartinaM kSiti dharazikharamapi jarjarayanti, kiM punarmAnavAdIn ? / iti dvAcatvAriMzattamagAthArthaH // 42 // , 'pagAmukha0' iti pkssaantre| 2 'saca' ityapi pAThaH / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vetA RSabhapaJcAzikA. 137 he0 vi0-sAmprataM potadRSTAntena bhagavati vimukte viDambanApratipAdanadvAreNa ghAmAha-(pai tti) he nAtha! tvayi mukte pota iva jIvaiH-prANibhiH bhavArNave-saMsArasamudre prAptAH / kA ha-viDambanAH-kadarthanAH vividhA-dAridyAdinAnAprakArAH / kiMvidhaiH jIvaiH? nmukhapatitaiH-vyasanavadanagataiH, anyatrApagAmukhapatitaiH-nadIpravezavartibhiH / katham? nuvelaM' ekatra velAkallolamAzritya, anyatra vAraMvAram / ko'tra bhAvArthaH ? yathA kazcit pote mukte ApagAmukhapatito'nuvelaM viDambanAH prApnoti tathA jIvairapi saMsAre tvayi prAptAH / ityarthaH // 42 // zabdArtha ( tvayi)-tuM. aNuvelaM (anuvela)-(1) pAraMvAra, pratikSA (mukte )=tya zIgho. (2) pratye bharatInA mobane zrIne. mmi (pote)-nau, paDae. AvayA (ApadA) vipatti, . iva) . AvayA (ApagA)-nahI. hiM (jIvaiH) pothI, prANImothI. muha (mukha)-bhuma. paDia (patita)=43. (bhava )-saMsA2. AvayAmuhapaDipahi-(1) mAyattinA bhumamA 548; va (arNava )-samudra. (2) nahInA bhumamA 53. navammi-saMsA235 samudramA. viDaMbaNA ( viDambanAH ) vimanAmo, bhuzlI-mo. o (prAptAH) bhegavAyA. | vivihA (vividhAH )=vividha, jUhI lUTI ord-l. padhArtha prabhune tyAga karanArAnI viDaMbanA (jema nadInA mukhamAM paDelA jIvo vahANanA abhAve nimajajana, duSTa jaLacara SIonA hAthe maraNa ityAdi vividha vipattio bharatInA kalola kalole bhegave che tema che va!) naukA samAna tAre je jIvoe tyAga karyo, te ApattinA mukhamAM paDelA jIvo ||2-smudrmaa vivi5 vimanA vAraMvAra pAbhe cha."-42 sAmprataM bhagavadavagaNanAkRtAmeva prANinAM pUrvoddiSTAH gaticatuSTayasambandhinIviDambanAH tikRt svoddezena krameNAbhidhitsuH AdAveva sarvottaradurantaduHkhakSitidhavarAjadhAnyAM kagatau tAvadAha vucchaM apatthiAgaya-macchabhavaMto muhutta vsienn| chAvaTTI ayarAiM, niraMtaraM appaiTANe // 43 // [uSitamaprArthitAgatamatsyabhavAntarbhuhartamuSitena / SaTSaSTiH atarANi (sAgaropamAni) nirantaramapratiSThAne // ] 1 zrIhemacandragaNimate bhavaMtomuhutta iti pAThaH / sa eva AdaraNIya iti mAM bhAti, tandulamatsyasya anttmaatraayussH| RSabha0 18 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 vRSabhapaMcAzikA, [zrIdhanapAla-- pra0 0-vuccha ti / he durantaduHkhArtasattvazaraNya! svAmin! pareSAM kA kathA? mayaiva tAvat tamatamAbhidhAnamayyAM saptamanarakapRthivyAM caturdizaM narakAvAsacatuSTayasaMyute lakSayojanapramANamAne apratiSThAnAbhidhAne madhyavartini narakAvAse vuccha-uSitamiti snnttngkH| atha kiyantaM kAlamityAha-chAvaThi tti / SaTSaSTiratarANi-sAgaropamAni / katham? nirantaramavicchinnam / nanvAyuHkarmaNastrayastriMzat sAgaropamAnyeva sarvotkRSTA sthitiH, tat kathami. damupapannamityAha-apatthia tti / kiMviziSTena mayA ? aprArthitAgataH-acintitopanato yo'sau matsyabhavastasyAntara-madhye muhUrtamAnaM kAlamuSitena / yadvA aprArthitopanate matsyabhave antarmuhUrtamAtramuSitena / yadvA trayastriMzatsAgaropamAnyapratiSThAne pUrvamuSitaM, tatastadantarAla. vartini matsyabhave'tamuhUrtamuSitaM, punarapratiSThAne trayastriMzat sAgaropamAnIti / evaM matsyabhavo'ntarmuhUrtapramANaH apratiSThAnAyuratarANi SaTSaSTisAgaropamAni bhavanti / iti trica. tvAriMzattamagAthArthaH // 43 // he0 vi0-sAmprataM sUtrakArastA viDambanAH caturgatisaMsAre yathA'nubhUtAstathA gAthAcatuSTayena darzayannAha uSitaM-vAsaH kRtH|kk? apratiSThAne-saptamanarakapRthivyAM madhyavartini narakAvAse / mayeti gamyate / kiMvidhenetyAha-alpasthitikAgatamatsyabhavastatrAntarmuhUrta-kiJcinyUnaghaTikAdvayaM uSitaH sthaulyasthitikAgatamatsyabhavAntarmuhUrtoSitastena / kiyantaM kAlam ? SaTSaSTisAgaropamAni / sAgaropamaM dazakoTAkoTipalyopamajanitaM samayaveditavyam / kathamuSitam ? nira. ntaraM-vyavadhAnarahitaM yathA bhavati / tacca vyavadhAnaM tathoktamevAntarmuhUrtamAnaM madhyabhavaH / iti gaathaarthH||43|| zabdArtha vucchaM ( uSitaM )-2vAyuM. | apatthiAgayamacchabhavaMtomuhutta-mAMjyA vinA prAta apatthia (aprArthita ) prArthanA vinAno, ma mAgyo. sudhA thayemA matsyanAmamA muhUrta athavA aMtarmuhUrta. Agaya (Agata)-mAvela. vasipaNa (uSitena)-2 vAthI. maccha (matsya) matsya, bhA7. chAvaTThI (SaTSaSTiH )-913. bhava (bhava) , sanma. ayarAiM (antarANi) sAgaropamo. aMto ( antar ) madhye, pathye. niraMtaraM (nirantaraM )-2-tara, manta2 vinA ani muhutta (muhUrta ) muhUrta, ye ghaDI. chinnapA. aMtomuhutta ( antarmuhUrta ) maMtarmuhUrta. appaiTThANe ( apratiSThAne )-pratiSThAnamA. 1 aMtarmuhUrtane artha lokaprakAzanA dravyalokanA tRtIya sarganA nimnalikhita "samayebhyo navabhyaH syAt , prabhRtyantarmuhUrtakam / samayonamuhUtAnta-masaGkhyAtavidhaM yathA // " -34 mA pada uparathI joI zakAya che tema e che ke nava samayathI mAMDIne muhUrtamAM eka samaya nyUna eTalA kALane "aMtarmuhUrta kahevAmAM Ave che. AnA asaMkhya bheda che, kemake 10 samaya, 11 samaya ityAdi tI muhUrtamAM eka samaya ocho e badhA kALo "aMtarmuhUrtanA nAmathI oLakhAya che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patti ] RSabhapaJcAzikA. 138 padArtha naraka gatimAM Apatti (he deva! bIjA nI to zI vAta kahuM?) aNadhAryA AvI paDelA (naMdaLiyA) tyanA bhavamAM be ghaDI athavA aMtarmuhUrta kALa vasIne huM apratiSThAnamAM chAsaTha sAgaropama mavicchinnapaNe rahyo."-43 spaSTIkaraNa tadula ma0 jaina zAstramAM IndriyanI saMkhyAne dhyAnamAM laIne saMsArI jIvonA ekendriyAdi pAMca kAra pADavAmAM AvyA che. A paikI paMcendriya jIvonA deva, nArakI, manuSya ane tiryaMca prathamanI traNa koTimAM jene samAveza thato nathI evA jIvo) ema cAra bhedo che. vaLI mAM paNa tiryaMca paMcendriyanA jalacara, sthalacara ane khecara ema traNa prakAro che. vaLI A kalacara tiryaMca paMcendriyanA matsya, ka75, grAha, makara ane zizumAra ema pAMca avAMtara vedo che. A paikI majyanA aneka bhedo che. e bhedomAM tandula matsya paNa che. AnuM zarIra ndralacokhA jevaDuM che. AthI Ane A nAma ApavAmAM AvyuM haze. A tandula matsyane maMtarmuharta garbhamAM rahevuM paDe che. garbhaja hovAthI tene mana hoya che. tene tenI mAtA (mAchalI) meTA magaramacchanI pAMpaNamAM janma Ape che. tenuM AyuSya aMtarmuhUrtanuM hoya che, chatAM paNa ni adhyavasAya atizaya malina hovAthI te marIne sAtamI narake jAya che. A vAtanI sahasAvadhAnI zrImunisundarasUrikRta adhyAtmaka5manA 14 mA adhikAragata nigna-likhita tIya padya sAkSI pUre che - "manA saMvRdu re vina-saMvRtamanA thatA yAti tandulamatsyo drAk, saptamI narakAvanIm // " 1 mAchaluM. 2 kAcabo. 3 magara. 4 sarakhAvo prajJApanA sUtranuM nigna-likhita 32 muM sUtra "se kiM taM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA? jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA paMcavihA pannatA, taM jahAcchA 1 kacchabhA 2 gAhA 3 magarA 4 susumArA 5 // se kiM taM macchA? macchA aNegavihA pannattA, taM jahAhimacchA, khavalamacchA, juMgamacchA, vijjhaDiyamacchA, halimacchA, magarimacchA, rohiyamacchA, halIsAgarA, gAgarA, DA, vaDagarA, gabbhayA, usagArA, timitimi gilA, NakA, taMdulamacchA, kaNikkAmacchA, sAlisatthiyAmacchA, bhaNamacchA, paDAgA, paDAgAipaDAgA je yAvanne tahappagArA, se taM macchA // " 5 zrI munisundarasUrie upadezaravAkaranA tRtIya aMzanA paMcama taraMganI dvitIya gAthAnI vyAkhyAmAM 209mA patrAMkamAM) kahyuM paNa che ke - "tandulamatsyaH punayoM mahAmatsyasya cakSuHpakSmaNi tandulapramANo'ntarmuhUrtAyurjAyate, tathAvidhadAruNapariNAmena bAntarmuhUrtena tAgAyurbaddhvA saptamanarakaM gacchatIti" 6 sarakhAve zrI zubhavijayagaNisaMkalita senapraznanA dvitIya ullAsane nIce mujabane praznottara- "tathA-mahAmatsyabhrUtpannamatsyasya tandulamatsyasya garbhasthitirAntarmuhUrtikI AyuHsthitirapyAntarmuhUrtikI, tat Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 kaSabhapaMcAzikA, [ zISamANaA saMbaMdhamAM adhyAtmaka5manA vivaraNamAM kahevAmAM AvyuM che ke magaramaccha vicitra rIte AhAra le che. je pANImAM aneka mAchalAM hoya te pANIno moTo jaththo potAnA moMDhAmAM e bharI le che. pachI mAchalAMone rokI moMDhAmAM rahelI jALI (dAMtanI bevaDa)mAMthI te pANI pAchuM kADhI nAkhe che, paraMtu tema thatAM moTA mo moMDhAmAM rahI jAya che (jeno te AhAra kare che.), jyAre keTalAMe nAnAM nAnAM mAchalAMo jALanAM chidro moTAM hovAthI-dAMtanI vacce bakhola (aMtara) hovAthI jaLanI sAthe sAthe bahAra nIkaLI jAya che ('upadezarabhAkaramAM to evo ullekha che ke tadula matsya sUtelA mahAmasyanA vikasvara mukhamAM jala-kallolone lIdhe aneka mAchalAne dAkhala thatA temaja nIkaLI jatA jue che). AthI te evo duSTa vicAra kare che ke je huM AvA moTA zarIravALo houM, to eke matsyane jIvato nIkaLI javA na dauM, paraMtu e badhAne khAI jAuM. A pramANenI bhAvahiMsAthI kaluSita thayelo matsya narake sidhAve che e uparathI "mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH" e sUtra caritArtha thatuM jovAya che. kemake A maryo koI mAchalAne mArI nAkhavAthI arthAta dravya-hiMsA karIne narake jato nathI, paraMtu bhAva-hiMsAne laIne (juo pR0 139 nuM aMtima kathaM milatIti praznaH / atrottaram-mahAmatsyabhrUtpannamatsyasya garbhasthitirAyuHsthitizcaikasminnevAntarmuhUrte bhavati, paraM garbhasthiterantarmuhUrtasya laghutvAnna kimapyanupapannaM, kiJca navasamayAdArabhya ghaTikAdvayaM yAvadantarmuhUrta tsyaasddhyeymeaggvamiti . 150 " tattvataH zrIharibhadrasUripraNIta svapajJa hiMsASTakanI prathama gAthAnI vRttimAMnA nimra-likhita ullekha uparathI matAMtara jaNAya che - ___"akRtvA'pi dravyahiMsA-prANAdityAgarUpAM hiMsAphalaM-narakAdikaM tasya bhAjanaM bhavati tandulamatsyavat / so'pi nava mAsAn garbha sthitvA niSkramaNAnantaramantarmuhUrttAyuriti vRddhasampradAyaH, sarve garbhajatiryaJco garbhajamanuSyavaditi vacanAt , mahAmatsya mukhe gatapratyAgataM kurvANAn madhyamatsyAn dRSTrA svamanasi yadyahameSo dravyamahAkAyaH syAM tadA sarvAnabhakSayamiti vicAraNayA kaThorahRdayaprAdurbhUtaraudradhyAnasahacAriNI bhAvahiMsA narakaphalayatIti tRtiiybhnggH|" / - I. sa. 1924mAM indaramAM mudrita pustakamAM A pramANe pATha che, jyAre zrIviryadAnasUri lakhI jaNAve che te pAThamAM to attarmuhUrta ne badale muhUrta che. 1 upadezaravAkara (aMka 3)ne paMcama taraMganI vyAkhyAnA aMtamAM A hakIkata nIce mujaba ApavAmAM AvI che - ___ "tandulamatsyaH prasuptamahAmatsyavikasvaravadane jalomivazAt pravizato niryatazca bahUn matsyAn vIkSya tadgrAsAdhyavasAyabhUditi" 2 A vAtane uddezIne Atara pratyAkhyAnamAM nigna-likhita 51 mAM padyamAM-- "AhAranimitteNaM macchA gacchaMti sattami puddhviN|" [ AdAnimitte marI jAti sAmaf gvI ] evo ullekha karyo jaNAya che. 3 hiMsAnA dravya-hiMsA ane bhAva-hiMsA ema be prakAro che. koI paNa prANIne tenA dehathI pRthapha karavo te "dravya-hiMsA che, jyAre pramAda, abhiniveza, duSTa adhyavasAyathI tevo aniSTa vicAra karavo te bhAva-hiMsA che. anya zabdomAM kahIe to koinuM khUna karavuM te "dravya-hiMsA che, jyAre tema karavAno vicAra karavo te "bhAva-hiMsA" che. AmAM aneka prakAra che. tenuM sundara svarUpa zrIharibhadrasUrikRta hiMsAprakamAM draSTigocara thAya che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] RSabhapaJcAzikA. 143 TippaNa )-malina AzayavALo hovAthI tene tevuM bhayaMkara phaLa maLe che. AthI karIne to adhyAtmapadma (a0 9, zlo0 3) mAM kahyuM paNa che ke-- "svargApavargau narakaM tathA'ntarmuhUrtamAtreNa vazAvazaM yat / dadAti jantoH satataM prayatnAd, vazaM tadantaHkaraNaM kuruSva // " arthAt vaza rAkheluM ane vaza nahi rAkheluM mana antarmuhUrtamAM svarga ane mokSa temaja naraka anukrame Ape che, vAste (he bhavya jIva!) tuM prayAsa karIne te manane-aMtaHkaraNane sarvadA vaza kara. mata-bheda zrIprabhAnandasUrie TIkAmAM tannula-matsyanuM AyuSya muhUrtanuM temaja antarmuhUrtanuM ema prakAranuM sUcavyuM che, paraMtu upadeza-rabhAkaranA atre (pR0 139-140) sUcavela ullekhamAM temaja zrIhemacandragaNikRta TIkAmAM paNa antarmuhUrtanA AyuSyanoja ullekha che. vaLI zrIvijayadAnasUri mane lakhI jaNAve che tema jIvAjIvAliMgamastranI (s0 59, sU0 223) zrImalayagirisUriSkRta vRtti (78 mA temaja 407 mA patrAMka)mAM temaja zrIhAribhadrIya dharmabindunI sAtamA adhyAyanA vAdyopamavyavipu tathA zruteiita (33)nI zrImunicandrasUriSkRta TIkAmAM paNa antarmuhUrtanoja ullekha che. e traNa pATho anukrame nIce mujaba che: "saptamanarakapRthivyA uddhRtya tandulamatsyAdibhaveSvantarmuhUrta sthitvA bhUyaH saptamanarakapRthvIgamanasya zravaNAt" "narakAduddhRtya tiryagbhave garbhavyutkrAntikatandulamatsyatvena utpadya mahAraudradhyAnopagato'ntarmuhUrtta jIvitvA bhUyo'pi narakeSu jAyate " "tandulamatsyastu bAhyopamardAbhAve'pi nirnimittamevApUritAtitIvraraudradhyAno'ntarmuhUrttamAyuranupAlaya saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamAyurnAraka utpadyate / " apratiSThAna-- jaina zAstramAM varNavelI sAta naraka-bhUmio paikI aMtima tamastamaHprabhA nAmanI bhUmimAM AvalikA-praviSTa evAja narakAvAso che, kintu bIjI narakonI jema AvalikA-khAdya nathI. A bhUmimAM pAMca AvalikA-praviSTa narakAvAsa che. tenI madhyamAM apratiSThAna nAmano goLa narakA 1 A malinatAne laIne toA tandula matsyanI nIca jAtine laIne temaja tenA nIca karma-pravRttinA manorathane lIdhe tene atyaMta nIco gaNavAmAM Ave che. e vAtanI upadezarabhAkara (aM0 3, ta. 5)nI nigna-likhita dvitIya gAthA sAkSI pUre cheH~~~ "ucca nIcA cauhA, huMti jibhA uccanIachaMdehiM / kumara 1 dahavayaNa 2 balamiga 3 taMdulamaccho 4 bha ditA // " 2 A badala huM temano AbhArI chuM. 3 ratnaprabhAdi cha bhUmio paikI pratyekane viSe tenI avagAhanAmAMthI eka hajAra yojana jeTalo UMceno bhAga ane eka hajAra yojana jeTalo nIceno bhAga ane sAtamI bhUmi uddezIne sADIbAvana hajAra yojanapramANa UMceno bhAga ane eTalo nIceno bhAga Ada karatAM jeTalI avagAhanA mAkI rahe teTalA bhAgamAM 'narakAvAsa' che. arthAt tyAM tyAM narakanA jIvo-narakanAma karmavALA prANIo vase che. A ratnaprabhAdi sAta bhUmiomAM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bhapaMcAzikA. [ ApanAvAsa che, jyAre AnI AsapAsa pUrvAdika cAra dizAomAM eka eka cusa narakAvAsa che (jAo jIvAjIvAbhigama upAMganI zrImalayagirisUrikRta vRttinuM 105 muM patra). A apratiSThAno AyAma-vijhaMbha eka lAkha yojanAno che, jyAre bAkInA cAra narakAvAsane te asaMkhyaya yojanA koTAkoTine che (juo patrAMka 109). A cAre bAju aMdhakAramaya ane mUtra, viSTA vagere azuci padArthothI lipta evI naraka-bhUmi che. A bhUmimAMnA nAraka jIvo pIMchAM vinAnAM pakSInA jevA lAge che. AnI AkRti phUra, karUNa, bIbhatsa ane bhayAnaka che. enuM mApa paNa rAkSasIya che. jemake prathama narakanA jIvanA dehanuM mAna 7 dhanuSya 3 hAtha ane 6 AMgaLa che, jyAre bAkInI narakanA jIvonuM anukrame bamaNuM bamaNuM che; eTale ke sAtamI narakanA jIvanA dehanuM mApa to pAMcase dhanuSya che. AvA narakanA jIvone sukhanuM to svamuM e nathI. temane mATe te duHkhanA DuMgaro che. kSetrajanya vedanA ane paraspara janita vedanA uparAMta prathamanI traNa narakamAM to paramAdhArmikakRta vedanA paNa anubhavavI paDe che. AnuM Abehuba varNana sUtrakRtAMgamAM che. AnuM sthUla svarUpa meM zrI caturvizatijinAnandastutinA spaSTIkaraNa (pR. 119) mAM AlekhyuM che. enA prAcIna munivaryata padyAtmaka varNananI hastalikhita prati mane zrIvijayendrasUri taraphathI hAlamAM maLI AvI che. A varNana kAmAtura janene-zRMgArasa mugdha mAnavone zikSArUpa che. AnA pratyeka padyanA pUrvArdhamAM narakanA duHkhane nirdeza che, jyAre uttarArdhamAM zRMgAranuM smAraNa che. AthI te atra nIce mujaba upasthita karUM chuM - __pUrvAcAryapraNItAni | naravanavRttAni | (dharajIsa) zvabhre svabhrAntidoSAt krakacakharamukhairAnakhAgraM zikhAgrA. ___ datrANaM dAryamANaM vyapagatakaruNairuNairdArudAram / kiM tvAM samphullamallImukulaparimalAlolarolambamAlA tatra trastaiNanetrA pravarakabarikA trAsatastrAtumISTe ? // 1 // - nirdaya tathA dArUNa evA (paramAdhArmika) dvArA karavAnI kaThora dhArathI zikhAgrathI mAMDIne te nakhanA agra bhAga sudhI lAkaDAne cIre tema azaraNapaNe narakane viSe potAnI brAntinA doSathI vaherAtA evA tane zuM tyAM trAsathI bacAvavAne trAsa pAmelA haNanA jevA anukrame 13, 11, 9, 7, 5, 3, 2 ane 1 ema badhA maLIne 49 pratiro che (A paikI sauthI prathama prataranuM nAma "sImantaka che, jyAre antimanuM nAma "apratiSThAna" che); jyAre 30 lAkha, 25, lAkha, 15 lAkha, 10 lAkha, 3 lAkha, eka lAkhamAM pAMca ochA ane pAMca ema sarva maLIne 84 lAkha narakAvAsa che. juo tavAthadhiMgAmasUtra (a. 3, sU0 2)nuM svapajJa bhASya tathA tenI prasiddhasenagaNikRta TIkA (pR. 234-236). 1 pUrvadizAmAM kALa, pazcime mahAkALa, dakSiNe rava ane uttare mahorava che. 2 coTalI. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinit] rAmaparAzaai, 143 netravALI tathA khIlela mogarAnI kaLInA suvAsathI capaLa bhramaranI zreNivALI evI temaja uttama aMboDAvALI (abalA) samartha che?--1 velladvAvallabhallInizitazarazatAkAradhArAlalolat patravrAtaprapAtatruTadakhilatano rakIye'sipatre / kandarpotkAlabAlAkamaladalalulannetrapatratribhAge kSiptA lIlAkaTAkSAH kaTari vaThara! re rakSaNAya kSamAste ? // 2 // naraka (bhUmi)nA asipatra (vana)mAM capaLa bAvaLanI zULa ane seMkaDo tIkSaNa bANonA AkAra jevI dhAravALAM pharakatAM patronA samUhanA patanathI jenuM samasta zarIra truTI rahyuM che evA tAruM rakSaNa karavA mATe he jaDa! zuM madananA ramaNavALI bALAnAM kamaLanA patranI jema calAyamAna netrapatranA 'tribhAgane viSe pheMkelA kIDA(sUcaka) kaTAkSo zaktizALI che?--2 tudyajihvAgrajAgraduditamatitarAmugrasandaMzakAgro rI(ra)()pAcamAnaH 24! nAstiIvatAM napustaka rajA uparachudhImApurAvapurA dhyAyestvaM tAM vadhUnAM vidhuravidhutaye mugdha! re bandhakIM svAm // 3 // he zaka! suprasiddha manuSyarUpa kamaTha (daityo) vaDe jakhamI thayela (athavA pIDita) jIbhanA AgaLa bhAga vaDe rUdana jemAM jAgI rahyuM che evI rIte tathA bhayaMkara sANasAnA agra bhAgathI jenuM moDhuM phADavAmAM AvyuM che evI rIte khUba tapAvelA sIsAnuM pAna karAvAze evo tuM caMcaLa (pAkI) nAraMgInA raMganI jema kuratA adharanA amRtanI madhuratAthI manohara mahilAone viyogane dUra karavAne mATe potAnI te vyabhicAriNInuM dhyAna dharaje-3 AzApAzAvanaddhavyapaghRNaparamAdhArmikaiH kuTyamAna syAsaktaM muktakaNThaM narakanipatitasyogramAkrandataste / vyAlolatkaGkaNAlItaruNaraNajhaNArAvadhAvadvilAsA doHpAzA bAlizAnAM prathama(kathaya ?) kimu vimokSAya mugdhekSaNAnAm ? // 4 // AzArUpa jALathI baMdhAyelA tathA niSkarUNa evA paramadhArmiko dvArA AsaktipUrvaka kuTAtA evA narakamAM paDelA ane mokaLe moMDhe ugra Akandana karatA evA tArA chUTakArA mATe zuM mugdha locanavALI bAliza (bALAo)nA capaLa kaMkaNanI zreNithI nUtana raNajhaNa avAja vaDe deDI rahelA vilAsavALA bhujanA pAzo zaktimAn che?-- 1 A zabda subedhikA (kalpasUtravRtti) mAM "TAra rAjAzA pAThamAM temaja bheja-badhagata sarasvatI-kuTuMba-AkhyAnanA nijha-likhita "roTI moTI dadhighRtaghaTI jAtarUpasya koTI varNanoTI sughaTitaghaTI komalA pttttshaattii| rATIhAnirmagamadapuTI gomaTI sadvadhUTI puNyAvyAnAM kaTari nikaTe TIkare bhuuricettii||" -5ghamAM najare paDe che eTale enI vAstaviktA saMbaMdhI zaMkA rAkhavAnuM kAraNa nathI, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA, [SApAna jvAlAmAlAjaTAlAntaranarakadharApAkakumbhISu bhImai nikSiptasyordhvapAdaM vidhurataramadhomUrdha(?) nirdharmadhuryaiH / prottuGgApInapANDustanakalazalasattArahArAlimAlA tatra trANAya bAlA na khalu tava sakhe ! mUrkha ! sambhAvayAmi // 5 // (agninI) javALAnI mALAthI jaTAvALA banelA madhya bhAgavALI naraka-bhUminI pAka bhIne viSe bhayaMkara temaja adharmIomAM mukhya evA (daityo) vaDe paga UMcA ane mAthuM nIce evI rIte tyAM kAyarapaNe pheMkAyelA tArA bacAva mATe he mitra! he mUrkha! atyaMta unnata samastataH puSTa, tathA zveta evA payodhararUpa kalazane viSe zobhatA manahara hAranI zreNinI mALAvALI mahilA kharekhara samartha nathI ema huM mAnuM chuM, sphArAGgArAntarAleSvalavadhagadhagatsandhigarbheSvare te sotsAhe dehadAhe nirayapurataTIvajrakuNDeSu teSu / seyaM zRGgArakulyAlahariparilasannIlaromAGkarAlI nAlaM lIlAvatInAM Damarabharabhide nAbhivApI gabhIrA // 6 // bahu aMgArA jevA madhya bhAgavALI temaja jemAM sAMdhAnA bhAge sarvathA baLI rahyA che evI naraka-purInI taTIne viSe (rahelA) suprasiddha vakuDe (kuMbhIpAkamAM) tAro deha jyAre utsAha pUrvaka dagdha thaI rahyuM che, tyAre vilAsavatI (vanitAo)nI zaMgArarUpa nadInI moTA mojAo rUpa zobhatI zyAma romAMcanI zreNI ke pelI gaMbhIra nAbhirUpa vApI pralayanA samUhane bhedavA mATe samartha nathI.--6 aGgAradvAlukAyAM pulinabhuvi galatpAdapANi prakAmA___ kAruNyAd vaitaruNyaM(raNyA) mRdugati narakasvAmiSu bhrAmayatsu / spRSTaM spaSTaM carye(tvaye ?)STaM kimu bhavati purA zoNamANikyamAlA preDholanmekhalAI jaghanamatighanaM tat taruNyAH zaraNyam ? // 7 // aMgArAnI jevuM AcaraNa karatI retIvALI tathA jaLavALI bhUmivALI vaitaraNI (nadI)mAM paganI eDIo gaLI jAya--aMdara pesI jAya evI rIte dhIre dhIre narakanA adhipatio jyAre atyaMta nirdayapaNe tane bhramaNa karAve che, tyAre lAla mANekanI mALA vaDe hIMDoLA khAtA kaMdorAthI lAMchita temaja atyaMta puSTa tathA tArA vaDe spaSTa rIte sparza karAyelA temaja tene ISTa evA te tarUNInA atighana jaghana zuM tAre zaraNarUpa che?-- unmIlanmUlazUlApaTalajaTilatAM zAlmalI jAlma! lIDhA jhAM nAmAliGgataste nrkptipriihaasvaivshybhaajH| 1 UMcA. 2 badhI rIte bharAuM. 3 iMTIrUpa vAva. 4 avayava-vizeSa. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA RSabhapazcAzikA. 145 vAmorUNAmurUrU vidalitakadalIkANDacaNDAvalepau cittAntaH stAni(svAti ?)zAntivyatikaracaturau tau na duzcAriNaste // 8 // duSTa cAritravALA ane (ethI karIne to) narakapatinA upahAsane vivazapaNe prApta thayelA evA, ugI nIkaLatA mULa zaLanA samUhathI vyAsa tathA vaLI jeNe zarIrane cAhyuM che evA zAmalI (tarU)nI sAthe kharekhara AliMgana karAvelA tane he mUrkha! manohara jaMghAvALIonI vizALa jaMghA ke jeNe keLanA kArDanA prakhara garvane daLI nAMkhyo che te tArA cittamAM AtmAne zAntinA yogane mATe nipuNa nathI.-8 hA mAtastAta! hA hA hRdaya ! sudayite ! hA sutA! bhrAtaro! hA __ haMho mitrANyathaivaM narakabhuvi muhustAramAkrandataste / mugdhAH snigdhA vidagdhA madhuramadhumuco hAvabhAvormiphullA DApa: pApa! tApakSapAtuvara yovatAM urva mayuH ? / 1 hA mA! o bApA! he hadaya! are vallabhA! he putra ! he badhuo! he mitrae pramANe narakamAM UMce svare vAraMvAra rUdana karatA-poka mUkatA tane he pApI ! yuvationA mugdha, premALa, catura, madhura madhane varSAvanAra tathA hAva-bhAvarUpa UrmithI vikasita evAM vAkayo saMtApane dUra karI zuM sukhakarI thAya?---9 66 sAgarepamanI sthiti- sAtamI narakamAM utkRSTa AyuSya to 33 sAgaropamanuM che, chatAM kavirAja tyAM 66 sAgaropama sudhI avicchinna rIte nivAsa karyAno ullekha kare che to te kevI rIte ghaTe che? Ane uttara e che ke sAtamI narakamAM 33 sAgaropamanuM utkRSTa AyuSya pUrNa thatAM taMdula matsya tarIke janma ane pharIthI tyAMthI marIne utkRSTa AyuSyanA baMdhapUrvaka sAtamI narakamAM janma le. eTale ke taMdala mAsyanA bhavagata AyuSya nahi jevuM hovAthI-narakamAMnA pahelAnA nivAsa ane pachInA nivAsa vacce bahuja thoDo samaya vyatIta thayelo hovAthI eka sarakho sAtamI narakamAM 60 sAgaropama nivAsa thayo ema kahI zakAya. | sarvathA avicchinnapaNe to nivAsa saMbhaveja nahi, kemake "nArakI mArIne tarataja narakamAM utpanna nahi ja thAya" evo jaina siddhAnta che. sAmprataM tiryagyonimadhikRtyAha sIuNhavAsadhArA-nivAyadukkhaM sutikkhamaNubhUaM / tiriattaNammi nANA-varaNasamucchAieNAvi // 44 // [zItoSNavarSadhArAnipAtaduHkhaM sutIkSNamanubhUtam / tiryaktve jJAnAvaraNasamucchAditenApi // ] pra0 vR0-sIuNhatti / he vizvajanIna! bhagavan ! mayA tiryaktve'pi sutIkSNaM duHkh1 juo pR0 141. RSabha0 19 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanapAla manubhUtamiti yogaH / adhunA tasyaiva svarUpamAha - sIuNhatti / zItoSNavRSTidhArAnipAtaduHkham / nipAtazabdaH pratyekamabhisambadhyate / tadyathA - zItatauM zItanipAtaduHkhaM, uSNata uSNanipAtaduHkhaM, varSAsu vRSTidhArAnipAtaduHkhamanubhUtaM, soDhamityarthaH / tacca kiMviziSTam ? suSThu - atizayena tIkSNam / atha kasya yonAvityAha -- tiriattaNammi- tiryaktve'pi, tiryaggatau samutpannenetyarthaH / tiryaJco hi zItAtapavRSTikaSTAnyapi duSTakarmabhistasyAM yonau vinipAtitA nirAzrayatayA tathA tathA tapasvinaH sahanta eva / atha kiMviziSTena mayA ? nANAvara - Natti / jJAnAvaraNasamucchAditenApi jJAnAvaraNAbhidhena karmaNA sam-samyak ut-prAbalyena chAditena AvRteneti yAvat / nanu vidyamAneSvapi mohanIyAdikarmasu kimityatra jJAnAvarart vizeSataH samupAdAnam ? ucyate / saMmbhavantyeva tiryagyonigatAnAmaGginAM nikhilA - nyapi karmANi, kintvananyatulyasamullAsasya jJAnAvaraNasya teSu parA kA'pi pratiSThA, atastasyopAdAnam / apizabdo'tra virodhAlaGkAradyotakaH / ato yaH kila nAnAprakArairAvaraNairAcchAdito bhavati sa kathaM zItAtapAdibhirabhibhUyate (iti) 1 / iti catuzcatvAriMzatamagAthArthaH // 44 // 1 he0 vi0- ( sIuNhatti ) / tiryaktve'pi anubhUtaM - sevitaM zItaM ca uSNaM ca varSadhArAnipAtazca zIto0 tebhyastairvA duHkhaM svavedanAnurUpam / kiMvidhaM tat ? sutIkSNaM - duHsahaM tathA'trApi mayeti gamyate vizeSaNasyAnyathA'nupapannatvAt / kiMvidhenetyAha-jJAnAvaraNasamavacchAditenApi / ko bhAvArthaH ? yo hi paTAdyAvaraNasamavacchAdito bhavati tasya zItAdijanyaM duHkhaM na sambhavati / mayA tu jJAnAvaraNasamavacchAditenApi anubhUtam / kimiti ( jJAnAvaraNasamucchAdita iti ) prAyeNa prabhUtajJAnAvaraNIyasya karmaNaH tiryaktve eva sambhavAt / iti gAthArthaH // 44 // sI (zIta) = DI. unha (uSNa) = 2bhI. zabdArtha | gfart (geftqvi )=eid da. | aNubhUaM (anubhUtaM )=anulavAyuM. fakeraufin (A)=faaugui. nANAvaraNa ( jJAnAvaraNa) - jJAnAvaraNa. samucchAieNa ( samucchAditena ) = atyaMta mAchAhita. avi ( api ) = pA. TE ( a )=92216. dhArA (dhArA )= dhArA. nivAya ( nipAta ) = nipAta, paDavuM te. 'dukkha (duHkha )=hu:5. sIuNhavAsadhArAnivAyadukkhaM ThaMDI paDavAthI, garabhI paDavAthI tebhana parasAhanI dhArA paDavAthI thatuM hu:. 1 'sampratyeva' ityapi pAThaH / 2 Ane mATe jIo 68 mA pRSThanuM TippaNa. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] jamavArikat. 147 yathArtha tirthI bhavamAM kaSTa- "jJAnAvaraNa (nAmanA karma)thI atyaMta AcchAdita hoIne paNa meM ticapaNamAM zIta, tApa ane varSanI dhArAnA nipAtanuM atizaya tIvra duHkha anubhavyuM."-44 spaSTIkaraNa jJAnAvaraNIya karma kaSAyathI kaluSita jIva ATha prakAranA pudgalo paikI kAmaNa vaNAnA pagalo grahaNa karI tene Atma-pradezanI sAthe kSIra-nIranI jema ekameka karI de che te "baMdha kahevAya che. A baMdhanA kAryanA bhedane laIne prakRti, sthiti, rasa ane pradeza ema cAra prakAro paDe che. temAM vaLI prakRtibaMdhanA jJAnAvaraNayAdika ATha vibhAgo che. A AThe vibhAgonA je avAMtara bhedo paDe che, temAM jJAnAvaraNIya karmanA matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNaya, mana:paryayajJAnAvaraNIya ane kevalajJAnAvaraNIya ema pAMca prakAro che. jJAnAvaraNIya karmanI jaghanya sthiti aMtarmuhartanI che, jyAre enI utkRSTa sthiti trIza koDAkoDI sAgaropamanI che (juo pR0 13). AyuSya karma sivAyanAM bAkInAM karmonI jema A karma je bhavamAM eno baMdha thayo hoya te ja bhavamAM athavA to bhavAMtaramAM paNa udayamAM Ave che (jyAre AyuSya karma to anaMtara bhavAMtaramAMja udayamAM Ave che). tiryaMca gatimAM anya gationI jema AThe kamoMno sadabhAva hovA chatAM A padyamAM jJAnAvaraNa karmane khAsa karIne nirdeza karavAmAM Avyo che tenuM kAraNa e che ke A karmanI tiryaMca gatimAM pradhAnatA-vizeSatA che. 1 "paNa" zabdathI virodha sUcavavAmAM Avyo che, kemake je vividha jAtanAM AvaraNothI AcchAdita hoya, tene ThaMDI vagere kema lAge? 2-5 AnA artha mATe vicAro-- "prakRtistu svabhAvaH syAt, sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAvo raso jJeyaH, pradezo dalasaJcayaH // 1 // " Ano phuTa bodha thAya teTalA mATe ApaNe atre modaka (lADu)nuM dRSTAnta vicArIzuM. jema koI vAyune dUra karanAra suMTha vagere dravyothI banAvelo modaka prakRtithI-svabhAvathI vAyune TALe, jyAre pittApahArI dravyathI niSpanna modaka pittane dUra kare ane kaphanAzaka dravyathI nirmita medaka kaphano nAza kare tema koI karma jJAnane AcchAdita kare, to koIka darzanane ityAdi. Ane prakRti-baMdha jANavo. koIka modaka ekaja divasa agadyA vinA rahI zake to koIka be divasa te koIka mahinA sudhI tevI rIte koI karma sattAmAM 20 koDAkoDI sAgaropama to koI 30 kaDAkoDI sAgaropama kALa sudhI rahe, ItyAdi. Ane sthiti-baMdha samajavo. koI modakane snigdha ke rUkSa madhura ke kaTu rasa eka guNo hoya to koikano be guNo hoya tema karmano koI vakhata eka sthAnIya rasa baMdhAya to koI vakhata tIvra kaSAyane yoge kristhAnIyAdika baMdhAya. Ane rasa-baMdha avabodhavo. koI modakanA pradeza-kaNaA pA zera jeTalA hoya to koIkanA aDadho zera jeTalA eTale ke koI karmanA pradeza-daLiyAM thoDA leya to koIkanAM ghaNAM heya. Ane pradeza-baMdha tarIke oLakhavo. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sayAziDA. [zrIdhanapAla idAnIM manuSyagatimuddizyAha aMto nikkhaMtehiM, pattehiM piakalattaputtehiM / sunnA maNussabhavaNA-Daesu nijjhAiA aMkA // 45 // [antarniSkrAntaiH prAptaiH (pAtraiH) priykltrputraiH| zUnyA manuSyabhavanATakeSu nirdhyAtA aGkAH // ] pra0 vR0-aMto tti / he jagatpitAmaha! svAmin ! iha hi saMsAraraGgAntare kiGkarIkRtasakalanArakatiryaDnarAmaravisarasarvArthasiddhApratiSThAnaparyavasAnaprasRmarApratihatazAsanasya mahAmahino mohamahIndrasya puraH karmapariNAmasUtradhAreNa nirantaraM caturgatinATakAnyabhinIyante / tanmadhyAccAbhinIyamAneSu manuSyagatinATakeSu aGkAH zUnyA niyAtA iti sambandhaH / tatra manuSyagatireva tattadavasthAvizeSAnubhUyamAnazRGgArAdirasAtmakatvena nATakAnIva nATakAni teSu / sAmprataM manuSyabhavAnAM nATakaiH saha sAdhamyaMmAha-tatrAdau manuSyabhavasvarUpamevAbhidhIyate / narabhaveSUtpannena mayA aGkAH-utsaGgAH sunnA-zUnyAH nijjhAiA-niAtA dRssttaaH| kaiH zUnyA ityAha-piyakalatta0 kalatrANi putrAzca kalatraputrAH priyAzca, tatra priyakalatrANipriyapraNayinyaH, putrAzca-aGgajA nandanAH taiH / kiMviziSTaiH? pattehi-pAtraiH / katham ? kathamapi tathAvidhasAtAvedanIyodayAt / prAptaiH-labdhaiH svocitaguNagaNAdhAratvena paatrbhuutaistaiH| zUnyA-virahitA utsaGgA dRSTAH, teSAmeva krIDAvrIDAvilAsayogyatvAt / atha kathaM tairvirahitatvamaGkAnAmityAha-anto nikkhaMtehiM ti / yatastairantara-madhyAdutsaGgasyaiva niSkrAntairAyuHkSayeNa niviDabhujapaJjarAntarAdapyAcchidya durdAntayamakiGkarairapahRtaiH / pAtraM hi kalatraputrAdikaM prAyo na cirAvasthAyi bhavati / idamatra tAtparyam-manuSyajanmanyutpannena mayA priyakalatrAdiviprayogasamudbhUtaM duHkhamanubhUtamiti / tathA nATakeSvapi viSkambhakasUcitAbhineyavastuparisamAptirUpAdayo'GkAste ca raGgAGgaNamadhyAnniSkAmadbhiH caturvidhAbhinayanipugairabhinAyakapAtraiH zUnyAH syuH| pAtrANi kalatraputrarUpANi bhavanti / iti paJcacatvAriMzattamagAthArthaH // 45 // he0 vi0-(aMto tti)| gamanikA-manuSyabhavanATakeSu-narajanmaprekSaNeSu nirdhyAtA:avalokitAH / kaiH kAH? ekatrotsaGgAH, anytraadhikaarpricchedaaH| kiMrUpA nirdhyAtAH? zUnyAH-vikalAH / kairityAha-ekatra pAtraiH, anyatra prAptaiH, priyakalatraputraiH priyA-vallabhAH, ye kalatraputrAstaiH / kiMviziSTaiH [pAtraiH kiMviziSTaiH] priyakalatraputrarityAha-antar-madhyAniSkrAntaiH nirgataiH // iti gaathaarthH|| 45 // 1 'dathAcchidya' ityapi paatthH| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rijitA' RSabhapazcAzikA. 149 zabdArtha saMto (antar)=madhyamAM. sunnA (nyAH) zUnya, khAlI. nihiM (nijhAnataiH )=nIkaLI gayelA. majurU (manuSya)=manuSya. uttardi (pra)=meLavela. mA (ma)=bhava, utpatti. uttehiM (pAtraH ) pAtro vaDe. (33 (nava)=nATaka, piya (prica)=priya, vallabha. majuThThamavA ghaNu manuSya-bhavarUpa nATakomAM. TaR ( )=palI. nitsArU (nircAtAH)=jovAyA. pura (putra) putra. saMn (I)(1) usaMgo, khoLAo, (2) aMko, zivAjattayttardikapriya patnI ane putrothI. adhikAra-paricchede. padyArtha manuSya-bhavamAM paNa vibanA- "(he nAtha!) manuSya-bhavarUpa nATakane viSe mane prApta thayelA priya patI ane putrothI usaMge, madhyamAMthI teo nIkaLI gayelA (arthAt vRddhAvasthA pUrva maraNane zaraNa thayelA) hovAthI zUnya vAyA."--45 spaSTIkaraNa artha-gaurava A padya rUpaka alaMkArathI vizeSataH zobhe che. saMsAra e raMgamaMDapa che. temAM apratiSThAna narakAvAsathI mAMDIne te sarvArthasiddha sudhI moha nAmanA narapatinI apUrva sattA cAle che. A raMgamaMDapamAM karmanuM pariNAma e sUtradhAra che ane zAzvata naraka, tiryaca, manuSya ane deva e cAra gatio te cAra nATako che. temAM manuSya-bhavarUpa nATakamAM panI, putra pramukha pAtra che. nATakAdi saMbaMdhI vicAra- kAvyanA dazya ane zravya ema be bhedo che. jeno abhinaya thaI zake-je bhajavI batAvAya te "dazya" kAvya che. A dazya kAvyane "rUpaka" paNa kahevAmAM Ave che. A rUpakanA nATaka, prakaraNa 1 zravya kAvyanuM lakSaNa zrIvizvanAtha kavie sAhityadarpaNa (50 6, zlo0 313)mAM nIce mujaba ApyuM che: __"zravyaM zrotavyamAnaM tat padyagadyamayaM dvidhA" arthAta je kAvya phakta sAMbhaLI zakAya, jeno abhinaya thaI na zake te "zravya" kAvya che. enA (paNa "dRzya' kAvyanI jema) padya ane gadya ema be prakAro che. 2 abhinaya eTale avasthAnuM anukaraNa, bhajavavuM te. AnA AMgika, vAcika, AhArya ane sAtvika evA cAra prakAro che. sAhityadarpaNa (50 6, 2)mAM kahyuM paNa che ke ave manavavasthA-navAra: vArviSA. AGgiko vAcikazcaiva-mAhAryaH sAttvikastathA // " aMga (deha)thI karAya te AMgika; vAcA (vANI) thI karAya te vAcika; bhUSaNa, vastra vagerethI karAya te AhArya: ane kheda, romAMca vagere sAtvika bhAva dvArA saMpanna te sAtvika kahevAya che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 paSabhapaMcAzikA [zISabhAItyAdi daza bhedo che. A vAtanI sAhityadarpaNa sAkSI pUre che, kemake tenA chaThThA paricchedamAM kahyuM paNa che ke "dRzyazravyatvabhedena, punaH kAvyaM dvidhA matam / dRzyaM tatrAbhineyaM tad-rUpAropAt tu rUpakam // 1 // "nATakamatha prakaraNaM bhaann-vyaayog-smvkaar-ddimaaH| T-S-vazyaH ramati paNa za . rU nATakanuM lakSaNa- nATakanuM lakSaNa tyAM nIce mujaba darzAvyuM che - "nATakaM khyAtavRttaM syAt, paJcasandhisamanvitam / vilAsAdiguNavad , yuktaM nAnAvibhUtibhiH // 7 // sukhaduHkhasamudbhUti, nAnArasanirantaram / paJcAdikA dazaparA-statrAGkAH prikiirtitaaH|| 8 // prakhyAtavaMzo rAjarSi-dhIrodAttaH pratApavAn / divyo'tha divyAdivyo vA, guNavAn nAyako mataH // 9 // eka eva bhavedaGgI, zRGgAro vIra eva vaa| aGgamanye rasAH sarve, kAryo nirvahaNe'dbhutaH // 10 // catvAraH paJca vA mukhyAH, kAryavyApRtapUruSAH / gopucchAgrasamAgraM tu, bandhanaM tasya kIrtitam // 11 // " arthAt nATakanuM vRtta (kathA) prasiddha hovuM joIe. sarvathA kalpita kathA nATakamAM kAma lAge nahi. nATakamAM vilAsa, samRddhi vagere guNo temaja aneka prakAranAM aizvaryanAM varNano hovAM joIe. sukha-duHkhanI utpattinuM darzana temaja vividha rasanI pUrNatAthI e alaMkRta hovuM joIe. nATakamAM pAMcathI mAMDIne daza sudhI aMko hoI zake che. prasiddha vaMzamAM utpanna thayelo, dhIrodAtta, pratApI, guNavAna koI rAjarSi ke divya athavA divya-adivya evo guNa purUSa nATakano nAyaka hoya che. zRMgAra rasa ane vIra rasa e bemAMthI game te eka rasa pradhAna hoya che, jyAre bAkInA bIjA raso aMgIbhUta hoya che, A badhAne "nirvahaNa-saMdhimAM adbhuta banAvavA joIe. nATakamAM cAra ke pAMca purUSo mukhya bhAga bhajavanArA hovA joIe. vaLI gAyanA pUchaDAnA AgaLA bhAga jevI nATakanI racanA hovI joIe. 1 duSyanta jevA. 2 zrIkRSNa jevA. 3 zrIrAmacandra jevA ke je divya chatAM potAne adivya samaje. 4 nATakanA aMko kramazaH nAnA hovA joIe evo keTalAka artha kare che, jyAre keTalAka ene e artha kare che ke jema gAyanA pUchaDAmAM keTalAka vALa nAnA hoya to keTalAka vALa moTA hoya tema nATakanAM keTalAMka kAryo mukha-sandhimAMja samApta thaI javAM joIe to keTalAMka vadhAre laMbAI pratimukha saMdhimAM pUrNa thavAM joie. 5 bIjabhUta arthano AviSkAra karanAra te saMdhi che. sabdhi, vibodha, rathana, nirNaya, paribhASaNa, kRti, prasAda, Ananda, samaya, upagRhana, bhASaNa, pUrvavAkya, kAvya-saMhAra ane prazasti e nirvahasaMdhinAM 14 aMga che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 vi]i RSabhapazcAzikA. aMka-vicAra aMkane mATe sAhityadarpaNa (5, 6, zlo. 12-19)mAM nIce mujabanuM svarUpa najare paDe che - "pratyakSanetRcarito, rasabhAvasamujvalaH / bhavedagUDhazabdArthaH, kSudracUrNakasaMyutaH // 12 // vicchinnAvantaraikArthaH, kiJcitsaMlagnavindukaH / gu ja thamika zAthaidatimAsa 2 | zarU nAnAvidhAnasaMyukto, nAtipracurapadyavAn / / AvazyakAnAM kAryANA-mavirodhAd vinirmitaH // 14 // nAnekadinanivartya-kathayA samprayojitaH / AsannanAyakaH pAtra-yutastricaturaistathA // 15 // dUrAhvAnaM vadho yuddhaM, rAjyadezAdiviplavaH / vivAho bhojanaM zApo-sau mRtyU rataM tathA // 16 // dantacchedyaM nakhacchedya-manyad bIDAkaraM ca yat / zayanAdharapAnAdi, nagarAdhavarodhanam // 17 // snAnAnulepane caibhi-varjito nAtivistaraH / devIparijanAdInA-mamAtyavaNijAmapi // 18 // pratyakSacitracaritai-yukto bhAvarasodbhavaiH / antaniSkAntanikhila-pAtro'Gka iti kIrtitaH // 19 // " arthAt jemAM nAyakanuM caritra spaSTa hoya, je rasa ane bhAvathI paripUrNa hoya, jemAM guDhArthaka zabda na hoya, jemAM nAnA nAnA cUrNaka (samAsathI rahita gadya) hoya, avAntara kArya jemAM pUruM thaI jatuM hoya, kintu binduno leza to avaziSTa raheto hoya, jemAM ghaNAM kAryonI saMkIrNatA na hoya temaja bIjano jemAM nAza thato na hoya, je aneka prakAranAM saMvidhAnathI yukta hoya, paraMtu jemAM bahu po na hoya te "aMka" kahevAya che. A aMkamAM sahyAdika Avazyaka kriyAno virodha na hovo joIe, temaja je kathA ghaNA divase pUrI thaI hoya tene eka ja aMkamAM kahI devI na joIe. vaLI nAyaka sarvadA samIpa rahe temaja traNa cAra pAtrathI parivRta rahe. dUrathI bolAvavuM. vadha, yuddha, rAjya- viplava, deza-viplava vagere, lagna, bhojana, zApa, malabhAga, maraNa, ramaNa, dantakSata, nakhakSata, zayana, adhara pAnAdika lajajAkArI kArya, nagara vagereno ro, snAna, candanAdinuM vilepana e vAto aMkamAM pratyakSa batAvavI na joIe. aMka bahu moTo na hovo joIe. devI tathA parijana (sevaka varga), mastrI, vaizya vagerenA bhAvapUrNa ane rasa-pUrNa caritrethI e cuta hovo joIe. vaLI enI samAptimAM sarva pAtrA nIkaLI javA joIe. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA viSTumbha vizvambhaka e arthanA 'pAMca upakSepaka paikI eka che. atIta ane anAgata kathAono sUcaka, kathAne saMkSipta karavAvALo je aMka te 'vizvambhaka' che. AnA zuddha ane saMkIrNa evA e prakAro che. je vizvambhakamAM eka ke be madhyama pAtra bhAga letA hoya te 'zuddha' kahevAya che, jyAre jemAM nIca temaja madhyama pAtrA bhAga bhajavatA hoya te 'saMkIrNa' kahevAya che. A vAta sAhityadarpaNa (506, so0 54 - 56 ) uparathI le zAya che, ubhaDe tyAM 'dhuM che - 52 "arthopakSepakAH paJca, viSkambhaka pravezako / cUlikA -'GkAvatAro'tha, syAdaGkamukhamityapi // 54 // vRttavartiSyamANAnAM, kathAMzAnAM nidarzakaH / saGkSiptArthastu viSkambha, AdAvakasya darzitaH // 55 // madhyena madhyamAbhyAM vA, pAtrAbhyAM samprayojitaH / zuddhaH syAt sa tu saGkIrNo, nIca-madhyamakalpitaH // 56 // " 30 OM Fa idAnIM devagatimadhikRtyAha - diTThA riuriddhIo, ANAu kayA mahaDiasurANaM / sahiA ya hINadeva - taNesu dogaccasaMtAvA // 46 // [ dRSTA ripuRya AjJAH kRtA maharddhikasurANAm / soDhau ca hInadevatveSu daurgatyasantApau // ] pra0vR0 - diTThati / he sakalasuracakrazakra ! svAmin! mayA suragatigatenApIdamidamanubhUtamiti / anubhavasvarUpamAha - diTThA - dRSTA ripUNAM - arAtInAmRddhayaH- sampadaH, ripuRddhIH tAvat dRSTvA bhavati hi parasparaM prAgbhavavairiNAM matsarabharazca "varaM dezaparityAgo, varaM netrApakarSaNam / svApamAnita zatrUNAM na punarvIkSitAH zriyaH // 1 // " [ zrIdhanapAla tathA ANA0 mahatI RddhiryeSAM te maharddhikAH surAsteSAM AjJAH - zAsanAni tAH kRtAnivartitAH / kArayanti hi svakAryANi balAdAkramya balinaH kiGkarAnAbhiyogikasurAna surasattamAH, balavattarAkrAntiduHkhe ca maraNajanyamanyuM tRNAyApi na manyante mA bhavatAm ( mAnadhanAH ? ) ata evoktam - " zakyaH zailAgrataH pAtaH, zakyaM ca viSabhakSaNam / ekA na zakyate sodu - mAkrAntirbalavattaraiH // 1 // " 1 viSkumbha, praveza, yUjia, saMbhavatAra bhane bhuse pAMca che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi]i RSabhapazcAzikA. 153 tathA 'sahiA ya hINadevattaNesu' hInAni ca tAni daivatAni-kilbiSikatva vyantarAdIni teSu sahiA iti soDhau / cazabdaH pUrvApekSayA smuccye| ko soDhAvata Aha'dogaccasaMtAvA' durgatasya bhAvo daurgatyaM-naiHsvyaM, santApo-bhayAdijanitazca khedaH, daurgatyaM ca santApazca daurgatyasantApau tau soDhau / iti SaTcatvAriMzattamagAthArthaH // 46 // - vi--(dvitti) -govitA zArIripujaya-gusamRddha tathA AjJAH-zAsanAni kRtAH-paripAlitAH maharddhikasurANAM-viziSTadevAnAm / itiviMjhavALA sarvoca-vitA che? cintA-vArivAra | S? - vatveSu-kilbiSa-vyantarAdiSu ityarthaH // 46 // zabdArtha dvidA ()=jevAI. sAAi (lohI)=sahana karAyA. rika (riy)=zatru, dumana. (2)=LI. riddhi (ddhi)=Rddhi, saMpatti. hIja (hIna)=halako, nIca. riddhiIno zatruonI saMpattio. HTTrt (mAsA =AjJAo, hukamo. revattA (kaivalaM) devapaNuM. thayA (tA) karAI. rIvApu nIca devapaNAmAM. mali (marsiMva)=moTI RddhivALo. vorA ()=nirdhanatA. dura=deva. saMtava (tAva)=santApa, kaSTa. madinakuLa=mahardika devonI. vocalaMtAvA=nirdhanatA ane sattApa, padhArtha deva-gatimAM paNa karthanA "vaLI (he nAtha! devalemAM paNa) meM zatruonI saMpattio joI, mahaddhika suranI zAsane zire caDAvyAM ane ( kilibaSa jevA) nIca deva5NAmAM daridratA ane saMtApa sahana kayAM."---46 spaSTIkaraNa caturgatinA du:khanI parAkASThA 43 mA padyamAM nArakanAM konuM, 44 mAmAM tiryaMcanI pIDAonuM ane 45 mAmAM manuSyanI mahAviDaMbanAonuM kavirAje varNana karyuM che. AthI kadAca koI pAThakane ema AzA rahetI hoya ke deva-gatimAM to sukha hovuM joIe, to tenI te AzA paNa vyartha che ema kavirAja A zloka dvArA sUcave che. A asAra saMsAramAMnI cAre gatio paikI koI paNa gati thoDe ghaNe aMze paNa IcchavA yogya hoya to te manuSya-gati ja che, kemake e ja gati dvArA mokSa meLavI zakAya che ane ema thatAM duHkhane Atyantika nAza karI zakAya che. sala0 20 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA. manuSya-gatinI jema puNya karavAthI deva-gati prApta thAya che, chatAM sAmAnya kathana tarIke ema kahI zakAya ke tyAM koI jAtanAM vrata-niyamone mATe avakAza nahi rahelo hovAthI arthAta kevo avirata hovAthI e gati manuSya-gatithI utaratI che. - atra evo sahaja prazna udabhave che ke deva-gati puNya upArjana karavAthI prApta thAya che, to pachI tyAM duHkha kema saMbhave? Ane uttara e che ke jema pApa e loDhAnI zRMkhalA (beDI) che, tema puNya paNa jyAre suvarNanI zRMkhalAja che, to pachI zRMkhalA-baddha jIvana e sukha kema kahI zakAya? vaLI e paNa dhyAnamAM levA jevI hakIkata che ke deva-gatimAM devono janma papAtika hovAthI temane garbha ane janma paratvenAM duHkho sahana karavA paDatAM nathI, vaLI teonuM AyuSya anAvartanIya hovAthI viSa, zastra, agni ItyAdi vaDe jAna jato rahevAne 1 sAmAnya kathana kahevAnuM kAraNa e che ke nava raiveyaka sudhInI devagati to abhatrane paNa prApya che. paraMtu A veyakanI upalA bhAgamAM rahelA pAMca anuttara vimAnamAM utpanna thayelo deva traNathI bhava jemanA bAkI rahyA hoya evA mAnavAdikathI zreSTha che. kemake Avo deva tattvothodhigamasUtranA caturtha adhyAyanA kariyApu rimA" e ra7 mA sUtra pramANe dvicarama che eTale ke "vijayAdika anuttara vimAnamAMthI AvIne te deva manuSya tarIke utpanna thaI pharI anuttara vimAnano adhikArI banI manuSya thaI teja bhavamAM mukti-mahilAne maMdire padhAre che. "sarvArthasiddha vimAnavAsI deva te vaLI AnAthI paNa zreSTha che, kemake AnI pUrvenA manuSya bhavamAM phakta sAta prANa jeTaluM AyuSya vadhAre hota to teja bhavamAM mokSe jAta, paraMtu eTaluM ochuM AyuSya hovAthI lagabhaga siddhi-sukhanA jevuM sukha te A vimAnamAM 33 sAgaropama sudhI anubhavI manuSya tarIke utpanna thaI siddhi-sundarIne vare che. A devo karatAM utaratA darajajAnA paraMtu Adhipatya bhogavanArA evA 64 indro samyakatvadhArI hoI karIne apasaMsArI che. ethI karIne temane paNa sAmAnya manuSya karatAM ucca koTinA gaNI zakAya. 2 saMmUrkhana, garbha ane upapAta ema janmanA traNa prakAro paDe che. je sthAnamAM jIva utpanna thAya te sthAnanA pudagalone zarIrarUpa banAve te jIvano janma saMmUDjhana che. mAtA-pitAnA saMyogathI utpanna thatA jIvo garbhaja che, kemake zukra ane zoNitanA milananA AdhArarUpa garbha che. mAtA-pitAnA saMyoga vinAnA janmanA jeke saMpUrjhana ane upapAta ema be bhede che, to paNa temAM narakamAM rahela kuMbhI ke gokhalAmAM utpanna thatA nArakIono temaja deva-zadhyAmAM utpanna thatA devono janma aupapAtika kahevAya AmAM prativiziSTa kSetranI prApti e nimitta che. arthAta devonA aupapAtika janmamAM zukrAdika pudagalanuM grahaNa nathI temaja temAM praccheda-paTa (cAra) ke devadUSyanA pudgalone zarIrarUpe pariNAvavAmAM AvatA nathI; kintu devazayyAnA praccheda-paTanI upara ane devaduSyanI nIce rahelA pulane vaikriya zarIrarUpe grahaNa karavAmAM Ave che. juo zrIvArthAdhigamasUtranI zrIsiddhasenagaNita TIkA (pR. 189-19). 3 AyuSyakarmanA je pudagalo che te badravya-AyuSya che. AnI sahAyatAthI jIva je amuka kALa sudhI jIvI zake te "kAla-AyuSya yAne sthiti-AyuSya che. dravya-AyuSya pUruM karyA vinA AyuSyanA jeTalA yugalo pUrva bhavamAM jIve grahaNa karyA hatA tene kSaya karyA vinA koI jIva kadApi marato nathI; paraMtu kALa-AyuSya apUrNa rahyA chatAM paNa jIva marI zake che. A AyuSyane lakSyamAM laIne zAstrakAroe apavartanIya ane anapavartanIya evA be bheda pADyA che. koDiyAmAM jyAM sudhI tela hoya tyAM sudhI dIvo baLe che. AmAM dIvAnI je pramANe vATa nAnI moTI rAkhavAmAM Ave te pramANe dIva ochA vattA kALa sudhI maLe, evI ja rIte prastutamAM ghaTAvI levuM. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijita] bhAbhapazcAzikA temane apAze bhaya nathI, tathA paikiya labdhithI yukta hovAthI teo managamatAM rU vimuvI zake che, aneka prakAranA bhoga bhogavI zake che, tathA vaLI teone ApaNI mAphaka kAvalika AhAra nahi hovAthI teo udara-nirvAhanI cintAthI mukta che ItyAdi sukho devone puNyakarmanA udayarUpe maLe che kharAM, paraMtu tyAM paNa vaira, paratatratA, IrSyA ItyAdi durguNarUpa dumanenI chAvaNI hovAthI keTalAka devo potAthI adhika puNyazALI devanI vizeSa saMpatti joIne manamAM ne manamAM IrSyAgnithI banyA kare che, keTalAka devone potAnA uparI adhikArInI sevAmAM samaya gALavo paDe che, jyAre kibiSaka tarIke utpanna thayelA devane potAnI adhamatAno khyAla duHkhanA mAthe jhADa UgyAM hoya tevuM kaSTakArI jIvana vyatIta karAve che. A prakAranA sukha-dukho uparAMta prAyaH dareka devane cyavana-kALane cha mAsa bAkI rahetAM AkhI jIMdagImAM na prApta thayelI vRddhAvasthA gherI le che eTaluM ja nahi, paraMtu pote avadhijJAna jIve pUrva bhavamAM AyuSyanI sthiti evI zithila (DhIlI) bAMdhI hoya ke zastrAdikanA AghAta vagere prApta thatAM kAla-AyuSya pUrNa karyA vinA jIva maraNa pAme. A zithila AyuSyane "apavartanIya kahevAmAM Ave che; AthI viparIta AyuSya te "anAvartanIya che. arthAta jIve pUrva bhavamAM AyuSyanI sthiti evI tIvra (ghana) bAMdhI hoya ke zastrAdinA AghAta vagere thavA chatAM paNa kAla-AyuSya pUrNa karyA vinA te naja mare; A AyuSya te "anAvartanIya che. zastrAdi bAhya nimittathI je AyuSyane kSaya thAya te "sopakrama" kahevAya che. A lakSaNa apavartanIya AyuSya paratve che. AyuSyanA parisamAptinA avasare jene AvuM nimitta vidyamAna hoya te AyuSya paNa sopakrama' kahevAya che. A anAvartanIya AyuSya saMbaMdhI hakIkata che. kahevAnI matalaba e che ke apavartanIya AyuSya to sopakramaja che, jyAre anapavartanIyanA sopakrama ane nirUpama evA be bheda che. atre e umeravuM Avazyaka samajAya che ke sthiti-AyuSyamAM jema ghaTADo karI zakAya che, temAM vadhAro karI zakAtuM nathI. Indra, candra ke tIrthaMkara paNa tema karI zake tema nathI. 1 juo pR0 3. 2 devonA bhavanapati, catara, jyotiSka ane vaimAnika evA cAra prakAro che. AmAM prathama ane antima jAtanA devonA indra, sAmAnika, trATyaza, pArSada, AtmarakSaka, lopAla, anIka, prakIrNaka, Abhiyogya ane kibiSaka evA daza bhedo che. A bhedemAMthI trAyazciza ane lokapAla sivAyanA ATha bhedo to vyantara ane jyotinA paNa paDe che. arthAta kibiSaka deva to cAre jAtane devomAM che. A devane manuSyo paikI aMtyajanI upamA ApavAmAM Ave che. - 3 AnA samarthanA zrIAcArAMgasUtranA prathama zrataskaMdhanA "zItaya" nAmanA tRtIya adhyayananA prathama uddezakanA caturtha sUtra (patrAMka 154)mAMnA bArAmagvovALag je sANaM mUke ghamaM magA" e pAThanI TIkA karatAM zrIzIlAMkAcArya urphe keTyAcArya kathe che ke "tat saMsAre sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU na staH, devAnAM jarA'bhAva iti cet, na, tatrApyupAntakAle lezyAvalasukhaprabhutvavarNahAnyupapatteH astyeva ca teSAmapi jarAsadbhAvaH" AgaLa jatAM (155 mAM patrAMkamAM) teo sarva devonI cyavanasthiti varNavatAM kathe che ke "nAcAraH sadAvrukSa, zIdInA vAsaNa rojanA vaicaM ta jAmars#ma, dijAtivaijaputrAtiza " arthAta puSpanI mALAnuM karamAI javuM, kalpavRkSanuM hAlavuM, lakSmI ane lajajAne nAza, vastrono varNa, dInatA, tandrA, kAma-rAga ane aMgamAM bhaMga, dRSTinI bhrAnti, dhujArI ane arati eTalAne avanakALe devone anubhava thAya che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanavAna vaDe e jANIne dilagIra thAya che ke cha mAsa pachI potAne A rAja-vaibhavane tilAMjali A pavI paDaze ane eka sAdhAraNa prANInI jema karmane AdhIna thai amuka manuSya ke tiryaMca tarIke potAne utpanna thavuM paDaze. A duHkhano Abehukha citAra khaDo karavo muzkela che, paraMtu tenuM yaMcit svarUpa dhyAnamAM Ave teTalA mATe nIcenI hakIkata vicArIe. koi garbha-zrImaMtane lagabhaga AkhuM jIvana moja zokhamAM gALyA Ada chelle kAMTe karmavazAt peTanuM pUrUM karavA jeTalA paNa paisA rahe nahi to tenuM duHkha keTaluM kahI zakAya ? athavA to sulakSaNA sundarIne manapasaMda anuguNu patinI sAthe tarUNAvasthA vyatIta thai rahetAM ekAeka vRddhAvasthAnA prAraMbhamAM tenA patinA prANa paraloka sidhAvI jAya to tene kevuM duHkha thAya? athavA to rASTra-viplavAdikane laine koi cakravartI jevI sattA bhogavanArA nRpatine ekAeka saMtAi chupAIne potAnuM jIvana vyatIta karavAno vAro Ave to tene kevuM duHkha thAya? TuMkamAM eTaluMja nivedana karavuM khasa thaze ke jene sukhano svAda sarakho paNa cAkhyo nathI evAne ghoramAM ghora duHkha AvethI je pIDA thAya tevI athavA to tethI kaMIka vadhAre pIDA sukhI jIMdagI gALyA pachI duHkha prApta karanArane thAya che. AvI kaphoDI sthiti devanI thAya che, to pachI kavirAje e gatimAM paNa sukha nathI ema je spaSTa ullekha karyo che tenI vAstavikatAnuM pramANa ApavuM have bAkI rahe che? Fa evaM caturgatiSvanubhUtaM vijJApya sAmprataM tadanubhavasyaiva kAlAvadhiM bhajyantareNAbhidhitsurAha - che siMcaMteNa bhavavaNaM, palaTTA paliA rahaTu va / ghaDisaMThANosappiNiavasappiNiparigayA bahuso // 47 // [ siJcatA bhavavanaM parivartAH preritA araghaTa iva / ghaTI saMsthAnotsarpiNyavasarpiNIparigatA bahuzaH // ] 60 rR.--saMvaMteLa tti 5 hai (tavAra) saMsAravArAvArI! mAtrana! vairivato: yestA iti yogaH / iha vastuni karturAraghaTTikena saha sAdharmyamabhidheyam, atastAvadAdau stutikarturevAbhiprAyaH pratanyate / tatra mayA'raghaTTikeneva siJcatA-abhiSekaM kurvatA bhavavanaM - saMsAra - kAnanaM 'mithyAtvA-'virati - kaSAya-pramAda - duSTayogajalena palaTTA - parivartA ekadezena samudAyopacArAt pudgalaparAvartAH pilliA - preritAH ativAhitAH / kiMviziSTAH ? 'ghaDisaMThA0 parigayA' ghaTIsaMsthAnAbhiH AnupUrvyA paGktikrameNa parivartamAnAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH pari 1 'salAha (?)'saMsAra. kRti pAThaH pracastare / 2 'varAvatAM:' vi tAH / 3 sarakhAvo tattvArthAdhigamasUtranA AThamA adhyAyanuM nizna-likhita Adya sUtra-- miyApurAnA-Davinati-pramAvu-pAMca-coLA vahetava:'' 4 anena 'pilli' iti pAThAntaraM sambhavati / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 viracitA ] gatAH sametAH / tatra dazasAgaropamakoTAko TipramitasyArohatprakarSasya kAlavizeSasya utsapiMNIti nAma, tasyaiva tAvatpramANasya patatprakarSasyAvasarpiNIti / katham? bahuso - anantAH / ayamabhisandhiH-kilAnantAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirekaH pudgalaparAvarto bhavati / tAdRzAzca pudgalaparAvartA bhairavabhavAvartagartanipatitairjantujA tairatItAddhAyAM anantAH samativAhitAH / anAgatAddhAyAM tu tathAvidhasAmagrI vikalpA ( vaikalyA ? ) daprAptadharmANaH punaranantaguNAnativAhayiSyanti / tathAcoktaM paramarSibhiH RSabhapaJcAzikA. "ussappiNI anaMtA puggalapariaTTao muNeyabo / asiaisaiaddhA aNAgeyaddhA anaMtaguNA // 1 // " evaMvidhAnAmanantapudgalaparAvartAnAmaraghaTTaparivartanaiH, bhavasya vanena, utsarpiNyavasarpiNInAM ghaTIbhiH parasparamupamAnopameyatA // iti saptacatvAriMzattamagAthArthaH // 47 // he0 vi0 - idAnIM yAvantaM kAlaM narakAdiSu bhrAntastAvantaM darzayannAha - (siMcaMteNa tti) / siJcatA - abhiSekaM kurvatA, mayeti gamyate / bhavavanaM - saMsArakAnanaM; ekatra mukhyajalena, anyatra mithyAtvA-'virati kaSAya- pramAda- duSTayoga lakSaNena / palaTTA iti parAvartAH / ( 'paliA ' ) preritAH - bhramitAH / ka ivetyAha- araghaTTA iva / kathambhUtAH ? 'ghaTI saMsthAnAvasarpiNyutsarpiNIparigatAH' ghaTIsaMsthAnA yA avasarpiNyutsarpiNyastAbhiH parigatAH - yuktAH / kathaM preritAH ? bahuzaH - anekadhA / iti gAthArthaH // 47 // zabdArtha siMcaMteNa (ticatA ) = siMyatA. bhava (bhava ) = saMsAra. vaNa (vana) = vana, maMgala. bhavavaNaM = saMsAra35 vanane. pallaTTA (parivartA: ) = yugala - yazavartano palliA ( preritAH ) = prerAyA, vyatIta urAyA. arahaTu ( araghaTTaH ) = maraghaTTa. va (iva )=bha. ( navatattvaprakaraNe gA0 54 ) ghaDi (ghaTI ) = Ti. saMThANa ( saMsthAna ) = saMsthAna. szaftafor (scaffoft )=EURPage #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhapaMcAzikA [ shriidhnpaalspaSTIkaraNa @pameya- bhAna A padyamAM pudgala-parAvartanone araghaTTanI, saMsArane vananI ane utsarpiNa-avasarpiNIne ghaDAonI upamA ApavAmAM AvI che. evamatItakAlAnubhUtamAtmanaH svarUpamabhidhAya sAmprataM vartamAnaviSayamabhidhitsurAha bhamio kAlamaNaMtaM, bhavammi bhIo na nAha! dukkhANaM / saMpai tumammi diTe, jAyaM ca bhayaM palAyaM ca // 48 // [bhrAntaH kAlamanantaM bhave bhIto na nAtha! duHkhebhyaH / samprati tvayi dRSTe jAtaM ca bhayaM palAyitaM ca // ] pra0 0-bhamio tti / he vihitadurdAntamanmathapramAtha! nAtha ! ahaM hi bhairavabhave pUrvokta yuktyaivAnantam-aparyavasAnaM kAlam-anehasaM bhraantH-pryttitH| tasmiMzca dAruNaduHkhanilaye'pi bambhramyamANastebhyastathAvidhaduHkhebhyo manAgapi na bhItaH / saMpai tti-saMprati tumammi-tvayi diTe-dRSTe ananyasAmAnyadevatvena manasyavasthApite janmajarAmaraNAdirUpebhyaH sAMsArikebhyo duHkhebhyo bhayaM-sAdhvasaM jAtaM-prAdurbhUtaM ca tadaiva palAyitaM-naSTaM ca / cazabdastulyakAlavacanaH / iyamatra bhAvanA-kilAyaM jIvaH sadaivAvinazvarAkAre sakalaklezakozAgAre saMsAre nirantaraM paribhraman sarvathaivAnavahitadharmAdharmavyavahAratayA karmabandhahetUnajAnAnaH kaSAyaviSayAdIn , ata eva niHzaGka pravartamAnaH prANavadhAdiSUpabhuJjAnaH ca viparyastamatitayA sukhabuddhyA tatpratyayAnyasaGkhyaduHkhAnyAzaGkAmAtramapi na karoti / kutastyaM punarbhayam ? yadA punaH karmakSayopazamajanyamagaNyapuNyaprAgbhAralabhyaM labdhvA apUrvakaraNAdikrameNa bhagavaddarzanamAmoti tatpravacanopadezalezaM (ca) zanaiH zanaiH parizIlayati tadA manAgunmIlitavivekaH svayameva cintayati-ata evAmI mayA kaSAyaviSayAdayaH sarvakAryeSu prAgAropya puraskRtAH, tairevAhamiyantamanantamanehasamasamaJjasaviDambanAbhiviMDambitaH / tathaiva cAdyApi mAmevAbhibhavitumamISAmupakramastanna jAne kimapi bhaviSyati iti mahAntamantarbhayaM kSaNamanubhavati / punaH parizIlayaMstadaiva bhagavatpravacanaM vilokya kaSAyAdimadavidalanodAmaparAkramAnupazamAdIn niyatamamISAMpuraskAreNa pramathitapratipanthisArthasAmarthya vidhAya vairaniryAtanaM zrayiSye sanAtanasthAnamiti tadaivottIrNabhayabharaH pramodamedurazca bhavati / iti-amunA prakAreNa svAmini dRSTe bhayaM jAtaM ca palAyitaM ca / iti aSTacatvAriMzattamagAthArthaH // 48 // he0 vi0-(bhamio tti)| he nAtha! bhrAntaH-paryaTitaH kAlam / kiyantam ? anantaM, jIvasya anAdikAlaM yAvat sthitatvAt / ka ? bhave-saMsAre / bhavantyasmin karmavazavartino Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA majazarivA. paMka jIvA iti bhavastasmin / paraM tathApi na bhIto-na trstH| keSAm ! duHkhAnAM-janmajarAmaraNAdilakSaNAnAm / tvayi dRSTe punarvivekakuzalatvAt jAtaM-sampannam / kiM tat ? bhayaM palAyitaM ca-naSTaM ca [me-mama jhagiti-zIghrameva / ayamarthaH-ye hi bhagavantaM samyak pazyanti te'vazyaM laghusaMsAriNo bhavanti iti AgamavacanAt nizcIyate, na saMrAyaH | rUti martha che 48 zabdArtha zio (brAnta )=bhamyo. saMghag (prati )=hamaNA. jA(vA) kALa. tuma (sva)-tuM. (sana)=ananta. hi(8)=jovAyo. madina (ve)=saMsAramAM. mI (mItaH)=bIdho. gAye (sAta)=utpanna thayuM. ()=nahi. (2)=ane. rA!(nAtha!) he nAthI | ma (ma)=bhaya, bIka. tulA (sulekhyA) duHkhothI. Tu (ati)=nAsI gayuM. paghAI dukhathI bhaya tathA tenA nirAsa he nAtha! huM saMsAramAM anaMta kALa rakhaDyo (te paNa) huM dukhothI bIdhe nahi, (paraMtu) hamaNA jyAre meM tane joyuM tyAre (ke pAdikathI thatI viDaMbanAne bedha thavAthI) bhaya utpanna thaye ane (sAthe sAthe samAdika vaDe te dUra karI zakIza ema jJAna thatAM) te palAyana (paNa) karI gaye."-48 spaSTIkaraNa artha-gaSaNA A padyArthane vizeSa vicAra karatAM ema kure che ke jyAM sudhI manuSyane potAnI kaDhaMgI sthitinuM bhAna thatuM nathI tyAM sudhI te nizcitta rahe che. paraMtu teno khyAla AvatAM to te sujana hoya to tene sudhAravA banatA prayAsa karyA vinA rahe nahi. AthI ema phalitArtha thatuM nathI ke Ignorance is bliss arthAta ajJAnadazA e sukhaprada che ema mAnIne jJAna prApta naja karavuM. vaLI A vAtane zAstra paNa samarthana kare che, kemake ajJAna-vAdIono 363 pAkhaMDIomAM aMtarbhAva karavAmAM Avyo che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150. RSabhapaMcAzikA. [ zrIdhanapAla sAmprataM stutikRd bhagavaddarzanena kRtArtha manyamAnaH svaM janma punaruttarakAle'pi tatprArthanArUpAM stutimAha - jaivi kayattho jagaguru ! majjhattho jaivi tahavi patthemi / dAvijjasu appANaM, puNo vi kaiyA vi amhANaM // 49 // [ yadyapi kRtArtho jagadguro ! madhyastho yadyapi tathApi prArthaye / derzayerAtmAnaM punarapi kadAcidapyasmAkam // ] pra0vR0 - jaivitti / he kRpAkUpAra ! jagadguro ! yadyapi tvamevaMvidhastathApyahaM tvAM prArthayAmi iti sambandhaH / idAnIM yAdRzaH svAmI tadevAha / kiMviziSTaH tvaM ? jaivi - yadyapi ' kRtArthaH ' kRto - nirvartitaH sakalakarmamalopAyavigalanAnnirvRtipurIpravezalakSaNo'rthaH - prayojanaM yena sa kRtArthaH, tathA majjhattho jaivi - yadyapi madhyasthaH, madhye raktadviSTamUDhairapRSThe cidAnandAtmani svasvarUpe tiSThatIti madhyasthaH, vimala kevalA lokadarpaNapratibimbitaH; tathA bhavitavyatAvazena rAgadveSamo hairupahanyamAnaM carAcaraM jagajjantujAtamIkSamANo'yaudAsInyena sthitaH / yazca kRtArtho madhyasthazca bhavati sa kathamaprArthitaH parArthAya niyataH ( prayatate ? ) ityataH prArthayAmItyuktam / tAmeva prArthanAmAha - ' dAvijjasu appANaM puNo vi kA vi amhANaM' yadyapi tvaM kRtakRtya udAsInazca tathApi kaiyA vi-kadAcidapi kasmiMzcid deze kAle vA punaH punarapyasmAkamAtmAnaM dAvijjasu-darzayasva, darzanapradAnena prasAdaM kuryAH / ayamabhisandhiH - yadyapi kuto'pi purAkRtasukRtasaMyogAdasmin janmani bhagavaddarzanaM saJjAtaM tathApi vicitrAH karmapariNatayo jIvAnAM kSaNe kSaNe vipariNamanadharmANazca zubhAzubha pariNAmAt / tad yadi prabalavigalitavIryavizeSo'yamasmAkamAtmA tava samyagdarzanaM zraddhAnaM vA'vadhIrya kathamapi mithyApathaM pAtho ( prApto ? ) bhavati tadA tasmin kSaNe punarapyasya svadarzana vitaraNena prasAdaM vidadhyA iti // maucityacarapyeSa dhanapAlaka virvAstoSpaterapi stutyasya jagatpaterasyAM gAthAyAM sarveSu vizeSaNeSvekavacanaM prayuktavAn, Atmanastu asmAkamiti bahuvacanam ? ucyate - niyatamabhiprAyAparijJAnAdidamabhidhIyate bhavatA / pazya ya eva tucchaprakRtitvenAtmambhariH pumAn bhavati sa eva vijJatyavasare prasAdasumukhaM svAminamavalokya svArthaparatayA kevalasva sambaddhAmeva vijJaptiM vidhatte / yastu mahecchatayA sarvajanInacaritaH syAt sa tasmin kSaNe tathAvidhaM svAminamavalokya sarveSAM svAnurUpANAM tadanujIvAnAM kSINatArti (samprAptArtitAM ?) vijJApayati, evamasAvapi kavipuGgavastaistaiH stutivacobhirabhiprasAdya svAminaM prArthayati sma / yat saJjAtabhagavaddarzanatvena spRSTasamyagdarzanAnAM tvatpravacanAnuyAyinAM cAsmAkaM sarveSAmasmaddharmANAM pUrvoktayuktyaiva pratipatitapariNAmAnAmAtmadarzanena sAnugraho bhUyA ityarthaH asmA1 'dApayeH' ityapi sambhavati / " Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viravitA ] RSabhapaJcAzikA. 161 kamityatra bahuvacanam, ata eva sahRdaya ziromaNinA'nena pareSAmapyartha svArthamiva manyamAnena tatprArthanAmapi svamukhenaiva vidadhatA prArthanAprastAve 'patthemi' ityatraikavacanameva prayuktam, ataH kathametasyaucityahAni: ? / iti ekonapaJcAzattamagAthArthaH // 49 // . he0 vi0 - sAmprataM kRtastutividhAnaH praNidhAnamAha - ( jaivitti ) / he jagadguro ! - bhuvanatrayIprabho ! yadyapi kRtArthastvaM siddhaprayojanastathA yadyapi madhyasthaH - samabhAvastathApi prArthayAmi - yAce'ham / kim ? dApaye: - darzayerAtmAnaM punarapi - AgAmikAle kadAcita kathaJcit asmAkaM karuNArhANAm // iti gAthArthaH // 49 // zabdArtha jJavi (capi )=joke. ya (dhRta )=karela. AT ( artha )=artha, prayojana. catho-kRtArtha. jJA ( natU )=duniyA, vizva. AT ( IT )=gurU. nAjhura !=he vizvanA gurU! mA (madhya )=madhya. ratha ( )=rahela. mAtho=madhyastha, samabhAvI, savi (tathApi )=topaNa. panthemi (trArthaye )=huM prArthanA karUM chuM. vAvijJattu ( zayeH )=tuM dekhADaje. avALa (bAtmAnaM )=AtmAne. juLo ( punaH )=pharIthI. cA ( vavA )=koi vAra. vi ( api )=paNa. narlRALa (asmA )=amane. padyArtha kavirAjanI darzana mATe prArthanA "he jagadgurU ! joke tuM kRtArtha che temaja madhyastha ( arthAta rAga-dveSarUpa mehathI arapRSTa tathA cinmaya evA Atma-varUpamAM rahelA che temaja rAgAdithI grasta jagatane jovA chatAM tuM te tarapha udAsIna ) che, teApaNa huM ( tane) prArthanA karUM chuM ke tuM kAika kALe (athavA kAi de zamAM) paNa phrI phrIne amane (arthAt mArA jevA janone) tArUM darzana karAvaje."--49 spaSTIkaraNa mahuvacanAdi prayoga atra koine evo prazna upasthita thAya ke dhanapAla jevA cita vacana vaDhanArA kavi 1 'vAceH' ema paNa thaI zake che. eneA artha 'Apo' evo thAya che. 2 zrIprabhAnaMdasUri eka jaina munivarya hoi karIne gRhastha kavirAjane uddezIne AvuM pramANa-patra Ape te AnandadAyaka ghaTanA che. A jaina munivaryonI guNa-grAhakatA sUcave che temaja gRhastha-pakSa zrIne aucitya dhvanita kare che. ucita vastunI prazaMsA karavAnI vAta to dUra rahI, paraMtu tene paNa anucita rUpe citaranArA atyAre pAkyA che. Adhunika samayamAM sAkSaranA nAmane kalaMkita karanArI keTalIka vyaktio pote viSayavAsanAne atizaya AdhIna hovAthI jagane paNa tevuM ja dhAre che, jue che ane Alekhe che e zocanIya che. A sAkSaro potAnI vidvattAno durUpayoga karI sAhityanuM khUna kare che ema kahevuM vadhAre paDatuM nihu gaNAya. e dhyAnamAM levA jevI hakIkata che ke jema sAmAjika vyavahAramAM vyabhicAra sadAcArarUpe pUjAyaja nahi, tema je sAhityamAM rasa, kaLA ke sauMdaryane nAme teno vyabhicAra karavAmAM Ave te paNa AdaraNIya naja gaNAya eTaluMja nahi, paraMtu sAkSara nAmane kharekhara dIpAvanArA nara-ro tenI upekSA paNa kare te yogya lekhAya nahi. RSabha0 21 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSabhapaMcAzika, [SanagrAje paramezvarane uddezIne varagho, jo e vizeSaNono prayoga karI teno ekavacanathI vyavahAra karyo che, tyAre potAne mATe ane prayoga karI bahuvacanano vyavahAra karyo te zuM yogya gaNAya? - Ano uttara e che ke tuccha prakRtivALo svAthI manuSyaja kRpALu prabhunI prArthanA karatI veLAe kevaLa potAnA tarapha prasanna thavA vinati kare che, jyAre udAra manano mAnava to potAnA jevA anya duHkhI janonA taraphathI paNa tevI prArthanA kare che eTale ke te phakta potAne ja uddezIne prArthanA karato nathI, paraMtu duHkhI AtmA-baMdhuone mATe paNa Izvarane prasanna thavA vijJapti kare che. AthI karIne samajI zakAya che ke vizvabaMdhutvanI umadA bhAvanAthI vAsita hadayavALA kavIzvare anya jananI taraphathI paNa prArthanA karelI hovAthI lALa" dvArA bahuvacanano prayoga karyo che te nyAcya che. vizeSatA to e che ke kavirAje potAne mATe to ghemi pada dvArA ekavacananoja prayoga karyo che, paraMtu pratyeno evo prayoga karyo nathI, to pachI emanI ucitatAno alpaze paNa bhaMga thayo che ema kahevAya ja kema? prArthanAno hetu kavirAja pharI pharIne prabhunI prArthanA kare che e vAstavika nathI evI zaMkA koIne uddabhave to te asthAne che. kemake je ke eka vAra prabhunA darzanano potAne lAbha maLyo che ane e dvArA samyaktvanI prApti thaI cUkI che, paraMtu A samyakatva kSAyika na hoya te bhavAMtara mithyAtvanA sapATAmAM AvI javAno potAne bhaya rahe che. AthI teo kadAca tevI bhayaMkara sthitimAM AvI paDe tyAre sujJAnanA abhAve teone prabhune vinati karavAnuM paNa vismaraNa thAya e banavA joga che. ema hoI karIne teo punarapi punaH prArthanA kare temAM kaMIja khoTuM nathI. vaLI kavirAjane kSAyika samyakatva maLI gayuM hoya to paNa teo vAraMvAra vizvezvarane vinati kare to te anucita nathI ja, kemake te zubha kArya che. A A ja idAnIM stutikRdAzaMsArUpAM bhaGgayantareNa svanAmagardA cApazcimAM parisamAptigAthA. moheM ia jhANaggipalIviakammidhaNa! bAlabuddhiNA vi mae / bhattIi thuo bhavabhayasamuddabohittha! bohiphalo // 50 // [iti dhyAnAgnipradIpitakarmendhana ! bAlabuddhinA'pi mayA / bhaktyA stuto bhavabhayasamudrayAnapAtra ! bodhiphalaH // ] 1 "mavamavalaku ti pAkAtanA ra Ane badale bahittha' zabda lakhAya ke kema e prazna che, kemake amarakozAdimAM e zabda najare paDato nathI, jyAre zrIguNAkarasUrie bhaktAmarastotra ( 4)nI TIkA (pR. 14 )mAM baLa vodirathoDa_dina " ullekha dvArA temaja vaLI 109 mAM pRSThamAM paNa "vothimADha" e dvArA ane zrIbhAvavijayagaNie pote racelI uttarAdhyayanasUtravRttinI prazastinA nignalikhita "mahopAdhyAyazrImuni vimalapAdAH samabhavan / bhvodnvnmjjnnivhbohitthsdRshaaH||" 17 mA padya dvArA hiltha" ne saMskRta zabda tarIke prayoga karyo che, Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA RSabhapazcAzikA. . pravR0-ia jhANaggIti / he sakalamaGgalanilaya ! vihitasaMzritasattvavitatavyApadAvilaya! aprameyamahiman ! bhagavan! sarvadvandvakaruNAmahodadhiM dAnazauNDaM sakalanAyakaprakANDamavApya na khalu madvidho'rthI kimapi punaruktAdidoSaM pazyatIti pUrvaprArthitamapyartha punaH prArthayate / kathamityAha-tvaM mama bodhiphalo bhaveti / tatra bodhiH-[samyak samyaktvAvAptistAM phalatIti bodhiphalaH sa tvamevaMvidho bhvetyaashNsaa| kiMviziSTastvam ? thuostutaH / kena? myaa| kiMviziSTena ? bAlabuddhiNA vi-bAlabuddhinA'pi / bAlaH-zizuH tasyeva tathAvidhavicAracAturIvarjitasahajArjavaguNopetA buddhiH-matiryasya sa tathA / yadvA bAlA-tanvI buddhiH-matiyasya sa tathA tena evaMvidhenApi // nanu kAvyaM hi kavinA yazaHprabhRtInAnabhilaSatA vidhIyate / na ca bAlabuddharamISAmeko'pi sambhavati, tat kimarthamanarthakaM stutikRt taM prayAsamaGgIkRtavAniti AzaGkayAha'bhattII' ityAdi / na khalu mayA yazaHkAmenArthakAmena vA bhagavataH stutigraMthitA, kintu kevalayA nirvyAjayA itaradevatAsAdhAraNayA bhaktyA-prabhupratipattyA / tasyAM ca kevalamanaHzuddhipradhAnatamaM kAraNaM, na tu sulalitapadanyAsapezalA bhnnitirpiitydossH| kathaM stutaH? ia-iti 'jayajaMtukappapAyava!' ityAditaH samArabhya 'dAvijasu appANaM puNo vi kaiyA vi amhANaM' iti paryavasAnayA puurvoktyuktyaa| kiMviziSTa ! bhagavan ! tvaM mayA stutaH? jhANaggipalIviakamiMdhaNa !-dhyAnAgnipradIpitakarmendhana ! tatra dhyAnaM (paramazukladhyAnaM) tadevAgniH-jvalanastena pradIpitAni-bhasmIkRtAni jJAnAvaraNAdikarmANi tAnyevaidhAMsi yena sa tathA tasya sambodha. nam / punaH kiMviziSTa ? 'bhavabhavasamuddabohittha!' bhavaH-saMsAraH (tatra bhavaH-prAdurbhAvaH) sa evAlabdhamadhyatvena sudustaratvena ca samudra iva samudrastasmin karmormibhramavazAt kadAcinnarakAdigatiSvantarnimajjanaparAyaNAnAM, kadAcidUrdhva-svargAdigatiSu unmajanaparAyaNAnAM, sadupadezahastAlambana ca vihitoddhRtInAM bhavyaprANigaNAnAM nirvRtipurI pAra prApaNapravINasya cAritrayAnapAtrasya pravartanAd bhagavAnapi bohittha iva-pota iva tasya sambodhanam / sa tvamevaMvidho mama bodhiphalo bhava / atra ca ia jhANaggipalIviakammiMdhaNa! ityatra vizrAntyA dhaNabAla ityetAvatA padena stutikarturabhidhAnam / iti paJcAzattamagA. thArthaH smaaptH|| 50 // __ tatsamAptau ca samApteyamRSabhapaJcAzannAma(zikA nAmnI) zrIdhanapAla kaviviracitA zrIyugAdijinastutilalitoktinAma(mnI) zrIzrIprabhAnandAcAryaviracitA tadvRttizca // ||dhnpaalpnycaashikaavRttiH samApteti // he0 vi0-adhunopsNhrnnaah-(iatti)| iti-uktena prakAreNa stuto-namaskRto myaa| kiMvidhena mayA ? bAlabuddhinA'pi-mandamatinA'pi / he dhyAnAgnipradIpta(pita?)karmendhana! dhyAnAgninA pradIptaM-prajvalitaM karmalakSaNaM Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 SabhapaMcAzikA, [zrIdhanapAla indhanaM yena sa tathoktastasyAmantraNam / punaH kiMviziSTa ? bhavabhayasamuddabohittha !-saMsA ropadravArNavayAnapAtra ! / bodhiH phalaM yasmAt sa tathA / pAThAntaraM vA bhavabhavasamuddabohi sthabohiphalo tadabhAvasampadya(dyAdakasva) bodhiphalo bodhijanakaH iti / nanu kiM upahAsena stutenetyAha-bhattyA-viziSTabhAvena / anayA ca vakroktyA kavirAtmano'bhidhAnaM darzayati dhanapAla iti // yad vyAkhyAnena mayA, puNyaM nirvANasAdhakaM labdham / tena janaH sarvo'pi hi, jAyeta jinastutau nirataH // 1 // zrIdhanapAlasya kRtirgaNi-nA vivRteti hemacandreNa / karmakSayasya heto-audhinimittaM ca bhavyAnAm // 2 // // iti zrIRSabhapaJcAzikAvRttiH samAptA // zabdArtha ia (iti) ma. | bhattIi (bhaktyA ) santi po. jhANa (dhyAna) yAna. thuo (stutaH )-stuti 42||ye. aggi (agni)asi. bhava (bhava )bhava, saMsAra. bhaya (bhaya )-bhaya, bhI. palIvia (pradIpita)-pANI nAla kamma (karman ) samudda ( samudra ) samudra, hariyo. . bohittha (yAnapAtra)-paDA, nauDI. iMdhaNa (indhana)-dhana, mata. bhavabhayasamuhabohittha! mI lIti35 samudra prati jhANaggipalIviakammidhaNa! dhyAna35 mami | vahA! bALI nAMkhyAM che kamarUpa Idhane jeNe evA! | bohiphalo-sabhya5135 31 cha re dvArA memo. bAla (bAla)=(1) mA; (2) bhan6. bhava (bhava)=utpatti. buddhi (buddhi )-bhati. bohi (bodhi )-sabhyatva. bAlabuddhiNA=(1) mAnavImudhichenI bhavA; phala (phala). (2) bhan6 bhativAra. bhavabhavasamuddavohitthabohiphalo saMsA2ne viSe lavavi (api )=54. rUpa samudramAM pravahaNa samAna samyaphavarUpa phaLa mae (mayA )=bhArAthI. che je dvArA evo. padArtha upasaMhAra jeNe dhyAnarUpa agni vaDe karmarUpa idhanane prajavalita karyA che evA ane atidustara bhavanabhayarUpa samudrane tarI javAmAM pravahaNa samAna evA he (nAtha)! bALabuddhi evA meM samyaktvarUpa phaLa ApanArA ApanI A pramANe bhaktipUrvaka stuti karI che."--50 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pijitA ] RSabhapaJcAzikA. 165 spaSTIkaraNa kavIzvaranA nAmanI garbhitatAdvArA stra visarjAmaya! vALA e padamAM vAvAjhanA prayogathI kavIzvare potAnuM dhanavALa-dhanapAla evuM nAma sUcavyuM che. AthI karIne A RSabha-paMcAzikAne dhanapAlanI kRti tarIke bedhaDaka oLakhAvI zakAya che. rastuti-racanAno hetu kAvya racavAnAM keTalAMka kAraNe kAvyaprakAzamAM prathama paricchedamAM nigna-likhita dvitIya padya dvArA sUcavavAmAM AvyAM che - "kAvyaM yazase'rthakate, vyavahAravide zivatarakSataye / sadyaH paranirvRtaye, kAntAsammitatayopadezayuje // " atha-kAlidAsa pramukhane kAvya racanAne hetu kIrtinI prApti, zrIharSa pramukhane dravyanuM saMpAdana, mayUra pramukhano anarthanuM nivAraNa ItyAdi che. A gaSabha-paMcAzikArUpa stuti to kavIzvare kIrtinI kAmanAthI ke arthanI vAMchAthI ke vANIne vaibhava prarzata karavAnA hetuthI racI nathI, paraMtu potAno bhaktibhAva pradarzita karavAnA hetuthI racI che ema teo pote mattA zabda vaDe sUcave che. A saMbaMdhamAM e umeravuM anAvazyaka nahi lekhAya ke AvI hArdika upAsanA vikArarUpa maLane zuddha karanArI ajaba jaDIbuTTI che. nirmaLa hadayamAMthI udbhavatI A upAsanAnA tAro susaMgaThita thatAM temAMthI gaganagAmI sUra uddabhave che. tene vyakta karavA mATe jIbhanI apekSA rahetI nathI. enI vAta to kaMI ora ja che. jene AnI prasAdIno svAda levAno suvarNayoga maLyo hoya te A samajI zake tenuM varNana te te paNa karI zake ke kema e prazna che. kavi-ravanI laghutA- vadhuLA pada vaDe kavirAje potAnI laghutA jAhera karI ziSTAcAranuM pAlana karyuM che. jyAM sudhI sarvajJatA prApta na thAya tyAM sudhI potAthI adhika jJAnavALAnI apekSAe to pote mandImatija gaNAya ane evo jene bodha hoya te pote potAne tevI rIte oLakhAve e zobhAspada che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavizrIdhanapAlaviracitAyAH // RSabhapaJcAzikAyA avacUricatuSTayam // arham / mahopAdhyAyazrIdharmazekhararacitA saMskRtaprAkRtAvacUri: jagajjantu kalpapAdapa ! jagata- vizva taNA jaMtu-prANIyA raMhaI kalpapAdapa - kalpavRkSa cheI / he rAgapaGkajavanasya candrAtapa ! rAgarUpIyA paGkajavana - kamalavana rahaI candrAtapacandrakiraNa chaiI / he sakalamunigrAmagrAmaNIH ! sakala- samasta munigrAma - munisamUha tIhaM mAhi grAmaNI - agresara cheI / he trailokyacUDAmaNe ! te tubhyaM namo'stu / tribhuvana rahaI cUDAmaNi - mastakAbharaNa chaiI / evaMvidha tujha rahaI namaskAra hu // 1 // zrInemicandra munivarapraNItA avacUri: jayeti / namaH tubhyam, astu iti kriyA'dhyAhAraH / he jagajantUnAM kalpo - manorathastatpUrakaH pAdapa iva kalpapAdapastasya sambodhanam | candrateja iva - mRgAGkajyotsneva tasya sambodhanam / kaye - tyAha - rAgaH - prItilakSaNaH sa eva paGkajavanaM tasya / sakalamunivRndasya - samastayativRndasya agraNIH, ArAdhyatvAt, yadvA sakalamunaya eva grAmaH - kuTumbanivAsastasya grAmaNIH - nAyakastatsambodhanam / trilokasya cUDAmaNiH - mastakAbharaNamiva tatsambodhanam // 1 // cirantanamuniratnaviracitA avacUrNi: suraiH praNatapAdasya, nAbheyasya mahAtmanaH / stutergurUpadezena, kiJcid vacmi vivecanam // 1 // iha bhagavato yadyapi guNastutiH sarvA'pi namaskArarUpA tathApi vizeSataH ziSTasamayasmaraNArthaM vighnavinAyakopazamanArthaM ca tAvat tasyA evAdau namaskAramAha - jayajaMtu0 / he jagajantukalpapAdapa ! | candrApa iva - jyotsneva / kasyetyAha - rAgaH - prItilakSaNaH sa eva paGkajavanaM tasya / sakalamunivRndasyAgraNIH / trilokasya cUDA- siddhakSetraM tasmin maNiriva tatsambodhanam / te tubhyaM namo'stviti sambandhaH / rUpakAlaGkAreNa sambodhanAni // 1 // pUrvamunivaryasUtritA avacUri: atra jantuzabdena sAmAnyaprANigaNaparyAyeNApi prathamatIrthapatergRhasthAvasthAsamayavartino manuSyAH procyante, 1 gUrjara girAyAM 'ne' sthAne 'rahaI' iti prAyuJjata tadAnIM loka iti dhvanyate'nena / 6 'namaskAru hau' iti kha- pAThaH / 2- 5 'chaM' iti kha- pAThaH / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 167 yataste yugaladharmANaH kalpadrumamAtravRttayazca / kalpadrumAzca tadAnImucchedonmukhAH, atasteSAM bhagavAneva tathAvidhazilpAdyupadezena kalpadrumakArya nirvartitavAniti samIcInaM he jagajjantukalpapAdapa! / yathA jagadAnandaheturapi candrAtapaH paGkajavanaM nimIlayati, tathA vizvajanIno'pi tattaduHkhavivazaM jagajjantujAtaM anantasukhasambandhabandhuratvena yojayaMstatpratibandhahetau vairaGgikatvaM vihitavAn / saha kalAbhirvartante iti sakalAH, te ca te munayazca teSAM grAmaH-samUhaH, tatra grAmaNI:-pradhAnatamaH / sakalazabdaH sarvavAcyatra na, grAmazabdena paunaruktyabhAvAt / trilokasya cUDA-siddhikSetram , tatra zAzvatamaNDanahetutvAt maNiriva maNistasyAmantraNam // ___ atra ca 'jayajaM0' anena sAmrAjyAvasthA sUcitA, 'candAyaH' ityanena chadmasthAvasthA, 'sayala0' ityanena utpannakevalasya samavasaraNasthAvasthA, 'tiloa0' ityanena mokSasthAvasthA sUcitA // 1 // dha0 a0-he nAtha! tvaM jaya / he svAmI ! tUM sarvotkarSI jayavaMtu varti / kathambhUtastvam ? roSajvalanajaladhara! roSa-krodharUpIyA jvalana-vaizvAnara rahaI jaladhara-megha samAna chii| punaH kathambhUtastvam ? varajJAnadarzanazrINAM kulagRha ! vara-pradhAna jJAna darzana zrI-lakSmI taNauM kulagRha cha / punaH kathambhUtastvam ? mohatimiraughadinakara ! moharUpIyAM timira-aMdhakAra rahaI dinakara-sUrya samAna chaI / punaH kathambhUtastvam ? pracurANAM guNagaNAnAM nagara! pracura-ghaNA guNa-cAritrataporUpa guNa-samUhanUM nagaru chaM // 2 // ne0 a0-sAmprataM stutimAha-jaya ro0 / jaya tvaM bhagavan ! sarvotkarSeNa vartasva / ropajvalanajaladharaH-krodhAgnipayodastatsambodhanam / he kulagRha !-viziSTasaman ! / kAsAm ? varajJAnadarzanayoH samRddhInAm / mohatimiraughadinakara !-ajJAnAndhakArasamUhataraNe! / tathA he nagara!pattanakalpa ! / keSAm ? guNagaNAH-cAritra-taporUpAsteSAM paurANAmiva-viziSTalokAnAmiva / pracurANAM-prabhUtAnAmiti // 2 // ci0 a0-jaya rosa0 / jaya tvaM bhagavan !-sarvotkarSeNa vartasva / he roSajvalanajaladhara! / kulagRha !-viziSTagRha ! / kayoH ? varajJAnadarzanazriyoH / prAkRtatvAt dvivacane bahuvacanam / ayamAzayaH-yathA bAlAjanaH piturvezmani niHzakaM tatkrIDArasasampAdake nivasan parAM nirvRtimAgacchati, tathA jJAnadarzanazriyAvapi bhagavantamadhigamya vilstH| he mohatimiraughadinakara ! / nayara!nagara! / keSAm ? guNAnAM-prazamAdInAM teSAM gaNAH-samUhAH ta eva pure bhavAH paurAH / yathA kasmiMzcit rAjanvati nagare nAgarikairakutobhayaiH sukhamavasthIyate, evaM bhagavati niHzeSadoSasaMzleSavimukhe samagrAbhirAmaguNagrAmaiH / yadvA pracurANAM-prabhUtAnAmeveti // 2 // pU0 a0-he roSajvalanajaladhara! tvaM jayeti sambandhaH / vare-apratipAtinI jJAnadarzane tayoH zriyoH kulagRha!- pitRgRha ! / yathA bAla(lA)janaH pitRgRhe niHzaGka vilasati, tathA bhagavati jJAnadarzanazriyau / tatrAzeSavizeSaviSayaM jJAnaM, sAmAnyavastugocaraM darzanam / nanu sarvasyApi vilokayituH padArtheSu prathamAkSasannipAte sAmAnyabuddhirutpadyate, tato vizeSabuddhiH, tat kathaM prathamamatra jJAnamupAttam ? / ucyate-astyeveyaM vyavasthA 1-4 sambodhanasvAt 'kathambhUta tvam' iti pratibhAti / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 avacUricatuSTayasametA [ zrIdhanapAla nikhile jagati, na tu jagadvilakSaNeSu kevaliSu, yataste Adau vizeSamavadhArayanti, tataH sAmAnyataH, ( ataH ) ayaM kramaH samIcInaH / he moha timiraughadinakara ! / he nagara ! | keSAm ? guNagaNAnAM paurANAm // 2 // 30 OMI A dha0 a0- atha kavi jinanUM durlabha darzana bolai / he nAtha ! mayA tvaM dinakara iva dRSTaH / he svAmin! maI tUM dinakara - sUryanI parivi dIThau / kiMviziSTena mayA ? 'mohAndhakAracArakagatena' moharUpIyA cAraka- gotiharA mAhi gata- sthita chauM / kva sati ? kisi hUM ? granthau kathamapi vighaTite sati / rAga dveSa karI kaThina mohanI gAMTha moTAI kaSTiI vighaTiI hUMtai / kiMviziSTe granthau ? 'kapATasampuTa [ vat ] ghane' kapATa saMpuTanI pari ghana - nibiDa chai / anero koeka gotiharA mAhi rAkhyau chaii / te kamAMDi dIdhe aMdhakAra karI sUrya na deSai tima bahula karma jIva aguNahuttari (69) koDAkoDI sAgaropamapramANa kAlarUpa mohanIya karma taNI graMthi bhedyA viNu vItarAgarUpIu sUrya na deSai // 3 // ne0 0 a0 - sAmprataM bhagavaddarzana durlabhatAmAha - diTTho 0 / dRSTaH - samyagavalokito he jina ! tvam mayeti gamyate / kathamapi - kRcchreNa vighaTite - vigalite granthau - mohamaye / kiMvidhe ? 'kapATa sampuTaghane' kapATayoH sampuTaM - yugmaM tadiva ghanaM - gupilam, anAdibhavakarmopAttatvAt / kiMvidhena mayA ? 'mohAndhakAracArakagatena' mohanIyAkhyaM karmaiva andhakAreNa yuktadhArakaH - kArAgRhaM tatra gatena / ka iva ? dinakara iva / yathA nRpacArake tamomaye gatena ( kenacit ) kathaJcid daivAd vighaTite kapATasampuTe bhAnurdRzyate tathA tvamapi mayA dRSTa iti bhAvaH // 3 // ci0 a0 - sAmprataM bhagavaddarzanadurlabhatAmAha - diTTho0 / samyagavalokito he jina ! tvaM mayA kathamapi kRcchreNa granthau - mohalakSaNe vighaTite - nigalite / kiMvidhe ? ' kapATasampuTadhane ' kapAdayoH sampuTaM - yugmaM tadiva ghanaM - gupilam, anAdibhavakarmopAttatvAt / kiMvidhena mayA ? 'mohAndhakAracArakagatena' mohanIyAkhyaM karma evAndhakArayuktazcArakastatra gatena / ka iva ? dinakara va / ko'rthaH ? yathA'ndhakAracArakasthena kenacit kapATasampuDhe vighaTite kathaJcit bhAnurddazyate, tathA tvamapi mayA dRSTa iti bhAvaH // 3 // pU0 a0 - he jina ! tvaM dRSTo'si tava vItarAgAdikharUpaM maccitte adhunA avatatAretyarthaH / kva sati ? girisaridupalagholanAnyAyena akAmanirjarayA karmarAziM kSapayatA yathApravRttikaraNena granthipradezaprAptena / sa ca karmagranthiH karkazaghanaprarUDhagUDhapariNAmajanito vIryavizeSAnnizita kuThAradhArApratimenApUrvakaraNena vibhide / pranthipradezaM yAvadanantazo'pi abhavyA yAnti / ato granthau vighaTite moha evAndhakAraM tadgatena - tadAyattena / yathA nRpacArakagatena daivAd vighaTite kapATasampuTe sUryo dRzyate, tathA // 3 // Ran Ru OM dha0 a0 - atha kavi sUryarUpa jinanI stuti bolai / he jinarave ! - jinasUrya ! bhavika 1 'pari dIThau' iti kha pAThaH / 2 'vighaTTa' iti ka-pAThaH / 3 'aneraui koeka' iti kha- pAThaH / 'hui' iti pATha: / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 168 kamalAnAM dRDhabaddhAnyapi mohatamobhramaravRndAni vighaTante / he jinarUpIyA sUrya ! bhavikarUpiyA kamalAnAM mohatama-mohAndhakArarUpa bhamaranA samUha vighaTaiM-DhIlAM thAI / kiMviziSTAnAM bhavikakamalAnAm ? tvadarzanapraharSocchsitAnAm / tujha deSivAnaI harSiI UsazA chii| kathambhUtAni mohatamobhramaravRndAni ? dRDhabaddhAnyapi dRDha-atihiM baddhabAMdhyAM chai // 4 // ne0 a0-adhunA ravirUpeNa stutimAha-bhavi0 / he jinarave! bhavyakamalebhyaH prAkRtatvAt paJcamIsthAne SaSThI, tvadarzanAt praharSa:-pramodastenocchvasadbhyaH-bhavadavalokanAnandonmitebhyaH samuduSitaromakUpebhyaH, pakSe viksdbhyH| ciraprarUDhAnyapi, pakSe padmakozAntarnibiDanipIDitAnyapi / mohaH-ajJAnaM tadeva badhyamAnaM karma tAnyeva bhramaravRndAni / ayaM bhAvaH-yathA sUryakaravikasvarebhyaH pajhebhyaH bhramarazreNayaH pRthak syuH, evaM jine sAkSAtkRte zubhavAsanAto mohatamAMsi vighaTantepralIyante // 4 // ci0 a0-athavA(dhunA?) ravirUpeNa stutimaah-bhviykm| bhavyakamalebhyaH prAkRtatvAt paJcamyAH SaSThItvadarzanAt praharSaH-pramodastena ucchvasadbhyaH-samucchvasitaromakUpebhyaH, pakSe vikasa. dbhyaH / ciraprarUDhAnyapi / 'mohatamobhramaravRndAni' moha eva yathAvasthitavastusvarUpApradarzakatvAt tamAMsi, tAnyeva bhramaravRndAni / vighaTante-pRthak-dUre bhavanti / pakSe padmakozAntarnibiDanipIDitAnyapi / mohaH-ajJAnaM tadvadhyamAnaM karma tadeva bhramaravRndAni / ayaM bhAvaH-yathA sUryakaravikasvarebhyaH padmebhyo bhramarazreNayaH pRthak syuH, evaM bhavyAnAmapi jine sAkSAtkRte zubhavAsanAto mohatamAMsi dheghaTante-vilIyante // 4 // pU0 a0-prabhau-dRSTe yad bhavati tadAha / jinarave! bhavyakamalebhyaH tvadarzanapraharSocchrusadbhyaH-visadbhyaH ciraprarUDhAnyapi-padmakozAntarnipIDitAnyapi mohastamo-badhyamAnaM karma te (sa) eva bhramaravRndAni / ho-mUrchA mukulanalakSaNA / tamaso varNena (tamaHsavarNAni) tamorUpANi // 4 // dha0 a0-atha kavi jinanA pahilA kalyANakanaI dvAriiM stuti bolai / he nAtha ! yi nAbhikulakaragRhAvatAronmukhe sati sarvArthasuravimAnasya sarvo laSTatvAbhimAno STaH / he svAmI ! taI nAbhi kulagurunaiM ghari avatArAbhimukha avatarii hUMtaiM sarvArtha suramAna taNau sarva-saghalau laSTatvAbhimAna-ramaNIyakapaNA taNau abhimAna nAThau // 5 // ne0 a0-laDha0 / he nAtha ! sarvArthasiddheH suravimAnasya laSTatvAbhimAno-manojJatvAhaGkAro :-pralayaM gataH samastaH / va sati ? tvayi nAbhikulakaragRhAvatAronmukhe // 5 // ci0 a0-prathamakalyANakadvAreNa stutimAha-ladvattaNA0 / he nAtha! nAbhikulakarasya 1 'thAyaI' iti kh-paatthH| 2 'UsasyAM chaI' iti kh-paatthH| 3 'ramaNIyaNa(?)ke paNA' iti ka-pAThaH / sa. 22 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAlatvayi gRhe avatArastatra unmukhe-sammukhe sati sarvArthasuravimAnasya sarvaH-samasto laSTatvAbhimAnaH-pradhAnatvAhaGkAro naSTaH-pralayaM gataH, etena samRddhisaubhAgyaM naSTamityarthaH // 5 // pU0 a0-sarvArthAkhyasuravimAnasya laSTatvAbhimAno naSTaH tvayi nAbhikulagRhAvatAronmukhe // 5 // dha0 a0-atha kavi svAmI avatariyA pUThiI kalpadruma svarUpa bolai / he jagadguro! jagata-vizva taNau guru-pitA chaM / tvayi jagati-vizve cintAdurlabhamokSasaukhyaphalade apUrvakalpadrume avatIrNe sati kalpataravaH-kalpavRkSA hitthA iva-lajjitA iva proSitA-abhAvaM prAptAH / he svAmI! taI vizva mAhi ciMtAtIta durlabha mokSasaukhya dAIi apUrva kalpavRkSi avatariiM hUMtaI kalpavRkSa lAjyAni pariI adRSTa hUA // 6 // ne0 a0-bhagavati samutpanne kiM jaatmityaah-piN0| tvayi jagati avatIrNe apUrve kalpadrume-viziSTazAkhini / kim ? hitthA iva-lajjitA iva / upamAyAM ivazabdo'tra / he jagadguro ! klptrvHprossitaa-abhaavmaapnnaaH| kila kAlenaiva te vinaSTAH, paraM kavinotprekSyante / 'cintAdurlabhamokSasaukhyaphalade' cintayA durlabhaM yanmokSasaukhyaM tadeva phalaM tad dadAti yaH sa tasmin // 6 // ci0 a0-bhagavati samutpanne ki jAtamityAha-paI ciMtA0 / he jagadgaro! jagati tvayi avatIrNe apuurvklpdrume-vishissttshaakhini| kim ? 'hitthA iva' hiyi-lajAyAM tiSThantIti hIsthA iva-salajjA iva / 'hitthA' iti dezyaH (shbdH)| kalpataravaH proSitA-abhAvamApannAH / kalikAlenaiva te vinaSTAH, paraM kavinA evamutprekSyante / 'cintAdurlabhamokSasaukhyaphalade' cintAdurlabhamokSasaukhyaM phalaM tadeva tad dadAti yaH sa tathA / ata eva apUrvakalpadruma iti // 6 // pU0 a0-tvayi cintAtItadurlabhamokSasaukhyaphalade'vatIrNe hIsthAH-salajjA iva proSitAH-tirobabhUvuH // 6 // dha0 a0-atha kavi jinanA mAhAtmya dvAriM stuti bolai / he nAtha ! tava janmani asyAM avasarpiNyAM sUsamadUsa(suSamaduHSa)mAkhyena tRtIyArakeNa kAlacakrasya ekasmin pArzve kanakamayeneva sphuritam / he jina ! tAharai janmi iNaI avasarpiNIkAli sUsamadUsama nAmA trIjaI araI kAlacakranai ekaI pAsaI suvarNanI pariiM sphuriu-jalahalyUM / jima kAlacakranau eka Arau ati sarvottama zobhai tima kAlacakra iji(ti?) kAlUM cakra tihAM trIjaiM araI taiM avatariI suvarNanI pari atyaMta zobhA pAmI // 7 // ne0 a0-idAnIM janmAdhikRtya stutimAha-ara0 / he nAtha ! tava janmani arakeNa-kAlasaMjJikacakreNa tRtIyakena asyAmavasarpiNyAM sphuritaM-vilasitam / kva ? kAlacakraikapArzve / kAla Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niracitA ] RvepaJcAzikA. cakraM - dvAdazArakotthaM tasyaikavAsau pArzvazca tasmin / [sa] utprekSate kanakamayeneva / ayamartha:yathA kRSNacakre kanakamayaH arakaH zobhate, tathA kAlalakSaNe'pIti // 7 // 1 ci0 a0 - janmakalyANakadvAreNa stutimAha- araeNaM0 / iha cAhatAM paJcasvapi kalyANakeSu sarvalokaprakAzakaM nimeSamAtraM kAlamulbaNaM tejaHpaTalamunmIlati etadeva kavirutprekSate / he nAtha ! tava janmani asyAmavasarpiNyAM tRtIyena kAlasaMjJakena arakeNa kanakamayeneva sphuritaM vilasitam / ka ? 'kAlacaka pArzve' dvAdazabhiH arakai rvizatikoTA koTIsAgaropamapramANaM kAlacakraM tasyaikapArzve / ayamarthaH - yathA kRSNacakre kanakamayo'rakaH zobhate, tathA kAlalakSaNe'pIti / punaH prakArAntareNAha - sphuritamitarArakavilakSaNaM kimapyadbhutaM tejo dhRtam, ata eva svarNanirmiteneva, kalyANakAdyutsavavikalaM tu zeSaM kAlacakramanvarthAbhidhAnameva, tatra bhagavajanmasamayaparivartamAnaM kAlazakalaM tadAnImadbhuta tejaH kalitatvena sakale'pi kAlacake kathaM na sphuratu ? // 7 // 171 pU0 a0 - arhatAM paJcakhapi kalyANakeSu nimeSamAtraM kAlaM teja unmIlati etadevAha / tava janmani kAlacakraikadezavartinA tRtIyArakeNa sphuritaM - tejo dhRtam, ata eva kAJcananirmiteneva // 7 // OM M OM dha0 a0 - atha kavi abhiSekavidhi aMgIkarI bolai / he svAmI ! tvaM janmAnantaraM yatra girau surairabhiSiktaH / tUM janmyA pUThi surendrAdike jINai parvati abhiSeku / he nAtha ! tvaM yatra girau zivasaukhyasampadaM prAptaH / he svAmI ! jihAM taraM ziva-mokSanI saMpad-lakSmI pAmi / tau dvAvapi aSTApadazailau vartate / te binhai aSTApada parvata vartaI / aSTApada zabdi suvarNa kahI eha kAraNa suvarNanau pavarta meru jANivau / tihAM jina rahaI janmAbhiSeka u / jihAM mokSalakSmI pAmiu tehai AThi pAvaDiyAre karI aSTApada kahIi / tau dvAvapi parvata girikulasya - parvata samUhasya zIrSAmelI - ziromukuTau jJeyau / te meru parvata anai aSTApada parvata anerA parvata samUhanA mastakanaI aSTApada suvarNasaMbandhIyA mukuTa jANivA ||8|| ne0 a0 - -abhiSeka vidhimurarIkRtyAha - jammi0 / yatra tvaM abhiSiktaH - strApitaH suraiH, yatra ca zivasaukhyasampadaM prAptaH tau dvAvapi aSTApadazailau vartate / ekatra aSTApadaM - svarNa tanmayaH zailaH, anyatra aSTApadAni - jIvavizeSA yatra sa tathoktaH / kiMvidhau ? zIrSAmelo - ziraH zekharakau / kasya girikulasya - parvatasamAjasya // 8 // ci0 a0 - abhiSeka stutimurarIkRtya stutimAha - jammi tumaM0 / yatra tvamabhiSiktaH - snApitaH / kaiH ? suraiH / yatra ca zivasaukhyasampadaM prAptaH / tau dvAvapi aSTApadazailau vartete / ekatra aSTApadaM-suvarNa tanmayaH zailo meruH, anyatra aSTau padAni yatra sa tathoktaH / kiMviziSTau ? 'zIrSApIDa' zira:zekharau / kasya ? 'girikulasya' parvatasamAjasya / atra prAkRtatvAt dvivacane bahuvacanam // 8 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAla__pU0 a0-tAvubhAvapyaSTApadazailau girikulasya sIsAmelA-ziromukuTau jAtau / eko'STApadasya-suvarNasya zailaH yatra tvamabhiSikto merurityarthaH, anyo'yodhyA parisarastho'STApadAbhidhaH yatra tvaM zivasaukhyasampadaM prAptaH // 8 // . dha0 a0-atha jinanaI rAjyAbhiSekavidhi aMgIkarI bolai / he nAtha! te dhanyAHpuNyabhAjo yaistvaM savismayaM-saharSa dRSTo'si / he svAmI! te dhanya-puNyavaMta prANIyA jehe tUM savismaya-saharSa dIThau / kiMviziSTastvam ? hariNA-indreNa jhagiti-zIghraM ciradhRtanali. nIpatrAbhiSekasalilaiH kRtarAjyamajanaH-kRtarAjyAbhiSekaH / hari-iMdriI zIghra cirakAla dhRta-dharI nalinI-kamalinI taNe patrAbhiSeka taNaiM salila-pANI karI kRta-kIdhau rAjyAbhiSeka chai jeha tAharau // 9 // ne0 a0-rAjyAbhiSekavidhimaGgIkRtyAha-dhannA0 / dhanyAH-puNyabhAjaste yaidRSTo'si avalokito'si / katham ? savismayaM-sakautukaM saharSa vaa| kiMvidhaH 1 kRtarAjyamajano-vihitarAjyAbhiSekaH hariNA-indreNa jhagiti-zIghram / kIdRzaiH ? ciradhRtaM nalinIpatrAbhiSekajalaM yaiste tathAvidhairiti // 9 // ci0 a0-rAjyAbhiSekamaGgIkRtya stutimAha-dhannA0 / dhanyAH-puNyabhAjaste yadRSTo'siavalokito'si / katham ? 'savismayam' sakautukaM saharSe (vaa)| kiMvidhaH ? kRtarAjyAbhiSekaH hariNA-indreNa jhagiti-zIghram / kIdRzaiH 'ciradhRtanalinIpatrAbhiSekasalilaiH' abhiSekAya jalaM abhiSekajalam , ciraM-prabhUtakAlaM dhRtaM-avasthApitaM nalinIpatrairabhiSekajalaM yaistairiti // 9 // __ pU0 a0-te dhanyA yastvaM savismayaM dRSTaH jhagiti indreNa kRtarAjyamajjanaH / ciraM dhRtam-avasthApita nalinIpatrairabhiSekodakaM yaiH // 9 // dha0 a0-atha jinanaI rAjyavidhi uddisI bolai / he nAtha! tvaM yAsAM prajAnAMlokAnAM svAmI jAtaH, tAH prajAH kRtArthA jaataaH| he nAtha! tUM jIva lokanu svAmI-ThAkura hUo te prajA-loka kRtArtha huyaa| kiMviziSTastvam ? 'darzitavidyAzilpaH' darzita-diSADyA vidyAnA zilpavijJAna chaI jINaiM tii| punaH kiM0? kathitAzeSalaukikavyavahAraH' kathitakahiu azeSa-samasta lokanau vyavahAra-pANigrahaNAdi AcAra chaiM jINaI taI // 10 // ne0 a0-adhunA rAjyaparipAlanavidhimAzrityAha-dAvi0 / jAtaH-sampannaH tvaM yAsAM prajAnAM khAmI-prabhuH, tAH prajAH kRtArthAH kRtakRtyAH / kiMvidhastvam ? darzitavidyAzilpaH / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazcAzikA. 173 'vaJjaria' ti dezIbhASayA kathito'zeSalokavyavahAro yena sa tathA / vidyAH-zabdavidyAdayaH likhitagaNitAdikAzca, zilpaM-kumbhAdIni, vyavahAraH-pariNayanAdIni // 10 // ci0 a0-adhunA rAjyapratipAlanavidhimAzritya stutimAha-dAviyaH / yAsAM prajAnAM tvaM svAmI-prabhurjAtaH-sampannaH, tAH prajAH-lokAH kRtArthAH-kRtakRtyA iti / kiMvidhaH ? 'darzitavidyAzilpaH' darzitAni vidyAH-zabdavidyAdikA likhitAdikAzca zilpAni-kumbha(kArA)dIni ca yena sa tathA / 'vajaria' tti dezIyabhASayA kathito'zeSalokavyavahAraH-pariNayanAdiko yena sa tathA // 10 // pU0 a0-darzitavidyAzilpaH / 'vaja0'-vyAkRto'zeSajanAnAM vyavahAro yena // 10 // dha0 a0-atha kavi jinanI dIkSAvidhi bolai / he dhIra! yathA tvaM niyamadhuraM-dIkSAgrahaNapariNAmaM pratipannaH tathA ko'nyo jiivH?| parIpaha-upasarge karI akSobhya ! / he dhIra! svAmin ! jima taI niyamadhura-dIkSA laivAnau pariNAmu Azrayu tima kuNi aneraiM Azrayu ? api tu kuNihi nAzrayu / kiMviziSTastvam ? 'bandhuvibhaktavasumatiH' bandhu-bharatezvara bAhubali prabhRti sau putranaiM vibhaktA-vihiMci ApI vasumatI-pRthvI chai jINaiM taI / punaH kiM ? vatsaraM-saMvatsaraM yAvat avicchinno datto dhnnivho-dhnsmuuhH| vacchara-saMvatsara jANa avicchinna-niraMtara datta-dIdhau dhananivaha-dhanasamUha chai // 11 // ne a0-dIkSAmaGgIkRtya stutimAha-baMdhu / he dhIra!-mahAprabhAva! yathA tvaM niyamadhuraMpravrajyAgrahaNapariNAmaM pratipannavAn tathA ko'nyaH? / na kazcidAsIt / kIdRzaH ? 'bandhuvibhaktavasumatiH' bandhUnAM-putrAdInAM sAmantAdibhyo (dInAM ?) vA vibhAgIkRtA vasumatiH-kSitiryena / vatsaraM-varSa yAvada(vi)cchinno-nirantaraM dattaH, loke(bhyaH) iti gamyate, dhananivaho (yena) sa tathA // 11 // - ci0 a0-atha dIkSAkalyANakamadhikRtya gAthAdvayena stutimAha-baMdhu0 / he dhIra!-mahAprabhAva! yathA tvaM niyamadhuraM-pravrajyAgrahaNapariNAmaM pratipannavAn , tathA ko'nyaH ? / na kshcidityrthH| kIdRzaH ? 'bandhuvibhaktavasumatiH' bandhUnAM susAmantAdInAM (vA) vibhaktA-vibhAgenArpitA vasumatI yena sa tathA / atra ca samAsAntAkacpratyayasya prAptasyApi prAkRtatvAt evaabhaavH| 'vaccharaM' varSe yAvat avicchinnaM dattaH lokebhyaH iti gamyate, dhananivaho yena sa tathA / dhIra! iti sambodhanena vratagrahaNAdArabhya varSa yAvat zrutparISahasahanaM varSasahasraM ca yAvat vAksaMyamaM ca sUcitavAn / na khalu AhAravyAhAravirahitairetadvidhairdinamapi sthAtuM na zakyate // 11 // 5 'kathevaMjara-pajaroppAla-pisuNa-saMgha-bola-cava-jaMpa-sIsa-sAhAH' iti (siddha08-4-2) sUtreNa kathaMtorvajarAdezaH siddhyati / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAla __ pU0 a0-bandhUnAM vibhaktA-vibhAgenArpitA vasumatI yena / varSa yAvannarantaryeNa datto dravyasaJcayo yena / he 'dhIra!' ityanena varSaM yAvat kSudhAsahanaM sUcitavAn // 11 // dha0 a0-atha kavi jinanai dIkSA anantara zobhA AzrayI stuti bolai / he jagadguro!-tribhuvanAdhIza! tvaM jaTAbhiH zobhase / he tribhuvanasvAmI! tUM jaTAe karI zobhaI / kiMvi0 ? prasAdhitAMsaH-zobhAlaGkRtaskandhaH / prasAdhita-alaMkarIu khaba(bha?)hu chai je tAharau / kiMviziSTAbhirjaTAbhiH? kajjalavat kRSNAbhiH / kAjalanI pariI kRSNakAlI chaI / avagUDhavisajiarAyalacchivAhacchaDAhiM ca / utprekSate / avagRhya visarjitarAjyalakSmIbAppacchaTAbhiH-zokAzrubhiriva / jANIi ki(ka?)ri avagRhI-AliMgInai dIkSAnai samai visarjI-pariharI rAjyalakSmIbASpacchaTA-zokanA AMsU chai // 12 // ne0 a0-dIkSA'nantaraM guNAn AzrityAha-soha0 / he jagadguro! zobhase tvam / kiMvidhaH? prsaadhitaaNsH-vibhuussitskndhH| ivotprekSate / upagUDhA-rAjyAvasthAyAmAliGgitA pazcAd visarjitA rAjyalakSmIstasyA bASpacchaTAbhiriva // 12 // ci0 a0-sohasi0 / dIkSA'nantaraM vibhUSitaskandho jaTAbhiH-suzliSTakezapaddhatibhiH aJjanazyAmalAbhiH zobhase / pUrva rAjyAvasthAyAM upagUDhA-AliGgitA pazcAt dIkSAsamaye visRSTA yA rAjyalakSmIstasyA vASpacchaTAbhiriva-sakajalAbhirazruparamparAbhiriva / ucitazca strIjanasya tathAvidhairnAyakaiH saMyujya viyujyamAnasya duHkhAt vAppamokSaH // 12 // pU0 a0-aJjanazyAmalAbhirjaTAbhiH pravibhUSitaskandhaH zobhase / pUrva rAjyAvasthAyAmupagUDhA-AliGgitA, dIkSAsamaye visRSTA-parityaktA yA rAjyalakSmIstasyAH bAppacchaTAbhiriva-sakajalAbhirazruparamparAbhiriva // dha0 a0-atha kavi jinanaI vihAra uddisI stuti bolai / he nAtha! tvayA dezeSu anAryA-mlecchA upazAmaM grAhitAH / he nAtha! taI bahalI aDaMba illA ityAdi deze a. nArya mleccha upasAma-dharma pmaaddyaa| kiMviziSTena tvayA ? 'prapannamaunena' prapanna-Azrayu maunu chai jINaiM taI, maunAvalaMbI hUtaI / je taI mleccha dharmI mArgi lagADyA e vAta apAra AzcaryakAriNI vartai / jeha kAraNa tau kahUM-'abhaNaMta ciya karja parassa sAhaMti sappu. risA' satpuruSAH-sajjanA abhaNanta eva parasya kArya sAdhayanti / satpuruSa-sajana mANusa aNabolatAiMji anerA kAye sAdhaI // 13 // ne0 a0-vihAramuddizya stutimAha---uva0 / he bhagavan ! tvayopazAmitA:-upazamaM grAhitAH AryadezatulyA anAryAH kRtA mlecchadezeSu-'vahalI dezAdiSu / kiMvidhena tvayA ? prapannamaunena 1 etadavacUrisamete pratiyugale mUlagAthAyAM tu 'uvagUDha' iti pAThaH / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] RSabhapaJcAzikA. 175 viharatA tUSNIMbhAvena / yo hi kila maunIbhavati so'nyopadezavidhau asamarthaH / tvayA punaritthambhU tenApi upazAmitAH - samatAM nItAH / athavA kimatra citram : satpuruSA:- sajjanAH abhaNanta evavacanamakurvanta eva kArya - samIhitaM sAdhayanti-niSpAdayanti parasya - Atmavyatiriktasya // 13 // ci0 a0 - chanasthAvasthAvihAramaGgIkRtyAha stutim uvasAmiyA0 / he bhagavan ! tvayA upazAmitA - upazamaM nItA anAryA- mlecchA dezeSu / kiMvidhena tvayA ? ' prapannamaunena' / yo hi maunI syAt so'nyAnupadeSTumasamarthaH tvayA punaritthambhUtenApi upazAmitAH / athavA kiM citram ? satpuruSAH - sajjanAH abhaNanta eva parasya kArya sAdhayanti // 13 // pU0 a0 - chadmasthAvasthAmadhikRtya gAthAdvayamAha / prastAvAdanAryadezeSu prazamaM nItA anAryajanAH, kRtamaunasyApi bhagavatastathAvidhajagadvilakSaNAkRtidarzanAdeva teSAM manaH prazAntatA jAtA ityarthaH / svabhAvazcAyamuttamAnAm-abhASamANA eva parasya kAryaM sAdhayanti // 13 // OM X urdU dha0 a0 - atha kavi jinanA caraNakamalanI sevAphala taNaIM darzana dvAriI stuti bolai / he nAtha! tava munerapi Azritau nami-vinamI khecarAdhipatI jAtau / he nAtha! tujha munina AzrayA kaccha - mahAkacchanA putra nami-vinamI kSatriyakumAra khecarAdhipa-vidyAdharanA nAyaka huA / e vAtanUM Azcarya kAMI nahIM / yataH 'guruANa calaNasevA na nito hoi iyAvi' mahatAM caraNasevA kadApi naiva niSphalA syAt / moTA taNI caraNasevA kadApi - kuha ( i ?) kAli niSphala ne hui // 14 // 0 a0 - bhavaccaraNasevAphalamAha - muNi0 / munerapi - vratino'pi tavAlInau - bhavadAzliSTau nami-vinamI-kaccha-mahAkacchaputrau khecarAdhipau jAtau / gurUNAM - mahatAM caraNasevA - pAdaparyupAsanA naiva - niSphalA bhavati kadAcanApi // 14 // ci0 a0 nanu yadi Attamaunasya bhagavato darzanAdeva manaHprasAdAdayaH syuH, tadA kiM tadupAsanA viziSTaM phalaM bhavati na veti AzaGkA Aha-muNiNo vi0 / munerapi tava AlInau-tvadekatAnatayA samAzritau nami-vinamI khecarAdhipau jAtau, yato gurUNAM pAdasevA na kadAcidapi niSphalA - phalavikalA bhavatIti // 14 // 1 pU0 a0 - nanu yadi Attamaunasya darzanamAtrAdeva manaH prasAdAdayaH syuH, tat kiM tadupAsanAt kimapi viziSTataramapi phalaM sambhAvyamutaitAva devetyAzaGkayAha / muneH - lokottaramArgapratipannasyApi / lInau - tvadekatAnatayA samAzritau nami-vinamI khecarAdhipau jAtau / yato gurUNAM vizvamahanIyamahimnAM pAdasevA na kApi phalavikalA bhavati // 14 // 1 chAyA'rthaM dRzyatAM 61tamaM pRSTham / Yao OM 34 2 'naji huI ' iti kha- pAdaH / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAladha0 a0-atha kavi jinanI pAraNavidhi bolai / he nAtha! tasya zreyAMsasya bhadrakalyANamastu yena tava deho varSAnte-vatsarAvasAne tapa:zoSito nirAhAro-bhojanarahito nirvaapitH-shiitliikRtH| jiNaiM zreyAMsi tAharau varSAti-varisa prAMti tapi sosavyu nirA. hAro-bhojanarahita deha nirvApiu-zItala kIdhau / keneva ? megheneva / yathA meghena vanadrumAHaraNyavRkSAH grISmAtapena zoSitA nirAdhArA-jalasekarahitA nirvaapynte-shiitliikriynte| kuNanI pariiM? meghanI priii| jima meghi vanavRkSa-araNyanau vRkSa grISmatApiI sosavyu nirAdhAra nirvApyate-sItala kIjai // 15 // ne0 a0-pAraNavidhimaGgIkRtyAha-bhadaM0 / bhadra-kalyANamabhUt / se-tasya zreyAMsasya yena tvaM nirvApitaH-santarpitaH-zItalIkRto varSAnte-saMvatsarAvasAne / kiMvidhaH san ? tapaHzoSitadeho niraahaaro-bhojnviklH| keneva ka ityAha-megheneva vanadrumaH-araNyavRkSaH / ko'rthaH ? yathA meghena vanadrumaH tApena-grISmeNa zoSito nirAhAro-jalAdipAnavikalo varSAnte-vRSTiparyante zItalaH kriyate tathA bhagavAnapi yeneti bhAvaH // 15 // ci0 a0-AdyapAraNakavidhimaGgIkRtya stutimAha-bhadaM se0 / bhadraM-kalyANaM bhUyAt 'se' tasya zreyAMsasya, yena tvaM nirvApitaH-zItalIkRto vrssaante-sNvtsraavsaane| kiMvidhaH san ? tapaHzoSitaH tathA niraahaaro-bhojnviklH| megheneva vanadrumaH / ko'rthaH ? yathA meghena vanadrumaH tApenagrISmeNa zoSito nirAdhAro jalAdipAnavikalatvAd varSAnta-vRSTiparyante zItalIkriyate tathA tvamapi // 15 // pU0 a0-AdyapAraNakamAzrityAha / yena tvaM saMvatsarAnte nirvApitaH-saMtarpita ikSurasaiH / AhArarahitaH, ata eva tapasA zoSitaH / yathA meghena kAntArapAdapo nirvApyate tApena-grISmeNa zoSitaH varSaNaM-varSastasyAnte vRSTiM vidhAyetyarthaH / so'pi nirAdhAraH, AlavAlavikalatvAt // 15 // dha0 a0-atha kavi jinanaI kevalajJAna uddisI stuti bolai / he nAtha! tvayi utpannavimalajJAne-kevalajJAne sati bhuvanasya-tribhuvanasya moho vigalito-vilayaM gtH| he nAtha! tai upanaI taI kevalajJAni hUMtaiM bhuvana-tribhuvana taNau moha-ajJAnarUpa vilaya gyuuN| sayaluggayasUre vAsarammi gayaNassa va tamoho / kasyeva ? gaganasyeva / yathA gaganasya sakalodgatasUrye vAsare-sampUrNodayaprApte sUrye tamaogho vilayaM yAti / kuNani pariiM? gagana-AkazanIpari / jima gagana-AkAza rahaiM saMpUrNa udaya pAmiI sUryi isai divasi tama-pApanau oghasamUha vilai jAyai // 16 // pari' iti kh-paatthH| 2'jAI' iti k-paatthH| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ beravitA] RSabhapaJcAzikA. 177 ne0 a0-jJAnakalyANakamadhikRtyAha-uppanna / he nAtha ! tvayi utpannojvalakevalajJAne ti bhuvanAntarvartibhavyajAtasya mohaH-ajJAnaM vigalito-vinaSTaH / yathA sakalodgatasUrye vAsare ti gaganasya tamautho vilIyate / ihotpAdodgamayorjJAnabhAnumatorjinezavAsarayorbhuvanagaganagormohatamasoH parasparamupamAnopameyatA // 16 // ci0 a0-atha bhagavato jJAnakalyANakamAzritya stutimAha-uppanna / utpannavimalazAne vayi bhuvanAntarmoho vigalitaH / iha cAsaGgatiralaGkAraH, anyatra kAraNaM anyatra kAryotpattiH / sya jJAnamunmIlati, tasyaiva moho-mUrchA vigalati; atra tu jJAnaM bhagavata unmIlitaM, mohastu nisya vigalitaH / sakalodtasUrye vAsare sati yathA gaganasya tamogaNaH // 16 // pU0 a0-jJAnakalyANakamAzrityAha / tvayi utpannajJAne bhuvanasya moho vigalitaH / iha cAsaGgatiralaGkAraH, nyatra kAraNamanyatra kAryotpattiH / yasya kila jJAnamunmIlati tasyaiva moho-mUrchA vigalati, atra tu jJAnaM gavata unmIlitaM, mohastu jagato vigalitaH / upamAmAha-sakalodgatasUrye vAsare sati yathA gaganasya tamogaNo velIyate / ihotpAdodgamayonibhAnumatorjinezvaravAsarayo vanagaganayormohatamasoH prsprmupmaanopmeytaa||16|| dha0 a0-atha kavijinanaiM kevalajJAna UpanA pUThiM syUM havU te bolai chai-he nAtha ! maratena rAjJA tvamapi pUjAvasare-pUjAprastAve prApte sati cakraratnasya sadRzo dRSTaH / he vAmI ! bharatezvara rAya tUNIhai pUjAnai avasari pAmiiM hUMtaI cakra-praharaNavizeSa rahaI parISau dIThau / viSayAgrahagrasta manuSya rahaiM ihAM kisyUM kArya Azcarya eha kAraNa kahiuM / visamA hu visayatiNhA guruyANa vi kuNai maimohaM' hu-sphuTa-nizcitaM viSamA viSayakRSNA vartate / hu-sphuTa-nizcaI viSamA viSayanI tRSNA vartai / gurukANAmapi-mahatAmapi patimohaM-buddheranyathAtvaM karoti / guruka-moTA manuSyanai matimoha-buddhinUM anyathApaNa karaI // 17 // ne0 a0-pUjA'vasare prApte sadRzaM-tulyaM dRSTaH-parikalpitastvamapi, AstAM tAvat anyaH, vakraya-praharaNa vizeSasya nRpabharatena / durjayaiva viSayatRSNA / hiravadhAraNe / yato mahatAmapi veparyayeNAnyathAbhAvaM vidhatte // 17 // ci0 a0-atha pUjAdisvarUpamAha-pUAvasare0 / tataH kimityAha-pUjA'vasare-kevalamahemaprastAve cakrasya-praharaNavizeSasya sadRzastvaM bharatena nRpatinA dRSTaH-parikalpitaH, yadvA 'hu' phuTa-nizcitaM viSayANAM-zabdarUpAdInAM tRSNA-vAJchA viSamA-durjayaiva / kutaH ? gurukANAmapi roti matimohaM-buddheranyathAtvam // 17 // pU0 a0-pUjA-kevalimahimApakSe aSTAhnikAmahotsavastayoravasare cakreNa sadRzo bharatena cetasi ci. ntata ityarthaH / diTTho cakkassa taM sIti tvamapi tathA tathA paricitaprabhAvAtizayo'pItyarthaH / durjayaiva viSayatRSNA / turavadhAraNe / yato mahatAmapi buddhiviparyayeNAnyathAbhAvaM vidhatte // 17 // RSabha0 23 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAladha0 a0-atha kavi jinanaI samavasaraNa uddisI stuti bolai / he nAtha ! tava prathamasamavasaraNasamaye AgneyI dik kevalasuravadhUkRtodyotA jAtA / he svAmI! tAharai samavasaraNanai samai Agneya koNanI disi kevalajJAna karI suravadhU-devAGganAe kRta-kIdhau udyota isI huI / sevAsayamAgayasihi va / utprekSate-sevAzayena-tvadArAdhanabuddhyA AgataH zikhIva / jANIi kiri sevAmisiiM-tujha ArAdhavAnI buddhiiM Avyu zikhIvaizvAnara chai // 18 // ne0 a0-samavasaraNamuddizya stutimAha-paDhama0 / prathamasamavasaraNamukhe-AdyasamavasRtyArambhe tava-bhavataH AgneyI dik kevalasuravadhUkRtoDyotA / kevalA yAH suravadhvaH-vivudhAGganAstAbhiH kRta udyoto ysyaaH| tadvidizi parSatrayaM bhAvi, paraM tadA sAdhusAdhvIrahitA sA / ata eva kevalapadopAdAnam / utprekSA-sevAgatazikhIva / yadvA sevAzayena-ArAdhanabuddhyA AgatazcAsau zikhIva, svadipatitvAt // 18 // ci0 a0-samavasaraNasthitivizeSamAha-paDhama / kevalotpatteranantaraM yat prathamaM samavasaraNaM-dharmadezanAsthAnaM tadeva jagadutsavahetutvAt mahastasmin , kevalA-itaranarAdijAtivyatiriktA yAH suravadhvastAbhiH kRta uddyoto yasyAH / tasyAM parSatrayaM bhaviSyati-AdyAyAM sAdhavaH, antarA vaimAnikA devyaH, ante ca sAdhvyaH / tadA ca tIrthasyApravRttatvena sAdhusAdhvIvirahitAstA eva santi, ataH kevalopAdAnam / jAtA AgneyI dik-pUrvadakSiNayorantarAlavartinI vidik / utprekSAmAha-svayaM sevopanItA'gnidevateva, yadvA sevAzayena-sevA'bhiprAyeNa AgneyIvidizaH svAmI zikhI surI tejaHpuavyAjena prAdurbabhUva // 18 // pU0 a0-samavasaraNasthitivizeSamAha-kevalotpatteranantaraM yat prathama samavasaraNaM tadeva jagadutsavahetusvAt mahastatra, yadvA prathamasamavasaraNasya mukhe-prArambhe / AgneyI dik kevalA yAH suravadhvastAsAM dehaprabhAbhiH kRta udyoto yasyAH / tasyAM parSattrayaM bhaviSyati-AdyAyAM sAdhavaH, antarA vaimAnikyaH, ante sAdhyaH / tadA tIrthasyApravRttatvena sAdhusAdhvIvirahitAstA eva, ataH kevalopAdAnam / utprekSAmAha-svayaM sevopagatA agnidevatA iva, yadvA sevAzayena-sevAbhiprAyeNa tatrendrAdisuragaNaM sevAgatamAlokyAgyeyyA diza IzaH zikhI surI tanutejaHpuJjavyAjenAtmasuragaNaiH saha sevAyai asyAM dizi prAdurbabhUva // 18 // dha0 a0-atha kavi tApasAgama uddisI jinanI stuti boli| he nAtha! prathamatApasaiHAdyajaTAdhAribhistapasvibhistava prathame darzane mukharAgaH sthgitH| he svAmI ! prathama tApase-pahile jaTAdhArIe tapasvIe tAharai pahilai darzini mukharAga sthagiu-AcchAdiu / kiMviziSTo mukharAgaH ? 'gRhItavratabhaGgamalinaH' gRhIta-lIdhauM je tujha sAthiiM vrata tehanaiM bhaMgi-bhAMjivai karI malIna-mayalu chaI / kiMviziSTaistApasaiH ? nUnaM-nizcitaM dUrAvanataiH / nUnaM-nizciI dUra-vegalA avanata-namyA chai // 19 // . 'jANIyaha' iti kh-paatthH| 2 'mayalA' iti kha-pAThaH / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciracitA] RSabhapaJcAzikA. 179 ne0 a0-adhunA tApasAgamamuddizya stutimAha-gahiya0 / sthagitaH-adhAkRto mukharagovadanadyutiryena / kaiH ? prathamatApasaiH-kaccha-mahAkacchavajairjaTAdhAribhiH / kIdRzo mukharAgaH ? 'gRhItavratabhaGgamalinaH' gRhItaM yad vrataM bhagavatA saha tasya bhaGga:-anAsevanArUpaH tena malinaHkaluSitaH / nUnaM-nizcitam / kiMvidhaiH ? dUrAdavanataiH / ka sati ? tava darzane-bhavadavalokane / prathame-Adye // 19 // ci0 a0-jinena saha prabajitAnAM sAmantAdInAM samavasaraNopagatAnAM vaktavyatAmAha-ga. hiya0 / he tribhuvanaguro! prathamadarzane prathamotpannatApasaiH kaccha-mahAkacchavajaiH, dUram-atyarthe, avanataiH nUnaM-nizcitam , svasya-mukharAgo-mukhacchAyA sthagitaH--antaritaH, yato gRhiitvrtbhnggmlinH| ayamAzayaH-taistrapAbhaGgamantharaiH svamukhaM darzayitumasamarthaiH praNAmavyAjenAvanatiraGgIkRtA // 19 // pU0 a0-tava prathamadarzane prathamotpannatApasaiH kaccha-mahAkacchavajaiH dUram-atyarthamavanatainUnaM khasya mukhacchAyA sthagitA, yato gRhItavratabhaGgena malinA-kaluSA / ayamAzayaH-na tairbhaktyA bhagavAn nataH, kintu tathA jagajjanasamakSaM bhagavatA samaM vratamAdAya niHsattvaistApasatvamaGgIkRtamiti trapayA svamukhaM darzayitumasamarthaiH praNAmavyAjena natirAzritA // 19 // dha0 a0-atha kavi tIhaM tapasvInai samAgami kisiu huo te vAta kahai ch|| he nAtha ! taistApasaiH pariveSTitena tvayA kSaNaM kulapateH zobhA vyUDhA / he svAmI ! teha tapasvIe pariveSTita-vITiiM taI kSaNa eka kulapati-mUlagA tapasvInI zobhA vahI, pachai tehe tapasvIe dIkSA liidhii| kiMviziSTena tvayA ? vikaTAMzasthalagholamAnajaTAkalApena / vikaTavistIrNa je aMzasthala-khavA(bhA?) tihAM gholamAna-hIMDolA samAna naTAsamUha chaI // 20 // ne0 a0-tApasAgame bhagavAn kiMvidho jAtaH-tehiM / taistApasaiH pariveSTitena-parivAritena / caH punararthe / tvayA vyUDhA-dhRtA stokakAlaM zobhA-zrIH / kasya ? kulapateH / pazcAt te pravrajyAM jgRhuritybhipraayH| kiMvidhena tvayA ? 'vikaTAMsasthalagholamAnajaTAkalApena' ? vikaTauvistIrNI yAvaMsasthalau tayo?lamAnau jaTAkalApau-jaTAprAgbhArau yasya tena // 20 // ci0 a0-tatsamAgamena bhagavAn kiMvidho jAta ityAha-tehiM / taiH tApasaiH pariveSTitena-parivAritena tvayA zrIkulapateH zobhA vyUDhA-dhRtA kSaNaM-stokakAlaM pazcAt te pravrajyAM jagRhurityarthaH / kiMvidhena tvayA ? vikaTAMsasthalagholamAnajaTAkalApena // 20 // pU0 a0-taiH pariveSTitena tvayA kSaNaM pazcAt bhagavadupadezena zramaNaliGgasyAGgIkRtatvAt kulapateH'tApasAcAryasya zobhA vyUDhA-prAptA / vikaTau-vistIrNau yau skandhapradezau tayoH prekan jaTAkalApo yasya // 20 // 'bolai' iti kh-paatthH| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 aparicatuSTayasametA [zrIdhanapAladha0 a0-atha svAmInau rUpAtizaya bolai-he nAtha ! ye tava rUpaM pazyanto harSaparipUrNA na bhavanti / he svAmI! je jIva tAharUM rUpa joatAM hariSi paripUrNa hRdaya na huii| te samanaskA amanaskAH -sthAvarA eva vartante / te samanaska-mana sahita chai amanaska-sthA. vara iti vartaI / paraM yadi te kevalino na syuH| paNi jai te kevalajJAnIyA na huI / etalaI kevalajJAnInai mana na huI // 21 // ne0 a0-rUpAtizayaM varNayan stutimAha-tuha0 / te-tava (rUpaM ) pazyanto na bhavanti prANinaH ye he nAtha ! harSaparipUrNAH te samanaskA api gatamanaskA eva, ekendriyA eveti bhAvaH; paraM te draSTAro yadi kevalino na syuH / nanu kiM samanaskAH kevalino bhaNyante yenedamucyate / tathAcAgamaH-"amanaskAH kevalinaH", satyam , rAmaNA vittiprAkRtazabdena te'pyucyante, i(a)tasteSAM vyudAsaH // 21 // ci0 a0-rUpAtizayaM varNayitumAha-nuha rUvaM0 / he nAtha! tava rUpaM pazyanto ye na bhavanti harSaparipUrNAH te samanaskA:-saMzino'pi gatamanaskA:-asaMzina eva / kiM sarveSAmiyameva gatirityAha-'te kevali.' yadi te kevalajJAnino na bhveyuH| kevalinastu 'samaNA vi' zramaNaliGgadhAriNo'pi amanaskA eva, bhAvamanovaikalyena / kSINamohatvena ca teSAmadbhutavastusAkSAtkAre'pi harSo. tpatterabhAva eva // 21 // pU0 a0-ye prANinastava rUpaM prekSamANA harSabharanirbharA na syuH, te samanaskAH -saMjJino'pi gatamanaskA:-asaMjJina eva, yadi kevalajJAnino na bhaveyuH / virodhazcAtra-ye samanaskAste kathamamanaskAH ? kevalinastu samanaskA api bhAvamanovaikalyenAmanaskA eva syuH / kSINamohatvena ca teSAM tathAvidhAdbhutavastunaH sadA sAkSAtkAre'pi harSotpatterabhAva eva // 21 // dha0 a0-atha kavi jinamAhAtmyanaI dvAri stuti bolai / he nAtha ! yairguNaiH anyehari-harAdayo devAH niHsAmAnyAM samunnatiM prAptAH / he svAmI ! jehe guNe anerA hariharAdika devatA niHsAmAnya-nirupamAna samunnati-samRddhi pAmyA / te guNAstava saGkathAsu mama hAsyaM dadati / te guNa tAharI vAtAnai viSai mujhanaiM hAsuM diI // 22 // ne0 a0-bhagavadguNadvAreNa stutimAha-pattA0 / yairguNairanyadevatA-hari-harAdayaH samunnati-samRddhiM niHsAmAnyAM-nirupamAmasAdhAraNaM prAptAH, te guNA mama hAsaM-avajJArUpaM dadatijanayanti / kAsu ? tava 'guNasaMkahAsu' satsu tava guNAnAM bhavadAcara(Na)rUpANAM samyak kathA vartamAnA(vAto ?)stAsu // 22 // 1 rahaI' iti kh-paatthH| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viravitA] RSabhapaJcAzikA. 181 ci0 a0-vibhorguNAnuguNAM stutimAha-pattA0 / yairjagatkartRtvAdibhirguNairanyAni (hari)harAdIni daivatAni / prAkRtatvAt puMstvam / te tathAvidhAbhirAmatvadguNagrAmasaGkathAsu kriyamANAsu kathameSAmevaMvidhA guNagaNA mama hAsyaM na dadati, rAgadveSAdidoSopetatvAt / etacca kalaGkasyApyupari cUlikAkalpam , yadevaMvidhairapi tAni tAni daivatAni vizve nissAmAnyAM samunnati-pUjAM prAptAni sa ca tadArAdhakAnAmeva vicAracAturIprapaJcaH // 22 // _pU0 a0-yairjagatkartRtvAdibhirguNairanyAni daivatAni niHsAmAnyAM samunnatim-uccaiH padavI prAptAni tvadguNasaGkathAsu kriyamANAsu te guNA mama hAsyaM dadate / prAkRtatvAt puMstvam // 22 // dha0 a0-atha kavi svAmInA nirdoSapaNA kahivAnaiM mukhiiM prazaMsA boli|he jina! vacanakuzalA api matsariNastava nindA'vasare vAcA bAlizAyante / he svAmI! vacananai viSai kuzalai maccharI paravAdI tAharaI nindAvasari vANIhaM karI bAliza-mUrkhapaNuM aacrii| kiMviziSTasya tava ? doSarahitasya / doSarahita chetai / kiMviziSTayA ? bhagnaprasarayA / bhanna-bhAgao prasara chai jINaM // 23 // ne0 a0-bhagavato nirdoSatAkathanamukhena zlAghAmAha-dosa / he jina ! doSarahitasyakalaGkavarjitasya tava nindA'vasare-paribhavaprastAve bAlizAyante-mUrkhA ivAcaranti / ke? matsariNaH-paraparivAdinaH / kayA? girA / kiMvidhayA ? tvanirdoSatvAt bhagnaH prasaraH-pravezo yasyAH sA (tyaa)| vacanakuzalA api // 23 // ci0 a0-adhunA bhagavato nirdoSatAkathanena shlaaghaamaah-dosrhiass| he jina ! doSarahitasya-ajJAnAdivarjitasya tava nindA'vasare-doSaprastAve vacanakuzalA api-sthAnAntareSu uktinipuNA api matsariNo bAlizAyante-mUrkhA ivAcaranti / kayA? vAcA-girA / kiMvidhayA? bhagnaprasarayA-bhagnapravezayA, nirdoSatvAd bhagavataH // 23 // pU0 a0-he jina ! doSarahitasya tava nindAprastAve pUrva vacanakuzalA api tadavasare vAcA bhagnaprasarayA matsariNo bAlizAyante / ayamAzayaH-durjanAH sUcirandhramAtramapi dUSaNaM jJAtvA asantyapi vacanAnyAropayitumupakramante / tvayi tu paramANumAtramapi doSamapazyanto hatAzA eva jAtAH / atra ca jineti sAbhiprAyam, yato rAgAdijetRtvAjinaH / na ca rAgAdidoSavyatiriktaH kopAdiheturasti // 23 // dha0 a0-atha kavi paramezvara rahaI vItarAgapaNUM aMgIkarI stuti boli| he bhagavan ! tvanmanaH tapasA tApitamapi zRGgAravane nAzritam / he nAtha! tAharUM mana tapazcaraNiI tAprivyUM i hUMtUM zRGgAra vani na vsyuuN| kiMviziSTa zRGgAravane ? anurAgapallavavati / anurAga 'chaha' iti kh-paatthH| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAlaiti bhaNita pallava-kisalaya saMyukta chai jINaM / punaH kiM0 ? rativallisphuraddhAsyakusume / rati iti bhaNita sphurantI-prasarantI hAsyarUpiNI velI chai jINai // 24 // * ne0 a0-bhagavato vItarAgatAM stauti-a0 / he bhagavan ! tvanmanaH tApitamapi zRGgAravane-bhogakAnane nAzritaM-nai nivAsaH kRtaH / kimbhUte vane ? darzanasya zravaNasya cAnu-pazcAjAyata ityanurAgaH sa eva pallavogho vidyate yasya tat tathA tasmin anurAga eva]pallavavati / tathA rativallIva yatra tacca tat sphuraddhAsakusamaM ca yasmin / yadvA ratireva vallI tasyAM sphuraddhAsakusumaM yatra / yo hi kilAtape grISmeNa tApito bhavati sa ca vanamAzrayati / tvanmanastu tapasA tApitamapi zRGgAravane nAzritam // 24 // ci0 a0-bhagavato vItarAgatAM stauti-athAnaGgadarpadalanottAlatAM vibhorabhidhitsurAdAveva tadAzrayabhUte zRGgAravairaGgikatvamAha-aNu0 / anurAga eva pallavaughastena pallavavati / ratiHanurAgaH tasyaiva santatiH saiva vallistasyAM sphurat-vikasvaraM hAsyaM eva-smitameva kusumaM yatra / tapobhistApitamapi-bADhaM taptamapi tava manaH zRGgAravane na lInam, prAkRtatvAt puMlliGgatA // 24 // pU0 a0-anurAga eva pallavaughastadvati / ratiH-anurAgasyaiva nairantaryeNa pravardhamAnA santatiH saiva. vallistasyAM sphurat smitameva kusumaM yatra / evaMvidhe zRGgAravane tava manaH tapobhistaptamapi na samAzritam / prAkRtatvAt puMstvam // 24 // gha0 a0-atha kavi mayaNanirAkaraNa jinanI stuti bolai / he nAtha ! hari-harAbhyAM yasya madanasya AjJA zIrSe-mastake zeSeva avalambitA-dhRtA / he nAtha! hari-harAdika deve jeha madana-kaMdarpa taNI ANa mastaki sesanI pari dharI-AropI / so'pi madanaH tava dhyAnajvalane madanamiva vilInaH-vilayaM gataH / tehai madana-kaMdarpa tAharA dhyAnarUpIyA jvalana-vaizvAnaramAhi mINanI pariI vilai gyUM // 25 // ne0 a0-madananirAkaraNadvAreNa stutimAha-A0 / AjJA-zAsanaM yasya madanasya vilagitA-anekArthatvAt dhAtUnAM sapraNayaM AropitA-racitA''zritA mastake hari-harAbhyAmapi zeSeva-mAleva / so'pi mArastava dhyAnajvalane madanamiva-mINamiva vigalitaH-pralayaM gataH // 25 // ci0 a0-idAnI madananirAkaraNena bhagavataH stutimAha-ANA0 / AzA-zAsanaM yasya smarasya vilambitA mUrdhni-zirasi hari-harAbhyAmapi / prAkRtatvAd dvivacane bahuvacanam / zeSeva-nirmAlyamiva / so'pi-jagatraye'pi apratihataparAkramo madano bhavaddhyAnajvalane madanamiva vilInaH-pralayaM gataH // 25 // tame pRSThe'pi 1-2 'iji' iti kh-paatthH| 3 azuddha sthalamidamiti pratibhAti, yadyapi pATho'yaM vartate nivAsamakta' iti pAThaH samIcInaH syaat| 4 ayaM tu gUrjaradezIyaH zabdaH / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 183 pU0 a0-yasya kAmasyAjJA zIrSe vilagitA-anekArthatvAd dhAtUnAM sapraNayamAropitA zeSeva-iSTadaivatanirmAlyamiva / so'pi jagatraye'pi apratihataparAkramo madano bhavato dhyAnadhanaJjaye madanamiva-ikSu(siktha?). kamiva vilInaH // 25 // dha0 a0-atha kavi viSayajhU(rU?)jhAra jinanai viSai asamarthapaNauM uddisI stuti volai / he nAtha! mRgAkSINAM-strINAM dRSTikSobhAH tava viSaye navaraM-kevalaM nirabhimAnAabhimAnarahitA babhUvuH / mRgAkSI-strI taNA dRSTikSobha tAharai viSai navara-kevalU nirabhimAna-abhimAna rahita huaa| kiM0 yodhAH? jagadapabhaJjanottAnAH / jaga-vizvanA darpa bhAMjivAnai viSai uttAna-dakSa chi| punaH kiM0 ? mnmthnrendryodhaaH| kaMdarparUpIyA rAyanA jhUjhAra chai // 26 // ne0 a0-adhunA madanayodhAnAM bhagavadviSaye'sAmarthyapratipAdanadvAreNa stutimAha-paI0 / he bhagavan ! tvayyeva viSaye, 'navari'zabdassAvadhAraNArthatvAt / nirabhimAnA-nirahaGkArA jAtAH / ke te? dRSTikSobhAH-prItinetravikArAH mRgAkSINAM-viziSTayoSitAm / manmathanarendrayodhA-mAranRpatibhaTAH kIdRzAH ? jgdpbhnyjnottaanaa-bhuvnprbhaavjyocchekaaH|| 26 // ci0 a0-adhunA madanayodhAnAM bhagavadviSaye'sAmarthyapratipAdanadvAreNa stutimAha-paI0 / he bhagavan ! tvayyeva viSaye, 'navari'zabdasyAvadhAraNArthatvAt nirabhimAnA jaataaH| ke te? mRgAkSINAM-yoSitAM dRSTikSobhAH-prItinayanavikArAH / manmathanarendrayodhAH kIdRzAH ? jagadarpasya bhaJjanaMdalanaM tenottAnA-uddhatAH / atra ca 'aNurAya gAthA manmatharAjJo rAjadhAnyAH zRGgArarasasya vikSepa uktaH / 'ANA jassa' ityAdinA tadIzasarasya dalanam / 'paI navari' ityAdinA tatsainikAnAmahaGkAranirAsaH / iti gAthAtrayasamudAyArthaH // 26 // pU0 a0-manmathanarendrayodhAH / ke te? mRgAkSINAM dRgvikSepAH / tvayi navaraM naSTAhaGkArAH saJjAtA yodhAH / kiM0 ? jagacchabdena jagadvatino janAsteSAM darpabhaJjanenottAnAH-samuddharakandharAH / atra ca 'aNurAya0' gAthayA manmatharAjJo rAjadhAnyAH zRGgArastasya vikSepa uktaH / 'ANA ja0' ityAdinA tadIzasya mArasya kSepaH / 'paI0' ityAdinA 'hataM sainyamanAyakam' iti nyAyena tatsainikAnAM nyatkA(kA)raH prabhuNA kRtaH / iti gAthAtrayasamudAyArthaH // 26 // dha0 a0-atha kavi jinazAsanaprabhAvanI stuti bolai / he dharmasArathe!-dharmasyandanapravartaka ! tava pravacane dRSTe sati viSamau rAgadveSau navaraM-kevalaM tiSThantau-nivartate / dharmarUpIyA spaMdana-ratha pravattAvivA dharmasArathi chN| tAharai pravacani-zAsani dIThaI hUMtaI visamA rAga nai dveSa navara-kevalaM tiSThaI-nivartaI / kiM kurvantau rAgadveSau ? kAviva? turaGgamAviva / yathA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 [zrIdhanapAla avacUricatuSTayasametA viSamau turaGgamau bhavyasArathito(prA?)janake anaH-zakaTaM utpathena nayantau tiSThataH / jima durdAta ghoDA bhalA sArathinaI tA(prA?)jaNai dIThaI zakaTi unmArgi leyatA nivartaI // 27 // ne0 a0-cacanaprabhAvamAha-visa0 / he dharmasArathe !-dharmasyandanapravartaka ! tava pravacane dRSTe sati yau viSamau rAgadveSau tau navaraM-nizcitaM tiSThataH-nivartataH / kiM kurvantau ? nayantau manaH-cittaM utpathena-unmArgeNa / kAviva ? turagAviva / ko'rthaH ? yathA viSamau turagau-durdamau vAjinau pradhAnasArathinAjanake-totre dRSTe utpathena anaH-zakaTaM nayantau tiSThataH-svasthau bhavataH tathA rAgadveSAvapIti bhAvaH // 27 // ci0 a0-atha bhagavatpravacanamAha-visamA0 / he dharmasArathe!-dharmasyandanapravartaka ! viSamau rAgadveSau jJAnAdyAtmako mokSamArgastasmAditara-utpathastena dehinAM mano nayantau, navaraM-kevalaM tavaiva pravacane dRSTe sati avatiSThate, na utpathe prerayataH / yathA durdAntau turagau anaH-zakaTaM rathamutpathe nayantau sAratheH pavayaNe-prAjanadaNDe dRSTe utpathaM vihAya pathyevAvatarataH tadvadihApi // pU0 a0 he dharmasArathe ! taba pravacane dRSTe viSamau rAgadveSau durdAntaturagAviva mana utpathe nayantau panthA-jJAnAdyAtmako mokSamArgastasmAditaramArge nAvatiSThate / tannivRttau ca jIvAnAM satpathaprasthAnaM svataH siddhameva / atra ca dharmasya rathatvamabhaNitamapi sArathizabdopAdAnasAmarthyAd labhyam , athavoktiH-'nitA turaya vva uppaheNaM aNaM' ti yathA durdAntau turagau anaH-zakaTaM utpathe-akSuNNamArge nayantau sAratheH prAjanadaNDe dRSTe pathyevAvataratastadvadihApi // 27 // dha0 a0-atha kavi svAmInA caraNakamalanUM lakSaNa bolai / he nAtha! bhavAraNye bhItAnAM dehinAM tavaiva caraNau zaraNaM bhavataH, nAnyasya / he nAtha ! saMsArarUpIyA araNya mAhI bhIta-bIhatA dehIyA-prANiyA nai tAharA ji caraNakamala zaraNa huI, nahI anerAnA caraNa / kiMvi0 bhavAraNye ? pratyalakaSAyacore / pratyala-samartha kaSAyarUpiyA cora chai jINaM / kiM0 caraNau ? sadA saMnihitA asicakradhanuSAM reSau(khA yyosto)| sadA-sarvadA saMnihita-samIpi asi-khaDga cakra dhanuSanI rekhA chaI jehe / jima samartha core aTavImAhi hUMte hathiyAranA dhaNI zaraNaM kIjai // 28 // ne0 a0-bhagavacaraNavidhAne stutimAha-pacca0 / he nAtha ! bhavAraNye-saMsArakAntAre bhItAnAM dehinAM tavaiva caraNau pAdau zaraNaM-zaraNadau bhavataH, nAnyasya / kIdRze saMsAre? pratyalAH-samarthAH ye kaSAyAH-krodhAdayaste eva caurA yasin , duHkhahetutvAt / pratyalacaure AyudhavantaH zaraNaM-trANaM bhavanti tathA bhagavacaraNAvapIti bhAvaH / [bhagavatsiddhAntabhraSTadoSakathanena]-kiMvidhau ityAha sadA-nityaM sannihitAH-samIpavartino'sicakradhanUrUpA reSA yayoH pAdayostathA araNye-vane tathA bhagavacaraNAvapIti bhAvaH // 28 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazcAzikA. ci0 a0-adhunA bhagavaJcaraNazaraNavidhAnena stutimAha-paJcala / he nAtha! bhavAraNyesaMsArakAntAre bhItAnAM dehinAM tavaiva caraNau-pAdau zaraNaM-trANasthAnaM bhavataH, nAnyasya / kIdRze ? pratyalakaSAyacaure / kiMvidhau ityAha-sadA-nityaM sannihitAH-samIpavartino'sicakradhanUrUpA reSA yayostau tathA / yathA pratyalacaure'raNye AyudhavantaH zaraNaM bhavanti, tathA bhagavaJcaraNAvapi // 28 // pU0 a0-bhavAraNye bhItAnAM bhavinAM bhavaccaraNau eva zaraNaM bhavataH / bhava0 kiM0 ? pratyalAH kaSAyA eva caurA yatra / caraNau kiM0 ? sadA sannihitA asicakradhanUrUpA rekhA yayoH (tau) // 28 // dha0 a0-atha kavi jinanaI siddhAntaI dIThA doSa kahivA stuti boli| he nAtha! tava samayasarobhraSTA jIvAH sakalAsu rUkSajAtiSu bhramanti / he nAtha ! tAharA samaya-siddhAMtarUpIyA sarovara, bhraSTa jIva sakala-samasta rukkha jAti-naraka tiryaca pramukha hIna jAtiI phirii| kiM0 jIvAH? badhyamAnAH krmnnaa| karmiI karInai badhyamAna-bAMdhItA chi|kimiv ? sAraNijalamiva-yathA sAraNijalaM sthAnasthAneSu-AlavAlAdiSu vadhyamAnaM sat sakalAsu vRkSajAtiSu bhramati / kuNanI pariiM? sAraNi-nIkanA jalanI priiN| jima nIkanUM jala sthAne sthAne-sthAnaki 2 bAMdhI hUMtUM samasta vRkSajAtinaiM viSai phirai // 29 // ne0 a0-bhagavatsiddhAntabhraSTadoSakathanena stutimAha-tuha0 / he nAtha ! tava samayasarIbhraSTA:-bhavasiddhAntataDAgavikalA jIvA bhramanti-paryaTanti vRkSajAtiSu / kimiva ? sAraNijalamiva-kulyAvArIva / 84lakSamAnasthAneSu nArakAdibhedabhinneSu prabadhyamAnAH, prastAvAt krmbhiH| yathA sarobhraSTaM sAraNijalaM sarvavRkSajAtiSu bhramati sthAnasthAneSu AlavAleSu badhyamAnaM, tasyeva jIvA api tava AgamabhraSTA narakAdiSu bhramantIti bhAvaH // 29 // ci0 a0-bhagavatsiddhAntabhraSTadoSakathanamukhena stavamAha-tuha samaya0 / ye tu tAmapyAptokti zruTivazAdAsAdya punarduSkarmanirmathitAH tyajanti, teSAM tu kA gatirityAha-jIvA rUkSajAtiSu bhrAmyantIti yogaH / samaya eva saraH tasmAd bhraSTA:-bahirbhUtA jIvAH sakalAsu-caturazItilakSapramANAsu jAtayo-yonayaH pRthvIkAyAdyAH, rUkSAH-karkazaklezavizrANanaparAbhUtA(tA)su rUkSajAtiSuekendriyAdiSu bhraamynti| kimbhUtAH ? sthAneSu sthAneSu-yoniSu yoniSu badhyamAnA-nibiDakarmabhirAzliSyamANAH / yathA sAraNijalaM-kulyAjalaM agAdhataTAkAt kenApi vivareNa bahirbhUtaM campakAdivRkSajAtiSu sthAneSu sthAneSu bhrAmyati-AlavAleSu AlavAleSu badhyamAnamekasmin pUrite saJcAryamANamanyatra saJcAryate // 29 // pU0 a0-tava samayaH-siddhAntaH sa evopadezAmRtapUritatvena sara iva sarastasmAd bhraSTA jIvAH rUkSajAtiSu-rUkSayoniSu sakalAsu-caturazItilakSamitAsu bhrAmyanti ThANaThANesu-yoniSu yoniSu badhyamAnAH, 1 'pANAne sthAna.' iti kh-paatthH| * sa. 24 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAlaprastAvAt karmabhiH, sAraNijalamiva-yathA kulyAjalaM taDAgAdapavAhitaM sakalAsu vRkSajAtiSu bhrAmyati sthAneSu sthAneSu AlavAleSu badhyamAnaM ekasmin pUrite anyatra saMsaraNAya // 29 // dha0 a0-atha kavi svAmInUM zAsana AdariI jisyUM phala anai mUkaI jisyUM ( doSa ) teha upari stuti bolai / he nAtha! jIvAH salila iva tava pravacane gRhIteaGgIkRte UrdhvaM brajanti / he nAtha ! pANInI parii tAharauM zAsana AdariiM jIva Urdhva pahutA-devaloka graiveyakA-'nuttarAdike jaaii| tu-punaH zAsane Ahatya mukte sati adhonarakAdiSu vrajanti / zAsana AdarI mUkii hUMtaiM adho-narakAdike jaaii| kiM0 jIvAH? kuupaarghttttghttiisNnibhaaH| kUA- araghaTTa ghaDinI dRSTAMta sarISA chai kUi je ghaDI pANI bharI te upaharI jAI; je pANI bharI naI mUMkai te nIcI jAI // 30 // ne0 a0-bhagavatpravacanagRhItamuktaguNa (doSa)kathanamukhena stutimAha-sali0 / he nAtha! salila iva pravacane tava satke AcArAdibhedabhinne tvadAjJArUpe gRhIte-kakSIkRte Urdhva-svargAdau gacchanti, vimukte tu adhobhAge-narakAdau vrajanti jIvAH / kiMvidhAH ? kuupaarghttttghttiisnibhaaH| yathA kUpAraghaTTaghaTA(vyaH) jalaM gRhNanti tadA UrdhvaM vrajanti ye (yAH) ca na gRhNanti te (tAH) adho yAnti, tathA jIvA apIti bhAvaH // 30 // ci0 a0-athAnvayavyatirekAbhyAM jinapravacanAGgIkAraparihArayoH phalamAha-salila va0 / tava pravacane salila iva gRhIte-aGgIkRte zAna-zraddhA-'nuSThAnaiH samyagAsevite sati jIvA UrdhvasvargAdau gacchanti, vimukte tvadhaH-'sImantA'dau brajanti / kimbhUtA jIvAH ? kUpAraghaTTaghaTItulyAHkUpAraghaTTaghaTyaH; yA jalaM gRhNanti tA Urdhva vrajanti yAzca muJcanti tA adho brajanti, tathA jIvA api // 30 // pU0 a0-tava pravacane gRhIte-sevite Urdhva-svargAdiSu yAnti / tasminneva vaiparItyena vimukte adhonarakAdiSu vrajanti / upamAmAha-kUpAraghaTTaghaTImAlAtulyAH, salile gRhIte vimukte ca yathA tAH salile gRhIte kUpasyoparitanaM pradezaM yantraprayogAt prApnuvanti, tyakte ca jale adhaH kUpasyaiva vrajanti // 30 // dha0 a0-atha jinoktakriyAduSkarapaNUM kahivai karI stuti bolai / he nAtha ! yathA anye tIrthino hari-harAdayo lIlayA muktiM nayanti-prApayanti, tathA tvaM na prApayasi / he svAmI ! jima anya tIrthI hari-harAdika lIlAI mukti diI tima tUM na diaM, kriyAnuSThAna taNI kaSTasAdhyapaNA tau / tathApi tava mArgalagnAH budhAH zivasaukhyAni mRgayante / tathApi tAharai mArgi lAgA budha-vidvAMsa kriyAkalApa tapo'nuSThAni kari dohilAi ziva-mokSa taNAM sukha pAmaI // 31 // 1'uparA' iti kh-paatthH| 2'bharaiMTa' iti kha-pAThaH / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] 187 ne0 a0 - adhunA bhagavaduktakriyAduSkaratAkathanena stutimAha -- lI0 / he nAtha ! yathA anyadevA - hari-harAdayastIrthikA lIlayA nayanti mokSaM, tathA na tvam; kaSTasAdhyatvAt kriyA'nuSThAnasya / yadyapyevaM tathApi tava mArgalagnAH - tava mArgasthitA mRgayante - nina (bhA) layanti budhAH - avagatataccAH / nindAdvAreNa stutiriyam // 31 // ci0 a0 - atha jinapravacanasyaiva viduSAM vizeSopAdeyatvamAha-lIlAi0 / he nAtha ! yathA anAyAsena anye- hari-harAdisambandhinastIrthikAH mokSaM nayanti, tathA na tvam ; kaSTasAdhyatvAt tava kriyAnuSThAnasya / tathApyevaM satyapi tava jJAnAdirUpo mokSamArgastatra lagnAH- tatra sthitAH zivazarmANi mRgayante budhAH // 31 // pU0 a0 - yathA'nye saugatAdayastIrthikA lIlayA "bhRMdvI zayyA prAtarutthAya peyA" ityAdyanuSThAnena mokSaM prApayanti tathA navam / tathApi tava mArge jJAnAdistatra lagnA vibudhAH zivasukhAni mRgayante // 31 // RSabhapaJcAzikA. zra 332 aura Hong 1 dha0 a0 - atha kavi jinadarzana mAhAtmya taNI stuti bolai / he jina ! tvayi dRSTe jIvAH saMsAraphalake bandhavadhamaraNabhAjo na bhavanti / kiMvi0 jIvAH ? akSaiH - indriyairhi - yamANAH / akSa - iMdrie harItA chaI / kA iva ? sArA iva / yathA sArAH akSaiH - pAzakaiH phalake hiyamANAH / pagaDe dRSTe sati bandha-vadha-maraNabhAjo na bhavanti / jima sAraDAM akSa-pAse phalaka-pATIi harItAM pagaDaI dIThaI hUMtai baMdhavadhamaraNabhAjiyA na huI tima he svAmI ! jIvarupIyAM sAraDAM saMsArarUpIyA phalaka-pATIyAM mAhi iMdriyarUpIe pAse harItA hUMtA tAharA zAsanarUpII pagaDaI dIThaI baMdhavadhamaraNabhAjIyAM na huI ||32|| ne0 a0 - sAmprataM bhagavaddarzanamAhAtmyadvAreNa stutimAha -- sA0 / he jina ! tvayi dRSTe jIvAH saMsAraphalake bandha-vadha-maraNabhAjo na bhavantIti yogaH / akSaiH - indriyaiH hiyamANA api / kA iva ? sArA iva / ko'rthaH ? yathA sArAH akSaiH pAzaiH phalake pratIte hiyamANA bandha-vadha-maraNabhAjo bhavanti tanna, tathA jIvAstvayi dRSTe iti bhAvaH // 32 // ci0 0 a0 - sAmprataM bhagavaddarzane mAhAtmyadvAreNa stutimAha -- sAri gha0 / he jina ! tvayi dRSTe'mI jIvA bandha-vadha- maraNabhAgino na bhavanti / kimbhUtAH ? akSaiH - indriyaiH, apizabdasya nimatvAd hiyamANA api / kva ? saMsAra eva caturantatvAt phalakaM tasmin / kA iva ? zAraya iva / iyaM ca vaidharmyApamA / yathA zArayaH kASThAdimayyo'kSaiH - pAzakaiH phalake hiyamANA - itastataH saJcAryamANAH / kaitavaprasiddhAni prApnuvanti // 32 // I pU0 a0 - saMsAra eva caturantatvAt phalakastatra tvayi devatattvabuddhyA dRSTe jIvA bandhAdibhAgino na bhavanti / apizabdasya bhinnakramatvAdakSaiH - indriyairhiyamANAH - saJcAryamANAH sArayo yathA bandha-vadha-maraNAni pratItAni na bhajante pade dRSTe // 32 // 300 32 1 prekSyatAM 95tamaM pRSTham / OM 30 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAla dha0 a0-atha kavi jinanaI avaheliI jIva dukkha deSaI te vAta bolii| he svAmin ! tvayA avahelitA-avajJAtAH sattvA nigodaikazRGkhalAbaddhAH santaH anantaM kAlaM nayanti-gamayanti / he svAmI ! taI avahelyA-avagaNyA sattva-prANIyA nigodanI eka sAMkalaM bAMdhyA hUMtA anaMta kAla nIgamaI / kiMviziSTAH sattvAH? samaM kRtAhAranIhArAH samakAla kRta-kIdhau AhAra anai nIhAra chai // 33 // ne0 a0-bhagavadagre duHkhakathanadvAreNa stutimAha-a0 / he prabho!-svAmin ! tvayA avadhIritA-avajJAtA avagaNitAH sattvAH-prANinaH nayanti-gamayanti kAlaM anantam / kiMvidhAH santaH ? nigodaikshRngkhlaabddhaaH-kroddiikRtaaH| yadvA punaH kIdRzAH ? samam-ekakAlaM kRtAvAhAranIhArau yaiste / anantakAlaM-anantAnantapudgalaparAvartAn nayanti-gamayanti / / nanu bhagavataH kiM samastAvajJAkAraNaM sattveSu yenedamucyate ? naivam / paraM ye kaluSitagAtrA: bhagavantaM nAvalokayanti te bhagavatA avadhIritA bhaNyante / ye'nye'pi niyogipramukhAH rAjJA'parAna dhe'vahI(dhI)ritAH nigodaprAyeSu guptigRheSu zRGkhalAbaddhA eva syuH // 33 // ci0 a0-avhii0| he prabho ! tvayA'vadhIritAH-avagaNitAH sattvAH anantakAlaM-anantAna pudgalaparAvartAn nayanti / nigodarUpA yA saMlagnA ekA zRGkhalA tayA nibaddhAH / punaH kimbhUtAH ? samam-ekakAlameva kRtau AhAranIhArau yaistathA / yathA niyoginaH prabhuNA'vagaNitA guptagRheSu nipatitAH zRGkhalAnigaDitAH sArdhakRtAhAranIhArAH prabhUtaM kAlaM gamayanti // 33 // _pU0 a0-tvayA avagaNitAH sattvAH anantakAlaM prastAvAnnigodeSu nayanti / avadhIraNA ca sAmagrIvaikalyenaiva dhrmopdeshaadhbhaavaat| nigodarUpA evaikA saMlagnA zRGkhalA tayA niyantritAH / tathAsthitaireva tadbhavayogyAhAraiH sarve yugapadAhAraM kurvanti tatpariNAme ca nIhAramapi, ucchAsanizvAsayorupalakSaNaM caitat / anye'pi ye niyogipramukhAH prabhuNA avagaNitAH syuste'pi nigodaprAyeSu guptigRheSu ayaHzRGkhalAbaddhA yugapatkRtAhAranIhArAzca bhUrikAlaM gamayantItyuktilezaH // 33 // dha0 a0-atha kavi duHkha Avii jinanUM darzana zubhakArIuM bolai / he taponidhe! yairduHkhaistaptAnAM dehinAM tvayi viSaye pratipattirjAyate / he nAtha ! jehe duHkhi karI taptatApAvyA dehIyA-prANIyA rahaI tAharai viSai pratipatti hui / tAni duHkhAni ahaM adharmakarmaNaH phalAni na manye, kintu dharmakarmaNa eva phalAni manye / te duHkha hUM adharmakarma-pApanAM phala na mAnauM, kiMtu dharmakarma ijinAM(?) phala mAnasaM // 34 // ne0 a0-samprati duHkhAnyapi zubhakAraNAni bhagavadarzane ityAha-jehiM / he taponidhe! yairduHkhaistaptAnAM dehinAM paramA-pradhAnA pratipatti:-zubhavAsanA tvayi, tAni duHkhAni ahameva zaGke na bhavantyeva / kiM tat ? karmaphalam / adharmaphalameveti bhAvaH // 34 // 1 'kIbUM' iti k-paatthH| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 189 ci0 a0-sAmprataM duHkhAnyapi sukhakAraNAni bhavantIti darzayannAha-jehi tavi0 / he taponidhe! yairduHkhaistApitAnAM-kadarthitAnAM tvayi viSaye prakRSTA pratipattiH-zubhavAsanA'jAyata, ahaM manye tAni duHkhAni adharmasya karma-kRtirna bhaveyuH / yadi pApamUlAnyeva syustadA'nurUpAMpApAnusambandhinImeva dhiyamutpAdayeyuH, kintu dharmaphalameveti // 34 // pU0 a0-yairduHkhaistApitAnAM-kadarthitAnAM tvayi prakRSTA pratipattiH-prItirjAyate, tAni duHkhAni pApasatkAni na bhavanti / purAkRtaduSkRtavazAt jIvA duravasthAM prApnuvanti / tatra ca yeSAM sarvajJe rucirjAyate teSAM kathaM duHkhAnyadharmakartRkANi ? (api tu nAdharmakartRkANi) pratyuta spRhaNIyAnItyarthaH // 34 // dha0 a0-atha kavi jinasevAnUM phala boli| he nAtha! mama tavaiva sevayA dhruvaM-nizcitaM mohocchedo bhaviSyati, tena kAraNenAhaM nndaami-hrssmnubhvaami| he nAtha ! mujha rahaI tAharI sevA dhruva-nizciI mohocchedu kevalajJAnaprApti husiiM tINaM kAraNi naMdauM-harSa anubhavauM / yat punastatra mohocchedena kevalajJAne utpanne sati tvaM na vandanIyaH, tena jhijjhAmihIno bhavAmi / paNi ji tINaiM mohocchedi kevala upannai hUMtai maiiM tUM na vAMdivau tINaI kAraNi karI jhijjhauM-hINau hauM, etalaI kevalajJAnI ApaNa 2 mAhi namaiM nahiM // 35 // ne0 a0-bhgvtsevaaphlmaah-hohii| he svAmin ! bhaviSyati-sampatsyate mohacchedomohavinAzaH bha[ga]vataH sevayA-paryupAsanayA dhruvo-nizcita iti nandAmi-harSamanubhavAmi / yat punarna vanditavyo-na vandanIyaH tatra mohocchede tena kAraNena jhijAmi-khedaM gacchAmi / kimuktaM bhavati ? kavirdhanapAlaH Atmanyeva bhaktyatizayamAcaSTa iti gurUpadezaH // 35 // ci0 a0-bhagavatsevAphalamAha-hohI / he svAmin ! bhaviSyati-sampatsyate / kim ? mohacchedo-mohavinAzo bhavataH paryupAsanayA dhruvo-nizcita iti nandAmi-harSamanubhavAmi, yatpunastatra mohacchede sajAte tvaM na vandanIyo-na vanditavyaH tena jhijAmi-kSINIbhavAmi // 35 // pU0 a0-tava sevayA mohasyocchedo bhaviSyatIti hetorhaSaM vahAmi, yat punastatra mohocchede tvaM na vandanIyastena kSINo bhavAmi / tvayA mohocchedena mAM khapadavImAropayiSyatA kariSyate susvAmidharmaH, mama tu praNAmamAtreNApi rahitasya kRtaghnatvaM, tathA sthitireva ca kevalI kevalinaM na nama(tI)ti // 35 // dha0 a0-atha kavi jinanAM sevArahita saMpada duHkha mAnatau bolai / he nAtha ! tava sevAvimukhasya mama yAH samRddhayo bhavanti tA mA bhavantu / he nAtha! tAharI sevAvimukha hUMtA mujha rahaI samRddhi-lakSmI hui te mu hu| kA iva ? adhikArasampada iva / yathA adhikArasampadaH pUrva sukhadAH paryante viDambanaphalA eva bhavanti / kuNanI pariiM? adhikArIyAnI tava' iti kha-pAThaH / 2 'tINi' iti kh-paatthH| 3 'tauM' iti kh-paatthH| 4-6 'moha'sthAne 'moho' iti pratibhAti / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAlasaMpadanI pariI / jima adhikArIyA vyApArIyAnI saMpada pahilauM sukhadAyinI paryaMti-chehaDai viDaMbanaphalaji huI // 36 // ne0 a0-bhagavatsevAvimukhasampadA duHkhahetutvamAha-jA0 / he bhagavan ! yA bhagavatsevAvimukhasya-tava paryupAsanAparAakhasya bhavantu sampadaH tA mama samRddhayaH-sampadaH mA bhavantu / yato'dhikArasampada iva-niyogalakSmyA iva paryante viDambanaphalaM yAsAM tAH tathA apmaanduHkhdaaH||36|| ci0 a0-atha jinAnurAgeNa sampado'pyavagaNayannAha-jA tuha0 / yAstava vimukhasya guNasthAnina iti bhAvaH mama samRddhayo bhavanti tA mama mA bhUvan / vizeSaNadvAreNa hetumAha-kimbhUtAH ? paryante viDambanaiva phalaM yAsAM tAH / upamAmAha-adhikAro-rAjaniyogastasya sampadastA iva // 36 // pU0 a0-yAH tvatsevAvimukhasya mithyAdRSTeH samRddhayastAH samRddhayo mA bhUvan mama / yataH paryante viDambanaiva phalaM yAsAM vyasanAsevanAt durgatipAtahetutvena / kA iva ? adhikAro-rAjaniyogastato yAH sampadastA iva / tA apyante rAjakopAdinA viDambanaphalAH syuH // 36 // dha0 a0-atha kavi jinanaiM apUrva pradIparpaNauM prarUpatau bolaI / he nAtha ! dIpaH pUrva tamaH-andhakAraM bhittvA janasya padArthAn ghaTAdIn prakaTayati / he nAtha ! dIvau pahi. lauM tama-andhakAra bhedI jana-loka rahaI padArtha-ghaTAdika prakAsai / jagadekadIpasya tava punaH viparItamidaM nivartitaM-saJjAtam / pUrva padAthona prakAzya pazcAt tamo bhintsi| jaga rahaiM pradIpa samAna tujha raI e uM viparIta hUo jeha kAraNa tauM pahilau upadezi pachai tama-pApa bhedai // 37 // ne0 a0-idAnI bhagavataH pradIpatvakhyApanamukhena stutimAha-bhittU0 / he deva!-svAmin ! dIpaH-pradIpaH tamaH-andhakAra bhittvA-tiraskRtya padArthAn-ghaTapaTAdIn janasya-lokasya prakaTayati / tava punarvaiparItyamidaM pUrvoktaM nirvartitaM-saJjAtaM yasmAt prathamaM padArthAn prakAzya pazcAta tamo bhinatsi / kiMvidhasya ? jaM (yata) tava jagadekadIpasya-bhuvanAdvitIyadIpasya // 37 // ci0 a0- prabhoradbhutacaritramAha-bhittUNa tumaM0 / he deva! dIpaH-pradIpastamo bhittvAtiraskRtya janasya yadyarthinaH padArthAn prakaTayati, tava punarjagadekadIpasya padaM viparItaM vyUDham / ayamAzayaH-dIpo hi tamo bhittvA vastUni vyaJjayati, tvaM tu pUrva svopadezena bhavyajantujAtasya ...daM. 'jIvAdipadArthAn prakaTayasi, tatastasya tamaH-ajJAnaM bhinatsi / aho tava sarvAtizAyi caritram // 37 // pU0 a0-anyo dIpastamaH-andhakAra bhittvA ghaTAdIn padArthAn prakaTayati, tava punaH kevalAlokaprakAzakatvena jagadekadIpasya idaM dIpakArya viparItaM niSpatitaM-niyU~Dham / tvaM tu pUrva svopadezAMzubhirbhavyAnAM jIvAdipadArthAn prakaTayasi-avabodhayasi tatastattvAvabodhotpAdanenaiva tamaH-ajJAnaM bhinatsi // 37 // 'paNU prarupatu' iti kh-paatthH| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 191 dha0 a0-atha kavi jinavacanarUpa matranUM pramANa bolai / he nAtha! yadi tava vacanamantrasya kIrtanamapi karNe kAmati-pravizati, tadA mithyAtvaviSaprasaktA jIvAH sacetanAH kiM na bhavanti ? / he nAtha ! jei tAharA vacanamantra taNa kIrtanai karNi-kAni paisai tu mithyAtvaviSai prasakta jIva sacetana kisyUM na huI ? api tu huI ji| jima viSavyApta koeka jIva bhalaI sapratyaya mantri nirviSa hui, tima mithyAtva vyApai jIva jinanai vacani mithyAtva rahita hui // 38 // ne0 a0-bhagavadvaco matrazaktividhAnena stutimAha-(miccha0 ) / he jina ! svAmin ! yadi tvadvacanamatrasya kiyadapi-stokamapi padamAtramapi karNe kAmati-pravizati, tadA te janA mithyAtvaviSaprasuptA vigalitasaMvidaH sacetanAH-caitanyayuktAH kiM heyopAdeyabuddhayo na syuH? api tu bhavantyeva, cilAtIputrAdivat / yathA kazcijjIvo viSeNa vyApto-viSamUrcchitastatkaNe gAruDamatrasya jApena sacetano bhavati, tathA mithyAtvaviSagrasto jIvo bhagavadvacanena mithyAtvaviSarahito bhavati // 38 // ci0 a0-jinavacanasyaivAtizayamAha-micchatta0 / he jina ! jIvA mithyAtvaviSaprasuptA-viparItArthazraddhAnagarAghAtAH sacetanAH samastaheyopAdeyAdivicAracaturAH kiM na bhavanti ? bhavantyeva; yadi karNayoH kiyanmAtramapi-padamAtramapi kAmati-pravizati / kasya ? tava vacanaMdvAdazAGgaM pravacanaM tadeva rAgAdiviSadalanakalitatvena mantra iva mantrastasya // 38 // pU0 a0-mithyAtvameva viSaM tena prasuptA-vigalitasaMvido janAH kiM sacetanA na syuH ? syureva / cilAtIputrAdivad , yadi teSAM karNe tvatsiddhAntamantrasya kiyanmAtraM-padamAtramapi pravizati / anye'pi ye viSamUrchitAstatkaNe gAruDamantrAkSaradvayatrayapatane sacetanAH syureva / / 38 // dha0 a0-atha kavi jinanaiM Agami rahyA dRDhapaNA Upari vAta boli| he nAtha! ye parasamayA AkarNitA kSaNArdhamapi tvayi sthiraM-nizcalaM kurvanti / he svAmI ! je parasamayaanya matInA Agama AkA -sAMbhaLyA hUMtA kSaNa eka mana tAharai viSai sthira-nizcala karaI / tathApi tvatsamayajJAnAM te parasamayA mano na haranti / tathApi tAharA AgamanA jANa tIhanA mana te para samai AhvAda na ji pAmaI // 39 // . ne0 a0-Aya0 / ye parasamayAH-kutIrthikAgamA bauddhAdisiddhAntAH AkarNitAH-zrutAH kSaNArdhamapi-stokakAlamapi tvayi sthiraM anurAgaM-bahumAnaM kurvanti-niSpAdayanti, tathApi te samayAH mana:-cittaM na haranti-nAhlAdayanti / keSAm ? tvatsamayajJAnAM-bhavatsiddhAntavedinAM, nizcalacittAnAM tvayIti bhAvaH // 39 // ci0 a0-jinasamayasyaiva parasamayebhyo bhaGgayantareNa gaurvmaah-aaynnnniaa0| pare-kapilAdayaH teSAM samayAH-siddhAntAH kSaNArdhamapi-stokakAlamapi AkarNitAH-zrutipathamavatAritAH Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 avacUricatuSTayasametA [ zrIdhanapAla - tvayi viSaye sthiramanurAgam - antaHprItiM kurvanti, tathApi evaM satyapi tvatsamayajJAnAM puMsAM mano na haranti - na prINayanti, nAvarjayantIti / ayamAzayaH - te hi parasamayA yadi kSodakSamAH syuH, tadA zrotuzcetAMsi anuraJjayantIti, na ca tathAvidhAH zrUyamANAstvanurAgaM janayanti // 39 // pU0 a0 - ye parasamayAH - kutIrthikAgamAH kSaNArdhamapyAkarNitAstvayi sthiramanurAgaM kurvanti / tathApi te tava samayajJAnAM mano na haranti parasparAsambaddhatvena phalgutvAt, yathA yathA zrUyante tathA tathA yathArthAbhidhAyini tvayi prItiM janayanti iti sthAne // 39 // I 3 Fa OM dha0 a0 - atha kavi jinanA nayanu prabhAvu bolai / he nAtha ! tava nayAH vAdibhiH parigRhItAH anyonyasaMlagnAH kSaNena pratipakSaM vimukhaM kurvanti / he svAmI ! tAharA naigama 1 saMgraha 2 vyavahAra 3 RjusUtra 4 zabda 5 samabhirUDha 6 evaMbhUta 7 rUpa e sAta naya vAdIvacanakuzalIe parigRhIta- parivariyA anyonyahaM saMlagna - milyA hUMtA kSaNa eka mAhi pratipakSa - anya vAdI vimukha - UparAThau karaI / ke iva ? mahAgajA iva / yathA mahAgajA vAjibhiH - turaGgamaiH parivRtAH santo'nyonyasaMlagnA bhavanti / kuNanI pairiI ? mahAgajeMdranIM pariiM, jima mahAgajendra vAjI-ghoDe parivaryA hUMtA anyonyaI - parasparaI saMlagna - milyA anya matI ekeka naya ji ekAMta mAnai jaina sAtai naya anekAMti - syAdvAdiiM mAnahaM // 40 // ne0 a0- idAnIM nayaprabhAvaM pratipAdayan stutimAha - vAI0 / he nAtha ! tava nayA: - naigamAdayaH kSaNena - stokakAlena pratipakSaM vimukhaM parAGmukhaM kurvanti / ke iva ? mahAgajA iva - pradhAnadvipA iva / kiMvidhA nayAH - kiMvidhA gajA iti vizleSamAha - vAdibhiH - vacanakuzalaiH parigRhItA :parivAritAH aGgIkRtAH / mahAgajAstu vAjibhiH - turaGgamaiH / tathA anyonyaM - parasparaM saMlagnA - militAH mithaH sApekSAstena ekakAryakaraNapravINAH / ekAkino nayAstu nirapekSatvAd durnayA eva syuH / yataH kaizcidayaHzalAkAkalpA nayA abhyupagamitA - AzritAH / jainaistu sarvanaya samUhamayaM jinamataM pratipannam | ke iva ? mahAgajA iva / kiMvidhAH / vAjibhiH kRtaparikSepAH // 40 // ci0 a0 - vAIhiM0 / he nAtha ! tava nayA-naigamAdayo vAdibhiH parigRhItAH svapakSavyavasthApanena parApakSAva" " prayuktAH pratipakSaM- kutIrthisArthasArtha vimukhA vigalitapratibhatvena vAdakathAparAGmukhaM kSaNena-stokakAlamabhUtAH kurvanti / kimbhUtAH ? anyonyasaMlagnAH - parasparasApekSatvenaikakAryakAraNapravaNAH / ekAkinastu avadhAraNapravaNA durnayA eva / upamAmAha- ke iva ? mahAgajA iva / yathA mahAgajA-bhadrajAtIyadantino vipakSANAM anIkaM helayaiva pravRttAH paJcAnmukhaM kSipanti / kIdRzAH 1 vAjibhiH - azvaiH parigRhItA ityarthaH // 40 // pU0 a0 - tava naigamAdinayAH * * * vAdibhiH svapakSavyavasthApanena parapakSavikSepAya prayuktAH kSaNAd vipakSaM vimukhaM kurvanti / vAjibhiH kRtaparikSepAH // 40 // 32 SA OM 1 'pariM' iti ka- pAThaH / Hong Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapazcAzikA. 193 dha0 a0-atha kavi svAmInA siddhAnta vidurapaNauM bolai / he nAtha ! yairvacanairasamaJjasA api parasamayAH kIrtimApnuvanti / he svAmI! jehe vacane asamaJjasa-asaMbaddhai para samaya kIrti pAmai / tat (tAni?) tvatsamayamahodadhermandA bindunisyandAH-bindulavA vartante / te tAharA samaya-siddhAnta samudra Agali mandA bindulavA vartaI // 41 // ne0 a0-bhagavatsiddhAntodadheH parasamayAnAM vibhutvamAha-pA0 / yaiH kaizcana vacanaiHvacobhigrahacAracandrAdityoparAgAdijJAnarUpairyazaH-kIrti prApnuvanti parasamayAH asamaJjasA apiaghaTamAnA api, te'pi (tAnyapi?) tvatsamayamahodadhermandA-aprakRSTA api bindunissandA-bi. ndulavAH / jinamatavyatirekeNAnyad nAsti kiJcijjJAnamiti bhAvaH // 41 // ci0 a0-pAvaMti0 / parasamayA asamaJjasA api-visaMsthulatvena aghaTamAnA api yairvacanairgrahRcAracandroparAgAdiparizAnarUpairjane yazaH-zlAghArUpaM prApnuvanti, tAni vacanAni tava samayamahodadhermandA-alpaviSayatvena alpaprakAzakA bindunisyandA-bindulavAH zIkarA ityarthaH / atra prAkRtatvAt napuMsakasyApi puMlliGganirdezaH / idamatra hRdayam-jinamatavyatirekeNa kizcinna jJAnamastIti // 41 // pU0 a0-visaMsthulA api parasiddhAntA yairvacanaizcandrasUryoparAgAdirUpaiH zlAghAM labhante, tAni ca vacanAni mandAni-alpaviSayatvena stokaprakAzakAni, ataH zrutamahodadhenijalavigruSAM zIkarANIva / ayamAzayaHzrutakevalino asaGkhyeyabhavAn jIvAnAM pratipAdayanti tvatsamayapAragAH / tatpuro grahoparAgAdijJAnaprakAzakaM yatkiJcidetat // 41 // dha0 a0-atha kavi pravahaNanai dRSTAnta(iM) sarvajJaI mUkyA jIvanaiM viDaMbanA hetuphala bolai / he nAtha ! tvayi muktaiH sati jIvaiH pota iva saMsArasamudre vividhA viDambanAH praaptaaH| he nAtha ! taI mUkyaI hUI taI jIve pota-pravahaNanI pariiM saMsArarUpIyA samudra mAhi vividha-nAnA prakAra dAridyadohaliduHkhacchedanabhedanavedanAdi duHkha pAmyA / kiMvi0 jIvaiH? anuvelaM ApagAmukhapatitaiH / vela vela pUThi ApadarUpiNI ApagA-nadI mukhi paDyA chii| jina pravahaNa mUMkiI saMsArisamudri viDaMbanA ji pAmIi // 42 // ne0 a0-sAmprataM dRSTAntena bhagavati mukte viDambanAdvAreNa stutimAha-paiM0 / he nAtha ! tvayi mukte pota iva jIvairbhavArNave prAptAH-labdhA viDambanAH-kadarthanA vividhA-dAridyAdiprakArAH / kimbhUtaiH ? ApanmukhapatitaiH / katham ? anuvelam , ekatra velaM-kallolamAzritya anyatra vAraMvAram / yathA kazcit puruSaH pote mukte ApagA(mukhe)-nadImukhe patitaH anuvelaM viDambanAM prApnoti, tathA jIvairapi saMsAre tvayi mukte prAptA iti garbhaH // 42 // ci0 a0-atha tvAM prApyApi duSkarmavazagAstyajanti teSAM gatimAha-paI mukke0 / jIvairvi, 'dukkha' iti kha-pAThaH / 2 'mUkyiI' iti kha-pAThaH / RSabha0 25 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAlaDambanA vividhA-gaticatuSkajAH prAptAH, anuvelaM-pratikSaNaM ApanmukhapatitaiH tvayi mukte sati / ka iva ? pota iva / yathA kecana AtmavairiNo'mbumadhye potaM tyajanti, tyakte ca tairApagAmukhapatitaivividhA viDambanA-majanonmajanakaramakarAdidaMSTrAdAraNAdikAH prApyante, tathA te vairapi // 42 // pU0 a0-Apado-jala-jvalanAdyAstanmukhapatite vaibhavArNave tvayi mukte sati pratikSaNaM anekA viDambanAH prAptAH, yathA pote mukte ApagAmukhapatitairmajjanonmajjanAdiviDambanAH prApyante // 42 // dha0 a0-atha kavi teha jivi viDaMbanA cAturgatika saMsAri jima anubhavI tima cihu gAthAe bolaI / he nAtha ! mayA'pratiSThAne-saptamanarakapRthivyAM madhyavartini narakavAse SaTpaSTisAgaropamANi nirantaraM uSitam / he nAtha ! maI apaiTThANaiM-sAtamI naraka pRthvI mAhiM vartai narakAvAsai chAsahi sAgaropama pramANa kAla nirantara vasiuM / kiMvi0 mayA ? aprArthitAgatamatsyabhavastatrAntarmuhUrta kizcinyUna ghaTikAdvayaM uSitena / aprArthiI Avu macchyabhava tihAM antarmuhUrta-kAMi thoDaiM syU jaNUM vi ghaDI pramANa vasyuM chai // 43 // ne0 a0-sAmprataM viDambanA caturgatisaMsAre yathA'nubhUtA tathA gAthAcatuSkeNa drshynnaahvucchN| he deva ! pareSAM kA kathA ? 'macchabhavaMto vasieNa' iti pAThAntaraM vAcyam uSitaM-nivAsa: kRtaH / ka ? apratiSThAne-saptamanarakapRthivyAM madhyavartinarakAvAse / mayeti gamyate / kIdRzena ? aprArthitazcAsau AgataH matsyabhavazca tasya bhavAntamuhUrtopitastena / kiyantaM kAlam ? SaTpaSTiM sAgaropamANi / kathamuSitam ? nirantaraM-vyavadhAnarahitaM yathA bhavati tathA / yacca vyavadhAnaM tacoktakrameNAntamuhUrtamAna(no?) matsyabhavaH // 43 // ci0 a0-sAraprataM yathA'nubhavaM viDambanAM gAthAcatuSkeNAha-vucchaM / he jina ! pareSAM kA kathA? / mayaiva SaTpaSTim atarANi-sAgaropamANi yAvat apratiSThAne-saptamanarakapRthivyA madhyavartinarakAvAse uSitam / kIdRzena ? aprArthitAgataH-acintitopanato yo matsyabhavastasmin muhUrtakAlamuSitena / nirantaramiti vyavadhAnasyAlpatvAt // 43 // pU0 a0-he deva ! pareSAM kA kathA ? mayaiva saptamanarakamadhyavartinarake prApte apratiSThAnAbhidhe SaTSaSTiM 66 sAgaropamANi uSitam / mayA kiMvidhena ? acintitAgate matsyabhave'ntarmuhUrttamAtrakAlamuSitena yadvA'prArthitopanate matsyabhave'tamuhUrttamuSitena / sAgaropamApekSayA muhUrttasyAtyantastokatvena sato'pyavivakSitatvAnnirantaramityuktam / atra ca matsyazabdaH sAmAnyamatsyavAcyapi taNDulamatsyavAcI // 43 / / dha0 a0-he nAtha! jJAnAvaraNasamucchAditenApi mayA tiryaktve'pi zItoSNavarSadhArAnipAtaduHkhaM sutIkSNamanubhUtam / he nAtha ! jJAnAvaraNIya karmi AcchAdiI maI tiryacai mAhi zIta kAla taNuM varSA kAlanI dhArA taNa nipAta-paDivA taNauM duHkha suSTu-atihiM anubhaviuM / etalai syuM bhAva? je paTa-lUgaDai DhAMkiu hui te zIta taNUM duHkha UpanUM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diracitA] RSabhapaJcAzikA. 195 na jANai tima tiryaMcanaI sahajiI jJAnAvaraNIya karmanau udaya hui tINaM bhASA aNaboliyAnUM duHkha sadA hui / maI jJAnAvaraNi AcchAdiI hUtaI duHkha anubhaviuM // 44 // ne0 a0-sIuNha / tiryaktve'pyanubhUtaM-sevitaM zItaM ca uSNaM varSadhArAnipAtastebhyastairvA duHkhaM-vedanArUpaM sutIkSNaM duHsahamAnazat (?) tasya / mayeti gamyate / kiMvidhena ? jJAnAvaraNasAcchAditenApi / ko'rthaH 1 yaH kila jJAnAvaraNairvastrAdibhirAvRtaH syAt tasya kathaM zItAdiprajanitaM duHkhaM sambhavati ? mayA tu jJAnAvaraNacchAditenApyanubhUtam / prAyeNa prabhUtajJAnAvaraNIyasya karmaNaH tiryakSveva sambhavAditi // 44 // ci0 a0-sIuNha0 / tiryakSvapi tIkSNaM duHkhaM mayA'nubhUtam-soDham / zItoSNavarSAdhArAnipAtaduHkham / nipAtazabdaH pratyekaM yojyaH / kIdRzena mayA ? jJAnAvaraNasamucchAditenApi / ko'rthaH ? yaH paTAdyAvRto bhavati tasya zItAdiduHkhaM na syAt, mayA tu zAnAvaraNasamucchAdite. nApi soDhamiti / prAyeNa prabhUtasya jJAnAvaraNIyasya tirthakSveva sambhavAt // 44 // pU0 a0-mayA tiryaktve'pi utpannena ityarthaH / zItoSNavarSadhArA, nipAtazabdaH zItAditraye yojyaH, sutIkSNaM-duHsahaM soDhaM jJAnAvaraNAkhyena karmaNA ut-prAbalyena chAditena apirvirodhe / yaH kila nAnAvidhairAvaraNairAcchAditaH syAt , kathaM sa zItAdibhirabhibhUyate iti // 44 // dha0 a0-he nAtha! antar-dharmadhyAnAniSkrAntaH pAtraiH priyakalatraputrairbhavanATakeSu aGkAH zUnyA nirdhyAtAH / he nAtha! antar-dharmadhyAna tau nIsare pAtre priya bhAra kalana putre bhava-saMsArarUpIi nATaki zUnya aMka nIThiyA / jima naTAva ruparIya vinai AMtarai nAnA prakAra rUpa karI lokanai raMjavai tima dharmadhyAna tadrUpa paTanu nIsariu jIva pitA phITI putra thAi mAtA kalatra thAi beTau bApa thAi kalana mAtA thAi iNi pari saMsAra nATaki aneka rUpa karataI aMka taNA sai nIThavyAM // 45 // ne a0-aMtonikkhaM / he deva ! saMsAraraGgAntare sarvatra akhaNDitAnyasya mohanarezasya puraH karmapariNAmasUtradhAreNa caturgatinATakAni abhidhIyante / tanmadhyAccAbhidheyamAneSu manuSyagatireva tattadavasthAvizeSAdanubhUyamAnazRGgArAdirasAtmakatvena nATakAnIva teSu manuSyagatinATakeSu mayA niAtA:-dRSTAH / ke ? aGkA-utsaGgAH, anytraadhikaarpricchedaaH| kimbhUtAH ? shuunyaaH| kaiH ? vallabhakalatraputraiH / kiMvidhaiH ? sAtodayAllabdhaH-prAptaiH / yadvA khocitaguNAdhAratvena paatrbhuutaiH| teSAmeva kroDakrIDAvilAsayogyatvAt / kathaM rahitatvaM tepAmityAha-antar-madhyAdutsaGgasyaiva niSkrAntaiH-AyuHkSayeNa yamakiDkarIkRtaiH, mRtairityarthaH / pakSe niSkrAntaiH-gatairiti / narabhave utpannena mayA kalatrAdiviyogodbhUtaM duHkhamanubhUtamityarthaH / nATakeSvapi viSkambhasUcitAbhineyavastusamAptirUpAdyaGkAH / te ca raGgAGgaNamadhyAnniSkrAmadbhizcaturvidhAbhineyavastusamAptinipuNairabhinAyakapAtraiH zUnyAH syuH / pAtrANyapi kalatraputrarUpANi bhavanti // 45 // . 'bhavyu' iti kh-paatthH| 2 'uparIyacchinaI' iti kha-pAThaH / 3 'dhyAnarUpa' iti kha-pAThaH / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAla.. ci0 a0-aMto0 / he jina! manuSyabhavanATakeSu mayA'GkAH shuunyaani]-virhitaaH| zUnyatve vizeSaNadvAreNa hetumAha-taiH / kIdRzaiH ? antar-madhyAdutsaGgasyaiva niSkrAntairAyuHkSayeNa / idamatra tAtparyam-narajanmanyutpannena mayA priyakalatraputrAdiviyogajaM duHkhamanubhUtamiti / nATakeSvapi viSkambhakasUcitAbhiyenavastusamAptirUpA hyaGkAste ca raGgAGgaNamadhyAnniSkAmadbhiH caturvidhAbhinayanipuNairabhinAyakapAtraiH zUnyAH syuriti // 45 // pU0 a0-he deva ! iha saMsAraraGgAntare sarvatrAkhaNDitAjJasya mohanarezasya puraH karmapariNAmasUtradhAreNa caturgatinATakAnyabhidhIyante / tanmadhyAca abhinIyamAneSu manuSyagatireva tattadavasthAvizeSAnubhUyamAnazRGgArAdirasAtmakatvena nATakAnIva teSu manuSyagatinATakeSu narabhaveSu utpannena mayA aGkAt-saGgAt zUnyA nirdhyAtAdRSTAH / kaiH ? priyakalatraputraiH / kiMvidhaiH ? labdhaiH antar-madhyAdutsaGgasyaiva niSkrAntaiH-AyuHkSayeNa mRtaiH / nATakeSu api viSkambhasUcitAbhineyavastusamAptirUpA aGkAH, te ca raNAGgaNamadhyAniSkrAmadbhizcaturvidhAbhinayanipuNairabhinAyakapAtraiH zUnyAH syuH / pAtrANyapi kalatrANi rUpANi bhavanti // 45 // dha0 a0-he nAtha! mayA hInadevatveSu ripUNAM Rddhayo dRSTAH, maharddhikasurANAmapi AjJA kRtA ityAdidaurgatyasantApAH soDhAH / he nAtha! maI hInadeva-kilabisIyA bhUta preta jhoTiMga mogA rAkSasa mAhi aneki vairI taNI riddhI ditttthii| maharddhika devatAinI AjJA kIdhI ityAdika aneka dAridya taNA saMtApa sahyA // 46 // ne0 a0-diTTho0 / dRSTAH samRddhayo ripUNAM-zatrUNAM AjJAH-zAsanAni kRtAH-paripAlitA maharddhikasurANAmityevaMprakAreNa hInadevatveSu-kilbiSa-vyantarAdikeSu / durgatasya bhAvo daurgatyaMniHsatvaM santApaH-parAbhavAdibhedaH dAridryaM ca klezazca to soDhau-sevitau // 46 // ci0 a0-diTThA0 / he jina ! devagatigatenApIdaM duHkhamanubhUtamiti yogaH / ripuRddhayo dRSTAH, maharddhikasurANAmAzAH kRtAH, hInadevatveSu kilbiSikatva-vyantaratvAdiSu daurgatya-santApau soDhau / tatra daurgatyaM-niHsvatvam , santApaH-paribhavAdijazcetaHkhedaH tau / prAkRtatvAd dvivacane bahuvacanam // 46 // pU0 a0-dRSTA ripusamRddhayaH / sureSvapi syAdarAtitvam / AjJAH kRtA maharddhikasurANAM hINa-kilbiSikatvAdiSu daurgatyaM-niHsattvaM santApazca tau soDhau // 46 // dha0 a0-atha kavi jetalu kAla narakAdika gatiiM jIva phiriu te svarUpa bolai / he nAtha! mayA bhavavanaM mithyAtvAdijalena siJcatA satA pudgalaparAvartA atikrAntAH / he nAtha ! maI bhava-saMsArarUpIuM vana mithyAtva avirati kaSAya yogarUpa jali karI sIMcataI huMtaI pudgalaparAvarta bahuzaH-aneka vAra atikrmyaa| kiMvi0 pudgalaparAvartAH? bahuzaH araghaTTa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 197 iva ghaTIsaMsthAnAvasarpiNyutsarpiNIbhiH parigatAH / arahaTTanI pari ghaTInaI saMsthAni utsarpiNI avasarpiNIe parigata-yukta chaiM // 47 // ne0 a0-adhunA yAvantaM kAlaM narakAdigatiSu bhrAntastAvantaM kAlaM darzayannAha-siMcaM0 / siJcatA-abhiSekaM kurvatA, mayeti gamyate / bhavavanaM-saMsArakAnanam / ekatra mukhyajalena, anyatra mithyAtvA'virati-kapAya-pramAdAdiduSTayogarUpajalena pallaTTA-jalaparAvartAH pellayA preritA-ativAhitAH / ka iva ? araghaTTa itra / kathambhUtAH ? ghaTIsaMsthAnAvasarpiNyutsarpiNyastAbhiH parigatAHsametAH bahuzaH-anekazaH preritAH / yathA (ara)ghaTTiko vanaM siJcan araghaTTikaparivAn bahuzaH parivartayati // 47 // ci0 a0-siMcaMteNa / he jina ! mayA parivartA iti ekadeze samudAyo)pacArAt pudgalaparAvartAH paryastAH-preritA ativAhitAH / kIdRzA? ghaTIsaMsthAnena-AnupUrtyAM patikrameNa parivartamAnAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH parigatAH-sametAH / bahuzaH-anantAH / kiM kurvANena mayA ityAhabhava eva caturgatigatAsaGkhyaduHkhazAkhibhiH saGkulatvena vanamiva vanaM, tataH siJcatA-AzravadvAreNa saGgalitaiH pApAmbubhiH abhiSicya vRddhi nayatA / keneva mayA ? araghaTTakeneva / araghaTTako hi vanamabhiSiJcan araghaTTaparivartAn bahu parivarttayati, tatra ghaTImAlAmUlAdArabhya paryavasAnaparyanta ekaH parAvataH / te'pyAnupUA sthitAbhirghaTIbhirupetAH syuH, vahUMzca tAnaraghaTTako'tivAhayati // 47 // pU0 a0-mayA'raghaTTakeneva e(padai)kadeze samudAyopacArAt parivartAH pudgalaparAvartA ativAhitAH ghaTIsaMsthAnena parivartamAnAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH parigatAH-sametAH / bhavavanamabhiSiJcatA araghaTTako'pi vanaM abhiSiJcannaraghaTTaparAvartAn bahuzaH parivartayati / tatra ghaTimAlAmUlAdArabhya paryavasAnaparyanta ekaH parAvarttaH / te'pyAnupUrvyA sthitAbhirghaTIbhirupetAH syuH // 47 // dha0 a0 he nAtha ! ahaM anantakAlaM bhave-saMsAre bhrAnto janma-jarA-maraNalakSaNebhyo duHkhebhyo na bhiitH| he nAtha ! hauM anaMta kAla bhava-saMsAra mAhi bhamyu janma-jarA-maraNalakSaNarUpa duHkhanu bIhanau nahIM / samprati he nAtha! tvayi dRSTe sati janmAdibhayaM jAtaM ca palAyitaM ca / he svAmI! taI hivaDAM dIThaI hUMtaiM janmAdika bhaya saMpannaM idaM palAyitaMnAThauM // 48 // ne0 a0-(bhamiuM0 ) / he nAtha! bhrAnto'nantakAlaM jIvasya anantAdikAlavyavasthitatvAt bhave-saMsAre na zrAntaH duHkhebhyo na bhIto-na trastaH, duHkhAnAM janmamaraNAdirUpANAm / sAmprataM tu kaSAyAdibhirahamitthaM viDamvitaH / punarvivekakuzalatvAt tvayi dRSTe jAtaM-samutpanna bhayaM palAyitaM-naSTaM ca / cau tulyakAlavAcinau / ye hi bhagavantaM samyak pazyanti, te'vazyaM laghusaMsAriNo bhavanti ityAgamavacanAnizcIyate // 48 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 avacUricatuSTayasametA [zrIdhanapAlaci0 a0-evamatItakAlAdyanubhUtamAtmanaH svarUpamabhidhAya vrtmaanvissymaah-bhmio| he nAtha! ahaM sambhrAntaH-paryaTitaH tasmiMzca bhave ahaM anantakAlaM bhrAntaH duHkhebhyaH, tathApi bambhrAmyamANaH na manAgapi bhiitH| samprati ca tvayi dRSTe-devatvena manasi sthApite tebhyo duHkhebhyo bhayaM jJA(jA)tam , palAyitaM ca naSTaM ca / cazabdau tulyakAlavacanau // 48 // pU0 a0-saMsAre anantakAlaM bhrAntastatra ca duHkhebhyo na bhItaH / sAmprataM tvayi dRSTe jAtaM bhayaM palAyitam / cau tulyakAlavAcakau / kopAdibhiritthaM viDambita iti jAtaM (bhayaM ), itthaM zamAdibhirnirAkariSye iti gataM cetyarthaH // 48 // dha0 a0-atha kavi kIdhI stutinUM dhyAna bolaI / he jagadguro ! yadyapi tvaM kRtArthaH yadyapi tvaM madhyasthastathA praarthye| he jagadguru ! yadyapi tUM kRtArtha yadyapi tUM madhyastha tathApi prArthauM / punarapi kadApyasmAkaM AtmAnaM darzayeH / valI kivAra tUM ApaNapUM diSADije // 49 // ne0 a0-sAmprataM stutividhAnamAha-jaivi0 / he jagadguro ! yadyapi kRto muktigamanalakSaNe'rthe prayojanaM yena, madhye-raktadviSTamaDheraspa(spR?)STairanantarAlavartinyavasthAvizeSe cidAtmani svasvarUpe tiSThatIti madhyasthaH-samabhAvastathApi prArthayAmi-yAce'ham / kim ? dApayeH-darzayeH AtmAnaM punarapyAgAmikAle ka(siM)zcit kathaJcit asAkaM karuNAhANAm // 49 // ci0 a0-atha prArthanArUpAM stutimAha-jaivi0 / yadyapi kRto-niSThito'rthaH-prayojanaM yena sa kRtArthaH, yadyapi madhyasthaH-udAsInazca tathApi prArthayAmi-kaiyA vi-kadAcidapi kasmizca deze kAle vA punarapi tvamasmAkaM AtmAnaM dAvijasu-darzanapradAnena prasAdaM kuryAH // 49 // .. pU0 a0-yadyapi kRto'rthaH-prayojanaM yena sH| rAgadveSAntarAlavartini madhye cidAtmani svakharUpe tiSThatIti madhyasthaH / ya evaMvidhaH sa kathaM aprArthitaH parArthAya yatate ityataH prArthayAmi ityuktaM prArthanAmAhakadAcidapi kasmiMzcid deze kAle vA punaH punarAtmAnaM darzaya // 49 // dha0 a0-dhyAnAgnipradIptakarmendhana ! iti-amunA prakAreNa mayA bAlabuddhinA-mUrkheNa bhattyA tvaM stutH| dhyAnarUpIiM agnijvAlUM karmarUpa iMdhaNa tUM iti-INaMi prakArii maI bAlabuddhiiM-mUrkhabuddhiiM bhaktiiM sUcio athavA dhaNapAlabuddhi dhaNapAla kavinI buddhiiM stavyuM / he bhavabhayasamudrabohitthabodhiphala! bhava-saMsArarUpa samudranaiM pravahaNa samAna bodhisamyaktva tattvAvabodhanUM phala evaMvidha chaI // 50 // iti zrIdharmazeSaramahopAdhyAyaviracitA bAlAvabodhAya RSabhapaJcAzikA(yAH) saMskRtaprAkRtAvacUriH sampUrNA // cha // cha / granthasaGkhyA 336'. . 'akSara 8 zlokasaGkhyA zrImadaMcalagacche pustikA ||ch|' ityadhikaH kha-pAThaH / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] RSabhapaJcAzikA. 184 ne0 a0-adhunopasaMharannAha-iya0 / iti-uktena prakAreNa stuto-namaskRto mayA / kiMvidhena ? bAlabuddhinA-atimandamatinA'pi / dhyAnAgninA pradIpitaM-jvAlitaM karmalakSaNamindhanaM yena sa tathA tasyAmatraNam / bhavabhayasamudrabohittha !-saMsAropadravayAnapAtra! bodhiphalaM yasmAt tat tathA / bhaktyA-viziSTabhAvena anayA ca vakroktyA kavirAtmano'bhidhAnaM darzayati dhaNa(na)pAla iti // 50 // zrIdhanapAlakRtirgaNinA vivRteha nemicandreNa / bodhinimittaM iti zrIRSabhapaJcAzikAvacUriH samAptA // cha / ci0 a0-idAnIM stutikRtAzaMsArUpAM bhaGgayantareNa svanAmagarbhA cApazcimAM parisamAptigAthAmAha-ia jhANa / he dhyAnAgnipradIpitakarmendhana! 'iya' / dhyAnAgninA dIpitAni karmANyevaidhAMsi yena saH / bAlabuddhinA'pi mayA bhaktyA stutaH vAlA-tanvI buddhiryasya sa tena / kiMviziSTastvam ? thuo-stutaH / kena ? mayA / tvaM he bhava(bhaya)samudrabohittha ! tvaM mama prati bodhiphalo bhava / tatra bodhiH-samyaktvAvAptiH evaM phalaM yasmAt iti bodhiphalaH // 50 // // iti RSabhapazcAzikA'vacUrNiH samAptA // likhitA bhaTTArakaprabhuzrIzrIzrIsomadeva sUriziSyANucAritramagaNinA svaparopakArAya zrImati 'zrIsIrohInagare / saMvat 1526 varSe // zubhaM bhavatu lekhakapAThakayoH // pU0 a0-bAlasyeva cAturyarahitA buddhiryasya yadvA bAlA-tanvI buddhiryasya / bodhiH-jinadharmAvAptistAM phalati bodhiphalaH sa tvamevaMvidhaH, bhavabhayameva alabdhamadhyatvena sudustaratvena samudrastatra bohitthaM-pravahaNam // 50 // iti paNDitazrIdhanapAlakaviviracitA RSabhapaMcAzikA'vacUrisametA sampUrNA // 1 antimagAthAnAnte tu ullekho'yam "iti zrIRSabhapaMcAzikAsUtraM saMpUrNa paNDitadhanapAlaviracitaM // likhitaM paM.jJAnabhadragaNiziSyalAvaNyapriyamuninA saM. 1535 varSe mArga zudi 7 kharasudagrAme ||ch|| 2 bohitthazabdasambandhinI vicAraNA kRtA'nuvAde mayA pUrva, paraM tadAnIM naiva kopolekhaH pradattastantra, adhunA samprAptaH saH, yathAhi___"vohitthaM vahanaM potaH" iti (abhi0 kA0 3, zlo0 540), " vohitthaM tu pravahaNe" iti vaijayantIkoze'pi (pR. 155, zlo0 15) / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavizrIdhanapAlaviracitA // zrIvIrastutiH // (virodhAlaGkAramaNDitA) sAvacUrNiH nimmalanahe vi aNahe jiNANa calaNuppale paNamiUNaM / vIramaviruddhavayaNaM thuNAmi saviruddhavayaNamahaM // 1 // [nirmalanakhAnyapi anakhAni (anaghAni) jinAnAM caraNotpalAni praNamya / vIramaviruddhavacanaM staumi saviruddhavacanamaham (svi0vcnmthm)||] avacUrNiH nirmaleti / nirmalanakhAnyapi anakhAni / aviruddhavacanamapi saviruddhavacanam / jinAnAM caraNotpalAni praNamya vIraM staumIti sambandho virodhapakSe / parihArapakSe tu virodhotthApakAnyeva padAnyanyathA vyAkhyeyAni / zeSANi (tu} pUrvavaditi sarvatra draSTavyam / tatra na vidyate aghaM-vyasanaM vA pApaM yeSAM tAnyanaghAni / tathA saha viruddhena-viruddhAlaGkArasAravacanena vartate tad yathA {bhavati tathA staumIti kriyAvizeSaNam / anena virodhAlaGkArAlaGkRteyaM stutiriti kathayati / tathAhi "viruddhAnAM padArthAnAM, yatra saMsargadarzanam / vizeSadarzanAyaiva, sa virodhaH smRto yathA // 1 // " iti virodhalakSaNam / taccAsyAM {stutau} samastIti // 1 // 1 'paNamiUNa' iti gh-paatthH| 2 'vyAkhyAyAnti' iti ka-pAThaH, 'vyAkhyAyante' iti tu ga-pAThaH / 3 etacciddena sUcyate mukhyatayA ka-prateH paatthaadhikym| 4'zrutiriti' iti kh-g-paatthH| 5 'samastamastIti' iti kh-g-paatthH| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicitat] zrIvIrastutiH zabdArtha niH (nirma) nirmaLa, svaccha. vIra (va)vIrane, mahAvIrane. Tdu (nava)=nakha. viruddha (viruddha)=virodha rahita. nimanaHnirmaLa nakhavALAM. vaya (vacana)=vacana. vi (1)=paNa. mavihAvathai=virodha rahita che vacana jenuM evA. aLade (AnavAni =nakha vinAnAM. gorfma (mi)=huM stuti karuM chuM. mada (sA) = (1) vyasana; (2) pApa. vi (vi)=virodhathI yukta. thANe ( navani)=pApa rahita, pavitra. vihavathai=(1)=virodha yukta vacana che jenuM biT (vinAnAM)= jinonAM, tIrthakaronAM. evA; (2) virodhAlaMkAra yukta vacane karIne. vaLa (caLa)=caraNa, paga. (aDhuM)=huM. upara (satya)=kamaLa. mada (mathu)=mathavuM. jo (vaDhanotrAni)=caraNa-kamalone. viddhavAmaThuM (sadvivacanamacaM)=virUddha vacanagrfma (kaLA) praNAma karIne. vALAone mathanAra. padyArtha vidhArtha-banirmaLa nakhavALAM chatAM nakha-rahita evAM tIrthakaronAM caraNa-kamalene praNAma karIne jenuM vacana (paraspara) avirUddha che evA chatAM virUddha vacanavALA vIra (prabhu)nI huM stuti karuM chuM." parihArArtha-nirmaLa nakhavALAM tathA pavitra evAM tIrthaMkaranAM caraNa-kamane praNAma karIne jenuM vacana paraspara avirUddha che evA vIra (prabhu)nI virodhAlaMkAra yukta vacana dvArA stuti karUM chuM [ athavA jenuM vacana virodha rahita che evA temaja (paraspara) virUddha vacanavALA ekAntavAdI ene mathanAra-jItanArA evA vIra (prabhu)nI huM stuti karUM chuM]."--1 spaSTIkaraNa padhArthanI punarAvRtti ahIM padyArtha be vAra ApavAmAM Avyo che ane have pachI paNa tema karavuM paDaze. AnuM kAraNa e che ke kavirAja dhanapAle A kAvyamAM virodhAlaMkArane pUrNa sthAna ApyuM che. tenI A samagra kRti virodhAlaMkArathI vibhUSita che. Ane lIdhe prathama virodhasUcaka padyArtha ApavAmAM Avyo che ane tyAra pachI tenA parivArane nirdezaka padyArtha ApavAmAM Avyo che. arthanuM Adhikya vavAmarda nuM ravivana maLyuM evuM saMskRta rUpa avacerikAre sUcavyuM nathI, paraMtu tema chatAM je atra sUcavavAmAM AvyuM che te vyAjabI che, kemake te siddhahema vyAkaraNathI siddha thaI zake che. juo pR0 203. vaLI avacerikAra to sAmAnya nirdezAtmaka kathana kare che eTale te samagra atha sUcave ja evuM kaMI nathI. savilamAMthI ra zabdane pRthak paNa gaNI zakAya tema che. tema thatAM jarUra : ane sadaM e be sarvanAmanA eka ja sAthenA prayogamaya A padya bane che. RSabha0 26 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrIvIrastuti [ zaupanAruMparaMtu tema thAya to te anucita nathI. zuM zrImAnatuMgasUrikRta bhaktAmarastotranA paMcama padyanA nigna-likhita-caraNamAM evo prayoga nathI? "o tathApi tava virAmunIrA !" A sthaLe parokSatAdyotaka sa sarvanAma ane pratyakSatAsUcaka marda sarvanAmano eka sAthe prayoga karI kartA potAnI laghutA pradarzita karatA hoya ema bhAse che. vireAdha-alaMkAra alaMkAranA zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAra evA je be mukhya bhedo che, te paikI arthalakAranI koTimAM virodha-alaMkArano aMtarbhAva thAya che. 'i zabdathI enuM ghatana thAya che. zrIvAkSaTakRta vAkSaTAlaMkAra (pR. 55)mAM enuM lakSaNa nIce mujaba ApavAmAM AvyuM che - "ApAte hi viruddhatvaM, yatra vAkye na tttvtH| zabdArthakRtamAbhAti, sa virodhaH smRto yathA // 121 // " arthAta je vAkyamAM ArambhamAM zabdajanya ke arthajanya virodha bhAse che, paraMtu vAstavika rIte jyAM virUddhatA nathI, te "virodha" kahevAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke virodha jevuM jaNAya, paraMtu kharI rIte virodha na hoya tenuM nAma "virodhAlaMkAra che; bAkI vastutaH paNa virodha hoya to kAvyatvano saMbhava kyAMthI rahe? A dhanapAlIya stutinI jema virodhAlaMkAramaya anya koI prAkRta kRti hoya to te mArA jevA jANavAmAM nathI. eka evI saMskRta kRtinI prati mane hAlamAM zrIvicakSaNavijaya taraphathI maLI che. chUTaka chUTaka evAM paDyo to prAyaH dareka mahAkAvyamAM maLI Ave che. prastutamAM 1 Ane mATe A zrIvIra-stutinuM dvitIya padya vicAro. 2 dAkhalA tarIke zrIdevavimalagaNikRta hIrasaubhAgyanA caturtha sargagata nimnalikhita sAtamA ane AThamA lokoH - "babhUva mukhyo vasubhUtisUnu-steSAM gaNInAmiha gautamAhavaH / yo vakrabhAvaM na babhAra pRthvI-suto'pi no vissnnupdaavlmbii|| yatpANipadmaH sapunarbhavo'pi, datte natAnAmapunarbhavaM yat / ziSyIkRtA yena bhavaM vihAya, zivaM zrayante ca tadana citram // " Ano anuvAda "zrIbhaktAmarastotranI pAdapUrtirUpa kAvyasaMgraha'nA prathama vibhAga (pR. 24-25)mAM meM Apyo che ethI atra pharIthI ApavAmAM Avato nathI. atra zrIjinaprabhasUrikRta gautamastotranuM thoDe ghaNe aMze uparyukta bhAvasUcaka 1muM padya upasthita karuM chuM - "na rAgavAn no bhajase'ticAraM, nAlambase vakragatiM kadAcit / puraskRteno'pi ghanAya nAsi, tathApi pRthvItanayo'si rUDhaH // " arthAta joke tuM pRthvInA putrarUpe rUDha che (maMgaLa pRthvIne putra gaNAto hovAthI jeke tuM maMgaLa graha che), chatAM tuM rAto (rAgI) nathI, tuM aticAra sevato nathI, tArI gati kadI vAMkI nathI (tuM jaDa svabhAvI nathI) temaja te sUrya (svAmI)ne AgaLa karyo che chatAM tuM meghane mATe nathI. prAkRta udAharaNa mATe ApaNe zrIharibhadrasUrikRta samaraicakahA tarapha najara karazuM te prAraMbhamAM ja nigna-likhita padya A alaMkArathI vibhUSita jaNAya che. "paramasirivaddhamANaM paNaTThamANaM visuddhavaranANaM / jayo no caMgu varadama ja " . Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viparitA ] zrIvIrastutiH 203 kavirAja dhanapAlanI tilakamaMjarI tarapha daSTipAta karIzuM to tenA prAraMbhamAM avataraNikArUpe Apela padyo paikI nimnalikhita 51mA padyane uttarArdha A alaMkArathI alaMkRta che - "alabdhadevarSiriti prasiddhi yo dAnavarSitvavibhUSito'pi" arthAta je dAnavanA kaSipaNAthI vibhUSita hoI devanA RSi tarIkenI prasiddhine pAmyo. atra vardhitvane dAnanI vRSTi e artha karavAthI virodhane parihAra thAya che. kalyANa maMdira stotranuM nimnalikhita 30muM padya paNa virodhAlaMkArathI vibhUSita che joke A alaMkAranI utpatti pada chedanI vicitratAne AbhArI che - "vizvezvaro'pi janapAlaka ! durgatastvaM / kiM vaa'kssrprkRtirpylipistvmiish!| ajJAnavatyapi sadaiva kathaJcideva jJAnaM tvayi sphurati vishvvikaashhetuH||" rUpa-siddhi prAkRta zabdanuM mULa saMskRta kevI rIte thAya che e dhyAnamAM Ave teTalA mATe "rU5siddhi" e zIrSaka dvArA keTalAMka rUpo siddha karavAmAM Ave che. atre e nivedana karavuM joIe ke A mATe kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrikRta prAkRta vyAkaraNanAM sUtrono AdhAra levAmAM Ave che. A samagra prAkRta sUtra sUrivardhakRta siddha-haima vyAkaraNanA AThamA adhyAyamAM aMtargata thAya che eTale adhyayAMka na ApatAM phakta pAdaka ane sUtrAMka ApavAmAM Ave to paNa cAlI zake, chatAM spaSTatAnI khAtara, temaja kvacit saMskRta vyAkaraNanA sUtro AvatAM hovAthI traNe aMko ApavAmAM Ave che. sauthI prathama kAna ane anAtha uparathI sanada rUpa kema bane che te vicArIe. "-A-dha-mAm' (8-1-187) e sUtrathI bananuM temaja nAnuM kada rUpa bane che ane no H (8-1-228) e sUtrathI mananuM arda bane che. vajananuM vacana mATe prathama "na-ja-----gha-vAM kANo su' (8-1-177) e sUtrathI vavAnuM mana thAya che ane dhRva yakRti' (8-1-180) e sUtrathI vagaranuM ghara thAya che ane "no sUtrathI vananuM vALa bane che. A uparathI joI zakAya che tema viddhavamanI viruddha vanamarda chAyA barAbara che. enuM vivaranamazaM e paNa rUpAntara thAya che te mATe prathama uparyukta sUtrothI viddhavAmathuM bane che ane pachI "-5-0' e sUtrathI vidayA mahuM bane che. 1 svarathI para, joDAkSara vagaranA ane AdirUpa nahi evA arthAt be svaronI vacce AvelA rasa, ,tha, ane ma e akSarono zuM thAya che. ra svarathI para, joDAkSarathI varjita temaja Adibhata na hoya evA ra no ja thAya che. 3 svarathI para, joDAkSara rahita temaja AdibhUta nahi evA eTale ke be svaronI vacce Avela , , , , 7, Tu, 6 ane 6 no ghaNe bhAge lopa thAya che. 4 -50 e sUtra vaDe lopa thayA pachI manI avarNa pachI para laghu prayatatara sthAnavALA nI ya che eTale e ne badale ja thAya che, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [ zrIdhanavAna khaviasAyaco va nokasAyakkhayaM kaha karesi ? | kaha na nAmagutto jayaguru ! jayapAyaDo hosi // 2 // [vitASAyacatuLo'Sa no pAvakSaya (novaSAyAyaM) yaM ovi ? / kathaM naSTanAmagotro jagadguro ! jagatprakaTo bhavasi ? // ] avacUrNiH 304 khavieti / kSapitakaSAyacatuSko'pi kathaM kaSAyajayaM no karoSi ? naSTe nAmagotre - abhidhAnakule yasya sa { tathA he) jagadguro ! kathaM jagatprakaTo bhavasi iti virodhaH / parihArastu nokaSAyakSayaM - hAsyAdinavakapralayaM karoSi; naSTanAmagotra:- kSINaSaSTha saptamakarmA // 2 // zabdArtha pavitra (kSapita )=nAza karela. lAya (SAya )=kaSAya. cauka vatu )=catuSTaya, cAranuM joDakuM. vila lAyano nAza karyo che kaSAyanA catuSTayano jeNe evo. vi( avi)=paNa. no (mo)=nahi. no (1 )=amArA. vaya ( kSaya )=kSaya, vinAza. lAya vaca=kaSAyanA kSayane nojalAya (noSAya )=nokaSAya. nojAyavayaM=nokaSAyanA kSayane haiM (i)=kevI rIte. netti ( doSi )=tuM kare che. naTTa (naTa )=nAza pAmeluM. nAma (nAmana)=(1) nAma, abhidhAna; (2) nAma karma. sutta (gotra)=(1) gotra, vaMza; (2) gotra-karyuM. naTranAmanutto=nAza pAmyAM che nAma ane gotra jenAM evo. naya (nAta)=jagat, vizva, duniyA. guru (YT)=gurU, AcArya. navaguha!=he vizvanA gurU ! pAcaka (prada )=prakaTa, prasiddha. nacapAyado=jagata-prasiddha. Dhotti (mavRtti )=tuM thAya che. pArtha vi--< (krodha, mAna, mAyA ane lAbha e) cAra kaSAyAnA jeNe kSaya karyo che evA tuM amArA kaSAyenA nAza kevI rIte kare che [ athavA kaSAyane kSaya kema karatA nathI ] ? jenAM nAma ane gAtranA vinAza thayA che evA tuM he jagadgurU! jagat--prasid kema thai zake?" pari--kaSAya-catuSTayanA vinAzaka evA tuM nAkaSAyanA kSaya kare che athavA amArA kaSAyanA kSaya kare che, jeNe nAma-karma ane gAtra-karmanA nAza karyo che te jaga-gurU ane jagat--prasiddha thAya che.'--r spaSTIkaraNa zabda-virodhane badale artha-virodhathI vibhUSita A padyamAM upara sUcavyA mujaba krodha rahita prabhu nokaSAyano ke anyanI krodhAdika vRttino kSaya karI zake e Azcaryajanaka ghaTanA 1. prathamAnAM vA / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] zrIvIrastutiH ne nirdeza che. kahevAnI matalaba e che ke koIno vinAza karavA mATe kodhAdi sAmagrIjoIe. atre to ulaTuM tenA abhAvathI vinAza thAya che e zuM navAI jevuM nathI? AnuM samAdhAna bahu sundara rIte kalyANa maMdiranA 13mA padyanA parAmarzathI thaI jAya che. tyAM kahyuM "krodhastvayA yadi vibho ! prathamaM nirasto ___dhvastAstadA bata kathaM kila krmcauraaH| ploSatyamutra yadi vA zizirA'pi loke nakumAni vipinAni na thiM dimAna ? || arthAt he nAtha! je te prathama krodhano kSaya karyo, to pachI (avazeSa rahelA) karmarUpa corone kharekhara te kevI rIte vinAza karyo? (A virodhanuM samAdhAna kavirAja uttarArdha vaDe karatAM kahe che ke vinAza karavAnuM sAmAnya hathiyAra koI che, bAkI alaukika hathiyAra to zAnti, zama, kSamA che, arthAt potAnA AtmAne atyaMta zAnta-dAnta banAvavAthI karmarUpa corane nasADI zakAya che, kemake) A lokane viSe zItaLa hima-samUha paNa zuM lIlAM vRkSavALAM vanane bALato nathI ke ? kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUri paNa yogazAstra (pra. 4, zloka 21) mAM kathe che ke ___"kSAntyA krodho mRdutvena, mAno mAyA''rjavena ca / lobhazcAnIhayA jeyAH, kaSAyA iti saGgrahaH // " eTale ke kodhanA upara vijya meLavavA mATe krodharUpI zastra kAma lAgatuM nathI, paraMtu kSAntikSamA kAma lAge che, ityAdi. dhammapadanA yamakavargano nimnalikhita paMcama zloka paNa mananIya che. tyAM kahyuM che ke - "he verena veni, samajodha purAvA averena ca sammaMti, esa dhammo sanaMtano // " nokaSAya kaSAyanA vyutpatti vagerenA saMbaMdhamAM thoDo ghaNo vicAra RSabha paMcAzikA (pR. 9091)mAM karavAmAM Avyo che. atre nokaSAya saMbaMdhI ullekha karavAmAM Ave che. kaSAyanI sAthe ja rahenArA athavA kaSAyane utpanna karavAmAM kAraNarUpa je kaSAya te "nokaSAya" kahevAya che. athavA nazabda dezavAcaka paNa che e vAta dhyAnamAM laIe to kaSAyanA eka dezarUpa je hoya te paNa "nokaSAya" kahevAya. zrIvArthAdhigamasUtra (a) 8, sU0 10)nI vRtti (pR. 141)mAM zrIsiddhasenagaNi kathe che ke- "kaSAyaikadezatvAt kaSAyavizeSatvAd vA nokaSAyA hAsyAdayaH" A nokaSAyanA (1) hAsya, (2) rati, (3) zoka, () arati, (5) bhaya, (6) jugupsA, (7) purUSa-veda, (8) strI-veda ane (9) napuMsaka-veda ema 'nava bhedo che, e vAta naSabhapaMcAzikAnA 12mA pRSThamAM vicArI gayA chiye. 1 sarakhAvo zrItatvArthAdhigamasUtra (a) 8, sU0 10)nuM svopA bhAga (pR0 141). Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti RSabhapaMcAzikAnA 12 mA pRSThamAM ApaNe joi gayA tema karmanA je ATha vibhAgo pADavAmAM Ave che te paikI A chaThThA ane sAtamA vibhAgo che. jIvane aneka rUpa prati namAvepamADe te 'nAma-karma' che, jyAre ucca ke nIca zabdo vaDe AtmAne kholAve te 'gotra-karma' che. A karmone zAstramAM citArAnI ane kuMbhAranI upamA ApI che. navatattvaprakaraNamAM kahyuM paNa che ke Rot nAma-karma ane gAtra-karma-- "saddhidAralimaNa-daivittajAjamaMGagArInaM | nadda pAli mAvA, mALa vi nALa tadde mAvA // 32 ||ka [ pada-pratiDhAva-'limatha-dvi-tritra-jAha-mA kALAAim / yathaiteSAM bhAvAH karmaNAmapi jAnItha tathA bhAvAH // ] nAmakarmane citArA sarakhuM kahevAnuM kAraNa e che ke jema citAro eka chabI citaratAM hAtha, paga, vagere jUdAM jUdAM avayavono AkAra citare che, tema nAma-karma paNa gati, saMhanana, saMsthAna vagerene uddezIne jIvanAM jUdAM jUdAM rUpa banAve che. jema kuMbhAra eka ghaDo maMdirAno ghaDe to te grupsanIya ane ane khIje ghaDo maMgaLakuMbhano manAve to te pUjanIya ane tema gotra-karma paNa koI AtmAne nIca kuLamAM janma apAve che to koi AtmAne ucca kuLamAM janma apAve che. AthI tene kuMbhArano ilkAba Apavo te kharAkhara che. jaina zAstramAM ikSvAku Adi vaMzane uttama gaNavAmAM Ave che, jyAre cANDAlAdikanA vaMzane nIca gaNavAmAM Ave che. gotra karmanA to ucca ane nIca evA be ja mukhya bhedo che, jyAre nAma-karmanA to gati, jAti, zarIra ityAdi aneka bhedo che. A e koM paNa vedanIya ane AyuSya karmanI jema adhAti-karma che. eno uccheda thatAM jIva siddha ane Izvara thAya che--parama pUrNa tAne pAme che. AvI paristhitimAM tene jagadgurU ke jagat-prasiddha kahevAmAM Ave to temAM zuM khoTuM che? Fa kaha nAyakuppanna vinAha ! surasaM payaM na patthesi ? | hasi mohaniddArao vi kaha sAsayaM bohaM ? // 3 // [ nA(jJAta)kurotpanno'va nAtha! suramaM vaya: (dasampanuM) na prAyeyatti ? / udvahasi mohanidvArato'pi (moha nirdArako'pi ) kathaM zAzvataM bodhaM (vA oghaM) / / ] avacUrNiH [ zrIdhanapANa daMti / jyuM. navajotpannopi {--sAyaprasUtoSi} surasaM-svAdu (yaH-) duSpa na prArthayasi / udvahasi - dhArayasi mohanidvArato'pi - mUDhatAtandrAsakto'pi kathaM zAzvataM 1 'na atha' vi sammati / 2 'surasuM paOM" vA | Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 vidvattA ] koSa-sAnamiti viruddham|virodhatu} zAMtanuM--siddhArthavaMza, surasampanuM sevamAM, moniyAjhaH // 2 // ha (i)=kema. nAya (nAga )=nAga, sarpa. vi ( api )=paNa. nAr ! ( nAtha ! )=he prabhu!, he svAmI! 7 (1)=nahi. nAya ( jJAta)=(1) jJAta; (2) vikhyAta, prasiddha. S (4)=kuLa, vaMza. 34 (35nna )=utpanna thayela, janmela. nAthakuvvajo (1) nAgakuLamAM janmelo; (2) jJAtakuLamAM utpanna thayelo; (3) vikhyAta vaMzamAM janmela. ada (anya)=athavA. khulluM (pusa)=sundara rasa yukta, svAdiSTa. caM (paya: )=dudhane, dUdhane. pacaM ( vavuM)=padane, sthAnane. surI (pura )=deva. zrIvIrastutiH zabdArtha 1. 'vijJAta.' kRti --pAThaH | 2 nna ane no na thAya che. saMvaya (sampar)=saMpatti, vaibhava. suraAE=suranI saMpattine, 7=nahi. pasthati (prArthacatti)= tuM prArthanA kare che, tuM icche che; ravRtti (vRdghatti)=d dhAraNa kare che. moTTu (morce )=moha. | niddA ( nidrA )=nidrA, UMgha. rala (rata )=Asakta, lIna. nidrA ( nirvAhna )=vinAzaka, moTTaniAlo-(1) moha ane nidrAmAM Asakta. (2) mohano vinAzaka. pArtha vi--" he nAtha ! sarpa-kuLamAM utpanna thavA chatAM tuM sarasa (vAdiSTa ) dUdhanI kema vAMchA karatA nathI ! [ athavA prasiddha vaMzamAM janmavA chatAM tuM sura--saMpattinI kema AkAMkSA karatA nathI ?] vaLI meha ane nidrAmAM lIna hAvA chatAM tuM zAzrvata jJAnane [athavA Adhane] kevI rIte vahana kare che ?" sAlaya ( zAzvataM )=zAzvata, niraMtara. coduM ( vorSa )=odhane, jJAnane. vA (vA)=athavA. loDhuM (govaM)=one. pari--" he nAtha ! ( siddhArtha rAjAnA ) jJAta-kuLane viSe utpanna thayelA hAvAthI tuM surasaMpattinI abhilASA rAkhatA nathI [ athavA jJAta-kuLamAM janmela hAvAthI tuM ( meAkSarUpa ) sarasa paTTanI icchA nathI rAkhatA ema nathI ]. vaLI meAhanA vinAzaka hAvAthI tuM niraMtara jJAnane dhAraNa kare che arthAt tuM sarvadA sarvajJa che'--3 spaSTIkaraNa rUpa-siddhi '-20' e sUtrathI vALanuM nALa ane avante' e sUtrathI nAva bane che. threzoLe' (8-2-4ra) e sUtrathI jJAtanuM nAta thAya ane 4-1-20' ane avaLA.' sUtrathI Laya bane che. 'nA-20' sUtrathI paDyuM haba thAya ane avajjai.' sUtrathI paca khane che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 zrIvIrastuti [zrIdhanapAla_ 'ka-ga-ca0' sUtrathA nirdAraka mane nidrArata se menAM niraa bhane nidrAraa mema manumeM 3yo thAya . sarvatra la-va-rAmavandre' (8-2-78.) sUtrathI ann| 24||2no yo5 thAya cha me nidAraa bhane che. 'anAdau zeSA-''dezayorddhitvaM' (8-2-88) me sUtrathA nihAraa mana che. na+atha nAthad 'kha-gha0' sUtrathA nAha mana che. arihasi na muttiagdhaM kaha taM gayarAyamatthayamaNI vi ? / kaha pahu ! pahUarayaNAsao vi rayaNattayaM vahasi ? // 4 // [arhasi na mauktikAgha (nama iti arya) kathaM tvaM gajarAja(gatarAga)mastakamaNirapi ? / kathaM prabho ! prabhUtaratnAzrayaH (prabhUtarajonAzakaH) api ratnatrayaM vahasi ? // ] avacUrNiH arihasIti / arhasi-labhase na mauktiksyaagh-muulym| {kathaM bhavAn gajarAjamastakamaNirapi / kathaM {bho) prabho ! prabhUtaratnAzrayo {'pi ratnatrayaM vahasIti na citraM-nAzcaryam yato nama ityartha(?) namaskArapUjA, gatarAgamastakamaNiH-vItarAgazirorattaM; prabhUtaM rajaHkarma tasya nAzakaH : ratnatrayaM-jJAnadarzanacAritratrayam // 4 // zabdArtha arihasi (arhasi )-tuM yogya che. [kaha (kathaM )=bha. na (na)-nAhi. taM (tvaM ) tuM. mutti (mauktika )=bhauti, motI. gaya (gaja )=12, hAthI. aggha (argha)-bhUTya. gaya (gata )-gaye. muttiagdhaM motInA bhUlyane. rAya (rAjan )=2. namu (namaH)-nana2. rAya (rAga) . tti (iti)=2. mattha (mastaka)-masta, mAthu. agdhaM (ayaM )-maryana, pUotnI sAmayIne. maNi ( maNi)-maNi, rana. 1 "vandra zabda sivAyanA je anya saMyukta vyaMjanavALA zabdomAM upara ke nIce rahela 3, 6 ane ha akSarono do5 thAya che. 2 padanA prAraMbhamAM nahi rahelA evA zeSa (saMyukta vyaMjanamAMnA ekano lopa thatAM je bAkI rahe te) temaja "Adeza" (amuka eka vyaMjananA sthAnamAM koI bIjo vyaMjana Ave te) vyaMjanane dvibhAva thAya cha-te mevAya che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijitA] zrIvIrastutiH 29 javA mathAmaf=(1) kuMjararAjanA mastakano maNi kAra (zAka) Azraya. jenI pAse che evo; (2) 'gajarAjanA mAthAnA (tram )=raja, karma. maNione; (3) vItarAga (jano)nA mastakane jANa3 (nArI)=nAza karanAra. viSe maNi (samAna). vi (3)=paNa. dUar a=(1) aneka ratone Azraya; (2) padu (kamo !)=he nAtha! ghaNI racanAno Azraya; (3) bahu karmane vinAzaka. hUma (kamUta)=bhUri, aneka. tatha (trI)=traya, traNane samUha. thas ()=rala, maNi. cArayaMka(1) rata-trayane (2) racanA-trayane. thar ()=racanA. vala (vari )=tuM dhAraNa kare che. padhArtha vi-bahe nAtha! gajarAjanA mastaka upara (rahela) maNivALe tuM hovA chatAM mauktikanA mUlyane tuM kema kegya nathI? [ athavA he prabhu! tuM motInA mUlyane lAyaka nathI, to pachI gajarAjanA maratakanA (uttama) maNione lAyaka tuM kemaja thAya? (arthAta naja thAya), chatAM tuM che e vicitratA ]. vaLI aneka rone AzrayarUpa tuM hovA chatAM kema tuM rasa-trayane dhAraNa kare che? pari-bahe nAtha ! vItarAganA mastakane viSe maNi (samAna arthata sarvathA vitarAga) evo tuM nasarakArarUpa arthane gya che. vaLI tuM bahu karmane vinAzaka heI (samyagu- darzana, samyajJAna ane samya-cAritrarU5) rata-trayane dhAraNa kare che [athavA tuM aneka jAtanI racanAnA AzayarUpa hoI (3ghara ghara vinA vA yuveda vA e tripadIrUpa) racanA-trayane dhAraNa kare che."-4 spaSTIkaraNa satulana zabda-chaLathI-zAbdika virodhathI vibhUSita A paghamAM je bahu ratavALA hovA chatAM prabhu 1 A artha karatI veLA "jagarAgamahattama" evuM saMskRta rUpa samajavuM. 2 A uparAMta bIjA be artho saMbhavI zake che ema "gayarAya" stavananA nimnalikhita "gayarAyaM gayarAyaM gayarAyaM dukkharukkhaukkhaNaNe / virayamayaM virayamayaM virayamayaM jiNavaraM vande // 1 // " -prathama padyanI nIce mujabanI avacUri uparathI joI zakAya che. "rA-rorrphleva -kapti taiiriti cAvat to ghati-@vemti (tti) nA jai athavA ..jAnAM hAtha-visAmo vAr 3 tathA tanA" arthAta rogonI dIptinA vinAzaka ane rogono nAza che jethI evA e artho che. jA ane jAya evAM saMskRta rUpAntaro che. RSabha0 27 -- Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrIvIrastuti [ zrIdhanapAla traNa ratavALA che evo je virodhAtmaka bhAva dRSTigocara thAya che tenI sAthe kalyANumaMdiranA 30 bhA padyanA nimna-viNita vizvezvaro'pi janapAlaka ! durgatastvaM ' --caraNamAMthI udbhavato bhAva sarakhAvI zakAya tema che. A caraNugata virodhano parihAra janapa ! Ane alakadurgatastvaM yevo paha26 42vAthI thA laya che. 35-siddhi 66 argha bhane arghya the menAM 'sarvatra' sUtrathI agha bhane adhya me 3yo bhane che. 'anAdau 0 'zrI aSya bhane aghghya mevAM 3yAntara thAya che. "dvitIya - turyayorupari pUrvaH' ( 8-2-90) ye sUtrathI gha bhane agghya bhane che. 'ka-ga-ja0' se sUtrathI agdhyanuM aggha bhane che. gajarAja ne gatarAja se menAM 'ka-ga-ca0' bhane 'avarNo 0' sUtrathI gayarAya me 35 mane che. kSmA-zlAghA-ratne'nyavyaJjanAt ( 8- 2 - 101 ) sUtrathI ratnanuM rat+a+na= ratana 35 mane che; pachI 'ka-ga-ca0', 'no NaH' bhane 'avarNo0' se sUtrothI rayaNa 35 jane che. Jie Hong Dian kaha gayako vibhavoahimmi poosi samaNasIhANaM ? / eNArI va mahAyasa ! kaha desi suhaM suhatthINaM ? // 5 // [ kathaM gajakalabhaH ( gatakalahaH ) api bhavodadhau poto'si samana: ( zramaNa ) siMhAnAm ? | eNAri: ( eno'ri: ) api mahAyazaH ! kathaM dadAsi sukhaM suhastinAM (sukhArthinAM zubhArthinAM vA ) ? // ] avacUrNiH kaheti / kathaM gajakalabho'pi potaH - kizoro'si / zramaNA eva siMhAH - kesariNasteSAmiti sambandhaH / eNAri : - siMho'pi he mahAyazaH ! kathaM dadAsi sukhaM suhastinAM - cArukariNAmiti {viruddham / pakSe ) gatakalaho - naSTavigrahaH bhavodadhau potaH - yAnapAtraM zramaNasiMhAnAM eno'ri:- pAparipuH sukhArthinAM zubhArthinAM vA // 5 // 1 mInta ane cothA akSarane evaDo karavAno prasaMga AvatAM tenI pUrvano eTale khIjAne sthAne pahelo ane cothAne sthAne trIjo akSara Ave. 2 kSmA, zlAghAne rana the zahAnA leDakSaranA anya vyaMjananA pUrve a thAya bheTale kSamA, zalAghA bhane ratana khebha 3yo bhane che. 3 sambodhanArthe vA / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] 6 ( tha )=kema. TTT ( TN )=DAthI. ROT ( 1 )=macyuM. thAya (gata )=gayela. IT ( 7 )=kalaha, laDAi. gayAcho=(1) jeno evo. vi ( RSi )=paNa. maya ( mava )=saMsAra. saddhi (ddhi =samudra. moladimmi=saMsArarUpa samudramAM. polo ( 'potaH )=(1) khasyuM; (2) vahANu. tti ( kSatti )=nuM che. samaLa ( samanas )=manasvI, zrIvIrastutiH zabdArtha hAthInuM accuM; (2) gayo che kalaha mA~ ( mahat )=ghaNuM. samaLa (zramaLa )=zramaNa, sAdhu. sIdda ( sidgha )=(1) siMha; (ra) uttamatAvAcaka zabda samaLasIdAnaM=(1) manasvI siMhono; (2) zramaNurUpa siMhono; (3) zramaNomAM uttama. C ( juLa )=mRga. paLa ( nas ) =pApa. ri ( ra )=zatru. vaLI=(1) mRgano zatru; (2) pApano tra tharA ( carAv )=yaza, kIrti. | mAyatta !=he ghaNA yazavALA ! retti (yAsi )=tuM Ape che. suhaiM ( sua )=sukhane. 6 (3)=zreSThatAvAcaka avyaya. ithi ( ratir )=hAthI. | suda ( sula )=sukha. suda ( ruma )=zubha. asthi ( arcina )=abhilASI. 11 suhasthIvaM=(1) suMdara hAthIonA; (ra) sukhanA abhilASIonA; (3) zubhanI icchAvALAonA. pArtha vi--hai mahAyazasvI ( yoAdA-pati)! tuM hAthInA baccA jevA DhAvA chatAM saMsArasamudramAM (kratA) manavI siMhene tuM baccA che, e (vAta) kema (DhAi zake )! vaLI tuM siMha heAvA chatAM sundara hAthIone kema sukha Ape che" pari--"tuM kalaha rahita che mATe saMsAra-samudramAM rahelA zramaNa-siMhAne tuM vahANurUpa che. vaLI ke mahAkIrtizALI ! tuM pApanA duzmana che, tethI sukhArthIone tuM sukha Ape che."--pa spaSTIkaraNa rUpa-siddhi zAbdika chaLathI lAMchita A padyagata jUduM zabdanA hrada ane rUma ema e saMskRtamAM rUpAMtaro thAya che. temAM 'la-50' sUtrathI jamanuM hrada rUpa bane che. 1 'pota' dviartha+ che e vAtanI hema anekArtha (kA0 2, zlo0 178 )nI nigna-likhita paMkti sAkSI pUre cheH-- potaH vijJau prathA be'ka Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212. zrIvarastuti [zrIdhanapAlaantyavyaJjanasya' (8-1-11) sUtrathA samanastuM samana 35 mana cha. 5chI 'no NaH' thI samaNa 35 thAya che. 'antya0 thI enasarnu ena bhane 'no NaH'thI enarmU eNa mana cha. eNa+ari bhaNIne 'samAnAnAM tena dIrghaH' (1-2-1) ko sUtrathA eNAri 35 mane cha. meTa eno'ri mane enAri // mannernu eNAri pane cha. stasya tho'samasta-stambe' (8-2-45) me sUtrathA hastIna hathI thAya bhane 'anAdau0' me sUtrathA haththI thAya che. 'dvitIyaturyayo0' me sUtrathA hatthI thAya che. 'kha-gha0'yI sukhArthInuM suhArthI, 'sarvatra' yA menu suhAthI, 'anAdauthI suhAthI, 'dvitIya-nuryayothI menu suhAtthI mane 'hasvaH saMyoge' (8-1-84) thI suhatthI mane cha. pariNayavayaM jarAvajjiyaM pi saMtAvayaM pi nayaNasuhaM / kaha sattahatthamANaM pi vahasi navahatthamappANaM? // 6 // [pariNatavayasaM (pariNatavrataM pariNatavacanaM vA) jarAvarjitamapi santApakaM (zAntApadaM) api nayanasukham / kathaM saptahastamAnamapi / vahasi navahastaM (na vadhArtha) AtmAnam // ] avacUrNiH pariNayeti / pariNatavayasaM-vRddhaM jarAvarjitamapi santApakamapi nayanasukhadaM, saptakarapramANamapi vahasi navahastaM AtmAnaM-svamityasaGgatam / pakSe pariNatavratam-AtmIbhUtamahAvrataM zAntApadam-apagatavipattiM na vadhArtha-ghAtanimittam // 6 // zabdArtha pariNaya ( pariNata )=(1) paz5i35; (2) svii||23. | pariNayavayaM-(1) pari535 bha2vANI, 16; (2) vaya (vayas )= 3bha2. | pari555 vayanavANo; (3) pari535 pratavANo; vaya (vacana)-payana. (4) svIryu cha prata mepo. vaya (vrata )-prata, niyama. jarA ( jarA )-vRddhAvasthA, gha454. 1 prAkRta bhASAmAM zabdonA chevaTanA vyaMjanano lopa thAya che. 2 samAna svaranI samAna svara sAthe saMdhi thatAM te dIrgha thAya. 3 samasta mana stamba sivAyanA zahAbhAnA stanI tha thAya. 4 dIrgha svarane saMyukta akSara para chete hasva thAya. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viravi ] zrIvIrastutiH 213 vaSika (vargata)=rahita. hai () kema. raas ( zrAvArSita ) yukta. satta (sana)=sAta. karAvaniyaMka(1) vRddhAvasthAthI rahita, yuvaka; (2) daLa (dhrurata) =hAtha. vRddhAvasthAthI yukta. mA (mAna)=pramANa, mApa. tti ()=paNa. sattasthamA=sAta hAthanA mApavALo. saMtAvayaM (santA)=saMtApa ApanAra. vati (varsi)=dhAraNa kare che. saMta (sAta)=zAna karela, nAza karela. vAva (tAuTu )=Apatti, kaSTa. nava (navana)=nava. saMtAye nAza karyo che Apattiono jeNe eve. navaghe nava hAthanuM. nayana (nayana=netra, locana. = (1) nahi. suda (zua )=sukha. vALaM (vadhArtha)=vadhane mATe. nayanakuTuM-netrane sukhakArI. caNA (sAmAnaM)=AtmAne, dehane. padArtha viDa-"vRddhAvasthAthI varjita hovA chatAM paripakava vayavALA [ athavA vRddhAvasthAthI yukta hovA chatAM paripakva (sugya) vacana ke vratavALA), vaLI sattApakAraka hovA chatAM netrane sukhadAyaka temaja sAta hAthanI UMcAI hovA chatAM nava hAtha jevaDo deha tuM kema dhAraNa kare che?" pari- tarUNa ane ethI karIne mahAvratano Azraya lIdhela, kaSTane vinAzaka ethI netrane sukhada, temaja sAta hAthano e deha tuM anyanA vadha mATe dhAraNa karato nathI"-6 spaSTIkaraNa pAThAntara-vicAra- AnI pUrvanuM prapha tapAsatI veLA jaina sAhityasaMzodhaka (naM. 3)ne trIjo aMka mArA jevAmAM Avyo. emAM vyAkaraNatIrtha paM. zrIyuta becaradAsanA vivecanathI vibhUSita zrImahAvIrastuti najare paDI. vivecaka mahAzaye avacUri ke TIkAnA AdhAra vinA artho sUcavyA che. AthI atra chapAtI avacUri karatAM keTalIka vAra bhinna atha paNa AmAM daSTi-gocara thAya e svAbhAvika che. A padyanA saMbaMdhamAM to pAThAMtara hovAthI artha-bhinnatA uddabhavI che eTale e pAThAntara temaja sUcavela artho atra ApavA ucita samajAya che. jJAtriAM ne badale kuIscvaDijha pAThAntara che, eno artha nIce mujaba che -"gerssaiAyaM ji Liya, e deha surAthI (madirAthI) Avarjita che chatAMya paripakava vratavALo ke paripakva vacanavALo che. kharI rIte to dArUDiyAnA dehamAM nathI hotuM paripakava vrata ke tevuM vacana. tuM to tevo chatAMya vaLI vratamAM ane vacanamAM paripakvatA dharAve che e Azcarya che. gersniyaM-he bhagavan! tArI AsapAsa suro (divya puru, yogIo, anubhavIo ane jJAnIo) viMTaLAI rahelA che tethI ja ema jaNAya che ke, tAruM vrata ane vacana pariNataparipakava che athavA he bhagavan! tAro AtmA surAvajijya (zauryathI Avarjita) che tethI ja tArA vratamAM ane vacanamAM paripakvatA che. ( ahIM "zrI zabda bhAvaparaka-zauryaparaka ghaTAva). Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIstuti [ zrIbanavAda krU' nuM prAkRta sU' thAya che. dveSa kAvyomAM tusla dIrghano bheda nathI gaNAto tethI ja mUlanA Druva bhu' ne dIrdha dU' mAnIne paNa arthayojanA karelI che." 214 A pramANe paMDitajI prAkRtanA pAragAmI hoi artho sUcave che eTale tenI vAstavikatAnA saMbaMdhamAM vAMdho uThAvavo e mArA jevAne mATe sAhasa gaNAya. paraMtu prathama virodhAtmaka artha sUcavatAM 'tuM to tevo chatAMya thI prabhune dArUDiyA gaNAvavA e mane ThIka lAgatuM nathI. surA ane priya vacce avagraha vinA calAvI levuM samucita samajAya che. tema thatAM surAthI varjita-madirA rahita hovA chatAM tuM paripakva vacanavALo che evo artha karI zakAya che. A artha virodhajanya che, kemake keTalAka madirAnA vyasanIo ema mAne che ke AkaSTha madirAnuM pAna karyuM hoya-dArU ThAMsyo hoya to vacanamAM paripakvatA Ave che. huM to 'mAMsa khAvAthI zarIramAM zaurya Ave che' e siddhAnta jema svIkArI zakato nathI tema Ane paNa Azraya ApI zakato nathI. prastutamAM mAre eTaluMja sUcavavAnuM che ke meM dazArvela artha jo anucita jaNAya ane mIjI koi rIte baMdhabesato artha naja thaI zake to nA ne badale ghughavALo pATha AdaraNIya che ema gaNavuM yuktiyukta lekhAze. Hong 34 gayagAravaM pi guruaM nayaNANa mahasavaM pi sisiramahaM / taM biMti khINamohaM pi kaha Nu paDhamaM guNaTThANaM ? // 7 // [gata gauravamapi guruM nayanAnAM madhRtsava (maddonna') avi zizirama()m / tvAM bruvate kSINamohamapi kathaM nu prathamaM guNasthAnam ? // ] avacUrNi: / gayeti / gatagarimANamapi guruM mahAntaM nayanAnAM madhUtsavaM ( - caitralakSaNotsavaM ) api ziziramahaM - mAgha phAlgunotsavaM tvAM kSINamohamapi bruvate kathaM nu prathamaM mithyAdRzAkhyaM guNasthAnaM siddhAntaprasiddhaM ( iti viruddham / pakSe ) gatagauravaM - apagatasautarddhirasagauravatrayaM mahotsava - mahAmahaM ziziramahaM - zItalatejasaM prathamaM pradhAnaM guNasthAnaM - jJAnAdyAlayam // 7 // zabdArtha zaya ( sa )=gayela. TE ( gaurava )=(1) gurUtA, mahattva; (2) gaurava, vi ( atti )=paNa. sukha, samRddhi ane rasanI AkAMkSA. 1 TC' kRti -aa:, 'nu' carca; } *q1st / caLavaM=gayuM che gaurava jenuM evo. juhaA (yux )=(1) mahAna; (2) gurU, AcArya. 2 'mAghA' vRtti -pAda: | 3 ' sAtasamRddhirasa' iti Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijitA] zrIvIrastutiH 215 Tari (nayanAnA)=netronA. 4 (a)=tane. rAkhars (nakAnAM )=nAgAonA. dhiMti (phuvate =kahe che. natha (naya)=naya, yathArtha abhiprAya-vizeSa. TLa (jJAna)=bodha. strI (kSIna) kSaya karela. natharrLa =nayanuM jJAna che jene evA! moha (mo)=moha. ma (madhu)=caitra mAsa. mA (mA)=lakSmI. 35 (3phlava )=utsava. zoz (zo)=samUha. mada (mata)=moTo. trIjamohaM (1) kSINa guNasthAna; (2) kSINa thayo madUtavaMga(1) caitramAsIya utsava; (2) meTo utsava che lakSmIne samUha jeno evA; (3) kSaya thayo che mahotsava. mohano jenA evA. ja (a9i)=paNa. sisira (zizira)-(1) ziyALo; (2) zItala; (3) vada (jayaM)=kema. jaDatA. T ()=kharekhara. madda (ma )=ja. paDhamaM (prathamaM)=prathama. mada (1)=mathanAra, vina zaka. ()=guNa. sisiramahaM=(1) zizira utsava, mAha-phAgaNano rAja (thAna)=sthAna. utsava; (2) zItaLa teja; (3) jaDatAno vinAzaka. TLagi=(1) guNasthAna; (2) guNonuM sthAna. padhArtha vi.-"(he nAtha !) tAruM gaurava jatuM rahyuM che chatAM paNa tane mahAna [ athavA tArI gurUtA jatI rahI che chatAM paNa gurU5], vaLI netrone (prasanna karavA mATe) madhu-utsavarUpa hovA chatAM zizira-utsavarU5 [ athavA nagna (acelaka gIo)ne mahotsavarUpa hevA chatAM bhayaMkara ziyALA jevo] tathA vaLI kSINameha (savottama) guNarathAne hevA chatAM [athavA saMpattinA samUhathI rahita hovA chatAM] tane kharekhara prathama guNasthAne kema (leke) kahe che ?" pari-"he mahAvIra!) te (sukha, samRddhi ane rasanI tRSNArUpa) gaurava (traya)ne vinAza karyo che ethI mahAna [athavA gurUrU5], tuM netrone mahesUvarUpa che tethI zItaLa tejavALA [athavA tuM (ajJAnarUpa jaDatAno ghAtaka ethI acelekane mahatsavarUpa che temaja te mohane nAza karyo che, vAte (jJAnAdi) guNanA Adya rathAnarUpa tane leke kharekhara kahe che."--7 spaSTIkaraNa virodhAtmaka sAmagrI- zabda-camatkArathI zobhatA A padyamAM jaina pAribhASikatArUpa vizeSatA che. gArava, khI@ha ane guNaThThANa enA sAmAnya atho hovA uparAMta jaina zAsanamAM enA viziSTa artho 1-2 haima anekArthava (kA. 3 lo. 1211-1262)mAM kahyuM che ke "zirira zIta dine nAme". amarakeza(kA1, lo. 91-92)mAM paNa kahyuM che ke "zizira : : zataruM:". 3 paMDitajIe zizirotsava kArtika-mAgasara mAsamAM hoya che' evo ulUkha karyo che, paraMtu te cinya jaNAya che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [zrIdhana-pAla che. A pAribhASika arthothI anabhijJa A padyagata virodhajanya Ananda na meLavI zake. kavirAje AvA zabdono prayoga karI potAnI jaina sAhityanI siddhahastatA siddha karI ApI che, kemake khAsa karIne "gArava' zabdano pAribhASika artha jANanArAnI saMkhyA ghaNI nathI. 35-siddhi ___nayaNANarnu nagnAnAM 35 thAya cha, ma nagna 24 // nagina mana nagana mevA me 35o thAya che te paikI uparathI arvAcIna prAkRtamAM na thaI zake. varadhammadharo vi amaggaNAsaNo guNanihI vi gayagayo / kaha nikAraNamitto vi hosi bhuvaNassa avayaMso ? // 8 // [varadharmadharo'pi amArgaNAsanaH (ca mArganAzanaH) guNanidhirapi gatagavyaH (gtgH)| kathaM niSkAraNamitramapi bhavasi bhuvanasya avayasyaH (avtNsH)?||] avacUrNiH vareti / pradhAnadhanurdharo'pi na vidyate mArgaNAsana-dhanuryasya saH / guNAnAM-maurvINAM nidhiH / gatA gavyA -guNo} yasya saH / kathaM niSkAraNamitramapi bhavasi ? bhuvanasyAvayasyaH {-amitramiti viyAmahe(?)} / pakSe varadharmadharaH-{pradhAnakSAntyAdidharaH} amArganAzanaH {-asatAmunmathanaH} / guNA-jJAnAdayaH / gatagarvaH avataMsaH {-zekharaH} // 8 // zabdArtha vara (vara)ttama. magga ( mArga )=(1) bhRgano samUha; (2) bhRgano bhaE; dhamma (dharma)=(1) dhanuSya; (2) (kSamA) dharma. (3) paMtha, 22to. dhara (dhara)-dhA24. NAsaNa (nAzana)-nAza. varadhammadharo-(1) uttama dhanuSyano pA24; (2) 6- amaggaNAsaNo=(1) mANune naDi nA2; (2) bhU. ttama dhamaeNnA dharanAra, ganA samUhane nAza nahi karanAra; (3) kumArgane vi (api )=5. vinAza. maggaNa ( mArgaNa)=(1) mANu; (2) yAya. a (ca)-vajI. asaNa (asana)=34te. AsaNa (Azana )-mo.na. 1 'hoi' iti g-paatthH| 2 // dharmo yamopamApuNyasvabhAvAcAradhavasa"(me 2-335) / 3 " mArgaNastu zare'rthini" (haime 3-817) / 4 " mArgo mRgamade mAse saumya:'nveSage pathi " (haime 2-56) / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitarita ] zrIvIrastutiH 27 larNA (vAsana)=sthAna. kada ()=kema. aTorrart=(1) mArga nAzaka; (2) yAcakone nivedana (nikALa)=niSkAraNa, kAraNa rahita. khavADanAra; (3) yAcakonuM sthAna. mitta (mitra) mitra. gun (M)=(1) guNa; (2) dorI. nidi (nidhi)=nidhi, bhaMDAra. nimitto niSkAraNa mitra. junihI guNono bhaMDAra. dora (mAri )=tuM che. jaya (jata)=gayelo. muvara (avanI )=jagane. jaa (vya)=jyA. ghag ()=garva, abhimAna. vayaMsa (vI)=mitra. jayadevo (1) gaI che jyA jenI evo; (2) nAza kavayaMno mitra vinAno. kya che garvano jeNe evo. 1 avayaMso (gavatarI )=avataMsa, zekhara. padyArtha | vika-jauttama dhanurdhara hovA chatAM bANe nahi pheMkanAra (athavA mRganA samUhane ke mRganA madano nAza nahi karanAra) [ athavA uttama (kSAnti vagere) dharmane dhAraka chatAM mArgane vinAzaka], vaLI guNanidhi hevA chatAM jayA rahita temaja jagatane niSkAraNa mitra hevA chatAM mitra vinAne tuM kema che ?' pari-"tuM uttama dharmane poSaka che ethI karIne te tuM (hiMsAdi) kumArgane vinAzaka che athavA tuM uttama (dAna) dharmane dhAraka che, tethI tuM yAcakone bhajana (athavA Azraya) ApanAra che], vaLI tuM guNanidhi che eTale te tuM nirabhimAnI che temaja (tribhuvanane niSkAraNa mitra heI aikyamAM zekhararUpa che."8 spaSTIkaraNa pada-zaMkA- jo pada zaMkita hovAnuM paMDitajI sUcave che, e emaNe sUcavela "gajavatu garvane dharAvanAra arthe vicAratAM ThIka lAge che, paraMtu je AghanuM navya rUpAMtara temanA dhyAnamAM AvyuM hota to teo A zaMkA uThAvata ja nahi, kemake ethI je artha kure che te barAbara baMdha besato thAya che. padya-gaurava A paghanuM gaurava kaMi ora ja che. dharma, mArgaNa, guNa ane gatya jevA anekAthI zabdonA prAkRta rUpathI A padya alaMkRta che eTale virodhAlaMkAra vizeSataH gAjI rahyo che. mArgaNAdi zabdonA artha-vaicitryane laIne virodhAlaMkAramaya aneka pagho saMskRtamAM racAyAM che. atra subhASitaratabhADAgAra(pR. 105-16)mAMthI be udAharaNe nIce mujaba raju karavAmAM Ave che - 1 "gujaH thAtuq" (2-1ra) ra "kAM zanivAM vAri hite" (2-) RSabha0 28 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIstuti " tvayA vIra ! guNAkRSTA RjudRSTyA vilokitAH / kSaM labdhvaiva gacchanti mArgaNA iva mArgaNAH // " "apUrveyaM dhanurvidyA bhavatA zikSitA kuta: ? / mArgaNaiaughaH samAyAti guNo yAti digantaram // 17 35-siddhi vakrAdAvaMtaH' (8-1-21) ye sUtrathI vayasyanuM vayaMsya thAya che. aMdho ma-na-yAm' (82- 78 ) se sUtradhI vayaMsa thAya che. S 30 OM 3 pAvasaNaM pi cittaM sAraM pi dharesi kaha jasaM seaM ? | jiNa ! siavAyakkhAyaM pi savahA sAmalacchAyaM // 9 // [ pApakRSNaM (pApakaSaNaM) api citraM (cittaM) zAraM (sAraM ) api dhArayasi kathaM yazaH zvetam ? | jina ! sita (syAd) vAdakhyAtamapi sarvathA zyAmalacchAyaM (zarvahAsAmalacchAyaM ) // ] avacUrNiH pAveti / pIpamiva kRSNamapi citraM - karburaM zAraM - zabalamapi dharasi yazaH zvetaM / - zuklam } / he jina ! sitasya vAdo - vArtA tena khyAtaM - prasiddhamapi ) sarvathA zyAmalacchAyam ( ityatam) | pakSe pApasya kaSaNaM citram - anekarUpaM sAraM - pradhAnaM zreyaH - prazasyataraM syAdvAda - khyAtaM { - anekAntavAdapratItam ) / zarvaH - zaGkaraH tasya hAsasyevAmalacchAyA yasya taddhArayatIti sambandhaH / yazo vizeSyam / (zeSANi vizeSaNAni } // 9 // zabdArtha pAva (pApa) =pAya. kasaNa ( kRSNa )= 1/2SNu, zyAma. kasaNa ( karSaNa ) = chenAra pAvakasaNaM = (1) pApanI ne ajA, (2) yAne sAraM ( sAraM ) = uttama. chenAra pi (api) = pazu. cittaM (citraM )=vicitra. cittaM (cittaM ) = tti, bhana. [ zrIdhanapAla sAraM ( zAraM ) = zamasa, amarathIta I. dharesi ( dhArayasi ) = dhArA 42 che. kaha (kathaM )= bha. lakSadravyam / 3 yAcakAH / 4 bANAH / 5 yAcakAnAM samUhaH 1 jyA; pakSe vinayAdiH / 2 zaravyam; pakSe pakSe bANAnAM samudAyaH / 6 vinayAdiH, pakSe jyA / 7 prabhAvakacaritre ( pR0 99 ) padyamidaM vartate / 8 vajra vagere zabdone viSe yathAdarzana vaDe prathamAdi svarane aMte AgamarUpa anusvAra thAya che. 9 joDAkSara nIce AvelA ma, 7 ane cano lopa thAya che. 10 'kasiNaM' iti gha- pAThaH / 11 pApameva kRtsnamapi' iti ka- pAThaH / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] nakSa (cAH )=kIrtine. saca ( zveta )=zveta, dhavaLa. niLa ! ( siya ( sita )=zveta. ttiya (sthAta thAya ( vAra )=vAda. vAya ( yAta )=prasiddha | saghaddA ( sarvathA )=sarva rIte. sAmaha (zyAmajI )=zyAma, kRSNa. chAyA (chAyA)=kAnti. sAmajaA-zyAma kAntivALo, sagha ( zarva )=zaMkara, mahAdeva, TAla ( nhAsa )=hAsya. amaja ( ama )=nirmaLa ziyavAyaralAyaM=(1) zveta vAdathI prasiddha; (2) sadAlAmacchAya=zaMkaranA hAsyanI jema nirmaLa syAdvAdathI prakhyAta. chAyAvALo. bina ! )=he vItarAga !, he tIrthaMkara ! )=syAt, koika rIte. zrIvIrastutiH pArtha vi--hai jina ! pApanA jevA kALA chatAM vicitra (varNavALA), zamala DhAvA chatAM zveta, 'sitavAdathI prakhyAta haiAvA chatAM sarvathA zyAma kAMtivALA evA yaza tuM kevI rIte dhAraNa kare che?" pari--hai jina ! tuM pApanA nAzaka, vicitra, uttama, syAdvAdathI prasiddha ane zaMkaranA hAyanI jema nirmaLa chAyAvALA yazane dhAraNa kare che."----- spaSTIkaraNa 19 pADAtarADhi vicAra- dala ne badale lina e pAThAntara pUrvaka paMDitajIe artha karyo che. A zabdanA kRSNa ane kin evAM e rUpa thAya che. sAmaRRAya thI sa+mahAya=nirmaLa kAMti sahita evo artha temaNe karyo che, paraMtu avarNakAre sUcavela arthamAM viziSTatA jaNAya che. rUpa-siddhi-- sUkSma-22-10-4-44mAM duH' (8-2-75) e sUtrathI oSNanuM jhajja rUpa ane ane 'RRtoDa' (8-1-126)thI da ane, paraMtu viprarkha artha letAM arthAt varNavAcI chaLanA saMbaMdhamAM to o vaLe vA' (8-2-110) sUtrathI na nI pUrve tra athavA 6 thAya, te thatAM vaLa ane viLa evAM rUpo ane toDat' sUtrathI paLa ane Si ane rojo sa' (8-1-260) e sUtrathI ttaLa ane tttattaLa ane. 1 A vizeSaNakavirAjanI zvetAMbara saMpradAyatAnuM dyotaka che. 2 sUkSma zabdanA joDAkSarane sthAne temaja zna, La, jJa, haiM, ane phaLa e akSarone sthAne dU evo Adeza thAya. 3 zabdanI AdimAnA no thAya. 4 dU zabdanA joDAkSaranA aMtya vyaMjananI pUrva vikalpe jJa tathA thAya. 5 rA ane va no sa thAya. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [ zrIdhanapAla 'ka-ga-ca0' ngane 'avarNo 0 ' ye sUtrathI sitavAdanu sivAya thAya che. 'syAd-bhavya-caityacauryasameSu yAt' (8-2-107) ye sUtrathI syAt nuM siyAt thAya. ' antya 0 ' thI siyA bhane 'kaga-ca0'thI siA thAya che. vAda menuM 'ka-ga-ca0 'thI vAa 35 thAya che. meTale syAdvAdanuM siAvAa 35 thAya. 'avarNo 0 ' thI menuM siyAvAya thAya bhane 'isvaH 0 ' thI siyavAya thAya. zAmala mane, bhane 'zaSoH saH 'thI sAmala thAya. 'adho0' thI zyAmala 'sarvatra 0 ' thI zarvanuM zava, 'anAdau 0' thI zava bhane 'zaSoH saH' thI saca thAya che. 220 Hong Hong kayakiJcaM pi akicaM rayatamamukkaM pi na rayatamamukkaM / thirapasamaM pi jaNaM kaha appasamaM kuNasi kayasevaM ? // 10 // * [ kRtakRtyamapi akRtyaM (niSThitArthaM ) rajastamomuktamapi na rajastamomuktaM ( narakatamomuktam ) / sthiraprazamamapi janaM kathaM aprazamaM ( AtmasamaM) karoSi kRta sevam ? // ] avacUrNiH kati / kRtAni kRtyAni yena sa tathA tamapi akRtyaM - avidyamAnakAryaM rajastamasI sAMkhyadarzana prasiddha guNau ( rAjasatAmasabhAvau - krUrAdhyavasAyavizeSau ) yAbhyAM tApa-dainye jAye / svasiddhAntaprasiddhyA tu badhyamAnaM karma rajo mohanIyaM tu tamaH tAbhyAM muktaM rajastamomuktam, sthiraprazamamapi janaM kRtasevaM aprazamaM karoSi ( iti viruddham ) / pakSe nirvartita kartavyamata evAvidyamAnakAryaM narakatamo - durgatyandhakAraM / tena rahitam AtmasamaM - svarUpasamAnam ) // 10 // zabdArtha kaya (kRta) = 2. kizca (kRtya)=Arya. kayakiJca yI che aryo mero yevo, kRtakRtya. f(art)=ugl. azviM (akRtyaM) = (1) artha rahita; (2) zatru rahita | na ni raya ( rajas ) = 204 (gueza). tama ( tamas ) = tabhas ( gue). mukka (mukta) = bhukta. rayatamamukaM - 20/s ane tabhasthI bhuta. 1 syAha, lavya, caitya, zaurya sevA zabhAnA leDAkSaranA ya nI i thAya che. 2 'kRtA kRtyatA yena' iti ka-pAThaH / 3 ' kRtyaM' iti ka - pAThaH / 4 ' vihita kAryamata' iti kha-gha- pAThaH / 5 'muka' iti gha- pAThaH / 1 'nRtya' zabdano 'zatru' yevo pazu artha thAya che sebha haibha maneArtha (a0 2, zlo 362 )nI "tyo vidviSe kArye ca" paMDita uparathI le zAya che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] naca (nara)=naraka. sama (taman )=aMdhakAra. nacatamamudra=narakarUpa aMdhakArathI mukta thira (sthira)=sthira. pasama (rAma)=prazama, zAnti. zivasama=sthira prazamavALo. naLa (gana)=manuSyane. 6 (i)=kema. zrIvIrastutiH { sama (praznamaM)=prazama vinAno. 35 (gamana)=AtmA. sama (sama)=samAna. Uttama=potAnA samAna. juti (roji) tuM kare che. sevA (sevA)=sevA, upAsanA. sevaM=karI che sevA jeNe evAne, sevakane. padyArtha vi--jeNe kAryo karyAM che evA hovA chatAM tuM akRtya che temaja rajas ane tamasthI mukta heAvA chatAM tuM enAthI mukta nathI. vaLI sthira prazamavALA tArA sevakane tuM prazama rahita kare che ( e kevI vicitratA!)" pari--"tuM kRtakRtya (niSThita arthavALA ) che eTale tAre (ve) kaMi kAryaM bAkI nathI [ athavA tAre kAi zatru nathI]. vaLI tuM rajathI mukta che eTale tuM naraka (vagere durgati)rUpa aMdhakArathI mukta che. ( A uparAMta) sthira prazamavALA tArA sevakane tuM tArA samAna banAve che ( e cuktaja che )"--10 21 spaSTIkaraNa bhAva-pratibimba- virodhanA parihArarUpa arthamAM sevakane svAmI tulya banAvavAnI je vAta lakhI che tevI hakIkata bhaktAmaranA nidma-likhita 10 mA padyamAM nihALI zakAya cheH-- "nAya datta muvanamUvaLabhUta ! nAtha! bhUtairguNairbhuvi bhavantamabhiSTuvantaH / tulyA bhavanti bhavato nanu tena kiM vA bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM karoti // " rajasa ane tamasa-- sattva, rajas ane tamas evA traNa prakAranA guNo sAMkhya darzanamAM varNavelA che. temAM rAjasa ane tAmasa guNo heya-tyAjya che, jyAre sAttvika guNa upAdeya-grahaNa karavA lAyaka che. jaina darzana pramANe baMdhAtuM karma te 'rajas' ane mohanIya karma te 'tamas' samajavuM ema avarNakAra sUcave che. rUpa-siddhi-- 'sva:0' e sUtrathI mananuM azmana rUpa bane che. tyAra pachI (8-2-51) e sUtrathI par ane che. anArauthI apanna thAya apananuM alpa rUpe thAya che. che. 1 mA ane AmannA joDAkSarano vikalpe haiM thAya che. maslAmano te vA ntya' e sUtrathI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrIvIrastuti [zrIdhanapAla'sarvatra' thI aprazamarnu apazama, 'anAdauthI appazama bhane 'zaSoH saH' thI appasama thAya che. saMtamasaMtaM na karesi nipphalaM na ya vihesi salahaMtaM / nicaM sakajjalaggo na hosi kaha taM jagapaIvo ? // 11 // [santamasantaM (zAntaM azAntaM sAntaM asAntaM vA) na karoSi niSphalaM na ca vidadhAsi zalabhAntaM (shlaaghmaanm)| nityaM sakajalAnaH (svakAryalagnaH) na bhavasi kathaM tvaM jagatpradIpaH ? // ] avacUrNiH saMtamasamiti / santamasaM-dhvAntaM tasyAntaM no karoSi-niSprayojanaM na ca vidadhAsi zalabhAntaM {pataGgakSayaM} nityaM sakajjalam {-aJjanasahita} agraM-zikharaM} yasya sa tathA tAdRzo na bhavasi / evaMvidho'pi tvaM kathaM jagatpradIpaH? {asnggto'ymrthH|} pakSe santaMvidyamAnaM zobhanaM vA asantaM tadviparItaM / yadvA zAntamazAntaM na karoSi / niSphalaM-moghaM ni ca vidadhAsi} / zlAdhyamAnaM-stAvakaM (nityaM } svakAryalagno na saJjAyase / ata eva {lokottaracarito} jagataH pradIpa iva, lokodyotakatvAt / {athavA jagatAM pradIpaH-ziromaNiH / yadvA jagatpradIpaH, ananyasAdhAraNacArucAritratvAt } // 11 // zabdArtha saMtamasa (santamasa)-gATa aMdhAra. | na (na)=naDi. aMta (anta)-nAza. karesi (karoSi)-tuM re che. saMtamasaMtaMgA saMdhana nAzane. | nipphalaM (niSphalaM) prayoga vinA. saMtaM (santa)-(1) vidhamAna, sat; (2) suME2. | ya (ca)-mane. asaMtaM (asanta)=(1) avidhamAna, masat; (2) . vahesi (vahasi)-bahana re che. saMtaM (zAnta)-zAnta. salaha (zalabha)=5taMgA. asaMtaM (azAntaM)-azAnta. salahaMta-pataMgImAnA nAzane. saMtaM (sAntaM)-aMtathA yuta. salahaMtaM (lAdhamAna)=prazaMsA :rAto. asaMtaM (asAntaM)=aMta 2Dita. | salahaM (zalabhaM)-pataMgAmAne. 1 'etAhazAvizeSaNaviziSTastvaM' iti ka-pAThaH / bhAntaM-zamayutaM azAnta-zAmarahitaM na karoSi, niSphalaM' iti k-paa| Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicitA] zrIvIrastutiH 23 ha (RASA) zlAghAne,prazaMsAne ( (w)=lagna, lAgela. saM (sva)-tuM. rajJajano-potAnA kAryamAM lagna. nizaM (ni)=sadA, nitya. doti (masi)= che. vAgaDha (4)=kAjaLa. huM (jayaM) kema. 7 () agra. saEmo kAjaLathI yukta agra bhAgavALo. 10 ()=jagata, bhuvana, duniyA. 8 (4)=potAnA, nija, ga (F)=pradIpa, dIvo. = (Arya) kArya, kAma. kApavo bhuvana-pradIpa padhArtha vi -"tuM gADha aMdhakArane nAza karato nathI temaja nakAme tuM pataMgane vadha karato nathI [ athavA tuM pataMgane niSphaLa dhAraNa karato nathI ]; vaLI tuM sarvadA kAjaLathI rahita agna bhAgavALa che, chatAM tuM bhuvana-pradIpa kevI rIte che ?" pari-"tuM vimAna (padArtha)ne avidyamAna [athavA zubhane azubha ke zAntane azAnta kiMvA vinAzIne avinAzI] karato nathI-kahetuM nathI-(je jevuM che tevIja tuM tenI prarUpaNa kare che) temaja tuM niSphaLa prazaMsAne vahana karato nathI (arthAta tArI prazaMsA samucita che) tathA vaLI tuM pitAnA kAryamAM lAgelo che-(Atma-svarUpamAM ramI rahyo che) eTalA mATe te tuM jagata-pradIpa che."--11 spaSTIkaraNa artha-satulana- - A padyamAM prabhune jaga-pradIpanI upamA ApI che. eno agra bhAga kAjaLathI rahita che tathA e pataMgono saMhAra karato nathI ema darzAvI enI vilakSaNatA skuTa karavAmAM AvI che. vilakSaNatA mATe bhaktAmaranA nisa-likhita 16 mA padya tarapha daSTipAta karavo anucita nahi gaNAya. "nirdhUmavartirapavarjitatailapUraH kRtsnaM jagatrayamidaM prakaTIkaroSi / gamyo na jAtu marutAM calitAcalAnAM dIpo'parastvamasi nAtha! jgtprkaashH||" upa-siddhi sattanuM jJa thI tAMta rUpa thAya che. stra che. e sUtrathI tAMtanuM saMta bane che, arthAt sAta ane rAtta e baMnenuM saMta rUpAMtara thAya che- sAthI rAma nuM tama rUpa thAya ane pachI "thI thAya. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [ zrIdhanapAla 'kSmA - zlAghA0' ye sUtrathI zlAghA nuM zalAghA thAya. 'kha gha0' thI zalAhA bhane 'zaSoH saH' thI salAhA thAya. 'hrasvaH 0' se sUtrathI salahA thAya. 224 'hrasvaH 0 ' thI kArya nuM karya thAya. pachI "dya yya-ya jaH' (8-2-24) se sUtradhI karya nuM kaja 35 thAya bhane 'anAdau 0' thI kaja thAya. 'adho0 'thI lagnaM laga thAya bhane 'anAdau 0' thI lagga thAya. 30 34 kevalanANuvahaNo viduhaM kaha caritamuvahasi ? | saccArita kihaM niccAritte guNe dharasi ? // 12 // [ kevalajJAnodvahano'pi durvahaM kathaM cAritramudvahasi ! | Harrast kathaM nizcAritrAn (nityAriktAn ) guNAn dhArayasi ? // ] avacUrNiH jJAnasyodvahano - voDhA'pi durvahaM caritraM kathaM udvahasi ? guNAn dharasi ? | ( ekajJAno'pi kathaM dvitIyaM cAritrakevalAkhyaM ( para ) jJAnaM nityaM saMtye nAtiriktaH (ktAn ? ) kevaleti / kevalasya - ekasya saccaritro'pi kathaM nizcAritrAn hasa ityAdi virodhaH ) pakSe ariktAn-pUrNAn // 12 // kevala (kevala ) = (1) bhAtra, A; (2) devaNa. nANa (jJAna) = jJAna. uccahaNa ( udvahana) = dhArA 42nAra. kevalanANuvahaNo - ( 1 ) isa jJAnane dhAraNa 52nAra; (2) DevalajJAna (zubha jJAna ) ne dhArA 12nAra. fa (erft)=ug. duSvahaM ( durvahaM)= urthaMGa, duHbhe vahana urI zAya zevu. kaha (kathaM ) =ebha. caritaM ( mU0 cAritraM)=yAritrane. uhasi ( udvahasi ) = vahana pure che. saccAritto (saccAritraH ) = suMdara yAritravANo. 1. dya, yya, rya me bheDAkSarono ja thAya che. 3 atra 6 ane 7 ekArthaka gaNyA che te prayoga sarvatra vaikalpika rIte thayelo jovAya che. e vikalpe thAya che, zabdArtha | kahaM ( kathaM ) - bha. niccArite ( nizcAritrAn ) =thAritra rahita. nizca ( nitya ) = nitya, sarvahA aritta (arikta) = mAjhI nahi sevA, zubhodha, saNa. arinta (aritra) = zatruthI rakSaNa 12nAra. aMlitta (alipta) = apti, mAsakti rahita. niccArite = (1) sahA abhotra; (2) sarvahA alipta; ( 3 ) nitya zatruzI rakSaNa 2nAra. guNe (guNAn ) = guNa. dharasi ( dhArayasi ) = tuM dhAraNa pure che. 2 'satyenAti0' iti ga-pAThaH / deSa-yukta nathI. azokanI lipiomAM 4 ne sthAne jano mAgadhImAM 6 no rU thAya che, jyAre paizAcI bhASAmAM to Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] zrIvIrastutiH padyArtha viDa-"(he nAtha!) mAtra jJAnana dhAraka hovA chatAM tuM durvAha cAritrane kema ghAraNuM kare che? vaLI tuM sundara cAritravALe hAI nicaritra guNane kema dhAraNa kare che ? pari-"(he bhagavana!) tuM kevalajJAnana dhAraka che eTale tuM (taravAranI dhAra jevuM) durvAha cAritra vahana kare che. vaLI tuM sacAritrazIla che, ethI te sadA amogha [athavA sarvadA alipta (ke Atarika) zatruthI nitya rakSaNa karanArA ] guNane tuM dhAraNa kare che."--12 spaSTIkaraNa 35-siddhi kevalajJAnarUpa jaina pAribhASika zabdathI virodhanA uddabhAvaka A padyamAM nizArira zabda jyA jyA saMskRta zamhornu 3pAnta2 thAya che te piyArIme. tyo'caitye' (8-2-13) ye sUtrathA nitya nica 35 thAya bhane 'anAdau0' thI nizca thAya. 'ke-ga-Ta-Da-ta-da-pa-za-pa-saka pAmUrya luk' (8-2-77) me sUtrathA nizcAritra, nuM nicAritra, ariktarnu arita bhane alipta rnu alita 35 thAya. 'anAdau0' thA nizcAritra aritta bhane alitta thAya. 'sarvatra0' thA niccAritra bhane aritra ! anubhe niccArita bhane arita 35o thAya. 'anAdau0' thA niccAritta bhane aritta thAya. 2. 52thI ne zAya cha nizcAritra rnu nizcAritta, nitya rnu nizca, arikta nuM aritta tamana aritra rnu bhane alipta nuM 55 aritta mema 3pAMtara thAya che. kaha taM samAruhaMto sohammasaNaMkumArabhAvammi / IsANalaMtaAraNaaccuasIlo jae hosi ? // 13 // [kathaM tvaM samArohana saudharma-sanatkumArabhAve (zobhAM mamRNAM saudhaM mamRNaM vA kumaarbhaave)| IzAna-lAntakA-''raNA-'cyutazIlaH (IrSyA'nalAntakAraNa! acyutazIlaH) jagati bhavati ? // ] avacUrNiH kaheti / kathaM tvaM samArohan-adhyAsInaH prathamatRtIyasvargasattAyAM dvitIyaSaSThaikAdazadvAdazasvargasvabhAvo jAyase {iti no ghaTate / pakSe zobhAM {zobhanatvaM masaNaM svargiNAmityarthaH / athavA} masRNAm-ulbaNAM {prakRSTAM vA} kumArabhAve IrSyA evAnalaH {pari 1 caila za6 sivAyanA zamAMnA tyAkSaranI ca thAya. 2 ka, ga, Ta, Da, ta, da, pa, za, Sa, saxkaxpa se akSarI 752 rAkSaramA aya to nA do5 thAya. * 28 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 zrIvIrastuti [ pApAtaapktvaat} tasyAntaH-kSayaH tasya kAraNaM {-hetustatyAmantraNaM} acyutaM zIlaM-cAritraM citra | 23 | zabdArtha 16 (caM)=kema. utA (zAra) IzAna (devaloka), dvitIya svarga. saM () tuM. aMtaNa (rAta5)=lAntaka (devaloka), chaThuM svarga. tamAraheto (samArotra) ArohaNa karato, upara jALa (bhArata) AraNa (devaloka, agyAramuM svarga. caDhato. zujha (sarayuta)=acuta (devaloka), bAramuM svarga. ()=saudharma (devaloka), prathama svarga. | sIDha (zI)=svabhAva. zakumAra (AnamAra) sanaskumAra (devaloka), tR- kRtADhatamAmazukano IzAna, lAntaka, AtIya svarga. | raNa ane azrutanA svabhAvavALo. mAra (bhAva)=bhAva. utA (rcA)=ISya, adekhAI. somanAmAvani saudharmanA ane sanata | i (sana)=agni. kumAranA bhAvane viSe. saMta (ta) nAza. huM (ma)=zobhAne. (ra)=kAraNa, hetu. huM (paM)=mahelane. sAparaMtabhA!=he ISyarUpa agninA nAzanA mae (mayaor)=prakR8. hetu! mata (mALa)=suMvALA. 3 (buta =avinAzI, sthira. gumAra (kumAra)=bALaka zuto =avinAzI cAritravALo. mAgha (mAvo=avasthA. as (ti)=jagatmAM. gumAmAvami-kaumAra avasthAmAM 'ti (masi) nuM che. padhArtha vi-"(he nAtha!) tuM saudharma ane "sanakumAra' (nAmanA svarga)nA bhAvane viSe ArUDha thayele hevA chatAM IzAna", "lAntaka, "AraNa" ane "amyuta' (e nAmanA svarga) nA svabhAvavALo jagamAM kema che ?" pari-he ISyarUpa agninA antanA kAraNa! kumArapaNAmAM prakRSTa zebhAne viSe [athavA suMvALA mahela upara] ArUDha thayele evo tuM (ISyane ghAtaka hovAthI) vizvamAM avinAzI zIlavA (utkRSTa cAritravALo) che."--13 spaSTIkaraNa virodhAtmaka sAmagrI jaina pAribhASika zabdonuM jJAna virodhAtmaka sAdhana pUruM pADe che, jyAre padonA vibhAgapadaccheda e virodhanA parihAranuM kArya kare che. juo pR. rUpa-siddhi- "go thI urjAnuM ibane che ane praNava' thI enuM ja thAya che. sAra1 je zabdamAM ja, 1, 2, 4, 5 ane vana lopa thayo hoya, tene Adi svara dIrdha thAya che. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] zrIvIrastutiH 227 va-za-Sa-sAM za-Sa-sAM dIrghaH' (8-1-43 )II yAya, ne dIrghAnusvArAt' (8-2-62) sIdhe 'anAdau0' thA yatA dilAno malA thAyacha. 'zaSoH saHyA IsA thAya che. nivANagao vi jagappaIva ! bhuvaNAiM kaha payAsesi ? / sayalabhuvaNappayAso vi appayAso kahaM hosi ? // 14 // [nirvANaM (nAzaM mokSaM)gato'pi jagatpradIpa! bhuvanAni kathaM prkaashysi| sakalabhuvanaprakAzo'pi aprakAzaH (aprayAsaH) kathaM bhavasi // ] avacUrNiH nivANeti / (nirvANaM-} vinAzaM gato'pi he jagatpradIpa ! bhuvanAni kathaM prakAzayasi ? sakalabhuvanaloke prakAzaH {prakaTo'pi aprakAzo'prakaTaH} kathaM bhavasi {ityadbhutam / pakSe nirvaannN-mokssH| na vidyate prayAsaH{-yAso} yasya // 14 // zabdArtha nidhANa ('nirvANa)=(1) nAza; (2) mokSa. payAsesi (prakAzayasi)=zita 42 che. gaa (gata)gayesa. sayala (sakala)-samasta, sarva. nidhANagao=(1) nAza pAmela, suA gayesa; (2) bhuvaNa (bhuvana) bhuvana. mokSe gayela, muktine pAmela. payAsa (prakAza)= za, tena. vi (api)=5g. sayalabhuvaNappayAso-samasta bhuvanona viSa prAza jaga (jagat ) gata, duniyA. cha reno mevo. paIva (pradIpa)=ghIya, praSTa hovo. appayAso (aprakAzaH)- 2Dita. jagappaIva!= gat-praTI! appayAso (aprayAsaH)-prayala 2lita. bhuvaNAI (bhuvanAni) bhuvanona, haniyAmAna. kahaM (kathaM)=bha. kaha (kathaM)=3vI zata. hosi (bhavasi)= che. padArtha vi.-"jagat-praTI! tuM A gayA chatai (yoha) suvanAne vI zata prazita kare che? vaLI samasta bhuvanene viSe prakAzavALe hevA chatAM tuM (jAte) kema prakAza rahita 1 lAkSaNika temaja alAkSaNika evA dIdhuM ane anusvArathI para evA zeva ane Adezane dvirbhAva na thAya. 2 haima anekArthasaMgraha (kA. 2, zlo. 808)mAM kahyuM paNa che ke "nirvANaM mokSanisyorviSyAtekarimajane." Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrIvIrastuti [zrIdhanapAlapari0- bhuvana-a! tu bhAkSe gayo cha, vAste to tuM (sarva) bhuvanAne - zita kare che. vaLI tuM samarata bhuvanane viSe prakAzavALe che (te gya che, kemake) tuM (rAgadessaahinny) prayatna vinAno cha."-14 spaSTIkaraNa 35-siddhi____'sarvatra0thI aprakAza bhane aprayAsa nai apakAza bhane apayAza 35 thAya che. 'anAdau0'thI appakAza bhane appayAza bhane 'zaSoH saH' thI appayAsa bhane appakAsa mane cha. 'ka-gaca.' thI appakAsa rnu appAsa thAya bhane 'avarNo.' thI appayAsa thAya che. sAsAyaNANa jaMtUNaM sAmi ! dito aNaMtasaMsAraM / AsAiadhammANaM airA kaha desi siddhisuhaM ? // 15 // [sAzAtanAnAM jantUnAM svAmin ! dadadanantasaMsAram / AzAtita(AsAdita)dharmANAmacirAt kathaM dadAsi siddhimukham // ] avacUrNiH seti / saha AzAtanayA {-dharmahInatayA} vartante ye teSAM {jantUnAM} anantasaMsAra dadat / AzAtitadharmANAM acirAt kathaM dadAsi siddhisukhaM {iti durghaTam } / pakSe tu sAsvAdanAnAM-dvitIyaguNasthAnavatAM {jantUnAmanantasaMsAraM dadadityavirodhaH / prAptaH-} AsAditaH {vA) prAptaH {spRSTo'nubhUto} dharmo yena // 15 // zabdArtha sAsAyaNANa (sAzAtanAnA)=mAzAtanAthI yuta. AsAia (AsAdita)=prAsa 42, pAmesa. sAsAyaNANa (sAkhAdanAnAM) sAsvAna (nAmanA di. dhamma (dharma)=dharma. 'tIya mugusthAna)thI yuta. AsAiadhammANaM-(1) AzAtanA rI che dhanI jaMtUNaM (jantUnAM) prANAmaone. jemaNe evAne; (2) prApta karyo che dharma jemaNe sAmi! (svAmin )-De nAtha! avAna. dito (dadat )=bhApato. airA (acirAt ) sat12, khahI. aNaMta (ananta)-mananta, apA2. kaha (kathaM)=bha. saMsAra (saMsAra)-saMsAra, apa. desi (dadAsi)-tuM pAye che. aNaMtasaMsAraM-mananta saMsArane. | siddhi (siddhi)-siddhi, bhuti. AsAia (AzAtita)=AzAtanA resa, savarANunA suha (sukha)-subha.. rekha. siddhisuhaM-bhutinA sumane. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicitat] zrIvIrastutiH rara9 padhArtha vihe nAthI AzAtanA karanArA prANIone ananta saMsAra ApanAro tuM hevA chatAM jemaNe dharmanI AzAtanA karI che evAne tuM jaladI mukti-sukha kema Ape che ? pari - he prabhu! (zAsananI) AzAtanA karanArA prANIone ananta bhava (sudhI. rakhaDapaTTI) ApanAre tuM, jemaNe dharmane (gya rIte) prApta karyo che temane satvara siddhisukha sama che te (yukta ja che)."--15 spaSTIkaraNa pAThAntara-vicAra- hiMto ne badale hiro ema mArI traNa pratio pikI ekamAM pAThAntara che, paraMtu avacUrNikAre karelA artha upara khyAla ApatAM te yogya jaNAto nathI, joke enAthI paNa artha to phure che. paMDitajI TippaNamAM sUcave che tema tenI pratimAM mULa pATha " to che, paraMtu te barAbara nahi lAgavAthI, temaNe lakhelI pratamAM mane badale la lakhAyAnI jANItI prathA tarapha lakSya ApI sahita pATha sUcavI artha karyo che. mArI namra samAja pramANe to "samitI pAThane badale samardita pATha zuddha che. emane maLelI pratimAMthI hi pATha UDI gayo lAge che. vaLI A padyanA paMDitajIe pasaMda karela nimnalikhita pUrvArdha- "sAsAyaNANa jaMtUNaM sAsito aNaMtasaMsAraM" --tarapha daSTipAta karatAM prathama caraNamAM 12 mAtrA ane dvitIya caraNamAM 16 mAtrAo jaNAya che, jyAre hito ne badale sA!i kiMto pATha (ke je mArI pAsenI pratiomAM che te) rAkhatAM be mAtrA vadhAre maLe che, eTale chaMdobhaMga thato aTake che. rU5-siddhi- sarvara thI sAravAnuM tArA rUpa thAya che. barAH hAthI sArAtara nuM sArAta rUpa bane che. "-kAzva sUtrathI A baMnenuM sArAmana rUpa thAya che. "gALe thI rAsAyA bane che ane ? sUtrathI vAtAva thAya che. lI thI dviva thatuM nathI. samaNANa bIabhUo vi sattamo saMjayANa kaha Nu tumN?| kaha nAha ! sattajiho vi naTThamo hosi bhuvaNammi? // 16 // [anauiddhitI (vIna)mUto sara(sattana) saMvattAnAM vArtha7 maNi? hAtha nAtha! sasa(sara) vedo nAkhano masa(namohola) avane i]. 1 paMDitajInI AvRttimAM A zabda bhUlathI rahI gayelo jaNAya che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zrIvIrastuti [ ApanAhaavcuurnniH samaNANeti / zramaNAnAM dvitIyabhUto'pi saptamaH saMyatAnAM tvaM katham / nu {iti} vismaye {atr}| kathaM saptAnAM jyeSTho'pi na aSTamo bhavasi {iti durghaTam } pakSe bIjabhUtaHkAraNakalpaH sattamaH sattvena {-sAhasena} jyeSThaH {prazasyataraH vRddhataro vA} naSTo moho yaya | 26 | zabdArtha samar (jhamaLAnAM)=zramaNomAM, sAdhuomAM. satta (sana)=sAta. vIra (dvitIya) dvitIya, bIje. sara (sarava)=sava, sAhasa, thIyA (vIna)=bIja. satta (f)=Asakta. mUSaka (mUta)=jevo.. hatta (zA)=zakta. vI =(1) bIjA jevo; (2) bIja jevo. biTTa ()=jyag, moTo. sama (ma)=sama. sAnidhro- 1) sAtathI moTo; (2) satvathI joi; khAna (jJAna) jJAna. (6) sauthI vadhAre Asakta, (4) zaktizALIomAM samAvISabhUza=zama ane jJAnanA bIjarUpa. uttama. vi (ji)=paNa. ra=nahi. uttamo (samA)=sAtamo. jo () AThamo. saro (sattama) zreSTha, uttama. rohita (masi) tuM che. saMgAthA (catAnAM)=saMthamIomAM. 16 ()=nAza pAmela. veda (ya) kema. moda (moha)=maha. (3)=kharekhara. namoho nAza pAmyo che moha jeno evo. tuH (tva)tuM. tti (masi)=AM che. (nAya!) he nAtha! | muvani (purane)=jagatamAM. padhArtha vi-"(he nAtha!) zramaNAmAM dvitIya hevA chatAM tuM saMyamIone viSe sAtama kema che [athavA zramaNamAM bIja jevo (laghu) hovA chatAM tuM saMyamIone viSe uttama kema che]? vaLI sAtathI me ho chatAM tuM jagatamAM AThame kema nathI [ athavA tuM Asakta (rAgI)mAM meTe hevA chatAM niha kema che ?" pari "(he nAtha!) (zramaNa-mArganI utpatti-pravRttinA kAraNarUpa eTale) zramanA bIja samAna (eTale ke temanI utpatti-pravRttinA heturUpa) [ athavA zama ane jJAnanA bIjabhUta ] tuM che, ethI tuM saMyamIomAM zreSTha che. vaLI tuM sAhasathI che [athavA tuM samartha (purUSa)mAM zreSTha che], ethI te te jagatamAM mehane nAza karyo che."--16 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSiA! zrIvIrastutiH 231 spaSTIkaraNa vizeSatAo A padyamAM khAsa karIne aMkasUcaka zabdanA dviathI paNAne lakSyamAM rAkhIne kavirAje virodha Ubho karyo che. AnA pachInA padyamAM paNa e zabda-chaLane sthAna ApavAmAM AvyuM che kharuM, paraMtu te phakta pUrvArdha pUratuM ja che. A padyamAM thI mUtro gata "sUma' zabda, uttara padyamAM nayaNAmamUAM gata "khUga zabda temaja 23 mA padamAM viravIrAmarAmamUrgamAno mUA zabda "samAna vAcI hovAthI te sUtrakRtAMga(2, 7, 7)gata tarapada pAThanuM smaraNa karAve che. sAthe bhaktAmaranA dazamA pagata muvamULabhUta! nAtha! e padanI paNa smRti karAve che. A sthaLe "bhUta zabda samAnavAcI gaNAya che e vAtanuM hema anekArtha (kA. 2, zlo. 19-17) samarthana kare che, kemake tyAM kahyuM che ke "bhUtaM sopamAno mA mAre 'tIte pizAcAdau pRthvyAdau jantuyuktayoH". ajaina grantho paikI maharSi pataMjalinA nigna-likhita "yat tarhi tadbhinneSu abhinnaM cchinneSu acchinnaM sAmAnyabhUtaM sa zabdaH' mahAbhASya upara keyaTe pradIpamAM vivaraNa karatAM "sAmAmiva sAmAnyabhUta evo je ullekha karyo che te AnI sAkSI pUre che. vizeSamAM medinI koza (pR. 41)mAMnuM nimnalikhita avataraNa jotAM e saMbaMdhamAM jarA paNa zaMkA rAkhavAnI jarUra rahetI nathI. khUi #aa pirAvAva, santa zI ripUjite prApte vRtte same satye devayonyantare tu nA // " vidhAjanaka sAdhana- nolorinI padajIMdAtmaka temaja saMdhisvarUpI vicitratA virodha ane parihAramAM sAdhanarUpa thaI paDI che. virodhAtmaka artha karatI veLA rUmorie pramANenAM traNa pado ane parihAra karatI vakhate namohoti e pramANe be pado samajavAnAM che. ra ane konI saMdhi saMskRta bhASAnA saMdhinA niyama pramANe nado thAya, paraMtu prAkRtanI vizeSatAne dhyAnamAM letAM prAkRtamAM napho thAya che. rUpa-siddhi- " sAthI zattA nuM rUpa thAya che. "ja--ra0 thI 8 nuM stara ane banAva thI sata nuM ratta bane che. "ttara0 thI rarara nuM ratta thAya che. bagADyAna e sUtrathI sattananuM ra thAya. "#--00 thI rata thAya ane banAvo . thI thAya. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra zrIvAstuti [ zrIranA kaha payaDiyavIsAsaM pi vahasi rUvaM payAsiadasAsaM / jiNa ! nayaNAmayabhUaM pi kAraNaM daMsaNavarassa ? // 17 // [ caM ghaTitarvirAcAra (vivA) vasi prakAzitararAnA jina ! nayanAmaya(nayanAmRta)bhUtamapi kAraNaM darzanavarasya // ] vacUHi tiA ghaTitA viMtiH -divAsayA sArA-kizo cena ta ha vaNi prakaTitadazAzam / nayanAnAmAmayo-rogaH tadbhUtaM {-tatkalpaM} api kAraNaM-nimittaM darzanavarasya prdhaanaavloknsyetyrthH| asambaddhazcAyam } pakSe prakaTitavizvAsaM-prakAzitavizva sanIyatvaM nayanAnAmamRtabhUtaM darzanAnAM-samyaktvAnAM varaM-kSAyikaM tasya kAraNam // 17 // zabdArtha 16 ()=kema. baLa(ninI)= jinA, he tIrthaMkara! padira (ghaTita)=prakaTa karela. nA (vacana) netra, AMkha. vINA (kiMrAta)=vIsa. | maya (gAma) roga. jhAlA (mArA)=dizA. samaya (sAta) amRta, sudhA. vIrANa (vizvAsa)=vizvAsa, zraddhA, bharoso. paryAyavara=(1) prakaTa karI che vIsa dizAne mUka (mata)=jevuM. jeNe evuM; (2) prakaTa karyo che vizvAsa jeNe evuM. nAmathamUi=(1) netrane rogarUpa; (2) netrane ja (kavi)=paNa. amRtarUpa. vali (vasa)=8 dhAraNa kare che. | (ALa)=kAraNa, hetu. sarva (i)=rUpane. (na)=1) darzana, jovuM te; (2) samyakatva, pANi (kAzita)=prakAza pamADela. yathArthe zraddhAna. (darAnu)=daze. uttama. vasiSAraM prakAza pADyo che daza dizAne viSe taMtavara4-1) uttama darzananA; (2) uttama sana jeNe evuM. myaktvanA. padhArtha vi-"he jina! vIsa dizAne prakaTa karanAruM (tAjuM) rUpa hovA chatAM daza dizA upara prakAza pADanAruM rUpa tuM kema dhAraNa kare che? vaLI e rUpa netrane rega rUpa hovA chatAM uttama darzananA kAraNarUpa kevI rIte che? pari-hi tIrthakara! jeNe vizvAsa saMpAdana karyo che evuM ane ethI karIne te daza dizAne prakAzita karanAruM rUpa tuM dhAraNa kare che. vaLI tAruM rUpa nayanane amRtarUpa hovAthI te te (sAyika nAmanA) uttama samyaktvanA kAraNabhUta bane che."--17 1 "vitA' ti -pAkaH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 viracitA] zrIvIrastutiH spaSTIkaraNa pAThAntara-vicAra- paMDitajInI AvRttimAM A padyanuM pUrvArdha nIce mujaba che - "kaha payaDIadisAsaM pi vahasi rUvaM payAsiadisAsaM." AnuM vivaraNa karatAM vada ane gharanI vacce avagraha sUcavI temaNe evo artha karyo che ke "he jina! tuM je jAtanA rUpane dhAraNa kare che te aprakaTitadigAsya chatAMya prakAzita digAsya che kharI rIte to je rUpa dizAmukhone na pradAvatuM hoya te dizAone prakAzita kare kharUM? na ja prakAzita karI zake. Ama chatAM ya tAruM rUpa to vicitra che." A pramANe virodhAtmaka artha sUcavyA bAda teo kaye che ke--"A pUrvArdha barAbara samajAtuM nathI." azuddha pATha hovAthI artha kure nahi e dekhItuM che eTale AmAM kaMI paMDi. tajIne doSa nathI. paraMtu zArIlii nuM aghaTitAiNa sUcavatAM temaNe javAnuM je prati rUpAntara sUcavyuM che te zuM citya nathI? rUpa-siddhi sarvagaothI vizvAsanuM virAra bane. bA-0thI vIrA thAya ane "rA sAthI vAta thAya. "viMrAhyakuMja' (8-1-28) sUtrathI airAtinuM visati thAya. kAraNathI enuM vijJapti thAya. zani-sida-virArata (8-1-92)thI vIti thAya. triyAmavitA (8-1-15)thI vIsa thAya. "saca0 thI zIlA thAya. toDA (8-1-126) sUtrathI nAnAmRtanuM nayanamata rUpa thAya. --thI nayanAmA, "va thI nayanAmaya ane "no jaDa thI nathAmA thAya che. avirAmaM pi jaimayaM avasTuiM tihuaNassa vi varidai / kaha nicchiaMpi muNivai ! aNicchiaM desi suhanivahaM // 18 // [avirAmamapi yatimayaM (yatimataM) avariSThaM (apareSTaM) tribhuvanasyApi variSTham / kathaM nizcitaM api munipate ! anizcitaM (aniSTaM) dadAsi sukhanivaham // ] 1 Ano parihArarUpa artha paMDitajIe sUcavela nathI. 2 viMrAti vagere zabdonA anusvArano lopa thAya che. 3 nihA, hiMda, viMra ane viMzati zabdanA 6 ne zuM thAya, 4 vidyuta zabdane choDIne nArIjAtivALA zabdonA aMtya vyaMjanano ma thAya che. 5 ne ja thAya che. RSabha0 30 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zrIvIrastuti avacUrNiH avirAmamiti / na vidyate virAmo - viratiryatra tamasi yatibhiH - virAmairnirvRttaM yatimayaM avariSTha {-pradhAnataraM} trimuvanasyApi variSTa nizcita {-niSThabhUtAva) anizcita sulanirde vAsi {casaddhatiH} / pakSe yatInAM mataM-gamitreta, 'ariTTa' tti hari trimuvansyaapi, 'aNicchiyaM pi' tti aniSTam - aprArthitaM ( ityarthaH } | sukhanivahasya vizeSaNAni 'rojAni | 28 // vi (api)=paNa. vari>= (varii)=uttama. haiM (i)=kema. avirAma (virAma)=virAma vinAnuM, zAzvata. tti (pi)=paNa. nar (yaMti)=(1) virAma; (2) yati, muni. maya (maya)=pracuratAvAcaka zabda. maya (mata)=(1) vallabha, abhISTa; (2) saMmata. namacaM=(1) virAmamaya; (ra) munione abhISTa. avari (arii)=uttama nahi evA. avara (para)=apara, anya. = (Ta)=iSTa, vAMdhela. aridyu=anyane iSTa. tikruzaLasa (trimuvana)=tribhuvananuM, trailokyanuM. zabdArtha niSThiklR (nizcita)=nizcita, nirNIta. muLa (muni)=muni. [ zrIdhanavAH var (pati)=nAtha, svAmI. muLavar!=he munirAja ! siihala (anizcita)=anizcita. iicha: (jainiTTa)=aprAciMta, mAMgyA vinAnA. 15 (gana)=mAnava. cchinna (Ta)=icchela, cAhela. muLivadAiiot=munipatirUpa janoe iaela. Teli (vAsi)=tuM Ape che. | jIdda (mula)=sukha. nivada (niyaDha)=samUha. sunivaE=sukhanA samUhane. pArtha vi----hai munIzvara! virAma vinAnA chatAM virAmamaya, uttama nahi heAi tribhuvanane paNa uttama tathA nizcita hAvA chatAM paNa anizcita evA sukha-samUhane tuM kema arpe che'' pari06( hai cegirAja !) virAma vinAnA (zAzvata ) ane ethI karIne munione vallabha [ athavA saMmata ], vaLI anya (ajaina) janane paNa iSTa ane ethI te traileAkya(vAsI 1 'nALi' kRti ga-1|4: | 2 yati' zabda chaMdaHzAstramAM virAma arthamAM suprasiddha che. enI anekArthatAne mATe hema anekAye (kA. 2, zlo0 202 )mAM kahyuM che ke niAre cirato milo." 3 atra anUkUda ema pada samajI, nahi vAMchela-aprArthita evo artha karavAmAM Avyo che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 viracitA] zrIvIrastutiH janone mATe paNa uttama temaja vaLI nizcita tathA aprArthita [athavA nirNata eTalA mATe muni pati janoe vAMchela] evA sukha-samUhane tuM Ape che."--18 35-siddhi yatimaya bhane yatimata me garnu 'AdeyoM jaH' (8-1-245)thI jatimaya bhane jatimata 35 thAya. 'ka-ga-ca0 thI jatimatarnu jatimaa thAya bhane 'avarNo.' thA jatimaya thAya. 'TaisyAnuSTeSTAsandRSTe' (8-2-34)thA iSTarnu iTha thAya. 'anAdau0 thI iThTha thAya bhane 'dvitIya thI iTTha mane. po vaH (8-1-231)thI aparanuM avara 35 thAya. avara mane iTanI saMdhi thatai avariTTha thAya. hebha iSTarnu iTTha panyu tebha avariSThatuM avariTa thAya. sAmapauttipasatto kahaM si veattaIkvasattU vi| kaha Nu visaMko vi payAvai tti payaDaM vahasi sadaM ? // 19 // [sAmaprayukti(pravRtti )prasaktaH kathaM asi vedanayyekazatrurapi / kathaM nu vRSAGko'pi prajApatiriti prakaTaM vahasi zabdam // ] avacUrNiH sAmeti / sAnnaH-sAmAkhyavedasya prayuktiH {-AsaktaH kathaM} sIti prAkRtatvAt asItyasyArthe ca {vartate} tvamityasya vA'rthe / vedAnAM-zrutInAM yasyaikaH zatrurapi kathaM nu vRSAGka:-zaGkaro'pi / prajApatiH {-brahmA} iti {prakaTaM} zabdaM dhatse {ityayuktam / pakSe sAmnaH-priyasya {prayogapravRttaH} vedAnAM syAdInAM trayasyai ekazatruH tasya kssykRttvaat| vizaGka:-asaMzayaH prajAnAM {-lokAnAM} ptiH||19|| 1 kahevata che ke "mAMgyA vinA te mA paNa na pIrase. AthI prabhu parama kRpALu hovAthI mAMgyA vinA sukha arpe emAMja enuM mahattva che. mAMge tyAre to sAmAnya jana paNa Ape. viziSTa jana maMgAvavA sudhI rAha na jovaDAvatAM svayaM Ape emAMja enI viziSTatA che. 2 padanI AdimAM ja hoya to tene na thAya. 3 uSTra, iSTA bhane sandRSTa sivAya anyatraSTa noTa thAya.. 4 svarathI para, joDAkSarathI varjita ane AdimAM na hoya evA 7 ne 4 thAya. 5 'sAmi' iti dh-paatthH|| hai 'lakSaNe' iti g-paatthH| 7-8 'trayyA ekaH' iti pratibhAti / 9 'kartRtvAt' iti ga-pAThaH / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrIvIrastuti [chInavAizabdArtha (nAma)=(1) sAma (veda); (2) zAnti. | (purUSa-veda, strI-veda ane napuMsaka-veda e) traNa samA (rayAmA) zyAmA, lalanA. vedano advitIya duzmana. para (yuni)=prayoga. vi (Fi)=paNa. tti (pravRtti) pravRtti. (caM)=kema. satta ()=prasakta, Asakta, rAgI. ()=kharekhara. rAmapattipatto (1) sAmanI prayuktine viSe A- saktaka (2) zyAmAnI pravRttine viSe prasanna; (3)] kAMdA (ga)=cihna. - vira (79)-(1)=maLada; (2) dharma. zAntinI pravRttinA rAgI. thANuM (6)=kema. vihaMgA=(1) baLadanA cihnavALo, mahAdeva; (2) li (hi)=8 che. dharmathI lakSita. chejha (veDha) (lokaprasiddha) veda; (2) veda, jaina vijo (vizaH)=niHsaMzaya. pAribhASika zabda. vaat (jJAti) (1) prajApati, brahmA (2) taruM (trI)==Nane samUha, prajAno svAmI. gha ()=eka, advitIya. tti (rUti)=ema. saT (zatru)=zatru, dumana. ghauM (ka)=prakaTapaNe, prasiddha rIte. 3 rajU (1) (jharveda, yajurveda ane sAma- vaNi (hi)=AM dhAraNa kare che. veda e) traNa vedono asAdhAraNa zatru; (2) sa6 (zabda) zabdane. padhArtha vi-"sAma (veda)nI prayuktine viSe Asakta hovA chatAM tuM traNe vedane asAdhAraNa zatru kema che [athavA tuM (purUSAdi) traNe vedano advitIya duzmana hovA chatAM zyAmAnI pravRttimAM rAgI kema che]? vaLI tuM mahAdeva hovA chatAM brahmA evA zabdane prakaTapaNe kema dhAraNa kare che?" pari-"tuM zAntinI pravRttine rAgI che eTale tuM (puruSAdi) traNe vedane anupama zatru che te vAta barAbara che). vaLI tuM dharmathI aMkita che, tethI te prajApati evuM birUda prakaTapaNe vahana kare che [athavA tuM niHsaMzaya prajApati evo IlkAba dhAraNa kare che].-19 spaSTIkaraNa veda-traya- mehanIya karmanA bhedomAM nokaSAyavedanIya paNa AvI jAya che (juo pR. 205). AnA je nava bhedo A pRSThamAM gaNAvyA che, te paikI purUSa-veda, strI-veda ane napuMsaka-veda e traNane atre ullekha che. zleSmane prakopa thatAM khAtuM khAvAnI jema abhilASA thAya tema je vedanA udaya daramyAna strI sAthe bhoga bhogavavAnI utkaThA thAya te "purUSa-vedI (mehanIya) che. evI rIte Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA zrIvIrastutiH 237 purUSanI sAthe bhoga bhogavavAnI abhilASA je vedanA udayathI thAya te strI-veda che. jemAM baMne dhAtunA udayakALamAM mArjita vagere dravyonI abhilASA thAya che, tema je vedanA udayathI strI temaja purUSa e baMne sAthenA bhoganI vAMchA thAya te "napuMsaka-veda che. taravAthe(a) 8, sU0 10)nA svapajJa bhASya (pR. 142)mAM sUcavyA mujaba A traNa vedone tRNa, kASTa ane karISanI upamA ApavAmAM Ave che. 35-siddhi 'isvAt thya-zva-tsa-sAmanizcale' (8-2-21)thI anizcitarnu anichita thAya. 'anAdauthI anichita thAya. mane dvitIya thI anicchita thAya. 'ka-ga-cathI anicchiA thAya. 'no NaHthI aNicchia mane. 'isvaHthI zyAmApravRttinuM zyAmapravRtti 35 thAya. 'udRtvAdau' (8-1-131) sUtrathI zyAmaprautti thAya. 'ka-ga-ca0thI zAmaprautti thAya. 'sarvatra0yA zAmapautti thAya. 'zaSoH sAthI sAmapautti thAya. kaha maMsaluddharayaNiaraparigayaM puNddriiariNcholiN| vAriaasaipariggaha ! pariggahe kuNasi calaNANaM ? // 20 // [kathaM mAMsalubdharaijanicara(mAMsalordhvarajonikara )parigatAM puNDarIkazreNim / vAritAsatIparigraha ! parigrahe karoSi caraNAnAm ? // ] avacUrNiH kahamiti / mAMsalubdhA-gRdhrAste ca te rajanicarAzca taiH parirgatam / puNDarIkANAM-vyAghrANAM richoliH {iti dezIyavacanena} AlI tAm / {atra mAMsalubdhA radA-dantAsteSAM nikaraNa parigatA vyAghrapaGkistAm }|vaarito-nissiddho'staa(?)-kruuraannaaN parigraho yena / kathaM pAdAnAM parigrahaM karoSi {iti duryojam} / pakSe mAMsalo-bahalaH Urdhva-upari yo rajasaHpuSpaparAgasya nikarastena parigatAm / puNDarIkANAM-padmAnAm {Alim } // 20 // 1 nizcala zahane chorAne -hasvathA 52 thya, zva, tsa bhane psa me yAra |kssrno cha thAya. 2 Rtu vagere zahonA Rno u thAya che. 3 'rada0' itypi| 4 'veSTitam' iti ga-pAThaH / 5-6 'pauNDa.' iti gha-pAThaH / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 6 (i)=kema. maMtta (mAMsa)=mAMsa. jIdda (jIya)=lolupa, lobhI, lAlacu. maMlatyuddha= mAMsanA lobhI arthAt gRdhra, gIdha. caLa (rani)=rAtri, nizA. lara (cara)=cara, caranAra. parica (parizata)=(1) vyAsa; (ra) vIMTaLAyela, maMsaha (mAMsa)=mAMsala, puSTa. 36 (a~)=ucca, UMcA. raya (rajJas)=raja, puSpa-parAga. ca (ra1)=dAMta. Liya6 (nira)=samUha. zrIvIstuti zabdArtha samUhathI vIMTaLAyela; (3) puSTa ane ucca evA raja-samUhathI nyAsa. puMsarIr ('pu3rIda)=(1) vAgha; (2) zveta kamaLa, padma, frotid (zreNi)=zreNi, paMkti. kuMsrInisolDiM=(1) vAghonI zreNine; (2) kamaLanI zreNine vAritra (vArita)=nivAraNa karela. alar (satI)=krUra. parirg (varitrax)=parigraha. maMsaddhaddhaLi parizacaM=(1) mAMsanA lAlacu ni| vujhatti (roSi)=tuM kare che. zAcarathI vyAsa; (2) mAMsa-lolupa dAMtovALAnA ghaDhaLAM (carAnAM)=caraNonA, pagonA. --padyamAM zreNivAcaka zabda tarIke 'riMcholi' che. [ zrIdhanapANa vAriGgAntari !=nivAraNa karyo che kara (jIvo)nA parigrahano jeNe evo! pariAde (paripraa)=parigrahane. pArtha vi-he krUra (vA)nA parigrahanA vAraka! tuM (Ave) chatAM kema tArAM caraNeA (mUkavAne mATe) gRdhra nizAcarathI [athavA mAMsalubdha dAMtavALA (prANIo)nA samUhathI] vyApta evA vAdhAnI zreNinA parigraha kare che?'' pari--hai parigrahanA pratiSedhaka! tuM tArAM caraNA (mUkavA) mATe puSTa ane ucca evAM puSpa-parAgathI vyApta padmonI paMktine parigraha kare che (te vyAjabI che)."--20 spaSTIkaraNa riAlI zabda-- paMDitajI to Ano artha rIMchanI oLI-zreNi kare che. te lA. krU taraphathI chapAyela samyaktvasasatinI TIkAnA 188mA patramAMnA nimna-likhita-- "tA taM kiM muNivasahA anaMtabhavabhamaNabhIruNo dhaNiyaM / teAMta nAyatattA aridrohihindara // 36 " 1 sarakhAvo tema anekArtha0 (kA. 4, zlo0 1392 )no nizna--likhita pAH-- "puNDarIkaM sitAmbuje / sitacchatre bheSaje ca puNDarIko'gnidiggaje." Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] zrIvIrastutiH 238 ceIavaMdanamahAbhASyanI 144 mI tathA 137 mI gAthAmAM paNa A arthasUcaka A zabda che. quii thAsatazatI (za. 1, 1.75; 1. 2... 420; sa. . 512, 2.6, mA. *74, za. 7, gA. 87)mAM paNa A hakIkata najare paDe che. bhavisayatakatAmAM paNa ema che. supAhanAhacaryamAM paNa be sthaLe (pR. 237 ane 280) A zabda daSTigocara thAya che. "riMcholI paMtIe " mema zInAmamAsAnA sAtamA varNanI sAtabhI gAthAbhA tathA 1"evaM jiNabhavagaMmi vibIyaM biMba na kAriyaM juttaM / tattha vi saMbhavai jao puboiyadosariMcholI // " [evaM jinabhavane'pi dvitIyaM vimba na kAritaM yuktam / tatrApi sambhavati yataH pUrvoditadoSazreNiH // 1 2 "bhaNiyassa tattameyaM saMghassAsAyaNA na kAyavvA / so uM sagarasuANaM duvisahaM dukkhariMcholi // " [bhaNitasya tattvametat saGghasyAzAtanA na krtvyaa| sa tu sagarazrutAnAM durviSahAM duHkhazreNim // ] 3 "ua pommarAamaragaasaMvaliA NahaalaoNo oarai / NahasirikaNThabhaTTa vva kaNThiA kIrariJcholI // 75 // " [pazya padmarAgamarakatasaMvalitA nabhastalAdavatarati / nabhaHzrIkaNThabhraSTeva kaNThikA kIrapatiH // ] 4 "ukkhippai maNDalimArueNa gehaGgaNAhi vaahiie| sohaggadhaavaDAa bva uaha dhgurumprincholii||20||" [utkSipyate maNDalImAratena gehAGgaNAd vyAdhastriyAH / saubhAgyadhvajapatAkeva pazyata dhnuHsuukssmtvkptiH||] 5 "uaha tarukoDarAo NikantaM puMsuvANa richolim / sarie jario vva dumo pittaM vva salohiaMvamai // 62 // " [pazyata tarukoTarAnniSkrAntAM puMzukAnAM patim / zaradi jvarita iva drumaH pittamiva salohitaM vamati // ] hai "rundaarvindmndirmarndaannndiaalirincholii| jhaNajhaNai kasaNamaNimehala vva mhmaaslcchiie||74||" [bRhadaravindamandiramakarandAnanditAlipatiH / / jhaNajhaNAyate kRSNamaNimekhaleva madhumAsalakSmyAH // ] 17 "aNNaggAmapautthA kaDDantI maNDalANa richolim / akkhaNDiasohaggA varisasa jiau me sunniaa|| 87 // " [anyagrAmaprasthitA karSayantI maNDalAnAM patim / akhaNDitasaubhAgyA varSazataM jIvatu me zunikA // ] Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrIvIrastuti [ kInagrapAIalachInAmamAlAnI 106mI gAthAmAM boTI mAtra 7 choTI gAvaskI vaMti A pramANe ullekha najare paDe che. bhAva-nirUpaNa - - A padyamAM kavirAje prabhu cAlatI veLAe potAnAM caraNa kamaLanA upara mUke che ema sUcavyuM che. A vAta naDatu stutinA nimna-likhita- "yeSAM vikacAravindarAjyA, jyAyaHkramakamalAvalI dadhatyA / ___ sadRzairiti saGgataM prazasyaM, kathitaM santu zivAya te jinendrAH // 2 // " -dvitIya padhamAM temaja bhaktAmaranA nIce mujabanA "unnidrahemanavapaGkajapuJjakAnti paryullasannakhamayUkhazikhAbhirAmau / pAdau padAni tava yatra jinendra ! dhattaH padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti // 32 // " -padyamAM paNa najare paDe che. digambara sampradAyamAM paNa AvI mAnyatA hovAnuM zrIjinasenAcAryata AdipurANa (50 25)nA nimna-likhita 254mA padya uparathI joI zakAya che - "mRdusparzasukhAmbhoja-'vinyastapadapaGkajaH / zAlibIhyAdisampanna-vasudhAsUcitAgamaH // " solApuravAlA zrIyuta vakIla rAvajI nemacaMda zAhe karelA marAThI anuvAdanA 169 mA pRSThamAM lakhyuM che ke "gamanasamayIM zrIjivAcyA caraNAMkhAlI atyantaramaNIya / va sugandhI ase suvarNakamala AkAzAMta pragaTa jhAleM" // rU5-siddhi jANaSyinukyo (8-1-70)thI mAMsa ane nara4nAM saMta ane saMtarUpa bane che. sudhanuM "sarvAcchI suSa bane. "nA" thI sudhdha thAya ane dvitIthI zuddha thAya 40thI karthanuM ja rUpa bane. gaothI bane. banAvauthI ja thAya. tira0thI thAya. 1 A "vinyasta" zabdathI ema skure che ke tIrthaMkaranAM caraNane kamaLono sparza thAya che, paraMtu jyAre kahevAtI digambara mAnyatAthI A virUddha hakIkata jaNAya che to vizeSajJo A saMbaMdhamAM mImAMsA kare evI abhilASA rahe che. 2 mAMsa jevA zabdonA AdinA ane e thAya che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 viracitA] zrIvIrastutiH gayavisayagAmatattI kaha si neA vi akkhavaDalassa / iMdiapahU vi kaha pehU ! noiMdianiggaraM kuNasi ? // 21 // [gataviSayagrAmacintaH (gata taptiH) kathamasi netA'pi akSapaTalasya ? / indriyaprabhurapi kathaM prabho ! no indriya( noindriya )nigrahaM karoSi ? // ] avacUrNiH gayeti / gatA viSayANAM-dezAnAM grAmaH-vArastatra {yadvA viSayeSu grAmeSu ca taptiHcintA yasya / asi {iti bhavasi} |netaa-naayko'pi akSapaTalasya {-akssipttlikpdsy}| indriyANAM prabhuH-samartho'pi kathaM na {indriya}nigrahaM karoSi {iti duryogaH) / pakSe gatA viSayagrAmasya {-dezAdisamUhasya) sambandhinI taptiH-pIDA yasya / akSANAM-cakSurAdInAM samUhasya noindriyasya-manaso nirodham // 21 // zabdArtha gaya (gata) gaye. | vaDala (paTala) samUha. visaya (viSaya)=(1) deza; (2) viSaya, pArimApi akkhavaDala (akSapaTala)-nyAya-mahi2. za6. akkhavaDalassa-(1) dhandriyonA samUhano; (2)nyAyagAma (grAma)=(1) samUha; (2) gAma. ___ mahirano; (3) 'bhakSi-58' pahano. tatti (cintA) yintA. iMdia (indriya)=ndriya. taitti (tRpti)-tRti. pahu (prabhu) prabhu, svAbhI. tatti (tapti )=(1) cintA; (2) pI31. iMdiapahU-dhandriyono svAmI. gayavisayagAmatattI-(1) che dezanA sonI kaha (kathaM)-hema. yitA (athavA pI31) nI mevo; (2) 4 cha heza pahU ! (prabho!)= nAtha! bhane sAmonI ciMtA banI mevo; (3) 1 2 no (no)-naDi. viSayonA samUhanI tRpti jenI evo. no (naH)-sabhAsa. kahaM (kathaM)-bha. niggaha (nigraha)-niyaha, za. si (asi)-tuM che. iMdianiggahandriyonA niyahane. neA (netA)-nAya. noiMdia (noindriya)-mana. vi (api)=5. noiMdianiggaha-mananA niyana. akkha (akSa)=(1) dhandriya; (2) mAmA. | kuNasi (karoSi)-tuM re cha. padhArtha vika-jenI dezanA samUha saMbaMdhI [athavA deza ane gAma paratvenI ] cintA naSTa thaI che evo tuM hovA chatAM kema akSipaTala padano [athavA nyAya-maMdirane ] nAyaka che 1 'kahi' iti k-paatthH| 2 pahu' iti g-gh-paatthH| 3 'samUha' iti ka-pAThaH / 4-6 AvA arthe paMDitajInA vivecanamAM najare paDe che te paikI nyAyamaMdira e artha kevI rIte thai zake te samajAtuM nathI. RSabha0 31 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra4ra zrIvIrastuti [ zrISamajAjI [ `athavA tuM viSaya-samUhanI tRptithI para DhAvA chatAM (arthAt viSayAmAM racyA pacyA rahetA hovA chatAM) indriyonA ravAmI kevI rIte che]? vaLI he nAtha ! tuM indriyAnA svAmI hAvA chatAM indriyanA nigraha kema karatA nathI [ athavA tuM indriyAnA ravAmI heAvA chatAM amArI indriyAne nigraha kema karI zake]?' pari--jenI deza ane gAma saMbaMdhI cintA nAza pAmI che ( arthAt je cintAthI para che) evA tuM indriyanA samUhanA netA che (te barAbara che) [ athavA tuM viSaya--grAmathI thatI tRptithI para che mATeja Atma-samUhanA netA che]. vaLI he svAmI! tuM indriyAnA ravAmI che eTale tuM mananeA (paNa) nigraha karI zake che [ *athavA tuM amArI indriyone paNa vaza rakhAvI zake che ]."--21 spaSTIkaraNa zabda-prayAga pUrve padyamAM jema kriohi evA dezI zabdano prayoga kavIzvare karyo che, tema A padyamAM temaNe tti'rUpa dezI zabdano prayoga karyo che. cintAvAcaka paraMtu cinha nahi evA tttatta' zabdano prayoga gAthAsaptazatInA prathama zatakanI "2 jI tathA 51 mI temaja tRtIya zatakanI 273 mI gAthAmAM joi zakAya che. dezInAmamAlAnA pAMcamA varga (zle0 20)mAMnI savpabANenuM sattI" e paMkti dvArA tatparatA ane Adeza e e artho 'tatti'nA batAvAyA che, paraMtu te prastuta jaNAtA nathI. Hong 1-4 AvA artho paMDitajIe potAnA vivecanamAM karyA che, paraMtu te mane avacUrNikAre sUcavela artha jeTalA AdaraNIya bhAsatA nathI. 'tti' zabda e dezI zabda che ane eno artha 'cintA' thAya che e vAta emanA lakSya bahAra rahI gai jaNAya che ane tethI karIne kadAca teo saMtoSakAraka artha sUcavI nahi zakyA hoya. 5 "ami pAuakavaM paDhiuM souM a je Na ANanti / jAmasa tattatti Hnti te haiM na hanti ? // 2 // " [amRtaM prAkRtakAvyaM paThituM zrotuM ca ye na jAnanti / kAmasya tattvacintAM kurvanti te kathaM na lajante ? // ] 6 " Amajaro me mando ahava Na mando jaNassa kA tattI ? / succhA! suhRddha ! suanyaanya ! mA azyila hivatu // 11 5" [Amajvaro me mando'thavA na mando janasya kA cintA ? | sukhapRcchaka ! subhaga ! sugandhagandha ! mA gandhitAM spRza // ] p "avo dukkaraAra ! puNo vi tattiM karesi gamaNassa / ajja vi Na honti saralA veNIa taraGgiNo ciurA // 73 // " [avvo duSkarakAraka! punarapi cintAM karoSi gamanasya / adyApi na bhavanti saralA veNyAstaraGgiNazcikurAH // ] nirNayasAgara taraphathI prasiddha thayela AvRttimAM 'tatti'ne badale 'tanti' chapAyela che, paraMtu te mudraNadoSa jaNAvAthI atra pada sudhArI lIdhuM che, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA] zrIvIrastutiH 243 kaha sAsayaviNNANaM niviNNANaM bhavammi jIvANaM / sivasukkhamakallANaM kallANaM jiNa! paNAmesi ? // 22 // [kathaM zAzvatavijJAnaM nirvijJAnaM(nirviNNAnAM) bhave jIvAnAm / zivasaukhyaM akalyANaM (akalyAnAM) kalyANaM jina ! praNAmayasi ? // ] avacUrNiH kaheti / zAzvatavijJAnapi nirvijJAnaM zivasaukhyaM akalyANaM-abhadramapi kalyANaM smpaasiphiti virodhaH | gze zivArtha virotha ! pANi vipatti vize nirvignAnA(?NNA)nAm-udvignAnAM akalyAnAM-sarogANAM, jIvAnAmiti sambandhaH // 22 // zabdArtha jada (caM)=kema. | ziva (ziva) ziva, siddhi, mekSa. sAya (rAzvata) zAzvata, nitya. suraNa (sau4)=sukha. vivorLa (vijJAna)=vijJAna, bodha. sivasulaM mokSanuM sukha. sAviirri=zAzvata vijJAna. 34 (cArvA)-kalyANakArI nahi evuM. nizivori (nirvijJAna)=vijJAna rahita, bodha vinAnA kATTA (acAna)=rogIonA. niuirr (nirveioriAna)=udvigna, udAsIna. vALa (cALa)-kalyANakArI, bhadra. avani (ma) saMsAramAM. nir! (vina!)=he tIrthakara ! vIvALa (nIvAnAM)=jIvonA. viAmeli (3LAmacari) tuM pariNAve che. paghArtha viDa-he jinezvara! tuM saMsAramAM jIvanA zAzvata vijJAnane nirvijJAnarUpe ane temanA kalyANarUpa ziva-sukhane akalyANa rUpe pariNAve che. pari- tIrthaMkara ! saMsArane viSe udvigna temaja regI evA (jIva)ne tuM zAzvata vijJAnavALuM tathA kalyANakArI evuM ziva-sukha pamADe che."--22 spaSTIkaraNa rUpa-siddhi moe sUtrathI nizAnanuM nirdhAra bane. anAvauthI nirveivor bane. "gIjhathI nivijaLI ane anAthI nirivAja na thAya. " thI niSivor bane. "rvarathI nirvANanuM nivijaLa ane dezanA vauthI niSiA thAya. enuM chaThThI vibhaktinuM bahuvacananuM rUpa nirivAje thAya. - 1 "hA de imajI" e pramANe haima anekA (kA3, zlo. 186)mAM pATha hovAthI A zabdano artha suvarNa paNa thAya che e sAcI vAta che ane e artha paMDitajIe karyo paNa che, paraMtu mane te prastuta jaNAto nathI, kemake tuM je kalyANarUpa ziva sukha Ape che te kalyANa-suvarNa-hema vinAnuM ja hoya ema kahevAthI zuM artha-gaurava Ave che te samajAtuM nathI. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti 'adhothI akalyANa bhane akalyanAM akalANa bhane akala 35 thAya. akallANa ane astuM ane. AthI adbhuALanAM saMskRtamAM e rUpAMtaro je upara te samucita siddha thAya che. 244 OM 32 30 AI nAha ! pariNAmamahuraM visannavI sAmaThAmabhUaM pi / kaha pannavesi kannAmayaM pi muNisaMmayaM dhammaM ? // 23 // [ nAtha ! pariNAmamadhuraM viSAnnaviMzatyAma (viSaNNa vizrAma) sthAnabhUtamapi / kathaM prajJApayasi kanyAmataM (karNAmRtaM) api manuSyamataM ( munisammataM dharmam ? // ] avacUrNiH nAheti / pariNAmamadhuraM ( - pariNatisundaraM ) viSeNa yuktaM annaM viSAnnaM ( tacca ) viMzatizca te upalakSaNatvAt pracurA AmAzca { - rogA) viMzatyAmAH te ca viSAnnaviMzatyAmAH } teSAM sthAnabhUtam - AzrayabhUtam ) api prajJApayasi / kanyAbhiH { -strIbhiH } nirvRttaM { - kanyAma - yamapi tacca manuSyaiH { - manujaiH } nirvRttamapi / anusvAro'lAkSaNikaH / { dharmaM vizeSyaM iti virodhaH } pakSe / viSaNNAnAM / - viSAdavatAM ) vizrAmasya sthAnabhUtaM, karNAnAmamRtaM, munInAM sammatam // 23 // 1 nAha ! ( nAtha ! ) = nAtha ! pariNAma (pariNAma) = pariNAma, parizuti. mahura (madhura) = bhadhura, sunha2. pariNAmamahuraM = pariNAme madhura. visa (viSa) - viSa, 2. anna (anna) = anna. vIsA (viMzati) = pIsa, choDI . Ama (Ama) = roga. visanna (viSaNNa ) = bhinna, vivAha pAbhela. vIsAma ( vizrAma ) = vizrAma, visAmo ThAma (sthAna) = sthAna, Azraya bhUa (bhUta) = samAna, tujhya visanavIsAmaThAmabhUaM = (1) jerabhaya anna rogonA Azraya sabhAna; (2) bhinna vizrAma sthAna tujhya 1 'nivRttamanuSyaprAyaM' iti ga-pAThaH / zabdArtha mane DoDI (no) ne [ zrIdhanapAla 'anAdau 0 'thI sUcavAmAM che |pi (api) = pa. kaha (kathaM)=Thebha. panavesi (prajJApayasi ) = 3ye che, tuM bhAve che. kannA (kanyA) = 4nyA, AjA. maya (maya ) = praztAvA zabda. | maya ( mata) = bhata. kanna (karNa) = 4, ana. amaya (amRta) = abhRta, sudhA. kannAmayaM = (1) unyAyoge manAvesA; (2) mANA mono bhata; (3) ne amRta. muNisa ( manuSya ) = bhanuSya. muNi ( muni) = bhuni, saMyabhI. sammaya (sammata) = saMbhata. muNi saMmayaM - ( 1 ) bhanuSyabhaya; (2) saMyabhIone saMbhata. dhammaM (dharma) = dharmane. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastutiH pArtha vi--ae nAtha ! 'jheramaya anna ane kADI (aneka) rAgeAnA Azraya samAna hovA chatAM pariNAme madhura tathA vaLI kanyA-maya heAi karIne manuSyamaya evA dharma tuM kema prarUpe che ?" pari--Dha nAtha! pariNAme madhura, khinna (manavALA)ne vizrAma-sthAna tulya, karNane amRta samAna ane saMyamIone saMmata evA dharma tuM prape che."--23 spaSTIkaraNa vaAttA ] alAkSaNika anusvAra-- avarNikAre 'muLisaMmayamAM 'li' zabdathI manuSya artha karyo che ane jila'mAMnA anusvArane alAkSaNika gaNI mulimaya pAThano manuSyamaya-manuSye anAvela evo artha sUcavyo che. prAkRtamAM anusvAra alAkSaNika gaNAya che e saMbaMdhamAM aneka udAharaNo maLI zake che. jemake (1) zrIupasargaharastotranI prathama gAthAno valAda pAsuM e pUrvAdha, (2) pukSmaravara yAne zrutastava'sUtranA cothA-aMtya padyanA dvitIya pAdamAM devanApaNuvAiLa0 e bhAga, sacchaMdayaM samuha savaM paramappayaM va picchaMto / jaM puNa jisa lakkho va appasatto si tamajuttaM // 24 // [ svacchandatAM (svacchAM dayAM) samudraha sarva paraM apAmiva (Atmaniva) mekSan / yat punaH jitasakalAkSaH ('jitazatalakSaH) api apasavaH (Atmasan:) atti tadyum II] avacUrNiH sacchaMdeti / svacchandatAM samudraha - dhAraya / sarvaM param - anyaM pazyan alpakamiva / yat punaH abhibhUtasamastakaraNo'pi alpasattvo'si ( etadayuktam ) / pakSe svacchAm - atinirmalAM tyAM{-haLAM) mAnamitra {7 satta} JaprasaH // 24 // zabdArtha satttattva (svacchantta)=svacchandatAne. savjha (satttAM)=svaccha, nirmaLa. ca (cAM)=dayAne. samuvada (samudra4) tuM dhAraNa kara. saE (sarva)=sarve. paraM (ra)=aparane, anyane. aya (pa)=atyanta apa alpaya (gAmavuM)=potAnA. 1 A artha paMDitajIne sphuryo nathI. 2 jIo 'upasargahara stotra'nI zrIjinaprabhasUriSkRta TIkA (pR0 10) k'zitalDsa', 'mittalo:', 'pritalavAo:' vi sammAnita / . Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T (va)=jema. picchato ( prekSana )=joto, nihALato. i ( caN )=je. chupA (puna:)=vaLI. nila (nita)=jItela. jIvana (akSa)=lAkha. sava (sva)=potAnA. zrIvIrastuti vi (pi)=paNa. C (1)=apa, ochuM. sayaha (sa)=sakaLa, sarve. avala (akSa)=indriya. yala (RkSa)=nakSatra. satta (sava)=sattva, khaLa. sayaja (sara4)=(1) parivAra sahita; (2) sainya sahita. ava ( aAtman )=AtmA. laya (zata)=so. satta (F)=Asakta, lIna. [ zrISanAH-- evo; (3) jItyAM che. sarva nakSatrAne jeNe evo; (4) jItI lIdhAM che saparivAra athavA sainya sahita evAM nakSatrAne (paNa) jeNe evo; (5) jItyuM che--meLavyuM che potAnuM lakSya jeNe evo. aLasatto=(1) alpa maLavALo; (2) AtmAmAM lIna avanatto (apralaH)=arAgI, vItarAga. hala (kSa)=lakSya. nisayaharalo-(1) jItI che. sarva indriyone jeNe evo; (2) jItyA che so lAkha (jano)ne jeNe | anutta (yu M)=ayukta, geravyAjakhI. pArtha li (bali)=tuM che. taM (tax)=te. vi'( he nAtha ! ) sarve apara (janA )ne atyaMta a5 (arthAta peAtAnAthI utaratA) jotA tuM svacchaMdatA dhAraNa kare ( e teA ThIka; paNa) sarve indriyane athavA zata lakSane, sarve nakSatrone ke sadala nakSatrone] jItyA pachI (paNa) tuM je alpa maLavALA (dekhAya ) che te ayukta che." pari--(he nAtha!) sakala anya ( jana )ne peAtAnA jevA jotA thakA tuM nirmaLa dayAne dhAraNa kara (kare che). vaLI jeNe samasta indriyAne jItI che evA tuM AtmAmAM lIna banyA che AtmaramaNatAmAM ramI rahyo che te zuM ayukta che! [ athavA jeNe peAtAnA lakSyane meLavyuM che evA tuM ( sAMsArika ghaTanAne viSe) vItarAga che te zuM anucita che? ]'--24 spaSTIkaraNa nirmaLa yA-- kavIzvare sarjI TyuM ema ullekha karI dayAne svaccha'evuM vizeSaNa kema ApyuM evo prazna sahaja upasthita thAya che. Ano uttara e che ke dayAnA virodhI koi hoya--koi paNa darzanakAre 'yA' tattvane uDAvI dIdhuM hoya ema samajAtuM nathI, paraMtu jarUra jema anyAnya dharmovalakhIo paikI sau koi potapotAnA dharmane sarvottama mAnavA (ane keTalIka vAra to manAvavA paNa) taiyAra rahe che, pachI bhale te dharma ho ke adharma ho tema yA--devInA upAsaka tarIke oLakhAvanArAo paikI badhA kharekhara yA pALe che ema nathI. keTalAka to yAnA nAme paNa prANi--vadha karatAM pAchI yAnI karatA nathI e kyAM vidvAnothI ajANyuM che? kahevAnuM tAtparyaM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicitat] zrIdhIrastutiH 247 e che ke aMtaraMga vRttithI anyanA hitane viSe dravita hovuM e "dayA' zabdanA vAcAryano svIkAra to samagra Arya darzananA anuyAyIo kare che. paraMtu eno lakSyArthe samajavAno dAvo karanArAmAMthI keTalAne dAvo sacoTa hoI sAce che? je darzanamAM jIvanA sUmamAM sUkSama bhedanI prarUpaNa karavAmAM AvI hoya, jayAM dayAnA siddhAntane syAdvAdanI daSTie vicAravAmAM Avyo hoya-jemAM ahiMsAnA aneka bhaMga batAvyA hoya te darzana-prarUpita dayA te "svaccha dayA che, bAkI bIjI dayA te "asvaccha dayA che. kayuM kayuM dravya sacitta che-sacetana che, kevI rItanA vartanathI tene saMkleza thAya che e bhedonuM nirUpaNa taiyAyika darzanamAM nathI ema kahevAya che, to AvI paristhitimAM taiyAyiko svacchasAcI dayA pALI zake kharA? sAMkhya darzana paNa sUphama paryAlocana pUrvaka dayAnuM rahasya samajAve che ema koI chAtI ThokIne kahI zake tema che? je nahi kahI zake to tenA anuyAyIo sAcI dayAnA bhakta che ema kema kahevAya? pUrvamImAMsako yajJAdi karma karI paMcendriya tiryaMca-are manuSyano homa karanArA tene bhoga lenArA dayAnI abhirucivALA hovAno dAvo kare e kyAMno nyAya? pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane vanaspati paNa sacetana che ane e tatvone jIvAtmA suSupti avasthAvALo che ema mAnanArA vedAnta-vettAo A tatvone prANa le ane tema chatAM tene pApa na gaNe e zuM kahevAya? devInA upAsako potAnI mAMsa-lolupatAne tRpta karavAnA bahAnA heThaLa pazuonuM balidAna karavA chatAM potAne "sadaya" tarIke oLakhAve e kevI dhRSTatA? bhAratIya suprasiddha cha darzananA anuyAyIo sivAyanA anya matavALAo paNa-yuropIana, yAhudIo, pArasIo, muslImo sthAvara tathA jaMgama dravyomAM IzvarI sattAne svIkAra kare che, paraMtu je teo bhakSya-abhakSyathI anabhijJa rahI mAMsAhAra kare, zikAra kare, to tenI dayA svaccha kahevAya? keTalAka mAnavo roga-grata jIvone goLIbAra karAvavAmAM dayA mAne che, paraMtu zuM teo evuM pramANapatra raju karI zake tema che ke ethI e jIvone sukha ja thAya che? zuM maraNaH kaSTamAM phasAyelo jIva paNa jIvavAne valakhAM mAre che e vAta bhUlI javA jevI che? A uparathI joI zakAya che ke anekAneka sAmpradAyiko dayAno lakSyArthI potAnI abhirUci anusAra kare che, paraMtu je dayA vizva-adhutvanI bhAvanAnI virodhI hoya, je sva ane perene upakAraka na hoya, je samasta jIvone Atmasama samajavAmAM vizvarUpa hoya e svaccha dayA nahi kahevAya; paraMtu e to asvaccha dayA che-anirmala nirdayatA che-hAnikAraka hiMsA che-ghora atyAcAra che-sarvotkRSTa pApa che. 1 juo tavanirNayaprAsAda (pR. 5-6). Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 vIrastuti amayarasohAliddhA amaccharaddhA asArasarahaMgA / kaha nizcamasaMkhohA jalayaravasahI vi tuha vANI ! // 25 // [ amakarazobhAdigdhA (amRtarasaughAdigdhA ) amatsyarddhA ( amatsaredvA) asArasarathAGgA (asArakharabhaGgA ) / kathaM nityaM azaGkhaughA (asaGghobhA asaGkhyohA vA ) jalacaravasatiH (jaladaravasakhi: ) api tava vANI ? // ] avacUrNiH amayeti / makarANAM - jalacaravizeSANAM ) zobhayA AdigdhA - upacitA na tathA'makarazobhAdigdhA / na matsyaiH RddhA-samRddhA / na vidyante sArasA ( - lakSmaNA) rathAGgAH {cakravAkAH } ca yasyAm / na vidyante zaGkhAnAmoghA :- samUhA yasyAm ) / jalacaravasatiHsamudro'pi / tava vANI ( iti virodhaH) / pakSe amRtarasasya oghaH - pravAhaH (tena RddhA - upacitA } / na matsareNa { - parasampada sahanena kArpaNyena vA ) iddhA - dIptA / na vidyate sArasvarasya { - pradhAnasya svarasya - nAdasya ) bhaGgaH - khaNDanA yasyAm / asaGkSobhA / jaMlado - meghastadravasya sakhIva // 25 // a (a)= niSedhArtha zab6. mayara (makara) = bhaga2. sohA (zobhA) = zolA. AliddhA (AdigdhA) = yukta. amaya (amRta) = abhRta, sudhA. rasa (rasa) = 2. oha (ogha ) = sabhUDa. amayara sohAliddhA = (1) bhagaranI zolAthI rahita; (2) sudhA - rasanA samUhathI vyApta. maccha (matsya) =bhatsya, bhAchasuM. riddhA (RddhA) = samR6. macchara (matsara)=rSyAi, thara saMpattinI asahiSNutA. TET (A)=EH. amacchariddhA = (1) bhatsyozI samRddha nahi bhevuM; (2) matsarathI adIsa. zabdArtha 2 bhayogI che. | sArasa (sArasa ) = sArasa ( pakSI ). TET (TUIR)=23918 (yell). sAra (sAra) = uttama. saira (khara) = 212. [ zrIdhanapArka haMga (bhaGga) = lAMgate. asArasarahaMgA = (1) sArasa thAne aDavAthI rahita; (2) uttama svaranA gathI rahita; (3) asAra svarane bhAMganArI. | kaha (kathaM ) - prebha. nizccaM (nityaM)= sahA. saMkha (zaGkha) zaMbha. 1 'jaladaH - meghastasya' iti ga-pAThaH / zahanA zaramANu bhane saraH = sarovara me pazu me artho thAya che, paraMtu prastutabhAM te anu saMkha (saGkhya) = saMkhyA-cha Uha (Uha =ta. saMkhoha (saGkSobha ): = saMkSola, majamaNAra. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] zrIvIrastutiH maraNo (1) zaMkhonA samUha vinAnI; (2) asaMkhya nA (ra)=dhvani, avAja, takathI yukta; (3) saMkSobha vinAnI. vida (vi)=sakhI. sahayara (nakTara)=jaLacara. kathAvarI meghanA dhvaninI sakhI. vadi (vasati)=nivAsa, raheThANa. li (f)=paNa. 38ravAhI=jaLacaronuM raheThANa, samudra. tuDha (tava)-tArI. 34 (gaDha)=megha. | vALA (vALa)=vANI. padhArtha vi.--"(he prabhu!) tArI vANI jalacaranA nivAsa (samudra)rUpa hovA chatAM kema maganI zobhA vinAnI che, mathI samRddha nathI, sArasa ane cakravAthI rahita che temaja sarvadA zakhanA samudAyathI (paNa) vihIna che? pari-kahe prabhu! tArI vANI vaLI meghanA dhvaninI sakhI che, mATe ja te sudhA-rasanA samUhathI vyApta che, matsarathI adIpta che, uttama svaranA bhaMgathI rahita [athavA asAra svarane bhAMganArI che ane sarvadA saMkSobha vinAnI [athavA asaMkhya tarkothI yukta ] che-25 spaSTIkaraNa jina-vANune samudranI upamA zrIharibhadrasUrikRta rasuti tarIke oLakhAtI saMsAradAvAnalanI stutinA nigna-likhita tRtIya padyamAM jaina siddhAnta ke je jinanI vANIrUpa che tene samudranI Abehuba upamA ApavAmAM AvI che "bodhAgAdhaM supadapadavInIrapUrAbhirAmaM jIvAhiMsAviralalaharIsaGgamAgAhadeham / cUlAvelaM gurugamamaNIsaGkulaM dUrapAraM sAraM vIgagamajalanidhi sAdaraM sAdhu seve // " anyatra paNa evI upamA apAI che. jemake zrI munizekharasUrikRta caturvizatijinastavanuM nigna-likhita ra7 muM padya - "gurugamAvalinIrasapUritaM, suparipaddhativelavirAjitam / sakalajIvadayAmaNisaGkulaM, jinavarAgamavArinidhi stuve // " nIce mujabanAM be padyamAM paNa AvI upamA jovAya che - "nayagamAdizilocayadurgamo, bahuvidhArthamahAmaNimaNDitaH / jinavarAgamasindhupatiH sphurat-samudayo mudayodayado'stu naH // " 1 gurUnA bodhanI athavA moTA gamanI zreNirUpa jaLathI pUrNa, suMdara paddhatirUpa velathI vibhUSita tathA sarva jIvonI dayArUpa maNiothI vyAsa evA jinezvaranA siddhAntarUpa samudranI huM stuti karuM chuM. 2 no, gama vagere rU5 khaDakothI durgama, aneka tarehanA padArtharUpa mahAratothI vibhUSita temaja skurAyamANa udayavALo evo jinezvaranA AgamarUpa samudra ApaNA harSanI prAptinA udaya mATe thAo. RSabha0 32 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrIvIrastuti [ zrInapArabananihApUrNa, nayagoTalam . ___ sadarzanAdiratnADhyaM, vande jainAgamodaddhim // " vaLI jinazAsana ane jaina Agamano abheda-daSTie vicAra karI zakAya tema che eTale adhyAtmasAranA chaThThA prabaMdhagata Agama-stuti adhikAranuM nigna-likhita Ava padya paNa atra raju karavuM anucita nahi gaNAya "utsarpadvyavahAranizcayakathAkallolakolAhala trasyadurnayavAdikacchapakulabhrazyatkupakSAcalam / udyadhuktinadIpravezasubhagaM syAdvAdamaryAdayA yuktaM zrIjinazAsanaM jalanidhiM muktvA'paraM nAzraye // 1 // " arthAt vyavahAra ane nizcayanI kathArUpa vadhatA jatA (uchaLatA) taraMgonA kolAhalathI trAsa pAmatA durnayavAdI (ekAntavAdI)rUpa kAcabAonA samudAya vaDe jemAM kupakSarUpa pahADo bhedAI jAya che, je ugatI (vistAra pAmatI) yuktirUpI saritAonA praveza vaDe manohara che temaja je syAdvAda (anekAntavAda)rUpa sImAthI yukta che, te zrIjaina zAsanarUpa samudrane choDIne huM anyano Azraya karato nathI. vizeSamAM zrI munisundarasUrikRta vardhamAnastuti ke je zrIzAbhanastutinI saMskRta bhUmikA (pR. 111)mAM saMpUrNa chapAyelI che tenuM nigna-likhita trIjuM padya paNa atre noMdhI laIe-- "bhavatu bhavabhide mamAnantasaGkhthArthavAcAkSarAlIjalAgAdhamadhyo jinendUktasiddhAntapAthonidhirdhIvarairapyagamyastanUmatkRpollAsivelAkulo bahuvidhanayabhaGgakA'pratnaratnotkarabhrAjito'prAptapAraH supAThInamAlAbhirapyullasaddheturaGgat taraGgAvalImAlitaH prAjyayuktiprathAzuktibhRt / / __ pRthucaturanuyogadIvyattaTaH spaSTadRSTAntamuktAkalApAcitAGkapradezo munIndrAdisadvRttasarpattimizreNibhiH saGkulaH zrInivAso gabhIratvabhU vibudhajanamanomudullAsanapratyalapreGkhadiddhapramANaudhakelimahAbhUmibhRddhoraNIvandhuraH sUktasandohabhAsvatpravAlAlayo devatA'dhiSThitaH // 3 // " arthAt anaMta saMkhyAtmaka artha ane vacananA akSaronI zreNirUpa jaLa vaDe agAdha madhyavALo, buddhi vaDe uttama evAne paNa agamya, prANuonI dayArUpa ullAsa pAmatI bharatIthI vyAsa, aneka jAtanA naya ane laMgarUpa navIna rananA DhagalAthI prakAzita, suMdara pAThakonI zreNio vaDe paNa jene pAra pamAya nahi evo, ullAsa pAmatA heturUpa uchaLatA mojAnI mAlA vaDe vyAsa, pracura yuktinI kIrtirUpa zuktithI bharapUra, vistRta cAra anuyogarUpa caLatA taTavALo, spaSTa udAharaNarUpa motInA samudAyathI jeno aMka-pradeza vyApta che evo, munIzvara pramukhanA suMdara vRttarUpa saratA timinI zreNithI vyAsa, lakSmInA nivAsarUpa, gaMbhIratAnI bhUmirUpa, ( 1 aMga ane anaMgarUpa jaLothI paripUrNa, nayarUpa mojAthI vyApta temaja samyagdarzanAdi ratnothI yukta evA jaina AgamarUpa sAgarane huM vaMduM chuM. 2-3 A baMne zabdo dviarthI che. jemake dhIvara eTale mAchI athavA viziSTa buddhizALI ane pAThIna eTale eka jAtanI mAchalI athavA purANonI vAcaka. 4 eka jAtanuM mA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA 1 zrI vIrastutiH 51 paMDita janonA citta prati AnaMdanA ucchvAsa mATe samartha, hIMcolA khAtA (?) ane dIkSa pramANonA samUharUpa krIDAnA moTA parvatonI mAlA vaDe manohara, suMdara uktinA saMdoharUpa suzobhita paravALAnA gRharUpa, devatA vaDe adhiSThita temaja jina-candre kathelo evo siddhAntarUpa samudra mArA bhavane bhedanAro thAo. jaina Agama syAdvAdamaya hovAthI, zAsravArtAsamuccayanA (sta. 7)nI TIkAnA prAraMbhamAMnA zrIyazeAvijayanA nivedananI paNa atra noMdha karI laie. "AgacchatripadInadIsamudayadbhaGgabhramaprocchala ttakaurmiprasarasphurannayarayasyAdvAdaphenoccayaH / yasyAdyApi visRtvaro vijayate syAdvAdaratnAkara staM vIraM praNidadhmahe trijagatAmAdhAramekaM jinam // 3 // " arthAt ( zrIjinezvaranA mukharUpa himAlayamAMthI ) AvatI ( nIkaLatI utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa) tripadIrUpa nadImAM suMdara rIte udaya pAmatA bhaMgonA bramathI uchaLatA tarkarUpa kalrolonA pracArathI nayanA vegathI vyApta evA syAdvAdarUpa phINano samUha jyAM sphurI rahyo che. evA temaja atyAre paNa jeno prasaraNazIla syAdvAdarUpa samudra vijayI varte che, te trailocanA advitIya avalakhanarUpa vIra tIrthaMkaranuM ame dhyAna dharIe chiye, jema A paghomAM jina-vANIne samudranI upamA ApavAmAM AvI che tema jina-vANIne jinAgamane candananI, govindanI, rohaNagirinI, gaMgAnI, nidhinI, siMhanI, pavananI ema aneka prakAranI upamA apAya che. A saMbaMdhamAM eTaluM kahevuM khasa thaze ke prAya: vicAravAkaranA pratyeka taraMganI AdimAM jinAgamanI aneka prakAranA rUpaka vaDe upAdhyAya zrIkIrtavijayagaNi e stuti karI che. sAtamA taraMganI AdimAM temaNe Agamane candananI upamA ApI che e vAta nIce mujabanA padya uparathI jANI zakAya che. "kASThopamAni paramatahRdayAnyapi yuktisamIralaharIbhiH / surabhayati ya iha tasmai jainAgamacandanAya namaH // " govindanI upamA vicArarabhAkaranA madhya bhAgamAM prathama taraMganA prAraMbhamAM (81 mA pRSThamAM) nizna-likhita padyamAM joi zakAya che:-- "padaistribhiryena samastametat trailokyamAkrAntamaho mahIyaH / sanAtanaM taM narakAntakaM ca, siddhAntagovindamahaM zrayAmi // " Ran ko kaha kIrau paDioso asamosaraNAgayANa jaMtUNaM / surasevieNa tuha jiNavariMda ! pAyAraviMde // 26 // [jayaM yate (prati ?)toSaH asamaya saraNAgatAnAM (asamaH zaraNAgatAnAM ) jantUnAm / Fa surasevitena tava jinavarendra ! mAjA vrundena ( pAvAravindena ) ||] Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 zrIvIrastuti [ zrInapaTTaavcuurnniH kaheti / kathaM kriyate pritossH| na samavasaraNe AgatA ye jantavasteSAM devazritena prakArANAM vRndena {ityasaGkalpam } / pakSe asmH-annysdRshH| zaraNAya AgaMtA ye teSAM pAdAvevAravindaM-pamaM tena // 26 // zabdArtha jada (4)=kema. sivika (vita)=sevAyela, Azrita. vazIka (citta) karAya che. suvigor=surothI sevita. himono (jaritoSika)=saMtoSa. suda (tAva) tArA. gfko (tito:)= , vija (nina)=jina, vItarAga. hiro (tivo)=pratideva. vara (vara)=uttama. mota (samavasaraLa)=samavasaraNa, dezanA-sthaLa. | iMdra (%)=indra. jAvA (mAsa)=Avela. nivakiche jinottamane viSe Indra! kAramotaoriyA=samavasaraNane viSe nahi AvelA. pathAra (jhAjhAra)=prAkAra, gaDha. masamo ()=nirUpama, asAdhAraNa. viMra (~)=samUha. (rAvaLa)=zaraNa, Azraya. ura (2)=caraNa, paga. hAthA=zaraNe AvelA. sarviH (aravinTa)=kamaLa. tUi (gajUnAM prANIone. | TargvaMja (1) gaDhanA samUhathI; (2) caraNage (gura)=sura, deva. kamalathI. padyArtha vi - bahe jinezvara! samavasaraNane viSe nahi AvelA evA jIne (paNa) tArA (samavasaraNa saMbaMdhI) su-sevita gaDhano samUha kevI rIte saMteSa (utpanna) kare che? pari-"he jinavarapati! tArA zaraNe AvelA jIvone su-sevita tArA caraNakamaLathI asAdhAraNa saMtoSa thAya che."--26 spaSTIkaraNa artha-sUcana paMDitajIe aNamola0 mAMthI 4 ne pRthak gaNIne temaja hitanuM pratidoSa evuM rUpAntara sUcavIne nIce mujaba artha karyo che (paraMtu te uparyukta arthe sAthe harIphAI karI zake tema jaNAtuM nathI) - he jinavare! zaraNAgata jaMtuone surasevita tArA caraNAraviMda vaDe je asama-asAdhAraNa pratidoSa karavAmAM Ave che, te zI rIte? tArA caraNAraviMda to doSano nAza karavA mATe suprasiddha che. chatAM enAthI AvuM viparIta kema thaI zake? 'AgatAnAM pAdAravindena' iti ka-kha-ga-pAThaH / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] zrIvIrastutiH 253 he jinavareMdra! samavasaraNamAM AvelA jaMtuone surasevita tArA caraNAraviMda vaDe je pratitoSa thAya che e barAbara ja che -tArAM caraNo to jaMtuone-prANione toSa Apa nArAM ja che." rUpa-siddhi- ' "jA (8-1-ra06)thI karato ane sivonA hito ane roja bane che ane sarvatrathI hito ane roga thAya che. "o thI viratola ane Divotta thAya ane jUna-jathI baMnenuM kizora rUpa thAya. jinavarendra rAgAdi zatruone jIte te "jina" kahevAya che. A jinanA (1) zruta-jina, (2) avadhi-jina, (3) mana:paryaya-jina ane (4) kevali-jina ema cAra prakAro paDe che. A cAremAM jeo uttama hoya che teo "jinavara kahevAya che, kemake teo bhUta, vartamAna ane bhAvi bhAva ane tenA svabhAva upara prakAza pADanArA kevalajJAnathI alaMkRta che. A jinavaro atIrthakara paNa hoI sAmAnya kevalI che. tethI tIrthakaranI pratipatti mATe Indra' padane prayoga karavAmAM Avyo che. jinavaronA indra te "jinavarendra jANavA. prakRNa puNyanA skaMdharUpa-tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI teo "tIrthakara" kahevAya che. AthI jJAnAtizaya temaja pUjAtizaya e baMne atizaya sUcavAya che, kemake jJAnAtizaya vinAnA jinomAM uttamatAne ane pUjAtizaya vinAnA jinavarone viSe indratAne ayoga che. juo prajJApanA sUtranI zrImalayagirisUrikRta vRttinuM trIjuM patra. samavasaraNu- kevalajJAna prApta thayA bAda je sthaLamAM besIne tIrthakara bhavya jIvone dezanA Ape che tene "samavasaraNa" kahevAmAM Ave che. AnuM TuMkuM paraMtu suMdara ane mukhya mukhya hakIkato upara prakAza pADatuM varNana zrIrataprabhasUrikRta kuvalayamAlAkathA (pR. 116-119) mAM najare paDe che. Avazyaka-niryukti, triSaSTizalAkApurUSacaritra, samavasaraNa-prakaraNa, lekaprakAza (sa0 30) ItyAdi granthone AdhAre meM taiyAra kareluM viziSTa varNana stuti-caturvizatikAnA spaSTIkaraNa (pR0 291-29)mAM chapAyuM che. e saMbaMdhamAM zrIyuta kuMvarajI AnaMdajIe keTalIka khalanAo hovAnuM mane vi. saM. 1984 nA jeTha zudi chaThanA patra dvArA sUcavyuM hatuM teno atra vicAra thaI zake te mATe temaja vizeSa spaSTatAnI khAtara prAsaMgika hakIkata raju karavAmAM Ave che. jANe potAnA cittanI malinatAne dUra karatA hoya tema vAyukumAra devo yojana pramANa pRthvI uparathI kacaro, ghAsa vagere dUra karI tene zuddha kare che-tenuM pramArjana kare che. pachIthI puNya-bIjanI vAvaNI karavA jANe IcchatA hoya tema meghakumAra devo sugaMdhI jaLanI vRSTi karI e pRthvInuM siMcana kare che. tIrthakaranAM caraNone potAnA mastake caDAvanAra A pRthvInI jANe pUjA karatA hoya tema chae RtunA adhiSThAyaka devo (vyaMtaro) paMcaraMgI, sugaMdhI, adhomukha DIMTavALA puSponI jAnu paryata vRSTi kare che. tyAra bAda vANavyaMtara devo suvarNa, maNi ane mANeka vaDe pRthvI-tala bAMdhe che arthAt teo eka yojana parvatanI A pRthvI upara pIThabaMdha kare che. cAre dizAomAM teo manahara toraNa bAMdhe che. vizeSamAM bhavya janone dezanA sAMbhaLavA 1 je zabdanI AdimAM "prati' zabda hoya te tenA ta ne 3 thAya che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zrIvIrastuti [ zrIdhanapANa mATe olAvato hoya tema toraNonI upara rahelo dhvajAno samUha racI teo samavasaraNane suzobhita kare che. toraNonI nIce pRthvInI pIThikA upara AlekhAyelAM ATha maMgaLo maMgalatAmAM umero kare che. vaimAnika devo aMdarano, jyotiSTho madhyano ane bhavanapati mahArano gaDha banAve che. maNinA kAMgarAvALo ane raNano banAvelo aMdarano gaDha jANe sAkSAt rohaNagiri hoya tema zobhe che. ratanA kAMgarAvALo ane sonAno manAvelo madhya gaDha aneka dvIpomAMthI AvelA sUryanI zreNi jevo jhaLakI rahe che. sauthI mahArano gaDha sonAnA kAMgarAvALo ane rUpAno anelo hovAthI tIrthaMkarane vandana karavA mATe jANe sAkSAt vaitADhya parvata Avyo hoya ema bhAse che. prathama pRthvI uparathI eka eka hAtha UMcAM ane eTalA pahoLAM evAM daza hajAra pagathiyAM caDhIe tyAre A mahAranA rUperI gaDhamAM dAkhala thavAya che. samavasaraNamAM AvatA narezvaronAM vAhano A gaDhamAM rahe che. A saMbaMdhamAM zrIyuta kuMvarajI zaMkA UThAve che ke "zuM vAhano daza hajAra pagathiyAM caDI AvI zake? tethI devonAM ane vidyAdharonAM vAhanono saMbhava che." AthI teo ema sUcavatA hoya ema lAge che ke ratha vagere jevA jaDa vAhanone daza hajAra pagathiyAM sudhI caDhAvAtAM nahi hoya. bAkI devonAM, vidyAdharonAM ane rAjAonAM paNa hAthI, ghoDA, sukhapAlAdi sacetana vAhano jamIna uparathI caDhI gaDhamAM dAkhala thAya che ema to kuvalayamAlA (pR0 120)nA nigna-likhita 42 mA padya uparathI joi zakAya cheH-- "tazrutRtIyavatrAnta--AMdani kSamAmRtAm / suvALAmapurALAM ca, vimAnAni yathAzramam // " vizeSamAM tiryaMco prabhunI dezanA sAMbhaLavA Ave che eTale teo to daza hajAra pagathiyAM caDhIne gaDhamAM dAkhala thAya che e svataHsiddha hakIkata che. atra e umeravuM Avazyaka samajAya che ke vyaMtaro dvArA je bhUmi upara gandhodakanI temaja puSpanI vRSTi karavAmAM AvI che te jamIna upara karAya che, kintu pIThabaMdha 10000 hAtha yAne savA kroza UMce, nIce polANa rAkhIne eka yojana pramANu goLa ke corasa samavasaraNanuM karAya che. dareka gaDhane ekeka dizAmAM eka eka daravAjo che tema A bahAranA gaDhane paNa che. AnA dareka daravAje pahoMcavA mATe daza daza hajAra pagathiyAnI eka eka nIsaraNI che. pratyeka pagathiyuM eka hAtha pahoLuM, daravAjAnA mukha jeTaluM lAMbuM ane eka bIjAthI eka hAtha UMcuM che. AthI cAre nIsaraNI paikI pratyekanuM sauthI nIcenuM pagathiyuM vAyukumAre pramArjita karelI bhUmi upara che, jyAre mAkInA 99 pagathiyAM addhara che. ane chelluM pagathiyuM pIDabaMdha sAthe saMbaddha che. A 10000 pagathiyAM bahAranA (rUperI) gaDhanI bahAra hovAthI yojana pramANa samavasaraNamAM tenI gaNanA karAtI nathI. A pagathiyAM caDhI rahIe eTale A pahelA gaDhe avAya che. A gaDhanI aMdaranI dIvAlathI pacAsa dhanuSya jeTalI sIdhI sapATa jamIna (pratara ) vaTAvI jaIe eTale bIjA gaDhe pahoMcavAnI nIsaraNInA pagathiyAM Ave che. A 5000 pagathiyAnI nIsaraNI che. dareka gaDhanI dIvAla 33 dhanuSya jeTalI jADI che. ane pAMcaso dhanuSya jeTalI UMcI che. AthI prathama gaDhanA mahAranA bhAgathI te bIjA gaDhanA bahAranA bhAga vacce 33OM 4.50 4.+5000 hAtha=1333 dhanuSya jeTaluM aMtara che. khIje gaDha AvI pahoMcatAM enI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivitA ] zrIvIrastutiH 255 aMdaranI dIvAlathI 50 dhanuSyano pratara zarU thAya che. te pUro thatAM trIje gaDha javAnI nIsama raNI Ave che. AnAM 5000 pagathiyAM che. AthI bIjA gaDhanI bahAranI dIvAlathI trIjA gaDhanI bahAranI dIvAla vacce 33OM tha+50 dha.5000 hAtha jeTaluM eTale 1333OM dhanuSya jeTaluM aMtara che. trIjA gaDhanI aMdaranI dIvAlathI 1300 dhanuSyane aMtare je pIThikA upara tIrthaMkaranuM siMhAsana racAya che tenuM madhya-biMdu yAne samagra samavasaraNanuM madhya bindu AveluM che. AthI goLa samavasaraNanI trijyA 1333+1333:+33 u+1300 eTale 4000 dhanuSyanI yAne be kozanI che ane eno viSphabha cAra kroza yAne eka yojanano che ema samajI zakAya che. atra e nivedana karavuM Avazyaka che ke stuticaturviMzatikAnA 293 mA pRSThanI sAtamI paMktimAMno temaja 50 dhanuSya jeTaluM samabhUtalA pRthvI upara cAlavuM paDe che" e ullekha bhrAntimUlaka che. e paMkti rada karIne vAMcavuM joie. vizeSamAM 292mA pRSThamAM prAnta bhAgamAM samabhUtalA pRthvI ema lakhyuM che tene badale sapATa jamIna ema kahevuM vadhAre ucita samajAya che. vaLI 293 mA pRSThanI pahelI TIpano paNa leAkaprakAza (sa0 30)no sAkSIrUpe Apela zloka sivAyano bhAga asthAne che. A uparAMta ra3 mA pRSThamAM ema sUcavAyuM che ke A gaDhanI keTalI UMcAI che te mArA jANavAmAM AvyuM nathI. paraMtu bIjA be gaDhonI jema 5000 hAtha jeTalI to tenI UMcAi haze ema lAge che'. atra 2000 ne badale 5000 bhUlathI chapAyela che arthAt dareka gaDhanI 2000 hAtha cAne 500 dhanuSya jeTalI UMcAI che. juo samavasaraNa-prakaraNanuM pAMcanuM padya. samavasaraNanA AtyaMtara gaDhamAM AvelI madhya-pIThikA jinezvaranA deha jeTalI UMcI ane maso dhanuSya lAMbI-pahoLI hoya che ane dharaNI-talathI bahAranA gaDhanI nIsaraNInA IMDA je jamIna upara che tenAthI aDhI kroza UMcI che. dareka gaDhane sarva ratamaya cAra cAra daravAjA che te pUrvAdi dizAmAM AvelA che. vizeSamAM dhajA, chatra, ATha maMgalo, pAMcAlI, puSpa-mAlA, vedikA, pUrNa kaLaza, maNimaya traNa toraNa ane dhUpaghaTI eTalI vastuo vANavyaMtaro dvAre dvAre racIne dvAranI zobhAmAM vadhAro kare che (juo samavasaraNa prakaraNa zlo0 12 temaja Avazyaka-niyukti gA0 550). vizeSamAM hajAra yojananA daMDavALA ane nAnI nAnI ghaMTaDIo vaDe vibhUSita evA cAra ghvajo samavasaraNanI bahAra cAra dizAomAM hoya che. A dhvajonAM dharmadhvaja, mAnadhvaja, gajadhvaja ane siMhadhvaja evAM cAra nAmo che. corasa samavasaraNamAM eka gaDhathI khIje gaDha javA mATe keTalAM pagathiyAM caDavAM paDe che temaja rUpAnA ane sonAnA e e gaDhomAM pratara hoya to keTalA dhanuSyano che e saMbaMdhamAM ema kahevAmAM Ave che ke corasa samavasaraNamAM goLa samavasaraNanI peThe 50 dhanuSyanuM pratara nathI. vizeSamAM pahelA gaDhathI bIjA gaDha javAmAM 6000 pagathiyAM ane 1 stuticaturvizatikA (pR0 294) mAM dharmacakrano paNa ullekha karyo che te asthAne jaNAya che. cAra dharmacakro paikI ekeka pratyeka siMhAsananI samIpa hoya che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrIvIrastuti [shriidhnpaalbIjethI trIje javAmAM 4000 pagathiyAM caDhavAM paDe che. paraMtu A ukhonI puSTi mATe tyAM sudhI sapramANa pATha na maLe tyAM sudhI te kema svIkArAya? samaNayaNavAyasohAvihUsiyaM visamadihivAyaM pi| dasaveyAliyapayaDaM pi payaDiyANaMtamaggaNayaM // 27 // nijjutti juttiguruaM jayaguru ! mairAmayaM pi mohhrN| sAraMgasaMgarya gayamayaM pi kaha sAsaNaM tumha ? // 28 ||-yugmm [samanayanapAta(zramaNajanavAda)zobhAvibhUSitaM viSamadRSTipAtamapi (vissmdRssttivaadmpi)| dazavaitAlikaprakaTamapi (dazavaikAlikaprakaTamapi) prakaTitAnantamArgaNakaM (prkttitaanntmaargnym)|| niyukti yuktigurukaM (niyuktiyuktiguruka) jagadguro ! madirAmayaM (maitirAmaka) api mohaharam / sAraGga(sArAGga)saGgataM gatamRgaM (gatamadaM) api kathaM zAsanaM tava ? // ] avacUrNiH samaNayeti / samAno nayanAnAM {pAtaH-patanaM} tasya zobhayA vibhUSitam / viSamANAMasamAnAnAM dRSTInAM pAto yatra / tadapi dazabhirvaitAlikaiH-mArgaNaiH prakaTaM{-prakAzam) / prakaTitA anantA mArgaNA-vaitAlikA yatra tat / uttaragAthAyAM zAsanaM vizeSyam / {ityaghaTanA} / pakSe zramaNajana sya} vAcAM -vacasAM) vAdAnAM-jalpAnAM {zobhayA vibhUSitam) / viSamo {-durgamo} dRSTivAdo-durgamadvAdazAGgaM yatra / dazavaikAlikena {-prasiddhasiddhAntagranthena) prakaTitA anantamArgA {-aparyantabhedA} nayA-naigamAdayo yatra yena vA) // 27 // nijutti / nirgatA yuktayo yasmAt tadapi yuktibhiH guru / madirAmayamapi mUDhatAharam / sAraGgaiH-mRgaiyutaM gatamRgamapi {iti durghaTamapi} / pakSe niyuktayo{-dazavaikAlikaeNniryutyAdayaH siddhAntaprasiddhA granthAH} yuktayazca tAbhiguru, matirAmaka-buddhyAnandanaM sArairaGgaiH-AcArAdibhiH saGgatam / gato mado yena} yasmin (vA) // 28 // vihUsi' iti g-dh-paatthH| 2 'guruyaM' iti g-dh-paatthH| 3 'bhacirAt mataM' ityapi sambhavati / 4 'niryuktayaH-vyAkhyAvizeSAH yuktayazca' iti k-kh-gh-paatthH| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSiA] zrIvIrastutiH 257 zabdArtha sima (ma)=samAna. nitti (nivRtti)= (1) yuktithI rahita, (2) niyukti, chAyA (nayana)=netra. vyAkhyA-vizeSa. vAra (ta) patana, paDavuM te. kutti (7) yukti. to (zomA)=zobhA. guru (guru)=mahattvathI yukta. viduSiA (vibhUSita) vibhUSita, alaMkRta. kuttigutrayuktio vaDe gurU. hama (maLa)=bhramaNa, sAdhu. nigttinuttiguru= (1) niyuktio temaja yuktivaLa ()=jana, loka. othI gurU; (2) niryuktionI yuktiothI gurUvAya (vAva)-vAda. (gAtu)=jagatasamavAyanovihUti (1) netranA samAna guru (gura)gurU, AcArya. patananI zobhAthI alaMkRta; (2) zramaNa-jananA cAra=he jagadgurU! vAdanI zobhAthI vibhUSita. madarA (hi)=madirA, dArU. vilama (vima)(1) viSama, asamAna; (2) durgama, maya (maca) pracuratAvAcaka zabda. agharo. madamayaM=madirAthI paripUrNa. siddhi (f) draSTi. marU (mati)=buddhi. divAda (divA) daSTivAda, jaina AgamanuM rAmA (rAma)=ramADanAra. marAmapaM=matine ramADanAra. 12 muM aMga. viSamadivA (1) viSama draSTi pAtathI yukta; (2) citta (majirAta)=jaladI. mA~ (mata) abhISTa, saMmata. durgama dRSTivAdavALuM noda (moda)=moha. ji (zi) paNa. dura (ra)=haranAra. Tura (rA)=iza. moda mohane haranAra. vecArika (vaitAja)=mArgaNa, yAcaka. sAja (AraF)=sAraMga, mRga. vejika (zAjhi) dazavaikAlika, jainanA raMja (sakrata)=saMgata, yukta. Agama paikI eka. tAra (kAra)=uttama. (Ta)=prakaTa, prasiddha iaa ()=jaina Agamano eka bhAga. sattAhiv=(1) daza mArgaNothI prasiddha, (2) sAraMgAraM=(1) sAraMgonI saMgativALuM; (2) uttama dazavaikAlika vaDe prasiddha aMgothI yukta. pakira (jhaTiva)-prasiddha karela. jaya (jata)=gayela. sata (nava)=ananta, apAra. maka (5)=mRga, haraNa. apAi (mALa%) yAcaka. maya (+)=mada, garva. mA (mA)=mArga. vayamayaMka(1) gayelA che mRga jene viSe evuM; (2) (nava)=naya, yathArtha abhiprAya-vizeSa. gayo che garva jeno evuM. jAvaMtamacaM(1) prakaTa karyA che anaMta jada (W)=kema. vAcakone jeNe evuM; (2) prasiddha karyA che anaMta vAtai (rAsa)zAsana, AzA. mArgarUpa nayone jeNe evuM. | tu (tava=tAruM. RSabha0 33 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIstuti padArtha vi--hai jagadgurU ! samAna netra-pAtathI vibhUSita DhAvA chatAM viSama dRSTipAtavALuM [ athavA (samatA yukta) zramaNa-jananA vAdanI zAbhAthI maMDita hovA chatAM samatA rahita darzaneAnA vAdavALuM ], daza mArgAthI prasiddha hevA chatAM anaMta mArgAne prasiddha karanArUM [ athavA dazavaikAlikamAM pragaTa thayeluM hovA chatAM anaMta mArgarUpa nayavAdane prakAzita karanArUM], yuktithI rahita haiAvA chatAM yuktithI gurU, madirAmaya ( arthAt unmatta banAvanAruM) hovA chatAM mAhunA nAza karanArUM temaja sAraMgAnI saMgativALuM hovA chatAM sAraMgathI rahita evuM ( virAdhamaya ) tArUM zAsana kema che? 58 pari--'he jagadgurU! zramaNa-janAnAM vacanAthI vibhUSita, durgama dRSTivAdathI yukta, dazavaikAlika vaDe prasiddha, anaMta mArgarUpa nAne prakaTa karanArUM, niyukti ane yukti [ athavA niryuktinI yukti ]thI gurU, buddhi( zALI )ne ramADanArUM ( arthAt AnandadAyaka) [ athavA satvara abhiSTa ], mehanA nAza karanArUM, ( AcArAMga jevA ) uttama 'aMgAthI yukta tathA ( AvuM heAvA chatAM) nirabhimAnI evuM tArUM zAsana che."--27-28 spaSTIkaraNa pAThAntara-vicAra 'jJayaguru mAmaya' ne badale paMDitajInI AvRttimAM nada guru mAmaNaM pATha che. virodhAtmaka artha karatI veLA 'jJa'no zo artha karavo te paMDitajIe sUcavyuM nathI, mane paNa teno bhAsa thato nathI. khAkI parihArarUpa artha karatAM to nadda ane guru pado bhegAM gaNI yatio ane gurUonI buddhine ramaNa karAvanArUM evo paMDitajIe sUcavela arthe baMdhabesato Ave che. vaLI sukSmaddAmavuM no artha gurUDhirAmaya je karavAmAM Avyo che, te ThIka lAgato nathI, kemake mava zabdathI gurUno bhAva AvI jAya che eTale vizeSaNanI nirarthakatA sphure che, [ zrIdhanAjI AvI paristhitimAM pAThAntara AdaraNIya jaNAtuM nathI, joke ekaja pratinA AdhAre ane te paNa avasUri jevI vyAkhyAnA paNa abhAvamAM paMDitajIe je pATha sUcavyo che temAM temano zo vAMka ? dRSTivAda-- zrutajJAna jJAnonA pAMca prakAro paikI eka che. ene Amavacana, Agama, upadeza, aitihna, AphrAya, pravacana temaja jinavacana paNa kahevAmAM Ave che. A zrutajJAnanA aMgamAhya ane 1 AnAM nAmo mATe jIo stuticaturvizatikA (pR0 22). 2 juo tattvArthAdhigamasUtra (a. 1. sU. 20)nuM bhASya (pR0 88). 3 Ano artha nignalikhita gAthAmAM najare paDe cheH---- "gaNaharakayamaMgakayaM jaM kaya therehiM bAhiraM taM tu / niyayaM vagapacidvaM aNiyayasya bAhiraM bhaNiyaM // " Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virati] zrIvIrastutiH 259 aMgapraviSTa evA be bhedo che. temAM vaLI jema purUSanA bAra aMge che tema parama purUSarUpa A aMgapraviSTanA bAra bheda pADavAmAM AvyA che. A pratyeka vibhAgane "aMga" kahevAmAM Ave che. bAramo ( zrutana mastaka samAna) vibhAga dRSTivAdanA nAmathI oLakhAya che. enI vyutpatti karatAM zrIsiddhasenagaNi kathe che ke - "dRSTInAm-ajJAnikAdInAM yatra prarUpaNA kRtA sa dRSTivAda" arthAt ajJAnika vagere daSTionI jemAM prarUpaNA karavAmAM AvI che te "STivAda che. daSTipAta temaja bhUtavAda tarIke paNa A oLakhAya che. saMpUrNa vizeSa yukta sarva vastuonuM pratipAdana A bhUtavAdamAM che. sAmAnya, vizeSa ItyAdi sarva dharma yukta jIvAdinA bheda-prabheda upara A prakAza pADe che. AmAM samagra vADmayano samAveza thAya che, chatAM te na samajI zake tevA maMdamati mATe zeSa zrutanI racanA che. A prAyaH gamika kRtanA (1) parikarma, (2) [gaNadharakRtamaGgakRtaM yat kRtaM sthavirairbAcaM tat tu / niyataM vA'GgapraviSTama niyatazrutaM bAhyaM bhaNitam // ] arthAta gaNadharoe raceluM zrata te aMgakRta-aMgapraviSTa che, jyAre sthaviroe raceluM te aMgabAhya-anaMgapraviSTa che. athavA sarve kSetra ane sarve kALomAM jeno artha ane krama amuka ja prakArano niyata chesarva tIrthakaronA tIrthamAM je avazya thanAruM che, te aMgapraviSTa che (jemake dvAdazAMgI) ane sarva tIrthaMkaronA tIrthamAM thAya ja ema nahi evuM taMdulacArAdi aniyata kRta te aMgabAhya" che. anya zabdomAM kahIe te zrIgautamasvAmI pramukha gaNadharoe sAkSAta raceluM dvAdazAMgIrUpa zrata te aMgapraviSTa che. zrIbhadrabAhusvAmI jevA sthaviroe celuM Avazyaka-niryukti Adi zrata aMgabAhya che. athavA traNa vAra gaNadharadeve pUchavAthI tIrthaMkare kahela utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa tripadane anusarIne racAyeluM zrata aMgapraviSTa che. gaNadharanA prazna pUchayA vinA athavA bIjAe pUchelA praznanA uttara tarIke bhagavAne je uttara ApyA tene lakSIne sthaviroe racela jaMbadvIpaprApti vagere zrata aMgabAhya che. vaLI gaNadharanAM vacanane anulakSIne sthaviroe racela Avazyaka-niyukti vagere paNa aMgabAhya che. prazna pUchayA sivAya artha pratipAdana karavAthI thayeluM AvazyakAdi zrata paNa aMgabAhya che. juo Ava zyaka-sUtranI zrImalayagirisUrikRta vRttinuM 48 muM patra temaja zrIvizeSAvazyaka (gA. 550) nI zrI hemacaMdrasUrikRta vRttinuM 298 muM patra. vizeSamAM upAMgo tIrthaMkaranI haiyAtImAM athavA temanI avidyamAna dazAmAM sthaviro race che. juo hIrapraznane tRtIya ullAsa (pR. 24). 1 "pAyadurga jaMghorU gAyadugaddhaM tu do ya bAhU y| gIvA siraM ca puriso bArasa aMgo suyavisiho / " [pAdayugaM jar3e uruNI gAtrayugADhe tu dvau ca bAhU ca / thavA zira puro dvArA kRtavaridai] arthAta zrataviziSTa dvAdazAMgarUpa puruSanAM be paga, be netra, be Uru, be gAtrA, be hAtha, eka Doka ane eka mastaka ema bAra aMga che. 2 juo vizeSAvazyakanI 5para mI gAthA. 3 Ano artha samajAvatAM cUNimAM kahyuM che ke - "AI majjhe'vasANe vA kiMcivisesajuttaM dugAisayaggaso tameva paDhijamANaM gamiyaM bhannaI" [bhAdau mdhyeghaNAne vA vivijJapiyu. drathatirAtA taheva sthamA zami mAtha] arthAta AdimAM, madhyamAM ke Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [ pAisUtra, (3) pUrvAnuyoga, (4) pUrvagata (pUrva) ane (5) cUlikA ema pAMca bhedo che. zrImalayagirisUri kathe che tema A pAMca prakAranA zratano prAyaH vyavaccheda thayelo che. temAM pUnA uchera mATe eTaluM tAravI zakAya che ke chellA caudapUrvadhara zrIsthalabhadra munIzvara che, chellA dazapUrvadhara zrIvAsvAmI che, lagabhaga sADAnavapUrvadhara zrIAryarakSitasUri che ane chellA ekapUrvadhara zrIdevardhigaNi kSamAzramaNa che. bhagavatIsUtra (za0 20, u0 8, sUTa 678)mAM aMtamAM bethI mAMDIne te seMkaDo vAra pharI pharIne AvatuM paraMtu pratyeka vAra kaMika vizeSa viziSTatAvALuM sUtra te "gamika kahevAya che. gamanA abhidheya ane abhidhAnane AzrIne be bhedo paDe che. jemake "ne mArate majAvavA pramANa e dazavaikAlikanA cothA adhyayananA Adya sUtranA judA judA artho thAya che. (A mATe juo nadIsUtranI zrImalayagirisUrikRta vRttinuM 212 muM patra). A artho ekanA eka pAThanA judA judA padacchedone AbhArI che, paraMtu pAThanI samAnatA hovAthI te gamika che. abhidhAnane laIne je gamo thAya che tenA draSTAMta tarIke suI ne AkarSa, mAsa sudhaM che, je gui AyurNa raju karavAmAM Ave che. arthabhede karIne te te prakAranA padenAM saMyogothI abhidhAna-gama thAya che. jemAM bhAMgA, gaNita vagerenI bahulatA hoya te paNa gamika zrata kahevAya che ema vizeSAvazyakanI nimana-likhita gAthA uparathI jaNAya che - "bhaMgagaNiyAI gamiyaM jaM sarisagamaMca kAraNavaseNa / gAhAi agamiyaM khalu kAliyasuya dihivAe vA // 549 // bhiGgagaNitAdi gamikaM yat sadRzagamaMca kAraNavazena / gAthAdi agamikaM khalu kAlikazrutaM dRSTivAde pA // ] 1 AnI mAhitI mATe juo vIrabhaktAmara (pR. 19-1ra). temaja pR. 26-ra3. 2 prAya' kahevAnuM kAraNa e che ke pUrvagatanA cauda vibhAge ke jene pUrvanA nAmathI oLakhAvAya che tene te sarvathA ucchada gayo nathI kaMIka nahi jevo bhAga atyAre paNa upalabdha che. A vAtane hIrapraznano tRtIya ullAsa (pR. 28 ) sAkSI pUre che, kemake tyAM namoDarrata jevA atyAre mojuda pAThane pUrvagata gaNAvela che. 3 tera pUrvadhara, bArapUrvadhara ane agyArapUrvadhara atre ullekha karyo nathI tenuM kAraNa e che ke A avasarpiNImAM evA koI mahAnubhAva thayA ja nathI. kyAM to cauda pUrvanA jANakAra thayA che ke kyAM to daza pUrvanA vacalA tera, bAra ane agyAranA jANakAra thayA nathI. A vAtanI pratIti karavI hoya to juo ghaniryuktinI zrIdroNAcAryakRta TIkAnA trIjA patragata nimna-likhita ullekha ___"asyAmavasarpiNyAM caturdazapUrvyantaraM dazapUrvadharA eva sAtAH, ma trayodazapUrvadharA dvAdazapUrvadharA ekaadshpUrNA vA". ( 4 pUrvadhara, traNapUrvadhara vagerene saMbhava A avasarpiNImAM hato ke nahi te saMbaMdhamAM senaprazna (pR. 104)ne nigna-likhita ullekha prakAza pADe che - ___"yathA caturdazapUrvadharA dazapUrvadharA navapUrvadharA vA dRzyante tathA dvipUrvadharAzcatuHpUrvadharAH paJcapUrvadharA vA bhavanti na veti praznaH, anottaram-jItakalpasUtravRtyAdI bhAcAraprakalpAaSTapUrvAntasya zrutavyavahArasya uktatvAta ekabyAdi pUrvadharA api bhavantIti jJeyam / " ' pa A rahyo te ullekha - "jabUhIve NaM dIve bhArahe vAse hamIse osappiNIe devANuppiyANa erga vAsasahassa puSvagae bhaNusajjisatiH" Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viratA ] zrIvIrastutiH kahyuM che tema zrI mahAvIrasvAmInA nirvANa pachI hajAra varSa pUrveno uccheda thayo. pUrepUrI eka paNa pUrvanuM jJAna A bharatakSetramAM koIne rahyuM nahi. zrIharibhadrasUrinA samayamAM pUrvarUpa sUrya asta thayelo hato, chatAM teno thoDo ghaNo prakAza rahI gayo hato.' zrIdevagiNi kSamAzramaNane hAthe vIra-nirvANa pachI 80 me varSe zrutanuM pustakArohaNa thayuM-jinapravacana lipibaddha thayuM te paNa Aje pUrepUruM upalabdha nathI. teo jeTaluM jANatA hatA eTaluM badhuM lakhAvI zakAyuM nathI ane jeTaluM lakhAyuM temAMthI paNa Aje bahu thoDuM upalabdha che. 11 aMge vagereno paNa moTo bhAga sacavAI rahyo nathI. digaMbaronI mAnyatA to evI che ke saMpUrNa dvAdazAMgIne uccheda gayo. A saMbaMdhamAM zvetAMbaronI evI dalIla che ke jyAre temanA jayadhavala ItyAdi grantho yAda rAkhI zakAya to zuM dvAdazAMgImAMthI kazuM paNa yAda na ja rahyuM? zuM avaziSTa bhAga svIkAravAthI potAnA pagamAM kuhADo mAravo paDe tema dhArI teo AvI mAnyatAne poSI rahyA che? parika- parikarma eTale yogyatAnI prApti, tenA heturUpa zAstra paNa parikarma kahevAya. jema gaNitazAstramAM saMkalanA vagere soLa parikama jANavAthI gaNitanA zeSa sUtro samajavAnI yogyatA prApta thAya che tema parikarmano jANakAra sUtra, pUrvagata vageremAM praveza karavAnI yogyatA meLave che. A parikarma (1) siddhazreNikA, (2) manuSyazreNikA, (3) pRSThazreNikA, (4) avagAhanaBNikA, (5) upasaMpazreNikA, (6) viprahANazreNikA ane (7) cutAgrutazreNikA ema sAta prakAranuM che. vaLI prathamanA be parikarmanA cauda cauda bhedo che, jyAre bAkInAM pAMcenA agyAra agyAra avAMtara bhedo che eTale A pramANe uttara bhedo 83 thAya che. - A pramANenI hakIkata samavAyAMga (sU) 147)mAM temaja naMdIsUtra (sU0 57)mAM paNa che. chatAM samavAyanI zrI abhayadevasUrikRta vRtti temaja naMdInI zrImalayagirisUrikRta vRttimAM prathamanAM cha parikane svasiddhAntaprakAzaka batAvyAM che, jyAre zAlake pravartAvelA * AjIvika pAkhaMDika siddhAntanA mate sAtamA sahita A che eTale sAta parikamAM che. AthI je mULa sUtramAM sAta gaNAvyA che te zuM AjIvikA mata pramANe samajavAnA che ke kema ema prazna UThe che. A parikonI naya-citAnA saMbaMdhamAM e ullekha maLI Ave che ke prathamanAM cha svasAmAyika parikamanuM cAra vaDe ciMtana karAtuM hatuM. 1 sarakhAvo paMcAzakanI zrIabhayadevasUrikRta TIkAnI nignalikhita paMkti __" katipayapravacanArthatAratArakavizeSAzupadidarzayiSuH / " 2 AnAM mAtRkApada vagere nAmo mATe juo naMdIsUtra (sU. 57). 3 A badhA parikamane sarvAze-mULathI ane arzathI paNa ucchada gayelo che. 4 naigama nayanA sAgrahika ane asahika yAne sAmAnyagrAhI ane vizeSagrAhI ema be bhedo che. te eno anukrame saMgraha ane vyavahAramAM aMtarbhAva thAya che. zabdAdi traNa nayane eka gaNatAM sAtanA cAra no bane che. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6ra zrIvIrastuti [chInapAIsUtra jIva, ajIva ane jIvAjIva, loka, aloka ane lokAloka; sata, asat ane sadasata ema traNa traNa rAzine IcchanArA bairAzika (ke jemane vRttikAre gazAle pravatAvelA AjI. viko tarIke oLakhAvyA che teo) sAte parikane dravyArthika, payayArthika ane ubhayArthika ema trividha nayathI vicAre che. pUrvagatanAM sUtronA ane sUcana karanArAM sUtro sUtramAM hovAthI ene "sUtra kahevAmAM Ave che. samasta dravya, samagra paryAya, sakala no ane sarve bhaMga-vikalpa upara A sUtra prakAza pADe che. enA jusUtra yAne rajuka vagere para prakAro che. e paNa sUtrathI temaja arthathI hAla to uchera gayelAM che. koI granthamAMno koI zloka hoya tenI evI rIte vyAkhyA karavAmAM Ave ke jemAM bIjA zlokonI jarA paNa apekSA na rahe. evI rIte jANe sUtro paraspara nirapekSa hoya tevI rIte tenI vyAkhyA karavI te chinnaracheda nayanuM kAma che. paraspara sApekSa gaNIne vyAkhyA karavI te acchinnara cheda nayanuM kAma che. svasamayasUtranI paripATI pramANe A sUtro chinnacchedanayika che. AjIvikasUtranI paripATI anusAra te acchinna chedAyika che. airAzikonI paripATI pramANe e trikanayika che. svamasaya pramANe e catunayika che. e rIte cAra bAvIsIo maLatAM enA 88 prakAro paDe che. A uparathI ema samajAya che ke cAra judA judA dRSTi-koNathI sUtranA vibhAgo pADatAM te pratyeka jAtanA vibhAgonI saMkhyA bAvIsanI Ave che, paraMtu A vibhAge paraspara samAna nathI, tethI to sUtranA 88 prakAro gaNavAyA che. tIrtha pravartAvatI veLA tIrthakaro gaNadhone uddezIne sauthI prathama pUrvagatanAM sUtrano artha kahe che (tethI ene "pUrva kahevAmAM Ave che). A arthane lakSyamAM rAkhIne gaNadharo gaNadharanAma caritArtha thAya te mATe dvAdazAMgI race che. temAM akSara-racanA AzrIne teo A pUrvenI racanA prathama kare che, ethI paNa e "pUrva kahevAya che. sthApanA AzrIne vicAra karIe to teo sauthI prathama AcArAMga race che arthAt dvAdazAMgInI racanA karatAM teo prathama pUrva race che ane AcArAMganuM nirmANa to pachI thAya che, chatAM jyAre A badhI racanAone kamasara goThavavAne prasaMga Ave che tyAre AcArAMgane prathama sthAna apAya che, jyAre A pUrve ke je dRSTivAdanA eka vibhAgarUpa che tene bAramuM sthAna apAya che. pUrvagatanAM cauda vibhAge ke jene cauda pUrva tarIke oLakhAvAya che tenAM mApa ane nAmo mATe vIrabhaktAmaranA spaSTIkaraNa (pR. 59-62)mAM 1 grantha-gauravanA bhayathI AnAM nAme atra na ApatAM samavAyAMga (sU0 147) ke naMdIsUtra (sU0 57) jevA bhalAmaNa karavAmAM Ave che. 2 "chiso-dvidhA kRtaH pRthak kRtaH chedaH -paryanto yena sa chinnacchedaH, pratyekaM vikalpitaparyanta ityarthaH" (zrImalayagirisUrikRta naMdIvRttinuM 240 muM pAnuM). 3 A pramANenI hakIkata zrI abhayadevasUrie samavAyanI TIkAnA 130 mA patramAM matAntarathI darzAvI che; bAkI prathama to teo ema kaLe che ke zratanI racanA karatAM gaNadharI AcArAdinA krame racanA paNa kare che ane sthApanA paNa kare che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinitA ] zrIvIrastutiH 263 vicAra karavAmAM Avyo che. ahIM dareka pUrvanA anukrame keTalA vastuo che teno nirdeza karIe, utpAda pUrvAdi cauda pUrvanA vastuonI saMkhyA 10, 14, 8, 18, 12, 2, 16, 30, 20, 15, 12, 13, 30 ane 5 nI che. anucAga anukULa athavA anurUpa yoga te 'anuyoga' kahevAya. sUtrano potAnA abhidheya (viSaya)nI sAtheno anurUpa saMbaMdha te anuyoga' che. A anuyoganA mUlaprathamAnuyoga ane gaNDikAnuyoga ema e prakAro che, dharmanA praNetA tIrthaMkaro hovAthI teo 'mULa' kahevAya che. samyaktvanI prApti bhavamAM thaI hoya tyAMthI mAMDIne te temanA nirvANu paratvenI hakIkata upara prakAza pADanAro anuyoga te 'mUlaprathamAnuyoga' che. zeraDInAM e parvanA vacalA bhAgane gaNDikA ( gaMDerI ) kahevAmAM Ave che. gaNDikAnA jevI gaNDikA che. e eka viSayanA adhikArarUpa grantha-paddhati che. eno anuyoga te gaNDikAyoga' kahevAya che. kulakaragaNDikA, tIrthaMkaragaNDikA, gaNadharagaNDikA, citrAntaragaNDikA ema aneka gaNDikAo che. kulakaragaNDikAmAM visalavAhana vagere kulakaronAM pUrva bhavo, janma vagerenuM savistara varNana che. e pramANe tIrthaMkaragaNDikA vagere mATe samajI levuM. citra eTale aneka arthavALI, ane antara eTale zrIRSabhadeva ane zrIajitanAtha vaccenuM AMtarUM. AthI zrIRSabhadevanA vaMzamAM utpanna thayelA rAjAonA mokSagamana ke anuttara vimAnamAM upapAta viSe prakAza pADanArI gaNDikA te citrAntaragaNDikA che. enuM viziSTa svarUpa nandInI zrImalayagirisUriSkRta vRttimAM 242 mAMthI te 246 mA patramAM najare paDe che. cUlikAe-- cUlikA kaho ke cUlA kaho te eka ja che ane teno artha zikhara thAya che. dRSTivAdarUpa parvatanI cUlArUpa A cUlikAo, parikarma, sUtra, pUrva ane anuyogamAM je artha na kahyo tenA saMgraharUpa che. prathamanA cAra pUrvAMne cUlikA che, bAkInAne nathI. A likAone 'cUlikAvastu' paNa kahevAmAM Ave che. pahelA pUrvanI cUlikAnI saMkhyA cAranI che. e pramANe bIjA, trIjA ane cothA paratvenI cUlikAnI saMkhyA anukrame 12, 8 ane 10 che. AthI cUlikAonI kuLa saMkhyA 34 nI che. 1 vastu eTale eka jAtanuM granthanuM prakaraNa (grantha-viccheda-vizeSa ). 2 tIrthaMkaragaTikA ane mUlaprathamAnuyoga jUdA gaNAvyA che tethI ema kalpanA thAya che ke mUlaprathamAnuyogamAM samasta tIrthaMkaronAM jIvanone eka sarakhI rIte lAgU paDatI hakIkatono nirdeza hovo joie, jyAre tIrthaMkara-gaNDikAmAM pratyeka tIrthaMkara AzrIne tenAM jIvananA viziSTa prasaMgono paNa ullekha hovo joie. 3 zrIdharmaghoSasUriSkRta ghUsamaDiyA ke jeno ullekha senaprazna ( u. 4)nA 101 mA patramAM che tene prastutamAM kazo saMbaMdha nathI. yugapradhAnagaMDikA pAMcamA ArAmAMnA yugapradhAnonAM nAma, sthaLa, dIkSA, paryAya vagere hakIkata raju kare che. A graMtha Aje paNa koi koi sthaLe upalabdha hovAnuM saMbhaLAya che, paraMtu te prastuta che ke nahi te graMtha najare joyA vinA kema kahevAya? Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [ zrIdhanarAva A pramANenI dRSTivAdanA pAMca vibhAgonI sthUla rUparekhA che. vizeSamAM emAM eka zrutaskaMdha che, cauda pUrvo che, vastu, cUlavastu, 'prANata, prANatatrAbhUta, prAkRtikA, prANataprAkRtikA, sahasrapada temaja akSaronI saMkhyA saMkhyAtanI che, jyAre gamo ane paryAyo anaMta che temaja trasa parita che ane sthAvara anaMta che. niyukti-- 4 AcArAMgasUtranI zrIMzIla kAcAyaeNkRta TIkAnA trIjA patramAM niyukti eTale zuM te saMbaMdhamAM e ullekha che ke "nizcayaeNnAthaeNtipAdriA yuntiniyuktti" arthAt nizcayarUpe arthanuM pratipAdana karanArI yukti te 'niryukti" che. dazavaikAlikanI TIkAmAM zrIharibhadrasUrie ema kahyuM che ke "niryuktAnAmeva sUtrArthAnAM yuktiH - paripATyA yojanaM niryuktayuktiriti vAcye yukta zabdalopAniryuktistAM viprakIrNArthayojanAM" arthAt chUTA chavAyA arthone joDI ApavAnuM kAma-paraspara sUtronA arthonuM anusaMdhAna niyukti kare che. AnI bhASA prAkRta che ane te padyakhaddha che. kula tera niryuktio je gaNAvAya che tenAM nAmo nIce mujaba cheH (1) Avazyaka-niryukti, (ra) dazavaikAlika-niryukti, (3) uttarAdhyayana-niryukti, (4) AcArAMga-niyukti, (5) sUtrakRtAMga-niryukti, (6) dazAzrutaskaMdha-niryukti, (7) kalpa-niyukti, (8) vyavahAra-niryukti, (9) sUryaprajJapti-niryukti, (10) RSibhASita-niryukti, (11) ogha-niryukti, (12) piNDa-niryukti, ane (13) saMsakta-niryukti. A niyuktio paikI sAtamI ane dazamI niryuktio jovAmAM AvatI nathI. pahelI, cothI, pAMcamI ane navamI Agamoya samiti taraphathI, khIjI ane trIjI de. lA. pu. saMsthA taraphathI ane AThamI zrImANeka munie chapAvI che. agyAramI ane khAramI e vastutaH niyukti nathI, kemake e koi graMthanI vyAkhyA rUpa nathI, kintu svataMtra grantharUpa che. A paikI oghaniryukti Agamoya samiti taraphathI ane piDaniyukti de. lA. pu. saMsthA taraphathI prasiddha thayelI che. saMsakta-niyukti kyA e khAdya ke peya padArthonuM mizraNa thatA jIvanI utpatti thAya che e viSaya upara prakAza pADe che, prathamanI deza niyuktionA kartA zrIbhadrabAhusvAmI che. A vAtane AvazyanI niryu. ktinI nimna--likhita gAthAo sAkSI pUre cheH 1 atyAre saMkhyAta prAbhUto paikI yAniprAmRta jIrNa-zIrNe dazAmAM bhADArakara oNriyenTsa insTi TapuTa (punA)mAM maLI Ave che. A uparAMta siddhaprAkRta, nimitraprAkRta, vidyAprAbhRta, svaraprAkRta, kaSAyaprAkRta e nAmo temaja tene lagatI thoDI ghaNI hakIkata maLe che. yoniprAmRta temaja siddhaprAbh tAdi traNa prAbhUto upara itihAsana munirAja zrIkalyANavijayano ApaNAM prAbhUto' e lekha prakAza pADe che. ( juo 'jaina yuga' pR0 1, aM. 3-4). svaraprAkRtano nAmanirdeza anuyAgadnAranI zrIharibhadrasUriSkRta vRttinA 69 mA patramAM che. kaSAya-prAkRtano nirdeza paMcasaMgrahanI zrImalayagirisUriSkRta vRttinA prAraMbhamAM che.jayaprAkRta e praznanyAkaraNanuM bIjuM nAma hoya ema sUcavAya che eTale atra teno pRthak nirdeza karavAmAM Avato nathI. vizeSamAM A praznavyAkaraNa kaMi Agama nathI. e to jyotiSano graMtha che ema kahevAya che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 viracitA] zrIvIrastutiH "Avassagassa dasakAliassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijutti vucchAmi tahA dasANaM ca // 84 // kappassa ya nijuttiM vavahArasseva paramaNiuNassa / sUriapaNNattIe vucchaM isibhAsiANaM ca // 85 // etesiM nijuttiM vucchAmi ahaM jiNovaeseNaM / AhAraNaheukAraNapayanivahamiNaM samAseNaM // 86 // " naMdIsatramAM kahyuM che ke caudapUrvadhArIne racelo graMtha "Agama' kahevAya che. to e kathana anusAra A niryuktione "Agama tarIke oLakhAvAya. tema karatAM AgamanI kula saMkhyA 284 nI thAya che. dazavaikAlika kRtanA je aMgabAhya ane aMgapraviSTa evA be bheda che te paikI aMgakhAdyanA Avazyaka ane Avazyaka vyatirikta ema be avAMtara bhedo che. temAM vaLI Avazyaka-vyatiriktanA kAlika ane "utkAlika ema be prakAre che. utkAlikanA aneka prakAro che. temAMnA eka prakAranuM nAma "dazavaikAlika" che. enA kartAnuM nAma zrIzacaMbhavasUri che. teo caudapUrvadhara hatA. temane potAnA putra manakane dIkSA ApI tyArabAda temaNe upayoga mUkyo to jaNAyuM ke manaka muninuM AyuSya phakta cha mAsanuM che. AthI temaNe vicAra karyo ke kaMI kAraNa hoya to caudapUrvadhara pUrvamAMthI uddhAra kare che ane dazapUrvadharo to avazya uddhAra kare ja. huM caudapUrvadhara chuM, vAte mArA putranI sadgati thAya te mATe mAre paNa prayAsa karavo. Ama vicArI temaNe pUrvomAMthI uddhAra 1 chAyA Avazyakasya daza(vai)kAlikasya tathA uttarAdhya(yana)-AcArayoH / sUtrakRte niyuktiM vakSye tathA dazAnAM ca // kalpasya ca niyuktiM vyavahArasyaiva paramanipuNasya / sUryaprajJaptervakSye RSibhASitAnAM (devendrastavAdInAM) ca // eteSAM niyuktiM vakSye'haM jinopadezena / AdhAraNahetukAraNapadanivahAmetAM samAsena // 2 hAla upalabdha AgamonI A saMkhyA che. emAM 41 sutro. 30 payajJA. 1ra niyaktio ane eka mahAbhASya (vizeSAvazyaka)ne samAveza karAyelo che. naMdIsUtramAM je 84 Agama gaNAvyA che te kaMI AnA A ja nathI. temAM 34 sUtra ane 50 pannAno aMtarbhAva karavAmAM Avyo che. juo jaina granthAvalI, ova-niyukti ane piMDa-niryuktine pracalita 45 AgamAM gaNI levAmAM Ave che. tema thatAM | Agamo, 10 avaziSTa sUtre, 20 pannAo ane 9 niyukti maLatAM 84 nI saMkhyA thAya che.. vicArasAra (pR. 78)mAM AgamonI saMkhyA 45 hovAno nirdeza che. 3 avazya karavA lAyaka sAmAyika vagere anuSThAnene pratipAdana karanAruM zrata "Avazyaka kahevAya che. 4-5 je divasanI pahelI ane pAchalI paurUSI temaja rAtanI pahelI ane pAchalI porUSImAM ja bhaNAya te "kAlika zrata che. je kAla-velA sivAya anya vakhate bhaNAya te "utkAlika che. 6 enA vRttAnta mATe juo pariziSTaparva (sa. 5). 7 kyA kyA pUrvamAMthI zene zene uddhAra karyo te vAta zrIbhadrabAhukRta dazavaikAlika-niyuktinI soLamI, sattaramI ane aDhAramI gAthAo uparathI jaNAya che, RSabha0 34 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIrastuti [ zrIdhanakaravA mAMDyo. thoDAka divasa bAkI rahyo hato tevAmAM dhrumapuSpikA vagere daza adhyayanothI vibhUSita A sUtrane teo uddhAra karI rahyA. AthI ene "dazavaikAlika kahevAmAM Ave che.' AnA upara judA judA munivaroe vyAkhyAo racI che. jemake zrIbhadrabAhasvAmInI niryukti, cirana munIzvarakRta cUrNi, zrIharibhadrasUrikRta bRhadavRtti tathA laghuvRtti, zrItilakAcArya, pazrIsumatisUri ane zrIvinayahaMsanI vRttio, zrI zAMtidevanI avacUri, zrIsamayasuMdarakRta zabdArthavRtti, zrImANijyazekharakRta vRttidIpikA, temaja vividha munivaroe racelA TambA. vizeSamAM jema merU parvata 40 yojana jevaDI be cUlikAthI zobhe che tema A dazavaikAlika rativAlA ane viviktacaryacalA vaDe zobhe che. A grantha sAdhuone AcAra upara prakAza pADe che. zrAvakone Agamo bhaNavAno adhikAra che ke nahi e vivAdagrasta praznane bAju upara rAkhIe topaNa eTaluM to kahI ja zakAya ke Avazyaka sUtra (saMpUrNa) temaja A dazavaikAlikanAM cAra adhyayano kaMThastha karavAno ane pAMcamA adhyayanano artha bhaNavAno zrAvakone adhikAra che. juo senaprazna (u0 4, pR. 104). bhaktaparijJA Adi cAra prakIrNako paNa bhaNI zakAya. juo haripraznanuM navamuM pR." hayapaJcUhANa namo tuha niccaphuraMtanahamaNigaNANaM / saMtAvayANa jaNapatthaNijachAyANa pAyANaM // 29 // [hatapratyUhebhyaH namaH tava nityasphurannabhomaNi( nitysphurnnkhmnni)gnnebhyH| santApakebhyaH (zAntApadbhyaH) janaprArthanIyacchAyebhyaH paadebhyH||] vaLaH hayeti / hataH paJcUho-dezIyavacanena dinakaro yaisteSAM tava nityaM sphurannabhomaNInAM-dinakarANAM gaNo yeSu teSAM santApakAnAM janaiH prArthanIyA chAyA yeSAM {ityayogaH) / pakSe prtyuuhH-vighnH| nityasphurannakhamaNInAM gaNo yeSu / zAntAH-zamitA Apado yaiH| chA. cA-zomAM | 21 / 1 vikAla eTale asakala (saMpUrNa nahi te), kha7. vivAre-vArAhe nivRtta vaivADhi athavA vivAre vzyate rUtti ghAsTiva (juo cUrNi). vananirmaLa ra ta jA4i 4 paivA4i. 2-3 zreSThi devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthA taraphathI vi. saM. 1974 mAM 47 mA granthAka tarIke prasiddha thayelI che. sAthe sAthe zrIharibhadrasUrikRta bRhavRtti paNa chapAyelI che. 4-5 zrIharibhadrIya laghu vRtti temaja zrIsumatisUrinI racelI vRttinI eka prati pATaNanA saMghavI-pADAnA bhaMDAramAM che. 6 vicArasAra (pR. 8)mAM Avazyaka-cUrNimAMthI avataraNarUpe kahyuM paNa che ke "jao sAhU jahanneNaM apavapaNamAyAo, ukkoseNaM tu bArasa aMgAI sAvagassa vi jahaneNaM taM ceva, ukkoseNaM chajjIvaNiyA suttao atthao vi, piMDesaNajjhayaNaM na suttao, asthao puNa ullAveNaM sunni|" 7 A rahyo te (hI. haM. kRta AvRttigata) ullekhaH "paramparayA bhaktaparijJA-catuHzaraNA-''turapratyAkhyAna-saMstArakaprakIrNakAnAmadhyayane zrAddhAnAmadhikArasvamava. sItte" Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA 1. zrIvIrastutiH zabdArtha ratha (ta)=nAza karela. (nizAMtanAmanari=(1) sarvadA skurAyamANa vsUda (rina)=sUrya. che nabhamaNi (sUrya)nA samUha jemane viSe evA uda (sU)=vidma. (2) nitya dIpatA che nakharUpa maNigaNa jemane pazU (bhUpa)=maLasake. | viSe evA; (3) sarvadA kuratA sUryanA kaNa(rUpa). rupazUdAi=(1) nAza karyo che. sUryane jemaNe saMtAvA (janatAmya)=(1) tapanArAM; (2) ta pAvanArAM. evA (2) nAza karyo che vinnono jemaNe evA saMta (sAta)=zamI gayela. (3) naSTa karyuM che-maTADyuM che maLasa jemaNe evA. lavA (mATu) Apatti, kaSTa. namo namaH) namaskAra. saMtAvALa=zamI gaI che Apattio jemanAMthI suda (tava)tArA. evA. ni (nica)=hamezAM, sadA. (gana)=mAnava. kurata ( ) kurAyamANa. pathakhinnA (prArthanI) prArthanA karavA lAyaka. na (nama)=gagana. chAyA (chAyA)-(1) chAyA, chAMyaDo; (2) kAnti, zobhA. nA (nava)=nakha. sAthaLachAyA=(1) mAnavone prArthavA lAyaka mali (maLa)=maNi, rata. che chAyA jemanI evA; (2) mAnavone prArthanIya ja ()=samUha, che zobhA jemanI evA. nar ()=kaNa, lava. pALa (vAgyaH)=caraNane, pagene. padyArtha vika-jemaNe sUryane saMhAra karyo che evAM (chatAM) sarvadA rAyamANa sUryanA samudAyavALAM, temaja vaLI saMtApaka (chatAM) mAnane prArthanA karavA gya chAyAvALAM evAM tArAM caraNane namaskAra che." pari-jemaNe vizvane vinAza kayo che evAM, vaLI nitya dIpatA nakharUpa maNi- gaNathI yukta tathA vaLI Apattione aMta ANanArA temaja jemanI zabhA manuSyane prArthana nIya che evAM tArAM caraNene praNAma heje.-28 spaSTIkaraNa anyapakSIya artha-- paMDitajI sUcave che tema A samagra padyArtha sUryanAM kiraNone uddezIne paNa ghaTAvI zakAya che. jemake, maLasakAne maTADanAra, kurAyamANa namaNinA kaNarUpa tathA tapanArAM temaja manuOone prArthavA yogya kAMtivALAM evAM sUryanAM kiraNone vandana ia sayalasirinibaMdhaNa ! pAlaya ! paJcala ! tiloaloassa / bhava majjha sayA majjhattha! goare saMthuigirANaM // 30 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrIvIrarasuti zrIdhanapAla[iti sakalazrInivandhana ! pAlaka! pratyala ! trilokalokasya / bhava mama sadA madhyastha ! gocare saMstutigirAm // ] // iti zrIdhanapAlakRtiH // __ avacUrNiH ieti / iti-evaM saMstutigirAM gocare-viSaye bhava / he (sakala zrInivandhana ! he sadA madhyastha !-rAgadveSarahita ! atra ca 'dhaNapAla' iti varNaiH kavinAma // 30 // iti zrIdhanapAlapaNDitakRtastuteravacUrNiH // zrIrastu // zabdArtha ia (iti) oma. majA (mama)-bhA, sayala (sakala)=sa , sarva. sayA (sadA)=, nitya. siri (zrI)=sabhI, saMpatti. majjhattha! (madhyastha! ) madhyastha!,vAtA! nibaMdhaNa (nibandhana)=2. goare (gocare) goya2, viSaya. sayalasirinibaMdhaNa!- sa saMpattinA // 29 ! pAlaya ! (pAlaka!)= 2kSa! majha! ( mahya ! ) De pUlya! paccala! (pratyala! he samartha! attha (artha)=artha. tiloa (triloka) trailoya. goara (gocara) goyara, viSaya. loa (loka)=o, kAna. atthagoare--artha-goya2. tiloaloassa-paisoyanA sonA. saMthui (saMstuti)=sun62 stuti. bhava (bhava)=j DA. girANaM (girAm ) girAno, pANIno. padyArtha he sarva saMpattinA kAraNa! he rakSaka ! he gelekyamAMnA lokane viSe samartha! he sadA madhyastha! tuM A pramANe mArI suMdara stuti-vANIne viSaya thA. [ athavA he sarva samartha! he sarvadA pUjaya! tuM A pramANe mArI rastuti-girAnA arthano viSaya thI (arthAta huM A pramANe tArI stuti 2naa| thA]."-30 paSTIkaraNa nAma-sUyana 2Sabha-paMcAzikAnA antima padyamAM bhaMgyantarathI-zabdanI manohara racanA vaDe jema kavirAje potAnuM dhaNubAla" (dhanapAla) evuM nAma sUcavyuM che, tema A zrImahAvIra prabhune vijJaptirUpa vIra-stutine anya padyamAM nivaMdhanADhaya zabdothI "dhanapAla evA spaSTa abhidhAnano nirdeza karyo che. 35-siddhisAdhvasa-dhya-hyAM jhaH' (8-2-25) sUtrathI mArnu majha mane. pachI pUrvasUyave sUtra majjha mane. iti zrIvardhamAnasvAmino virodhAlaGkAramayI paMDitadhanapAlaviracitAsaM01445 varSe phAlagana dhadi pratipadi maMDape'lekhi // zrI' iti gha-pAThaH, ga-pAThastu 'iti vIrastotraM samAptam' iti / 'iti paMDitadhanapAlaviracitazrIsarvajJastuteravacUriH // cha // zrImaMDapAcale'lekhi mayA // zrI paM0 hemanaMdanagaNinA'lekhi svaparabhaNanAya' iti gha-pAThaH / kha-pAThastvevam-'zrIvardhamAnajinastavanAvacUrNiH tapAgacchIyapaNDitazrIsakalapramodagaNi ziSyatejapramodamuninA lipIkRtaM bhaTTArakazrIvinayakIrtisUriNA vAcanAya kRte saMvat 1653 varSa zrAvaNa vadi budhe pUrNa // ' 3 sAdhvasabhAMnA dhvano temA saMyuzana zomAnA dhya bhane jhano 591 jha thAya che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavIzvarazrIdhanapAlapraNItA // vIrastutiH // ( saMskRta-prAkRtA ) sarabhasanRtyatsurayuvatikucataTatruTitahAratArakitam / jAyaM siddhatthanariMdamaMdiraM jassa jammammi // 1 // [ jAtaM siddhArtha narendra mandiraM yasya janmani // ] buddhvA'vadhinA nijajanmamajjane hRdayabhAvamazanibhRtaH / lIlAi calaNakoDIi cAlio jeNa suraselo // 2 // [ lIlayA caraNakoTyA cAlito yena surazailaH // ] yena ca vAlye vibudho vivardhamAnaH savibhanaM nabhasi / haNiUNa muTThiNA vAmaNIkao kulisakaDhiNeNaM // 3 // [ hatvA muSTinA vAmanIkRtaH kulizakaThinayA // ] surapatipurato vivRtiM vitanvatA vitatavAGmayaM yena / jayaM jayassa vijovaesasamae mahacchariyaM // 4 // [ janitaM jagato vidyopadezasamaye mahadAzcaryam ] mAtApitroH premAnubandhamadhikaM vibudhya yaH sthitavAn / divvAlaMkAraphuraMta viggaho cattasaMgo vi // 5 // [ divyAlaGkArasphuradvigraha styaktasaGgo'pi // ] yena parityajya jarantRNamiva rAjyaM samaM suhRtsvajanaiH / bUDho daDhaniyamabharo lIlAi giriMdaruMdayaro // 6 // [ vyUDho dRDhaniyamabharo lIlayA girIndra vistIrNa (? rundra ) taraH // ] saGgamakasurataruNyaH svagAtra saundaryavijitaratirUpAH / abhatthaMtIo darda thevaM pi na jeNa gaNiAo // 7 // [ abhyarthayantyo dRDhaM stokamapi na yena gaNitAH // ] Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 varastuti [zrIdhanapAlaprakupitasurAdhipavikSiptAdIptadambholibhedasambhrAntaH / camaro calaNuppalamUlamAgao rakkhio jeNa // 8 // [camarazcaraNotpalamUlamAgato rakSito yena // ] yena ghanakarmapaTalaM prakaTatapovahninA vinirdA / palayaraviteyapAyaDamuppADiyamakkhayaM nANaM // 9 // [pralayaravitejaHprakaTamutpATitamakSayaM jJAnam // ] yazca suciraM pRthivyAM mithyAtvAndhaM vibodhya bhavyajanam / ThANaM jammaNajaramaraNarogaparivajjiyaM patto // 10 // [sthAnaM janmajarAmaraNarogaparivarjitaM praaptH||] taM namata namrazatamakhamaNimukuTaviTaGkaghRSTacaraNayugam / bhuvaNassa vi baMdhaNapAlaNakkhamaM vaddhamANajiNaM // 11 ||-kulkm [bhuvanasyApi bandhanapAlanakSama vardhamAnajinam // ] zabdArtha saha-sAthe. buddhvA (dhA0 budh )=ongIne. rabhasa-(1) mAnaMha, (2) vega. avadhinA (mU0 avadhi)=avadhi(jJAna) 43. nRtyat (dhA0 nRt )-nAyatI. nija-potAnA. sura-va. janmansa ma. yuvati-strI, aMganA. majjana-snAna. kucastana, payodhara. nijajanmamajane-potAnA nabha-stAnane viSe. taTa-taTa. hRdaya-66ya, aMta:42. truTita (dhA0 truT )-tUTI gayesa, bhAva-bhAva, mAzaya, abhiprAya. hArA2. hRdayabhAvaMyanA bhAvane. azani-4. tArakita (mU0 tAraka)-tAmaya ganesu. bhRt-dhA21 42nA2. sarabhasanRtyatsurayuvatikucataTatruTitahArakitaM azanibhRtaHcana dhAraNa 42nArAnI, chandranI. AnaMda athavA vega pUrvaka nRtya karatI devAMganAnA lIlAi (lIlayA)-sIsAthI. stana-taTathI tUTI gayelA hAra vaDe tArAmaya baneluM. calaNa (caraNa)=2291, 5. jAyaM (jAta)=1yuM, manyuM... koDI (koTI)=42 mA. siddhattha (siddhArtha) siddhArtha. calaNakoDIi-22NanA bhaya mAga paDe. nariMda (narendra)-nRpati, 20. cAlio (cAlitaH)=yAyamAna thyo, sAvAyo. maMdira (mandira)=maMdira, bhaDesa. jeNa (yena)-nAthI. siddhatthanariMdamaMdiraM-siddhArtha no mahesa. sura-he. jassa (yasya)-nA. sela(zaila)-parvata. jammammi (janmani)=mane viSe. suraselovono parvata, bhe3. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA] vIrastutiH yena (mU0 yad )=nAthA. divya (divya)=hinya, devatA. camyane. alaMkAra (alaGkAra)-pasaM2, bhUSAra bAlye (mU0 bAlya)=Imma. phuraMta (sphurayamANa)=22tA, dIyatA. vibudhaH (mU0 vibudha)-deva. viggaha (vigraha)=deDa. vivardhamAnaH (mU0 vivardhamAna)-pato to. divyAlaMkAraphuraMtaviggaho-hi-ya bhUSaNothI dIyatA vibhrama-vibhrama. vANo. savibhrama-vibhrama pUrva catta (tyakta)-tya hIdhela. nabhasi (mU* nabhas ) zamAM. saMga (saGga)=saM, somata. haNiUNa (hatvA)-zAna. cattasaMgonya sAdho cha saMgo mevo. muTThiNA (muSTinA)=bhuTTIthI. vi (api)=5. vAmaNIkao (vAmanIkRtaH)-mAmana yo. parityajya (dhA. tyaJ )=tyAga 4zana, chohIna. kulisa (kuliza)=4. jaratcha , . kaDhiNa (kaThina)=44. tRNa-ghAsa. kulisakaDhiNeNaM-vanAvI 44. jarattRNaM-0f dhAsane. patinAtha, svAmI. ivama. surapati-suzeno svAbhI, chandra. rAjyaM (mU0 rAjya)=2yane. puratasU-sAme. sama-sAthe. surapatipurataHcandranI sAme. suhRt-bhitra, somatI. vivRti (mU0 vivRti)-vistArane. svajana-svAna. vitanvatA (mU0 vitanvat )-vistAratA. suhRtsvajanaiH bhitro bhane svanAthI. vitata-vizA. bUDho (vyUDhaH)-vana rAyo. vAGmaya-sAhitya. daDha (dRDha)=18, bhagabhUta. vitatavAGmayaM-vizANa sAhityane. niyama (niyama)=niyama. jaNiyaM (janitaM)=thayu. bhara (bhara)-bhAra. jayassa (jagataH)niyAnA. daDhaniyamabharo-dRDha niyamano bhA2. vijA (vidyA)-vidyA. giriMda (girIndra) giriza,ttama parvata. uvaesa (upadeza)-34:za. ruMdayara (vistRtatara)-vizeSa vizaNa. samaa (samaya)=samaya, mata. giriMdaruMda yaro-girizacanA ko adhi vizANa. vijovaesasamae vidhaan| 5shn| samaye. saGgamaka-saMgama. maha (mahat )-moTuM. taruNI-yuvati. acchariya (Azcarya)=Azcarya, nA. saGgamakasurataruNyA-saMgamanI surAMganAyo. mahacchariyaM-moTu mAzcarya. sva-potAnA. mAtApitroH (mU0 mAtApitR)=bhAmApano. gAtra-he, zarI2. prema-prema, meha. saundarya-sun62tA. anubandha-anusaMdha. vijita (dhA0 jiteya. premAnuvandhaM premanA anumaMdhane. rati-2ti, pradhumnanI patnI. adhikaM (mU0 adhika)=vizeSa. rUpa-35. vibudhya (dhA* budh )=naena. svagAtrasaundaryavijitaratirUpAH potAnA zarIranI yaH (mU0 yad ) . sundaratA vaDe jItyuM che ratinuM rUpa jemaNe evI. sthitavAn (mU0 sthitavat )=2yo. abbhatthaMtIo (abhyarthayantyaH)-prArthanA 72tI. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 == (23)=dRDha. ceva (slo )=theADuM. gaNitro (tiA:)=gaNanA karAcI. pravita (dhA. p )=atizaya gusse thayela. adhipa=adhipati, svAmI. vikSipta (dhA. kSar )=vizeSataH pheMkeluM, sarIsa ( dhA. TIp )=jhaLahaLatuM. rUmohi=vaja. me=bhedavuM te. samrAta (dhA. tram )=gabharAi gayela. mithyAtvArthya-mithyAtvathI AMdhaLAne. vizeSya (dhA. yudh)=odha pamADIne. maca=bhavya, mokSagAmI. RT=loka. manyattana=bhavya lokane. TALa (sthAna)=sthAnane. nama (nanman )=janma. pravitasurAdhipavikSitAIsamohimeTsamrA- jJara (garA)=jarA, ghaDapaNa. tA=atizaya gusse thayelA indre vizeSataH pheMkelA ane jhaLahaLatA evA vajranA bhedathI gabharAi gayela. jJaTM (vara)=tApa. maLa (naraLa)=maraNa, mota. iT (roga)=vyAdhi, roga. amo (samara:)=camara (indra). 350 (31)=kamaLa. mUtyu (i)=mULa. sahajIvajImUtyuM=caraNa-kamalanA mULamAM. jo (bAvataH)=Avelo. jillo (rakSitaH)=rakSaNa karAyelo, bacAvAyelo, dhana=nimiDa. mana=karma. paTajI=samudAya. ghanarmavaTaruM=ghana karmanA samudAyane. vIstuti ===pragaTa. tava=tapazcaryA. dbhui=agni. pRthiyAM (mU. pRthivI)=pRthvI upara, mithyAtva=mithyAtva. lakSya=AMdhaLo. praTatorvAhanA=prakaTa tapazcaryAMrUpa agni vaDe. viniA ( dhA. var )=vizeSe karIne atyaMta khALIne. | paya (praya)=pralaya, kalpAMta. ravi (vi)=sUrya. teya (tenas )=teja. pAya3 ( pra3 )=pragaTa, khulluM. karatuM. savpAdiya (ssvAdita)=utpanna karAyuM. alaya (gakSaya)=avinAzI, nALuM (jJAnaM)=jJAna. T: (mU. car)=je. vrutti-lAMbA kALa paryaMta, ghaNA samaya sudhI, parivAiya (rivagita)=mukta, tyajAyeluM. bhramaLa raNa ane vyAdhithI mukta. patto (prAsa)=pAmyo. x (mU. sar)=tene. namata ( dhA. nam tame vandana karo. namra=namanazIla. rAtamaZ=so yajJa karanAra, indra mana=maNi, rata. mukuTa=mugaTa. viTa7=uccabhAga. dRSTa ( dhA. ghRp )=ghasAyela. mogaravattiyaM=janma, jarA, ma cara=caraNa, paga, cuyugala, joDakuM. [ zrIdhanarAja namrazatamakhamaNimukuTa viTaGkaghRSTacaraNayugaM na namra ndranA maNimaya mugaTanA ucca bhAga vaDe ghasAyuM che caraNayugala jenuM evA. parucaviteyapAyanuM=pralayanA sUryanI prajAne prakaTa ceMdhA (vadhana)=baMdhana. pAchaLa (pAna)=rakSaNa. lama (kSama)=samartha. yaMdhaLAhaLalama-mUMdhana ane rakSaNa mATe samartha. vakramALa (vardhamAna)=vardhamAna, mahAvIra, ni (bina)=tIrthaMkara. vandvamALanibaM=vardhamAna tIrthaMkarane, muvaLarasa (munasya)=trailokyanA, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viracitA ] vIrastutiH yadyArtha 1 * 3 " jenA janmane viSe siddhArtha rAjAnA mahela Ananda [athavA vega] pUrvaka nRtya karatI devAMganAnA stana-taTathI tUTI paDela ( meAtInA ) hAra vaDe tArAmaya banyo, jeNe peAtAnA janma-abhiSekane viSe indranA hradayanA bhAva avidha(jJAna)thI jANIne, caraNanA agra bhAgathI merUne lIlAthI calAyamAna karyA, vaLI jeNe bALapaNamAM, AkAzamAM vibhrama pUrvaka vadhatA jatA surane vajAnA jevI kaThaNa muSTi mArIne vAmana karyo, vidyAnA upadezanA samaye surapatinI sAme vidyutine vistAra karatA jeNe jagatte mATuM Azcaryajanaka evuM vistRta vADmaya utpanna karyuM, mAtApitAnA premanA anubaMdha adhika ANIne, (sAMsArika) saMgatine tyajI dIdhelI DhAvA chatAM divya alaMkArAthI dehane dIpAvatA je (gRhAvAsamAM) rahyo, mitro ane sajjanAnI sAthe rAjyane (paNa) jIrNa tRNanI jema tyajI daine jeNe girirAjanA jevA adhika vistAravALA dRDha niyamanA bhArane vahana karyA, ravazarIranA saundaryathI jeNe ratinA rUpane parAsta karyuM che evI ane ( peAtAnI) atyaMta prArthanA karatI evI saMgamaka deve ( vikrvelI) surAMganAnI jeNe jarA paNa gaNanA na karI, vaLI atizaya krodhAtura thayelA indre vizeSataH pheMkelA dvIpta vajAthI bhedAi javAnI zrAntivALA ane ( peAtAnA ) caraNa-kamalanA mULa samIpa AvelA camara ( indra )nuM jeNe rakSaNa karyuM,' prakaTa tapazcaryArUpa agni vaDe dhana karmanA ( dhADA) samUhane vizeSe karIne bALI nAMkhIne pralaya ( samaya )nA sUryanA tejanA jevuM vyakta akSaya jJAna jeNe upArjana karyuM temaja (A) pRthvIne viSe mithyAtvathI aMdha (banelA) bhavya lAkane dhaNA vakhata sudhI pratibAdha pamADIne jeNe janma, dhaDapaNa, maraNa ane rAgathI rahita sthAna prApta karyuM, te traileAkyanuM baMdhana temaja rakSaNa karavAmAM samartha temaja namra indranA maNimaya mugaTanA ucca bhAgathI dhasAyelA caraNa-yugalavALA vardhamAna tIrthapatine (he bhaLye !) tame vandena karI." 1-11 273 1-6 juo vIra-bhaktAmaranA spaSTIkaraNanA anukrame pR0 69, 9-10, 12, 42, 75-76, ane 19. RSabha 35 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda-sUcI 26 13 15 aubdha [apUrva | avasappiNI [avasarpiNI] aMsa [aMsa] avahIria [avadhIrita] akkha [akSa] 32 avi [api] aggi [agni] asamaMjasa [asamaJjasa] aggei [AgneyI] asi [asi] aMka [aGka] asesa [azeSa] acchi [akSi] ahamma [adharma] acchinna [acchinna ahiAra[adhikAra] aTThAvaya [aSTApada] ahimANa [abhimAna] aNa [anas] ahiva [adhipa] aNaja [anArya] aho [adhas] aNaMta [ananta] 33,48 AkarNa Ayania aNurAya [anurAga] 24,39 ANA [AjJA] aNuvelaM [anuvelam] Ap patta 8,22,42,45, pAvaMti 41 attha [artha] Amela [ApIDa] addha [ardhA Ayava [Atapa] aMta [anta] | AvayA [Apad , ApagA] aMto [antar] 43,45 AvaraNa [AvaraNa] aMdhayAra [andhakAra] Asaya [Azaya] anna [anya] 11,22,31 AhAra [AhAra] annava [arNava] i vivarIya annunna [anyonya] ia [iti] apatthia [aprArthita] ika [eka] 7,33, 37 appANa [Atman] iNaM [idam] appaiTThANa [apratiSThAna] iMdhaNa [indhana] abhaNaMta [abhaNantaH] imAi [asyAm ] abhiseya [abhiSeka illua [utpanna] ayu palAya iva [iva] 6, 36; cf. va, vva ayara [atara] IzU picchaMtA araa [araka] ucche a [uccheda] 35 allINa [AlIna] ujoa [udyota] avainna [avatIrNa] | urlDa [Urdhvam ] 30 avayAra [avatAra] uttANa [uttAna] 26 avasara [avasara] 17,23 uahi [uddhi] 41 1 sayAzimAMnA zahanI sUcI saMskRta 35 sahita taiyAra 421 / bhA2 Z. D. M.G. (vol. 33, p. 445 ff.)no upayoga vAmAM Avyo che. 2 mA saMghIthA pAMDa samanavA. asAvI. 40 21 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12908 khaNa Wom 16 uNha [uSNa] uppaha [utpatha] ummuha [unmukha ullia [utpanna] ussappiNI [utsarpiNI] UsasaMta [ucchasat] Uha 'with vi vUDha oNaa [avanata] oha [ogha] ka ko 11; kim kaiA [kadA] kaja [kArya] kajala [kajala] kaNaga [kanaka] kaNNa [karNa] kappa [kalpa] kappataru [kalpataru] kappaduma [kalpadruma] kappapAyava [kalpapAdapa] kamala [kamala] kamma [karma] kayattha [kRtArtha] kalatta [kalatra] kalAva [kalApa] kavADa [kapATa] kasAya [kaSAya] kasiNa [kRSNa] kahavi [katham api] kAla [kAla] kAlacakka [kAlacakra] kittiya [kiyat] MM29 Marawa aav 824nav zabda-sUcI 275 | kevali [kevalin] 21,38 kR kaya 9, 10, 18, 33, 46, karaMti 39, kuNai 17,40, cf. kaja 13 kram nikkhaMta kSi [jhijAmi] kSiNa] 20,39,40 kheara [khecara] gaNa [gaNa] gaMThi [granthi] gam gaya 3,21; Agaya 18,43; uggaya 16; pari gaya 47; ef. dogacca 46 gayaNa [gagana] gaya [gaja] garua [guruka] gal vialia gAma [grAma] gAmaNI [grAmaNI] giri [giri] guNa [guNa] 2,22 guru [guru] gurua [guruka] 14 guh upagUDha graha gahia 19,30, pariggahi ghaTra vihaDaMti 4 vihaDiya ghaDa [ghaTa] ghaDi [ghaTI] ghaNa [ghana ghara [gRha] 5, cf. kulahara 2 20 ca 48 cf. ya 8, 20, 46 caka [cakra] 17,28; cf. kAlacakka 7 [ca caMda [candra caMdAyava [candrAtapa] calaNa [caraNa] cAraya [cAraka] ciMtA [cintA] cira [cira] cUDA [cUDA] cUDAmaNi [cUDAmaNi 34, 50 10, 49 gholaMta [pretat] 2,8,20 14,28 s kulagara [kulakara] kulavai [kulapati kulahara [kulagRha] kusala [kuzala kusuma kUvaya [kUpaka] kevala [kevala] 1 sAthe. or or Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 276 zabda-sUcI ceyaNa saceyaNa taia [tRtIya cora caura] tattha [tatra ccia [eva] 13,21,28 tapa tavia 34; tAvia 24; ef. saMtAva 46 chaDA [chaTA] tama [tamas] chad' samucchAia tar avainna 6; cf. avayAra5 chAvaTTi [SaTSaSTi] tava [tapas] 15, 24, 34 chid acchinna 11; cf. ucchea taha [tathA] choha [kSobha] tahavi [tathApi] 31, 39, 49 ja jaM 35, 'inst. jeNa 15, gen. jassa 25, loc. tahA [tathA] jammi 8;plu. "nom.je 21, fem. jA36, tAvasa [tApasa inst. jehiM 9,22,31,34,41, gen jANa10 ti [tri] jai [yadi] 21,38 tikkha sutikha jaivi yadyapi tiNhA tRSNA ] jaga [jagat] 37,49; ef. jaya tithia [tIrthika jaDA [jaTA] timira [timira] jaNa [jana tiriattaNa tiryaktva jattha [yatra] tiloa [triloka] jan jAyai 34; jAa(ya) 10,14,18,26,48 tu taM 11, 15, 17; tumaM 3, 8, 31, 35; instr. jaMtu [jantu] tae 13,33; tumae 20; gen. tuha 4,7,14, jamma [janman] 18,19,20,23,24,25,27-31, 35,39, jaya [jagat] 1,6,12,26,37, cf. jaga 41; tumha 22; tujjha 40 te 1,39; loc. tumaMmi jala [jala] 16, 34, 48; paiM 5, 26, 32, 39, 42 jalaNa [jvalana] turaya [turaga] 27 jalahara [jaladhara tti [iti] 35; cf. ia 50 jasa [yazas] thala sthala jaha [yathA] 11.31 thira sthira] jAi [jAti] dasaNa 2, 4, 19 ji "imper. jaya daDha jiNa [jina 3, 4, 23, 32, 38 dappa [darpa 26 jIva [jIva 29, 30, 32, 38, 42 dA diti 22; dinna 11; cf. phalaa 6 joa [dyota] diTTi [dRSTi] joha [yodha 26 diNayara [dinakara 2,3 jJA nANa 2,16, samayannu 39 disA [diz] jhatti [jhaTiti] dIp palIvia 50 jhANa [dhyAna dIva [dIpa] ThANa [sthAna] dukkha [duHkha] 34,44,48 ta so 25; inst. teNa 35; plur. nom. te 8, duma [druma] 15; cf. kappaduma 6 21,22, 39,41; fem. tAo 10; tAu 36; dullaha durlabha] 'neutr. tAI 34; instr. tehiM 20 dUra dUra] 1 tRtIyA. 2 54ii. 3 sabhI. 4 sayayana. 5 prathamA. 1 nArIti. 7 AjJArtha. 8 nAnyatAti. m s m 37 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zabda-sUcI 277 dRz dAvia 10, dAvijasu 49; diTTa | niama [niyama 3,9,17,27,32,46,47,48 nioga [niyoga, nigoda] deva deva] niMdA [nindA] devattaNa [devatva nikkhaMta [ niSkrAnta] devaya (masc.) [devatA] niSphala [niSphala]] desa deza] niraMtara [nirantara dogacca [daurgatya] nirabhimANa [nirabhimAna dosa [doSa nirAhAra [nirAhAra] nivaha [nivaha dhaNa [dhana] nivAya [nipAta dhaNabAla [dhanapAla] nivvaDiya dhA0 pad dhaNu [dhanu] nivvavia dhAvA dhanna [dhanya | nissaMda [niHsyandA dhamma [dharma] ni[a]sAmanna [niHsAmAnya] dhammasArahi [dharmasArathi nihi [nidhi] dhArA [dhArA] nI niMta 27; niti 31,33 dhIra [dhIra] nIhAra nIhAra] dhurA [dhurA nUNaM [nUnam] dhuva [dhruva] paura paura] dhRdharia [pracura] dhyA with ni nijjhAia paottha [proSita] 14,21,24,31,32,35,38,39,48 paMkaya [paGkaja] nanda naMdAmi paJcala [pratyala]] nam oNa paDivakkha [pratipakSa nami nami] paDivatti [pratipatti] namo [namas] paDihattha [paripUrNa] naya [naya paDhama [prathama] nayara [nagara] pat paDia 42; with nis nivvaDiya 37, nariMda narendra] ___ef. nivAya 44 naliNa [nalina patta [patra navaraM navaraM] " [pAtra navari navaraM, kevalam] , [prApta] dhA0 Ap 8,22,42,45 naz naTTa pad uppanna 16, paDivanna 11; pavana 13 nA(NA)Daa [nATaka paya [pada ] cf. aTThAvaya nANa [jJAna 2,16 payattha [padArtha nANA [nAnA] payA prajA nANAvaraNa [jJAnAvaraNa] 13, 39, 41 nAha [nAtha] 5,21,30,40,48 parama parama] 34 nAhi nAbhi | pariggahia [parigRhIta ] 40 1 narajAti. 45 na * * * * * * * 37 44 para Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 .. pi zabda-sUcI pariveDhi [pariveSTita] bhaJ bhagga palAya [palAyita] bhaMjaNa [bhajana palIvia dhA0 dIpa bhaN abhaNaMta pallaTTa [parivarta 47 bhatti [bhakti] pallavilla pallava 'suffix illa bhadda [bhadra] palliA [preritA bhamara [namara pavayaNa [pravacana] 27,37 bhaya [bhaya] 48,50 pasara prasara] 23 bharaha [bharata paharisa [praharSa 4 bhava bhava] 28,42,43,45,47,48,50 pahu prabhu bhavia [bhavya pAyava bhAi [bhAgin ] pAsa piArzva bhid bhittUNa [api] 17, 25, 38, 39; cf. vi pia priya muhutta [muhUrta] picchaMtA pazyantaH] meha [megha bhI bhI 35, 37 28,48 puNa. [punara] puNo vi [punarapi] bhuvaNa [bhuvana putta [putra] bhU bhava 50; huMti 21,28,32,34, huMtu 36,38; purisa [puruSa]; cf. sappurisa hoi 14, hohI 35; aNubhUa 44 29 pUA [pUjA] bhram bhamaMti 29; bhami 48 peraMta paryanta maia [maya] poa mA instr. mae 50; gen. majjha 22; maha prakaTa payaDei 36; gen. pl. amhANaM prArtha pattheti 49; cf. apatthiA mai [mati phala [phala] 36, 50; cf. niSphala 14 magga [mArga] phalaa [phalada] maccha matsya [phalaka macchari [matsarin] bajjhaMta 29; baddha 4, 33 majaNa [majana baMdha [bandha] 32 majjhattha [madhyastha] [bandhu] maNa [manas] 21,24,27,39 bahuso [bahuzas] maNi [maNi]] bAla [bAla bAlasAyaMti [bAlizAyante] maNussa [manuSya bAha [bASpa] man manne biMdu [bindu maMta [mantra] [buddhi] maMda [manda maya bohi [bodhi mayacchI [mRgAkSI bohittha [bohitthA mayaNa [madana] [bhaGga] maraNa [maraNa] vihatta maliNa malina bhraMza bhaTTa 43 32 bandhu baMdhu 50 buddhi buha bhaMga 1 pratyaya. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 41 10 40 zabda-sUcI ra79 maha [maha] | vanda vaMdiavva mahaDDia [maharddhika] vammaha [manmatha] mahoahi [mahodadhi] vaya [vata] mA [mA] vayaNa [vacana] 23,38,41 micchatta [mithyAtva vara vira] 2 mukha mokSa varisa varSa 15,34 muca muka 42; vimukka valli [val]i muNi [muni vavahAra [vyavahAra] muha [mukha] 18,19,42;cf.ummuha 5:vimuha 36,40 vas vasima 43, butthaM 43; paottha 6 muhutta [muhUrta 43 vasumaI [vasumatI] mRga maggaMti vaha [va] meha [megha] vahU [vadhU mauna] 13 vA with nir nivvavidha moha moha 2,3,4,16,17,35 vAi [vAdina] ya ca 8,20,46; f. ca 48 , vAjin] rai riti vAyA [vAcA] 23 raja [rAjya] 9; cf. rAya vAsa [varSa] 44; cf. varisa 15,34 [araNya vAsara [vAsara] ravi ravi vi [api] 4,14, 17,21,23,24,25,32,41, rahia rahita] rAga rAga via [iva] 25 rAya [rAga] 19; ef. aNurAya 24,39 viaDa [vikaTa] rAya [rAjan] 12 vialia [vigalita] vijA [vidyA] riddhi Rddhi] 46; cf. samiddhi 36 viDaMbaNa [viDambanA] rukkha [rUkSa, vRkSa vinami [vinami rUva rUpa] 21 viMda [vRnda] rehA rekhA] vimala [vimala] rosa roSa] laga lagga 31; vilaia 25; saMlagga 40 vimANa [vimAna vimuha [vimukha 36,40 vimhaya [vismaya] lattaNa [zobhanatva] vilaia [vilagita lI allINa 14, lINa 24; with vi vilINa vivarIya [viparIta lIlA [lIlA] viviha vividha loa loka 1,10 ef. tiloa 1 visa [viSa] va [iva] 12,15,16,29,42; cf iva, piva, vv| visama [viSama 17,27 vai [pati] 20 visaya [viSaya vacchara [vatsara bUDha [vyUDha] vajaria [vyAkRta] veSTa pariveDhi vaNa [vana] 1,15,24,47 vraja vaccaMti vutthaM uSitam] 43 'vva [iva] 3,18,25,27,30,32,40,47,cf.va, iva 20 SEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE 6060 38 20 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArahi sArathi] 27 samasa 280 zabda-sUcI zam uvasAmi zubh sohasi 12; ef. sohA sAri zAri] zuS sosia siMgAra zRGgAra] zvas with ud UsasaMta | sic siMcaMta 47;ahisitta8; f. abhiseya 9 saMsAra [saMsAra sippa [zilpa sai [sadA] siri zrI] saMkahA [saGkathA] siva [ziva] saMkhalA [zRGkhalA] sihi [zikhin ] saceyaNa [sacetana sIa [zIta saMThANa [saMsthAna sIsa [zIrSa satta [sattva sIsAmela [zIrSApIDa saMtAva [santApa saMniha [sannibha] sukkha [saukhya sutikkha sutIkSNa] saMnihia sannihita] sunna [zunya sappurisa satpuruSa sura [samam] 5, 18,46 [sura] suha [sukha samaNa [samanas] sUra sUrya " [zramaNa sRja visajia samaya tasyA samayannu [samayajJa samiddhi [samRddhi] seaMsa zreyAMsa] samucchAia [samucchAdita] sela [zaila] samudda samudra] sevA [sevA] 14, 18, 35, 36 samunnai samunnati] sesA [zeSA] samosaraNa [samavasaraNa] sohA zobhA 50 saMpai stu [samprati] sthara Thavia saMpayA [sampad] sthA saMpuDa ThAyaMti27;f.appaiTThANa,ThANa, saMThANa, [sampuTa sayaM [svayam] thala, thira, majahattha, hittha sayala phuraMta 24, phuria 7 [sakala pasutta sara svap [saras] haraMti 39; hIraMta 32; cf. vavahAra 10 saraNa [zaraNa] sarisa [sadRza [gRha salila [salila savimhayaM [savismayam ] [hari] 9, 25 savva [sarva harisa [harSa] 21; ef. paharisa 4 savvattha [sarvArtha] hINa saha sahia hAsa hAsa 22, 24 sAdh sAhaMti 13; pasAhiba 12 hittha hIstha] sAmia [svAmika] hu [khala] sAraNi [sAraNi] ha hIraMta Parmar mmm 25 20 thua 17 hari hA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inelibrary.org