Page Text
________________
८७
विरचिता]
ऋषभपश्चाशिका.
સ્પષ્ટીકરણ આ પઘન પર્વનાં બે પદ્ય સાથે સંબંધ– - ૨૪મા પદ્યમાં નિવેદન કરવામાં આવ્યું છે કે કંદર્પ નૃપતિની શૃંગાર નામની રાજધાનીને પ્રભુએ વિક્ષેપ ર્યો. ત્યાર બાદ ૨૫મા પદ્યમાં એવો ઉલ્લેખ છે કે કંદર્પને પ્રભુએ પરાજિત કર્યો. આ પ્રમાણે કંદર્પરૂપ નાયકને હારી ગયેલો જોઈને તેનું મૃગાક્ષીના કટાક્ષરૂપ સન્ય જેમ નિર્ણાયક સમુદાય અસ્ત-વ્યસ્ત થઈ જાય તેમ પોતાનું શુરાતન અજમાવવામાં અસમર્થ બન્યું, એ આ પદ્યને સાર છે.
साम्प्रतं त्वद्वचनस्य प्रभावमनिधित्सुराह
विसमा रागहोसा, निंता तुरथ व उप्पहेण मणं । ठाति धम्मसारहि !, दिढे तुह पवयणे नवरं ॥ २७ ॥
[विषमौ रागद्वेपौ नयन्ती तुरगाविधोत्पथेन मनः (अनः) ।
तिष्टतो धर्मसारथे! दृष्टे तव प्रयचने केवलम् ॥] प्र० वृ०-विसमत्ति । हे धर्मसारथे! तव प्रवचने दृष्टे रागद्धेपो प्राणिनां मन उत्पथेन नयन्तौ अवतिष्ठते । तत्र मनोज्ञेषु शब्दादिषु प्राणिनां मनो रजयति-आसतं करोतीति रागः, तेष्वेवामनोज्ञेषु देहिनां मनो द्वेष्टि-अप्रीतिं करोतीति द्वेपः, रागश्च द्वेपश्च रागद्वेषौ । किंविशिष्टौ ? विषमौ-अनन्तभवोपलालनलब्धप्रसरत्येन विदुषाऽपि दुर्जयो । ज्ञानदर्शनचा. रित्रात्मको मोक्षमार्गस्तस्मादितरः समस्तोऽप्युत्पथः । धर्मसारथिः । तत्र दुरन्तचतुर्गतिक संसृतिप्रपतत्प्राणिगणान् धारयतीति धर्मः स एव रथः । अत्र सूत्रे धर्मस्व रथत्वमभणितमिति सारथिशब्दोपादानसामर्थ्यलभ्यं, भगवानेव सारथिस्तस्य सम्बोधनम् । तौ रागद्वेषो केवलं तवैव प्रवचने दृष्टे उत्पधे न प्रेरयतः। तथाचोक्तिः-निंता तुरय व्यत्ति । यथा विधमा-दुर्दान्तौ तुरङ्गमौ अनः-शकटं रथं उत्पथेन-अक्षुण्णमार्गेण नयन्ती सारथेः प्रवचने-प्राजनदण्डे दृष्टे उत्पथं विहाय पथ्येवावतरतः ॥ इति सप्तविंशतितमगाथार्थः ॥ २७ ॥
हे०वि०-साम्प्रतं प्रवचनप्रभावप्रतिपादनमुखेन रतवमाह-(विसमत्ति)। हे धर्मसारथे!-धर्मस्यन्दनप्रवर्तक ! तव प्रवचने दृष्टे-भवच्छासनेऽवलोकिते सति, किम् ? विषमौ यो रागद्वेषौ तौ नवरं-निश्चितं तिष्ठतः-निवर्तेते । किं कुर्वतः? नयन्तः-प्रापयन्तः । किं तत् ? मनः-चित्तम् । केनेत्याह-उत्पथेन-उन्मार्गेण । काविव? तुरगाविव-तुरङ्गमाविव । किमुक्तं भवति? यथा विषमौ तुरगौ-दुर्दमौ वाजिनी प्रधानसारथिप्रश्यणे-तोत्रे दृष्टे सति उत्पथेन अनः-शकटं नयन्तौ तिष्ठतः-स्वस्थौ स्तः तथा रागद्वेषावपि इत्युपदेशः॥ २७ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004848 |
| Book Title | Rushabh Panchashika |
| Original Sutra Author | Dhanpal Mahakavi |
| Author | Hiralal R Kapadia |
| Publisher | Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund |
| Publication Year | 1933 |
| Total Pages | 314 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 19 MB |