Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra grantha AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja dvArA sampAdita prakAzaka : gajendra granthamAlA dillI- 110006
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryarasna 101 bI vezabhUSaNa jI mahArAja bhAzIrvAdAtmaka do zabda 'NamokAra grantha' pAThakoM ko dete hue parama bAnanda kA anubhava ho rahA hai| hama kucha samaya pUrva vaMdavAr3A dillI ke digambara jaina mandira meM pradhAna ke liye gaye the| jisa mandira meM hama jAta haiM, usaka zAstra-bhaNDAra kA avalokana karane kI hamArI pravRtti rahatI hai| ataH isa mandira ke zAstra-bhaNDAra kA bhI hamane avalokana kiyaa| avalokana karate hue hameM prastuta sacitra 'NamokAra granya' prApta ho gyaa| isake racayitA khaNDelavAla jAtIya lakSmIcandra nAr3A dillI vAsI haiM / yaha grantha iMDhArI aura barI bolI donoM mizita bhASAoM meM likhA gayA hai| yaha anya aba taka aprakAzita thaa| hameM prantha dekhakara bahuta upayogI lagA / isI prakAra seTha ke kUce ke digambara jaina mandira ke zAstra-maNDAra kA avamokama karate hae isa grantha kI eka aura prati prApta ho gii| hamane donoM pratiyoM kA milAna karake bhASA kA parimArjana kiyA, jo pAThakoM ke samakSa hai hastalikhita prati meM jo citra the, ve bhI jyoM ke tyoM isa pranya meM de diye gaye haiM / isase unakI kalA kI maulikasA akSuNa rahI hai| isa granya meM NamokAra mantra kA mahAtmya aura usase sambandhita kamAyeM dI gaI haiN| isake atirikta bana dharma ke simAntoM aura ratnatraya Adi kA vivecana kiyA gayA hai| hameM pUrNa vizvAsa hai, ki isa gramya ke paThana-pAThana aura manana-cintana se sabhI pAThakoM ko lAbha hogA aura ve ana dharma ke sivAntoM kA bhalI prakAra samAha skeNge| isa pranya ke prakAzana meM hamArI bhAvanA yahI rahI hai| sitambara-1977
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya NamokAra grantha ke isa saMskaraNa ko prakAzita karate hue merA hRdaya parama pUjya AcArya ratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja ke prati zraddhA evaM kRtajJatA se natamastaka ho uThA hai| AcArya zrI ne apane jIvana meM anekoM grantha likhe haiM jinameM se prastuta anya AcArya zrI kA zrAvaka samAja ke lie adbhUta saMskaraNa haiM / ___AcArya zrI ko yaha dhAraNA thI ki santa samAja ko kSamatA se adhika puruSArthI karanA cAhie / isa prantha ke sampAdana meM athAha parizrama karake unhoMne apane ko sAmAjika RNa se mukta kara liyA thaa| prastuta grantha jo Apa sabhI zrAvakoM ko par3hane ke lie upalabdha ho sakA, usakA zreya sarvazrI AcArya vezabhUSaNa jI mahArAja ko jAtA hai jinako anukampA se yaha prandha svAdhyAya ke lie bAyaka samAja ko upalabdha ho skaa| ___isa prantha ke punaH prakAzana meM zrI rAjendra prasAda jI jaina (kammojo) evaM zrI 108 AcArya zrI dezabhUSaNa jI mahArAja (TrasTa) ke sabhI padAdhikAriyoM va zrI madana lAla jaina (ghaMTe vAle) evama kumArI svetA jaina (digambara) kA hRdaya se AbhArI huuN| yaha grantha zrAvakoM ko upayogI siddha hogA aisA mujhe vizvAsa hai yadi isa grantha meM vyaktiyoM ke lie kSamA prArthI hote hue pAThakoM se nivedana hai ki apane bahumUlya sujhAva hameM bhejeM jisase ko agalI AvRtti meM sudhAra kiyA jA sake / nIraja jaina (digambara)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA prastuta grantha kA nAma NamokAra hai| jisake saMkalanakartA lakSmIcanda jI vainAr3A, dillI haiN| unhoMne yaha graMtha svAdhyAya karane vAle sAdharmI bhAIyoM ke hitArtha saMvat 1646 meM banAkara samApta kiyA thA isa grantha meM do adhikAra haiM, prathama meM NamokAra mantra aura usase sambaddha paMca parameSThiyoM prAdi kA svarUpa diyA hai / aura dUsare prAdhikAra meM ratnatraya kA vivecana kiyA gayA hai / grantha kI isa prastAvanA meM donoM adhikAroM ke sambandha meM saMkSipta vicAra kiyA gayA hai| prAzA hai pAThakoM ke lie yaha rucikara hogaa| isa saMsAra meM mAnava jIvana ke utthAna kA mUla kAraNa NamokAra maMtra hai| jisake cintana vaMdana smaraNa se AtmA duHkhoM se chuTakArA pA sakatA hai| mAnavoM kI to bAta kyA pannU bhI NamokAramaMtra ko zravaNakara zAntabhAva se prANoM kA parityAga kara uccagati ko prApta karate haiM ataH pratyeka jIvAtmA ko prAtaH kAla brahmamUhUrta meM uThakara hAtha muMha dhokara zuddha vastra dhAraNakara NamokAra mantra kA jApya karanA atyAvazyaka hai / kyoMki saMsArI jIva rAga-dveSa-moha aura kaSAya kI paramparA se parAdhIna hai| anAdikAla se dukhI hai / rAga-dvapAdi vibhASa bhAvoM se AtmA sadA azAnta evaM dukhI rahatA hai, kabhI bhI nirAkula nahIM ho pAtA / aura duHkha sahA bhI nahIM jAtA / yadyapi usase chUTane kA bhI upAya karatA hai parantu upAya ke viparIta hone se karmabandhana se chUTa nahIM pAtA aura icchAoM kI pUrti na hone se rAgo dvaSo-kodhI hotA hamA indriya viSayoM meM pravRtti karatA rahatA hai, tathA mithyAdarzanAdi ke vaza saMsAra paribhramaNa karatA rahatA hai| ina vibhAtra bhAvoM se chUTane kA eka mAtra upAya mithyAtva kA parityAga karanA hai, mora paMca namaskAra maMtra ke cintana baMdana se pariNAmoM ko vizuddha banAnA hai jisase azubhodaya ko zakti nirbala ho jAtI hai. paNya kI yaddhi hotI hai, aura puNya vaddhi se sAMsArika sukha to milatA hI hai. kina riNAma vizuddhi se karma ko nirjarA bhI hotI hai aura sAMsArika kArya nirvighna sampanna hone lagate haiN| itanA hI nahIM kevala zubha-bhAvoM meM pravRti hI nahIM hotI, kintu unakI vizuddhi bhI nirantara bar3hatI rahatI hai / pApoM meM pravRtti nahIM hotI, tathA Alasya aura bhoga lipsA kama ho jAtI hai aura AtmA meM virAga rasa kI anubhUti utpanna hotI hai / isa aparAjita mantra meM 35 akSara haiM aura vaha paMcaparameSThiyoM ke svarUpa ko lie hue haiN| prAtaHkAla kA samaya vyakti ke jIvana kI suSamA kA samaya hai| usa samaya isa mantra kA pArAdhana-citana pApoM kA nAzaka hai aura usakI manokAmanA kA pUraka hotA hai| Namo arihaMtANa-pada kA uccAraNa karate hI prAtmA meM arihaMta kI mUrti kA--dhAtikamaM ke nAzaka ari raja-rahasya se bihIna, cautIsa matizaya aura aSTa prAtihAryo, cAra pananta catuSTaya se yukta, parama vItarAgarUpa, devendra, nAgendra, aura narendroM se pUjita vItarAga deva kA-sAkAra svarUpa sAmane nA jAtA hai / isI taraha Namo siddhANaM' pada se praSTakarma ke vinAzaka, pravyAbAdha sukha se sampanna, loka ke panta meM virAjamAna zAna zarIrI siddhoM ke vimala svarUpa kA bodha hone lagatA hai| Namo mAiriyANa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha pada kA uccAraNa karate hI ratnatraya ke dhAraka, chattIsa mUlaguNayukta samabhAva ke sAdhaka prAcAryoM kA smaraNa ho jAtA hai / aura Namo uvajjhAyANaM' pada se paccIsa mUlaguNoM ke sAdhaka, aMga pUrvAdi ke pAThI upAdhyAtroM ke svarUpa para dRSTi jAto hai / Namo loe savasAhUNaM-ke uccAraNa karate hI par3hAI dvIpa meM virAjamAna aTThAIsa mUlaguNoM ke dhAraka, sustra-dukha-jIvana, maraNAdi meM samabhAva ke dhAraka, AtmasAdhanameM nirata sAdhuoM kA svarUpa sAmane prA jAtA hai| isa taraha NamokAra mantra ke uccAraNa, ArAdhanA smaraNa karane se paMcaparameSThiyoM ke svarUpa kA sahaja hI bodha ho jAtA hai / yadyapi isa mantra meM kisI bhI kAmanA kI abhivyakti nahIM kI gaI hai phira bhI prAdhika ise saba siddhiyoM kA pradAtA batalAte haiN| isameM sandeha nahIM ki jinhoMne isa mantra kI minAvanA rAdhA evaM misala bhAvapUrNa kiyA hai unakI samasta prApadAoM kA vinAza svayameva ho gayA hai, aura unhoMne sadgati prApta kI hai| jaina zAsana meM isa mantra ko anAdi evaM aparAjita batalAyA hai| paMcaparameSThiyoM ke svarUpa kA nirdezaka pUrA namaskAra maMtra isa prakAra hai-- namaskAra maMtra paMcaparameSThiyoM kA vAcaka hai namo prarihatANaM, Namo siddhANaM, Namo pAiriyANaM / Namo uvajjhApANaM, Namo loe sava sAhUNaM / / arihantoM ko namaskAra ho, siddhoM ko namaskAra ho, AcAryoM ko namaskAra ho, upAdhyAyoM ko namaskAra ho aura loka meM sarva-sAdhunoM ko namaskAra ho / isa mahAmantra meM paMcaparameSThiyoM ko namaskAra kiyA gayA hai| Namo arihaMtANaM' isa pada meM arihaMtoM ko namaskAra kiyA gayA hai / pari zatruoM ke nAza karane se parahaMta saMjJA prApta hotI hai, naraka, tirayaMca, kumAnuSa aura preta ina paryAyoM meM nivAsa karane se hone bAle samasta du:khoM kI prApti kA nimita kAraNa hone se moha ko ari-zatru kahA gayA hai| zaMkA-kevala moha ko hI pari mAna lene para zeSa karmoM kA vyApAra kArya niSphala hI jAegA? samAdhAna-yaha zaMkA ThIka nahIM hai, kyoMki avaziSTa sabhI karma moha ke adhIna haiN| moha ke abhAva meM pavaziSTa karma apanA kArya utpanna karane meM asamartha haiM / ataH moha kI hI pradhAnatA hai| zaMkA-moha ke naSTa ho jAne para bhI kitane hI kAla taka zeSa karmoM kI sattA rahatI hai, isaliye unako moha ke prAdhIna mAnanA ucita nahIM hai| samAdhAna-aisA nahIM samajhanA cAhie, kyoMki moharUpa zatru ke naSTa ho jAne para janma-maraNa paramparA rUpa saMsAra ke utpAdana kI zakti zeSa kamoM meM nahIM rahane se una karmoM kA satva asatva ke samAna ho jAtA hai| tapA kevalajJAnAdi samasta prAtmaguNoM ke mAvirbhAva ke rokane meM samartha kAraNa hone se bhI moha ko pradhAna zatru kahA jAtA hai / ata: usake nAza karane se hI parihata saMzA prApta hotI hai| apavA raja-prAvaraNa karmoM ke nAza karane meM parihata' yaha saMjJA prApta hotI hai| jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karmadhUli kI taraha bAhya aura antaraMga samasta trikAla ke viSaya bhUta ananta artha paryAya aura vyaMjana svarUpa vastumoM ko viSaya karane vAle bodha aura anubhava ke pratibandhaka hone se raja kahalAte hai| moha ko bhI raja kahA jAtA hai, kyoMki jisa prakAra jinakA mukha bhasma se vyApta hotA hai, unameM kArya
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaukAra graMpa kI mandatA dekhI jAtI hai, usI prakAra moha se jinakI prAtmA vyApta rahatI hai, unakI svAnubhUni meM kAluSya, mandatA pAyI jAtI hai| athavA rahasya ke prabhAva se bhI arihana saMjA prApta hotI hai| rahasya antarAya karma ko kahate haiM / antarAya kA nAza zeSa tIna ghAtiyA karmoM ke nAza kA avinAbhAvo hai aura antarAya karma ke nAza hone para adhAtiyA karma bhraSTa bIja ke samAna ni:zA ho jAte haiN| isa taraha antarAya karma ke nAza hone para arihaMta saMjJA prApta hotI hai| athavA sAtizaya pUjA ke yogya hone se prahan maMjJA prApta hotI hai, kyoMki garbha, janma, dIkSA, kevala aura nirvANa ina pA~coM kalyANakoM meM devoM ke dvArA kI gaI pUjAe~ deva, asura, manuSyoM ko prApta pUjAoM se adhika hai / ata: ina atizayoM se yogya hone se ahana saMjJA prApta hotI hai| indrAdi ke dvArA pujya, siddha gati ko prApta hone vAle arhanta yA rAga-dveSa rUpa zatruoM ko nAza karane vAle arihanta athavA jisa prakAra jalA huyA vIja utpanna nahIM hotA usI prakAra karma naSTa ho jAne ke kAraNa punarjanmarahita arhantoM ko namaskAra kiyA hai| karmarUpI zatruoM ke nAza karane tathA karmarUpI raja na hone se ananta darzana, anantajJAna aura ananta sukha aura anantavIrya rUpa ananta catuSTaya ke prApta hone para indrAdi ke dvArA nirmita pUjA ko prApta hone vAle prahanta athavA ghAtiyA--jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura anta rAya ina cAroM karmoM ke nAza hone se anantacatuSTaya-rUpa vibhUti jinako prApta ho gayI hai una prahantoM ko namaskAra kiyA gayA hai / NamosiddhANaM-siddhAH niSThitAH kRtkRtyAH siddhasAdhyAH naSTASTakarmANaH / __ --dhava. pu. 1 pRSTha 46 siddhoM ko namaskAra ho / jinhoMne apane sAdhya ko siddha kara liyA hai aura jJAnAvaraNAdi pATha karmoM ko naSTa kara diyA hai, ve siddha hai| aura jo apane jJAnAnanda svarUpa meM sadA avasthita rahate haiM / jo zAnazarIrI haiM, dravya karma, bhAva karma aura naukarmarUpI mala se rahita haiM-jinhoMne gRhastha mavasthA kA parityAga ga kara mUni hokara tapazcaraNa dvArA ghAtikama rUpa mala kA nAza kara ananta matuSTaya rUpa bhAva ko prApta kiyA hai, pazcAt yoga nirodhakara aghAtikarma kA vinAza kara paramaudArika zarIra ko chor3akara loka ke agra bhAga meM virAjamAna haiM, una niraMjana siddhoM ko namaskAra ho| Namo pAiriyANa-paJcavidhamAcAraM gharanti cAra yantItyAcAryAH caturdaza vidyA sthAna pAragAH ekAdazAMgadharAH prAcArAGgadharovA tAtkAlika svasamaya parasamaya pArago vA meru nizcala: kSitiriva sahiSNuH sAgara iva vahiH kSiptamala: saptabhayavipramuktaH prAcAryaH / __ prAcArya parameSThI ko namaskAra hai| jo darzana, jJAna, cAritra, tapa aura vIrya ina pAMca mAghAroM kA svayaM AcaraNa karate haiN| aura dUsaroM sAdhunoM se karAte hai, unheM prAcArya kahate haiM / jo caudaha vidyAsthAnoM ke pAraMgata hoM, gyAraha aMga ke dhArI hoM, athavA prAcAroga ke dhArI hoM, athavA tatkAlIna svasamaya parasamaya meM pAraMgata hoM, meru ke samAna nizcala hoM, pRthvI ke samAna sahanazIla hoM, jinhoMne samudra ke samAna mala doSoM kI bAhara pheMka diyA ho aura jo sAta prakAra ke bhaya se rahita hoM unheM prAcArya kahate haiN| prAcArya parameSThI ke chattIsa mUlaguNa hote haiM-12 tapa, 10 dharma, 5 pAcAra, 6 mAvazyaka aura 3 gupti / ina chattIsa mUlaguNoM kA ve sAvadhAnI se pAlana karate haiN| aura jo ziSyoM ke nigraha
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 anugraha karane meM kudAla hote haiM aise dharmAcArya sadA vaMdanIya hote haiM / jo muni ratnatraya kI pradhAnatA ke kAraNa saMgha ke nAyaka haiM, aura mukhya rUpa se svarUpAcaraNa cAritra meM nimagna rahate haiM kintu kabhI-kabhI rAgAMza kA udaya hone para dharma- pipAsu bhavya jIvoM ko dharma kA upadeza dete haiM, dIkSA dete haiM tathA ziSyoM ke doSa nivedana karane para prayAzcita bhI dete haiN| parantu svayaM apane bhulaguNoM meM niSTha rahate haiM / NamokAra graMtha paramAgama ke abhyAsa se aura anubhava se jinakI buddhi nirmala hotI hai jo chaha grAvazyakoM kA nirdoSa rUpa se pAlana karate haiN| meru parvata ke samAna niSkampa haiM, zUravIra haiN| siMha ke samAna nirbhIka haiM, zreSTha haiM, deza kula aura jAti se zuddha haiM, saumya mUrti haiM, antaraMga parigraha se rahita haiM, AkAza ke samAna nirdoSa haiM ? aise prAcArya parameSThI hote haiM / jo saMgha ke saMgraha-dIkSA aura nigraha-zikSA aura prAyazcita dene meM kuzala haiM, paramAgama ke kArya meM, jinakI kIrti saba jagaha phaila rahI hai, jo sAraNa yAcaraNa, vAraNaniSedha, vratoM ke saMrakSaNa meM sAvadhAna haiM, aise AcArya parameSThI sadA vandanIya hote haiM / Namo uvajjhAyANaM - caturdazavidyAsthAnavyAkhyAtAraH upAdhyAyAH tAtkAlika pravacana vyAkhyAtAro vA / prAcAryasyo ktA zeSalakSaNasamanvitAH saMgrahAnugrahAdi guNahInAH / bosa purava mahoya himahigamya-si vasthino sivatthINaM / solaMdharA pattA hoisuNIso uvajjhAyo // upAdhyAya parameSThI ko namaskAra ho, caudaha vidyAsthAna ke vyAkhyAna karane vAle upAdhyAya hote haiM / zrathavA tatkAlIna paramAgama ke vyAkhyAna karane vAle upAdhyAya hote haiM ve saMgraha, yanugraha yAdi guNoM ko chor3a pUrva meM gae gugoM se yukta hote haiM / jo sAdhu caudaha pUrva rUpI samudra meM praveza karake paramAgama kA abhyAsa karake mokSamArga meM sthita haiM, tathA mokSa ke icchuka zrAvakoM-muniyoM ko upadeza dete haiM, ve munIzvara upAdhyAya parameSThI haiM / jo 15 mUlaguNoM kA pAlana karate haiN| ratnatraya se samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritra rUpa ratnatraya ke dhAraka haiM, niraMtara dharmopadeza meM nirata rahate haiM-muniyoM aura zrAvakoM ko paramAgama kA adhyayana karAte haiM, aura svAdhyAya meM niSTha rahate haiM, aise upAdhyAya parameSThI sadAvaMdanIya hote haiM / Namo loe savva sAhUNaM manantajJAnAdizuddhAtmasvarUpaM sAdhayantIti sAdhavaH / paMcamahAvratadharAstrigupti-guptAH aSTAdazazI lasahasra maizcaturazItizata sahasraguNadharAzca sAdhayaH / sIha-gaya, saha-mi-pazu- mAruda suruvahi-maMdirindU-maNI / lirigaMbara- saritA parama-paya-vimaggayA sAhU // DhAI dvIpavartI una sabhI sAdhuyoM ko namaskAra ho jo ananta jJAnAdi zuddha zrAtmA ke svarUpa kI sAdhanA karate haiM, paMca mahAvrata, paMca samiti maura tIna guptiyoM se surakSita haiM, aThAraha hajAra zIla ke bhedoM ko dhAraNa karate haiM maura caurAsI hajAra uttara guNoM kA pAlana karate haiM ve sAdhu parameSThI 1. chattIsa guNa samagge paMca vicArakaraNa saMdarise / sissAguggahakusale dhammAyariye sadA baMde / / - dhavalA pu0 1, pR0 46 3.bhavalA pu0 1 10 50
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha haiN| jo siMha ke samAna parAkramI, gaja ke samAna svAbhimAnI vA unmatta, bala ke samAna bhanna prakRti mRga ke samAna sarala, pazu ke samAna nirIha gaucarIvRtti karane vAle, pavana ke samAna nirsaga tathA binA kisI rUkAvaTa ke vicaraNa karane vAle, sUrya ke samAna tejasvI, samasta tatvoM ke prakAzaka, samudra ke samAna gambhIra aura sumera ke samAna upasa aura pAraMpa pAne para prakampa athavA nizvala rahane vAle, candramA ke samAna zAntidAyaka, maNi ke samAna prabhApunja pRthvI, ke samAna sahanazIla, sarpa ke samAna aniyata prAzraya meM rahane vAle, AkAza ke samAna nirAlambI athavA nirbhIka aura sarvadA mokSa kA anveSaNa karane vAle sAdhu parameSThI hote haiM / jo apane cidAnanda svarUpa meM tanmaya rahate haiM prAtma-nirIkSaNa evaM nidA pahare dvArA apane doSoM ko dUra karane kA prayatna ke-te haiN| jo samatA bhAva ke dhAraka haiM, jinakI prazAnta mudrA binA kisI upadeza ke prAtmA ke zAnta svarUpa kA upadeza detI hai| aise ve sarva sAdhu namaskAra karane yogya haiM maiM unakI vandanA karatA huuN| isa taraha paMca parameSThI kA yaha svarUpa NamokAra maMtra ke padoM meM antanihita hai| usakA dhyAna aura adhyayana prAtmazAnti kA pradhAna kAraNa hai| ataeva usakA cintana vandana karanA parama kartavya hai / aparAjita mahAmantra kI mahattA jisakA pATa mAtra karane se kArya kI siddhi hotI hai use mantra kahate haiN| aura jisakA japa tathA havana Adi ke dvArA kArya siddha karanA par3atA hai use vidyA kahate haiN| mantra aura vidy| meM bheda hai kyoMki vidyA kI adhiSThAtrI devatA strI hai aura mantra kA adhiSThAtA devatA puruSa hai| yahI donoM kI bhinnatA kA nirdeza hai / mantra devAdhiSThita hote haiM aura sAdhaka maMtra kI sAdhanA dvArA una adhiSThAtA devoM ko vaza meM karane kA prayAsa karatA hai| isa prayatna meM vahI saphala ho sakatA hai jo apane ko zaktizAlI aura pAtmavizvAsI mAnatA ho| athavA jo apane ko devatA se bhI adhika balavAna anubhava karatA hai aura yaha samajhatA hai ki devatA merA kucha bigAr3a nahIM kara sktaa| kintu jo devatA ke nAma se ghabarAte haiM aura apane ko unakA dAsa samajhate haiM aise puruSa ukta kArya meM kabhI saphala nahIM ho sakate haiN| prastuta maMtra maMtrazAstra kI dRSTi se vizva ke samasta mantroM se alaukika hai / isakI mahAnatA ko ve hI samajhate haiM jinhoMne niSkAma hokara isakA ArAdhana kara siddhi yA phala prApta kiyA hai| duniyA kI aisI koI Rddhi siddhi nahIM hai jo isa mantra ke dvArA prApta na kI jA sake / isa mantra kI mahattA ko pragaTa karate hue likhA hai ki yaha paMca namaskAra mantra saba pApoM kA nAza karane vAlA hai aura saba maMgaloM meM pahalA maMgala hai| aiso paMca NamokAro smvpaavppnnaasmo| maMgalANaM ca savesi palama havAi maMgalaM / / itanA hI nahIM kiMtu yaha namaskAra maMca saMsAra meM sArabhUta hai| tInoM lokoM meM isakI tulanA ke yogya koI dUsarA mantra nahIM hai| yaha samasta pApoM kA zatru hai / saMsAra kA uccheda karane 1 ghaDalA pustaka 1 pR. 52
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra vAlA hai| viSama viSa ko dUra karane vAlA hai / karmoM ko jar3a mUla se naSTa karane vAlA hai| ataeva siddhi kA dene vAlA hai muktisukha kA janaka hai aura kevalajJAna kA samutpAdaka hai| ataeva isa maMtra kA bAra bAra jApa karanA cAhie kyoMki yaha karma paramparA kA vinAzaka hai| isa maMtra kI prArAdhanA kA phala batalAte hue prAcArya zubhacandra ne jJAnArNa meM kahA hai ki loka meM jitane bhI yogiyoM ne AdhyAtmika lakSmI (mokSa lakSmI) ko prApta kiyA hai| una saboM ne zrutazAnabhUta isa mahAmantra kI ArAdhanA se hI prApta kiyA hai / rAmasta jinavANI rUpa isa mantra kI mahimA evaM isakA tatkAla hone vAlA amiTa prabhAva yogI muni pugavoM ke bhI agocara hai ve isake vAstavika prabhAva kA nirUpaNa karane meM asamartha haiN| isa mantra kA prabhAva kevalI hI jAnate haiN| pApa se malina prANI bhI isI mantra se vizuddha hote haiM aura isI ke prabhAva se manISomaNa saMsAra ke klezoM se chUTate haiN| zriyamAtyantiko prAptA yogino yetra kecana | amubheva mahAmantraM te samArAdhyakevalam / / marAhata NamokkAraM bhAveNAya jo karedi py'mdii| so sayya dukkhaM mokkhaM pAviya pracireNa kAleNa / / jo vivekI jIva prarahanta ko bhAva pUrvaka namaskAra karatA hai vaha zIghra hI samasta dukhoM se chUTa jAtA hai / ataeva sonA, khAnA, jAnA, vApisa pAnA, zAstra kA prArambha karanA Adi kriyAyoM meM prarahaMta namaskAra avazya karanA cAhie / pratyeka jIvAtmA ko isa mantra kA nirantara jApa kara pAtmahita sAdhana karanA jarUrI hai| eka samaya bhArata meM mantra vidyA kA bar3A pracAra thaa| bauddha sampradAya meM loga mantra tantra vidyA kA bar3A abhyAsa karate the| kintu usa samaya meM bhI jaina sAdhu vidyAnuvAda meM ullikhita mantra vidyA se suparicita the| aneka jainAcArya mantra vidyA meM niSNAta the| unakI vaha tapazcaraNa yukta mantra vidyA kabhI niSphala nahIM jAtI thii| parantu maMtra tantrAdi kI zakti se sampana hote hue bhI kisI kAmanA ke lie ve isakA prayoga nahIM karate the / yadyapi unheM tapazcaryA se bhI aneka RddhiyA~ prApta thI, parantu kisI bhI sAMsArika kArya ke lie unakA upayoga karanA ve anacita samajhate the| unakI niSkAma tapazcaryA karmoM kI vaja zRMkhalA ko tor3ane ke lie thI / isIlie ve bhISaNa upasarga paura parISahoM ko sahane kA upakrama karate the| unakI samasta jIvoM ke prati sadabhAvanA kalyANadAyinI thii| zarIra se bhI unakI nirIhavRtti ukta bAta ko saMdyotaka thii| isa saba kathana se spaSTa hai ki unakI sakAmAbhakti kI apekSA niSkAmAbhakti vizeSa upayogI aura kArya sAdhikA hai| dUsare jinakI bhakti kI jAtI hai ve vItarAga sarvaza hitopadezI Adi aneka guNoM se viziSTa hai unake pAsa aisI koI sAmagrI nahIM jise ve bhaktoM ko arpita kara skeN| hAM unakI prazAnta vItarAga mudrA kA darzana hI darzaka kI bhAvanAoM kI sampUrti meM parama sahAyaka hai| unakA nindaka aura vandaka ke prati koI rAga dveSa nahIM hotaa| phira bhI bhavata ke mana kI prasannatA, vizuddha bhAvanA bAdhaka karmoM ke rasa ko halkA karane pathavA use sukhAne meM jinendra kI prazAMta divya mudrA nimitta hotI hai| isI se yaha bAta spaSTa caritArtha hotI hai ki bhagavAna ke prasAda se yaha saba kArya sampanna huyA hai| isa adhikAra meM ratnatraya kA kapana kiyA gayA hai| samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra hI ratnatraya kahalAte haiN| ina tInoM kI ekatA mokSa kA mArga hai| ratnatraya kI pUrNatA hone para prAtmA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca karmabandha se chUTakara svAtmopalabdhi ko pA letA hai / zAtmasiddhi kA upAya ratnatraya kI prApti hai / AtmA mukta vasthA meM apane zAzvata jJAnAnanda meM magna rahatA hai| muktAtmA ke sabhI kArya siddha ho cuke haiN| isI se ve kRtakRtya, niSkalaMka, boskalmaSa, siddha, niraMjana, aura ajara amara kahe jAte haiM / grataH janma-jarA-maraNa se chUTane aura avinAzI sukha prApta karane ke lie AtmA ko ratnatraya kI dhArAdhanA evaM upAsanA jarUrI hai| ratnatraya kI prApti ke vinA svAtmopalabdhi kI prApti saMbhava nahIM hai / ratnatrayazrAtmA kI amUlya nidhi hai| jina jIvoM ne sAMsArika bhAgopabhogoM kA parityAga kara zrIra dIkSita hokara tapazcaraNa dvArA AtmA kA zodhana kiyA hai aura ghora upasarga evaM pariSahoM se jarA bhI vicalita nahIM hue pratyuta usameM tanmaya rahe haiN| unhoMne hI nirAkula sukha kA upabhoga kiyA hai| mukti prakAzaka hone se jisane stra auaura para ke bheda vijJAna dvArA isa loka meM lokottara mahimA prApta kI hai| moharUpI andhakAra ko dUra karane vAle usa parama teja rUpa ratnatraya ko nirantara namaskAra ho / samyagdarzana. jIva, jIva, prasava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa rUpa sapta tatvoM kA viparItAbhiniveza rahita zraddhAna karanA samyagdarzana hai| dharma kA mUla samyagdarzana hI hai / samyagdarzana ko bar3I mahimA hai usase hI jIva kA kalyANa hotA hai / samyagdarzana kI mahattA kA bodha isI se hotA hai ki samyagdarzana ke binA jJAna aura caritra samyak nahIM ho sakate | inakI samIcInatA kA dyotaka samyagdarzana hai / yaha mokSa rUpI mahala kI pahalI sIr3hI hai| isake binA jJAna aura cAritra samyak nahIM ho pAte / isI se samyagdarzana ko dhAraNa karane kI AvazyakatA batalAI gayI hai| jo jIva samyagdarzana se bhraSTa haiM ve bhraSTa hI haiN| unheM mokSa nahIM miltaa| kyoMki jo samyagdarzana se bhraSTa hote haiM ve niyamata: jJAna aura cAritra se bhI bhraSTa hote haiM / isI se ve mokSa mArga se dUra hI rahate haiM / aisI sthiti meM ve mokSa ke pAtra kaise ho sakate haiN| jisa taraha vRkSa ke mUla (jar3a) ke biniSTa ho jAne para vRkSa kI zAkhA upazAkhA maura phalAdi kI vRddhi nahIM hotI usI taraha dharma ke bhUla samyagdarzana ke viniSTa hone para dharma ke parivAra svarUpa jJAna mIra cAritra mAdi kI vRddhi bhI sambhava nahIM hai / ataeva samyagdarzana se bhraSTa jIva mukti kA pAtra nahIM hotA | 1. mukteH prakAzaka tathA samavApi yena, lokottaro va mahimA svaparAvAdhya / vizvasta mohatapase paramAya tasmai, ratnatrayAya mahte satataM namostu ||20 2. daMsaNamUlo ghammo uvadiTTo jiNavarehi sissANaM / daMsaNapAhuNa 2 3. mokSa mahala kI prathama sIr3I yA bina jJAna caritrA / samyakUtA na lahe sau darzana ghAro bhavya pavitrA | chahaDhAlA - paM0 daulatarAma 4. (ka) jamUlammi viNale dumaesa parivAra patthiparivaDi / taha jiNadaNabhaTTA mUlaviNA Na sijyaMti / / daMsaNa bhaTTA bhaTTA, saNa bhaTThasya pazthiviSvANaM / 4. (kha) vidyA vRttasya saMbhUti sthiti vRddhi phalodayaH 11 daMsaNa pA0 10 daMsaNa na sanyasati samyaktve bIjAbhAve taroriva / rahana karaNzrAvakAcAra 30
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra naya tIna loka aura tIna kAla meM aisI koI vastu nahIM hai jo samyagdarzana ke samAna jIva kA kalyANa kara sakatI ho / aura mithyAtva ke samAna aisI koI anya vastu nahIM hai jo jIva kA akalyANa kara sakatI ho / jisa taraha saMsAra samudra meM par3I huI nAva ko khevaTiyA usa pAra le jAne meM samartha hai / usI taraha samyagdarzana bhI jo vana-naukA ko lekara mokSa taTa ke pAra pahucAne meM samartha hai| samyagdarzana kA hI yaha prabhAva hai, jo samyaktva se sampanna nANDAla kulotpanna mAnava bhI pUjya ho jAtA hai| aura samyaktva ke binA munidharma kA pAlana karane vAle drAlagI sAdhu ko samyagdRSTi gRhastha se hIna batalAyA gayA hai| usakI hInatA kA kAraNa samyaktva kA abhAva hI hai| samyagdarzana kI prApti se pUrva yadi koI jIva naraka, tiyaMcAyu kA bAsuSka ho gayA ho to usake samyagdarzana hone para usake prabhAva se unakI sthiti meM avazya hai sudhAra ho jAtA hai / ve marakara naraka, tiryaMca gati ko jarUra prApta kreNge| yAtini banda nahIM chUnA, giramiti alpatA ho jAtI hai, jaisA ki cAritrasAra ke nimna padya se prakaTa hai : burgatIvAyuSobandha samyaktvaM yasya jaayte| gatizchedo na tasyAsti tathAlpatarA sthiti: // yaha bhI samyagdarzana kA hI prabhAva hai jo pravaddhAyuSka zuddha samyagdRSTi jIva annatI hote hue bhI naraka, tithaMca gati, napuMsaka aura strI paryAya ko prApta nahIM hote, aura nidyakula, vikalAMga, alpAyu aura daridratA ko prApta nahIM hote / aura na sthAvara evaM vikalatraya paryAya ko prApta karate haiM / 8 baddhAyuSka hone para bhI ve samyagdarzana ke prabhAva se saptamAdi narakoM ko Ayu bAMdhane vAle prathama naraka se Age nahIM jAte / tathA vikalatraya paryAya ko ma dhAraNa kara saMjI paMcendriya pulliga paryAya ko hI dhAraNa karate haiM / samyagdRSTi jIva prathama pRthvI ko chor3akara adhastana chahoM pRthviyoM meM, jyotiSI, vyaMtara, bhavanavAsI devoM meM maura sarva prakAra kI striyoM meM tirya cinI, manuSyanI aura deviyoM meM bAraha mithyAvAda meM-ephendriya, vikalendriya paura asaMjJI paMcendriya sambandhI timaMcoM ke dvAdaza jIva samAsoM meM utpanna nahIM hotaa| ina saba ullekhoM se samyaktva kI mahattA kA spaSTa bodha hotA hai / samyagdarzana ke hone para isa jIva ke 41 karma prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA / samyagdarzana kI prApti se jIva kI abhadra pariNati bhadratA meM pariNita ho jAtI hai / usake bhAvoM meM vicitra pariNamana ho jAtA hai / mithyAdRSTi ke palaTate hI dRSTi 6. na samyaktva samaM kiMcitrakAlye vijagatyapi / zreye zreyazya mithyAtvasama nAnyattanubhRtAm / / rala pha0 shraa034| 7. bhavAbadho bhavya sAyaMspa nirmANa dIviyApinaH / cAritra yAna pAtrasya karNadhArI hi darzanam // 6. samyagdarzana suddhA nAraka-niyaMi-napaMsaka-strItvAni / kala-vitA lpAmardaridrato ca jati nAprapratikAH // ratna ka. pA. 31 6. (ka) hasu haiTTimAsu puDhavIsu joisa-vaNa-bhavaNa sabbAisthI / vArasa micchAvAde sammAiTisa Nasthi uvvaado|| paMca saM. 163 / jIvasamAsa isya) jyotirbhAvanabhomA padamvadhaH pavadhabhUmiSu / tiyaMgnara-surAtrI saSTinava jAyate / / saM.paM.saM. raDA 1.227 sa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra grantha samyak ho jAtI hai| bhAvoM meM samatA aura udAratA A jAtI hai / samyagdaSTi ho jAne ke bAda samAgata sampadA meM use harSa nahIM hotA aura na vipatti prAne para vivAda hI hotA hai, isI se vaha kabhI dilagIra yA dukhI nahIM hotA, aviSayoM meM usakI pariNati nahIM jAtI / viveka umako pariNani ko sadavicAroM se paripUrNa karatA rahatA hai, vaha kisI bhI jIva kA ahita nahIM karanA cAhatA aura na koI aisA kArya ho karanA cAhatA hai jisase dUsaroM ko kaSTa pahu~ce / vaha apane sacce svArtha ko ora pravRtta hotA hai, paramArtha meM bhI vaha saccA rahatA hai, vaha sadA saca bolane kA prayAsa karatA hai, vaha buddhipUrvaka kisI ke viruddha kArya nahIM karatA, aura na paryAya meM prAtmabuddhi rakhatA hai, ahaMkAra aura mamakAra usake nahIM hote, paradravya meM usakA kartRtvabhAva bhI nahIM hotaa| para padArthoM se usako rAga pariNati haTa jAtI hai, bhoga sampadA bhI usakA kucha bigAr3a nahIM kara sakatI, kyoMki indriya-viSayoM se usako Antarika pariNati meM udAsInatA rahatI hai, usakI kisI padArtha meM Asakti nahIM hotii| vaha jIvana se bhI nispRha rahatA hai| rAjya kArya karate hue bhI usameM lipta nahIM hotaa| vaha prAtma-nirIkSaNa dvArA apane doSoM ke prati sAvadhAna rahatA hai aura mAnava jIvana kI saphalatA ke lie vaha sadA prayatnazIla rahatA hai / vaha ghara meM jala meM kamala kI taraha alipta rahatA hai, aura apane ko kArAgAra meM rahane ke samAna mAnatA hai| kyoMki para padArtha meM usakI apanatva buddhi aura svAmitva nahIM hotaa| kadAcit ina viSayoM meM pravRtti ho bhI jAya to viveka ke jAgrata hote hI vaha apanI nidA gahare dvArA doSI kA dUra karane meM sadA prayatna karatA hai aura cittavRtti ko sadA nirmala banAne kA prayatna karatA hai / jitane saMsAra meM sadRSTi mAnava hue haiM unakI cittavRtti hI unake pariNAma kI sAdhikA rahI hai / dUsaroM ke dvArA dukhI kiye jAne para bhI ve candana ke samAna apanI zamavRtti kA parityAga nahIM karate / jisa taraha candana jalAye jAne yA ghise jAne para bhI apanI surabhi (sugandhI) kA parityAga nahIM karatA / usI taraha ve samyagdRSTi santa bhI apanI vRtti kA parityAga nahIM krte| samparava kI prApti ___ anAdi mithyAvRSTi jIba prarddhapudgala parivartana mAtra kAla zeSa rahane para saba se pahale prathamopazama samyaktva prApta karatA hai| usakI prApti ke abhimukha humA jIva nizmaya se cendriya saMjI mithyAdRSTi aura paryApta hotA hai| ekendriya, vikalendriya, prasaMjIpaMcendriya aura aparyApta jIva usa samyagdarzana ko prApta nahIM kara skte| isI taraha sAsana samyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi aura vedaka samyagdRSTi jIva bhI ukta prathamopazama samyaktva ko prApta nahIM hote| pUrvokta jIva jaba adha:karaNa, apUrvakaraNa aura pranitikaraNa rUpa tIna prakAra kI vizuddhi ko prApta hotA hai taba vaha anivRttikaraNa rUpa tIna prakAra kI vizuddhi se yukta hotA hai taba baha anivRttikAraNa vizuddhi ke antima samaya meM prathamopazama samyaktva ko prApta hotA hai / samyaktva prApta karane se pahale jIva ke pAMca labdhiyAM hotI haiN| kSayopazama, vizuddhi, dezanA, prAyogya aura karaNa / inameM se prAraMbha kI cAroM labdhiyA~ bhavya jIva ke samAna prabhavya ke bhI saMbhava hai| parantu antima karaNa labdhi bhavya jIva ke hI hotI hai, jaba vaha samyavatva ke sanmukha hotA hai| pUrvokta cAra labdhiyoM ke hone para jIva karaNa labdhi ke yogya bhAvavAlA ho jAtA hai / 1. camanaM ghRSyamANaM hApamAnopathA guruH / na yAti bikiyAM sAdhuH pauSito'pi tathA paraiH subhASitam /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prattha zradhaHkaraNa, apUrvakaraNa ra pranivRttikaraNa rUpa tIna prakAra ke pariNAmoM kI prApti kA nAma hI karaNa labdhi hai| ina tInoM karaNoM meM jIva karmaprakRtiyoM ke anubhAga ko uttarottara hona karatA huA ananta guNI vizuddhi ko prApta karatA hai| adhaHkaraNa aura prapUrvakaraNa ke bIta jAne para jaba anivRttikaraNa kA bhI bahubhAga vyatIta ho jAtA hai, taba jIva zranivRtikaraNa ke kAla meM antarakaraNa kiyA jAtA hai / isase prathama aura dvitIya sthiti meM pariNAma vizeSa ke dvArA antarmuhUrta kAla taka midhyAtva ke udaya ko roka diyA jAtA hai| isa antarakaraNa ke aMtima samaya meM mithyAdarzana ko lona bhAgoM meM vibhakta karatA hai / samyaktva, mithyAtva aura samyasmithyAtva / ina tInoM ke sAtha anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ke udaya kA bhI prabhAva ho jAne para hUrta kAla ke lie prathamopazama samyaktva hotA hai / itanI vizeSatA hai ki vaha prathamopazama samyaktva cAroM gatiyoM meM se kisI bhI gati meM prApta kiyA jA sakatA hai / samyaktva ke prabhimukha jova apUrvakaraNa pariNAma dvArA kodrava dhAnya ke samAna mithyAtva ke tIna puMja karatA hai| anubhAga kI apekSA use samyaktva, mithyAtva aura samyak midhyAtva rUpa pariNamana karatA hai, tathA zranivRttikaraNa dvArA samyaktva prApta karatA hai| samyagdarzana ke bheda 14 samyagdarzana do prakAra kA hai- nisargaja aura adhigamaja / jo samyagdarzana svabhAva se binA kisI upadeza ke utpanna hotA hai vaha nisargaja kahalAtA hai| thora jo paropadeza pUrvaka hotA hai vaha zradhigamaja hai / yadyapi donoM kA antaraMga kAraNa darzana moha kA upazamAdika hai, so vaha donoM meM samAna hai kintu jo antaraMga kAraNa ke hote hue bhI bAhya meM suguru ke upadezAdika nimitta se hotA hai vaha pradhigamaja kahA jAtA hai / zrapazamika, kSAyika aura kSAyopazamika ke bheda se samyagdarzana tIna prakAra kA hai| inameM zrapazamika samyaktva do prakAra hai -- prathamopazama aura dvitIyopazama prathamopazama samyaktva kA svarUpa pahale kahA jA cukA hai| sAtizaya apramatta guNasthAnavartI jIva jaba upazama zreNI para mArUr3ha hone ke bhimukha hotA hai taba vaha zratAnubaMdhicatuSTaya kA visaMyojana karatA huA kSAyopazamika samyaktva se jisa upazama samyaktva ko prApta karatA hai vaha dvitIyopazama kahalAtA hai / darzana mohanIya ke kSaya se jo samyaktva utpanna hotA hai vaha kSAyika kahalAtA hai / paT khaMDAgama meM darzana mohanIya kI kSapaNA kA vidhAna isa prakAra batalAyA hai - darzana mohanIya kI kSapaNA kA prArambha r3hAI dvIpoM meM vartamAna karmabhUmi kA manuSya hau karatA hai| bhar3hAI dvIpoM meM bhI jahA~ tIrthaMkara kevalI jina * ( jina, zrutaMkevalI, sAmAnya kevalI yA tIrthakara kevalI ) vidyamAna hoM, vahAM unake pAdamUla meM hI vaha use prArambha karatA hai / parantu usa kSapaNA kI samApti cAroM gatiyoM meM hotI hai / kintu usakA prAraMbha kevala manuSyagati meM hotA hai / " nAnubandhicatuSTaya mithyAtva aura samyagmithyAtva ke upazama se sadavasthArUpa upazama se tathA samyaktva prakRti ke dezaghAti spardhekoM ke udaya se jo tatvArtha zraddhAna hotA hai, use kSAyopazamika yA vedaka samyaktva kahA jAtA hai / 3. daMsaNa mohaNIyaM kammaM khanedumAzvetu kamhi prAivedi ? aDDAhajje dIva-samuddeSu paNNArasa kammabhUmI tripurA durbhuvi gadI ziddhabedi / jamhiNiA kevalI sirapayarAsahi prAvedi // - dukhaM. patha0 pustaka 6 pu. 243-47
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa prAtmAnuzAsana aura yazastilaka-samra meM zAsana darzana ke daza bheda batalAe haiM. prAjJA, mArga, upadeza, sUtra, bIja, saMkSepa, vistAra, artha, avagAr3ha praura paramAvagAr3ha / ina sabakA svarUpa ukta granthoM se jAnanA caahiye| samyaktva ke 25 doSa haiM'-zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, mUDhadRSTi, anupagRhana, asthitikaraNa, pavAtsalya aura aprabhAvanA, ye zaMkAdika 8 doSa, pATha mada-jJAnamada, jAtimada, kulamada, balamada, tapamada, rUpamada, dhanamada aura prtisstthaamd| tIna mUr3hatA-devamur3hatA, gurumUr3hatA, lokmuddh'taa| padmanAyatanakuguru, kudeva, kudharma aura tIna inake sevk| ye saba milAkara 25 doSa hote haiM / inase rahita samyaktva kA pAlana karanA cAhiye / jisa prakAra prakSara nyUna maMtra viSa kI vedanA ko dUra nahIM kara sakatA, usI prakAra aMgahIna samyagdarzana bhI bhava santati ko chedane meM samartha nahIM hotaa| nirdoSa samyaktva kA dhAraka jIva, zreSTha mAnava nauja aura teja se sampanna, vidyA, vIrya aura yaza se paripUrNa hotA hai, vaha loka pratiSThita nara puMgava mahAna vibhUti kA dhAraka hotA hai, cakravartI, nArAyaNa aura pratinArAyaNa vibhUti kA bhI dhAraka hotA hai| samyagdRSTi jIva nirbhaya aura prAtmarasa kA prAsvAdI hotA hai| prAcArya kundakunda ke samayasAra meM samyagdRSTi ko saptabhaya rahita aura nizaMka batalAyA hai| nirbhaya hI ahiMsaka hotA hai, bhayavAna samyagdRSTi nahIM ho sakatA, vaha kAyara hiMsaka hotA hai / bhaya sAta prakAra kA hai-ihalokabhaya, paralokabhaya, vyAdhimaya, maraNabhaya, Akasmikabhaya, arakSaNabhaya, asaMyamabhaya, ye saptabhaya samyagdRSTi ke nahIM hote / isI kAraNa loka meM usakI bar3I pratiSThA hotI hai| samyagdarzana jJAna aura cAritra kA bIja hai / isake binA samyagjJAna aura samyacAritra nahIM hotaa| bhaya aura prazama (bizuddhabhAva) kA jIvana svarUpa hai / isake binA unameM jIvana nahIM pAtA / yaha tapa paura svAdhyAya kA bhI prAzraya hai / jisake nirmala samyagdarzana hai, vahI puNyazAlI hai yaha maiM mAnatA huuN| samyagdarzana mokSamArga meM pradhAna hai| yaha samyagdarzana atula sukha kA nidhAna hai / samastaM kalyANa kA bIja hai| saMsArarUpI samudra se tArane ke lie jahAja hai / bhadhyajIva hI ise dhAraNa kara sakate haiN| abhavyajona isake pAtra nahIM hote| yaha samyagdarzana pAparUpI vRkSa ko kATane ke liye kuThAra ke samAna hai aura puNyatIrthoM meM pradhAna hai, mithyAtvarUpI vipakSI zatru kA jItanevAlA hai| bhavyajIvoM kA kartavya hai ki ve aise samyagdAnarUpI amRta kA pAna kreN| jaisAki nimna padya se spaSTa hai pratulasukhanidhAnaM sarvakalyANabIjaM jananajala dhipotaM, bhavyasatvaMkapAtram / duritataskuThAra, puNpatIrtha pradhAnaM pivata jita vipakSaM darzanAkhyaM sudhAmbum / / jJAnA0 6.56 / samyamjhAna padArthoM kA yathArtha jAnanA samyagjJAna hai / prAcArya pUjyapAda ne likhA hai ki yena kena prakAreNa jIvAdayaH padArthA vyavasthitastenAvagamaH samyagjJAnam / vimoha saMzaya viparyaya nivRtyartha samyagvizeSaNam / 1. mUr3hatrayaM bhavazcASTo tathA mAyatanAniSaT / bhaSTo zaMkAdarazceti dugdoSA paMca viMzati / / 2. nAMgahInamala cheta darzanaM janma santati / nahimaMtro jharanyUno nihanti viSavedanam //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 NamokAra graMtha jisa jisa prakAra se jIvAdika padArtha avasthita haiM usa usa prakAra se unakA jAnanA samyagjJAna hai| jJAna se pUrva samyak vizeSaNa vimoha (anadhyavasAya ) saMzaya aura viparyaya jJAnoM kA nirAkaraNa karane ke liye diyA hai| samyagdarzana se pahile jo jJAna hotA hai vaha mithyAjJAna kahalAtA hai| yadyapi darzana aura jJAna eka sAtha utpanna hote haiM / usI prakAra zrAtmA meM jisa samaya darzanamohanIya kA upazama, kSaya yA kSayopazama hone para samyagdarzana rUpa paryAya kI abhivyakti hotI hai| usI samaya usake matvajJAna, zrutAzAna kA nirAkaraNa hokara matijJAna zrutajJAna prakaTa hote haiN| prataeva jJAna kI samIcInatA kA kAraNa samyagdarzana hai| usake binA mithyAjJAna kahalAtA hai / padArtha ke yathArtha svarUpa kA parijJAna hone para kevala ajJAna se hI chuTakArA nahIM milatA, pratyuta zrAtmA apane svarUpa kA jJAyaka bhI ho jAtA hai| jJAna kA kArya svarUpa kA bodha karAnA hai| viveka jJAna ke jAgRta hote hI usakI ruci parapadArtha se kama ho jAtI hai aura AtmA jJAna aura vairAgya kI ora agrasara hone lagatA hai / saMsAra ke kAraNoM ke prati usakA anurAga kama ho jAtA hai, use heya upAdeya kA yathArthaM bodha ho jAtA hai, vaha haiya kA parityAga karane aura upAdeya ko grahaNa karane kA prayatna karane lagatA hai| usakA viveka jJAna use viSaya meM pravRtta nahIM hone detaa| aura vaha bheda vijJAnI huA karmabandhana ko kar3iyoM ko kATane ke liye kaTibaddha ho jAtA hai / dhana, samAja, hAthI, ghor3A, rAjavaibhava aura kuTumba parivAra Adi se use moha nahIM hotA, kyoMki vaha unheM AtmA se bhinna para padArtha mAnatA hai| usakI dRSTi svarUpa sAdhikA hotI hai / vaha bheda vijJAna ko parama hitakArI mAnatA hai aura usake prazAntarasa meM vaha itanA saMlagna ho jAtA hai ki usakI dRSTi sAMsArika kAryoM kI ora nahIM jAtI / indriya viSayoM meM bhI usakI pravRtti nahIM hotI / yadi kadAcit unameM pravRtti ho bhI jAya to use vedanA kA ilAja mAtra mAnatA hai, vaha unameM Asakta nahIM hotA, kyoMki usake jJAna aura vairAgya kI jhalaka hotI hai vaha unheM karmodaya kA vikAra mAtra samajhanA hai| ataeva vaha zIghra hI apane svarUpa kI ora dRSTipAta karane ke lie tatpara ho jAtA hai| jo vastu pahRta ho jAtI hai, naSTa ho jAtI hai, chipA lI jAtI hai athavA gira jAtI hai, use yAda kara vaha kabhI dilagIra nahIM hotA aura na vibhUti ke samAgama se harSita hI hotA hai| AgAmI kAla ko use kabhI cintA nahIM hotI / vaha vartamAna meM vivekapUrvaka pravRtti karanA apanA kartavya mAnatA hai| buddhipUrvaka so vaha rAgAdi meM pravRtti nahIM krtaa| yadi unameM kadAcita pravRtti ho jAya to vaha garhA, nindA, mAlocanA yadi dvArA usakA pratikAra karane kA prayatna karatA hai, aura bhaviSya meM aisI pravRtti na ho, isake liye yaha sAvadhAnI rakhatA hai, kyoMki kathAyoM kI mandatA aura vivekazAna kI jAgRti use nirantara zrAtmanirIkSaNa karane ke liye prerita karatI rahatI hai / zrataeva vaha sadA sAvadhAna rahatA hai| samyagjJAna ke sivAya use koI dUsarA padArtha hitakArI nahIM pratIta hotA / yadyapi kaSAya kA for pratmaghAti hai, aura saMsAra vardhaka hai, isIlie jJAnI unameM pravRti karane se katarAtA rahatA hai| usakI dRSTi meM jJAna mUlya padArtha hai jo use nirantara zrAtmahita meM pravRtti karane kI nirbhatra dRSTi detA hai aura viveka use jJAna meM pravRtta nahIM hone detA / jJAna hI paramAmRta hai vaha janma jarA aura maraNarUpa rogoM kA vinAza karatA hai| jinane saMsAra kA anta kara siddha pada prApta kiyA hai| yaha saba bheda vijJAna kI mahimA hai aura jo bhAge zivapada prApta kareMge vaha saba bheda vijJAna se hI prApta kreNge| isase samyagjJAna kI mahattA kA spaSTa bodha hotA hai| ajJAnI jIva ke karor3oM varSa tapazcaraNa karane para jitane karma jhar3ate haiM utane karma samyagjJAnI ke mana, vacana, kAya kI trigupti se kSaNamAtra meM sahaja hI dUra ho jAte haiM / ataeva samyagjJAna upAdeya hai /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha vaha samyagjJAna pAMca prakAra hai-matijJAna, zrutajJAna, pravadhijJAna, manaH payajJAna aura kevalajJAna pAMca indriya aura mana kI sahAyatA se jo padArtha mAnA jAtA hai use matijJAta kahate haiN| isake aneka bheda haiM-matikazAna-se jAne hue padArtha se vizeSa jAnane ko zrutajJAna kahate haiN| zrutajJAna bhI maneka prakAra kA hai| dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI maryAdA lekara rUpI padArtha ko spaSTa jAnanA avadhijJAna hai| avadhijJAnAvaraNa ke sarvaghAtI spardhakoM ke udayAbhAvI kSaya aura anudaya ko prApta inhIM kA sadavasthA rUpa upazama ina donoM ke nimitta se jo hotA vaha kSayopazamanimittaka pradhijJAna hai| yaha manuSya tiryancoM ke hotA hai bhava nimittaka avadhijJAna deva nArakiyoM aura chamastha tIrthaMkara bhagavAna ke hotA hai| kSayopazama nimittaka avadhijJAna paryApta manuSya aura saMjI paMcendriya tiryacoM ke hotA hai| isake chaha bheda haiM-yaha avadhijJAna bhava se bhavAMtara, kSetra se kSetrAntara calA jAtA hai| koI avadhijJAna bar3hatA hai, koI ghaTatA hai, koI jyoM kA tyoM avasthita rahatA hai aura koI nahIM rhtaa| ___ avadhijJAna ke tIna bheda haiM--dezAvadhi, paramAvadhi aura savidhi / inameM dezAvadhi manuSya, tiryacoM ke hotA hai| paramAvadhi utkRSTa caritavAle saMyata manuSyoM ke hotA hai| yaha jJAna bardhamAna aura apratipAtI hai, avasthita hai| paryAya meM kSetrAntAra meM sAtha jAne se anugAmo bhI hai| sarvAvadhi jJAna utkRSTa saMyamI muni ke hotA hai, yaha na vardhamAna hai na hIyamAna, na anavasthita mora na pratipAtI hai, kevala zAna hone taka avasthita rahatA hai, apratipAtI hai| vIryAntarAya aura manaH paryaya jJAnAvaraNa kA kSayopazama hone para paMcendriya aura mana kI sahAyatA ke binA dravya, kSetra, kAla bhAva kI maryAdA lie hue dUsare ke mana meM sthita padArtha ko jAnatA hai| isake do bheda haiM- Rjumati aura vipulamati / Rjumati manaHparyaya mana, vacana aura kAya kI saralatA se anya ke mana meM sthita padArtha ko kisI ke pUche yA vinA pUche hI jAnatA hai kintu vipulati manaHparyayajJAna mana, vacana, kAya kI saralatA kA yA vakratA rUpa cintita acintita aura ardhacintita padArthoM ko pratyakSa rUpa se jAnatA hai| yaha jaghanya rUpa se sAta-ATha bhava kI bAta aura utkRSTatA se paiMtAlIsa lAkha yojana pramANa DhAI dvIpa meM sthita padArthoM ko jAnatA hai / jIva ke sukha-dukha, jIvana-maraNa, aura lAbha-alAbha ko bhI jAnatA hai| citAeM citAe pracitAeM vivihabhemeyagayaM / jai jANaha paraloe ta ciya maNapajjayaM NANaM / tilo0pa0973 1 kevalajJAna--dhAtiyA karma ke kSaya se hone vAlA kevalajJAna trikAlavartI viSayabhUta samasta dravya paura paryAyoM ko eka sAtha yugapat jAnatA hai| isameM indriya krama kA vidhAna nahIM rahatA, yaha jJAna asahAya manantacatuSTaya se sampanna hai / kahA bhI hai asavatta sayalabhAvaM lopAloaisu timira paricattaM / kevalamakhaMDabhedaM kevalaNANa bhaNati jiNA // 674 / isa taraha samyagzAna jIva kA mahAna upakArI hai, vaha usakI yajJAnatA ko haTAtA hai aura hita meM lagAtA hai| samyAcAritra moha tigirApaharaNe varzanalAbhAvavApta saMjJAnaH / rAga-dveSa-nivRtya paraNaM pratipadyate sAdhuH / / ratna ka0 /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 NamokAra graMtha moharUpI aMdhakAra ke naSTa hone para samyagdarzana ke lAbha se samyagjJAna kI prApti ho gaI hai aise samyagdRSTi puruSa ko cAritra dhAraNa karanA caahie| pApa se nivRtti aura pAtmasvarUpa meM pravRtti kA. nAma samyak cAritra hai| vaha do prakAra hai| nizcaya cAritra aura vyavahAra caaritr| saMsAra ke para padArthoM se rAgadveSa rUpa pravRti kA parityAga kara prAramA ke zuddha svarUpa meM lIna honA nizcaya samyakcAritra hiMsA, jhUTha, corI, aura parigraha kuzIla / paMca pApoM kA aura inake sAdhaka kAraNoM kA tyAga karanA vyavahAra samyakcaritra hai samyagdarzana se pahale jo cAritra hotA hai vaha saba mithyA hai / vyavahAra cAritra ke pAlana se nizcaya cAritra kI prApti hotI hai| sAdhaka kI prathama avasthA meM nizcaya sAdhya aura vyavahAra sAdhaka hai| prAtma svarUpa meM sthita kA nAmanizcaya cAritra hai, cAritra kI pUrNatA se mukti hotI hai / cAritra kI bar3I mahattA hai / isa cAritra ke prabhAva se jAti virodhI jIva bhI apanA bara-virodha chor3a dete haiN| indrAdika pUjA karate haiN| cAritra ke prabhAva se hI saudharmAdika stroM meM indra pada prApta karate haiM aura vahAM se cyuta hokara cakravartI kI vibhUti prApta karate aura dIkSita hokara tapazcaraNa dvArA karma-kASTha ko jalAkara kevala jJAna prApta karate haiM pazcAta aghAti karmanAza kara avicala avinAzI sukha prApta karate haiN| aisA cAritra rUpI ratna jIvoM ke citta meM nirantara prakAza kare. jaisAki nimna padya se prakaTa hai ghenAnyonya-virodha-veri-visTajA zakAdi pUjAkRtA, sodharmAdhipa cakrapUrvaka parva zrImukti zarmAmRtam / pAyaM pApa mApadaramAcalaM bhavyAdhiyaM praapyte| tadaccArU-caritra-ratnamanizaMzyotitA cetasi // 6 // cAritra ke do bheda haiM - sakalacAritra aura vikalacAritra / sakalacAritra ke dhAraka muni hote hai, aura vikalacAritra gRhasthoM ke hotA hai| jo jIva antarvAhya parigraha kA tyAga kara jinezvarI dIkSA aMgIkAra karate aura ahiMsAdi 28 bhUnaguNoM kA nirdoSa rUpa se pAlana karate hue paMca mahAvrata, paMca samiti aura tIna gupti rUpa teraha prakAra ke cAritra kA pAlana karate haiM, aura anazanAdi dvAdaza tapazcaraNoM dvArA prAtmA kA zodhana karate haiM tathA upasarga pariSahoM ke Ane para sudar3ha rahate haiM.-gar3abar3Ate nahIM haiM, pratyuta apane cidAnanda svarUpa meM tanmaya rahate haiM / svAtmasaMvitti meM magna rahate hue parabastu meM una kA aNumAtra bhI rAga nahIM hotA, samitiyoM kA pAlana karate hue ve bahuta sAvadhAna rahate haiM, aura guptiyoM meM saMlagna rahane kA nirantara prayatna karate rahate haiN| jaba ve guptiyoM ke pAlana meM asamartha hojAte haiM taba yatnAcAra pUrvaka samitiyoM meM pravRta hote haiN| isa taraha ve zramaNa dharma kA yathArtha rIti se pAlana karate haiN| kabhI svarUpAcaraNa cAritra meM pravRtta hote haiM aura kabhI dhyAna adhyanAdi meM nimagna rahate haiN| ve tapazcaraNa rUpa agni se karmarUpI Idhana ko jalAkara, kevalajJAnI vana svAtmasukha ko prApta karate haiM, aura parama pada meM sthita ho jAte haiM tathA anantakAla taka vahAM cidAnanda svarUpa meM magna rahate haiN| jo gRhastha hiMsAdi paMca pApoM kA eka deza parityAga kara aNuvratAdi dvAdaza bratoM kA anuSThAna karate haiM ve vikalacAriyo gRhastha kahalAte hai / ve apane pada meM rahate hue usakA nirbhaya hokara pAlana karate hai aura manda kAryoM ke dvArA puNya kA saMvardhana karate haiM / ve vikalacAritra ke dhAraka gRhastha haiM, jinheM dezavratI bhI kahA jAtA hai / zrAvaka tIna prakAra ke hote haiM-pAkSika, naiSThika aura sAdhaka ! jinheM jainadharma kI pakSa hotI hai ve pAkSika kahalAte haiM jo aticAra sahita mUlaguNoM kA aura aNuvratoM kA pAlana karatA hai, jina pUjana
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha meM anurAga rakhatA hai aura vratoM ke dhAraNa karane kI icchA karatA hai vaha pAkSika zrAvaka kahalAtA hai| jo apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha kA kSayopazama hone se darzana, vratAdi ekAdaza pratimAoM kA anuSThAna karatA hai| vaha naiSThika dhAvaka kahalAtA hai, vaha niSThA se pratimAnoM kA nirdoSa rIti se pAlana karatA huA pariNAmoM ko svaccha rakhane kA prayatna karatA hai, aura bhAvazuddhi ke dvArA prAge bar3hatA rahatA hai| usameM aticAra anAcAra nahIM lagane detaa| ina pratimAoM meM se pahalI darzanAdi chaha pratimAoM kA pAlaka jaghanya dhAvaka kahalAtA hai aura sAtavIM se havIM madhyama zrAvaka, aura antima do pratimAnoM kA dhAraka uttama zrAvaka kahalAtA hai| yaha zrAvaka apanI bhAvavizuddhi dvArA sAMsArika deha-bhogoM se udAsIna rahatA hai. aura ailaka tathA kSullaka pada meM rahate huye laMgoTI kA bhI tyAga karane ke lie utkaMThita rahatA hai| tIsarA pada sAdhaka zrAvaka kA hai: jo apanI prAtmarakSA kA sAdhana karatA hai / jo vratI zrAvaka deha-bhogoM se virakta ho pAhArAdi kA tyAgakara dhyAna zuddhi dvArA AtmA kA zodhana karatA hai aura maraNa ke antima samaya meM prAtai raudra prAdi saMkleza pariNAmoM kA parityAga karate hue apane zuddha caitanya rUpa kA dhyAna karatA hai| aura saMllekhanA yA samAdhi dvArA zubha bhAvoM se zarIra kA vidhipUrvaka tyAga karatA hai| isa taraha ratnatraya prAtmA kI amUlya nidhi hai, aura usake pAlana dvArA mAtmA karma-kalaMka se makta hokara prAtmAnanda meM nimagna ho jAtA hai / ataH isa ratnatraya kI sadeva ArAdhanA karanI caahie| paramAnanda jaina zAstrI 65 javAharapArka lakSmInagara dillI-110051
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ RESE cattAri maMgalaM- arihaMtA maMgala, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevaliMpannatto dhammo mNgl|| ___ cattAri loguttamA - arihaMtA loguttamA, siddhA bholguttamA, ICE sAhU loguttamA, kevalipannatto dhammo loguttmo|| cattAri saraNaM pavajjAmi arihaMte saraNaM pavajjAmi, siddha saraNe payajjAmi, mAhmaraNaM payajjAmi. HYA kevaliyanataM dhamma saraNaM ppjjaami|| TI .. . gila 4A
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya maMgalAcaraNa zrI arahanta bhagavAna guNavarNana ATha maMda nAma, kAraNa sAsa prakAra bhaya chayAlIsa guNoM kA varNana jinendra deva ke 1008 lakSaNa dasa atizaya deva kRta caudaha atizaya ATha maMgala dravya mATha prAtihArya anaMta catuSTaya jina bhagavAn ke 1008 nAma prAcArya ke guNoM kA varNana SaDAvazyaka nAma upAdhyAya ke guNoM kA varNana gyAraha aMga nAma gyAraha aMga varNana bAraha prakAra kI bhASA dasa prakAra kA satya sAdhu parameSThI kA varNana paMca mahAvrata paMca samiti chayAlIsa doSa battIsa antarAya caudaha maladoSa paMcendriya nirodha SaTa prAvazyaka RkSiyoM kA varNana NamokAra graMtha viSaya-sUcI pRSTha 1 1 5. 8 10 12 11 viSaya ratnatrayanAma dvitIya adhikAra 73 73 74 77 78 50 50 samyagdarzana kA varNana jIvatatva kA varNana 60 81 82 83 83 83 85 upayoga adhikAra varNana zramUrtika kartA 20 65 dharma dravya 72 bhoktA }} 15 svadeha pariNAmatva 16 saMsAratva 16 siddhatva 18 urdhvagatitva satta dravya varNana 17 adharma dravya AkAza dravya 17 yz 75 "P kAla dravya sAta satya varNana SoDasa bhAvanA dasa dharmaM varNana " ty 23 dvAdaza manuprekSA bAIsa pariSaha pAMca prakAra kA cAritra tapa ke bheda samyavazva ke mATha aMga sampajJAna varNana samyakcAritra varNana zrAvaka kI tirepana kriyA pAkSika zrAvaka varNana pRSTha 86 PS0 61 z 12 62 63 14 * 65 26 66 66 66 67 103 115 G 120 122 124 126 163 17 166 te
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ + 22 viSaya ATha mUla guNa jIvadayA varNana sapta vyasana varNana naiSThika zrAvaka varNana gyAraha pratimAoM kA varNana sAdhaka zrAvaka varNana loka svarUpa varNana dholoka varNana madhyaloka varNana kalpakAla varNana caubIsa tIrthakara RSabhadeva jI prajita nAtha jI saMbhavanAtha jI abhinaMdananAtha jI sumatinAtha jI padmaprabhu jI supArzvanAtha jI candraprabhu jI puSpadanta jI zItalanAtha jI zreyAnsanAtha jI vAsupUjya jI vimalanAtha jI manantanAtha jI $ pRSTha 166 176 186 230 236 246 246 246 256 258 262 266 270 251 272 272 273 274 274 275 276 277 278 278 viSaya dharmanAtha jI zAntinAtha jo kuMthunAtha jI arahanAtha jI mallinAtha jI munisuvratanAtha jI naminAtha jI neminAtha jI pArzvanAtha jI sammeda zikhara varNana mahAvIra svAmI dvAdaza cakravartI nava nArAyaNa valabhadra pratinArAyaNa nava nArada rudra varNana caubIsa kAmadeva akalaMkadeva caritra kuMda kuMda AcArya varNana urdhvaloka varNana chaha lezyA zrIpAla caritra NamokAra pUjA NamokAra pratya pRSTha 276 280 251 282 286 253 284 285 260 304 305 308 314 315 316 317 317 318 325 332 343 355 368 366
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pranya Namo arahantANaM, Namo siddhANaM, Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva sAhUNaM // aiso paMca NamokAro, savva pAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca samvesi, padama havai maMgalaM / / prAtakAla maMtra japo NamokAra bhAI, akSara paitIsa zuddha hRdaya meM dharAI / nara bhava tero suphala hota pAtaka TarajAI, vighana jAsoM dara hota saMkaTa meM sahAI // 1 // kalpavRkSa kAmadhenu cintAmaNi jAI, | Rddhi siddhi pArasa tero pragaTAI // 2 // maMtra jaMtra taMtra saba jAhI se banAI, sampati bhaNDAra bhare akSaya nidhi AI // 3 // tIna loka mAMhi sAra vedana meM gAI, jagata meM prasiddha dhanya maMgalIka bhAI // 4 // -caulatarAma
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ H HIRALE COM JLAMAU N AVI 177 NamokAra mantra SSS Namo arihantAra Namo siddhANaM emo pAiriyANa Namo ubajhApA pabho loe samma sAhUrNa / SAIRS ALtd l er 'Mil RECardiksha ANA.xnxNXSHRADIRAKA FOKSAKA AAAAM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha maMgalAcaraNa AkRSTi sura saMpadAMviSadhate mukti zriyo vazyatA, uccATa vipadA caturmatibhuvAM vidveSamAtmanasAm / staMbhaM durgamanaM prati prayatato mohasya saMmohanam, pAyAtpaMca namaskriyAkSaramayI sArAdhanA devatA // Namo arahatANaM / Namo sikhANaM / Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savva sAhUNaM / Namo prarahatANa-prarahata bhagavAn ko merA namaskAra ho| Namo siddhANaM-siddha bhagavAn ko merA namaskAra ho| Namo pAiriyANa-prAcAryoM ko merA namaskAra ho|| mo uvajjhAyANa-upAdhyAyoM ko merA namaskAra ho / Namo loe sadhva sAhUrNa-loka meM jitane sAdhu haiM una sabako merA namaskAra ho| isa prakAra bhagavAn paMca parameSThI ko namaskAra kara mAge unake guNoM kA pRthak-pRthak varNana kiyA jAtA hai| atha RmAgata bhI parahanta bhagavAn guNa varNana kaise haiM ve parahanta bhagavAn ? ye aSTAdaza doSa rahita evaM chiyAlosa guNa sahita hai| aSTAvaza doSa kauna se haiM ?
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pranya ratnakaraNDazrAvakAcAroktaM zlokam kSatpipAsAjarAtaMka, janmAMtaka bhysmyaa| na rAga dveSa mohAica, yasyAptAH sa prakItyataM ||dhaa punazca dohA janama jarA tiraSA kSudhA, vismaya prArata kheda / roga zoka mana moha bhaya, nidrA citA sveda // 1 // rAga dveSa aru maraNa juta, ye aSTAdaza doSa / nAhi hota prarahanta ke, so chavi sAyaka moSa // 2 // prarahala bhagavAna ke (1) janma, (2) jarA, (3) tRSA, (4) kSudhA, (5) vismaya, (6) arati, (7) kheda, (8) roga, (6) moka, (10) mada, (11) moha, (12) bhaya, (13) nidrA, (14) ciMtA, (15) sveda, (16) rAga, (17) dveSa aura (18) maraNa / ye aThAraha kSopa nahIM hote haiN| bhAvArtha-satyArtha deva ke ye aThAraha doSa nahIM hote haiM / ye aThAraha doSa sanma hI saMsArI jIvoM ko lage hue haiM aura jo yaha doSa deva meM bhI hoM to vaha deva kAhe kA / anna: sadhyArtha deva arthAt Izvara uparokta aSTAdaza doSa rahita hai| yathArtha meM vicAra kiyA jAe to prAptatA jo pUrvokta dopa rahita aura janmAtizaya Adi guNa yukra ho usa hI ke sambhava hai aura jo rAga dveSa sahita deva haiM ve kahane mAtra ke hI deva haiM / doSoM meM prathama doSa janma doSa kahA hai| (1) janma doSa---usake duHkha pratyakSa dIkhate haiN| kaisA hai janma doSa ? mAtA kA rudhira aura pitA kA vIyaM -ina donoM ke sambandha vizeSa se isa zarIra kI utpatti hotI hai| aura mAtA jo pAhAra karatI hai usake rasa se yaha vRddhi ko prApta hotA hai| kArAgAra ke samAna udara meM nava mAsa paryanta duHkha bhoga kara isakA nikalanA hotA hai| kArAgAra meM to cAroM ora se pavana aura aura bhI nAnA prakAra ke caritra dekhane meM pAte haiM aura sImA ke madhya hastapAda prAdi aMgoM kA yathecchita hilAnA-DulAnA ho sakatA hai, parantu udara rUpI kArAgAra ke madhya hasta, pAda, grIvA prAdi ke saMkucita rUpa se bahuta duHkha se rahanA hotA hai| kArAgAra meM to rahane kI jagaha bhI malamUtra Adi se durgandha rahita nirmala hotI hai, para udara rUpI kArAgAra ke madhya mala-mUtra prAdi kI durgandha tathA bAla ke samAna mAMsa aura rudhira se byApta eka prakAra kI thailI ke madhya rahanA hotA hai| vahari nava mAsa pUrNa hone para pratyanta dussaha kaSTa ke sAtha bAhara nikalatA hai| punaH vicAra karo ki bAlapane meM kaisI-kaisI asAdhya bAdhAe~ sahana karanI par3atI haiN| aisA janma rUpa doSa yathArtha tattva prarUpA satyArtha deva prApta ke nahIM hotA hai| (2) jarA doSa-jarA arthAt buDhApe ke Ane para kunda ke puSpa ke samAna zveta dazanAvali arthAt dAMtoM kI paMkti to rahatI hI nhiiN| jaise kRtaghnI apanA kArya siddha hone ke pazcAt dUra ho jAtA hai vaise hI dauta bhI kRtaghnI ke samAna dUra ho jAte haiM aura hAr3oM kI sadhiyA~ DhIlI ho jAtI hai| mAnoM deha bur3hApe ko prAtA dekhakara bhaya mAnakara kopatI hai aura kAyA rUpI nagarI aisI dIkhatI hai mAnoM jarA rUpI taskara dvArA lUTa lI gaI ho ataH vaha pahacAna meM nahIM pAtI hai / bAloM kA raMga palaTa jAtA hai aura ve zveta ho jAte haiM / zarada Rtu meM jaise phale hae DAbha (kAMsa) varSA Rtu kA bur3hApA pragaTa karate haiM vaise hI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha ye keza bhI mAnoM bur3hApA pragaTa karate haiM / zarIra aneka prakAra ke rogoM se grasita ho jAtA hai aura pariNAma bhI caMcala ho jAte haiN| rogAvasthA meM vaise hI apane prANa samAna priya putra bhI jaba nikaTa nahIM pAte haiM jaise duSTa mitra nApatti ke samaya pAsa nahIM pAte haiM, taba anya kuTamnI janoM kI kyA bAta? saba hI apane apane svArtha ke sage haiM nija svArtha ke binA koI bhI kisI kA priya nahIM / jaise nItikAra ne kahA bhI hai| zArdUla chanda vRkSa kSINa phalaM tyajanti vihagAH, vagdhaM banAntaM mRgAH / puSpaM pIta rasaM tyajanti madhupAH, zuSka saraH sArasAH // ninna vyaM puruSaM tyajanti gaNikA, bhRSTa napaM maMtriNaH / sarvaH kArya vazAjjanobhiramate, kaH kasya ne vallabhaH / / artha-jisa prakAra viga arthAt pakSI vRkSa ke phalahIna hone para, mRga harI dUba bAle vana ke bhanma hone para, madhupa arthAt bhaure puSpa ke rasa pAna kara lene para, sArasa sarovara ke jala rahita hone para, gaNikA arthAt vezyA puruSa ke dravyahIna hone para, aura maMtrI rAjA ke rAjya bhraSTa hone para tyAga kara dete haiM usI prakAra kuTumbI jana bhI apane-apane kArya ke vazIbhUta hone para usase prema bharA vArtAlApa karate haiM aura use apanA vallabha arthAt pyArA samajhate haiN| apanA prayojana siddha hone para athavA Apatti AI jAnakara tatsamaya hI usase pRthaka ho jAte haiN| ataH niSpakSa siddha huaA ki 'sava hI apane apane kArya kI siddhi ke lie dUsare kI sevA suzrUSA karate haiM, para ke lie koI nhiiN|' bur3hApA Ane para zrotrendriya kI zakti bhI nyUna ho jAtI hai ata: vaha aba suna nahIM pAtI hai| jaTharAgni bhI jarA ke mAgamana se manda ho jAtI hai ataH pariNAma svarUpa kSudhA bhI nyUna ho jAtI hai / kSudhA ke nyUna hone se zarIra kI zakti ghaTa jAtI hai ata: cAla aTapaTI ho jAtI hai aura netroM kI jyoti kama ho jAtI hai / massa ke dvArA dUsaroM ko glAni upajAne vAlA kapha jharane laga jAtA hai aura zarIra itanA parAkramahIna ho jAtA hai ki apane tana ke vastroM kI bhI sudha nahIM rahatI to aura bAta kA kyA kahanA? aisA duHkhadAI jarA rUpa dUsarA doSa bhI satyArtha mArga ke pravataMka sakala paramAtmA Izvara ke nahIM hotA hai prataH aise nirdoSa Izvara ko merA namaskAra ho / (3) tRSA arthAt pyAsa doSa-kaisA hai yaha doSa? isake hote hI samasta saMsArI jIva vyAkula ho jAte haiM aura jaba taka pyAsa zamana nahIM ho jAtI taba taka nirAkulatA nahIM hotI hai| aisA tIsarA tRSA doSa bhI sarvatra hitopadezI sakala paramAtmA Izvara ke nahIM hotaa| aise nirdoSa Izvara ko bArambAra namaskAra ho / (4) kSudhA doSa-kaisA hai yaha doSa ? isake vaza meM hokara brahmA, viSNu, maheza prAdi ne ina meM phala bhakSaNa kara isa kSudhA rUpI pizAcinI ko AhAra rUpa vali dekara zAnta kiyaa| aura kaisI hai yaha kSudhA ? jisa samaya cauthe kAla ke Adi meM utpanna hone vAle caudahaveM kulakara nAbhirAya ke nandana dharmatIrtha ke pravartaka tIrthaMkara AdinAtha bhagavAna nIlAMjanA apsarA ko nRtya karate hue dekhakara vairAgya ko prApta hue aura surendrAdi dvArA pAlakI car3ha vana ko gae evaM kezaloMca kara SaTa mAsa paryanta AhAra kA nirodha kiyaa| usa samaya unake saMga aneka rAjAoM ne rAjya : tyAga kara mokSa kI icchA se tapa dhAraNa kiyaa| para kucha samaya pazcAt kSuSA rUpI pizAcinI kRta upasagaM ko na saha sakane para, vyAkula hokara bharata cakravartI ke bhaya se sva sthAna ko na jAkara vana meM prApta vRkSa prAdi ke phaloM se kSuSA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha zAnta kara, vRkSoM ke bakkala tathA gerU prAdi se raMge dAhAraNa kara unhoMne pAnaMda kAla saMsAra meM paribhramaNa karAne vAle tIna karma kA baMdha kiyaa| isa kSudhA ke vazIbhUta hokara saMsAra ke samasta prANI vyAkula hokara acche bure kA jJAna kho dete haiM / aura jaise bhI bana sake yogya, ayogya kArya karake apanI kSudhA ko zAnta karane ke liye pAhAra upArjana karane kA prayatna karate haiM / aura kaisI hai yaha kSudhA ? isake vaza hokara manuSya apane prANoM ke samAna priya iSTa strI, putra prAdi ko taja deza dezAntara meM prati gamana karate haiN| isake nimitta manuSya corI karate haiM aura jhUTha bolate haiM / para jIvana kA ghAta karate haiM aura yadi devayoga se pakar3e jAe~ to rAjAroM ke dvArA aneka prakAra ke khoTe-khoTe daNDa pAte haiM, piTate haiM aura duSTa vacana sahate haiN| kisI kavi ne satya kahA hai : chappaya mUkha burI saMsAra meM, bhUkha sabahI guNa khoye| bhUkha burI saMsAra, bhUkha saba ko mukha jove / / bhUkha burI saMsAra meM, bhUkha kula kANa ghttaave| mukha sUrI saMsAra, mukha prAvara nahi paave|| bhUkha gamAghe lAja, pati bhUSaNa kAra meN| mana rahasa manohara ima kaheM, mukha burI saMsAra meM / / artha sugama hai| aisA kSudhA rUpI cauthA doSa bhI sakala paramAtmA arihanta bhagavAn ke nahIM hotaa| unheM merA bArambAra namaskAra ho| (x) vismaya doSa- kaisA hai yaha doSa? isake hote hue jIvoM ke tana, mana, vacana saba kA~pa jAte haiN| bhAvArtha-vismaya nAma Azcarya tathA acambhe kA hai so mozcaryakArI vArtA ke zravaNa karane se vidyA, bala, aizvarya, vrata, saMyama prAdi saba hI ko bisarAkara cetanAtmA DAvAMDola ho jAtI hai| aisA vismaya nAmaka paMcama doSa mahanta arthAta, sakala paramAtmA ke nahIM hotA hai| una parahaMta ke caraNa-kamala mere hRdaya meM bseN| (6) prati zeSa- yaha doSa bhI mahanta ke nahIM hotA hai| pUrva jisa iSTa vastu ke lie utsukatA tathA mAsakti thI usakA viyoga hone se usakA bArambAra citavana karanA parati doSa hai / kaisA hai yaha doSa ? yaha brahmA, viSNu, aura ziva tInoM ke gabhita hai| bhAvArtha-brAhmA urvazI jAti kI tilottamAsurI ke rAga se prati bhAva prApta hokara duHkha ko prApta hue| isa kAraNa se brahmA meM parati doSa vidyamAna hai mata: ve duHkhI haiM / kRSNa mahArAja kA gvAliniyoM ke sAtha ratibhASa yA prataH jaba gvAliniyAM chipa jAtI thI taba ve prati bhAva ko prApta hokara vyAkula ho bakhita ho jAte the ataH isa kAraNa se kRSNa mahArAja daHkhI hae aura zivajI pArvatI ke viyoga se parati bhAva ko prApta hokara duHkhI hote ye pataH Izvaratva bhAva na hone se nAma mAtra Izvara kahalAte haiM 1 Izvara to vahI hai jisake parati doSa nahIM hotaa| aisA duHkhadAyaka parati nAmaka doSa sakala paramAtmA mahanta ke nahIM hotaa| unako maiM hasta mastaka para dhAraNa kara aura mastaka ko pRthvI se lagAkara namaskAra karatA huuN| .. (7) bamoSa-kheda prati duHkha, kaisA hai vaha duHkha ? isakA nAma hI sunakara jIva bhaya-bhIta ho jAte haiN| yaha duHkha saMsArI jIva ke hI hotA hai / mora saMsAra nAma vAra-bAra janma dhAraNa karane kA hai|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra aMtha bhAvArtha-vAra-bAra abatAra lenA hI saMsAra hai / viSNu mahArAja ne bAra-bAra paratAra dhAraNa kiyA hai pata: ve duHkhI haiM / parantu sakala paramAtmA prahanta ke duHkha raMcamAtra bhI nahIM / duHkha ke bIjabhUta jo doSa haiM ve svapna meM bhI unake pAsa nahIM pAte haiM prataH unheM merA bArambAra namaskAra ho| (8) roga doSa --kaisA hai yaha doSa ? isake hote hue jIva kI gheSTA prati hI vyAkuma rUpa ho jAtI hai aura vaha sudha-budha rahita ho jAtA hai| yaha roga nAmaka doSa bhI zivajI ke thA taba vyAkula hokara dhatUrA khAkara unhoMne roga zAnta kiyaa| para yaha roga doSa jinendra bhagavAna ke mahIM hotaa| prataH unheM merA bArambAra namaskara ho / (E) zoka doSa-yaha doSa bhI parahaMta ke nahIM hotaa| iSTa padArthoM ke viyoga hone para pariNAmoM meM vyAkulatA honA zoka hai aura sakala paramatmA prarahaMta bhagavAna ke sakala padArthoM meM samabhAva hai ataH unameM yaha doSa bhI nahIM hai / aise paramAtmA ko merA bArambAra namaskAra ho / (10) mada arthAta garva doSa--ise mAna bhI kahate haiN| kaisA hai yaha doSa ? yaha parvata ke samAna hai mAna rUpI parvata ke Azraya ko pAkara jIba apane Apa ko bhUla jAte haiM aura saMsAra meM nIca dizA ko prApta hote haiM / yaha mAna mATha padArthoM kA prAzraya pAkara jIva ke ho jAtA hai| una aSTa mada ke kAraNa ke nAma isa prakAra haiM : yathoktaM ratnakaraNDazrAvakAcAre zlokam jJAnaM pUjAM kulaM jAti, balamRdvitapovapuH / aSTAvAzritya mAnitvaM, smayamAdurgatasmayAH // artha-zAna, pUjA, kula, jAti, dala, Rddhi tapa aura zarIra kI sundaratA -ina praSTa padArthoM ke sambandha se ATha prakAra kA mada ho jAtA hai| apanI vidyA kA mada--ki maiM bahuta buddhimAna hUM, merI buddhi smRti tathA tarkazakti bahuta tIna hai| yaha jJAna mada hai| apanI pUjA arthAt pratiSThA kA mada ki maiM sarvajana pratiSThita hUM. mujhe sabase UMcA mAnate haiM, yaha pUjA-mada hai / 2 / apane kula kA mada hai ki jitanA UMcA merA kula hai utanA U~cA aura kisI kA nahIM hai so kula mada hai / 3 / "" ucca jAti kA mada ki maiM brAhmaNa hUM kSatriya hUM vaizya huuN| maiM to U~cI jAti kA hUM pora vaha nIca jAti hai so jAti mada hai / 4 / bala arthAta parAkrama kA garva ki maiM aisA balavAna hUM mere samAna pora koI nahIM / yadi meM kisI ko eka muSTi kI coTa lagA dUM to usameM hI vaha paraloka sidhAra jaae| so bala mara hai / 5 / apane tapa kA maMda ki maiM jaisA tapa karatA hUM vaisA koI aura tapa nahIM kara sakatA so tapa mada hai| Rddhi kA mada ki jitanA mere pAsa dhana tathA aiyarya hai utanA aura kisI ke pAsa nahIM so Rddhi mada haiN|7| bapu arthAta zarIra kI sundaratA kA mada, ki jaisA merA kAMtivAna sundara zarIra hai aisA aura kisI kA nahIM, so zarIra ke rUpa kA mada hai / /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha jJAna mava-isa prakAra ukta pATha padArthoM kA prAzraya pAkara mada prAdurbhata hotA hai| ina madoM ko ajJAnI jana hI dhAraNa karate haiM, jJAnI nhiiN| jJAnI vicAra karate haiM ki maiM kisakA mada karUM? merI nija vastu arthAta nijAtmA kA svabhAva jo jJAna va darzana hai vaha abhI mujhe prApta huA hI nahIM to jaba merI ho vastu mujha prApta nahIM to maiM ina para vastuyoM ko pAkara kaisA mada karUM? merA to kevala eka dhyeya hai - kevala jJAna, usa jJAna ko jAnAvaraNI karma ne prAcchAdita kara diyA hai aura aba kiMcit jJAnAvaraNI karma ke kSayopazama meM kicit jJAna prApta huA to maiM kisa bAta ke lie mada karUM ? kabhI maiMne tiryaca gati meM jAkara janma liyA taba ajJAna meM magna hokara Atmahita kA vicAra nahIM kiyA aura kabhI thAbara meM jA upajA to akSara ke anantaveM bhAga jJAna paayaa| jaba kucha sudha-budha hI nahIM to Atmahita ke vicAra kA kyA khnaa| aba kucha jADya.sasthivata (vastu) kA svarUpa kucha to samajha meM pAye aura kucha na Ave / saMkSepa jJAna pAkara mada karUMgA to puna: naraka nigoda meM bhaTaka bhaTakakara ananta kAla paryanta duHkha pAU~gA / aisA vicAra kara jJAnI jana zAna kA mada nahIM karate haiN| ye mada biSNu Adi anya devoM meM pAe jAte haiM parantu ye doSa lokAloka prakAzaka sakala paramAtmA arhanta ke nahIM hote haiM prataH unheM merA bArambAra namaskAra ho / (2) pratiSThAmada---ise bhI jJAnI jana nahIM karate haiM / jJAnI jana vicAra karate haiM ki merI prAtmA zuddha svarUpa tIna jagata dvArA pUjya hai / aura yaha hI merA Atma vibhAva rUpa meM pariNamita ho gayA hai, ataH sthAvara yoni meM aneka paryAya dhAraNa kara paisoM meM bikA hai / ataH maiM mada kaise karUM ? merA AtmA tIna loka kA svAmI hai so aba maiM nAmakarma kI prakRti prAdeyatA ke kSayopazama se ina manuSyoM dvArA Adara bhAva ko prApta ho gayA hai / yaha to merA jaba taka puNya prakRti kA udaya hai, taba taka merA prAdara satkAra hotA hai puNya ke kSINa hote hI mere pAsa koI nahIM pAyegA aura aba bhI maiM yadi mada kagA to naraka nigoda meM sar3akara bahuta duHkha bhoganA pdd'egaa| aisA vicAra kara jJAnI aizvarya mada (pratiSThA mada) nahIM karatA hai| (3) kulamana / jJAnI loga apane kula kA mada nahIM karate haiN| kAraNa ki jJAnI aisA vicAra karate haiM ki yaha jo kucha hai so merA nahIM hai| saba svArtha ke sAthI haiM merA to nizcita kula cAra ananta catuSTaya hI hai| vaha to mujhe prApta nahIM huA hai aura jo koI aba zubha karma ke udaya se uttama kula pAyA hai jaba taka merA zubha udaya hai taba taka hI yaha hai taba maiM isa nAzavAna kula kA kyA mada karU ? yadi maiM rada karUMgA to phira naraka gati meM par3akara aneka duHkha bhoganA pdd'egaa| aisA samajhakara ke jJAnI jana kula kA mada nahIM karate haiN| (4) jAtimada-usako bhI jJAnI kabhI dhAraNa nahIM karate haiM / kAraNa ki jJAnI aisA vicAra karate haiM / ki merI jAti to kevala siddha pada hI hai aura ye ucca jAti ko aba maiM prApta ho gayA hUM to jaba taka merA zubha karma kA udaya hai taba taka maiM ucca jAti meM huuN| aba jo maiM isa jAti kA mada karUMgA to phira ekendriya, do indriya, tIna indriya, cAra indriya ina nIca jAtiyoM meM bhaTaka-bhaTaka kara duHkha bhoganA par3egA / aisA vicAra karake jJAnI kabhI bhI jAti mada nahIM karate haiN| (5) bala mada- jJAnI bala mada bhI nahIM karate haiM / jJAnI vicAra karatA hai ki yaha bala mere antarAya karma ke kSayopazama se prApta huA hai, so aba yaha bala jaba taka merA pUrva puNya hai taba taka mere sAya rhegaa| caitanya prAtmA isake andara rahatA hai jaba taka bala bhI zarIra ke andara ThaharatA hai pIche vaha bala bhI naSTa ho jAtA hai aba yaha bala pAnA to merA taba saphalatA ko prApta ho, jaba cha: kAya ke jIvoM
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca kI dayA karU: taba hI isI zarIra bala kI saphalatA hai| vinAzika bala kA mada maiM kaise karUM, kAraNa ki yaha bala to roga ke pAte hI ghaTa jAtA hai isalie maiM isa prakAra zarIra bala kI prApti ke bAre meM kaise mada karUM? dUsare yaha bala to ghI, dUdha, phala prAdhi bhakSaNa karane se hI prApta hotA hai / aura yadi ghI, dUdha, prAdi puSTikAraka padArthoM kA bhakSaNa na karUM to-zarIra kA parAkrama Adi saba naSTa ho jAtA hai isalie vinAzI bala kA mada karanA vyartha hai| merA bala to ananta bala hai / jaba taka vaha prApta nahIM hai taba taka mada kaisA kruuN| aisA samajhara jJAnI bala kA mada nahIM karate haiN| (6) Rddhi mada -arthAt aizvarya mada-usakA jJAnI loga mada nahIM karate haiN| jJAnI loga aisA vicAra karate haiM ki yaha ezvarya to kSaNa bhaMgura evaM vinAzIka hai / yaha tabhI taka rahatA hai jaba taka mere zubha karma kA udaya hai| pIche azubha karma ke udaya hone para yaha raMka kara detA hai tathA aneka prakAra ke duHkha uThAne par3ate haiM-aimA jAnakara jJAnI loga dhana kA mada nahIM karate haiN| (7) tapa mada -- jJAnI loga apane tapa kA bhI mada nahIM karate haiN| kAraNa ki jJAnI aisA vicAra karate haiM ki maiM tapa kahA~ karatA hUM? samyaktva napa to mujhako abhI taka prApta nahIM nA / jo prApta ho jAtA to aba taka saMsAra meM janma-maraNa ko kyoM prApta hotA / itanA duHkha kyoM sahatA ? merA tapa karanA to tabhI saphala ho sakatA hai jabaki maiM darzanAvaraNIya Adi dhAtiyA karmoM kA kSaya karake nija catuSTaya arthAta ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha. ananta vIrya ko prApta ho jAU~ / taba hI merA tapa karanA saphala hai aura isa kSa drata kA jo maiM makaramA to punaH saMsAra meM pra kAla taka nAnA prakAra ke duHkhoM ko mujhe bhoganA pdd'egaa| aisA vicAra karake jJAnI jIva tapa kA mada nahIM karate haiN| (8) zarIra mada-zarIra ke prati bhI jJAnI loga mada nahIM karate haiM / ajJAnI arthAta bahirAtmA jIva hI apane zarIra kA mada karate haiM / jJAnI isake bAre meM aisA vicAra karatA hai ki yaha zarIra asthira, vinAzI, sapta dhAtu arthAt mAMsa, rasa, asthi, rakta, majjA, dA, vIrya aura sAta hI upa dhAtu arthAt vAta, pitta, kapha, zira, snAyu, cAma aura jaTharAgni aise sAta se bhare huai ghara ke samAna hai, taba aise zarIra kA maiM kaise mada karUM? yaha jala ke bulabule ke samAna caMcala aura vinAzIka hai / jJAnI jana aisA vicAra karate haiM ki yaha zarIra mahAdurgandhamaya ghRNA rUpa hai jo prAtaH kAla ke samaya sundara dikhatA hai paura zAma ko isa ke andara roga prakaTa ho jAtA hai aire rogamayI zarIra ke prati kaisA mada karUM? ye zarIra kRtaghnI sadRza hai| bhAvArtha-jaise kRtaghnI kA poSaNa karate-karate bhI samaya para vaha kAma nahIM AtA hai isItaraha se yaha deha bhI kRtaghnI ke samAna ghI, dUdha Adi uttamottama rasa mahaNa karate rahane se bhI durbala ho jAtA hai aura yaha deha bahuta mUlyavAna sugandhita padArtha ke lagate rahane se bho dudhandha rUpa ho jAtA hai ata: aise avaguNa se bharI huI deha kA jJAnI kabhI bhI mada nahIM karate haiN| jJAnI aisA vicAra karate haiM ki manuSya deha mujhe bahuta durlabhatA se prApta huI hai so yaha manuSya janma aura deha kA pAnA taba hI sArthaka hotA hai jaba isase maiM tapa karUMgA aura nija sthAna ko pAUM taba hI yaha sArthaka hai| anyathA maiMne cintAmaNi ratna ke samAna durlabha yaha zarIra aneka bAra pAyA aura jaise kAga ratna ko pheMka dete haiM usI prakAra meM anAdi kAla se isa zarIra ratna ko pheMkatA pA rahA hUM aura maiMne viSaya bhogoM meM rata hokara durlabha manuSya paryAya ko khoyA parantu maiMne nija sthAna mokSa pada ko nahIM pAyA isalie aba bhI maiM. upAya karake saMsAra se chUTane kA yatna nahIM karUMgA to bArambAra mujhe sasAra meM bhaTaka-bhaTaka kara maneka prakAra kI nIca yoniyoM meM jAnA par3egA aura aneka prakAra ke duHkha bhogane par3ege aisA vicAra kara
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prema sAnI jIva raMca mAtra bhI mada nahIM karate haiM / aisA jo mada nAma dasavA doSa hai mahaMta bhagavAn meM nahIM pAyA jAtA hai| aise prahanta bhagavAn ke caraNa kI bhakti mere citta meM hamegA basI rhe| (11) moha roSa-yaha kaisA doSa hai ? moha rUpI doSa jisake hotA hai vaha pracetana ho jAtA hai| bhAvArya-moha madirA ke samAna hai| jaise madirA pIkara prANI behoza ho jAtA hai usI prakAra moha meM magna hote hue vaha pAgala kI taraha ho jAtA hai| dohAH se madirA pAna ta, suSa puSa sarva vilAya / se moha karma uvaya, jIva gahala ho jAya // so yaha moha kaisA hai ? jaba baladeva, kRSNa mahArAja ke pracetana kalebara ko cha: mahIne paryanta prapane kandhe para lekara bhramaNa karate rahe to kSudra puruSa kI kyA bAta? aisA moha rUpI zatra prahanta ramAtmA ne dhyAna rUpI khar3aga se jIta liyA hai| aise paramAtmA ke caraNa kamala hamezA mere hadaya rupI sarovara meM vAsa kareM aura arhanta kI vANIrUpI kiraNa se vaha kamala sadA kAla bikasita rahe / (12) bhaya doSa-kaisA hai yaha bhaya doSa? bhaya nAmaka doSa ke pAte hI jIva mAtra thara thara kApane laga jAtA hai| jaba sudha-budha bhUla jAtA hai aura jAna jAtA hai ki yaha bhaya maraNa ke laSa bhrAtA ke samAna hai| bhAvArSa-jisa prakAra mRtyu se jIva kAMpatA hai usI prakAra bhaya se bhI jIva kApatA hai| yaha bhaya sAta prakAra kA hai bohA-isa bhava bhaya, paraloka bhaya marana vedanA jAnu / anarakSa, anugupti bhaya, akasmAta bhaya sAta / / aryAta-1, iha loka bhaya, 2. paraloka bhaya , 3, maraNa bhaya, 4. vedanA bhaya, 5, arakSA bhaya, 6. anugupti bhaya, 7. akasmAt bhaya ye sAta prakAra ke bhaya haiN| yaha bhaya kaisA hai ? jisako bhaya hotA hai vaha vyAkula hokara idhara-udhara chipatA rahatA hai| jaise ki bhaya ke hote hI mahAdeva jI nAma mAtra 'svayambhU' nAma dhAraka bhasmAsura ke bhaya se viSNu mahArAja ke siMhAsana ke nIce jAkara chipa gaye aura kRSNa mahArAja janma samaya hI kaMsarAja ke bhaya se matharA ko choDa kara bandAvana ko cale gaye aura gvAlinI yazodA kI putrI ko kRSNa ke badale meM kaMsa ko sauNpaa| taba kaMsa ne usa kanyA kI nAsikA ko. dabAkara capaTA kara diyaa| bhAvArtha-nAsikA ke Upara muSTikA prahAra kara dene se nAsikA capaTI ho gaI / aisA jo dAmodara pauroM kI bali dekhakara svayaM bace to dhanya hai aise Izvarapane ko! puna:yazodA nAmaka gyAliniyoM ke snanase utpanna dugdhapAna karake kRSNa vRddhi ko prApta hue| tatpazcAt gAyoM aura bhaisoM ko jAkara ghera liyA aura gvAliniyoM ke dadhi kocurAkara khAyA / phira bhI unheM Izvara mAnate haiN| aise bhole-bhAle jIvoM kI ajJAnatA ko kyA kaheM ? ye loga mithyAtva ke andhakAra meM andhe ho gaye haiN| aba vicArie ki jisa bhaya nAmaka doSa ne dhUrjaTI paura pranaMga pitA ko bhI satAyA to anya puruSoM kA kyA kahanA? aisA bhaya nAmaka doSa arahanta bhagavAn sakala paramAtmA ke nahIM hai, ataH aise sakala paramAtmA hamArI rakSA kreN|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra prema (13) nivA doSa--yaha nidrA kaisI hai ? nidrA ke prAveza meM yaha jIva acetana hokara gAphisa ho jAtA hai aisI avasthA meM use kucha bhI sudha-budha nahIM raha jaatii| sote hue ko cAhe jo bhI kucha kara DAlo use khabara nahIM rhtii| nidrA rUpI nazA bhI viSNu mahArAja ke andara pAyA jAtA hai kyoMki kAlo nAga kI pITharUpI zayyA para chaH mAha taka hAtha pAMva pasAra kara nidrA meM magna rahe / udhara SaTmAsa ke viyoga ho jAne se gvAliniyA~ duHkhI hokara rone lgiiN| to vicAra kojiye ki aise Izvara kA kyA ThikAnA hai|? aisA nidrA nAmaka doSa mahanta sakala paramAtmA meM nahIM hai so parama puruSottama merI rakSA kreN| (14) cintA doSa-yaha doSa kaisA hai ? jisake hote hI jIva ke mana meM vaicenI ho jAtI hai| punaH yaha cintA kaso hai ? bhasma se DhakI huI agni ke samAna andara zarIra ko bhasma kara detA hai| uktaM gha, giradhara kavi kI kuNDalI isa prakAra hai cintA jvAla zarIra bina, bAvAnala laga jAya / prakaTa dhUma nahi dekhie, ura ambara budhakAya // ura andara budhakAya jale, jyoM kAMca kI bhttttii| jala gae lohUM, mAMsa, raha gaI hAr3a kI raTTI // kaheM giradhara pApiyA tunaH ho mI gita ve nara kaise jiyeM, jAhiM tama vyApe cintA // prarya-aisI cintA rUpI agni kAMca kI bhaTTI ke samAna jinake andara rahatI hai unake duHkha kA kyA pUchanA? ghoSa - cintA citA samAna, vindu mAtra antara lkho| citA vahata niHprANa, cintA vahata sajIva ko|| aisA cintA nAmaka doSa bhI brahmA, viSNu, aura maheza meM pAyA jAtA hai / kyoMki cintA vahAM para avazya hotI hai jahAM para rAga-Sa maujUda rahatA hai aura jahA~ para rAga-doSa hai vahA~ para devatvapanA nhiiN| bhAvArya- bhakti vAnoM se rAga asuroM se baira, so asuroM ko mArane kI cintA hone se nizcaya hI yaha doSa bhI inameM pAyA jAtA hai / java ve svayaM duHkhI haiM to apane bhaktoM ko kahAM se sukha de sakate haiM ? ataH rAga dveSa rahita bItarAga deva hI sarbazatA aura sarvathA sukhI dIkhate haiN| kAraNa ki ve na bhaktoM se prema aura na vaira karane vAloM se dveSa rakhate haiM isa kAraNa unako cintA nahIM, taba rAga huSa se rahita hone ke kAraNa vItarAga deva hI sarvatra sukhI hai aura jaba ve svayaM sukhI haiM tabhI hama sabhI ko bhI rAga Sa rahita sukhadAyI upadeza dete haiM, para jo svayaM sukhI nahIM vaha dUsare ko kyA sukha kA upadeza de sakatA hai ? isa bAta se yaha nizcaya ho gayA ki rAga-dvaSa yukta jo hai use cintA hai aura cintA se vaha duHkhI hai jo rAga-dveSa se rahita hogA vahIM cintA se rahita ho sakatA hai jahA~ cintA nahIM hai vahA~ duHkha nahIM hai| isI lie bharahanta paramAtmA meM jo ananta sukha vidyamAna hai vaha rAga-dveSa se rahita hone ke kAraNa hai| ataH meM bhI unhIM kI zaraNa prApta ho jAU~ jisase ki maiM bhI unake sukha ko dhAraNa kara skuu|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ namIkAra graMtha (15) sveda voSa-arthAt pasInA yaha doSa kaisA hai ? isase zarIra meM sugindhata vastu kA lepana karane para bhI kSaNa mAtra meM vaha punaH use naSTa karake durgandha ko prApta karA detA hai aura pragaTa hote hI becainI hone lagatI hai| isake saMga se sugandhita vastra bhI durgandhita ho jAte haiM aisA durgandha rUpa sveda doSa hai yaha doSa arahanta paramAtmA ko nahIM hotA / aise arahanta sakala paramAtmA mere bhI doSa ko dUra kreN| (16) rAga (prema) doSa-kaisA hai yaha rAga ? isa rAga rUpa jAla kI vicitra gati hai| isameM samasta saMsArI jIva phaMse hue haiM / jaise jAla meM pazu-pakSI nAnA prakAra ke duHkhoM ko bhogate haiM, isI prakAra jo bhI isa jAla meM phaMsA vaha bhayAnaka duHkha ko bhogatA rahatA hai| puna: yaha rAga kaisA hai? agni ke samAna prAtApakArI hai| bhAvArtha-jisa vastu se jIpa ko sA prayatama hotA hai usakA viyoga ho jAne se AtApa arthAt duHkha hotA hai| yAvat abhISTa vastu prApta na ho tAvat cAha rUpI agni se vaha jalA karatA hai| aisA rAga nAmaka doSa brahmA, viSNu aura maheza meM bhI pAyA jAtA hai| bhAvArtha- brahmAko devAMganAoM se, viSNu ko sudarzana cakra se aura maheza ko trizUla se rAga hone se ve sabhI duHkhI haiM / aise deva nAma mAtra sukhI haiM / ataH rAga rUpI doSa kI agni ko zrI jinendra bhagavAna ne samatA rUpI zItala jala se zAnta kiyA hai / unake caraNAravinda sadA mere hRdaya rUpI sarovara meM nivAsa kreN| (17) dveSa arthAta vaira doSa-yaha doSa kaisA hai ? jaba mana meM dveSa paidA ho jAtA hai taba mitra bhI zatru ho jAte haiM / yaha dveSa doSa anya devoM meM bhI pAyA jAtA hai| bhAvArtha-viSNa ne rAkSasoM se vaira kiyA thaa| unake lie narasiMha avatAra dhAraNa karake daityendra hiraNyakazyapa ke vakSaHsthala ko bar3e yatna se nAkhUnoM se vidIrNa kiyA thA / punaH arjuna ke sArathI kRSNa ne mahAbhArata saMgrAma meM kauravoM ko mArA aura mahAdevajI ne bhasmAsura kA vadha kiyA tathA vANa se agni utpanna karake tIna puroM ko jalA diyA / mataH dveSa inake andara hai para kevalI bhagavAna ko kisI se bhI dvaSa nahIM hai| ve SaTakAyika jIvoM ke rakSaka arahanta paramAtmA bhava samudra se mujhe pAra kreN| (18) maraNa doSa-yaha maraNa kaisA hai ? isa maraNa ke mukha kA grAsa sabhI saMsArI jIva hai| yaha doSa bhI parahanta sakala paramAtmA meM nahIM hai| iti aSTAdaza doSa varNana samAptam / prArambha meM hI kahA thA ki-aThAraha doSa rahita aura Atmika ananta catuSTya va vAhya 34 atizaya se yukta tathA aSTa prAtihArya se yukta parahanta deva haiN| isalie Upara aThAraha doSoMkA saMkSepa meM varNana kiyA gayA hai| aba 46 guNoM kA saMkSipta svarUpa kahate haiM yohA-cautIsoM pratizaya sahita, prAtihAyaM puna paatth| ananta catuSTaya guNa bareM, yaha chiyAlosoM pATha // artha sugama hai / anyoktaM : dohA-vigata doSa matizaya garima, pratihArya catunaMta / evaMchiyAlIsa guNa sahita, viraktatAnaMtAnaMta //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMca maba janma ke dasa atizayoM kA varNana karate haiM : dohA-- atizaya rUpa sugandha tana, nahIM paseva nihAra / priya hita vacanA, atula bala, rudhira zveta prAkAra // lakSaNa sahasa aru pATha tana, samacatuSka saMThAna / banavRSabhanArAcayuta, ye janamata dasa jAna // artha-(1) atyanta sundara zarIra hai, vaha aisA nahIM hai, ki jaisA kAle nAga kI phukAra se viSNu jI kA zarIra zyAma varNa ho gayA, aisA zarIra nahIM ki jaise zivajI ke zarIra meM roga ho jAne se dhatUre kA sevana kiyA jisase ki vaha roga jAtA rahA, aisA zrI jinendra bhagavAna kA zarIra nahIM hotaa| jinendradeva ke zarIra kI prazaMsA va stuti indrAdi bhI apanI sahasra jihvA se karate samaya asamartha ho gae to phira manuSya kI bAta hI kyA hai ? (2) jinakA zarIra atyanta sundara va sugandhita hai unake zarIra sugandhi se rogiyoM kA roga nAza ho jAtA hai| (3) asveda-bhagavAna kA zarIra pasIne se rahita hotA hai / yadi pasInA pA jAya to usase durgandha kA prasaMga A jAtA hai isalie bhagavAn ke zarIra meM pasIne kA prabhAva hai| (4) bhagavAn jinendra deva ke zarIra meM mala mUtra nhiiN| yadi mala mUtra hotA to unake zarIra meM durgandha avazya pAtI / ataH jinendra bhagavAn kA zarIra atyanta sugandhita hai| (5) jinendra bhagavAn kA hitamita vacana-hita kA artha sabhI jIvoM ke lie hitakArA arthAt sandeha utpanna na karane vAlA ho, aisA alpa bacana, priya kahie amRta ke samAna priya vacana jaise amRta roga ko dUra karatA hai base bhrama rUpI roga ko haraNa karane vAlA zrI jinendra bhagavAna kA vacana hotA hai| aise nAma mAtra ke mahAdeva ke samAna vacana nahIM ki kisI ko vara diyA aura kisI ko zrApa bhagavAn jinendradeva ke vacana aise kadApi nahIM hote| (6) pratula bala-jinake zarIra ke parAkrama ke samAna kisI anya kA parAkrama yA vala nahIM hai| (7) dugdhavat zveta varNa ke samAna rudhira hotA hai / (8) samacaturastra saMsthAna- arthAt jinakA zarIra U~ce nIce aura madhya meM samAna bhAga se yathAyogya prAkRti vAlA hai| bhAvArtha-- jaise sAMce meM r3hAlI huI vastu jyoM kI tyoM sundara rahatI hai usI prakAra parama zAnta mudrA bhagavAn kA zarIra suzobhita rahatA hai / (8) panavRSabhanArAca saMhanana-arthAt jinendra bhagavAna ke zarIra meM vajra arthAt rupTana, nArAca arthAt kIla aura saMhanana arthAt asthi paMjara-- ye tInoM hI vana ke samAna abhedya haiM / isa kAraNa zrI jinendra deva kA vala bhI pravarNanIya hai| ___ bhagavAn zrI jinendradeva ke zarIra meM 1008 zubha lakSaNa hote haiM jinameM se kucha lakSaNoM ko yahAM kheNge|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamokAra zrI vRkSazaMkha saroja svastika, shkticksrovro| camara siMhAsana chatratoraNa, raMgapati nArI nro|| sAyara vivAyarakalpabelI, kAmadhenudhvajAkarI / varayanamAnakamAna kamala, phalaza krchpkehrii|| gaMgA gau vasta garur3a gopura, veNa vINA viijmaa| jagamIna mahala mRdaMgamAlA ratna hIpendyanA // nAgendra bhavana vimAna aMkuza vRkSasidvArathasahI / bhUSaNa paTavara haTTa hATaka, candracUDAmaNi mhaa|| jammU tarovara nayana subaza bAga jana mama bhAvanA / nau nidhi nakSa sumera sArava sAlavanta suhAvanA / prahamaMgalASTaka prAtihArya pramukha aura virAjahi / paramita aThottara sahasa prabhu ke aMga lakSaNa sAjahi // arthAt-1-zrI vRkSa, 2- zaMkha, 3-saroja arthAt kamala, 4-svastika, 5-zakti, 6-cakra, 7---sarovara arthAt tAlAba. 5-- caMvara, 6-siMhAsana, 10-chatra, 11 --toraNa, 12turaga parthAt ghor3A, 13--nArI, 14-nara, 15- sAyara arthAt samudra, 16 -divAkara yAnI sUrya 17-kalpavela, 18- kAmadhenu 16.--dhvajA, 20-hAthI, 21-barabaJja, 22-bANa, 23 - kamAna 240-kamala, 25-kalaza, 26- kacchapa, 27-kehari paryAt siMha, 28-gaMgA, 26-vRSabha yAnI baila, 30-garur3a, 31 --gopura 32-veNu, 33-vINA, 34-cijaNA arthAt paMkhA, 35 -- yugamIna, 36 ila, 37-mRdaMga, 38-mAlA, 36-ratnadIpa 40--nAgendra, 41-bhavana, 42-vimAna, 43- aMkuza, 44-siddhArtha vRkSa, 45-bhUSaNa, 46-paTambara, 47-haTTa, hATa, 48-candra, 46cUr3AmaNi, 50-jambUvRkSa 51 --bAga, 52-naunidhi, 53-nakSatra, 54-sumerU, 55-zArada, 56zAli-kheta 57-ghanTA, 50-darpaNa 56-bhAmanDala, 60 prazokavRkSa ityAdi bahiraMga 1008 lakSaNa bhagavAn ke aMga meM virAmAna hote haiN| kevala-jJAna ke utpanna hone para 10 pratizaya prakaTa hote haiM, ve isa prakAra haiM vohA--yojana eka zata meM sumiSa, gagana gamana mukha cAra / nahi pravayA upasarga nahi, nAhIM, kaMvalAhAra / / saba Izvara vidyApanoM, nAhIM baDhe nakha keza / pranimiSa daga chAyA rahita va kevala ke veza // 2 / / bhAvArtha-(1) jahA~ minendra bhagavAn samavazaraNAdi vAya vibhUti sahita virAjate haiM vahA~ se zata-zata yojana cAroM ora arthAt pAra sau kosa taka dubhikSatA rahita sabhI jIvoM ko AnandakArI dazoM dizAoM meM subhikSa pravartatA hai| (2) jinendra bhagavAn kA kevala-zAna hone ke bAda pRthvI para gamana nahIM hotaa| SaTkAya ke jIvoM kI bAdhA rahita mAkAza meM hI gamana hotA hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ I NamokAra pratye (3 (3) mukha to eka hI hai parantu jinendra ke zratizaya se cAra mukha dikhAI dete haiN| kAraNa yaha hai ki manuSya, deva evaM tiryaMca ye cAroM tarapha se bhagavAn ke darzana karate haiM / so cAroM tarapha se unako darzana hotA hai / isa kAraNa se bhagavAn caturmukha dIkhate haiM / yahA~ koI prazna kare ki cAra mukha to brahmA ke bhI haiM yaha ThIka hai parantu adhika mukhoM ke hone se Izvara nahIM kahalAyA jA sktaa| yadi adhika mukhoM ke hone se hI Izvara kahalAyA jAya to zivajI ke putra kArtikeya ke chaH mukha haiM unako bhI Izvara kaho so nahIM kahalAyA jA sktaa| Izvara to vahIM hai jo pralokAkAza sahita bhUta, bhaviSyata aura vartamAna kAla sambadhI antAnanta paryAyoM ko pariNati sahita samasta tInoM lokoM ko svayameva indriya udyotAdika kI sahAyatA se rahita pratyakSa dekhe jAne aura apane nijAtmika atizaya se caturmukha yukta sabhI jIvoM kA hitopadeSTA ho vahI Izvara hai| eka bAra brahmA indra kI padavI lene kI abhilASA se daNDa pAtra koNa karatA yA upakara para indra kI urvazI nAmaka apsarA indra kI zrAjJA se inake tapa ko bhraSTa karane ke nimitta aaii| usa urvazI nAmaka apsarA ke rUpa meM rAga ko bAhulyatA ko prApta hone se usane apane caturmukha kI racanA kI / so aisA caturmukha brahmA hama logoM ke samAna hai vaha Izvaratva ko prApta nahIM ho sktaa| jo kSudhA, tRSA, rAga dveSa, kAmAdika rahita hokara ananya pravinAzI sukha meM lIna hokara kRtakRtya huA vahI sarvajJa vItarAga caturmukha dharmopadezI brahmA hamAre mAnya haiM, anya nahIM / (4) dayA kA prabhAva arthAt jahA~ jinendra bhagavAn kevalajJAna se yukta tiSTate haiM vahA~ para jIvoM ke dayA rahita pariNAma nahIM hote haiM / bhAvArtha -- dayAhIna jIva bhI dayA sahita ho jAte haiM / (5) jahA~ para kevalI bhagavAn kA samavazaraNa tiSThatA hai vahA~ para kisI prakAra kA upasarga nahIM hotA / bhalA Izvara ke hote hue upadrava ho to bar3e Azcarya kI bAta hai / jaise kRSNa mahArAja ke hote hue bhI dvArikApurI jalakara bhasma ho gayI / isa prakAra ke upadrava yadi Izvara ke sanmukha hoveM to vaha Izvara kAhe kA ? isa kAraNa unakI zakti hI Izvaratva ko prapragaTa karatI hai isalie vaha Izvara nahIM / Izvara to vahI hotA hai jisake hote hue kisI jIva ko kisI prakAra kI bhI upasarga bAdhA na ho sake / (6) kevala grAsa varjita arthAta devAdhideva jinendra bhagavAn ko kevalajJAna hone ke pazcAt kaMvalAhAra nahIM hotA / arthAt ve manna ke grAsa uThAkara nahIM khAte haiM yahAM zvetAmbara mata dhAraNa karane vAle kahate haiM ki ve bAhAra karate haiM arthAt grAsa uThAkara khAte haiM isakA uttara yaha hai ki yaha bAta bilakula sambhava hai / kAraNa ki paramAtmA kaMbalAhAra nahIM karate aura yadi karate haiM to paramAtmA pada ke adhikArI nahIM ho skte| ye kahate haiM ki bhagavAna avazya hI kaMvalAhAra karate haiM to batAmro svayaM bAhAra (bhikSA mAMgale) ko jAte haiM ki ziSyoM se maMgAte haiM yadi yaha kahA jAya ki bhikSA lene prApa jAte haiM to bhI ucita nahIM ThaharatA kyoMki svAmI kevalI bhagavAn to AkAza meM virAjamAna hoMge aura mAhAra dene vAlA zrAvaka pRthvI para khar3A hogA to vaha kisa prakAra prahAra detA hogA aura yadi yaha kahA jAya ki mAhAra lete samaya kevalI bhagavAna bhI pRthvI para khar3e ho jAte haiM AkAza vihAra kara mAbhAva huA / yadi yaha kahA jAya ki bhagavAna apane lie AhAra ziSyoM se maMgavAte haiM to unheM ziSyoM ko prAzA denI hogI aura yadi ziSya mAhAra lene na jAya to unheM dveSa hogA aura bhagavAna ke mana meM dveSa utpanna hotA hai to ve bhItarAga kahAM rhe| isase siddha huA ki ve apane ziSyoM se apane lie mAhAra
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 NamokAra graMtha nahIM maMgAte, phira bhojana kareMge to bhojana meM rAga humA tathA dUsare bhojana kI icchA mohanIya karma kA kArya hai isalie mohanIya karma kA sadbhAva siddha huA aura mohanIya karma ke vidyamAna hone se kevalajJAna kI prApti sambhava hai / kAraNa ki zAstra meM mohanIya karma ke kSaya hone ke pazcAt antarmuhurta paryanta kSINa kaSAya nAmaka bArahavAM guNa-sthAna pAkara usake bAda yugapat zrarthAt eka samaya meM jJAnAvaraNa darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina cAroM ghAtiyA karmoM ke sarvathA naSTa hone se kevalajJAna prApta hotA hai isalie kevalI bhagavAn ke AhAra kA na karanA sarva prakAra se siddha hai, aura yadi ziSya para AhAra lAne kI AjJA na pAlI gaI to dveSa huA aura pAlI gaI to rAga humA, to vItarAgatA kA abhAva huA aura jaba rAga dveSa huA to hitopadeza kA bhI nizcaya nahIM huA, kyoMki jisase rAga hogA usako hita kA upadeza deMge aura jisase dveSa hogA use ahita kA upadeza kareMge to unake kahane ke anusAra vItarAga aura hita upadeza kA barAbara prabhAva siddha huA, punaH jaba munIzvara thAhAra ke samaya battIsa prakAra kA satarA mAnate haiM to kyA nahIM mAneMge? isa kAraNa bhI kevalI ko kaMvalAhAra sadaiva barjita hai, kyoMki kevalI yugapat eka samaya meM sarva lokAloka ko apane jJAna rUpI cakSu se avalokana karate haiM aura jagata meM hI upadrava se antarAya ho to prantarAya ko dekha jAnakara kevalI bhagavAn zrAhAra kaise grahaNa kareMge ? isa yukti se bhI bahAra kA na honA hI siddha hai aura jo yaha kahA jAya ki bhagavAn prantarAya ko nahIM dekhate to unake prati sarvajJatA kA prabhAva siddha huA aura sarvajJatA, vItarAgatA aura hitopadeza ke abhAva hone se devatva kA prabhAva huA, kyoMki sarvajJa vItarAga va hitopadezI ina tInoM guNoM ke binA deva satyArtha kabhI kisI kAla meM kadApi nahIM ho sktaa| isalie nizcaya huA ki kevalI ke kaMvalAhAra nahIM hai / (7) samasta vidyAoM kA svAmitva, prarthAt aisA nahIM ki eka vidyA arthAt vyAkaraNa par3he to vyAkaraNa zuddha ho, chanda par3he to chanda zAstra kA jJAna ho aura chanda ke pIche vyAya zAstra tathA pralaMkArAdi par3he | yaha bAta nahIM, balki unheM sampUrNa vidyAoM kA vicAra rahita yugavat bhAsa hotA hai| (8) bhagavAn ke nakha aura keza bhI nahIM bar3hate haiN| aisA nahIM ki mahAdevavat kezoM kI jaTA laTakatI rahe / kevalI bhagavAn ke keza nahIM bar3hate / ( 9 ) bhagavAn nimeSa rahita zrarthAt bhagavAn ke netroM kI palaka nahIM giratI / (10) chAyA rahita zarIra hotA hai arthAt unake zarIra kI chAyA nahIM pdd'tii| kAraNa yaha hai ki jisake chAyA hotI hai usake zarIra kI dIpti ( jyoti) meM maMdatA rahatI hai, parantu zrI jinendra bhagavAn ke zarIra kI dIpti ke Age to koTi sUrya maura candramA ko bhI dedIpyatA lupta ho jAtI hai, isalie bhagavAn ke zarIra ko chAyA nahIM hotI / bhAvArtha - zrI jinendra deva ke zarIra ke teja ke barAbara sUrya aura candramA upamA pAte haiM, kyoMki sUrya rAtri ko lupta ho jAtA hai aura candramA dina ko ThAka ke samAna prabhA hIna ho jAtA hai, parantu jinheMndra bhagavAn ke zarIra kA teja praniza sadaiva eka sA rahatA hai, isase unake zarIra kI upamA sUrya candra nahIM dhAraNa kara skte| aise kevalajJAna ke hone para jinendra ke daza pratizaya hote haiN|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtra zrayaM - devakRta caudaha atizaya dohA-deva racita haiM jAradaza, arddha mAgadhI bhASa / zrApasa mAMhi mitratA, nirmala diza zrAkAza // 1 // hota phUla phala Rtu sarva pRthvI ko samAna / caraNa kamala tala kamala dala, mukhateM jaya jayavAna // 2 // maMda sugaMdha vyAra puni, gaMdhodaka kI vRSTi / bhUmi viSai kaMTaka nahIM, harSataI samasRSTi // 3 // dharma cakra prAge thalaM. puti basu maMgala sAra / pratizaya zrI mahaMta ke ye cautIsa prakAra // 4 // utpanna hue zrama kA anta hai / vaha prApta hotA hai| isalie vahA~ para jIvana 15 partha - 1. arddha bhAgadhI bhASA kA honaa| jisakA zabda eka yojana zrarthAt cAra koza taka sunAI de / 2. samasta jIvoM meM paraspara mitratA kA honA arthAt samasta jAti virodhI jIva yathA-hastIsiMha, gau- siMha, sarpagarUDa, mArjAra-svAna (kuttA) mArjAra - mUSaka, ityAdi samasta mitra bhAva ko dhAraNa kara bhagavAn ke nikaTa ekatra hokara baiThate haiM / 3. AkAza kA nirmala honA / 4. dizAoM kA nirmala honA aisA nahIM ki jahAM kevala jJAna yukta devAdhideva jinendra bhagavAn tiSThate haiM vahIM prAMdhI se dhUli kI bhora meghoM dvArA pAnI kI varSA ho arthAt ye usa samaya nahIM hote| aisA atizaya jinendra ke kevalajJAna kA hI hai jo samasta dizAyeM mala rahita nirmala dIkhatI haiM / 5. sabhI RtuoM ke phalAdika kA eka samaya phalanA SaD RtuoM meM hone vAle phala puSpa dhAnyAdika nija nija samaya ko chor3a kara samasta eka hI samaya meM phalate haiM, yaha bhI bhagavAn ke kevalajJAna kA hI prabhAva hai / 6. eka yojana paryanta pRthvI kA tRNa kaMTakAdi rahita darpaNavat nirmala honA / 7. bhagavAn ke bihAra ke samaya yugala caraNAraviMda ke nIce devagaNoM dvArA zrAkAza meM svarNamayI kamala kI racanA karanA / 8. devoM ke dvArA prakAza meM jaya jayakAra zabda kA kiyA jAnA / 6. zItala, manda, sugandha pavana kA calanA jisake sparza se asAdhya rogiyoM ke roga dUra ho jAte haiM, yaha bhI jitendra bhagavAn ke kevalajJAna kA pratizaya hai / 10. sugaMdhita jala kI varSA honA arthAt jahA~ para jinendra bhagavAn kevala jJAna saMyukta tiSThate haiM vahA~ para maMda-maMda sugandhi yukta jala kI vRSTi prAkAza se hotI hai| vaha vRSTi jIvoM ke mAtApa ko haraNa karane vAlI hai / 11. pavanakumAra jAti ke devoM dvArA bhUmi kA tRNa kaMTaka rahita karanA / arthAt jahAM para jinendra bhagavAn tiSThate haiM vahA~ para pavana kumAra devoM ke dvArA bhUmi svaccha, tRNa kaMTakAdi rahita nirmala rahatI hai, mAnoM jinendra bhagavAn ke atizaya se pAparUpI raja dUra karake pRthvI para nirmalatA pragaTa huI ho| 12. samasta jIvoM kA zrAnandamaya honA / arthAt prAnandamaya kyoM nahIM hoM ? jahA~ para kisI prakAra kI bAdhA nahIM, upadrava nahIM aura kisI kA bhaya nahIM vahIM to mAnanda hotA hI hai / vicAra karake dekhie ki vartamAna samaya meM grISma Rtu meM kicit zItala pavana maura pAna karane ke lie miSTa zItala jala yadi prApta ho jAya to manuSya bahuta hI mAnanda mAnatA hai aura vahAM samavazaraNa meM to sugandhamaya pavana aura SaT Rtu ke phala phUloM kA eka hI samaya meM phalanA tathA vApikAoM kA miSTa, zItala jala aura dharmopadeza milatA hai jisase tIna loka ke bhramaNa se hokara mavyAbAdha, nirAkulita mananta sukha kA sthAna jo mokSa kA mArga samavazaraNa meM jo sukha hai vaisA saMsAra meM anya sthAna meM nahIM mila sakatA / zrAnandamaya hotA hI hai / 13. bhagavAn ke bhAge dharmacakra kA calanA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra ca kaisA hai vaha dharma cakra ? vaha mokSa mArga kA prakAza karane vAlA hai| 14. camara chatrAdika aSTa maMgala dravyoM kA sAtha rhnaa| praSTa maMgala dravyanAmadohA-chatra, camara, ghaMTA, dhvajA, bhArI, paMkhA, navya / svastika varpaNa saMga rahe, jina basumaMgala dravya / / artha- chatra, camara, ghaNTA, dhvajA, bhArI, paMkhA, svastika aura darpaNa khaNDa ye pATha maMgala dravya haiM jo jina bhagavAna ke sAtha rahate haiM / ityaSTa maMgala dravya nAma / aise hI janma ke daza pratizaya, kevalajJAna ke dasa pratizaya aura caudaha deva racita atizaya ye saba milakara 34 atizaya arhanta paramAtmA ke hote haiM.... aba pATha prAtihArya kA varNana karate haiM tara prazoka ke nikaTa meM, siMhAsana chavivAra / tIna chatra sira para lasa, bhAmaNDala pichavAra // 1 // divya dhvani mukha se khire, puSpa vRSTi sura hoya / hAra causaTha pamara bhaSa, bAje dundubhi joya // 2 // artha-- prazoka vRkSa kA honaa| bhAvArtha-jahAM kevalI bhagavAn tiSThate haiM, vahAM azoka vRkSa jinendra bhagavAn ke zarIra se sAta guNA UMce hotA hai aise azoka vRkSa kI prabhA se aisA mAlUma par3atA hai ki mAnoM jinendra bhagavAn kA prAzraya pAkara dIptivAna ho gayA ho / punaH vaha azoka vRkSa aisA hotA hai ki jisake darzana se jIva kA zoka dUra ho jAtA hai // 1 // ratnamayo siMhAsana bhAvArtha-jahAM para kevalI hote haiM vahAM prazoka vRkSa ke samIpa ratnamayI siMhAsana para virAjamAna zrI jinendra deva aise zobhita hote haiM mAnoM udayAcala parvata ke zikhara para prAkAza meM nikalI huI kiraNoM dvArA sUrya kA vimba hI zobhAyamAna ho rahA ho||2|| bhagavAn ke sira para chatra kA dvaranA bhAvArtha-jinendra bhagavAn ke mastaka para candramA aura sUrya kI prabhA ke pratApa kA haraNa karane vAle aura motiyoM kI mAlA ke samUha se bar3hI hai jinakI zobhA -aise tIna chatra bhagavAn kI tIna loka kI paramezvaratA ko prakaTa karate haiN| isase tIna loka kI IzvaratA tathA tIna loka ke nAtha aisA nAma jinendra deva kA sambhava hai aura brahmA, viSNu aura maheza mAdi saba nAma mAtra ke deva haiM / inako trilokInAya nahIM kahA jA sktaa| kAraNa ki nAtha aise zabda kA prayoga rakSA karane vAle ke lie hotA hai, jo tIna loka kI rakSA kare unako trilokInAtha kahate haiN| triloka arthAt Udhrva loka, madhya loka, pAtAla loka ina lokoM ke jIvoM kI jI rakSA kare unako trilokInAtha kahate haiN| trilokI nAya jaba hotA hai saba vaha kisI kI prAzA nahIM karatA aura jo pAzA karatA hai vaha Izvara nahIM hai| isalie brahmA Izvara pada ko prApta nahIM hai| usakA kAraNa yaha hai ki brahmA ne indra ke siMhAsana ko prApta karane kI icchA se cAra hajAra varSa taka tapa kiyA / para use siMhAsana prApta nahIM huA arthAt hajAroM varSoM taka tapa karake unhoMne indra ke pAsana kI icchA kI isalie aisA brahmA Izvara padavI ke yogya nahIM hai brahmA unhIM ko
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ # T NamokAra pratha {" haiM ki jo nitya kA bhAna kre| yadi use yAnI brahmA ko nijAtmA kA dhyAna hotA to dhyAna cyuta hokara vaha urvazI jAti kI tilottamA vevI ko athavA usake rUpa ko rAga kI dRSTi se dekhakara kAma bhAva se prerita hokara usako dekhane ke lie cAra sira nahIM bnaataa| isa prakAra aise nAma mAtra kA brahmA jo kAmI, krodhI va mAnI hai hamako Izvara rUpa meM mAnya nahIM hai / sAkSAt brahma to vahI hai jo nija brahma ko jAnakara kRtakRtya hokara nijAtma tatva ke prAsvAdana meM lavalIna ho, aisA kRtArtha brahma sarvajJa, vItarAgI, hitopadezI parama pada meM rahane vAlA, niraMjana arthAt karma le se rahita, Adi, madhya, anta, rahita sarva hitakAraka brahma samavazaraNa meM tIna chatra se zobhAyamAna tIna loka kI IzvaratA ko prakaTa karatA hai so parama brahma mere rakSaka hoM / punaH viSNu ko trilokInAtha kahA jAya to vaha bhI trilokInAtha nahIM ho sakate, kyoMki tIna jagata kA nAtha arthAt Izvara to use hI kaheMge jo tIna loka kI rakSA kare, sarva jIvoM para dayA kare, so yadi viSNu loka kA nAtha arthAt rakSaka hotA to tIna loka meM jarAsiMdha ko kyoM mAratA aura mathurApati rAjA kaMsa ko kyoM mAratA ? aura daityoM ke indra hiraNDakazyapu (hiraNAkuMza ) kA nRsiMha rUpa dhAraNa kara apane nakha ke dvArA vakSaHsthala kyoM vidAraNa karatA ? mahAbhArata meM yuddha ke samaya arjuna kA sArathI banakara saMgrAma meM kauravoM kA kyoM vidhvaMsa karatA / aisA koI viSNu nahIM ho sakatA | viSNu zabda kA artha to yaha hai ki jinakA jJAna ananta kAla taka vyApta rahatA hai aura samasta kSetra, kAla sambandhI aura samasta lokAloka meM vyApta hokara phailatA hai usako viSNu kahate haiM / usako bhole prANI aisA kahate haiM ki jo samasta loka meM vyApta ho vaha viSNu hai / kahA bhI hai : zloka -- jale viSNustrale viSNu, viSNuH parvata mastake | jvAlamAlA mukhI viSNuH, viSNuH sarva jaganmayaH // bhAvArtha - jala meM viSNu hai, thala meM viSNu hai, parvata meM viSNu hai, agni meM viSNu hai arthAt samasta jIvoM meM viSNu vyApta hai| so aisA samajhanA mithyA hai / yadi viSNu sarva vyApI hai to hiraNyakazyapa ko mArane ke lie nRsiMha rUpa kyoM dhAraNa kiyA ? isalie yaha nAma mAtra ke viSNu hai, sAkSAt viSNu nahIM / parantu jisakA jJAna trikAlavartI paryAya se sahita samasta padArthoM meM vyApta ho rahA hai, aise sarvajJa vItarAga antahI viSNu haiM anya koI aura nahIM / punaH mahAdeva ko bhI trilokInAtha kahA jAtA hai, parantu vaha bhI tIna jagata kA nAtha-- Izvara nahIM haiM vaha bhI rakSaka nahIM haiN| tIna loka kA nAtha vahI ho sakatA hai jo sabase zreSTha kAryakartA, jIvoM kA pratipAlaka tathA uttama mArga meM calane kA upadeza kre| usa ziva ne vANI se zragni utpanna karake nirdaya hokara tIna puroM ko dagdha kiyaa| ve apane sAtha pArvatI evaM putra kArtikeya ko rakhate haiN| isalie yogI nahIM hai / aura jo zaMkara ko Iza arthAt sAmarthya yukta Izvara kaho to zaMkara kA liMga chedana kaise huA arthAt unakA liMga kaise chedA gyaa| agara vaha bhaya rahita hai to trizUla AyuSa zrAdi kyoM dhAraNa karate haiM ? aise nAmamAtra ke zaMkara haiM, ye sukha dene vAle nahIM hai ye rakSA karane vAle bhI nahIM hai, aura jIvoM kI dayA karane vAle bhI nahIM haiN| jaise akalaMka aSTaka stotra meM kahA hai ki zArdUlavikrIDita chanda trailokyaM sakalaM trikAla viSaya, sAlokyamAlokitaM / sAmrAzvena yathA svayaM karatale relAtrayaM sAMguliH // rAgadveSa bhayA maryAta kjraaloltvlobhaavyo| nAmapavalaMghanAya sa mahAdevo mayA baMdyate //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMya artha-vaha mahAdeva kaise haiM ? jo tIna loka ke gocara aura aloka sahita samasta loka ko jAnane vAle haiM jaise aMguli sahita hathelI meM tIna rekhA sAkSAt dikhAI detI haiN| aura rAgadveSa, bhaya, roga, mRtyu, jarA, lobha Adi doSa jinakA pada ullaMghana na kara sakeM, usa mahAdeva kI maiM vaMdanA karatA huuN| isa jagata meM brahmA, viSNu, ziva, jina tathA buddha Adi nAma ke dhArI devaprasiddha hai parantu jinakA jJAna eka samaya meM tIna loka kI anantAnanta dravya, guNa aura trikAlavartI ananta paryAya ina samasta padArtha ko pratyakSa jAne vaha hI tIna jagata kA nAtha, tIna- chatra se zobhAyamAna Izvara kahalAtA hai| usa Izvara ko merA bAra-bAra namaskAra ho // 3 // / bhagavAna ke prati bhAmaNDala kA honA-baha bhAmADala kaisA hai ? jisameM bhavya rAzi ke sAta bhava jhalakate haiN| bhAvArtha-tIna bhava pichale aura tIna bhava Age ke aura eka bhava vartamAna aise sAta bhava jinendra ke pIche bhAmaNDala meM dikhate haiM so ye jinendra kA hI atizaya hai aura vaha bhAmaNDala kaisA hai ? apane atizaya se tIna loka ke padArthoM kI chuti ko tiraskAra karatA huA prakAzamAna, aneka sUrya ke samAna tejasvI hone para bhI candrasamAna zItala, prabhA se rAtri ko bhI jItatA hai||| bhagavAna ke mukha se nirakSara dhvani honA : bhAvArtha-bhagavAna kI divya dhvani khirate samaya hoTa, tAlu, rasanA, danta Adi meM kriyA nahIM hotI hai| megha kI garjanA ke samAna unakI dhvani hotI hai svargApavarga kA mArga batAne meM iSTa samIcIna dharma aura vastu svarUpa kahane meM advitIya samasta bhASA svabhAva pariNamayI bhagavAn kI divya dhvani hotI hai // 5 // devoM ke dvArA puSpa vRSTi honA bhAvArSa-mandAra sundaranameru, supArIjAta Adi kalpa vRkSoM ke puSpoM kI jo vRSTi devoM dvArA ko jAnI hai, vaha mAlUma hotI hai mAnoM bhagavAna ke divya guNoM kI paMkti hI prasArita ho rahI hai / / 6 / / yakSa jAti ke devoM ke dvArA bhagavAna ke donoM ora 32-32 camaroM kA DhoranA // 7 // bhagavAn ke samavasaraNa meM dundubhi bAje bajanA / / 8 / / jaba Age cAra ananta catuSTayoM kA varNana karate haiM ? dohA-zAna pranantAnanta sukha, darzana ananta pssaann| bala ananta arhanta so iSTa deva pahacAna // artha-jinendra bhagavAna ke ananta catuSTaya haiM-zAna ananta, darzana ananta, bala ananta, sukha ananta aise cAra ananta catuSTaya kevalI bhagavAna sakala paramAtmA ke hote haiN| bhAvArtha-- sakala paramAtmA kI AtmA ke cAra ghAtiyA karma dUra ho jAte haiM isa kAraNa cAra ananta catuSTaya pragaTa hote haiM / 'arthAt 1- jJAnAvaraNIya, 2-darzanAvaraNIya, 3-mohanIya, 4-antarAya, ye ghAtiyA karma AtmA ke nijaguNa jJAna, darzana, sukha, bala ko dhAta karane vAle haiM ataH inako pAtiyA karma kahate haiM / ye ghAtiyA karma anAdi kAla se jIvana ke sAtha lage haiM, aura jaba taka yaha jIvAtmA sakala paramAtmA na hogA taba taka yaha karma usake sAtha lage raheMge jaise svarNa meM maila hai usI prakAra jIva se anAdi kAla se karma rUpI mala sambandhita hai| jisa prakAra svarNa agni meM tapane se maila se pRthaka hokara apane nija svabhAva ko prApta ho jAtA hai, usI prakAra jIva samyagdarzana, jJAna, cAritra pora tapa rUpI agni meM tapa kara karma rUpa maila se alaga hotA hai / alaga hokara apane nija svabhAva pananta catuSTaya ko
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha prApta hokara vaha prAtmA sakala paramAtmA pada ko prApta kara letA hai| usa samaya indrAdika deva pAkara sAmAnya kevaliyoM ke lie gandha kuTI aura bhagavAn tIthaMkaroM ke lie samavazaraNa kI racanA karate haiN| noM kA rahasya le karake samavazaraNa kA varNana karate haiM-prathama samavazaraNa kI bhUmi sava bhUmi se pAMca hajAra dhanuSa pAkAhA meM U~cAI hai jisakI, aisI zrI AdinAtha bhagavAna ke samavazaraNa kI pRthvI bAraha yojana pramANa, nIla maNi ke samAna prabhAvazAlI aura dedIpyamAna kiraNoM ke samaha se atyanta ujjavala golAkAra hai| isI para samavazaraNa kI samasta racanA hai| AdinAtha bhagavAna ke samavazaraNa kI bhUmi kA jo pramANa thA vaha neminAtha bhagavAn paryanta prAdhA prAdhA yojana kama honA gayA / bhagavAn pArzvanAtha aura mahAvIra svAmI ke samavazaraNa meM bhUmi kA yaha pramANa pAva pAva yojana kama thaa| bhAvArtha-mahAvIra svAmI ke samavazaraNa kI bhUmi kA pramANa eka yojana kA thA usake cAroM dizAoM meM samasta bhUmi se lagAkara samavazaraNa bhUmi taka pratyeka dizA meM 20, 20 hajAra svarNamayI sIr3hI hotI haiM, unakI caur3AI tathA UMcAI ekara hAtha pramANa aura lambAI eka koza kI hotI hai| una sIr3hiyoM kA pramANa bhI AdinAtha bhagavAn se lekara varddhamAna bhagavAn taka kama hotA gayA / aba bhagavAn RSabhadeva ke samavazaraNa kI racanA, ke lie bhUmi kA jo pramANa hai usako 2: kA bhAga dIjiA umameM, eka bhAga ghaTAiye. aise neminAtha taka eka bhAga ghaTAnA aura pArzvanAtha tathA mahAvIra bhagavAna ke usase prAdhA bhAga ghttaanaa| prathama kahA hai jo dilA usa zilA ke sambandha meM zilAnamana kI cAroM dizAoM meM cAra galiyAM haiM / una galiyoM kI caur3AI, zilAnamana ko lambAI ke pramANa hai jaise RSabha deva bhagavAn ke samavazaraNa meM teIsako lamcI aura eka kAza caur3I galI hai, isa prakAra dhUnI sAla ke dvAra se gandha kuTI-dvAra taka lambAI jAnanA / ina galiyoM ke donoM ora sphaTika maNiyukta bhIta hai usako vedI kahate haiM / ina donoM vediyoM ke bIca jo caur3AI hai so galI kI caur3AI hai una vaidiyoM kI caur3AI vRSabhadeva ke sAr3he sAta sau dhanuSa hai aura phira yaha caur3AI kama hotI gaI hai| una galiyoM ke madhya cAra antagala bhumi hai aura usameM cAra koTa pAMca bedI hai| ina nau ke antarAla meM pATha bhami haiN| phira zilA ke anta meM koTa hai, usake Upara dUsarA koTa hai, usase Age upavana kI bhUmi hai / usase Age vedI hai, usake Upara dhvajA samUha bhUmi aura tIsarA koTa hai / usase Age kalpa vRkSa bhUmi hai, usake Age dI hai usake Upara mandira kI bhUmi hai, usake Upara cauthA koTa hai, usake Upara sabhA kI bhumi hai phira bedI hai| aise tIna ganI hai| nona galI ke antarAla bhUmi meM-bhUmi sambandhI racanA jAnanA cAhiye / una galiyoM meM cAra koTa pAMca vedI ke dvArA eka galI sambandhI nau dvAra haiM isa prakAra cAroM galI sambandhI 36 dvAra ho gaye / prathama koTa aura prathama vedI ke madhya prathama bhUmi hai| prathama koTa aura prathama vedI ke dvAra ke bIca jo galI hai use prathama bhUmi kahate haiN| aise hI anya dAroM ke bIca dvitIyA Adi bhUmi hai, vahAM prathama bhUmi kI galI ke madhya bhAga meM mAnastaMbha hai cAroM dizAoM sambandhI cAra mAnastambha haiN| hara eka mAnastaMbha ke cAroM, dizAoM meM cAra bAvar3I haiM hara galI ke donoM ora do nATya zAlAe haiN| aise hI cauthI galI / bhI do nATyazAlAe haiN| choTI galI ke donoM ora isase duganI nATyazAlAeM hai / saptama bhUmi meM cAroM dizAoM meM 8-6 ratna stUpa haiM aura AThavIM bhUmi meM dvAdaza sabhA haiN| una sabhAmoM meM kauna kauna baiThate haiM usakA varNana karate haiN| dharmasaMgraha zrAvakAcAra meM pAyA hai : teSumumyazara : svAyA / ghotibhomAsurastriyaH / naagvyntrcNdraagaaH| svamUnapazavaH kramAt / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha artha-una 12 sabhAoM meM anukramase muni tathA gaNadharadeva 1, kalpavAsI devoMkI devAMganAeM, 2. zrajikA, 3. jyotisa devoM kI striyoM, 4. vyaMtara devoM kI striyA~ 5. bhavanavAsI devoM kI striyAM, 6. bhavanavAsI, 7. vyantara, 8. jyotiSI, 6. kalpavAsI, 10 manuSya, 11. pazu, 12. baiThate haiM / svarNamANikya | mayaMtrI ThaprayaM tataH / assttcturctushcaap| prapi paristhitim || 20 arthAt usa praSTa bhUmi ke madhya meM baiDryamaNi svarNa mANikya meM tIna pITha krama se pATha dhanuSa haiM, cAra cAra dhanuSa UMce eka ke Upara eka sthita haiM / zloka sopAnAH SoDavASTArtA nAnAratma vicitratAH / kramazaH tridhupIThesu catumArgeSu bhAMtite // arthAt una tInoM pIThoM meM krama se solaha pATha aura ATha sIr3hiyA~ nAnA prakAra ke ratnoM se suzobhita cAroM aura zobhAyamAna thiiN| yaha zobhA cAroM ora se dikhAI de rahI thI sabake Upara ke tIsare pITha para chaha sau dhanuSa lambI va itanI hI caur3I tathA nau sau dhanuSa OM vo jisameM ratnoM kI dIpikA prajvalita ho rahI thI va pratyanta sugandhita puSpa va dhvajAyeM jisake cAroM tarapha suzobhita ho rahI thIM, aisI jina bhagavAna ke virAjamAna hone kI gandhakuTI banI thI usake Upara atyanta manohara nAnA prakAra ke ratnoM se jar3ita sphaTika maNi kA banA huA eka siMhAsana hai| usake bIca meM atyanta komala, pavitra va anupama sahasradalavAlA eka rakta varNa kamala hai| usake madhya mArga meM cAra aMgula antarikSa zrAkAza meM jina bhagavAn lokAkAza va AlokAkAza ko dekhate hue virAjamAna hote haiN| aura jIvoM ke zubhAzubha ko jAnakara trijagapati arthAt tInoM loka ke nAtha zrI jinendra deva apanI megha ke samAna sarvabhASA bhAvayukta nirakSara divya dhvani se satya dharma ke upadeza kI varSA karate haiM, aura dvAdasa sabhAoM meM asaMkhyAta jIva apane apane bhavatApa se saMtApita AtmA kI zanti ke lie dharmopadezAmRta kA pAna karate haiM, jinendradeva ke samavazaraNa meM mithyAdRSTi, abhavya asaMzI, anadhvasAyI jIva nahIM rahate / zrI dharmasaMgraha zrAvakAcAra meM kahA hai--- midhyAdRSTiramavyodhya-saMjJI kopi na vidyate / yazcAna vyavasAyopitaH saMdigdha viparyayaH // aura bhagavAn ke samavazaraNa meM jIvoM meM paraspara zatrubhAva bhI nahIM rahatA hai / kahA bhI hai ki hA pratiSThAyAM tatvannidhau vairatyAga : / - artha- bahuta kAla taka ahiMsA dharma pAlana karane bhI paraspara meM vairabhAva tyAga kA vyavahAra ho jAtA hai| prabhAva hai / vAle ke samIpa jAti virodhI jIvoM meM yaha kevala jinendra bhagavAn kA hI iti samavazaraNa varNanasamAptaH jina bhagavAn ko 1008 nAmoM se vinaya sahita namaskAra karate haiM: OM hrIM zrIM zrImate namaH // 1 // anaMtacatuSTayarUpa antaraMgalakSmI va samavazaraNarUpa bahiraMga lakSmI se suzobhita haiM, isalie Apa zrImAn kahalAte haiM // 1 // OM hrIM arha svayambhuve namaH || 2 || binA guru ke apane zrApa samasta padArthoM ko jAnate vAle haiM athavA apanI AtmA meM sadaiva rata rahate haiM, athavA apane Apa ho apanA kalyANa kiyA hai, athavA apane hI guNoM se svayameva vRddhi ko prApta hue haiM /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa apane Apa kevala zAna aura kevala darzama ke dvArA samasta lokAloka meM vyApta ho rahe haiM, prayayA bhavya jIvoM ko mokSarUpI sampati ko dene vAle haiM, tayA dravya paryAyoM ko indriyAdi kI sahAyatA rahita apane prApa mAnane vAle haiM athavA dhyAna karane vAle yogiyoM ko pApa pratyakSa dikhAI dete haiM prathayA loka zikhara para apane mApa jAkara virAjamAna hone vAle haiM isalie Apa svyaMbhU kahalAte haiM / / 2 / / OM hrIM mahaM vRSabhAya namaH // 3 / / Apa vRSa prarthAt dharma se bhA arthAt suzobhita hote haiM athavA dharma kI varSA karate haiM athavA bhakta jamoM ke lie iSTa vastu kI varSA karane vAle haiM. isalie Apa vRSabha kahalAte haiM // 3 // OM hrIM ahaM sambhavAya namaH // 4 // Apake dvArA sabhI jIvoM ko sukha prApta hotA hai evaM Apa kA bhAva janma pratyanta utkRSTa hai, athavA prApa sukhapUrvaka utpanna hue haiM, isalie mApa sambhava vA zambha kahalAte haiM // 4 // ___ OM hrIM arha zambhuve namaH / / 5 / / pApa paramAnanda mokSarUpI sukha ko dene vAle haiN| isalie prApa zambhU kahalAte haiM / / 5 *hrIM maha prAtmabhave namaH !! aApa apane prAtmA ke dvArA hI kRtakRtya haiM athavA mApa zuddha-buddha citcamatkAra svarUpa prAtmA meM lIna rahate haiM athavA dhyAna ke dvArA yogiyoM ke prAtmA meM hI pratyakSa hote haiM / isalie Apa prAtmabhU kahalAte haiM / / 6 / / OM hrIM aha svayamprabhAya namaH // 7 // Apa apane Apa hI prakAzamAna hote haiM athavA zobhAyamAna hote haiM isalie Apa svayaM-prabha kahalAte haiM 117 // hrIM ahaM prabhavate namaH |8| sabake svAmI hai yA sarvathA samartha haiM, isalie Apa prabhu haiM | OM hrI mahaM bhovataye namaH / / 6 / / prApa paramAnanda svarUpa sukha kA bhoga karane vAle hone se apane prApa bhovatA haiM / / 6 / / OM hrI ahaM vizvabhuve namaH ||10|| pApa kevalajJAna ke dvArA saba sthAnoM para vyApta haiM, athavA samasta lokoM meM maMgala karane vAle haiM, athavA dhyAnAdi ke dvArA samasta loka meM pragaTa hote haiM athavA samasta lokAloka ko jAnane vAle haiM, isalie mApa vizvabhU haiM // 10 // OM hrIM aha apunarbhavAya namaH // 11 // aba Apake janma, jarA, maraNarUpa saMsAra zeSa nahIM raha gayA hai prathavA bhApa saMsAra meM hI puna: utpanna hone vAle nahIM haiM isalie pApa ko apunarbhava kahate haiM // 11 // hrIM pahaM vizvAtmane namaH / / 12 / / Apa samasta loka ko apane samAna jAnate haiM athavA Apa vizva arthAt kevalajJAna svarUpa haiM isalie Apa vizvAtmA kahe jAte haiM // 12 // OM hrIM ahaM vizvalokezAya namaH // 13 // tInoM lokoM meM rahane kAle samasta prANiyoM ke mApa svAmI haiM isaliye vizva lokeza haiM / / 13 / / OM hrIM mahaM vizvataccakSuSe nama : ||14 // mApa ke cakSu marthAt kevala darzana sarva jagat meM vyApta hai isalie mApa vizvataccakSu haiM / / 14 / / OM hrIM maha prakSarAya namaH / / 15 // kabhI nAza nahIM hote isalie mApa akSara haiM // 15 // OM hrIM maha vizvavide namaH // 16 // mApa SaT dravyoM se bhare hue isa vizva prarthAt jagata kA jAnate haiM / isalie vizvavit hai // 16 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha OM hrI Izvara namaH // 67 // samalaviyoM ke Izvara Apa haiM, Apa kevala jJAna ke svAmI haiM, Apa samasta vidyAoM ke jAnane vAle gaNadharAdikoM ke svAmI haiM isalie Apa vizvavidyaza kahe jAte haiM || 17 || OM hrIM graha vizvayonaye namaH || 18 || Apa samasta padArthoM kI utpatti ke kAraNa haiM zrarthAt saba padArthoM kA upadeza dene vAle haiM isalie Apa vizvayoni kahalAte haiM || 18 || 22 OM hrIM arha anazvarAya namaH || 16 || Apake svarUpa kA kabhI nAza nahIM hotA isalie zrApa anazvara kahe jAte haiM / / 16 / / OM hrIM ahaM darzane namaH ||20|| Apa samasta lokAloka ko dekhane se vizva draSTA kahalAte haiM ||20|| OM hrIM zrIM vibhuve namaH ||21|| kevalajJAna ke dvArA Apa saba jagaha vyApta haiM athavA jIvoM ko saMsAra se pAra karane meM samartha haiM aura Apa parama tribhUti saMyukta haiM, isalie Apa ko vibhU kahate haiM ||21|| OM hrIM arha pAtre namaH ||22|| cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karane vAle jIvoM kA uddhAra kara mokSa sthAna meM pahuMcAne vAle haiM tathA dayAlu hone se Apa saba jIvoM kI rakSA karate haiM isalie Apa dhAtA kahalAte hai ||22|| OM hrIM grahaM vizvezAya namaH ||23|| samasta jagata ke svAmI hone se zrApa vizveza kahalAte haiM ||23|| OM hrIM vinAya namaH ||24|| samasta jIvoM ko sukha kI prApti kA upAya zrApane dikhalAyA hai isalie Apa jIvoM ke netroM ke samAna hone se vizvalocana kahalAte haiM ||24|| OM hrIM yaha vizvavyApine namaH ||25|| kevalajJAna ke dvArA samasta lokAloka meM Apa vyApta haiM aura kevala samudghAta karate samaya Apa ke AtmA ke pradeza samasta lokAkAza meM vyApta ho jAte haiN| isalie Apako vizvavyApI kahate haiM ||25|| OM hrIM graha vidhave namaH ||26|| Apa karmoM kA nAza karane vAle haiM athavA kevalajJAna rUpI kiraNoM ke dvArA moharUpI aMdhakAra kA nAza karane vAle haiM isalie Apa vidhu haiM // 26 // OM hrIM zraI bedhAya namaH // 27 // Apa dharma rUpa jagata ko utpanna karane vAle haiM isalie Apa - vedhA kahalAte haiM // 27 // OM hrIM zAzvatAya namaH ||26|| prApa sadA vidyamAna rahate haiM, nitya haiM isalie zAzvat kahe jAte haiM ||28|| OM hrIM ahaM vizvatomukhAya namaH ||26|| Apa ke cAroM dizAoM meM cAra mukha dIkhate haiM tathA Apake mukha ke darzana mAtra se jIvoM kA saMsAra naSTa ho jAtA hai jala kA mukhya nAma vizva hai, Apa jala ke samAna karmarUpI mala ko dhone vAle haiN| viSayoM kI tRSNA ko naSTa karane vAle aura atyanta svaccha haiM isalie zrApa vizvatomukha kahalAte haiM ||26|| OM hrIM ahaM vizvakarmaNe namaH ||30|| Apa ke mata meM samasta karma hI dukha Apa ne jIvikA ke lie SaT karmoM kA upadeza diyA hai isalie Apako hai ||30|| dene vAle haiM evaM vizvakarmA kahate
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 23 jagajjyeSThAya namaH ||31|| Apa jagata ke samasta prANiyoM meM vRddha haiM athavA zreSTha haiM isalie zrApako jagajjyeSTha kahate haiM ||31|| OM hrIM OM hrI vimUrtaye namaH ||32|| Apa anantaguNa maya haiM isalie prApa vizva mUrti kahalAte haiM // 32 // cauthe OM hrIM zrIM jinezvarAya namaH ||33|| aneka karmoM ke nAza karane meM gaNadhara devoM ko athavA 'guNa sthAna se bArahaveM guNasthAna taka rahane vAle jIvoM ko jina kahate haiM, Apa unake Izvara haiM isa lie Apako jinezvara kahate haiM // 33 // vizvaduve namaH || 34 || bhApa samasta loka ko dete haiM isalie zrApa vizvadRk OM hrIM kahalAte haiM ||34|| OM hrIM yaha vizvabhUtezAya namaH ||35|| Apa samasta prANiyoM ke Izvara haiM aura tIna jagata kI lakSmI ke pati haiM isalie Apa vizva bhUteza kahe jAte hai / / 35 / / OM hrIM zrIM vizvajyotiSe namaH ||36|| zrApakA kevala darzana rUpI teja saba jagaha bharA huA hai tathA Apa samasta jagata meM prakAza karane vAle haiN| isalie vizvajyoti kahalAte hai || 36 // OM hrI bhaI anIzvarAya namaH ||37|| ApakA koI Izvara yA svAmI nahIM hai isalie Apako anIzvara kahate haiM ||37| OM hrIM zrIM jinAya namaH || 38 || Apa ne karmarUpI zatru athavA kAma krodha Adi rAga dveSa zatru jIte haiM isalie Apa jina kahalAte haiM / / 38 / / OM hrIM jiSNave namaH ||31|| ApakA svabhAva hI sabase utkRSTa rUpa tathA prakAza rUpa hai isalie jiSNu kahe jAte haiM // 39 // OM hrIM zrIM zrameyAtmane namaH // 40 // bhrApakA jJAna pramANa rahita ananta hai isalie zrApa zrameyAtmA kahalAte haiM ||40|| OM hrIM yaha vizvarIzAyanamaH || 41 || Apa vizvarI arthAt pRthvI ke Iza yAnI svAmI haiM isalie vizvarIza kahalAte haiM // 41 // OM hrIM zrahaM trijagatpataye namaH || 42 // prApa tInoM lokoM ke svAmI haiM, isalie trijagatpati kahe jAte haiM ||42|| OM hrIM zrahaM zranantajite namaH ||43|| zrApa ananta saMsAra ko jItane vAle haiM tathA mokSa ko rokane vAle anantanAma ke graha ko jItane vAle haiM, isalie Apa ananta jit kahe jAte haiM ||43|| OM hrIM cityAtmane namaH || 44 || Apake AtmA kA svarUpa mana se bhI cita varNana nahIM kiyA jA sakatA isalie Apako acityAtmA kahate haiM ||44 || OM hrIM zrahaM bhavya bAMdhave namaH || 45 || grApa bhavya jIvoM kA sadA upakAra karate haiM isalie bhavya bandhu kahalAte haiM / / 45 / / prabaMdhanAya namaH || 46 || Apako karma kA bandha nahIM hai, athavA ghAtiyA karmoM ke dvArA zrApa baMdhe hue nahIM hai, isalie zrApa abaMdhana kahe jAte hai || 46 || OM hrIM yaha yugAdi puruSAya namaH || 47 || Apa karmabhUmi ke prArambha meM hue haiM isalie yugAdi puruSa kahalAte haiM // 47 // OM hrIM zrIM brahmaNe namaH || 48 || Apake yahAM kevalajJAna Adi samasta guNa vRddhi ko prApta hote haiM isalie Apa brahmA kahe jAte haiM // 48 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca OM hrIM zrahaM paMcabrahmamayAya namaH || 46|| mApa paMcaparameSThI svarUpa haiM isalie Apa paMcabrahmamaya kahalAte haiM // 46 // OM hrIM zrIM zivAya namaH ||50 || mApa sadA paramAnanda meM rahate haiM, tathA prAya saba kA kalyANa karane vAle haiM isalie bhrApako ziva kahate haiM // 50 // OM hrIM mahaM parAya namaH // 51 // Apa jIvoM ko mokSa sthAna meM pahucAte haiM isalie para kahe jAte haiM || 51|| OM hrIM zrIM paratarAya namaH / 52 / / dharmopadeza dene se Apa sabake guru haiM evaM sabase zra eSTha haiM isalie paratara kahe jAte haiM / / 52 / / 24 sUkSmAya namaH || 53 || Apa indriyoM ke dvArA nahIM jAne jA skte| Apa kevalajJAna ke dvArA hI jAne jA sakate haiM isalie zrApa sUkSma kahalAte haiM || 53 || OM hrIM OM hrIM yaha parameSThine namaH || 54 || indrAdikoM ke dvArA pUjya aise mokSasthAna meM evaM arahaMta pada meM rahane ke kAraNa zrApa parameSThI kahalAte haiM || 54 || OM hrIM zrIM sanAtanAya namaH || 55 // tInoM kAloM meM Apa sadA nitya rahate haiM isalie sanAtana kahe jAte haiM / / 55 / / OM hrIM zrIM svayaM jyotiSe namaH || 56 // zrApa svayaM prakAza rUpa haiM, isalie svayaM jyoti haiM / / 56 / / OM hrIM zrahaM prajAya namaH || 57 || Apa saMsAra meM utpanna nahIM hote isalie Apa aja haiM / / 57 / / OM hrIM prajanmane namaH || 58 || Apa kisI zarIra ko dhAraNa nahIM karate isalie prApa ajanmA haiM ||58 || OM hrIM ahaM brahmayonaye namaH || 51 || Apa brahma arthAt samyagdarzana, jJAna, cAritra kI yoni arthAt khAna haiM, isalie zrApa brahmayoni kahe jAte hai / / 56 / / OM hrIM ahaM ayonijAyanamaH || 60 || mApa mokSa sthAna meM caurAsI lAkha yoniyoM se rahita ho kara utpanna hote haiM, isalie prApa prayonija kahalAte haiM || 6 || OM hrIM mohArivijayine namaH || 61|| zrApa mohanIya karma rUpI zatru ko jItane vAle haiM isalie Apa moharivijayI kahe jAte hai / / 61 // OM hrIM yaha jetre namaH ||62|| mApa saba se utkRSTa rIti se rahate haiM isalie Apa jetA kahe jAte haiM // 62 // OM hrIM dharmacakriNe namaH / / 63 / / gamana karate samaya sadA Apake bhAge dharmacakra rahatA hai isalie Apako dhamaMcakI kahate haiM || 63 || OM hrIM arha dayAdhvajAya namaH || 64 || saba prANiyoM para dayA karate rUpI bhApakI prasiddha dhvajA phaharA rahI hai isalie mApa dayAdhvaja kahalAte haiM || 64 || OM hrIM prazatAriNe namaH ||65 | | Apake karmarUpI zatru zati ho gae haiM isalie Apa prazAMtAra kahalAte haiM // 65 // OM hrIM anaMtAtmane namaH // 66 // zrApa anaMta guNoM ko dhAraNa karane vAle haiM tathA ApakI AtmA kabhI naSTa nahIM hotI aura bhApa kevalajJAnI haiM isalie anaMtAtmA kahe jAte haiM / / 66 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra maMca OM klIM mahaM yogine na :: // 6 // prApane apane yogoM kA nirodha kiyA hai isalie prApa yogI hai // 67 // __ OM hrIM mahaM yogIvarArcitAya namaH // 68 / / gaNadharAdi yogIzvara bhI prApako pUjA karate haiM isalie pApa yogIzvarArcita haiM / / 6 / / OM hrIM maha brahmavide namaH 166|| pApa apane brahma parthAt pAtmA kA svarUpa jAnate haiM isalie Apa brahmavit haiM // 6 // OM hrIM maha brahmatatvazAya namaH ||7011 pApa brahma tatva prayA~t prAtmatatva kA athavA kevalajJAna kA mA. dayA kA athavA kAmadeva ke naSTa karane kA marma jAnate haiM isalie Apa brahmatatvaza hai 70 // OM hrIM ahaM brahmodhAvide namaH // 71 / / Apa brahma arthAt prAtmA ke dvArA kahe hue samasta tatvoM ko mathavA prAtmavidyA ko jAnate hai| isalie pApa brahmodyAvit kahalAte haiM ||71 // OM hrIM paha yatIzvarAya namaH // 72 // ratnatraya siddha karane vAle yatiyoM meM bhI Apa zreSTha haiM isalie yatIzvara kahe jAte haiN||72|| ___OM hrIM maI zuzAyanamaH // 73 // kroSa prAdi kaSAyoM se rahita hone se Apa zuddha haiM // 73 // ___OM hrIM maha mukhAya namaH ||74|| kevalajJAnI hone se athavA sabako jAnane se prApa dura haiM // 4 // OM hrIM maI pramukhAtmane namaH // 7 // apane pAramA kA svarUpa jAnate haiM isalie prabuddhAtmA haiM // 7 // ___OM hrIM ahaM siddhArthAya namaH / / 76 / / dharma,artha, kAma aura mokSa cAroM puruSArtha pApako siddha ho cuke hai tathA mokSa prApta karane kA hI prApakA mukhya prayojana hai evaM Apake dvArA hI jIvAdi padArthoM kI siddhi hotI hai tathA mokSakA artha arthAt kAraNa ratnatraya pApako siddha ho cukA hai isalie mApako sivANaM kahate haiM / / 7 / / ____ *hI ahaM sikSapAsanAya namaH // 77 // mApakA zAsana arthAt mata pUrNa tathA prasira hai, isalie pApa siddha zAsana kahalAte haiM // 77 / / OM hrIM maha siddhAya namaH // 78 // prApake dvArA kamoM ke mArA hone se prApa siddha kahalAte haiM 7 OM hrIM pahaM simAntavive namaH ||76|paap dvAdazAMga siddhAnta ke pAragAmI haiM, isalie bhApa siddhAntavida kahalAte haiM // 76 ____OM hrIM ahaM dhyeyAya namaH / / 8 / / yogI loga bhI prApakA dhyAna karate haiM, isalie pApa dhyeya haiM / / 8 / / OM hrIM pahaM sivasAdhyAya namaH // 1 // mApakI pArAdhanA munijana tathA siddha jAti ke deva bhI karate haiM isalie pApa siva sAdhya kahalAte haiM / / 81 // OM hrIM maha jagavite namaH ||2 // mApa sampUrNa jagata ke hitakArI haiM, zasalie zrApa jagata hita kahalAte haiM / / 2 / / " hrIM paI sahiSNave namaH // 83 pApa sahanazIla hone se sahiSNu kahalAte haiM // 83 / /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 NamokAra ma OM hrIM paha acyutAya namaH // 4 // pApa prAtmA se svarUpa se kabhI bhI vyuta nahIM hote isalie Apa acyuta haiM / 184 / OM hrIM arha anantAya namaH / / 8 / / pApake guNoM kA panta nahIM hai tathA pApake guNa nAzavAn nahIM isalie mApa ananta haiM / / 85 // ___* hrIM ahaM prabhaviSNuve namaH // 86 // mApa ke mandara ananta zakti hai isaliye prApa prabhaviSNu kahalAte haiM 1186 // ___OM hrIM ahaM bhavobhavAya namaH // 87 // saMsAra meM janma maraNa se mAga mukta ho cuke haiM evaM saMsAra meM prApakA janma uskRSTa ginA jAtA hai isaliye mApa bhavobhava hai // 7 // OM hrIM paha prabhaviSNave namaH ||8||aapkii svAbhAvika pariNati samaya-samaya meM pariNamanazIla hai athavA sau indroM ke prabhutva ko prApta karane kA mApakA svabhASa hai isaliye pApa prabhaviSNu kahalAte hai ||8|| OM hrIM ahaM prajarAya namaH // 86 // pApa bur3hApe se rahita hai mataH mApa majara kahalAte haiM // 6 // OM hrIM maha prajayAya namaH ||10|| mApako koI bhI jIta nahIM sakatA isalie mApa prajama haiM // 6 // ___OM hrIM ahaM bhrAjiSNave namaH / / 11 / / karor3oM sUrya aura candramA ko kAnti se bhI prApakI kAnti adhika hai isalie pApa bhrAjiSNu kahalAte haiM / / 1 / / OM hrIM zrahaM dhIzvarAya namaH // 62|| pApa pUrNa jJAna ke svAmI hai isalie pApa dhIzvara kahalAte haiM / / 12 / / ___ OM hrIM mahaM avyayAya namaH // 63|| pApa sadA avinAzI hai / pApa kabhI nAzaka rUpa athavA nyUnAdhika nahIM hote isalie pApa avyaya kahalAte haiM / / 63 // OM hrIM maha vibhAvasave namaH // 14|| karmarUpI kASTha ko jalAne se bhApa vibhAvasu arthAt magni haiN| moharUpI andhakAra ko nAza karane se Apa vibhAvasu arthAt sUrya hai, payavA dharma rUpI pramRta kI varSA karane se vibhAvasu arthAt sUrya haiM, tathA rAga-paprAdi vibhAva pariNAmoM ko Apane nAza kiyA hai isalie bhI pApa vibhAvasu kahalAte haiM // 4 // OM hrIM maha pasaMbhUSNave namaH / / 15 / / saMsAra meM utpanna hone kA pApakA svabhAva nahIM hai isalie pApa prasaMbhUSNu haiM / / 6 / / OM hrIM aha~ svayambhUSNave namaH / / 66 // apane pApa hI Apa pragaTa arthAt prakAzamAna haye hai isaliye prApa svayambhUSNu kahalAte haiM / / 16 // OM hrIM graha purAtanAya namaH / / 67 // pApa manAdi siddha hai, isalie purAtana haiM / / 7 / / OM hrIM aha parAmAtmane namaH |68 // pApakA pAtmA paramotkRSTa hai isaliye mApa paramAtmA kahalAte haiN| OM hrIM maha paraMjyotiSe namaH ||6 mApa mokSamArga ko pragaTa karane vAle hai isaliye pApa paraMjyoti kahalAte haiM aura tInoM lokoM meM bhApahI utkRSTa hai 18ET ___OM hrIM maha trijagatparamezvarAya namaH / / 10 / / mApa tInoM lokoM ke svAmI hai isalie pApa trijagaraparamezvara kahalAte haiM / / 100 // * hIM pahaM divya bhASA pataye namaH // 10 // mApa divya dhvani ke svAmI hai, isaliye pApa divya bhASA pati hai / / 101 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha OM hrIM prahaM divyAya namaH / / 102 / / pApa atyanta manohara hone se divya hai / / 10 / / * hI bAI pamanAye nama: ! 103 / / prApakI vANI sarvathA nirdoSa hai isaliye pApa pUtadAka kahalAte haiM / / 103 // ___OM hrIM prarha pUtazAsanAya namaH / / 104 // prApakA upadeza athavA mata pavitra hone se pApa pUna zAsana hai // 104 / / OM hrIM aha pUtAtmane namaH / / 105|| ApakA AtmA pavitra hai athavA pApa bhanya jIvoM ko pavitra karane vAle haiM / prataH pApa pUtAtmA kahalAte haiM / / 105 / / OM hrIM graha parama jyotiSe namaH // 106 // prApakA kevalajJAna rUpI teja sarvotkRSTa hai| isaliye pApa parama jyoti hai / / 106 // OM hrIM maI dhAMdhyAya namaH / / 107 // pApa dharma ke pramukha adhikArI hai imAlA dharmAdhyakSa haiN||10|| . OMlIM raha pamIzvarAya namaH / / 108 // pApa indriyoM ko nigraha karane meM zreSTha haiM isalie damIzvara kahalAte haiM / / 108 // __ * hIM pahaM zrIpataye namaH ||106 | pApa mokSAdi lakSmI ke bhoktA vA svAmI hai anAva pApa zrIpati haiM // 10 // OM hrIM paha mahate namaH / / 110 // mApa mahAzAnI hone se bhagavAn haiM / / 110 / / OMhIM graha bahate namaH // 111 // zrApa parama pUjya hone se tathA sabhI ke dvArA pArAdhanA karane ke yogya hone se ahaMnta haiM // 111 / / OM hrIM maha paramAya namaH / / 112 // pApa karma rUpI raja se rahita hone se arajA hai / / 11 / / OM hrIM maha birajAya namaH / / 113 / / Apa ke dvArA bhavya jIyoM ke karma mala dUra hote haiM tathA pApa zAnAvaraNa darzanAvaraNa se rahita haiM alaena birajA haiM / / 113 / / / OM hrIM maha zucaye namaH // 114 // prApa parama pavitra hai ki vA pUrNa brahmacarya ko pAlana karane vAle hai athavA malamUtra rahita haiM evaM moharahita haiM ataH prApa zuci haiM // 11 // ____OM hrIM graha tIrthakRte namaH // 115 // pApa dharmarUpI tIrtha ke kartA hai tathA saMsAra se pAra karane vAle dvAdazAMga rUpI tIrtha kartA haiM isalie pApa tIrthakRta haiM / / 11 / / OM hrIM zrahaM kevaline namaH // 116 // pApa ke balazAna se yukta hone se kevalI hai / / 11 / / OM hrIM maha IzAnAya namaH / / 117|| mApa ananta zastimAna hai tathA sabake Izvara hai isalie pApa IzAna hai / / 117 // OM hrIM maha pUjAhAya namaH / / 118 // prApa jhATha prakAra kI pUjA ke lie yogya hone se pUjAI haiM / / 11 / / OM hrIM maha smAtakAya namaH / / 116|| prApane apane pAtiyA karmoM kA nAza kara diyA hai tathA pUrNa zAna prApta kara liyA hai isaliye mApa snAtaka haiM / / 116 // ___OM hrIM maha pramalAya namaH / / 120 // pApa dhAtu upadhAtu prAdi mala rahita hone se amala haiM // 1,20 // *hrIM mahaM anantadIptaye namaH // 121 // prApako kevalazAna dIpti athavA prApake zarIra kI kAnti mananta hai ataH mApa anantadIpti kahalAte haiM / / 121 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prema ___ OM hrIM mahaM jJAnAtmane namaH // 122 / / pApa jJAnarUpa hone se jJAnAtma kahalAte haiM / / 122 // OM hrIM paha svambuddhaye namaH // 1233 papame pApa hI mokSa mArga meM pApa pravRta huye haiM athavA vinA guru ke svayaM mahAzAnI hue haiM isalie pApa svammukha kahalAte haiM / / 12 / / OM hrIM maha prajApataye namaH // 124|| prApa tInoM loko ke svAmI hone se prayayA sabhI ko upadeza dene se prajApati haiM / / 124 // OM hrIM mahaM muktaye namaH // 125 // mApa saMsAra aura karmoM se rahita hone se mukta haiM // 12 // OM hrIM pahaM zapataye namaH / / 126 / / pApa meM sAmarthya hone se athavA ananta zamti hone se prApa zakta haiM // 12611 OM hrIM prahaM nirAvAdhAya namaH / / 127 / / pApa bAdhA papavA dukha se rahita hone se nirAbAdha haiM / / 127 // OM hrIM yaha nikalAya namaH // 128 // pApa zarIra rahita hone se niSkala hai / / 128 / / OM hrIM paha~ bhuvanezvarAya namaH // 126 / / Apa tInoM lokoM ke svAmI hone se bhuvanezvara haiM / / 12 / / OM hrIM ahaM niraMjanAya namaH / / 130 // pApa karmarUpI aMjana se rahita home se niraMjana kahalAte haiM / / 130 // OM hrIM ahaM jagajjyotaye namaH / / 13 // jagat ko prakAzita karane se athavA mokSa mArga kA svarUpa dikhalAne se Apa jagajyoti haiM / / 13 / / ___* hrIM prahaM nizaktoktaye namaH / / 132 // Apake vacana pUrvApara praviSTa hone se pramANa haiM isaliye prApako niruksokti kahate haiM / / 13 / / OM hrIM prahaM nirAmayAya namaH // 133 // pApa roga rahita athavA zeSa rAhata hone se nirAmaya haiM // 133 / / OM hrIM mahaM acalasthitAya namaH / / 134 // anantakAla bItane para bhI prApakI sthiti acala rahatI hai isaliye pApa acala sthiti kahalAte haiM // 134 / / OM hrIM pahaM prakSonyAya namaH // 135 / / pApa vyAkulatA rahita hai athavA pApakI zAMti kabhI bhaMga nahIM hotI isaliye mApa prakSobhya kahalAte haiM // 13 // OM hrIM zraha kUTasthAya namaH // 136 // mApa sadA nitya rahane se athavA loka zikhara para virAjamAna hone se kUTastha kahalAte haiM / / 136 // hrIM maha sthANu ke namaH // 137 / / mApa gamanAgamana se rahita hone se sthANu haiM / / 137 / / *hrIM mahaM prakSayAya namaH // 138 / / pApa kSaya rahita hone prakSaya hai // 13 // OM hIM pahaM agraNIyenamaH // 13 / tInoM lokoM meM sabase zreSTha hone ke kAraNa pApa magraNI kahalAte haiM / / 13 / / OM hrIM maha prAmiNye namaH / / 140 / / mApa mokSapada ko prApta hone se grAmaNI kahalAte haiM // 14 // * hrIM paI netrAya namaH / / 141 / / mApa samasta prajA ko dharmAnusAra palAte haiM isaliye mApa netA haiM / / 14 / / OM hrIM mahaM praNetAya namaH / / 142 // mApa zAstra se utpanna karane vAle prathavA dharma athavA dharma va mokSamArga kA upadaza dene vAle haiM isaliye bhApa praNetA kahalAte haiM // 142 / /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya OM hrIM maha nyAyazAstrakRte namaH // 143 / / pApa pramANa paura nayoM ke svarUpa ko dikhAne vAle hai ataH bhApa nyAyazAstrakRta kahalAte haiM // 143 // OM hrIM mahaM zAstAya namaH / / 144 / / pApa sabhI ko hitarUpa upadeza dene se zAstA hai / / 144 / / OM hrIM maha dharmapattaye namaH / / 145 / / ratnatraya prapavA uttama kSamAdi dharmoM ke svAmI hone se mApa dharmapati hai // 14 // OM hrIM mahaM dharmAya namaH / / 146 / / mApa dharmarUpa hone se dharma hai // 146 / / OM hrIM mahaMdharmAramAya namaH // 147 // Apa dharmAtmAmoM kI vRddhi karane se dharimA // 147 // OM hrIM mahaM dharmatIrthakute namaH 148 / / pApa dharmarUpI tIrtha kI pravRtti karame se dharmatIkata kahalAte haiM // 14 // OM hrIM prahaM vRSadhvajAya namaH // 146 // pApakI dhvajA para baila kA cinha hone se athavA iSabha paryAt dharma kI dhvajA phaharAne vAle prApa vRSadhvaja kahalAte heM // 146 / / OM hrIM maha vRSAdhIzAya namaH / / 150 // bApa ahiMsA rUpI dharma ke svAmI hone se vRSAdhIza kahalAte haiM / / 150 // OM hrIM prahaM vRSaketave namaH // 151|| pApa dharma ko prasiddha karane se vRSaketu hai // 15 // OM hrIM maha vaSAyuSAya namaH // 152 // Apane kamarUpI zatru ko nAza karane ke liye dharma rUpI zastra ko dhAraNa kara rakhA hai isaliye vRSAyudha kahalAte haiM // 152 // hI aha vRSAya namaH / 1531 mApa dharma kI vRSTi karane se vaSa haiM // 15 // OM hrIM graha vRSapataye namaH // 154|| pApa dharma ke nAyaka hone se vRSapatti hai / / 154 / / OM hrIM pahaM bhave namaH // 155 // pApa sabake svAmI hone se bhI haiM // 155 / / OM hrIM ahaM vRSabhAkAya namaH / / 156 / / prApa vRSabha kA cihna hone se vRSAka hai // 156 / / OM hrIM pahaM vRSodbhavAya namaH / / 157 / / mAtA ko svapna meM vaSama dikhAI dekara mApa utpanna huye haiM athavA mahAn puNya se utpanna huye hai| isaliye Apa pRSabhodbhava kahalAte haiM / / 157 / / OM hrIM pahaM hiraNyamAmaye namaH / / 158 / / prAya sundara nAbhi vAle hone se athavA nAbhirAjA kI saMtati hone se hiraNyanAbhi hai / / 15 / / OM hIM mahaM bhUtAtmane namaH ||156|paapkaa svarUpa yathArtha hai, kabhI nAza mahIM hotA isaliye pApa bhUtAtmA haiM // 15 // OM hrIM ahaM bhUtamRte namaH / / 160 // prApajIvoM kI rakSA karane se mapavA kalyANa karane se bhUtamRta kahalAte haiM / / 160 // * hrIM paha bhUtabhAvanAya namaH / / 16 / / pApako bhAvanA sadA maMgala rUpa hai isaliye mApa bhUtabhAvana kahalAte haiM // 16 // hI praha prabhanne namaH // 162|| pApakA janma prazaMsanIya hai pathavA mApase prApake vaMza kI bakhi huI hai isaliye prabhava kahe jAte haiM // 162 / / OM hrIM mahaM vibhave namaH // 163 // saMsAra rahita hoge se pApa vibhava hai / / 163 // OM hrIM pahaM bhAsthane namaH // 164 // kevalajJAna nIti se prakAzamAna hone se pApa bhAsvam hai // 16 // * hIM maI bhavAma mamaH / / 16 / / pApa meM samaya-samaya meM utpAva hotA rahatA hai isaliye pApa bhava hai ||16shaa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya OM hrIM mahaM bhAvAya namaH // 166 / / prApa apane svabhAva meM samA lIna haiM isaliye pApa bhAva haiM / / 166 / / U~ hI maha bhavAntakAya namaH // 16 // saMsAra bhramaNa kA pApa ata karane vAle haiM, isalie bhavAntaka ko jAte haiM ||167 / / OM hrIM graha hiraNyagarbhAya namaH / / 168 / / Apake garbhAvatAra ke samaya suvarNa kI dRSTi huI thI isaliye pApako hiraNyagarbha kahate haiM // 16 // __OM hrIM prahaM zrIgarbhAya namaH / / 166| mApake garbhAvatArake samaya lakSmI ne bhI sevA kI thI athavA mApake praga-bhaMga meM sphurAyamAna lakSmI zobhAyamAna haiM, isaliye Apa ko zrIgarbha kahate haiM / / 16 / / OM hrIM prahaM prabhUtavibhave namaH / / 170 / / mananta vibhUti ke svAmI hone se bhApako prabhUta vibhava kahate haiM / / 170 / / OM hrIM maha abhavAya namaH / / 17 / / pApa janma rahita hone se prabhava kahe jAte haiM // 171 / / OM hrIM maha svayaMprabhuve namaH // 172 / / prApa apane pApahI samartha hone se svayaMprabhu kahalAte haiM // 172 // OM hrIM prahaM prabhUtAtmane namaH // 173 / / kevalajJAna ke dvArA prApakA AtmA vyApta hone se pApa prabhUtAtmA kahalAte haiM 1173| OM hrIM pahaM jagatprabhave namaH / / 174 // tInoM lokoM ke svAmI hone se pApa jagataprabhu kahalAte haiM / / 174 / / OM hrIM maha bhUtanAthAya namaH // 1755 // samasta jIvoM ke svAmI hone se prApa bhUtanAtha haiM / / 175|| OM hrIM graha sarvAdaye namaH / / 176 / / sabase prathama arthAt zreSTha hone se prApa sarvAdi hai // 176 // OM hrIM arha sarvadRze namaH / / 177 // mApa samasta lokAloka ko dekha sakate haiM isaliye sabaMdaka haiM // 177 / / OM hrIM mahaM sarvAya namaH // 178|| prApa hitopadeza kara sabhI kA kalyANa karane se sarva hai / / 17 // OM hrIM mahaM sarvazAya namaH // 176 / / mApa pUrNa samyamatva ko dhAraNa karane se sarvajJAna haiM / / 16 / / kehI maha sarva darzanAya namaH / / 10 / / mApakA darzanapUrNa pravasthA ko prApta humA hai isalie mApa sarva darzana kahalAte haiM // 10 // OM hrIM mahaM sarvAtmane namaH // 181|| pApa sabake priya hone se sarvAramA hai // 11 // *hIM prahaM sarvalokezAya namaH / 182 // prApa tInoM lokoM ke samasta jIvoM ke svAmI hone se sarvalokeza haiM / / 18 / / OM hrIM mahaM sarvavide namaH / / 183|| mApa samasta padArthoM ke jJAtA hone se sarvavid hai / / 18 / / OM hrIM graha sarva lokajite namaH // 184|| pApa anantavIrya hone ke kAraNa samasta loka ko jItane vAle haiM isalie sarvalokajita kahalAte haiM / / 184 // *loM pahaM sugataye namaH // 185|| bhApakI paMcama mokSagati pratizaya sundara hone se mathavA pApakA jJAna prazaMsanIya hone se pApa sugati kahalAte haiM / / 185 / / OM hrIM aha~ suzrutAyanamaH // 186 // pApa atyanta prasiddha hone se athavA uttama zAstrajJAna ko dhAraNa karane se pApa suzruta haiM // 16 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa OM hrIM pahaM suzrute namaH / / 187 // pApa bhaktoM kI prArthanA ko acchI taraha se sunate haiM isalie suzruta kahalAte haiM // 17 // OM hrIM maha suvAce namaH // 18811 prApakI vANI saptabhaMga svastha hone prathama hitopadeza dene se pApa suvAka kahalAte haiM // 188|| OM hrIM graha sUrya namaH / / 18 / / pApa sabake guru hone se sUri hai / / 16 / / ___OM hrIM maha bahuzrutAya namaH / / 160 // mApa zAstroM ke pAragAmI hone se bahuzruta kahalAte haiM // 190| OM hrIM pahaM vizrutAya namaH / / 161 / / prApa jagat prasiddha hone se pathavA bAstroM se bhI pApakA yathArtha svarUpa jAnA nahIM jAtA isaliye pApa vizruta hai / / 161 // OM hrIM pahaM vizvataH pAdAya namaH 192 / / pApakI kevalajJAna rUpI kiraNeM saba pora phailI huI haiM isaliye mApako vizvataH pAda kahate haiM / / 112 // OM hrIM prahaM vizvazIrSAya namaH / / 193 // loka ke zikhara para virAjamAna hone se pApa vizvazIrSa hai / / 16 / / OM hrIM maha zucitravAya namaH / / 164 // ApakA zAna atyanta nidoSa hai isaliye pApako zukisabA kahate haiM // 14 // OM hrIM mahaM sahasrazIrSAya namaH // 11 // ananta sukhI hone se bhApa sahasrazIrSa haiM // 19 // OM hrIM maha kSetrazAya namaH // 196 // prAramA ke svarUpa ko jAnane se athavA lokAloka ko jAnane se bhApa kSatraza haiM / / 166 // OM hrIM paha sahasrAkSAya namaH / / 197|| pApa anantadarzI hone se sahalAkSa hai||7|| OM hrIM mahaM sahanapade namaH // 168 // ananta vIrya ko dhAraNa karane se Apa sahasrapAda haiN||198|| OM hrIM prahaM bhUtabhavya bhavadapatre namaH // 196|| bhUta, bhaviSyat, vartamAna tInoM kAloM ke svAmI hone se Apa bhUtabhavyabhavadapatrA haiM ||166 / / OM hrIM mahaM vizvavidyAmahezvarAya namaH // 200 // pApa samasta vidyAmoM ke laSA kevalazAna ke svAmI hone ye vizvavidyAmahezvara kahe jAte haiM // 20 // ____OM hrIM maha sthaviSThAya namaH // 201 // sadguNoM ke pUrNa hone se athavA Apake pradezoM meM samasta jIvoM ke prakAza dene kI zakti hone se prApako sthaviSTa kahate haiM / / 201 // OM hrIM paha sthavirAya namaH // 202 / / pApa prAdi, manta rahita hone se bhatpanta vRddha athavA jJAna se vRkSa hai isalie sthavira kahalAte haiM // 202 / / OM hrIM paha jyeSThAya namaH // 203 / / murupa hone se pApa jyeSTha haiM / / 203 / / * hrIM pahaM pRSThAya namaH / / 2041 / sabake managaNya hone se pApa pRSTha hai // 20 // OM hrIM mahaM preSThAya namaH // 205 / / pratyanta priya hone se pApa preSTha hai / 20 / / OMhIM pahaM variSThadhiye namaH // 206 // atizaya buddhi ko dhAraNa karane vAle hone se mApa variSThadhI kahalAte haiM / / 206 // OM hrIM graha stheSThAya nama: // 207 // prApa prapanta sthira parthAt avinAzI hone se spSTha kahalAte hai // 20 // OM hrIM grahaM gariSThAya namaH // 206 / / atyanta guru hone pApa gariSTha haiM // 208 / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM maha vahiSThAya namaH // 206|| ananta guNoM ke dhAraka hone tathA aneka svarUpa ho jAne se bhApa vahiSTha hai / / 206 // OM hrIM mahaM zreSThAya namaH // 210 // prazaMsanIya hone se prApa zreSTha hai / / 21 / / OM OM haM aniSThAya namaH // 211 // atizaya sUkSma arthAt kevalajJAna gocara hone se prApa aniSTha kahalAte haiM // 211 / / OM hrIM prahaM gariSThagire namaH // 212 / / mApakI vANI pUjya hone se pApa gariSThagI kahalAte haiM / / 212 / / OM hrIM prahaM vizvabhRvAya namaH // 213 // caturgatirUpa saMsAra ko naSTa karane ke kAraNa zrApa vizvabhRda kahalAte haiM // 213 / / OM hrIM pahaM vizvazraSe namaH / / 214 // vidhi vidhAna ke kartA hone se bhApaviSavasuda haiM // 214 // OM hrIM maha vizvAya nama: 1 // 215 // tIna loka ke svAmI hone se pApa vizveTa kahalAte haiM // 215 // OM hrIM prahaM vizva ke namaH // 216 // jagat kI rakSA karane vAle hone se prApa vizvabhut kahalAte haiM // 216 // OM hrIM arha vizvanAyakAya namaH / / 217 / / sabake svAmI hone se pApa vizvanAyaka hai / / 21 / / OM hrIM pahaM vizvAsine namaH // 218 / / samasta prANiyoM ke vizvAsa yogya hone se mathavA kevalazAna ke kAraNa saba jagaha nivAsa karane se pApa vizvAsI kahalAte haiM // 218 / / OM hrIM pahaM vizvarUpAtmane namaH // 21 // prApakA prAtmA ananta svarUpa hai, isalie mApa vizvarUpAtmaka kahalAte haiM / / 216 // OM hrIM graha vizvajite namaH // 220 // saMsAra ko jItane se pApa vizvajina kahalAte haiM // 220 // OM hrIM paha~ vijinAntakAya namaH // 221 // kAla ko jItane ke kAraNa Apa vijitAntaka kahalAte haiM // 221 // OM hrIM graha vibhavAya namaH / / 222 // Apako kisI prakAra kA mano vikAra nahIM hai isalie prApa vibhava kahalAte haiM // 222 // OM hrIM maha vibhayAya namaH // 223 // bhaya rahita hone se mApa vibhaya kahalAte hai / / 223 // OM hrIM maha vIrAya namaH / / 224 // lakSmI ke svAmI hone se tathA atizaya balavAna hone se Apako vIra kahate haiM // 224 // OM hrIM maha vizokAya namaH // 225 zoka rahita hone se pApa vizoka kahalAte hai / / 225 // *hrIM maha vijarAya namaH // 226|| jarA rahita hone se pApa vijara hai // 226 / / OM hrIM graha jaraNAma namaH // 227 / / navIma na hone se arthAt pranAdi kAlIna hone se pApa jarata vA para hai||227|| hI pahaM virAgAya namaH // 228 / / rAga rahita hone se pApa virAga hai / / 22 / / OM hrIM maI vitAya namaH // 226 / / samasta viSayoM se ghirasta hone se bhApako virata kahate haiM // 22 // hI paha prasaMgAya namaH // 230 / / para vastu kA sambandha na rakhane se pApa prasaMga hai // 230 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pratha OM hrIM prahaM vivistAya namaH / / 231 // prApa ekAkI prayavA pavitra hone se vivikta haiM / / 23 / / OM hrIM ahaM votamatsarAya namaH / / 232 // IrSA dveSa na karane se Apa bItamatsara kahalAte haiM // 232 // ___OM hrIM aha vineyajanasAvadhaye namaH // 233 / / Apa apane bhavatajanoM ke baMdhu haiM isalie Apa vineyajanatA baMdhu kahalAte haiM / / 233 // OM hrIM graha vilInAzeSakaramaSAya namaH / / 234 / / karmarUpI samasta kAlimA rahita hone se prApa vilInAzeSakalmaSa haiM / / 234 // OM hrIM mahaM viyogAya namaH / / 235 // anya kisI vastu ke sAtha sambandha na hone se athavA rAga rahita hone se Apa viyoga haiM / / 235 // OM hrIM ahaM yogavide namaH / / 236 / / yoga ke jAnakAra hone se Apa yogavit haiM / / 236 // OM hrIM maha vidvAnAya namaH // 237 // mahApaMDita arthAt pUrNa jJAnI hone se prApa vidvAna haiM // 237 // OM hrIM ahaM vidhAtAya namaH / / 23 / / dharmarUpa sRSTi ke kartA hone se athavA sabake guru hone se pApa vidhAtA haiM // 238 / / ___OM hrIM graha suvidhaye namaH // 236 // Apake anuSThAna evaM kriyA atyanta prazaMsanIya hone se prApa suvidhi haiM // 236 / / OM hrIM zraha sudhye namaH // 240 // atizaya buddhimAna hone se aApa sudhI haiM / / 240 / / OM hrIM maha kSotibhAje namaH ||241|| pApa uttama zAMti ke dhAraNa se zAMtibhAk haiM // 24 // OM hrIM ahaM pRthvI mUrtaye namaH / / 242 // Apa meM pRthvI ke samAna sabako sahana karane kI zakti hone se pRthvI mUrti haiM / / 242 / / OM hrIM graha zAMtibhAje namaH // 243 / / Apa zAnti ko dhAraNa karane se zAMtibhAk kahalAte haiM / / 243|| OM hrIM graha salilAtmakAya namaH // 244 // jala ke samAna atyanta nirmala hone se tathA anya jIboM ko karmamala rahita zuddha karane se pApa salilAtmaka haiM / / 244 // OM hrIM arha vAyumUrtaye namaH / / 245 / / pApa vAyu ke samAna para ke sambandha meM rahita hone ke kAraNa vAyumUrti haiM // 245 / / hrIM arha prasaMgAtmane namaH // 246 / / parigraha rahita hone se prApa prasaMgAtmA haiM // 246 // OM hrIM maha vahni mUrtaye namaH // 247 // agni ke samAna Udhrvagamana svabhAva hone se athavA karmarUpI Indhana ko jalA dene se pApa yahnimUti haiM // 247 / / OM hrIM graha adharmaNe namaH / / 248 // adharma kA nAza karane se Apa adharmadhuka kahalAte haiM // 24 // OM hrIM arha suyajvane nmH||246|| karmarUpI sAmagrI kA havana karane se Apa suyajvA haiM / / 246 / / OM hrIM ahaM yajamAnAtmane namaH // 250 // svabhAva bhAva kI prArAdhanA karane se athavA bhAva pUjA ke kartA hone se prApa yajamAnAtmA hai // 250 / / OM hrIM aha~ sutvAya namaH // 251 // paramAnandasAgara meM abhiSeka karane se pApa sutvA kahalAte haiM / / 251 // 3
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 NamokAra graMtha OM hrIM zrIM sutrAmapUjitAya namaH || 252 // indra ke dvArA pUjya hone se zrApa sutrAma pUjita haiM / / 252 // OM hrIM Rtvije namaH || 253 || dhyAna rUpI agni meM zubhAzubha karmoM ko bhasma karane meM athavA jJAnarUpa yajJa karane se zrApa prAcArya kahalAte haiN| isalie Apako Rtvika kahate haiM / / 253 / / OM hrIM bhaI yajJapataye namaH || 254 || yakSa ke mukhya adhikArI hone se zrApa yazapati haiM / / 254 / / OM hrIM zrahaM yajyAya namaH / / 255|| sarva pUjya hone se Apa rAjya haiM // 255 // OM hrIM ahaM pazAMgAya namaH || 256 / / yajJa ke sAdhana arthAt mukhya kAraNa hone se prApa yazAMga hai / / 256 / / OM hrIM amRtAya namaH // 257 || maraNa rahita hone se athavA saMsAra tRSNA ko nivAraNa karane se Apa amRta haiM / / 257 // OM hrIM ahaM haviSe namaH || 258 // haiM ||258 || OM hrIM zrIM vyomamUrtaye namaH || 256 || zrApa zrAkAza ke samAna nirmala zrathavA kevalajJAna ke dvArA sarvavyApI hone se vyomamUrti haiM ||25|| amUrtAtmane namaH || 260 // rUpa, rasa, gaMdha, sparza, rahita hone se Apa amUrtAtmA OM hrIM haiM // 260 // zrapane AtmA meM tallIna rahane se prApa haviSa kahalAte OM hrIM nirlepAya namaH || 261 // karmarUpI lepa se rahita hone se Apa nirlepa haiM / / 261 / 2 OM hrIM zrIM nirmalAya namaH || 262 // rAgAdi rahita hone se athavA malamUtrAdi se rahita hone se zrApa nirmala haiM / / 262|| OM hrIM grahaM zracalAya namaH || 263|| Apa sarvadA sthita rahane se cala haiM // 263 // OM hrIM zrahaM somamUrtaye namaH || 264 || candramA ke samAna prakAzamAna aura zAMti hone se prathavA pratyanta suzobhita hone se zrApa somamUrti haiM // 264 // OM hrIM zrIM susaumyAtmane namaH || 265 / / prApa pratizaya saumya hone se susaumyAtmA haiM ||26|| OM hrIM sUryamUrtaye namaH || 266 || Apa sUrya ke samAna atizaya kAMtiyukta hone se sUryamUrti haiM // 266 // OM hrIM zrIM mahAprabhAya namaH // 267 // Apa pratizaya prabhAvazAlI hone se athavA kevalajJAna rUpI teja se suzobhita hone se mahAprabha haiM // 237 // OM hrIM maMtravide namaH || 268 || Apa maMtra ke jAnane vAle hone se maMtravid haiM // 268 // OM hrIM zraha maMtrakRte namaH // 266 // prathamAnuyoga Adi cAroM anuyoga rUpa mantroM ke prathavA japa karane yogya mantroM ke karttA hone se prApa mantrakRt haiM // 266 // OM hrIM prarha maMtriNe namaH || 270 || athavA mukhya hone se Apa mantrI haiM || 270 || OM hrIM yaha maMtramUrtaye namaH || 271|| AtmA kA vicAra karane se athavA loka kI rakSA karane maMtrasvarUpa hone se Apa mantramUrti haiM / / 271 // OM hrIM zrIM anantagAya namaH // 272 // ananta jJAnI hone se zrApa anaMtA haiM / 272 // se bhApa svatantra haiM // 273 // OM hrIM ahaM svataMtrAya namaH // 273 // svAdhIna hone se maMyadA AtmA ho mApakA siddhAnta hone
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 gamokAra praya OM hrIM prahaM taMtra kRte namaH / / 274 / / prAgama ke mukhya kartA hone se bhApa tantrakRta hai // 27411 OM hrIM ahaM svAMtAya namaH / / 275 / / guddha aMtaHkaraNa hone se Apa svAMta haiM // 27 // OM hrIM ahaM kRtAMtAya namaH / / 276 // yama arthAt maraNa ko nAza karane se prApa kRtAta kahalAse haiM // 276 // OM hrIM prahaM kRtAMtakRte namaH // 27 // yama arthAta maraNa ko nAza karane se paura puSya kI vRddhi ke kAraNa hone se bhApa kRtAMtakRta haiM // 277 // OM hrIM ahaM kRtaye nmH||278|| pravINa athavA atizaya puNyavAn tathA hariharAdi dvArA pUjya hone se pApa kRtI haiM 1127811 ___OM hrIM ahaM kRtArthAya namaH // 276 / / mokSa rUpa parama puruSArtha ko siddha karane se pApa kRtArtha 324 OM hrIM maha satkRtyAya namaH // 280 / / mApa kA kulya atizaya prazaMsanIya hone se pApa saskRtya haiM // 20 // OM hrIM prahaM kRtakRtyAya namaH / / 28 karane yogya samasta kArya karane se athavA samasta kArya saphala hone se prApa kRtakRtya haiM // 21 // ____OM hrIM maha kRtakRtve namaH / / 22 / / dhyAna rUpI agni meM karma, nau karma mAdi ko bhasma karane se athavA jJAna rUpI yaza karane se prathavA tapazcaryA rUpI yajJa samApta hone se prApa kRtakRtya haiM / / 282 // OM hrIM ahaM nityAya namaH // 283 // avinAzo hone se prarthAt sadA vartamAna rahane se mApa nitya haiN|r83|| OM hrIM ahaM mRtyuMjayAya namaH // 284 / / mRtyu ko jotane se pApa mRtyunjaya haiM / / 284 / / OM hrIM bharha amRtaye namaH / / 285 / / mApakA prAtmA kabhI mRtyu ko prApta nahIM hotA isalie Apa amRtyu haiM / / 285 // OM hrIM aha amRtAtmane namaH // 286 // maraNa rahita hone se prayavA amRtasvarUpa zAMtidAyaka hone se pApa amRtAtmA haiM / / 286 / / OM hrIM pahaM amRtodbhavAya namaH / / 287 / / janma maraNa se rahita hone ke kAraNa athavA anizvara avasthA ko prApta hone se athavA bhavya jIvoM ke liye mokSa prApti kA kAraNa hone se pApa samatodbhava haiM // 27 // ___OM hrIM maha brahmaniSThAya namaH // 28 // zuddha pAtmA meM tallIna rahane se Apa brahmaniSTha kahalAte haiM // 28 // OM hrIM ahaM parabrahmaNe namaH // 286 // sabase utkRSTa prathayA kevalajJAna ko dhAraNa karane se pApa parabrahma haiM. // 286) OM hrIM ahaM brahmAtmane namaH // 260 jJAna svarUpa hone se pApa brahmAtmA haiM // 26 // OM hrIM mahaM brahmasaMbhavanAya namaH / / 2613 pApa se jAna kI utpatti hotI hai athavA zuddhAtmA kI prApti hotI hai isalie Apa brahmasaMbhava haiM // 26 // OM hrIM maha mahAbrahmapataye namaH / / 26 gaNarAdi bar3e zAniyoM ke svAmI hone se pApa mahAbahmapati haiM // 26 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ra OM hrIM pahaM brahmazAya namaH // 26 // kevalI bhI mApakI stuti karate haiM prathavA kevalajJAna ke svAmI haiM isalie brahmaza haiM // 263 / / OM hrIM maha mahA brahmapadezvarAya namaH // 264 // mApamokSa ke svAmI prathayA samavazaraNa ke svAmI hone se mahAbrahmapadezvara haiM / 264 / / OM hrIM ahaM suprasannAya namaH / / 265 / / pApa bhaktoM ko svarga mokSa dene se prathavA sadA pAnandasvarUpa hone se suprasanna haiM // 26 // OM hrIM ahaM prasannAtmAya nmH||266|| prApa mala rahita hone se prasannAtmA haiM // 266 / / OM hrIM maha jJAnadharmadamaprabhave namaH / / 26711 mApa kevalajJAna dayA dharma aura indriya nigraharUpa sapazcaraNa ke svAmI hone se jJAna dharmadamaprabhu kahalAte haiM / / 267 / / / OM hrIM maha prazamAtmane namaH // 268 // krodhAdi rahita hone se Apa prazasAtmA haiM // 26 // OM hrIM graha prazAMtAtmane namaH // 26 // prApa parama zAMtarUpa hone se prazAMtAtmA haiM // 269 / / OM hrIM aha purANa puruSottamAya namaH / / 300 // anAdi kAla se mokSasthAna meM nivAsa karane se athavA anAdi kAla se sadA hone vAle tiresaTha zalAkA puruSoM meM utkRSTa hone se pApa purANa puruSottama kahalAte haiM / / 300 // OM hrIM hU~ hamezadanAya ? amAna praloka pakSa ho ApakA cihna hai isalie pApako mahAzokadhvaja kahate haiM / / 301|| OM hrIM graha azokAya namaH / / 302 / / mApa zoka rahita hone se azoka haiM // 30 // OM hrIM mahaM kAya namaH / / 303 // sabake pitAmaha hone se athavA sabako sukha dene se Apako 'ka' kahate haiM // 303 // OM hrIM graha sRSTAya namaH / / 304 / / bhakta logoM ko svarga, mokSa, dene se prApa sRSTA hai / / 304 // OM hrIM grahaM paramaviSTa rAya namaH // 305 / / ApakA prAsana kamala hai athavA kamala hI ApakA siMhAsana hai isalie Apako paviNTara kahate haiM // 305 / / OM hrIM ahaM padmazAya namaH // 306 // lakSmI ke svAmI hone se pApa padmaza hai // 306 / / OM hrIM ahaM padama saMbhUtaye namaH // 307 vihAra karate samaya indra loga Apake caraNa kamaloM ke nIce kamaloM kI racanA karate haiM isalie Apa padma saMbhUti kahe jAte haiM // 307 // OM hrIM ahaM padmanAbhaye namaH // 308 // kamala ke samAna sundara nAbhi hone sa pacanAbhi kahe jAte haiM / / 308 / / ___ OM hrIM ahaM anuttarAya namaH // 306 / / pApa se zreSTha anya koI nahIM hai ataeva aApa manuttara kahalAte haiM // 30 // OM hrIM ahaM padmayonaye namaH // 310 // lakSmI ke utpanna hone kA sthAna hone se Apa padmayoni haiM // 31 // OM hrIM AI jagadyonaye namaH // 311 // dharma rUpa jagata kI utpatti hone ke kAraNa se prApa jagadyoni haiM // 311 // OM hrIM prahaM ityAya namaH / / 312 // jJAna gamya hone se pApa itya haiM ||31saa OM hrIM maha stutyAya namaH // 313 // sabake dvArA stuti karane yogya hone se prApa stutya
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra praya OM hrIM hai stutIzvarAya namaH 3314 // samasta stutiyoM ke Izvara hone se pApa stutIzvara haiM / / 314 // OM hrIM arha stavanAyi namaH / / 315 // stutiyoM ke pAtra hone se pApa stavanAha haiM // 31 // OM hrIM prahaM haSIkezAya namaH // 316 / / indriyoM ko vaza meM karane se Apa hRSIkeza haiM / / 316 OM hrIM aha jitajeyAya namaH // 317 // kAma, krodha, roga mAdi ko jIta lene se jisajeya haiM / / 317 // OM hrIM mahaM kRtakriyAya namaH // 318 // pApane zuddha pAtmA ke prApti ke kutya pUrNa kiye hai, isalie pApa kRtakriya haiM // 318 // OM hrIM mahaM gaNAdhipAya namaH // 31 // bAraha prakAra kI samAnoM ke svAmI hone se pApa gaNAdhipa haiM // 31 // OM hrIM bhaI gaNajyeSThAya namaH // 320 // samasta saMgha ke mukhya hone se mApa gaNa jyeSTha OM hrIM ahaM gaNyAya namaH // 321 // ananta guNoM ke svAmI hone se pApa gaNya haiM / / 321 / / OM hrIM maha puNyAya namaH // 322 / pavitra hone se prApa puNya haiM / / 322 // OM hrIM pahaM gaNAgraNye namaH / / 323 / / saba ke agresara hone se gaNAgraNI haiM // 32 // OM hrIM paha~ guNAkarAya namaH // 324 / / guNoM kI khAna hone se guNAkara haiM // 324 / / OM hrIM ahaM guNAMboSaye namaH // 325 / / guNoM ke samudra hone se guNAMbodhi hai / / 3251 OM hrIM mahaM guNazAya namaH / / 326 / / guNoM ko jAnane se guNa haiM / / 326 / / OM hrI ahaM guNanAyakAya namaH / / 327|| samasta guNoM ke nAyaka hone se guNanAyaka haiM / / 327 // OM hrIM maha guNAdaraye namaH // 328 / / guNoM kA Adara karane se guNAdarI haiM // 328 / / OM hrIM ahaM guNocchedaye namaH / / 326 / / krodhAdi vaimAnika guNoM kA nAza karane se prapavA indriyoM kA nAza karane se guNocchedI haiM / / 326 / / OM hrIM graha nirguNAya namaH // 330 // kevalajJAnAdi guNa nizcita rUpa hone se athavA vaimAnika guNoM kA nAza karane se athavA guNa arthAt tantu vA vastra rahita hone se nirguNa haiM / / 330 / / OM hrIM ahaM puNyagire namaH // 331 // ApakI vANI pavitra hai isalie puNyagI haiM // 33 // OM hrIM aha guNAya namaH // 332 / / zuddha guNa svarUpa hone se guNa haiM // 33 // OM hrIM ahaM zaraNyAya namaH // 333 // saba ke zaraNa bhUta hone se zaraNya haiM // 333 // OM hrIM maha puNyavAce namaH / / 334|| puNya rUpa vacana hone se puNyavAna haiM / / 334|| OM hrIM paha pUtAya namaH // 335 / / pavitra hone se pUta haiM // 33 // OM hrIM maha vareNyAya namaH 1336 / / saba meM zreSTha hone se pathavA jIvoM ko apanA sA mukta svarUpa karane se vareNya haiM // 336 // OM hrIM pahaM puNyanAyakAya namaH // 337 / / puNya ke svAmI hone se puNya nAyaka haiM / / 337 // OM hrIM prahaM pragaNyAya namaH / / 338 // prApakA parimANa nahIM kiyA jA sakatA athavA mApake guNa nahIM gine jA sakate isalie magaNya haiM // 338|| OM hrIM maha puNyadhiye namaH // 336 // pavitra zAna hone se puNyapI hai // 33 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra OM hrIM mahaMgaNyAya namaH || 340 // sarva kalyANa karane se athavA samavazaraNa ke yogya hone se gaNya haiM / / 340 || 65 haiM / / 342 // haiM 2343|| OM hrIM zrIM puNyakRte namaH || 341 || puNya kA kartA hone se puNya kRta haiM / / 341 // OM hrIM mahaM puNya zAsanAya namaH || 342 || prApakA mArga puNya rUpa hone se prApa puNya zAsana OM hrIM dharmArAmAya namaH || 343 || dharma kA bagIcA rUpa (samUha) hone se mApa dharmArAma OM hrIM ahaM guNagrAmAya namaH || 344 || guNoM ke samUha hone se guNagrAma haiM / / 344 || OM hrIM puNyApuNyanirodhakAya namaH || 345|| puNya aura pApa donoM kA nAza karane se pApa puNyApuNya nirodhaka kahe jAte haiM ||345 || OM hrIM mahaM pApApetAya namaH || 346 / / hiMsAdi samasta pApoM se rahita hone se pApAta kahe jAte haiM // 346 // OM hrIM namaH // 347 // pApa rahita hone se vipAtmA kahe jAte haiM ||347 || OM hrIM zravipAtmAya namaH || 348 / / pApa karma naSTa hone se vipAtmA kahe jAte haiM || 348 || OM hrIM maha vItakalmaSAya namaH || 346|| karma mala rahita hone se vItakalmaSa haiM / / 346 // OM hrIM ahaM nindAya namaH || 350 || parigraha rahita hone se nirddhanda haiM ||350 || OM hrIM zrIM nidAya namaH || 351 / / ahaMkAra ke na hone se nirmada haiM / / 351 / / OM hrIM arhatAya namaH / / 352 / / upAdhi rahita hone se zAMta haiM || 352 // OM hrIM grahaM nirmohAya namaH || 353 || moha rahita hone se nirmoha haiM / / 353 / / OM hrIM heM nirupadravAya namaH || 354 / / upadrava rahita hone se nirupadrava haiM / / 354 / / OM hrIM zrahaM nirnimeSAya namaH || 355 || Apake netra ke palaka dUsare palaka se nahIM lagate haiM isaliye mApa nirnimeSA haiM / / 355 / / OM hrIM OM hrIM mahaM nirAhArAya namaH || 356 / / kavalAhAra na karane se nirAhAra haiM / / 356 // niSkriyAya namaH || 357 // kriyA rahita hone se niSkriya haiM / / 357 // OM hrIM graha nirutvAya namaH || 358 || saba prakAra ke saMkaTa rahita hone se nirupaplava haiM / / 358 / / OM hrIM zrIM niSkalaMkAya namaH || 356 // saba prakAra ke kalaMka rahita hone se niSkalaMka haiM / / 352 / / OM hrIM zrahaM nirastenAya namaH || 360|| pApoM ke dUra karane se nirastena haiM // 360 // OM hrIM ahaM nircutAMgAya namaH / / 361 / / mraparAdhoM kA nAza karane se nirRtAMga haiM / / 361|| OM hrIM zrIM nirAstravAya namaH || 362 || Astrava rahita hone se nirAstraya haiM // 362 // OM hrIM mahaM vizAlAya namaH || 363 || atizayavizAla hone se vizAla haiM / / 363 / / OM hrIM yaha vipulajyotaye namaH || 364|| kevalazAna rUpa apAra jyoti ko dhAraNa karane se vipula jyoti hai // 364 // OM hrIM zrahaM atulAya namaH || 365 // zrApake samAna granya koI na hone se atula haiM / / 365 / / OM hrIM zrIM zracitya vaibhavAya namaH || 366 / / ApakI vibhUti kA koI citana bhI nahIM kara sakatA isalie bhASa bhaviSya vaibhava haiM / / 366 // |
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra OM hrIM maha susaMvatrAya namaH // 367 // saMbara rUpa hone se athavA gaNadharAdi se veSThita rahane se susaMvRta haiM // 367 / / OM hrIM ahaM suguptAtmane namaH / 368 // prApakA pAtmA gupta hone se athavA mAlavAdi se alaga hone se pApa suguptAtmA hai / / 366 / / OM hrIM arha subhRtAya namaH / / 366 / / Apa uttama jJAtA hone se subhata haiM / / 366 / / OM hrIM ahaM sunayatatvavide namaH // 37 // pApa nagagama, saMgraha prAdi nayoM kA marma jAnate haiM isaliye sunayatatyavid kahalAte haiM / / 370 / / OM hrIM prahaM ekavidhAya namaH / / 371 / / ekA kevalazAna athavA eka prAdhyAtmavidyA dhAraNa karane se pApa ekavidha haiM / / 371 / / OM hrIM graha mahAvidyAya namaH // 3721 / Apa aneka vidyAoM ko jAnane ke kAraNa mahAvidya haiM // 372 / / OM hrIM maha munaye namaH ||373 / / mApa pratyakSa zAnI hone se muni haiM // 373 / / OM hrIM zraha parivRddhAya namaH // 374 / / tapasviyoM ke svAmI hone se bAla parivRddha haiM // 374 / / *hrauM prahaM pataye namaH // 37 // jagat kI rakSA karane se prathavA dukha dUra karane se pApa pati hai // 37 // OM hrIM maha dhozAya namaH / / 376 / / prApabuddhi ke svAmI hone se dhIza haiM / / 376 / / OM hrIM paha vidyAnidhaye namaH / / 377|| Apa zAna ke sAgara hone se vidyA niSi haiM ||377 // OM hrIM mahe sAkSiNe mamaH // 378 // tInoM lokoM ko pratyakSa jAnane se pApa sAkSI haiM // 378 / / OM hrIM paha vinetAya namaH // 376 // mokSamArga ko pragaTa karane se pApa vinetA haiM // 376 / / OM hrIM mahaM vihitAtakAya namaH / / 380 // yama kA nAza karane se prApa vihitAtaka kahalAte hai||380|| OM hrIM maha pitre namaH / / 381 // narakAdi gatiyoM se rakSA karane ke kAraNa Apa pitA hai // 38 // OM hrIM ahaM pitAmahAya namaH // 382 / / Apa sabake guru hone se pitAmaha haiM // 382 // OM hrIM mahaM pAtave namaH // 383 / / sabakI rakSA karane se prApa pAta hai // 28 // OM hrIM maha pavitrAya namaH / / 384 / / bhakti ko pavitra karane se pApa pavitra haiM // 384 // OM hrIM maha pAvanAya namaH // 385 / / sabako zuddha karane se Apa pAvana haiM // 385 / / OM hrIM ahaM gataye namaH // 386 / / jJAnasvarUpa hone se pApa gati haiM // 38 // OM hrIM graha trAtAya namaH / / 387 / / sabakI rakSA karane se pApa trAtA haiM / / 387 / / OM hrIM ahaM bhiSagvarAya namaH ||388|naam lene mAtra se hI samasta rogoM ko athavA janma, jarA, maraNAdi rogoM ko dUra karane se prApa bhiSA athavA uttama vaidha haiM / / 388 / / OM hrIM ahaM varyAya namaH / / 386 / / Apa sabase zreSTha hone se varSa hai // 36 / / OM hrIM prahaM baravAya namaH // 360 // svarga, mokSAdi ko dene ke kAraNa pAsa varada haiM / / 360 // OM hrIM bhaha paramAya namaH // 361 // bhaktoM kI icchA pUrNa karane se pApa parama haiM // 36 // OM hrIM paha se namaH // 362 // apane prAtmA sayara bhaktoM ko pavitra karane ke kAraNa mApa pumAna haiM // 362 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 NamokAra ca OM hrIM kavaye namaH || 363 // dharma, adharma kA tirUpaNa karane se zrApa kavi hai || 363 // OM hrIM he purANa puruSAya namaH ||34|| anAdi kAloda hone se Apa purANa puruSa haiM / / 364|| OM hrIM graha varSIyAnAya namaH || 365 || Apa atizaya vRddha hone se varSIyAna haiM // 365 // OM hrIM zrahaM vRSabhAya namaH || 366 / / zAnI hone se prApa vRSabha haiM || 366 // OM hrIM zrIM puruSe namaH || 367 / / sabase agragaNya hote se zrApa puru haiM / / 367 // OM hrIM rha pratiSThA prasavAya namaH // 368 // prApase sthairya guNa kI utpatti huI hai athavA prApa kI sevA karane se yaha jIva jagata mAnya ho jAtA hai isaliye prApa pratiSThA prasava kahalAte haiM / / 368 // OM hrIM zrahaM hetave namaH ||36|| mokSa ke sAkSAtkAra hone se prathavA sabhI ko jAnane se Apa hetu haiM // 366 // OM hrIM bhuvaneka pitAmahAya namaH // 400 // prApa tInoM lokoM ke jIvoM kI rakSA karane athavA upadeza dene se bhuvanaika pitAmaha haiM // 40 // OM hrIM zrIM zrIvRkSalakSaNAya namaH // 40 1 || zrIvRkSa kA cinha hone se bhApa zrIvRkSa kahalAte haiM // 40 // OM hrIM Apa lakSaNa haiM / / 402 // haiM // 44 // OM hrIM mahaM lakSaNAya namaH || 403 || lakSaNa sahita hone se prApa lakSaNya haiM // 4033 // OM hrIM zubhalakSaNAya namaH || 404 || aneka zubhalakSaNoM se sampanna hone ke kAraNa zubhalakSaNa haiM // 406 // OM hrIM zrahaM nirakSAya namaH // 405 // indriya rahita hone se prApa nirakSa haiM // 405 // OM hrIM OM hrIM OM haiM // 408 // zlekSaNAya namaH // 402 // sUkSma hone se athavA lakSmI ke dvArA prAliMgana karane sa haiM // 410 // haiM / / 412 / / puNDarIkAkSAya namaH 1406 // kamala ke samAna netra hone se zrApa puNDarIkAkSa OM hrIM bhaI siddhidAya namaH // 406 // mokSarUpa siddhi ko dene se bhApa siddhidA haiM // 406 // OM hrIM mahe siddhasaMkalpAya namaH // 410 // samasta manoratha saphala hone se mApa siddhasaMkalpa puSkalAya namaH // 407 || kevalajJAna se vRddhigata hone se Apa puSkala haiM // 407 // puSkarekSaNAya namaH // 408 // Apa kamaladala ke samAna dIrgha netra hone se puSkarekSaNa OM hrIM zrIM siddhAtmane namaH // 411 // mrApa pUrNAnandasvarUpa hone se siddhAtmA haiM / 411 / / OM hrIM siddhisAdhanAya namaH ||412|| mokSamArga rUpa sAdhana bhUta hone se Apa siddhi sAdhana samyagdRSTiyoM prathavA vizeSa zAniyoM ke dvArA jAnane OM hrIM zrIM buddhabodhyAya namaH || 413 // yogya hone se bhApa buddhabodhya hai / / 413 // OM hrIM zrahaM mahAbodhAya namaH // 414 // boSi haiM / / 414 // OM hrIM mAna haiM ||415 / / prApakA ratnatraya mati prazaMsanIya hone se prApa mahAvartamAnAya namaH // / 41 / / ApakA pUjyapanA atizaya bar3hA humA hone se mApa vayaM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra na ___ OM hrIM ahaM mahaddhikAya namaH // 416 / / prAMta adhika vibhUti ko dhAraNa karane se mahAddhika haiM / / 416 / / OM hrIM arha vedAMgAya namaH // 417 / / prathamAnuyoga mAdi cAroM vedoM ke kAraNa hone se athavA zAna svarUpa hone se Apa vedAMga haiM // 417 / / OM hrIM prahaM vedavide namaH // 41 // cAroM anuyogoM ke jAnane se athavA AtmA kA svarUpa jAnane se prApa vedavid haiM // 418 // ___OM hrIM ahaM vedyAya namaH / / 416 / / pAgama ke dvArA jAnane yogya hone ke kAraNa pApa vedya haiM / / 4.16 // OM hrIM ahaM jAtarUpAya namaH / / 420 / / utpanna hone ke samAna hI ApakA svarUpa hai athavaH prApa rUpa rahita haiM isaliye Apa jAta rUpa haiM / / 420 // OM hrIM grahaM vidAMbarAya namaH // 421 // prApa vidvAnoM meM zreSTha hone se bidAmbara haiM / / 421 / / OM hrIM ahaM vedavedyAya namaH / / 422 / / kevalajJAna ke dvArA athavA pAgama ke dvArA jAnane yogya hone se Apa vedavedya haiM / / 422 / / OM hrIM mahaM svasaMvedyAya namaH / / 423 / / anubhava gamya hone se Apa svasaMvedya haiM / / 423 // OM hrIM graha vivedAya namaH / / 424 / / prApaM vilakSaNa jJAnI hone se athavA Agama ke agocara hone se viveda haiM 11424 // OM hrIM maha vadatAMbarAya namaH / / 425|| vaktAoM meM zreSTha athavA uttama hone se Apa badatAMbara hai // 425|| OM hrIM aha anAdinidhanAya namaH // 426 / / Adi, aMta rahita hone me Apa anAdi nidhana haiM / / 426 / / OM hrIM ahaM vyaktAya namaH ||427}jnyaan ke dvArA spaSTa pratibhAsita hone se prApa vyakta haiM // 427|| OM hrIM graha vyaktavAcaye namaH / / 428 // Apake vacana samasta prANiyoM ke samajhane yogya haiM isaliye pApa vyaktavAk haiM / / 428 / / . OM hrIM aha vyakta zAsanAya nama: / / 426 / / ApakI prAjJA athavA mata samasta saMsAra meM prasiddha hone se athavA Apake kahe huye zAstroM meM pUrvApara virodha na hone se grApa vyakta zAsana haiM / / 426 / / OM hrIM graha yugAdikRte namaH / / 430 / / Apa yuga kI Adi arthAt karma bhUmi ke kartA haiM, isaliye yugAdikRta haiM / / 430 // OM hrIM mahaM yugAdhArAya namaH / / 431 / / grApa yugoM kA prAdhAra hone se yugAdhAra hai / / 431 / / OM hrIM ahaM yugAdaye namaH / / 432 / / yuga ke prArambha meM hone se pApa yugAdi haiM / 4321 // OM hrIM maha jagadAdijAya namaH / / 433 // jagat ke Adi meM arthAt karmabhUmi ke prAdi meM utpanna hone se prApa jamadAdija haiM ||433 / / ___OM hrIM ahaM pratIndrAya namaH // 434 // indra, narendra, prAdi sabake vizeSa svAmI hone se Apa pratIndra haiM // 434 // __OM hrIM graha atIMdriyAya namaH // 435 / / indriya gocara na hone se Apa atIMdriya haiM / / 435 / / OM hrIM ahaM ghIMdrAya namaH / / 436 // jJAna hone se athavA zukladhyAna ke dvArA paramAtmasvarUpa hone se ghIMdra haiM // 436 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 NamokAra graMtha OM hrIM aha maheMdrAya namaH // 437 / / pUjA ke adhipati hone se athavA indra se bhI adhika saMpativAn hone se Apa mahendra haiM // 437 // OM hrIM graha atIMdvivIya namaH / 46586ndrita ke prazanna padArthoM ko bhI jAnane se zrApa atIMdriyArthadaka haiM / / 438 // OM hrIM aha anoMdriyAya namaH / / 436 / / indriya rahita hone se Apa anidriya haiM / / 436 // ____OM hrIM aha ahamidrAcAryAya namaH // 440 / / Apa ahamindroM ke dvArA pUjya hone se amidrAcArya haiM / / 440 // OM hrIM aha" mahendramahitAya namaH ||441shaa samasta bar3e-bar3e indroM ke dvArA pUjya hone se prApa mahendramahita haiM / / 441 / / OM hrIM graha mahate namaH / / 442 / / Apa sabase pUjya va bar3e hone se mahAn haiM // 442 // OM hrIM graha udbhavAya namaH // 443 / / janma, maraNa rahita hone se athavA sarvotkRSTa hone se Apa udbhava hai / / 443 // OM hrIM arha kAraNAya namaH / / 444 / / mokSa ke kAraNa hone se pApa kAraNa haiM // 444|| OM hrIM ahaM kRte namaH // 445 / / zuddha bhAvoM ke kartA hone se Apa kartA haiM / / 445 / / OM hrIM ahaM pAragAya namaH / / 446 // saMsAra samudra ke parAgAmI hone se Apa pAraga haiM ||446 // OM hrIM ahaM bhavatArakAya namaH / / 447 // bhavya jIvoM ko saMsAra sasudra se pAra kara dene se Apa bhavatAraka haiM // 447 // OM hrIM aha agADAya namaH / / 448|| kisI ke bhI dvArA abagAhna na karane se Apa agAya haiM / / 448 / / OM hrIM ahaM gahanAya namaH / / 446 / / prApakA svarUpa hara eka koI nahIM kaha sakatA aura na jAna sakatA hai isalie gahana haiM / / 446 / / ___OM hrIM aha guhyAya namaH // 450 / parama rahasyarUpa arthAt gupta rUpa hone se Apa guhya haiM / / 450 // OM hrIM graha parAAya namaH // 451|| Apa utkRSTa vibhUti ke svAmI hone se parAyaM haiN||45|| OM hrI ahaM paramezvarAya namaH ||452|| sabake svAmI hone se athavA mokSalakSmI ke svAmI hone se Apa paramezvara haiM / / 452 / / ___OM hrIM aha anaMtarddhaye namaH // 453 / / Apa ananta RddhiyoM ke dhAraNa karane se anaMtaddhi haiM // 453 // OM hrIM aha ameyarddhaye namaH // 454 / / Apa aparimita aizvarya ko dhAraNa karane se ameddhi haiM ||454 // OM hrIM ahaM acityarddhaye namaH / / 455 / / ApakI sampati kA koI citavana bhI nahIM kara sakatA isalie Apa aciyaddhi haiM // 455 // OM hrIM ahaM samAdhiye namaH // 456 / / jagata ke samasta padArthoM ko jAnane yogya hone se athavA pUrNa jJAnI hone se prApa samagradhI haiM / / 456 // OM hrIM ahaM prAgyagrAya namaH / / 457 / / Apa saba meM mukhya hone se prAgnaya haiM // 457 / /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra preSa OM hrIM maha prAgraharAya namaH // 458 / / sabameM zreSThatA prApta karane ma prApa prAgrahara haiN||45|| OM hrIM pahU~ abhyaggrayAya namaH // 456 / / zreSThoM meM bhI sabase zreSTha hone se pApa abhyampraya haiM / / 456 / / OM hrIM ahaM pratyagrAya namaH // 460 // balavAnoM meM bhI atyantazreSTha hone se athavA loka kA mukhya bhAga pasaMda karane se pratyaya haiM / / 460 / / OM hrIM ahaM aggrAya namaH / / 461 / / sabake nAyaka hone se Apa agmaya haiM / / 461 // OM hrIM yaha agrimAya namaH / / 462 / / sabake agresara hone se bhApa agrima haiM ||46shaa ___OM hrIM ahaM agrajAya namaH / / 463 / / Apa sabase bar3e hone se agraja haiM / / 463 // OM hrIM ahaM mahAtapAya namaH / / 464 / / kaThina tapazcaraNa karane se Apa mahAtapA hai / / 464 / / OM hrIM ahaM mahAtejAya namaH ||46shaa atizaya tejasvI hone se va atizaya puNyavAna hone se Apa mahAteja haiM / / 465 // OM hrIM ahaM mahodarkAya namaH / / 466 / / ApakI tapazcayA kA phala sabase bar3A prAMta kevalajJAna hai isalie Apa mahodakaM kahalAte haiM / / 466 / / OM hrIM aha mahodayAya namaH / / 467 / / atizaya pratApI hone se athavA ApakA janma sabako pAnanda dene vAlA hone se Apa mahodaya haiM / / 467 / / OM hrIM mahaM mahAyazase namaH / / 4681 // atizaya yazasvI hone se Apa mahAyazA haiM / / 468 / / OM hrIM prahaM mahAdhAmne namaH // 46 // atizaya prakAzana rUpa hone se Apa mahAdhAmA haiM // 46 // OM hrIM maha mahAsatvAya namaH // 470 // atizaya balavAn hone se pApa mahAsatva hai / / 470 / / OM hrIM ahaM mahAdhRtaye namaH / / 471 / / pApa atizaya dhIra vIra hone se mahAdhuti haiM / / 471 / / OM hrIM maha mahAparyAya namaH // 472 // kabhI bhI vyagna na hone se mApa mahAghaya haiM / / 472 // OM hrIM graha mahAvIryAya namaH // 473 // atizaya sAmarthyavAna hone se mApa mahAvIrya haiM // 47 // OM hrIM paha mahAsaMpade namaH / / 474 / / samavazaraNa rUpa advitIya vibhUti ko dhAraNa karane se prApa mahAsaMpata haiM // 474 // OM hrIM aha mahAbalAya namaH // 475 // atizaya balavAna hone se Apa mahAbala haiM / / 475 // OM hrIM maha mahAzaktaye namaH // 476 / / ananta zakti hone se bhApa mahAzakti haiM / / 476 / / OM hrIM mahaM mahAjyotiye namaH / / 477 // atizaya kAMti yukta hone se Apa mahA jyoti haiM / / 477 // hrIM ahaM mahAbhUtaye nama : // 478 // paMcalyANakoM kI mahAvibhUti ke svAmI hone se prApa mahAvibhUti haiM // 47 // OM hrIM ahaM dhutaye namaH // 476 // atizaya zobhAyamAna hone se prApa mahAdya ti haiM mel OM hrIM ahaM mahAmataye namaH // 480 // atizaya buddhimAna hone se pApa mahAmati hai // 40 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra OM hrIM aha mahAnItaye namaH // 481 // atizaya nyAyavAna hone se prApa mahAnIti haiM // 45111 OM hrIM graha mahAkSAMtaye namaH / / 482 / / atizaya kSamAvAna hone se Apa mahAAMti haiM // 482 // OM hrIM arha mahAdayAya namaH / / 483 // atizaya dayAlu hone se Apa mahAdaya hai / / 453 // OM hrIM aha mahAprAjJAya namaH / / 484 / / atizaya pravINa hone se prApa mahAprAjJa haiM / / 484 // OM hrIM ahaM mahAbhAgAya namaH // 485 // atizaya bhAgyazAlI hone se Apa mahAbhAga haiM / / 485 // OM hrIM aha mahAnaMdAya namaH / / 486 // atizaya prAnanda svarUpa hone se athavA bhavya jIvoM ko Ananda dene se prApa mahAnanda haiM / / 486 / / OM hrIM maha mahAkavaye namaH // 487 // zAstroM ke mukhya kartA hone se pApa mahA kavi haiM // 487 // OM hrIM aha mahAmahAya namaH // 488 / / atyanta tejasvI hone se pApa mahA mahA haiM // 488 / / OM hrIM ahaM mahAkItiye namaH / / 486 / / aApakI kIti saba jagaha vyApta hone se prApa mahAkIti haiM / / 486 / / OM hrIM aha mahAkAMtaye namaH / / 460 // atyanta kA~ti yukta hone se aApa mahAkauti haiM // 46 // OM hrIM aha mahAvapuSe namaH // 461 / / atizaya sundara zarIra hone se Apa mahAvapu hai // 46 // OM hrIM aha mahAdAnAya namaH / / 462 / / bar3e bhArI dAno hone se prApa mahAdAna haiM / / 462 // OM hrIM aha mahAjJAnAya namaH // 463 // sabase bar3e kevalajJAna ko dhAraNa karane se pApa mahA jJAna haiM / / 463 // OM hrIM maha mahAyogAya namaH // 464|| yogoM kA atyanta nirodha karane se prApa mahAyoga haiM / / 464 // OM hrIM ahaM mahAguNAya namaH / / 465 / / lokoM kA kalyANa karane vAle guNoM se suzobhita hone se Apa mahAguNa haiM / / 465 / / OM hrIM arha mahAmahApataye namaH // 466 / / paMca kalyANa rUpa mahApUjA ke svAmI hone se prApa mahApati haiM // 46611 OM hrIM ahaM prApta mahAkalyANa paMcakAya namaH ||467 / / Apako garbhAcatAra Adi pAMcoM kalyANaka prApta hue haiM isalie pApa mahAkalyANaka paMcaka kahe jAte haiM / / 467 // OM hrIM aha mahAprabhave namaH // 46 // atizaya samartha athavA sabase bar3e svAmI hone se prApa mahA prabhu haiM // 46 // OM hrIM aha mahAprAtihAryAdhIzAya namaH / / 4661 azoka vRkSAdi pAThoM prAtihAryoM ke svAmI hone se Apa mahAprAtihAryAdhIza kahe jAte haiM / / 466 / / ___ OM hrIM ahaM mahezvarAya namaH / / 50 0 / 1 saba muniyoM meM uttama hone se athavA pratyakSa jJAnI hone se pApa mahA muni haiM / / 500 // OM hrIM grahaM munaye namaH / / 501 // saba muniyoM meM uttama hone se athavA pratyakSa jJAnI hone se mApa mahAmuni haiM // 50 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ I ! : , | | NamokAra graMtha OM hrIM haiM / 502 || OM hrIM aha mahAdhyAnyAya namaH ||503 // haiM / / 503 / / OM hrIM zrIM mahAdamAya namaH || 504 || viSaya kaSAyoM kA damana karane se athavA zaktimAna hone se Apa mahAdama haiM // 504 // OM hrIM zraha mahAkSamAya namaH || 505 || atizaya kSamAvAna hone se Apa mahAkSama haiM / 505 / / OM hrIM zraha mahAzIlAya namaH || 506 / / pUrNa brahmacArI hona se athavA zIla yukta hone se Apa mahAzIla haiM / / 506 / / - 45 mahAmonyAya namaH || 502 // zrApa ke vacanAMlApa para rahita hone se zrApa mahAmonI zukla dhyAna kA dhyAna karane se zrApa mahASyAnI OM hrIM graha mahAyajJAya namaH ||507 || svAbhAvika pariNati rUpa agni meM vibhAva pariNati rUpa sAmagrI ko havana kara athavA tapazcaraNa rUpa zragni meM viSayAbhilASA ko havana kara mahAyajJa karane se athavA kevalajJAna rUpa mahAyajJa prApta hone se zrApa mahAyajJa kahalAte haiM ||507 || OM hrIM graha mahAmakhAya namaH ||508 || pratizaya pUjya hone zrApa mahAmakha kahe jAte mahAtapataye namaH || 506 // paMcamahAvratoM ke svAmI hone se Apa mahAvratapati kahe hai // 508 || OM hrIM jAte haiM ||506 // OM hrIM graha' mahyAya namaH || 5.10 || jagata pUjya hone se Apa mA haiM / / 5.10 // OM hrIM zrIM mahAkAMtidharAya namaH // 111 // atyanta teja ko dhAraNa karane se Apa mahAkotira haiM // 51 // OM hrIM yaha adhipAya namaH // 512 // saba jIvoM kI rakSA karane se athavA sabake svAmI hone se Apa adhipa haiM / / 513 / / OM hrIM mahAmaitrImayAya namaH // 513|| samasta jovoM se maMtrIbhAva rakhane se Apa mahA maitrImaya haiM ||513|| OM hrIM zrApa ameya haiM / 514 // zrameyAya namaH || 514 || kisI bhI pariNAma se gine athavA nApe nahIM jAte isalie OM hrIM haiM / / 515 / / OM hrIM mahomaya haiM // 516 // OM hrIM jAte haiM / / 517 // mahAprAyo namaH || 515|| mokSa ke lie saba se bar3A upAya karane se Apa mahopAya mahomayAya namaH || 516 // maMgalamaya, jJAnamaya athavA teja svarUpa hone se prApa mahAkAyakAya namaH / / 517 // saba jIvoM para dayA karane se bhApa kAruNika kahe OM hrIM zraha maMtre namaH || 518 / / sabako jAnane se grApa maMtA hai / / 518 // OM hrIM bhaha mahAmaMtrAya namaH // 116 // aneka maMtroM ke svAmI hone se Apa mahAmaMtra haiM / 516 // OM hrI graha mahAyataye namaH // 520 // indriya nigraha karane vAloM meM sabase zreSTha hone se Apa mahAyati haiM / / 520 / /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 NamokAra graMtha OM hrIM graha mahAnAdAya namaH || 521 || gaMbhIra divya dhvani sahita hone se mApa mahAnAda haiM / / 521 / / haiM // 528 // OM hrIM zrahaM mahAghoSAya namaH || 522|| ApakI dhvani atizaya sundara hone se zrApa mahAghoSa haiM / 522 // OM hrIM zrIM mahejjAya namaH || 523|| bar3e puruSoM ke dvArA pUjya hone se athavA kebala jJAna rUpa yajJa karane se Apa mahejya haiM / / 523 || OM hrIM zraha mahasapataye namaH / / 524 // samasta teja ke adhikArI hone se prApa mahAsapiti haiM / / 524 / / OM hrIM graha mahAdhvaradharAya namaH / / 525 // ahiMsAdivratoM ke dhAraNa karane se Apa mahAdhvaradhara kahalAte haiM / / 525|| OM hrIM OM hrIM ghuryAya namaH // 526 || dhuraMdhara hone se Apa ghurya haiM / / 526 / / mahaudAryAya namaH // 527 // atizaya udAra hone se prApa mahaudArya haiM / / 527 // OM hrIM yaha mahiSThavAce namaH || 528 || ApakI vANI paramapUjya hone se zrApa mahiSThavAk OM hrIM zrahaM mahAtmane namaH / / 526 / / saba meM bar3e athavA pUjya hone se Apa mahAtmA haiM ||526 // OM hrIM zrIM mahasAMdhAtmane namaH // 530 // samasta prakAza kA teja sthAna hone se prApa mahAsAMghAya haiM / / 530 || OM hrIM zrIM maharSaye namaH // 531|| saba prakAra kI RddhiyoM ko prApta hane se prApa maharSi haiM / / 531 / / OM hrIM mahitodayAya namaH // 532 // prApakA tIrthaMkara rUpa gravatAra sabako pUjya hai isalie Apa mahitodaya kahalAte haiM / / 532 || OM hrIM arha mahAbalezAMkuzAya namaH / / 533 / / bar3e bar3e klezoM ko dUra karane se prathavA mahAklaiza arthAt tapazcaraNa rUpa aMkuza vAraNa karane se Apa mahAklezAMkuza haiM / / 533 / / OM hrIM zrarha zrAya namaH || 534 / / ghAtiyA karmoM ko jIta lene se Apa zUra haiM / / 534 / / OM hrIM yaha zUrAya namaH / / 535|| gaNadhara cakravartI Adi bar3e-bar3e puruSoM ke svAmI hone se bApa mahAbhUtapati haiM / / 535|| OM hrIM guruve namaH || 536 || dharmopadeza saba ko dene se zrApa gurU haiM / / 536 // OM hrIM zrIM mahAparAkramAya namaH || 537 || atizaya parAkramI hone se athavA jJAna zakti adhika hone se mApa mahAparAkramI haiM // 537 // OM hrIM OM hrIM haiM / / 536 / / manaMtAya namaH || 538 || anta rahita prapAra hone se Apa ananta haiM || 538 / mahAkrodha ripuve namaH || 536|| krodha ke bhArI zatru hone se zrApa mahAkoSaripu 'karane se athavA indriyoM ko vaza me OM hrIM zrIM vazine namaH || 540|| saba prANiyoM ko vaza karane se Apa bazI haiM / / 540 / / OM hrIM zrIM mahAbhavAbdhisaMtAriNe namaH // 141 // saMsAra rUpa mahAsAgara se pAra kara dene se Apa maha|bhavAbdhi saMsArI haiM || 541||
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ | NamokAra graMtha OM hrIM maha mahAmohAdrisUdanAya namaH || 542 || mAha rUpI mahAparvatako bhedana karane se pa mahAdri sUdana haiM || 542 // OM hrIM mahAguNAkAra haiM || 543 // mahAguNAkarAya namaH || 543 || samyagdarzana Adi zraneka guNoM kI khAna hone se 47 OM hrIM zrIM zAMtAya namaH || 544 / / kaSAya rahita hone se prApa zAnta haiM // 1584 | OM hrIM zrI yogIzvarAya namaH ||545 || Apa gaNadhara yadi mahA yogiyoM ke svAmI hone se mahA yogIzvara haiM / / 545 // OM hrIM zrahaM mahAzamine namaH || 146 / / samasta karmoM kA kSaya karane se athavA parama sukhI hone se zrApa zamI haiM / / 546 / / OM hrIM yaha mahAdhyAnapataye namaH || 547 || parama zukladhyAna ke svAmI hone se Apa mahAdhyAna pati hai|7 OM hrIM zrIM mahAdhyAna mahAdharmAya namaH ||548 || ahiMsA dharma kA dhyAna karane se yApa dhyAna mahAdharma haiM || 548 || OM hrIM zrIM mahAtAya namaH || 546 || mahAvatoM ko dhAraNa karane se Apa mahAvratI hai / / 5.46 / / OM hrIM yaha mahAkarmArihAya namaH || 550 / / karmarUpa mahAzatruoMoM ko nAma karane meM grApa mahAkarmA rihA haiM || 550 / / OM hrIM OM hrIM OM hrIM zrIM kahalAte haiM / / 553 / / OM hrIM sarvaleza pahAya namaH || 554 || zArIrika aura mAnasika kaNoM ko dUra karane se Apa sarvazApa haiM / / 554 / / AtmajJAya namaH / / 551 / / zrAtmA kA svarUpa jAnane se Apa AtmajJa hai 125522 mahAdevAya namaH || 552|| samasta devoM ke svAmI hone se zrApa mahAdeva hai ||552 mahezitAya namaH || 553 || vilakSaNa aizvarya ko dhAraNa karane meM grAma mahaMgitA OM hrIM arhaM sAdhave namaH || 555 || nizcaya ratnatraya ko siddha karane meM Apa sAtha haiM / / 555 / / OM hrIM ahaM sarvadoSApaharAya namaH || 556 || bhavya jIvoM ke samasta doSa dUra karane meM Apa sarvadoSApahara haiM || 556 / / OM hrIM zrahaM harAya namaH / / 557 / / aneka janmoM meM kiye hue pApoM kA haraNa karane se Apa hara / / 557 / / OM hrIM yaha asaMkhyeyAya namaH || 558 || Apa asaMkhya guNoM ko dhAraNa karane meM asaMkhyeyAya yogIzvara haiM / / 562 // haiM / / 5586 / / OM hrIM zrIM pramAtmane namaH || 556 || pramANa rahita zakti ko dhAraNa karane se yA aprameyAtmA haiM / / 556|| OM hrIM grahaM zamAtmane namaH / / 560 / / Apa parama zAMtasvarUpa hone se zamAnmA haiM || 560 // OM hrIM prazamAkarAya namaH || 561 / / Apa zAMtatA kI khAna hone se prazamAkara haiM // 561 // OM hrIM ahaM sarvayogIzvarAya namaH || 562 || Apa samasta yogiyoM ke Izvara hone se sarva
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM maha macintyAya namaH // 563 / / Apa kisI ke citavana meM nahIM pAte isalie acintya haiM / / 563 // ___OM hrIM mahaM zrutAtmane namaH / / 564 / / samasta zAstroM ke rahasyarUpa hone se athavA bhAvazrutajJAnarUpa hone se prApa zrutAtmA haiM // 564 // OM hrIM ahaM viSTharavAya namaH // 565 // tInoM lokoM ke samasta padArthoM ke jAnane se Apa viSTarazravA hai // 56 // OM hrIM mahaM dAtAtmane namaH // 566 / / jitendriya hone se athavA sabako zikSA dene se prApa dAtAtmA haiM / / 566 // OM hrIM aha damatIrthezAya namaH // 567|| prApa iMdriyoM ko damana karane rUpa tIrtha ke svAmI hone se athavA yoga zAstra ke svAmI hone se banatIza kahalAte haiM / / 567 / / OM hrIM graha yogAtmane namaH / / 568 // pApa yogasvarUpa hone se yogAtmA haiM ||568 / / hrIM maha jJAnasarvagAya namaH // 566 / / jJAna ke dvArA saba jagaha hone se prApa jJAnasarvaga kahalAte haiM // 566 / / OM hrIM ahaM pradhAnAya namaH // 570 // Apa ekAgnatA se AtmA kA dhyAna karane se pradhAna hai / / 570 / / ___ hIM graha mAtmane namaH|571|| Apa jJAnasvarUpa hone se jJAnAtmA haiM ||571 / OM hrIM graha prakRtaye namaH // 572 // Apa samavazaraNa rUpa lakSmI utkRSTa hai athavA dharmopadeza ke rUpa kArya prazaMsanIya hai athavA sabake kalyANakArI haiM isalie prakRti haiM // 572 / / OM hrIM maha paramAya namaH // 573 / / utkRSTa lakSmI ko dhAraNa karane se Apa parama hai / / 573 / / OM hrIM ahaM paramodayAya namaH / / 574 // parama udaya ko dhAraNa karane se athavA mApakA udaya kalyANakArI hone se pApa paramodaya hai / / 574 / / OM hrIM arha prakSINabaMdhAya namaH / / 575 // karmabandha saba naSTa hone se Apa prakSINabaMdha haiM // 575 / / OM hrIM ahaM kAmAraye namaH // 576 // kAmadeva ke parama zatra hone se Apa kAmAri OM hrIM ahaM kSemakRte namaH // 577|| sabakA kalyANa karane se Apa kSamakRta haiM / / 577 / / OM hrIM mahAmazAsanAya namaH / / 578 / / prApakA mata vA upadeza sabako kalyANakArI hone se pApa-kSemazAsana kahalAte haiM / / 57 / / OM hrIM pahaM praNavAya namaH // 576 / / bhoMkAra svarUpa hone se Apa praNava haiM / / 576 / / OM hrIM maha praNayAya namaH / / 580|| sabake mitra hone se Apa praNaya haiM / / 580 // OM hrIM mahaM prANAya namaH // 581 // jagat ko priya hone se athavA sabako zaraNa dene se Apa prANa haiN||581|| OM hrIM mahaM prANadAya namaH / / 582 // atizaya dayAlu hone se Apa prANoM ko dene vAle haiM isalie pApa prANada haiM // 582 // OM hrIM ahaM prANezvarAya namaH // 583 // Apa praNAma karate hue iMdrAdikoM ke svAmI haiM athavA praNAma karate hue bhavya jIvoM kA pAlana-poSaNa karane vAle haiM isalie Apa prANezvara hai / / 583 / / haiM // 576 / /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMpa OM hrIM arha pramANAya namaH / / 584 // pramANa naya ke vaktA hone se athavA jJAnasvarUpa hone se yA jJAna kA sAdhana hone athavA loka pramANa evaM deha pramANa hone se Apa pramANa hai / / 5841 OM hrIM ahaM praNadhiye namaH / / 585 / / yogI loga Apako bar3I gupta rIti se citavana karate hai athavA Apa sabake marmI vA jAnane vAle haiM isalie prApako praNadhi kahate haiM // 58511 OM hIM ahaM dakSAya namaH ||586||mokss prApta karane meM catura hone se Apa dakSa haiM / / 586 // OM hrIM ahaM dakSiNAya namaH / / 587 / / sarala svabhAvI hone se Apa dakSiNa haiM 115871 / OM hrIM maha adhvaryave namaH // 52 // kevalajJAna rUpa yajJa ko karane se athavA pApa rUpa karmoM kA havana karane se Apa adhvaryu haiM // 5 // OM hrIM ahaM adhvarAya namaH // 586 / / sanmArga kI pravRtti karane se pApa adhvara hai // 586 / / OM hrIM aha mAnandAya namaH / / 560 / / sadA saMtuSTa rahane se pApa mAnanda haiM 11560 / / OM hrIM prahaM nandanAya namaH ||561 / / sabako Ananda dene se mApa nandana haiM // 561 // OM hrIM praha naMdAya namaH // 562 / / sadA bar3hate rahane se pApa nanda haiM // 562 // OM hrIM ahaM vaMdyAya namaH // 563 // sabhI ke dvArA vaMdanA aura stuti karane se Apa vaidya haiM ||3|| OM hrIM ahaM aniMdyAya namaH // 564 // pApa aThAraha prakAra ke doSoM se rahita hone ke kAraNa saba prakAra kI nindA ke ayogya haiM 11564 // OM hrIM ahaM abhinandanAya nama: 55 nayA mAnandAyaka hote me madada mApa ke samayazaraNa ke cAroM bana bhayarahita hone se Apa abhinandana haiM ||5651] OM hrIM arha kAmahAya namaH / / 566 / / kAmadeva ko nAza karane se Apa kAmahA haiM // 566 / / OM hrIM yaha kAmadAya namaH // 567 // bhakta, bhavya jIvoM kI icchA pUrNa kara dene se Apa kAmada hai // 567|| OM hrIM mahaM kAmyAya namaH / / 568 / / atizaya manohara hone se athavA prApakI prApti kI icchA sabako hone se Apa kAmya haiM 1568 / OM hrIM ahaM kAmadhenave namaH ||566|| icchita padArthoM ko dene se Apa kAmadhenu haiM / / 5.16 / / OM hrIM ahaM arijayAya namaH // 6001 / rAgAdi samasta zatruoM ko jItane se mApa arijaya kahalAte haiM // 600 // OM hrIM ahaM asaMskRtasusaMskArAya namaH // 601 // binA kisI saMskAra ke svabhAva se hI sundara hone se Apa prasaMskRta susaMskAra haiM // 601 / / OM hrIM aha aprAkRte namaH / / 602 / / ApakA svarUpa prakRti se utpanna nahIM humA hai| vaha asAdhAraNa athavA advitIya hai isaliye Apa aprAkRta haiM / / 602 / / OM hrIM paha vaikRtAMtakRte namaH // 603 / / roga athavA vikAroM ko nAza karane se Apa vaikRtAMtakRta haiM // 603 / / OM hrIM ahaM maMtakRte namaH // 604 / / janma, marA saMsAra ko nAza karane se athavA mokSa ko samIpa karane se pApa aMtakRta haiM // 604 / / OM hrIM prahaM kAMtagave namaH / / 605 // sundara vANI athavA sundara prabhA hone se mApa kotagu hai||605|| - -
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM arha kAMtAyanamaH / / 606 / / zobhAyukta hone se mApa kAMta haiM / / 606 / / OM hrIM ahaM citAmaNaye namaH / / 607 / / citAmaNi ke samAna icchita padArthoM ko dene se prApa citAmaNi haiM / / 607 / / OM hrIM graha abhISThadAya namaH / / 608 / / pApa bhavya jIvoM ko iSTa padArthoM kI prApti karAte haiM isaliye Apa abhISThadA haiM / / 608|| ___OM hrIM graha ajitAya namaH / / 606 / / kAma krodhAdi kisI bhI yoddhA se pApa jIte nahIM jAte isaliye Apa ajita haiM // 606 / / ___OM hrIM arha jitakAmAriNe namaH / / 610] / kAmarUpa zatru ko jItane se prApa jitakAmAri hai / / 610 / / OM hrIM maha amitAya namaH // 611 / / maryAdA rahita hone se Apa pramita haiM // 611|| OM hrIM ahaM amitazAsanAya namaH // 612|| ApakA zAsana apAra hone se prApa amitazAsana OM hrIM ahaM krodhajitAya namaH // 613 // krodha ko jIta lene se pApa jitakrodha hai / / 613 // OM hrIM arha jitAmitrAya namaH // 614|| karmarUpI zatruoM ko jItane se Apa jitAmitra haiM // 614 / / OM hrIM ahaM jitaklezAya namaH / / 615 // samasta klezoM ko jIta lene se prApa jitakleza OM hrIM bhaI jitAMtakAya namaH / / 616 / / yama ko jIta lene se pApa jitAMtaka kahalAte haiM / / 616 / / OM hrIM ahaM jinendrAya namaH // 617 / / gaNadharAdi jinoM ke indra hone se prApa jinendra haiM // 617 / / OM hrIM aha paramAnaMdAya namaH / / 618 / / utkRSTa Ananda svarUpa hone se Apa paramAnanda haiM // 618 / / OM hrIM graha munIMdrAya namaH / / 616 / / muniyoM ke indra hone se pApa munIndra hai / / 616 // OM hrIM ahaM dudubhisvanAya namaH // 620 // dudubhiyoM ke samAna prApakI dhvani hone se pApa dudubhisvana haiM / / 620 // OM hrIM graha mahendravaMdAya namaH // 621 / / mahendra ke dvArA pUjya athavA vaMdanIka hone se prApa mahendravaMdya haiM / / 621 / / OM hrIM grahaM yogIndrAya namaH / / 622 // yogiyoM ke indra hone se prApa yogIndra hai / / 622 / / OM hrIM aha yatIndrAya namaH // 623 / / yatiyoM ke indra hone se Apa yatIndra haiM / / 623 / / OM hrIM aha nAbhinandanAya namaH / / 624 // maharAjA nAbhirAjA ke putra hone se Apa nAbhinandana kahalAte haiM / / 624 / / OM hrIM maha nAbheyAya namaH / / 625 / / pitA kA nAma nAbhi hone se pApa nAbheya kahalAte haiM // 625|| OM hrIM prahaM nAbhijAya namaH // 626 // mahArAja nAbhi ke ghara janma lene se bhApa nAbhija haiM // 626 /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM mahaM ajAtAya namaH // 627 // mApa utpatti rahita hone se majAta haiM / / 627 / / OM hrIM paha~ supratAya namaH / / 628 / / pApa ahiMsA Adi uttama pratavAn hone se subata haiM // 628 / OM hrIM mahaM manube namaH // 626 // karmabhUmi kI racanA kA pathavA mokSa mArga kA svarUpa batalAne se prApa manu haiM / / 626 / / OM hrIM ahaM uttamAya namaH / / 630 / / sabase zreSTha hone se prApa uttama kahalAte haiM / / 630 / / OM hrIM mahaM prabhezAya namaH // 631 / / kisI se bhI bhApakA bheda nahIM ho sakatA isaliye prApa prabhecha haiM // 631 // OM hrIM ahaM pranatyAya namaH / / 632 // pApa nAza rahita hone se anatya haiM / / 632 / / OM hrIM paha anAzvAnAya nama: / / 633 // pApa bhanazana prAdi tapazcaraNa karane se manAzvAna hai / / 633 / / OM hrIM mahaM adhikAya namaH / / 634 // sabameM adhika arthAt pUjya hone se pApa adhika ____ *lI ahaM adhigurave namaH // 635 // Apa sabase uttama upadeza ko dene se pradhiguru OM hrIM maha sugire namaH 5:36 A ja sabake liye rANakArI hai isaliye mApa sugI kahalAte hai / / 636 // OM hrIM maha sumedhe namaH // 637 // pApa sampazcAtI hone se sumedhA hai / / 637 // OM hrIM paI vikramiNe namaH / / 638 / / mahAparAkramI hone se pApa vikramI haiM / / 638 / / . *hIM paha svAmiNe namaH / / 639 // sabake svAmI hone se athavA saba padArthoM ke yathArtha jJAnI hone se prApa svAmI hai / / 636 / ___OM hrIM paha~ durAdharSAya namaH / / 640 / / kisI ke dvArA nivAraNa nahIM kiye jAne se prApa durAdharSa haiN|640|| OM lI ahaM nirutsukAya namaH // 641 / / abhilASA rahita hone se athavA sthira bhAva hone se prApa nirutsuka haiM // 641|| OM hrIM mahaM viziSTAya namaH // 642 / / vizeSa rUpa hone se prApa viziSTa haiM // 642 / / * hrIM grahaM ziSTabhuje namaH // 643 / / Apa ziSTa puruSoM kA pAlana karane se ziSTabhuka hai // 643 // OM hrIM ahaM ziSTAya namaH / / 644 / / rAga, dveSa, mohaM prAdi doSoM se rahita hone se mApa ziSTa haiM // 4 // OM hrIM ahaM pratyAya namaH // 645 / / vizvAsa rUpa hone se athavA jJAna rUpa hone se mApa pratyaya hai / / 6456 OM hrIM pahaM kAmanase namaH / / 646 // mApa manohara hone se kAmana haiM / / 646 / / * hrIM maha manadyAya namaH / / 647 // pApa pApa rahita hone se anadya hai // 647 / / *hrIM paI kSemiNe namaH / / 648 // pApa mokSa prApta karane se kSemI hai / / 648 / / OM hrIM mahaM kSemaMkarAya namaH // 646 / / sabakA kalyANa karane se bhApa kamaMkara haiM // 646 / /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamaukAra paMtha OM hrIM maha prakSayAya namaH / / 6501 / prApakA kabhI kSaya nahIM hotA isaliye mApa prakSaya haiM // 650 / / OM hrI aha kSemadharmapatape namaH / / 651 / / sabhI jIvoM kA kalyANa karane vAle jaina dharma ke pravartaka hone se Apa kSemadharmapati hai // 6515 OM hrIM AI kSamiNe namaH // 65 // kSamAvAna hone se prApa kSamI hai / / 5 // OM hrIM maha bhagrANAya namaH / / 653 // indriyoM ke dvArA grahaNa na hone se athavA mithyAtviyoM ke dvArA grahaNa na hone se Apa agrAhya haiM // 653 // OM hrIM arha jJAna nigrAhyAya namaH // 654 / / nizcaya jJAna ke dvArA grahaNa karane yogya hone se Apa zAna nigrAhya haiM / / 654|| OM hrIM ahaM dhyAna gamyAya namaH // 655 / / Apa dhyAna ke dvArA jAnane yogya hone se dhyAnagamma haiM / / 655 // OM hrIM mahaM niruttarAya namaH // 656 / / pApa sabase utkRSTa haiM isaliye niruttara haiM / / 656 / / * hIM ahaM sukRtaye namaH // 657|| pApa puNyavAna hone se sukRtI haiM // 657 / / OM hrIM ahaM dhAtave namaH / / 658|| zabdoM kI khAna hone se pApa dhAtu haiM ||658 // OM hrIM ahaM ijyAhasya namaH // 656 / / pApa pUjA karane ke yogya hone se ijyAI haiM / / 656 / / OM hrIM ahaM sunayAya namaH // 660 / / nayoM ke samyak prakAra jJAtA hone se Apa sunaya haiM // 66 // OM hrIM ahaM nivAsAya namaH // 661 / / lakSmI ke nivAsa sthAna hone se Apa zrI nivAsa haiM / / 661 // OM hrIM ahaM caturAnanAya namaH // 662 / / caturvakraH // 663 // caturAsya 1664 / / caturmUkhaH / / 665 // eka mukha hokara bhI cAroM ora se darzana hone se athavA logoM ko cAra mukha dIkhane se pApa caturAnana tathA caturmukha kahalAte haiM / / 662, 665! __ OM hrIM ahaM satyAtmane namaH // 666 // satyasvarUpa hone se athavA jIvoM kA kalyANa karane se pApa satyAtmA haiM ||666 // OM hrIM prahaM satyavijJAnAma namaH / / 667|| prApakA vijJAna satya athavA saphala hone se prApa satya vijJAna hai // 667 // ___OM hrIM graha satyavAce namaH / / 668|| mApako vANI yathArtha padArthoM kA nirUpaNa karane vAlI hai isaliye pApa satyavAk kahalAte haiM / / 668 / / . OM hrIM paha satyazAsanAya namaH // 666 // mApakA zAsana (mata) yathArtha hone se athavA saphala maryAta sAkSAta mokSa prApta karane vAlA hone se grApa satyazAsana haiM | OM hrIM zrahaM satyAzIrSe namaH / / 670 // donoM lokoM meM phaladAyaka hone se mApa satyAzIrSa haiN||670|| OM hrIM ahaM satyasaMdhAnAya namaH / / 671 // pratijJA ko dRr3ha rakhane se athavA satya svarUpa rakhane se pApa satyasaMdhAna haiM 11671!! OM hrIM aI satyAya namaH // 672 / / mApa zuddha mokSasvarUpa hone se satya haiM // 672 / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamAkAra graMtha OM hrIM ahaM satyaparAyaNAya namaH // 673|| prApa satyasvarUpa meM tatpara hone se sarayaparAyaNa kahe jAte haiM / / 673 // OM hrIM prahaM stheyase namaH // 674 / / atyanta sthira hone se Apa stheyAna haiM // 674 / / OM hrIM maha sthavIyase namaH / / 675|| atizaya sthUla hone se pApa sthavIyAn haiM / / 675 // OM hrIM ahaM nedIyase namaH // 6763 bhaktoM ke samIpa hone se prApa nedIyAna haiM / / 676 / / OM hrIM arha davIyase namaH / / 677 // pApoM se dUra rahane ke kAraNa Apa davIyAn haiM // 677 / / OM hrIM arha dUradarzanAya nama: / / 678|| prApake darzana dUra hI se hote haiM isaliye Apa dUradarzana haiM / / 678 // OM hrIM paha aNoraNIyase namaH 11676 / / paramANu se bhI atyanta sUkSma hone se Apa aNoraNIyAna haiM // 676 / / OM hroM graha anaNuve namaH / / 680 // sUkSma na hone se pApa anaNu haiM // 680 // OM hrIM ahaM garIsayAM Adyagurave namaH / / 681 // bar3oM meM sabase bar3e hone se pApa garIyasAM prAdya gurU kahalAte haiM / / 68 // OM hrIM ahaM sadA yogAya namaH // 682 // sadA yoga svarUpa hone se Apa sadAyoga hai / / 682 // OM hrIM maha sadA bhogAya namaH // 683 // Apa sadA Ananda ke bhoktA hone se sadA bhoga haiM // 683 / / OM hrIM ahaM sadA tRptAya nama. ||684 // sadA tRpta rahane se Apa sadA tRpta haiM ||654 // OM hrIM aha sadAzivAya namaH / / 685 / / sadA kalyANa svarUpa athavA mokSa svarUpa rahane se prApa sadA ziva kahalAte haiM // 665 // OM hrIM ahaM sadA gataye namaH / / 686 / / prApa sadA jJAna svarUpa hone se sadAgati haiM // 686 // OM hrIM ahaM sadA saukhyAya namaH / / 687 // sadA sukha svarUpa rahane se sadA saukhya hai / / 687|| OM hrIM ahaM sadA vidyAya namaH / / 658 // Apa sadA jJAnasvarUpa rahane se sadA vidya haiM // 688|| OM hrIM arha sadodayAya namaH // 686 // pApa sadA udaya rUpa hone se arthAt sadA kalyANa rUpa athavA prakAza svarUpa rahane se Apa sadodaya kahalAte haiM // 66 // OM hrIM ahaM sughoSAya namaH / / 660 // ApakA sundara zabda hone se Apa sughoSa haiM // 660 / / OM hrIM arha sumukhAya namaH // 661 / / sundara mukha rahane se Apa sumukha haiM // 661 / OM hrIM ahaM saumyAya namaH / / 662 / / zAnta rahane se Apa saumya haiM / / 662 // OM hrIM ahaM sukhadAya namaH / / 663 // sabako sukha dene se Apa sukhada haiM // 663 / / OM hrIM arha suhitAya namaH / / 664 / / sabakA hita karane se pApa suhita haiM / / 664 // OM hrIM ahaM suhRde namaH // 66 // niSkapaTa, zuddha, nirmala hone se Apa suhRt haiM / / 665 // OM hrIM ahaM suguptaye namaH // 666 // mithyAdRSTiyoM dvArA ApakA svarUpa na jAnane se Apa sugupta haiM // 666 // OM hrIM ahaM guntibhRte namaH // 697 // Apa tInoM guptiyoM ko pAlana karane se guptibhRta haiM / / 667 // OM hrIM ahaM goptaye namaH // 698 // pApoM se prAtmA kI rakSA karane se mathavA jIvoM kI rakSA karane se Apa goptA haiM / / 618
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra barSa OM hrIM ahaM lokAdhyakSAya namaH / / 666 / / tInoM lokoM ko pratyakSa dekhane se Apa lAkAdhyakSa haiM / / 666 OM hrIM ahaM damezvarAya namaH ||700|iNdriydmn karane se tapazcaraNa ke svAmI hone ke kAraNa mApa damezvara kahalAte haiM / / 700|| ___OM hrIM ahaM bahada vRhaspataye namaH // 701 // indroM ke sabase bar3e guru hone se bhApa bRhad vRhaspati haiM // 701 / / OM hrIM ahaM vAgmye namaH // 702 / / vilakSaNa vaktA hone se Apa vAgmI haiM // 702 / / OM hrIM aI vAcaspataye namaH / / 703 // vANI ke svAmI hone se vAcaspati haiM // 703 // OM hrIM ahaM udAradhiye namaH // 704 / / udAra buddhi hone se arthAt saba ko dharma kA upadeza dene se Apa udAradhI haiM // 704 // OM hrIM mahaM manISiNe namaH 1705 // buddhimAna hone se pApa manISI hai // 705 / / OM hrIM mahaM dhISaNAya namaH / / 706 / / apAra buddhimAna hone se Apa dhISNa haiM / / 706 // OM hrIM graha dhImate namaH // 707 // dhAraNa paTu buddhi sahita hone kAraNa dhImAn kahalAte haiN|||707|| OM hrIM AI zemuSIzAya namaH / / 708 / / buddhi ke svAmI hone se Apa zemuzISa haiM / 1708 / / OM hrIM ahaM girAMpataye namaH // 7.6|| sabhI bhASAoM ke svAmI hone se Apa girApati haiM // 706 / / *hrIM aha nekarUpAya namaH // 710 // aneka rUpa hone se Apa nekarUpa haiM / / 710 / *hrIM ahaM nayogAya namaH // 711 // nayoM kA utkRSTa svarUpa kahane se Apa nayolunga haiM // 711 // OM hrIM ahaM naikAtmane namaH / / 712 // Apa aneka guNoM ko dhAraNa karane se nekAtmA haiM / / 712 // OM hrIM ahaM nakadharmakRte namaH // 713 // padArthoM ko aneka dharmarUpa kathana karane se pApa nai dharmakRta haiM // 713 // OM hrIM maha avijJaya namaH // 714|| sAdhAraNa puruSoM ke dvArA jAnane ke ayogya hone se yApa mavijJeya haiM // 714 // ___OM hrIM ahaM apratAtmane namaH // 715 / / Apake svarUpa kA koI tarkavitarka nahIM kara sakatA isaliye pApa mapratakyatmiA haiM / / 7153 // OM hrIM ahaM kRtazAya namaH // 716 // jIvoM ke samasta kRtya jAnane se prApa kRtajJa haiM // 716 / / OM hrIM mahaM kRta lakSaNAya namaH / / 717 // samasta zubha lakSaNoM se saMyukta hone ke kAraNa prApa kRta lakSaNa haiN|717|| OM hrIM ahaM jJAnagarbhAya namaH / / 718|| aMtaraMga meM jJAna hone se prApa jJAnagarbha haiM / / 718 // OM hrIM arha dayAgarbhAya namaH / / 716|| dayAlu hone se prApa dayAgarbha haiM / / 716 // OM hrIM ahaM ratnagarbhAya namaH // 720 / ratnatrayoM ko dhAraNa karane se athavA garbhAvasthA hI meM ratnatraya kA svarUpa jAnane se athavA garbhAvatAra hone se pahale hI ratnoM kI varSA hone se pApa ratnagarbha haiM // 720 // OM hrIM ahaM prabhAsvarAya namaH / / 721 // atizaya prabhAvazAlI hone se Apa prabhAsvara haiM / / 721 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra 5.5 OM hrIM padmagarbhAya namaH ||722|| garbhAvasthA meM hI lakSmI prApta hone se zrApa padamagarbha haiM ||722|| OM hrIM zrI jagagarbhAya namaH // 723 // zrApake jJAna ke bhItara samasta jagata hone se Apa jaMgala garbha haiM || 723 // OM hrIM garbhAya namaH || 724 // zrApakA AtmA svarNa ke samAna nirmala hone se prathavA garbhAvatAra ke samaya suvarNa kI varSA hone se Apa bhagarbha haiM / / 724 / / OM hrIM sUdanAya namaH || 325|| ApakA sundara darzana hone se Apa sudarzana haiM / / 725 / / lakSmI namaH // 726 / / samavazaraNAdi aizvarya sahita hone se Apa lakSmItrAn OM haiM 726 // OM hrIM tridazAdhyakSAya namaH ||727|| devoM ko pratyakSa hone se athavA teraha prakAra ke cAritra ko dhAraNa karane vAle muniyoM ko pratyakSa hone se athavA vAla, yuvA, vRddha tInoM gravasthAoM meM eka sA pratyakSa hone se Apa tridazAdhyakSa haiM ||727 // OM hrIM zrahaM dRDhIyase namaH || 328 || pratyanta dRDa hone se Apa dRDhIyAna haiM // 728 || OM hrIM zrIM inAya namaH | 726|| sabake svAmI hone ke Apa ina haiM ||726 || OM hrIM arha IzitAya namaH // 730|| tejonidhi arthAt aizvaryavAn hone se Apa IzitA // 730 // OM hrIM zrIM manoharAya namaH // 731|| bhavya jIvoM ke aMtaHkaraNa ko haraNa karane se Apa manohara haiM || 731|| OM hrIM yaha manojJAMgAya namaH // 732 || aMga upaMga manohara rahane se Apa manojJAMga haiM ||32|| OM hrIM arha dhIrAya namaH || 733 || buddhi ko preraNA dene se athavA bhavya jIvoM ko subuddhi dene se zrApa dhIra haiM / / 733 // OM hrIM zrahaM gaMbhIrazAsanAya namaH | 734|| ApakA zAsana athavA zAstra gaMbhIra hone se Apa gaMbhIrazAsana haiM ||734 / / OM hrIM arha dharmapAya namaH || 735|| Apa dharma ke staMbha hone se dharmayupa haiM / / 735 / / OM hrIM zrahaM dayAyAgAya namaH ||736 || saba jIvoM para dayA karanA evaM ApakI pUjA hone se Apa dayAyAga hai / / 736 // OM hrIM zrarha dharmanemine namaH || 737 || dharmarUpI ratha kI dhurI hone se zrApa dharmanemi haiM || 73 // OM hrIM munIzvarAya namaH / / 738 || Apa muniyoM ke Izvara hone se munIzvara haiM || 7386|| dharmAdhAya namaH || 736 // dharmacakra hI ApakA Ayudha hone se zrApa dharmacakrAyudha OM hrIM haiM / / 736 // OM hrIM graha devAya namaH // 740 // paramAnanda meM krIr3A karane se Apa deva haiM || 340 // OM hrIM graha karmahAya namaH | 741 || zubhAzubha karmoM ko nAza karane se Apa karmahA hai ||741 | OM hrIM graI dharma ghoSaNAya namaH // 742 || dharma kA upadeza dene se Apa dharmaghoSaNa haiM || 742 // OM hrIM amoghavAce namaH // 743 || zrotAjanoM ko yathArtha bodha karAne vAlI ApakI vANI hone se Apa amoghavAk haiM ||743 // OM hrIM zrahaM amoghAjJAya namaH // 744 || ApakI AjJA kabhI vyartha na hone se zrApa amoghAjJa haiM / / 744 / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra praya / OM hrIM ahaM nirmalAya namaH // 745 // Apa mamatva rahita hone se nirmala haiM / / 745 / / ___OM hrIM prahaM amoghazAsanAya namaH // 746 // pApakA zAstra kabhI vyartha ma hone se arthAt jIvoM ko mokSa prApta karA dene se Apa amoghazAsana haiM // 746 // OM hrIM maha surUpAya namaH // 747 // ApakA svarUpa AnaMdadAyaka hone se prApa surUpa haiM // 747 / / OM hrIM ahaM subhagAya namaH // 748 / / aApake jJAna kA atizaya mahAtmya hone se prApa subhaga haiM // 748 // OM hrIM arha tyAgine namaH // 746 / / jJAnadAna, abhayadAna prAdi dene se pApa tyAgI haiM / / 746 // OM hrIM aha samayajJAya namaH // 750 // prAtma siddhAMta tathA kAlasvarUpa jAnane se pApa samayaza haiM // 750 // OM hrIM prahaM samAhitAya namaH // 51 // samAdhAna rUpa hone se athavA dhyAna svarUpa hone se prApa samAhita haiM // 751 // OM hrIM ahaM sustAya namaH !:56 / / nigapata eyara hAla meM nimagna rahane se pApa susthita haiM // 752 / / OM hrIM ahaM svAsthyabhAje namaH / / 753 // AtmA ko nizcalatA ko sevana karane se prApa svAsthyabhAk haiM // 753 // OM hrIM ahaM svAsthAya namaH // 754|| sadA prAtmaniSTha hone se Apa svastha haiM / / 754|| OM hrIM ahaM nIrajaskAya namaH // 755 // karmarUpa raja se rahita hone se athavA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa karma rahita hone se Apa nIrajaska haiM // 755 / / OM hrIM ahaM niruddhavAya namaH // 756 / / ApakA koI svAmI na hone se Apa niruddhava haiM / / 756 / / OM hrIM arha alepAya namaH / / 757 / / karma ke lepa rahita hone se Apa nirlepa haiM / / 757 / / OM hrIM grahaM niSkalaMkAtmane namaH / / 758 // doSa rahita hone se Apa niSkalaMkAtmA haiM // 758 // OM hrIM maha vItarAgAya namaH / / 756 // rAgAdi doSoM se rahita hone se athavA mokSa lakSmI meM prema hone se Apa vItarAga haiM / / 756 // OM hrIM maha gataspRhAya namaH / / 760 / Apa icchA rahita hone se gataspRha haiM / / 760 // OM hrIM maha vazyaMdriyAya namaH // 761 // indriyoM ko vaza karane se pApa vazyandriya haiM // 761 // OM hrIM graha vimuktAtmane namaH // 762 / / saMsAra rUpI baMdhana se rahita hone ke kAraNa bhApa vimuktAtmA haiM // 762 // OM hrIM ahaM niHsapalAya namaH // 763 // duSTa bhAva na rahane se athavA niSkaMTaka hone se Apa niHsapala haiM 11763 / / OM hrIM prahaM jiteMdriyAya namaH // 764 // Apa indriyoM ko jItane se jiteMdriya hai // 764 // OM hrIM maha prazAMtAya namaH // 765 // zAMta hone se athavA rASa rahita hone se Apa prazAMta haiM // 76 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 1 ro NamokAra graMtha OM hrIM grahaM anaMta dhAmarSaye namaH // 766 / / ananta prakAza ko dhAraNa karate huye bhI pUjya hone se prApa anaMtadhAmaSi haiM // 766 / / OM hrIM zrahaM maMgalAya namaH / / 767 || sabako sukha dene se zrApa maMgala haiM || 767 // OM hrIM arha malane namaH || 768 || pApoM ko dUra karane se zrApa malahara haiM / / 768 / / OM hrIM zrahaM anaghAya namaH // 766 // samasta pApoM se rahita hone se Apa zranadha hai || 766 // OM hrIM ahaM manIdRddhe namaH ||770 || Apa ke samAna anya koI na hone se prApa pratIdRk haiM / / 770 // OM hrIM zrIM upamAbhUtAya namaH // 771|| sabake liye upamA yogya hone se bhApa upamAbhUta mahAbhAgyazAlI hone se athavA zubhAzubha dAtA hone se OM hrIM Apa diSTi hai / / 772 // OM hrIM mahaM devAya namaH // 773 || prabala athavA stuti karane yogya hone se bhApa deva haiM / / 773 / / OM hrIM mahaM pragocarAya namaH | 774 || indriyoM ke agocara athavA vacanoM ke pragocara hone se mApa agocara haiM ||774 // haiM / / 771 / / OM hrIM maha pramUrtaye namaH / / 775 // zarIra rahita hone se zrApa amUrta haiM / / 775 // mUrtimate namaH | 776 || puruSAkAra hone se Apa mUrtimAna haiM // 776 // OM hrIM OM hrIM ma prApta kara lene se prApa OM hrIM hone se naika haiM / 7786 // diSTaye namaH // 772 // ekasmai namaH // 777 // zradvitIya hone se athavA binA kisI bhI sahAyatA ke mokSa eka haiM / / 777 // kasmai namaH ||778 || zrApa aneka rUpa hone se athavA saba bhavya jIvoM kA sahAyaka OM hrIM maha nAnaikatastvadRze namaH ||776 // AtmA se atirikta anya tatvoM ko na dekhane se rthAt unameM tallIna na hone se Apa nAnanaikatatvadRk kahalAte haiM ||776 || yogadita haiM ||783 // OM hrIM zrI adhyAtmagamyAya namaH // 780 || kevala adhyAtma zAstroM ke jAnane yogya na hone se Apa adhyAtmatmagamya haiM ||7860 // OM hrIM zragamyAtmane namaH | 781|| saMsArI jIvoM ke jAnane yogya na hone se zrApa pragamyAmA haiM ||781 // OM hrIM zrIM yogavide namaH || 782 // | yoga ke jAnakAra hone se prApa yogavit haiM ||782 // OM hrIM yogavaMditAya namaH / / 783|| yogiyoM ke dvArA vaMdanA karane yogya hone se prApa OM hrIM zrIM sarvatragAya namaH ||784 // jJAna ke dvArA sarvatra vyApta hone se bhApa sarvatraya 1195811 OM hrIM arha sadA bhAvine namaH // 765 || sadA vidyamAna rahane se mApa sadA bhAvI haiM / / 785 / / trikAlaviSayArthaduge namaH // 756 // tInoM kAla arthAt bhUta, bhaviSyat vartamAna kAla sambandhI samasta padArthoM ko dekhane se trikAla viSayAthaMdga haiM ||786 // OM hrIM OM hrIM huM zaMkarAya namaH / / 787 / / sabako sukha kA karttA hone se Apa zaMkara haiM !787 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMga OM hrIM maha zavadAya namaH / / 788|| yathArtha mukha ke arthAt mokSa rUpa mukha ke vaktA hone se prApa gaMvada haiM / / 788 / / *hrIM maha dAMtAya namaH // 783 // mana ko vaza karane se Apa dAMta hai / / 786| OM hrIM maha damine namaH ||10|| pApa indriyoM ko nigraha karane se damo haiM / / 760 // OM hrIM aha mAMtiparAyaNAya namaH // 79 // kSamA karane meM tathA tatpara rahane se Apa kSatiparAyaNa haiM 11761|| OM hrIM ahaM adhipAya namaH ||762 / / jagat ke adhipati hone se pApa adhipa haiM / / 762 // OM hrIM aha paramAnaMdAya namaH // 79 // pApa atyanta sukhI hone se paramAnanda haiM / / 763 / / OM hrIM aha parAtmajJAya namaH / / 794|| nija para ke jJAtA hone se athavA vizuddha AtmA kA svarUpa jAnane se Apa parAtmaza haiM // 764 / / OM hrIM ahaM parAtparAya namaH // 765|| sabase zreSTha hone se Apa parAtpara haiM // 765 OM hrIM aha vijagavallabhAya namaH // 76.6 / / tInoM lokoM ko priya hone se Apa vijagadallabha / hai / / 766 // OM hrIM graha abhyarcAya namaH / / 767 / / sabase pUjya hone se Apa abhyacarya haiM / / 767 / / OM hrIM prahaM jaganmaMgalodayAya namaH / / 768|| tInoM lokoM meM maMgaladAtA hone se pApa vijagamaMgalodaya haiM 11768|| OM hrIM arha trijagatpatipujyAdhrine namaH ||766 prApake caraNa kamala tInoM lokoM meM indroM ke dvArA pUjya hone se prApa trijagatpatipUjyAMghi kahalAte haiM / / 766 / / OM hrIM ahaM trilokAzikhAmaNayenamaH / / 800 / / tInoM lokoM ke zikhara ke zikhAmaNi hone se pApa trilokAgrazikhAmaNi kahalAte haiM / / 800 / / ___OM hrIM ahaM trikAladazine namaH / / 801 // bhUta, bhaviSyat, vartamAna tInoM kAloM ko pratyakSa dekhane se prApa trikAladarzI haiM / / 803 / / _____OM hrIM graha lokezAya namaH / / 802 / / tInoM lokoM ke Iza (svAmI) hone se pApa lokeza haiM / / 02 / / OM hrIM aha lokadhAre namaH / / 806 / / samasta prApiyoM kI rakSA kA upadeza dene se pApa lokadhAtA hai / / 803 // OM hrIM ahaM dRr3havAya nama: / / 804 / svIkAra kiye hue nizcaya cAritra ko nizcaya kara dene se pApa davatI haiN||804|| OM hrIM maha garva lokAtizAya namaH / / 805|| tInoM lokoM ke prANiyoM meM sarvotkRSTa hone se prApa sarvalokAtizaya hai // 805 / / 'OM hrIM ahaM pUjyAya namaH / / 806 / / pUjA ke yogya hone se prApa pUjya haiM // 806 // ___OM hrIM maha sarva lokasArathiye namaH / / 807|| samasta prANiyoM ke liye mukhya rIti se mokSa. mArga kA svarUpa dikhalAne se Apa sarvalokai kasArathi kahe jAte haiM / / 807 // *hrIM pahaM purANAya namaH // 8 // sabase prAcIna hone se athavA mukti paryanta zarIra meM nivAsa karane se pApa purANa haiM / / 08 / / OM hrIM ahaM puruSAya namaH / / 806 // sabase bar3e hone se bhayakA sabako tRpta karane se athavA pUjya
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya samavazaraNa meM sthita rahane se pApa puruSa hai 06 // OM hrIM aha pUrvasmaiH namaH // 8101 / sabase pUrva arthAt agrasara hone se Apa.pUrva haiM / / 810 // OM hrIM maha kRtapUrvAga vistarAya namaH 811 / / gyAraha aMga, caudaha pUrva kA samasta vicAra nirUpaNa karane se Apa kRtapUrvAga vistAra haiM / / 11 OM hrIM maha prAdidevAya namaH / / 12 / saba devoM meM mukhya hone se pApa aAdideva haiM / / 812 / / OM hrIM ahaM purANAdyAya namaH / / 813 / / saba purANoM meM prathama hone se prApa purANAya haiM / / 813 // OM hrIM maha purudevAya namaH 814|| iMdrAdi deva mukhyatA se ApakI hI ArAdhanA karate haiM athavA mApa sabake Iza hai isaliye purudeva haiM 11814 / / OM hrIM ahaM yuga mukhyAya namaH / / 15 / / isa praksapiNI kAla ke mukhya hone se pApa yugamukhya kahe jAte haiM 11815 // OM hrIM ahaM adhidevAya namaH / / 816 // vevoM ke bhI deva hone se prApa adhideva hai |16|| OM hrIM praha yugajyeSThAya namaH 817 / isI yuga meM sabase bar3e hone se mApa yugajyeSTha kahalAte haiM // 17 // OM hrIM mahaM yugAdisthitidezakAya namaH / / 818|| karmabhUmi ke prArambha meM karmabhUmi kI sthiti ke mukhya upadezaka hone se prApa yugAdisthiti dezaka kahalAte haiM / / 1 / / ____OM hrIM mahaM kalyANavarNAya namaH / / 816 / / Apake zarIra kI kAnti suvarNa ke samAna hone se kalyANa varga hai||19|| *hIM ahaM kalyANAya namaH ||20|| kalyANa svarUpa hone se prApa kalyANa haiM // 20 // hrIM ahaM katyAya namaH / / 821|| sabake kalyANa karane meM samartha hone se Apa kalya haiM / / 821 // OM hrIM ahaM kalyANalakSmaNAya namaH / / 22 / / maMgalasvarUpa hone se athavA kalyANarUpa lakSaNoM ko dhAraNa karane se pApa kalyANalakSaNa kahalAte haiM / / 22 / / OM hrIM prahaM kalyANa prakRtaye namaH // 823 / / prApakA svabhAva hI kalyANasvarUpa hone se prApa kalyANa prakRti kahe jAte haiM // 23 // OM hrIM mahaM dIptakalyANAtmane namaH / / 824 // cAroM mora prakAzamAna hotA hA puNya prathavA kalyANa hI mApakA svabhAva hai, isaliye mApa dIptakalyANAsmA kahe jAte haiM / / 524 // OMhIM ahaM vikalpaSAya namaH // 825|| pApa pApa rahita hone se vikalpaSa haiM 11825| OMhIM paha vikalakAya namaH / / 826 // kAma prAdi kalaMka se rahita hone ke kAraNa prApa vikalaMka haiM / / 826 // OM hrIM ahaM kalAtItAya namaH / 27 / / pApa zarIra rahita hone se kalAtIta hai / / 27|| OM hrIM mahaM kalilAya namaH // 2 // Apa pApoM ko nAza karane vAle hone se kalilacna hai // 2811. ___OM hIM mahaM kalAdharAya namaH / / 12 / / aneka kalAoM ko dhAraNa karane se pApa kalAdhara haiM / / 826 // *hrIM pahaM devadevAya namaH // 30 // iMdrAdi sabhI devoM ke deva hone se prApa deva deva haiM / / 830 / /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM ahe jaga-nAyA m.,636|| prA8 tInoM lokoM ke svAmI hone se jagannAtha kahalAte haiM 11831|| OM hrIM maha jagaddhaghave namaH / / 832 // Apa tInoM lokoM kI hita bhAvanA rakhane se jagatvaMdhu haiM / / 832 / / OM hrIM aha jagadvibhuve namaH / / 833 / / samasta jagat ke prabhu hone se Apa jagadvibhu haiM // 833 // OM hrIM aha jagajitaSe namaH / / 834 / / tonoM lokoM ke liye kalyANa karane kI icchA rakhane se pApa jagaddhitaiSI haiM / / 834 / / OM hrIM arha lokazAya namaH / / 835 / / tInoM lokoM ke jAnane se pApa lokaza haiM / / 835 / / ahrIM maha sarvagAya namaH // 836 / / kevalajJAna ke dvArA saba jagaha vyApta hone se pApa sarvaga haiM / / 836 // OM hrIM ahaM jagadagrajAya namaH / / 837 / / samasta jagata meM zreSTha hone se athavA jagat ke mukhya sthAna meM utpanna hone se prApa jagatagraja haiM / / 837 / / OM hrIM grahaM carAcara guruve namaH / / 838 // pApa trasa, sthAvara mAdi sabhI jIvoM ke gurU hone se gharAcara gurU haiM // 838|| OM hrIM ahaM gopyAya namaH / / 836 // hRdaya meM bar3e yala se sthApanA karane ke yogya hone se prApa gopya haiM / / 836 // OM hrIM ahaM gUDhAtmane namaH / / 840 // pApakA svarUpa atyanta gupta hone se prApa gUDhAtmA haiM / / 840 OM hrIM prahaM gUr3ha gocarAya namaH / / 841 / / gUr3ha arthAt jIvAdi padArthoM ke jAnane se pApa gUr3ha gocara haiM / / 841 // OM hrIM ahaM sadyo jAtAya namaH / / 842|| sadA turanta hI utpanna hone ke samAna dekha par3ate haiM arthAt sadA navIna hI jAna par3ate haiM isaliye Apa sadyojAta haiM // 842 / / OM hrIM maha prakAzAtmane namaH / / 843|| pApa prakAzarUpa hone se prakAzAtmA haiM / / 843 / / OM hrIM aha jvalanajvalanasaprabhAya namaH / / 844|| prajvalita huI agni ke samAna daidIpyamAna hone se prApa jvalana jvalana samabha kahalAte haiM ||844 // OM hrIM ahaM Aditya varNAya namaH // 845 / / sUrya ke samAna tejasvI hone se prApa Aditya varNa kahalAte haiM / 1645 / / OM hrIM prarha bharmAmAya namaH / / 846 / / suvarNa ke samAna kAntiyukta hone se prApa bharmAbha haiM / / 846 // OM hrIM maha suprabhAya namaH / / 847 // mana ke liye prAnanda dAyaka sundara kAnti hone se prApa suprabha hai ||847|| OM hrIM graha kanakaprabhAya namaH / / 848 // OM hrIM grahaM suvarNavarNAya namaH / / 846 / / OM hrIM ahaM rukmAbhAya namaH / / 850 // suvarNa ke samAna ujvala kAntiyukta hone se pApa kanakaprabha hai / / 8481 suvarNavarNa haiM / / 46 / / tathA rukmAbha kahe jAte haiM / / 50 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ amaukAra graMtha OM hrIM graha sUrya koTisamaprabhAya namaH / / 851 / / karor3oM sUryoM ke samAna prabhA hone se pApa sUrya koTisamaprabha haiM / 1851 // OM hrIM ahaM tapanIyaryAnabhAya namaH / / 852 / / suvarNa ke samAna sundara pItavarNa hone se prApa tapanIyanibhA kahalAte haiM // 852 // OM hrIM graha tuMgAya namaH / / 853 // UMce zarIra ko dhAraNa karane se pApa tuMga hai // 853 // OM hrIM maha vAlArkabhAya namaH / / 854 / / prAtaHkAla ke udaya hote hue sUrya ke samAna kAntimAna aura sundara hone ke kAraNa Apa bAlArkIbha kahalAte haiM / / 854 // OM hrIM arha anilaprabhAya namaH / / 855 // agni ke samAna prabhAvAna hone se Apa anilaprabha haiM. 1855|| ___ OM hrIM arha sandhyAbhra vabhra ve namaH / / 856 / / sandhyA ke bAdaloM ke samAna sundara varNa hone se Apa sandhyAbhra vabhra kahalAte haiM / 3856 / / OM hrIM graha hemAbhAya namaH / / 857 / / suvarNa ke samAna hone se pApa hemAbha haiM / / 857 / / OM hrIM aha tapta cAmIkara prabhAya namaH ||858] suvarNa ke samAna kAntiyukta hone se prApa cAmIkaraprabha kahalAte haiM / / 858 / / OM hrIM maha niptaptakanakacchAyAya namaH ||56 / kanakAcana sanibhAyAya namaH ||16|| hiraNyavarNAya namaH / / 861 / / svarNAbhAya namaH / / 862 / / zAMtikuMbhanibha prabhAya namaH / / 863 / / ghumnAbhAya namaH // 864 / / jAtarUpAbhAya namaH // 865 / / taptajAmbUnadA taye namaH // 866|| sudhauta kaladhauta zriye namaH / / 67 // hATakA taye namaH / / 868 / / suvarNa ke samAna ujjvala aura kAMtiyukta hone se prAra niptaptakanakacchAyA ||856 / / kanakAcana sanibhA / / 60| hiraNyavargA / / 861 / / svarNAbhA / / 862 / / zAMtakuMbhanabhaprabhA / / 863 // gusnAbhA / / 864 // jAtarUpAbha 1 / 865|| taptajAmbUnada | ti / / 866 / / sudhotakaladhauta zrI / / 867 / / paura hATakA ti kahalAte haiM / / 868 // OM hrIM arha pradIptAya namaH / / 666 / / dedIpyamAna hone se pApa pradIpta kahalAte haiM / / 866|| OM hrIM ahaM ziSTeSTAya namaH // 870 // iMdrAdi uttama puruSoM ko priya hone se prApa ziSTeSTa haiN||7 // OM hrIM ahaM puSTivAya namaH / 71 // puSTi ke dAtA hone se prApa puSTidAtA haiM / / 871 // OM hrIM graha puSTAya namaH / / 872|| mahAbalavAn hone se pApa puSTa haiM / / 872 / / OM hrIM paha~ spaSTAya namaH / / 873 / / sabako pragaTa dikhAI dene se mApa spaSTa haiM / / 873 / / OM hrIM mahaM spaSTAkSarAya namaH // 874 / / ApakI vANI spaSTa tathA AnandadApanI hone se Apa spaSTAkSara haiM / / 074 / OM hrIM mahaM kSamAya namaH / / 875 / / Apa samaya hone se kSama haiM / 875 // OM hrIM graha zatrughnAya namaH // 876 / / karma rUpI zatruoM ko nAza karane se mApa zatrughna kahalAte haiM // 876|| OM hrIM paha prapratigAya namaH / / 877 / krodha rahita hone se Apa apratiga haiM / / 877 // hrIM ahaM pramoghAya namaH / / 878| saphala arthAt kRtakRtya hone se pApa amogha haiM / / 878|| OM hrIM graha prazAstre namaH / / 876 / / dharmopadeza dene se Apa prazAstA haiM 11876 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM aha zAsitAya namaH // 880 // zrApa rakSaka hone se zAsitA haiM // 880 / / OM hrIM aha~ svabhuSe namaH // 881 / / apane Apa utpanna hone se Apa svayaMbhU haiM / / 881 // OM hrIM mahaM zAntaniSThAya namaH 11882| kAma, krodha, mAdi ko naSTa karane se prathavA zAnta hone se prApa zAntaniSTha haiM / / / OM hrIM ahaM munijyeSThAya namaH / / 883 / / muniyoM meM zreSTha hone se Apa muni jyeSTha haiM // 883|| OM hrIM mahaM zivatAtaye namaH // 884 // sukha ko paramparA hone se Apa zivatAta hai / / 4 / / OM hrIM mahaM zivapradAya namaH / / 885 // kalyANa ke dAtA hone se pApa zivaprada hai / / 885 / / OM hrIM graha zAntidAya namaH // 886 / / zAntidAyaka hone se Apa zAntida hai // 66 // hI prahazAnsikatAya namaH ||887samasta upadravoM ko zAnta karane se prApa zAntikRta haiM ||887 // OM hrIM aI zAntaye namaH / / 888 / / karmoM kA kSaya karane se Apa zAnti haiM / / 888 / / OM hrIM graha kAntimate namaH // 886|| kAntiyukta hone se prApa kAntimAn haiM / / 886|| OM hrIM pahaM kAmitpradAya namaH // 860|| manavAMchita phaloM ko dene vAle hone se grApa kAmitprabha haiM // 86 // OM hrIM maha zreyonidhaye namaH 11861 // kalyANa ke samudra hone se pApa zreyonidhi haiM // 1 // OM hrIM aha adhiSThAnAya namaH ||86saa dharma ke mUla kAraNa aura AdhAra hone se Apa adhiSThAna haiM ||62 // OM hrIM graha apratiSThAya namaH / / 863 / / mapame mApa hI Izvara hone se pApa mapratiSTha haiM / / 86 // OM hrIM ahaM pratiSThiAya namaH // 864 // saba jagaha pratiSThita hone se Apa pratiSThita haiM / / 864 / / OM hrIM graha susthitAya namaH ||865 / / matizaya sthira hone se.pApa susthita haiM IE65|| OM hrIM ahaM sthAvarAya namaH / / 16 / / vihAra rahita hone Apa sthAvara haiM ||1|| OMhIM ahaM sthANaze namaH ||17|| nizcala hone se pApa sthANa haiM ||17|| OM hrIM graha pRthIyase namaH / / 868 // vistRta hone se Apa pRthIyAna haiM / 1868 // OM hrIM ahaM prathitAya namaH 866 / / atizaya prasiddha hone se prApa prathita haiM // 8|| OM hrIM praI pRthuve namaH / / 600 bahuta bar3e hone se pApa pRthu kahalAte haiM // 10 // OM hrIM ahaM digvAsase nmH||6013| dizArUpa vastra dhAraNa karane se prApa digvAsA haiM / / 601 // OM hrIM pahaM vAtarazanAya namaH ||602 / / vAyurUpI karadhanI ko dhAraNa karane vAle hone se mApa bAtarazana hai / 1602 // OM hrauM prahaM nirgrantherAya namaH // 103 / / ninanya muniyoM meM bhI zreSTha hone se pApa nigraMnyeza haiM // 603 // OM hrIM maha nirambarAya namaH // 904] vastra rahita hone se bhApa nirambara haiM // 904|| OMhIM maha niSkacanAya namaH // 10 // parigraha rahita home se pApa nisskNdhmaa05|| OM hrIM vaha nirAzaMsAya namaH // 60 6 / / icchA athavA prAzA rahita hone se pApa nirAzaMsa hai / / 606|| OM hrIM paha bhAnacakSuSe namaH // 907 // jJAnarUpI netroM ko dhAraNa karane se prApa zAnacakSu kahalAte haiM // 10 // OM hIM pahaM pramomuhAya namaH / ..! atyanta nirmoha hone se pApa pramomuha haiM / / 10 / /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha OM hrIM ahaM tejorAzaye namaH ||606 / / teja ke samUha hone se Apa tejorAzi hai / / 606 // OM hrIM zrahaM anasa gAne namaH / ananta na mI hone se yAra anantIjA hai / / 610 // OM hrIM arha anaMtajJAnAbdhaye namaH / / 611 // jJAna kA sAgara hone se grApa jJAnAbdhi haiM ||111 // OM hrIM graha zIlasAgarAya namaH ||612 // zIla ke sAgara athavA svasvabhAva ke sAgara hone se grApa zIlasAgara kahalAte haiM / / 612 / / OM hrIM arha tejomayAya namaH / / 113|| tejarUpa hone se grApa tejomaya haiM // 13 // OM hrIM ahaM amitajyotiSe namaH ||614 // ananta jyoti ke dhAraka hone se prApa pramitajyoti kahalAte haiM / / 614 // OM hrIM graha jyoti mUrtaye namaH / / 615|| tejasvarUpa hone se Apa jyotimUrti hai / / 15 / / OM hrIM aI tamopahAya namaH / / 616|| prajJAna rUpI adhikAra ke nAza ho jAne se Apa tamopaha kahalAte haiM // 16 // OM hrIM ahaM jagacca DAmaNaye namaH // 117|| tInoM lokoM ke mastaka ke ratna hone se prApa jagata ke cUDAmaNi kahalAte haiM / / 617 // OM hrIM maha dIptaye namaH / / 118 // tejasvI hone ke kAraNa athavA prakAzamAna hone se prApa dIpta haiM / / 618 // *hrauM graha zevate namaH 1616 / / atyanta sukhI hone se Apa zaMvAn kahalAte haiM ||16|| OM hrIM arha vighnavinAyakAya namaH / / 920 // vighnoM ke athavA antarAya karmoM ke nAza hone se pApa vighnavinAyaka kahalAte haiM . / / 620 / / OM hrIM mahaM kalighnAya namaH / / 621 // doSoM ko dUra karane se pApa kalighna hai / / 121 / / OM hrIM graha karmazatrughmAya namaH // 622 / / karma rUpI zatruoM kA nAza karane me Apa karmazatrudhana haiM // 622|| OM hrIM aI lokAlokaprakAzAya namaH / / 23|| loka aura praloka ko dekhane aura jAnane vAle hone se prApa lokAloka prakAzaka haiM / / 623 / / OM hrI ahaM anidrAluye namaH / / 62 4 / / nidrA rahita hone se prApa anidrAlu haiM / / 124 // OM hrIM arha pratandrAluve namaH // 25 // pramAda rahita hone se pApa pratandrAlu haiM / / 625|| OM hrIM ahaM jAgarUkAya namaH / 1626 / apane svarUpa kI siddhi ke lie sahA jAgarUka rahane se pApa jAgarUka kahalAte haiM ||26|| OM hrIM maha pramAmayAya namaH / / 927 // pApa jJAnarUpa hone se pramAmaya haiM // 627 // OM hrIM paI lakSmIpataye namaH ||628|| mokSarUpI avinAzI lakSmI ke svAmI hone se prApa lakSmIpati haiM / / 128 // ___OM hrIM mahaM jagajjyotaye namaH // 926 / / agat ko prakAzita karane se Apa jagajyoti haiM / / 626 // OM hrIM maha dharmarAjAya namaH / / 630|| dharma ke svAmI hone se pApa dharma ke rAjA hai / / 630|| OM hrIM graha prajAhitAya namaH / / 631|| prajA ke hitaiSI hone se prApa prajAhita kahalAte haiM / 1931 // OM hrIM maha mumukSave namaH 1932 // nirvANa ke virUpa hone se mApa mumukSu kahalAte haiM / / 932 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prema OM hrIM pahaM baMdha mokSazAya namaH // 633|| baMdha aura mokSa kA svarUpa jAnane se Apa baMdha mokSaza haiM / / 633 // OM hrIM ahaM jitAkSAya namaH // 934 // zrApa indriyoM ko jItane se jitAkSa haiM ||34 / / OM hrIM arha jitamanmathAya namaH / / 2351: mAnadeya ko hone se dhAtimanmatha kahalAte haiM / / 6351. OM hrIM ahaM prazAMtarasazeluSAya namaH // 636 // zAntarUpI rasAmRta kA pAna karane se Apa prazAnta rasazailUSa kahalAte haiM // 636 // OM hrIM graha bhavyapeTakanAyakAya namaH / / 637|| bhavya jIvoM ke samudAya ke nAyaka hone se prApa bhavyapeTakanAyaka kahalAte haiM / / 637|| OM hrIM arha mUlakartAya namaH // 638 // dhabhaM ke mukhya prakAzaka hone se Apa mUlakartA haiM // 638| OM hrIM mahaM jagajyotiSe namaH // 636 // ananta jyoti svarUpa hone se prApa jagajyoti haiM // 36 // OM hrIM ahaM malaghanAya namaH / / 640 / / rAgadveSAdi mala ko nAza karane se Apa malamna haiM ||140 // OM hrIM aha mUla kAraNAya namaH // 141 // pApa mokSa ke mUla kAraNa hone se mUlakAraNa haiM // 14 // OM hrIM ahaM prAptAya namaH // 942 // yathArtha vaktA hone se Apa prApta haiM / / 942 / / OM hrIM aha vAgIzvarAya namaH / / 643 / / sva prakAza kI vANI ke svAmI hone se Apa vAgIzvara kahalAte haiM / / 643 // OM hrIM prahaM zreyase namaH / / 644|| kalyANasvarUpa hone se prApa zreyAn haiM / / 644|| OM hrIM ahaM zrAyasoktaye namaH / / 645 / / mApakI vANI kalyANarUpa hone se mApa zrAyasokti kahalAte haiM / / 645 // OM hrIM ahaM niruktavAce namaH // 646 / / niHsandeha vANI hone se prApa niruktavAka kahalAte OM hrIM ahaM pravaktre namaH / / 647 / / sabase uttama vaktA hone se pApa pravaktA haiM ||947 // OM hrIM ahaM vacasAmIzAya namaH // 948 // saba prakAra ke vacanoM ke svAmI hone se mApa vacasAmIza haiM / / 648 // OM hrIM ahaM mArajite namaH // 646 // kAmadeva ko jItane se Apa mArajita hai // 646 // OM hrIM prahaM vizvabhAvidAya namaH // 65 // saMsAra ke samasta padArthoM ko jAnane se athavA samasta prANiyoM ke abhiprAya jAnane se mApa vizvabhAvavit kahalAte haiM / / 650 // OM hrIM prahaM sutanuve namaH / / 651 / / uskRSTa zarIra ko dhAraNa karane se pApa sutanu hai / / 5 / / OM hrIM ahaM tanunirmuktAya namaH / / 652 / / zarIra rahita hone se pApa tanunirmukta haiM ||652 / / OM hrIM mahaM sugataye namaH // 953 // pAsmA meM tallIna hone se athavA samyagjJAna dhAraNa karane se mApa sugata haiM // 153 // OM hrIM mahaM hatadunaMyAya namaH / / 954 / / mithyAvRSTiyoM kI khoTI nayoM kA nAza karane se bhApa hatadurmaya haiM // 154 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokAra pa. OM hrIM maha zrIzAya namaH // 655 // aMtaraMga aura bAhyalakSmI ke svAmI hone se Apa zrIza haiM // 15 // OM hrIM ahaM zrIzritapAdAbhAya namaH / / 656 // mApake caraNa kamaloM kI sevA lakSmI karatI hai isarie mApa zrIzritapAdAbja hai // 656 / / OM hrIM aha vItabhIrAya namaH / / 957 / / bhaya rahita hone se prApa vItabhIra haiM // 657 / / OM hrIM aha mabhayaMkarAya namaH // 658|| bhakta logoM ke bhaya dUra karane se mApa bhabhayaMkara haiM // 15 // OM hrIM ahaM utsannadoSAya namaH // 156 / / samasta doSoM ko naSTa kara dene se mApa utsanna doSa kahalAte haiM // 15 // OM hrIM ahaM nirvighnAya namaH // 660 // vighna rahita hone se Apa nirvighna hai // 66 // OM hrIM ahaM nizcilAya namaH // 961 // sthira hone se Apa nizcala haiM // 66 // OM hrIM ahaM lokavatsalAya namaH / / 662 / logoM ko pratyanta priya hone se prApa lokavatsala kahe jAte haiM // 962 // OM hrIM graha lokottarAya namaH // 963|| samasta loka meM utkRSTa hone se prApa lokottara hai / / 963 / / OM hrIM arha lokapataye namaH // 664 // tInoM lokoM ke svAmI hone se pApa lokapati hai / / 16 / OM hrIM zraha lokacakSuSe namaH ||665smst loka ko cakSu ke samAna yathArtha padArthoM ke darzana hone se prApa lokacakSu hai // 65 // *hIM ahaM apAradhiye namaH // 66 // anaMtajJAna ko dhAraNa karane se pApa apAradhI haiM / / 666 / / "OM hrIM ahaM dhIradhiye namaH // 967|| pApa kA jJAna sadA sthira rahatA hai isaliye aApa dhIrathI ___OM hrIM ahaM buddhasanmArgAya namaH / / 668 // yathArtha mokSamArga ko jAnane se pApa buddha sanmArga haiM // 6 // OM hrIM ahaM zuddhAya namaH / / 666 / / zuddha svarUpa hone se Apa zuddha haiM ||66maa OM hrIM ahaM sunRtapUtavAce namaH ||670aapke vacana yathArya aura pavitra hone se prApa sunRtapUtavAk haiM / / 170 // OM hrIM maha prajJApAramitApa namaH // 971 / / buddhi ke pAragAmI hone se Apa prajJApAramita haiM // 7 // OM hrIM ahaM prAzAyanamaH // 972 / / atizaya buddhimAna hone se Apa prAza haiM // 72 // OM hrIM arha yatiye namaH / / 173|| mana ko jItane se athavA sadA mokSamArga kA prayatna karane se pApa yati haiM // 673|| OM hrIM maha niyamiteMdriyAya namaH / / 144 // indriyoM ko vaza meM karane se prApa niyamiteMdriya haiM // 974 // OM hrIM mahaM bhavaMtAya namaH / / 675 // pApa pUjya hone se bhavaMta haiM // 7 // OM hrIM maI bharakRte namaH // 976 // kalyANakArI hone se Apa bhadrakRta hai / / 976 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 NamokAra graMtha OM hrIM graha bhadrAya namaH ||677 // niSkapaTa grathavA kalyANasvarUpa hone se bhApa bhadra haiM / / 677 || OM hrIM kalpavRkSAya namaH || 678 // icchita padArthoM ke dAtA hone se zrApa kalpavRkSa hai / / 678 // OM hrIM zrIM varapradAya namaH ||676 // iSTa padArthoM kI prApti karA dene se zrApa varaprada kahalAte haiM / 676 // OM hrIM samunmUlita pharmAraye namaH ||680 // karmarUpa zatruoM ko ukhAr3a pheMka dene se zrApa samunmUlita kamara kahe jAte haiM ||80|| OM hrIM zrIM karmakASThazuzakSiNiye namaH ||681 // karmarUpI lakar3I ko jalAne ke liye prApa agni ke samAna haiM isalie zrApa karmakASThazuzakSaNa haiM ||681 // OM hrIM arha karmaNyAya namaH ||682 // kriyA arthAt cAritra meM nitAMta kuzala hone se Apa karmaNya haiM ||682|| OM hrIM ahaM karmaThAya namaH ||3|| kriyA karane meM zUravIra zrathavA sarvathA taiyAra rahane se Apa karmaTha haiM OM hrIM zrIM prazive namaH ||14|| sabase U~ce arthAt utkRSTa yA prakAzamAna hone se zrApa prAMzu haiM ||4|| OM hrIM yaha yAdeyavicakSaNAya namaH / / 685|| tyAgane yogya aura grahaNa karane yogya padArthoM ke jAnane meM catura hone se grApa heyAdeya vicakSaNa kahalAte haiM ||685 // OM hrIM anaMtazaktaye namaH ||686 // prApa meM grananta zaktiyAM pragaTa hone se Apa anaMta zakti haiM / / 686|| OM hrIM arha avAya namaH || 1872 chinna bhinna karane yogya na hone se prApa pracheda haiM // 687 || OM hrIM ahaM tripurAraye namaH // 688 || janma jarA thora maraNa ina tInoM ko nAza karane se Apa tripurAri kahalAte haiM ||688 || OM hrIM trilocanAya namaH // 68 // OM hrIM yaha trinetrAya namaH 660 // OM hrIM yaha tryaMbakAyanamaH ||661|| OM hrIM graha yakSAya namaH // 2 // bhUta, bhaviSyata aura vartamAna tInoM kAloM ke jAnane aura dekhane se prApa trilocana ||686 // trinetra // 60 // tryaMbaka // 661 // tathA dakSa kahe jAte haiM | ||662 // OM hrIM kevalajJAnavIkSaNAya namaH // 63 // kevalajJAna hI Apa ke netra hone se Apa kevalajJAna vIkSaNa kahalAte haiM ||3|| OM hrIM zrarha samaMtabhadrAya namaH ||664 // sarvathA maMgala svarUpa hone se zrApa samaMtabhadra haiM // 64 // OM hrIM zrIM zatAriNe namaH ||665 // karmarUpa zatruoM ko nAza karane se zrApa zAMtAra haiM / / 665 // OM hrIM dharmAcAryAya namaH // 66 // dharma ke AcArya hone se Apa dharmAcArya haiM / 666 / / OM hrIM arha dayAnidhaye namaH // 67 // jIvoM para atizaya kyA karane se Apa dayAnidhi haiM ||667 / / OM hrIM graha sUkSmadarzaye namaH ||8|| sUkSma padArthoM ko bhI sAkSAt dekhane se Apa sUkSmadarzI kahalAte haiM ||8|| OM hrIM zrIM jitAnaMgAya namaH |IEEE || kAmadeva ko jItane se Apa jitAnaMga haiM ||6|| OM hrIM yaha kRpAluve namaH // 1000|| dayAvAna hone se Apa kRpAlu hai // 1000 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha __OM hrIM ahaM dharmadezakajinAya namaH // 1001 // dharma kA upadeza dene se Apa dharmadezaka kahalAte haiM // 1001 OM hrIM aI zubhayave namaH // 1002|| mokSarUpa zabha ko prApta karA dene se prApa zabhaMya hai|||1002|| OM hrIM ahaM sukhasAdbhUtAya namaH / / 1003 / sukha ko apane svAdhIna karane se pApa sukhasAdbhUta kahalAte haiM / / 10.3 // OM hrIM ahaM puNyarAjaye namaH // 1004 / / puNya kA rAzi (samUha) hone se prApa puNka rAzi kahe jAte haiM // 1004 // OM hrIM ahaM anAmayAya namaH // 1.05 // roga rahita hone se Apa anAmaya hai / / 1005|| OM hrIM graha dharmapAlAya namaH / / 1006 / / dharma kI rakSA karane se Apa dharmapAla haiM // 1006 / / OM hrIM ahaM jagatpAlAya namaH / / 1007 / / jagat kI rakSA karane se Apa jagatpAla haiM / / 1007 // OM hrIM ahaM dharmasAmrAjyanAyakAya namaH / / 1008 // pApa dharmarUpa sAmrAjya ke svAmI hone se dharmasAmrAjyanAyaka kahalAte haiM / / 1008|| iti aSTottara sahasranAma samAptaH / / vAhA vaza ta praSTottara kahe sArthaka zrI jinanAma / par3e sune je bhavika jana pAye saukhya lalAma // 1 // isa prakAra mahA tejasvI zrI jinendra deva ke vidvAn logoM ne ye eka hajAra ATha nAma saMcaya kiye haiN| jo puruSa ina nAmoM kA smaraNa karatA hai usakI smRti bahuta hI pavitra ho jAtI hai| iti zrI ahaMd bhagavad guNa varNana samAptaH // 1 // artha nikala paramAtmA (siddha ) guNa prArambhaH / / kaise hai siddha bhagavAn ? ve aSTakamoM ke prabhAva se prAdurbhAva samyaktvAdi praSTa guNoM se suzobhita haiN| praSTa gaNanAma zlokaH samyaktvadarzanaM mAmama tabIyamadbhutam / sauSamyAvaNAyAmyAvAdhAH sahAgurulaghutvakAH // 1 // soraThA samakita varzana zAna, praguru lghuprvgaanaa| sUkSmavIranavAna, nirAvASaguNasiddha ke // 2 // arthAt samyaktvAdi aSTa guNa siddha bhagavAn ke mohanIyAdi karma ke prabhAva se prAdurbhUta vyavahAra mAtra kahe haiN| nizcaya se to anaMtaguNa haiN| bhAvArtha-mohanIya karma ke prabhAva se kSAyikasamyaktva pragaTa huA / / 1 / / darzanAvaraNI karma ke prabhAva se kevaladarzana pragaTa huA / / 2 / / aura jJAnAvaraNI ke dUra hone se kevalajJAna pragaTa humA / / 3 / / pAnarAya karma ke prabhAva se anaMta vala pragaTa huA / / 4 / / prAyu karma ke prabhAva se prAvagAhanatva guNa pragaTa huA / / 5 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra Sa gotra karma ke prabhAva se praguruladhutva guNa pragaTa humA 16|| nAma karma ke prabhAva se sUkSmatva guNa pragaTa humA / / 7 // vedanIya karma ke prabhAva se nirAvAdhatva guNa pragaTa dudhA ||8 // isa prakAra praSTa karmoM ke prabhAva se siddha bhagavAn nikala paramAtmA haiM unake pATha guNa pragaTa hote haiN| usa nikala paramAtmA ko merA bArabAra namaskAra ho / aura kaise haiM ve nikala paramAtmA ? ve indriya agocara jyoti svarUpa sukha pir3a samudrabat sthira haiN| pratima zarIra se kicitadUna zarIrAkAra pramANa sIna loka prama ke bhAga meM tiSThate haiM so unakA bhAkAra dRSTAnta pUrvaka jinAgama ke anusAra likhate haiM : bhAsanA hAhA.. kAse zoka vRkSasa jii| sAMcoM karo ika moma ko phira gArA lepa SarAMta jI / / sukhavAyatako agni ghekara moma kaahaaniye| polAkhA meM haiM jaise siddha prAkRti jAniye // 1 // bhAvArtha-jaise moma kA eka putalA nakha zikha paryanta samacaturasra saMsthAnavAlA puruSAkAra banAyA jAve phira usake Upara jaise manuSya kI tvacA hotI hai vaise mUtikA.lepa karake, sukhAkara agni meM tapAkara moma ke zarIrAkAra prAkRti gIlI miTTI ke sA~ce ke madhya kevala puruSAkAra AkAza raha gayA, vaise hI nikala paramAtmA jo siddha bhagavAn hai / unakA svarUpa jAnanA cAhiye / prAkAza to zUnya aura jar3a hai aura vaha pUrana cetana cid pa hai / itanA hI isameM antara hai / prAkRti meM kucha antara nahIM hai| isa prakAra parama brahma kA svarUpa nirAkAra aura sAkAra isa dRSTAnta se anubhava karanA cAhiye / puna kaise hai ve siddha bhagavAn ? siddhAlaya meM virAjamAna haiM jJAna netra se pragaTa hote haiM, carma netra se dikhAI nahIM dete / siddha bhagavAn dradatvApekSA sthira aura artha paryAya se utpAd, vyaya, dhauvya se yukta haiM / bhAvArthasaMkhyAta guNAvRddhi anaMtaguNAnuddhi, saMkhyAta bhAga guNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi, anaMtabhAgaguNa hAni asaMkhyAtamAga gaNa hAni. anaMtabhAga guNa hAni, aise SaTa patita hAni baddhi artha paryAya se siddhoM ke hote haiN| aura kaise haiM siddha bhagavAn ? dhyAna rUpI agni se karmakASTha jalAkara vikAra rahita, avinAzI anaMtakAla paryanta, tIna loka ke ziromaNi, utkRSTa sthAna aise loka zikhara para sthita jJAna svarUpa, tIna loka ke dvArA baMdanIya siddha paramAtmA ko merA bArambAra namaskAra ho / itisiddhaguNa varNana samApta H // prAcArya ke guNoM kA varNana karate haiM :dohA-dvAdaza tapa vazadharmayut pAleM paMcAcAra / SaDmAvazyaka trayaguptiguNa, prAcArajaparasAra // 1 // bAhara prakAra kA tapa, dasa prakAra ke dharma, pAMca prakAra ke paMcAcAra, SaT prAvazyaka aura tIna guNata isa prakAra chattIsa guNa prAcArya ke hote haiN| aise guNoM ke dhAraka prAcArya ko maiM namaskAra karatA huuN| prathama dvAdaza prakAra ke tapa ke svarUpa kA nirUpaNa karate haiM : bohA- anazana nobara kareM, prata saMkhyA rasa chori / vivakti vanagrAsana bare, kAyakleza ko Thaura // 1 // manazana tapapratha-anazana arthAt upavAsa karanA /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra - graMtha bhAvArtha zrAcArya aura muni upavAsa karate haiM, nitya prati bAhara nahIM karate, kyoMki nitya AhAra karane se zarIra puSTa ho jAtA hai aura zarIra ke puSTa ho jAne se bala bar3hatA hai aura bala bar3hane se iMdriya bala bar3hatA hai isalie iMdriyAM vaza meM nahIM rahatI jisase tapa kA udyama nahIM hotA isalie zrAcArya muni zranazana tapa dhAraNa karate haiM / 66 kanodara - tapa arthAt kama bhojana karane ko Unodara tapa kahate haiM / bhAvArtha - prAcArya va muni kama AhAra grahaNa karate haiM / kAraNa kI udara paripUrNa zrAhAra karane se thAlasya arthAt pramAda bar3ha jAtA hai pramAda car3hane se tapa, japa saMyama, paThana-pAThana prAdi kriyAoM meM sAvadhAnI hotI hai| aisA samajhakara AcArya muni Unodara tapa karate haiM arthAt AhAra kama mAtrA meM lete haiM / pratiparisaMkhyAna tapa arthAt AhAra ke viSaya meM praTapaTI vRtti lekara vicaratA / bhAvArtha - jaba zrAcArya yA muni zrahAra ke lie vana se gamana karate haiM taba aisI vRtti vicAre ki Aja hama eka do, cAra yA pA~ca ghara meM hI prAhAra ke lie jAyeMge athavA kisI eka muhalle meM hI jAyeMge, itane meM yadi bhikSA mila gayI to AhAra leMge anyathA nahIM leMge tathA miTTI ke kalaza, cAMdI ke kalaza, pItala ke kalaza, tA~be ke kalaza Adi jahA~ mileMge to usa ghara meM jAyeMge. maidAna meM yA amuka sthAna meM amuka bhojana milegA taba grAhAra grahaNa kareMge anyathA nahIM / isa prakAna kI aTapaTI vRtti lekara vana se gamana karanA aura niyamAnusAra yadi AhAra kI vidhi na mile to punaH vana meM vApisa lauTa kara upavAsa karanA / isa prakAra ke niyama ko pratiparisaMkhyAna kahate haiM // 3 // rasa parityAga tapa indriyoM ko damana karane ke lie, saMyama kI rakSA ke liye, jihvendriya kI lolupatA ke nivAraNa ke lie dUdha, ghI, dahI, tela, zakkara namaka zrAdi rasoM kA yathAsamaya tyAga karanA rasaparityAga taya hai // 4 // vivikta zayyAsana - jIvoM kI rakSA karane ke lie prAsuka sthAna meM jaise maTha, guphA, parvata tathA banakhaMDAdi ekAnta sthAna meM jahA~ para brahmacarya, svAdhyAya, dhyAna, paThana pAThanAdi kriyAoM meM vighna na ho, vahAM para zayana tathA prAzana karanA vivikta zayyAzana tapa hai // 5 // kAyakleza tapa- zarIra ke sukha svabhAva ko miTAne ke lie tathA duHkha prApta hone para kAyaratA na hone ke lie zarIra ko yAzakti kaSTa dete rahanA arthAt zarIra kA mamatva bhAva tyAga karanA, jaise uSNa Rtu meM sUrya sammukha hokara tapa karanA tape hue pahAr3a para jA kara tapakaranA kAya kleza tapa hai || 6 || ye chaha prakAra ke ke bAhya tapa haiM tathA logoM ko dikhAI dene ke kAraNa bAhya tapa kahalAte haiM uparyukta chaha vAhya tapoM kA pAlana karane vAlA hI zrAbhyantara tapoM kA samyaka prakAra se pAlana kara sakatA hai isalie sabase pahale bAhya tapa kA varNana kiyA gayA / aba chaha prakAra grAbhyantara tapa kA varNana karate haiM dohA - prAyazcita binaya va vaiyAvRta svAdhyAya / punavyatsagaM vicArake, dhareM dhyAna mana lAya //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha artha - prAyazcita 1. vinaya 2. vaiyAvRtya 3 svAdhyAya 4 vyutsarga 5. aura dhyAna 6. ye chaha abhyantara tapa kahalAte haiM / ff pramAda arthAt Alasya se jo doSa lagA ho use dUra karane ke lie dhyAna karanA tathA guru se nivedana karake daMDAdi lenA prAyazcita tapa hai || 1|| pUjya puruSoM kA Adara satkAra karanA vinaya taya hai || 2 || muni Adi ke rogAdi se grasta hone para unakI sevA Tahala karanA vaiyAvRtya tapa hai || 3 || Alasya ko tyAga kara dhyAnAdhyayana karanA va upadeza denA svAdhyAya taya hai // 4 // dhanadhAnyAdi bAhya parigraha tathA aMtaraMga krodhAdiparigraha ko chor3akara zarIra se mamatva kA tyAga karanA vyussarga tapa hai | 5 | cittavRtti ko saba tarapha se saMkoca kara eka ora citta ko sthira karanA dhyAna tapa |6| isa prakAra se chaha tapa haiM Age hama ina tapoM ke bheda kahate haiM : sabase pahile prAyazcita ke nau bhedoM kA vivecana karate haiM prAyazcita ke AlocanA 1. pratikramaNa 2. tadubhaya arthAt yAlocanA aura pratikramaNa ye donoM 3. viveza 4 vyutsarga 5 tapa 6. cheda 7. parihAra 8. tathA upasthApanAnI prakAra haiN| mUlaguNoM meM yadi koI doSa laga jAe to usakA bArambAra cintana karate hue apane ko frekAranA karanA guru ke hue dopoM ko spaSTa rIti se kahanA grAvocanA hai ||1|| maiMne jo pramAdavaza aparAdha kiyA hai, mere sAmAyika Adi karane meM jo doSa lagA ho vaha mithyA ho isa prakAra kahanA pratikramaNa hai ||2|| koI doSa ho jAya to AlocanA mAtra se zuddha ho jAtA hai aura koI doSa pratikramaNa karane se zuddha hotA hai aura koI donoM ke karane se zuddha hotA hai / isa prakAra cAlocanA aura pratikramaNa karane ko ubhaya prAyazcita kahate haiM || 3 || AhAra pAna upakaraNAdi kA kisI niyamita samaya taka tyAga kara denA viveka prAyazcita hai| viveka arthAta syAga kI huI vastu yadi anajAna se udaya meM grA jAya to use na lenA aura isa prakAra kA vicAra karake AhAra grahaNa karanA viveza hai ||4|| kAla kA parimANa karake kAyotsarga karanA byutsaMga hai ||5|| anazana Adi tapa athavA belA, telA zrAdi upavAsa karanA prAyazcitatapa hai || 6 || dina pakSa, mAsa saMvatarAdi kA parimANa kara dIkSA kA chetra karanA cheda prAyazcita hai ||7|| pakSa mAsAdi ke niyama se saMgha se pRthaka kara denA parihAra prAyazcita hai ||6|| samasta dIkSA ko cheda kara punaH dIkSA ko denA upasthApanA prAyazcita hai | isa prakAra prAyazcita ke nau bheda jAnane cAhie / dUsarA Abhyantara vinaya tapa hai| jisake darzana vinaya, jJAna vinaya, cAritra vinaya aura upacAra vinaya aise cAra bheda haiN| niHzakti prAdi doSa rahita samyagdarzana kI ArAdhanA karanA darzana vinaya hai| ||1|| pramAda rahita hokara vRddha mana se atyanta sammAna pUrvaka jina siddhAnta ko par3hanA jJAna vinaya hai || 2 || samyagdarzana, samyagjJAna ke dhArI pA~ca prakAra ke caritra ko pAlana vAle munijanoM se prema karanA cAritra vinaya hai ||3|| AcArya Adi pUjya puruSoM ko dekhate hI khar3e ho jAnA, sanmukha jAkara hAtha jor3anA, unake 'pIche-pIche gamana karanA mana se unakA guNagAna karanA tathA vAra-bAra unakA smaraNa karanA upacAra vinaya hai / tIsarA kyAnyava tapa hai / prAcArya 1. upAdhyAya 2. tapasvI 3 zaizikSa 4. glAna 5. rANa 6. kula 7. saMgha 8. sAdhu . aura manojJa 10. ina dasa prakAra ke sAdhuoM kI vaiyAvRtya karanA arthAt zarIra sambandhI vyAdhi athavA duSTa jIvoM dvArA kiye hue upasargAdi ke samaya sevA karanA ye daza prakAra ke vaiyAvatya haiN|
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMtha cauthe tapa svAdhyAya ke pAMca bheda haiM-nirdoSa grantha kA tathA usake artha kA svayaM paThana karanA bAMdhanA svAdhyAya hai / / 1 / / paThana karate hue jahA~ saMzaya ho, usako bar3e jJAniyoM se prazna karake apanI zaMkA ko dara kara lenA pracchanA svAdhyAya hai // 21 vicAra dvArA tathA gurUjanoM se jAne samajhehae tatva ko bArambAra cintavana karanA anuprekSA svAdhyAya hai // 3 / / jo vicAra karake nirNaya kiyA ho usako AcAryoM ke vArayoM se milAkara prAmnAya svAdhyAya hai // 4|| unmArga ko dUra karane ke lie padArthoM kA samIcIna svarUpa prakAza karanA, upadeza rUpa kathana karanA dharmopadeza svAdhyAya hai / / 5 / / pAMcavA vyutsarga tapa do prakAra kA hai-eka bAyopadhityAga hai / 1 // krodhAdi prataraMga parigrahoM kA tyAga prAbhyantaropadhi tyAga tapa hai / / 2 / / chaThA dhyAna nAmaka AbhyaMtara tapa dhyAna piMDastha, padastha, rUpastha aura rUpAtIta ina bhedoM se cAra prakAra kA hai| prathama loka ke svarUpa kA citavana, pAtAla, madhya, narakAdika kA citavana, madhya loka maiM dvIpa, kSetra, parvatAdi kA citavana, Urdhvaloka ke svArgAdi kA citavana, karanA piMDastha dhyAna hai| apane hRdaya ke madhya kamala sthApana kara usameM kaNikA kI sthApanA kareM, kaNikA ke madhya meM oMkAra sthApana kara una kINikAoM meM svara-vyaMjana sthApana karake dhyAna karanA padastha dhyAna hai // 2 // samavazaraNAdika vibhUti sahita siMhAsana para antarikSa virAjamAna ghAtiyA karma rahita ananta catuSTaya parahaMta bhagavAn ke svarUpa kA citavana karanA rUpastha dhyAna hai // 3 // saba karmA se rahita, paudagalika mUrtika zarIra se rahita, ananta guNoM ke bhaMDAra aise bhagavAn siddha paramAtmA kA jo dhyAna karatA hai so rUpAtIta dhyAna hai / / 4 // aise bAraha prakAra ke tapa kA varNana kiyaa| Age daza prakAra kA jo dharma prAcArya prAcaraNa karate haiM, use likhate haiM-- dohA-kSamArumArdava pAsavA, sasya shodhtaapaag| saMyama tapa tyAgI saraba, prAkicanatiyatyAga // 1 // pra-1. uttama kSamA, 2. mAva, 3. prArjava, 4, satya, 5. zoca, 6. saMyama, 7. tapa, 8. tyAga, 6. prAcinya pora 10. brahmacarya aise daza prakAra ke dharma haiM / duSTa manuSyoM ke dvArA tiraskAra, hAsyAdi krodha kI utpatti ke kAraNa hone para bhI, samyagjJAna pUrvaka saMpanI daNDa dene kI zakti hote hue bhI aparAdha ko kSamA karanA uttama kSamA hai / / 1 / / samyagjJAna pUrvaka abhimAna ke kAraNa hote huye bhI garva na karanA uttama mArdava hai // 2|| mana, vacana, kAya kI kuTilatA tyAga kara sarala rUpa se rahanA uttama prArjava hai // 3 // padAyoM kA svarUpa jyoM kA tyoM varNana karanA aura prazasta vacana arthAta dharma ke ana anakala sva para hitakArI vacana bolanA satya hai // 4|| prAtmA ko kaSAyoM dvArA malina na hone denA uttama zauca hai / / 5 / / inTriya prAra mana ko viSayoM se rokanA aura SaD prakAra ke jIvoM kI rakSA karanA uttama saMyama hai / / 6 / / sAMsArika viSayAbhilASA tajakara anazanAdi dvAdaza prakAra kA tapa karanA uttama tapa hai // 7 // dhanadhAnyAdika kA tyAga bAhya tyAga aura deSAdika ko chor3anA aMtaraMga tapa hai / / prAtmasvarUpa se bhinna zarIrAdika meM mamatva rUpa pariNAmoM kA prabhAva uttama prAkicanya hai / / 6 / / strI mAtra se citta ghaTAkara apanA brahma jo prAtmA hai usameM citta kA sthira karanA so uttama brahmacarya hai / / 10 / / aise daza prakAra uttama dharma kA pratipAdana kiyA hai| mama paMcAcAra aura tInagupti kA varNana karate haiM :
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMpa dohA-darzana zAma cAritra tapa, bIraja paMcAcAra / manA patra mAtra so, prAcAraja sukhakAra // artha - bhAvakarma, dravyakarma, naukarma Adi samasta padArthoM se bhinna zuddha caitanya svarUpa prAtmA hI upAdeya hai, aisA zraddhAna karanA tathA isakI utpatti ke kAraNa SaD dravya, sapta tattva athavA suguru, sudeva, sudharma kA zraddhAna sabhyagdarzana hai| isa samyagdarzana rUpa pravRtti ko darzanAcAra kahate haiM // 1 // zuddha caitanya prAtmA ko mithyAtva, rAgAdi para bhAvoM se pRthaka jAnakara upAdhi rahita jAnanA to samyagjJAna hai| isa samyagjJAna rUpa. pravRtti ko jJAnAcAra kahate haiM / 21 upAdhi rahita zukhAtmA ke svAbhAvika sukhAsvAda meM nizcala citta honA athavA saMsAra ke kAraNa bhUta hiMsAdi pApoM kA prabhAva karanA samyakcAritra hai| isa samyakacaritra rUpa pravRtti ko cAritrAcAra kahate haiM / / 3 / / samasta para dravyoM se icchA rokakara anazanAdi rUpa pravartana karanA tapa hai / isa taparUpa AcaraNa ko tapAcAra kahate haiM / / 4 / / pUrvokta kahe cAra prakAra ke prAcAroM ke rakSaNa karate meM zakti na chipAnA athavA parigraha pAne para bhI inase cyuta nahIM honA vIrya hai| isa vIrya rUpa pravRtti ko vIryAcAra kahate haiM / 5 / mana se rAga dveSa rUpa pariNAmoM kA parihAra karanA manogupti hai / / 1 / / asatya vacana kA parihAra kara maunapUrvaka dhyAna adhyayana prAtmacitavanAdi karanA vacanagupti hai // 21 // hiMsAdi pApoM se nivRttipUrvaka tathA kAya sambandhI kuceSTA kI nivRtti kara kAyotsarga dhAraNa karanA kAya gupti hai // 3 // ||ath SaDAvazyakanAma || bohA-samatAvara caMdana kareM, nAnAstuti banAya / pratikramaNa svAdhyAyayuta, kAyotsarga lagAya // 1 // artha ---bhedajJAna pUrvaka sAMsArika padArthoM ko apane prAtmA se pRthaka jAnakara jIvana maraNa, lAbhapralAbha, saMyoga-viyoga, zatru-mitra, sukha-duHkha meM samAna bhAva rakhanA tathA zubhAzubha karmoM ke udaya meM rAga ?Sa rUpa pariNAmoM ko na karanA samatA hai // 1 // caturvizati tIrthakaroM meM se eka tIrthakara kI yA paMcaparameSThI meM se eka kI mukhyatA kara mana, vacana, kAya kI zuddhatA pUrvaka stuti karanA vaMdanA hai // 2 / / mukhyatA binA caubIsa tIrthakaroM kI athavA paMcaparameSThI kI stuti karanA stavana hai // 3 / / AhAra, zarIra, zayana, Asana, gamanAgamana aura citta ke vyApAra ke dravya, kSetra, kAla, bhAva ke AzrayabhUta kAla meM lage huye vrata sambandhI aparAdhoM ko zodhanA, nindA gRhIyukta apane azuddha pariNAma pUrvaka kiye hue doSoM kA parityAga karanA pratikramaNa hai / / 4 / / kAya se nirmamatra hokara khar3e hue yA baiThe hue zuddhAtma kA citavana karanA kAyotsarga hai / / 5 / / vAcanA, pRcchanAdi paMca prakAra zAstroM kA adhyayana athavA zuddhAtmA citavana karanA svAdhyAya hai // 6 // isa prakAra prAcArya ke anazanAdi bAraha tapa, uttama kSamAdi dazadharma, darzanAdhArAdi paMcAcAra, samatA vaMdanAdi SaDAvazyaka karma tathA trigupti sahita guNoM kA varNana kiyaa| ina chasIsa guNoM ke atirikta bhAvArya avapIDaka aparizrAvI Adi aSTa guNayukta hote haiM aura apane saMgha ke muni samUha ko lage hue doSoM kA prAyazcita aura dharmopadeza, zikSA-dIkSA dete haiN|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa aba yahA~ prasaMgavaza prAcArya ziSya ko kaise kauna se kAla meM paura kauna se deza kAla ko tyAga kara dIkSA dete haiM so kahate haiM :-- prathama muni dharma ke dhAraNa karane yogya puruSa kA lakSaNa kahate haiM -muni dharma kA dhAraNa karane vAlA puruSa uttama deza kA utpanna humA ho / uttama varNa arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya ho, zUdra na ho, kyoMki jAti kA asara bhI kucha na kucha avazya rahatA hai / uttama kula aura uttama gotra kA ho| zarIra ke aMgopAMga zuddha hoM aura andhA, badhira, lUlA, laMgar3A. kubar3A prAdi doSoM se rahita ho| kuSTha, unmAda, mRgI, mUrchAdi bar3e rogoM se rahita ho / rAjya viruddha tathA loka viruddha AcaraNa kA dhAraka na ho| kaSAyoM se rahita ho arthAt manda kaSAyo ho / paMcendriya ke viSaya bhogoM meM aruci karane vAlA ho / zubha ceSTA vA uttama pravRti kA dhAraka zubhAcaraNa pAlane vAlA, hAsya, kautuhala se uparAma buddhi vAlA, mokSa kA icchuka mahAvairAgya pariNAmI aisA ziSya saMgha meM kuzalatA aura dharmavRddhi kA kAraNa dIkSA dene yogya hotA hai / aise mumukSu ko prAcArya yogya, ayogya samaya vicAra kara dIkSA dete haiM / prAcArya jo deza avasara prApta hone para manuSya ko dIkSA nahIM dete, unake nAma isa prakAra haiN| __ jahAM para prathama prahAropa arthAt koI azubha graha ho to dIkSA nahIM dete // 1 // sUryagrahaNa, ||2|| cAyaNa // indra dhanaba 4 / / isakA ulTA graha arthAta vakrI graha mAyA ho ||5|| prAkAza megha ke bAdaloM se prAnchAdita ho rahA ho // 6 // tathA usako vaha mahInA kaSTadAyaka ho // 7 // adhika mAsa ho // 8 // saMkrAnti arthAt usI dina sUrya usa rAzi se dUsarI rAzi para badalane vAlA ho // 6 // asaMpUrNa tithi ho // 10 // ina daza kAraNoM kA parityAga kara nimittajJAna ke vettA prAcArya zubha mAsa, zubha dina, zubha nakSatra, zubhayoga, zubha muhUrta, zubhagraha dekha zubha lagna meM ziSya ko dIkSA dete haiM / aura svayaM paMcAcAra pAlate tathA saMgha ke saba mUni samUhako pravatati haiM / / jisa prakAra rAjA prajA kI kakSalatA kI vaddhi tathA rakSA karatA hai usI prakAra ye apane saMgha ke prAcAra aura ratlazyAdi kI rakSA aura vRddhi karate haiM isaliye inako saMghapati bhI kahate haiN| aura ye apanA zarIra bhI bahuta vRddha tathA indriya zithila hotA jAnakara adhika se adhika bAraha varSa pahale se samAdhimaraNa karane yogya dravya, kSetra, kAla, bhAva kA samAgama milAte haiM aura apane saMgha kA rAma ghaTAne ke lie tyAga kara para saMgha meM jAkara apavitra zarIra ke nimitta kucha bhI mamatva na kara ratnatraya dharma kI rakSA ke lie kAyakaSAya ko kRza karate hue dvAdazAnuprekSA kI ArAdhanA yukta paMcaparameSThI ke svarUpa tathA prAtmadhyAna meM lavalIna ho deha sajate haiN| // atha upAdhyAya guNa prArambha / / dohA- cauvaha pUrava meM dhareM, gyAraha aMga sujAna / upAdhyAya paMcavIsa guNa par3he par3Ave jJAna ||sh artha-gyAraha aMga aura caudaha pUrva kA pAThIpanA ina paccIsa guNoM se yukta upAdhyAya, jisa prakAra adhyApaka ziSyoM ko paThana pAThana ke dvArA jJAna kI vRddhi karAtA hai aura svayaM usa jJAna kI vRddhi ke lie paThana-pAThana karatA hai usI prakAra upAdhyAya saba saMgha ko aMga pUrvAdi zAstroM kA jJAna karAte aura svayaM paThana-pAThana karate haiN| aise upAdhyAya parameSThI mere jJAna kI vRddhi kreN| / / atha gyAraha aMga nAma // bohA- prayamaMhi pAcArAMga gina, bUjA sUtra kRtaaNg| svAnAMga tIjA subhaga, cauthA samavApAMga //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha aura pramANa adhyayana vizeSa ke bIca akSara hote hai| vyAkhyAprajJapti paMcamo, jJAtukathA SaTa jAna / puni upAsakAdhyayana, antaH kRtadaza ThAna // 2 // anusaraNa upapAyavaza, sUtra vipAka pichAna / gyAraha praznavyAkaraNajuta, gyAraha aMga pramANa // 3 // artha-yAcArAMga 1, sUtrakRtAMga 2, sthAnAMga 3, samavAryAga 4, vyAkhyAprajJaptyaMga 5, jJAtRdharmakathAMga 6, upAsakAdhyayanAMga 7, antaH kRddazAMga 8, anuttaropapAdakadazAMga 6, praznavyAkaraNAMga 10, paura vipAka satrAMga11ye gyAraha aMga haiM / aba prakaraNa vaza yahA~ para dvAdazAMga tathA caudaha pUoM meM se kisa-kisa pUrva meM kitane-kitane pada haiM tathA unameM kisa-kisa viSaya kA varNana hai, use saMkSepa meM likhA jAtA hai| prathama prAcAroga aThAraha hajAra pada kA hai / isameM yatI ke dharma kA varNana hai / vizeSa sUcanA-isa jinavANI kI saMkhyA madhyama pada se jAnanI cAhiye / pada tIna prakAra ke hote haiM / arthapada, pramANa pada aura pramANa adhyynpd| inameM se zAstra ko veSTana meM vAMdho, vaha pustaka lAoM' ityAdi aniyamita akSaroM ke samudAya rUpa kisI vizeSa ke bodha vAkya ko artha pada kahate haiM / pATha Adika akSaroM ke samudAya ko pramANa pada kahate haiN| jaise zloka ke eka caraNa meM ATha akSara hote haiM / isI prakAra anya zabdoM ke padoM meM bhI akSaroM kA nyUnAdhika pramANa hotA hai, parantu gAthA meM kahe hue pada ke cAra prakSaroM kA pramANa sadaiva ke lie nizcita hai, isI ko madhyama pada kahate haiN| eka madhyama pada meM solaha sau cauMtIsa karor3a, tirAsI lAkha, sAta hajAra, mATha sau aThAsI akSara hote haiN| 1 // dUsarA sUtrakRtAMga chattIsa hajAra pada kA hai| usameM sva samaya aura para samaya kA vizeSa varNana hai / 2 / tIsare sthAnAMga ke bayAlisa hajAra pada haiN| isameM se eka se dasa taka ginatI kA vyAkhyAna hai jaise eka kevalajJAna, eka mokSa, eka AkAza, eka adharma ityAdi aura do darzana jJAna, prathavA rAga dveSa, ityAdi tIna ratnatraya, tIna satya, tIna doSa, tIna prakAra karma, tIna veda ityAdi / cAra gati, cAra ananta catuSTaya, cAra kaSAya ityAdi / paMca mahAnata, paMcastikAya, paMca prakAra kA jJAna ityAdi praSTa dravya, paTlezyA, aadi| sapta tatva, sapta vyasana, sapta naraka yAdi / aSTa karma, aSTa mada, aSTa guNa, aSTa Rddhi, aSTAMga nimitta jJAna, ityAdi / nava padArtha, navadhA zIla, navadhA bhakti ityAdi / daza prakAra dharma, dazadhA parigraha, daza dizA ityAdi kI carcA tIsare sthAnAMga meM hai / / 3 / / cauthA samavAyAMga eka lAkha causaTha hajAra pada kA hai| isa meM dravyAdika kI tulyatA kA varNana hai ki koI dravya kisI se nyUna nhiiN| tabhI dravya sattA lakSaNa se samAna haiM // dharma, adharma jIva aura lokAkAza pradezoM ke samAna haiM / yaha to dravya kI tulyatA kA varNana huA aura kSetra meM DhAI dvIpa / prathama svarga kA Rju vimAna / prathama naraka kA sImaMtaka nAmA bila aura siddhazilAe~ paitAlisa 2 lAkha yojana ke haiM / yaha kSetra samAnatA khii| daza kor3Akor3I sAgara kI eka utsapiNI aura dasa koDAkor3I sAgara kI eka avasarpiNI yaha kAla kI samAnatA kA varNana humA / jJAna kI anaMtatA aura darzana kI anantatA yaha bhAva kI satyatA kahI gyo| isa bhAMti samavAyAMga meM nirUpaNa kiyA hai / 4 // pAMcavAM vyAkhyA prApti do lAkha aTTAIsa hajAra pada kA hai| isameM sAMsArika viSaya sukha se virakta ziSya ke jIva hai yA nahIM, vaktavya hai athavA bhavaktavya hai, nitya hai yA manitya, eka he yA aneka, ityAdi sATha hajAra praznoM kA vistAra pUrvaka vyAkhyAna hai / 5 // chaThA bhAta dharma kAMga pAMca lAkha chappana hajAra pada kA hai| isameM jIvAdi vastumoM kA svabhAva, sIrthaMkaroM kA mahAtmya, unakI divya dhvani kA samaya tathA mahAtmya, uttama kSamA prAdi dazavidha dharma, samyagdarzanAdi ratnatraya dharma kA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha svarUpa ityAdi jinadharma kI amRta kathA kA kathana hai / / 6 // sAtavAM upAsakAdhyanAMga gyAraha lAkha sattara hajAra pada kA hai| isameM dhAvaka ke sampUrNa vratoM kA varNana hai / / 7 // pAThavAM aMtaH kRzaoNga teIsa lAkha praTTAvana hajAra pada kA hai / isameM pratyeka tIrthakara ke tIrtha meM (eka tIrthakara kA tIrtha kahate hai 1) jo daza-daza bhumi cAra prakAra kA tIna usa sahana karake saMsAra ke anta ko prApta hue arthAt antaH kRta kevalI hue haiM usakA varNana hai / antaH kRta kevalI kahane kA bhAva yaha hai ki jinakA kevala kalyANaka aura nirvANa kalyANaka sAtha ho arthAt aAyu kA anta hone para hI kevala jJAna utpanna hotA hai / navamAM anataropapAdaka dazAMga vAnade lAkha cavAlIsa hajAra pada kA hai usameM eka eka tIrthakara ke tIrtha meM dazadaza muni upasarga jItakara nava anudiza, paMca anuttara ko prApta hue una kA kathana hai / upasarga daza prakAra kA hai unakA byorA isa prakAra kA hai tIna prakAra manuSya kRta strI 1, puruSa 2, napusaka 3. tIna prakAra tirya cakRta strI , puruSa 5, napusaka 6, / napusaka devoM meM nahIM hote| isase do prakAra ke devakRta deva aura devAMganA 8. svazagera kRta 6 tathA dazavAM acetana, pattharAdika acetana kRta upasarga hotA hai / / 10 // aise dama prakAra ke upasarga ko zuddhAtmavAdI muni jana hI jItate haiM / / 6 / dazavAM prazna vyAkaraNAMga nigana lAkha solaha hajAra pada kA hai| isameM apekSiNI / 1 / vikSepiNI 2, saMveginI 3, aura nivaidinI 4 / aise cAra prakAra kI kathAnoM kA varNana hai ||10|| gyArahavAM vipAMga sutrAMga eka karor3a, caurAsI lAkha para kA hai| isameM koM ke vipAka arthAt udaya kA varNana hai // 11 // ina gyAraha aMgoM ke sarva pada cAra karor3a pandraha lAmba do hajAra haiN| iti gyAraha aMga varNana // vArahavAM maSTivAdAMga / eka sau pATha karor3a ar3asaTha lAkha chappana hajAra pAMca pada kA hai| isa meM tIna sau tiresaTha kutrAdiyoM kA kathana hai| isameM pahale kriyAvAdiyoM ke mUla bheda eka sau assI hai| dUje akriyAvAdiyoM ke caurAsI bheda, tIsare ajJAna vAdiyoM ke sar3asaTha bheda, caudha vinayavAdiyoM ke banIsa bheda, aise samasta bheda tIna sau tiresaTha hue| aba prathama eka sau assI kriyAvAdiyoM kA kathana karate haiM-niyata kahiye nizcaya svabhAva kahiye vastu kA svabhAva, kAla kahie samaya, deva kahiye pUrvakarma kA udaya aura pauruSa kahiye udyama ye pA~ca, sva kahie pApa, para kahie dUsarA, nitya kahie sthira, anitya kahie asthira, ina cAroM se guNA karane para bIsa bheda hote haiM / ina bIsoM ko nava padArthoM se guNA karane para eka so assI hote haiM / yaha kriyAvAdiyoM ke bheda haiM / ye eka eka aMza kA bala grahaNa kara vAda karane vAle haiM // 1|| akriyAvAdiyoM ke bheda jIvAdika sAta tatvoM kA svataH kahie pApase aura parase guNA kIjie to caudaha bheda hote haiN| ina caudahoM ko niyata, svabhAva kAla deva pauruSa ina pAMcoM se guNA karane para sattara bheda hote haiM / niyata, kAla ye do bheda svataH sapta tatvoM se guNA karane para caudaha bheda hue| pUrvokta mattara paura caudaha bheda milAne para samasta caurAsI bheda prakriyAvAdI ke hote haiM / / 2 // mokSa ke upAya se vimukha, udaya ko mukhya mAnakara pauruSa nahIM karate aura eka eka sthala kA pAlaMbana grahaNa karake vAda karate haiM /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 NamokAra graMtha ajJAnavAdI ke bheda : nava padArthoM ko saptabhaMgoM se guNA karane para tiresaTha hotA hai| saptabhaMga svarUpa kA varNana - prathama bhaMga syAt asti kahie kathaMcit apane dravya, kSetra, kAla, bhAva kI apekSA jIvAdi dravya hai / / 1 / / dujA bhaMga syAdanAsti kahi kathaMcit para draNa para kSetra, para kAla aura parabhAva kI apekSA nahIM hai ||2|| tIjA bhaMga syAdastinAsti kahie eka hI astinAsti hai isase prasti nAsti ubhayarUpa hai // 13 // cauthA bhaMga syAdavaktavya kahie vacana se agocara hai| + asti kahie to nAsti kA prabhAva aura nAsti kahie to asti kA abhAva isase avaktavya hai ||4|| pA~cavA~ prasti vaktavya kahie svabhAva se to hai, kintu vacana agocara hai / asti kahie to nAsti ke prabhAva se avaktavya hai // 5 // chaThavAM bhaMga syAtnAsti vaktavya kahie jIvAdi tatvoM parabhAva kI apekSA nahIM haiM, parantu nAsti hI kahie to asti ke prabhAva se pravaktavya hai || 6 || sAtavAM bhaMga asti nAsti zravaktavya kahie jIvAdi padArtha zrasti nAsti haiM, parantu kahane meM anukrama se Ate haiM, eka sAtha nahIM kahe jAte ataH asti nAsti zravaktavya hai // 7 // vijJAnavAdI ke prazna ko eka sadabhAvapakSI koI satyAsatya pakSI aura koI avaktavya pakSI aise ina cAroM zUnya eka eka aMza ko grahaNa karavAkara pUrvokta sarasaTha bheda hote haiN| ye bhI tatva ke yathArtha jJAna se eka eka naya kA bala lekara vAda karate haiM // 3 // vinayavAdI ke bheda mana, vacana, kAya aura dAna se mATha prakAra ke vinaya ko guNA kareM to battIsa bheda hote haiM / ATha vinaya ke nAma -- mAtA 1, pitA 2, deva 3, nRpa 4, jAti 5, bAla 6, vRddha 7, aura tapasvI 8. ina grAThoM kA mana, vacana aura kAya se dAna satkAra karanA, isa bhAMti vinayavAdI ke battIsa bheda kahe haiM / bhAvArtha - yaha jAna ki vinaya karanA to jinadharma kA mUla hai, parantu vinayavAdI ke bheda ko jAnakara mUrtimAtra ko deva, bheSa mAtra ko gurU, patra tathA akSara mAtra ko zAstra aura jala mAtra ko tIrtha mAnate haiM aura svarUpa jJAna se zUnya hote haiN| isa prakAra vAdiyoM kA kathana hai jisameM aise dRSTivAda nAmaka bArahaveM aMga ke pAMca bheda haiM / pahalA parikarmaka 1, dUsarA sUtra 2 tIsarA prathamAnuyoga 3, dhauthA pUrva 4, aura pA~cavA cUlikA ||5|| parikarmaka ke pAMca bheda haiM- pahalA bheda candraprajJapti hai 1, chattIsa lAkha pA~ca hajAra pada kA hai / usameM candramA ke bhogAdi kA varNana hai || 1|| dUsarA bheda sUryaprajJapti 2, pA~ca lAkha tIna hajAra padoM kA hai| usameM sUrya ke yogAdika sampadA kA varNana hai ||2|| tIsarA bheda jambUdvIpaprajJapti // 3 // tIna lAkha paccIsa hajAra pada kA hai| usameM jambU dvIpa kA vistAra sahita varNana hai || 3|| cauthA bheda dvIpodadhiprajJapti 4, vAcana lAkha chattIsa hajAra pada kA hai / usameM sampUrNa dvIpa samudroM kA varNana hai ||4|| pA~cavA bheda vyAkhyAprajJapti 5, caurAsI lAkha chattIsa hajAra pada kA hai| usameM pudgala dravya mUrtika aura jIvAdika pA~ca samUrtika ina SadravyoM kA vistArapUrvaka varNana hai ||5|| aise samasta parikarma ke eka karor3a ikyAsI lAkha pA~ca hajAra pada haiN| punaH dRSTi-vAdAMga kA dUsare bheda sUtra ke maThAsI lAkha pada haiN| unake prathama bheda meM baMdha ke prabhAva kA kathana, dUje bheda meM zruti smRti, purANa kA artha, zruti kahie kevalI ko divya dhvani, smRti kahie gaNadharoM kI vANI, purANa kahie muniyoM ke vacana, tIsare bheda meM niyata kahie nizcaya kA kathana aura cauthe bheda meM samyaktva aura mithyAtva kA nirUpaNa ye nAnA bheda sUtra meM haiN| bArahaveM aMga kA tIsarA bheda prathamAnuyoga pAMca hajAra pada kA hai| isameM tiresaTha zalAkA puruSoM kA varNana hai| bArahaveM dRSTivAdAMga kA cauthA bheda pUrva hai| vaha caudaha prakAra kA hai| pratha caudaha pUrva nAma //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhamokAra paMtha zeSa vohA-utpAda pUrva amAyaNI, tIjA vIrajavAda / prasti mAsti paravAda puni paMcama bhAna pravAda // 1 // SaSThama karma pravAda hai satyavAma pahicAna / prAtmavAra hai pAThavA, navamoM pratyAkhyAna // 2 // vidyAnuvAda pUravarazama, pUrvakalyANa mahaMta / prANavAda kiyAvAva hai lokavAva hai anta / / 3 / / artha - pahalA utpAda pUrva eka karor3a pada kA hai| usameM dravya ke utpAda, vyaya aura prIvya kA varNana hai / / 1 / / dUsarA agrAyaNIpUrva chayAnabe lAkha pada kA hai| usameM caudaha vastuoM kA varNana hai caudaha vastuoM ke nAma isa prakAra hai : pUrvAMta, aparAMta, dhra va, abhraka, acyabanalabdhi, saMpraNilabdhi, kalpa, artha, bhaumavAya sarvArthakarupaka nirvANa, pratIta, anAgata, siddha, upAya ye caudaha vastu dUje pUrva meM haiM unameM pAMcavIM vastu acyavanalabdhi ke pAhuDa bIsa meM cauthe pAhuddha karma prAkRta meM yogadAra haiM una yogadvAroM ke nAma kRti 1, vedanA 2, sparza 3, karma 4, prakRti 5, baMdhana 6, nibaMdhana 7, sauta 8, prakRma 6, upakrama 10, udaya. 11. mokSa 12 saMkama 13, lezyA 14, lezyAkarma 15, lezyA pariNAma 16, asAtAsAtA 17, dIrghallasva 18, bhavadhAraNa 16, pudgalAtmA 20, nidhatAnidhata 21, sanikAMcita anikAMcita22. karma sthitika 23, aura skamgha 24 ye daje parva kI pAMcavI vastu ke cauthe pAhaha meM caubIsa yogatAra kar3e haiN| unameM alp| varNana hai aura bhI pUrva ke vastuoM ke siddhAntoM meM anyAnya pAhuDa hai // 2 // tIsarA vIryAnuvAda pUrva sattara lAkha pada kA hai| isameM vIryavaMta saMtoM ke parAkrama kA varNana hai / / 3 // cauthA asti nAsti pravAda pUrva sATha lAkha pada kA hai| usameM jIvAdi padArthoM ke asti nAsti bhaMga kA nirUpaNa hai / svabhAva se sabhI prastirUpa aura parabhAva se sabhI hI nAsti rUpa haiM // 4 // pAMcavAM jJAnapravAda pUrva eka kama eka karor3a pada kA hai usameM jJAna ke pA~ca bhedoM kA nirUpaNa hai / / 5 / / chaTha vA karmapravAda pUrva eka karor3a assI lAkha pada kA hai usameM karmabaMdha ke baMdha kA varNana hai / / 6 / / sAtavAM satya pravAda pUrva eka karor3a chaha pada kA hai / usameM dvAdaza prakAra kI bhASA aura daza prakAra satya kA nirUpaNa hai| aba prathama bAraha prakAra kI bhASA kA varNana karate haiN| prathama mAmyAkhyAna bhASA koI hiMsAdika kA prakartA aura koI hiMsAdika kA kartA hai / zaThabuddhi aisA kahate haiM ki hiMsA kartavya hai aise durvacana kA nAma prAbhyAkhyAyinI bhASA hai 1jinake kahane se paraspara kalaha ho jAya so kalahanI bhASA hai // 2 // tIsarI paizUnya bhASA, para ke doSa tathA gupta vArtA pragaTa kara dUsare ke sammukha pragaTa karanA / / 3 / / cauthI prabaddha pralApabhASA-niSprayojana tathA vitathyavathA bakavAda karanA // 4 // pAMcavIM ratyutpAdaka bhASA jisase viSayoM ke bhogane kI icchA ho / / / / chaThI aratputpAdaka bhASA jisase prati utpanna ho // 6 / / sAtavIM vacana zravaNa bhASA jisase zrotAmoM kI ayayArtha vastuoM meM asaksatA ho // 7 // pAThavIM niSkRti bhASA maryAt mana meM mAyAcAra rakhakara vArtA karanA // 8 // navamI annati bhASA jo svayaM se vidyA bhAyu tathA jJAna vRddha haiM unako namaskAra tathA vinayayukta vacana na kahanA / / 9 / / dasavIM modhabhASA jisase manuSya kI steya arthAt corI rUpa pravRti ho jAya // 10 // gyArahavIM samyaktva bhASA jisake zravaNa karane se jIva samyakatva ko prApta ho jAya // 11 // aura bArahavIM mithyAdarzana bhASA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha jisake zravaNa karane se jIvoM kI mithyAmArgarUpa pravRti ho jAya / / 12 // aisI bAraha prakAra kI bhASA hai / ve sa jIvoM meM yathAyoga pAyI jAtI haiM unameM se paMcendriyoM meM to sabhI pAyI jAtI haiM / aba daza prakAra ke satya kA varNana karate haiM :-- prathama nAma satya jaise koI manuSya netrahIna athavA prasundara netra vAlA ho to usako kamalanayana athavA nayanasukha saMjJAvaza kahanA / / 1 / dUsarA rUpa satya-jaise citrakAra athavA zilpakAra ke dvArA banAye gaye manuSya ke prAkAra tathA kuMjarAkAra ko acetana va zakti rahita hone para bhI parAkramI kahanA ||2|| tIsarA sthApanA satya-vyavahAra ke liye chato anachatI vastu kI sthApanA karake tadAkAra pratimA maMdirAdika meM virAjamAna karake usameM apane iSTa kI kalpanA kara lenA / / 3 / / cauthA pratItisatya zrIpazamika Adi paMcabhAvoM ko pAgama pramANa pratIta karake vyAkhyAna krnaa| bhAvArtha-zAstra para zraddhAna karake vyAkhyAna karanA pratIni satya hai / / 4 / / pAMcavAM smaraNasatya bherI Adi aneka prakAra ke vAditra kA zabda hote haye ucca svara kA jo vAditra ho usakA nAma lenA ||5|| chaThA saMyojana satya jinameM cetana acetana dravya kI racanA kA vibhAga nahIM hai| jaise yuddha ke samaya donoM senAoM meM cakravyUha' garavyUha, krauMcavyahAdi aneka prakAra ke vyUha rane jAte haiN| unameM senA to cetana haiM para acetana dravyoM se aura usako cakravyUha kahanA, sA cavratA acetana parantu cakra ke AkAra senA racI gaI ataH usako cakravyUha kahate haiM / isako sayojanA satya kahate haiM / / 6 / / sAtavAM janapada satya-janapada nAma deza kA hai| deza meM kaI mArya aura kaI gleccha deza hai| usameM dharma, artha, kAma aura mokSa zabda kA vyavahAro karanA / / 7 / / prAThavAM upayoga satya-grAma nagara kI rIti AcArya pada-sAdhupada kA upadeza, jo puruSa ina bAtoM meM pravINa hai unakA vacana una viSayoM meM pramANa karanA yathA grAmAcAra tathA nagarAcAra ke jAnane meM jo dakSa ho, unakA bacana pramANa rAjanIti meM rAjagurU kA vacana pramANa yogarIti meM yogIzvaroM ke vamana kA pramANa karake upadeza denA Adi upayoga satya haiM / / 8 / / navabAM bhAvasatya jaisA yathArthajJAna kevalI bhagavAna ke hotA hai vaisA chadamastha ke nahIM hotA / jo chadmastha haiM ve jJAna se maMda haiM aisA samajhakara kevalI ke vacana kA zraddhAna karake apane bhAvoM meM mAnanA arthAt kevalI kA vacana anyathA nahIM ho sakatA aisA kahA gayA hai isa prakAra unake vacana ko apane bhAva meM pratIti karake khnaa||dshvaaN samaya satya -jo SaTa dakSya kA tathA sapta tatvoM kA aura unake bheda prabheda ke svarUpa kA yathArtha vaktA (kahane vAlA eka jaina dharma hI hai usameM jo nirUpaNa kiyA hai so akSara pratyakSara satya hai aisI jinavANI kI dRDha pratIti karanA // 10 // isa prakAra se daza prakAra ke satya kA nirUpaNa kiyA gayA / 7 // pAThavAM prAtmapravAha pUrva hai / yaha chabbIsa karor3a pada kA hai| isameM jIva kA kartRtva, bhoktava, nityatva, anityatvAdi ananta svabhAva kA tathA pramANa, naya, nikSepa kA nirUpaNa kiyA gayA hai / / navAM pratyAkhyAnapUrva hai| isameM caurAsI lAkha pada haiN| usameM dravya saMvara aura bhAvasaMghara kA prarUpaNa hai / dazavAM vidyAnuvAda pUrva hai / vaha eka karor3a daza lAkha pada kA hai| usameM prasenA Adi sAtaso chadra vidyA aura rohiNI prAdi pAMcasau mahAvidyAoM kA varNana hai / / 10 // gyArahavAM kalyANa pravAda pUrva hai| isameM 26 karor3a pada haiM / unameM samasta jyotiSagaNa, aSTAMga nimitta jJAna, tirasaTha zalAkA puruSoM kA tathA asurendroM kA vistArapUrvaka varNana hai // 1 // bArahavAM prANavAdakriyApUrva hai| vaha teraha karor3a pada kA hai| usameM aSTAMga cikitsA, zvAsocchavAsa kI nizcalatA aura pavanAbhyAsa kA sAdhana tathA pRthvI, Apa, teja, vAyu, AkAza ina pAMca tatvoM ke pavana ke parivAra kA varNana kiyA gayA hai / / 12 / /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMga terahavAM kriyAvizAlapUrva / isameM nau karor3a pada haiM isameM piMgala vyAkaraNa tathA zilpAdi aneka kalAoM kA nirUpaNa hai // 13 // caudahavA~ triloka bindusAra hai / isameM dhAraha karor3a pacAsa lAkha pada haiN| isameM nakSatra rAzi vyavahAra vidhi tathA parikrama vidhi Adi kA kathana hai samasta pUrvo ke 65 karoDa 50 lAkha pAMca pada haiM ||iti caudaha pUrva varNanam / / punaH dvAdazAMga kA pAMcavAM bheda cUlikA hai isake pAMca bheda haiM / inakA nAma jalamata 1. thalagana 2. grAkAzagata 3. rUpagata 4. mAyAgata 5. haiM / pAMcoM meM pratyeka cUlikAoM ke do karor3a, nava lAkha, navAsI hajAra, do sau pada haiN| pAMcoM cUlikA ke ekatra kiye dA karor3a, unacAsa lAkha, chiyAlisa hajAra pada haiM / yahA~ taka to aMgapraviSTa kA kathana kiyA / sarva dvAdazAMga vANI ke eka araba, bAraha karor3a tirAsI lAkha, aTThAvana hajAra, pAMca pada haiN| inake uparAnta pATha karoDa eka lAkha ATha hajAra eka sau pacasattara akSara aura bace / inakA pada pUrNa na ho skaa| isaliye inake battIsa akSara pramANa battIsa lAkha, tIna hajAra tIna sI assI haye aura candraha prakSara zeSa bace / ina ilokoM ke caudaha aMga prakIrNaka rce| pahalA sAmAyika prakIrNaka isameM sAmyabhAva kA varNana hai / / 1 / / dUsarA stavana prakIrNaka / isameM catuvizani tIrthaMkaroM kA stavana hai||2|| tIsarA vaMdanA prakoNaka / isameM paMca parameSThI, caitya, caityAlaya tathA tIrthavaMdanA kA prakaraNa hai // 3 // cauthA pratikramaNa prakIrNaka / isameM dravya, kSetra kAla, bhAva se kiye gaye aparAdha unake zodhana tathA prAyazcittAdi kA varNana hai / / / / pAMcavAM vanayika prakIrNaka / paMcavidha vinaya arthAt darzana vinaya 1. jJAna vinaya 2. cAritra vinaya 3. tapa vinaya 4, aura upacAra vinaya 5. inakA vizepa varNana hai|shaa chaThA kRtikarma prakIrNaka / isameM trikAla sAmAyika vidhi kA vizeSa varNana hai // 6 // sAtavAM dasa vaikAlika prakIrNaka / isameM grahagocara aura grahaNa gAdi kA varNana hai ||7|| AThavAM uttarAdhyayana prakIrNaka hai| isameM antima tIrthakara mahAvIra svAmI ke nirvANagamana kA varNana hai / / 8 // navavAM kalpavyavahAra prakIrNaka hai / isameM suyogya prAcaraNa janita doSoM ke prAyazcita kA varNana hai ||9dshvaaN kalpAkalpa prkiirnnk| isameM viSaya kaSAyAdika heya tathA jJAna vairAgyAdi upAdeya ke vidhi niSedha kA varNana hai||10|| gyArahavA mahAkalpaprakIrNaka hai| isameM yati ke ucita arthAt yogya vastu, kSetra kAla kA vizeSa varNana hai / / 11 / / bArahavAM puNDarIka prakIrNakahai / isameM prAyazcita vidhi kA varNana hai| kina kina karmoM ke dvArA devAdika kina kina gatiyoM kA jIva prApta hotA hai, isakA varNana hai / / 12 / / terahavAM mahApuNDarIka prakIrNaka hai| isameM kina kina zubha karmoM ke udaya se mahA Rddhi ke dhAraka devoM kI padavI prApta hotI hai. isakA varNana kiyA gayA hai / / 13 / / caudahavAM puNDarIka nizIta kA prakIrNaka hai| isameM doSoM kI zuddhi ke liye prAyazcita sUtroM kA varNana hai / / 14 / isa prakAra zrI upAdhyAya parameSThI ke gyAraha aMga caudahapUrva ke jJAna svarUpa 25 guNa hote haiM / / ye upAdhyAya parameSThI svayaM prAcArya ke nikaTa zikSA grahaNa aura tatva carcA karate rahate haiN| tathA prAcArya ke AdezAnusAra nikaTavartI anyaziSyoM ko bhI par3hAte haiM isalie unako pAThaka bhI kahate haiM / yadyapi ye bhI dravya, kSetra, kAla, bhAva ke jJAtA, paMcAcAra parAyaNa, uttama kSamAdi dazalakSaNa rUpa dharma ke dhAraka hone se prAcArya ke samAna sarvadA tatpara rahate haiM, parantu antara itanA hI hai ki prAcArya zikSA dIkSA dene ke adhikArI va saMgha ke adhiSThAtA samajhe jAte haiM aura ye upAdhyAya nahIM, kyoMki saMgha meM saMdhAdhipati to eka hI hotA hai parantu upAdhyAya aneka hote haiN| inakA adhyayana aura adhyApana karanA hI mukhya karma hotA hai| aise zAna ke sAgara zrI upAdhyAya parameSThI kI bhakti pUjA tathA guNAnuvAda karane se AtmajJAna kI prApti hotI hai| isake samAna mujhe bhI jJAna kI prApti ho / samApto'yaM upAdhyAyaguNAnubAdaH / /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha mAge sAdhu parameSThI kA varNana karate haiM:dohA -paMcamahAvata paMcasamiti paMca iMdriyaroSa / SaT prAvazyaka niyama guNa, aSTAviMzati bodha // 1 // artha-paMca mahAvata, paMca samiti, pacendriya nirodha, SaDAvazyaka; saptaniyama guNa isa prakAra 28 mUla guNa ke dhAraka sAdhu hote haiM aura dayA ke upakaraNa pIchI, zauca ke upakaraNa kamaMDalu aura jJAna ke upakaraNa zAstra se yukta hote haiM / Agama kathita 46 doSa, 32 antarAya, 14 maladoSa ko bacAkara zuddhAhAra ko grahaNa karate haiM / ye hI mokSamArga ke sAdhaka hone se sAdhu aura sacce gurU kahalAte haiM / paMcamahAvata kA dohA hiMsA anta taskarI, abrahma parigraha pApa / mana baca tana se tyAga bo, paMcamahAvata thApa // artha --hiMsA, anta, steya, abrahma aura parigraha-ina pAMca pApoM se sarvathA tyAgarUpa mahAgrata pA~ca prakAra kA hai| ahiMsA mahAvrata-pramatta gogapUrvaka SaT / inake sIna ke dAmoM saurabhana se prANoM ke ghAta kA sarvathA tyAga karanA // 1 // acaurya mahAvrata-pramatta yoga pUrvaka binA dI huI vastu ko grahaNa karane kA tyAga krnaa| madyapi pracaurya vrata kA prayojana vinA dI huI vastu ko grahaNa karane kA hai tathApi muni dharmopakaraNa aura anna ke sivAya dI huI vastu ko bhI nahIM grahaNa karate-kyoMki sAdhu sarva prakAra parigraha tyAgI hote haiM // 21 // satya mahAvata-pramattayoga pUrvaka asatya vacana kA sarvathA tyAga satya mahAvata hai / / 3 / / brahmacarya mahAvrata veda ke udaya janita maithuna sambandhI saMpUrNa kriyAoM kA tyAga karanA brahmacarya mahAvata hai // 4 // parigrahatyAga mahAvrata 14 prakAra aMtaraMga parigraha aura daza prakAra vAhya parigraha kA mana, vacana, kAya se sarvathA tyAga karanA parigraha tyAga mahAvata hai // 5 // paMcasamiti nAsa bohA-IryAbhASAeSaNA, puni kSepaNa mAdAna / pratisthApanA yuta kiyA, pAMcoM samiti viSAna // 3 // parya--bhalI prakAra gamanAdi meM pravRtisamiti hai vaha pAMca prakAra hai| prathama IryA samiti jo mArga pazu manuSyAdhika ke gamanAgamana se khuda gayA ho aise prAsuka mArga ke sUrya ke prakAza meM cAra hAtha pramANa bhUmi ko bhalI prakAra se nirakhate hue sAvadhAnatApUrvaka tIrtha, darzana, gurUyAtrAdi dharma kArya tathA AhAra, vihAra, nihAra Adi AvazyakIya kAryoM ke nimita gamana karanA I samiti hai| dUsarI bhASA samiti-sarva prANiyoM ke hitakArI, komala miSTa, priya, satya, prAmANika, zAstrokta miSayAtva rUpI roga ko dUra karane vAle bacana bolanA bhASA samiti hai / tIsarI eSaNA samiti-chiyAlisa doSa, battIsa aMtarAya aura caudaha mala doSa TAlakara kulIna zrAvaka ke ghara tapa pIra puSTI ke prayojana se rahita, apane nimitta na kiyA humA anuniSTa pAhAra grahaNa karanA eSaNA samiti hai||3|| yahAM prasaMgavaza saMkSiptarUpa se pAhAra sambandho chiyAlisa doSa, battIsa maMtarApa aura 14 mala kA varNana kiyA jAtA hai|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha da doSa hai / / 11 / / tata atha chiyAlisa doSa-prathama udgama doSa kathana / jo dAtAra ke abhiprAya se prakaTa hoM ve udgama doSa kahalAte haiM / SaT kAya ke jIvoM ke badha dvArA grAhAra utpanna karanA adhaH karma doSa hai ||shaa sAdhu kA nAma lekara bhojana taiyAra karAnA uddezika doSa kahalAtA hai||2|| saMyamI kA prAgamana jAnakara bhojana banAne kA prArambha karanA adhvasAya doSa hai / / 3 // prAsuka bhojana meM aprAsuka bhojana milA denA pUtidoSa hai // 4 // saMyamo ke grahaNa yogya bhojana meM prasaMyamI ke yogya bhojana kA milAnA mizradoSa hai // 51 // rasoI ke sthAna se anyatra pakAye hue yA dUsare ke sthAna meM rakkhA humA bhojana lAkara denA sthApita doSa hai / / 6 / / yakSa nAgAdi ke nimitta banAyA hayA bhojana denA bali doSa hai / / 7 // pAtra ko par3agAhakara pIche kAla (samaya) kI hAni vRddhi karanA athavA navadhA bhakti meM zIghratA va bilamba karanA prAvartita doSa hai / / / / aMdherA jAnakara maMDapa mAdi ko prakAzarA karanA prAvizakaraNa doSa hai l apane ghara meM kisI vastu ke vidyamAna na hone para dUsare se udhAra lAkara denA prAmizika doSa hai // 10 // jo bastu apane ghara meM maujUda ho usako dUsare gRhasthI se apane bastu ke badale meM lAkara denA parivartaka zA tatkAla daradeza se a.I haI vasta denA abhighaTa doSa hai |1|| baMdhI va chodA lagI haI vastu ko khola kara denA ubhinna doSa ||13|| rasoI ke sthAna se Upara ko maMjila meM rakhI huI vastu ko sIr3hI para car3hakara lAkara denA mAlArohaNa doSa hai / / 14 / / udvega, vAsa, bhaya ke kAraNa bhojana denA pAccheya doSa hai // 15 / / dAtAra kA asamartha honA anisArtha doSa hai // 16 // solaha utpAdana doSa-jo pAhAra prApta karane meM abhiprAya saMbandhI doSa pAtra ke prAzraya lagate haiM yathA gRhastha ko maMjana maMDala krIDanAdidhAtrI karma kA upadeza dekara mAhAra grahaNa karanA dhAtrI doSa hai // 1 // dAtAra ko anya deza kA samAcAra sunAkara prahAra grahaNa karanA dUta doSa hai / / 2 / / aSTAMga nimitta jJAna dAtAra ko batAkara AhAra grahaNa karanA nimisa doSa hai / / 3 / / apanI jAti. kula, tapazcaraNAdi batalAkara pAhAra lenA pAjIvaka doSa hai / / 4 // dAtAra kI abhiruci ke anukUla vacana kahakara mAhAra lenA banIyaka doSa hai // 5 // dAtAra ko mauSadhi batAkara mAhAra kA grahaNa karanA cikitsA doSa hai / / 6 / / krodha, mAna, mAyA, lobha pUrvaka pAhAra grahaNa karanA krodha, mAna, mAyA, lobha doSa hai||7-8-6-10|| bhojana ke pahale dAtAra kI prazaMsA kara ra grahaNa karanA pUrvastuti doSa // 11 // mAhAra grahaNa karane ke pazcAta dAtA kI prazaMsA karanA pazcAt stuti doSa / / 12 / / prAkAzagAminI, jalagAminI Adi vidyA dAtAra ko batAkara mAhAra grahaNa karanA vidyA doSa // 13 // sarpaviSadhArI vicchU prAdi jIvoM ke viSa dUra karane vAlA maMtra batAkara AhAra grahaNa karanA maMtra doSa hai // 14 // zarIra kI sundaratA tathA puSTatA ke nimitta cUrNAdi batAkara pAhAra grahaNa karanA cUrNa doSa hai // 15 // dAtAra ko avaza ke vaza karane kI yukti batAkara prAhAra lenA mUla karma doSa hai // 16 // 14 AhAra sambandhI doSa--jo doSa bhojana ke mAzraya se lagate haiM / yathA-yaha bhojana yogya hai, ayogya hai, khAdya hai yA AkhAdya hai, bhojana meM aisI daukA kA honA zaMkita doSa hai / / 11 / sacikkana (cikane) hApa tathA bartana meM rakkhe hue bhojana ko grahaNa karanA mRkSita doSa hai // 2 // sacitta pAtrAdi para dharA humA bhojana grahaNa karanA nikSapta doSa hai // 3 / / sacitra pAtrAdi meM DhakA humA bhojana grahaNa karanA pihita doSa hai // 4 // dAna dene kI zIghratA se bhojana ko na dekara yA apane vastroM ko saMbhAlakara mAhAra denA saMvyavaharaNa doSa hai // 5 // sUtaka pATi doSayukta azuba mAhAra grahaNa karanA dAyaka doSa hai||6|| sacitta mizrita pAhAra grahaNa karanA unmiya doSa hai / / 7 // pagni se paripUrNa, nahIM pakA humA hai mA jalA huA prayavAtila, taMdula, haraNa mAdi se sparza, rasa, gaMdha, varNa badale binA jala grahaNa karanA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 NamokAra maMca apariNata dopa hai / / 8 / / haratAla, geru, khar3iyA Adika aprAzuka, dravya se lipta hue bhojana vA hasta dvArA liyA huA AhAra grahaNa karanA lipta doSa hai / / 6 / / dAtAra dvArA pAtra ke hasta meM sthApana kiyA huA pAhAra jo pANipAtra se giratA ho athavA apane pANipAtra meM Aye hue pAhArako chor3a bhora pAhAra lekara grahaNa karanA parityajana doSa hai // 10 // zItala bhojana ya jala meM uSNa vastu athavA uSNa bhojana va jala meM zItala vastu milAnA saMyojana doSa hai // 11 // pramANa se adhika gRddhatA se bhojana karanA apramANa doSa hai // 12 // aura prati gRddhatA sahita AhAra lenA aMgAra doSa hai // 13 // yaha bhojana prakRti viruddha hai'-aisA saMkleza yA glAni karate hue pAhAra lenA dhUmadoSa hai // 14|| // iti 46 doSa varNanam // apane nimitta svataH bhojana tathA usakI sAmagrI taiyAra karanA adhaH karma doSa hai / yaha doSa 46 doSoM ke atirikta mahAn doSa kahalAtA hai / / battIsa antraay| antarAya siddha bhakti hone ke pazcAt mAnA jAtA hai| bhojana ko jAte samaya Upara se kAkAdika pakSiyoM kA bITa kara denA // 1 // gamana samaya paga ko viSTA mala se lipta ho jAnA // 2 // vamana ho jAnA // 3 // bhojana ko gamana karate hue kisI ke dvArA manAkara denA // 4 // rudhira tathA pIva prAdi kA kisI aMga meM se baha nikalanA / / 5 / / bhojana ke samaya azrupAta ho jAya athavA anya ko azrupAta va vilApa karate dekhanA / / 6 / / bhojana ko jAte samaya yadi ghuTane se U~ce car3hanA par3e // 7 // sAdhu kA hAtha ghuTane ke nIce sparza ho jAya / / 8 / / bhojana ke nimitta nAbhi se nIcA mAthA karake dvAra meM se nikalanA par3e / / 6 / / sthAna kI huI vastu bhojana meM bhAjAya / / 10 // bhojana karate hue apane sanmukha kisI prANI kA badha ho jAya / / 11 / / bhojana karate hue kAkAdi pakSI grAsa le jAya / / 12 / / bhojana karate hue pAtra ke hasta meM se pAsa gira jAya // 13 // kisI prakAra kA trasa jIva sAdhu ke hAtha meM girakara prANa rahita ho jAya / / 14 / / bhojana ke samaya mRtaka paMcendriya kA kalevara dRzya par3a jAya // 1 // bhojana ke samaya kisI prakAra kA upasarga A jAya 16 // bhojana karate hue sAghu ke donoM pAvoM ke madhya meM se meMr3haka mUSakAdi paMcendriya jIva nikala jAya / / 17 / / dAtA ke hAtha meM se bhojana kA pAtra gira par3e // 18 // bhojana karate samaya sAdhu ke zarIra se mala tathA mUtra nikala jAve / / 16 / / bhojana nimitta bhramaNa karate hue zudra ke ghara praveza hojAya / / 20 / / sAdhu bhramaNa karate hue mUrkhA khAkara gira par3e / / 21 / / bhojana karatA humA sAdhu rogavaza baiTha jAya // 22 // bhramaNa karate hue zvAnAdi paMcendriya jIva kATa khAya // 23 / / siddha bhakti kiye pIche hasta kA mi se sparza ho jAya // 24 // bhojana ke samaya kapha thakAdigira paDe // 25 // bhojana ke samaya sAdhu ke udara se kRmi nikala pAye // 26 // bhojana karate samaya sAdhu ke hasta se kisI paravastu kA sparza ho jAya // 27 // bhojana karate samaya koI duSTa sAdhu ko yA kisI pranya ko khaDga se mAre yA hatyAkare to bhojana chor3a denA cAhie // 28 // bhojana ke nimitta jAte samaya prAga laga jAe yA Aga lagane kI sabara sune to mAhAra chor3a de ||26bhojn karane samaya sAdhu ke caraNa se kisI vastu kA sparza ho jAma to bhojana chor3a denA cAhie // 30 // bhojana karate samaya bhUmi meM par3I huI vastu ko hAtha se chU le yA uThA le to aMtarAya ho jAtA hai // 31 // pavitra vastu kA sparza ho jAya // 32 // ina 32 aMtarAya ke pratirikta cANDAla Adi se sparza ho jAya yA kisI kA kalaha ho yA iSTa ziSyAdika kA yA anya pradhAna puruSoM ke bharaNa kI sUcanA suna le to paMtarAya mAnA jAtA hai|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokAra graMtha cauvaha mala doSa nakha, bAla, prANa rahita zarIra, asthi, kaNa, (jo gehUM Adi kA tuSa) rAdha, svacA, bIja, rakta mAsa, sacitta phala, kanda, sacittAcitta phala aura mUla isa prakAra ye caudaha mala doSa haiM / isa prakAra antarAya ke chayAlisa doSa kA varNana kiyA gayA hai| // iti chayAlisa doSa varNanam / / ava cotho prAdAna nikSeSaNa samiti kA varNana karate haiM :--- rakhI huI vastu ko grahaNa karane ko prAdAna kahate haiM aura grahaNa kI huI vastu ke dhAraNa karane ko nikSepaNa kahate haiN| jisase kiptI jova ko bAdhA na pahuMce isI prakAra jJAna ke upakaraNa zAstra. saMyama ke upakaraNa pochI. zauca ke upakaraNa kamaMDalu tathA saMstara Adi ko yatnAcAra pUrvaka uThAne dharane ko prAdAna nikSepaNa samiti kahate hai| pAMcavIM pratiSThApana samiti jIva jantu rahita tathA ekAnta sthAna meM arthAta jahAM asaMyamo puruSoM kA pracAra na ho. acitta arthAta hari kAya mAdi rahita, zahara se dUra, gupta jagaha. vila chidra Adi se rahita, jovarodha se rahita athavA jahAM kisI kA mAnA jAnA na ho aise nirjana sthAna para mala mUtra prAdi kA tyAma karanA pratiSThApana samiti hai| isa prakAra ye pAMca prakAra kI samiti haiN| ||pcendriy nirodham / / saparasa rasanA mAsikA, nayana zrota ko roSa / SaTa prAyazi maMjana tamana zayana bhUmi ko zodha // prartha-sparzana zrAdi pacendriya viSayoM meM rAga dveSa rahita ho jAnA paMcendriya nirodha kahA jAtA hai / usakA svarUpa isa prakAra hai ___ sparzana indriya niroSa cetana padArtha strI putra Adi, acenana padArtha zayyA Adi, sparzana indriyoM ke viSaya bhuta kaThora, komala, zIta, uSNa, sacikkana aura rUkSa padArthoM meM rAga dvepa na karanA sparzana indriya nirodha hai| rasanA indriya nirodha-pranazana, pAna, khAdya svAdha .. ye cAra prakAra kA prAhAra pora dUdha. dahI, ghI, namaka, zakkara, tela prAdi ye cha: rasa haiM aura tIkhe, kar3ave, kaSAyale, khada, mIThe, paMcarasa rUpa iSTa aniSTa prAhAra meM rAga dveSa na karanA so rasana indriya nirodha hai| ghrANendriya nirodha --sukha dukha ke kAraNa rasarUpa sugandhita durgandhita padArthoM meM rAga dveSa nahIM karanA yaha ghrANa indriya nirodha hai| cakSa indriya niroSa-kurUpa, suhAvane, bhaya utpanna karane vAle padArthoM kA tathA rakta, pota, harita, sveta prAdi raMgoM ko dekhakara rAga dveSa na karanA cakSu indriya nirodha hai| __ zrotriya niroSa-cetana strI, puruSa, pazu Adi paura acetana megha, bijalI Adi aura mizrita tabalA, sAraMgI prAdi se utpanna zubha prazaMsA nindA mAdi ke zabda sunakara rAga, dveSa nahIM karanA ye protra indriya nirodha hai| prama SaT prAbalyA avazya karane yogya kriyA ko Avazyaka kahate haiM / ye cha: prakAra kI haiM-- sAmAyika, bandanA, stavana, pratikramaNa, svAdhyAya aura kAyotsarga-isa prakAra ye cha: mAvazyaka
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 NamokAra graMtha kriyAyeM haiM / inake svarUpa kA varNana AcArya ke chattIsa guNoM meM prA cuke haiM to bhI yahA~ kevala digdarzana mAtra inakA varNana kiyA jAtA hai- paradravyoM ke rAga, dva eSa rahita hokara sAmya bhAva rakhanA sAmAyika hai | 11 caubIsa tIrthaMkaroM meM se kisI eka tIrthaMkara kA stavana karanA vandanA hai |2| cobIsa tIrthaMkaroM kI stuti karanA stavana hai | 3| atIta kAla meM azubha pariNAma kiye hue doSoM kA parityAga karanA pratikramaNa hai |4| vAMcanA, pRcchanA Adi pAMca prakAra zAstroM kA adhyayana zrathavA Atma ciMtana karanA svAdhyAya hai | 5| zarIra se mamatva rahita hokara zrAtmA meM lIna honA kAyotsarga hai / 6 / isa prakAra ye SaT Avazyaka haiM / aba zeSa sAta niyama guNoM ko kahate haiM (1) prasnAna guNa jala tathA mala-yukta zarIra hone para bhI snAna nahIM karane ko jala siMcana Adi zarIra saMskAra nahIM karane ko prasnAna guNa kahate haiM / parantu sAdhu ko zUdra ke sparza ho jAne para tathA dIrgha zaMkA, laghuzaMkA ko jAne ke pazcAt SaD Avazyaka zuddhi ke nimitta zuddhatA karanA Avazyaka hai / (2) bhUmi zayana guNa jIvAdi rahita prAzuka bhUmi meM athavA sastara rahita jisase saMyama kA ghAta na ho aisI caTAI, lar3akI ke paTar3e tathA zilA Adi saMstara para ekAnta sthAna meM paudhe prathavA sIdha rahita eka karavaTa se daMDa athavA dhanuSa ke samAna zayana karane ko bhUmi zayana guga kahate haiM / vAge pA~ca niyama guNa kahate haiM dohA - vastra tyAga kezaloMca kara, laghu bhojana ikabAra / mukha vAMtana nA kareM, ThAr3ha leya zrAhAra // zrartha - ( 3 ) vastra tyAga guNa -muni dharma ke virAdhaka kapAsa, rezama, sana ke TATa Adi vanaspati ke vastroM tathA bhRgAdika se utpanna mRgachAla mAdi carma tathA vRkSoM ke patra, chAla zrAdika se zarIra ko mAcchAdita na karanA aura na satsambandhita mana, vacana, kAya prAdi se rAga karanA vastra tyAga guNa hai / (4) kezaloMca guNa apane hAtha se sira, dAr3hI, mUchoM ke kezoM kA utkRSTa do mAsa meM, madhyama tIna mAsa meM, jaghanya cAra mAsa meM loMca karanA cauthA kezaloMca guNa hai / (5) eka mukti guNa ---tIna ghar3I dina car3hane ke bAda, tIna ghar3I dina zeSa rahane ke pahale, madhya meM do tIna muhUrta kAla ke bhItara hI bhItara dina meM kevala eka hI alpa AhAra lenA eka mukti guNa kahalAtA hai / (6) pradanta ghoSana guNa indriya saMyama kI rakSA aura vItarAgatA ko pragaTa karane ke nimitta hAtha kI aMgulI se nakha se va dAtoMna ke dvArA dAMtoM kA ghovana na karanA madanta dhovana guNa hai / (7) eka sthiti bhojana - dIvAra Adi ke Asare ke binA, donoM pA~voM meM cAra pragula kA tara rakhakara 46 doSa, battIsa antarAya, caudaha mala doSa TAlakara pANipAtra meM prAhAra lene ko eka sthiti bhojana kahate haiM / uparyukta bhaTThAIsa mUla guNoM ko samucita rUpa se pAlana karane se AtmA ke caurAsI lAkha guNoM kI utpatti hotI hai / usakA varNana isa prakAra hai / hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura tRSNA pA~ca pApa; koSa, mAna, mAyA, lobha ye cAra kaSAyaH mana, vacana, kAya kI tIna duSTatA; mithyA darzana, pramAda, paizunya, prajJAna, bhaya, rati, parati, hAsya jugupsA, indriyoM kA nigraha ina 21 doSoM kA tyAga karanA aura praticAra, anAcAra, pratikramaNa aura vyatikramaNa I
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 NamokAra praya aise cAra prakAra se pRthvI kAyika prAdi 10 ke paraspara saMyoga rUpa (100) sau, kI hiMsA kA tyAga, dasa prabrahma ke kAraNoM kA tyAga 10, AlocanA doSoM kA tyAga 10. prAyazcita ke bhedoM se parampara guNoM se (21444100x10x10x10-8400000) uparyukta prakAra donoM ke prabhAva se prAramA meM ahiMsA ke caurAsI lAkha uttara guNoM kI prApti hotI hai| aticAra, anAcAra, atikramaNa, vyatikrama ke lakSaNailoka-atikramo mAnasa zuddhi hAni, vyatikramoyo viSayAbhilASaH / tathAti vArakaraNAlasatvaM, bhaMgopanAcAramihanatAni / / artha-mana kI zuddhatA meM hAni honA atikramaNa hai| viSayoM kI abhilASA ko vyatikrama kahate haiN| vrata ke AcaraNa meM zithilatA honA aticAra hai| sabaMyA bana kA bhaMga honA anAcAra hai| ratnatrayAtmaka prAtmasvarUpa sAdhane meM tatpara aura bAhya meM zAstrokta digambara vaipadhArI, malAIsa mala guNoM ke sAdhaka sAdhu merI rakSA kro| kaise haiM ve sAtha? jinake AtmadhAna ke bala se aneka prakAra kI vRddhi prApta hotI hai isa apekSA se unako Rddhi bhI kahate haiM / una RddhiyoM kA saMkSipta varNana isa prakAra hai buddhi Rddhi, auSadhiRddhi, kSetraRddhi, valama.ddhi, tapaRddhi, rasa Rddhi, vikriyA Rddhi, aura PAti-pAkhinI hai| isameM pahalI budiRddhike aThAraha prakAra hai (1) kevala Rddhi-kevalajJAna ba kevaladarzana honA jisameM trikAlavartI sarva rUpI prarUpI dravya ke guNa samasta guNa, paryAya ko jAnanA tathA dekhanA / (2) manaH paryAyaRddhi-yaha Rddhi Rjumati, tathA vipulamati dA prakAra kI hai| para ke mana meM sthita padArtha ko kisI kI binA sahAyatA se jAna lenA nanaH paryAya Rddhi hai| (3) avadhi Rddhi-yaha dezAvadhi, savidhi paramAvadhi, nAma se tIna prakAra ko trikAlagocararUpI padArthoM ko dezakAla kI maryAdA lie jAna lenA avadhi Rddhi hai| (4) vIryavRddhi Rddhi-kisI grantha ke eka zloka ko grahaNa karake sampUrNa grantha kA bhAna honaa| (5) koSThabuddhiRddhi-jisa prakAra koThe meM nAnA prakAra kI vastueM rakhI rahatI haiM aura pAvazyakatA hone para alaga-alaga vastu nikAla kara dete haiM isI prakAra munIzvara jo kucha par3e athavA sune, yaha bhinna-bhinna yAda rahe, eka vArtA kA akSara dUsarI vArtA meM na mile usako koSThavuddhiRddhi athavA koSThasthAdhAnyopam Rddhi kahate haiN| (6) sambhinnasrotaRddhi-bAraha yojana lambe, nau yojana caur3e kSetra ke manuSya pazutroM kA zabda ekatra eka kAla meM bhinna-bhinna zravaNa karanA / (7) padAnusAriNIkaRddhi-prAdi madhyAnta ke eka-eka pada se hI samasta grantha kA kaMThAna ho jaanaa| (6) dUrI sparzana Rddhi-ATha prakAra ke sparza kA jJAna pavana ke sparza hone se ho jaanaa| (6) dUrI rasanaRddhi- manuSya kSetra ke rasoM kA svAda jAna lenaa| (10) dUrI gaMdhAdi-bahuta dUra ke sugandha, durgandha kA maannaa|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha (11) dUrAvalokanaRddhi-pratyeka padArtha ko dUra se dekhanA tathA jAnanA ! (12) dUrIzravaNaRddhi-sAta prakAra ke svara aura pA~ca prakAra kI vAdi dhvani ko dUra se dekhanA tathA jaannaa| saptasthara nAma- (1) RSabha (manuSya zabda) (2) riSAda (megha garjanA) (3) gandhAra (bakarI kI bolI) (4) kharaja (bilAI ko bolo) (5) madhyama (uparokta cAroM bolI eka sAtha) (3) dhaivata (hAmI nI riMbhAra) 15) panA (koyala kI bolI) ye sAta svara haiN| paMca vAditra- (1) carma (mRdaMga prAdi) (2) phUka (bAMsurI prAdi) (3) tAMtatAra (vINA yAdi) (4) tAla (maMjIrA Adi) (5) jala lahara (pAnI kA zabda) ye pAMca prakAra vAditra haiN| (13) dasa pUrvaRddhi-jisase dasa pUrva kA jJAna hove / (14) caudaha pUrvaRddhi-jisase caudaha pUrva kA jJAna hove / (15) indriyadamanaRddhi-jisake dvArA pAMca indriyoM kA damana kara tapazcaraNa kre| (16) bAda buddhi Rddhi-dUsare ko vAda meM jItanA / (17) prajJARddhi-tatvArya athavA padArthoM ke bheda ko binA zAstra ko par3he svayaM jAna lenaa| ( nimittakaddhiRddhi---isake aATha bheda haiM- paza-pakSiyoM kI bhASA sunakara usa bhASA se zubhAzubha phala ko jAnanA, so svara bheda hai // 1 // graha nakSatrAdika ko dekhakara zubhAzubha ko jAnanA so antarikSa hai // 2 // pRthvI kampanAdi lakSaNoM ko jAnakara zubhAzubha phala ko batAnA aMgabhUta hai / / 3 // vaidyaka sAmudrika mAdi se manuSya tathA caupAyoM kA zubhAzubha jAnanA so maMDa hai / / 4 // vastra, zastra, pazu, pakSI aura agni Adi se zubhAzubha jAnanA cihna hai / / 5 / / tila, massA, lahasana Adi praga ke cinhoM ko dekhakara unake zubhAzubha ko jAnanA so vyaMjana hai // 6 // zrI vatsa, zaMkha, cakrAdi cihna ko dekhakara unake zubhAzubha ko jAnanA so lakSaNa hai // 7 // svapna se zubhAzubha jAnanA so svapna cihna hai / 1 / ' ye aThAraha bheda buddhi Rddhi ke haiN| dUsarI auSadhaRddhi pATha prakAra kI haiN| (1) viSTA Rddhi-muni kI viSThA rogI ke zarIra se laga jAe to sarva rogoM kA nAza honaa| (2) mala Rddhi - muni kA kAna nAka Adi kA mala rogI ke laga jAe to sarva rogoM kA nAza honaa| (3) Amra Rddhi-rogI yA daridvI ko muni mahArAja ke zarIra kA sparza ho jAe to roga vA daridratA jAtI rahe ! (4) ujajvala Rddhi- muni ke zarIra kA paseva daridrI athavA rogI ke laga jAe to daridratA paura roga jAtA rhe| (5) ghullaka Rddhi-daridrI vA rogI manuSya ke muni kA mUtra, kapha thUka, laga jAve to darivratA va roga jAtA rhe| (6) sauSadhi Rddhi-muni ke zarIra kA sparza kara jo pavana Ave, usake lagate hI rogI kA sarva roga nAza hove|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ gabhaukAra praya (7) dRSTi viSa Rddhi-kisI ko kisI sAMpa ne kATA ho pathavA kisI ne viSa khA liyA ho jo muni ke dekhate hI niviSa ho jaave| (8) viSa nAzana Rddhi-muni ko bhojana meM koI biSa de de to bAdhA na kare / tIsarI kSetra Rddhi hai usake do bheda hote haiM - (1) achinna Rddhi --muni jisake ghara meM prAhAra leM to usa dina bhojana aTUTa ho jaaye|| (2) avichinna Rddhi-muni jisa cauke meM AhAra le usameM cakravartI kI senA alaga baiThakara bhojana kare to bhI kamI na hove|| cauthI bala Rddhi ke tIna prakAra haiM(1) manobala' Rddhi-jisake bala se dvAdazAMga vANI kA aMtarmuhUrta meM pATha kara liyA jaae| (2) bacana bala Rddhi-jisake bala se dvAdazAMga vANI kA antarmuhUrta meM vacana dvArA pAra kara liyA jaae| (3) kAya bala Rddhi-dvAdazAMga vANI kA pATa antamuhUrta meM kAya dvArA kara lenA athavA pahAr3a samAna bhArI bojha ko uThA lenA / pAMcavI tapa Rddhi sAta prakAra kI hai(1) ghora Rddhi-zmazAna Adi bhayAnaka sthAnoM meM ni:zaMka dhyAna lagA kara paripaha saha lenA (2) mahat Rddhi-nivighna 108 brata kA krama pUrvaka pAlana karanA aura upavAsa karanA / (3) una tapa Rddhi-eka do athavA tIna dina tathA pakSa mAsAdika kA upavAsa prArambha kara maraNAsanna hone para bhI vicalita nahIM hotaa| (4) dIpti Rddhi-ghora tapa karane se bhI deha kI kAnti na ghttnaa| (5) tapa Rddhi-- jo vastu grahaNa kI jAe athavA pAna kI jAe usakA mala, mUtra, maoNsa kucha bhI na bane / jisa prakAra agni meM girane se saba padArtha bhasma ho jAte haiM usI prakAra bhojana kA mala, mUtra mAdi rUpa meM pariNamana na honA / (6) dhora guNa Rddhi-roga Adi ke hone para bhI anazana prAdi vrata kA aticAra rahita pAlana krnaa| (7) ghora brahmacarya Rddhi-aisA brahmacarya kA pAlana karanA ki jisase svapna meM bhI citta calAyamAna na ho| chaThI rasa Rddhi ke 4 bheda haiM (1) payastrayA Rddhi-muni jisa gRhastha ke ghara bhojana kareM to unake pANipAtra meM rukSamobana bhI kSIra rasa rUpa meM pariNamana ho jAe prora usa dina samasta rasoI dugdhamaya ho jaae| (2) ghRtastravA Rddhi-muni jisa gRhastha ke ghara bhojana kareM to usa dina samasta rUkSa bhojana bhI ghRtasahita ho jaae| (3) miSTAstrava Rddhi-muni jisa gRhastha ke ghara bhojana kare to usa dina rasoI miSTarasa ho jaae| (4) pamRtastradA Rddhi-muni jisa gRhastha ke ghara bhojana kare usa dina rasoI mamatamaya ho baae|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ amokAra paMpa sAtavIM vikriyA prAdi-gyAraha prakAra kI hotI hai (1) aNipA Rddhi-jisa ke bala se apanA zarIra choTA kara sakate haiN| / (2) mahimA Rddhi-jisase parvata ke samAna dIrgha zarIra dhAraNa kara sakate haiN| (3) laghimA Rddhi-jisake bala se pAka vakSa ke tUla samAna halakA zarIra dhAraNa kara sakate haiN| (4) garimA Rddhi-jisake bala se pA se hasAna garIhArIta bhArata kA sakA hai| (5) prApti Rddhi -jisase pRthvI para baiThe meru prAdi ko pAdAMguSTha se sparza kara sakate haiN| (6) prAkAmya Rddhi-jisase samudra, sarovara Adi ke jala meM pRthvI para gamana karane ke samAna gamana kre| (7) Izvaratva Rddhi-jisase apanI icchA ke anusAra vaibhava dhAraNa kara sakate haiM / (8) vazitva addhi-jisase manuSya, pazu Adi ko icchAnusAra vaza meM kara sakate haiM / (8) apratighAta Rddhi-jisase parbata, koTa Adi ko bhedakara aniruddha prAkAzavat cale jaaveN| (10) antardhyAna Rddhi-jisase anya manuSyoM se dRSTi agocara hokara svayaM saba manuSyoM ko dekha sakate haiN| (11) kAmarUpitva Rddhi - jisase pazu, pakSI prAdi kA rUpa icchAnusAra banA sakate haiN| pAThavIM kriyA Rddhi ke do mUla bheda aura daza uttara bheda haiM / do mUla bheda--(1) cAraNa Rddhi kAzagAminI Rddhi / cAraNa Rddhi ATha prakAra kI hai{1) jala cAraNa Rddhi-jisameM bhUmi, vAyu aura jala para gamana kara sakate haiN| (2) jaMghAcAraNa Rddhi-jisase pRthvI se cAra aMgula Upara cala sakate haiN| (3) puSpa cAraNa Rddhi-puSpoM para pAMva rakhatehue gamana kare parantu phira bhI phUla na ttuutte| (4) phala cAraNa Rddhi-jisase phaloM para para rakhakara calane para bhI phala na ttuutteN| (5) patra cAraNa Rddhi-jisase pattoM para paira rakhakara calane para bhI patra na TUTe / (6) zayana cAraNa Rddhi-jisase komala tantu vAlI bela para paira rakhakara calane para bhI bela na ttuutteN| (7) tantucAraNa Rddhi-jisase makar3I ke tantu para paira rakhakara calane para bhI tantu na ttuutteN| (8) agnizikhA cAraNa Rddhi-jisase agni zikhA para paira rakhakara calane para bhI paira na jle| AkAzagAminI Rddhi do prakAra hai(1) padmAsana Rddhi-jisase padmAsana baiThe hue prAkAza meM gamana kara sakate haiM / (2) kAyotsarga Rddhi-jisase khar3e hue prAkAza meM jA sakate haiN| pATha prakAra kI cAraNa Rddhi aura do prakAra AkAzagAminI Rddhi-isa prakAra kriyA Rddhi ke daza bheda haiN| // iti sAdhu guNa varNana samApta / aba anta meM paMca parameSThI kI stuti kara prathama adhikAra samApta kreNge|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamaukAra pa kaise haiM ahaMta bhagavAna ? jo gRhAvasthA ko chor3akara, munivrata dhAraNa kara karmoM kI nirjarA kara utkRSTa zukla dhyAna ke bala se mohanIya prAdi cAra karmA kA nAza kara ananta darzana, ananta jJAna, ananta sukha paura ananta vIryarUpI antaraMga lakSmI aura samavazaraNa Adi bAhya lakSmI ko prApta kara paramaudArika zarIra se bhavya jIvoM ko nija upadezAmRta kI varSA kara saMsAra bhramaNa se prApta huI saMtaptatA ko zAnta karate haiM arthAt usase chur3A dete haiN| aise arhanta bhagavAna ko merA bArambAra namaskAra ho / kaise haiM siddha bhagavAna ? jo karma rahita samyaktvAdi praSTa guNa maMDita, janma, jarA, maraNa rahita avinAzI, niSkala' paramAtmA loka ke zikhara meM sthita haiM unako merA bArambAra namaskAra ho| kaise haiM prAcArya mahArAja? jo dAdazAMga rUpa zrutasAgara ke pAragAmI svapara kalyANa ke kartA svayaM paMca' cAra rUpa kA pAlana karate haiM aura saMgha samUha ko karavAte haiM una prAcArya ko merA bArambAra namaskAra ho| kaise haiM upAdhyAya parameSThI ? gyAraha bhaMga aura caudaha pUrva ke pAThI paccIsa guNa ke dhAraka, mokSa mArga ke upadezaka upAdhyAya ko nijAtma satya kI prApti ke lie bArambAra namaskAra ho| . kasaha sApa parameSThI? saMsArI viSaya kaSAtroM se virakta, nirgrantha madrA ke dhArI mokSa mAga kA sAdhana karane meM tatpara, manazanAdi vrata karake karmoM kI saMvara va nirjarA ke kartA aise sAdhU parameSThI mujhe mokSa mArga kA upAya btaaeN| iti paMca parameSThI guNa kA varNana karane vAlA prathama adhikAra sampUrNa humA / ||ath ratnatraya nAmaka dvitiiyo'ssikaarH|| saMsArI jIvoM kI dukhamaya dazA ko dekhakara parama pUjya tIrthakara bhagavAna ne apAra saMsAra se virakta hokara gRhastha avasthA ko chor3akara muni pada dhAraNa karake zubhAzubha kamoM ko jItakara parama zukla dhyAna ke bala se dhAra dhAtiyA karmoM kA nAza karake ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha, ananta vIrya ina cAra mananta cataSTaya se yukta paramaudArika zarIra meM raha kara saMsArI jIvoM ko mokSa mArga kA upadeza diyA jisameM mokSa va mokSa ke kAraNa tathA saMsAra ke kAraNa aura svarUpa ko samyak prakAra se darzAyA aura mokSa prApti ke lie pAtmA ke nija svabhAva samyak darzana, samyagjJAna siddha karane ke lie kama janita vibhAvoM ko chor3akara nijasvabhAva meM pravRta hone ke lie samyak cAritra dhAraNa karane kA upadeza diyaa| manAdi kAla se kie hue gRhIta, agRhIta, mithyAtva svarUpa roga ko ekadama dUra karane kI zakti sarvasAdhAraNa manuSya meM nahIM hai isalie jaise bahuta kAla paryanta sevana karataM aphIma ke vyasanI manuSya kA ekadama vyasana ko chor3ane meM asamartha jAnakara krama krama se chor3ane kI paripATI batAI jAtI hai usI prakAra jinendra bhagavAna ne nija divya dhvani ke dvArA saMsAra roga se mukta hone ke lie saMsArI jIvoM kA muni aura zrAvaka dharma aisI do zreNiyoM kA upadeza diyaa| pUrNa sukhI hone kA yatna to yadyapi muni pada grahaNa karane se hotA hai parantu jaba taka aisA na ho sake, jaba taka usa zakti ko dhAraNa karane meM asamarthatA ho taba taka gRhasthAzrama meM rahakara manuSya yathAzakti, yathAkrama, samyak prakAra aura ruci pUrvaka abhyAsa karate rahane se, prata kI vRddhi hone se munivrata dhAraNa karane kI zakti prApta kara sakatA hai prataH yahAM prathama aNukta rUpa gRhastha dharma kA varNana karate haiM / prathama samyak darzana kA varNana karate haiM, kyoMki samyakatva rUpI nIMva ke binA caritra rUpI mahala nahIM bana sakatA jaise kahA bhI hai ki
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Eo zloka -- maMdirANAmadhiSThAnaM tarUNAM subuddha jar3am / yathA mUlaM vratAdInAM samyaktvamuditaM tathA // artha -- jisa taraha makAnoM kI nIMva jaba taka dRr3ha na ho taba taka makAna cirakAla paryanta nahIM Thahara sakatA tathA vRkSoM ke sudRr3ha rahane kA bhUla kAraNa jar3a hai usI taraha kitane bhI vrata niyamAdi dhAraNa kie jAeM para jaba taka samyakasva na hogA taba taka ve graMka ke binA zUnya ( bindI ) likhane vat niSphala haiM / grataeva vratAdikoM kA mUla kAraNa samyakatva ko samajha kara prathama usI ke dhAraNa karane meM prayatnazIla honA cAhie | isI kAraNa prAcAryoM ne kahA hai- 'sammaM dhammaM mUlo' / prarthAt samyakatva dharma kI jar3a hai jisake prabhAva se samyagdRSTi gRhastha ko dravyaliMgI muti se bhI zreSTha kahA hai kyoMki yadyapi dravyaliMgI muni vratAdi dhAraNa karatA hai tathApi samyakatva rahita hone se mokSamArgI nahIM aura gRhastha caritra rahita hai to bhI samyakatva mahita hone se mokSamArgI kahA hai| hai samyagdarzana prakaraNa : samyagdarzana svarUpa - jIvAdI saddahaNaM sammatta rUpamappaNo taM tu burabhiNivesavimukkaM gANaM sammaM khu ho di sadi jahi // - jIvAdika tatvoM kA zraddhAna karanA samyagdarzana hai vaha AtmA kA svarUpa arthAt AtmA kA khAsa svabhAva hai aura usake hone para jJAna durabhiniveza rahita hokara samyagjJAna rUpa ho jAtA hai jisa kA zraddhAna karane se samyagdarzana hotA hai| rater vaha tatva kyA vastu hai ? apane svabhAva ko chor3akara para svabhAva ko grahaNa nahIM karanA aura sadA nija svabhAva meM rahanA tatva hai aura vaha tatva jIva, ajIva, grAstrava, baMdha, savara, nirjarA aura mokSa sAta hote haiM | inakA saMkSipta svarUpa kahA jAtA hai / prathama jIva tatva varNana jIva zabda ke kahane se nizcayarUpa se usa vastu se prayojana hai jo jJAna, darzana (dekhanA, jAnatA ) lakSaNa se saMyukta asaMkhyAta pradezI hai kyoMki jJAna rUpI guNa jIva ke hI pAsa hai anya kisI ke pAsa nahIM / jisa vastu se jIva nahIM hotA hai use jar3a kahate haiN| jar3a meM dekhane va jAnane kI zakti nahIM hotI, yaha zakti jIva ke hI pAsa hai / jIva trikAlavartI samasta dravya paryAyoM ko jAnane meM samartha hai tathApi manAdi kAla se dravya karma ke saMyoga se rAga, dveSa vaza pariNamana karatA huA vibhAvarUpa ho rahA hai isalie isa meM svabhAva, vibhAva rUpa se nau prakAra kI pariNati pAI jAne ke kAraNa zrImannemicandrAcArya ne isakA nau prakAra se varNana kiyA hai| ve nava adhikAra isa prakAra haiM:gAthA --- jIvo jo gama zramuttikattA sarvaparimANo / bholA saMsArattho, siddho so vissasareDDagaI // artha - jIvatva, upayogatva pramUttitva, kartRtva, bhoktRtva, sadeha parimANatva, saMsAratva, siddhatva maura uvaMgatitva -- isa prakAra jIva ke jJAna karAne vAle nava adhikAra haiM / mahApurANa kA zloka prasa prakAra hai cetanA lakSaNo jIvaH so'nAdinidhanaH sthitiH / mAtA vRSTA ca karttA ca bhoktA beha pramANakaH // 1 guNavAkarma mitA mUrdhvavajyAsyAbhAvakaH paritopasaMhAraH visarpAbhyAM pravIpavat // 24/62-63
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra anya isa zloka kA tAtparya bhI Upara kI gAthA ke anusAra hai isIlie artha nahIM likhA hai| aba pRthaka-pRthaka adhikAroM kA varNana karate haiM / prathama jIvAdhikAra:yathArtha meM jisake eka cetanA hI prANa hai aura vyavahAra se indriya, bala, Ayu, zvAsocchavAsa ye cAra prANa lekara tInoM kAloM meM jIvana dhAraNa kare vaha jIva hai / ina prANoM ke daza vizeSa bheda haiM yathAsparzana, rasanA, ghANa, cakSa aura zrotra ye pAMca indriyA~, mana, vacana, kAya tIna bala, aura pA zvAsocchavAsa ina daza prANoM se hI yaha jIva anAdikAla se jItA hai| pratyeka jIva ke kama se kama cAra prANa aura adhika se adhika daza prANa hote haiN| ekendriya jIvoM ke cAra prANa arthAt sparza, indriya, zarIra kA bala, Ayu aura zvAsocchavAsa hote haiM ! do indriya jIvoM ke pUrvokta cAra prANoM se rasanA indriya aura bala, ye do prANa adhika hote haiM arthAt unake chaH prANa hote haiM / tIna indriya vAle jIvoM ke pUrvokta chaH prANa aura eka prANa indriya ye sAta prANa hote haiM / cAra indriya vAle jIvoM ke pUrvokta sAta prANa aura eka cakSu indriya ye pATha prANa aura zrotra indriya ye nava prANa hote haiN| inheM manabala rahita hone se prasanI paMcendriya kahate haiM aura jinake pUrvokta nava prANa mana bala sahita hoM arthAt samasta daza prANa ho unheM saimI paMcendriya kahate haiN| dvitIya upayoga adhikAra kA varNana nizcaya naya zuddha caitanya bhAva hI jIva kA lakSaNa hai aura vyavahAra naya se cAra prakAra kA darzana, pravadhi aura pATha prakAra sAmAna jIva kA lakSaNa hai| bAra bAra ke darzana se haiM-cakSadarzana, apakSa darzana, prabadhi darzana aura kevala darzana / sumati, suzruti, kumati, kuzruti, suavadhi, kuavadhi, mana: paryaya bhaura kevala jJAna ye sATha prakAra kA jJAna hai netra indriya se sAmAnya rUpa se dekhatA cakSu darzana hai| netra indriya binA dhAra indriya aura mana se dravya kI samAna rUpa meM dekhanA acakSu darzana hai paMcendriya aura mana kI sahAyatA binA mUttika padArtha kA sAmAnya rUpa se pratyakSa dekhanA avadhi darzana hai |smst mUrtika pramatika padArthoM ko kevala jJAna se sAmAnya rUpa se pratyakSa dekhanA kevala darzana hai| pA~coM indriyoM aura mana ke dvArA padArtha ko jAnanA matijJAna hai| matijJAna pUrvaka jAne hue padArtha se sambandhita anya padArthoM kA jAnanA zrutrajJAna hai| paMcendriya aura mana kI sahAyatA binA mUrtika padArtha ko eka deza pratyakSa jAnanA avadhijJAna hai| mati, zruti aura avadhi ye tInoM jJAna mithyAdRSTi ke jaba hote haiM taba kumati, kuzruti kuavadhi kahalAte haiM / samyagdRSTi ke mati, zruti,pravadhi kahalAte haiM / kisI jIva ke mana meM citavana kie hue padArtha ko jAnanA pratyakSa manaH paryayajJAna hai| yaha zAna samyagdR- manuSya ke hI ho sakatA hai anya kisI ke nhiiN| ___samasta mUrtika, pramUrtika dravya guNa paryAya ko pratyakSa jAnanA kevalazAna hai aisA kevalajJAna sabase bar3A hai| tRtIya pramUrtika adhikAra nizcayanaya se jIva sparza, rasa, gandha, varNa ina cAra guNoM se rahita hone se pAmUrtika hai / parantu myavahAranaya se karmabaMdha (zarIrAdi) se sahita hone ke kAraNa jIva mUrtika bhI kahA jAtA hai|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra graMtha caturtha kartA adhikAra vyavahAra se jIva jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura aMtarAya ina cAra ghAtiyA karmoM kA tathA prAyu, nAma, gotra aura vedanIya ina cAra adhAtiyA-aise pATha karmoM kA kartA hai aura prazuddha nizcayanaya ye azuddha cetana pariNAma rAgAdika bhAvakoM kA kartA hai aura zuddha nizcayanaya se apane zuddha caitanya bhAvoM kA arthAt zukrajJAna va darzana kA hI kartA hai| pAMcavA bhoktA adhikAra vyavahAranaya se yaha jIva apane zubhAzubha pariNAmoM dvArA bA~dhe hue jJAnavaraNAdika paudgalika karmoM ke sukha duHkha svarUpa phala kA bhoktA hai aura azuddha nizcayanaya se viSaya, kaSAya, dayA, samatA Adi apane bhAvoM kA bhoktA hai aura guTa vijayanaya meM lAne guru gomAya mAvoM kA hI moktA hai chaThA svavehaparimANatva adhikAra zuddha nizcayanaya to pratyeka jIva loka ke barAbara asaMkhyAt pradeza vAlA hai| arthAt lokAkAza ke pradeza jitanI saMkhyA meM haiM utane hI pradeka pratyeka jIva ke haiM parantu vyavahAraya se nAma karma ke udaya se jaisA koTA-jaDA vanda zarIra dhAraNa karatA hai usI ke AkAra ke usake prAtma pradeza saMkoca vistAra kara ho jAte haiN| jaise dIpaka kA prakAza jaba makAna choTA hotA hai to bhI sAre makAna meM phailA humA hotA hai aura yadi usa hI dIpaka ko bar3e makAna meM rakha diyA jAye to bhI sAre makAna meM prakAza vistRta ho jAtA hai usI prakAra yaha hAthI ke zarIra meM jAtA hai to hAthI ke zarIra kA pramANa ho jAtA hai aura vahI jIva java kisI choTI vastu kA zarIra dhAraNa karatA hai to saMkucita hokara utanA hI choTA ho jAtA hai / isI prakAra bAlaka kI deha meM jIva bAlaka ke zarIra ke barAbara hotA hai aura jyoM-jyoM zarIra bar3hatA jAtA hai tyoM-tyoM jIva bhI vistRta ho jAtA hai parantu kevala samudghAta pravasthA meM prAtmapradeza zarIra ke bAhara nikalate hai| kaSAya yAdi sAta kAraNoM ke upasthita hone para mUla zarIra ko na chor3akara prAtma pradeza ke bAhara nikalane ko samudghAta kahate haiM / ve sAta haiM (1) kaSAya (2) vedanA (3) maraNAMtika (4) prAhAraka (5) vaikriyika (6) tejasa (7) kArmANa / jahA~ asahya pIr3A meM jIva pradeza ghabarAhaTa se nikale aura pauSadhi sparza kara phira zarIra meM AveM so vedanA samudghAta hai| jahA~ kisI zatru ke mArane se krodhavaza jIva pradeza sarva pora ko deha se bAhara nikaleM so kaSAya samudghAta hai| maraNa samaya prAtma pradezoM kA zarIra ke bAhara eka hI dizA ko nikalanA so maraNAMtika samudghAta hai| jaba muni ko kisI padArtha meM saMdeha utpanna hotA hai taba jo pramatta guNasthAnavartI RddhidhArI mahAmuni ke dazama dvAra (mastaka) se eka hAtha pramANa vAle rasAdika dhAtu aura saMhanana se rahita samacaturastrasaMsthAna saMyukta candrakAMti ke samAna zveta putalAkAra prAtmapradeza nikala jahAM kevala jJAna ke ghArI sthita hoM vahA~ jAkara padArtha kA nizcayakara pantamuhUrta meM ulaTA Akara zarIra meM praveza karatAhe aura vaha eka hI ora nikalatA hai vaha AhAraka samudghAta hai| deva nArakI va manuSyoM ke Atma pradeza kAraNa se vikriyA karane ko apane aMga se prAtma pradezoM kA bAhara nikalanA vaikriyika samuddhAta hai| muni ke dvArA jaba duSToM dvArA humA aniSTa, upadrava mAdi dekhakara krodha sahA na jAve taba pAyeM kandhe se mArama pradeza raktavarNa putalAkara nikala muni me jisa bAta ko ghaniSTa samajhA thA usa
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 NamokAra graMtha sahita 12 yojana pramANa ke samasta jIva pudgaloM ko bhasma karatA hai aura phira ulTA Akara muni ko bhasmakara Apa bhI bhasma ho jAtA hai| sucanA -- kisI sthAna para aisA bhI likhA hai ki muni ke bAMe kaMdhe se prAtmapradeza putalAkAra rUpa meM nikala 12 yojana lamba, nava yojana caur3e kSetra ko muni sahitabhasma kara dete vaha azubha taijasa samudghAta hai| loka meM kisI prakAra ko dubhikSAdi vyAdhi dekhakara karuNAvaza muni ke bAMe kaMdhe se manuSya ke zrAkAra samAna zveta varNa zrAtma pradezoM kA putalA nikalakara apanI zakti se bAraha yojana pramANakSetra ke jIvoM kI vyAdhi durbhikSAdi ko dUrakara phira ulaTA Akara zarIra meM praveza karatA hai| vaha zubha taijasa hai| aise do prakAra taijasa samudghAta hai / terahaveM gaNasthAna meM jaba kevalI bhagavAna kI prAyu thor3I raha jAtI hai aura kucha saMsAra bhramaNa zeSa rahatA hai taba muni daMDaka pAra karate haiM taba prathama samaya meM daMDa rUpa AtmA ke pradeza nikaleM dUsare meM kapATa rUpa ho jAeM tIsare meM pratara rUpa, cauthe meM loka pUrNa ho jAeM, phira pAMcave meM saMkucita hokara pratara rUpa ho jAeM, chaThe meM kapATa rUpa, sAtaveM meM kevalI zarIra meM praveza kara zarIra pramANa mAtmA ke pradeza ho jAte haiN| ina kAraNoM ke upasthita hone para hI caitanya zarIra se bAhara nikalatA hai / inake sivAya AtmA deha pramANa hI rahatA hai aura niSkarma avasthA (siddhAvasthA) meM carama zarIra se kiMcita nyUna AkAra pramANa Atmapradeza rahate haiM / vizeSa - jo mahAmuni utkRSTa rUpa se Ayu ke chaha mAsa avazeSa rahane para kevala jJAnI hote haiM unake to niyama se kevala samudghAta hotA hai aura jo prAyu ke SaT mAsa se adhika avaziSTa rahane para kevala jJAnI hote haiM unake yadi anta meM Ayu kI sthiti antarmuhUrta zeSa raha jAe aura vedanIya, nAma tathA gotra ina tIna karmoM kI sthiti vizeSa ho to unake ukta tInoM karmoM kI sthiti zrAyukarma ke samAna karane ke lie niyama se samudghAta hotA hai jisase Atma pradezoM ke vistArita hone se vedanIya yAdi tInoM karma zIghra hI naSTa ho jAte haiN| jaise kisI gIle vastra ko yadi phailA diyA jAtA hai to usa meM se jala paramANu zIghra hI kSaya hokara zralpa samaya meM ho sUkha jAte haiM usI prakAra zrAtmA ke pradeza kevala samuddhAta ke samaya daMDa kapATa Adi rUpa vistRta hone se vedanIya zrAdi tInoM karma zIghra hI naSTa ho jAte haiN| jina kevaliyoM ke khar3e hue samudghAta hotA hai unako prathama samaya meM AtmA ke pradeza vAtavalayoM kI moTAI ko chor3a kara caudaha rAjU lambe aura dvAdaza aMgula pariNAma moTe dhana rUpa daMDAkAra nikalate haiM / aura yadi baiThe hue samudghAta hotA hai to apane zarIra se tigune moTe aura vAtavalayoM kI bahulatAhIna caudaha rAjU lambe daMDarUpa Atma- pradeza hote haiM / dUsare samaya meM daMDAkAra ko tajakara yadi kevalI pUrva mukha sthita hoM to pUrva pazcima khar3e hue samudghAta karane vAloM ke dvArA dasa aMgula parimita aura baiThe hue vaM apane zarIra se tigune moTe kapATa rUpa Atma-pradeza hote haiM / tIsare samaya meM AtmA ke pradeza vAtavalaya binA samasta loka meM pratararUpa aura cauthe samaya meM vAtavalayoM sahita 343 rAjU pramANa loka meM ghana rUpa bhrAtmA ke pradeza vyApta hokara lokapUrNa hote haiM / pazcAta pA~cave samaya meM saMkucita hokara pratara rUpa chaThe meM kapATa rUpa, sAtaveM meM daMDa rUpa AThaveM meM mUla zarIra pramANa ho jAtA hai / sAtavAM saMsArasya adhikara jaba taka yaha jIva karmoM ke vazIbhUta hokara nAnA prakAra janma maraNa karate hue saMsAra meM bhramaNa karatA rahatA hai taba taka saMsArI hai / saMsArI jIvoM ke mukhyataH do bheda haiM--sthAvara aura jasa / sthAvaH pA~ca prakAra ke haiM
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ EY kAyika | NamokAra grantha (1) pRthvI kAyika ( 2 ) jalakAyika ( 3 ) pratikAyika ( 4 ) vAyukAyika ( 5 ) vanaspati sajIva cAra prakAra ke hote haiM-do indriya sada, zaMkha Adika, tIna indriya pipIlakA (coTI) khaTamala bicchU Adi, catuH indriya bhramara, mamI aadi| paMcendriya ke do bheda haiM- samanaska aura zramanaraka / pazu, pakSI, deva, nArakI, manuSya prAdi paMcendriya haiM jinako apane hita-ahita pathavA guNa doSa Adi kA vicAra ho unako samanaska paMcendriya aura jo vicAra zUnya hoM unako bhramanaska paMcendriya kahate haiM aura bAkI ke sarvajIva amanaska hI jAnane caahie| jinameM se ekendriya jIva bAdara tathA sUkSma do prakAra ke haiM / jo pRthvI Adi se ruka jAe athavA dUsaroM ko rokeM unheM bAdara aura pRthvI yAdi se svayaM na ruke aura na dUsare padArthoM ko rokeM unako sUkSma kahate haiM aura ye ekendriya bhAdi se lekara sarva hI jIva paryApta paryApta bheda se do prakAra ke hote haiM / (1) AhAra ( 2 ) zarIra (3) indriya (4) zvAsocchavAsa ( 5 ) bhASA aura (6) mana ye cha: paryApta haiM / inameM se ekendriya ke AhAra zarIra, indriya aura zvAsocchavAsa ye cAra paryApti hotI haiN| saMnI paMcendriya ke chahoM paryApti hotI haiN| paryApti sahita jIva ko paryApta kahate haiM aura jisa jIva ke utpanna hone para jaba taka uparyukta cAra pAMca yA chaH paryApta pUrNa na ho taba taka use aparyApta jIva kahate haiM / siddhatva adhikAra yadi sAmAnyataH dekhA jAya to bhraSTa karmoM ke nAza hone se jIva nijAtmIka, nirAkulita sukha ko prApta hokara dharama zarIra se kiMcata nyUna AkAra lie loka ke agrabhAga meM jAkara sthita ho jAtA hai aura ananta kAla paryanta isI sukhI avasthA meM rahatA hai aise siddha hojAne para jIva siddha kahalAtA hai| eka eka siddha kI utkRSTa avagAhanA meM ananta siddha virAjamAna hote haiM, parantu pratyeka siddha mahArAja kI AtmA pRthaka rahatI hai anya siddhoM se milakara ekIbhAva nahIM hotii| vaha siddha mahArAja samudravata sthira haiM arthAt unake pradeza calAyamAna nahIM hote haiM parantu samudra laharavata utpAda, vyaya, zrIvya se eka sattA lie sthita hai| yadi vizeSa rUpa se dekhA jAe to bhraSTa karmoM ke prabhAva se samyaktvAdi bhraSTa guNa utpanna hote haiM jo anAdikAla se karmoM se AcchAdita ho rahe the yathA-- mohanIya ke prabhAva se samyakarava, jJAnAvaraNI ke prabhAva se kevalajJAna, darzanAvaraNI ke prabhAva se mananta darzana, aMtarAya ke prabhAva se anantavIrya, nAmakarma ke prabhAva se sUkSmatva, bhAyu ke prabhAva avagAhanatva, gokarma ke prabhAva se aguruladhutva, vedanIya ke abhAva se pranyAbAdha guNa siddhoM ke utpanna hote haiM / gariva bhikAra jIva cAra prakAra ke karma baMdha ke sarvathA prabhAva hone se yatA rahita sIdhApana varjita, pragni kI zikhAvata udhyaMnamana kara eka hI samaya meM siddha kSetra meM jA pahuMcatA hai, aura jaba taka karma rahita hotA hai taba taka mRtyu hone para navIna zarIra dhAraNa karane ke lie Agneya, naiRtya, vAyavya, IzAna ina cAra vidizAoM ko na jAkara, pUrva, dakSiNa, pazcima, uttara cAroM dizAoMoM meM tathA Upara nIce ko, isa prakAra cha: dizAoM meM zreNIbaddha gamana karatA hai / saMsArI jIva kI gati jaise tIra calatA hai vaisI bhI hotI hai| isameM eka samaya lagatA hai| yaha gati mukta aura saMsArI donoM kI hotI hai aura eka mor3a lAkara bhI hotI hai jaise pAnI ko hAtha se alaga kara dene meM eka mor3A jAtA hai| isameM kAla ke do samaya lagate
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ phamokAra para haiM aura do moDa lie bhI hotI hai jaise hala, isameM tIna samaya lagate haiM aura tIna mor3A lie bhI hotI hai jaise gau kA mutanA, isameM cAra samaya lagate haiN| mor3a vAlI tIna prakAra kI gati saMsArI jIva ke hotI hai vigraha gati meM jIva eka yA do yA tIna samaya binA AhAra ke rahatA hai aura isase adhika rahakara phira avazya no karma vargaNA rUpa AhAra grahaNa kara letA hai / sArAMza yaha hai ki jaba taka vaha jIva svAbhAvika zuddha caitanya kevala jJAna ko prApta na kare taba taka anAdi karma saMyoga se zarIra rUpa praura matijJAna Adi vikala jJAna rUpa rahatA hai| pratha ajIva tatva varNana __ isa prakAra jIva tatva kA kathana karane ke pAzcAta dUsare ajIva tatva kA varNana karate haiM catanA rahita prarthAta apane prayavA dUsare ke na dekhane jAnane kI zakti ko ajIva kahate haiM / vaha ajIva jinAgama meM pAMca prakAra ke kahe gaye hai| yathA -- pudgala, dharma, adharma, prakAza aura kAla / yaha loka sarvatra SaT dravyoM se bharA huA hai / vaha chaH dravya Upara kahe hue pA~ca prakAra ke ajIva aura eka jIva dravya hai / ina pAMca dravyoM meM dharma, adharma, AkAza, kAla aura pudgala pramUrtika paur| pudgala dravya rUpANi guNa saMyukta hone se mUrtika hai isameM zabda, baMdha, sUkSmatA, sthUlatA, saMsthAna, bheda, yama, chAyA, AtApa aura udyota prAdi paryAyeM hotI haiN| isakI svAbhAvika paryAya paramANu aura svabhAva guNa do avirodhI sparza, rasa, varNa, gaMdha aise pAMca haiM jo paramANu meM hote haiN| pudgala kI vaibhAvika paryAya skaMdha aura vaibhAvika guNa saMyukta sparza se sparzAntara rasa se rasAntara Adi bIsa haiM tathA pudgala dravya saMkhyAta prasaMkhyAta, ananta pradezI mUrtika paratantra kriyAvAna haiM / zarIra, mana, vacana, zvAsa, nizvAsa se jIva dravya kA upakAra karatA hai / bhAvArtha-pAhAra, vargaNAdi pAMca taraha ke pudgala samUhoM se zarIrAdi banate haiM / tathA sukha duHkha aura jInA-maranA. ye upakAra bhI pugaloM ke haiM kyoM sukha duHkha maranA bhI karma rUpa pudgaloM ke kAraNa se hotA hai| pudgala vargaNA cha: prakAra kI haiM (1) sthUla sthUla-jo khaMDa hokara sahaja meM na mile aise dula padArtha jaise patthara miTTI lakar3I prAdi / (2) sthUla-jo khaMr3a karane para kisI cIja kI sahAyatA ke vaise hI mila jAe jaise jala, taila, dugSa mAdi / (3) sthalasUkSma- jo dekhane meM bahuta mAlUma hoM parantu pakar3ane meM na pA jaise cAMdanI, dhUma, chAyA prAdi / (4) sUkSma sthala-jo netroM se dRSNigocara na hokara anya indriyoM se jAne jAveM jaise zabda, sugandha, durgandha prAdi / ye netroM ke dvArA dekhane meM nahIM pAte parantu anya indriyoM dvArA sAkSAt pragaTa hote haiN| karmavargaNA aneka prakAra kI hai| yaha indriyoM ko bhI pratIta nahIM hotii| bA~dhA huA yaha mAtmA pranAdi kAla se saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai| (5) sUkSma-bhaneka bhAti kI karma dhargaNA jo indriya sAna gopara nahIM hotI jinase baMdhA humA maha pAtmA anAdi kAla se saMsAra meM bhramaNa kara rahA hai| (6) sUkSma sUkSma--- sabase choTA pudgala paramANu jisakA phira vibhAga na ho ske| yaha pudgala bajya loka ke bhItara hI haiN| paramANu nitya pora skaMdha paramANu nAzavAna hai|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 namokAra bheda aura paramANu saMghAta milakara skaMdha rUpa hotA hai / snigya aura rUkSa guNa se baMdha hotA hai| yadi guNahIna ho athavA donoM meM samAna ho athavA eka tIna se kitane hI guNa adhika pariccheda ho to baMdha nahIM hotaa| tAtparya yaha hai ki baMdha taba hI hotA hai jaba eka meM dUsare se do guNa adhika ho jaise cAra snigdha vAle ke sAtha pAMca, sAta, nau adhika snigdha vA rukSa bAle ke sAtha hI baMdha hogA isI prakAra samasta baMdhoM meM do do guNa adhika vAle kA hI baMdha hotA hai| isa niyama ke anusAra eka guNa vAle aura tIna guNa vAle kA bhI baMdha honA cAhie, kintu vaha nahIM hotA kyoMki yaha niyama hai ki 'na jaghanya guNAnAntR arthAta jaghanya guNa sahita paramANuSoM meM baMdha nahIM hotA hai / ataeva eka guNa vAle kA tIna guNa vAle ke sAtha baMdha nahIM hotA / kintu tIna guNa vAle kA pAMca guNa vAle ke sAtha badha ho sakatA hai kyoMki tIna guNa vAlA jaghanya guNa vAlA nahIM hai| eka muNa vAle ko hI jaghanya guNa kahate haiM / paura baMdha avasthA meM alpa guNa ke skaMdha adhika guNa vAle ke hI skaMdha rUpa ho jAte haiN| yaha pudgala dravya kA saMkSepa meM varNana kiyA hai| dharma dravya varNana yaha dharma dravya gamana karate hue pudgala aura jIvoM ko udAsIna rUpa se sahakArI hotA hai| dharma dravya ke binA jIva yA pudgala cala nahIM sakatA hai / parantu dharma dravya kisI sthira vastu ko balapUrvaka bhI nahIM calAtA hai pAnI machaliyoM ke calane meM sahakArI hotA hai| kintu preraka nahIM hotaa| yaha dravya asaMkhyAta pradeza, nitya avinAzI, vibhAga paryAya rahita, niSkriya tila meM talavata samasta lokAkAza meM vyApta hai| __ adharma dravya varNana __yaha padharma dradhya pudgala aura jIvoM ko sthita hote hue udAsona rUpa se sahAyatA detA hai jaise mArga meM calane vAlA pathika vRkSa kI chAyA meM baiTha jAtA hai parantu vaha calate hue manuSya ko prekara hokara nahIM ThaharAtA hai usI prakAra adharma dravya sthira hone ko preraNA nahIM karatA hai / yaha dravya bhI prasaMkhyAta, pradezI, avinAzI, niSkriya, pramUrtika hai aura tIna loka meM sarvatra vyApta hai| AkAza dravya varNana yaha AkAza dravya jIvAdi pA~ca tatvoM ko avakAza dAna dene vAlA, jar3a, marUpI, ananta pradezI eka hai isameM bhI svabhAva paryAya hotI hai vibhAga paryAya nahIM hotI / jitane prAkAza meM dharma dravya, adharma dravya, kAla dravya, pudgala dravya aura jIva dravya sthita haiM vaha lokAkAyA hai aura jahA~ ye eka bhI nahIM haiM kevala prAkAza hI prAkAza hai vaha pralokAkAza hai| kAla dravya varNana yaha kAla dravya vartanA lakSaNa yukta hai| pratyeka dravya kA parivartana karane vAlA arthAt paryAya se paryAyAMtara hone meM udAsIna rUpa se sahakArI hotA hai jisa prakAra kumhAra ke bAka ke phirane meM cAka ke nIce kI kIlI kAraNa hai yadyapi phirane kI zakti cAka hai, cAka hI phiratA hai kintu vaha binA nIce kI kIlI ke phira nahIM sakatA, isI prakAra jIva, pudgala prAdi samasta padArtha jo apane pApa pariNamana hote rahate haiM unake pariNamana meM kAla nimita kAraNa hai| vyavahAra naya se isakI paryAya samaya, pala, ghaTikA, muhUrta paura dina, saptAha, pakSa, mAsa. ayama varSAdi hai yaha nizcaya kAla kI paryAya hai| navIna se parAnA. parAne se navIna karanA kAla dravya kA hI upakAra hai| samaya kAla kI paryAya kA sabase choTA aMza hai| isI ke samUha se pAvalI, ghaTikA mAdi vyavahAra kAla kA pramANa hotA hai| yaha vravya pravi
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra bhara nAzI, pramUttika aura jar3a hai isake aNu lokAkAza ke pradezoM ke barAbara asaMkhyAta haiM kyoMki lokAkAza ke eka eka pradeza para kAla dravya kA eka-eka aNu ratnoM kI rAzi ke samAna bharA hai| ratnoM kI rAzi kA udAharaNa dene kA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra ratna-rAzi ekatrita hone para bhI unameM pratyeka ratna pRthaka-pRthaka rahatA hai usI prakAra kAla ke aNu pRthaka-pRthaka haiM ve milakara ekatra nahIM ho sakate, eka pradezI haiN| isa kAraNa kAla ko kAya saMjJA nahIM dI jA sktii| kAla ko choDakara doSa pA~ca dravya arthAta dharma, adharma, pudgala, AkAza va jIva ko atikAya kahate haiM inameM svabhAva paryAya hotI hai vibhAva nahIM hotii| iti uparokta cha: dravyoM meM se cAra dravya varNana samApta huaa| dharma, adharma, AkAza aura kAla udAsIna svabhAva rUpa aura sthira rahate haiM aura bAkI do dravyajIva aura pudgala meM hI lokAkAza meM bhramaNa kI zakti hai isase ina donoM ko kriyAvAna kahate haiM zeSa cAra dravya niSkriya hote haiN| aMjIva tattva varNana samApta humaa| inameM jIna-ajIva do tatvoM ke atirikta zeSa pA~ca tattvoM kI utpatti jIva aura ajIva (pudgala) ke saMyoga tathA viyoga kI vizeSatA se hai / jIva pudgala kA saMyoga rahanA, saMsAra aura jIva va pudagala kA atyanta viyoga ho jAnA mokSa hai| isI prakAra mokSamArga meM ye sapta tattva ati hI kAryakArI haiN| ye prAtmA ke svabhAva va vibhAga batAne ke lie dopaka ke samAna hai| isalie sabase pahale hamako jAnanA cAhie kyoMki isake jAne vinA dRDha vizvAsa nahIM ho sakatA aura vizvAsa binA kartavya aura akartavya ko yathArtha pravRtti nahIM ho sktii| ina sapta tatvoM ko jAnane kA mukhya prayojana yahI hai jisase prAtmA ke svabhAva-vibhAga kA zraddhAna aisA ho jAe ki prAstrava ke dvArA baMdha hotA hai aura baMdha jIva, ajIba kA saMsarga kara duHkha pAtA hai aura saMvara se prAstrava thakatA hai tathA nirjarA se kramazaH baMdha chaTatA hai| karma ke sarvathA abhAva hone se jIva ko mokSa hotA hai, isase ye donoM mokSa rUpa kArya ke kAraNa haiM inameM se ajIva, Astraba baMdha heya arthAta tyAgane yogya haiM aura jIva, saMvara, nirjarA mora mokSa ye upAdeya aryAta grahaNa karane yogya haiM aura mokSa hone para saMvara, nirjarA bhI heya hai. prAstrava, saMvara aura nirjarA kAraNa haiM, baMdha aura mokSa kArya haiM ina sAtoM tattvoM meM pApa, puNya milAne se nava padArtha ho jAte haiM, isa prakAra ina sabakA zraddhAna karanA samyagdarzana hai aura tattvoM ke jJAna binA dhadvAna honA asambhava hai| isI kAraNa sAkSAt prAtmA kA zraddhAna karAne vAle sapta tattvoM ke varNana meM se do tattvoM kA pUrNa varNana kara zeSa pAMca tatvoM kA varNana karate haiN| prAstrava tatva varNana jIvoM kI mithyAtva, avirata kaSAyAdi bhAvoM se yukta mana, vacana, kAya ko pravRtti hone se tathA unake abhAva meM pUrva baddha karma ke udaya hone se, kevala yogoM dvArA prAtma-pradezoM ke caMcala hone se prAtmA ke baddha hone ke lie pudgala paramANuoM ko sanmukha honA dravyAstrava aura mAtmA ke jina bhAvoM se pudgala dravya karma rUpa hote haiM una bhAvoM ko bhAvAsthava kahate haiN| isa bhAvAsthaya ke (1) mithyAtva (2) mavirati (3) kaSAya (4) pramAda (5) yoga ye pAMca bheda haiN| jIvAdi tatva kA anyathA zraddhAna karanA mithyAtva hai| isake do bheda haiM (1) grahIta mithyAtva aura (2) pragrahIta mithyaatv| para ke upadeza ke binA pUrvopArjita mithyAtvakama ke udaya se jo pratatva zraddhAna ho use agRhIta mithyAtva kahate haiN| grahIta
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 pa NamokAra graMtha midhyAtva ke ( 1 ) ekAMta midhyAtva ( 2 ) viparIta mithyAtva ( 3 ) saMzaya mithyAtva ( 4 ) vainayika mithyAtva aura (5) prajJAnika mithyAtva aise pA~ca bheda haiN| (1) padArthoM meM aneka dharma hote haiM unameM se sabakA prabhAva kara eka hI dharma ko mAna kevala usIkA zraddhAna karanA use ekAMta mithyAtva kahate haiM / (2) sagraMtha nirgrantha haiM, kevalI grAsAhArI haiM, strI ko mokSa hotA hai, isa prakAra viparIta ruci ko viparIta mithyAtva kahate haiM / (3) ghane matoM ko sunakara ratnatraya mokSa mArga hai yA nahIM tathA dharma, ahiMsA lakSaNa hai yA nahIM ityAdi saMdeha rUpa zraddhAna ko saMzaya midhyAtva kahate haiM / ( 4 ) samasta deva, kudeva, dharma, adharma, zAstra, kuzAstra' ina sabako eka-sA samajhanA yA sacce tatvoM aura jhUThe tattvoM ko eka-so mahattva kI dRSTi se dekhanA, mAnanA, vainiyika midhyAtva kahate haiM / (5) deva, kudeva, dharma, kudharma, zAstra, kuzAstra, tatva, kutattva tathA vaktA, kuvaktAdi saMsAra tathA mokSa ke kAraNoM meM hitAhita kI parIkSA rahita zraddhAna karanA zrajJAnika midhyAtva hai / kAya ke jIvoM kI rakSA tathA indriya aura mana kI viSayoM se pravRtti ke na rokane ko prati rata kahate haiN| vaha bAhara prakAra kA hai 1 sparzaMna, rasanA, ghrANa. cakSu aura zrotra tathA mana inako vaza meM na karanA inake viSayoM meM sadaiva lolupI bane rahanA tathA pRthvI kAyika apakAyika, tejakAyika, vAyukAdhika aura vanaspatikAyika tathA dvIdriyAdi sakAya vAle jIvoM kI rakSA karanA so avirati hai / jo grAtmaguNa dhAtakara klezita kareM so kaSAya hai| isake cAra bheda haiM-krodha, mAna, mAyA aura lobha, ina cAroM meM se pratyeka ke zakti kI apekSA ke tIvratara tIvra, manda zraura mandatara aise cAra bheda haiN| aise kaSAya ke krodha, mAna, mAyA, lobha 16 bheda aura hAsya, rati, zrarati zrAdi nau kaSAya ke navabheda, isa prakAra saba milAkara isake 25 bheda haiM / cAra anaMtAnubandhI koSa, mAna, mAyA, lobha ye kaSAya ananta saMsAra kA kAraNa mithyAtva tathA saptavyasanAdi anyAya rUpa kriyAoM meM pravRtti karAne vAlA aura grAtmA svarUpAcaraNa cAritra kA ghAtaka cAra pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha, yaha kaSAya AtmA ke deza cAritra kA ghAtaka hai arthAt zrAvaka ke vrata isake udaya hote hue raMcamAtra bhI nahIM hote, tathApi anantAnubandhI kaSAya ke prabhAva se samyatva hone para anyAya rUpa viSayoM meM pravRti nahIM hotI hai| cAra pratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha ye kaSAya AtmA ke sakala cAritra ke ghAtaka haiM arthAta isake hote hue paMca mahAvrata nahIM haiM / yaha kaSAya bheda haiM / isa kAraNa kSayopazama ke anusAra zrAvaka vrata ho sakate haiN| cAra saMjvalana koSa, mAna, mAyA, lobha yaha kaSAya, mAtmA ke yathAkhyAta cAritra ke ghAtaka haiM arthAta yaha kaSAya prati manda hone ke kAraNa saMyama ke sAtha udaya hote hue bhI saMyama kA ghAta nahIM karatA hai kevala isakA udaya yathAkhyAta cAritra kA hI ghAtaka hai| nau kaSAya ke nau bheda: (1) hAsya - jisake udaya hone se ha~sI utpanna ho / (2) rati-jisake udaya hone se viSayoM meM grAsakkhatA ho / (3) parati-jisake udaya hone se padArthoM meM maprIti utpanna ho / (4) zoka - jisake udaya hone se vitta meM kheda utpanna ho / (5) bhaya - jisake udaya se citta meM udvega ho /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ maukAra praya (6) jugupsA-jisase padArthoM meM glAni rUpa bhAva ho / (7) veda-jisake udaya se strI se ramane kI icchA ho / (8) strIveda-jisake udaya se puruSa se ramane kI icchA ho| (6) napuMsaka veda-jisake udaya hote hI strI-puruSa donoM se ramane ke bhAva hoN| isa prakAra kaSAya ke samasta paccIsa bheda hote haiM ? niratidhAraparvaka cAritra pAlane meM nirutsAhI va mandodyamI hone ko pramAda kahate haiN| isake pandraha bheda hote haiM-strIkathA, rAjakathA, bhojanakathA, aura dezakathA ye nAra vikathA, krodha, mAna, mAyA lobha ye cAra kaSAya, sparza, rasanA, ghrANa, cakSu aura karNa ye pAMca indriya, sneha aura nidrA-aise pandraha prakAra pramAda hai| striyoM ke aMga, hAva, bhAva, vastra aura AbhUSaNa prAdi kA varNana karanA, usake netra kamala samAhai, gatihine ramAga hai jisaH sa bahuta sundara rUpavAna hai ityAdi varNana karanA strIkathA hai| pramuka rAjA kAyara hai, hamArA rAjA zUra hai, amuka rAjya meM ghor3A tathA hAthI bahuta acche hote haiM, amuka rAjya meM senA bahuta hai ityAdi varNana karanA rAjakathA hai| laDDU baraphI prAdi padArtha khAne meM acche hote haiM, amuka manupa bahuta proti se bhakSaNa karatA hai, mujhako bhI ye pacche lagate haiM amuka miSThAna amuka deza meM bahuta acchA banatA hai, usako maiM bhI maMgAkara khaauuNgaa| isa prakAra khAne pIne kI kathA ko bhuva kathA yA bhojanakathA kahate haiN| dakSiNa deza meM anna kI upaja adhika hotI hai. vahA~ ke nivAsI bhI adhika vilAsI hai, pUrva deza meM aneka prakAra ke vastra, gur3a, zakkara, bAvala Adi hote haiM, uttara deza ke puruSa zUra hote haiM, vahIM gehUM adhitara utpanna hote haiM, kuma-kuma, dAkha, dAhima prAdi sugamatA se milate haiM, pazcima deza meM komala vastra hote haiM, vahA~ jala nirmala aura svaccha hotA hai ityAdi dezoM kA varNana karanA so dezakathA hai| ___isa prakAra ye cAra vikathAeM haiN| yadi ye hI kathAyeM rAga-dveSarahita dharmakathA ke rUpa se kevala prathaM aura kAma puruSArtha dikhalAne ke lie kahe jAyeM to vikathA nahIM kahI jA sakatI haiN| kaSAya ke cAra bheda (1) apane aura para ke ghAta karane ke parimANa tathA para ke apakAra karane rUpa bhAva athavA krUra bhAva krodha hai| (2) jAti, kula ezvaryAdi se uddhata rUpa tathA anya se namrobhUta na hone rUpa pariNAma mAna hai| (3) anya ke Thagame nirmisa kuTilatA rUpa mAyA hai| (4) apane upakAraka dravyoM meM abhilASA rUpa bhAva va lona hai| aise dhAra kaSAya haiM / sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra ina pAMcoM indriyoM ke viSayoM meM svacchanda rUpa se pravRtti aura sneha ke vazIbhUta hokara-yaha merA hai, maiM isakA svAmI hU~ -ityAdi duraagrh| ko sneha vA praNaya athavA moha kahate haiM / jo khAye hue anna ke paripAka hone meM kAraNa haiM athavA mada, kheda prAdi dUra karane ke lie jo sonA hai use nidrA kahate haiM / aise pandraha pramAda kA varNana kiyaa| yoga-mana, vacana, kAya ke nimitta se prAramA ke pradezoM ke caMcala hone ko yoga kahate haiN| ve yoga pandraha prakAra ke haiM --cAra manoyoga, bAra vacana yoga pora sAta kAyayoga, aba inakA varNana
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 NamokAra maMca (1) mana kI satyarUpa pravRtti satya manoyoga hai / (2) mana kI prasatyarUpa pravRtti asatya manoyoga hai| (3) mana ko satyAsatya mizrarUpa pravRtti ubhaya manoyoga hai (4) mana ko asatya-satya ke vikalpa rahita pravRtti anubhava manoyoga hai| (5) vacana kI satyarUpa pravRtti satyavacana yoga hai| (E) vacana kI asatyarUpa pravRtti asatyavacana yoga hai| (7) vacana kI satyAsatya mitharUpa pravRtti mizra vacana yoga hai| (8) vacana kI satya-asatya ke vikalpa rahita pravRtti anubhava vadhana yoga hai (6) praudArika zarIra kI pravRtti praudArika kAya yoga hai| (10) praudArika mitha kAya yoga pravRtti prodArika mizra kAya yoga hai| (11) vaikriyika zarIra para pravRtti ki kAmo hai| (2) iMjiyika mizra kAyayoga kI pravRtti baiMkriyaka mizra kAyayoga hai / (13) pAhAraka zarIra kI pravRtti AhAra kAyayoga hai| (14) AhAraka mizra kAyayoga kI pravRtti prAhAraka mizra kAyayoga hai / (15) kArmANa zarIra kI pravRtti kArmANa kAyayoga hai| jaba mana, vacana, kAya kebhAvatI kaSAya rUpa hote haiM taba pAyAstrava hotA hai aura jaba maMda kaSAya rUpa hote haiM taba puNyAsava hotA hai / kaSAya sahita jIva ke sthiti lie hue saMsAra kA kAraNa rUpa jo prAstrava hotA hai ise soparAyika prAstra kahate haiM aura jaba kaSAya rahita pUrvavaddha karmAnUsAra yogoM kI kriyA se sthiti rahita Astrava hotA hai use Ipiki prAstrava kahate haiN| sA~parAyika pAsava meM prakRti baMdha, pradeza baMdha sthiti baMdha aura anubhAga baMdha prAdi cAroM prakAra kA baMdha hotA hai ye prAstrava samasta saMsArI jIboM ke hotA hai| Ipithika mAstrava meM kevala prakRti baMdha aura pradeza baMdha aise do hI prakAra kA baMdha hotA hai| ye prAstrava upazAMta kaSAya, kSINa kaSAya tathA sayoga kevalI nAmaka guNasthAna bAloM ke hotA hai aura prayoga keyalI nAmaka codahaveM guNasthAna meM mana, vacana, kAya ke yogoM kA prabhAva hone se prAstrava kA prabhAva hai ye samAnyaprAstrava ke bheda haiN| aba jJAnAvaraNAdi mATha karmoM ke prAstrava hone ke vizeSa-2 kAraNa kahate haiM / {1) yadi koI dharmAtmA mokSa mArga ke kAraNa bhUta tatva jJAna ko kathanI kara rahA ho parantu usakA zravaNa kara IrSyA bhAva se na sarAhanA tathA cupa ho jAnA, isa prakAra ke bhAva ko pradoSa kahate haiN| 2) zAstra jJAtA jAnakara koI tatvArtha dharma kA svarUpa pUche to usa viSaya ko jAnate hue bhI "maiM isa viSaya ko nahIM jAnatA" aisA kaha kara usako na batAnA nihnava bhAva haiN| (3) yaha par3hakara mere samAna vidvAna ho jAegA / isa ISyA se kisI ko na par3hAnA mAtsarya bhAva hai| 14) kisI ke vidyAbhyAsa meM vighna kara denA pAThazAlA pustakAdi kA viccheda kara denA prathavA jisa kArya se vidyA kI vRddhi hotI ho usameM vidhna kara denA aMtarAya hai| (5). para prakAzita jJAna ko roka denA AsAdana tathA AcchAdana bhAva hai| (6) prazasta jJAna ko dUSaNa lagA denA upaghAta hai| yadi ye cha: kAraNa ke viSaya meM hoM to zAnAvaraNa karmoM kA aura darzana ke viSaya meM hoM to darzanAvaraNa karmoM kA pAstrava hotA hai / yadyapi mAstrava pratyeka samaya prAyu karma ke atirikta sAtoM ko kA hotA hai tathApi sthiti baMdha aura anubhAga baMdha kI apekSA se ye vizeSa kAraNa kahe gae haiM / arthAta aise - bhAvoM se ina-ina zAnAvaraNAdi prakRtiyoM meM sthiti anubhAga adhika-adhika par3ate haiM aura zeSa prakRsiyoM meM kama-kama par3ase haiM jaise zubhayoga se puNya prakRtiyoM meM sthiti anubhAga aSika par3atA hai pora pApa
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha prakRtiyoM meM kama par3atA hai aura jaba azubha yoga hotA hai taba pApa prakRtiyoM meM sthiti anubhAga adhika aura puNya prakRtiyoM meM kama par3atA hai| pratha asAtA vedanIya karma ke kAraNa:(1) pIr3A rUpa pariNAma duHkha hai / (2) apane upakAraka dravya ke viyoga hone para pariNAma malina karanA, ciMtA karanA, khedarUpa honA so zoka hai| (3.) nidya kAryajanita apanI apakIrti sunakara pazcAtApa karanA tApa hai / (4) tApa hone ke kAraNa prazrupAta sahita vilApa karanA, rudana karanA Akrandata hai / (5) Ayu, vala indriyAdi prANoM kA viyoga karanA vadha hai|| (6) azrupAta sahita aisA vilApa karanA ki jisase sunane vAle ke cita meM dayA, utpanna karane se asAtA vedanIya karma kA prAstrava hotA hai| praya prasAtA veranIya karma ke mukhya kAraNaHbhUta arthAt sAmAnya prANI aura vRtti arthAt ahiMsAdi bratoM ke dhAraNa karane vAle dhAbakAdi kI para pIr3A dekhakara aise pariNAma honA mAnoM yaha duHkha hama ko hI ho rahe haiM, unako datta citta hokara dUra karane kA prayatna karanA bhUtavatyanukampA hI apane aura para ke upakAra ke lie prauSadhi mAhArAdi cAra prakAra ke padArthoM kA denA dAna hai| dRSTakarmoM ke nAza karane meM rAga sahita saMyama ko tathA dharmAnurAga sahita saMyama aNubata grahaNa karane ko sarAga saMyama kahate haiN| apane abhiprAya rahita parAdhInatA se yathA rAgAdi ke bhogopabhoga kA avarodha honA akAma nirjarA aura tattvoM ke yathArtha svarUpa se anabhija, mithyA dRSTiyoM kA ajJAna pUrvaka tapa karanA, mana, vacana, kAya ke yogoM kA zubha rahanA, krodha kA prabhAva kara kSamA bhAva karanA, lobha kA nirAkaraNa kara uttama zauca dhAraNa karanA--ina cha: prakAra ke bhAvoM se sAtA vedanIya karma kA prAstrava hotA hai / varzana mohanIya prAstrava ke vizeSa kAraNa (1) cAra ghAtiyA karma rahita, ananta catuSTya saMyukta kevalI bhagavAna ke kSudhA, tRSA, prAhAra nihAra Adi asambhava doSoM kA kahanA kevalI kA pravarNavAda hai| (2) Aptokta ahiMsA dharmopadezI zAstra meM madya, mAMsa madhu tathA rAtri-bhojana Adi kA grahaNa kahA hai ityAdi doSa lagAnA zAstra kA pravarNavAda hai| (3) parigraha vajita nimrantha digambara muniyoM ke saMgha ko nirlajja Adi doSa lagAnA muni saMgha kA pravarNavAda hai| (4) hiMsA rahita dayAmayi jaina dharma ke sevana karane vAle parabhava meM nIca gati ko prApta hote haiM ityAdi doSa lagAnA dharma kA pravarNavAda hai| (5) cAra prakAra ke devoM ko mAMsa bhakSI, surApAnI tathA sapta dhAtumaya mAnuSI zarIra se kAma sevana karane vAlA batAnA devAvarNavAda hai| uparyukta ina bhAvoM se darzana mohanIya karma kA pAtraka hotA hai| dravya, kSetra, kAla, bhAva ke kAraNa kaSAyoM ke udaya hone se tIna pariNAma honA aura isI kAraNa vacana bhI kaThora nikAlanA zarIra se duSTAcaraNa karanA inase caritra mohanIya ke kaSAya vedanIya pharma kA prAsrava isa bhAMti jAnanA caahie|
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra (1) dIna du:khI kI haMsI tathA vRthA pralApa karane se hAsya kA prAstrava hotA hai| (2) yogya kAma ko nahIM rokakara dIna duHkhI kI bAdhA dUra karane se rati kA Asrava hotA hai| (3) duSTa kriyA meM utsAha karane tathA kusaMgati se ati kA pAsava hotA hai| (4) svayaM raMja ke karane se tathA dUsaroM ke karAne se tathA dUsare ko zokayukta dekhakara prasanna hone se zoka prAstrava hotA hai| (5) Apa bhayayukta rahane, dUsare ko bhaya karAne bhayayukta dekhakara nirdayI hokara harSita hone se bhaya kA Asrava hotA hai| (6) pAtmajJAnI, zarIra saMskAra rahita tapasviyoM kI nindA karane se tathA unake zarIra ko dekhakara ghRNA utpanna karane se jugupsA kA pArakha va hotA hai / (7) kAma kI ani tInatA se para strI kA rAgapUrvaka prAdara karane tayA striyoM ke samAna hAva bhAva, AliMgana Adi karane se strIveda kA prAva hotA hai| (8) ratrI sevana meM alpa rAga karane arthAt apanI hI strI meM santoSa rakhane se tathA bAra-bAra saMskAra jo gaMdha puSpamAlAdi AbharaNa se anAdara karane meM niSkapaTa rahane se puruSabheda kA prAsrava hotA hai / (8) cAra kaSAyoM ko tIvratA se guhya ndriya ke chedana karane se, strI puruSa ke kAma sevana ke aMgoM ko chor3akara anaMga sevana karane se, tathA brahmacAriyoM ko bata se calAyamAna karane se, mahAvatiyoM ko bata se DigAne se napusakaveda kA prAyava hotA hai| atha Ayu karma ke Asava ke vizeSa kAraNa : bahuta prArambha karanA aura parigraha meM bahuta mamatva karanA narakAyu ke prAsrava ke kAraNa haiM arthAt jo jIva pRthvI, vastra, prAbhUSaNa Adi apane upakAraka padArthoM kA bahuta saMgraha karane kI tIvra icchA anyAya, corI, mAyAcAra asatya bhASaNa prAdi jisa upAya se prApta ve hoM cAheM dUsare kA sarvasva jAtA rahe hameM to lAbha ho jAye aise socane vAle manuSyoM ke avazya narakAyu kA prAva hotA hai| duSTa vicAroM kA karane vAlA durAgrAhI, nirdayI, madya, mAMsa ke sevana meM laMpaTo anaMtAnuvandhI kaSAyoM sahita hiMsaka, ra pariNAmI, kRtya, prakRtya, kA vicAra na karane vAlA, bahuta parigraha aura prArambha karane bAlA ityAdi kRSNa lezyA ke dhAraka tathA raudra dhyAnI manuSyoM ko bhI narakAyu kA hI prAstra va kahA hai| bahuta mAyAcAra karanA tiryaMca Ayu ke prAstrava kA kAraNa hai| anya ke Thagane ke nimitta kuddhilatA karanA, mAyA aura usakA prAcaraNa karane vAlA mAyAcArI kahalAtA hai| zoka, bhaya, matsaratA, IyA, para nindA karane meM tatpara, sadA apanI prasaMzA karane vAlA, ahaMkArarUpa graha se ghirA humA, dUsare ke yaza kA nAza karane vAlA, ityAdi kApota lezyA ke dhAraNa karane vAlA tathA cetana athavA pracetana, priya bastu ke viyoga hone para zoka karanA aniSTa cetana va pracetana padArtha ke saMyoga hone se citta kulaSita rakhanA, yogI hone para upAya ko na karane se sadaiva cintA meM magna rahanA, aura maraNa pazcAta pAgAmI bhogoM-upabhogoM kI prApti meM citta kI icchA banAe rakhanA, aise prAtta dhyAnI manuSya bhI tiryaca pAyu ke pAsrava karane vAle hote haiN| thor3A pArambha, thor3A parigraha, komala pariNAma aura sarala svabhAva se manuSya prAyu kA pAsava hotA hai sapA sabako samAna dekhane vAlA hitakArI priya, miSTabhASaNa, dAna, zUra, dayAlu, satkarmoM meM nipuNa vinayavAna, dAna, pUjA, sajjana puruSoM kA premI, niSkapaTa zrAdi zubha bhAva, zubha vyavahAra se prANI manuSya pAyu kA pAlana karate haiN|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamokAra prema dikhata, dezavata prAdivata, saptazIla tathA ahiMsA prAdi paMcANuvratoM ko dhAraNa na karane vAle ke zubha-azubha bhAva aura vyavahAra ke anusAra cAroM gatiyoM kA prAsrava hotA hai aura sarala svabhAva pArambha garihavAhita manAta mAhita hone para bhI vAyu kA prArUva hotA hai| jaise-bhoga bhumi meM utpanna hone vAle svarga hI jAte haiM aura sarAga saMyama, saMyamAsaMyama, akAma nirjarA aura bAla napa ye bhI deva prAyu ke pAsava ke kAraNa haiM / sarAga saMyama (rAga sahita saMyama) saMyamAgaMyama (vasa himA ke tyAga saMyama aura sthAvara hiMsA ke pratyAgarUpa saMyama) se prarthAta samyakatva sahita praNavata grAdi dvAdamA boM ke pAlana karane se svargIya deva prAyu kA prAsrava hotA hai aura akAma nirjarA arthAta paravaza bhukha. 'yAsa tAina, mArana, durvacana sahanA, dIrghakAla paryata roga Adi kaSTa bhoganA aura usI avasthA meM manda kayAya rUpa pariNAma rakhanA tathA prajJAna tapa arthAta AtmajJAna rahita, bhAvanA ko zuddhatA meM na pahuMca kara lapa karanA inase bhavantrika devanAyu kA athavA svarga meM nIca deva prAyu kA prAva hotA hai 1 jo gIta samyagdRSTi hote haiM unake niyama se bhavanavAsI, vyantara, jyotiSI deva prAyu yajita kalpavAsI deva prAya kA hI pAsava hotA hai| nAma karma ke prAstrava ke kAraNa ___ mana, vacana, kAya kI kuTilatA athavA mithyA samvAda ke pariNAma, azubha nAma ke prAva ke kAraNa haiM jaise jhUThI zapatha khAnA, mada karanA, dUsaroM ko kurUpa athavA bure aMgopAMga vAlA dekhakara nakala cir3hAnA tathA dekhakara prasanna honA ityAdi tathA isase viparIta mana, vacana, kAya ko saralatA, visaMvAda ke pariNAma kA abhAva, zubha nAma karma ke mAnava kA kAraNa hai jaise dharmAtmA puruSoM ko dekhakara prasanna honA, dUsare ko rUpavAna tathA sundara aMgopAMga sahita dekhakara dveSa bhAva na karanA, pramAda na karanA ityAdi aura SoDaza kAraNa bhAvanA ke dhAraNa karane se tIrthaMkara nAma karma prakRti kA prAsrava hotA hai| SoDaza kAraNa bhAvanA: (1) paccIsa doSa (zaMkA kAMkSA prAdi pATha dopa, pATha mada, cha: anAyatana aura tIna mUr3hatA) rahita niraticAra samyakatva dhAraNa karanA darzana vizuddhi bhAvanA hai / (2) darzana, jJAna, caritra meM tathA darzana jJAna, caritra ke dhArakoM tathA deva, zAstra guru, aura dharma meM pratyakSa rUpa se nirabhimAnI hokara savinaya praNAma karanA, prAdara satkAra aura uccAsana denA vinaya sampannatA hai| (3) ahiMsA Adi aNuvrata aura digvirata prAdi saptazIloM kA niraticAra pAlana karanA zIlanateSvatIcAra bhAvanA hai| (4) sadaiva jJAna meM upayoga lagAnA prabhIkSaNa jJAnopayoga bhAvanA hai| (5) saMsAra ke dukhoM se Darate rahanA saMvega bhAvanA hai| (6) zakti samAna dAna denA zaktitastyAga hai| (7) zakti ke anusAra tapa karanA tapa bhAvanA hai / (8) muniyoM kA upasarga miTAnA sAdhu samAdhi hai| (8) rogI muniyoM kI sevA karanA vayAvRtya hai / (10) arahanta bhagavAna kI bhakti karanA aura unake guNoM kA cintavana karanA pahaMdabhakti hai| (11) svaya paMcAcAra pAlana karane vAle tathA muni samUha ko pAlana karavAne vAle saMghAdhipati mAcArya ke guNoM meM anuzAsana karanA- AcArya bhakti hai|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamaukArapa (12) gyAraha aMga aura caudaha pUrva ke jJAtA, evam paccIsa guNa ke dhAraka upAdhyAya parameSThI kI bhakti karanA bahuzruta bhakti hai|| (13) ahisA dharma ke prApaka vItarAgokta zAstra ke guNoM meM anurAga karanA prabacana bhakti hai| (14) sAmAyika, vandanA, stavana, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kAyotsarga ina cha: prAvazyakoM meM hAni na karane, inako sama99 karanAyakAparihApimAna hai| (15) syAvAda vidyA kA adhyayana kara ajJAna rUpa andhakAra ke vistAra ko dUra kara anya matAvalambiyoM ko grAzcarya meM DAlane vAle mokSamArga kA prabhAva bar3hAnA mArga prabhAvanA hai| (16) sAdharmI janoM se niSkapaTa samIcIna bhAva sahita govatsasam aTUTa prIti karanA pravacanavAtsalatva hai| isa prakAra ye solaha bhAvanA tIrthakara prakRti ke prAsrava kA kAraNa haiN| gotra karma ke prAlaya ke kAraNaH -- apane guNa tathA dUsare ke doSa, abhimAna tathA IrSyA se pragaTa karanA tathA apane avaguNa aura dUsare ke guNoM kA mAcchAdana karanA, nirdoSa ko doSa lagAnA, apanI jAti, kula, rUpa, bala, aizvarya, vidyAdi kA garva karanA, dUsare ke vidyamAna guNa dekha kara usakI nindA karanA, haMsI karanA tathA use mAnI batAnA deva, guru, dharma tathA apane se vRddhajanoM kA Adara, vinaya, satkAra nahIM karanA ye saba nIva gotra ke prAstrava ke kAraNa haiN| nIca gotra ke prAsrava ke viparIta ke kAraNa arthAta apanI niMdA, para kI prazaMsA karanA, parAe, guNa va apane avaguNa prakATa karanA, apane guNa va para ke avaguNa DhAMkanA, abhimAna na karanA, apane se baddhoM kI vinaya karanA, jAti, kula, aizvarya, bala, rUpa, vidyAdi garva ke kAraNa hote hue mada nahIM karanA ye U~ce gotra karma ke prAsrava ke kAraNa haiM / antarAya karma ke prAstrAva ke kAraNa ___koI dAna detA ho athavA dAna dene kI icchA karatA ho usameM vighna karane se dAna antarAya kA, kisI ko lAbha hote dekhakara usameM vighna karane se lAbha antarAya kA, dUsare ke upayoga yA bhoga meM Ane yogya sAmagrI ke prApta hone meM vighna karane se bhogopabhoga antarAya kA, kisI ke bala, vIrya meM vighna DAlane se vIryAntarAma karma kA prAsrava hotA hai| __isa prakAra jJAnAvaraNAdi pATha karmoM ke zubhAzubha prAstraba hone ke pradhAna-pradhAna kAraNoM kA varNana kiyaa| atha vaSa tatha kA varNanajo AtmA ke rAga, dveSa prAdi azuddha pariNAma karmarUpa pudgala paramANuoM ko mAtmA ke pradeza se vacane ke kAraNa hoM unako bhAva baMdha kahate haiM aura vahI karmarUpa pudgala jaba prAtmA ke pradezoM se eka kSetravAgAhI hote haiM use dravya baMdha kahate haiN| vaha baMdha cAra prakAra kA hotA hai-(1) pradeza baMdha (2) prakRti baMdha (3) sthiti baMdha (4) anubhAga baMdha / (1) prAtmA ke mana, vacana, kAya kI kriyA se kamarUpa pudgala paramANumoM kA AtmA ke pradezoM se eka kSetrAvagAhI rUpa honA pradeza baMdha hai| (2) karma vargaNAoM meM pRthak-pRthak prAtmaguNa ke ghAta karane ko prakRti baMdha kahate haiM /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha (3) jitane kAla taka karma vargaNA sasA rahe, rasa dekara nirjarita ho, usa kAla kI maryAdA ko sthita baMdha kahate haiN| (4) tIna, maMda rasa dene kI jo karmoM kI zakti hai use anubhAga baMdha kahate haiN| praveza baMdha varNana prAtmA ke mana, vacana, kAya rUpa yoga vizeSoM ke dvArA jJAnAvaraNAdi prApTa karmoM ke hone yogya karma vargaNAnoM kA prAtmA ke sAtha eka kSetrAvagAhI honA pradeza baMdha hai| sarva saMsArI jIvoM ke pratyeka samaya meM abhavya rAzi se ananta guNA aura siddha rAzi se anantaveM bhAga aise madhya ke anantAnanta pramANa ko lie hue kArmANa vargaNAoM kA baMdha hotA hai / ina pratyeka samaya meM praSTa karmoM kA bhinna-bhinna nyUnAdhika vibhAga hotA hai vaha isa prakAra kA hai sabase adhika vedanIya kA, kyoMki vedanIya karma sukha-dukha kA kAraNa hai isalie isakI nirjarA bahuta hotI hai, isase kiMcit nyUna mohanIya kA hai, usase kiMcit nyUna jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya ina tInoM ko barAbara-barAbara bhAga inase kacit nyUna nAma aura gotra donoM kA barAbara-barAbara aura sabase kama prAyukarma kA vibhAga hotA hai| pratyeka samaya meM baMdhI haI kArmANa dhargaNAmoM meM sAta karma rUpa baMTavArA aura prAyu baMdha ke yoga vibhAga ke antama harta kAla meM ATha kama rUpa baMTavArA hotA hai jaise eka bAra hI khAyA huA eka grAsa rUpa meM anna kA, rakta, rasa, mAMsAdi saptadhAtu rUpa meM pariNamana ho jAtA hai| prakRti baMdha kA varNana-- prakRti nAma svabhAva kA hai jaise nIma kI prakRti kaTu, ganne kI mIThI, nIbU kI khaTTI, aise hI karmoM ke vibhAga meM AI huI vargaNAoM meM usI svabhAva vAlI prakRti kA par3a jAnA prakRti baMdha hai jaise jJAnAvaraNa kI prakRti jJAna rokane kI, darzanAvaraNa kI prakRti darzana rokane kI, vedanIma kI sukha-duHkha jAnane kI, mohanIya kI bhrama upajAne kI, anta rAya kI vighna karane kI, Ayu kI bhava meM rakhane kI, gotra kI U~ca-nIca karane kI, nAma karma kI aneka yoniyoM meM nAnA prakAra zarIra racane kI prakRti hotI hai| ye praSTa karmoM kI sAmAnya prakRti baMdha kA svarUpa varNana kiyaa| aba vizeSa tathA antara prakRtiyoM ke baMdha tattvoM kA svarUpa kahate haiN| prathama karma jJAnAvaraNI kI pAMca prakRtiyAM haiN| (1) prAvaraNa nAma parade vA Dhakane kA hai jo mana pora indriyoM se utpanna matijJAna kA prAvaraNa kare vaha matijJAnAvaraNa hai| (2) jo mana anita akSarAtmaka, pranakSarAtmaka jJAna kA AcchAdana kare vaha zruta jJAnAvaraNa hai / (3) jo dezAvadhi, paramAvadhi, sarvAvadhi ina tInoM bheda rUpa avadhijJAna kA prAvaraNa kare vaha avadhijJAnAvaraNa hai| (4) Rjumati, vipulamati bheda rUpa jo manaHparyaya jJAna kA bhAvaraNa kare vaha manaHparyaya sAnAvaraNa hai| (5) jo sarva dravyavartI, trikAlavartI ananta parzayoM ke jAnane vAle kevala jJAna kA prAvaraNa kare yaha kevala jJAnAvaraNa hai| ye pAca prakRtiyAM prAtmA kI zAna zakti ko rokatI hai| dUsarI mUla prakRti darzanAvaraNa kI hai usako uttara prakRti nau haiN|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha (1) jo netrajanita darzana ko roke arthAt jisake udaya se netra rahina ekendriya tathA vikalatraya athavA paMcendriya zarIra prApta ho to netrAndha vA nyUna dRSTi ho vaha cakSudarzanAvaraNa hai| (2) jisake udaya hone se netra rahita tvacA, jillA, ghANa, yAtra janita sparza, rasa, gandha kA darzana na ho, vaha zracakSu darzanAvaraNa haiM / (3) viSaya aura indriyoM ke yoga se sAmAnya sattAmAtra ke jJAna ko darzana kahate haiM usake udaya se dravya, kSetra, kAla, bhAva, kI maryAdA ke avadhi jJAna se pahale hone vAlA sAmAnya darzana na ho vaha avadhi darzanAvaraNa hai / 106 (4) kevala jJAna ke sAtha hone vAle sAmAnya avalokana kA jo prAvaraNa kare vaha kevala darzanAvaraNa prakRti hai / ( 5 ) jo sAmAnya rUpa se aceta kara padArthoM ke dekhane ko rokatI hai vaha nindrA, darzanAvaraNa prakRti hai / (6) jo adhika aceta kara padArthoM ke sAmAnya avalokana ko rokatI hai vaha nindrA, nindrA darzanAvaraNa prakRti hai / (7) jisake udaya se bAra-bAra nindrA prAtI hai aura kucha ceta sahita zrama, mada Adi ke kAraNa baiThe-baiThe zarIra meM nindrA kA Aveza ho va jo paMcendriyoM ke vyApAra kA nirodha kara padArthoM ke dekhane ko rokatI hai vaha pracalA darzanAvaraNa prakRti hai / (8) jo eka nidrA pUrNa na ho aura dUsarI gaharI nindrA kA zrAveza ho jAye, mukha se rAla bahane laga jAya, netra, gAtra calAyamAna ho jAyeM, suI Adi tIkSNa padArthoM ke lagane se bhI ceta na ho use pracalA darzanAvaraNa prakRti kahate haiM / (6) jisa nindrA ke Ane se manuSya caitanya sA hokara aneka raudra karma kara letA hai aura aceta ho jAtA hai prathavA saceta hone para use kucha bhI smaraNa nahIM rahatA ki maiMne aceta avasthA meM kyA-kyA kAma kara DAle taba usako styAnagRddhi darzanAvaraNa karma prakRti kahate haiM / padArthoM ke samAnya avalokana ko rokane vAle darzanAvaraNa karma ke aise nI bheda haiM / tIsarI mUla prakRti vedanIya karma ke do bheda haiM / - ( 1 ) sAtA vedanIya (2) asAtA vedanIya / jisake udaya se jIva kI icchA ke anukUla zArIrika, mAnasika sukha ke kAraNa padArthoM kI prApti ho use sAtAvedanIya kahate haiM aura jisake udaya se duHkha dAyaka jIva kI icchA ke pratikUla anya padArthoM kI prApti ho use asAtAvedanIya kahate haiM / atrt mUla prakRti mohanIya hai| usake do bheda haiM - ( 1 ) darzana mohanIya aura (2) caritra mohanIya | inameM se darzana mohanIya ke samyaktva, midhyAtva aura samyak mithyAtva arthAt mizra mohanIya ye tIna aura caritra mohanIya ke zrakaSAya mohanIya aura kapAya mohanIya ye do bheda haiM / kaSAya mohanIya hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda aura napuMsakaveda aise nau prakAra kA hai aura kaSAya mohanIya anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha, prapratyAkhyAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha aura saMjvalanAnubandhI zodha, mAna, mAyA, lobha aise solaha prakAra kA hai| isake udaya se sarvajJa bhASita mArga meM arthAt jIvAdi tatvoM meM jisake zraddhAna ke kAraNa deva zAstra, guru meM parAGamukhatA tathA aruci ho aura matatvoM meM zraddhAna ho use mithyAtva kahate haiM / usake
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamaukAra graMtha 107 udaya se samyaktva nAmamAtra ko bhI nahIM hotA hai| jaba zubha pariNAma ke udaya se mithyAtva prakRti kA anubhAga nyUna ho jAtA hai taba samyag mithyAtva ke udaya se kucha-kucha bhAva nampag zraddhAna rUpa antama huna ko hote haiM arthAt jisako na to samyakatva rUpa kaha sakate haiM 1 aura na mithyAtva rUpa, use samyak mithyAtva kahate haiM aura jisake udaya se samyakatva kA mUlaghAta to na ho parantu cala, mala, pragAr3ha ina tInoM doSoM kA sahabhAva rahe use samyakatva prakRti kahate haiM / ina mithyAtva prakRtiyoM ke upazama se upazabha samyakatva, kSayopazama se kSAyopazAmika samyakatva aura kSaya se kSAyika samyakatva hotA hai| cAritra mohanIya kI paccIsa prakRti ke AcaraNa kahate haiN| cAritra vigAr3ane se cAritra mohanIya athavA kaSAyoM ko pragaTa karane se kaSAya mohanIya kahalAtI haiN| inameM se cAra anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha mithyAtva ke sAtha milakara samyaka zraddhAna ko bigAr3ate haiN| inake udaya se jIva, rAja viruddha, loka viruddha, dharma viruddha, anyAya rUpa kiyA tathA sapta vyasana prAdi pApoM ko nirargala sevana karatA hai| inakA udAharaNa pASANa rekhAvat krodha, pASANa staMbhavata mAna, bA~sa kI jar3avat mAyA, dhuMdhacI ke varNavata lobha hotA hai| apratyAkhyAnAvaraNa koSa, mAna, mAyA, lobha zrAvaka ke aNuvratoM ko nahIM hone dete aura nyAyapUrvaka viSaya meM ati lolupatA karAte haiN| inakA udAharaNa--hala rekhAvat krodha, asthistaMbhavat mAna, moTe ke sIMgavat mAyA aura majITha ke raMgavat lobha haiN| pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA, lobha inake udaya se jIva mahAva ta dhAraNa nahIM kara sakatA hai|kssyopshm ke anusAra dezavata dhAraNa kara sakatA hai| inakA udAharaNa __ dhUla tathA bAlU rekhAvat krodha, kASTha stambhavat nAna, hiraNa zRMgavat mAyA, kusuma varNavat lobha hai| saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha ye yathAkhyAta cAritra ke ghAtaka hai arthAt inake udaya se cAritra meM kucha zithila bhAva rahate haiM / inake udAharaNa jala rekhAvat krodha, baita ke svata navat mAna, gau zrRMgavat mAyA aura haldI ke raMgavat lobha kahA hai / aise ye solaha kaSAya pravala haiM aura hAsyAdika nava kaSAya maMda haiM para ye bhI zuddha cAritra meM mala lagAne vAle haiN| . (1) jisake udaya se hAsyarUpa bhAva ho use hAsya prakRti kahate haiN| (2) jisake udaya se iSTa bhogopabhoga vastu kA iSTajanoM meM premarUpa bhAva ho vaha rati hai| (3) jisake udaya se iSTa padArthoM ke viyoga meM athavA aniSTa padArthoM ke saMyoga meM prAtta rUpa bhAva ho vaha parati hai| (4) jisake udaya se citta meM kheda va uga utpanna ho vaha zoka hai| (5) jisake udaya se parigraha, prANoM ke nAza kA va roga kA, cora kA akasmAt agni, jala, duSTa jaMtu Adi kA Dara ho vaha bhaya hai| (6) jisake udaya se glAnirUpa bhAva ho vaha jugupsA hai| (7) jisake udaya se strI se ramane kI icchA ho aura svabhAva niSkapaTa ho vaha puruSaveda hai| (8) jisake udaya se puruSa se ramane kI icchA ho vaha strI veda hai| (9) jisake udaya se strI puruSa donoM se ramaNa karane ke bhAva ho vaha napuMsaka veda hai|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha cauthI mUla prakRti prAyu hai usake cAra bheda haiM-(1) narakAyu, tiryavAyu, manuSyAyu aura devAyu / (1) jisake udaya se naraka meM nArako ke zarIra ko dhAraNa kara sthiti kAla paryaMta rahanA hotA hai vaha narakAyu hai| (2) jisake udaya se ephendriya vRkSa prAdi se lekara paMcendriya pazu pakSI paryanta tiryaMca zarIra meM rahanA hotA hai vaha tiryaMca prAyu hai / (3) jisake udaya se deva zarIra dhAraNa kara sthiti kAla parpanta rahanA par3e vaha devAyu hai| (4) jisake udaya se manuSya zarIra dhAraNa kara sthiti kAla paryanta rahanA hotA hai vaha manuSyAyu hai| pAMcavI mUla prakRti nAma karma hai / isakI 13 prakRti haiM / jisake udaya se yaha jIva pUrvabhava se bhavAntara pratigamana karatA hai vaha gati nAma karma hai / vaha cAra prakAra hai jisake udaya se prAtmA naraka jAve usako naraka gati nAma karma, jisake udaya se tiryaca yoni meM jAye use tiryaMca gati nAma karma, jisake udaya se manuSya bhava meM jAye use manuSya gati nAma karma aura jisake udaya se deva paryAya ko prApta ho use deva gati nAma karma kahate haiM / ukta narakAdi gatiyoM meM jo aviruddha sadRza dharmoM se prAtmA ko eka rUpa karatA hai use jAti nAma karma kahate haiN| vaha pAMca prakAra haiMjisake udaya se AtmA pRthvI, apa, teja, vAyu, banaspati prAdi sthAvara yoni pAte haiM use #. jisake udaya se trasa yoni meM sparzana, rasanA do indriya, kAya aura vacana do bala zvAsocchavAsa aura prAyu isa prakAra chaH prANa hote haiM use dvIndriya jAti nAma kama, jisake udaya se nAsikA evaM uparokta cha: prANa hote haiM use zrIndriya jAti nAma karma, jisake udaya se cakSa evaM uparokta sAta prANa hoM use caturindriya nAma kamaM, jisake udaya se zrotra sahita pATha prANa ho arthAt mana rahita nau prANa ho use prasaMzI paMcendriya nAma karma aura jisake udaya se nava prANa mana sahita ho usa saMjJI paMcendriya jAti nAma karma kahate haiN| jisake udaya se zarIra kI racanA hotI hai use zarIra nAma karma kahate haiM / yaha zarIra nAma karma pAMca prakAra kA hai 1. saudArika zarIra 2. vaikriyaka zarIra 3. prAhAraka zarIra 4. tejasa zarIra aura 5. kArmANa shriir| 1. jisake udaya se sthAvara (pRthvI, Apa, teja, vAyu, vanaspati) pA~ca, vikalatraya (dvIndriya, zrIndriya, caturendriya) sammUrchana (apane dravya, kSetra, kAla, bhAva kI vizeSatA ke tIna loka meM bhare hue cAroM ora ke pudagala paramANuoM se mAtA pitA ke raja pIra vIrya ke saMyoga ke vinA utpanna hone vAle zarIra) garbhaja (mAtA pitA ke zroNita zukra se utpanna hone vAle zarIra) jIvoM ke sthUla arthAt indriyoM se dekhane yogya zarIra kI racanA ho use prodArika zarIra kahate haiN| 2. jisake udaya se utpAda sthAna se pRdgala vargaNA grahaNa kara aneka prakAra kI bikriyA zakti vAlA devanArakiyoM kA zarIra utpanna ho usako vaikriyika zarIra kahate haiN|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha (3) jisake udaya se chaThe guNasthAnavartI muniyoM ke sUkSma viSaya ke nirNaya ke lie jo AhAraka zarIra kI racanA ho use AhAraka zarIra kahate haiN| (4) jisake udaya se upAMgarahita tejasa zarIra kI racanA ho use tejasa zarIra kahate haiN| (5) jisake udaya se aMgopAMga kA bheda pragaTa ho usako aMgopAMga nAma karma kahate haiN| maramanA, pITha, chAtI kA paMjara, bAhu, udara, jAMgha, hAtha aura pAtra ye aMga aura inakI choTI zAkhA uMgalI, nAka kAna adi upAMga hai / yaha agopAMga nAmakarma tIna prakAra kA hai (1) praudAripha zarIrAMgopAMgaH (2) vakriyika zarIrAMgopAMga (3) AhAraka zarIrAMgopAMga / isa prakAra ke zarIra ke hI aMgopAMga hote haiM / jisase aMgopAMga kI ThIka-ThIka racanA ho- use nirmANa nAma karma kahate haiM jisa karma ke udaya se praudArika prAdi zarIroM ke paramANu paraspara sambandha ko prApta hoM usaka baMdhana nAmakarma kahate haiN| baMdhana nAmakarma isa prakAra hai-(1) praudArika baMdhana (2) vaikiyika baMdhana (3) pAhAraka baMdhana (4) tejasa baMdhana aura ( 5) kArmANa baMdhana / jisa-jisa prakAra kA zarIra hotA hai usameM usI prakAra ke baMdhana hote haiN| pAMca prakAra kI saMghAta prakRti hai| saMghAta nAma mAMsa ke lezana kA hai| jaise gAre meM ITa milI rahatI hai lezana hone se bikharatI nahIM vai' hI mAMsa ke saMghAta se hADa cipake rahate haiM arthAta jisa karma ke udaya se audArika zarIroM se paramANu chidrarahita ekatA ko prApta hoM vaha saMghAta-(1) audArika saMghAta (2) vaikriyaka saMghAta (3) AhAraka saghAta (4) tejasa saMghAta aura (5) kArmANa saMghAta aise pAMca prakAra hai| jisa prakAra kA zarIra hai usameM usI prakAra saMghAta hotA hai| jisa karma ke udaya se zarIra kI prAkRti ho use saMsthAna nAmakarma kahate haiN| vaha chaha prakAra kA hai: (1) jisake udaya se sarva aMga yathocita sundara zobhAyamAna hoM vaha sama caturastra-saMsthAna hai| (2) jisake udaya ke nAbhi se nIce ke aMga choTe aura Upara ke bar3e hoM jaise vRkSa, vaha nyagrodhaparimaMDala saMsthAna hai| (3) jisake udaya se nIce kA bhAga sthUla aura lambA ho aura Upara kA kada choTA ho vaha svAti saMsthAna hai| {4) jisake udaya se nIce kA bhAga kuvaDA ho, pITha meM kUbaDA ho aura chAtI meM gaDhA ho jisase jhuka kara cale vaha kubjaka saMsthAna hai| (5) jisake udaya se baunA zarIra ho vaha vAmana saMsthAna hai| (6) jisake udaya se sarva aMgopAMga choTe-bar3e beDola hoM vaha huMr3aka saMsthAna hai| jisa karma ke udaya se hAr3oM ke baMdhana meM vizeSatA ho use saMhanana nAma karma kahate haiN| vaha chaH prakAra hai: -(1) bamavRSabhanArAca saMhanana (2) vazanArAca saMhanana(3) nArAca saMhanana (4) artha nArAca saMhanana (5) kIlaka saMhanana aura (6) asaMprAptAsRpATikA saMhanana / (1) nazoM ke hADoM ke baMdhane kA nAma vRSabha hai| nArAca nAma kIlane kA hai aura saMhanana nAma hADoM ke samaha kA hai prataH jisa kama ke udaya se vaSama (baSTana) nArAca (kIla) aura saMhanana nAma (asthipaMjara) ye tonoM vavavat abhedya hoM vaha banavRSabhanArAca saMbanA hai| (2) jisa karma ke udaya se nArAca saMhanana to aja meM hoM aura vRSabha sAmAnya ho yaha vajanArAca saMhanana hai|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra grantha (3) jisake udaya me hAr3a aura saMdhiyAM kolita hoM, parantu vanamaya na hoM aura vajvamaya veSTana bhI na hoM vaha nArAca saMhanana nAmakarma hai| (4) jisake udaya se hAr3oM kI saMdhiyAM paddhaMkIlita hoM arthAta eka tarapha se kolita hoM dUsarI tarapha na hoM vaha marddhanArAna saMhanana nAma karma haiN| (5) jisake udaya se hAtha paraspara kolita hoM vaha kIlaka saMhanana nAma karma hai| (6) jisake udaya se hAr3oM kI saMdhiyA~ to kIlita nahIM hotI parantu nasa, snAyu mora mAMsa se baMdhI hoM vaha asaMprAptAsRpATikA saMhanana hai| jisa karma ke udaya se zarIra meM sparza ho use sparza nAma karma kahate haiM yaha pATha prakAra kA hai(1) karkaza sparza nAmakarma ... jisake udaya se komala zarIra prApta ho| (2) mRdu sparza nAmakarma -jisake udaya se komala zarIra prApta ho| (3) guru sparza nAmakarma -jisake udaya se bhArI zarIra prApta ho / (4) laghu sparza nAmakarma-jisake udaya se halkA zarIra prApta ho| (5) snigdha sparza nAmakarma-jisake udaya se cikanA zarIra prApta ho / (6) rukSa sparza nAmakarma- jisake udaya se khuradarA zarIra prApta ho| (7) zIta sparza nAmakarma-jisake udaya se zItala zarIra prApta ho / (8) uSNa sparza nAmakarma-jisake udaya se uSNa zarIra prApta ho / yaha mATha prakAra kA sparza khaa| jisake udaya se zarIra meM rasa (svAda) utpanna ho use rasa nAmakarma kahate haiN| yaha karma pAMca prakAra kA hai: tikta rasa nAmakarma-jisake udaya se caraparA zarIra prApta ho| (2) kadurasa nAmakarma-jisake udaya se kar3avA zarIra prApta ho / (3) kaSAyalA rasa nAmakarma-jisake udaya se kaSAyalA zarIra prApta ho| (4) amla rasa nAmakarma-jisake udaya se khaTTA zarIra prApta ho / (5) madhura rasa nAmakarma-jisake udaya se mIThA zarIra prApta ho| ye pA~ca rasa nAmakarma prakRti haiN| jisake udaya se zarIra meM gaMdha ho vaha gaMdha nAmakarma hai| yaha do prakAra kA hai-eka sugaMdha nAma karma-jisake udaya se sugandhita zarIra prApta ho aura dUsarA durgandha nAmakarma-jisake udaya se durgandhita zarIra prApta ho| jisake udaya se zarIra meM varNa utpanna ho yaha varNanAma karma prakRti hai| yaha pAMca prakAra kI hai(1)zukla varNa nAmakarma-jisake udaya se zveta zarIra prApta ho| (2) kRSNa varNa nAmakarma-jisake udaya se zyAma zarIra prApta ho / (3) pIta varNa nAmakarma-jisake udaya se pIlA zarIra prApta ho| (4) nIla varNa nAmakarma-jisake udaya se nIlA zarIra prApta ho| (5) rakta varNa nAmakarma-jisake udaya se lAla zarIra prApta ho /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pauphAra graMtha jisa karma ke udaya se prAtmA ke pradeza maraNa ke pIche aura navIna zarIra dhAraNa karane ke pahale mArga meM pUrva zarIrAkAra raheM vaha vigrahagati nAmakarma hai. vaha cAra prakAra kA hai (1) narakagati prAyogyAnupUrvya nAmakarma jisa samaya jIva manupya yA niyaMca zarIra ko tyAga kara naraka gati jAne ko sammukha hotA hai usa samaya mArga meM jisake udaya se prAtmA ke pradeza pUrva zarIrAkAra rahe use narakamati prAyogyAnupUrya kahate haiN| (2) deva gati prAyogyAnupUyaM nAmakarma-jisa samaya jIva manuSya yA tithaMca zarIra ko tyAga kara devagati meM jAne ko sanmukha hotA hai usa samaya mArga meM jinake udaya se AtmA ke pradeza pUrva zarIrAkAra rahaiM use deva gati prAyogyAnupUrya kahate haiM / (3) manuSya gatyAnupUrvI nAmakarma-jaba deva zarIra vA nAraka zarIra ko chor3a vA manuSya zarIra athavA tiyaMca zarIra ko chor3akara manuSya gati ko jAtA hai taba mArga meM manuSya gatyAnupUrvI prakRti kA udaya hotA hai| (4) niyaMca gatyAnupUrvI-jaba tiryaMcagati ko jAtA hai taba tiryaMca matyAnupUrvI prakRti kA udaya hotA hai| isa karma kA udaya jaghanya kAla eka samaya, madhyama do samaya aura utkRSTa tIna samaya mAtra hai| jisa karma ke udaya se zarIra lohe ke gole kI taraha bhArI aura pAka, tUla' kI taraha halkA na ho use agurulaghu nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se apane zarIra ke (bar3e sIMga, bar3A peTa, kastUrI kA bainA Adi) avayava apanA hI ghAta karane vAle hoM use upaghAta nAmakarma kahate haiM / jisake udaya se tIkSNa nakha va sIMga, bicchU vA taya ke DaMka mAdi aMgopAMga, ghara ke bAta karane vAle hote hoM use paraghAta nAma karma kahate haiM / jisake udaya se pAtApamaya zarIra hotA hai use AtApa nAmakarma kahate haiM jaise sUrya ke vimAna meM pRthvIkArika jIva maNi svarUpa hote haiM / udyota prakRti ke udaya se AtApa rahita prakAza rUpa zarIra hotA hai, jaise candramA ke vimAna meM pRthvIkAyika jIva maNisvarUpa hote haiN| jisa karma ke udaya se zarIra meM zvAsocchavAsa ho usako ucchayAsa nAmakarma kahate haiM / jisa karma ke udaya se AkAza meM gati ho use vihAyogati nAmakarma kahate haiM / yaha do prakAra jo hAthI kI gati ke samAna sundara gati kA kAraNa hotA hai use prazastavihAyogati nAmaka kahate haiM aura jo UMTa, gardabha mAdi kI gati ke samAna bhasundara gati kA kAraNa hotA hai, use aprazasta vihAyogati nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se eka zarIra kA bhoktA eka hI jIva hotA hai use pratyeka nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se pRthvI, prapa, teja Adi ekendriya zarIra prApta ho use sthAvara nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se bhAramA vindriyAdi zarIra dhAraNa karatA hai use trasa nAmakarma kahate haiM / jisa karma ke udaya se dUsare jIva apane ko sneha dRSTi se avalokana kareM use subhaga nAmakarma kahate haiN| jisa karma ke udaya se rUpa mAdi guNa yukta hone para dUsaroM kI dRSTi meM niMdya pratIta ho vaha dubhaMga nAmakarma hai| jisake udaya se manohara, sundara svara ho use musvara nAmakarma kahate haiM /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha jisa karma ke udaya se eka zarIra ke aneka jIva svAmI ho use sAdhAraNa nAmakarma kahate haiM / jisa karma ke udaya se burA asuhAvanA svara ho use duHsvara nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se zarIra ke aMgopAMga mundara hoM use zubha nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se masAka yAdi avayava ramaNIka na ho use azubha nAmakarma kahate haiM / jisake udaya se agni, jala, parvata, durga, pRthvI, vajrapaTala mAdi ko bhedakara nikala jAne vAlA sukSma zarIra prApta ho use sakSma nAmakarma karate haiN| __jisake udaya se svayaM rUkane tathA anya ko rokane vAlA sthUla zarIra prApta ho use bAdara zarIra nAmakarma kahate haiN| jisake udaya se jisa paryAya meM jAe usake anusAra pAhAra prAdi kI pUrNa prApti ho vaha paryApti nAmakarma hai / vaha chaH prakAra kA hai : (1) AhAra paryArina (2) zarIra paryApti (3) indriya paryApti (4) prANapAna paryApti (5) bhASA paryApti aura (6) manaH paryApti / kendriya jIvoM ke bhASA aura mana ko chor3akara cAra, dvindriya, tIna indriya, cAra indriya aura apanI paMcendriya jIvoM ke bhASA sahita pA~ca aura sano paMcendriya ke chahoM paryApti hotI haiN| jisake udaya se jIya ko pUrNa zarIra prApta na hone se pUrva hI maraNa ko prApta ho vaha aparyApti nAmakarma hai| jisake udaya se dhAtu, upadhAtu apane-apane sthAna meM sthira raheM vaha sthira nAmakama hai aura jisa karma ke udaya se zarIra meM dhAtu-upadhAtu sthira na rahe vaha asthira nAmakarma hai / jisake udaya se kAnti sahita zarIra ho vaha prAdeya aura kAnti rahita zarIra ho to vaha anAdeya nAmakarma hai| ___jisake udaya se saMsAra meM jIva kI prazaMsA ho vaha yazaskoti aura jisake udaya se avaguNa pragaTa hoM vaha ayazaskIti nAmakarma hai / jisake udaya se samavazaraNa lakSmI kA dhAraka tIrthakara pada ke lakSaNayukta zarIra ho yaha tIrthakaratva nAmakarma hai| isa prakAra nAmakarma kI mukhya vyAlIsa prakRti haiM aura inake avAMtara bhedoM ko jor3ane meM saba tirAnaveM ho jAtI haiN| gotra karma :-- jisa karma ke udaya / saMtAna ke krama se cale pAye jIva ke sadAcaraNa niSiddhAcaraNa rUpa U~canIca gotra meM janma ho vaha goyakarma hai aura vaha ucca gotra maura noca gotra ke bheda se do prakAra kA hai| jisake udaya se uttama caritra vAle loka pUjya ikSvAkU mAdi kuloM meM janma ho use ucca gotrakarma aura jisake udaya se niSiddhAcaraNa vAle nidha, daridrI, prasiddha, dukhoM se prAkulita kula meM janma ho use nIca gotrakarma kahate haiN| antarAya karma : aba antarAya karma kI prakRtiyAM kahate haiM : (1) dAnAMtarAya-jisa karma ke udaya se yA to dAna dene kI zakti hI na ho aura yadi ho to dAna dene kA yatna karate hue bhI kisI vighna se dAna na de sake vaha vAnAMtarAya hai|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 113 (2) lAbhAMtarAya - jisake udaya se vAMchita iSTa padArthoM kI prApti ke lie prayatna karate hue bhI lAbha na ho / (3) bhogAMtarAya - jisake udaya se yA to bhogya padArtha prApta na hoM aura yadi prApta hoM to roga zrAdi ke hone se bhoga na sake~ bahU bhogAMtarAya hai / (4) upabhogAMtarAya --jisake udaya se yA to upabhogya padArtha hI na mileM aura yadi mileM to kisI vighna se bhoga na skeN| gaMdha, atara, puSpamAlA, tAMbula, bhojana, pAna Adi jo eka hI bAra bhogane meM Ae ve bhoga haiM aura zayyA, Asana, strI, AbharaNa, ghor3A gAr3I zrAdi jo bAra-bAra bhogane meM Ae ve upabhoga haiM / (5) vIryAntarAya - jisake udaya se pauruSahIna, nirbala citta ho, ve japa, tapa, vrana Adi kucha bhI na kara sakeM vaha vIryAntarAya hai / aba bandha padArtha se antarbhUta puNya aura pApa baMdha bhI haiM isalie unameM se pahale puNya prakRtiyoM ko kahate haiM / sAtAvedanIya, zubha Ayu, zubha nAma, zubha gotra ye puNya rUpa haiN| ve isa prakAra haiM :1) sAtA vedanIya (2) tiryaMca prAyu ( 3 ) manuSya prAyu (4) deva zrAyu (5) ucca gotra ye pAMca aura nAma karma kI naresaTha manuSya gati (1) deva gati (2) paMcendriya jAti (3) nirmANa (4) samacaturastra saMsthAna (5) vaJca nRpabhanArAca saMhanana ( 6 ) manuSya gatyAnupUrvI (7) deva gatyAnupUrvI (8) aguru laghu ( 2 ) paraghAta (10) (1) (2) udyod (4) vAstavihAyogati (14) pratyeka zarIra (15) asa (16) subhaga (17) susvara (18) zubha (16) bAdara ( 20 ) paryApti ( 21) sthira (22) prAdeya (23) yazaskota (24) tIrthaMkaratva : 25) aura pAMca zarIra (26-30) tIna aMgopAMga (31-33) pAMca baMdhana 34-38) pAMca saMghAta 39-43) mATha prazasta sparza (44-51 ) pAca prazasta rasa ( 52-56 ) dogaMdha ( 57-58 ) cAra prazasta varNa ( 56-63 ) ukta ( 68 ) prakRtiyoM meM zeSa karma prakRtiyAM pApa rUpa haiN| sthiti baMdha varNana - kaSAya kI tIvratA mandatA ke anusAra jitane kAla taka karma vargaNA sattA meM rahe, phala dekara unakI nirjarA ho usa samaya kI maryAdA par3ane ko sthiti baMdha kahate haiN| sthiti baMdha do prakAra kA hai (1) jaghanya sthiti baMdha aura (2) utkRSTa sthiti baMdha / - isameM utkRSTa sthiti jJAnAvaraNI, darzanAvaraNI antarAya aura vedanIya sAgara hai / isa utkRSTa sthiti kA baMdha midhyAdRSTi saMjJI paMcendriya paryAptaka jIvoM ke nAma karma aura gotra karma kI utkRSTa sthiti bIsakor3Akor3I sAgara kI mohanIya kI utkRSTa sthiti sattara kor3A kor3I sAgara kI tathA zrAyu karma kI utkRSTa sthiti taiMtIsa sAgara kI hotI hai / aba karmoM kI jaghanya sthiti kahate haiM kI bIsa kor3AkoDI hotA hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, antarAya aura prAyu ina pAMca kI jaghanya sthiti antarmuhUrna (jo do ghar3I ke bhItara-bhItara ho use prantarmuhUrta kahate haiM) nAmakarma aura gotra karma kI jaghanya sthiti pATha muhUrta aura vedanIya karma kI jaghanya sthiti prATha muhUrta hai| isa prakAra sthitibaMdha kA varNana kiyA /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 NamokAra graMtha anubhAga baMdha varNana - kaSAyoM kI tIvra maMdatA ke anusAra karma vargeNAoM meM jo phaladAyaka tIvra manda zakti kA utpanna honA hai vaha anubhAga baMdha hai / vaha phala dAna zakti karmoM ko mUla prakRti tathA uttara prakRti uttara prakRtiyoM ke nAmAnusAra hI hotI hai jaise jJAnAvaraNa kA phala jJAna kA yAcchAdana karanA darzanAvaraNa kA phala darzana kA AvaraNa karanA hai isI prakAra mUla prakRti aura uttara prakRtiyoM meM jaisA jisakA nAma hai vaisI hI phala zakti jAnanI cAhiye / ina prakRtiyoM meM baMdha udaya Adi ye dasa avasthAeM hotI haiM chappaya jIvakarama milI baMdha veya rasa tAsa uvaM mati, jaddIramA upAya raheM aba lo sasA gani, utkarasana thiti bar3heM ghaMTe prapakarasana kahiyata, saMkaramana para rUpa uvIrana bina upasama mata saMkramaNa, udorana bina nidhata ghaTa bar3ha udarana saMkramaNa, tibaMdha basa bhinna pada jAni mana arthAt (1) rAga dveSa, mithyAtva Adi pariNAmoM se jo pudagala dravya kA jJAnAvaraNa yAdi rUpa hokara zrAtmA ke pradezoM se paraspara sambandha honA hai vaha bandha hai / (2) apanI sthiti pUrI karake karmoM kA phala dene ke sanmukha prApta honA udaya hai / (3) tapa Adi nimittoM se sthiti pUrI kie vinA apakarSaNa ke bala se karmoM kA udayAvalI kAla prApta karanA udIraNA hai / (4) baMdhakAla se sthiti kAla paryaMta jaba taka udaya, udIrNAdi dUsare bheda kA pravartana na ho usa avasthA kA nAma sattA hai / (5) karmoM ke nimitta se karmoM kI sthiti va anubhAga kA bar3hanA utkarSaNa hai / (6) sthiti va anubhAga kA kama ho jAnA zrapakarSaNa hai / ( 7 ) zrAyu karma ke binA zeSa sAta karmoM kI kisI eka baMdha rUpa prakRti kI dUsarI prakRti meM pariNamana ho jAnA saMkramaNa hai / (8) karmoM kA udaya va udIraNA rahita sattA meM sthira rahanA upazama hai / (6) jo karma saMkramaNa va udayAvali meM prApta na ho vaha niyaMtta hai| (10) jisa karma kI udIraNA, saMkramaNa, utkarSaNa aura apakarSaNa cAroM hI avasthAyeM na hoM vaha nikAMcitakaraNa ( avasthA ) hai / isa prakAra baMdha kI dasa avasthA jinendra bhagavAna ne kahI hai isa prakAra baMdha tatva kA varNana kiyA mAge saMvara tatva kA varNana karate haiM / saMvara tatva kA varNana - zrAstravoM kA nirodha karanA saMvara hai| vaha dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hai| kama strava ke nirodha karane ko kAraNa bhUta vrata aura samityAdi ke pAlana rUpa meM pariNAma ho jAnA bhAva
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha saMvara hai / karmavargaNAoM kA prAgamana rukanA dravya saMvara hai / yaha nIti hai ki jisa kAraNa se jisa kArya kI utpatti hotI hai usa kAraNa ke abhAva meM usa kArya kI utpatti kA bhI prabhAva ho jAtA hai| isalie isa jIva ke jo saMsAra paribhramaNa ke kAraNa haiM, mithyAtva, avirata, pramAda, kaSAya aura yogoM dvArA prAstrava hokara baMdha hotA hai, usa prAsrava ko rokane ke lie samyagdarzana se mithyAtva kA dezavata tathA mahAvata dhAraNa karane se avirata rUpa bhAvoM kA nirAlasI tathA dhyAnI hone pramAdoM kA yathAkhyAta cAritra kI prApti se kaSAyoM kA mana, vacana, kAya kI pravRtti ke nirodha se yogoM kA saMvara karanA pratyeka mumukSu kA kartavya hai| isI saMvara ko prApta karane lie prAcAryoM ne ye kAraNa batalAye hai-pAMca vrata, paMca samiti, tIna gupti, dasa dharma, bAraha anuprekSA, bAIsa pariSaha, pA~ca prakAra kA cAritra, yaha saMvara ke lie kAraNa haiN| tIna gupti(1) manoyoga kA rokanA manogupti hai| (2) vacanayoga kA rokanA vacanagupti hai| (3) kAyayoga kA rokanA kAyagupti hai| pAMca samiti (1) jo mArga manuSyoM aura tiryacoM ke gamanAgamana se khuda gayA ho, sUrya ke prAtApa se tapta ho gayA ho, halAdi se jotA gayA ho, aise prAzuka mArga se ravi ke prakAza meM Age ko cAra hAtha bhUmi ko bhalI prakAra dekhakara maMda-maMda gamana karanA, jisase koI jo pramAda athAt asAvadhAnI se na virAdhA jaaye| aise zAstra zravaNa, tIrtha yAtrA tathA AhAra vihArAdi Avazyaka kArya ke nimitta gamana karanA samyagoryA samiti hai| (2) sarva prANiyoM ke lie hitakara, komala, miSTa, satya vacana bolanA aura laukika karkaza hAsyarUpa parAmaniMdA prazaMsaka zabdoM kA na bolanA samyambhApA samiti hai| (3) nirdoSa (udagamAdi 46 doSa rahita) zuddha (14 mala doSa rahita) niraMtarAya (32 antarAyarahita) uttama zrAvaka ke ghara apane nimitta nahIM kiyA huA eka bAra laghu bhojana grahaNa karanA samyageSaNA samiti hai| (4) jJAna ke upakaraNa zAstra, saMyama ke upakaraNa pIchI, zauca ke upakaraNa kamaMDala Adi ko netroM se dekhakara nirjatu bhUmi meM yatna pUrvaka uThAnA, rakhanA, paTakanA nahIM aura hAtha para dekhakara pasAranA sameTanA nikSepaNa' samiti hai| (5) jIva jantu rahita ucita prAsuka bhUmi para malamUtra Adi kSepaNa karanA sampagutsarga samiti hai| dasa dharma kA varNanauttama kSamA, uttama mArjava, uttama prArjaba, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcana aura uttama brahmacarya ina dasa lakSaNoM se prAtmA ke svabhAva kI parIkSA hotI hai| uttama kSamA duSTa logoM ke dvArA tiraskAra, hAsya, tAina, mAraNa prAdi krodha utpatti ke kAraNa upasthita hone para bhI unheM daNDa dene kI zakti hone para bhI una para krodha nahIM karanA, unake viSaya
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra tha meMdubicAra bhI nahIM karanA, nindA tiraskAra na svayaM karanA na auroM se karAnA sukha dukha kleza ko pUrva pUrvopArjita karmoM ke phala jAnakara samabhAvoM se sahana karanA uttama kSamA hai / 116 uttama mArdava dharma apane rUpa, jJAna, bala, aizvarya Adi kA abhimAna nahIM karanA, vidvattA kA abhimAna nahIM karanA, dharmAtmA, vratI va vidvAnoM ko dekha kara zrathavA gurujanoM ko dekhakara khar3A honA tathA namaskAra karanA, ucca grAsana denA, Adara satkAra karanA, unake sAmane khar3A hokara nahIM bolanA, mana, vacana kAya se unakI AjJA kA pAlana karanA, deva, guru, zAstra kA citta se pradara, unake guruoM kA citavana karanA uttama mArdava dharma hai uttama Arjava dharma mana, vacana, kAya kI kuTilatA ko tyAga kara pariNAma sarala nahI karanA, jaisA mana meM ho vaisA hI vacana ke dvArA prakAza meM lAnA tadanusAra hI deha se karanA uttama Arjava hai / uttama satya dharma chala kapaTa rahita bacana bolanA, sarva hitakArI prAmANika miSTa komala vacana bolanA, dharma kI hAni yA kalaMka lagAne vAlA prANiyoM ko saMkleza duHkha pahu~cAne vAlA vacana ena kahanA uttama satya dharma hai / - uttama zauca dharma anIti se dUsaroM ke dhana, sampasi, gRha prAdi padArthoM ko zrabhAva aura sukRta kI prApti meM saMtoSa kara malina zrAcaraNa kA lobhAdika kaSAyoM ko dUra kara sadA nirmala rakhanA uttama zauca dharma hai / rakhanA arthAt kabhI chala kapaTa aura jo kucha prakAza meM lAyA hai| - grahaNa karane kI tI abhilASA kA tyAga karanA tathA aMtaraMga zrAtmA se uttama saMyama dharma indriyoM ko viSayoM se rokanA saMyama hai| uttama saMyama dharma ke do bheda haiN| pahalA prANi saMyama dUsarA indriya saMyama / bAhya paMcendriyoM aura mana ko viSaya sevana se rokanA, durAcAroM se bacanA indriya saMyama hai / antaraMga se chaha kAya ke jIvoM kI rakSA karanA prANi saMyama hai / uttama tapa dharma sAMsArika viSayAbhilASA rahita hokara manAdi karma bandha se sacivAnanda svarUpa nirmala bAtmA ko anazanAdi bAraha prakAra ke tapa se tapAkara karma mala rahita karanA usama tapa hai| uttama tyAga dharma nizcaya tyAga to apanI mrAtmA se anAdikAla se lage hue rAga, dveSa, mohAdi parabhAvoM se jisake kAraNa vaha sadA bhayavAna dukhI rahatA hai, chuTAkara nirbhaya kara denA hai / vyavahAra meM AhAra, prauSadhi zAstra aura prabhaya, ye cAra dAna hai / vyavahAra meM sAdhu, muni prAdi gurujanoM ko vA samyakatvavAna vratI zrAvaka ko unake darzana, jJAna aura caritra kI vRddhi ke lie bhakti bhAva se aura dukhita, bhUkhe, aMgahIna ridriyoM ko karuNA bhAva se bhUkha-pyAsa meM bAhAra pAnI denA, roga avasthA meM zuddha auSadhi denA, vidyAbhilASiyoM ko zAstra dAna denA, bhayabhIta jIvoM ko abhayadAna denA uttama tyAga hai /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra praya uttama AkiMcanya dharma zuddha caitanya pramUrtika prAsmA se sarvathA bhinna svarUpa pudgalamayI rUpI antarbAhya caubIsa prakAra ke parigraha kA tyAga tathA zarIra se nirmamatva kA honA prAkicana hai| uttama brahmacarya dharma sparza indriya ke viSaya, maithuna karma se sarvathA parAnmukha hone ko brahmacarya aura brahmA arthAt nijAramA meM ramaNa karane ko nizcaya brahmacarya kahate haiM arthAta uttama brahmacarya kahate haiN| isa prakAra ukta dasa dharma mama ko dhAraNa karane cAhiye / DAvaza pramuzA jo vairAgya utpanna karane ko mAtA samAna aura bArambAra cintavana karane yogya ho vaha anuprakSA kahalAtI hai| vaha bAraha haiN| (1) anitya (2) prazaraNa (3) saMsAra (4) ekatva (5) anyatva (6) azuci (7) prAstrava (8) saMvara (9) nirjarA (10) loka (11) vodhidurlabha (12) svAkhyAtatva (dhrm)| ina bAraha prakAra ke svarUpa kA bArambAra cintavana karanA anuprekSA hai| 1. anitya anuprekSA sAMsArika padArtha deha, dhana, sampatti, ghor3A, hAthI, strI, kuTumbI, mitrAdi tathA prAjJA mAnane vAle cAkara tathA paMcendriyoM ke bhoga ye saba ghor3e-thor3e dina rahane vAle haiM aura jala ke bulabule ke samAna asthira hai, anitya haiM jaise indra dhanuSa dekhate hI vilaya ho jAtA hai va bijalI zIghra hI camaka kara vilaya ho jAtI hai, aisA hI ina padArthoM kA saMyoga hai, puNya kSINa hone para saba cale jAte hai / isa prakAra citavana karanA pranityAnuprezA hai| 2. prazAraNa anuprekSA jaise vana ke ekAnta sthAna meM siMha ke dvArA pakar3e hue mRga kI koI zaraNa nahIM hotI usI prakAra isa saMsAra meM kAla ke mukha kA grAsa bane hue prANiyoM ko koI zaraNa nahIM hai / indra, dharaNedra, cakravartI, balabhadra, nArAyaNa, pratinArAyaNa, rAjA mahArAjAdika bhI avadhi pUrNa hone para kAla ke gAla meM cale jAte haiM to pauroM kI kyA rakSA kareMge / jala meM, thala meM, nabha meM, naraka meM, sarva saMsAra meM koI bhI sthAna zaraNa yogya nahIM haiM / jitanI cAhe maNi ho, cAhe jitane maMtra, yaMtra auSadhi prAdi kiye jAyeM parantu koI bhI kAla se nahIM baca sakate haiM / kAla se ve hI bace haiM jinhoMne prAtma kalyANa karake saba kamoM se mukta ho avinAzI para pAyA hai / yaha pada jisa pUjya dharma se prApta hotA hai vaha dharma hI vyavahAra meM zaraNa hai aura nizcaya meM yaha prAtmA apane ko mApa hI zaraNa rUpa hai| isa prakAra cintabana karanA prazaraNa anuprekSA hai| saMsArAbhuprekSA yaha saMsAra janma, jarA, maraNa duHkhasvarUpa hai / isameM jIva nirantara eka deha se dUsare zarIra meM janma le-lekara catugaMti meM duHkha sahana karate hai / pRthvI kAya yoni sAta lAkha, jala kAya yoni sAta lAkha, agnikAya yoni sAta lAkha, pavana kAya yoni sAta lAkha, pratyeka vanaspati kAya yoni dasa lAkha ye saba milA kara bAvana lAkha bheda sthAvara ekendriya ke haiN| jinheM sparzana indriya mAtra kA jJAna hai ve khanana, tapata
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 NamokAra ca zIta, uSNAdi kI bAdhA se pratyanta duHkhI haiN| do indriya yoni do lAkha, tIna indriya do lAkha, cau indriya do lAkha ye saba chaha lAkha vikalatraya yoni haiM aura cAra lAkha paMthendriya tiryaMca yoni haiM, aise samasta bAsaTha lAkha tiyeca yoni jo tAr3ana mArana, chedana, bhevana, khanana, tApana, badhabaMdhana, bhArAropaNa, khAna, pAna, prAdi virodha se mahAHdukhI haiM nArakI yoni cAra lAkha jo pragaTa rUpa meM mahA duHkha rUpahI haiM / deva yoni cAra lAkha jo nAma mAtra sukhAbhAsa ko hI sukha mAnatI hai. vAstava meM vaha dukha hI hai| parAI sevA athavA parAyA vaibhava dekhakara jalanA mAdi mahAna duHkha devoM meM haiM aura baudaha lAkha yoni manuSya jinameM koI daridratA se, koI rogoM se, koI santAna ke na hone se, koI strI.. putrAdi ke viyoga se, koI zatruSoM se, pratyanta dukhI hai arthAt pratyeka jIva ko koI na koI duHkha lagA humA hai| isameM koI bhI sulI nahIM hai isa prakAra manuSya ko ina caurAsI lAkha yoniyoM meM bhramaNa karanA hai prataH saMsAra ko dukhamaya citavana kara usameM samikaI karanA degAra preza ! 4. ekasvAnuprekSA yaha jIva pakelA svayaM hI janmatA hai aura svayaM hI maratA hai, akelA hI naraka kI vedanA sahatA hai, tiryaca va manuSya gati meM nAnA duHkha hai / apanA putra, apanI strI koI bhI duHkha ke sAthI nahIM ho sakate arthAt duHkha nahIM baTA sakate aura na koI sAtha hI prAne-jAne vAle haiN| apane zubhAzubha bAMdhe hue karmoM kA sukha-dukha rUpa phala svayaM hI bhoganA par3atA hai| dUsarA koI sAthI nahIM hotA hai| phira kisake prema meM phaMsanA ? svayaM prAtma kalyANa meM puruSArtha karanA hI zreSTha hai| isa prakAra apane ko niHsahAya ekAko citavana karanA ekatvAnuprekSA hai / 5. anyatvAnuprekSA jaba apanI mAtmA se zarIra hI bhinna hai to kuTumbI nAtedAra, putra, mitra, dhana, dhAnya mAdi anya saba padArtha to pratyakSa rUpa se bhinna hI haiM jo kSaNa bhara meM kiMcita vaimanasyatA hone para apane se bigar3a jAte haiM phira kisase sneha karanA aura vRthA kisake lie pApopArjana karanA? jagata meM saba saMbandha matalaba kA hai ataH prAtmahita karanA hI zreSTha hai aisA citavana karate hue inase saMbaMdha nahIM bAhanA anyatvamanuprekSA hai| 6. pazucisyAnuprekSA yaha zarIra asthi, mAMsa majjA, rakta, mala, mUtra prAdi apavitra padArthoM se bharA hamA hai| dharma kI cAdara se DhakA hunA sundara dIkhatA hai / jisa zarIra ke nava dvAroM se cisa ko ghRNAkArI mala-mUtra mAdi azucitA bahatI hai isase adhika apabitrakauna hai| isase prema karanA vRthA hai / yadi yaha pavitra hai to mAtmA ke sambandha se ho hai| jIva ke nikalate hI ise sparza karane para snAna karate haiM to aise malina se / syA prema karanA / isa prakAra zarIra ke svarUpa kA citavana kara rAga bhAva ghaTAnA pazucitvAmukSA hai| 7. prAmAnuprekSA mithyAtva, mavirata, kaSAya maura mana, vacana, kAya ke yogoM dvArA pharmoM kA mAnava hotA hai paura vaha karma baMdha hokara prAtmA ko saMsAra meM paribhramaNa kA kAraNa hotA hai / prataeva pAstrava ke niroSa ke lie usake mukhya kAraNa kaSAyoM ko rokanA pAstrabAnubhakSA hai /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ma 8.saMvarAmuprekSA karma vargaNAoM ke prAgamana meM nimitta rUpa mana, vacana, kAya ke yogoM ke tathA midhyAtva aura kaSAya mAdi ke manda hone se karma yAstrava kA ghaTanA saMvara hai| saMvara se prAsvava rukatA hai aura baMdha kA prabhAva hotA hai aura baMdha ke na hone se saMsAra kA prabhAva hotA hai aura jIva mukta ho jAtA hai| isa prakAra saMvara ke svarUpa kA citavana karanA saMvarAnuprekSA hai / 6. nirAzuprekSA pUrvopArjita zubhAzubha karmoM ke udaya ke anusAra iSTa aniSTa sAmagrI ke samAgama hone para rAga Sa rahita sAmya bhAva dhAraNa karane se sattA meM sthita karmoM kA sthiti anubhAga nyUna hokara binA phala diye hI karma vargaNAyeM karmasva zakti rahita hokara samApta hotI haiN| isa prakAra saMvarapUrvaka prAtmA ke pradezoM ke kamoM kA ekodeza kSaya honA nirjarA aura samasta karmoM kA prabhAva mokSa kahalAtA hai| isa prakAra nirjarA ke svarUpa kA bArambAra cintavana karanA nirjarAnuprekSA hai| 10. lokAnuprekSA: yaha samasta loka anantAnanta prAkAza ke bIcoMbIca pranAdi nidhana tIna sau taitAlIsa rAjU pramANa panAkAra hai / vAstava meM to loka eka hI hai| parantu vyavahAra meM usake udhvaM loka, madhya loka paura pAtAla loka aise tIna loka haiM / yaha loka uttara se dakSiNa ko sAta rAjU lambA hai aura caudaha rAja aMdhA hai aura pUrva se pazcima ko tala meM sAta rAjU caur3A hai phira Upara ko kama se ghaTakara sAta rAjU ko UMcAI para madhya loka meM eka rAjU caur3A hai paura phira krama se bar3hakara sAr3he dasa rAjU kI UMcAI para caur3AI pAMca rAja hai / phira krama se ghaTakara anta meM eka rAjU caur3AI hai / yaha loka cAroM tarapha se (1) ghanodadhi vAtavalaya (2) dhana vAtavalaya (3) tanu dhAtabalaya, ina tIna vAtavalayoM se ghirA hamAmAkAza ke pradezoM meM nirAdhAra hai| usameM bhare hue anantAnanta jIva anAdi kAla se apane guddha jJAna darzana ko bhUlakara indriya janita sukhoM ko prApta karane ke lie yathArtha svarUpa jAne binA prajJAna vaza mithyA mArga kA sevana kara nitya prasahya duHkha sahate hue caturgati meM bhramaNa kara rahe haiM / jIvoM ke atirikta pudgala dharma, adharma, mAkAza maura kAla ye pA~ca dravya bhora bhI isa loka meM sthita hai| isa prakAra loka ke svarUpa kA citavana karanA lokAnuprekSA hai| 11. boSikulabha bhAvamA :--- sAdhAraNa sthAvara kAya se pratyeka sthAvara kAya honA durlabha hai phira kramaza: uttarottara do indriya, tIna indriya, caudhandriya mora asainI paMcendriya pazu, bhavanatrika deva, maleccha zUdra, svargavAsI deva mArya kSetra meM uttama kulIna manuSya paryAya kA honA UMca gotra, dIrghAyu samasta indriyoM kI paripUrNatA, Atma jJAna hone yogya kSayopazama, pavitra jinadharma kI prApti, sAdharmI kA satsaMga mora bodhi prarthAt ratnatraya kA prApta honA atizaya durlabha hai / isa durlabhatA kA bArambAra citavana karanA bodhidurlabha anuprekSA hai| 12. dharmagranuprekSA :-- nizcaya meM dharma vastu kA svabhAva hai / vyavahAra meM ratnatraya svarUpa tIna prakAra uttama kSamA mAvi vaza lakSaNa rUpa daza prakAra va ahiMsA lakSaNa rUpa hI dharma hai / pAsmA kA zuddha nirmala svabhAva hI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 120 apanA dharma hai| isakI prApti ke binA yaha jIva anAdikAla se saMsAra meM paribhramaNa karatA rahatA hai| vaha dharma hI saMsArasAgara se nikAla mokSasthAna meM pahuMcAne vAlA hai isa prakAra se dharma svarUpa kA citavana karanA dharma manuprekSA hai / // iti dvAdazAnuprekSA / atha bAIsa parISaha varNana - asAtAvedanIya karma ke nimitta nAnA prakAra ke kaSTa prarthAt duHkha hone para bhI vyAkula na hokara usa duHkha aura kleza ko pUrvopArjita karma kA phala samajhakara samatAbhAva se karmoM kI nirjarA ke lie sahana karanA pariSaha hai / pariSad bAIsa prakAra kA hai -- (1) kSudhA, (2) tRSA, (3) zIta, (4) uSNa, ( 5 ) vaMzamazaka ( 6 ) nagnatA, (7) parati (8) strI, (6) caryA, (10) niSadyA, (11) zayyA, (12) prAkroza, (13) varSA, (14) yAcanA, (15) alAbha, (16) roga, (17) tRNasparza, (18) mala, (16) satkAra puraskAra (20 ) prajJA, (21) zrajJAna zraura, (22) pradarzana | isa prakAra ye bAIsa parISaha haiM / (1) anazana unodara Adi ta bahuta kAla taka karane para bhI nirdoSa, zuddha, niraMtarAya mahAra mile to grahaNa karanA aura nahIM mile to kheda khinna na hokara kSudhA zrAdi vedanA ko dhairyapUrvaka sahana kara lenA kSudhA parISaha vijaya hai / (2) muni kA bhojana dUsare ke AdhIna hai, isase prakRti ke viruddha uSNa prakRti vAle bhojana se athavA Rtu ke grISma pratApa se tRSA satAe to vikala cita na hokara zAMtirUpI jala se zAnta kara denA vaha tRSA parI jaya hai / (3) saMsArI jIva aMtaraMga se viSaya-vAsanA ko aura bAhya loka-lajjA ke vazIbhUta hokara nagna nahIM raha sakate haiM, nagna honA bar3A kaThina kArya hai parantu tapasvI sAdhu vastra rahita nagna hokara bhI mAtA kI goda ke bAlaka ke samAna nirvikAra nagna rUpa se utpanna huI loka-lAja ko jItakara nirbhaya rahate haiM, nirbhaya hokara rahanA hI nagna parISaha jaya hai / (4) aneka prakAra ke deza, kAla Adi janita kaSTa mAne para tathA atyanta kSudhA, tRSA prAdi kI bAdhA hone para bhI vyAkulatA rahita, zAMtacita rahanA vaha arati pariSaha jaya hai / (5) jina striyoM ke hAva-bhAva Adi se mahAna bar3e-2 zUravIroM kA mana bhI vikRta ho jAtA hai yaha muni use jItate haiM mataH yaha strI pariSaha kA jItanA hai / (6) cAra hAtha pramANa bhUmi ko bhalI prakAra se dekhakara naMge pA~va mArga meM gamana karate hue sUkhe tRNa, kaMTaka pairoM meM lagane para bhI prathavA chedane para prathama gRhastha avasthA meM bhoge hue vAhana upavAhanoM ko smaraNa na karanA, vyAkula tathA kheda khinna na honA vaha caryA parISaha jaya hai / (7) parvata ko guphA, zilA tathA vRkSoM ke koTaroM meM dhyAna karane ke nimitta saMkalpa kie hue prAsana se upasarga ke kAraNa prAne para bhI tathA manuSya cora, siMha, bAgha, vairIkRta AkramaNa mAdi kI va dhUpa, zIta Adi kI bAdhA se Asana se na haTanA, kAyaratA tathA vyAkulatA rahita nirbhaya sthira rahanA baha niSadyAparISa jaya hai 1
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ma (8) DAMsa, makSikA, macchara, bicchU prAdi tathA jaMgalI jantu pakSau janita kATane, mArane kI pIr3A ko dhyAna meM magna rahate hue zAMtipUrvaka bedarahita sahana karanA vaha daMzamazaka parISahajaya hai / (2) pichalI rAtri meM komala yA kaThora kakarIlI bhUmi para athavA zilA para kheda na mAnate hue eka zrAsana se grarUpa nidrA lenA aura pUrvakAla meM komala zayyA para zayana karate the maura mahala meM surakSita rahate the aisA na socanA vaha zayyA parISaha jaya hai / 126 (10) grISma kAla meM sUrya ke pratApa se tapate hue parvatoM para pratApana yoga dhAraNa kara garmI kI bAdhA ko samabhAvoM se sahana karanA vaha uSNa parISahajaya hai / (11) zItakAla meM jalAzayoM ke nikaTa dhyAna sthita hote hue zItala pavana vA pAle kI prasA ghara bAdhA ko samabhAvoM se kheda rahita sahana karanA vaha zIta parISahjaya hai / (12) sarva prANiyoM ke hitakAraka sAdhuoM ko koI duSTa, aniSTa, durvacana cora, Thaga, pAkhaNDI, lajjA rahita, mUrkha batAe to usako sunakara kSamA tathA zAMti grahaNa karanA vaha zrAkroza parISahajaya hai / (13) jahA~ koI niraparAdha hI apane duSTa svabhAva se mArane laga jAe vA bA~dha de to usa para roSa nahIM karanA aura zAMtipUrvaka khedarahita sahana karanA vaha baMdha parISaha kA jItanA hai| (14) cirakAla paryaMta ghora tapa karate samasta zarIra zuSka ho jAne para nirdoSa, zuddha, nirantarAya, AhAra Adi kI prApti na hone para bhI lAbha ke samAna saMtuSTa rahanA arthAt bhojana, pAna auSadha prAdi kI kisI se icchA pragaTa na karanA yAcanA parISaha jaya hai / (15) sAghu zAstrokta niyata samaya para prahAra ke nimitta dAtAra ke ghara jAkara yAcanA na kare, navadhA bhakti sahita niraMtarAya zuddha bhojana mile to leve nahIM to mahInoM kA aMtara par3ane para bhI tapa se zithila, kAyara na hokara usase pUrvasaMcita karmoM kI nirjarA jAnakara sAmyabhAva dhAraNa kara khedayukta na honA vaha bhalAbha parISaha kA jItanA hai| (16) vAta, pitta, kapha Adi kI nyUnAdhikatA se utpanna huI pIr3A kI cikitsA kI vAMchA nahIM karanA, roga janita pIr3A ko ledarahita saha lenA vaha roga parISaha jaya hai / (17) mArga meM gamana karate samaya tRNa, kaMTaka, kaMkaroM ke cunane para bhI usase utpanna vedanA ko sAmyabhAva se saha lenA tathA pA~va meM athavA anya maMgoM meM kAMTA phAMsa zrAdi ke lagane para apane hAtha se na nikAlA aura na nikalavAne kI icchA karanA aura yadi koI svataH nikAla de to usameM harSa nahIM mAnanA vaha tRNa sparza parISaha jItanA hai| (18) yAvajjIvana snAna kA tyAga karane para apane zarIra para paseva se bhIge aMgoM para dhUla par3ane se utpanna huA glAni kA kAraNa mala ko dekhakara usake dUra karane ke nimitta snAna Adi kI icchA na karanA maura na hI usake kAraNa citta meM kheda karanA vaha mala parISad jItanA hai| (16) svayaM atyanta praura vRddha hone se satkAra ke yogya hote hue bhI koI Adara, satkAra, praNAma Adi na kare to citta meM kheda na karanA aura mAnApamAna meM samabhAva rakhanA satkAra puraskAra parISaha kA jItanA hai| (20) tarka, chanda, koSa, vyAkaraNa Adi kA vizeSa jJAna hote hue bhI vidvattA kA abhimAna na karanA prajJA paroSaha jaya hai /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 NamokAra repa (21) ghora tapazcaraNa prAdigAra para bhI prayathi, manaH papa gopAla nAma kI svayaM ko prApti nahIM hotI tathA anya ko alpakAla aura thor3e tapazcaraNa Adi se jJAna kI prApti dekhakara kheda khinna-na honA aura tapa se zithila na honA ajJAna parISaha jaya hai| (22) bahuta kAla paryanta ghora tapa karate hue bhI Rkhi prApta na ho to citta meM aisA vikalpa na karanA ki zAstra meM aisA sunA hai ki tapa ke bala se aneka prakAra kI Rddhi prApta hotI hai / parantu mujhe bahuta kAla se kaThina-kaThina tapa karate hue bhI kisI prakAra kI Rddhi prApta nahIM huii| kadAcit yaha zAstrokta vArtA asatya to nahIM hai isa prakAra saMdeha na karanA pradarzana parISaha jaya hai| ___ ina bAIsa parISaha janita pIr3A ko samabhAvoM se sahana karanA bhI parama saMvara kA kAraNa hai| ye saba parISaha kina-2 karma kRta kitanI paura kina-2 guNAsthAnoM meM kitanI-2 hotI haiM unakA varNana karate haiM : inameM se jJAnAvaraNa ke udaya se prajJA, ajJAna do aura darzana moha ke udaya se pradarzana hotI haiN| nagna, nivadyA, strI, satkAra, puruskAra, durvacana yAcanA, marati-dhAritra, moha ke udaya se hotI hai / alAbha antarAya ke udaya se hotI hai aura kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, dezamazaka, caryA, zayyA, badharvadhana, roga, taNa sparza, mala vedanIya ke udaya se hotI hai| navameM guNa sthAna taka bAIsa parISaha hotI hai sAtha unnIsa parISaha taka ho sakatI hai, kyoMki zIta uSNa meM se eka kAla meM eka hI hogI aura caryA' zayyA, niSadyA ina tInoM meM se eka kAla meM eka hI hogii| isa prakAra unnIsa pariSaha hI eka sAtha udaya ho sakate haiM dazarve, gyArahaveM aura bArahaveM guNa sthAnoM meM zAnAvaraNa, antarAya, vedanIya ke udaya se janita caudaha parISaha hotI hai yathA prajJA, prajJAna, alAbha, kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zayyA, baMdha, roga, tRNa sparza aura mala hotI hai / bArahaveM guNasthAna ke anta meM zeSa tIna ghAtiyA karmoM kA nAza karake sayoga kevalI nAmaka terahaveM guNa sthAna ko prApta hokara saMsAra ke samasta trikAlavI carAcara padArthoM ko yugapata hastakamalabat pratyakSa jAnate haiM / isa guNa sthAna meM cAroM ghAtiyAkarmoM ke prabhAva se kevala vedanIya karma janita gyAraha parISaha hotI hai| parantu mohanIya karma ke prabhAva hone se vedanIya karma kA udaya ; pagni se jalI huI rassI ke bala ke samAna nAma mAtra rahatA hai parantu jora nahIM kara sakatA hai arthAt yaha gyAraha parISaha kevalI bhagavAn ko kisI prakAra kI bAdhA nahIM pahuMcA sakatI haiM isIlie yaha na hone jaisI hai| pAMca prakAra kA cAritra dharma sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSma sAMparAya, bhaura yathAkhyAta-isa prakAra pAMca prakAra kA caritra hai / vrata dhAraNa karanA, paMca samiti pAlana, kaSAyoM kA nigraha, mana, vaca, kAya, kI pazubha pravRtti kA tyAga aura indriyoM kI vijaya jisa jIva ke ho use saMyama guNa pragaTa hotA hai / sAmAyika cAritra sampUrNa sAvadha yogoM kA bheda rahita tyAga karanA sAmAyika cAritra hai| chedoSasthApanA cAritra pramAdaza sAvadha kama ho jAne se tajjanita doSa kI nivRtti ke lie prAyazcita lekara kheda denA aura punaH prAramA ko bata dhAraNAdi saMyama rUpa kriyA meM pravartAvane ko chedopasthApanA cAritra kahate haiN| parihAra vizuddhi cAritra-- jIvoM kI pIr3A kA parihAra karane se prAdurbhUta pAtmA kI zuddhi vizeSa ko parihAra vizuddhi cAritra kahate haiN|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra ca sUkSmasAmparAya cAritra upazama zreNI athavA apaka zreNI vAle jIva ke ati sUkSma kaSAya ke udaya se sUkSma sAMparAya nAmaka dasaveM guNasthAna meM jo cAritra hotA hai use sUkSma sAMparAya cAritra kahate haiN| yayAkhyApta cAritra kaSAyoM ke sarvathA prabhAva hone se utpanna huI zuddhi vizeSa ko yathAsyAta cAritra kahate haiN| sAmAyika maura chedopasthApanA cAritra pramatta virata saMzaka chaThe guNasthAna se aniyatikaraNa nAmaka nava guNasthAna taka hote haiN| parihAra vizuddhi cAritra pramatta aura apramatta saMjJaka chaThe, sAtaveM guNasthAna meM hote haiM / sUkSma sAMparAya cAritra sUkSma sAMparAya saMjhaka dasaveM guNa sthAna meM hotA hai aura yathAkhyAta pArita upazAMta kaSAya nAmaka gyArahaveM guNasthAna meM se prAyoga kevalI nAmaka caudahaveM guNasthAna taka hotA hai / isameM vizeSatA ye hai ki gyArahaveM cAritra mohanIya karma ke upazama se paura Upara ke tIna guNasthAnoM meM bhaya se yaha saMyama hotA hai / isa prakAra saMkara ke hone ke mukhya cha: kAraNoM kA varNana kiyA gayA hai| nirjarA tatva kA varNana prAtmA ke pradezoM se karmoM kA ekodeza kSaya ho jAnA nirjarA hai| nirjarA do prakAra kI hai| nirjarA ke do bheda - savipAka nirjarA aura pravipAka nirjraa| savipAka nirjarA-- sattA sthita karmoM kA udaya meM prAkara ekodeza kSaya ho jAnA savipAka nirjarA hai / yaha nirjarA sampUrNa saMsArI jIvoM ke apane Apa sadAkAla hotI rahatI hai| yaha mokSa meM kAryakArI nahIM hotI kyoMki jaise-jaise krama pUrvaka pUrva saMcita karma vargaNA udaya kAla Ane para prapanA phala dekara nirjaratI hai, usI prakAra navIna-navIna karma vargaNAmoM kA prAgamana hokara phira nUtana karma baMdha hotA hai / ataH saMsAra kA hI kAraNa hai| jaise vRkSa ke pake hue phala bhogane para vIrya upajana zakti se navIna vRkSa ugAe jAne para phala dete haiN| yaha paripATI kramazaH calatI rahatI hai / pravipAka nirjarA karmoM kA udaya kAla ke prAe binA hI, binA phala diye hI, yAtmA ke pradezoM se ekodeza kSaya ho jAnA pravipAka nijarA hai / yaha mokSa ke lie kAraNa hai kyoMki isameM navIna karmoM kA baMdha nahIM hotA jaise vRkSa ke aise kacce phala jinameM bIja ugane yogya na hue hoM aura pakane yogya na hue hoM aura kacce hI tor3akara bhoge jAeM to Age ke lie bIja naSTa ho jAtA hai jisase punaH vRkSotpatti naSTa ho jAtI hai aura vakSa ko mala se khoda kara bhasmIbhata kare to vakSa aura bIja donoM kA prabhAva ho jAe: usI prakAra ghora parISaha, jIva, tapa karake karmoM ko balAtkAra udaya meM lAeM to vIrya naSTa ho jAtA hai| ve phira zukla dhyAna rUpI pAvaka se mohanIya mAdi karma vRkSoM ko samUla naSTa kare to mosa prApta hotA hai| aba avipAka nirjarA ke kAraNa bAraha prakAra ke tapa kA varNana kiyA jAtA hai / yadyapi tapa dasa prakAra ke dharmoM ke antargata haiM parantu saMvara pUrvaka nirjarA kA pradhAna kAraNa hone se inako bhinna kahA gayA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 namokAra aMka hai / sAMsArika viSayoM kI icchA rahita hokara prAtmA ko tapAnA arthAt karma mala rahita nirmala karanA tapa hai / antaraMga aura bAhya ke bheda se tapa vo prakAra kA hai| bAhya tapa ke bheda anazana, avamaudarya, vata parisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana, aura kAya kleza cha; prakAra ke bAhya tapa hai| anazana tapa __ khyAti lAbha kI icchArahita gara siddhi ke prabhAva ko pAsa tAna svAdhyAya kI siddhi ke artha pramAda prabhAva ke lie eka dina kI maryAdA rUpa cAra prakAra ke bhojana kA tyAga karanA anazana tapa hai| avamaudayaM tapa miSTa bhojana ke lobha rahita nidrA ke prabhAva tathA saMyama kI siddhi ke artha va dhyAna kI nizcalatAdi ke lie pralpa bhojana karanA avamaudarya tapa hai / vrata parisaMkhyAna tapa prAhAra lene ko aTapaTI pratijJA karake citta ke saMkalpa ko rokanA-jaise prAja vana meM milegA to leveMge yA do tIna ghara se adhika meM na jAveMge, aisI pratijJA karake AhAra ke lie gamana karanA aura saMkalpa ke anusAra bhojana prApta na hone para vApisa bana meM Akara upavAsa dhAraNa kara lenA vrata parisaMkhyAna tapa hai| rasa parityAga tapa saMyama kI siddhi aura lolupatA ke tyAga ke nimitta ghRta, tela Adi SaT rasoM meM se eka do prAdi kA tyAga karanA rasa parityAga tapa hai| viviktazayyAsana tapa---- jIvoM kI rakSArtha prAsuka kSetra meM parvata, guphA, maTha, vana khaMDa prAdi ekAnta sthAna meM brahmacarya, svAdhyAya, dhyAna kI nizcalatA ke lie zayana va prAsana karanA viviktazayyAsana tapa hai| kAyakleza tapa zarIra ke sukhiyA svabhAva ko miTAne ke lie, kaSTa sahana karane ke abhyAsa ke lie sAmyabhAvapUrvaka, zakti ke anusAra grISma meM parvata para, varSA meM vRkSa ke nIce, zItakAla meM jalAzaya ke taTa para dhyAna dharanA va kaThina-kaThina prAsana lagAnA kAyakleza tapa hai| yaha chaH prakAra kA bAhya tapa hai, jo pragaTa rUpa meM dekhane meM prAtA hai| aba abhyaMtara tapoM kA varNana kiyA jAtA hai| abhyantara tapa ke bheda pAyazcita, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyAna abhyantara tapa ke cha: bheda haiN| prAyazcita tapa apane tapa, prata meM lage hue doSoM ko unake zuddha hone ke nimitta guru se spaSTa pragaTa kara denA ki .
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha mujhako yaha doSa lagA hai, mAlocanA hai| doSa dUra hone ke lie prArthanA karanA athavA maiMne jo aparAdha kie haiM so niSphala hoM-isa prakAra kahanA pratikramaNa hai / pAlocanA aura prAyazcita pratikramaNa donoM kA eka sAtha karanA tadubhayapAdiyata ta hai| jisa vastu ke grahaNa karane se va jisa kArya ke karane se doSa lagA ho usakA tyAga karA denA viveka prAyazcita tapa hai| niyamita samaya taka kAyotsarga daMDa lenA vyutsarga prAyazcita tapa hai / anazana prAdi tapa karanA tapa prAyazcita hai| divasa, pakSa, mAsAdika kI dIkSA kA ghaTAnA chedaprAyazcita hai| niyata samaya ke lie saMgha se bAhara kara denA parihAra prAyazcita tapa hai| pichalI samasta dIkSA ko chedakara phira se navIna dIkSA denA chedopasthApanA prAcita hai / isa prakAra prAyazcita tapa nau prakAra kA hai| vinaya tapa zaMkAdi doSa rahita tatvArtha zraddhAna karanA darzana binaya hai| saMzaya, viparyaya, anadhyasAyarahita aSTAMga rUpa jJAnAbhyAsa karanA jJAna vinaya hai / viveka sahita niraticAra kriyA dhAraNa karanA cAritra vinaya hai / deva, zAstra, guru tathA tIrtha bhAdi kA hRdaya meM vaMdanA rUpa prAcaraNa karanA upacAra vinaya hai / vaiyAvRtya tapa yaha cAra prakAra kA vinaya tapa hai / jo zikSA, dIkSA deM vaha prAcArya haiN| jinAgama adhyayana, adhyApana karAyeM baha upadhyAya haiM / upavAsAyika vizeSa tapa kareM vaha tapasvI haiM / jo zrutajJAna ke adhyayana karane ke adhikArI hoM vaha ziSya haiM / jinakA zarIra rogAdi se pIr3ita ho vaha glAna hai| vRddha muniyoM kA samUha gaNa hai / dIkSA lene vAle eka prAcArya ke ziSya kula hai / RSi (RddhidhArI), muni (avadhi, mana paryayajJAnI), yati (teraha prakAra caritra pAlane meM yatna karane vAle tathA zreNI mAMune vAle), anAgAra (zeSa sarva ninanya sAdhu ) ina cAra prakAra ke muniyoM kA samuha saMgha hai / jo bahuta kAla ke dIkSita hoM unheM sAdhu kahate haiM / jo lokamAnya prazaMsanIya hoM vaha manojJa haiN| ina sabakA zarIra sambandhI vyAdhi tathA duSTajanoM dvArA kRta upasargAdika meM sevA Tahala karanA vaiyAvRtya tapa hai| svAdhyAya tapa vinayavAna dharma ke icchuka pAtroM ko dharma zravaNa karAnA vAMcanA svAdhyAya hai / jAne hue prarya ko bArambAra vicAranA anuprekSA svAdhyAya hai| zuddha AcaraNa se ghoSanA prAmnAya svAdhyAya hai| saMzaya kI nivRti ke lie bahusAniyoM se pUchanA pRcchanAsvAdhyAya hai| unmArga ko dUra karanA praura dharma vRddhi ke lie upadeza denA dharmopadeza svAdhyAya hai| iha prakAra yaha pA~ca prakAra kA svAdhyAya tapa hai|
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha vyutsarga tapa-- ___ dhanadhAnyAdi bAhya parigraha aura rAga dveSa moha prAdi abhyantara parigraha kA tyAga karanA vyutsarga tapa hai| dhyAna sapa cisa kI vRtti ko anya saba kriyAoM se khIMcakara eka jJeya kI tarapha sthira karanA ekAgracintAnirodha vA dhyAna tapa hai / yaha dhyAna uttama sahanana vAloM ke prarthAt chaha saMhananoM meM se pahale vA vadha vRSabha nArAca saMhanana, vamanArAca saMhanana aura nArAca seMhanana ke dhAraka puruSoM ke atirikta adhika se adhika antamuharta paryanta rahatA hai| phira dUsare jJeya para calA jAtA hai / yahI tIna saMhanana dhyAna ke kAraNa hai| yaha dhyAna pAta, raudra, dharma, zukla ke bheda se cAra prakAra hai| inameM se prAta, raudra ye do aprazasta- dharma paura zukla dhyAna prazasta haiM / aba pArtadhyAna kA lakSaNa varNana kiyA jAtA hai jisase pariNAma dukharUpa ho vaha prArtadhyAna hai| isake cAra bheda haiM / iSTa, priya, strI, putra, kuTumbI, mitrAdi, cetana, pracetana padArthoM ke viyoga hone para unakI prApti ke lie bArambAra cintavana karanA, cintAtura honA iSTa viyogaja pArtadhyAna hai aniSTa dukhadAI strI putrAdi tathA pazu va khoTe padArtha kA saMyoga hone para kaluSita pariNAma honA aniSTa saMyogaja ArtadhyAna hai| roganita pIr3A hone para adhIra hokara saMklezasvarUpa pariNAma honA vedanAjanita prArtadhyAna hai aura prAgAmI kAla meM bhogopabhogAdi kI prApti ke lie nidAna karanA aura sadaiva isako vAdhA rUpa pariNAma rakhanA nidAnabaMdha prArtadhyAna mukhyatayA tiryaca gati kA kAraNa hai| parantu samyaktva ke prAdurbhAva hone ke pazcAt (thAvara vikalatraya pazumeMnahi upajata samyakadhArI) isa vAkya ke anusAra tiyaca gati kA kAraNa nahIM hotA hai / mithyAtva guNasthAna prAdi se lekara pAMcave dezavirata saMzakaguNasthAna taka cAroM paura chaThe pramattasaMyata nAmaka guNasthAna meM nidAna baMdha rahita zeSa tIna bArtadhyAna hote haiN| ye saMsAra kI / paripATI se utpanna bhAvabhramaNa ke kAraNa svataHsvabhAva binA prayatna hote haiN| vaha tyAmane yogya nirdaya bhAvoM kA honA raudra dhyAna hai / yaha cAra prakAra kA hotA hai| apane mana, vacana, kAya se jIvoM kI hiMsA karane, karAne, karAnA kare hue meM harSamAnanA mRSAnanda rodra dhyAna hai| corI karAnA va kI huI meM Ananda mAnanA cauryAnanda hai / saMsArika sAmagrI kA bahuta saMgraha karanA, karAnA va kI huI dekhakara harSa mAnanA parigrahAnanda raudradhyAna hai / yaha cAra prakAra kA dhyAna hai| yaha cAra prakAra raudradhyAna narka gati kA kAraNa hai / parantu samyaktva kA sadbhAva hone se (prathama naraka bina SaT bhU jyotiSavAna bhavana SaD nArI, pAvara vikalatraya pazu meM nahi upajata samakitadhArI) isa vAkya ke anusAra manda hone se naraka gati ke kAraNa nahIM hote haiN| (prathama naraka bina SaD bhU) isa pada kA abhiprAya yaha hai ki samyaktva utpanna hone se pahale jisane naraka mAyu kA bandha kara liyA ho vaha ratnaprabha bhUmi marthAt pahale naraka meM hI jIva jaghanya va madhyama sthiti paryanta hI dukhoM ko anubhava karatA hai use vahA~ bahuta divasa paryanta duHkha sahana nahIM karane par3hate yaha samyaktva kI mahimA hai / yaha paMcama guNasthAna taka binA prayatna svataH hotA hai, isalie tyAgane yogya haiN| dharma dhyAna bhAjhA vijaya, apAya viSaya, vipAka viSaya aura saMsthAna viSaya, yaha dharma dhyAna ke cAra prakAra
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prema 125 haiN| vizeSa zAnI upadezavaktA ke prabhAva se aura apanI buddhi kI mandatA se padArtha ke sUkSma svarUpa ko na jAna sake to aise sthala para praraMhata zAstra rUpa bhagavAna kI prAjJA ko pramANa mAnakara tapa cintavana karanA AzA vicaya dharmadhyAna hai| nirantara karma zatrunoM ke dUra karane aura mokSa ke kAraNa mAnava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa tathA japa, tapa, zIla, saMyama, niyama, natAdika citavana karanA apAya vicaya dharmadhyAna hai| jJAtAvaraNAni bATa karmoM kA davya kSetra kAla, bhAva ke nimitta se jo vipAka arthAt phala hai usase jo AtmA kI nAnA prakAra kI sukhadukhAdi rUpa avasthA hotI hai usakA nijasvarUpa se bhinna upAdhika kamajanita vicArate rahanA vipAka vicaya dharmadhyAna hai| prakRtrima loka aura usake pradhaH, urdhva, madhya vibhAgoM kA tathA usameM sthita padArthoM kA aura paMcaparameSThI va nijAtmasvarUpa kA citavana karanA saMsthAna vicaya dharmadhyAna hai / yaha dhyAna zubha aura sugati kA kAraNa cauthe asaMyata guNasthAna se sAMtave apramatasaMpata guNasthAna taka hotA hai| isa saMsthAna vicaya dharmadhyAna ke piMDastha,-padastha, rUpastha aura rUpAtIta, cAra bheda haiN|| ____loka kA mAkAra vicArakara dRSTi saMkoca jambUdvIpa kA vicAra karanA, phira krama se bharatakSetra, pAya khaNDa, phira nija deza, nagara, gRha, koThA, phira apane piDa kA dhyAna kara vicAranA piMhastha dhyAna hai| paMcaparameSThI ke vAcaka paitIsa akSaroM kA, solaha akSaroM kA, cha: akSaroM kA pAMca akSaroM kA cAra akSaroM kA, do akSaroM kA, eka akSara kA, Namo arihaMtANaM / Namo siddha gaM, Namo airiyANaM / Namo uvajjhAyANaM / Namo loe savyAsAhaNaM (35) arahana siddha prahariyA,. uvajhAyA saahu| (16) / parahaMta siddha athavA arahatasiddhA (6) asi mA u sA (5), arahaMta (4) siddha (2), (1) tayA guru prAzAnusAra anya padoM kA Azraya lekara jo dhyAna kiyA jAe usako padastha dhyAna kahate haiM / samavazaraNa meM cAra dhAtiyA karma rahita, ananta catuSThaya saMyukta, saptadhAtu rahita, paramaudArika zarIra meM sthita aura aSTAdaza doSa rahita, gaMdhakuTI meM sphaTikamayI siMhAsana ke madhya atyanta komala pavitra, anupama, sahastra dala vAle rakta kamala kI kaNikA ke madhya meM cAra aMgula aMtarikSa zAMtasvarUpa zrIjinendra bhagavAna sthita haiN| apane mana meM aisA prarahaMta bhagavAna kA svarUpa kramazaH mukta hone taka vicAranA rUpastha dhyAna hai| zukladhyAna varNana-- yaha dhyAna pratIndriya kartA, karma, kriyA tathA dhyAna, dhyAtA, dhyeya ke vikalpa rahita hotA hai| isameM cittavRtti svasvarUpAbhimukha hotI hai| isake cAra bheda haiM / pRthaka vitarka vicAra, ekatva vitarka sUkSma kriyA pratipariza, aura vyuparatta kriyA niti ! inameM prathama pAyA pRthaka vitaMka vicAra tInoM zubha sahananoM meM praura zeSa tIna pAe vaja. vRSabha. nArAca saMhanana meM hI hote haiN| Adi ke do bheda aMga pUrva ke pAThI zruta kevalI ke hote haiN| prAge sUkSma kriyA pratipAti aura nyuparatakriyA nivati ye do zukla dhyAna sagoga kevalI aura prayoga kevalI ke hote haiM / ye cAroM zaddhopayoga rUpa dhyAna hai| vitarka vicAra to sata, mana, vacana, kAya tInoM yogoM meM badalane vAlA prathama zukla dhyAna hai sayaha zruta kevalI ke hotA hai / pRthaka-pRyaka dhyeya bhI virtaka ke pAzraya se badalate rahate haiN| isake phala se mohanIya karma zAMta hokara ekatvaM vitarka dhyAna kI yogyatA hotI hai| yaha prapUrva karaNa saMzaka bhaSTam
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca 128 guNasthAna se upa-zAMta nAmaka ekAdaza guNasthAna taka hotA hai| ise prathaka vitarka vicAra ko zukla dhyAna kahate haiM / ghAtiyA karmoM ke prabhAva se zruta kevalI ke prarthAt vicAra rahita maNi dIpakavat graDola jo dhyAna hotA hai use eka vitarpha vicAra kahate haiN| tInoM yogoM meM se kisI yoga dvArA yaha kSINa mohasaMjJaka bArahaveM guthasthAna ke anta meM hotA hai / jo kevalI mana, vacana yoga aura vAdarakAya yoga kA nirodha hone para eka sUkSma kAya yoga meM terahaveM guNasthAna ke anta meM hotA hai / use sUkSma kriyA pratipAti kahate haiM / 1 jo kevalI mana, vacana, kAya tInoM yogoM ke nirodha hue yogoM ke prabhAva ko mapekSA prayoga guNasthAna meM kahA gayA hai| use vyuparata kriyA nivati kahate haiN| aise bAraha prakAra saMvara pUrvaka nirjarA ke kAraNa bAhyAbhyantara tapoM kA varNana samApta hotA hai / mokSa tatva kA varNana - saba karmoM kA atyanta prabhAva hone se zrAtmA ke nijasvabhAva kA pragaTa ho jAnA mokSa hai| jisa meM se cAra ghAtiyA karma to bArahaveM guNasthAna ke anta meM dUsare zukla dhyAna dvArA nAza karake ananta jJAna anantadarzana, anantavIrya ananta sukha kSAyika caritra AtmA ke chahoM guNoM ko nirvikAra pragaTa kara sayoga kevalI nAmaka terahaveM guNasthAna ko prApta hokara bhavya jIvoM ko mokSa mArga dikhalAte haiN| taba yaha samasta prANiyoM se pUjya hone kI apekSA zrata tathA zarIra sahita hone kI apekSA sakala paramAtmA aura alpakAla ke pIche niyama se mokSa jAyeMge tathA Ayu karma ke udaya se vartamAna kAla meM jIvita haiM, isalie jIvanmukha kahalAte haiN| isake pazcAt apane guNasthAna ke anta meM yoga nirodha kara ayoga kevalI nAmaka codahaveM guNasthAna ko prApta hokara caturtha zukla dhyAna kI pUrNatA te zrAtmA cAroM zraghAtiyA~ karmoM kA abhAva kara apane ugamana svabhAva se jisa sthAna se karmoM se mukta hotA hai. usa sthAna se sIdhA pavana jhakoroM se rahita pragnizikhAvat urdhvagamana ko eka hI samaya meM loka ke agrabhAga meM sthita hokara ( pahuMca kara nikala paramAtmA ho jAtA hai / yaha mukta AtmA zrAge alokAkAza meM gharma dravya kA prabhAva hone se zrAge nahIM jA sakatA isa kAraNa samasta mukta jIva loka ke zikhara para virAjamAna rahate haiN| mAkAra isa zuddhAtmA kA jisa zarIra se mukti ko prApta ho jAtA hai; usa zarIra se kucha kama, puruSAkAra rahatA hai / isa niSkarma zrAtmA ke jJAnAvaraNa karma ke abhAva se ananta jJAna, darzanAvaraNa karma ke prabhAva se anantadarzana, antarAya ke prabhAva se ananta vIrya, darzana mauhatIya ke prabhAva se zuddha samyaktva, cAritra mohanIya ke prabhAva se zuddha cAritra aura samasta ghAtiyA karmoM ke prabhAva se ananta sukha isa prakAra ghAtiyA karma ke prabhAva se AtmA ke chaha guNa prakaTa hote haiN| tathA vedanIya karma ke prabhAva se bhayAbAdha; gotrakarma ke prabhAva se UMcanIca prarthAt pragurulaghutva, nAmakarma ke prabhAva se zramUrtitva arthAt sUkSmatva, Ayu karma ke prabhAva se avagAhanatva guNa kI prApti hotI hai| isa prakAra mukta jIva bhraSTa karma ke abhAva se zrAtmIka samyaktvAdi bhraSTaguNa maMDita hai / parantu nizcaya naya se eka zuddha caitanya rasa kA piDaM hai / yaha saMsArI jIva puruSArthaM karake isa prakAra paramAtmA paramaizvarya pada ko prApta kara mokSa dhAma meM avinAzI ananta sukha ko bhogatA humA nityAnanda sAgara meM magna rahatA hai aura saMsAra ke AvAgamana se chUTa jAtA hai / isa mAnandamaya siddha pravasthA ko pAne kA kAraNa nizcaya aura vyavahAra aise do bhedarUpa samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcaritra kI ekatA hai| aisA jAna anAdi kAla kAya se sevana kie hue
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ !! NamokAra graMtha ERA viSaya kaSAyoM ko chor3akara zrAlasya dUra kara, sAhasa karake apane ( siddha) pada kI prApti ke lie bhavya jIvoM ko ina sAta tatvoM kA svarUpa jAnakara una para dRr3ha vizvAsa karanA hI samyagdarzana, samyaktva yA zraddhAna kahalAtA hai / yaha zraddhAna nizcaya samyaktva kA kAraNa hai| isIlie vyavahAra samyaktva kahalAtA hai | isa samyaktva ko mATha aMgasahita ghora paccosa doSa zaMkAkAMkSA Adi ATha doSa, ATha mada paT anAyatana aura tIna mUr3atA ) rahita nirmala dhAraNa karanA caahie| samyaktva ke ATha aMga nAma samyaktva ke niHzaMkita, niHkAMkSita, nirvicikitsA zramUdRSTi, upagUhana, sthitikaraNa, vAtsalya aura prabhAvanA, ye ATha aMga haiM / samyaktva ke prATha aMgoM kA svarUpa -- niHzaMkita aMga - zaMkA nAma saMzaya tathA bhaya kA hai| zrI arahaMta bhagavAna kathita paramAgama meM jo lokAloka kA vitaraNa tathA padArthoM kA jo svarUpa varNana kiyA hai vaha satya hai yA nahIM zrathavA rAma rAvaNAdi pUrvaja manuSyoM kA vRtAnta tathA dUravartI meru parvatAdi kA kahA hai vaha satya hai yA asatya hai aisA zaMkArahita, jinazAsana meM khar3aga kI dhAra ke samAna pracala zraddhAna karanA niHzaMkita aMga hai| aba udAharaNArtha samyagdarzana ke prathama niHzaMkita aMga meM prasiddha hone vAle aMjana cora kI kathA, likhate haiN| isa bharata kSetra meM magadha deza ke madhya nAnA prakAra kI zobhA sahita rAjagraha saMjJaka nagara meM utkRSTa dharmAcaraNa karane vAlA, jinendra bhagavAna ke caraNa saroja kA bhaMvaravat lolupI, zrAvakAcAra maMDita, sAdhu muni prAdi guNIjanoM ko vAritra kI vRddhi ke artha nirdoSa, nirmala, zuddha yathAyogya samayAnusAra cAra prakAra ke dAna ko bhaktipUrvaka saharSa dene vAlA tathA dIna-dukhI daridviyoM ko karuNA pUrvaka dAna dene vAlA dAnI, vicAravAna dAna, pUjA vrata upavAsAdika tathA dhyAna svAdhyAyAdi dharmadhyAna meM magna rahane vAlA eka jinadatta nAmaka seTha rahatA thaa| sAMsArika viSaya bhogoM se parAnmukha virakta rahane vAle jinadatta seTha eka dina caturdazI kI arddharAtri ke samaya zmazAnabhUmi meM kAyotsarga sthita dhyAna kara rahe the| usI samaya zramitaprabha aura vidyutprabha nAmaka do deva vahAM mAye / inameM se pramitaprabha jainadharma vizvAsa aura vidyutprabha anya mata vizvAsI thA / ve donoM apane 2 sthAna se eka dUsare ke dharma kI parIkSA nimitta nikle| vahA~ para unhoMne prathama hI eka paMcAgni tapa karane vAle tApasa kI parIkSA kI / vaha upasarga ko na sahanakara apane dhyAna se tatkAla hI vicalita ho gyaa| isake pazcAt zmazAnabhUmi meM jinadatta - seTha ko kAyotsarga sthita dhyAna karate huye dekhakara amitaprabha jainadharma kA zraddhAnI deva vidyatprabha se kahane lagA ki he mitra ! utkRSTa cAritra ke pAlana karane vAle mokSa sAdhana meM tatpara nirgrantha mudrAdhArI jinadharma ke sacce sAdhuyoM kI parIkSA kI bAta to aba jAne do| parantu dekho vaha gRhastha jise tuma kAyotsarga dhyAna karate huye pratyakSa avalokana karate ho| yadi tuma apane meM kucha parAkrama rakhate ho to tuma usI ko dhyAna karate huye dhyAna se calAyamAna kara do| yadi tuma ise dhyAna se calAyamAna kara doge to hama tumhAre kathana ko hI niSpakSa hokara satya svIkAra kara leNge| samitaprabha ke usejanA yukta vacana ko sunakara vidyutprabha ne jinadatta para atyanta dussaha praura bhayaMkara upadrava kiyaa| parantu jinadatta usakI kI huI bAdhA se raMcamAtra bhI vicalita na hokara pralayakAla ke pavana se pravicalita meru parvata ke samAna jyoM ke tyoM sthita rhe| jaba prAtaHkAla humA taba donoM zramitaprabha aura vidyutprabha devoM ne vikriyA kRta veSa ko chor3akara apanA asalI veSa dhAraNa kara mahAn bhaktipUrvaka vinaya sahita bhalI prakAra mAdara-satkAra -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya kiyA aura unakI bahuta prazaMsA kara saMtuSTa cita ho jinadasa ko bhAkAzagAminI vidyA pradAna kara kahA ki he zAkkosama ! tumako prAja se AkAzagAminI vidyA siddha huii| tuma paMca namaskAra maMtra kI sAdhanA vidhi ke sAtha mana kI icchAnusAra jisako pradAna karoge to usako bhI yaha sira hogI / aisA jinadatta se kahakara apane sthAna para cale gye| binA udyama anAyAsa mAkAzagAminI vidyA ko prApta ho jAne se jinadatta seTha prati harSita humA / eka dina use akRtrima caityAlayoM ke darzana karane kI icchA huI / vaha usI samaya prAkAzagAminI vidyA ke prabhAva se bhagavAn ke prakRtrima caityAlayoM ke darzana karane ko gyaa| aura pUrNa bhaktibhAva se svarga mokSa mukha ko dene vAlI pAra se bhagavAna kI pUjA kii| isI prakAra aba jinadatta nisya prati bhagavAna ke prakRtrima jinamaMdiroM ke darzana karane ke liye jAne lgaa| eka dina vaha caityAlayoM ke darzana karane ko jAne ke liye taiyAra khar3A humA thA ki usI samaya eka somadatta nAmaka mAlI hAtha jor3akara nivedana karane lgaa| ki he svAmin ! Apa nitya prati prAtaHkAla uThakara kahAM jAyA karate haiM ? saba una jainadharma parAyaNa jinadatta seTha ne usake vacanoM ko sunakara uttara diyA ki mujhe do devoM kI kRpAdRSTi se prAkAzagAminI vidyA kI prApti huI hai / so usake prabhAva se suvarNamaya prakRtrima jinAlayoM kI pUjA karane ke liye nitya jAyA karatA huuN| bhagavAn kI pUjA mahAsukha ko denevAlI hota hai| seTha ke vacana ko sunakara somadatta punaH jinadatta se nivedana karane lagA ki he prabho! kRpA karake yaha vidhA mujhako bhI pradAna kIjiye jisase maiM bhI aneka prakAra ke uttamottama sugaMdhita puSpoM ko lekara prati dina prakRtrima jinAlayoM kI pUjA karane ko jAyA kruuN| paura usake dvArA azubha karmoM kA nirAkaraNa kara zubha karma upArjana karUM, yadi prApa vidyA pradAna kareMge to parama anugraha hogaa| taba jinadatta ne somadatta kI jinendra bhagavAn ke caraNa kamaloM kI bhakti aura pavitratA ko dekhakara use saMpUrNa vidyA sAdhana karane kA upAya batalA diyA / somadasa usase samasta vidhi samyak prakAra samajhakara vidyAsAdhana karane ke nimita kRSNapakSa kI caturdazo kI arddharAtri ke samaya zmazAnabhUmi meM gyaa| vaha bhUmi bar3I bhayaMkara thI / vahAM usane eka vaTavRkSa kI chAyA meM ekasau pATha lar3akI kA ekadarbha maryAt dUba kA sIMkA bAMdhakara usake nIce aneka bhayaMkara tIkhe-tIsa yA sIdhe mukha gAr3akara unakI puSpAdika se pUjA kii| isake pazcAt vaha sIke para baiThakara paMca namaskAra maMtra japane lgaa| maMtra kA jApa pramANa samApta hone para jaba chIMke ko kATane kA samaya humA aura usakI dRSTi nIce camadhamAnI huI zastra samUha para par3I taba usako avalokana karate hI vaha siMha se bhayabhIta mRgI ke samAna kAMpa uThA tatpazcAta apane mana meM vicAra karane lagA ki yadi jinadata ne mujhe asatya kaha diyA ho taba to mere prANa hI cale jaayeNge| yaha vicAra kara vaha nIce utara paayaa| kucha samaya pazcAt usako phira yaha kalpanA huI ki bhalA jinadatta seTha ko mujhase kyA senAdenA hai, jo yaha asatya bhASaNa kara mujhe sAkSAt mRtyu ke mukha meM ddaalegaa| aura phira vaha to jinadharma kA vizvAsI parama ahiMsA dharma kA pAlana karane vAlA hai| usake roma-roma meM dayA bharI huI hai / use mere prANAnsa karane se kyA ? ityAdi vicAroM dvArA mana santuSTa kara phira vaha sIke para car3hA, parantu jaise hI usakI vRSTi nIce gar3e hue zastrasamUha para par3I vaise hI punaH bhayAtura hokara nIce utara bhaayaa| isI prakAra vaha saMkalpa kara bArambAra sIke para bar3hane-utarane lagA, lekina usakI himmata sIkA kATa ghene kI na ho sakI / saca kahA hai ki jisako svarga mokSa kA sukha pradAna karane vAle zrI jinendra deva ke vacanoM para vizvAsa nahIM, mana meM una para nizcaya nahIM; unako saMsAra meM kisI prakAra ke sAdhya kI siddhi nahIM ho sakatI / usI rAta ko eka ora to yaha ghaTanA huI aura dUsarI pora isI samaya mANika kAMcana sundarI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha nAmaka eka vezyA ne apane meM pratyAzakta aura pratyanta prema rakhane vAle maMjana nAmaka cora se kahA ki he prANaballabha ! bhAja maiMne isI nagarAdhIza prajApAla mahArAja kI kanakavatI nAma kI paTarAnI ke kaMTha meM pratyanta manohara ratnoM kA hAra dekhA hai / yaha bahuta sundara hai / merA to aisA vizvAsa hai ki usa hAra kI tulanA karane vAlA zAyada hI koI dUsarA hAra ho| isaliye prApa usa manoza hAra ko kisI na kisI prakAra se mujhe lAkara dIjiye tabhI pApa mere bharatAra ho sakate haiM, anyathA nhiiN| anjana pora mANika kAMcana sundarI kI aisI kaThina pratijJA ko sunakara prathama so vaha saMkucita humA, parantu sAtha hI usake prema ne usako apane jAla meM phaMsAkara hAra haraNa karane ke liye prerita kiyaa| taba vaha apane jIvana kI bhI kucha paravAha na kara hAra ke nimitta rAjamahala meM praveza kara rAnI ke zayanAgAra meM jA pahuMcA aura dhIredhIre apanI dakSatA se rAnI ke kaMTha meM se hAra ko nikAlakara cala diyaa| vaha sahasroM koTapAloM (paharedAroM) kI mAMkhoM meM dhUla DAlakara nikala jAtA, parantu apane divya prakAza se ghora mandhakAra ke samUha ko dUra karane vAle nirvayI hAra ne usake prayatna ko saphala nahIM hone diyaa| paharedAra usake prakAza meM prajana ko hAra lekara jAte huye jAnakara use pakAne ko dora pdde| anjana cora bhI jI choDakara bar3I tejI se bhAgA para pAkhira kahAM taka bhAga sakatA yA? paharedAra use pakar3a lenA hI cAhate the| taba usane eka navIna yukti kii| vaha hAra ko pIche kI tarapha pheMkara bhAgA / sipAhI loga to usako uThAne ke lie Thahare maura udhara anjana cora bahuta dUra nikala gyaa| taba sipAhI bahuta prantara ho jAne se tathA usakA pIchA karanA sAdhya kI siddhi ho jAne se niSprayojana jAnakara chor3a diye aura apanA mArga liyaa| udhara anjana cora bhAgatA-2 zmazAna kI pora jA nikalA, jahAM jinadatta ke upadeza se somadatta vidyA sAdhana karane ke liye vyapazcita ho kSaNa bhara meM vRkSa para car3hatA aura kSaNa bhara meM uttaratA thaa| usakA yaha bhayaMkara upakrama dekhakara manjana me somadatta se pUchA ki tuma yaha kyA kara rahe ho? kyoM apane prANa de rahe ho; aisA kahane para usane anjana cora se samasta vRtAnta varNana kara diyaa| somadatta ko vArtAzravaNa kara anjana cora bahuta harSita humaa| usane socA ki sipAhI loga to mujhe mArane ke lie pIche prA hI rahe haiM aura milate hI mujhe mAra bhI galeM, kyoMki merA aparAdha koI sAdharaNa maparAdha nahIM hai| phira yadi maranA hai to dharma ke prAdhita hI maranA acchA hai| aisA vicAra kara somadasa se kahA, basa ! itanI sI bAta ke liye kyA Apa itane urate haiM ? acchA Apa jarA mujhako apanI talavAra de dIjiye jisase maiM bhI prapanI parIkSA karU~ / aisA kahakara somavasta se khaDga lekara vaTavRkSa kI zAkhA meM bandhe hue sIke para A baiThA aura sIMkA kATane ke liye jaise hI vaha taiyAra humA ki itane meM batalAye huye maMtra ko vaha bhUla gyaa| para usakI paravAha na karake kevala isa bAta para ki tANaM tANaM tANaM seTha vacana paramANa / arthAt jinadatta seTha ne jo kahA hai vahI pramANa hai / aisA mana meM nizcaya karake nizzaka bhAva se dRr3ha vizvAsa karake eka hI jhaTake meM sAre sIke ko kATa diyA / kATane ke sAtha hI jaba taka nIce gar3e huye zastroM taka grAtA hai usake pUrva hI pAkazagAminI vidhA prakaTa hokara kahane lagI ki he deva ! prAjJA kIjiye / meM upasthita hai| vidyA ko apane sanmukha amjana cora avalokana karake pratyanta harSita humA mAnoM use tIna loka kI saMpadA prApta ho gaI hai| vaha vidyA se kahane lagA ki jahA~ mega parvata para jainadharma parAyaNa ratnatrayabhUSita vicArazIla vivekI dharmAtmA jinadatta seTha jimendra bhagavAna ke yugala paraNa kamaloM kI pUjA kara rahe haiM vahIM para mujhako pahuMcA do| usake kahane ke sAtha hI mAkAzagAminI vidyA ne kSaNa mAtra meM hI use jinadatta ke pAsa pahuMcA diyaa| saca hai ki jinadharma ke prasAda se lona loka meM aisA kauna sA pralabhya padArtha hai jo na prApta ho sake ? parthAta sabhI padArtha prApta ho jAte haiM seTha ke pAsa pahuMca kara anjana ne
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 NamokAra graMtha atyanta bhakti aura vinaya pUrvaka unako praNAma kiyA aura bolA ki he dayA ke sAgara ! maiMne prApakI kRpA se prAkAzagAminI vidyA to prApta kI, parantu aba Apa kRpA karake koI aisA maMtra batalAiye jisase ki maiM isa dustara saMsAra sAgara se pAra hokara bhraSTa karmoM ke prabhAva se ananta, avinAzI, prAtmika sukha ko prApta ho jAU~, arthAt siddhapada ko prApta ho jAUM / anjana cora kI isa prakAra vairAgya sUcaka vArtA zravaNa kara paropakArI jinadatta ne use eka cAraNa RddhidhAraka munirAja ke pAsa le jAkara mokSapada ko pradAna karane vAlI jinadIkSA dilavA dii| anjana cora sAdhu pada kA dhArI hokara IrSyA samiti pUrvaka dhIre-2 gamana karatA huA kucha kAla meM kailAza parvata para jA pahuMcA / yahA~ para ghorAghora tapazcaraNa kara dvitIya zukla dhyAna ke prabhAva se bArahaveM guNasthAna ke aMta meM jJAnAvaraNAdi cAroM ghAtiyA karmoM kA nAza karake kevalajJajJAna prApta kiyaa| jisase trailokya dvArA pUjya hotA huA anta cAra praghAtiyA karmoM kA bhI nAza kara anjana munirAja ne sadA ke liye zrajara, amara, anaMta, avinAzI zrAtmika lakSmI ko prApta kara liyA / bhAvArtha -- pranjana muni ne cAroM praghAtiyA karmoM kA prabhAva karake Urdhvagamana svabhAva ke kAraNa eka hI samaya meM loka ke agrabhAga ( anta) meM jAkara ajara, amara, zAntirasapUrNa svAdhIna zrAnandamaya fear ko prApta kiyaa| samyagdarzana ke niHzaMkita aMga kA pAlana kara jaba anjana cora niraMjana hokara karmoM ke nAza karane meM samartha huA isase bhavya puruSoM ko to avazya niHzaMkita aMga kA pAlana karanA cAhiye / iti niHzaMkita ge'njana corasya kathA samAptaH // 1 // matha dvitIya niHkAmita aMgasvarUpa : viSaya bhogoM kI icchA karanA zrAkAMkSA tathA bAMchA hai| jJAnI puruSoM ko jaba taka sAMsArika padArtha kI cAha hai taba taka ve mokSa se vimukha haiN| gale meM zilA bA~dhakara vistRta nadI ke pAra jAnA cAhe to pravazya hI DUbegA / aise hI kAMkSAvAn vratI saMsAra meM hI bhramaNa kreNge| samyagdRSTi yadyapi cAritra mohanIya karma ke udaya se paravaza indriyoM se utpanna hue sukhoM kA anubhava karatA hai aura cakSu, rasanA Adi indriyoM ke rUpa rasa prAdi iSTa padArthoM kA sevana karatA hai, parantu vaha apane citta meM yahI samajhatA hai ki apane ko acchA lagane vAle strI prAdika viSaya sukha tyAga karane yogya haiN| kabhI sevana karane ke yogya nahIM haiM, kyoMki inake sevana karane se duHkha dene vAle azubha karmoM kA baMdha hotA hai tathA ratnazraya rUpa upayoga ke dvArA apane mAtmA se utpanna huA nitya avinAzI mokSa sukha sadA grahaNa karane yogya hai| jJAnI jIva isa prakAra kA zraddhAna karatA hai ki merA AtmA hAtha meM dIpaka lekara aMdhakUpa meM gira rahA hai, ataH mujhe bArambAra dhikkAra hai| isa prakAra apane bApa hI zrAtmanindA karatA hai aura vratAdi zubhAcaraNa karatA huA bhI unake udaya janita zubhaphaloM kI bAMchA nahIM karatA, kintu unako zAnta mora duHkha se mile hue viSamizrita miSTAnnavat heya jAnatA huprA zrAtmasvarUpa ke sAdhaka jAna sAMsArika sukha kI icchA rahita prAcaraNa karatA hai sare niHkAMkSita bhaMga yukta hai ||2|| isa dUsare niHkAMkSita guNa ko prakAza karane vAlI anantamatI kI kathA likhate haiM / atha anantamatyAH kathA - saMsAra meM vikhyAta aMgadeza kI rAjadhAnI campA nagarI thii| usake rAjA basuvarddhana the aura unakI rAnI kA nAma lakSmImatI thaa| vaha satItvaguNa bhUSita aura bar3I saralahRdaya zrI / unake eka priyadata nAmaka putra jinadharma para pUrNa vizvAsa rakhane vAlA thaa| usakI strI kA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha nAma aMgavatI thaa| vaha saccI patibhaktiparAyaNA, dharmAtmA aura suzIlA thii| aMgavatI ke eka anantamatI nAmaka putrI bahuta sundara, rUpavAn aura guNoM kI khAna thii| eka samaya aSTAnhikA parva para priyadatta ne dharmakIrti munirAja ke nikaTa pATha dina ke liye brahmacarya vrata dhAraNa kiyA aura sAtha hI apanI priyaputrI anantamatI ko bhI vinoda ke vaza hokara brahmacarya vrata grahaNa karA diyaa| kabhI-kabhI satpuruSoM kA vinoda bhI sanmArga kA sUcaka bana jAyA karatA hai| anantamatI ke anta:karaNa para bhI priyadatta ke dilAye hue brahmacarya vrata kA aisA hI prabhAva pdd'aa| jaba anantamatI ke vivAha kA avasara pAyA aura usake liye prAyojana hone lagA taba anantamatI ne apane pitAjI se savinaya pUchA ki he pitAjI ! jaba Apa mujhako brahmacarya vrata dilA cuke haiM taba phira yaha vivAha kA Ayojana Apa kisa lie kara rahe haiM ? isake uttara meM priyadatta ne kahA ki putrI ! maiMne to tumheM brahmacarya vrata dilavAyA thA vaha kevala merA vinoda thaa| kyA tU use satya samajha baiThI hai ? priyadatta ke aise bAkya zravaNa kara anantamatI bolI ki he pitAjI ! dharma aura vrata meM vinoda kaisA, .: maiM nahIM samajhI / punaH priyadatta ne kahA ki mere kula kI prakAzaka pyArI putrI maiMne to tujhe brahmaca! yA kaMbala di se diyA thaa| tu use yathArtha mAna baiThI hai to bhI vaha pATha dina ke lie hI thaa| phira tU aba vivAha ke lie kyoM inkAra karatI hai ? anantamatI ne kahA ki pitAjI! maiM mAnatI hUM ki Apane apane bhAvoM se mujhako kevala pAThahI dina kA brahmacarya vrata dilAyA hogA, parantu usa samaya aTa dina nayana ta ke lie na to Apane hI pragaTa kiyA aura na munirAja ne hii| taba maiM kaise samajha ki vaha kevala pATha hI dina ke lie thaa| isalie aba jaisA bhI kucha ho maiM to aba jIvana paryanta use paaluNgii| aba maiM kisI taraha bhI byAha na karAU~gI / anantamatI kI vArtA zravaNa kara priyadatta ko nirAza hokara isa meM apane ko azakta jAnakara, apane sabhI vivAha ke Ayojana ko sameTa lenA pdd'aa| isake bAda unhoMne anantamanI ke jIvana ko dhArmika jIvana vyatIta karane ke lite usake paThana-pAThana kA acchA prabandha kara diyaa| anantamatI bhI pUrNa rUpa se nirAkulita citta ho zAstroM ke abhyAsa meM parizramapUrvaka samaya vyatIta karane lgii| isa samaya anantamatI pUrNa yauvana sampanna hai| usane svargIya devAMganAoM kI sundaratA dhAraNa kI hai| usake aMga-aMga se lAvaNya rUpa sudhA kA jharanA baha rahA hai| usake apratima mukha kI zobhA ko dekhakara candramA kA prakAza manda par3a gyaa| aura nakhoM ke pratibiMba ke bahAne usake pA~voM par3akara apanI ijjata bacA lene ke lie usase prArthanA karatA hai| usako bar3I-bar3I praphullita AMkhoM ko dekhakara kamala becAre saMkucita ho Upara ko bhI nahIM dekha skte| usake sundara madhura svara ko sunakara kokilA mAre cintA ke kAlI par3ane lagI aura siMhanI usakI anupamatA ko dekhakara nirabhimAnI bana parvatoM kI guphA meM zarama ke mAre gupta rUpa se rahane lgii| yaha apanI daMtapaMkti kI zvetatA se kusumAvalI kI zobhA ko jItane lgii| isa prakAra svargIya sundariyoM ko bhI palabhya rUpadhAriNI ghetra ke mahIne meM vinodavaza apane bagIce meM akelI jhUle para jhUla rahI thii| usa samaya vidyAdharoM kI dakSiNa zreNI ke antargata kinnarapara nAmaka eka prasiddha praura manohara nagara kA adhipati vidyAdharoM kA rAjA kaNThala-maNDita apanI priyA ke sAtha vimAna meM baiThA huprA isI mArga se jA rahA thaa| ekAeka usakI dRSTi bAga meM akelI jhUlA jhUlatI huI anantamatI para par3I / usakI isa anupama svargIya sundaratA ko dekhakara kuNDalamaNDita kA hRdaya kAma ke bANoM se ghAyala ho gyaa| vaha anantamatI kI prApti ke binA apane jIvana ko vyartha samajhane lgaa| yadyapi vaha usa becArI bAlikA ko usI samaya ur3Akara le jA sakatA thA, parantu sAtha meM apanI priyA ke hone se aisA anartha karane ke lie usakA sAhasa na ho sakA /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha parantu use anAmatI ke binA kaba na par3a sakatA thA? isAlaye vaha apane vimAna ko bahuta zIghratA se apane kuNDalapura nagara ko lauTA le gayA aura vahA~ rAjamahala meM apanI priyA ko chor3a kara usI samaya tIvra gati se gamana kara anantamatI ke bagIce meM pA upasthita huA aura bar3I phurtI se usa bholI bAlikAko balAt vimAna meM viThalAkara cala diyaa| idhara isakI priyA ko bhI isake duSkarma kA kucha-kucha anumAna laga gayA thaa| isaliye kuNDalamaNDita to use ghara para chor3akara pAyA thA, para vaha ghara para na Thaharakara gupta rUpa se usake pIche poche cala par3I thii| jisa samaya kuNDalamaNDita anantamatI ko lekara AkAza mArga meM jA rahA thA ki usakI dRSTi apanI priyA para pdd'ii| patnI ko krodhAveza se lAla mukha kiye hue dekhakara kuNDalamaNDita ke zarIra meM acAnaka eka sAtha zItalatA par3a gii| usake zarIra ko kATo to khUna nahIM / aisI sthiti meM usane adhika golamAla ke hone ke bhaya se bar3I zIghratA ke sAtha anantamatI ko eka parNalaghtrI nAma kI vidyA ke AdhIna kara use eka bhayaMkara vana meM chor3a dene kI zAjA de dI aura svayaM apanI priyapatnI ko sAtha lekara apane rAjabhavana kA mArga liyA aura apanI nirdoSatA kA usake sammukha yaha pramANa de diyA ki ananta matI ko na to vimAna meM aura na parNaladhvI vidyA ko supurda karate samaya hI usane (patnI) dekhaa| usa bhayaMkara vana meM anantamatI ati ucca svara se rudana karane lagI, lekina usa bhayAnaka nirjana aTavI meM usake rudana ke zabda ko sunatA bhI kauna thA / vaha kosoM taka manuSya ke saMcAra se rahita thii| devayoga se kucha samaya ke pazcAta eka bhIloM kA rAjA zikAra khelatA hA udhara A niklaa| rudana kA zabda sunakara vaha usa ke nikaTa gayA aura anantamatI kI svargIya sundaratA kA dekhakara vaha bhAkAmabANa ke vazIbhUta ho gyaa| anantamatI ne apane vicAra kiyA ki Aja mujhako deba ne isako supurda karake merI rakSA kI hai aura aba maiM apane pitA ke ghara pahuMcA dI jAU~gI / parantu usakI yaha samajha ThIka nahIM thI, kyoMki usako to chuTakAre kI jagaha dUsarI Apatti ne pAkara ghera liyaa| vaha bhIlapati apane mahala meM le jAkara bolA ki he bAle ! Aja tumako apanA saubhAgya samajhanA cAhie ki eka rAjA tuma para mugdha hokara tumheM apanI paTarAnI banAnA cAhatA hai| prasanna hokara tuma usakI prArthanA ko svIkAra karo aura apane svargIya samAgama se usake hRdaya meM jalatI huI icchArUpa kAmAgni ko zamana ke hAya jor3e khar3A hai apanI manokAmanA pUrNa karane ke liye tumase vara mAMgatA hai| usakI namratA para dhyAna dekara usakI prAzA pUrI kro| vaha becArI bholI-bhAlI anantamatI usakI bAtoM kA kyA uttara de sakatI thI? vaha adhIra hokara phUTa-phUTa kara ucca svara meM rudana se AkAza-pAtAla ko eka karane lgii| para usake rudana ko sunatA bhI kauna thA? vaha to rAjya hI manuSya jAti ke rAkSasoM kA thaa| nirdayI darAtmA bhIlapati ke hRdaya meM kAmavAsanA vasI huI thii| usane aura bhI bahuta prArthanA kii| vinaya anunaya kiyA, para anantamatI ke citta ko apane para kiMcita mAtra bhI dhyAna diyA huA na dekhakara usane dila meM samajhA ki yaha namratA tathA vinayapUrvaka kahane se vaza meM nahIM paatii| ataH aba isako bhaya dikhalAnA caahiye| isa vicAra se apane sAdhya kI siddhi ke lie usane aneka prakAra kA bhaya dikhlaayaa| para anantabhatI ne phira bhI usa para dhyAna nahIM diyaa| kintu yaha socakara ki ina nArakiyoM ke sammukha sadana karane se kucha kAma nahIM calegA, ataH usane use phaTakAranA zurU kiyaa| usake netroM se krodharUpa agni ko cinagAriyAM nikalane lgiiN| usakA mukha krodha ke mAre saMdhyA ke bAdaloM ke samAna raktavarNa ho gyaa| para itanA hone para bhI usa bhIlapati ke hRdaya meM kucha bhI prabhAva na pdd'aa| usane pramantamatI para balAtkAra karanA cAhA / itane meM usake puNya prabhAva se nahIM kintu prakhaMDa zIla ke prabhAva se usI samaya
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca vanadevI ne pragaTa hokara granantamatI ke vrata kI rakSA kii| usa pApI durAtmA bhIlapati ko usake duSkRta kA khUba phala diyA aura kahA ki are nIca ! tU nahIM jAnatA ki yaha kauna hai ? yAda rakha yaha eka saMsAra pUjya mahAdevI hai| jo ise tUne satAyA to dekha-samajha tere jIvana kA kula nhiiN| yaha kahakara vanadevI apane sthAna para calI gaI / usake kahane kA bhIlapati ke hRdaya para bahuta prabhAva huA aura par3anA bhI cAhie thA / prAtaHkAla hote hI vanadevI ke bhaya se anantamatI ko puSpaka nAmaka seTha ke adhIna kara diyA aura usase kahA ki Apa kRpA karake anantamatI ko isake ghara pahuMcA dIjiyegA / puSpaka seTha ne usa samaya to anaMtamatI ko usake ghara pahuMcA dene kI pratijJA karake bhIlarAja se le liyA, lekina yaha kisako mAlUma thA ki isakA hRdaya bhItara se pApapUrNa hogaa| anaMnamatI ko pAkara puSpaka seTha zrapane mana meM vicAra karane lagA ki mere hAtha binA prayAsa kiye huye zranAthArA hI yaha svarga sundarI laga gaI yadi yaha merI bAta ko prasannatA se mAna le taba to acchA hai, nahIM to yaha mere paMje se chUTakara kahA~ jA sakatI hai ? yaha vicAra kara usa duSTAtmA kapaTI ne anaMtamatI se kahA ki he svarga sundarI ! tumako prAja zrapanA bar3A bhAgyodaya samajhanA cAhie jo eka narapizAca ke hAtha se chUTakara puNya puruSa ke pradhona huI ho| kahAM to yaha tumhArI anupama svargIya sundaratA aura kahA~ vaha bholAdhipati bhImarAkSasa ki jisake mahAbhayAnaka kurupa ko dekhate hI hRdaya kapi uThatA hai / maiM to Aja apane ko rAjA, mahArAjA, tathA cakravartyAdi devoM se bhI adhika bar3hakara bhAgyazAlI samajhatA hUM jo mujhe pramUlya strIratna bar3I sulabhatA ke sAtha prApta huaa| bhalA binA mahAbhAgya ke kahIM aisA ratna mila sakatA hai ? kabhI nahIM / sundarI ! dekhatI ho hamAre pAsa jo akSaya dhana aura ananta vaibhava hai vaha rAva tuma para nyauchAvara karane ko taiyAra hU~ aura tumhAre caraNoM kA kItadAsa banatA huuN| merI vinayapUrvaka kI huI prArthanA ko svIkAra karake mujhe zrAzA hai ki tuma prasanna hokara vacana dogI aura apane hRdaya meM mujhe jagaha dogii| isI prakAra apane svargIya samAgama se mere jIvana tathA dhana vaibhava ko saphala kara mujhe sukhI krogii| anaMtamatI ne to yaha samajhA thA ki deva ne merI rakSA karane ke liye nirdayI bhIlarAja ke paMje se chur3Akara isake zrAdhIna kiyA hai aura aba maiM isa seTha kI kRpA se sukhapUrvaka apane pitAjI ke pAsa pahu~ca jaauuNgii| para vaha becArI pApiyoM ke hRdaya kI bAta kyA jAne ? use jo bhI milatA thA use vaha bhalA hI samajhatI thii| yaha svAbhAvika bAta hai jo manuSya jaisA hotA hai vaha dUsare ko bhI vaisA hI samajhatA hai| use yaha nahIM mAlUma ki chuTakArA pAne kI jagaha eka vipatti se nikalakara dUsarI vipatti ke mukha meM pha~sanA par3A hai| vaha becArI bholIbhAlI anaMtamatI usa durAtmA seTha kI pApa pUrNa bAteM sunakara bar3e komala zabdoM meM kahane lagI ki mahAzaya jI, zrApako dekhakara to mujhe vizvAsa huA thA ki aba mere liye kisI prakAra kA bhaya nahIM rhaa| maiM nirvighna apane ghara pahu~cA dI jAU~gI, kyoMki merI rakSA karane ke liye eka dUsare dharma ke pitA mAkara upasthita ho cuke haiM, parantu mujhako atyanta duHkha ke sAtha kahanA par3atA hai ki bhApa jaise uttama puruSoM ke mukha se kyA aise nidya vAkya prakaTa hoM ? jise maiMne rassI samajhakara hAtha meM liyA thA, maiM nahIM samajhatI thI ki vaha aisA vikarAla bhayaMkara sarpa hogaa| kyA yaha bAharI, camaka-damaka aura sodhApana kevala saMsAra ko Thagane ke lie aura dikhAU dharmAtmApane kA veSa dhAraNa kara logoM ko dhokhA dekara apane mAyAjAla meM phaMsAne ke lie hai ? kAka ke samAna DhITha svabhAva aura kapaTI hokara kyA yaha veba haMsoM meM gaNanA karAne ke lie hai ? yadi aisA hai to tumheM tumhAre kula ko, tumhAre dhana-vaibhava aura jIvana ko dhikkAra hai| jo manuSya aisA mAyAcAra karatA hai vaha manuSya nahIM apitu pazu, pizAca aura rAkSasa hai| vaha pApI mukha dekhane yogya nahIM hai / use jitanA bhI dhikkArA jAya thor3A hI hai / maiM nahIM jAnatI thI ki Apa bhI 135
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 NamokAra graMtha unhIM puruSoM meM se eka hoNge| anaMtamatI aise kula kalaMkI puruSoM ke sanmukha honA uci na samajha koSa ko zAMta karake cupa hokara baiTha gaI / isakI jalI-bhunI bAtoM ko sunakara puSpaka seTha krodha ke mAre bhItara dabI huI gragni ko taraha dagdha hone lgaa| usakA ceharA lAla sukhaM par3a gayA, prAMkhoM se krodha ke mAre cinagAriyA~ nikalane lagI aura samasta zarIra kAMpane lagA / parantu taba bhI tejomayI mUrti anaMtamatI ke divya teja ke sammukha usase kucha na bana pdd'aa| usane apane krodha kA badalA anaMtamatI se isa prakAra cukAyA ki use apane nagara meM le jAkara eka kAmasenA nAma kI kuTTanI ke hAtha sauMpa diyA / saca bAta to yaha hai ki yaha saba doSa kise diyA jA sakatA hai ? arthAt kisI ko nhiiN| kyoMki karmoM kI hI aisI vicitra gati hai / jo jaisA karma karatA hai use vaisA hI bhoganA par3atA hai / yathoktaM pravazyaM bhoktavyaM kRtaM karmazubhAzubham / arthAt jo jaisA zubhAzubha karma karatA hai| usako tajjanita zubhAzubha phala avazya bhoganA par3atA hai| phira isake lie ko koI naI bAta nahIM hai / kAmasenA ne bhI anaMtamatI ko jitanA usase banA usane bhaya aura lobha se pavitra mArga se patita kara satItva dharma se bhraSTa karanA cAhA, para anaMtamatI raMcamAtra bhI nahIM DimI | vaha sumeru parvata ke samAna nizcala rahI / anta meM kAmasenA ne apanA astra usa para calA huA na dekhakara use siharAja nAmaka rAjA ko sauMpa diyaa| vaha durAtmA bhI anaMtamatI ke manohara rUpa ko dekhakara mugdha ho gayA / usane bhI jitanA usase ho sakA utanA prayatna anaMtamatI ke cittAkarSaNa karane ko kiyA, para anaMtamatI te usakI ora dhyAna na dekara usako bhI phaTakAra diyaa| anta meM pApI siharAja ne anaMta patI para balAtkAra karane ke lie jyoMhI apanA paira Age bar3hAyA tyoM hI vanadevI upasthita hokara kahane lagI ki khabaradAra isa satIdevI kA sparza bhUlakara bhI mana karanA nahIM to samajha lenA tere jIvana kA kuzala nahIM / yaha kaha kara banadevI saMtati ho gaI / bahu devI ko dekhate hI bhaya ke mAre citra lekhavat nizceSTa raha gyaa| kucha samaya ke bAda sAvadhAna hokara usI samaya sevaka ke dvArA zrAjJA dI ki ise bhayaMkara vana meM chor3a Ao / usa nirjana vana meM vaha paMcaparameSThI kA smaraNa karatI aura phala phUlAdi se nirvAha karatI huI ayodhyA jA phuNcii| vahA~ para use padmazrI prAyikA ke darzana hue| prAyikA ne anaMtamalI se usakA paricaya pUchAusane apanA saba vRttAMta sunA diyaa| zrArthikA ne usakI kathA se duHkhita hokara use eka sata ziromaNi samajhakara apane pAsa rakha liyaa| udhara priyadatta apanI putrI ke viyoga se duHkhI hokara tIrthayAtrA ke nimitta se putro ko DhUMr3hane ke lie nikala pdd'aa| bahuta-sI yAtrA karate-karate vaha ayodhyA jA pahuMcA aura vahIM para sthita apane sAle jinadatta ke ghara para tthhraa| usane apane bahanoI kI sAdara sevA kii| pazcAt svasthatA ke samAcAra pUchane para priyadatta ne samasta ghaTanA kaha sunaaii| yaha sunakara jinadatta bahuta duHkhI huaa| duHkha sabhI ko huA para karma kI vicitratA ko dekhakara sabhI ko saMtoSa karanA pdd'aa| dUsare dina prAtaHkAla jinadatta to snAna kara zuddha vastra pahana kara zrI jinamaMdira meM calA gyaa| idhara isakI strI bhojana taiyAra kara padmazrI bhAyikA ke nikaTa sthita bAlikA ko bhojana karane aura coka pUrane ke lie bulA lAI / yaha kanyA bhoka pUra kara bhojana karake apane sthAna para vApisa calI bhaaii| jaba donoM jina bhagavAn kI pUjA kara ghara para prAye taba priyadatta cauka ko dekhate hI anaMtamata kA smaraNa kara aura kahA ki jisane yaha cauka pUrA hai kyA mujha prabhAge ko usake darzana hoMge ? jinadatta apanI strI se patA pUcha kara usI samaya usa bAlikA ko apane ghara para bulA laayaa| use dekhate hI priyadatta ke netroM se par3A sU baha nikle| usakA hRdaya bhara zrAyA aura bar3e prema ke sAtha apanI pyArI putrI ko chAtI se lagAkara saba bAteM pUchanI prArambha kii| usa para bItI huI ghaTanAoM ko sunakara priyadatta bar3A duHkhI huaa| jina
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMpa dasa ne pitA-putrI ke milApa ho jAne kI khuzI meM jina bhagavAn kA. ratha nikalavAnA aura bahuta dAna diyA / priyadatta jaba ghara calane ko taiyAra huSA taba putrI se bho calane ko khaa| baha volo pitAjo maiMne saMsAra ko lolA bahuta dekho hai / atra use dekhakara mujhe bahuta aba lagatA hai| isase maiM aba ghara nahIM calUMgI / aba to pApa mujhe jaMna dIkSA dilA dIjie 1 putro ko bAta sunakara jinadatta ne kahA ki he putrI! jinadIkSA pAlana karanA atyanta kaThina hai aura terA yaha zarIra atyanta komala hai| ata: kucha dina ghara hI meM rahakara abhyAsa kara aura dharmadhyAna meM samaya bitaa| pIche dIkSA le lenaa| ityAdi vacanoM se rokA kintu usake rAma-roma meM vairAgya praveza kara cukA thaa| isase vaha kaba rukatI ? uso samaya mohajAla tor3akara padmazrI prAyikA ke nikaTa jAkara jinadIkSA le lii| dIkSita hokara pakSamAsopavAsAdi dAruNa tapa karane tathA dhora parISaha sahana karane lagI / anta meM paMcaparameSThI kA smaraNa karatI huI saMnyAsa vidhi se maraNa kara sahasrAra svarga meM jAkara deva huI va vahAM para nitya naye ratnoM ke svargIya AbhUSaNa pahanano hai| hajAroM deva-devAMganAyeM jinakI sevA meM rahate haiM usake aizvarya kA pAra nahIM aura na usake sukha kI hI sImA hai / vaha sadA zrI jinendra bhagavAna ko bhaktipUrvaka pUjA karatI hai aura unake caraNoM meM lIna rahakara bar3o zAMti ke sAtha apanA samaya gatIta karatI hai| saca to yaha hai ki puNya ke udaya se kyA-kyA nahIM hotA? isase Atmahitecchu bhavya puruSoM ko cAhie ki ve sAMsArika sukha kI pratAdi zubhAcaraNa karate hue bhI unake udaya janita zubhAkarmoM kI bAMchA nahIM karanI caahie| jisa puruSa ke bhoga kI abhilASA na ho so ni:kAMkSita aMgayukta hai / dekho anaMtamatI ko usake pitA ne kevala vinodavaza zIlavata de diyA thA / para usane usako bar3I dRr3hatA ka sAtha pAlana kiyA / karmoM ke parAdhIna sAMsArika sukha kI usane svapna meM kI abhilASA nahIM kii| usake prabhAva se vaha svarga meM jAkara deva huii| svarga ke sukha kA pAra nahIM hai / isalie bhavya puruSoM ko samyagdarzana ke niHkAkSita guNa kA avazyameva pAlana karanA cAhie // 2 // iti zrI niHkAMkSitAMge anaMtamatI kathA samAptaH / / pratha tRtIya nivicikitsA aMgasvarUpa varNana // 3 // apane meM uttama guNoM se yukta samajhakara va apane ko zreSTha mAnakara dUsare ke prati avajJA, tiraskAra va glAnirUpa bhAva honA vicikitsA yA glAni hai / yaha doSa mithyAtva ke udaya se hotA hai / isake bAhya cihna isa prakAra haiM--kisI dIna, daridrI, vikalAMga rogI ko dekhakara nidA, glAni, tiraskAra, nirAdara va upahAsa Adi karanA / samyagdRSTi jIva vicAratA hai ki karmoM ke udaya kI vicitra gati hai| kadAcit pApa kA udaya A jAya to kSaNamAtra meM dhanI se nirdhana, rUpavAn, kurUpa, vidvAna se pAgala, kulavAn se patita mora svasthatA se rogI ho jAte haiM / isase vaha dUsaroM ko honabuddhi se nahIM dekhatA aura Upara se apavitra zarIra para dhyAna nahIM dekara aMtaraMga guNoM ko dekha zAna, caritrAdi glAniyukta hote hue bhI jugupsA rahita sevA sahAyatA karatA hai / yahI nivicikitsA guNa hai / ava udAharaNArtha samyagdarzana ke tIsare nivicikitsA aMga meM prasiddha hone vAle uddAyana rAjA kI kathA likhate haiM / isI bharata kSetra meM kaccha deza ke antargata roravaka nAmaka bahuta sundara nagara thA / usa nagara ke rAjA udAyana samyagdRSTi the| ve bar3e dharmAtmA. vicArazIla, jina bhagavAn ke caraNa kamaloM ke bhaMvara aura sacce bhakta the| Apa rAjanIti ke acche vidvAn, tejasvI aura dayAlu the| ve durAcAriyoM ko ucita daNDa dete aura prajA kA notipUrvaka pAlana karate the| isase prajA kA una para bahuta prema thaa| aura ve bhI sadA prajA hita meM udyata rahA karate the| unakI rAnI kA nAma padmAvatI thaa| vaha bhI satI, dharmAtmA aura dayAlu thii| unakA mana sadA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prema purNimA ke candramA ke samAna parama nirmala aura pavitra rahatA thaa| vaha apane samaya ko prAyaH dAna, jinapUjA, vata, upavAsa, zAstrasvAdhyAyAdidharmadhyAna meM vyatIta karatI thii| uddAyana apane rAjya kA zAnti va sukhapUrvaka rAjya karane aura apanI zakti ke anusAra jitanA bana par3atA utanA dhArmika kArya meM samaya bitAte the| kahane kA prayojana yaha hai ki ve sarvathA sukhI the| unako kisI prakAra kI cintA nahIM thii| apanI kAryakuzalatA aura nIti parAyaNatA se zatru rahita ho niSkaMTaka rAjya karate the| eka dina saudharma svarga kA indra apane devoM ke madhya sabhAmaMDapa meM baiThA huA dharmopadeza kara rahA thA ki saMsAra meM sacce deva arahaMta bhagavAna hai, jo ki kSudhA, tRSA, roga, zoka, bhaya, vismaya, janma, jarA, maraNa rAga, dveSAdi aSTA daza doSa rahita bhUta, bhaviSyat, vartamAna kA jJAtA, satyArthavaktA aura sabake hitopadezaka, saMsAra ke duHkhoM se haTAne vAlA hai / saccA dharma, uttama kSamA, mArdava, Arjava, satya, zaucAdi dazalakSaNa rUpa tathA ratnatraya rUpa hai / sacce gurudeva haiM jinake pAsa parigraha nAma-mAtra bhI na ho / arthAt dasa prakAra ke bAhya aura caudaha prakAra ke aMtaraMga evaM caubIsa prakAra ke parigraha se rahita nirAraMbhI, nirabhilASI, jJAna dhyAna aura tapa rUpI ratna ke dhAraka ho vahI guru prazaMsanIya hai aura vahI saccI zraddhA hai jisase jIvAdika padArthoM meM ruci hotI hai| yahI ruci svarga mokSa ko pradAna karatI hai / yaha ruci arthAt zraddhA dharma meM prema karane se, tIrthayAtrA karane, jina bhagavAna kA rathotsava karAne, prAcIna maMdiroM kA jIrNoddhAra karAne, pratiSThA karAne, pratimA banavA kara virAjamAna karane aura apane sAdharmI bhAiyoM meM gau tatpavata aTa prIti rakhane se utpanna hoto hai / Apa loga dhyAna rakhie ki samyagdarzana eka vaha zreSTha tatva hai jisako samAnatA koI dUsarA nahIM kara sakatA / yahI samyagdarzana' naraka, tiryacAdi durgatiyoM kA nAza karake svarga mokSa sukha ko pradAna karane vAlA hai| isase sarvottama ratna ko tuma dhAraNa kro| isa prakAra samyagdarzana kA aura usake ATha aMgoM kA varNana karate hue jaba indra ne nivi cikitsA paMga ke pAlana karane vAle roravaka nagarAdhipati udAyana rAjA kI bahuta prazaMsA kI tava indra ke mukha se eka madhya loka ke manuSya kI prazaMsA sanakara vAsavakA nAmaka deva usI samaya svarga se bharata kSetra meM AyA aura udAyana rAjA kI parIkSA karane ke lie eka kor3hI muni kA mAyAvI veSa dhAraNakara bhikSA ke lie madhyAnhakAla meM uddAyana ke mahala gyaa| usake zarIra se kor3ha gala rahA thaa| usakI tIva vedanA se usake paira idhara-udhara par3a rahe the / rudhirasrAva se samasta zarIra para makkhiyAM bhina-bhinA rahI thIM / zarIra kI aisI vikRta avasthA hone para bhI jaba baha rAjadvAra para pahuMcA aura mahArAja udAyana kI usa para najara par3I taba ve usI samaya siMhAsana se uThakara sanmukha pAe aura bhaktipUrvaka mAyAvI muni kA AvhAna kiyaa| isake pazcAt saptaguNa sahita navadhAbhakti' pUrvaka harSa sahita rAjA ne muni ko prAmuka prAhAra kraayaa| rAjA mAhAra kara nivRtta hue ki itane meM usa kapaTI muni ne apane mAyAjAla se mahA durgandhita vamana kara diyA / usakI asAhya durgandhi ke mAre jitane aura loga pAsa meM khar3e the ve sabhI vahAM se calate bne| kevala uddAyana aura usako rAnI muni ke zarIra kI samhAla karane ke lie vahIM sthita rhe| rAnI muni kA zarIra sApha karane ke lie unake pAsa gaI / kapaTI muni ne usa becArI para bhI mahA durgandha uvAtta kara dii| rAjA aura rAnI ne isakI kucha bhI paravAha na karake ulTA isa bAta para pazcAtApa kiyA ki hamase mani ko prakRti viruddha na jAne kyA mAhAra de diyA gayA ? jisase muni mahArAja ko hamAre nimitta itanA kaSTa humaa| hama loga bar3e pApI va bhAgyahIna haiM jo aise uttama pAtra kA hamAre yahA~ nirantarAya pAhAra na ho skaa| saca hai ki hama jaise pApI prabhAge logoM ko manovAchita phala pradAna karane vAlA ciMtAmaNi ratna aura kalpavRkSa prApta nahIM hotaa|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 136 usI taraha supAtra ke dAna kA yoga bhI pApiyoM ko nahIM miltaa| isa prakAra apanI AtmaniMdA kara apane pramAda para bahuta-bahuta kheda aura pazcAtApa karate rAjA-rAnI ne muni kA saba zarIra prAsuka jala se dhokara sApha kiyaa| unakI isa prakAra acala bhakti ko dekhakara deva apanI mAyA sameTakara bar3I prasannatA ke sAtha bolA ki he rAja rAjezvara ! Apake vicitra aura nirdoSa samyaktva kI tathA nivicikitsA aMga ke pAlana karane ko apane sabhAmaMDapa ke madhya dharmopadeza dete huye sodharmendra ne dharmapremavadA hokara prazasA kI thI vaisI akSarazaH Thoka niklii| saMsAra meM Apa kA hI manuSya janma prApta karanA saphala aura sukha dene vAlA hai| tuma yathArtha samyagdRSTi aura mahAdAnI ho / vAstava meM tumhIM ne jaina zAsana kA rahasya smjhaa| yadi aisA na hotA to tumhAre binA aura kauna muni kI durgandhita udhAnta ko apane hAthoM se sApha karatA? rAjan ! tuma dhanya ho / zAyada hI isa bhUmaMDala para isa samaya Apa jaisA samyamdaSTiyoM meM ziromaNi koI hogaa| isa prakAra vAsava nAmaka deva uhAyana kI prazaMsA karatA hayA apane sthAna para calA gyaa| prathAnantara rAjA phira apane rAjya kA zAMti aura sukhapUrvaka pAlana karate huye dAna, pUjA, nata svAdhyAyadi dhArmika kArya meM apanA samaya vyatIta karane lge| isI taraha prAnanda pUrvaka nirvighna rAjya karate-karate uddAyana kA kucha aura samaya vyatIta ho gayA / eka dina vaha apane mahala para baiThe huye prakRti kI zobhA dekha rahe the ki itane meM eka bar3A bhArI bAdala kA Tukar3A unake netroM ke sAmane se niklaa| vaha thor3I sI dUra pahuMcA hogA ki eka prabala vAyu ke vega ne use dekhate-dekhate nAma zepa kara diyaa|kssnn bhara meM eka vizAla meghakhaMDa kI yaha dazA dekhakara uddAyana kI akhaM khula gaI / aura aba unheM sArA saMsAra hI kSaNika bhAsane lgaa| prayojana yaha hai ki unake hRdaya para vairAgya ne apanA adhikAra kara liyaa| citta meM vicArane lage ki strI, putra, bhAI, baMdhu, dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, sonA, cAMdI Adi jitane catana acetana padArtha hai vaha saba vidyut prakAzavat kSaNa bhara meM dekhate-dekhate naSTa hone vAle haiM aura saMsAra duHkha kA samudra hai / yaha zarIra bhI jise rAta-dina pyAra kiyA jAtA hai vaha bhI majA, asthi, mAMsa tathA raktAdi apavitra vastuoM se bharA huA hai / aise apAvana kSaNa bhaMgura zarIra se kauna buddhimAn prema karegA? ye pAMca indriyoM ke viSaya ThagoM se bhI bar3hakara Thaga haiM / inake dvArA ThagA huA prANI eka pizAcinI kI taraha unake vaza hokara apanI saba sudhi bhUla jAtA hai| ye jaisA nAca nacAte haiM vaisA hI nAcane lagatA hai / isa prakAra saMsAra zarIra bhogAdika kI anityatA vicAratA huA usI samaya mahala se utarakara apane putra ko bulAyA aura usake mastaka para rAjatilaka karake Apa antima tIrthaMkara mahAvIra bhagavAna ke samavazaraNa meM pahaMce aura bhakti pUrvaka bhagavAn ke caraNAraviMda kI pUjA kara unake caraNoM ke nikaTa hI unhoMne jina dIkSA grahaNa kara lii| jisakA indra narendra cakravartI prAdi sabhI Adara karate haiM / dIkSita hokara uddAyana rAjA kaThina se kaThina tapazcaraNa karate huye vairAgya ke sAtha kramazaH ratnatraya kI pUrNatA kara vArahaveM guNasthAna ke aMta ghAtiyA karmoM ke prabhAva se prAdurbhUta lokAloka kA prakAzaka kevalajJAna prApta kara iMdra dharaNendra cavAdi dvArA pUjya huye / usake dvArA unhoMne mukti kA mArga batalAkara aMta meM praghAtiyA karmoM kA nAza kara avinAzI, anaMta mokSapada ko prApta kiyaa| una svarga mokSa sukha ko dene vAle zrI uddAyana kevalI ko hama bhakti pUrvaka bArambAra namaskAra aura pUjana karate haiN| ve hameM bhI mokSapatha meM lagAkara kevalajJAna rUpI lakSmI pradAna kareM aura unakI rAnI satI prabhAvatI bhI usa samaya hI dIkSA grahaNa kara tapazcaraNa karatI aura bhaneka prakAra kI parISaha sahana karatI huI prAyu ke aMta meM samAdhimaraNa kara brahma svarga meM jAkara deva huI / jisa prakAra uddAyana munirAja ne samyagdarzana ke tIsare nivicikitsA aMga ko pAlana kara prakAzita kiyA usI taraha sabhI bhavya puruSoM ko bhI karanA ucita hai / vaha anupama sukha pradAna karane vAlA hai| iti nivicikitsAMge zrImadAyanastha kathA smaaptaa|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha praya samaya iNi aMga marNana prArambha pratatvoM meM tatva zraddhAna karanA mUDhadRSTi hai| yaha mithyAtva karma ke udayavaza jinhoMne guNadoSoM ke vicAra rahita aneka padArthoM ko dharmarUpa varNana kiyA hai aura jinake pUjana tathA namaskAra karane se jo ubhaya laukika kAryoM kI siddhi batAI hai aura unake nimitta hiMsA karane meM dharma mAnA prAdi mUDhadRSTi aMga kA dhAraka ina sabako mithyA jAnatA aura nissAra tathA azubha phala kA utpAdaka jAna dUra hI se tajatA hai aura inake dhArakoM meM mana se sammata na honA, kAyA se nahIM sarAhanA. vacana se prazaMsA nahIM karanA yahI samyaktvI kA amUDhadRSTi aMga ke pAlana karane meM prasiddha hone vAlI revatI rAnI kI kathA likhate haiN| vijayAI parvata kI dakSiNa zreNI meM meghakUTa nAmaka eka prasiddha aura manohara nagara thaa| usakA svAmI candraprabha nAma kA rAjA bar3A vicArazIla aura rAjanIti kA acchA bidvAna thaa| unhoMne bahuta samaya taka zatrurahita, niSkaMTaka, zAnti aura nItipUrvaka apane rAjya kI prajA kA pAlana kiyA / eka dina ve baiThe hue the ki ekAeka unheM tIrthayAtrA karane kI icchA huii| rAjakArya apane priyaputra candrazekhara ke adhIna karake ve tIrthayAtrA ke lie cala die / bahuta se siddha kSetroM aura atizayakSetroM kI yAtrA karatekarate ve dakSiNa mathurA meM pAye, vahA~ unako zrI guptAcArya ke darzana hue| candraprabha ne prAcArya se upadeza sunA / dharmopadeza kA unake citta para bahuta prabhAva pdd'aa| ve prAcArya mahArAja ke dvArA prokta 'paropakAro'tra mahApuNyAya bhUtale' prathA paropakAra karanA mahAn puNya kA kAraNa hai. yaha sunakara tIrthayAtrA karane ke lie eka vidyA ko apane adhikAra meM rakhakara kSullaka bana gye| eka dina unakI icchA uttara mathurA kI yAtrA karane kI huii| java ce jAne ko tatpara hue taba unhoMne apane guru mahArAja se pUchA he dayA ke samudra ! maiM yAtrA karane lie jA rahA hai| kyA Apako kisI ke lie kucha samAcAra kahanA hai ? taba guptAcAya bole mathurA meM sUrata nAma ke bar3e jJAnI aura guNI muni mahArAja haiM unheM merA bAra-bAra namaskAra kahatA aura samyag nI dharmAtmA revatI ke lie merI dharmavRddhi kahanA / kSullaka ne phira pUchA ki mahArAja ! ina do ke atirikta kyA kisI aura ko kucha kahanA hai ? prAcArya mahArAja ne kahA nhii| taba kSallaka mana meM :i:ne lagA ki prAcArya mahArAja ne ekAdazAMga jJAtA bhabyasena Adi manya muni tathA sabhyaktiyoM ke hote hue una sabako chor3akara kevala sUrata muni aura revatI ke lie hI namaskAra kiyA tathA dharmavRddhi dI ! isakA koI kAraNa pravazya honA cAhie / astu ! jo isakA kAraNa hogA, vaha svayaM mAlUma ho jAyegA, vyartha ciMtA meM magna hone se kyA lAbha yaha socakara candraprabha kSullaka vahAM se cala diye| uttara mathurA pahuMca kara unhoMne sUrata muni ko guptAcArya kI vandanA kaha sunaaii| usase sUrata muni bahuta prasanna hue| unhoMne candraprabha ke sAtha khUba vAtsalya kiyA jisase candraprabha ko bahuta khuzI huI / bahuta ThIka kahA hai ki 'ye kurvanti vAtsalyaM bhavyAH dharmAnurAgataH / sAmikeSu teSAM hi saphala janma bhuulte|' arthAt isa pRthvI mAla para unhIM kA manuSya janma prApta karanA saphala aura sukha dene vAlA hai jo dharmAnurAga se sAmiyoM ke prati samIcIna bhAvoM se vAtsalya prema karate haiN| isake anantara kSullaka candraprabha ekAdazauMga ke jJAtA, na, gatra ke bhavyasena muni ke pAsa gye| unhoMne bhavyasena ko sAdara
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra puSa namaskAra kiyA / para bhavyasena muni ne abhimAnavaza candraprabha ko dharma-vRddhi taka nahIM dii| aise abhimAna ko dhikkAra hai ki jina avicAriyoM ke vacanoM meM bhI daridratA hai / bahuta ThIka kahA hai 'yatra vAmaye'pi dAridrayamaviveka vikalAtmani / prApUrNaka kiyA tatra svapne syAvapi durlbhaa|' jina avivekI puruSoM ke Ae hue atithi kA vAcanika satkAra karane meM bhI daridratA hai to unase aura satkAra sAdara honA to svapna meM bhI durlabha hai / jaina zAstroM kA jJAna saba doSoM se nirdoSa hai, use prAptakara hRdaya pavitra honA hI cAhie garantu adhyAna leka ke pAsa kahanA isA hai ki usake prApta hone para bhI mAna prakaTa hotA hai / para yaha zAstra kA doSa nahIM, kintu yoM kahanA cAhie ki 'satyaM puNyavihInAnAmamRtaM ca vijAyate' arthAt pApiyoM ke lie amRta bhI viSa ho jAtA hai jaise uttama gaudugdha sarpa ke mukha meM gayA huA viSarUpa hI ho jAtA hai| jo bhI ho, phira bhI yaha dekhanA cAhie ki inameM kitanA bhavyapanA hai yA kevala nAma mAtra ke hI bhavya sena haiM, aisA vicArakara jaba dUsare dina prAptaH kAla bhavyasena muni kaNDala ko lekara zauca se nivata hone ke lie vahimi jAne lage taba candraprabha kSullaka bhI unake pIche-pIche ho lie| Age calakara candraprabha kSullaka ne apane vidyAbala se bhavyasena ke agrabhAga kI bhUmi ko komala aura hare-hare tRNoM se yukta kara diyA taba madhyasena grAge ko bhUmi ko komala tRNAMkuroM se acchAdita dekhakara yaha vicArane lage ki jinAgama meM to inako ekendriya jIva kahA hai, inakI hiMsA kA vizeSa pApa nahIM hotA hai, yaha socakara unakI kucha paravAha na karate hue una para se nikala gae / Age calakara jaba ve zauca se nivRtta ho cuke to taba zuddhi ke lie kamaNDalu kI pora dekhA to usameM jala kA eka bUMdu bhI nahIM milA, vaha A~dhA par3A huA thaa| taba to inako bahuta ciMtA huii| itane meM hI ekAeka kSullaka jI bhI vahAM A phuNce| kamaNDalu kA jala yadyapi kSullaka mahArAja ne hI prapanI vidyA ke bala se sukhAkara use praudhA girA diyA thaa| tathApi ve bar3e pAzcarya ke sAtha bole- munirAja Age calakara kucha dUrI para eka nirmala jala kA sarovara bharA huA hai| vahIM para jAkara zauca zuddhi kara liijie| bhacyasena apane pada ke kartavya kA kucha bhI dhyAna na rakhate hue jaisA kSullaka ne kahA vaisA hI kara liyA / saca bAta to yaha hai ki ki karoti na mUr3hAsmA kArya mithyAtvadUSitaH / na syAnmuktipradaMzAnaM pArinaM durdazAmapi / udagato bhAskarazcApi ki ghukasya sukhAyate / mithyAvRSTe: zrutaM zAstra kumArgAya pravartate / yathA maSTaM bhavetkaSTaM subuSaM sumbikAgatam / arthAt mUrkha puruSa mithyAtva ke vaza hokara kyA niSiddha kArya nahIM karate haiM / ina mithyAtvadUSita puruSoM ke jJAna aura cAritra mokSa kA kAraNa nahIM hote| jaise sUrya kA udaya ullU ko sukha kA kAraNa nahIM hotaa| mithyA zraddhAniyoM kA zAstra zravaNa karanA, zAstrAbhyAsa karanA kumAgaM meM hI pravartAne kA kAraNa hai jaise mIThA dUdha bhI bar3I ke sambandha se kar3avA ho jAtA hai| isa prakAra vicArakara candraprabha kSullaka ne bhavyasena muni kA prAcaraNa samajha liyA ki nAmamAtra ke jainI haiN| vAstava meM inakA jainadharma para zravAna nahIM / ye mithyAtvI haiN| usa dina se candraprabha kSullaka ne madhyasena kA nAma abhavyasena rakhA / satya bAta hai ki durAcAra se kyA-kyA nahIM hotaa| isa prakAra bhullaka candraprabha ne bhavyasena kI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha parIkSA kara aba revatI rAnI kI parIkSA karane kA vicAra kiyaa| dUsare dina apanI vidyA ke bala se kamala para baiThe hue aura vedoM ke mantroM kA mahAdhvani ke sAtha upadeza karate hue cAra mukha vAle brahma kA veSa bnaayaa| aura nagara se pUrva dizA kI ora kucha dUrI para Thahara gaye / ye hAla sunakara rAjA varuNa tathA bhavyasena Adi aneka jana unake darzana ke lie vahA~ gaye aura brahmAjI ko unhoMne namaskAra kiyaa| unake caraNa sparza kara bahuta prasanna hue aura apanA ahobhAgya samajhane lge| rAjA varuNa ne jAte samaya apanI priyA revatI se bhI caturmukha brahmAjI kI vandanA ke lie calane ko kahA thaa| para revatI samyaktva ratna se bhUSita saura jina bhagavAna kI ananya bhakta thI, isalie vaha nahIM gyii| usane rAjA se uttara meM kahA-'mahArAja! mokSa aura samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra prApta karAne vAlA saccA brahmA jinazAsana meM prAdi jinendra kahA gayA hai| unake sivA koI anya brahmA nahIM ho sakatA aura jisa brahmA kI vandanA ke lie pApa jA rahe haiM vaha brahmA nahIM kintu koI dhUrta manuSyoM ke cittaraMjana karane ke lie Thagane ke nimitta brahmA kA veSa banAkara AyA hai / maiM to kadAcit nahIM cluugii|' dUsare dina kSullaka ne garur3a para baiThe hue caturbhuja, zaMkha, cakra, gadA mAdi se yukta aura daityoM ko kaMpAyamAna karane vAle khar3aga sahita viSNa bhagavAna kA veSa banAkara dakSiNa dizA meM apanA DerA jamAyA aura phira tIsare dina buddhimAna kSullaka ne baila para baiThe hue pArvatI ke mukha kamala ko dekhate hue, zira para jaTA aura aMga meM bhasma lagAe hue, gaNapati yukta aura jinheM hajAroM deva Akara namaskAra kara rahe haiM, aise ziva kA veSa dhAraNa kara pazcima dizA kI tarapha zobhA bddh'aaii| cauthe dina usa buddhimAna kSullaka ne apanI vidyA ke bala se samavazaraNa meM siMhAsana para virAje hue ATha pratihAryoM se vibhUSita mithyAdRSTiyoM ke abhimAna ko naSTa karane vAle mAnastaMbhAdi se yukta nigraMthamuktadhArI aura hajAroM deva vidyAdhara, cakravartI, rAjA, manuSyAdi pAkara jisake caraNAravidoM ko namaskAra karate haiM, aisA saMsAra zreSTha tIrthakara kA bheSa banAkara uttara dizA ko alaMkRta kiyaa| tIrthakara bhagavAna kA prAgamana sunakarasaba manuSyoM ko prAnanda huA / sama prasanna hote hue bhaktipUrvaka unakI bandanA karane ko gye| rAjA varuNa tathA bhavyasena Adi bhI bandanA karane ko gye| bhagavAna ke darzana karane ke lie bhI revatI rAnI ko na jAtI huI dekhakara sabako bar3A Azcarya huaa| bahutoM ne usase vandanA karane ko calane ke lie prAgraha bhI kiyA para vaha nahIM gaI / kAraNa ki vaha samyaktva rUpI ratna ne bhUSita thI / use sarvatra devAdhideva jinendra bhagavAna ke bhASaNa kiye hue vacanoM para pUrNa tathA dRr3ha vizvAsa thA ki tIrthakara paramadeva caubIsa hI hote haiM aura vAsudeva nau tathA rudra gyAraha hote haiM, phira unakI saMkhyA kA ullaMghana karane vAle ye dasaveM vAsudeva, bArahaveM rudra tathA paccIsaveM tIrthakara kahA~ se mA sakate haiM ? ve to apane ne zubhAzubha karmoM ke anusAra jahA unheM jAnA thA, cale gaye, phira ye navIna racanA kaisI? inameM na to koI saccA rudra hai, na vAsudeva hai aura tIrthakara hai, kintu koI mAyAbI indrajAlika apanI dhUrtatA se logoM ko Thagane ke lie aneka rUpa dhAraNa kara letA hai| yaha vicAra kara revatI rAnI tIrthakara bandanA ke lie bhI nahIM gaI / saca hai kahIM sumeru parvata bhI vAyu se calAyamAna humA hai ? kadApi nhiiN| usI prakAra revatI bhI sumeruvat nizcala rhii| isake bAda kSullaka candraprabha zullaka hI ke veSa meM parantu aneka prakAra kI vyAdhi se prasita ho malina zarIra hokara revatI rAnI kI parIkSA ke lie madhyAhnakAla meM bhojana ke nimitta revatI ke mahala meM phuNce| pAMgana meM pahuMchate hI mULa khAkara pRthvI para dhar3Ama se gira pdd'e| usako dekhate hI dharmavatsalA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha revatI rAnI 'hAya-hAya' zabda uccAraNa karatI huI unake pAsa daur3I pAI aura bahuta bhakti tathA vinayapUrvaka unako saceta kiyA / isake pazcAt apane mahala meM le jAkara bahuta komala aura pavitra bhAtroM se harSapUrvaka rAnI revatI ne prAzuka pAhAra kraayaa| saca hai jo dayAvAna hote haiM, unakI buddhi dAna dene meM svabhAva se hI tatpara rahatI hai / candraprabha kSallaka ko aba bhI santoSa na humA ataH unhoMne bhojana se nivRtta hone ke pazcAt hI apanI mAyA se asahya durgadhayukta vamana kara diyaa| kSullaka kI yaha dazA dekhakara rAnI revatI ko bahuta duHkha huaa| usane bahuta pazcAttApa kiyA ki mujha pApina ke dvArA prakRtiviruddha na jAne kyA prAhAra de diyA gayA jisase inako itanA kaSTa huA / maiM bar3I prabhAginI hU~ jo aise uttama pAtra kA hamAre yahAM niraMtarAya pAhAra nahIM huA / isa prakAra bahuta-kucha pazcAtApa aura yAtmanindA kara apanI asAvadhAnatA ko dhikkArate hue usane kSullaka kA zarIra poMchA aura kiMcita uSNa jala se dhokara nirmala kiyaa| kSallaka revatI kI isa prakAra acala bhakti dekhakara bahata prasannatA ke sAtha bole.-devI! saMmAra meM zreSTha mere parama guru mahArAja guptAcArya kI dharma vaddhi tere mana ko pavitra kare jo ki saba siddhiyoM ko dene vAlI hai aura tumhAre nAma se maiMne yAtrA meM jahAM-tahAM jina bhagavAna kI pUjA ko hai vaha bhI tumheM kalyANa ko dene vAlI ho / he devI ! yathArtha meM tuma hI sabhyastvI ho vAstava meM tuma jaina zAsana ke rahasya ko jJAtA ho / tumane jina saMsAra zreSTha aura saMsAra samudra pAra karane vAle manu Tima prahaga kiyA hai usakI maiMne aneka taraha se parIkSA kI, para usameM tumako meru ke samAna acala paayaa| tumhAre isa trilokapUjya sampayatva kI kauna prazaMsA karane meM samartha haiM / arthAt koI nhiiN| Apa hI kA manuSya janma pAnA saphala hai / isa prakAra uttamottama guNabhUSita rAnI revatI kI prazaMsA kara usase sarvavRttAnta varNana kara kSullaka apane sthAna para calA gyaa| isake anantara varuNa nRpati aura revatI rAnI apane rAjya kA sukhapUrvaka pAlana karate hue dAna-pUjAdi zubha kArya meM apanA samaya binAne lge| isI prakAra rAjya karatekarate bahuta samaya vyatIta ho gyaa| eka dina rAjA ko kisI kAraNa se vairAgya ho gayA aura saMsAra, zarIra bhogAdikoM se use bar3I dhUNA huI / maiM Aja hI mohamAyA kA nAza kara apane hita ke lie tatpara ho jaauuN| yaha vicAra kara usI samaya apane zivakIti nAmaka putra ko rAjya bhAra sauMpakara Apa vana kI ora ravAnA hue maura usI samaya munirAja se dIkSA grahaNa kara lI joki saMsAra kA hita karane vAlI hai / dIkSita hokara unhoMne paMcAcAra Adi munivratoM kA niraticAra pAlana karate hue kaThina-se-kaThina tapazcaryA karane lage aura aMta meM mRtyu prApta kara samAdhimaraNa ke prabhAva se ve mAhendra svarga meM jAkara deva hue| jina bhagavAna ke caraNakamaloM kI paramabhakta mahArAnI revatI bhI saMsAra ke sukha ko sukhAbhAsa aura anitya samajhakara saba mAyA jAla sor3a jina-dIkSA grahaNa kara apanI zakti anusAra tapazcaryA kara prAyu ke anta meM brahma svarga meM jAkara mahavika deva huii| he bhavya puruSo ! yadi tuma bhI svarga yA mokSa sukha ko cAhate ho to jisa taraha zrImatI revatI rAnI ne mithyAtva chor3a pramUr3ha dRSTi aMga kA prakAza kiyA usI taraha tuma bhI mithyAtva chor3akara svarga mokSa sukha ke dene vAle atyanta pavitra aura bar3e-bar3e deva vidyAdhara rAjA-mahArAjAmoM se bhaktipUrvaka grahaNa kiye hue samyagdarzana kA aMga sahita niratidhAra pAlana kro| iti zrI amUDhadRSTayaMge revatI kathA smaaptaa||
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 NamokAra paMtha mazaranA tasya5 !' gAyanathA prArambha / / pavitra jaina mArga ko ajJAnI tathA asamartha janoM ke dvArA kI gaI nindA ko yathAyogya rIti se dUra karanA tathA apane guNa aura parAye doSoM ko DhakanA upagahana aMga hai / isa samyagdarzana ke pAMcaveM upagahana aMga ke pAlana karane meM prasiddha hone vAle jinendra bhakta kI kathA isa prakAra hai neminAtha bhagavAn ke janma se pavitra aura dayAlu puruSoM se paripUrNa isa bhAratavarSa meM saurASTra nAma kA eka deza hai / usake antargata pATaliputra nAma kA manohara nagara hai| jisa samaya ko yaha kayA hai usa samaya vahA~ ke rAjA yazodhvaja the| unakI rAnI kA nAma susImA thaa| yaha bar3I sundarI thii| usake eka putra thaa| usakA nAma suvIra thaa| becArI susImA ke pUrvopArjita karma ke udaya se vaha mahAvyasano aura cora ho gayA hai| saca to yaha hai ki jinheM prAge kuyoniyoM ke duHkha bhogane hote haiM unake na to uttama kUla meM janma lenA kAma AtA hai aura na aise putroM se becAre mAtA-pitA ko kabhI sukha hotA hai| gaur3adeza ke antargata eka tAmaliptA nAma kI sundara nagarI hai isameM jina bhakta nAma ke eka seTha rahate the| unakA jaisA nAma thA vaise hI ve jinendra ke bhakta bhI the| ve jinendra bhagavAn ke bhakta the| ve jinendra bhakta sacce udArAtmA aura vicArazIla the| ve apane zrAvaka-dharma kA barAbara pAlana karate rahate the| unhoMne bar3e-bar3e vizAla navIna jina mandira banavAe. bahuta se jIrNa mandiroM kA uddhAra kiyA jina pratimAra banabAkara unakI pratiSThA krvaaii| vaha cavidha saMgha ko bhaktipUrvaka dAna detA aura vaiyAvasya karatA thaa| samyagdRSTi ziromaNi jinendrabhakta seTha kA mahala sAta maMjila yA usakI antima maMjila paryAt sAtavIM maMjila para eka bahuta hI sundara jina caityAlaya meM zrI pAzvanAtha bhagavAn kI bahuta manohara aura ratnamayI pratimA thii| usapara ratnoM ke bane hue tIna chatra bar3I zobhA de rahe the| una chatroM meM eka para baDyamaNi nAma kA pratyanta kAMtimAna bahumUlya ratna lagA huA thaa| isa ratna kA vRttAMta rAjA yazodhvaja subIra ne sunaa| usane apane sAthiyoM ko bulAkara kahA-suniye ! jinendrabhakta seTha ke caityAlaya meM pratimA para lage hue chatratrayoM meM eka vaiDUryamaNi nAma kA bahumUlya ratna lagA huA hai / kyA tuma logoM meM se koI usa ratna ko lAne kA sAhasa rakhatA hai ? unameM se sUryaka nAma kA eka cora bolA mahArAja ! yaha to eka atyanta sAdhAraNa bAta hai / para yadi vaha rala indra ke mastaka para bhI hotA to maiM use kSaNabhara meM lA sakatA thaa| saca hai jo jitane durAcArI hote haiM ve utanA hI pApa karma bhI kara sakate haiM / sUryaka ke lie suvIra ko pora se ratna lAne kI prAzA huii| vahA~ se Akara usane eka mAyAvI kSulkaka kA veSa dhAraNa kiyaa| kSallaka banakara logoM ko Thagane ke lie vaha brata upavAsAdi karane lgaa| usase u zarIra kucha hI dinoM meM bahuta kRza ho gyaa| __ tatpazcAt vaha aneka nagaroM paura grAmoM meM ghUmatA huA aura logoM ko apane kapaTI veSa se ThagatA humA kucha dinoM meM tAmaliptApurI A phuNcaa| jinendra bhakta seTha bar3e dharmAtmA the isalie dharmAtmAnoM ko dekhakara unheM bar3I prasannatA hotI thii| unhoMne jaba isa dhUrta kSullaka ke Agamana kA samAcAra sunA to unheM bahuta prasannatA huii| ve usI samaya saba gRha kArya chor3akara kSullaka mahArAja kI vaMdanA ke lie gye| tapazcaryA se unake kSINa zarIra ko dekhakara unakI usa para aura adhika zraddhA ho gyii| unhoMne bhakti ke sAtha kSullaka ko praNAma kiyA aura phira ve isa kSullaka ko apane ghara para le paae| saca bAta to yaha hai ki 'aho dhUrtasya dhUrtatvaM lakSyate ke na bhuutle| palpa prapaMcato gAI vidvAmsazcApi vssitH|| ka
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha arthAt jinakI dhUrtatA se acche-acche vidvAna bhI jaba uge jAte haiM to becAre sAdhAraNa puruSoM ko kyA majAla jo ve unakI dhUrtatA kA patA pA sakeM / kSullaka jI ne caityAlaya meM pahuMcakara jaba usa jaiDUryamaNi ko dekhA to unakA hRdaya Ananda ke mAre bA~soM uchalane lagA / ve usI prakAra saMtuSTa hue jisa prakAra koI sunAra apane pAsa koI vastu vanaar ke lie lAe hue sone ko dekhakara saMtuSTa hotA hai kyoMki usakI abhiruci sadeva corI kI ora hI lagI rahatI hai| jinendra bhakta ko usake mAyAcAra kA kucha patA nahIM lgaa| isIlie usa mAyAcArI kSullaka ke manA karane para bhI use bar3A dharmAtmA samajhakara unhoMne yAgrahapUrvaka apane jinAlaya kI rakSA karane ke lie use niyukta kara diyA aura zrApa usase pUchakara samudra yAtrA karane ke lie cala par3e / jinendrabhakta ke ghara se bAhara hote hI kSullaka mahArAja kI manokAmanA siddha ho gayo / uso dina zraddha rAtri ke samaya vaha usa tejasvI ratna ko kapar3oM meM chipAkara ghara se bAhara ho gayA, para pApiyoM kA pApa kabhI nahIM chipatA / kahA bhI hai- dArI tatprasiddha pelava pApataH / bhavasyeva bhavabhramaNavatyakaH // ' 145 arthAt pApI loga bahuta chipakara bhI pApa karate haiM, para vaha chipatA nahIM aura prakaTa ho hI jAtA hai aura pariNAma meM anantakAla taka duHkha bhoganA par3atA hai| yahI kAraNa thA ki ratna lekara bhAgate hue use sipAhiyoM ne dekha liyaa| ve use pakar3ane ko daudd'e| zullaka jI dubale-patale pahale se hI ho rahe the, isIlie bhAgane meM apane ko zrasamartha samajha vivaza hokara seTha jinendra bhakta ho kI zaraNa meM gaye aura prabho ! bacAiye, bacAiye ! yaha kahate unake caraNoM meM gira pdd'e| "cora bhAgA jAtA hai. use pakar3anA" aise zabdoM ko zravaNa kara jinendra bhakta ne samajha liyA ki yaha cora hai, aura kSullaka kA veSa dhAraNa kara logoM ko ThagatA phiratA hai| yaha jAnakara bhI darzana kI nindA hone ke bhaya se jinendra bhakta ne kSullaka ko pakar3ane ko Aye hue apane sipAhiyoM se kahA- Apa loga bar3e nAsamajha haiM / Apane bahuta burA kiyA jo eka tapasvI ko cora btaayaa| ratna to ye mere kahane se lAe the| Apa nahIM jAnate ki ye bar3e saccaritra sAdhu haiN| astu, Age se dhyAna rakhie / ' jinendra bhakta ke vacanoM ko sunate hI saba sipAhI ThaMDe par3a gaye aura unheM namaskAra kara apane sthAna para cale gye| jaba saba sipAhI loga cale gaye taba jinendra bhakta ne kSullaka jo se ratna lekara ekAMta meM kahA- mujhako atyanta du:kha ke sAtha kahanA par3atA hai ki tuma aise pavitra veSa ko dhAraNa kara aise nIca karmoM se kalaMkita kara rahe ho| kyA tumheM yaha ucita hai ? smaraNa rakho, jo manuSya kevala saMsAra ko Thagane ke lie aisA bhAyAcAra karatA hai, bAhara dharmAtmA banane kA DhoMga racatA hai, logoM ko dhokhA dekara apane mAyAjAla meM phaMsAtA hai, vaha manuSya tiryaMcAdi durgati kA pAtra hotA hai| kyA yaha bAharI damaka aura sIdhApana kevala dikhAnA hai| kevala baguloM kI haMsoM meM gaNanA karAne ke lie hai ? aise anayoM se tumheM kugatiyoM meM anantakAla paryaMta duHkha bhogane pdd'eNge| zAstrakAroM ne pApI puruSoM ke lie likhA hai- 'ye kRtvA pAtakaM pApAH poSayaMti svakaM bhuvi / nyAyakramaM teSAM mahAduHkhabhavArNave // 1 arthAt jo pApI loga nyAya mArga chor3akara pApa ke dvArA apanA nirvAha karate haiM, ve saMsAra samudra meM anantakAla taka duHkha bhogate haiM / dhyAna rakho ki anIti se calane vAle aura pratyanta tRSNAvAn tuma
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 NamokAra graMtha jaise pApI loga bahuta hI zIghratA se nAza ko prApta ho jAte haiM / tumheM ucita hai ki tuma bar3I kaThinatA se prApta hue isa manuSya janma ko isa prakAra anarthoM meM na lagAkara kucha grAtmahita kro|' isa prakAra zrIra bhI bhavya puruSoM ko durjanoM ke malina karmoM se niMdA ko prApta hone vAle samyagdarzana kI rakSA karanA yogya hai / jina bhagavAn kA zAsana pavitra hai nirdoSa hai, use jo sadoSa banAne kA prayatna karatA hai, vaha mUrkha hai, unmatta hai| aisA ThIka bhI hai kyoMki unako vaha nirdoSa, pavitra jaina varma acchA jAna bhI nahIM par3anA jaise pittajvara vAle ko amRta ke samAna mIThA godugdha bhI kar3avA hI lagatA hai| jisa prakAra samyagdarzana ke upagUhana aMga kA jinendra bhakta ne pAlana kiyA usI prakAra anya bhavya puruSoM ko bhI avazya upagUhana aMga kA pAlana karanA cAhie / iti upagUhanAGge jinendrabhaktasya kathA samAptA / // matha sthitikaraNa aMga varNana prArambhaH // karma ke udayavaza kisI kAraNa se svayaM ko thA para ko dharma se zithila hote hue dekhe to usa samaya jisa taraha bane usa taraha dharma meM dRr3ha tathA sthira karanA sthitikaraNa hai / samyagdRSTi ko ucita hai ki citta calAyamAna hone vAle ko dharmopadeza dekara dRr3ha kare / nirdhana ko dhana, prAjIvikA dekara, rogI ko auSadha dekara bhagavAna ko nirbhaya kara dharma meM lagAe / samyagdarzana ke isa sthitikaraNa guNa pAlana karane meM prasiddha hone vAle vAriSeNa muni kI kathA isa prakAra hai bhagavAn ke pacakalyANakoM se pavitra aura saMsAra zreSTha vaibhava ke sthAna bhAratavarSa meM magadha nAma kA eka detA hai ! usake santa rAma nAma kA eka sundara aura prasiddha nagara hai| usakI sundaratA saMsAra ko cakita karane vAlI hai| nagara nivAsiyoM ke puNyodaya se vahA~ ke rAjA zreNika bar3e guNI the / vaha samyagdRSTi udAra dharma premI aura rAjanIti ke acche vidvAna the| unakI mahArAnI kA nAma celanA thaa| vaha bhI samyaktva rUpI zramUlya ratna se bhUSita thI / vaha bahuta sundara, buddhimatI satI sarala svabhAva vAlI aura viduSI thii| vaha sadA dAna detI aura jina bhagavAna kI pUjA karatI thI, bar3I zraddhA ke sAtha upavAsa, svAdhyAya karatI thI aura pavitracitta thI / usake vAriSeNa nAma kA eka putra thaa| vAriSeNa bahuta guNI zrAvakadharma pratipAlaka aura dharmapremI thaa| eka dina magadhasundarI nAma kI eka vezyA rAjagRha ke upavana meM krIr3A karane ko AI huI thii| usane vahAM zrIkIti nAmaka seTha ke gale meM eka bahuta hI sundara ratnoM kA hAra par3A huA dekhA, use dekhate ho magavasundaro usa hAra para mugdha ho gaI, usa hAra ke prApta kiye binA usako apanA jIvana vyartha pratIta hone lagA / samasta saMsAra use hAramaya dikhAI dene lagA / vaha udAsa mukha hokara apane ghara para lauTa aayii| jaba rAtri ke samaya usakA premI vidyuta cora usake ghara para zrAyA, taba vaha magadhasundarI kA udAsa mukha dekhakara bar3e prema ke sAtha pUchane lagA he priya ! maiM Aja tumako udAsa mukha dekha rahA huuN| isakA kyA kAraNa hai, mujhe satya satya batAiye kyoMki tumhArI yaha udAsI mujhe atyaMta duHkhI kara rahI hai| taba magadhasundarI ne vidyut cora para kaTAkSa bANa calAte hue kahA prANavallabha ! tuma mujha para itanA prema karate ho, para mujhako to jAna par3atA hai ki yaha saba tumhArA dikhAU prema hai dhaura yadi tumhArA mujha para saccA prema hai to zrIkIrti ke gale kA hAra jise ki Aja maiMne bagIce meM dekhA hai, lAkara mujhe dIjiye, jisase merI manokAmanA pUrNa ho| vaha hAra bahuta hI sundara hai / merA to vizvAsa hai ki vaha, advitIya hAra eka hI hai| Apa yadi use lAkara deM tabhI maiM samabhUMgI ki Apa mujhase saccA prema karate haiM aura taba hI mere prANavallabha hone ke adhikArI ho sakeMge, anyathA nahIM /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra zreya vidyuta cora magadhasundarI kI aisI kaThina pratijJA sunakara pahale to kucha hicakA, para sAtha ho usake prema ne use hAra curAkara lAne ko bAdhya kiyA / use apane jIvana ko bhI kucha paravAha na karake isa kaThina kArya ke lie bhI tatpara honA pdd'aa| vaha use saMtoSa dekara usI samaya vahAM se hAra curAne ke lie thIkIti seTha ke mahala pahuMcA / usane unake zayanAgAra meM pahuMcakara unake gale meM se apanI kAryakuzalatA ke sAtha hAra nikAla liyaa| phira bar3o zIghratA se vahA~ se calatA banA / vaha paharedAroM ke madhya meM se sApha nikala jAtA para apane divya teja se ghora andhakAra kA nAza karane vAle hAra ne usake parizrama para kucha bhI dRSTi na dekara usake prayatna ko saphala na hone dene ke liye apane divya prakAza kona rokA / isase use bhAgate hue sipAhiyoM ne dekha liyA aura phira use pakar3ane ko daur3e vidyuta cora bhI khaba tIvratA se bhAgA aura bhAmatA-bhAmatA zamazAna kI ora jA niklaa| usa samaya vAriSeNa vahA~ kAyosarga dhyAna kara rahA thA / vidya t bora ne vahAM hI ucita maukA dekara apane pIche Ane vAle sipAhiyoM ke paMje se chUTane ke liye usa hAra ko vAriSeNa ke Age DAla diyA aura vahAM se bhAga gayA / itane meM sipAhI bhI vahA~ prA pahuMce / ve sipAhI dhyAna meM sthita vAriSeNa ko hAra ke pAsa khar3e dekhakara bhauccake se raha gaye / ve use usa avasthA meM dekhakara ha~se aura bole-vAha ! cAla to khUba khelii| mAnoM hama to kucha jAnate hI nahIM mujhe dharmAtmA aura dhyAnI jAnakara sipAhI chor3a jAeMge aisA soca rahe ho para yAda rkhie| hama loga apane svAmI kI saccI naukarI karate haiN| hama tumako kabhI nahIM chodd'eNge|' yaha kaha kara vAriSeNa ko bA~dhakara rAjA zroNika ke pAsa le gaye aura kahane lage -mahArAja! ye hAra curAkara liye jA rahe the / ataH hamane inheM pakar3a liyaa| yaha sunate hI rAjA zroNika ke hRdaya meM krodha kA prAveza ho gayA aura unakA ceharA lAla ho gayA / aA~khoM se krodhAgni kI cinagAriyAM nikalane lgiiN| unhoMne siMha ke samAna garaja kara kahA-dekho ! 'isa pApo kA nIca kama, jo zmazAna meM jAkara dhyAna karatA hai aura logoM ko yaha dikhalAkara ki maiM bar3A dharmAtmA aura dhyAnI hU~, ThagatA hai| dhosA detA hai / re pApI ! kula kalaMka ! dekhA maiMne tere dharma kA DhoMga 1 saca kahA hai ki durAcArI manuSya logoM ko dhokhA dene ke liye kyA anartha nahIM karate ? jisako maiM rAjya siMhAsana para baiThAkara jagat kA adhIzvara banAnA cAhatA thA, acchA jo itanA durAcArI hai, prajA ko dhokhA dekara ThagatA hai use yahAM se le jAkara isakA mastaka chedana kara do ! apane khAsa putra ke liye aisI kaThora AjJA sunakara saba citralekha se hokara zreNika mahArAja kI ora dekhane lage sabakI AMkhoM meM pAnI bhara AyA-para kisakA sAhasa, jo unakI prAjJA kA prativAda kara sake ! jallAda usI samaya vAriSeNa ko badhyabhUmi meM le gaye aura usI samaya unameM se eka ne khar3aga nikAlakara unakI gardana para maaraa| para kaisA Azcarya ! unakI gardana para bilkula ghAva nahIM huA, apitu vAriSeNa ko ulTA yaha jAna par3A mAnoM kisI ne usa para phUloM ko mAlA pheMkI ho / jallAda loga dekhakara dAMtoM tale uMgalI davA gaye / vAriSeNa ke puNya ne usa samaya isakI rakSA kii| saba kahA hai bane raNe zatrajalAgnimadhye mahArNave parvatamastake thaa| suptaM pramatta viSamasthita vA rakSati puNyAni puraskRtAni / / arthAta nirjana vana, raNa, (saMgrAma) zatru, jala, agni inake madhya meM, tathA mahArNava ke madhya meM, parvata ke zikhara para, suSuptAvasthA meM, vikarAla viSama sthAna meM sthita hone para pUrvopAjita puNya karma rakSA karatA hai / aura dharmAtmA va puNyavAna manuSyoM ko kahIM kaSTa nahIM hotaa| unake puNya ke prabhAva se duHkha rUpI sAmagrI bhI sukha rUpa meM pariNita ho jAtI hai|
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha yathoktaM aho puNyena tovAgnirjalaravaM bhUtale, samudra sthalatAmeti viSaM ca sudhAyate (1) zatru mitratvamApnoti vipattiH sampadAmate / tasmAnsukhaiSiNo bhanyoH puNyaM kurvatu nirmalam / (2) arthAt puNya ke udaya se havana se uttejita Upara ko ur3a rahe haiM sphuliMga jisake, aisI tIvAgni bhI jala rUpa ho jAtI hai, bhayaMkara vikarAla samudra sthavarUpa ho jAtA hai| prANoM kA ghAtaka halAhala viSa amata ho jAtA hai| apane nAmamAtra ke uccAraNa ko zravaNa karane meM asamartha aise zatru mitrA mitra ho jAte haiN| duHstra ciMtA rUpI jvAlAoM se mana ko saMtapta karane vAlI vipatti saMpatti ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai / isalie jo manuSya sukha kI icchA karate haiM, unako pavitra kAryoM dvArA puNyotpAdana karanA caahie| jina bhagavAn ke caraNa kamaloM kI pUjA karanA, caturvidha dAna denA, vrata upavAsa karanA, svAdhyAya karanA, paropakAra karanA, saba jIvoM ko abhayadAna denA, sadA mAyAcAra rahita pavitra citta rahanA, paMcaparameSThI kI bhakti karanA, hiMsA, maTha, corI Adi pApa karmoM kA na karanA, puNya utpanna hone ke kAraNa haiN| vAriSeNa kI yaha Azcaryajanika avasthA dekhakara saba usakI jayajayakAra karane lge| devoM ne prasanna hokara jayajayakAra uccAraNa karate hue una para sugaMdhita phUloM kI varSA kI / nagara nivAsiyoM ko isa samAcAra ke sunane se bar3A Ananda huA / sabane eka svara meM kahA vAriSeNa tuma dhanya ho / vAstava meM tuma sAdhu puruSa ho ! tumhArA riTa bahuMta nirmala hai| tuma hiTa bhagavAn ke sacce sevaka ho / tuma pavitra aura puruSottama ho ! tuma jaina dharma ke sacce pAlana karane vAle ho / puNyapuruSa ! tumhArI jitanI prazaMzA kI jAe utanI thor3I hai| saca hai, puNya ke prabhAva se kyA nahIM hotA? mahArAjA theNika ne jaba isa alaulika ghaTanA kA vRttAMta sunA to unako bhI isa apane binA vicAre kiye hue kRtya para bahuta pazcAtApa humA / ye duHkhI hokara bole ye kurvati jar3AtmAnaH kArya loke'vicArya ca te sIdati mahatto'pi mAvRzA dukha saagre| arthAt jo mUrkha loga Aveza meM prAkara vinA bicAre kisI kArya ko kara baiThate haiM ve phira bar3e hI kyoM na hoM, unako merI taraha se duHkha sAgara meM par3anA par3atA hai / ataeva cAhe kaisA bhI kAma kyoM na ho, usakobar3e vicAra ke sAtha karanA cAhiye / zreNika mahArAja isa prakAra bahuta kucha pazcAtApa karake apane putra vAriSeNa ke pAsa vadhyabhUmi meM pAye / vAriSeNa kI puNyamUrti ko dekhate hI unakA hRdaya putra prema se bhara pAyA / unakI praoNkhoM se azrupAta hone lage / bar3e prema ke sAtha usane apane putra ko chAtI se lagAyA aura rote huye kahane lage--pyAre putra ! merI mUrkhatA ko kSamA kro| maiM krodha ke prAveza meM pAkara aMdhA ho gayA arthAt vicArahIna ho gayA thaa| isalie pUrvApara kA kucha vicAra na karake maiMne tumhAre sAtha bar3A anyAya kiyA / he putra ! pazcAtApa rUpI agni meM merA hRdaya jala rahA hai / use apane kSamA rUpI jala se zAnta kara do| maiM duHkha rUpI sAgara meM DUbA humAgAta khA rahA huuN| mujha praba kRpA rUpI sahArA dekara nikaalii| apane pUjya pitA kI yaha hAlata dekhakara vAriSeNa ko bahuta kaSTa huaa| vaha bolA pitA jI! Apa yaha kyA kahate haiM ? Apa aparAdhI kaise ? Apane to apane kartavya kA pAlana kiyA hai apane kartavya kA pAlana karanA koI aparAdha nhiiN| nyAyI puruSoM kA yahI dharma haiM ki cAhe apanA putra ho yA bhAI tathA kaisA hI snehI kyoM na
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 1t ho. usako aparAdha karane para avazya hI yathAyogya daNDa dete haiM / pakSapAta kadAcita nahIM krte| jaise nItikAra ne kahA hai-- baDo hi kevalIhalokamimaMcAmuca rakSati / rAzA zatrau ca putre ca yathA doSa zamaM dhRtaH / prati cAhe rAjA kA zatru ho athavA putra ho, usake kie hue doSa ke anusAra daNa denA ho rAjA ko isa loka aura paraloka meM rakSA karatA hai| mAna lIjie ki yadi pApa putra-prama ke vaza hokara mere lie bAja kI prAsAde to sonA kyA samajhatI ? cAhe maiM maparAdhI nahIM bhI thA, taba bhI kyA prajA isa bAta ko dekhatI ? kadApi nahIM / vaha to yahI samajhatI ki rAjA ne apanA putra jAnakara chor3a diyA / pitAjI ! Apane bahuta buddhimAnI kA kArya kiyA hai / ApakI nIti parAyaNatA ko dekhakara merA hRdaya prAnanda samudra meM magna ho rahA hai / mApane prAja pavitra vaMza ko lAja rakha lii| yadi mApa aise bhI apane kartavya se zithila ho jAte to sadA ke liye kula ko kalaMka kA TIkA laga jaataa| isalie Apako to prasanna honA cAhie na ki duHkhI / hA~, itanA avazya huA ki merA isa samaya pApa karma kA udaya thA jo mujhe niraparAdhI hote hue bhI aparAdhI bananA par3A, parantu mujhe isa bAta kA kiMcita bhI kheda nahIM kyoMki 'avazya mevabhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham / ' jo jaisA zubhAzubha karma karatA hai usako tadanusAra zubhAzubha phala bhI avazya bhoganA par3atA hai| phira mere lie karmoM kA phala bhoganA koI naI bAta nahIM hai| putra ke aise unnata aura udAra vicAra sunakara zreNika bahuta prAnandita hue aura saba duHkhoM ko vismaraNa kara kahane lage -putra ! satpuruSoM ne bahuta ThIka likhA hai caMdana zuSyamANaM , vahyamAno yathA'guru: nayAti vikriyA sAdhuH pIDito'pi tathA'paraH / / arthAta caMdana ko kitanA bhI ghisiye, agaru ko khUba jalAiye, usase unakA kucha na digaDa kara ulTI unameM se sugaMdhi nikalatI hai / usI prakAra satpuruSoM ko duSTa loga kitanA bhI satAveM, kitanA hI kaSTa deM, para ve usase kucha bhI vikRta avasthA ko prApta na hokara sadA zAnta rahate haiM aura apane ko kaSTa dene vAle para pratyupakAra hI karate haiN| bAripeNa ke puNya kA prabhAva dekhakara vidya t cora ko bahuta bhaya heyaa| usane socA ki yadi rAjA ko merA inake caraNAgra bhUmi meM hAra pheMkane kA vRttAMta mAlUma ho jAegA to mujhe bahuMta kaThora daNDa deNge| isase maiM svayaM hI jAkara unase saba satya-satya vRttAMta kaha dU jisase kadAcita mujhako ve kSamA kara deN| aisA vicAra kara vidyutcora rAjA ke sammukha upasthita hokara hAtha jor3a savinaya nivedana karane lagA-mahArAja ! yaha saba pApa karma merA hai / pavitrAtmA vAriSaNa sarvathA nirdoSa hai / pApina dezyA ke mohajAla meM phaMsakara yaha nIca kRtya maiMne kiyA thaa| para bhASa se maiM aisA kabhI nahIM kruuNgaa| mujhe dayAkara kSamA kiijie| rAjA zreNika vidyuta cora ko apane nIcakarma ke pazcAtApa se dukhita dekhakara abhayadAna dekara apane priya putra vAriSeNa se bole-putra ! aba rAjadhAnI meM clo| tumhArI mAtA tumhAre viyoga se bahuta dukhI ho rahI hoNgii| apane darzana dekara unake netroM ko tRpta karo / tava sAMsArika viSaya bhogoM se parAi.. mukha vAriSeNa apane pUjya pitA ke ina sneha yukta vacanoM ko sunakara bole-'he pitA ! mujhako kSamA kiijie| maiMne saMsAra kI lIlA bahuta dekha lI / merI AtmA paba usameM praveza karane ke lie mujhe rokatI
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha hai / ataeva Apa mujhase ghara para calane kA Agraha na karake aba mujhe zIghra hI usa akhaMDa avinAzI cirasthAyI saccA pAtmIka sukha prApta karane kI sIr3hI jinadIkSA lene kI prAjJA dIjie kyoMki prayama to isa kAla meM prayu hI bahuMta nyUna hai aura usameM se bahuMta bhAga to pahale hI vyatIta ho cukA aura zeSa bhI paba pala, ghar3I, pahara, dina, pakSa, mAsAdi karake vyatIta hotA jAtA hai tathA gayA huMgrA samaya koTi prayatna karane para bhI vApisa nahIM A sktaa| isalie aba vilaMba karanA ucita nahIM haiM / AzA ho jina (NA kAmAzraya grahaNa karUgA / suniye, aba se merA kattavya hogA ki maiM sadaMba vana meM rahakara muni mArga para calatA huA nirdoSa zuddha pAhAra apane pANi pAtra meM luuNgaa| nijAtmadhyAna meM lavalIna ho prAtma-hita kruuNgaa| mujhe aba yaha saMsAra duHkhamaya aura keli ke stambhavat nissAra mAlUma par3atA hai / isalie maiM jAnabUjha kara apane ko duHkhoM meM phaMsAnA nahIM cAhatA kyoMki hAtha meM dIpaka lekara bhI yadi koI kUpa meM giranA cAhe to usa dopaka se kyA lAbha ? mujhe akSaroM kA jJAna hai / aura saMsAra kI lIlA se bhI paricita huuN| itanA hote hue bhI yadi maiM isameM phaMsA rahUM to mujha jaisA kauna mUrkha hogA? maiM prApakI prAjJA kA ullaMghana kara virodha kara rahA hUM ataH mujhe Apa kSamA kiijie|" aisA kaha pitA ko namaskAra kara vAriSeNa usI samaya vana kI ora cala die aura sukhadeva muni ke pAsa jAkara unase dIkSA grahaNa kara lii| tapasvI banakara vAriSeNa muni bar3I dRr3hatA ke sAtha muniyoM kA cAritra niraticAra pAlana karate hue kaThina se kaThina tapazcaryA karane lage / ve aneka deza videzoM meM ghUmakara dharmopadeza karate hue eka bAra palAzakUTa nAmaka nagara meM phuNce| vahA~ usa nagara meM zreNika kA.mantrI agnibhUti rahatA thaa| unake putra kA nAma puSpaDAla thA / vaha bahuta dharmAtmA thApaura dAna, pUjA, vrata Adi zubha kAryoM meM sadaiva tatpara rahatA thaa| vaha vAriSeNa muni ko bhikSArtha Ate hae dekhakara prasannatApUrvaka unake sammukha pAyA aura bhaktipUrvaka AhvAna kara usane navadhAbhaktipUrvaka harSa ke sAtha muni ko prAsuka bhojana karAyA / AhAra karake jaba vAriSeNa muni vana meM jAne lage taba puSpaDAla mantro putra bhI kucha to bhakti se, kucha bAlyAvasthA kI mitratA ke sambandha se aura kucha rAjaputra ke lihAja se thor3I dUra unheM pahu~cA pAne ke lie apanI strI se pUcha kara unake pIche-pIche cala diyA / dUra taka jAne icchA na hote hue bhI vaha muni ke sAtha-sAtha calA gayA kyoMki use vizvAsa thA ki thor3I dUra jAne ke pazcAta ve mujhe lauTa jAne ke lie kaheMge hI, para muni ne usase kucha nahIM kahA to usakI cintA bar3ha gii| usane muni ko yaha samajhAne ke lie ki maiM nagara se adhika dUra mA gayA hU~, mujhe ghara para zIghra vApisa jAnA hai, kahane lagA-kumAra ! yaha vahI sarovara hai jahAM hama maura Apa khelA karate the / yaha vahI chAyAdAra aura unnata AmravRkSa hai jisake nIce pApa aura hama bAlalIlA kA sukha lete the| isa prakAra ke apane pUrva paricita cinhoM ko bAra-bAra dikhalAkara puSpaDAla ne muni kA dhyAna apane dUra nikala gAne ko prora mAkarSita karanA cAhA. para mani usake idaya lauTa jAne ko na kaha sake kyoMki unakA vaisA mAgaM nahIM thaa| isake pratikUla unhoMne puSpaDAla ke kalyANa kI icchA se use khUba vairAgya kA upadeza de dekara jina-dIkSA de dii| puSpaDAla muni ho gayA paura saMyama kA pAlana karane lgaa| vaha zAstrAbhyAsa bhI karane lagA parantu taba bhI usakI viSaya vAsanA miTI nhiiN| usako bAra-bAra apanI strI smaraNa Ane lgii| bhAcArya kahate haiM ki vikkAmaM viG mahAmohaM biGa bhogAnyasvasabaMcitaH / sanmArgopi sthito jantumahAnAti nihitam /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa prarthAt usa kAma ko, usa moha ko aura una bhogoM ko dhikkAra hai jinake vaza hokara uttama mArga meM calane vAle bhI apanA hita nahIM kara paate| yahI hAla puSpa DAla kA huA jo muni hokara bhI mapanI strI ko hRdaya se na bhulA skaa| isa prakAra puSpaDAla ko bAraha varSa vyatIta ho gaye / usakI tapazcaryA sArthaka hone ke lie guru ne use tIrtha yAtrA kara pAne kI mAjJA dI aura usake sAtha svayaM bhI cala die| ve donoM muni tIrtha yAtrA karate-karate eka dina bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa meM phuNce| bhagavAna ko unhoMne bhaktipUrvaka namaskAra kiyaa| usa samaya gaMdharva deva bhagavAna kI bhakti kara rahe the| unhoMne kAma kI niMdA meM eka patha pdd'aa| vaha padya yaha yA mahala kucalI dummaNI pAhepasiyaNNa, kaha jove sahasaNiya ghara umbhate viraheNa // arthAt strI cAhe mailI ho, kucalI, ho, hRdaya kI malina ho para vaha bhI apane pati ke pravAsI hone para, videza meM rahane para nahIM jIkara pati viyoga se bana-bana parvatoM-parvatoM meM mArI phiratI hai arthAt kAma ke vaza hokara na karane yogya kAma bhI kara DAlatI hai|| ukta padya ko sunate hI puSpaDAla muni bhI kAma se pIr3ita hokara apanI strI ko prApti ke lie vrata se udAsIna hokara apane nagara kI pora cale gaye / vAriSeNa muni bhI unake hRdaya kI bAta jAnakara unako dharma meM dRDha karane ke lie unake sAtha-sAtha cala die| ziSya sahita vAriSaNa muni bhI nagara meM phuNce| unheM dekhakara celanA rAnI ne socA ki mAlUma hotA hai putra cAritra se calAyamAna ho gayA hai nahIM to isa samaya inake yahA~ pAne kI kyA AvazyakatA thI? yaha vicAra kara unako parIkSA ke lie unake baiThane ko eka kASTha kA aura dUsarA ratna jar3ita aise do siMhAsana die / vAriSeNa muni ratna jar3ita siMhAsana para na baiThakara kASTha ke siMhAsana para baiThe ! saca hai sacce muni aimA kArya nahIM karate jo prAcaraNa meM saMdehajanaka ho| isake pazcAta vAriSeNa muni apanI mAtA kA saMdeha dUra karane ke lie kahA--mAtAjI, kucha samaya ke lie merI saba striyoM ko to yahA~ bulAvA liijie| mahArAnI ne vaisA hI kiyaa| vAriSeNa kI samasta striyAM bastrAbhUSaNoM se susajjita hokara muni ke sammukha upasthita hokara unake caraNAraviMdoM ko namaskAra kara unakI AjJA kI pratIkSA karane lagIM / vAriSeNa ne aba apane ziSya puSpaDAla muni se kahA-dekho! ye merI striyAM haiM, yaha rAjya hai yaha sampatti hai, yadi tumheM ye pracchI jAna par3atI haiM aura tumhArA saMsAra se prema hai to ina sabako tuma svIkAra kro| vAriSeNa kI yaha Azcarya meM DAla dene vAlI bAta sunakara puSpaDAla ko bar3A kheda huyA vaha guru ke caraNoM ko namaskAra kara kahane lagA-prabho! Apa dhanya haiN| apane hI lobharUpI vizAca ko naSTa kara jina dharma kA saccA sAra samajhA hai| kRpAsAgara ! vAstava meM maiM to janmAMdha huuN| isIlie to tapa ratna ko prApta karake bhI apanI strI ko citta se pRthaka nahIM kara sakA ! prabho! mujha pApI ne bAraha varSa vyartha vyatIta kara diye| mAtmA ko kaSTa pahuMcAne ke atirikta aura kucha nahIM kiyA / svAmI ! maiM bahuta aparAdhI huuN| ataeva kRpayA prAyazcitta dekara pavitra kiijie| puSpaDAla ke bhAvoM kA parivartana aura kRtakarma ke pazcAtApa se unake pariNAmoM kI komalatA va pavitratA dekhakara bAriSeNa munirAja bole dhIra! itane duHkhI na banie / pApa karmoM ke udaya se kabhI
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 NamokAra maMtha kabhI acche-acche buddhimAna bhI hatabuddhi ho jAte haiN| isameM koI zrAzvarya kI bAta nhiiN| yaha macchA huA jo tuma apane mArga para grA gaye / isake pazcAta unhoMne puSpaDAla muni ko ucita prAyazcita dekara phira unakA dharma meM sthiti karaNa kiyA / puSpaDAla muni guru mahArAja kI kRpA se apane hRdaya ko zuddha kara mahaH vairAgya pariNAmoM se kaThina se kaThina tapasyA karane lage / isI prakAra ajJAna va moha se koI dharmAtmA dharma rUpI parvata se patita hotA ho to use zrAlambana dekara na girane denA hI sthitikaraNa hai| jo dharmajJa puruSa isa pavitra aMga kA pAlana karate haiM ve mAnoM svarga aura mokSa sukha ko pradAna karane vAle dharmavRkSa ko sIMcate haiM / zarIra, sampatti, kuTumba Adi vinAzaka padArthoM kI rakSA bhI jaba samaya paraka upakArI ho jAtI hai to ananta sukha pradAna karane vAle dharmako rakSA se kitanA mahatva hogA, yaha sahaja meM hI jAnA jA sakatA hai / zrataeva dharma premI sajjanoM ke lie ucita hai ki duHkhadAyI pramAda ko chor3akara saMsAra samudra se pAra karane vAle dharma kA sevana kreN| / / iti sthitikaraNAne vAriSeNa zrImuneH kathA samAptA // // zratha saptam vAtsalyagasvarUpa va kathA prArambhaH // dharma aura dharmAtmAoM meM antaHkaraNa se anurAga karanA, bhakti tathA sevana karanA ina para kisI prakAra kA upasarga yA saMkaTa Ane para apanI zakti bhara usake haTAne kA prayatna karanA aura niSkapaTa gauvatsasama prIti karanA vAtsalyatva guNa hai / samyagdarzana ke sAtaveM vAtsalyAMga ke pAlana karane meM prasiddha hone vAle zrI viSNukumAra muni kI kathA udAharaNa svarUpa prastuta hai || atha kathAraMbha | isa hI bharata kSetra meM pratideza ke antargata ujjayinI nAma kI eka prasiddha manohara nagarI hai| jisa samaya kI eka kathA hai. usa samaya vahAM ke rAjA zrIvarmA the / ve bar3e dharmAtmA vicArazIla, buddhivAna, zAstravettA aura nItiparAyaNa the| unakI mahArAnI kA nAma zrImatI thaa| vaha bhI viduSI thI aura usa samaya kI striyoM meM pradhAna samajhI jAtI thIM / vaha bar3I dayAlu thI aura sadaiva dIna duHkhI daridriyoM ke duHkha dUra karane meM tatpara rahatI thIM / bali, bRhaspati prahalAda aura namuci ye cAra zrIvarmA ke rAjyamaMtrI the| ye cAroM hI dharma ke kaTTara zatru the / ina pApI mantriyoM se yukta rAjA aise mAluma hote the mAnoM sarpoM se yukta candana kA vRkSa ho / eka dina jJAnI akaMpanAcArya deza videza meM paryaTana kara bhavya puruSoM ko dharmopadeza rUpI amRtapAna karAte hue ujjainI meM aaye| unake sAtha sAta sau muniyoM kA bar3A bhArI saMgha thaa| ve nagara ke bAhara pavitra bhUmi meM tthhre| kampAcArya ko nimitta jJAna se ujjayanI kI sthiti praniSTakara jAna pdd'ii| isalie unhoMne apane saMgha se kaha diyA- dekho ! rAjA Adi koI darzanArtha zrAve to unase vAda-vivAda na kIjiyegA, anyathA sArA saMgha kaSTa meM par3a jAyegA arthAta usa para ghora upasarga hogaa| guru kI prAzA mAna sabhI muni mauna pUrvaka dhyAna karane lge| saca hai - ziSyaste praNazyate ye kurvanti gurorvacaH / prItitau SiyoyetA bhavantyanye kuputravat / / arthAta ziSya ve hI prazaMsA ke pAtra haiM jo vinaya aura prema ke sAtha apane guru kI AjJA pAlana karate haiM / isake viparIta calane vAle kuputra ke samAna niMdA ke pAtra haiM /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prema nagara nivAsI akampanAcArya ke prAgamana kA samAcAra sunakara praSTadravya le bhakti pUrvaka prAcArya kI bandanA ke nimitta jAne lge| prAja ekAeka logoM ke prAnanda kI dhUmadhAma dekhakara mahala para baiThe hue zrIvarmA ne apane maMtriyoM se pUchA-ye saba loga prANa aise sajadhaja kara kahA~ jA rahe haiM ? uttara meM mantriyoM ne kahA -mahArAja ! sunA jAtA hai ki apane nagara meM jaina sAdhu pAye hue haiN| ye saba unako pUjane ke liye jAte haiN| ___ rAjA ne prasannatA ke kahA -'taba to unake darzana ke liye hamako bhI calanA cAhiye ve mahApuruSa hoNge| yaha vicAra kara rAmA bhI mantriyoM ko sAtha lekara prAcArya mahArAja ke darzana karane gye| unheM prAramalIna dhyAna meM dekhakara ve bahuta prasanna hue| unhoMne krama se eka-eka muni ko bhakti pUrvaka namaskAra kiyA saba muni apane prAcArya kI prAjJA ke anusAra mAna rhe| kisI ne bhI unakI dharmA bhadau / rAjA pAcArya kI vaMdanA kara vApasa cala vie / lauTate samaya mantriyoM ne rAjA se kahA-'mahArAja ! dekhA, sAdhunoM ko| becAre bolanA taka bhI nahIM jAnate / saba nitAMta mUrkha haiN| yahI to kAraNa hai ki saba mauna baiThe huye haiN|' isa prakAra paramAta munirAjoM kI nindA karate hue ye malinahuyI mantrI rAjA ke sAtha vApisa pA rahe the| ki rAste meM inheM eka muni mila gaye jo ki nagara se pAhAra karake vana kI mora jA rahe the| muni ko dekhakara ina pApiyoM ne unakI haMsI kii| ve bole--mahArAja ! dekhiye, yaha eka baila paura peTa bhara kara palA pA rahA hai| muni ne mantriyoM ke nindA vaSanoM ko muna liyA / sunakara bhI unakA kartavya thA ki ve zAnta raha jAte, parantu ve zAnta na raha sake / kAraNa ki ve bhojana ke lie nagara meM cale gaye the isalie unheM apane prAcArya mahArAja kImAzA mAlUma na thii| muni ne yaha socakara, ki inako apanI vidyA kA bar3A abhimAna hai, maiM ise cUrNa karUgA, kahA-'tuma vyartha kyoM kisI ko nindA karate ho ? yadi tuma meM kucha vidyAbala hai to majhase zAstrArtha kro| phira tamako jJAta ho jAyegA ki baisa kauna hai|' bhalA ye bhI to rAjA ke mantrI the aura unake hRdaya meM kaTutA bharI huI thI, phira ye kaise eka prakiM canya sAdhu ke vacanoM ko saha sakate the| muni se unhoMne zAstrArtha karanA svIkAra kara liyaa| prabhimAna meM prAkara usa samaya unhoMne kaha to diyA para zAstrArya humA taba unako bhalI-bhAMti jJAta ho gayA ki zAstrArtha karanA baccoM kA sA khela nahIM hai| eka hI muni ne apane svAdAda ke bala se bAta kI bAta meM cAroM mantriyoM ko parAsta kara diyaa| saca hai eka hI sUrya samasta saMsAra ke ghora andhakAra ko nAza karane meM samartha hotA hai| zrutasAgara muni ne vijaya lAbha kara apane prAcArya ke pAsa jAkara mArga kI saba ghaTanA jyoM kI tyoM kaha sunAI / prAcArya bole--tumane bahuta burA kiyA jo unase zAstrArtha kiyA / tumane apane hAthoM se sAre saMgha kA ghAta kiyaa| saMdha kI maba kuzala nahIM hai| praba jo huA so humA / aba yadi suma sAre saMgha kI jIvana rakSA cAhate ho to pIche jAmro paurajahA~ tumhArA rAjamantriyoM ke sAtha zAstrArtha humA thA, vahIM kAyotsargasthita hokara dhyAna kro| apane prAcArya kI prAmA ko sunakara zrutasAgara munirAja pariNAmoM meM kiMpita mAtra bhI vikalatA na lAkara saMgha rakSA ke lie nizaMka ho usI samaya vahAM se cala diye / zAstrA ke sthAna para pAkara ve meruvanizcala hokara bhayaMpUrvaka kAyotsarga dhyAna karane lge| zAstrArtha meM muni se parAjita dhAroM mantrI apane hRdaya meM bahuta lajjita hue / apane mAna-bhaMga kA badalA cukAne kA vicAra kara muni kA prANAMta
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 NamokAra praya karane ke lie ve cAroM arddharAtri ke samaya nagara se bAhara nikale 1 mArga meM unako zAstrArtha hone ke sthAna para zrutasAgara muni kAyotsarga dhyAna karate hue mile| pahale unhoMne apanA mAnabhaMga karane vAle ko hI paraloka pahuMcA denA cAhA unhoMne muni kA mastaka chedana karane ko apanA-apanA khaDga myAna se nikAlA aura unakA kAma-tamAma karane ke lie unhoMne eka sAtha una para vAra karanA cAhA ki itane meM hI muni ke pUrvopArjita puNya karma ke prabhAva se puradevI ne upasthita hokara una cAroM rAjamantriyoM ko talavAra hAtha meM uThAye hue pApANa ke stambha ke samAna kara diyA arthAt unheM khaDga uThAe hue jyoM kA tyoM sthira kara diyaa| prAtaH kAla hote hI sUrya kI kiraNoM kI taraha sAre nagara meM mastriyoM ke isa duSTa karma kA vRtAnta phaila gyaa| nagara ke saba manuSya aura rAjA bhI dekhane ko Aye / sabane unheM eka svara se dhikkArA rAjA ne bhI unheM dhikkAra kara kahA-'pApiyoM ! jaba tumane mere sammukha ina nirdoSa aura jIva-mAtra kA upakAra karane vAle muniyoM kI niMdA kI thI, taba maiM tumhAre vizvAsa para nirbhara rahakara yaha samajhA thA ki sambhava hai muni loga aise hI hoN| para Aja mujhe tumhArI nIcatA kA jJAna huA / tuma inhIM nirdoSa sAdhuoM kI hatyA karane ko prAye the pApiyo ! tumhArA muMha dekhanA acchA nahIM / tumhAre isa ghora karma kA daNDa to yahI honA cAhiye, jisake lie tuma yahAM Aye the, para pApiyoM ! tuma brAhmaNa kula meM utpanna hue ho aura tumhArI kitanI hI pIr3hiyAM mere yahAM mantrI pada para pratiSThA pA cukI hai| isa kAraNa tuma sabako prANAMta karane kA daNDa na dekara apane naukaroM ko prAzA detA hUM ki ve tumheM gadhoM para baiThAkara mere deza kI sImA se bAhara kara deN| rAjA kI prAjJA kA usI samaya pAlana huA / cAroM mantrI uso samaya nikAla diye gaye / sadha hai pApiyoM kI aisI dazA honA ucita hI hai / dharma ke aise prabhAva ko dekhakara logoM ke pAnanda kA ThikAnA na rahA / unhoMne harSita hokara jaya-jaya dhvani ke mAre AkAza-pAtAla eka kara diyA / muni saMgha kA upadrava TalA / saba ke sthira citta hue| prakampanAcArya bhI ujjainI se vihAra kara gye| hastinApura nAma kA eka zahara hai usake rAjA mahApaNa aura unakI rAnI kA nAma lakSmImatI usake paya aura viSNa' nAma ke do patrae / eka dina rAja saMsAra kI dazA para vicAra kara rahe the| usakI anityatA aura nissAratA dekhakara unheM vahuMta vairAgya humaa| unako saMsAra dukhamaya dikhAI dene lgaa| ve usI samaya apane bar3e putra viSNukumAra ke sAtha vana meM cale gaye aura zra tasAgara munirAja ke pAsa donoM ne dIkSA grahaNa kara lii| viSNu kumAra bAlapana se hI saMsAra se virakta the, isalie pitA ke rokane para bhI ve dIkSita ho gye| viSNukumAra muni banakara ghora tapazcaryA karane lage / kucha dinoM pazcAt tapazcaryA ke prabhAva se unheM vikriyA Rddhi prApta ho gyii| pitA ke dIkSita hone para hastinApura kA rAjya paparAja karane lge| unheM saba sukha prApta hone para bhI eka bAta kA bar3A duHkha thA / baha yaha ki kumbhapura kA rAjA siMhabala ke adhikAra meM eka bar3A bhArI sudRr3ha durga (kilA) thA isaliye vaha acAnaka pAkara pamarAja ke rAjya meM upadrava phailAkara apane durga meM jA chipatA thA / isalie paparAja usakA kucha upAya nahIM kara sakane ke kAraNa bahuta cintAtura rahatA thA / isI samaya zrI varmA ke cAroM mantrI ujjana yanI se nikalakara kucha dinoM pazcAt hastinApura kI ora prA nikale / unheM rAjA ke isa gupta duHkha kA bheda laga gayA isaliye ve rAjA se mile aura unako isa duHkha se mukta karane kA vacana dekara kucha senA lekara siMhabala para jA car3he aura apanI buddhimAnI se kile ko tor3a siMhabala ko bAMdha kara padharApa ke sammukha lAkara upasthita kara diyA / paparAja ne prasanna hokara unako maMtrIpada pradAna kiyA aura kahA ki
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya 155 tumane merA bahuta upakAra kiyA hai, isaliye maiM tumhArA vahuta kRtajJa huuN| yadyapi usakA pratiphala diyA nahIM jA sakatA tathApi tuma ko jo rucikara ho so maiM dene ko taiyAra huuN| uttara meM bali nAma ke mantrI ne kahA--- mahArAja ! jaba Apako hama para kRpA hai to hamako saba kucha mila cukaa| isa para bhI prAgraha hai to hama use asvIkAra bhI nahIM kara skte| abhI hameM kucha prAvazzAtA nahIM hai| jaba samaya hogA taba zrApa se prArthanA kreNge| isI samaya prakapanAcArya aneka dezoM meM vihAra karate-karate hastinApurake upavana meM Akara tthhre| saba loga unake prAgamana kA samAcAra suna kara harSa pUrva vaMdanA karane ko gye| jaba unake mAne kA samAcAra rAja-maMtriyoM ne sunA to unako usI samaya apane apamAna kA smaraNa ho pAyA aura paraspara vicArane lage ki dekho ! hameM inhIM duSToM ke dvArA kitanA dukha uThAnA par3A thA ataeva inase badalA cukAne ke lie koI yatna karanA Avazyaka hai para rAjA inakA parama bhakta hai vaha apane hote hue ina kA aniSTa kaise hone degaa| itane meM bali mantrI bola uThA-isakI mApa cintA na kare / siMhabala ko pakar3akara lAne kA apanA puraskAra rAjA se pAnA bAkI hai| aba hameM usa puraskAra ke rUpa meM sAta dina kA rAjya le lenA cAhiye phira jaisA hama kareMge vaisA hI hogaa| yaha yukti sabako sarvottama jAna par3I / bali maMtrI usI samaya rAjA ke pAsa pahu~cA aura bahuta vinaya ke sAtha bolA-mahArAja ! Apa para hamArA eka puraskAra zepa hai kRpayA aba use dekara hamArA upakAra haajie| rAjA inake antaraMga kapaTa ko na jAkara unake RNa se uRNa hone ke lie bolA - acchA ! vali bolA-mahArAja! yadi Apa vAstava meM hI hamArI icchA pUrti cAhate haiM to Apa hameM sAta divasa ke lie apanA rAjya pradAna kiijiye| rAjA sunate hI avAka raha gyaa| use kisI bar3e bhArI anartha kI prAgaMkA huii| para use vacanabaddha hone ke kAraNa svarAjya denA hI pdd'aa| rAjya ke prApta hote hI unhoMne paramAnandita hokara muniyoM ke madhya meM unake prANoM ke nAza ke lie yajJa-maMDapa kI racanA prArambha kii| usake cAroM aura kASTha rakhA gyaa| sahastroM pazu ekatra kiye gaye aura yajJa prArambha huaa| vedavid vedadhvani se yajJa maMDapa ko jAne lage | becAre niraparAdha pazuoM kI AhutiyAM dI jAne lgiiN| thor3I hI dera meM mahAdurgandhita dhUmra se prAkAza paripUrNa ho gayA usase sAre munisaMgha para bhayaMkara upasarga huaa| para jaina sAdhu kA yahI mArga hai ki Aye huye kaSToM ko dhIratApUrvaka sahana kreN| una paramazAMta muniyoM ne meruvata prabala hokara ekAgracitta se paramAtmA kA dhyAna karanA prArambha kiyA / apane kamoM kA phala jAna rAgoSarahita sAmyabhAvapUrvaka sahana karane lge| mithilA nagarI meM sthita zrutasAgara muni ko nimitta jJAna se yaha vRttAMta vidita humA / unake mukha se bahuta kheda ke sAtha ye vacana nikale ---hAya-hAya ! isa samaya muniyoM para bahuta upasarga ho rahA hai| usa samaya vahA~ para sthita puSpadanta nAmaka kSa llaka pUchane lage prabho ! yaha upasarga kahA~ ho rahA hai? uttara meM zrutasAgara muni bole- hastinApura meM sAta sau muniyoM kA saMgha ThaharA huA hai| jaka saMrakSaka akampanAcArya haiM / usa sAre saMgha para bali nAma ke mantrI dvArA yaha upasarga ho rahA hai|' kSallaka ne phira pUchA 'prabho ! koI aisA upAya bhI hai jisase yaha upasarga dUra ho / ' muni ne kahA-'ho, eka upAya hai| zrI viSNukumAra muni ko vikriyA Rddhi prApta ho gayI hai ve apanI Rddhi ke bala se upasarga dUra kara sakate haiN|'
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamokAra aMpa kSullaka puSpadanta jI mahArAja kAma mAtra bhI kisamma na kara usI samaya viSNukumAra munirAja ke pAsa pahuMce aura unako saba vRtAMta kaha sunaayaa| viSNukumAra muni ko apane vikrayA Rddhi prApta hone kI khabara na thI / jaba unako puSpadanta ke dvArA mAlUma huA taba unhoMne parIkSArtha apanA hAtha phailAyA hAya phailAte hI unakA hAtha bahuta dUra taka calA gayA / taba unheM vizvAsa humA / ve usI samaya hastinApura prAye aura apane bhAI se bole-bhAI ! pApa kisa ghora nindrA meM praceta ho rahe haiN| papane rAjya meM tumane aisA ghora anartha kyoM hone diyA ? paramazAMta mUrti, kisI se rAga dveSa na rakhane vAle muniyoM para aisA atyAcAra ! aura vaha bhI tuma jaise dharmAtmAoM ke rAjya meM ! bhAI, sAdhuoM kA satAnA ThIka nhiiN| kahIM unako kicita bhI krodha A jAe to tere samasta rAjya ko bhasma kara deN| ataeva jaba taka tuma para Apatti pAe, usase pahale ho tuma usakA upAya karo / arthAta isa ghora upasarga kI zAMti karavA do|' uttara meM padharAja vinIta hokara bole -"munirAja ! maiM kyA karU ? maiM vacanabaddha hokara inako sAMta divasa ke lie rAjya pradAna karane ke kAraNa bilkula vivaza huuN| mujhe kyA mAlUma thA ki ye aisA ghora upadrava kareMge / aba merA usameM tarka karanA sUrya ko dIpaka dikhAnA hai aba to pApa hI bilamba na karake zIghra hI kisI upAya se muniyoM kA upasarga dUra kIjie, Apa saba prakAra se samartha haiN|" tava viSNukumAra muni ne vikriyA Rddhi ke prabhAva se vAman brAhmaNa kA veSa banAyA aura bar3I madhura dhvani se vedamantroM kA uccAraNa karate hue bali ke yajJa maMDapa meM phuNce| unake sundara svarUpa aura madhura vedoccAraNa ko sunakara bali bahuta prasanna hue mora kahane lage-"mahArAja! mApane padhAra kara mere yaza kI apUrva zobhA bar3hA dI / maiM bahuta prasanna humnA / Apako jo icchA ho, so mAMgie, isa samaya maiM saba kucha dene ko taiyAra huuN| viSNukumAra bole-"maiM eka garIba brAhmaNa huuN| jaisI bhI sthiti ho, mujhe to uso meM saMtoSa hai / mujhe kisI padArtha kI AvazyakatA nahIM, para jaba pApakA itanA pAgraha hai to maiM prApako aprasanna bhI nahIM karanA caahtaa| mujhe kevala tIna paga pRthvI kI AvazyakatA hai| yadi pApa mujhe pradAna kareMge to usameM jhopar3I banAkara sthAna kI nirAkulatA se vedAdhyanAdi meM apanA samaya sukha se vyatIta kara sakU~gA / isa samaya mujhako kisI aura padArtha kI icchA nhiiN| viSNukumAra ko yaha tuccha yAcanA sunakara bali ne kahA ki "prApane to kucha bhI nahIM maaNgaa| yadi mere vaibhava aura zakti ke anusAra mA~gate to mujhako santoSa hotaa| aba bhI mApa apanI icchAnusAra mAMga sakate haiM 1 maiM vahI dene ko tatpara huuN|" viSNakumAra bole-"mujhe adhika kI icchA nahIM hai| jo kucha maiMne mAMgA, mere lie bahuta hai| yadi Apako denA hI hai to aura bahuta-se brAhmaNa maujUda hai unako de diijie|" bali ne kahA-'astu ! jaisI ApakI icchA / pApa tIna paga pRthvI nApa lIjie 1" aisA kaha kara jala se viSNukumAra ke prati saMkalpa chor3a diyaa| saMkalpa chor3ate hI unhoMne pahalA pAMva meru parvata para rasA, dUsarA mAnuSottara parvata para, aba tIsarA pAMva rakhane kI jagaha nahIM rahI, use ve kahAM rakheM? unake isa kArya se samasta pRthvI kAMpane lgii| parvata calAyamAna ho gye| samudroM ne maryAdA tor3a dii| devoM va grahoM ke samUha mAre pAzcarya ke bhauMcakke se raha ge| ve saba viSNukumAra ke pAsa pAye aura bali ko bAMdhakara bole-"prabho ! bhamA ko jie / yaha saba duSkarma isI pApI kA hai / yaha pApake sammukha upasthita hai|" bali ne munirAja ke gharaNoM meM par3akara apane aparAdha kI kSamA mAMgI aura apane kRtakarma para bahuta pazcAtApa kiyaa| viSNukumAra muni dvArA upadrava dUra karane se sabako zAmsi huI paura cAroM mantrI
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ I NamokAra prema 157 tathA prajA ke saba loga bhaktipUrvaka zrakampanAcArya ko baMdanA ko gye| rAjA aura mantriyoM ne unake caraNoM meM apanA mastaka rakhakara apane adAya kI mAnA kI aura usI dina se midhyAtva mata kA yAga kara ahiMsAmaya jina dharma ke upAsaka bane / jisa prakAra jina bhagavAna ke parama bhakta viSNukumAra ne dharmaprema ke vaza ho muniyoM kA upasarga dUra kara vAtsalya aMga kA pAlana kiyA aura pazcAt dhyAnAgni dvArA karmakANTha ko bhasma kara zivapura pdhaare| usI prakAra bhavya puruSoM ko bhI apane aura para ke hita ke lie samaya-samaya para dUsaroM kA kaSTa nivAraNa kara vAtsalya aMga kA pAlana karanA cAhie / // iti vAtsalyAne viSNukumAramuneH kathA samAptA // // atha prabhAvanA'Gga khakumAramuneH kathA prArambhaH // parabhaya ke ajJAnarUpI aMdhakAra ko jisa prakAra bane usa prakAra dUra karake jina zAsana kA sarva sAdhAraNa meM mahatva prakaTa karanA aura apanI zrAtmA ko ratnatraya ke teja se udyota rUpa karanA arthAt tapa vidyA, Rddhi siddhi Adi kA pratizaya prakaTa karake jaina dharma kA prabhAva bar3hAnA prabhAvanA nAma kA pAThavA aMga hai| samyagdarzana ke AThaveM prabhAvanA zraMga kA pAlana karane meM prasiddha hone vAle vajrakumAra muni kI kathA isa prakAra hai isa bharata kSetra meM eka hastinApura nagara hai| jisa samaya kA yaha upAkhyAna hai, usa samaya hastinApura ke rAjA bala the| ve dharmAtmA aura rAjanIti ke acche vettA the| unake mantrI kA nAma garuDa thA / usake eka putra thA jisakA nAma somadata yA / vaha bhI zAstravid maura bahuta sundara thA / eka dina somadata apane mAmA ke yahAM gayA jo ki mahicchatrapura meM rahatA thA usane apane mAmA se vinayapUrvaka kahA - mAmA jI ! yahAM rAjA se milane kI merI tIvra utkaMThA hai| kRpA kara Apa merI unase mulAkAta karavA dIjiye / subhUti ne abhimAna meM pAkara somadatta kI mulAkAta rAjA se nahIM krvaaii| somadatta ko mAmA kI yaha bAta bahuta khttkii| anta meM vaha svayaM hI durmukha mahArAja ke pAsa gayA aura mAmA kA abhimAna naSTa karane ke lie rAjA ko apane pAMDitya aura pratibhAzAlinI buddhi kA paricaya karavA kara svayaM bhI unakA rAjyamaMtrI bana gayA ThIka bhI hai, sabako apanI hI zakti sukha dene bAlI hotI hai / subhUti ne sapane bhAnaje kA pAMDitya dekhakara prati prasanna ho usase apanI yazadattA nAma kI putrI kA vivAha kara diyA / donoM sukha se rahane lage / kucha samaya pazcAta yajJadattA garbhavatI ho gii| samaya cAturmAsa kA thaa| yazavattA ko dohada utpanna huA aura use grAma khAne kI prabala icchA huii| grAmoM kA samaya na hone para bhI somadatta grAma DhUMDhane ko mana meM phuNcaa| vahAM eka upavana meM eka prAmravRkSa ke nIce eka parama yogIrAja mahAtmA baiThe hue ye| usa vRkSa meM phala lage hue the| phaloM ko dekhakara usane vicArA ki yaha munirAja kA prabhAva hai nahIM to asamaya meM mAtra kahA~ ? vaha bahuta prasanna humA bhaura bahuta se phala tor3akara apanI priyA ke pAsa pahuMcA diye aura svayaM munirAja ko namaskAra kara unake nikaTa baiTha nivedana karane lagA - mahArAja ! saMsAra meM sAra kyA hai ? isa bAta ko Apake mukha se sunane kI prati utkaMThA hai| kRpA kara khie| muni bole - he bhavya ! saMsAra meM sAra zrAtmA ko kugatiyoM se bacAkara sukha dene vAlA eka dharma hai / usake do bheda haiM- eka munidharma aura dUsarA zrAvakadharma / muniyoM kA dharma paMca mahAvrata, paMca samiti tIna gupti, dazadharma, ratnatraya dvAdazatapa tathA paMcendriyadamana aura zeSa saptaguNoM prAdi kA pAlana hai aura zreSTha hai| zrAvaka maSTa mUlaguNa tathA uttara guNoM kA pAlana karanA bhAdi hai| munidharma kA pAlana sarva
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15% NamokAra graMtha deza kiyA jAtA hai aura zrAvaka dharma kA ekadeza / zrAvaka dharma paramparA se mokSa kA sAdhana hai aura muni dharma sAkSAt mokSa kA sAdhana ! munidharma se tadbhava mokSagAmI hote haiM, aisA niyama nhiiN| isameM saba bAta parimANoM para nirbhara hai / jyoM-jyoM pariNAmoM kI vizuddhatA hotI jAtI hai tyoM-tyoM antima sAdhya mokSa ke nikaTa manuSya pahuMcatA jAtA hai parantu mokSa hotA hai munidharma dhAraNa karane se hI / isa prakAra zrAvakadharma, munidharma tathA unakI vizeSatAe~ jAnakara vairAgyavaza ho somadatta ne jinadIkSA grahaNa kara lI aura apane guru se zAstrAdhyayana kara sarva zAstroM meM acchI yogyatA prApta karane ke pazcAta bihAra karate hue somadatta munirAja nAbhigirI parvata para phuNce| vahAM ugra tapazcaraNa aura parISaha sahana dvArA apanI yAtma zakti ko bar3hAne lage / idhara samaya pAne para yajJadattA ke putra utpanna huprA / vaha usake saundarya ko dekhakara bahuta prasanna huii| eka dina use kisI ke dvArA apane svAmI ke samAcAra mAlUma hue| usane vaha samasta vRtAnta apane kuTumbiyoM se kahA aura unase unake pAsa calane kA Agraha kara apane sAtha le nAbhigirI para phuNcii| usa samaya somadatta munirAja tApasa yogadhyAna kara rahe the| yajJadattA unheM muniveSa meM dekhakara krodhita hokara bolI-re pApI ! duSTa ! yadi tujhe aisA hI karanA thA to pahale se hI majhe na jyAhatA / jarA batA to sahI, aba maiM kisake pAsa jAkara rahUM? aura isa bacce kA pAlana-poSaNa kauna kare ? mujhase isakA pAlana nahIM hotaa| tU hI ise lekara pAla / aisA kahakara vaha nipI sAdattA hima zrIkA senA pati muni caraNoM meM usa becAre bAlaka ko paTaka kara apane sthAna para calI gaI / itane meM hI divAkara deva nAma kA eka vidyAdhara jo ki apane laghu bhrAtA purasundara se parAjita hokara usake deza se nikAla dene ke kAraNa apanI strI ko sAtha lekara tIrtha yAtrA ke lie cala diyA thA, vaha idhara yA niklaa| parvata para munirAja ko dekhakara vyomamArga se nIce utraa| munirAja kI vandanA karate usakI daSTi usa prasannamUkha tejasvI bAlaka para pddii|baalk ko bhAgyazAlI samajhakara usane goda meM uThA liyA aura use apanI priyA ko dekara kahane lagA-priye ! yaha koI bar3A puNya jIva hai| Aja apanA jIvana aise putraratna kI prApti se anAyAsa hI kRtArtha ho gyaa| usakI strI bhI bacce ko pAkara bahuta prasanna huii| bAlaka ke hAthoM meM vajra kA cija hone se usakA bajakumAra nAma rakhA / isake pazcAna ve donoM muni ko praNAma kara bacce ko sAtha lekara apane ghara para lauTa gye| vaha vakumAra vidyAdhara ke ghara para zukla pakSa ke candramA ke samAna bar3hate hue apanI bAla lIlAnoM se sabako mAnanda dene lgaa| divAkara deva ke sambandha se vajrakumAra kA mAmA kanakapurI kA rAjA bimalabAhana huaa| apane mAmA ke yahAM rahakara vanakumAra thor3e hI dinoM meM zAstrAbhyAsa kara eka pracchA vidvAna bana gyaa| usakA pratibhAzAlinI buddhi ko dekhakara saba prAzcarya karane lge| eka dina vajakumAra hrImanta parvata para prakRti kI zobhA dekhane ko gayA huA thA / vahIM para eka vidyAdhara kI putrI pavanavegA vidyA sAdha rahI thii| vidyA sAdhate hue hI eka tRNa usakI praukha meM par3ane se usake citta kI caMcalatA ke kAraNa vidyA siddha hone meM bar3A vighna upasthita hushraa| itane meM hI vacakumAra idhara mA niklaa| use dhyAna se vicalita dekhakara usane usakI A~kha meM se tinakA nikAla diyaa| pavana dhegA svastha hokara phira vidyA sAdhane meM tatpara ho gii| maMtrayoga pUrA hone para jaba viyA siddha ho gaI, taba vaha samasta sapakAra vakAkUmAra kA samajhakara usake pAsa prAkara kahane lagI-mApane merA jo upakAra
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha 156 kiyA hai usakA badalA meM eka kSudra bAlikA kaise cukA sakatI hU~ ? para yaha jIvana Apake lie samarpaNa kara prApake caraNoM kI dAsI bananA cAhatI hUM, mujhe svIkAra kara kRtArtha kIjie / vajakumAra ne usake premopahAra ko sAdara grahaNa kiyaa| donoM vahAM se vidA hokara apane-apane sthAna para cale gye| zubha dina meM garuDavega ne vidhipUrvaka apanI putrI kA vacakumAra ke sAtha pANigrahaNa kara diyA phira donoM dampati sAnanda rahane lge| eka dina vajakumAra ko mAlUma hA ki mere pitA the to eka rAjA para hamAre cAcA ne inako yuddha meM parAjaya kara deza se nikAla diyA hai| isa bAta para usako apane cAcA para bahuta krodha paayaa| vaha pitA ke rokane para kucha senA aura apanI patnI kI vidyA ko lekara usI samaya pramarAvatI para jA cddh'aa| purasundara ko isa car3hAI kA prAbhAsa na hone se bAta kI bAta meM vaha parAjita kara bAMdha liyA gyaa| pIche rAjya pihAsana divAkara deva ke adhikAra meM paayaa| isa vIratA ke kAraNa vaJcakumAra bahuta prasiddha ho gyaa| acche-acche zUravIra usakA nAma sunakara bhaya mAnane lge| isI samaya divAkara deva kI priyA jayazrI ke bhI putra utpanna huaa| vaha taba se hI isa ciMtA se duHkhI hone lagI ki bajakumAra ke upasthita hote hue mere putra ko rAjya kaise milegA ? mere putra ko rAjya ke milane meM yaha eka kaMTaka hai| ise kisI taraha ukhAr3a pheMkanA caahie| yaha vicAra kara vaha maukA dekhane lgii| eka dina baccakumAra ne apanI mAtA ke mukha se kiso ko yaha kahate sunA ki bajakumAra bar3A duSTa hai / dekho ! kahAM to yaha utpanna huprA aura kahA~ pAkara duHkha de rahA hai| aisA sunate hI usakA hRdaya jalane lgaa| phira eka kSaNa bhI na rukakara vaha usI samaya apane pitA ke pAsa pahuMcA aura kaDne lagA--pitAjI ! satya batAiye ki maiM kisakA putra hUM, kahAM utpanna huA haM aura yahAM kyoMkara pAyA? maiM jAnatA hU~ ki mere sacce pitA to pApa hI haiM kyoMki Apane merA apane putra se bhI adhika pAlana-poSaNa kiyA hai| para taba bhI yathArtha vRtAMta jAnane kI merI bar3I utkaMThA hai, isalie kRpayA jyoM kA syoM vRtAMta kahakara mere prazAMta huzya ko zAnta kIjiye / agara yathArya nahIM kaheMge to maiM prAja se bhojana nahIM kruuNgaa| divAkara deva bole -putra ! Aja tumheM kucha ho to nahIM gayA hai, jo tuma aisI bahakI-bahakI bAteM kara rahe ho / samajhadAra hokara bhI mabhako kaSTa dene vAlI aisI bAteM karanA tamheM zobhA nahIM detaa| baJakumAra bolA pitAjI ! maiM yaha nahIM kahatA ki maiM prApakA putra nhiiN| sacce pitA to prApa hI haiM, parantu mujhako to yathArtha jAnane kI jijJAsA hai / ataeva mujhe prApa kRpA karake batalA diijie| vanakumAra ke atyadhika prAgnaha se divAkara deva ko usakA pUrva vRtAMta batAnA par3A / vamakumAra apanA hAla sunakara bar3A virakta huA / vaha usI samaya apane pitA kI bandanA karane ko cala par3A, taba usake mAtA pitA va kuTumbI jana bhI sAtha gye| somadatta munirAja mathurA ke nikaTa eka guphA meM dhyAna kara rahe the| unheM dekhakara sabako pAnanda humA saba bar3I bhakti ke sAtha muni ko namaskAra kara baiTha gye| taba vamakumAra ne munirAja se kahA-'pUjyapAda ! prAjJA dIjie, jisase maiM sAdhu banakara nijAtma kalyANa kruuN|' dhanakumAra ko ekAeka saMsAra se virakta humA jAnakara divAkara deva kahane lage-'putra! tuma ye kyA karate ho ? tapa karane kA merA samaya hai yA tumhArA ? tuma paba saba taraha yogya ho| tuma rAjadhAnI meM jAkara apanA rAja-kAja smbhaalo| taba vajakumAra bole-he pisA ! ye bhoga bhujaMga ke samAna hai paura saMsAra kSaNabhaMgura hai / maiM para para na jAkara aba nahIM dIkSA lekara svAramAnubhava kruuNgaa| yaha kahakara divAkara deva ke rokane para mI
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 NamokAra ma usane vastrAbhUSaNa tyAga kara usI samaya dIkSA grahaNa kara lii| vaJcakumAra muni sAdhu banakara khUba tapazcaryA karane lage / vanakumAra ke dIkSita hone ke bAda kI kathA isa prakAra hai usa samaya mathurA ke rAjA pUtagaMdha the| unakI rAnI kA nAma thA umilaa| vaha bar3I dharmAtmA, samyaktva rUpI ratna se bhUSita jina bhagavAna kI parama bhakta thI / vaha pratyeka aSTAnhikA meM bhagavAna kI pUjA aura rathotsava bahuta dhUmadhAma ke sAtha karatI thii| isI mathurA nagarI meM eka sAgaradatta nAma kA seTha thaa| usakI strI kA nAma samudradattA thaa| usake pUrvopAjita pApa ke udaya se daridrA nAma kI putrI huii| usake pApa ke udaya se mAtA-pitA daridra hokara panta meM paraloka padhAra gaye / aba yaha becArI daridrA dUsaroM ke ucchiSTa bhojana khAkara dina vyatIta karane lagI / eka dina nandana aura abhinandana nAma ke do muni bhikSA ke lie mathurA pAye / daridrA ko pranna kA eka-eka kaNa khAtI huda dekhakara laghu muni abhinandana ne nandana se kahA munirAja! dekhiye, yaha becArI bAlikA kitane kaSTa se jIvana vyatIta karatI hai| taba nandana muni ne kAvadhiko vimAra lAmA - homasara isa samaya isakI dazA acchI nahIM, tathApi isakA puNya karma bar3A prabala hai, usI se yaha pUtigaMdha rAjA kI paTarAnI bnegii|' muni ne jaba daridrA kA bhaviSya sanAyA. saba eka bhikSArtha pAe hae bauddha sAdhane yaha bhaviSya sana liyaa| jaina RSiyoM ke vacanoM para usakA bahuta vizvAsa thA isalie daridrA ko apane sthAna para le jAkara usakA pAlana karane lgaa| daridrA jaise-jaise bar3I hotI gaI vaise yauvana meM bhI apanI kAnti se usakA sammAna karanA prArambha kiyA arthAt vaha yauvana sampanna hokara apane zarIra se sundaratA kI sudhA dhArA bahAne lgii| eka dina baha yavatI nagara ke samIpa eka upavana meM bhale para kala rahI thI ki itane meM karmayoga se rAjA bhI vahAM nA nikale / ekAeka unakI dRSTi bhUle para jhUlatI huI daridrA para pdd'ii| usa svargIya sundaratA ko dekhakara vaha kAma ke bANoM se bidha gyaa| use daridrA kI prApti ke binA apanA jIvana vyartha pratIta hone lagA / vaha mohavaza hokara daridrA ke nikaTa jAkara usase usakA paricaya pUchane lgaa| usane kisI prakAra kA saMkoca na karake apanA sthAnAdi saba patA batalA diyA / usa becArI bholI-bhAlI bAlikA ko kyA mAlUma thA ki mujhase svayaM mayurAdhIza hI vartAlApa kara rahe haiM / rAjA kAma ke vega se vyAkalacisa hokara kisI prakAra se apane mahala para paae| mAte hI unhoMne apane maMtrI pAsa bhejaa| maMtrI ne pahuMcate hI zrIbaMdhaka se kahA prAja tumhArA maura tumhArI putrI kA bar3A bhAgya hai jo usako mayurAdhIza apanI paTarAno banAnA cAhate haiM / kaho, tumako svIkAra hai yA nhiiN| zrIbaMdaka bolA yadi mahArAjA bauddha dharma aMgIkAra kara leM to maiM mahArAjA se dakhiA kA vivAha karane ko prastuta huuN| __ maMtrI ne yaha bAta rAjA se jAkara nivedana kI / mahArAjA ne isa bAta ko svIkAra kara liyA aura daridrA kA unake sAtha vivAha ho gyaa| daridrA munirAja ke kapanAnusAra bar3I paTarAnI huii| daridrA isa samaya bukhavAsI ke nAma se prasiddha ho gaI / buddhadAsI paTarAnI banakara buddha dharma kA pracAra karane meM sadA tatpara rahane lgii| ____ isake mantara maSTAnhikA parva praayaa| umilA mahArAnI ne sadA ke lie niyamAnusAra sabakI mAra bhI utsava karanA prArambha kiyaa| jaba rapa nikalane kA samaya mAyA taba bukhadAsI ne rAjA se kahA ki 'merA raya pahale nikalanA cAhie, urmilA kA piiche|' rAjA ne bukhadAsI ke prema meM andhA hokara urmilA kA rapa rukavA diyaa| urmilA rAnI ne apane meM duHkhita citta hokara pratijJA kI ki jaba taka
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 NamokAra graMtha *11 merA ratha nahIM nikalegA, taba taka mujhe bhojana kA tyAga hai| yaha pratijJA kara jisa kSatriyA nAma kI guphA meM somadatta zrIra vajrakumAra munirAja rahA karate the, vahA~ pahu~cakara una donoM ko bhaktipUrvaka namaskAra karake kahane lagI 'he ajJAnarUpI andhakAra ke nAza karane vAle sUryo ! Apa ko maiM zaraNAgata hUM paura prApa mere duHkhahartA haiM / isa samaya jaina dharma para upasarga yA rahA hai / use naSTa kara usakI rakSA kiijie|' isa prakAra unase nivedana kara apane ratha ke nikalane meM avarodha kA kAraNa vaha munirAja se kaha rahI thIM ki itane meM hI vakhakumAra tathA somadatta muni kI vandanA karane ko divAkara deva zrAdi bahuta vidyAdhara pAe / vajrakumAra muni ne unase kahA- mApa loga samartha haiM mora isa samaya jaina dharma para saMkaTa upasthita hai / buddhadAzI ne mahArAnI urmilA kA ratha rukavA diyA hai| aba mApa jAkara yathAyogya upAya se isakA ratha nikalavA dIjie / kumAra muni kI bhAzA ko zirodhArya kara saba vidyAdhara apane-apane vimAna para zrArUr3ha hokara mathurA Ae / prathama to jo dharmAtmA hote haiM, ve svayaM ho dharma prabhAvanA karane meM tatpara rahate haiM, taba inako to putirAja ne preraNA dI hai. isalie saba vidyAdharoM ne urmilA rAnI ke sAdhya kI siddhi ke lie buddhadAzI ko bahuta samajhAyA aura kahA- jo purAnI rIti hai, jaise hI kArya karanA macchA hai / ' para buddhadAzI to zrabhimAna ke vazIbhUta ho rahI thI, isalie vaha kyoM mAnane lagI ? vidyAdharoM ne apanA sIdhe tarIke se na hotA huA dekhakara buddhidAzI ke niyukta kie hue sipAhiyoM se yuddha kara unako bAta kI bAta meM bhagA diyaa| tatpazcAt bar3e samAroha aura utsava ke sAtha urmilA kA ratha nikalavA diyA / ratha ke nikalane se sabako bar3A zrAnanda huA, isase jaina dharma kI bahuta prabhAvanA huI aura sarvasAdhAraNa para isa rathotsava se jaina dharma kA bahuta prabhAva pdd'aa| bahutoM ne mithyAtva kA tyAga kara samyaktva ko grahaNa kiyA / buddhadAzI aura rAjA para bhI isakA acchA prabhAva par3A / unhoMne bhI zuddhAntakaraNa se jaina dharma svIkAra kiyA / jisa prakAra zrI vaNyakumAra munirAja ne dharma prema ke vaza hokara jaina dharma kI prabhAvanA karAI, usI prakAra aura bhavya puruSoM ko bhI saMsAra kA upakAra karane vAlI aura svarga mokSa sukha ko pradAna karane vAlI pratiSThA, rathotsava, jinayAtrA, caturvidhAna, jIrNoddhAra tathA syAdvAda vidyAlaya yAdi dvArA jaina dharma kI prabhAvanA karanI cAhie / dharma premI zrI brajakumAra muni buddhi ko nitya jaina dharma meM dRNa kareM jisake dvArA meM bhI mokSa mArga para calakara apanA antima sAdhya arthAt mokSasukha ko prApta kara sakUM / isa prakAra yaha samyaktva ke mATha aMgoM kA pratyeka aMga meM prasiddha hone vAlI kathA ke sahita spaSTa varNana kiyA gayA / samyaktva ke 25 mala doSoM kA svarUpa saMkSepa meM isa prakAra haiaSTadoSa nAma-uparyukta samyaktva ke praSTa thaMgoM se pratikUla zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, mUDhadRSTi, anupagUhana, asthitikaraNa, avAtsalya aura aprabhAvanA ye ATha doSa haiM, jo paccIsa doSoM meM garbhita hai / prataeva nirdoSa samyaktva pAlana karane ke icchuka bhavya jIvoM ko mana, bacana, kAya se inakA tyAga karanA cAhie, kyoMki yathoktaM zrI samaMtabhadrAcAryakRta ratnakaraNDa zrAvakAcAre nAGgahInamalaM darzanaM janmasaMtatim / nahi maMtro'kSaranyUno nihanti niSavedanAm // arthAt jaise akSara nyUna maMtra (azuddha maMtra ) viSa kI vedanA ko dUra nahIM kara sakatA, usI
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa prakAra aMgarahita samyagdarzana bhI saMsArasaMtati ko arthAt saMsAra bhramaNa ko nahIM miTA sakatA mataeva ye praSTa doSa tyAgane yogya haiN| tIna mar3hatA deva mUr3hatA--kisI prakAra ke saMsArika bhogoM ko prApti kI icchA karake rAga-dveSa rUpI maila se malina, astra-zastra alakAradhArI devoM kI bhakti pUjA karanA deva mUr3hatA hai| guru mUr3hatA - kudevoM ke sadRza ADambara rakhane vAle, parigraha prArambha aura hiMsAdi doSayukta, kAmI, krodhI, abhimAnI, pAkhaNDI, sAdhu tapasviyoM kA prAdara, sammAna, pUjA, bhakti, pArAdhanA, prazaMsA karanA guru mUr3hatA hai| loka mUr3hatA-jisa kriyA meM dharma nahIM usameM anya matAvalambiyoM ke upadeza se tathA dekhA-dekhI unameM dharma samajhakara pravRtta honA loka mUr3hatA hai / yathA-gaMgA yamunA Adi nadiyoM meM snAna karanA, dehalI pUjanA sUrya tathA candra ko margha denA, satI honA aadi| ___SaD anAyatana-kudharma, kuguru, kudeva tathA inake sevakoM ko dharma kA Ayatana samajha kara unakI stuti karanA SaD anAyatana hai / ye SaD banAyatana bhI samyagdRSTi ko heya haiN| aSTa mada-vidyA, pratiSThA, kula, jAti, vala, saMmpatti, tapa tathA apane zarIra kI sundaratA kA mada karake apane pAtmahita ko bhUla jAnA, ye mATha mada doSa haiN| samyaktvI ko ye bhI apanI mAtmA se pRthaka aura kSaNabhaMgara Anakara inakI choDa denA cAhie kyoMki ye saba hI kAraNa pAkara kSaNamAtra meM naSTa ho jAte haiN| isIlie samyagdRSTi ko kadApi kSaNabhaMgura avasthA kA mada nahIM karanA cAhie / isa prakAra samyaktva kI nirmalatA ke lie pATha mala doSa, pATha mada doSa, SaD anAyatana, tIna mUr3hatA isa prakAra 25 doSoM kA sarvathA tyAga karanA cAhie / ina uparyukta 25 doSoM se rahita samyaktva kA aSTAMga sahita jo pAlana karatA hai, vaha samyagdRSTi hai / yaha samyagdarzana jaba kisI jIva ke pUrva janma ke tatva vicAra ke saMskAroM se, vartamAna meM para ke upadeza ke vinA apane prApa hI utpanna hotA hai to nisargaja samyagdarzana kahalAtA hai tathA jaba kisI jIva ke vartamAna paryAya meM anya ke upadeza ke dvArA tatva vicAra karane se utpanna ho to use adhigamaja samyagdarzana kahate haiN| isa prakAra nirmala samyaktva ke dhAraNa karane se zuddha antaHkaraNa vAle yadi cAritra mohanIya karma ke adhIna hone se kicit brata upavAsAdi na kara sakeM to bhI samyaktva ke prabhAva se naraka, tiryaca napuMsaka paura strIliMga ko tathA nIca kula, vikalAMga, alpAyu aura daridratA ko prApta nahIM hote haiN| sArAMza yaha hai ki isa jIva kA samyaktva ke samAna tIna loka meM saccA kalyANa karane vAlA kauna mitra nahIM aura mithyAtvasama zatru nahIM prataeva zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anya dRSTiprazaMsA, anyadRSTisaMstava ina pAMca maticAroM ko tyAga samyaktva ko nirdoSa dhAraNa karanA cAhie kyoMki samyaktva rUpI bIja ke binA bIja aura vRkSavat jJAna aura caritra kI utpatti, vRddhi paura phala kA laganA asambhava hai| bhAvArtha-samyaktva rUpI bIja ko apane hRdaya rUpI bhUmi meM nirmala dhAraNa kiye binA zAna kI utpatti, sthiti tathA cAritra kI vRddhi dvArA mokSaphala nahIM lgtaa| isake binA jo hamArA zAna hai, vaha mithyAjJAna kahalAtA hai aura bratAdika dhAraNa karanA kucAritra kahA jAtA hai| samyaktva ke prApta hone para heyopAdeya kA jJAna hokara pAramAhita ke mArga meM kpArtha pravRtti ho sakatI hai ataeva sabase pahale samyaktva ko hI dhAraNa karanA cAhie aisA pratyeka mumukSu kA kartavya hai| / / iti zrI samyaksvavivaraNa samAptam / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha ||ath samyagjJAna vivaraNa prArambha // samyaktva rUpI ratna se apanI mAtmA ko pavitra karane ke pazcAt sva tathA para ke guNa arthAt dharmoM ke prakAza karane meM sUrya ke samAna samyagjJAna kI pArAdhanA karanA caahie| yadyapi samyagdarzana ke sAtha hI jo jJAna hotA hai, vaha samyagjJAna kahalAtA hai tathApi lakSaNa bheda hone se usakI bhinna mArAdhanA karanI cAhie kyoMki samyagdarzana kAraNa aura samyagjJAna kArya hai jaise dIpaka prakAza hone kA kAraNa hai vaise hI samyaktva arthAta yathArtha zraddhAna samyagzAna hone kA kAraNa hai| gAthA saMsaya vimoha vibhama vivasjiya appa parasahavassa / gahaNaM sammaNANaM sAyAramaNeyame / / arthAt saMzaya, viparyaya aura manadhyavasAya rahita, pAkAra sahita arthAt vizeSa svarUpa sahita apane aura para ke svarUpa kA jAnanA samyagjJAna hai| yadyapi vAstava meM vaha samyagjJAna prAtmA kA prasiddha guNa hai jisake dvArA hI mAtmA kA bora hotA hai, vaha asara patanya rUpa eka hI prakAra hai, tathApi anAdi kAla se mAnAvaraNa karma kI prakRtiyoM se prAvRta hone ke kAraNa aneka bheda rUpa hai| parantu mukhyatayA mati, zruta, avadhi, manaH paryaya aura kevala jJAna aise pAMca prakAra haiN| inameM se prathama ke cAra zAna to apane-apane AvaraNa ke kSayopazama ke anusAra honAdhika hote rahate haiM, isalie inako kSayopazAmika jJAna kahate haiM, parantu kevalajJAna kevala jJAnAvaraNIya karma ke sarvathA prabhAva hone se prakaTa hotA hai ataeva isako kSAyika jJAna kahate haiM / uparokta pAMcoM zAnoM meM se mati, zrata aura avadhi ye tIna jJAna mithyAdarzana ke udaya se viparyaya arthAta miyAjJAna bhI hote samyaktva ke prAdurbhUta hone para satyAsatya ke nirNaya rUpa yathArtha jJAna ho jAtA hai taba mati, zruta aura avadhi ho samIcIna jJAna kahalAte haiM aura ye hI pA~coM jJAna pratyakSa parokSa ke bheda se do prakAra bhI hote haiN| unameM matijJAna aura zrutajJAna to parokSa haiM kyoMki ye pAMca indriyoM aura mana kI sahAyatA se hote haiM, para matijJAna ko iMdriya pratyakSa hone se vyAvahArika pratyakSa kahate haiN| avadhi aura manaHparyayajJAna kiMcita pratyakSa haiM kyoMki rUpI dravya aura maryAdita kSetra kI bArtA kI jAnate haiM / kevalajJAna pUrNa pratyakSa hai kyoMki anya indriyAdika kI sahAyatA ke binA apane acche svaccha svAbhAvika jJAna se yugapat samasta dravyoM ko usako ananta paryAyoM sahita jAnatA hai| ekendriya se lekara paMcendriya taka pratyeka jIva ke mati aura zruta ye do jJAna pratyeka avasthA meM rahate haiM yadi tIna hoM to mati, zruta aura avadhi yA mati, zruta maura manaH paryaya ye tIna hote haiN| yadi cAra hoM to mati, zrata, pravadhi aura manaH paryaya jJAna ye cAra hote haiN| yadi eka jJAna ho to jJAna ko khaMDa-khaMDa karane vAle jJAnAvaraNoya karma ke kSaya hone se eka prakhaMDa, svaccha, svAbhAvika kevalajJAna hotA hai| ina pAMcoM jJAnoM kA svarUpa isa prakAra hai| matimAna-matijJAnAvaraNa ke kSayopazama ke anusAra pAMca iMdriyoM aura mana ke dvArA jo jJAna hotA hai, use matijJAna kahate haiM / vAdya kAraNoM kI apekSA isake chaha bheda haiM-- 1 spArzana, 2 rAsana, 3 ghrANaja, 4 cAkSuSa, 5 zrAvaNa ora 6 mAnasa / sparzana indriya se sparza kA jAnanA spArzana, rasanA indriya se rasa kA jAnanA rAsana, prANendriya se sugandha durgandha kA jAnanA prANaja, cakSvIMdriya se rUpa kA jAnanA cAkSuSa, karNendriya se zabda kA jAnanA zrAvaNa aura mana se kisI viSaya kA manana karanA mAnasa matijJAna hai| smRti, saMjJA, citA, abhinibodha ye bhI matijJAna ke hI nAmAMtara haiM parthAt ye saba matijJAnAvaraNa karma ke kSayopazama se hI hote haiN|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha zrutamAna-zrutajJAnAvaraNa karma ke kSayopazama ke anusAra matijJAna se jAne hue padArtha se sambandha lie hue anya padArtha kA jo jJAna hotA hai, use zrutajJAna kahate haiM / zrutajJAna ke bhI do bheda anakSarAtmaka zrutajJAna-jaise sparzanendriya se anya padArtha kA sambandha hone para adhika zItala yA uSNa hone se ye mujhe ahitakArI haiM, aisA jo jJAna hai use anakSarAtmaka zrutajJAna kahate haiM / vaha samanaska lIyoM ke mana ke gAya se sApha papaura mAnaraka jIvoM ke AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha, ina saMjJAoM ke dvArA yatkicita pratibhAsa rUpa hotA hai| akSarAtmaka zratajJAna-'caTa' isa zabda ke do prakSaroM ke paThana tathA zravaNa karane se ghaTa padArtha kA jAnanA akSarAtmaka zrutajJAna kA viSaya kevalajJAnavat asIma hai antara itanA hai ki kevalazAna to vizada pratyakSa praura zrutadAna pravizada parokSa hai| avadhijJAna-avadhijJAnAvaraNa ke kSayopazama ke anusAra paMcendriya aura mana kI sahAyatA bimA dravya, kSetra, kAla, bhAva kI mayAMdA lie hue rUpI padArtha kA spaSTa jAnanA avadhijJAna hai / vaha avadhi do prakAra kA hai (1) bhavapratyaya avadhijJAna --jo deva, nArakI tathA chapastha tIrthaMkara bhagavAna ke mukhyatayA bhava ke kAraNa utpanna ho, use bhayapratyayAvadhika kahate haiM / (2) kSayopazama nimittaka avadhijJAna-paryApta manuSya tathA saMzI paMcendriya paryApta tiryaMca ke samyagdarzana tathA tapaguNakari nAbhi ke Upara zaMkha, pama, vana, svastika, kalaza Adi jo zubha cina hote haiM, usa jagaha ke prAtma-pradezoM meM avadhijJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se jo jJAna hotA hai, use kSayopazama nimittaka avadhizAna kahate haiM yaha kSayopazama nimittaka avadhijJAna anugAmI, avasthita, anavasthita, baddhamAna aura hIyamAna isa taraha chaha prakAra kA hotA hai| jo avadhijJAna jIva ke sAtha eka bhava meM, eka kSetra se dUsare kSetra meM sAtha calA jAe, tathA bhaya se bhavAMtara va kSetra se kSetrAMtara meM calA jAe, use kramaza: bhavAnugAmI, kSetrAnugAmI kahate haiN| bhava meM bhavAMtara meM, kSetra se kSetrAMtara meM sAtha na jAe, use kramazaH bhavAnagAmI aura ubhayAnagAmI kahate hai| jaisA upaje vaisA hI banA rahe use avasthita, hInAdhika hotA rahe use anavasthita, jo kramazaH ghaTakara naSTa ho jAe use hIyamAna avadhizAna kahate haiM tathA avavijJAna sAmAnyataH 1 dezAvadhi, 2 paramAvadhi aura sarvAvadhi bheda se tIna prakAra kA hai| isameM dezAvadhi so bhavapratyaya, aura kSayopazamanimittaka donoM rUpa hotA hai aura paramAdhi va sarvAvaSi ye donoM kSayopazabhanimittaka rUpa hI hote haiN| manaHparyayajJAma-manaHparyayajJAnAvaraNIya karma ke kSayayopazama hone se pacendriya aura mana kI sahAyatA binA dravya, kSetra, kAla, bhAva ko maryAdA lie hue jo anya ke mana meM tiSThate hue savidhi jJAna ke viSaya (avadhijJAna ke dezAdhi prAdi tIna bhedoM meM se sarvAvadhi kA sabase sUkSma viSaya hotA hai) ke anaMtave bhAga sUkSmarUpI padArtha ko spaSTa jAne, use manaparyayajJAna kahate haiM / isake bhI do prakAra haiM--- (1) cumati manaHparyaya- mana, vacana, kAya kI saralatA rUpa anya ke mana meM pAe hue padArSa ko kisI ke pUche yA binA pUche hI jAnane ko Rjumati manaHparyaya jJAna kahate haiN| (2) vipulamati manaHparyaya- saralatA tathA vakrarUpa mana, vacana, kAya dvArA citita, arddhapitita tathA aciMtita aura aise hI kahe hue. kie hue, para ke mana meM rahate padArtha ko kisI ke pUche binA pUche hI jAnanA vipulamati manaHparyaya jJAna hai /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha kevalajJAna kevalajJAnAvaraNIya karma ke sarvathA prabhAva hone se alokAkAza sahita sampUrNa rUpI, rUpI padArthoM kA apanI bhUta, bhaviSyata, vartamAnakAlika anantAnanta paryAya sahita samasta tIna loka ko svataH indriya udyotAdika kI sahAyatA binA hI pratyakSa jAnanA kevalajJAna hai| yaha jJAna paramAtma bhavasthA meM hotA hai / isa prakAra samyagjJAna 165 pAMca bhedoM kA yaha saMkSipta svarUpa kahA gayA / samyagjJAna ke utpanna hone kA kAraNa 'zrutajJAna hai, usakA varNana saMkSepa meM isa prakAra hai - zrutajJAna viSaya bheda se prathamAnuyoga, karaNAnuyoga, caraNAnuyoga aura dravyAnuyoga isa prakAra se bhagavAn kI divya dhvani ke anusAra zrI gaNadhara deva ne cAra vibhAga rUpa varNana kiyA hai| inameM zrAtmajJAnotpati kI kAraNatA hone se inako veda kahate haiN| ina cAroM kA svarUpa isa prakAra hai prathamAnuyoga - prathamAnuyogamasthAnaM caritaM purANamapi puSyam / bodhisamAdhinidhAnaM bodhati bodhaH samIcInaH // arthAt jisa samyagjJAna meM dharma, artha, kAma aura mokSa cAroM puruSArthoM kA kathana hai, jisameM eka pradhAna puruSa kI zrAzraya kathA hai tathA usameM mukhyatayA tresaTha zAlAkA puruSoM kA arthAt caubIsa tIrthaMkara bAraha cakravati, nava balabhadra, nava nArAyaNa, nava pratinArAyaNa ina tresaTha zalAkA puruSoM kA caritra hai aura jo puNya kA Azraya karane vAlA, bodhi arthAt ratnatraya samAdhi arthAt dhyAna kA nidhAna (khajAnA ) hai - aise usa prathamAnuyogarUpI zAstroM ke viSaya ko samyagjJAna hI samyak prakAra jAnatA hai| manuSya isa prathamAnuyoga ke adhyayana, adhyApana karane se caritra ke zrAzraya puNya pApa rUpa kArya aura usake phala ko zubha kAryoM se nivRtta hokara zubha kArya meM pravRtta hone kA prayatna karatA hai aura dharma kA sAmAnya svarUpa samajhakara vizeSa sukSma svarUpa ke jAnane kI abhilASA se anyAnya kA bhI avalokana karatA hai / prArambha meM dharmAbhimukha karane meM upayogI hone se isakA prathamAnuyoga sArthaka nAma hai / karaNAnuyoga --- lokAloka vitta yugaparivRta aMturgatInAMca | bhAvarzamiva tathA matiravaMti karaNAnuyoga caM // arthAt ukta prakAra kA samyagjJAna hI lokAloka vibhAga ko, yugoM ke prarthAt kAla ke parivartana ko, cAra gatiyoM ko aura lezyA, kaSAya yogAdi meM karmoM kI nyUnAdhikatA se usake parivartana ko tathA karmoM ke baMdha, udaya, sattA, kSaya. upazama, kSayopazamAdi aise karaNAnuyoga ko darpaNa sadRza jAnatA hai / isakA pratyeka viSaya gaNita se sambandha rakhatA hai, isalie isakA karaNAnuyoga sArthaka nAma hai / caraNAnuyoga gRhameSyanadhAraNAM cAritrotpattivRddhirAMga m / varaNAnuyogasamayaM samyagjJAnaM vijAnAti / arthAt ukta prakAra kA samyagjJAna hI gRhastha aura muniyoM ke rAga dveSa kI nivRtti pUrvaka cAritra kI utpatti vRddhi aura rakSA ke kAraNabhUta aMgoM kA varNana hai jisameM aise caraNAnuyoga zAstra ko bhalI prakAra jAnatA hai / pApa kAryoM ke tyAgane se kramazaH zrAtma-pariNAma ujjvala hokara prAtmA zuddha bhavasthA ko prApta ho sakatA hai / aisI dhAcaraNa vidhi kA prarUpaka hone se isako caraNAnuyoga kahate haiM /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra caMya dravyAnuyoga - jIvAjIvasutattve puNyApuNye ca bNdhmokssop|| byAnayogadIpaH bhtvidyaalokmaatnte|| artha-dravyAnuyoga rUpI dIpaka jIva ajIva rUpa sutatvoM ko tathA saMyoga viyoga ko vizeSatA se utpanna zeSa pAMca tatvoM ko, puNya pApa ko aura jIva ke svabhAva vibhAvoM ko prakAzita karatA hai| isameM dravyoM kA vistRta varNana hone ke kAraNa yaha dravyAnuyoga kahalAtA hai| ukta prakAra ke cAra anuyoga zAstra ko samyagjJAna hI samyak prakAra jAnatA hai, anya nahIM, ataeva Atma kalyANa ke lie dhArmika viSaya ke jAnane kI utkaMThA rakhane vAle bhavya jIvoM ko yaha samyagjJAna isake aSTAMga sahita pAlana karanA caahie| samyagjJAna ke praSTa aMgoM ke nAma granthArthobhayapUrNa kAle vinayena sopadhAna ch| bahumAnena samandhitamaniGgavaMjJAnamArAvyam / arthAt (1) jJAna ke zabdAcAra (2) arthAcAra (3) ubhayAcAra (4) kAsAcAra (5) vina yAcAra (6) upadhAnAcAra (7) bahumAnAcAra aura (8) anihanvAcAra ye pATha aMga haiM / paThana-pAThana karane vAloM ko inakA sadaiva pAlana karanA caahie| vyAkaraNa ke anusAra prakSara, pada, vAkyoM kA uccAraNa kara mUla-mAtra ke prAgama ke paThana-pAThana karane ke zabdAcAra yA vyaMjanAcAra kahate zabda me ra pUrNa artha ko avadhAraNa kara pAgama kA paThana-pAThana karanA prarthAcAra kahalAtA hai| zuddha zabda aura zuddha artha sahita siddhAMta ke paThana-pAThana karane ko ubhayAcAra va zabdArthobhapUrNa kahate haiN| prAtaHkAla, madhyAhnakAla, saMdhyAkAla, arddharAtri, grahaNa, bhUkampa, ulkApAtAdi sadoSa samaya meM paThana-pAThana na karake yogya kAla meM zruta adhyayana karanA kAlAcAra va kAlAdhyayana hai| gosarga kAla arthAt dopahara ke do ghar3I pahale aura prAtaHkAla ke do ghar3I pIche, dopahara ke do ghar3I pIche aura prAtaH kAla ke dhar3I pahale ina kAloM ke sivAya digdAha, ulkApAta, indradhanuSa, sUryagrahaNa, candragrahaNa tathA bhUkampAdi utpAdoM ke samaya siddhAMta (jo zAstra gaNadhara devoM ke race hue haiM) prathayA gyAraha aMga daza pUrvadhAriyoM ke race hue haiM tathA zrutakevaliyoM ke race hue haiM pathavA pratyeka budhi Rkhi ke dhAraNa karane vAle yogiyoM ke race hue haiM / una grathoM kA aise samaya meM pradhyayana vajita hai| tIrthaMkaroM ke purANa stotra, parAdhanA tathA caritra aura dharma ko nirUpaNa karane vAle grathoM kA paThana-pAThana vajisa nahIM hai / ve sadA par3hane yogya haiM / zuddha jala se hasta-pAdAdi prakSAlana kara pavitra sthAna meM paryakAsana baiThakara pAgama kI stuti aura namaskArAdi kara zrutabhakti pUrvaka pAgama kA adhyayana adhyApana karanA, zAna kA uttama vinayAcAra kahalAtA hai| dhAraNA sahita arAdhanA karanA arthAt smaraNa sahita svAdhyAya karanA. bhUlanA nahIM, upadhAnAdhAra hai| zAna kA, pustaka kA paura par3hAne vAle kA tathA zAnI kA bahuta prAdara karanA, prantha ko lAte se jAte samaya uTha khar3A honA, pITha na venA, pAgama ko uccAsana para virAjamAna karanA, adhyayana karate maya lokika vAtAna karanA aura prazuci praga tathA pavitra vastrAdi kA sparza na karanA bahamAna-pAcAra kahalAtA hai| jisa zAstra, jisa pAThaka va guru se pAgama jJAna humA ho, usake nAma ke guNa ko nahIM chipAnA tathA laghu zAstra yA palpajJAnI pAThaka kA nAma lene se merA mahatva ghaTa jAyagA, isa bhaya se bar3e grantha yA
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pa 17 bahuzAnI pradhyApaka kA nAma na lenA kyoMki aisA karane se mAyAcAra kA doSa pAtA hai, so nivAcAra haiN| ____ isa prakAra jo bhavya jIva ina aSTavidha prAcAroM ke rakSApUrvaka pAgama kA paThana-pAThana karate haiM, unheM zAnAvaraNa karma kA kSayopazama vizeSa hokara sampUrNa jJAna kI prApti hotI hai, sampUrNa vidyAnoM kI siddhi ho jAtI hai. ve zIghra hI parizIlana (abhyAsa) rUpa naukA ke dvArA jJAna sAgara meM pAraMgata ho jAte haiM, unakI buddhi pratizaya vizAla ho jAtI hai, heyAheya kA jJAna hokara sanmArga rUpa pravartana karane se aneka karmoM kA saMvara aura kSaya ho jAtA hai aura sAtha-sAtha kauti viveka pradi uttama gaNa bhI sadA bar3hate rahate haiM, isalie buddhimAna puruSoM ko mAlasya rahita hokara sadaiva sampagyajJAna (jinAgama) kA abhyAsa karate rahanA cAhie / jJAna kI upAsanA karane se bhavya jIva bhukti aura mukti donoM ko prApta kara lete haiM kyoMki zAstrAbhyAsa karate rahane se yaha merA svarUpa hai yaha para kA hai, ye padArtha heya haiM, ye upAdeya haiM ? ityAdi padArthoM ke svarUpa kA jJAna hotA hai / jaba taka ye padArtha bheda avagata nahIM hotA hai, taba taka jIva mAtma svarUpa ko nahIM jAna sktaa| jisa samaya se prAtmA kI svapara viveka hokara heyopAdeya rUpa pravRtti hone lagatI hai / taba hI se azubha karmoM kI nirjarA tathA saMvara hone se pratikSaNa meM zuma (puNya) karmoM kA prAstrava hone lagatA hai jisake phala se vAlpavAsI va mahaddhika devoM meM uccapada kA dhArI deva hotA hai aura vahA~ aneka bhogopabhogoM ko bhogakara aAyu ke anta meM manuSya bhava dhAraNa kara parigraha tyAgI hokara apanA dhyAnAmikedvAra yAtiyatathya ko prabhAva karake bhUta, bhaviSyat vartamAna tInoM kAla sambandhI samasta zeya padArthoM ko pratibhAsita karatA huA apane dharmopadezAmRta rUpI varSA se bhavya jIvoM ke saMsAra paribhramaNa se saMtapta citta ko zAMta kara vaha jIvanmuktAtmA antima zarIra ko chor3akara sadaiva ke lie parama patIMdriya, avinAzI, tRSNA rahita anaMta sukha kA bhoktA ho jAtA hai| isa prakAra se samyagjJAnapUrvaka kiyA huprA zAstrAbhyAsa paramparA se mokSa kA kAraNa jAnakara pratyeka vyakti ko nirantara pAgama kA aura usake anusAra hitopadeSTA gurupoM kA bhakti va zraddhA pUrvaka pratyakSa tathA parokSa meM bhakti, pUjA, upAsanA tathA guNAnuvAda karate rahanA cAhie jisase sAhasa, dhairya, dRr3hatA tathA gambhIratA bar3hatI hai, buddhi nirmala hotI hai, jJAnAnubhava bar3hatA hai aura dayA, kSamA, saMtoSa, vinaya, vAtsalya, zraddhA, zIla, nirAkulatA, niSkapaTatA prAdi anekAneka uttamottama guNa sadA bar3hate rahate haiM, isalie bhavyoM ko sadaiva zAstrAbhyAsa karate rahanA caahie| / / iti zrI samyagjJAna vivaraNa samApt / / ||ap samyak cAritra varNana prArambha / / jisa jova ke samyaktva ke nAza karane vAle mithyAtva, sampaka mithyAtva aura samyak prakRti / mithyAtva ina samyaktva dhAtaka darzana moha kI tInoM prakRtiyoM ke nAza hone para samyagdarzana kI prApti se durabhiniveza rahita sabhyazAna vidyamAna hai tathA jisake cAritra mohanIya karma kA kSayopazama humA hai aura jo viSaya bhogAdikoM se parAnmukha dRr3ha saMhanana kA dhAraka aura prAsanna bhavya hai aisA puruSa to ekAeka hiMsAdi pAMca pApoM kA pUrNa rIti se tyAga kara parama digambara nagna rUpa dhAraNa karake mokSa ke mArga svarUpa samyammAna sahita teraha prakAra ke cAritra ko bhalI prakAra dhAraNa kara grAmasvarUpa meM lIna hotA hai aura jinake samyagdarzana, samyagjJAna, vidyamAna hai, anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha rUpa cAritra mohanIya
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 NamokAra graMtha karma kA prabhAva ho gayA aisA puruSa svayaM kI priya lagane vAle cakSu rasamA Adi indriya janita sukhoM ko nidya aura anupasevya jAnatA hai aura apanI AtmA se utpanna nitya pravinAzI mokSamukha ke prApta hone kI utkaTa icchA rakhatA hai tathApi apratyAkhyAnAvaraNaM, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana sambandho krodha, mAna, mAyA, lobha rUpa cAritra mohanIya karma ke udaya se janita sukha duHkhoM kA anubhava karatA hai kyoMki apane samaya ke anusAra Ae hue karmoM ke udaya phala ko avazya bhoganA par3atA hai aisA jo samyagdRSTi jIva hai vaha cAritra mohanIya karma kI alpamaMdatA hone se apratyAkhyAnAvaraNa kA upazama huA hone se tathA zakti rahita athavA hIna saMhanana hone ke kAraNa hiMsAdi pApoM kA pUrNa rUpa se tyAga karane kI utkaTa lAlasA rakhatA huA dezavatI kA zrabhyAsa karate hue kramapUrvaka rAga dveSa mohAdi ko ghaTAkara pIche hiMsAdi paMca pApoM kA pUrNa tyAga kara munivrata dhAraNa karatA hai aura mokSa kA pAtra banatA hai yahI rAja mArga hai kyoMki viSaya, kaSAya Adi ke ghaTe binA munivrata dhAraNa kara lenA kisI kArya ke na karane vAlA vyarthaM svAMga mAtra hai / isIlie samyaktva prApta hone para rAgadveSa kI nivRti ke lie samyak cAritra ko avazya dhAraNa karanA caahie| jaisA ki ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM kahA gayA hai AryA chanda mohatimirApaharaNaM darzanalAbhAvavAntasaMjJAnaH / rAgadveSanivRtyaiH caraNaM pratipadyate sAdhuH || artha-darzana mohanIya rUpa andhakAra ke nAza hone para jisako samyagjJAna kI prApti se saMzaya viparyaya aura zradhyavasAya rahita samyagjJAna prApta ho gayA hai jisako aise samyadRSTi bhavya puruSa ko rAga dveSa dUra karane ke lie samyak cAritra dhAraNa karanA cAhiye vaha cAritra sakala aura vikala rUpa se do prakAra kA hai / samasta prakAra ke parigrahoM se virakta anAgAra (sAkSyoM) kA to mana, vacana, kAya, kRta, kArita, anumodanoM se paMca pApoM kA sarvathA tyAga rUpa sakala cAritra hai aura gRha yadi parigraha sahita gRhasthiyoM kA ina pApoM ke eka deza tyAga rUpa vikala cAritra hai / ava prathama hI muni ke cAritra ko kathana na karake ekodeza tyAga rUpa gRhastha ke vikala cAritra kA spaSTa aura vistRta varNana kiyA jAtA hai kyoMki muni dharma to una logoM ke liye hai jinake cAritra mohanIya karma kA kSayopazama ho cukA hai tathA du saMhanana ke dhAraNa aura viSaya bhogoM se nispRhI prApta hue kaSToM ke sahana karane ko pUrNa zaktivAna hai| gRhastha dharma usa muni dharma ke prApta karane kA mArga hai / jisa prakAra bahuta kAla se mAne vAle jvara se azakta manuSya ko pahale pIne yogya peya padArtha praura tatpazcAt khAdya padArtha sevana karAye jAte haiM usI prakAra viSaya rUpI viSaya bhanna ke sevana karane se jo moha jara utpanna huA hai aura usa moha jvara ke sambandha se jisako viSaya sevana karane kI lAlasA rUpa tIvra tRSNA pragaTa huI hai aise puruSa ko prathama hI yogya viSayoM kA sevana karanA praura krama se chor3anA kalyANakArI hotA hai| isakA dUsarA dRSTAnta me haiM ki jaise bahuta samaya se kisI naze kA sevana karane vAle manuSya kA ekAeka usa vyasana se chUTanA mazakta jAna krama krama se use nyUna sevana karane kA upadeza diyA jAtA hai jise vaha kramazaH kama karate-karate anta meM usako sarvathA tyAga karanA hI kalyANa kArI jAna, chor3a detA hai usI prakAra anAdi kAla se sevana kiye huye paMcendriya janita viSaya sukha se chur3Ane aura sva meM prApta hone ke lie ekadama sarva parigraha ko chor3a muni dharma dhAraNa karane kI 'zakti sarva sAdhAra jIvoM meM na jAna aise hIna parAkramI manuSyoM ke lie jinendra bhagavAna ne gRhasthAzrama meM rahakara zrAvaka vratoM ke dhAraNa karane kA upadeza diyA hai kyoMki jisase unako yathAkrama dhAvaka vratI
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra ma 161 ke pAlana karane se muni dharma dhAraNa karane kI zakti utpanna ho jAtI hai| yadyapi prathamAnuyAga sambandhI purANa tathA cAritrAdi naSoM meM sAmAnya rUpa se sAdhAraNa sI atizA lene vAle gRhasya ko bhI dhAyaka zabda se smaraNa kiyA hai tathApi caraNAnuyoga sambandhI upAsakAdhyayana (zrAvakAcAra) graMthoM meM bahudhA pAkSikanaiSTika aura sAdhaka aise tIna prakAra ke hI zrAvaka kahe haiN| kyoMki zrAvaka ke aSTamUlaguNa aura sapta vyasanoM kA tyAga ina tInoM meM hInAdhikyatA se pAyA jAtA hai| sAgAradharmAmRta prAdi grayoM meM spaSTa kahA hai ki madya tyAgAdi zrAyakoM ke pATha mUlaguNa aura ahiMsA prAdi bAraha aNuvrata uttara guNa haiN| inhIM bAraha vratoM ke vizeSa bheda zrAvaka ko tarepana kriyA hai| ina tarepana kriyAnoM kI pUrNatA bhI vAraha pratoM ke sAtha-sAtha pahalI pratimA se lekara gyAravI pratimA meM ho jAtI hai| // zrAvaka kI tarepana kriyAoM ke nAma / guNa vaya tava sama paDimA, vANaM jalagAlaNaM ca praNayamiyaM / basaMNaNANa carita', kiriyA tevaNa sAvayA bhaNiyA // artha-aSTamUlaguNa, dvAdaza vata, dvAdazatapa, samatA, ekAdaza pratimA, caturvidhadAna, jalagAlana, aMthaka (dhyAlU), darzana, jJAna aura cAritra isa prakAra zrAvaka kI tarepana kriyAe~ haiM / aba pakSacaryA, sAdhana ke dvArA jo zrAvaka ke pAkSika, naiSThika ba sAdhaka zrAvaka aise tIna bheda kahe haiM unakA pRthaka-pRthaka varNana kiyA jAtA hai| // atha pAkSika zrAvaka varNana prArambha / / samyagdaSTe: sAtivAra, muulaannuktpaalkH| parcAviniratastvagu, padaM kAMkSIhapAkSikaH // arthAt-samyagdRSTi pratIcAra sahita mUlaguNa aura aNuvrata kA pAlana karane vAlA jina bhagavAna kI pUjA prAdi meM anurAgo tathA prAge-mAge adhika vratoM ke dhAraNa karane kI icchA rakhane vAlA pAkSika zrAvaka kahA jAtA hai / prAzaya yaha hai ki jise vItarAga sarvajJa deva ke anulaMdhya zAsana dvArA mAtma kalyANa kA mArga tathA yathArtha dharma kA svarUpa jJAta ho jAne se eka deza hiMsA ke tyAga karane rUpa zrAvakra dharma ke grahaNa karane kA pakSa hai| prathavA jisane usa para AcaraNa karanA prArambha kara diyA hai para usa dharma kA nirvAha jisase yatheSTa nahIM hotA aise caturtha guNasthAnI samyagdRSTi prArabdha deza saMyamI ko pAkSika zrAvaka kahate haiN| prArabdha deza saMyamI kahane kA abhiprAya yaha ki jisane deza saMyama ko pAlana karane kA prArambha svIkAra kiyA hai usako naigama naya kI apekSA se deza saMyamI kahate haiM / inake sapta vyasana kA tyAga tathA aSTa mUlaguNa dhAraNa sAticAra hote haiM / yadyapi ye niratidhAra pAlana kA prayatna karate haiM tathApi apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kI caukar3o ke udaya se vivaza pratIcAra lagate haiM / aba yahAM zuddha samyagdRSTi pAkSika zrAvaka ke ahiMsA dharma kI rakSA ke nimitta madhya virati Adi ATha mUlaguNa aura sapta vyasana ke tyAga kA varNana kiyA jAtA hai| pATha mUla gunn|| jo jIva gRhAsthAzrama meM rahakara jinendra bhagavAna kI pAzA kA pAlana karatA huA deza saMyama ke dhAraNa karane kI utkaMThA rakhatA hai aise gRhastha ko bhAva hiMsA aura dravya hiMsA ko tyAga karane ke lie madya, mAMsa, madhu ina tIna makAra tathA bar3a, pIpala, Umara (gUlara) kaThUmara aura pAkara ina pA~ca prakAra ke kSIra vRkSa ke phaloM kA avazya tyAga kara denA cAhiye / ina hI ke tyAga karane ko ATha mUlaguNa kahate haiN| ina mATha mUlaguNoM ko anya bhAcAryoM ne dUsare prakAra se bhI likhA hai|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. NamokAra graMtha jaisA ki zrI ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM zrI svAmI samantabhadrAcArya ne kahA hai madhamAsa madhutyAgaH sahANuvratapaJcakam / praSTomUlaguNAnAhagaMhiNAM zramaNosamaH // artha-madya, mA~sa aura madhu ke tyAga sahita pAMcoM ahiMsA aNuvratoM kA pAlana karanA gRhasthiyoM ke pATha mUlaguNa kahe gaye haiM / aisA muniyoM meM uttama gaNadhara Adi ne kahA hai| isa prakAra zrI samantabhadrAcAryA ne paMca udambaroM kI jagaha hiMsAdi paMca pApoM kA eka deza tyAga karanA kahA hai / tathA bhagavajjinasenAcArya ne zrI samantabhadrAcArya ke kahe hue aSTa mUlaguNoM meM se madhu ke badale jue kA tyAga kahA hai| thI AdipurANa meM kahA gayA hai-- AryA chanda hiMsA satyamasteyAda, prabrahmaparigrahAcyavAdara bhedAt / cUtAmAsAnmadhAdvirati, gahiNo'STasaMyamImUlaguNAH // hiMsA, jhuTha, corI, prabrahma aura parigraha ina pAMca pApoM kA sthUla rIti se arthAt eka deza tyAga karanA tathA juyA, madya, mAMsa kA tyAga karanA ye zrAvakoM ke praSTa mUlaguNa hote haiN| sAgaradharmAmRta tathA anya grathoM meM zrAvaka ke praSTa mUlaguNa dUsare prakAra se bhI kahe haiN| vaise kahA gayA hai madya phala madhunizAsana, paMca phalIvirati paMca kaaptnutii| jIvadayA jalagAlanamiti, cha pacivaSTamUlaguNAH // artha-madya, mAMsa, madhu ina tIna makAra kA tyAga, rAtri bhojana kA tyAga, pAMca udambara phaloM kA tyAga, nitya trikAla deva prArthanA karanA, dayA karane yogya prANiyoM para dayA karanA aura jala chAna kara pInA arthAt kAma meM lAnA isa prakAra pATha mUlaguNa kahe haiM / tathA aura bhI kahA hai-- prAptapaMca nutirjIka, dayA salilagAlanam / trimayAdi nizAhAro; udamparANAMca varjanam / / aSTomUlaguNAnetAn, kebivAhurmunIzvarAH / tatpAlenabhavatyeSa, mUlaguNapratAgvitaH // partha-deva baMdana, jIvoM kI dayA pAlanA, jala chAnanA, madya, mAMsa, madirA kA tyAga, rAtri bhojana kA tyAga tathA pAMca udambara phala kA tyAga ye bhI pATha mUlaguNa haiM / ina saba pUrvokta kaI prakAra meM prAcAryoM ke dvArA bhinna kathita mUla guNoM para jaba sAmAnyataH vicAra kiyA jAtA hai to prAyaH sabhI prAcAryoM kA abhiprAya, abhakSya, anyAya aura pariNAmoM kI nirdayatA ko chur3Akara mahisA yata pAlana karane ke liye dharma meM lagAne kA sabakA, ekasA vidita hotA hai ataeva pAkSika ko ahiMsA pAlana karane ke lie praSTa mUlaguNoM ko yAvajjIvana dhAraNa karanA cAhie aura inake sAtha hI madya, mAMsa, madhu Adi jaise anupasevya aura hiMsAmaya hone se navanIta arthAt makkhana ke sevana karane se, rAtri bhojana karane aura binA chane pAnI pIne meM bhI bar3A pApa baMdha hotA hai aura jIvahiMsA kA pApa baMdha lagatA hai, mAMsa khAne kA doSa lagatA hai isaliye inakA bhI pAkSika ko avazya tyAga karanA caahiye| ina saba mabhiprAyoM ko pIche kahe hue rAtri bhojana tyAga, trikAla baMdanA Adi mapTa guNoM meM mUla antarbhUta ho jAne ke kAraNa unhIM ke anusAra maba yahAM para varNana kiyA jAtA hai / jaise
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha madyavambara kAmiSa madhutyAgAH kRpAprANinAM naktaM bhukti vimuktirApta vinuti stoyaM suvastrastra ta // aSTau te praguNAguNAgaNa gharaM rAgAriNA eke kIrtitAM / nagehAzramI // 171 artha- - madya kA tyAga, pAMca udambara phaloM kA tyAga, mAMsa kA tyAga, madhu kA tyAga, rAtri bhojana kA tyAga tathA prANiyoM para dayA karanA, deva vandanA karanA aura chanA huA pAnI prayoga meM lAnA-aise ye aSTa mUlaguNa zrAvakoM ke lie gaNadhara deva ne kahe haiN| yadi inameM se eka bhI guNa kama ho to use gRhastha arthAt zrAvaka nahIM kaha sakate / madyadoSa -matha ke banAne ke lie mahuA, dAkha zrAdi aneka padArthoM ko bahuta dina taka sar3Akara pIche yantra ke dvArA unakI zarAba utArI jAtI hai / yaha mahA durgandhita hotI hai aura isake banane meM asaMkhyAta aura ananta trasa va sthAvara jovoM kI hiMsA hotI hai| isake atirikta isake pIne se mohita hue jIva dharma karma ko bhUlakara nizaMka paMca pApoM meM pravRtti karate hue isa bhava aura parabhava donoM lokoM kA sukha naSTa karate haiM / madya ke pAna karane se mohita citta vAlA puruSa mAtA, strI, putra, bahina yAdi kI sudha-budha bhUlakara nirlajja hokara yadvA tadvA bartAva karatA huA, durvacana bolatA huA, sevya, manupasevya se viveka rahita mAMsa Adi bhakSaNa karatA huA aura na pIne yogya padArthoM kA pAna karatA huA vaha anta meM narakagati ko prApta hokara ati tIvra, ghora duHkha anantakAla paryanta bhogatA hai| isa prakAra vicAra kara saMyama, jJAna, satya, pavitratA, kSamA, dayA Adi uttama guNoM ko agni ke kaNavat bhasma karane vAle ubhaya loka dukhadAyI naraka Adi durgati ke kAraNa madya ko pIne kA Atmahitecchuka puruSoM ko avazya tyAga kara denA caahie| carama, caMDU, aphIma, gAMjA, bhAMga, mAjUna Adi samasta madakAraka padArthoM ko madirApAna ke sadRza dharma, karma donoM se bhraSTa karA dene vAlA jAnakara madyapAna tyAgI ko inakA bhI tyAga karanA cAhie / -- mAMsadoSa- yaha trasa jIvoM kI dravya hiMsA karane se utpanna hotA hai| isake sparza, AkRti, nAma aura durgandha se hI citta meM mahAghRNA utpanna hotI hai| yaha jIvoM ke rakta, vIrya, majjA Adi sapta dhAtu maura, upadhAtu rUpa svabhAva se hI apavitra padArthoM kA samUha hai| mAMsa piMDa cAhe kaccA ho cAhe agni me pakAyA huA ho athavA paka rahA ho usameM pratyeka avasthA meM usI jAti ke sAdhAraNa jIva, pratyeka jIva saMkhyA ananta paidA hote rahate haiN| aisA mAMsa sevI puruSa ubhaya loka meM duHkha pAtA hai aura dravya, kSetra, kAla, bhada maura bhAva ina paMca parAvartana rUpa duHkhamaya saMsAra meM ananta kAla paryanta narakAdi durgatiyoM meM paribhramaNa karatA huA mahAna duHsaha duHkha bhogatA hai| ataeva mAMsa bhakSaNa ko ubhayaloka duHkhadAyI jAnakara ahiMsA dharma pAlana karane vAloM ko mAMsa bhakSaNa nahIM karanA caahie| madhudoSa - jisako madhumakkhI, ketakI, nIma Adi ke eka-eka puSpaM ke madhya bhAga se rasa ko cUsa cUsakara lAtI hai aura phira use vamana kara apane chatte meM ekatra kara usakI rakSArtha vahIM rahatI hai maura jisameM pratyeka samaya saMmUrcchana jAti ke choTe-choTe aMDe utpanna hote rahate haiM bhIla mAdi zahada nikAlane vAle nirdaya krUra pariNAmI nIca jAti ke manuSya dhUma yAdi ke prayoga se madhumakSikAoM ko ur3Akara una madhumakkhiyoM ke chatte ko tor3akara zeSa bacI makkhiyoM paura ghaMDo sahita dAva nicor3akara nikAlate haiM aise saMsya prANiyoM ke samudAya ko vinAza karane se utpanna hue, lAra samAna ghRNita bhora mAMsa ke samAna
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 NamokAra saMtha doSa yukta mahAna apavitra madhu kA jo manuSya eka vindu bhI grahaNa karatA hai use sAta grAma ke bhasma karane se bhI adhika pApa kA bhAgI honA par3atA hai / jaisA ki kahA gayA grAma saptaka vidAhi rephasA, tulyatAna madhumakSi rephasaH / tulyamaMjalijalena kUtra ci, nimnagApati alaM na jaayte|| atha-sAta grAma ke sA karane se jo pApa hotA hai naha cha madhu ke sevana karane se utpanna hue pApa kI samAnatA nahIM kara sakatA kyoMki hAtha kI hathelI para rakhA huA pAnI kyA samudra ke jala kI samAnatA kara sakatA hai arthAt kabhI nahIM / prataeva madhu ko nAnA prakAra ke durgatijanita duHkhoM kA dAtA jAnakara ahiMsA dharma pAlana karane vAloM ko inakA sarvathA tyAga kara denA caahie| jisa prakAra madhu meM samaya-pratisamaya asaMkhyAta basa jIvoM kI utpatti hotI rahatI hai usI prakAra navanIta arthAt makkhana meM bhI do mUharta ke pazcAta aneka trasa jIvoM kA utpanna honA zAstra meM kahA hai yanmuhUrtayugataH paraM sadA mUrchatipracura jIva rAzibhiH / ta gilaMti navanIta mAtraye, te brajati khaluH kAmati mRtAH // artha-do muhUrta arthAt cAra ghar3I ke pazcAt jisameM aneka sammUrchana jIva nirantara paidA hote rahate haiM aise navanIta arthAt makkhana kA jo puruSa sevana karate haiM ve anta meM durgati ke pAtra hote haiN| isa viSaya meM anya prAcAryoM kA aisA bhI mata hai - aMtarmahatpirataH smaajNturaashyH| patra mUchantinAyaMta navanItaM vivekibhiH / / artha-taiyAra hone ke antamuhUrta ke pIche navanIta arthAt makkhana meM aneka sUkSma sammUrchana jIva utpanna ho jAte haiM isalie vivekI puruSoM ko vaha grahaNa nahIM karanA caahie| abhiprAya yaha hai ki dharmAtmA puruSoM ko madhu Adi tIna makAravata navanIta ko sammUrchana jIvoM kA hiMsAmaya utpatti sthAna hone se abhakSya jAnakara isakA bhI sarvathA tyAga kara denA caahie| pAMca udambara phala nAma :-- jo vRkSa ke kATha ko phor3akara nikalate haiM ve udambara phala kahalAte haiM / jaise udumbarabaTaplakSa, pharagupippala jAni ca / phalAni paMca bodhyAnyu, udumbarAsyAnidhImatAm / / artha-bar3a, pIpala, Umara arthAt gUlara, kaThUmara yA aMjIra aura plakSa arthAt pAkara ina pAMcoM vRkSoM ke hare phaloM ko bhakSaNa karane vAlA puruSa sUkSma praura sthUla donoM prakAra ke jIvoM kI hiMsA karatA hai| ina pAMca prakAra ke phaloM meM sthUla jIva kitane bhare hue hote haiM ve to pratyakSa ho hilate, calale, ur3ate hue anekoM dRSTigocara hote haiM parantu unameM sUkSma jAti ke bhI aneka jIva hote haiM jo pratyakSa dRSTigocara nahIM hote ye kevala zAstra rUpI jJAna netra se hI jAne jAte haiM / yathoktam-- azvatyo udumbaraplakSa, myagrodhAdi phalezvapi / pratyakSAH prANinaH syUlaH, sUkSmAzcAgama gocaraH // jo puruSa ina phaloM ko sukhAkara tathA bahuta dina par3e rahane se jinake saba trasa jIva naSTa ho gae haiM aise phaloM ko bhakSaNa karatA hai vaha puruSa unameM adhika rAga rakhane se mukhyatayA bhAva hiMsA pora gauNatayA dravya hiMsA ke doSa kA bhAgI hotA hai / abhiprAya yaha hai ki jo ina pAMcoM vRkSoM ke harita phaloM ke khAne se dravya hiMsA aura bhAva hiMsA donoM hotI thI to unake sUkhane para jaba trasa jIva mara gae haiM to
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha unake mRtaka kalevara ke usI meM rahane se unake bhakSaNa karane se mAMsa doSa aura bhakSaNa karane rUpa prati utkaTa icchA hone se rAga rUpo bhAva hiMsA avazya hotI hai / isIlie hare aura sUkhe donoM prakAra ke paMca udambara phala tyAjya haiM / jisa prakAra paMca udambara phala hare paura sUkhe donoM prakAra se tyAjya haiM usI prakAra madya, mAMsa, madhu ko bhI rasa sahita aura rasarahita donoM ko prabhakSya evaM hiMsAmaya hone se dhArmika sajjana puruSoM ko sarvathA tyAgane yogya haiM / inake atirikta jinameM basa jIvoM kI utpatti hotI ho aise sabhI phaloM kA gIlI, sUkhI donoM prayasthAnoM meM bhakSaNa karanA sarvathA chor3a denA caahie| isI prakAra sar3e, ghune hue anAja ko bhI sa jIvoM kI hiMsAmaya hone se chor3a denA cAhie kyoMki usake bhakSaNa karane se mAMsa bhakSaNa ke samAna doSa pAtA hai isalie dhArmika puruSoM ko ye tyAjya haiN| rAtri bhojana doSa--- jisa prakAra ahiMsA dharma pAlana karane ke lie dharmAtmA puruSa madya prAdi praSTa padArthoM kA tyAga karate haiM usI prakAra unheM niSija aura hiMsA kA kAraNa hone se rAtri bhojana kA bhI avazya tyAga kara denA cAhie kyoMki rAtri meM bhojana karane se dina meM bhojana karane kI apekSA adhika jIvoM kA ghAta hotA hai| kAraNa ki rAtri ko gobana hundAne meM mAnyataH - lisTa ne bAr3e hata sUkSma jAti ke jIva, ghRta, jala, sAga, cUna zrAdi meM par3a jAte haiM tathA taiyAra kie hue bhojana meM mila jAte haiM aura yaha saba khAne meM Ate haiM usase bar3A pApa baMdha hotA hai / jIva hiMsA kA pApa lagatA hai| mAMsa bhakSaNa kA doSa pAtA hai| isake atirikta rAtri meM bhojana banAne se, Aga jalAne se, vartanoM ke dhone se andhakAra va thor3e prakAza meM na dikhane vAle jala meM sthita jIvoM kA vidhvaMsa hotA hai tathA dhovana kA jala jahAM tahAM rAtri meM jIva jantu na dikha par3ane ke kAraNa DAla dene se vahAM kI cIMTI, macchara prAdi bahuta se jIvoM kI hisA hotI hai / isake atirikta jisa vastu ke khAne kA tyAga kara rakhA hai vaha bhI yadi bhojana meM mila jAe to rAtri meM usakI parIkSA karanA asaMbhava ho jAyagA aura vinA pahacAne khAlI jAegI to pratijJA bhaMga kA doSa hogaa| rAtri meM acchI taraha na dikhane ke kAraNa isa anivArita hiMsA (pApa) ke atirikta rAtri bhojana karane vAloM kI zArIrika nIrogatA meM bhI bahuta hAni hotI hai| jU khAne se jalodara roga ho jAtA hai, makar3I khA jAne se kuSTa roga ho jAtA hai, makkhI khA jAne se vamana ho jAtI hai, keza (bAla) khA jAne se svara bhaMga ho jAtA hai, kIr3I khA jAne se pitta nikala pAtA hai tathA viSabharI (chipakalI) ke viSa se prAdamI taka mara jAtA hai| isa prakAra ke aneka doSo se kalaMkita rAtri bhojana karane vAlA puruSa isa loka meM aneka jIvoM ko hiMsA ke pApa se maneka durgatiyoM meM bhramaNa karatA humA ananta duHkha bhogatA hai| aneka doSoM se bharI huI isa rAtri meM jaba deva karma, snAna, pradAna Adi satkarma nahIM kie jAte haiM to phira bhojana karanA kaise sambhava ho sakatA hai arthAt kabhI nahIM / basunaMdi zrAvakAcAra meM spaSTa kahA hai ki rAtri meM bhojana karane vAlA puruSa kisI bhI pratimA kA dhArI nahIM ho sakatA prataeva dhArmika puruSoM ko sUryodaya se eka muhUrta dina car3hane ke pazcAt savere aura eka muhUrta sUrya asta se pahale zAma ko bhojana kara lenA caahie| zeSa kAla meM bhojana karamA tathA dina meM aMdhere kSetra (jahA~ para aMdhakAra rahatA ho) va kAla (yathA mAMdhI mAne ke samaya) meM bhojana na karanA cAhie, ye rAtri meM bhojana karane ke samAna hai| yathA vivasasyamukhecAnte, muktvA hune sumAmikaH / ghaTike bhojana kArya, zrAvakAcAra cumiH|| dharmAramA dhAvakoM ko savere aura zAma ko prArambha paura mamta kI do-do par3I chor3akara bhojana
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 NamokAra graMtha karanA cAhie / isa prakAra rAtri bhojana karanA uttama jAti aura dharma karma ko dUSita karane vAlA tathA durgati evaM nAnA prakAra ke duHkhoM kA dAtA jAnakara ise sarvathA tyAgane yogya hai / aba rAtri bhojana ke tyAga karane se uttama phala ko prApta karane vAle prItikara kumAra kI kathA likhI jAtI hai : isa hI bharata kSetra ke Arya khaMDa meM eka magadha nAma kA deza hai / usameM supratiSThapura nAma kA eka bahuta prassiAra sundara maaraa| baha sampatti aura anupama sundaratA se svargapurI kI zobhA ko jItatA thA / jisa samaya kA yaha upAkhyAna hai usa samaya isake rAjA jayasena the| ve dharmajJa, rAjanIti nipuNa, nyAyI, yazasvI, mahAbalI aura prajAhitaiSI the mora vahAM aneka dhImAna zreSThi (seTha) nivAsa karate the / vahAM eka dhanamitra nAma kA seTha rahatA thaa| usakI strI kA nAma dhanamitrA thaa| donoM hI kI jaina dharma para prakhaMDa prIti thii| eka dina sAgara sena nAma ke prayadhijJAnI muni ko nirdoSa, zuddha yathA vidhi navadhA bhakti sahita prAsuka AhAra dekara inhoMne unase pUchA he nAtha ! hameM putra sukha hogA yA nahIM / yadi na ho to ma vyartha AzA karake apane durlabha manuSya jIvana kA saMsAra kI moha mAyA meM phaMsa kara durupayoga kyoM kareM? phira kyoM na pApoM kA nAza karane vAlI jina dIkSA ko grahaNa kara prAtma kalyANa kareM? muni ne inake prazna ke uttara meM kahA-tumhArA abhI dIkSA grahaNa karane kA samaya nahIM pAyA hai tumako abhI kucha dina aura gRhavAsa meM rahanA par3egA kyoMki tumhAre eka mahAbhAga, kUlabhUSaNa, dharmadhuraMdhara, mahAtejasvI putraratna utpanna hogA jo isa mohajAla ko tor3akara jinadIkSA grahaNa karake aneka prANiyoM kA uddhAra karatA huA zukladhyAna rUpI agni ke dvArA karmakASTha ko bhasma kara svAtmAnubhUtirUpi sacce sukha nirvANa ko prApta kregaa| avadhijJAnI muni kI yaha bhaviSyavANI sunakara usa dampati ko asIma Ananda huaa| usa dina se ye donoM seTha-seThAnI apanA samaya jina pUjana, stavana, abhiSeka, satpAtradAna karuNAdAna Adi dhArmika kAryoM meM vizeSatA se vyatIta karane lge| ___isa prakAra prAnanda aura utsava sahita kucha samaya vyatIta hone ke pazcAt dhanamitrA ne eka pratApI putraratna ko utpanna kiyaa| muni kI bhaviSyavANI yathArtha huii| putraratna ke upalakSya meM seTha ne bahuta utsava kiyA yAcakoM ko dAna diyaa| bhagavAna ko nAnA prakAra kI pUjA aura dharma prabhAvanA kraaii| sajjana, suhRdaya ityAdi puruSoM kA bhI yathAyogya sammAna kiyA gyaa| isake janma se bandhu bAndhavoM ko bar3A prAnanda humA / aneka prakAra maMgalagAna hone lge| isa navajAta zizu ko dekhakara sabako pratyanta prIti huI / isIlie isakA nAma prItikara rakha diyA gayA / praba ye bAlaka dina-pratidina zukla dvitIya candramA kI taraha bar3hane lgaa| isakI sundaratA itanI bar3hI car3hI thI ki isake rUpa ko dekhakara becAre kAmadeva ko bhI nIcA muMha kara lenA par3atA pA mora svabhAva siddha kAMti ko dekhakara lagnA ke mAre becAre candramA kA hRdaya kAlA par3a gyaa| teja se sUrya kI samAnatA karane vAlA, aizvaryavAna bhAgyazAlI, yazasvI paura mahAbalI thA kyoMki vaha parama zarIra kA dhArI arthAt isI bhava se mokSa yAne vAlA thaa| jaba prItikara pAMca varSa kA ho gayA taba inake pitA ghanamitra zreSThi ne isako adhyayana karAne ke lie eka suyogya guru ke mAdhIna kara diyaa| eka to pahale hI usakI buddhi DAbha kI panI ke samAna bar3I tIkSNa thI aura phira isa para guru kI kRpA ho gaI isase ye por3e hI samaya meM par3ha likhakara acchA vidvAna bana gyaa| kitane hI zAstroM meM isakI pravASa pravati ho gii| guru sevA rupI nAva dvArA isane zAstrarUpI samudra kA prAyaH bhAga pAra kara liyA / nItikAra ne bahuta ThIka kahA hai ___ jale tela pate guhA, pAtra vAnamanAgapi / prAle hAra svayaM yAti, vistAraM bastu shktitH||
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMpa 175 artha-jisa prakAra jala meM tela, mukhoM meM gupta vArtA, satpAtra ke prati diyA huA dAna mukhyatayA vastu kI zakti kI apekSA alpa bhI bahatvatA ko prApta ho jAtA hai usI prakAra bizuddha buddhi pavitrAtmA ziSya ke prati diyA huyA zAstra jJAna buddhi kI nirmalatA se vistRtatA ko prApta ho jAtA hai| pUrNa vidvAna paura dhanI hokara bhI use abhimAna kA sparza taka bhI na huA thaa| vaha nirantara logoM ko dhArmika banAne ke prayojana se dharmopadeza kA zravaNa karAtA aura likhAtA par3hAtA thaa| isameM guNoM kI sattA dekha kara polasya, IrSyA, matsaratA prAdi durguNoM ne isake nikaTa apane sajAtiyoM kA prabhAva dekhakara isake samIpa se bhI nikalanA banda kara diyA thA yaha saba se prema karatA aura sabake sukha duHkha meM sahAnubhUti rakhatA thaa| isI kAraNa isako saba choTe bar3e ekacitta hokara cAhate the| mahArAjA jayasena bhI isakI sajjanatA, paropakAritA aura udArazIlatA ko dekhakara bahuta prasanna hote the aura svaMya isakA vastrAbhUSaNoM se Adara satkAra kara isakI pratiSThA bar3hAte / yadyapi prItikara ko dhana sampadA prAdi kisI prakAra kamI na thI parantu taba bhI apane mana meM vicAra kiyA ki kartavyazIloM kA yaha kAma nahIM ki ve baiThe-baiThe apane pitA va pitAmaha Adi kI saMcaya kI huI sampatti para mAnanda ur3Akara pAlasI aura kartavyahIna bane ataeva mujhako vittopArjana karanA cAhie, koI yala karanA caahie| yaha vicAra kara usane pratijJA kI jaba taka maiM apane bAibala se kucha dravya saMgraha na kara laMgA saba taka meM apanA vivAha na kraauuNgaa| aisI pratijJAkara apane mAtA pitA tathA garujanoM ko namaskAra kara unase prAjJA le videza gamana ko cala par3A / kitane hI varSoM taka usane videza meM rahakara nIti tathA myAya pUrvaka bahuta dhana sampatti kA upArjana kiyA aura sAtha meM yaza bhI saMpAdana kiyA / apane ghara se Aye bahuta dina ho jAne ke kAraNa apane mAtA-pitA use smaraNa pAne lge| taba yaha vahAM bahuta dina Thaharakara apanA saba sAmAna lekara apane ghara ko vApisa lauTa praayaa| prItikara apane mAtA-pitA se milaa| isake videza se Ane kA samAcAra sunakara samasta bandhu varga tathA nagara nivAsiyoM ko bahuta mAnanda huaa| mahArAjA jayasena ne prItikara kI puNyavANI aura prasiddhi sunakara isa para atyanta anurAga kara apanI kanyA pRthvIsundara aura eka anya deza se prAI huI vasundharA tathA aura bhaneka sundara rUpavatI rAjakumAriyoM kA isa mahA bhAgyazAlI veSThi putra ke sAtha vivAha kara diyA aura inake sAtha apanA prAdhA rAjya bhI ise de diyaa| prayAntara prItikara ko puNyodaya se jo rAjya vibhUti prApta huI use vaha sukhapUrvaka bhogane lgaa| usake dina prAnanda aura utsava ke sAtha bItane lage / aneka prakAra ke bhogopabhogoM ko yathAcitta sevana karatA humA viSaya bhogoM meM pratyAsakta na hokara niraMtara jina bhagavAna kA abhiSeka pUjana karatA thA aura zAstra svAdhyAya meM samaya bitAtA thA jo svarga yA mokSa sukha kA dene vAlA paura azubha karmoM kA nAza karane vAlA hai / vaha zraddhA bhakti prAdi sapta guNoM se yukta navadhA bhakti pUrvaka satpAtroM ko dAna detA tathA dIna daridroM, aMgahIna puruSoM ko karuNApUrvaka dAna detA thA jo dAna isa loka paraloka dono bhavoM meM mahAna sukha kA kAraNa hai / vaha jina mandiroM, jina pratimAoM, tIrtha kSetroM mAdi sapta kSetroM ko jo zAMti rUpI dhAna ke upajAne meM kAraNa hai unakI yAvazyakatAmoM ko apane dhana rUpI jala varSA se pUrI karatA thA paura paropakAra karanA to usake jIvana kA eka mAtra uddezya thaa| svabhAva meM bar3A komala thaa| vidvAnoM se use prema thA isa kAraNa laukika, pAralaukika donoM loka sambandhI kAryoM meM sadA tatpara rahatA aura prajA kA prANoM ke samAna rakSaNa karatA thaa| prItikara isa prakAra mAnanda mora utsava ke sAtha samaya bitAne lgaa|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokarA ya eka samaya supratiSThapura ke sundara upavana cAraNa RSidhArI Rjumati aura vipulamati jJAna ke dhAraka muni prAe / prItikara taba bar3e vaibhava ke sAtha purajana tathA parijana sahita pratyAnaMda ko prApta hokara muni ke darzanArtha gayA / munirAja ke caraNoM meM sASTAMga namaskAra kara padacAt bhraSTa dravya se pUjA kI aura bar3I vinatI ke sAtha vinaya kI 'he nAtha! mujhe saMsAra se pAra karane vAle dharma kA upadeza dIjiye / tava Rjumati muni ne use isa prakAra saMkSepa meM dharma kA svarUpa kahA he prItikara dharma use kahate haiM jo saMsAra ke duHkhoM se chur3Akara uttama sukha ko prApta karane meM kAraNa ho / vaha dharma do prakAra kA hai eka muni dharmaM dUsarA gRhasya dharmaM / muniyoM kA dharma sarva tyAga rUpa hotA hai aura gRhastha kA dharma eka deza tyAga rUpa hotA hai / muni dharma to una logoM ke lie hai jinakI AtmA pUrNa balavAna hai, jinameM prApta hue kaSToM ko sahana karane kI pUrNa zakti hai aura gRhastha dharma muni dharma ko prApta karane kI sIr3hI hai| jisa prakAra eka sAtha sau pacAsa sIr3hI nahIM par3hI jA sakatI usI prakAra sAdhAraNa logoM meM ekadama muni dharma dhAraNa karane kI zakti nahIM hotI zrataeva muni dharma prApta karane ke lie unheM krama-krama se abhyAsa rUpa gyAraha pratimAnoM kA sAdhana karanA cAhie jinakA muniyoM ne nirUpaNa kiyA hai| unake yathAkrama ThIka-ThIka abhyAsa karane se ve hI zrAvaka ke vrata gyAravI pratimA meM mahAvrata rUpa ko prApta ho jAte haiM isIlie alpa zakti vAle puruSoM ko pahale gRhastha dharma dhAraNa karanA par3atA hai| muni dharma aura gRhastha dharma meM sabase bar3A antara to yaha hai ki muni dharma to sAkSAta mokSa sukha kA kAraNa hai aura dUsarA paramparA mokSa sukha kA kAraNa hai zrAvaka dharma mUla kAraNa hai samyagdarzana kA pAlana / yahI mokSabIja hai / isake prApta kie binA samyagjJAna aura samyak cAritra hotA hI nahIM / samyagdarzana ke binA jo jJAna hai vaha mithyA jJAna kahalAtA hai aura vrata Adi kA dhAraNa karanA kucAritra hai prataeva jJAna aura cAritra kI apekSA samyagdarzana kI mukhyatayA upAsanA kI jAtI hai isI abhiprAya se yadyapi dravyaliMgI muti cAritra dhAraNa karatA hai tathApi samyaktva rahita hone se mokSamArgI nahIM kahA hai kyoMki use jIva ke svabhAva vibhAva kA dRr3ha nizcaya hue binA kartavya prakatrtavya kI yathArthaM pravRtti nahIM ho sktii| isake jAne binA aura uddezyoM ke samajhe bUjhe binA vrata zrAdi dhAraNa karane meM andhe kI daur3a ke samAna apanI asalI svAbhAvika sukha avasthA ko vaha nahIM pA sakatA isIlie pratyeka vyakti ko sabase pahale samyagdarzana ko isake prAThoM aMgoM sahita pAlanA cAhie samyaktva dhAraNa karane ke pahale mithyAtva ko chor3anA cAhie kyoMki midhyAtva hI prAtmA kA eka aisA prabala zatru hai jo isa jIvAtmA ko anantakAla paryanta isa saMsAra cakra meM ghumAyA karatA hai| mithyAtva kA saMkSipta lakSaNa hai jina bhagavAna ke dvArA upadiSTa tatva yA dharma se ulTA calanA aura dharma se yahI ulTApana duHkha kA kAraNa hai isIlie Atma hitecchu bhavya puruSoM ko mithyAtva ke parityAga pUrvaka zAstra abhyAsa dvArA apanI buddhi ko darpaNavat nirmala banAkara madya mAdi bhraSTa padArthoM kA tyAga kara zrAvaka ke ahiMsA Adi bAraha uttara guNoM ko dhAraNa karanA cAhie / ye madya tyAga prAdi ATha mUla guNa dhAraNa karane ke pIche dhAraNa kie jAte haiM aura mUla guNoM se utkRSTa haiM isIlie unheM uttara guNa kahate haiM / madya, mAMsa Adi ke tyAgI ko rAtri bhojana kA, carma pAtra meM rakhe hue hIMga, ghI, jala, tela Adi kA tathA kandamUla, pracAra, murabbe tathA makkhana kA bhI tyAga kara denA zAhie kyoMki inake khAne se mAMsa tyAga vrata meM doSa AtA hai| jumrA khelanA, mAMsa bhakSaNa, madirA pAna, vezyA sevana, zikAra khelanA, corI karanA, parastrIgamana ye sapta vyasana durgati ke dussah duHkhoM ko prApta karane vAle jAna sarvathA tyAgane yogya hai| inakA sevana kula, jAti, dhana, jana, zarIra, sukha, kIrti 176
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra gaMdha mAna maryAdA prAdi sabakA nAza karane vAlA hai| inameM lavalIna (pAsakna) puruSoM ko isa loka aura paraloka donoM bhavoM meM kaSTa uThAnA par3atA hai| ina dRrya lanoM ke sevana meM jina-jina vyaktiyoM ne mahAna duHkha uThAnA ve purANa prasiddha haiN| inake nAma ye haiM - jayA khelane se mahArAjA yudhiSThira ne, mAMsa bhakSaNa se rAjA baka ne, madyapAna karane se yaduvaMziyoM ne, vezyA sevana karane se cArudatta seTha ne, corI karane se zivabhuti brAhmaNa ne, zikAra khelane se brahmadatta antima cakravartI ne, aura para strI kI abhilASA karane se rAvaNa ne bar3I vipatti uThAI thI / prataeva inako durgati evaM duHkhoM kA kAraNa jAnakara dUra ho se mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanApUrvaka tyAga kara denA cAhie / inake atirikta jala kA chAnanA pAtroM ko bhaktipUrvaka dAna denA zrAvaka kA mukhya kartavya hai| RSiyoM ne pAtroM ke tIna prakAra batalAga haiM -uttama pAtra-muni, madhyama pAtra tI dhAvaka aura jaghanya pAtra-avirata smygdRsstti| inake atirikta jA dIna, duHkhI, rogI aMgahIna Adi haiM inako karuNA buddhipUrvaka dAna denA caahie| satpAroM ko jo thor3A bhI dAna dete haiM unako usa dAna kA phala baTabIjavat ananna guNA milanA hai| jina bhagavAna kA abhiSeka karanA, jina pratimAnoM kI pratiSThA karanA. rathotsava karanA, tIrthayAtrA karanA prAdi bhI zrAvakoM ke mukhya kartavya haiM / ye saba durgati evaM duHkhoM kA nAza kara svagaM yA mokSa sukha ke pradAna karane vAle haiM ataeva aAtmahitecchaka dharmAtmAnoM ko isa prakAra apanA dhArmika jIvana banA kara anta meM bhagavAna kA smaraNa citavana pUrvaka saMnyAsa maraNa karanA cAhie / yahI jIvana kI saphalatA kA saccA aura sIdhA mArga hai| isa prakAra munirAja dvArA yathArtha dharma kA upadeza sunakara bahuta sajjanoM ne mithyAtva kA tyAga kara vrata. niyama Adi grahaNa kiye| jainadharma para unakI khaDga se bhede jala ke samAna nizcala zraddhA ho gii| protikara ne muni mahArAja ko namaskAra kara puna: prArthanA kI, he bhagavan karuNAnidhAna yogirAja ! kRpA kara mujhe mere pUrva bhava kA vRtAnta sunaaiye| tava nirAja bole-he rAjA ! suno| isI upavana meM kucha samaya pahale sAgarasena nAma ke muni pAkara Thahare the| unake grAmamana kA samAcAra sunakara atyAnanda ko prApta hue unake darzanArtha prAyaH rAjA mAdi purajana bar3e gAje-bAje aura prAnanda utsava ke sAtha Aye the| ve munirAja kI pUjA stuti kara nagara meM vApisa cale gaye / taba eka vahAM nikaTastha siyAra ne apane citta meM vicAra kiyA ki ye nagara nivAsI manuSya bar3e gAje-bAje ke sAtha kisI marneko DAlakara gaye haiM / ataH vaha usa murde ko khAne ke sAhasa se praayaa| use prAtA dekhakara munirAja ne avadhijJAna dvArA bhavya jAnakara aura yaha socakara ki cAhe abhI isake mana meM durdhyAna hai parantu yaha dUsare bhava meM vratoM ko dhAraNa kara mokSa jAyegA ataeva isako saMbodhita karanA Avazyaka hai| ___ munirAja ne use samajhAyA-he ajJAnI pazu ! tujhe mAlUma nahIM ki pApa kA pariNAma vahuta hI burA hotA hai / dekha pApa hI ke phala se tujhe isa pazu paryAya meM AnA par3A aura phira tU pApa karane se muha na mor3akara mRtaka kalevara kA mAMsa bhakSaNa karane ke lie itanA vyagra ho rahA hai| yaha kitane prAzcarya kI bAta hai| terI isa icchA ko dhikkAra hai| priya tujhako ucita hai ki terA jaba taka narakoM meM patana na ho usase pahale apane uddhAra kA yatna kara le / tUne aba taka jinadharma ko grahaNa na kara bahuta duHkha uThAyA para aba tere lie bahuta acchA samaya hai| isako vyartha na khokara kucha Atmahita kI icchA yadi rakhatA hai to ta isa puNya patha para calanA sIkha / siyAra kI honahAra prAchI thI yA usakI kAlalabdhimAI thI yahI kAraNa thA ki vaha muni ke upadeza ko sunakara bahuta zAMta ho gyaa| usane jAna liyA ki munirAja merI aMtaraMga icchA ko jAna gaye / munirAja usako zAMta citta dekhakara punaH kahane lage'he priya ! tU aura pratoM ko to dhAraNa nahIM kara sakatA isalie tU kevala rAtri kA hI khAnA pInA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 NamokAra graMpa chor3a de ! yaha vrata saba baloM kA mUla aura saba prakAra ke sUkhoM kA dene vAlA hai' siyAra ne upakArI munirAja ke vacanoM ko sunakara rAtri bhojana tyAga vata grahaNa kara liyaa| kucha dinoM taka to usane isI bata ko pAlA pazcAta mAMsa bhakSaNa kA bhI tyAga kara diyaa| use jo kucha nyUna adhika pavitra bhojana mila jAtA to kara letA nahIM to nirAhAra hI guru kA smaraNa citavana karatA huprA saMtoSa aura sAmyabhAva pUrvaka samaya vyatIta karane lgaa| isa vRtti se usakA zarIra bahuta kuza ho gyaa| aisI dazA meM eka dina use kevala zuSka AhAra hI khAne ko milA / grISma Rtu kA samaya thaa| siyAra taba bahuta tRSAtura hamA vaha eka kueM para pAnI pIne ko gyaa| bhAgya se kueM meM pAnI bhI bahuta nIce milaa| jaba vaha pAnI pIne kI icchA se kueM meM utarA to vahAM use aMdhakAra hI aMdhakAra mAlama hone lagA kyoMki vahA~ suyaM ke prakAza kA saMcAra na thA isalie siyAra ne samajhA ki rAta ho gaI ataH vaha binA pAnI piye kuye ke yaa| bAhara Akara jaba usane sUrya ko dekhA to phira pAnI pIne ke lie nIce utarA aura phira pUrvavat andhakAra ke bhrama se rAtri samajhakara vApisa lauTa aayaa| isa prakAra vaha kitanI hI bAra utaraH vahA para pAnI na pI / alla bAra-bAra utaranecar3hane se vaha itanA azakta ho gayA ki phira usase bAhara nahIM pAyA gyaa| taba vaha aura bhI ghora aMdhakAra ke hone se sUrya ko asta hamA jAnakara saMsAra samudra se pAra karane vAle apane guru mahArAja kA citavana karane lgaa| tRSA rUpI agni usake tana ko bhasma kiye DAlatI thI / parantu taba bhI vaha apane vrata meM bahuta dRr3ha rahA / usake pariNAma kleza rUpa Akula vyAkula na hokara bar3he zAMta rahe anta meM usI dazA meM mara kara kaberadatta aura usakI strI dhanamitrA ke ta prItikara hanA hai. terA yahI antima zarIra hai / aba ta karmoM kA nAza kara mokSa jAyegA isIlie satpuruSoM kA kartavya hai ki kaSTa ke upasthita hone para vatoM kI dhairyapUrvaka dRr3hatA se rakSA kare / isa prakAra munirAja ke mukha se prItikara ke pUrvabhava kA vRtAMta sunakara upasthita maMDalo ke janoM kI jinadharma para acala va pUrNa zraddhA ho gaI aura bahuta se manuSyoM ne yathAzakti prata dhAraNa kiye / prItikara ne apane isa pUrva janma ke vRtAnta ko sunakara jinadharma kI bahuta prazaMsA kI aura anta meM una paropakAra ke karane vAle munirAja ke caraNa kamaloM ko bhakti se namaskAra kara vratoM ke prabhAva ko hRdaya meM vicAratA huA vaha apane ghara para paayaa| munirAja ke upadeza kA usa para bahuta gaharA asara pdd'aa| use aba saMsAra asthira viSaya bhoga duHkhoM ke dene vAle zarIra apavitra vastumoM se bharA mahA ghinAvanA aura jala ke budabudevat mahAvinAzI, dhana sampadA ulkApAtavat caMcala maura kevala bAhara se dekhane meM sundara pratIta hone vAlI tathA strI, putra, bhAI, bandhu Adi ye saba apanI prAtmA se pRthaka jAna par3ane lge| usane socA ki ye apane-apane svArtha ke sage haiN| kisI roga athavA prApatti ke mAne para saba dUra cale jAte haiM / yadi koI apanA hitakArI hai to vahI zrI guru haiM jo niSprayojana hama logoM ko bhavasAgara meM Dubate hue hastAvalambana dekara pAra lagAte haiN| saba vastueM kSaNa bhaMgura haiN| jaba hamArA rAta dina pAlana poSaNa kiyA huA zarIra nAza hone vAlA hai to isase sambandhita padArtha bhI avazya hI nAzavAna haiM isalie avasara pAkara hAtha se nahIM dene denA cAhiye aura phira yaha samaya hAtha nahIM pAyegA / kAla acAnaka pAkara apanA grAsa banA legA aura ye saba vicAra yahAM ke yahIM raha jaayeNge| prataeva praba saMsAra meM bhaTakane vAle isa moha jAla ko tor3akara Atmahita karanA ucita hai / isa zubha saMkalpa ke dRr3ha hote hI prItikara ne pahale abhiSeka pUrvaka bhagavAna kI saba sukhoM ko dene vAlI pUjA kI, khUba dAna kiyaa| aura duHkhI anAtha apAhijoM kI sahAyatA kii| anta meM apane priyakara putra ko rAjya dekara apane bandhu-bAndhayoM kI sammati se yoga lene ke lie vipulAcala para bhagavAna
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha barddhamAna ke samavasaraNa meM pAyA aura una triloka pUjya bhagavAna ke pavitra darzana kara usane bhagavAna ke dvArA jinadIkSA dhAraNa kara lii| isake pazcAt aneka prakAra kI pariSahoM ko sAmyabhAva pUrvaka sahA karate huye nAnA ugra tapazcaraNa karane lage aura aMta meM zukladhyAna ke prabhAva se ghAtiyA kamoM kA nAza karake kevalajJAna prApta kiyaa| unake kevala jJAna ko pragaTa huA jAna kara vidyAdhara, cakravartI, svarga ke deva Adi bar3e bar3e mahApuruSa unake darzana, pUjana ko mAne lge| prItikara bhagavAna ne taba saMsAra tama ko nAza karane vAle pavitra upadezAmRta se aneka jIvoM ko du:khoM se chuTAkara sukhI bnaayaa| anta meM pradhAniyA karmoM kA bhI nAzakara parama pada mokSa sthAna ko kama karate para ve kAkA, nahIM rheNge| aise zrI protikara svAmI mujhe zAnti pradAna kreN| jo eka atyanta ajJAnI pazu yoni meM janme siyAra ne bhagavAna ke pavitra dharma kA aMzataH vrata arthAta kevala rAtri bhojana tyAga vrata svIkAra kara manuSya janma prApta kiyA aura usameM prAnanda pUrvaka surU bhogakara anta meM avinAzI mokSa lakSmI kI prApti kI taba use yadi gRhasthajana dhAraNa kareM to phira unheM kyoM na uttama gati prApta ho arthAt avazya hogii| matha jIva yA prakaraNa : saba jIvoM ko apane prANoM ke samAna jAnakara unako kicita du:kha yA kaSTa dene ke pariNAma na rakhanA kintu duHkhI jIvoM ke dukha dUra karane kI icchA rakhanA dayA hai| aisA jAnakara prAtmahitecchuka dharmAtmA puruSoM ko cAhiye ki jinapUjA, pAtra dAna aura kuTumba ke pAlana popaNa zrAdi ke lie khetI vyApAra Adi AjIvikA ke kAryoM meM jIvamAtra para dayA rakhate hue yatna pUrvaka pravRtti kare kyoMki sadA saba prANI apane-apane prANoM kI rakSA cAhate haiM jisa prakAra apane prANa apane ko priya haiM usI prakAra aikendriya se paMcedriya paryanta saba prANiyoM ko apane-apane prANa pyAre haiN| jaisA ki kahA gayA hai prANAyathyAtmano bhoTA, bhuutaanaampitetthaa| Atmaupamyena bhUtAnAM bayAM kurvItamAnavaH // artha-jisa prakAra tumheM apane prANa priya haiM usI prakAra saba jIvoM ko apane-apane prANapriya haiN| isIlie manuSyoM ko apanI AtmA kI taraha saba jIvoM para dayA karanI cAhiye / jisa prakAra apane paira meM jarA sA kAMTA lagane para bhI ve tajanita vedanA ko sahana nahIM kara sakate usI prakAra kIr3e ghoMTI Adi vikalatraya tathA pazu, manuSya prAdi koI bhI prANadhArI duHkha bhogane kI icchA nahIM karate aura na usake kaSTa ko saha sakate haiM ataeva jIvoM ko apane mAmA ke samAna duHkhoM kA anubhava kara raMcamAtra kaSTa na pahuMcAnA cAhiye / dharma kA mukhya sAra yahI hai ki apane ko aniSTa lagane vAle, prAtmA ke prati kUla jo duHkha Adi hai unheM kisI dUsare jIva ko mata do| sadA saba para dayA kro| yaha dayA hI dharma kA mUla hai| ahiMsA paramo dharmaH yaha zAstra vAkya bhI hai| isake viSaya meM anya granthoM meM bhI likhA hI hai ahiMsA lakSaNo dharmo, Sarma: prANinAM vadhaH / tasmAddharmAdhibhiloMke, kartavyA prANinA kyA / artha-jisameM ahiMsA hai vaha dharma aura jisameM jIvoM kA vadha hai vaha pradharma hai| isa kAraNa dharmAbhilASI puruSoM ko sadA saba jIvoM para dayA karanI caahiye| jisake hRdaya meM kyA nahIM hai vaha jaina dharma dhAraNa karane kA pAtra nahIM kyoMki nirdayI manuSya ke hRdaya meM bIja ke binA vRkSa kI taraha pahiMsA lakSaNa dharma kI utpatti, sthiti aura vRddhi kadApi nahI ho sakatI aisA jAnakara nirantara jIvamAtra para dayA karatA yogya hai dayA pAlaka meM hiMsA, jhUTha, khorI, kuzIla kA svata: tyAga hokara saba guNa mAkara nivAsa karate haiN|
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 NamokAra baMtha deva baMdanA sarvajJa, hitopadezI parama pItarAgo zAntasvarUpa zrI arihanta devAdhideva kI jIvanmukta sAkSAt avasthA meM athavA usI sakala paramAtmA ke smaraNArtha aura paramAtmA ke prati prAdara satkAra rUpa prarvatana ke pAlambana svarUpa sthApanA, nikSepa se mitroM dvArA pratiSThita tadAkAra pratibimba rUpa meM vizuddha antaH karaNa se apanA bhAgyodaya samajha atyanta harSita hote hue darzana karane, paramAtmA ke guNoM meM anurAga bar3hAne paramAtmA kA bhajana aura svarUpa kA ciMtana karane rUpa deva bandanA karane se isa jIvAtmA ko mAgAmI duHkhoM aura pApoM kI nivRttipUrvaka mahat puNyopArjana hotA hai punaH vItarAga aura parama zAnta mUti ke nirantara saprema darzana Adi karane se samyakatva kI nirmalatA, dharma meM zraddhA aura antaHkaraNa zuddha hotA hai| isa deva vaMdanA kA antima phala mokSa kahA hai / isakA tAtparya yaha hai ki jo jIvAtmA gRhastha ke prapaMca va saMsAra ke moha jAla meM phaMse hae haiM unakA prAtmA itanA baliSTha nahIM hotA hai ki jo kevala zAstroM meM paramAtmA kA svarUpa varNana sunakara arthAt prAgama dvArA paramAtmA kA svarUpa jAnakara ekAeka binA kisI citra ke pAlambana ke paramAtmA ke svarUpa kA citra apane hRdaya meM aMkita kara hI isa mUrti ke dvArA paramAtmA svarUpa kA kucha dhyAna aura citavana karane meM samartha ho apane prAtma svarUpa kI prApti avasara ho jAtI hai| jisa prakAra jaba koI citrakAra citra khIMcane kA abhyAsa karatA hai taba vaha sabase pahale sugama aura sarala citroM ko dekhakara citra khIMcane kA abhyAsa karatA hai ekadama kisI kaThina aura gahana citra ko nahIM khIMca sakatA jaba usako dina pratidina kA abhyAsa par3a jAtA hai taba vaha kaThina aura gahana ci, banAne ke sAtha-sAtha choTe ko bar3A aura bar3e ko choTA bhI banAne lagatA hai| jaba vaha uttarottara abhyAsa karate-karate citrakArI meM pUrNatayA dakSa ho jAtA hai taba citra nAyaka ke binA dekhe hI kevala usako vyavasthA jAnakara usakA sAkSAt citra aMkita karane laga jAtA hai / usI prakAra yaha saMsArI jIva bhI ekadama nirAlambana paramAtmA kA dhyAna nahIM kara sakatA isIlie vaha paramAtmA kI dhyAna mudrA para se hI apanA abhyAsa bar3hAtA hai / mUrti ke nirantara darzana Adi abhyAsa meM jaba yaha dhyAna mudrA se paricita ho jAtA hai taba zanaiH zanaiH ekAnta meM sthita hokara usa mUrti kA citra apane hRdaya para aMkita karane lagatA hai aisA karane se usakA prAtmabala, manobala dinoMdina vRddhi ko prApta hokara / mUrti ke nAyaka zrI arihanta devAdhideva kI samavazaraNa prAdi vibhUti sahita sAkSAta citra ko apane hRdaya meM pratikRti karane lagatA hai isa prakAra ke dhyAna ko rUpastha dhyAna kahate haiM aura vaha dhyAna prAyaH muni avasthA meM hI hotA hai| prAtmIya bala ke itane unnata ho jAne kI avasthA meM phira usako dhAtu pASANa kI mUrti pUjana prAdi arthAt paramAtmA ke dhyAna Adi ke lie mUrti kA pAlambana lene kI prAvazyakatA nahIM rhtii| kintu vaha rUpastha dhyAna ke abhyAsa meM paripakva hokara vizeSa unnati kara sAkSAt siddhoM ke citra ko khIcane lagatA hai / isa prakAra dhyAna ke bala se vaha apanI AtmA ke karmamala ko pRthak karatA rahatA hai aura phira unnati ke sopAna para car3hatA humA prazasta zukladhyAnAgni ke bala se samasta karmoM kA kSaya kara detA hai aura isI prakAra apane prAtmatva ko prApta kara letA hai aura usa pravasthA ko prApta karanA arthAt paramAtmA bananA saba grAtmAoM ko prabhISTa hai| aba prAtma svarUpa kI dUsare zabdoM meM oM kahiye ki paramAtmA svarUpa ko prApti ke lie paramAtmA kI bhakti, pUjA aura upAsanA karanA hamArA parama kartavya hai paramAtmA kA dhyAna, paramAtmA ke guNoM kA citavana hI hameM apanI pAtmA kA smaraNa karAtA hai / apanI bhUlI huI nidhi kI smRti karAtA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki paramAtmA kA darzana, stavana aura pUjana karanA hamArI pAramA ke lie pAtmadarzana kA prathama sopAna hai aura
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha isakI pAvazyakatA prathamAvasthA arthAt gRhAvasthA hI meM hotI hai yahI kAraNa hai ki hamAre prAcAryoM ne paramAtmA kI pUjA, bhakti, upAsanA karanA gRhasthoM kA mukhya dharma batAyA hai / yathA zrI padmanaMdi prAcArya gRhasthoM ke lie darzana. stavana aura pUjana kI atyanta prAvazkatA ko prakaTa karate hue likhate haiM : ye jinendra na pazyaMti, pUjayaMti stuvaMti n|| niSphalaM jIvitaM teSAM teSAdhikaca gRhAzramam / / artha-jo jinendra bhagavAna ko pUjana, darzana aura stavana nahIM karate unakA jIvana nirAphala hai aura unake gRsthAzrama ko dhikkAra hai| tathA subhASitAvalI se zrI sakanakI ni AcArya ne yahAM taka likhA hai-- pUjA vinA na kuryet bhoga saukhyAdika kdaa|' arthAt gRhasthoM ko bhagavAna kA pUjana kie binA kadApi bhoga, upabhoga Adi na karanA caahie| sabase pahale pUjana karake phira anya kArya karane cAhie tathA isI AvazyakatA ko prakaTa karate hue zrI svAmI kuMdakaMdAcArya rayaNasAra meM yahAM taka likhate haiM : pANaM pUjA bhUmavaM, sAyadhammo sAthayA tennvinn|| jhANamayaNaM mukkhaM, jai dhammo taM viNA sovi // prartha-dAna denA aura pUjana karanA dhAyaka kA mukhya dharma hai| isake binA koI dhAvaka nahIM kaha lA sakatA aura dhyAnAdhyayana karanA muni kA mukhya dharma hai / jo isase rahita hai vaha muni nahIM hai| bhAvArtha - yaha hai ki muniyoM ke dhyAnAdhyayana kI taraha dAna denA aura pUjana karanA ye thAvaka ke mukhya kartavya karma haiM / ityAdi uparokta vAkyoM se spaSTa vidita hotA hai ki pUjana karanA gRhastha kA dharma tathA nitya aura prAvazyaka karma hai / vinA pUjana ke manuSya janma niSphala aura gRhasthAzrama dhikkAra kA pAtra hai| binA pUjana ke koI gRhastha zrAvaka kA nAma hI nahIM pA sakatA / yathA :. prArAdhyate jinennA gurupU Sa vinati dhAmirka: protiruccaM, pAtrebhyo dAnamApannihata janakRte tacca kAruNya buddhyaa| __ tatvAbhyAsaH svakoyavataratiramala varzanaM yatra pUjyaM, tamAhasthyaM budhAnAmitaraviha puna:khado mohapAzaH / / artha---jinendra deva kI ArAdhanA, guru ke samIpa vinaya, dharmAtmA logoM para prema, satpAtroM ko dAna, vipatti meM phaMse hue logoM kA karuNA buddhi se duHkha dUra karanA, tatvoM kA abhyAsa, apane vratoM meM lIna honA aura nirmala sampagdarzana kA honA-ye saba kriyAeM jahAM mana, vacana, kAya se hotI haiM vahI gahasthapanA ko mAnya hai aura jahAM ye kriyAe' nahIM haiM vahIM gRhasthapanA isa loka aura paraloka donoM meM daHkha dene vAlA kevala moha kA jAla hai ataeva yAtmahitenchUka sabhI prANiyoM ko mokSa rUpI mahAnidhI ko prApta karAne vAlI yaha deva vandanA arthAt jina darzana, pUjana prAdi pUrNa zakti evaM yogyatA ke anusAra apanA kartavya samajhakara nitya avazya hI karanA caahie| pUjana kaI prakAra kI hotI hai yathA bhagavajjinasena prAcArya ne AdipurANa meM likhA hai proktA pUjyAhatAmiyA, sAcaturdhAsadAcarnam / caturmukhamahaH kalpa, va mazcASTAnhiko'pi ca // artha-arahaMtoM kI pUjA kA nAma ijyA hai aura vaha cAra prakAra kI hai -nityamaha. apTAnhikamaha, caturmukha aura kalpavRkSa / inake atirikta eka pAMcavAM aiMdradhvaja yajJa hai jisako indra hI karatA hai|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 NamokAra praya caturmakha prAdi pUjA sadA kAla nahIM bana sakatI aura na hI vartamAna samaya meM saba gRhastha jainiyoM se isakA anuSThAna ho sakatA hai| ataeva mava sAdhAraNa niyoM ke lie nitya pUjA ko ho mukhyatA hai arthAt sabhI nitya pUjA kara sakate haiM / nitya pUjA kA mukhya svarUpa bhagabajjinasenAcArya ne prAdipurANa meM isa prakAra likhA hai tatra nityamahonAma, zazvajinagRhaM prati / svagRhAmnIyamAnA' , gaMdhapuSpAkSasAvikA // artha-pratyeka dina jina mandira meM apane ghara se gandha, akSata, puSpa prAdi pUjana kI sAmagrI le jAkara pratidina jinendradeva kI pUjA karane ko nityamaha kahate haiN| aisA hI dharmasaMgrahazrAvakAcAra meM jalAcaM dhautapUtAMge, hAmItasimAlayam / yakSaryate jinAyuktayA, nitya pUjA'bhyadhApisA // pratha --pavitra zarIra hokara gahastha loga jo apane gRha se lAe hue jala, candana, akSata, puSpa Adi dravyoM se jina bhagavAna kI pUjana karate haiM vaha nitya pUjA kahI jAtI hai| punaH devArcanaM gRhesvasya, trisaMdhyaM veva vaMdanam / muni pAvarcanaM vAne, so'pi nityArthatAmatA / / artha-apane ghara meM jina bhagavAna kI pUjana karanA, tInoM kAla deva vandanA karanA tathA dAna dene ke samaya muniyoM ke caraNoM kI pUjana Adi karanA ye saba nitya pUjana ke bheda haiM ataeva pratyeka gRhastha ko pUjana yA darzana karane ke lie apanI zakti evaM yogyatA ke anusAra aSTa dravya avazyameva nirantara apane ghara se le jAkara indra Adi devoM ke dvArA pUjya paramAtmA vItarAga sarvaza deva kI pratidina pUjA karanI cAhie / prakaTa rahe ki darzana ke samaya jo jinendra deva Adi kI stuti pUrvaka nAma Adi kA uccAraNa karake jina pratimA ke sammukha eka do prAdi dravya car3hAe jAte haiM sAmAnyataH vaha bhI nitya pUjana hai| uparokta kathana kA abhiprAya yaha nahIM haiM ki dravya ke binA mandira jI meM jAnA hI niSiddha hai| jAnA niSiddha nahIM haiM kyoMki yadi kisI samaya dravya upalabdha na ho to kevala bhAva pUjana bhI ho sakatA hai / tathApi gRhasthoM ke lie dravya se pUjana karane kI adhika mukhyatA hai / isa kAraNa nitya pUjana kA aisA svarUpa varNana kiyA hai / pUjana phala prApti ke viSaya meM pUjana ke saMkalpa aura udyamamAtra se devagati ko prApta karane vAle meMDhaka kI kathA sarvatra jaina zAstroM meM prasiddha hai / yathA---puNyAstrayakoza, mahAvIrapUrANa, dhamasagrahathAvakAcAra Adi aba yahA usa kathA kA sAra likhA jAtA hai| yaha bharata kSetra jisameM hama saba prANI nivAsa kara rahe haiM jambUdvIpa ke sudarzana meru ko dakSiNa dizA meM hai / isameM aneka tIrthaMkaroM kA janna huA hai ataeva yaha mahAn va pavitra hai / magagha bhAratavarSa meM eka prasiddha aura ghanazAlI deza hai mAnoM sAre saMsAra kI lakSmI jaise yahIM pAkara ekatrita ho gaI ho| yahAM ke nivAsI prAyaH sabhI dhana sampatti yukta, dharmAtmA, udAra aura paropakArI haiN| jisa samaya kA yaha vyAkhyAna hai usa samaya magadha deza kI rAjadhAnI rAjagRha nAmaka eka bahuta manohara nagara thaa| saba prakAra ke uttamottama bhogopabhoga yogya padArtha vahAM bar3I sulabhalatA se prApta hote the| vidvAnoM ke samUha vahAM nivAsa karate the / vahAM ke puruSa devoM se aura striyAM deva bAlAnoM se kahIM bar3hakara sundara thIM / strI-puruSa prAyaH saba hI samyaktva rUpI bhUSaNa se sapane ko vibhUSita kie hue the aura isIlie rAjagRha usa samaya
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha 153 pA. madhya loka kA svarga kahA jAtA thaa| vahA~ samasta deza meM bahuSA vizeSatayA jainadharma kA pracAra thaa| use prApta kara sarvasAdhAraNa sukha zAnti kA lAbha karate the| usa samaya usake rAjA zreNika the| zreNika dharmajJa udAra mana, nyAyapriya, prajAhitaiSI aura bar3e vicArazIla the| jainadhana aura jainatatva para unako pUrNa vizvAsa thaa| bhagavAna ke caraNa kamaloM kI bhakti use itanI priya thI jitanI bhramara ko kmlinii| inakA pratidvandI yA koI zatru nahIM thaa| ve nirvidhana rAjya kiyA karate the / sadAcAra meM usa samaya unakA nAma sabase UMcA thaa| satpuruSoM ke lie ve zItala candramA the| prajA ko apanI santAna ke samAna pAlate the| zreNika ke kaI rAniyAM thii| celanA una sabameM unheM sabase adhika priya thI / sundaratA, guNa aura caturatA meM celanA kA prAsana sabase U~cA thaa| use jaina dharma se, bhagavAna kI pUjA prabhAvanA se bahuta prema kRtrima bhUSaNoM dvArA siMgAra karane ko mahatva na dekara usane apanI mAtmA ko anamola samyagdarzana rUpa bhUSaNa se vibhUSita kiyA thaa| jinavANI saba prakAra ke jJAna-vijJAna se paripUrNa hai aura isIkAraNa vaha sundara hai| celanA meM kisI prakAra ke jJAna-vijJAna kI kamI na thI isalie usakI rUpa sundaratA ne aura padhika saundargA kara liyA thaa| rAjagRhI meM eka nAgadasa nAma kA seTha rahatA thaa| vaha jainI na thaa| usakI strI kA nAma bhavadatA thaa| nAgadatta bar3A mAyAcArI thaa| sadA mAyA ke jAla meM vaha phaMsA huprA rahatA thaa| isa mAyAcAra ke pApa se marakara vaha apane ghara ke prAMgana kI bAvar3I meM meMDhaka huaa| nAgadatta yadi cAhanA to karmoM kA nAza kara mokSa calA jAtA para pApa kara vaha manuSya paryAya se pazu janma meM AyA aura meMDhaka humA / prataeva bhavya janoM ko ucita hai ki ve saMkaTa-samaya meM pApa na kreN| eka dina bhavadattA isa bAvar3I para jala bharane ko AI / use dekhakara meMr3haka ko jAti smaraNa ho gyaa| vaha uchala-uchala kara bhavadattA ke kapar3oM para car3hane lagA / bhavadattA ne bhaya ke mAre use kapar3oM para se bhir3aka diyA / meMr3haka phira bhI uchala-uchala kara usake vastroM para car3hane lgaa| use bAra-bAra apane pAsa prAtA dekhakara bhavadattA bar3o cakita huI aura Dara bhI lagA para itanA use vizvAsa ho gayA ki isa meMDhaka kA aura merA pUrva bhava kA sambandha kucha na kucha avazya honA cAhie kyoMki ye mere bAra-bAra jhir3akane para bhI phira-phira AnA hai| prastu kisI munirAja kA samAgama hone para maiM isakA vRtAnta avazya puuchgii| bhAgya se eka dina avadhijJAnI suvrata munirAja rAjagRhI meM prAkara tthhre| bhavadattA ko meMDhaka kA vRtAnta jAnane kI prati utkaMThA thI prataeva muni prAgamana kA samAcAra sunate hI vaha unake pAsa gii| muni ke yugala caraNoM meM savinaya namaskAra kara prArthanA karane lagI-he prabho ! mujhe meMDhaka kA pUrva bhava kA vRtAnta jAnane kI ati utkaMThA hai ataH mApa kRpA karake khie| suvrata muni ne taba usase kahA jisakA tU hAla pUchane ko AI hai vaha dUsarA koI na hokara terA isI bhava kA pati nAgadatta haiM / vaha bahuta mAyAcArI hone ke kAraNa isa tiryaMca (meMr3haka) yoni ko prApta huA hai| una munirAja ke saMtoSajanaka vacanoM kA zravaNa kara bhavadattA apane ghara para mA gii| usane phira mohavaza ho usa meMr3haka ko bhI apane yahAM lA rakhA / meMDhaka vahAM prAkara bahuta prasanna huaa| athAnaMtara isI avasara meM vaibhAra parvata para mantima tIrthaMkara zrI mahAvIra bhagavAna kA semavazaraNa paayaa| vanamAlI ne pAkara chahoM Rtu ke phala-phUla lAkara rAjA ko samarpita kie aura vinaya pUrvaka nivedana kiyA ki svAmin ! jinake caraNa kamaloM kI indra, nAgendra, cakravartI, vidyAdhara Adi sabhI mahApuruSa stuti pUjA karate haiM ve mahAvIra bhagavAna samavazaraNa vibhUti sahita vaibhAra parvata para padhAre haiM jisake
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 NamokAra bama prabhAva se SaT RtuoM ke phala-phUla A gae haiN| vApI, kUpa, sarovara prAdi miSTa jala se bharapUra ho gaye haiM / aura saba vana, upavana hare-bhare dRSTigocara ho rahe haiN| bhagavAna ke prAgamana kA aAnandamaya samAcAra sunAra rAjA zreNika bahuH pramaja huga gaura tatkSaNa do siMhAsana se utara kara sAta paga calakara bhakti bhAva se unhoMne bhagavAna ko parokSa namaskAra kiyaa| pazcAt vanamAlI ko vastrAbhUpaNa rUpa pAritoSika nhoMne nagara nivAsI manuSyoM ko isa zabha samAcAra se paricita karavAne ke lie sAre nagara meM mAnanda ghoSaNA karavA dii| zreNika bar3e vaibhava ke sAtha prAnanda bherI bajavAte hue parijana aura purajana sahita zrI vIra jinendra kI pUjA aura bandanA ko cle| dUra se hI saMsAra kA hita karane vAle bhagavAna ke samavazaraNa ko dekhakara ve utane hI prasanna hue jitane megha ko dekhakara mora prasanna hote haiN| __ jaba samavazaraNa ke nikaTa pahuMce taba rAjA paidala calane lage / bhagavAna ke samavazaraNa meM praveza ra atyAnanda ko prApta hokara tIna pradakSiNA dekara vIra jinendra ko sASTAMga namaskAra kiyaa| pazcAta uttamottama dravyoM dvArA bhagavAna kI pUjA karake aMta meM unake guNoM kA gAna kiyA-he bhagavAna dayA ke sAgara / RSi mahAtmA prApako 'agni' kahate haiN| kyoMki Apa zukla dhyAna rUpI agni ke dvArA kama kASTa ko bhasma kara dene vAle haiN| pApa ko megha bhI kahate haiM vaha isalie pApa prANiyoM ko saMtapta karane vAlI duHkha, zoka, cintA, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa prAdi dAvAnalAgni ko, apane dharmopadezAmRta rUpI varSA se zAMta kara dete haiN| Apako sUraja bhI kahate haiM vaha isalie ki Apa apanI upadeza rUpI kiraNoM ke dvArA bhavyajana rUpI kamaloM ko praphullita kara ajJAna rUpI andhakAra ke nAzaka aura loka aloka ke prakAzaka haiM aura Apako sarvottama vaidya bhI kahate haiM vaha isalie ki dhanvantari jase vaidya se bho nAza na hone vAlI janma, jarA, maraNa rUpa vyAdhi prApake upadezAmRtarUpa prauSadhi ke sevana karane se jar3a mula se naSTa ho jAtI hai| Apako parama hitopadeSTA tathA parama hitaiSI bhI kahate haiM vaha isalie ki Apa apanI divya dhvani ke dvArA anAdi kAla se avidyA grasita saMsArI jIvoM ko unakI prAtmA kA svarUpa aura mokSa ke kAraNoM vA saMsAra aura saMsAra ke kAraNoM kA svarUpa bhalI bhAMti darazAte haiM jisase apanA hita sAdhana karane meM unakI pravRti hotI hai| he jagadIza ! jo sukha prApake pavitra caraNa kamaloM kI sevA karane se prApta ho sakatA hai vaha aneka prakAra se kaThina parizrama ke dvArA bhI prApta nahIM ho sakatA isIliga he dayA ke sAgara mujha garIba anAtha ko apane caraNoM kI pavitra aura mukti kA sukha dene vAlI bhakti pradAna kiijie| jaba taka maiM saMsAra se pAra na ho jaauuN|' isa prakAra bar3o dera taka zreNika ne bhagavAna kA pavitra bhAvoM se guNAnuvAda kiyaa| tatpazcAt ve gautama gaNadhara prAdi maharSiyoM kI nAnA prakAra se stuti kara bhakti pUrvaka praNAma kara apane yogya sthAna para baiTha gae / bhagavAna ke darzanoM ke lie jisa samaya rAjA zreNika jA rahe the usa samaya meMDhaka bhI jo nAgadatta zreSThI kI bAvar3I meM rahatA thA aura jisako apane pUrNa janma kI strI bhavadattA ko dekhakara jAti smaraNa ho gayA thA vaha bhI taba bAvar3I meM se zrI jinendra kI pUjA ke lie eka kamala kI kalI ko apane mukha meM dabAe hue bar3e prAnanda aura ullAsa ke sAtha uchalatA aura kUdatA humA nagara ke logoM ke sAtha samavazaraNa kI ora cala diyaa| mArga meM jAtA huaA vaha meMDhaka rAjA zreNika ke hAthI ke paira ke nIce pAkara mara gayA para usake pariNAma triloka pUjya mahAvIra bhagavAna ko pUjA meM lage hue the isIlie vaha pUjA ke prema se utpanna hone vAle puNya se sodharma svarga meM mahaddhika deva hayA 1 dekhie kahAM to meMDhaka aura kahAM aba vaha svarga kA dev| saca hai ki jina bhagavAna kI pUjA ke phala se kyA nahIM prApta hotA arthAt jina bhagavAna kI pUjA se saba kucha prApta ho sakatA hai| ekadama
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra aMpa pransamAharta meM vaha meMDhaka kA bIya prAMkhoM ko cakAcauMdha lAne vAlA tejasvI paura sundara yovanAvasthA kA ghAraka deva bana gayA / aneka prakAra ke divya ratnamayI palakAroM kI dIpti se usakA zarIra prAcchAdita ho rahA thaa| atisundara zobhA saMyukta hone se baha aisA mAlUma hotA thA, mAnoM ratnarAzi yA ratnazama banAyA gayA ho / usake sundara bahumUlya vastroM kI zobhA manuSyoM ke pitta ko pakita karane vAlI pii| usake kaMTha meM apanI sugandha se dasoM dizAtroM ko sugandhita karane vAle svargIya kalpa-vRkSa anita puSpoM kI mAlA adbhuta zobhA de rahI thii| use avadhikAna se jAna par3A ki mujhe jo yaha sampatti milI hai aura roga hubhAIrasara bhanagAna kI pUjA kI ravina bhAvanA kA phala hai ataeva sabase pahale mujhe jAkara patita pAvana bhagavAna kI pUjA karanI cAhie / isa vicAra ke sAtha hI praba vaha apane mukuTa para meMDhaka kA cinha banAkara mahAvIra bhagavAna ke samavazaraNa meM praayaa| bhagavAna kI pUjana karate hue isa jIva ke mukUTa para meMDhaka kA cinha dekhakara zreNika ko bar3A bhApaparya humaa| taba rAjA zreNika ne hAtha jor3akara gautama bhagavAna se vinaya pUrvaka pUchA-he prabho ! saMzayarUpI hRdayagata mandhakAra ko nAza karane vAle sUraja 1 meM isa maiThaka ke cinha se maMphita zekhara nAmaka deva kA vizeSa vRtAnta sunanA cAhatA hUM prataH rupA karake kahie / taba zAna kI prakAzamAna jyoti rUpa gautama bhagavAna ne zreNika ko nAgadatta ke bhava se lekara mamApaSi paryanta saba kathA kaha sunaaii| use sunakara zreNika ko tathA anya bhaSyajanoM ko bar3A mAnanda humA / bhagavAna kI pUjA karane meM unakI bar3I yA ho gii| jina pUjana kA isa prakAra utkRSTa phala jAnakara anya bhabdhajanoM ko bhI ucita hai ki ve sadAcAra, savidyA. dhana, sampatti, rAjya vaibhava, svarga tathA mokSa prAvi ke sukha kA kAraNa jina bhagavAna kI pUjA pAlasya tathA pramAda rahita kiyA kareM kyoMki 'aba mujhako bhI samavazaraNa meM calakara zrI jinendra kI pUjA karanI caahie| aba aise saMkalpa pAra udyama karane mAtra se jinapUjana karane vAlA rAjagRha nagara ke seTha nAgadatta kA jIva svarga meM bhI pUjya humA to phira jo apane zarIra se praSTa-dravya lekara tathA vacanoM se maneka prakAra ke zabda aura prarSoM ke doSoM se rahita mAdhurya Adi guNa tathA upamA prAdi palaMkAra saMyukta gadya padyamaya ramaNIya kAmoM ke dvArA jala candana prAdi sAmagrI kI svAbhAvika nirmalatA aura sugandha mAdi guNoM kA varNana karate hue tathA bhagavAna ke guNAnuvAda pUrvaka pavitra bhAvoM meM bhagavAna kI pUjA karate haiM usake sukha kA to pUchanA hI kyaa| thor3e meM aisA samajhanA cAhie ki jo bhagyajana bhaktipUrvaka bhagavAna kI pratidina pUjana kiyA karate hai ve sarvottama sukha vA mokSa bhI prApta kara lete haiM taba sAMsArika sukhoM kI to bAta hI kyA hai, vaha to unako vizeSa rUpa se milatA hai paura milanA bhI cAhie / pataeva bhavyajanoM ko ucita hai ki ve jina bhagavAna kA abhiSeka, pUjana, stavana, dhyAna mAdi satkarmoM ko sadA prayatnazIla hokara kiyA kreN| nalagAlana: dharmAtmA puruSa jisa prakAra rAtri bhojana syAga karate haiM usI prakAra unheM binA chane pAnI kA tyAga bhI karanA cAhie / kyoMki manachane pAnI meM sUkSma trasajIva hote haiM mataeva jIva dayA ke pAlana karane ke nimita bhavyajanoM ko umita hai ki svacha, nirmala aura gAr3he duparatA channe se jala ko chAnakara upayoga meM lAyA kreN| choTe cheda vAle, padhika bArIka, maile aura purAne kapar3e se jala chAnanA yogya nahIM, jala chAnane yogya vastra kA parimANa sAmAnyatayA zAstroM meM chattIsa paMgula lambA aura caubIsa maMgula caur3A varNana kiyA hai / jaisA ki pIyUSavarSa zrAvakAcAra meM kahA hai
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 NamokAra graMtha SaT trizaMbagula vastra, catuvizati vistRntaM / tavastraM dviguNI kRtya, soyaM tena tu gAlayet / / martha - chattIsa aMgula lambai bhaura paubosa aMgula caur3e vastra ko doharA karake pAnI chAnanA cAhie ! usako duparatA karane se caubIsa maMgula lambA aura aThAraha aMgula caur3A hotA hai| yadi bartana kA mukha adhika bar3A ho to bartana ke mukha se tigunA kapar3A lenA cAhie / jala chAnane ke pazcAt bacI huI jivANI ko rakSApUrvaka usI jalAzaya meM pahu~cAnA cAhie jisa jalasthAna se jala lAyA gayA ho / anya sthAna meM jala galane se sparza, rasa, gaMdha paura varNa kI asamAnatA hone ke kAraNa jIva mara jAte haiM jisase jivANI DAlane kA prayojana ahiMsAdharma nahIM pAlatA hai / ataeva usI jalAzaya meM jala pahu~cAnA cAhie / yadyapi jainadharma meM jala ko chAna kara pIne meM ahiMsA mukhya hetu batAyA gayA hai parantu Arogya kI rakSA bhI eka prabala hetu hai kyoMki anachanA pAnI pIne se bahudhA maleriyA, jvara prAdi duSTa roga utpanna ho jAte haiM / aisI sAvadhAnI ke liye sAyurvedika zAstra bhI upadeza karate haiM / ataeva dharma hitecchaka pratyeka puruSa ko ucita hai ki zAstrokta rIti se jala chAna kara pieM / jala chAnane se eka mUhutaM pazcAt usI jala ko punaH chAna kara upayoga meM lAnA cAhie kyoMki eka mUhUrta ke pazcAt trasa jIva utpanna ho jAne se anachane jarana ke samAna vaha jala ho jAtA hai| aisA sAgAra dharmAmRta prAdi zAstroM meM kahA hai / ayAnaMtara jisa prAtmahitecchu dharmAtmA bhavya puruSa ne madya, mAMsa, madhvAdi ko tyAga diyA pratipAThabhUla guNa dhAraNa kara lie hai, aise pAkSikazrAvaka ko apanI zakti ke anusAra pApa hone Dara se sthUla hiMsA, anRta, steya, kuzIla, parigraha-ina pA~ca pApoM kA tyAga karane kI bhAvanA tathA abhyAsa karanA cAhie, rAjA prAdi ke Dara se nahIM, kyoMki yadi rAjA Adi ke bhaya se abhyAsa karegA to usase karma naSTa nahIM hoMge / jina dharmAtmA bhavya puruSoM ne pAMcoM pApoM ke ekadeza hiMsA ke tyAga karane rUpa pAcaraNa karanA prArambha kara diyA hai, unhoMne vezyA Adi ke samAna mahAapa kI khAna jUtrA, kheTaka, vezyA aura parastrI sevana kA bhI tyAga karanA cAhie kyoMki ina saba meM hiMsAdi pApa hote haiM / abhiprAya yaha hai ka pAkSikazrAvaka ko dugAta va duHkho ke kAraNa aura pApA ko utpanna karane vAle aise dhata, mAMsa, madya, vezyA, corI, kheTaka aura parastrI-ina sAtoM vyasanoM ko tyAga denA cAhie kyoMki inake sevana karane se vaha isa loka meM samAja evaM dharmapaddhati meM nindanIya hotA hai aura marane para durgati meM dussaha duHkha bhogane par3ate haiM / inameM lavalIna puruSoM ko paMca pApoM se bacanA asaMbhava hai ataeva bhAge zuddha samyagdRSTi pAkSika zrAvaka se ahiMsA ekadezavasa kA pAlana karane ke lie inake tyAga ko kahate hue inase vipatti uThAne vAloM kI kathA udAharaNarUpa likhI jAtI hai| sasya vyavasana varNana: jahA~ ati anyAya rUpa kArya ko bAra-bAra sevana kiye binA rAjadaMDa, jAtidaMDa, lokanindA hone para bhI cunanA par3e, vaha vyasana kahalAtA hai aura jahAM kisI kAraNa vizeSa se kadAcit loka nindha va gRhastha dharma viruddha kArya bana jAe, vaha pApa haiM isI bheda ke kAraNa corI aura parastrI vyasana ko paMca pApoM meM gaNanA karAkara punaH inako sapta vyasanoM meM bhI gaNanA kI hai| aba inakA svarUpa, inake sevana se duHkha uThAne vAle puruSoM kI kathA saMkSepa se likhate haiM jisameM hAra-jIta ho, vaha juA hai / jina puruSoM ko binA parizrama kie hue dravya ke prApta hone kI adhika tRSNA hotI hai, aise hI puruSa vizeSatayA jumA khelate haiM / yaha zumA sapta vyasanoM kA mUla paura saba pApoM kI khAna hai / jumArI manuSya nIca jAti ke manuSyoM ke sAtha bhI sparzanIya, masparzamIya kA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha vicAra na karake rAjya ke bhaya se chipakara malina aura zUnyAgAroM meM jur3A khelate haiN| apane vizvAsapAtra ] kuTumba janoM se sadA dva eSa rakhate haiN| isa vyasana ke nirAkaraNa sambandhI zikSA dene vAle pUjya aura bar3e tathA kuTumbaNiyoM ko apanA zatru samajhate haiN| cora tathA juArI inake mitra hote haiM / lucce, laphaMge inake sahAyaka hote haiN| juvArI saba jhUThoM kA saradAra hotA hai| isake samAna koI jhUThA nahIM hotA / jItane para to mAMsa bhakSaNa, madyapAna, vezyA sevana tathA zratyanta mAMsAzakta hone para veTakAdika nidyakarma karate haiM aura hAra hI jAne para jaba dravya nahIM rahatA, taba corI karane ko uddhata hote haiM tuccha ghana ke lie para ke bAla-baccoM ke prANa grahaNa karane meM hote haiN| ikarAma ko karate haiN| sArAMza yaha hai ki juprA khelane vAloM se koI duSkarma nahIM bacA rhtaa| isI kAraNa dyUta vyasana ko saba vyasanoM kA utpAdana mUla (jar3a) ke samAna kahA hai| isa vyasanasevI manuSya se nyAyapUrvaka koI AjIvikA saMbaMdhI rojagAra-dhaMdhA nahIM ho sktaa| isa vyasana meM phaMsakara dUsaroM ko ThaganA hI inakA vyApAra hotA hai / judhArI kI bAta kA koI vizvAsa nahIM karatA aura na koI zrAdara-satkAra karatA hai| jujhArI, putra, putrI, strI, gRha, kSetrAvika padArthoM ko jue meM harAkara daridrI ho unake viyoga janita prArtadhyAna ke prabhAva se marane para durgati meM aneka prakAra ke duHssaha duHkha bhogate haiM / dyUta vyasana ke viSaya meM bhUvaradAsa jI ne kahA hai ki sakala pApa saMketa grAma bAheta kulacacha, kalaha kheta vAva deta vIsala nija prachana guNasame tajasaseta ketara vizekata jaise, proguNa nikara sameta keta lakhi budhajana aise / jumA samAna ihaloka meM dhAna anIti na pekhiye, isa visarAya ke khela ko kautuka kUM nahIM dekhie / / 167 ataeva dharma, artha, kAma ina puruSArthoM se bhraSTa karane vAle hiMsA, jhUTha, corI, lobha, kapaTa prAdi yoM ke kAraNa isa lobha meM sAmAjika evaM dharma paddhati meM nidya banA dene vAle marane para durgati evaM mahAna dussaha duHkhoM ke dAtA isa dyUtavyasana ko sarvathA tyAganA yogya hai| dekho, puNyazAlI pANDavoM ne isa vyasana ke sevana se apane rAjya ko hAra kara kaise-kaise dAruNa duHkha bhoge aura unhoMne aneka dezoM meM bhramaNa karate hue kaisI-kaisI kaThina zrApadAeM bhogiiN| isa vyasana ke sevana se jo aneka bhISaNa bhISaNa duHkha bhogane par3ate haiM, una saba duHkhoM kA varNana kaise ho sakatA hai ? tAtparya yahI hai ki yaha saMsAra kA vaka eka pradhAna kAraNa hai / prataeva buddhimAnoM ko isa ghora duHkhakArI kriyA kA dUra hI se tyAga kara denA caahie| isa vyasana ke sevana se duHkha uThAne vAloM meM prasiddha yudhiSThira mahArAja kA upAkhyAna hai jisake dacitta hokara adhyayana, adhyApana tathA zravaNa karane se loga ghora duHkha janaka pranyAya rUpa kriyA se ruci haTAkara sumArga ke pranveSaNa karane meM pravRtta hoNge| dhUtavyasama kathA : bhagavAn ke janma se pavitra isa hI bharata kSetra zrAryakhaMDa meM kuchajaMgala deza ke aMtargata mahAmanohara hastanAgapura nAma kA eka prasiddha nagara thaa| usake rAjA the- dhRt| inakA janma kuruvaMza meM huA thaa| ve dharmaza, nItiza, dAnI, prajAhitaiSI aura zIlasvabhAvI the| inake tIna rAniyAM thiiN| unake nAma krama se ammA, bAlikA tathA ambikA the / tInoM hAM rAmiyAM apanI-apanI sundaratA meM madvitIya thiiN| ina tInoM 1
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa rAniyoM ke nAma krama se dhRtarASTra, pAMDu, aura vidura nAma ke tIna putra hue| inameM dhRtarASTra kI strI kA nAma gAMdhArI thA aura pAMDu ke do striyAM thI / una ke nAma the -kuntI tathA maadrii| inameM se ghRtarASTra ke to duryodhanAdika putra hue aura pAMDu kI kunsI nAma kI strI ke yudhiSThira, bhIma aura arjuna tathA mAdrI ke sahadeva praura nakula putra hue 1 kuntI kA kanyA avasthA meM hI kisI kAraNa vizeSa se, paraspara saMsarga ho jAne se karNa kA prasava pahale hI ho cukA thaa| isa prakAra mahArAja ghRta dhana, saMpatti, rAjya, vaibhava, kuTumba, parivAra tathA putra-pautrAdi se pUrNa sukhI rahate hue apanI prajA kA nIti-pUrvaka pAlana karate the| eka bAra unhoMne zarada Rtu meM gagana maMDala meM nAnA prakAra ke varSoM se zobhita bAdala ko kSaNamAtra meM hI vAyu ke vega se nAma zeSa hote dekhA prarthAt dekhate-dekhate hI bAdaloM ko naSTa hote dekhA taba unheM saMsAra se vairAgya huprA / ve vicArane lage ki ye bAdala jisa prakAra dRSTigocara hote hue hI naSTa ho gae usI prakAra yaha saMsAra kSaNabhaMgura hai / ina strI, putra, bhAI, bandhu prAdi tathA dhana, saMpatti aura indriya bhogoM kI ghora prAsakta hokara apane hita kI mora maiMne kabhI dhyAna nahIM diyaa| moha rUpI gahana aMdhakAra ne merI donoM prAMkhoM ko aisA andhA banA DAlA jisase mujhe apane kalyANa kA mArga nahIM dikhAI diyA isI se maiM praba apane prAtma-hita ke lie anAdi kAla se pIchA karate hue ina karma-zatrunoM kA nAza kara mokSa sukha ko dene vAlI jina-dIkSA grahaNa karUM jisake prabhAva se maiM saccA prAtmIka sukha prApta kara sakU~ / isa prakAra kI sthiti vicAra kara mahArAja dhUta ne bar3e putra dhRtarASTra ko to rAjya-bhAra sauMpA aura pAMdhuno sunamAja paha dekara nimuda ke mAra-mAga hotA-sukha kI sAdhaka jina dIkSA dhAraNa kara lii| jina-dIkSA kA lAbha kugati meM jAne vAloM ke lie bahuta kaThina hai| isake bAda dhuta muni ne to aneka dinoM taka kaThina se kaThina tapazcaraNa kara zukladhyAna ke bala se kevalajJAna ko prApta kara anta meM zAzvata prakSayAnaMta mokSa-lAbha prApta kiyaa| idhara vidura munirAja deza videza meM dharmopadeza ke lie vihAra karane lage, udhara dhRtarASTra pAra ke sAtha rAjya kA pAlana karate sukhapUrvaka prapanA samaya bitAte the / eka dina donoM bhAiyoM ne eka bhramara ko kamala ke bhItara marAhamA dekhaa| upake avalokana mAtra se unheM bar3A vairAgya hmaa| unhoMne usI samaya apane rAjya ke do vibhAga kara eka bhAga duryodhanAdika ke lie aura eka bhAga yudhiSThirAdi ke lie sauMpa diyA aura svayaM donoM bhAiyoM ne jimadIkSA grahaNa kara lii| isake pranatara kaurava aura pAMDava paraspara anurAga pUrvaka prajA kA pAlana karate hue sukhapUrvaka dina vyatIta karane lage ve kAla kI gati ko nahIM samajhate the / kauravoM ke mAmA zakuni se apane bhAnaje duryodhanAdika ke lie aura pADu ke putra yudhiSThirAdika ke lie samAna rAjya-bhAga kI vyavasthA dekhakara apane mana meM vicArA ki mAghA rAjya to kevala pAMca pAMDavoM ke liye diyA gayA hai aura prAdhA rAjya sau kauravoM ke lie isase pAMDava to baDe pratApI mAlUma hote haiM aura kauravoM kA pratApa inake sammukha kucha bhI mAlUma nahIM hotA aisA vicAra kara usane premavaza hokara kauravoM ke kAna bhare ki tumheM kucha dhyAna bhI hai ? kahAM to tuma sau bhAiyoM ke lie AdhA rAjya, jisase tuma logoM kA vastra-zastrAdi kA prabandha bhI ThIka-ThIka nahIM ho sakatA aura kahA ina pAMca pAMDavoM ke lie prAdhA rAjya jisase ye loga kaise tejasvI aura dhanapUrita dikhAI dete haiN| ThIka to yaha hai ki saba veSoM meM dhana kA hI veSa uttama ginA jAtA hai| tuma svayaM hI yaha bAta soco ki jitanA rAjya pAMca vyaktiyoM ko diyA gayA utanA hI so vyaktiyoM ke lie denA ucita pA kyA? isa prakAra zani ke pratidina uttejita karate rahane se kauravoM kI prakRti meM duSTatA mA hI gaI / pIche kucha samaya ke pazcAt duryodhana ne apanI buddhi se kalpanA kara eka lAkha se yukta sundara mahala bnvaayaa| usake pUrNa hone
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAya Pet para usane eka dima nabIna mandira meM bhojana karane ke lie pAMDavoM ko nimaMtrita kiyaa| nimaMtraNa ke manusAra pauSoM pAMDava apanI mAtA kuntI sahita pAye / pAte hI maMdira ke apUrva zobhA kA pralokana kara bahuta prasanna hue / duryodhana ne inako bar3e Adara-satkAra ke sAtha bhojana karAkara inake sone kA bhI vahIM prabandha kara diyA jimaDohAni ko rosana grahaH zayA kareM nindrA pAne para pAMDavoM ne vahIM para zayana kiyaa| unake zayana karane ke kucha samaya pazcAt hI kauravoM ne apanI duSTatA se lAkha ke sadana meM pagni lagA dii| lAkha ke kAraNa magni ne apanI bhayaMkaratA bahuta zIghra hI dhAraNa kara lii| jaba lAkha tapa-tapa kara pAMDavoM ke Upara girane lagI taba ve saba ke saba saceta hokara kauravoM kI duSTatA jAnakara bAhara nikalane kA mArga na dekha bahuta citita hue taba jyotiSa-zAstrajJa sahadeva kahane lage ki he bhAtA para eka suraMga hai| usake mArga se hama saba nikala sakegeM yaha sunate hI bhIma ne idhara-udhara dRSTi daur3AI to usako eka zilA dikhAI dI / bhIma use uThAkara apane mArga ko niSkaMTaka kara kuntI sahita pApoM bhAI usa mArga se niSidhana bAhara nikala gaye aura icchAnusAra pRthvI para bhramaNa karate hue istanApura phuNce| udhara saba loga kauravoM kI duSTatA jAnakara unakI nindA karane lge| pAMDava loga vahA~ kucha dina rahakara deza yAtrA karate hue pIche lauTakara bhAkaMdI nagarI meM prA phuNce| usake svAmI dra.pata the usakI strI kA jayAvatI thaa| usake dropatI nAma kI putrI thii| rUpa kI sundaratA meM vaha prasira yii|| jaba mahArAja dUpata ne dekhA ki putrI yuvatI ho gayI hai / taba unheM usake vivAha kI ciMtA ne cintita kiyaa| phira unhoMne apane maMtriyoM se parAmarza kara eka zubha muhUrta meM putrI kA svayaMvara mArrama karavAyA ! deza-deza ke rAjAmoM aura mahArAjAmoM ke lie nimaMtraNa-patra bhejA gyaa| duryodhana prAdi sabhI rAjA-mahArAjA svayaMvara maNDapa meM upaspita he| usa samaya yaha niyama nizcita kiyA gayA ki jo isa rAdhAveza ko dedhegA, vahI kanyA kA svAmI hogA / vaivayoga se pAMDava kumAra bhI vahAM mA gye| inheM ve loga pahacAna na sake kyoMki ve apane veSa ko palaTa kara kRtrima veSa meM rahate the| svayaMvara meM pAye hue rAjA-mahArAjA mAvi meM se kisI kA sAhasa nahIM humA ki rAdhAvedha ko vedhe / sabake mukha niSprabha ho gye| taba prarjuna ne uThakara kahA 'jo manuSya isa rAdhAveSa ko vedhegA, use kalahIna yA jAtihIna hone se kanyA ke milane meM to koI saMdeha nahIM hogaa| aisA yadi saMzaya na ho to meM bhI apane puruSArtha kI parIkSA khe| taba rANAmoM ne kahA ki 'hameM jAti tathA kula se kucha prayojana nahIM, tuma apane puruSArtha se isa kartavya ko pUrA kro|' taba unake kahate hI mahAbAhu, parAkramI arjuna ne kaTibaddha hokara saba rAjAmoM kI upasthiti meM Upara dI aura nIce dRSTi karake bAta kI bAta meM usa rAdhAveSa ko veSa diyA / vedha hote hI draupadI me pAkara pAMcoM pANDavoM ke madhya meM buddhimAna prarjuna ke kaMTha meM mAlA DAla dii| itane meM vAyu ke adhika vega se mAlA TUTa jAne se pAMcoM para puSpa gira gaye / mAlA ke TaTate hI logoM meM hallA maca gayA ki praupadI apane dharma se bhraSTa hai| isame pAMcoM ko apanA pati banAyA hai| pazcAt rAjA loga bhI bigar3a par3e paura kahane lage-'hama rAjakumAroM ke hote hue kyA ye kaMgAla bhikhArI isa rAjaputrI ko paraNeMge / ina ko mArakara sumbarI ko inaselenA caahie|' aisA phahakara saba yuddha kI taiyAriyAM karane lge| itane meM kisI vicAravAna puruSa ne unase kahA-'pahale unake pAsa dUta bhejakara kanyA ko vApisa lauTAne ke lie kahalAnA caahie| yadi ye ise svIkAra na kareM to yuddha kA samArambha hai hii|'
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa taba sabane sahamata hokara arjuna ke nikaTa dUta bhejaa| dUta ne jAkara kahA-'rAjakumArI ne bar3I mUrkhatA kI jo rAjAoM ko chor3akara tumheM apanA svAmI bnaayaa| aba tumheM cAhie ki isa rAjakanyA ko rAjAoM ke prati dAna karake unake premabhAjana hokara sukhapUrvaka bhalI prakAra jIvana-yAtrA kro|' zodha ke prAveza meM ho uttara meM arjuna ne dUta se kahA- 'tuma prabhI jAkara apane svAmI se kaha do ki hama rAjakUmArI ko nahIM deNge| kyA tumane isa prakAra kabhI kisI ko apanI vallabhA dete dekhA prathavA sunA hai / yadi ve lene kA sAhasa rakhate haiM to raNakSetra meM sammukha pAkara apane parAkrama se hameM parAjita kara leM leveM / na jAne tumhAre svAmiyoM meM aisI durbuddhi kyoM utpanna huI hai?' aisA kahakara arjuna ne dUsa ko usI samaya vahAM se nikalavA diyA / dUta ne jAkara saba samAcAra rAjA logoM ko jyoM kA tyoM sunA diyA / sunate hI rAjA loga bahuta bigar3e aura yuddha ke lie taiyAra ho gaye / taba mahAbalI arjuna yuddha bhUmi meM vIra logoM ko ekatrita hue dekha kara usI samaya zvasura ke sAtha apane bhrAptA aura draupadI sahita yuddha ke lie nikala par3e / donoM tarapha ke yoddhAoM kI muThabher3a ho gayo / ghora yuddha honA prArambha humA / arjuna ke dvArA apane yoddhAoM ko vidhvaMsa hote dekhakara duryodhana usI samaya apane bhISma prAdi vIroM ko sAtha lekara raNa-bhUmi meM prA upasthita hue| taba arjuna ne bhI dekhakara vicAra kiyA 'ye to mere pUjya haiN| inakA vadha mere hAtha se kaise ho sakegA?' nidAna usane apane eka bANa para nAma likhakara bhISma ke Upara pheNkaa| bANa unakI goda meM jAkara giraa| taba unhoMne use par3hakara duryodhana se kahA--'dekho jAnate ho ye loga pAMDava haiM aura ThIka bhI hai inake atirikta itanA puruSArtha aura kisa kA ho sakatA hai ?' duryodhana ne pUchA-'mApane yaha kaise jAnA? taba gAMgeya (bhISma) ne pArthiva (arjuna ke nAma kA bANa dikhalA diyA use par3hate ho duryodhana rahI-saho himmata bhI hArakara bar3e duHkha ke sAtha ratha se nIce utara kara mAyA se azrupAta karatA huA pAMDavoM ke sammukha jAkara bAhu pasAra kara milA aura gadgada svara se kahane lagA-'nAtha / maiM bar3A prabhAgA huuN| lokaniMdA se merA hRdaya jalA jA rahA hai| parantu pracchA hA jo Apa saba mere pugyodaya se pA gaye / na to maiMne yaha jAnA thA ki yaha lAkha kA ghara banA hamA hai prora nahA mujha yaha mAlamahAka kisa duSTa ne use jalA diyaa| parantu phira bhI mujha niraparAdhI ko logoM ne aparAdhI tthhraayaa| merA bahuta apayaza humA / para ye niyama hai ki zuddhacitta ke manuSyoM para kalaMka nahIM lgtaa| isI kAraNa mere puNyodaya se merA apayaza miTAne ke lie pApa A pahu~ce / mApake viyoga rUpI agni se jalatA hu~mA merA hRdaya praba zAMta hupA haiaisA kahakara donoM pakSa paraspara prAnaMdapUrvaka mile / saba logoM ke citta meM bar3A pAnaMda huaa| phira zubha muhUrta meM arjuna kA vivAha daupadI ke sAtha ho gyaa| saba loga vivAha-kArya pUrNa karavA kara apanI-apanI rAjadhAnI meM gaye mora pUrvavat prIti pUrvaka rahane lge| kucha samaya pazcAt phira usI zakuni ne unake dina-pratidina vaibhava ko bar3hate hue dekhakara kauravoM pAMDavoM kI paraspara maitrI meM bAdhA DAlanA mAraMbha kiyaa| saca hai-duSToM kA yahI svabhAva hotA hai ki unheM dUsaroM ko lar3Aye binA caina nahIM paataa| nidAna zakuni ne apanI buddhi kI paturatA se unake sneha ko tor3a hI ddaalaa| aba kaurava loga zakuni kI uttejanA se pAMDavoM meM doSa dUTane lage jaise utsama puruSoM ke pIche zAkinI laga jAtI hai| eka vita yudhiSThira ke jI meM pAyA ki jUmA khelanA caahie| unheM yaha vicAra kyA upajA, ise dUsare zabdoM meM yoM kahanA cAhie ki pANa se hI unake bhAgya kA camakatA hamA sitArA (sUrya) masta ho gayA / sana
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra meSa kahA hai ki - buddhi utpadyate tAbuka, vyavasAyazca tAvRzaH / sahAyAstAvRzazcaya yAvRzI bhavitavyatA / / arthAt jaisI bhavitavyatA (honahAra) hotI hai vaisI hI buddhi utpanna ho jAtI hai vaisA hI vyosAya (kAma) sUjhatA hai| vaise hI sahAyaka mila jAte haiN| ThIka yahI hAla yudhiSThira kA humA / ataH eka dina sabhA meM kauravoM kI upasthiti meM miTara duryodhana ke sAtha namaH mane lAne lo| duryodhana kA pAsA par3atA to bahuta uttama thA paraMtu bhIma ke huMkAra se vaha ulTA ho jAtA yA / taba duryodhana citAtura hokara vicArane lagA ki bhIma mujhe jItane nahIM degA ata: isako kisI pAlambana se kahIM bheja denA cAhie / itane meM hI usakI baddhi ne usakA sAtha diyA / duryodhana bhIma se kahane lagA--'mahAbhAga ! isa samaya maiM tRSA se bahuta vyAkula ho rahA huuN| usakA upAya tumheM hI karanA caahie|' taba bhIma bolA--'pApa ghabarAceM nahIM / maiM abhI zItala aura sugaMdhita jala lAtA huuN| duryodhana bolA-'nahIM nahIM, mujhe aise jala kI AvazyakatA nhiiN| aise jala ke lAne vAle to mere yahAM bhI bahuta haiN|' duryodhana bolA---'gaMgA ke nikalane vAle duda meM kaTiparyaMta praveza kara tuma apanI gadA se pAnI ghAta karanA aura usase jo pAnI ke chIMTe ur3eM, usa pAnI ko mere pIne kI icchA hai|' isa bAta ko sunakara yadyapi bhIma kI icchA jAne kI nahIM thI nathApi usako lajjAva jAla lAne ke lie jAnA pdd'aa| idhara duryodhana ke mana kI ciMtA miTI aura jIta kA pAMsA par3ane lgaa| yudhiSThira mahArAja ne sarvaprathama apanA bhaMDAra, dUsarI bAra deza, tIsarI bAra hAthI, cauthI bAra ghor3e, pAMcavI cAra vAhana tathA gau Adi pazu hAre aura aMta meM ve draupadI sahita aMtaHpura bhI hAra gye| nidAna zeSa bace kucha vastrAbhUSaNAdika bhI saba ve hAra gye| itane meM bhIma jala lekara pA gaye aura duryodhana se kahane lage-'lIjie, ApakI icchAnusAra maiM jala AyA huuN| ise pIkara mApa apanI tRSA zAMta kiijie| duryodhana ne kahA-'aba to merI tRSA zAMta ho gayI / ' yaha sunakara bhIma ko bar3A prAzcaryamA parantu jaba yudhiSThira ko niSprabha dekhA taba pUchane lage-'bhAI prApa vikalacitta mAlUma hote haiN| isakA kyA kAraNa hai ?' taba uttara meM yudhiSThira ne kahA "he mAtA ! sunamAta Thago gayo yA khuSTa kari / jIta liyo hama mApa, rAja pATa ghara vibhI saba / / " yudhiSThira ke aise vacana sunate hI-- bhIma bhayo taba vikala mati, mana meM baDU pachatAya ! ko Thago maiM hU~ sAhI, diyo ju anyatra paThAya // ' nidAna bhIma ko isakA bar3A duHkha hunaa| isI samaya duryodhana inako yahAM se bAhara nikAlane ke abhiprAya se kahane lagA-'yudhiSThira ! tuma jAnate ho ki jo loga apanA gaurava cAhate haiM unheM dUsare ke deza aura dUsare ke ghara meM rahanA acchA nahIM lagatA kyoMki dUsaroM kI vasuMdharA unake lie laghutA kA kAraNa hotI hai, jaise sUrya maNDala ko prApta
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra apa hokara caMdra prabhAhIna ho jAtA hai, prataeva tumako apane AsAmA sahita ' hai| mere deza se pale jAnA caahie|' duryodhana ke ghacana rUpI svaroM se vedhe hue yudhiSThira apane prAtAmoM sahita calane ko uTha khar3e hue| taba draupadI bhI unake pIche-pIche calane ko tatpara huI / taba duryodhana bolaa-'draupdii| yudhiSThira tumheM hAra cuke haiM, isalie aba tumheM hamAre aMtaHpura meM rahanA hogaa| parantu usake vacanoM para dhyAna na dekara jaba draupadI calane lagI, tava pApI duryodhana ne usakA mAcala pakar3a kara khIMca liyaa| taba sAdhvI draupadI apane para saMkaTa pAyA jAna jinendra bhagavAna ke caraNa kamaloM kA smaraNa karane lagI / usake apratima zIla ne usako vastrahIna nahIM hone diyA arthAt duryodhana ke prAMcala pakar3akara khIMcane para bhI apane satItva ke prabhAva se draupadI vaise hI kI rahI / dharmazIla mahArAja yudhiSThira isa duSkRtya ko dekhate hue bhI, apane cita meM kiSit bhI vikAra ko prApta na hokara zAMta rahe, parantu jaba maMtriyoM se duryodhana kI aisI duSTatA na sahI gayI taba ve dhikkAra kara kahane lage-'pApo ! kyoM isa satI ko koSita kara yamake ghara kA atipi banA cAhatA hai| taba usane lajjita hokara draupadI kA prAMcala chodd'aa| taba vaha phira svAmI ke pIche calane lgii| dRr3hapratiza pAMDava draupadI ko sAtha lekara dhIre-dhIre nagara se bAhara nikle| taba saba loga yahI kahane lage dekho "rAjaputra racita liyAla, hAri vibhau saba gaye vihAla / tAta sajo sUmA bharabAna, prapayA geha mahA gumAna // " ayAnaMtara ye saba draupadI ke kAraNa dhIre-dhIre gamana karate hue aneka vana, deza, pura tathA grAma Adi meM dhUmate hue phalAdika se kSudhA nivAraNa karate hue sAmyabhAvapUrvaka sukha duHkha bhogate hue kitane hI varSoM taka ghUmate-ghUmate virATapura meM mA pahuMce / yahA~ ke rAjA kA nAma bhI virATa hI paa| ye saba nAnA prakAra ke veSa dhAraNa kara rAjA ke pAsa phuNce| baro kalAvata rUpa puSiSThira ne vahA~ / bhIma rasoIvAra bano soto jahA~ / naTa mATaka ma jyotiSi sahadeva hai| nakula barA pazu boparI mAlina kahe // rAjA ne inako sajjana jAnakara prasanna ho inake veSa ke anusAra hI apane-apane kAma para saba ko niyukta kara diyA / saba loga rAjA ke sevaka hokara rahane lage / eka dina mahArAjA virATa kA sAlA apanI bhaganI se milane paayaa| paMtaHpura meM mAlina ke veSa meM draupadI ko dekhakara kAmabAga polita humA vaha draupadI se pratidina apanI burI bhAvanA prakaTa karane lagA / satI draupadI lajjA ke mAre nIcA mula kara letI thI, parantu jaba usakI burI bAsamA ko naSTa na hote dekhA, taba usane eka dina samasta vRttAMta bhIma ko kaha sunaayaa| taba bhIma kahI suna hopatI, pahiyo ta eva jaay| pura bAhira maTha hai jahA~, taho tuma cAlo raay|| dUsare dina bhIma ke kathanAnusAra hI draupadI ne kIpaka se kaha diyA / dropadI kI aisI icchA prakaTa karane para vaha bahuta saMtuSTa ho rAtri ke samaya maTha meM phuNcaa| vahAM bhIma gupta rUpa se dropadI ke rUpa meM baiThA humA thaa| kIcaka ne pIr3ita hokara jyohI dropadI rUpI bhIma kA apanI bhujAmoM se mAliMgama kiyA, tyoMhI usane bhI mAliMgana ke chala se donoM bhujAmoM ke bIca meM use pAra kara itanI jora se
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra dabAyA ki vaha aceta ho gyaa| jaba vaha saceta hunA, taba usane usa duHkha se vairAgya pAkara bhIma ko namaskAra kara nirjana vana meM jAkara jina-dIkSA le lii| jaba prAtaHkAla hone para kIcaka ke naukara ne use nahIM dekhA, taba unhoMne mahArAja virATa se Akara kahA / usa samaya rAjA ne yaha socakara ki kahoM vaha apane deza meM na calA gayA ho, eka sevaka ko usake bhAiyoM ke pAsa samAcAra lAne ko bheja diyA usane jAkara unake bhAiyoM se pUchA--'kyA kIcaka yahA~ pAyA hai ?' yaha sunakara usake bhAiyoM ko bar3A saMdeha huaa| ve sau ke sau bhAI usakI khoja lagAne ke lie apanI nagarI se cala pdd'e| grAma, nagara, vana, upavana Adi meM dekhate logoM se pUchate hue virATa nagara meM paae| vahA~ pUchane para inase kisI manuSya ne kahA--'maiMne mahArAja kIcaka aura eka mAlina ko nagara ke bAhara saMdhyA ke samaya amuka maTha meM praveza karate hue dekhA thA, parantu nikalate samaya eka mAlina hI dikhAI dii| kIcaka ko nahIM dekhA' yaha sunakara usake bhAiyoM ko bar3A krodha pAyA aura kahane lage ki 'hamAre bhAI kIcaka ko usa duSTa mAlina ne mAra diyA hai, yaha hamako pUrNa nizcaya ho gayA hai isalie abhI usa duSTA ko magni meM bhasma kara paraloka vAsI banA denA caahie|' _ isI vicAra se ve loga mAlina rUpa dropadI ko pakar3a kara le prAye aura citA banAkara dropadI ko jalAne lage / itane meM hI usa mAlina ke jalAne kA samAcAra kisI manuSya ne bhIma ko kaha sunaayaa| yaha sunate hI bhIma krodhita hokara vahAM pAyA jahAM citA taiyAra kI jA rahI thii| usane dekhA ki kIcaka ke bhAI draupadI ko jalAne ke lie citA taiyAra kara usako jalAne kA yatna kara rahe haiN| usane satI draupadI ko citA para se uThA liyA aura kIcaka ke bhAIyoM ko uThA kara agni meM homa diyaa| unameM se eka ko usakI jihvA kATa kara chor3a diyaa| vaha jihvArahita humA nagara meM jAkara rAjA se apanA abhiprAya samajhAne ke lie kucha saMketa karane lgaa| taba rAjA ne karmacAriyoM se kahA-dekho to, ye mUka manuSya kyA kahatA hai ?' uttara meM bhIma bolA-mahArAja ! yaha kahatA hai ki kIcaka ke duHkha se usake saba bhAI agni meM jalakara bhasma ho gaye / isako maiMne bacA liyA prataH saMketa dvArA kahatA hai ki isane mere prANa bacA lie / virATa ne kahA-ye ThIka kahatA hai|' nidAna usa mUka ko isI duHkha meM apane sthAna para cale jAnA pdd'aa| usakI kucha sunAI nahIM huI / ayAnaMtara pAMDava bAraha varSa sukhapUrvaka virATa nagarI meM vyatIta kara rAjA se vidA lekara dvArakA pahuMce aura vahAM jAkara vAsudeva se mile| inakA duHkha dUra huA vahAM zrIkRSNa kI bahina subhadrA kA pANigrahaNa arjuna se ho gayA / zrIkRSNa cAhate the ki kaurava aura pAMDava phira kisI taraha mila jAeM isa prAzaya se unhoMne unakA dUta taka bananA svIkAra kara bahuta kucha udyoga kiyA parantu saba niSphala hnaa| nidAna kauravoM mAra pAMDavoM kI zatrutA kI bAta saMsAra bhara meM ho gyii| kurukSetra meM donoM kI senAoM kI muThabher3a hokara bar3A bhArI bhISaNa saMgrAma huA / anta meM kauravoM kA sarvanAza huA aura jaya lakSmI ne pAMDavoM kI dAsatA svIkAra kara bhUmaMDala para unakI patAkA phaharA dii| zrIkRSNa pAMDavoM ke sahAyaka the| inhoMne pAMDavoM ko bar3I bhArI sahAyatA dI thii| kauravoM aura pAMDavoM kA yuddha bhArata varSa meM prasiddha hai, jo prAyaH mahAbhArata ke nAma se smaraNa kiyA jAtA hai| usa samaya zrIkRSNa ne prItipUrvaka pAMDavoM ko hastinApura kA rAjya diyA aura tatpazcAt pAMDava icchAnusAra svatantratA se rAjya karane lge|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya dekho| pAMDavoM ne jumA khelane se kaisI-kaisI bhayaMkara mApadAeM aura dAruNa duHkha sahe unake matirikta bhI nala pravRti kitane hI rAjAnoM ne isake khelane se duHkha bhoge to sAmAnya janoM kA kyA kahanA ? maura saba vyasanoM ke lie to dravya kI avadhi ho sakatI hai aura ye saba dhIre-dhIre usAr3ate haiM, parantu jue ke lie dhana kI koI sImA nahIM kyoMki samasta rAjya ko eka dAMva para lagAyA jA sakatA hai / yahI nahIM vastrAbhUSaNa tathA strI ko bhI dAva para lagAkara eka kSaNa bhara meM kaMgAla bana baiThate haiN| yadi vaha daivayoga se jIta bhI jAe to jItane para madya pAna, mAMsabhakSaNa, vezyAsevana, parastrIsevana prAdi nicha karma kara isa jue kI kRpA se inakI sahAyatA pAkara aura bhI zIghra hI adhogati ko prApta ho jAte haiN| (kavitA) sAta visana ko rAjA yaha yAte ahita baneM saba kAma, hArata corI paracita dhArata kara pApadhana kArata tAma / athavA hanata jIva nahIM Darape jIte sevata khoTe dhAma, pA sama pApa aura nahIM jaga meM jAte parata nIca prati nAma // (pavaiyA) prArati apAra kara sAMca soM vicAra gharai, yaza sukha dhana puni prabhutA vinAza hai| jIti ke tRpata nAhi hAre nA gAMTha mAhi, lata hai udhAra deta mahAdukharAza hai| aura kauna bAta tAta kauna itavAra bhAta, nAri ko nahIM suhAta mAtadUna vAsa hai| jAya gati pati bhAya paraM ati vipati, prAya tAteM khela copar3a hU mahAdUkha pAsa hai // prataeva buddhimAnoM ko isa pApa vyasana jue tathA isake parivAra rUpa caupar3a, zataraMja, tAsa va mUTha Ari kI zarta lagAkara khelane kA sarvathA parityAga karanA caahie| // iti cUtavyasana varNanam // ||ath mAsavyasana varNana prArambhaH // isakA varNana tIna makAra meM ho cukA hai tathApi sapta vyasanoM meM gaNanA hone ke kAraNa yahAM bhI saMkSipta svarUA kahA jAtA hai / yaha jaMgama jIvoM kI dravya hiMsA karane se utpanna hotA hai prAkRti, nAma aura maMdha se hI citta meM ghRNA utpanna hotI hai| isakI durgandha se jaba ulTI ho jAtI hai, taba uttama loga ise kaise grahaNa kareMge isakA sparza taka hI mahA burA hai| jaba strI rakta ke bahane mAtra se niMdya aura apavitra ginI jAtI hai, taba rakta, vIrya evaM mUtra, purISAdi sapta dhAtu, sapta upadhAtu rUpa svabhAva se hI mahA apavitra padArthoM ke samUha se utpanna huMbhA mAMsa bhalA kaise pavitra ho sakatA hai ? arthAta kadApi nahIM aura phira mAMsa piDa cAhe kaccA ho yA pakkA, usameM pratyeka samaya ananta sAdhAraNa nigoda jIvoM kA samUha sadA utpanna rahatA hai| usakI koI pravasthA aisI nahIM ki aba isameM jIva utpanna na hote hoN| kahA bhI hai--
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMpa prAmA vA pakvA vA khAdati yaH spRzati vaapishinpeshii| ma nihanti satata, nicitaM piDaM bahujIya koTInAM / parthAt jo jIva kaccI yA pakI huI mAMsa pezo ko apanA mAMsa puSTa karane lie khAtA hai| pathavA mAMsa khAne ke saMkalpa se sparza karatA hai vaha puruSa niraMtara ikaTThe hue pranaMta sAdhAraNa jIvoM ke samUha ko naSTa karatA hai| jaba apane prayatna ke vinA anya ke mAre hue athavA svayaM mare hue jIva kA mAMsa sparza karane athavA bhakSaNa karane se hiMsaka hotA hai to prayatna pUrvaka prANiyoM kA ghAta kara use jo khAtA hai usa Rra karma karane vAle hiMsaka kA kyA kahanA hai ? vaha to mahAhisaka hai ho / mAMsa bhakSiyoM ke pariNAma sadA niyama karake ghAtaka rahate haiM / unake pariNAmoM meM dayA to gandha mAtra bhI nahIM hotii| jaisA ki kahA gayA hai ki mahAzaktasya no vidyA, no kyA mAMsabhojinaH / ipaluSpasya no satyaM, strINusya na pvitrtaa|| partha-jisakI ghara meM prAsakti hai, usase vidyA adhyayana nahIM hotA, mAMsabhakSI ke hRdaya meM dayA nahIM hotI, jo drazya kA saMcaya karane meM tIvra lobhI hai, vaha satya vaktA nahIM hotA aura jo striyoM ke sukhabhoga meM pAsakta hotA hai, vaha pavitra nahIM mAnA jAtA / dayA ke atirikta aura bhI uttama guNa prAyaH mAMsabhakSI puruSoM meM se gamanakara jAte haiM / jaisA kahA bho hai yato masAziSaH puso, damo vAnaM yAnaMtA / satyazocavatAcArA, na syuvidyAvayo'pi ca // 1 // artha---mAMsabhakSaNa karanevAle logoM ke iMdriya damana, dAna, dayA, satya, pavitratA, vrata, prAcAra, vidyA hitAhita kA vicAra prAdi samasta guNa naSTa ho jAte haiN| isakA khAnA bhI sAmAjika evaM dharma pati meM niMdya minA jAtA hai / saba loga usase vArtAlApa taka karane meM ghRNA karate haiN| yaha doSa paraloka meM bhI naraka meM le jAne kA kAraNa hai ataeva buddhimAnoM ko mAMsa bhakSaNa ke parihAra pUrvaka mahisA dharma kA dhAraNa karanA zreya hai / dekho ! isI mAMsa bhakSaNa ke bArane se baku nAma ke rAjakumAra ne rAjya ke pradhaH patana ko prApta kara bhISaNa kaSTa uThAye mora aMta meM naraka nivAsa kiyaa| usake upakhyAnoM se manuSya ko isa viSaya meM bahuta zikSA milegI, prataeva pUrvokta prAcAryoM ke kathanAnusAra yahAM saMkSipta vivaraNa likhA jAtA hai isa jaMbudvIpa meM bharata kSetra ke madhya manohara nAma ke deza ke antargata kuzAgraha nAma kA eka prasiddhamaura manohara nagara thaa| usameM bhUpAla nAma kA rAjA viduSI mahArAnI lakSmI sahita rAjya karatA paa| sarvaguNa vibhUSita mahArAnI lakSmI aura rAjA jina bhagavAna ke parama bhakta the, parantu unakA putra ghaku azubhodaya se mAMsa bhakSaNa karane meM bar3A lolupI thaa| jaba prativarSa aSTAhnikA pavaM pAtA taba mahArAja apane sAre nagara meM bar3A mahotsava karavAte aura yaha ghoSaNA karA dete ki mere nagara meM koI manuSya jIvadhAta na kare / yadi koI karegA to use rAjadrohI samajha kara daNDa diyA jaaygaa| yaha sunakara nagara nivAsI manuSyoM ne rAjAjJA ke anusAra sarvathA hiMsA karanA chor3a diyA, mAMsalolupI baku ko bar3I cintA huI / vaha vicArane lagA ki mujhe mAMsa bhakSaNa karane kI Adata par3a gaI hai| maiM binA mAMsa ke kaise raha sakUgA? aba kyA karUM? aisI ciMtA karatA humA apane rasoiye ke pAsa jAkara kahane lagA-he mitra ! mere bhojana ke nimitta mAMsa taiyAra kro|'
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha rasoiyA yaha sunakara bar3I citA meM par3a gyaa| vaha socane lagA ki maiM jIvaghAta karatA hUM to rAjAjJA ke pratikUla hone se rAjA niyama karake mujhe prANa daNDa degA aura yadi rAjakumAra ko mAMsa lAkara dene se inkAra karatA hUM to merA udyama jAtA hai rAjakumAra mujha para asaMtuSTa ho jaaeNge| aisA vicAra kara rasoiyA nagara ke bAhara gayA aura vahAM kisI mare hue bAlaka ko gar3A dekha use nikAla kara vastra meM lapeTa kara gupta rIti se le prAyA aura mAMsa lolupI rAjakumAra ke lie use hI banAkara rakha diyA / jaba rAjakumAra bhojana ke lie AyA to usa rasoiye ne prathama SaDsa vyaMjana parosakara pIche vaha mAMsa bhI parosa diyA / prAja ke mAMsa ko navIna svAda bAlA dekhakara rAjakumAra ne rasoiye se| pUchA ye kisakA mAMsa hai ? maiMne zradya paryanta kabhI aisA mAMsa nahIM khAyA thA / ' 166 rasoiye ne kahA - kumAra ! yaha mAMsa mayUra kA hai|' rAjakumAra ne phira kahA- kyA maiMne kabhI mayUra kA mAMsa nahIM khAyA hai ? vaha to aisA svAdiSTa nahIM hotA isameM aura mayUra ke mAMsa meM to bahuta bheda hai| maiM tere lie kSamA pradAna karatA huuN| ThIka-ThIka se kaha ye svAdiSTa mAMsa kisakA hai ?' taba rasoiye ne kahA - kumAra ! maiMne pahale Apake bhaya se yathArtha nahIM kahA thA, parantu Apa kSamA pradAna kara cuke haiM ataH maiM satya kahatA huuN| yaha mAMsa manuSya kA hai|' sunakara rAjakumAra bolA'dekha ! brAja se mere saMtoSArtha pratidina aisA hI svAdiSTa mAMsa lAkara khilAyA kr| isake lie jitane dravya kI AvazyakatA ho, utanA meM de diyA karU~gA / " rasoiye ne sunakara vicArA ki maiM pratidina manuSya kA mAMsa kaise lA sakUMgA ? isakI use bar3I hI cintA huii| vaha manuSya kA mAMsa prApta karane kA upAya socane lagA / jJAne meM kubuddhi ne usakA sAtha diyaa| mAMsa ke upalabdha hone kA koI aura upAya na dekhakara saMdhyA ke samaya kucha andherA ho jAne para jahAM bahuta se bAlaka khelA karate the, vahA~ laDDU prAdi miSThAnna bAMTane lagA becAre bAlaka isa lobha ke vaza se usake pAsa nitya prati Ane lge| saca kahA hai ki mohoM meM svAda kA moha sabase balavAna hai / isa prakAra jaba bAlaka rasoiye se hila gaye, taba vaha jo bAlaka pIche rahatA, use hI avasara pAkara pakar3a kara le jAtA aura usake prANa hara kara gupta rIti se vastra meM chipAkara ghara le prAtA aura rAjakumAra ko usake mAMsa se prasanna karatA / use aisA karate bahuta samaya vyatIta ho gayA / isI samaya rAjA bhUpAla sAMsArika viSaya bhogoM se virakta hokara saMsAra kA saba mAyA jAla tor3akara jaineMdrI dIkSA le muni ho gaye aura rAjyAdhikAra baku ko mila gayA / yaha svacchanda hokara rAjya karane lagA / isI prakAra bahuta samaya vyatIta hone para bAlakoM ko nitya prati kamI hone se prajA ke manuSya bahuta ghabarAye / sabane milakara yaha vicArA ki yaha bAta kyA hai ? isa viSaya kA patA lagAnA cAhie ki ye bacce jAte kahAM haiM? bahuta se manuSya isa viSaya kA gupta-rIti se anveSaNa karane lage / eka dina rasoiyA pUrvavat bAlakoM ko miSThAna dekara jyoMhi unameM se eka bAlaka ko pakar3a kara le jAne lagA, tyoMhI guptacaroM ne bhAga kara use pakar3a liyaa| pakar3ate hI rasoiye ne adhamare bacce ko nIce DAla diyaa| bAlaka ko dekhate hI logoM kA krodha umar3a aayaa| unhoMne use khUba bhArA, aura jaba usase pUchA gayA, taba usane yathArthaM vRttAMta kaha diyaa| rAjA kI isa anIti ko dekhakara saba loga vismita hokara kahane lage aba to mAke grAma meM, basavA nAhiM lagAra / yeta mahAvukha prajA ko, bhakSata bAlaka mAra // 1 // 1
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 NamokAra meSa jaba hama bAlaka hI mare, prANana pyAre jAhi / tau jananI aru tAtu ko, jIya rahaigo kAhi / / 2 / / jahAM bAlaka taha grahasthaI hota so niha Ana / prAimahI ke kAraNaM jorata dhana adhikAna // 3 // phira jahAM bAlakoM kA nAza hotA hai, vahAM hama rahakara kyA kareMge? nidAna saba logoM ne vicAra kara nizcaya kiyA ki yaha rAjA bar3A duSTa aura pApI hai ataH ise hI deza se nikAla denA cAhie ataeva prAtaHkAla hote hI saba logoM ne milakara baku ko rAjya-siMhAsana se utAra kara usake gotrIya puruSa ko rAjya siMhAsana para baiThA diyA / kahA bhI hai jApara ko paMca, paramezvara hu saas| tAteM bhobhaviraMca, kucalana kabahu na cAhie // 1 // laheM na phira sukhateha, vyApe apazaya loka meN| vekho napasuta jeha, bhUpa kiyo anyAya lakhi / / 2 / / tadanaMtara vaha rAjya bhraSTa hokara aneka dussaha duHkhoM ko bhogatA humrA apanI pAya vAsanA ko na rokatA humA nagara ke bAhara zmazAna bhUmi meM ghUmatA huA mudoM kA mAMsa khA-khAkara dina bitAne lgaa| anta meM vasudeva meM dAga maraNa kara sAtaveM naraka meM gayA, jahAM para agaNita dAruNa duHkha sahane par3ate haiN| ataeva isa mAMsa-bhakSaNa ko prati niMdya evaM duHkhoM kA janmadAtA jAnakara sarvathA tyAga kara denA caahie| // iti mAMsa vyasana varNana samAptam / / ||ath madirA dhyasana varNana prAraMbhaH // yadyapi isakA varNana tIna makAra meM ho cukA hai, tathApi sapta vyasanoM meM gaNanA hone ke kAraNa yahAM bhI saMkSipta svarUpa kahA jAtA hai| dohA-sar3a upajeM prANI anaMta, mada meM hiMsA bhaut| hiMsA se pragha Upaja, agha te ati dukha hota // 1 // madirA pI durnu dhi malina, loTeM nIca bajAra / mukha meM mUte kUkarA, bAda binA vicAra // 2 // mAnuSa hake mada pive, jAne dharma blaay| prAMsa muMbakace para tAsoM kahA basAya // 3 // isa madirA ke banAne ke lie gur3a, mahumA, dAkha tathA babUla prAdi vRkSoM kI chAla ko bahuta dinoM taka pAnI meM sar3Ate haiN| vaha sar3akara durgapita ho jAtI hai tathA usameM pasaMkhyAta, ananta, sajIva, utpanna ho jAte haiM pIche usako masalakara yantroM dvArA arka nikAlate haiM, vahIM khIMcA huA marka, madirA tathA zarAba va surA kahalAtA hai| vaha madirA kyA hai, mAnoM usameM utpanna hone vAle asaMkhyAta ananta pasa jIvoM ke mAMsa kA arpha hI hai aura isako prAyaH nIca jAti ke manuSya hI banAte haiM / usa marka meM kucha padArthoM ke sparza, rasa, gaMdha, varNa kI tAratamyatA se eka prakAra kA aisA nazA utpanna ho jAtA hai, jisako pAna karane se manuSya apane pApa ko bhUlakara kartavyAkartavya ke vicAra-rahita ho jAtA hai| kahA bhI hai citta bhrAtipise madyapAnAG, bhrAMte bite pApacayA'mupaiti / pApaM hatvA durgAta yAmti, mudrAstasmAnmayaM naiva peyam //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra aMtha arthAt madya ke pAna karane se citta meM bhrAMti utpanna ho jAtI hai aura citta meM bhrAMti hone se phira manuSya pApa karmoM ko karatA hai| pApa karake phira durgati ko prApta ho jAtA hai| isa kAraNa se hI mUr3ha puruSoM ko tathA vivekI janoM ko zarAba pInA yogya nahIM hai aura bhI kahA gayA hai mato hinasti sarva mithyA, pralapiti hi vikala yA buddhyaa| mAtaramapi kAmayate, sAyacaM madyapAnamataH param // arthAta madyapAna karane se madonmatta hA puruSa besudha hokara mAtA-pitA aura guru ko bhI mAra detA hai aura vikalabuddhi karake jhUTha bhI bolatA hai aura madya pIkara mAtA, putrI, bahana pAdi kI sudha bhUlakara nirlajja humA anucita vartAva bhI karatA hai / zarAbI ko jaba vizeSa nazA ho jAtA hai, taba vyAkula hokara calatA-calatA pRthvI para gira par3atA hai| ayogya bakavAsa karane lagatA hai| jitane sannipAta ke cinha haiM, ve saba madyapAna meM dikhAI dete haiM / isa para eka kavi kahate haiM--- savaiyAkRmi rAsi kuvAsa sarAya dahe zucitA saba chUvata jAta shii| jihi pAna kiye sudhi jAe hiye jananI jana jAnata nAri yahI // madirA sama aura niSiddha kahA yaha jAni bhale kula meM na gahI, dhika hai unako vaha jIbha jalo jina maina ke matalIna khii| isake pIne vAloM kI jo durgati hotI hai, vaha A~kha se nahIM dekhI jA sakatI, usakA varNana nahIM kiyA jA sktaa| vahuta logoM kA vicAra hai ki madirA pAna karanA bala pradAna karatA hai aura bhojana ko pacAne meM bahuta lAbhadAyaka hotA hai, kintu yaha vicAra yuktisaMgata nahIM hai kyoMki jitane madyapAyI haiM unako madirApAna karane ke pazcAt kucha samaya ke lie aMgoM meM puSTatA mAlUma hotI hai aura zarIra meM kucha bala bhI mAlUma hotA hai parantu vaha AMtarika aura asalI nahIM hotA isalie unakA bala zIghra hI naSTa ho jAtA hai| jisa prakAra krodha ke Aveza ke samaya meM manuSya meM eka prakAra kI zakti pA jAtI hai aura vaha usa avasthA meM sAdhAraNa avasthA se kucha vizeSa bala kA kAma kara letA hai, para nazA yA jAne para kucha nahIM rahatA varan usa samaya asalo bala bhI kama ho jAtA hai| usI prakAra madyapAna dvArA prApta bala kI yahI dazA hai / jisa samaya madya kA nazA utara jAtA hai usa samaya unakI hAlata jaba dekhI jAtI hai taba ve apane mukha se hI apanI kharAba dazA batAte haiM ki merA zarIra TUTa rahA hai, binA madirA pAna kiye mujhase koI kAma nahIM ho sakatA hai aura vaha usa vakta bilakula nikammA ho baiThatA hai madyapAna se mULa, kaMpana, parizrama, bhaya, bhrama, krodha, kAma, abhimAna, netroM ke rakta varNa ho jAne Adi ke sivAya zArIrika zakti bhI ghaTatI jAtI hai aura aneka roga utpanna ho jAte haiM aura yaha mAnasika evaM mAtmika unnati meM bhI bahuta bAdhA DAlatI hai, isako pAnakara manuSya mAtmika unnati to kucha bhI nahIM kara sakatA hai| kyoMki mAtma-dhyAna ke lie mana kA vaza karanA tathA indriyoM ko unake viSaya se parAcha mukha karanA patyAvazyaka hai, parantu yaha bAta madirA ke sevana karane vAloM meM nahIM ho sakatI kyoMki yaha mastiSka ko mailAkara vAsanA tathA icchAoM ke tRpta karane kI kAMkSA ko bar3hAtI hai| hama logoM kI icchAeM to hale se hI prabala haiM aura yaha unako aura bhI adhika bar3hAkara unnati ke badale avanati ke mArga para girA detI hai / madyapAyI kA citta acala rUpa se pUjyadeva para tathA dhyeya ke dhyAna karane para tathA prAtma-vicAra para laganA sarvathA asaMbhava hai aura kahA bhI hai--
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamokAra aMpa yAvanna macamAsAdi anastAva lolupaH / bhukte tasminsanmanAH syAtkva japaHkya ca devatAH / / prarthAt jaba taka puruSa mAMsa aura zarAba ko nahIM grahaNa karatA hai naba taka usakA mana naMcala nahIM hotaa| jaba puruSa mAMsa aura madirA ko pI letA hai taba mana to caMcala ho hI jAtA hai, phira devatA kA dhyAna aura japa usase kahAM banatA hai arthAta nahIM banatA hai / ataeva jo manuSya apane ko dhAmiko. lasi ke patha para lagAkara mokSasukha ke prApta hone kI kAmanA rakhanA hai, use madya-mAMsAdi ke parihArapUrvaka ahiMsA dharma kA pratipAdana karane vAle jina dharma ko svIkAra kara yAtma-valyANa karanA caahie| dekho ! bhrama se mAdaka jalamAtra pIne se yAdaba ati duHsvI aura patha-bhraSTa hue, phira jo jAna-bUjhakara pIne vAle haiM, unakI kyA dazA hogI? ataeva sabako madyapAna karanA sarvathA hI chor3a denA zreyaskara hai| aba madyapAna vyasana ke sevana karane se tIbra duHkha uThAne vAle yAdavoM kA upAkhyAna kahate haiM. jisase unake duHkhAnubhava se sarvasAdhAraNa ko zikSA prApta ho... isa jaMbUdvIpa ke madhya bharata-kSetra meM kauzala deza ke aMtargata eka saurapura nAmaka sundara nagara thaa| vahAM yaduvaMziyoM meM pradhAna mahArAjA samudravijaya rAjya karate the| inake sabase choTe bhAI the-bamUdeva / ve pRthvI para prasiddha the| jisa samaya mathura kA rajA kama vazuddhata ke sAtha apanI bahana devakI kA vivAha kara prapanI rAjadhAnI meM le gayA thA aura sukhapUrvaka rAjya kara rahA thA, usI samaya kisI kAraNavaza isane apane pitA se ruSTa hokara unheM kArAgAra meM DAla diyA thaa| isakI isa manoti ko dekhakara kaMsa ke laghabhrAtA pratimuktaka virakta hokara muni ho gaye the / ataH eka dina ve muni ahAra ke lie paae| unheM pAte hue dekhakara kaMsa kI pradhAna rAnI jIvaMyazA devakI kA malina vastra dikhAkara unake sAtha hAsya karake bolI--'dekho, jise tumane bAlyAvasthA se hI chor3a rakhA hai, usI kA yaha vastra hai|' vastra dekhakara muni krodhita hokara bole- 'mUrkhe! tU haMsatI kyoM hai ? tujhe to ronA caahie| isI ke garbha se prasUta bAlaka ke dvArA tere pitA aura svAmI donoM kI mRtyu hogii|' yaha kahakara munirAjapatarAya ho jAne ke kAraNa vana meM vApisa lauTa paae| idhara munimukha se yaha bhavitavyatA sunakara jIvaMyazA bahuta duHkhI huii| itane meM rAjA kaMsa bhojana ke lie mahala meM Ae aura apanI priyA ko udAsa mana dekhakara pUchane lage--'priye ! Aja tumhArA mukha-kamala kumhalAyA huA mAlUma hotA hai / kyA tumako kisI ne duHkha pahuMcAyA hai ?" taba dukhIcitta ho jIvaMyazA bolI "he nAtha aAja mama gehA, Aye atimukti munehA / maiM haMsi rativastra dikhAyA, taba ima vaca munI khaayaa|ki he mUrkha ! tujhe to zoka karanA caahie| haMsatI kyoM hai ? kyoMki isake garbha se utpanna hote vAle putra ke dvArA tere svAmI aura pitA kI mRtyu hogii| basa yahI mere duHkhI hone kA kAraNa hai|' kAMtA kI isa duHkhamarI kathA ko sunakara kaMsa bhI bar3A vyAkula humA / saca hai, mRtyu kA bhaya sabase bar3A hotA hai / taba kucha vicArakara kaMsa vasudeva ke ghara para gayA / vasudeva ne kaMsa kA prAgamana dekha yathAyogya pAdara satkAra kiyaa| kaMsa kapaTa bhAva se vasudeva kI bahuta prazaMsA kara kahane lagA-'Apa saba vidyAoM meM mere guru haiM, isameM kisI prakAra kA saMdeha nahIM, parantu mujhe pApase kucha mAMganA hai| yadi Apa kRpA kareM to bahuta acchA ho|'
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha vasudeva bole- 'aisA kyoM kahate ho ? kyA kabhI maiMne tumhAre kahane kA niSedha kiyA hai, phira kisalie itanA Agraha karate ho ? kaMsa bolA - 'yadi aisA hai to mujhe vacana de dIjie-tAki meM prArthanA karU~ / ' jaba vasudeva vacana de cuke taba kaMsa bolA - "Age se merI bahana kA prasUta mere ghara para hI huA 200 kare / ' taba uttara meM vasudeva ne kahA- 'astu, yaha tumhArI bhaginI hai| isakI prasUti tumhAre ghara para hone meM hamArI koI hAni nahIM hai| kaMsa apanA abhISTa siddha huA jAna prasanna hokara apane ghara para calA gyaa| usake cale jAne ke pazcAt vasudeva ke kisI hitU ne kaMsa ke Agraha kA yathArtha kAraNa batA diyA / sunakara vasudeva aura devakI bahuta duHkhI hue| para bana bhI kyA sakatA thA ? kyoMki vaha pahale hI vacana baddha ho cukA thA, basa yahIM se kaMsa aura vasudeva meM paraspara prAMtarika vaimanasyatA rahane lagI, parantu bAhara se vaisA hI dikhAU prema rakhate the jisase dUsare unake vaimanasya ko na jAna sakeM / prathAnaMtara kucha samaya vyatIta hone para devakI garbhavatI huii| jaba garbha sAta mAsa kA ho cukA to kaMsa devakI ko apane ghara le gayA aura bar3I sAvadhAnI ke sAtha usakI rakSA karane lgaa| navam mAsa saMpUrNa ho jAne para devakI ne yugala putroM ko janma diyA / taba devoM ne usake putroM ko uThAkara unake sthAna para mRtaka yugala lA rakhA / jaba kaMsa ko devakI ke mRtaka yugala putra prasUta hone kA samAcAra mAlUma huA tabhI nirdadha kaMsa ne una putra yugaloM ko jaMSA para paira rakhakara cIra diyA / kaMsa kI yaha nirdayatA dekhakara devakI aura vasudeva bahuta duHkhI hue| mAge aura bhI dUsare aura tIsare yugaloM ko nirdayI kaMsa ne isI prakAra mAra ddaalaa| kucha samaya bItane para jaba devakI ke garbha meM naveM nArAyaNa zrIkRSNa ne Akara avatAra liyA taba devakI ko zubha samAcAra ke sUcaka mATha svapna hue / unake phala ko jAnakara donoM dampatti sukhapUrvaka rahane lge| udhara garbhaM dhIre-dhIre bar3hane lagA / yaha garbhaM pAMca hI mahIne kA huA thA ki kaMsa Akara phira devakI ko apane ghara para le gayA aura pratidina sAvadhAnI se unakI rakSA karane lgaa| sAtaveM mahIne meM bhAdrapada kRSNapakSa kI aSTamI ko rAtri ke samaya rohinI nakSatra meM zubha lakSaNoM yukta sundara putra ratna ko devakI ne utpanna kiyaa| usa samaya devakI ne bar3I buddhimAna aura sAvadhAnI ke sAtha guptarIti se apanI anudharI ko vasudeva ke pAsa bhejaa| anucarI ne jAkara kahA - 'mahArAja ! prApake putra ratna utpanna huA hai| kisI prakAra usakI rakSA kriye|' yaha sunate hI vasudeva prasUtigRha meM gaye aura putraratna ko lekara vahAM se gupta rIti se cala diye| unakI rakSA karane ke lie unake sAtha balabhadra bhI the ye donoM bAlaka ko lie hue usa pratApI putra ke prabhAva se kuzalatApUrvaka yamunA meM se lekara dUsarI pAra vRndAvana phuNce| yadyapi yamunA varSA Rtu hone ke kAraNa kinAroM ko tor3atI huI bar3e vega ke sAtha baha rahI thii| parantu zrIkRSNa ke prabhAva se ghuTanA taka kA jala raha gayA vahAM eka nanda nAma kA gvAlA rahatA thaa| usakI strI kA nAma yazodA thA / nanda ne inheM prAte hue dekhakara vicArA ki Aja kisalie pUjya mahAtmA ghara para Aye haiN| unake nikaTa Ane para vaha bolA- 'mahArAja ! Apa kisalie padhAre haiM / taba vasudeva ne nanda ko apane para bItI huI sArI vyathA kaha sunAI aura zrIkRSNa kI unheM rakSArtha sauMpa diyA aura kahA ki dekho, kahIM kasa ko mAlUma na ho jAe nahIM to kiye karAye para pAnI phira jAegA /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra paMpa 201 naMda ne kahA -'astu, aisA hI hogaa| prApa kisI prakAra kA saMdeha na kareM, para merA Apase yaha kahanA hai ki mere yahAM prAja hI putrI utpanna huI hai / Apa use vahAM le jAkara devakI ko de dIjie aura isa bAlaka ko mere ghara para chor3akara niHzaMka ho jAiye. isase kaMsa ko kisI taraha mAlUma nahIM hogA aura putrI kA prasava jAnakara vaha koI vidhana bhI upasthita nahIM kregaa| yadi usane koI anucita kArya kiyA bhI to pApa ye na samajhe ki merI putrI ko vRthA jAna jaayegii| yaha bAlaka jovita rahA to maiM samajhaMgA ki mere saikar3oM putriyAM haiN|' naMda kI isa sahAnubhUti ko dekhakara vasudeva bahuta prasanna hue aura apane putra ko rakSArtha sauMpakara usakI putrI ko lekara zIghra hI ghara para pAkara devakI ko sauMpa diyA aura Apa apane ghara cale gye| udhara prAtaH kAla hone para kaMsa kI striyA~ jAgI aura putrI ko utpanna huI jAnakara apane svAmI se kahane lagIM-nAtha ! abakI bAra jAnakI ke putrI utpanna huI hai| ye sunakara kaMsa socane lagA ki merI mRtyu isake dvArA hogI yA isake pati ke dvArA / yadi isake pati ke dvArA merA mRtyu hogo tI pahale hI aisA upAya na karUM jisase koI ise cAhe hI nhiiN| aisA vicAra kara vaha usI samaya prasUti gRha meM pahuMcA aura vAstava meM hI lar3akI ko dekhakara usako kurUpa banAne ke lie usakI nAka kATalI aura phira devakI ko de dii| devakI kucha samaya paryanta vahAM rahakara phira apane ghara calI gayI / idhara bAlaka to gvAle naMda ke ghara dinoM-dina zukla pakSa kI dvitIyA ke candramA kI taraha bar3hane lagA aura udhara kaMsa ke sukha kI iti zrI hone ke kAraNa tathA bhAvI kula ke vinAza ke sUcaka utsAta dinoMdina bar3hane lge| taba kaMsa ne kisI vicakSaNa buddhi nimittajJAnI ko bulAkara pUchA-mere ghara meM utpAta kyoM hote haiM ? naimittika ne kahA-'rAjan / prApakA koI zatru vana meM vRddhi ko prApta ho rahA hai| usI ke dvArA prApakI jovana yAtrA samApta hogii| utpAta hone kA yahI kAraNa hai|' yaha sunakara kaMsa mAnasika vyathA se bahuta du:khita huaa| usane apanI rakSA kA koI paura upAya na dekhakara apane pUrva bhava ke mitra devoM kA pArAdhana kiyaa| ve pratyakSa hue taba usane kahA-'mare mitroM merA pAtra vRddhi ko prApta ho rahA hai| jisa prakAra se bhI bane use nirmUla ko|' usI samaya eka deva usakI pAzAnusAra pUtanA kA veSa dhAraNa kara naMda ke ghara pahuMcA aura papane stanoM para halAhala viSa lagAkara bAlaka ko dugdha pilAne lgaa| bacce ne usakI burI vAsanA jAna lI aura dUdha pIne ke chala se usake stanoM ko kATa liyA taba kapaTa veSI deva cillAkara bhAgA / dUsare dina panya deva bhI aneka rUpa dhAraNa kara kRSNa ko kaSTa pahuMcAne ke lie prAe parantu usa bhAgyazAlI bAlaka kA ve kucha bhI na kara ske| devoM ne saba ghaTanA jyoM kI tyoM kaMsa ko jA sunAI / kaMsa sunakara bahuta ciMtAtura huaa| nidAna kaMsa ne apane zatru zrIkRSNa ko mArane ke lie yamunA se kamala lAne ko bhejanA, nAga zayyA para zayana karanA, sAraMgadhara dhanuSa ko calanA, pAMcajanya zaMkha ko bajavAnA mAdi upAyoM dvArA kRtakArya honA cAhA, para becAre kasa ko deva ne kucha bhI saphalatA prApta nahIM hone dii| isase kaMsa ko bar3A duHkha humaa| phira usane eka aura upAya socaa| usake yahA~ cANUra bhIra muSTika nAma ke do pahalavAna the| kaMsa ne unheM bulavAkara ekAMta meM unase pUchA--'kyA tuma loga zatru kA kucha upAya kara sakoge? ... unhoMne kahA-'mahArAja! ApakI pAzA honI caahie| phira dekho / zatru ko yamapura hI pahuMcA deNge|'
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 gamokAra graMtha yaha sunakara kaMsa ne bahuta hI saMtuSTa hokara mallazAlA racavAnI prAraMbha kara dI aura naMda ke pAsa sevaka ko bhejakara kahalavA diyA--'mere yahAM akhAr3e meM pahalavAnoM kI kuztiyAM hoMgI / tumako bhI apane gvAloM sahita sammilita honA caahie|' yaha sunakara balabhadra ne saba vRttAMta zrIkRSNa se kaha diyA aura udhara vasudeva ne kaMsa kA yaha mAyAjAla racA jAnakara apane bhAiyoM ke bulAne ke lie eka dUta ko sorIpura bheja diyA / samAcAra sunate hI yAdava A phuNce| idhara baladeva aura zrIkRSNa mallaveSa dhAraNa kara apane gvAloM sahita hI vRdAvana se calakara mathurA meM prA pahuMce jahAM kaMsa ne mallazAlA racavA rakhI thI / pahu~cate hI zrIkRSNa niHzaMka hokara lar3ane ke lie mallazAlA ke madhya baiTha gye| kaMsa ne bhayabhIta hote huye apanI prAjJA kI pUrti ke lie cANUra aura muSTika ko lar3ane ke lie kahA, bhayabhIta hone kA kAraNa yaha thA ki eka to vaha pahale hI zrIkRSNa kA parAkrama suna-sunakara ciMtAtura ho rahA thA, dUsare yAdatragaNa senA sahita A pahuMce the| cANUra aura zrIkRSNa kA tathA muSTika aura baladeva kA paraspara kucha samaya taka mallayuddha hotA rahA / aMta meM ina donoM vIroM ne una donoM malloM ko yama kA atithi banA diyaa| taba kaMsa ko apane durjeya malloM kA maraNa dekhakara bahuta krodha prAmA ora lAla-lAla akhi kara zrIkRSNa se bolA-'kyoM re duSTa ! tUne mere malloM kA prANAMta kara diyA / ve to becAre kebala lIlAmAtra hI lar3a rahe the yadi unheM terI yaha duSTatA mAlUma ho jAtI to ve pahale hI tujhe yamapura pahuMcA dete / astu / tere isa atyAcAra kA badalA tujhe abhI dikhA detA huuN| mAlUma hotA hai terA aMta samaya A gayA hai / ' - yaha kahakara khaDga lekara zrIkRSNa ko mArane ke lie kaMsa sammukha aayaa| zrIkRSNa ne kaMsa ko prAte hue dekhakara aura kucha na pAkara hAthI ko bAMdhane kA khUTA ukhAr3A aura usI ke dvArA usake prANa hara lie / kaMsa ke marate hI usakI sArI senA bhAga gaI aura saba jagaha zrIkRSNa kI prAjJA kA vistAra humaa| kaMsa kA agni-saMskAra kara apane nAnA ugrasena ko chur3Akara saba yAdava-gaNa apane ghara A gye| udhara jaba kasa rAjA ke zvasura jarAsiMgha ko apanI putrI dvArA apane jAmAtA ke maraNa kA samA. cAra mAlUma huA taba usane bar3e kruddha hokara apane choTe bhAI aparAjita ko bahuta sI senA sAtha dekara yAdava-gaNoM kA nAma zeSa karane ke lie bhejA donoM senAmoM kA bhISaNa yuddha huaa| bahuta-se loga mAre gye| aMta meM zrIkRSNa ne aparAjita ko yamapura pahuMcA diyaa| maparAjita ke marate hI, usakI senA ko jidhara rAstA milA, udhara bhAga gayI / udhara jarAsiMdha ne apane bhAI kA jaba maraNa sunA taba use bar3A krodha praayaa| vaha usI samaya vipula senA lekara mathurA para AkramaNa karane ke lie cala pdd'aa| idhara jaba yaduvaMziyoM ne sunA ki rAsiMdha bahuta senA lekara car3hA pA rahA hai / taba ve jarAsiMdha se yuddha karanA anucita jAna use durjeya samajhakara vahAM se cala die aura saurASTra nagarI ke samIpa jAkara rahane lge| jarAsiMdha nagarI ko khAlI dekhakara thor3I dUra aura calakara unako yahAM na dekhakara bhAgA huA jAna niHzaMka hokara ghara para vApisa Akara rAjya karane lgaa| tadanaMtara kucha samaya vyatIta hone para rAjagraha ke vyApArI milakara vyApAra karane ke lie vArakApurI meM aaye| jo ki kRSNa tathA neminAtha bhagavAna ke rahane ke lie iMdra kI prAjJAse kuvera ke dvArA nirmANa kI gaI zrI usako apanI rAjadhAnI banAkara zrIkRSNa vahAM niSkaMTaka rAjya karate the maura vahAM se bahuta uttama uttama vastueM kharIdakara vApisa rAjagRha Ae tathA uttama vastue~ bheMTa meM dekara apane rAjA se mile / jarAsiMgha ne unase pUchA-'tuma logoM ne kina-kina dezoM kI yAtrA kI aura aba kahA~ se
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 203 A rahe ho ? uttara meM vyApAriyoM ne kahA - 'hama loga dvArakA gaye the / ' jarAsiMdha ne phira pUchA- 'dvArikA kahAM hai ? usakA svAmI kauna hai ? usakA kisa kula meM janma huA hai ? kyA nAma hai ? kitanI senA aura kitanA bala hai ? vyApAriyoM ne jaisA sunA yA vaMsA saba vRttAMta kaha sunAyA / sunate hI jarAsiMdha kodhAgni se bhar3aka uThA aura kahane lagA- 'pApI yAdava pRthvI para abhI taka jIte haiM / grastu maiM unako bhI yamapura phuNcaauuNgaa|' jarAsiMdha ne usI samaya apane maMtriyoM se parAmarza kara yAdavoM ko grAjJAnuvartI hone ke lie apane buddhizekhara nAma ke dUta ko unake pAsa bhejaa| jaba unhoMne adhInatA ko svIkAra nahIM kiyA taba apanI fage senA ko lekara yuddha ke lie cala pdd'aa| udhara kRSNa ne jaba sunA ki jarAsiMdha sainya-saMgrAma ke lie surakSeSa meM prayukta hai| taba ve apanI senA lekara raNabhUmi meM yA pahuMce aura donoM senAoM meM bar3A bhArI yuddha huA / aMta meM jarAsiMdha aura zrIkRSNa ko muThabher3a ho gayI / jarAsiMdha ne jaba zatru ko durjeya samajhA to star hokara zrIkRSNa ko mastaka zUnya karane ke lie cakra calAyA to vaha cakra zrIkRSNa ko tIna prada kSiNA dekara unake hAtha meM zrA gyaa| phira zrIkRSNa ne usI cakra ko jarAsiMdha para calAyA / cakra ne jarAsiMdha kA mastaka cheda diyA aura phira zrIkRSNa ke hAtha meM A gyaa| jarAsiMdha ke marate hI usakI senA bhI idhara udhara bhAga gayI aura saba jagaha zrIkRSNa kI zrAjJA kA vistAra huaa| zrIkRSNa jarAsiMdha ke putra ko rAjya dekara apane sthAna para vApasa A gaye ! jisa samaya kA yaha kathana hai usa samaya yAdavoM ko saMkhyA chappana karor3a thii| ve saMsAra bhara meM prasiddha ho gaye the / zrathAnaMtara kucha samaya pazcAt bhagavAn neminAtha kA vivAha jUnAgar3ha ke rAjA ugrasena kI rAjamatI nAma kA putrI ke sAtha honA nizcita huA / thor3e hI dinoM meM nemikumAra kI bArAta jUnAgar3ha A pahu~cI / bhagavAn toraNa ke pAsa Ae the ki itane meM svAmI ne pazuoMoM ke hRdaya drAvaka cillAne kA svara sunaa| unhoMne apane sArathI se pUchA ye pazu kyoM kilakAra rahe haiM prauda niraparAdha pazu kyoM bA~dha rakhe haiM / taba uttara meM sArathI ne kahA--'mahArAja ApakI barAta meM jo mAMsAhArI rAjA grAe haiM unake bhojana ke lie inako vadha karane ke nimitta ekatrita kara rakhA hai / ' r 1 yaha sunate hI nemakumAra ke hRdaya para bar3I coTa lagI aura usI samaya apane ratha ko lauTA diyA aura ye vivAha kA sArA zRMgAra tajakara ratha se utara giranAra parvata para jA car3he aura jinadIkSA le lii| ugra tapazcaraNa kara chappana dina ke pazcAt zukla dhyAnAgni dvArA cAtiyA karmoM kA nAza karake bhagavAn kevalajJAnI ho gaye / kevalajJAna ke hote hI indra ne grAkara giranAra parvata para bAraha sabhAyoM se susajjita samavazaraNa kI racanA kii| bhagavAn ko kevalajJAna hone kA samAcAra sunakara dvArakApurI se bhI zrIkRSNa tathA dvArikA ke loga bhagavAn ke darzana karane ko Aye aura unake sAtha bahutasI striyAM bhI zrAva aura bhagavAn kA upadeza sunakara rAjamatI yAdi aneka striyoM ne prAyikAoM ke vratoM kI dIkSA le lii| bahuta se bhavyoM ne usI samaya munivrata grahaNa kara lie| bahutoM ne graNuvrata dhAraNa kiye / kitanoM ne kevala samyaktva grahaNa kiyaa| usa samaya bhagavAna se devakI ne tathA zrIkRSNa kI striyoM ne apane-apane abhISTa prazna pUche / bhagavAn ne saya kA yathArtha uttara diyaa| isake pazcAt baladeva ne kucha bhaviSyavArtA jAnane kI prAkAMkSA se bhagavAn se pUchA ki he bhagavAn ! jo saMsAra meM janma lete haiM unakA maraNa avazya
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 - hotA hai aura yahI Apake zAsana meM bhI upadiSTa hai prataeva Apa kRpA kara kahiye kidvArAvati ko nAza hetu kima hoyago / aura kauna vidhi kRSNa maraNa so jogo // taba bole bhagavAn baladeva tuma zubha kari / so suna kAraNa sUpa kahIM saba isa gharI // bhagavAna ne kahA - ' baladeva suno- mada ke doSa upAya dvIpAyana muni teM sahI / bAraha varaSa sojAya, hosI bhasamI dvArikA // 1 // graha puni jaradkumAra tAke kara hari mauta hai / yaha niz cita ghAra tapalesI so uvari hai // 2 // NamokAra graMtha jineMdra bhagavAn ke mukhAraviMda se ye vacana sunakara baladeva ne tatkSaNa hI zrIkRSNa ke pAsa jAkara yaha vRttAMta sunaayaa| sunakara zrIkRSNa purI meM yaha ghoSaNA karavA dI ki jo koI manuSya Aja se madirApAna karegA vaha rAjAjJA kA vidrohI samajhA jAkara ucita daNDa kA pAtra hogA aura madirA sambandhI jitanI sAmagrI tathA pAtra jisake yahAM upasthita hai vaha Aja hI saba le jAkara nagara ke bAhra parvata kI kandarAtroM meM pheMkoM aura sAtha hI yaha bhI ghoSaNA karavA dI ki mere parijana tathA purajanoM meM se jisakI dIkSA grahaNa karane kI icchA ho vaha le leveN| isa samaya maiM kisI ko nahIM rokUMgA / yaha rAjAjJA hote hI maMdirA kI utpAdaka sAmagrI tathA pAtroM ko saba loga kaMdarAoMoM ne pheMka Aye / zrIkRSNa kI thAThoM striyoM tathA unake putra aura prajA ke aneka logoM ne niHzaMka hokara jainendrI dIkSA grahaNa kii| udhara yaha vRttAMta jaba jaratkumAra ne sunA to vaha bhI apane kuTumbI janoM ko samajhAkara ghara se nikala kara vana meM gupta rUpa se kheTaka kA veSa banA kara rahane lagA / jaba yaha vRttAMta dvIpAyana muni ko mAlUma huA to vaha bhI dvArakApurI ko chor3akara anya deza meM jAkara rahane lge| parantu bhAvI ko kauna roka sakatA hai ? jaisAki kahA gayA hai zravazyaM bhASi bhAvanAM pratikarobhavedyAdi / tathA duHkhena lipyena, balarAma yudhiSTharA || arthAt jo honahAra hai vaha to avazya hotI hai| yadi bhAvI ko rokane kA koI upAya hotA to rAjA nala, zrIrAmacandra aura rAjA yudhiSThira duHkha ko prApta nahIM hote / tadanaMtara bAraha varSa meM kucha samaya zeSa rahane para eka samaya yAdava gaNa kor3A karane ko gaye / krIr3A karate-karate bahuta dera ho gayI taba unheM pyAsa ne bahuta vyAkula kiyA parantu vahAM jala kA koI patA nahIM lagA / pranta meM khoja karate-karate ve usa sthAna taka pahuMce jahAM maMdirA kI niSpanna sAmagrI DAlI gayI thii| vahA~ varSA ke hone se usa mAdaka sAmagrI meM jala ke milane se vaha garta bhara gayA aura ve use pAkara bahuta prasanna hue| ve use jala samajhakara pIkara dvArakApurI ke patha ko ora cala diye / mArga meM hI unako bahuta teja nazA ho gyaa| ve unmatta hokara nAnA prakAra kI niSiddha veSTAe~ karate hue dvArakA ke pAsa aae| vahAM bAraha varSa vyatIta hue jAna nagarI ko dekhane ke lie dvIpAyana muni pAe the| unheM dekhakara inheM dvIpAyana muni ke dvArA nagarI ke dhvaMsa hone kI bAta smaraNa ho aayii| isase krodhita hokara unhoMne muni ko asahya kaSTa diyaa| isase muni atyaMta kruddha hue| muni ke krodhita hote hI unake bAe kaMdhe se azubha taijasa kA putalA nikalA aura usake dvArA samasta dvArakA bhasma ho gayI /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha. 205 zrI kRSNa ko jaba isa bhayaMkara bRtAnta kA jJAna huA to ve usI samaya baladeva sahita apane mAtA-pitA ko bAhara le jAne kA prayatna karane lge| parantu saba dvAroM ke kapATa banda ho gaye ataeva ve usameM saphalatA prApta na kara ske| zrI kRSNa ko vyAkula dekhakara kisI deva ne kahA ki tuma vyartha hI kheda uThA rahe ho samasta dvArakA meM tumhAre aura baladeva ke sivAya aura koI nahIM bacegA / yaha sunate zrI kRSNa samudra para pahuMce aura vahAM se jala kA nAlA lAkara agni ko zAnta karane lage parantu prazubhodaya se vaha jala bhI tela rUpa hokara dUnA dUnA jalane lgaa| ThIka hI hai jaba deva hI pratikUla ho jAtA hai taba na to pAMDityatA kAma zrAtI hai na cturaaii| devakI zraura vAsudeva apanA bacanA kaThina samajhakara sanyAsa maraNa kara usake prabhAva se svarga meM deva hue| dekhate-dekhate samasta dvArikAbhasma ho gyii| isa ghaTanA ko dekhakara zrIkRSNa aura baladeva bahuta duHkhI hue aura vyAkulacitta hokara sAzrupAta rudana karane lage / bahuta dera pazcAt kucha dhairya dhAraNa kara donoM vahAM se cala die / jaba kauzAMbI nagarI ke vana meM zrAe tatra zrIkRSNa bahuta vyAkula hue| unhoMne bahuta tRpAtura hokara valadeva se jala lAne ke lie khaa| baladeva unako eka vRkSa kI chAyA meM baiThAkara Apa jala lAne ke lie cala die parantu vahAM vana meM jala kahAM ? para ve khoja karate-karate bahuta dUra cale gaye vahAM unako eka sarovara dikhAI diyaa| ve vahAM pahu~ce aura kamalapatroM kA pAtra banakara usameM jala lekara Ane lge| idhara unake jAte hI zrIkRSNa zItala pavana calane ke kAraNa vRkSa ke nIce leTa gaye aura unheM nidrA bhI A gayI / akasmAt daivayoga se udhara jaratkumAra A nikle| zrIkRSNa ke pAMva meM camakate hue padma ko dekhakara unake citta meM kalpanA uThI ki yaha koI mRga so rahA hai aura jo yaha camaka rahA hai vaha usakA netra hai| aisA vicArakara unhoMne zIghratA se vANa calA diyaa| bANa ke lagate hI zrIkRSNa cillA uThe aura bole ki- 'mujhako vana meM akele sote hue dekhakara kisa pApI ne bANa mArA hai ? mujhako mArakara usane kyA lAbha uThAyA ? rudana kA yaha zabda sunakara jaratkumAra daur3e aae| dekhA to zrIkRSNa sisaka rahe haiN| usase yaha ghaTanA dekhI na gayI aura vaha mUrchita hokara bhUmi para gira pdd'aa| kucha dera pIche saceta hokara kahane lagA hA hA tAta kahA bhayo, yaha duHkhakAraNa prAya / maiM khala prAya raho lahAM to bhI bhaSo banAya // zrIkRSNa jaratkumAra ko pazcAttApa karate hue dekhakara kSamA karake bole - 'bhAI ! jo honA thA vaha to ho cukaa| saba tuma vyarthaM zoka na kro| mere kahane se tuma abhI yahAM se cale jAo / baladeva mA gaye to tumako mAra ddaaleNge| tuma ye saba vRttAMta pAMDavoM ko jAkara kaha denA / ' nidAna zrIkRSNa ne jaratkumAra ko baladeva ke Ane se pahale pAMDavoM ke pAsa bheja diyA aura paralokavAsI ho gaye / itane meM baladeva bhI jala lekara A gaye / zrIkRSNa ko mRtyu zayyA para zayana karate dekhakara bhI moha ke vazIbhUta hue unheM ruSTa huA jAnakara prasanna karane ke lie aneka prakAra se vinayayukta vacana kahate hue jala pIne kA prAgraha karane lge| kabhI unase hAsya karane laga jAte aura kabhI rone laga jAte / zrIkRSNa ke zoka se unakI pAgaloM jaisI avasthA ho gyii| pAMDavoM ko jaba jaratkumAra ke dvArA isa ghaTanA kA vRtAMta vidita huA taba ve bhI baladeva ke pAsa mAe aura unakI isa avasthA ko dekhakara bahuta duHkhI hue| pAMDavoM ne baladeva ko bahuta kucha dilAsA diyA aura zrIkRSNa ke zava kA agni-saMskAra karane ke lie kahA, parantu valadeva ne unake kahane ko bilkula nahIM mAnA aura ulTe unase ruSTa ho gaye /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha jaba devoM ke pratibodhana ke dvArA unakI buddhi sthira huI taba unhoMne zrIkRSNa ke zava kA agni saMskAra kara diyA aura saMsAra ko lIlA se virakta hokara bhagavAna ke nikaTa dIkSA grahaNa kara kaThina tapazcaraNa karate hae aMta meM samAdhimaraNa kara svarga meM deva he| idhara pAMDavoM ne bhI bhagavAna ke samApa jaineMdI dIkSA grahaNa kara lI, dekho? yAdavoM ne kevala prajJAna ke kAraNa mAdaka jala kA pAna kiyA, usase jaba unako ye avasthA haI ki apane kula sahita saba naSTa-bhraSTa hue, taba jo jAnakara madirA kA pAna karate haiM, unako jAneM kyA dazA hogI ? madirA pAna se dono loka bigar3ate hai| isako pokara jo apane pApako pavitra mAnate aura dharmAnurAgI kahate haiM, unakI buddhi para bar3A Azcarya hai kyoMki isako banAne ke lie pahale to mahuaA, dAkha prAdi padArtha sar3Ae jAte haiM, jaba usameM durgadha paidA ho jAtI hai taba usameM asaMkhyAta, anaMta trasa jIva utpanna ho jAte haiM taba unhIM kA yaMtroM ke dvArA arka nikAlate haiM, usI ko madirA kahate haiM aura isako nIca jAti ke manuSya ho nikAlate haiM / phira jo isakA pAna karate haiM, unakA dharma kaise raha sakatA? kadApi nahIM raha sakatA aura isake pAna se avivekI hokara darAcaraNa karatAnA manaSya anta meM durgati kA pAtra hotA hai| isase bahuMta se zArIrika aura mAnasika kaSTa bhI sahane par3ate haiM / madirA-pAna se hI yAdavoM kA sarvanAza huA, yaha prasiddha hI hai / ataeva madirA pAna ko atinidya, durgati evaM duHkhoM kA dAtA jAna kara sarvathA tyAga kara denA cAhie / yahI nahIM, isakA sparza bhI nahIM karanA caahie| // iti madirA vyasana varNanam / / // atha ghezyA-dhyasana-varNana-prArambhaH / / chaMda- dhana kAraNa pApini prIti kareM, nahi torata neha jayA tinko| laba cAkhata nocana ke mukha kI, zucitA kaba jAya chiye tinko| mada masa bajArama khAya sabA, andhale visanI na kare ghimko| ganikA saMga je zaTha lIna bhaye, dhika hai dhika hai dhika hai tinako / / jisa pravivekinI ne tIvra lobha ke vaza meM hokara vezyAvRti ko aMgIkAra kara apane komala tana ko apanI pratiSThA lajjA ko apane pramUlya pativrata ko nIca logoM ko beca diyA hai, aisI vezyA kA sevana karanA mahAnidya haiN| yaha vezyA bar3I ThaganI hai| jo eka bAra bhI isake pAsa mA jAtA hai, usako apane jAla meM phaMsAne ke lie mIThI-mIThI bAteM karatI hai phira dUsare kA vizvAsa to apane Upara karA letI hai parantu pApa dUsare ke Upara vizvAsa nahIM karatI hai aura dhana ke lobha se usako apane hAva-bhAva vilAsa prAdi ke dvArA apane para prAsakta kara nirantara dravya haraNa kA prayAsa karatI hai| isa para eka kavi ne kahA hai : varzanAt harate cisa, sparzAta harate yalam / bhogAt harate boya, mezyA sAkSAt rAkSasI / /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 207 varSa :-arthAt dekhane se mana kA haraNa karatI hai" sparza karane se bala ko haratI hai aura kAma sevana karane se vIrya ko prataeva vezyA sAkSAt rAkSasI hai| dUsare yaha dhana kI dAsI hai| kisI puruSa vizeSa kI strI nahIM hai kyoMki jaba taka manuSya ke pAsa dhana rahatA hai taba taka usase dikhAU prIti karate hue sampUrNa dhana ko harakara apane usa premI ko mRtaka ke samAna chor3a detI hai jaise ki lakSmI puNya kSINa hone para puruSa ko jor3a detI hai| dravya ko haranA tathA kaSTa prApadA maura rogoM ko denA ho isakA kArya hai / jo isa vezyA kA sahavAsa karatA hai aura samAgama karatA hai, yaha una apane bhaktoM ko mAMsa, madirA jUmA Adi durvyasanoM meM phaMsAkara kaSTa mApadA kA koSa banAkara sarvasva haraNa kara usake badale meM upadaMza mUtrakRccha prAdi roga rUpa pAritoSaka dekara durgati kA pAtra banA detI hai| yaha apavitratA kI bhUmi aura viSa kI bela hai / jaisA ki kahA hai vRSTi viSA yaha nAganI, dekhata viSa car3ha jAya / jIvana kA prANa ko, mare naraka le jAya / hIna cIna teM lIna hai letI aMga milAya / letI saravasa sampadA, detI roga lagAya / / yaha suyaza tathA dharma-karma kA mUlocchedana karane vAlI hai| jo loga vezyA sevana meM phaMsa jAte haiM, unake jAti-pAti vicAra pratiSThA prora lajjA tathA dharma-karma saba naSTa ho jAte haiM / dharmahIna pravivekI isa loka meM niMdya gine jAte haiM aura paraloka meM kugati ko prApta hote haiN| prataeva vezyA saMgama ati doSoM kA sthAna hone se vicArazIla puruSoM ke lie sarvathA tyAgane yogya hai / dekho ! vezyA sevana se seTha cArUdatta nAma ke puruSa ne kaise-kaise duHkha bhoge? usake dukhAnubhava se sarvasAdhAraNa ko zikSA prApta ho, isalie usakA upAkhyAna karate haiM isa jaMbUdIpa ke bharata kSetra meM praga deza ke antargata campA nAma kI sundara nagarI hai / usake rAjA vimalavAna the| unake rAjya meM bhAnudatta nAma kA eka seTa rahatA thA usakI strI kA nAma devilA thA bahuta dina pratIkSA karane para bar3e hI kaSTa se use eka putra prApta humA jisakA nAma thA cArudatta / bhAnudatta ne putra janma ke upalakSa meM bahuta utsava kiyA, dAna diyA, pUjA prabhAvanA kii| baMdhu-bAMdhayoM ko bar3A mAnanda humA / jaba cArudatta sAta varSa kA ho gayA taba inake pitA ne ise par3hAne ke lie isake gurU ko sauMpa diyaa| isakI buddhi bar3I tIkSNa thI aura phira isa para gurU ko kRpA ho gyii| isase vaha thor3e dinoM meM par3ha-likha kara acchA vidvAna bana gyaa| par3hane-likhane meM isakI itanI adhika kaci thI ki isakA ye eka prakAra se vyasana ho gayA thA ataeva use par3hane-likhane ke alAvA aura kucha sUjhatA hI nahIM thaa| tadantara isakI buddhimattA para prasanna hokara campA nagarI ke rahane vAle siddhArtha nAmaka seTha ne apanI putrI mitrAvatI kA vivAha cArudatta ke sAtha kara diyaa| yadyapi cArudatta ne gRhasthAzrama meM praveza kiyA tathApi vaha apanA samaya par3hane-likhane ke sivAya dUsare kisI kAma meM vyatIta nahIM kiyA karatA yaa| eka dina usakI strI apanI mAtA ke yahAM gyii| usane apanI putrI ko vastrAbhUpaNa sugaMdhAdi se susajjita dekhakara kahA, "pyArI putrI jasA maiMne kala tujhako sAMyakAla bhUSaNAdi se susajjita dekhA thA vaise hI aba bhI dekha rahI hUM bhaura candana bhI vaisA hI lagA huA mAlUma hotA hai| isakA to rAtri ke samaya niyama se parivartana ho jAnA cAhie thaa| kyA terA prANapyArA tumase kupita to
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 NamokAra baMga nahIM hai| sunakara mizrAvatI ne kahA- mAtAjI / tuma apane jamAtA kA mujha para kupita honA samajhatI ho| para yaha bAta nahIM hai| unakA to samasta samaya par3hane-likhane meM hI jAtA hai| isase merA unase samAgama nahIM hone pAtA / astu, ho yA na ho mujhe isa bAta kI koI cintA nhiiN|' putrI ke bacana sunate hI sumitrA ko krodha A gayA / vaha usI samaya cArudatta ko mAtA ke pAsa gayI aura kahane lagI-seThAnI terA putra par3hA to bahuta hai parantu merI dRSTi meM to abhI mUrkha hI mAluma hotA hai jo vivAha ho jAne para bhI striyoM ke sambandha kI bAta ko bilkula nahIM socatA jAnatA jina para ki sAre saMsAra kI sthiti nirbhara hai / yadi tumako rAta dina par3hAnA hI thA to merI putrI ke sAtha usakA vivAha karake vRthA hI isako kyoM kue meM ddhkelii| sumitrA ke krodhAyukta vacana sunakara devilA ne usako komala vacanoM se samajhAkara use usake ghara bheja diyA aura apane devara ko bulavAkara samasta vRtAnta samajhAkara usako isakA yala karane ke lie kahA ! sunakara rudradatta ne kahA-Apa isakI cintA na kareM maiM abhI isakA prabandha karatA huuN| ___ yaha kahakara rudradatta vahAM se cala diyA aura usI campApurI meM rahane vAlI basantatilakA nAmaka gaNikA ke nikaTa sthita rUpa lAvaNya meM prasiddha vasantasenA nAmaka vezyA ke pAsa gayA aura usase kahane lagA ki dekho mere bar3e bhAI kA eka putra hai jisakA nAma cArudatta hai aura jisakA vivAha bhI ho cukA hai parantu vaha abhI taka yaha bhI nahIM jAnatA ki bhoga vilAsAdi kyA hai ? ataeva tuma aisA koI upAya karo jisase vaha saba bAta jAnakara kAma krIr3A kI ora jhuka jAya / tumheM isakA ucita pAritoSika diyA jAyagA / yaha kaha kara rudradatta apane ghara para calA gayA aura eka mahAvata ko bu se gapta rIti se kahA-dekho jaba hama cArudatta ko lekara bAjAra meM ghUmane jAveM taba tuma basantase ke ghara ke sAmane do hAthiyoM ko lar3A denA jisase lar3AI ke kAraNa mArga na milane se cArudatta ko vivaza hokara usake ghara kA prAzraya lenA pdd'e| taba sahaja hI hamAre abhISTa kI siddhi ho jaaygii| tadantara eka dina rudradatta cArudatta ko lekara nagara kI zobhA dekhane yahAM prA nikale aura mahAvata ne bhI jaise use kahA gayA thA usa samaya vaisA hI kiyaa| hAthiyoM ke lar3ane se jaba mArga banda ho gayA to vaha cArudata se bolA-jaba taka hAthiyoM kI lar3AI zAnta na ho jAe taba taka Upara calakara tthhro| aisA kahakara zIghratA se hAtha pakar3akara use Upara le gyaa| cArudatta usake mandira kI zobhA dekhakara cakita sA raha gyaa| vezyA ne inako bahuta Adara-satkAra ke sAtha biThAyA aura samaya vyatIta karane ke chala se rudradatta ke sAtha caupar3a khelane baiTha gyii| khela meM rudradatta hI bAra-bAra hArane lgaa| taba cArudatta ne socA ki cAcAjI bAra-bAra kyoM hAra rahe haiM ? aisA socakara kahane lagA cAcA jI lAmo eka do bAra maiM bhI khela jisa se bhApakI jIta ho / ' sunakara vasaMtatilakA cArudatta se kahane lagI he seTha ke nandana / dekho maiM to aba vRddhA ho ekI praura tuma prabhI navayuvaka ho isalie tumhArA mere sApa khelanA zobhA nahIM detA tumhArA khelanA to merI putrI vasantasenA ke sAtha hI zobhA degA kyoMki vaha tumhArI jaisI hI navayauvana sampanna hai| tuma aba usI ke sAtha khelanA / maiM abhI usako bulAe detI huuN| basantasenA bulAI gyii| cAruvatta usI ke sAtha khelane lagA5 khelate hue cArudatta ko tRSA ne staayaa| basanta senA se pahale gupta mantraNA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 209 ho cukI thI ata: vaha jala meM nazIlI kAmotpAdaka vastu milA lAI aura use cArudatta ko pilA diyaa| jala ke pIne ke kucha samaya pazcAta hI krAmadeva ne use pIr3ita kiyaa| usane tava apane cAcA rudradatta se apane ghara para cale jAne ke lie khaa| sadradatta ke ghara jAne para pApa vasantasenA ko ekAMta meM le jAkara usake sAtha saba kA prabhava karane lagA / jyoM-jyoM yaha viSaya sevana ka usakI kAmAgni ghRta meM agni ke samAna adhika hotI gayI vaha nirantara basantasenA ke nikaTa rahane lagA aura bahuta sA dhana apane ghara se ma~gA-ma~gAkara use samarpita kara diyA / __jaba isake pitA bhAnudatta ko yaha vRtAnta mAlUma huA ki putra vezyA para Asakta ho gayA hai ataeva na to ghara AyA hai aura na hI ghara mAne kI usakI icchA hI hai bahuta sA dravya bhI naSTa kara DAlA hai| taba to inako bar3I cintA huii| unhoMne apane eka anucara ko use bulAne ke lie bhejA, parantu cArudatta ne Ane se inkAra kara diyaa| phira dUsarI bAra unhoMne kahalavAyA-tere pitA asAdhya roga se pIr3ita haiM ata: unakA ilAja karavAnA maahie| parantu vaha taba bhI nahIM pAyA / kucha dina ke antara se tIsarI bAra phira sevaka ko bhejA aura kahalavAyA-tere pitA kI jIvana yAtrA samApta ho cukI hai unakA agni saMskAra to kara aa| para vaha isa para bhI nahIM AyA aura ulTA kahalavA diyA ki hamAre kuTa mbIjanoM se kaha denA ki pitAjI ke zava kA candana prAdi sugaMdhita vastuoM se agni saMskAra kara dekheN| dula ke bacA gunakA bhAnu didAga vigraba isakA isa durvyasana se chUTanA asaMbhava hai| jaisA jisakA karma hotA hai usI ke anusAra usakA bhaviSya hogaa| ata: maiM bhI apane kartavya karma se kyoM cUka yaha socakara cArudata ke pitA ne jainedrI dIkSA grahaNa kara lI bhaura muni hokara vicarane lge| udhara cArudatta kI dinoM dina varI dazA hone lgii| bahata sAdhana to pahale hI naSTa kara cakA thA aura rahA sahA praba kara DAlA / jaba anta meM kucha bhI pAsa nahIM rahA taba apane ghara ko bhI giravI rakha diyA antima pariNAma yaha huA ki usane apanA saba kucha naSTa kara diyaa| usakI mAtA tayA strI eka acche dhanADya ghara kI grahaNI hokara bhI jhoMpar3I meM rahane lgii| saca hai karma kA paripAka bar3A burA hotA hai / jaba cArudatta kI nirdhanatA kA vRtAnta vasantatilakA ko mAluma humA taba usane apanI putrI vasanta senA ko ekAnta meM le jAkara kahA putrI maba cArudatta bilakula daridra ho gayA hai / prataeva tujhako ucita hai ki aba isase prema haTAkara kisI dhanika yuvA se prema kara kyoMki dezyAmoM kA yahI kartavya hai ki ve dravya se prema karatI haiM kisI puruSa vizeSa se nhiiN| kAmadeva ke samAna sundara zarIra hone para bhI nirdhana hone ke kAraNa vaha use chor3a detI hai| abhI tU bAlaka hai / sambhava hai tujhako yaha bAta na mAlUma ho isalie tujhako maiMne isase paricita karA diyA hai| aba nija kartavya kA pAlana kara / __ vasantasenA apanI mAtA ke bacanoM ko sunakara kahane lgii| mAtAjI yadyapi bhApa satya kahatI haiM parantu mujhase to aisA anartha nahIM ho skegaa| isa jIvana se to merA yahI daridra svAmI hogaa| merA aisA hArdika dRr3ha saMkalpa hai| vasantasenA prapano mAtA ke bure bhAva jAnakara nirantara cArudatta ke pAsa rahane lgii| eka dina avasara pAkara pApinI basantatilakA ne bhojana meM kucha nazIlI vastu milA cArudatta aura vasantasenA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. NamokAra graMtha ko khilAdI / ata: bhojana karane ke thor3e samaya bAda una donoM para nidrA devI ne apanA adhikAra kara liyA / nidA ke adhIna humA dekhakara vasantatilakA ne cArudatta ko eka kapar3e se bA~dhakara viSThAdhAma meM DAla diyaa| kucha samaya pazcAta vahI eka supara A nikalA cArudatta ke mukha ko viSTAyUkta dekhaka use cATane lgaa| cArudatta naze meM cUra huA kahane lagA-pyArI vasantasene mujhe isa samaya bahuta nIMda pA rahI hai| abhI jarA mujhe sone do| vaha bAra-bAra yahI kaha rahA thA ki itane meM hI nagara kA rakSaka kotavAla apane naukaroM sahita idhara prA niklaa| usane vAra-bAra isI AvAja ko sunakara apane naukaroM se kahA dekho / isa purISAgAra meM kona bolatA hai ? naukaroM ne jaba ise baMdhA huA par3A dekhA to pAkhAne meM se bAhara nikAlA aura pUchA ki tU kona hai aura yahAM isa pAkhAne meM kaise gira par3A hai ? yaha sunakara cArudatta kI akla kucha ThikAne AI taba usane usa pravasthA kA samasta vRtAnta kaha sunaayaa| kotavAla ne ise bahuta dhikkArA aura isa vyasana kI nindA karatA huA apane naukaroM sahita calA gayA / idhara cArudatta vahA~ se calakara apane ghara para gayA / parantu dvArapAloM ne use bhItara nahIM jAne diyaa| taba cArudatta ne una naukaroM se kahA ki yaha ghara to merA hai phira tuma mujhe andara kyoM nahIM jAne dete ? umapara cArudatta se una logoM ne kahAyadyayi yaha ghara terA hI hai parantu aba to yaha hamAre svAmI ke yahAM dharohara rUpa meM rakhA huA hai isa lie terA isa para kucha adhikAra nahIM hai|" cArudatta ne pUchA-prastu kyA tuma yaha jAnate ho ki merI mAtA aura strI aba kahA~ rahatI haiM ? yaha sunakara naukaroM ne unake rahane kI jhoMpar3I batalA dI / cArudatta taba apanI mAtA ke pAsa gyaa| cArudatta kI mAtA ko usakI yaha dazA dekhakara bar3A duHkha hmaa| yahI dazA apane prANa pyAre ko dekhakara usakI strI kI huii| mAtA ne putra ko gale lagAyA aura snAna karAkara usako zuddha kiyaa| mAtA ne putra ke lie bhojana taiyAra kiyaa| cArudatta ne bhojana kara mAtA se kahA-mAtA isa samaya paisA pAsa na hone se hama loga bar3I duHkha pUrNa avasthA meM haiN| merI AkAMkSA hai ki videza meM jAkara kucha dhana arjita karUM isa daridrAvasthA meM na mujhe sukha ho sakatA hai aura na tumheM, isalie tuma mujhe jAne kI mAjJA do| jaba isake mAmA ko isake videza jAne kA vRtAnta mAluma huA to usane Akara kahA-yadi tumhArI vyApAra karane kI icchA ho to mere ghara para calo aura vahAM para yathecchita dravya se vyApAra karanA / parantu cArudatta ne isako svIkAra nahIM kiyaa| vaha bolA mAmAjI! aba to merI videza jAne kI AkAMkSA hai / cArudatta ke mAmA ne phira usase videza na jAne kA Agraha nahIM kiyA / cArudatta apanI mAtA va dharmapatnI ko saMtuSTa kara vahAM se cala diyaa| ghara se nikalane para prathama to becAre cArudatta ne prati prayatna aura parizrama se kaI bAra dhanopArjana kiyA parantu azubhodaya se vaha bhI taskaroM dvArA lUTA gayA tathA agni dvArA bhasma ho gayA usane aneka kaSTa tathA ApadAyeM bhogiiN| phira bhI vaha sukha mokSa sukha ko dene vAlI jina bhakti pUjA dAna prAdi satkoM se pravRta rahatA thaa| janta meM jaba adhika puNya karma kA udaya pAyA taba to vaha deva, vidyAdhara tathA rAjA mahArAjAoM dvArA sammAnita hone lgaa| apanI kauti rUpa patAkA ko usane pracala rUpa se phaharA diyaa| bar3e-bar3e mahApuruSoM ke dvArA usakA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha yazogAna hone lgaa| cArudatta kI prasiddhi tathA paropakAratA se prasanna hokara isake sivA vidyAdharoM ne apanI sundara-sundara rAjakumAriyoM kA vivAha bar3e vaibhava ke sAtha kara diyaa| kucha varSoM taka videza meM hI apanI striyoM ke sAtha sukhopabhoga karate hue usane pracala kIrti ajita kii| apane ghara se gaye bahuta dina ho cuke the isIlie apanA saba mAla asabAba lekara apanI priyAoM sahita jaba vaha apane ghara prAne lagA taba usake sAtha bahuta se vidyAdhara use pahuMcAne ke lie campAnagarI taka pAe / mahArAjA vimalavAhana ne jaba cArudatta ke videzAgamana kA samAcAra sunA to ve bhI agavAnI karane ko usake sammukha Aye aura use dekhakara bahuta prasanna hue| cArudatta bhI mahArAjA ke Agamana kA samAcAra jAnakara bahuta praphullita ho svayaM uttamottama vastueM bheMTa meM dekara milA / pArudatta kI bheMTa se mahArAjA bahuta prasanna hue| cArudatta kumAra ko suyogya samajhakara unhoMne apanA prAdhA rAjya use pradAna kara diyaa| mahArAja se milane ke anaMtara cArudatta apanI dukhinI mAtA aura prANa priyA se milane ko gyaa| mAtA bahuta dinoM se bichar3e ma pu ko pAkara bahuta prasanna huii| cArudatta ko sneha se gale lagAyA aura zubhAzISa diyA / apane pyAre prANanAtha ko pAkara usakI priyA ko bhI sukha huA / vasaMtasenA ko jaba yaha vRttAta vidita huA ki usakI mAtA ne 'varudatta ko puroSAgAra meM DAla diyA thA aura vaha yahAM se calA gayA thA to usane bhI apane mana meM yaha dRr3ha saMkalpa kara liyA ki mere isa jIvana kA svAmI cArudatta hai| usake atirikta anya kisI ko vikAra dRSTi se nahIM dekhuugii| isalie vaha bhI cArudatta kA videzagamana sunakara bahuta saMtuSTa huI aura cArudatta ne apanI pUrvAvasthA meM jitanA dhana usako samarpita kara diyA thA, vaha saba apane sAtha lekara vaha cArudatta ke yahA~ A gyii| cArudatta kA bhava saba kArya pUrvavat hone lgaa| use puthyodaya se jo rAjalakSmI prApta huI, use vaha mukhapUrvaka bhogane lagA isake dina prAnanda aura utsava ke sAtha bItane lge| eka dina apane mahala para baiThA huA vaha pravRti kI zobhA ko dekha rahA thA itane meM hI use eka bAdala kA Tukar3A dekhate-dekhate chinna-bhinna hotA dikhAI diyaa| usako dekhane se ise saMsAra lIlA bhI vaisI hI pratIta hone lagI / vaha usI samaya saMsAra se udAsIna ho gayA aura apane bar3e putra ko rAjya dekara bahuta se rAjAoM ke sAtha saMsAra sAgara se uddhAra karane bAlI jina dIkSA grahaNa kara lii| satpazcAta kaThora tapazcaraNa kara sarvArtha siddhi meM jAkara deva huaa| dekho ! pahale to cArudatta kI kyA avasthA thI / kasA usakA baibhava thA? parantu jaba se vaha vezyA ke jAla meM phaMsA taba se usakI kattI dazA hone lagI thI? aMta meM usane kaise prasahya dukha bhoge / jaba vaha parihAra pUrvaka jinendra bhagavAna ke caraNAraviMdoM kA bhakta huA unake dvArA bhASita dayAmayI dharma kA sevana karane lagA to vahI paba svarga bhoktA humA prataeva bhavya jIvoM ko ucita hai ki cArudatta kI kathA para pUrNatayA vicAra kara isa dharma karma, pavitratA, satyatA, paura dayA kA mUlocchedana karane vAlI vezyAoM ke sevana dUra se ho tyAga kreN| (iti vezyA vyasana kayana samAptam) / / atha kheTaka vyasana-varNana prarambhaH / / papanI rasanA indriya kI lolupatA se tathA apanA zauka pUrA karane ke lie prayavA kautuka nimitta becAre niraparAdhI, bhayabhIta, araNvAsI pazu pakSiyoM ko mAranA-isase bar3akara aura kyA niSTaratA tathA nirdayatA ho sakatI hai ? dekho jaise hameM apane prANa priya hote haiM aura jarA sA kA~TA laga jAne
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 NamokAra maMtha pratyanta dukhI hote haiM isI prakAra ve bhI sukha-duHkha grAnanda aura pIr3A kA anubhava karate haiN| khAdya padArtha tathA jala ke na milane se duHkhI hote haiM coTa lagane se kaSTa pAte haiN| pyAra karane aura bhojana pAne se harSita hote haiN| manuSya kI taraha khAte haiM, pIte haiM, haMsate haiM, rote haiM, bolate haiM, sote haiM, aura anya kArya karate haiM apane sahavAsiyoM ke sAtha dAnanda meM magna hue tRNAdika se udarapUrti karate vana meM hI zrAnanda se dina vyatIta karate haiM / aise niraparAdhI mRgAdika jIvoM ko aneka prakAra ke chalachadmoM dvArA vizvAsa upajAkara unake prANoM kA saMhAra karanA anyAya aura nirdayatA hai / isa zikAra ke vyasanI manuSya kA hRdaya bar3A hI kaThora aura nirdaya hotA hai| jaise kahA gayA hai kAnana meM basairo so zrAnana garIba jIva, prAnana soM pyAroM prAta pUMjI jisa yahai hai / kAyara subhAva gharai kAhUM soM na droha kareM, sabahI soM Dare dA~ta liye tRNa rahe haiM | kAhU soMna roSa puni kAhU pai na poSa cahe. kAhU ke paroSa para doSa nAhiM kahai hai / naika svAda sAriye ko aise mRga mAriye ko hAhare kaThora ! tero kaise kara bahai hai |1 isa zikAra ke vyasanI manuSyoM kA hRdaya bar3A hI kaThora aura nirdaya hotA hai| buddhi unakI bar3I krUra hotI haiM nirantara unake hRdaya meM chalachidra aura vizvadhAta rUpa pApa vAsanAeM jAgrata rahatI haiN| bahuta se loga isa vyasana ke sevana ko bar3I vIratA kA kAma batAte haiM, parantu vaha kevala unakI svArthAndhatA hai / vIroM kA kartavya hai ki nissahAya, garIba dIna anAtha jIvoM kI kaSTa se rakSA kareM vahI saccA balavAna kSatriya hai jo balAvAna hokara isa niya, nirdaya aura duSTa kRtya meM apane bala kA prayoga karatA hai vaha vIra nahIM kintu dharmahIna hai| niveza Ake dvArA isa loka meM nidya bhaura duHkhita hote haiM va paraloka meM kugati ko prApta hote haiN| dekho ! isI vyasana ke kAraNa brahmadatta rAjA rAjya bhrapTa hokara naraka gayA / usake dukhoM se paricita hone se sarvasAdhAraNa ko zikSA prApta ho zrataH usakA upAkhyAna kahate haiM isa jambUdvIpa meM bharata kSetra ke antargata ujjayinI nAma kI nagarI hai| jisa samaya kA yaha upAkhyAna hai. usa samaya vahAM ke rAjA brahmadatta ko zikAra khelane meM bar3I ruci thI / usase bhI adhika dharma sevana meM usakI aruci thI ThIka hI hai, 'aise nirdayI pariNAmI kA dharma se kaisA sambandha ? vaha pratidina zikAra khelane jAyA karatA thaa| jaba use zikAra mila jAtA to bahuta prasanna hotA zrI jaba nahIM milatA to usase adhika duHkhI hotA / isa prakAra rAjya karate-karate bahuta dina vyatIta ho gye| eka dina kI bAta hai ki jaba vaha zikAra ke lie gayA to use kisI vana meM munirAja ke darzana ho gye| munirAja jI eka pASANa kI zilA para dhyAnArUr3ha sthita the| muni ke prabhAva se brahmadatta ko usa dina zikAra nahIM milA aura vaha apane ghara lauTa aayaa| dUsare dina bhI vaha zikAra khelane ko gayA, parantu use zikAra nahIM milA / yaha dekhakara bar3A krodhita huA usane muni se badalA lene ke lie phira eka dina yaha dAruNa karma kiyA ki udhara munirAja to nagara meM AhAra ke lie gae aura idhara brahmadatta ne prAkara munirAja ke dhyAna karane kI zilA ko agni kI taraha garama karavA diyaa| munirAja bhojana kara nagara se vApisa Aye aura niHzaMka ho usI zilA para dhyAna karane ke lie baiTha gye| baiThate hI munirAja kA zarIra jalane lagA / prasahya vedanA hone lagI, parantu munirAja nizcala rUpa se ghora upasarga sahate rahe anta meM kucha kAla vyatIta hone para zukla dhyAnAgni se karmoM kA nAza kara antaHkRta kevalI ho manantakAla sthAyI pravinazvara dhAma meM jA base /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMtha 213 idhara sAta dina bhI na bIta pAye the ki usa ghora pApa karma ke udaya se brahmadatta ke sAre zarIra meM kor3ha nikala pAyA 1 use isase itanI prasahya pIr3A huI ki vaha isa pIr3A se eka jagaha baiTha bhI nahIM sakatA thA aura anya loga bhI use ghRNA kI dRSTi se dekhane lge| jaba usane dekhA ki isa vyASi kI nivRti honA asAdhya hai to usane prati duHkhI ho jovita hI tana ko agni meM bhasma kara DAlA aura isa mArtadhyAna se marakara saptama naraka meM gyaa| naraka meM usane saiMtIsa sAgara paryaMta chedana, bhedana, yantroM ke dvArA pilanA aura pragni meM jalanA prAdi kaThina-kaThina duHkha bhoge / vahAM se nikalakara tiryaca gatiyoM meM bhI aneka bAra janma-maraNa karatA humA anta meM phira naraka meM gyaa| vahAM usane bahuta duHkha she| kapA tahAM ke duHkha kI, kokara sake bakhAna / bhugataM so jAma sahI, ke jAne kI bhagavAna / / prataeva buddhimAnoM ko ucita hai ki isa nirdayI vyasana ko prati nidya, durgati evaM duHkhoM kA dAtA jAna kara sarvathA tyAga kareM / dekho isa hI vyasana ke kAraNa brahmadatta ko naraka ke duHkha bhogane par3e ! usane usa pApa se kitane-kitane duHkha bhoge, unako lekhanI se, likhanA bhI asaMbhava hai| // iti kheTaka vyasana varNana samAptaH // // mathacorI vyatana varNana praarmbhH|| binA diye kisI kI vastu lene ko corI kahate haiN| corI karane meM pAsakta ho jAnA corI jyasana hai| jinako isa niMdanIya kama ko karane ko prAdata par3a jAtI hai, vaha dhana-sapatti yukta hote hue bhI tIvra lobha ke vazIbhUta ho mahAn kaSTa ApadA kA kAraNa jAnate hue bhI corI karatA hai| aise puruSoM ko na to koI mapane samIpa baiThane detA hai| cora se saba hI jana bhayabhIta rahate haiM; vaha bhApa bhI sadeva bhayabhIta rahatA hai| prati kSaNa prANa jAne taka kA saMkaTa upasthita rahatA hai| dhana kA haraNa karanA to cora kA kAma hai hii| yadi dhana kA haraNa karate hue koI jAgrata ho jAe aura roke to cora prANoM kA bhI haraNa kara letA hai| pakar3A jAe to Apa bhI aneka duHkhoM kA bhAgo hotA hai zArIrika aura mAnasika kaSTa uThAne par3ate haiN| rAjadaMDa, jAtidaMDa ke dukha bhogakara nidA kA pAtra banate harabhava meM nIca gatiyoM ke duHkha bhogate haiN| aisA jAnakara dRr3hacitta zubhabuddhi puruSoM ko ucita hai ki dUsarI kI bhUlI huI tathA apane pAsa gharo hara rakhI huI vastu ko dabA lene kI icchA na kare aura na bahumUlyapadArtha ke badale meM alpamUlya padArtha dene kI tathA na bahumUlya meM alpamUlya ko milA kara dene kI icchA kare kyoMki ye saba corI ke hI paryAya haiN| dekho, isa corI ke kAraNa hI zivabhUti purohita kitanI-kitanI ApadAoM ko bhogakara durgati ko prApta huaa| udAraNArtha usakA upAkhyAna prastuta hai jisase usake duHkhoM se paricita hone se sarvasAdhAraNa ina panyAya rUpa prasatkriyAmoM se citta ko haTAkara sakriyA meM pravRtti kareMge isI bharatakSetra ke antargata banArasa nagara meM jayasiMha nAma kA rAjA apanI viduSI mahArAnI jayavatI sahita rAjya karatA thaa| usake nagara meM zivabhUti nAma kA purohita rahatA thaa| zivabhUti bar3A satyavAdI thaa| usakI isa satyatA ke kAraNa vaha satyaghoSa ke nAma se smaraNa kiyA jAtA thaa| rAjA ise satyavAdI samajhakara isakA bahuta sammAna krtaa| isI vizvAsa ke kAraNa loga isake yahAM apanI amAnata kA dhana rakha jAyA karate the|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya eka dina pacapura ke seTha dhanapAla ne devayoga se dravyopArjana karane ke lie dezAMtara jAne kA vicAra kiyA aura vahA~ se calakara isa banArasa nagara meM paayaa| citta meM vicArane lagA ki apanA dhana dharohara kisake yahA~ rakhU ? usane vahAM ke logoM se pUchA taba nirNaya humA ki satyaghoSa nAma kA purohita niSkapaTa maura mahAsatyavAdI hai / dhanapAla logoM ke kathanAnusAra satyaghoSa ke pAsa gayA aura savinaya nivedana karake bolA- mahArAja / maiM Apa ko sevA meM isalie prAyA hU~ ki mere pAsa pAMca pAMca karor3a ke cAra ratna hai / maiM unheM vastra meM bA~dha kara Apako sauMpa detA huuN| pApa sAvadhAnI se inakI rakSA kreN| yadi daivayoga se mujhe kadAcita dhanahAni uThAnI par3I to maiM inase apanI jIvana-lIlA sukhapUrvaka vyatIta kara sakUgA / dhanapAla purohita ke pAsa apane ratnoM ko rakha kara videza gamana ke liye calA gyaa| vaha raha varSa taka videza meM rahA / usane vahAM vyApAra ke dvArA bahuta sA dhana ajita kiyaa| jaba vaha jahAja se vApasa pA rahA thA to deva ke duvipAka se usakA jahAja mArga meM phaTa gayA arthAta Takkara khAkara Tukar3e Tukar3e ho gyaa| usa becAre kA samasta dhana jahAja ke sAtha hI DUba gayA parantu use eka lakar3I kA Tukar3A hAtha laga gayA jisase vaha usake prAzraya se kaThinAiyoM ko uThAtA humA samudra ke taTa para prAkara apane nagara meM mA gyaa| usane jina maMdira meM jAkara bhagavAna ke darzana kara unakA guNAnuvAda kiyA aura mArga janita zrama kI nivRtti ke lie do divasa paryaMta vahIM ThaharA / tIsare dina yaha purohita mahArAja ke pAsa phuNcaa| purohita jI mahArAja seTha ko dezAMtara se ulTA pAyA jAna jhaTa se calakara apane sabhAnivAsI manuSyoM se kahane lage--'dekho, zakuna ke dvArA jAnA jAtA hai ki prAja mujhako koI bar3A bhArI kalaMka lgegaa| becAre sabhAsthita sarala svAbhAvI manuSyoM ne usake hRdaya sthita kapaTa ko na jAnakara kahA'mahArAja! pApa to mahAsatyavAdI haiM / bhalA pApa ko kaise kalaMka laga sakatA hai|' loga yaha kaha hI rahe the ki itane meM malina vastra pahane hue dhanapAla vahIM upAsthita ho gayA aura namaskAra karane ke pramantara apanA samasta vRttAnta nivedana kara kahane lagA-"mahArAja pApa merI pamAnata vastu de diijie|" kucha na sanane kI ceSTA dikhAte hae satyaghoSa ne kahA-"bhAI ! deva kI gati vicitra hai| jaisA bhAgya tya hotA hai vaisA hI bhoganA par3atA hai| acchA, Thaharo, tumheM kucha dAna diye detA hUM jisase tuma phira apanA prabandha kara lenaa|" purohita kA kahanA sunate hI seta kA rahA-sahA dhairya bhI AtA rahA aura kahane lagA--"mahArAja! yaha mApa kyA kahate haiM ? mujhe to zrApa ke vAna kI AvazyakatA nahIM hai| Apa to kevala mujhe mere ratna diijie|' ratnoM kA nAma sunane hI satyaghoSa ke kapaTa-krodha kA kucha ThikAnA nahIM rhaa| vaha lAla prAMkheM banAkara bolA-"dekho, yaha kaisA jhUTha bola rahA hai| maiMne tuma logoM se pahale hI kahA thA ki mujhako mAja kA dina acchA nahIM hai| yahI hokara rahA / tatrasthita manuSyoM ne bhI hAM meM hAM milAkara kahA-"mahArAja! vecAre kA saba dhana naSTa ho gayA hai| usI ke kAraNa yaha vikSipta-sA mAluma hotA hai kyoMki dhana ke naSTa ho jAne se buddhi ThikAse nahIM rahatI / zrama sA ho gayA hai|" becAre dhanapAla ko sabhI ne vikSipta ThaharA kara ghara ke bAhara nikalavA diyaa| taba dhanapAla ne rAdhA ke pAsa jAkara pukAra krii| apanA saba bRttAMta kaha sunaayaa| parantu usakA bhI kucha phala nahIM humA / saba use hI vikSipta batAne lge| nidAna dhanapAla ko usI dukhI dazA meM lauTa pAnA pdd'aa|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMca 215. usakI kucha sunAI nahIM huii| vaha apane nirvAha kA kucha upAya na dekhakara jinamaMdira meM jAkara rahane lagA jo koI zrAvaka use bulAkara le jAtA unhIM ke yahA~ jAkara vaha bhojana kara mAtA aura jinamaMndira meM hI rahA karatA thA / anta meM usane eka yukti kI / jaba marddharAtri hotI, taba vaha rAjA ke mahala ke nIce eka vRkSa para baiThakara ucca svara se pukAratA - "mahArAja ! Apa dharma pradharma ke jAnane vAle haiN| prApa ko mero prArthanA para dhyAna denA cAhie ki jaba maiM samudra yAtrA ko gayA thA taba pA~ca karor3a lAgata ke ratna Apake purohita ke pAsa rakha gayA thaa| jaba maiM samudra yAtrA se lauTa kara bhAne lagA, to deva durvipAka se merA jahAja phaTa gayA aura maiM bar3I kaThinAI se nikalA / aba maiM apane ratna vApisa mAMgatA hUM to mujhe detA nahIM hai ulTA mujhe vikSipta batAkara prasiddha kara diyaa| Apa mujhe mere ratna dilavA diijie|" isI taraha pratidina vaha cillAne lagA / aisA karate karate ume bahuta dina vyatIta ho gaye / eka dina rAnI jayavatI ne mahArAja ne kahA- "prANanAtha ! yaha manuSya kauna hai jo bahuta dinoM se ratnoM ke lie pukAratA hai ? " taba rAjA ne kahA- "yaha manuSya vikSipta ho gayA hai / " mahArAnI bolI -nAtha prApa ise vikSipta batAte haiM yaha nahIM samajha meM bhAtA ki isameM vikSipta hone kI bAta kyA hai ? vikSita manuSya eka hI bAta ko bahuta dinoM paryaMta nahIM kaha sakatA varan prateka prakAra ke vacana kahatA / sujha mAluma hotA hai ki isa sahAya ke nyAya ko aura ApakA lakSya hI nahIM jAtA / " uttara meM mahArAja bole- "yadi tuma ise nirdoSa samajhatI ho to tuma hI isakA nyAya karo / mahArAja ke vacanoM ko sunakara mahArAnI jayavatI ne isakI parIkSA kA bhAra apane Upara le lenA svIkAra kiyA aura kahA - "mahArAja ! Apako itanI dera yahA~ ho ThaharanA hogA / " rAjA ne kahA - "astu svIkAra hai / " mahArAnI ne unase causara khelanA Arambha kara diyA / itane meM purohita mahArAja bhI vahAM pahuMca gaye aura bhAzIrvAda dekara tithipatra par3hane lge| jaba ve apanA pATha pUrA kara cuke to mahArAnI ne unase bhI khelane ke lie khaa| purohita jI bole- 'mahArAnI ! maiM kSudra puruSa Apake sAtha kaise khela sakatA hUM ? " mahArAnI bolI- ---"Apane yaha acchA kAraNa btlaayaa| kyA pitA putrI ke sAtha nahIM khela sakatA mahArAja ne bhI mahArAnI ke vacanoM kA samarthana kara kaha diyA- "purohita jI khelie / isameM kyA doSa hai ?" mahArAja ke Agraha se becAre purohita ko khelanA pdd'aa| khelate-khelate mahArAnI ne apanI caturatA se eka cAla calI / vaha purohita jI se bolI- 'mahArAja ! aba aisA kIjie ki prApa mujhe khela meM harA doge to maiM apanI mudrikA Apako de dUMgI aura yadi maiMne Apako harA diyA to Apa apanI mudrikA de denA / purohita jI ne lobhavaza rAnI ke isa bacana ko svIkAra kara liyA / ava donoM vAstavika hAra jIta se khelane lge| mahArAnI ne unake sAtha meM dosAra khelakara mudrikA jIta lI aura apanI dAsI ko gupta rUpa se mudrikA dekara dhanapAla vAle ratnoM ke line ke lie unake ghara para bhejA dAsI ne purohita ke ghara jAkara vaha mudrikA dikhAkara kahA--"dekho purohita jI ne yaha apanI mudrikA kI nizAnI dekara kahalavAyA hai ki isake dekhate hI dhanapAla ke jo cAra ratna rakhe hue hai ve de denA / " vaha bigar3ha kara bolI - "jA calI jA yahAM se jAkara kaha denA mere pAsa koI rana nahIM hai /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca dAsI calI AI | jAkara apanI svAminI ko jyoM kA tyoM sArA vRtAMta kaha sunaayaa| rAnI ne dUsarI bAra purohita ke gale kA hAra jIta liyaa| use dAsI ko dekara phira brAhmaNI ke pAsa bhejA / dAsI phira purohita kI strI ke pAsa gaI aura jAkara kahane lagI- "dekha tere svAmI ne abakI bAra hAra kI nizAnI dekara mujhase kahalavAyA hai ki maiM bar3e saMkaTa meM phasa gayA hUM yadi mujhako jItA dekhanA cAhatI ho to hAra ko dekhate ho ratnoM ko de denA / " brAhmaNI ne apane pati ko saMkaTa meM AyA huA jAnakara zIghratA se ghara meM se unhIM cAra ratnoM ko hAra ke lAne vAle ko de diyaa| mahArAnI ne una ratnoM ko lekara khelanA banda kara diyA aurata kI yo mudrA tathA gane kA hAra jItA thA vaha usako vApisa dekara kahA - "purohita jI aba samaya bahuta ho gayA hai prataeva khelanA banda kIjie / " mahArAnI ke kahane se usI samaya ho khela banda kara diyA gyaa| tatpazcAta rAnI jayavatI una ratnoM ko apane svAmI ko gupta rIti se dekara vahA~ se vidA huii| mahArAnI ke cale jAne ke antara rAjA ne zivabhUti se pUchA - "purohita jI corI karane vAloM ke lie nIti zAstra meM kyA daNDa vidhAna hai ? 216 sunate hI satyaghoSa kahane lagA- "mahArAja ! yA to use sUlI para car3havAnA cAhie yA tIkSNa zAstroM dvArA usake khaNDa-khaNDa karA denA caahie|" isa para kucha na kahakara mahArAja ne ve cAroM ratna purohita jI ke sAmane rakha die aura kahA ki- "pApI, dvija kulakalaMka, kaha to sahI, aba isa pApa kA tujhe kyA daNDa denA cAhie ? tUne becAre bhole puruSoM ko isa taraha dhokhA dekara ThagA hai " purohita jI ratnoM ko dekhate hI citralekha ke samAna nizcala ho gye| mukha kI kAMti jAtI rhii| phira mahArAja bole- "purohita jI ! Apako sUlI kA sukha to abhI dilavA detA parantu mApane brAhmaNa kula meM janma liyA hai isalie isase prApakI rakSA karake kahA jAtA hai ki mere yahA~ bAra malla haiN| tuma yA to unameM se pratyeka ke hAtha ke cAra-cAra mukkoM kI mAra yA eka thAla gobara kI bhakSaNa karo yadi ye donoM prasvIkRta hoM to apanA sarvasva mere supurda kara deza chor3akara cale jAo / nidAna usane apane lie daNDa kI yojanA sunakara cAra malloM dvArA mukkiyAM sahanA svIkAra kiyA / rAjAzA hone para malloM ne ghUMse lagAne Arambha kiye| ghUMsoM kI mAra pUrI bhI nahIM huI thI ki satyaghoSa ke prANa nikala gaye / pApa kA ucita daMDa mila gyaa| purohita jI prAtadhyAna se marakara sUrya kI gati meM gaye / tadanantara rAjA ne dhanapAla ko bulAyA / usakI prazaMsA kara usake ratna aura pAritoSika dekara dhanapAla ko usake ghara pahuMcA diyaa| buddhimAnoM ! dekho, corI kitanI burI bhAvata hai| corI ke karane se pApa kA bandha hotA hai / saba guNa naSTa ho jAte haiN| dhana kA nAza ho jAtA hai / kula ko kalaMka lagatA hai zArIrika, mAnasika aneka kaSTa uThAne par3ate haiN| rAjadaMDa, jAtidaMDa ke duHkha bhoga niMdA aura kugati kA pAtra bananA par3atA hai| kisI kavi ne ThIka kahA hai "citA tarjana cora rahata cauMkAya sAre poTaM ghanI viloka loka nirvayi mAna mare / prajApAla kari kopa toSa soM ropa ur3AyeM, aise mahAmukha periva aMta nocI gati pAve / prati vipata mUla corI visana, prakaTa trAsa bhAve nadara / vitta para pradatta aMgAra, gina nItinipuna parase na kara //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMpa aisA jAnakara buddhimAna puruSoM ko ucita hai ki isa dAruNa duHkhadAI pApa karma kA parityAga kara pAtmA ko pUrNa zAMti dene vAle pavitra jina zAsana kI zaraNa grahaNa kreN| 11 iti corI vyasana varNana samAptaH / / ||pry parastrI vyasana prArambhaH // deva, guru, dharma aura paMcoM kI sAkSIpUrvaka paNigrahaNa kI huI strI ke pratirikta anya striyoM ke sAtha samAgama karane meM Asakta ho jAnA parastrI vyasana kahalAtA hai / lajjA, maryAdA, ujvala suyaza, satyatA, prAcaurya prAdi uttama guNa naSTa hokara rAjadaMDa, jAtivaMDa janita dhana hAni aura zArIki kaSTa prApta ho nidA evaM paraloka meM naraka Adi kugatiyoM ke pAtra banate haiN| kahA bhI hai kugati bahana guNa gahana, bahana dAvAnala sI hai| sujanA iMdra dhama ghaTA, vehaza karamaNaI hai| Sama sara soSaNa dhUpa parama dina sA~jha samAnI / vipatti bhujaMga nivAsa, mobaI va bsaanii| ihi vidhi anekauguNa bharI, prANa harana phAsI pravasa / mata kara kumitra yaha jAni jiya, paravamitA sau prItipala / isa pApAcAra se hone vAlI hAniyoM kA vicAra kara buddhimAnoM ko ucita hai ki isakA zuddha citta se sarvathA parihAra kreN| jo parastrI saMsarga kA parityAga kara dete haiM ve saMsAra meM nirbhaya ho jAte haiN| unakI ujjavala kIti saba dizAmoM meM vistRta ho jAtI hai| dekho isI vyasana kI icchA tathA upAya karane mAtra se vikhaNDa kA svAmI rAvaNa marakara naraka meM gyaa| usake kula meM kalaMka lagA, loka meM eba taka usakA apayaza calA pAtA hai| aba yahA~ para usI ke upakhyAna kA varNana kiyA jAtA hai jisase usake tajjanita duHkhoM se paricita hone se sarvasAdhAraNa isa pranyAya rUpa pasatyakarma kA parihAra kara satkarma meM pravRtti kareMge rAkSasa dvIpa ke antargata laMkA nAma kI nagarI meM rAkSasa vaMzIya trikhaMDeza rAvaNa prapanI viduSi pradhAna mahArAnI maMdodarI sahita prajA kA pAlana karatA thaa| rAvaNa ke kumbhakarNa maura vibhISaNa nAma ke do bhAI the aura iMdrajIta tathA meghanAtha Adi bahuta se usake putra pe| rAvaNa bar3A pratApI, bhAgyazAlI aura mahAna parAkramI thaa| saba rAjA-mahArAjA usakA pAdara karate the| rAvaNa kA bahanoI saradUSaNa thA usakI rAjadhAnI alaMkArapura thI / vaha bhI rAvaNa ke samAna trikhaMDAdhipati aura mahAbalI thaa| rAkSasadezI tathA bAnarabaMzI saba isake prAzAkArI the| eka samaya kailAza parvata para jaba kevalI bhagavAna kI gaMdhakuTI meM vidyAdhara prAdidharmopadezAmRta kA pAna karane pAye the / usa samaya saba dharmopadeza zravaNa kara apanI apanI zakti ke anusAra prata niyama mAdi grahaNa kiye taba rAvaNa ne bhI apanI sundaratA ke ghamaNDa meM mAkara yaha pratikSA grahaNa kI ki jaba taka mujhe parastrI na cAhegI taba taka maiM balAtkAra se usake sAtha samAgama nahIM kruuNgaa| tadanantara rAvaNa vrata dhAraNa kara apane ghara calA gayA aura phira sukhapUrvaka prajA kA pAlana karane lgaa| praba rAvaNa ne jo dUsare kI strI harI thI, vaha kauna thI kisakI strI pI maura kaise harI thI, aise prazna upasthita hone para isa kathA se sambandha rakhane vAle rAmacandra kI kathA isa prakAra hai
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21% NamokAra graMtha kauzala deza ke antargata ayodhyA nAma kI nagarI meM rAjA dazaratha rAjya karate the / inakA janma ikSvAku baMza meM huA thaa| ye nItijJa aura buddhimAna the inakI dhAra rAniyAM thii| unake nAma kramazaH kauzalyA, sumitrA, kekaI tathA parAjitA the| cAroM ke kramazaH rAmacandra, lakSmaNa, bharata aura zatrughna ye cAra putra hue| apane suzIla putroM ke sAtha mahArAjA dazaratha mAnanda bhogate hue sukha pUrvaka apanI prajA kA pAlana karate the| bar3e-bar3e rAjA mahArAjA inakI prAzA ke adhIna the| eka dina unhoMne darpaNa meM apane mukha maNDala kI zobhA kA nirIkSaNa karate hue kAnoM ke pAsa eka haveta keza dekhA / isake dekhane mAtra se inake hRdaya meM vairAgya kA aMkura utpanna ho gayA ve vicArane lage kAla ke ghara kA dUta aba prA pahuMcA isalie ina viSayoM se indriyoM ko khIMcakara apane vaza karU / ina indriyajanya kSaNika sukhoM ko maiMne bahuta dina bhogA hai ! ta sa aMnizAvAmA meM bhAga uti hai ki rAjyabhAra ko rAmacandra ko sauMpakara avinazvara mokSa mahala ke dene vAlI jainendrI dIkSA svIkAra karU / isake pazcAta apane vicArAnusAra rAjA dazaratha ne apane sabhI kuTumbI janoM ko bulAkara unake samakSa rAmacandra ko rAjyabhAra denA cAhA / jaba yaha vattAMta 'rAnI kekaI ko mAlama hA to vaha usI samaya rAjA ke pAsa prAI aura azrupAta karatI huI bolI-"mahArAja ! mujha dAsI ko prakelI chor3akara prApa kahA~ jAte haiM ? maiM bhI Apa ke sAtha cluuNgii| prApake na hote hue mujha putra aura rAjya se kyA prayojana ? kulavatI bidupI striyoM ko prApati ke sAtha vana meM bhI kyoM na rahanA par3e unake lie vahI sukha sthala aura mahatoM se bhI bar3hakara sukhadAI hai / " dazaratha bole -"priye ! tuma mere sAtha vana meM calakara kyA karogI? tuma yahAM rahakara apane putra ko sukhI dekhate hue mAnandapUrvaka apane dina bitaamo|" yaha sunakara bharata bola uThA-"pitAjI ! mujhe ghara se kucha prayojana nahIM hai| pApake sApa hI sApa meM bhI dIkSA dhAraNa kruuNgaa|" bharata kA bhI dIkSA lenA jAnakara kekaI bola uThI-"prANanAtha ! jo Apane mujhe svayaMvara ke samaya vacana diyA yA vaha yadi prApako smaraNa ho to mujhe dekara merI prAzA pUrNa kiijie|" utsara meM dazaratha ne kahA- "priye ! yaha na samajho ki maiM apane vacana ko bhUla gayA huuN| mujhe bhalI prakAra smaraNa hai tumheM jo abhISTa ho vahI mAMgo maiM tumhArI icchA pUrI kahaMgA kyoMki saba RNoM meM bacana RNa bar3A bhArI hai|" yaha suna kekaI nIcA mukhakara bolI-"prANanAtha yadi pApakA Agraha hai to suniye ! kheda kI bAta yaha hai / idhara to grApa cale udhara putra bhI dIkSA lenA cAhatA hai| aisI avasthA meM pati puna rahita hokara maiM prabhAginI hI akelI rahakara kyA karUgI ? prataeva yadi prApa ucita samajhate hai to bharata ko apanA rAjya aura rAma ko vanavAsa diijie|" kaikaI kI yaha burI bhAvanA jAnakara rAjA dazaratha citA ke mAre citralikhita se ho gaye / mukha kamala kAnti vihIna ho gayA / ve vicArane lage ki yadi isa samaya bharata ko rAjya nahIM detA to mere vacanoM ko kalaMka lagatA hai aura bharata ko rAjya de bhI diyA jAya to kucha nahIM parantu mujhase kaise kahA jA sakegA ki rAmacandra tuma vanavAsa sevana karo, aba yaha rAjya bharata ko diyA jaaegaa| ve isa citA ke mAre mana hI mana bar3e dukhI ho rahe the ki itane meM hI zrI rAmacandra prA pahuMce aura pitA jI ke mukha ko niSprabha dekhakara maMtriyoM se pUchate lage-"pitAjI, Aja kucha cintAyukta kyoM mAlUma par3ate haiM ?" " uttara meM maMtriyoM ne citita hone kA samasta vRttAta kaha sunaayaa| sunate hI rAmacandra bar3I dhIratA ke sAtha bole-"kyA yahI choTI-sI ciMtA mahArAja ke duHkha kA kAraNa hai? isa laghu vArtA ke
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamokAra prema 216 lie pitAjI ko citita nahIM honA cAhiye / merI samajha meM to yahI ucita jAna par3atA hai ki pitAjI ko apanA vacana pUrNa karane ke lie mAtA kaikaI kI abhiruci ke anukUla bharata ko rAjya-tilaka kara denA cAhie aura mere lie jo mAtA kI prAzA huI hai usako maiM sAnanda pAlana karane ke lie tatpara huuN| kyA prApa nahIM jAnate haiM ki saMsAra meM ve hI putrapada' ko prApta haiM jo pitA ke pUrNa bhakta aura sadaiva mAjJAnuvartI hoM prataeva maiM pitAjI ke vacanoM ko prANapraNa se pUrNa karane kA udyoga karUgA / ___itanA kaha kara rAmacandra ne usI samaya bharata ke lalATa para rAjyatilaka kara diyA aura mApa pitAjI ke caraNoM ko namaskAra kA japaNa bhAI ko sAya lekara vahAM se cala diye / putra kI yaha abhUtapUrva bIratA mahArAja dazaratha nahIM dekha sake / putroM ke jAte hI mUchita ho gaye / rAmacandra jI vahAM se cala kara apanI mAtA ke pAsa pahuMce aura unheM sAdara namaskAra kara mAtA se savinaya prArthanA kI --'mAtA jo, hama pitA jI ke vacanoM ko pAlana karane ke lie bana jAte haiN| jaba hama apanI kahIM suvyavasthA paura suyogya prabaMdha kara leMge taba hama pApako bhI le jaayeNge| ataeca Apa kisI prakAra kA duHkha na krnaa|" isa prakAra apanI mAtA ko samajhAkara ve donoM bhAI janakanandinI sItA ko sAtha lekara ghara se nikalakara vana kI pora cala diye / unako jAte hue dekha prajA ke bahuta se manuSya rAma-lakSmaNa ke sAtha ho lie| unhoMne unako bahuta samajhAyA, aura apane sAtha calane se rokA para unako apane yuvarAja kA pragASa prema vApisa kaise jAne detA ? rAmacandra jo ke bahuta rokane para bhI ve loga unake poche pIche hI cale jAte the| kucha dUra cala kara unheM eka andhakAramaya bhayAnaka aTavI milii| vahIM eka bar3I bhArI aura gaharI nadI baha rahI thii| dhIra vIra rAma aura lakSmaNa to nadI ke pAra ho gaye, parantu aura logoM ke lie yaha masaMbhava ho gayA / anta meM jaba unheM apane nadI pAra hone kA koI upAya na sUjhA taba unheM inake viyoga rUpa duHkha dazA meM apane sthAna ko lauTa pAnA pdd'aa| isake atirikta ye becAre aura kara bhI kyA sakate the| jaba bharata ne saba logoM ke sAtha rAmacandrajI ko na pAte hue dekhA to unhe bar3A duHkha humA / re usI samaya mAtA ke pAsa jAkara kahane lage-"mAtAjI! maiM rAmacandra jI ke binA kisI prakAra bhI rAjya kA pAlana nahIM kara sakatA prataH yA to unheM vApisa lAne kA yala karo, nahIM to maiM bhI vana meM jAkara mA grahaNa karatA hai| mAge pApa jasA ucita samajho vaisA kro| mujhajA kahanA thA, vaha kaha ckaa|" patrake aise mAvacarya bhare vacana sunakara use bahasa citA hii| vaha usI samaya uThI mora patra tathA praura kitane hI suyogya puruSoM ko sAtha lekara rAmacandra ke pAsa jA phuNcii| rAmacandra ne apanI mAtA kApAgamana jAnakara kucha dUra jAkara unake caraNAravinvoM ko namaskAra kiyaa| bharata rAmacandra jI ko dekhate hI unake pAroM para gira par3e aura gadgad svara se prazrapAta karate hue bole-"mahArAja ! mujha para dayA kIjie / pApa palakara apanA rAjya samhAlie / yaha rAjya zAsana prApa ho ko zobhA degaa| pApa bala kara apane paraNa-kamaloM se siMhAsana ko pobhita kIjie / nAtha ! yadimApa prayodhyA kI mora gamana nahIM kareMge to yaha nizcaya samajha lIjie ki maiM bhI vahAM nahIM rhuuNgaa| prApake binA mujhe rAjya se kucha prayojana nahIM hai|" uttara meM rAmacandra ne kahA-"bhAI, tuma yaha mata samajho ki maiMne mAtA se dveSa karake vana meM mAnA vicArA hai kintu mujhe to pitAjI ke vacanoM kA pAlana karanA hai| maiM prANapraNa se unake vacana pUre
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 namokAra ca karUgA, prataeva meM kisI taraha se pIche nahIM lauTa sktaa| tuma jAno aura bAraha varSa paryanta prajA kA pAlana karo taba taka maiM idhara nahIM maauugaa| rAmacandra ke aise dRr3ha pratijJAsUcaka vacana sunakara bharata bahuta duHkhI hue| unhoMne phira bhI rAmacandra se ulTA prayodhyA calane kA bahuta mAgraha kiyaa| bharata kA prati prAmaha dekha zrI rAmacandra ne uttara meM kahA ki-"bharata tuma ayodhyA meM jAkara rAjya kro| pitAjI ne tumako bAraha varSa rAjya zAsana karane kI prAzA dI hai / tuma unakI prAjJA kA pAlana kro| isakA mujhe bar3A prAnanda hai| isake atirikta maiM apanI tarapha se aura bhI do varSa ke lie tumheM rAjya pradAna karatA huuN| baudaha varSa se pUrva maiM idhara na pAne kI pratijJA karatA huuN| maiM kadApi nahIM lauTUgA prataeva tuma mujhase adhika prAgraha karanA chor3a do| praSika kahane se kyA lAbha ?" zrI rAmacandra ke isa uttara se bharata yadyapi bahuta khinna hue parantu anta meM aba unheM unake vApisa lauTAne kA koI upAya na sUjhA taba unheM usI dukha dazA meM rAmacandra ke caraNoM meM namaskAra kara vApisa lauTa jAnA par3A bharata rAjya to karane lage para rAmacandra ke binA sadA vyAkulacitta rahA karate the| bharata ke cale jAne ke pranantara zrI rAmacandra bhI vahAM se calakara citrakUTa parvata para phuNce| yahA~ para kucha dina vizrAma karake unhoMne mAlavA deza kI prora prayANa kiyA aura mArga meM dharmAtmA vanajaMgha Adi garne satpuruSoM ke mAmA nivAraNa kara rakSA karate hue aneka rAjA mahArAjAmoM kI sundara-sundara kanyAoM kA lakSmaNa se pANigrahaNa karAte tathA vaMzasthala giri para zrI dezabhUSaNa-kulabhUSaNa muni para ho rahe upasarga kA nirAkaraNa kara dhIre-dhIre kucha dUrI para vizrAma karate bahuta dina pIche kama se daMDakavana meM A phuNce| yaha bana bhayAnaka praura viSama thaa| para ye donoM dhIra vIra bhAI janakanandinI sahita yahAM hI tthhre| kucha dina car3ha cukA thA ataeva bhojana sambandhI sAmagrI lakSmaNa ne ekatrita kI / sItA ne kucha dera pIche bhojana taiyAra kara apane svAmI se kahA-prANanAtha rasoI tayAra hai| aba Apa pUjana kiijie| dina bahuta car3hA jAtA hai| sItA ke kahe anusAra zrI rAmacandra jinendra bhagavAna kA pUjana kara atithi saMvibhAga ke lie suyogya pAtra kI pratIkSA karane lge| itane meM unake prabala puNya se eka mAsa ke upavAsa kie hue munirAja vahA~ upasthita hue / rAmacandra ne una muni mahArAja ke darzanoM dvArA apane netroM ko pavitra kara tIna pradakSiNA dekara unase nivedana kiyA-mahArAja / patra tiSTha tiSTha tiSTha anna jala zuddha hai| isa prakAra prArthanA kara unake caraNa kamaloM ko dhoyA aura usa pavitra jala ko apane mastaka para lgaayaa| pazcAta rAmacandra aura sItA ne munirAja ko navadhA bhakti pUrvaka prAhAra karavAyA / usI jagaha eka vRkSa kI zAkhA para jaTAyu nAma kA pakSI baiThA humA thaa| usane rAmacandradvArA kI huI kriyA ko dekhakara vicArA ki hAya, dhikkAra hai mere isa jIvana ko jo mujhe pazu payAya milii| dhanya hai isa jIvana ko o inheM vaise mahAtmA kI sevA tathA bhakti karane kA avasara milaa| ye bar3e punyAtmA paura bhAgyazAlI haiN| yadi maiM bhI pAja mAnava paryAya meM hotA to kyA mANa isa sumavasara ko khAlI jAne detA, he ! bhagavAna yadi kabhI mujhe bhI puNya ke prabhAva se mAnava paryAya prApta ho to meM bhI niyama se aise mahAtmAnoM kI bhakti sevA kruugaa| . isa prakAra ke pavitra vicAra usake hRdaya rUpI sarovara meM lahara lene lage / munirAja bhojana karane ke anantara vahA~ para baitthe| taba rAmacandra ne namaskAra kara pUchA-svAmI yaha sthAna isa prakAra sUnA kaise
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra preSa 221 ho gayA hai aura isakA nAma daMDakavana kyoM par3A hai? taba munirAja bole-suna rAmacandra / isa deza ke rAjA kA nAma thA-daMDaka / vaha bar3A tejasvI thaa| sArI pRthvI para 'usakI prasiddhi ho rahI thii| phiso samaya usake rAjya meM bahuta se digambara muni prAe / pApo daNDaka ne unake nagna rUpa ko dekhakara unase barI ghaNA kI aura isI ghraNA ke kAraNa usane una saba muniyoM ko pAnI meM pela diyaa| unameM se eka muni saMgha ke bAhara raha gaye the ataH jaba vaha muni pAe aura nagara meM praveza karane lage to nagara nivAsI manuSyoM ne pUrva muniyoM kA pAnI meM pelane kA batAnta kahakara unase nagara meM jAne kI prArSanA kI munirAja sAdhunoM para kie gae aise atyAcAra kI bAta sunakara bar3e krodhita hue aura kroSa ke Aveza meM bhare hue rAjA ke pAsa pahuMce aura bole-re duSTa pApI ! kyA hamAre niraparAdha saMgha ko tUne hI maravAyA hai / dekha ! tU maba apanI jIvana yAtrA ko kaise sukha se bitAtA hai| isa viSama kopa ke sAtha hI unake vAmaskaMdha se puruSAkAra eka tejomayI mUrti nikalI aura dekhate-dekhate rAjA, prajA, pazva prAdi sabako bhasma kara sAtha hI munirAja ko bhI bhasma kara diyaa| rAjA ne kie ke anusAra hI phala pAyA aura naraka meM gayA ! vaho nAnA prakAra ke dukha bhogakara narakAyu pUrNa kara praba jaTAyu kA jIva huA hai| yaha to isa sthAna ke sunasAna hone kA kAraNa hai aura isake rAjA kA nAma daMDaka hone se isakA nAma daMDaka vana pdd'aa| yaha saba muni zApa kA phala hai / muni ke dvArA apane pUrva bhava kA bRtAnta sunakara pakSI ko bahuta dukha dugaa| vaha mUchita hokara zAkhA para se pRthvI para gira pdd'aa| use par3A humA dekhakara sItA ko bahuta dayA aaii| usane usI samaya uThakara pakSo ke Upara ThaMDA jala chidd'kaa| kucha samaya pIche usakI mUrchA dUra ho gayo / saceta hokara rakatA-sarakatA muni ke caraNAravindoM meM jA pahA aura apanI mAtrabhASA meM bolA -svAmI kRpAnAtha majha anAtha, dona pazu para bhI kucha kRpA kIjie jisa meM maiM kucha apanA mAtma kalyANa kara skuu| merA citta isa saMsAra dukha se bahuta bhayabhIta ho rahA hai| munirAja ne jaTAyu kI isa dazA ko dekhakara use samyakatva grahaNa karane kA upadeza diyaa| jaTAyu ne munirAja kI mAjJA pramANa samyakatva grahaNakara paMcANuvrata grahaNa kie aura jIvahiMsA kA parihAra kara dharma ko mora citta ko lgaayaa| tatpazcAta munirAja bhI apanA upadeza dekara vahAM se vihAra kara gye| sItA ko jaba yaha jJAta huA ki isa pakSI ne jIva hiMsA kA tyAga kiyA hai evaM isakI jIvana rakSA honA kaThina hai to vaha svayaM usakA pAlana poSaNa karane lgii| tadantara saMdhyA ke samaya bhAI se prAzA lekara lakSmaNa yaha dekhane nikale ki isa vana meM kahIM hiMsaka jIvoM kA nivAsa to nahIM hai| ve nirbhIka pale pA rahe the ki itane meM unake samIpa ekAeka sugaMdha mizrita pavana aaii| lakSmaNa bhI usI pora cala die jisa mora se sugandha pA rahI thii| thor3I dUra jAkara unhoMne dekhA ki eka gahana vAsa ke bAhara ke Upara kesara, candana prAdi sugandhita dravyoM se lipsa tathA anya prakAra ke puSpoM se sajA humA yAdrahAsa nAma kA khaDga laTakA huA hai| unhoMne kautukavaza use hAtha meM le liyA aura use palAnA cAhA unheM na to yaha mAla sa thA ki isa bAMsa ke bIhar3a meM koI dhyAna lagAe hue baiThA hai aura na khaDga kI dAkiA kA hI paricaya thA ataH khaDga ke balAte hI bAMsa kA bIhar3a aura usameM dhyAnAvasthita zaMbUka kaTa kara gira pdd'aa| tatpazcAta vaha khaDga unakA vaMza kara ulTA hI lakSmaNa ke hAtha meM prA gyaa| khaDga lekara lakSmaNa vahAM se cala die pora anya sthAna para jA tthhre| zaMbUka kauna thA aura kisakA putra thA usako kathA isa prakAra hai
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 NamokAra preSa pralaMkArapura nAmaka nagara ke rAjA kA nAma kharadUSaNa thA aura usakI strI kA nAma sUrpanakhA thA / vaha rAvaNa kI bahana thii| isake bAmbUka nAma kA eka putra yA / yahI zambUka usa gahana bosa ke bIhar3a meM candrahAsa khaDga ke siddha karane ke lie bAraha varSa se mantra sAdhana kara rahA thaa| usako gurU ne mantra sAdhana karane kI vidhi ke sAtha-sAtha yaha bhI batalA diyA thA ki bAraha varSa ke uparAnta java khaDga prAdurbhUta ho taba sAta dina pIche jinendra bhagavAna kA pUjana karane ke pazcAta use grahaNa karanA / khaDga ko pAe pUre sAta dina hone ko pAe the ki vaivayoga se lakSmaNa udhara prA nikale maura unake dvArA dhvasa ho gayA / lakSmaNa ke khaDga le jAne ke kucha samaya ke anantara usakI mAtA sUrpanakhA bhI bhojana lekara mA pahuMcI aura vana ko bilakula sApha dekhakara mana meM vicArane lagI ki mAlUma hotA hai ki putra meM khaGga kI zakti kI parIkSA kI hai| putra ko mantra siddhi huI jAnakara vaha bahuta prasanna huI parantu jaba nIce pAkara usako khaNDa-khaNDa hote hue dekhA to use khuzI ke badale mahAna dukha humA / parantu phira bhI bhrama se yaha samajhakara ki kadAcita putra ne yaha apane mantra kI prAyA phailAI ho zIghratA se putra ke pAsa prAkara kahane lagI-pyAre putra uTho, uTho / kyA tumheM mujhase hI mAyAcAra ucita thA / tU mere dula kI bhora to jarA dekha ki pAja bAraha varSa ho gaye maiMne apane hRdaya ke Tukar3e ko kisa duHkhI dazA meM chor3a rakhA hai| he putra praba apanI mAyA ko chor3akara mujha se vArtAlApa kr| bahuta samaya taka sUrpanakhA isI prakAra prArthanA karatI rahI parantu putra usI avasthA meM par3A rahA / pransa meM usane putra ko marA humA samajhA / vaha nirAza hokara putra ke viSama viyoga se praSIratA pUrvaka sAzrupAta rudana karane lagI, chAtI kUTane lgii| use prapAra dukha huaa| bahuta samaya taka cora duHkha se pradhIra hokara vaha vilApa karatI rhii| panta meM jaba zoka kA prAvega kucha kama humA to usane vicArA ki aba rone se hI kyA hogA? aba to usa durAtmA kI khoja lagAU~ jisane mere jIvana pavalamba niraparAdhI putra kA prANaharaNa kiyA hai| usa pApI ko bhI isI dazA meM pahuMcA jisase mujhe kucha saMtoSa ho| aisA vicAra kara vaha vahAM se calakara dekhatI-dekhatI vahIM prA nikalI jahAM dhIra vIra lakSmaNa Thahare hue the| unake hAtha meM khaDga ko dekhakara vaha yaha to jAna gayI ki mere putra kA prANaghAtaka nizcaya pUrvaka yahI hai para sAtha hI lakSmaNa kI anupama svargIya sundaratA dekhakara usakA hRdaya una para mamdha ho gayA aura kAma ne bhI isake hRdaya meM nivAsa jamAnA prArambha kiyA pata: kAmAtura hokara putra ke zoka kA vismaraNa kara vaha vicArane lagI putra to praba mara hI dukA punaH maba vIvita nahIM ho sakatA / ataH isa mapUrva sundara puruSa se virodha karane tathA prANaharaNa karAne kA yasla karane se kyA lAmo sArato isameM hai ki yaha kisI prakAra se merA svAmI ho jAya to phira kahanA hI kyA hai? taba hI merA jIvana sukharUpa ho sakatA hai| aisA vicAra kara usane usI samaya apane mAyAvala se apame ko solaha varSIya navayauvana sampanna kumArI rUpa meM badala liyA / sUrpanakhA bAlikA banakara lakSmaNa ke nikaTa gayI paura rone lgii| lakSmaNa ne use rotI huI dekhakara pUchA-he pAlike ! tU kauna hai ? kisalie isa munasAna bana meM pAI phora kisalie rotI hai? mAlikA ne uttara meM kahA-4 choTI avasthA se apane mAmA ke mahI rahatI thii| merA pAlamA poSaNa mAmAjI ne hI kiyA hai / jaba maiM bar3I huI aura mujhako jJAta humA ki mAmA mujhako durI najara se dekhane lage haiM taba yaha vRtAnta maiMne gupta rIti se pitAjI ke kAnoM taka pahuMcA diyA / pitAjI mujhako usI samaya hI senemA gye| unake sApa apane ghara ko jA rahI thI ki mArga meM unako yahA~ vidhAma karanA pdd'aa| kucha rAmi zeSa rahane para hama uThakara cale parantu seva hai ki palate-calate pitAjI to mANe:
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa 223 nikala gaye aura maiM pIche raha gyii| yahI merA vana meM rahane kA kAraNa hai| praba na to maiM ghara kA mArga jAnatI hU mora na pitAjI hI lauTakara mujhako lene pAye haiN| prAja merA bar3A bhAgyodaya hai jo isa nirjana vana meM Apa jaise mahAbhAgya ke darzana hue haiN| sundara svarUpa ! prApake isa kAmadeva sadRza rUpa para merA hRdaya nyauchAvara huA jAtA hai| prataH mApase merA nivedana hai ki mujha pranAtha bAlikA ko grahaNa kara mujhako kRtArya kareM to bahuta acchA ho| uttara meM lakSmaNa ne kahA-tuma jo kahatI ho vaha to ThIka hai parantu maiM tumase eka bAta kahatA hai ki mere bar3e bhAI ke upasthita hote hue maiM svayaM tumheM grahaNa nahIM kara sktaa| prataeva tuma mere bar3e bhAI ke pAsa jAkara apanI prArthanA kro| tuma yaha na samajho ki maiM hI sundara hUM kintu mere bhAI mujhase bhI adhika mundara hai tumhArI sundaratA ke yogya vaha hI ucita jAna par3ate haiN| tuma unhIM ke nikaTa jaao| ___ isa prakAra lakSmaNa ke kahane para mUrpanakhA rAmacandra ke pAsa pahuMcI aura kahane lagI mujhe prApa se kucha prArthanA karanI hai| use Apa dhyAna dekara suna leM to Apako bahuta kRpA ho maiMne pahale lakSmaNa jI se vivAha karane kA nivedana kiyA thaa| unhoMne kahA hai ki mere bar3e bhAI ke pAsa jAkara nivedana kro| mujhe abhI pravakAza nahIM hai| unake kathanAnusAra maiM pApakI sevA meM upasthita huuN| mujha pranAtha balikA paraM kyA kara pANigrahaNa karake mere jIvana ko kRtArtha kIjie ! prAzA hai ki prApa mujha manAtha majalA para dayA kara svIkRti vacana pradAna kreNge|" rAmacandra ne usa kAmAtura sUrpanakhA ko vArtA zravaNa kara uttara meM kahA-"he bAle ! aba tuma mere grahaNa karane yogya nahIM rahI ho kyoMki tuma mere choTe bhAI lakSmaNa se apane vivAha kI prAkAMkSA kara cukI ho prataeva tuma aba laghu bhrAtR jAyA kahalAne yogya ho / tuma lakSmaNa ke hI pAsa jAo aura usI se apanI icchA pUrNa kro|" rAmacandra ke vacana zravaNa kara sUrpanakhA phira lakSmaNa ke pAsa gayI aura unako samasta vRttAMta sunAyA / lakSmaNa ne phira uttara meM kahA-"tuma hamAre bar3e bhAI se vivAha kI icchA prakaTa kara cukI ho prataeva tuma praba mere yogya bhI nahIM rahI kyoMki yaha prasiddha hI hai ki bar3e bhAI kI strI mAtA ke samAna hotI hai prataeva tuma zrI rAmacandra ke pAsa jAkara unase hI apanI icchA pUrNa kro|" nidAna vaha kAma se pIr3ita hokara kitanI hI bAra rAma aura lakSmaNa ke pAsa AI aura gayI / paMta meM kapaTI bAlikA rUpa sUrpanakhA kI yaha dazA dekhakara sotA ne usase kahA-"tU bar3o mUrkha hai| jarA apane mApa kA bhI to dhyAna kara / jarA vicAra to kara ki kahIM kAka ke saMsarga se makAna bhI kAlA huprA hai|" sItA ke kaTAkSa bhare vacana ko sunakara vaha kahane lagI ki-"acchA ! tujhe kAka saMsarga se hI makAna kAlA hotA dikhaauuNgii|" yaha kahakara vaha calI gayI / jAkara usane mAyAmala se sapane zarIra ko nakhoM se noca kara kezoM ko bikhere hae dhUla ramAkara apane pati ke pAsa gamana kiyA aura mUchita hokara gira par3I / kharadUSaNa ne zItopacAra karAkara use saceta kiyA aura usase puuchaa-pyaarii| prAja yaha kyA hamA? kisa pApI kI mRtyu pAI hai jisane tumhArI yaha durdazA kI hai ? priya zIghra kaho ! mujhase tumhArI yaha durdazA nahIM dekhI jaatii|"
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 NamokAra graMpa sUrpanakhA bolI-" prANanAtha ! maiM kyA kaha | prapanI dukhI dazA ko maiM hI jAnatI huuN|" itanA kahakara vaha ro par3I aura chAtI kUTane lgii| taba kharadUSaNa ne use bahuta dilAsA diyA aura isa prAkasmika daHkha kA kAraNa pachA taba sarvanalA ne dhairya dhAraNa kara kahA-prANa vana meM do manuSya aura eka strI Thahare huye haiM / unhoMne mere prANoM se pyAre putra ko mAra DAlA aura jaba maiMne pyAre putra ko yaha dazA dekhI to merA sAhasa jAtA rahA aura maiM putra ke mastaka ko goda meM rakha kara ro rahI thI ki itane meM una pApiyoM meM se eka ne pAkara mujhase apanI burI vAsanA prakaTa kii| maiMne usako bahuta dhikkArA, para phira bhI usane mujhase balAtkAra karanA cAhA taba maiM bar3I kaThinatA se Apake puNya ke prasAda se apane satI dharma kI rakSA kara Apake pAsa pA sakI huuN| maiM apanA bar3A hI puNyodaya samajhatI hUM jo Aja una pApiyoM ke paMje meM pAe hue bhI merA dharma surakSita raha skaa| prANanAya ! bar3e kheda kI bAta hai ki prApake upasthita hote hue bhI nIca chudra puruSoM ke dvArA putra kA maraNa aura merI ye dazA ho / mujhase ina raMko dvArA kRta apamAna nahIM sahA jaataa| aise jIvana se to maranA hajAra gunA acchA hai / mujhe saMtoSa to tabhI hogA jaba maiM una duSToM ke mastaka ko ThokaroM se ThukarAte hue dekhuugii|" sunakara uttara meM kharadUSaNa ne kahA-"priye ! tuma aba isa ciMtA ko chor3o aura mahala meM jAkara baiTho maiM abhI unako isa duSkRta kA pariNAma dikhA detA huuN| isa prakAra priyA ko to dhIraja baMdhAkara mahala meM bheja diyA aura pApa saMgrAma ke lie tatpara ho gayA aura eka dUta ke dvArA ye saba vRtAMta rAvaNa ke pAsa bhI kahalA bhejA / udhara lakSmaNa bhI rAma ke pAsa phuNce| rAma ne lakSmaNa se kahA"lakSmaNa ! tumane jAnA ki ye bAlikA kA rUpa banAye kauna thI ? maiM to jahA~ taka samajhatA hU~ ye koI rAkSasI thii|" isa prakAra donoM bhAI paraspara vArtAlApa kara hI rahe the ki itane meM kharadUSaNa pracura senA sahita yuddha ke lie bhAtA humA dikhAI par3A / praskamAta hI itanA bhArI samAraMbha dekhakara sItA bahuta DarI aura rAma kI goda meM jA girii| rAmacandra jI ne bhI jaba dRSTi uThAkara dekhA to unheM bhI kucha sandeha humaa| mora saMketa karake lakSmaNa se kahA-"bhAI! ye loga jo pA rahe haiM. ve chalI mAlama hote haiM / ataeva aba asAvadhAna rahanA ucita nahIM / yaha suna kara lakSmaNa ne kahA- "svAmI, pApa kisI prakAra kI ciMtA na kareM maiM inako prabhI isa kArya kA phala dikhAe detA huuN| Apa yahIM sthita raheM kyoMki sItA ko aisI jagaha akelI chor3anA ucita nahIM hai| eka aura prarthanA hai ki jaba taka maiM vApisa nahIM mAU~ taba taka mApa yahIM rheN| koI mApatti pAme para maiM siMhanAda karUMgA taba pApa prAkara merI sahAyatA krnaa|' ___ yaha kaha kara lakSmaNa dhanuSa-bANa le yuddha bhUmi kI ora cala diye| mukha bhUmi meM pahuMcate hI lakSmaNa ne vidyAdharoM kI prora dRSTi uThAkara unheM lalakArA-"he vidyAdharo Thaharo, kahAM jAte ho? yadi kucha vIratA rakhate ho to mujhe usakA paricaya do|" lakSmaNa kA isanA kahanA thA ki ye saba cAroM prora se isake Upara AkramaNa karane lage aura vANoM kI varSA karane lge| yadyapi ye akele hI the tathApi inakI kucha bhI hAni nahIM pahuMcA ske| lakSmaNa ne uga meM prAkara aise jora se bANa calAe ki una para cakra ke pAne vAle bANoM ko kATate hue hajAroM yoddhA dhArAzAyI ho gaye / usa senA meM virAdhita nAma kA eka vidyAdhara bhI thaa| usane lakSmaNa ke isa alaukika parAkrama ko dekhakara mana meM vicArA ki.kharadUSaNa mere pitA kA vadha kartA merA zatru hai| usa samaya to mujhe zakti aura sahAyatAhIna hone se zatru kI hI sevA karanI par3I thI, parantu aba suyogya
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra va 225 avasara prA milA hai| aba isa mahAvIra kI sahAyatA se merI icchA pUrNa ho jAegI prataeva isase maitrI karanI cAhie / aisA vicAra kara vaha sasainya lakSmaNa ke pAsa pahuMcA aura namaskAra karake bolA-"mahArAja ! he syAmI, maiM prApakI sevA karane ke lie upasthita humA / durAramA kharadUSaNa ne mere pUjya pitA kA vadha kara DAlA hai / usake badale kI icchA se maiM prApakI sahAyatA lene ke lie mAyA huuN| prAgaMtuka ko sahAyatA denA Apa jaise uttama puruSa kA kartavya hai|" yaha sunakara lakSmaNa ne kahA-"tuma isakI citA na kro| tumhArI icchA pUrNa hogI, parantu mujhe eka bAta yaha pUchanI hai ki mujhe dhokhA dene to nahIM Aye ho! yadi tuma dhokhA dene bhI pAe ho to mujhe isakI ciMtA nhiiN| maiM tumhArI sahAyatA kruuNgaa|" usara meM virAdhita ne kahA..."mahArAja ! maiM zapatha pUrvaka kahatA hUM ki maiM kevala apane pitA kA badalA lene ke abhiprAya se sahAyatArtha prApake pAsa pAyA hUM aura kisI duSpa abhiprAya se nahIM / mahAbAhu ! bhApa to kharadUSaNa se yuddha kareM kyoMki vaha mahAbalI haiM aura zeSa senA ke lie maiM akelA hI aisA kaha virAdhita to kharadUSaNa kI senA se yuddha karane lagA aura lakSmaNa kI varaduSaNa se muThabher3a ho gayI / idhara to virAdhita ne apane vacana ke kayanAnusAra kharadUSaNa kI sArI senA ko vaza meM kara liyA aura udhara lakSmaNa ne kharadUSaNa ko jIta liyA / jaba kharadUSaNa kI parAjaya kA vRttAMta rAvaNa ko mAlUma huA to yaha usI samaya puSpaka nAmaka vimAna para prAruTa hokara kharadUSaNa kI sahAyatArtha vahA~ se jala diyaa| jaba calate calate daMDaka vana meM pAyA to vahAM para rAmacandra ke samIpa baiThI huI sItA kI apratima sundaratA ko dekhakara usakA hadaya kAma ke bANoM se bhedA gyaa| usane kAma bedanA se pIr3ita ho sItA ko uThA lAne ke lie aneka upAya kiye parantu usakA upAya kabhI bhI abhISTa siA nahIM kara sakA / taba anta meM usane apanI vidhA ko usako lAne ke lie bhejA parantu vidyA mahAtejasvI pUjyamUrti zrI rAmacandra ke bhAge kucha na kara sakI aura niSprabha ho vApisa Akara rAvaNa se bolI- svAmI ! maiM rAmacandra ke nikaTa se sItA ko lAne meM asamartha huuN|" sunakara rAvaNa ne khaa-"prstu| praba sU ye upAya batA ki vaha kaise lAI jA sakatI hai|" taba vidyA ne kahA- yadi lakSmaNa yuddha meM siMhanAda kareM to rAma usakI sahAyatArya cale jAeMge taba sItA ko lA sakate ho|" sunakara rAvaNa ne vidyA se kahA--"tuma yahA~ se thor3I dUra jAkara siMhanAda kro| use sunakara rAmacandra apane bhAI kA kiyA humA siMhanAda samajha vahAM se sahAyatArtha cale jaaeNge|" vidyA ne aisA hI kiyA / use rAmacandra aura sItA ne suna liyA / rAmacandra apane bhAI ko saMkaTa meM pAyA jAna kara jaTAyu ko sItA kI rakSA ke lie chor3akara Apa vahAM se cala diye| udhara rASaNa bhI yahI cAha rahA thA ataH rAmacandra ke jAte hI rAvaNa sItA ko balAtkAra uThA le gayA jaise pakSI mAsapiNDa ko uThA le jAtA hai| jaTAyu apanI svAminI ko le jAte dekhakara rAvaNa ko apane tIkhetIkhe nukIle nakhoM se ghAyala karane lgaa| yaha dekha rAvaNa ko bar3A krodha pAyA aura usane usa becAre pakSI ke aisA thappar3a mArA ki vaha adhamarA hokara dhar3Ama se pRthvI para gira pdd'aa| yaha ghaTanA ratnajaTI nAma ke vidyAdhara ne jAte hue dekhii| usane Akara rAvaNa se kahA- "he nIca vidhAghara! becAro eka abalA strI ko curAkara kahAM lie jAte ho| tumheM isa karma ko karate hue lajjA nahIM paatii|" usa
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 NamokAra paMtha becAre se sItA kA hRdaya dvAvaka rudana na sahA gyaa| baha nirupAya ho use chur3Ane ke lie yuddha karate lgaa| apane se eka bahuta choTe vidyAdhara kI aisI dhRSTatA dekhakara rAvaNa ko bar3A krodha bhAyA / usane usakI samasta vidyAno kA haraNa kara vinA paMkha ke pakSI ke samAna samudra meM DAla diyA, parantu usakA parama prakarSa puNyodaya thA jisase vaha samudra meM eka sthala para palA mora use eka yuSita sUjho vaha apane kucha kapar3e eka lakar3I se baudha dhvajA ke samAna ur3Ane lagA jisase grAkAza mArga meM Ane-jAne vAloM ko idhara dRSTi par3a jAe / udhara pApI nirdayI rAvaNa ne satI sAdhvI sItA para kucha dayA na kara use rudana vilApa karate hue le jAkara laMkA ke upabana meM baiThA diyA aura nityaprati usako vaza meM karane kA upAya socane lagA. parantu yaha kAma sambhava na thA ki jisa sAdhyo ne apane prANAyAre ke caraNa kamaloM meM apane mana rUpI bhramara ko samarpita kara diyA thA vaha aba dUsare kI aGkazAyanI ho arthAt kabhI nahIM / aba Age rAmacandra kA vRttAMta linA jAtA hai| jaba rAmacandra lakSmaNa ke pAsa pahuMce to lakSmaNa ko bhalI prakAra dekhA aura lakSmaNa ne bhI dekhate hI kahA - "pUjya ! Apa kaise pAe ? mItA ko akelI hI kahA~ chor3a pAe ?" / rAmacandra ne kahA- maiM tumhArA siMhanAda munakara pAyA huuN|" lakSmaNa ne kahA "maiMne to siMhanAda kiyA hI nahIM kisI duSTa ne sItA ko le jAne ke liye duSTatA kI hai zrApa zIghra jAiye / kucha amaMgala hone kI saMbhAvanA hai / jaba maiM ina duSTa rAkSasoM ko vaza meM kara cukA thA to mujhe siMhanAda karane kI kyA AvazyakatA thI?" aisA munate hI rAmacandra vApisa lauTe aura vahAM pAkara dekhA ki sItA vahAM para nahIM hai / unhoMne cAroM ora ghUma ghUma kara dekhA to eka sthAna para adhamarA jaTAyu pakSI dikhAI diyA / usake prANa kaMThagata jAnakara unhoMne use paMca namaskAra maMtra sunAyA jima maMtra ke prabhAva se vaha parama abhyudaya kA dhAraka deva hunA / rAmacandra sItA ke na milane ke kAraNa usake asahya viyoga se dhar3Ama se mUchita ho pRthvI para gira par3e / jaba kucha maMda maMda zItala pavana kA sparza huA taba ve saceta hue| ve sItA ke viyoga se itane adhIra huye ki unheM apane svarUpa kA bhI vodha nahIM rahA aura pazu tathA pakSo to kyA, ve to vRkSa aura parvatoM se bhI apanI priyA kA vRttAMta pUchane lage idhara udhara unhoMne bahuta kucha khoja kI, parantu jaba kahIM patA na lagA taba ve punaH sItA ke viyoga rUpa baca ke prAghAta se mUchita ho pRthvI para gira pdd'e| itane meM lakSmaNa aura virAdhita bhI vahAM A pahuMce / lakSmaNa apane bar3e bhAI kI dazA dekhakara jAna gae ki sItA nizcaya pUrvaka harI gaI hai| lakSmaNa ne nikaTa jAkara bhAI ko abhivaMdanA kI parantu isa samaya rAma to apane prApe meM hI nahIM the / lakSmaNa se kahane lage-"tU kauna hai aura kyoM aise vikaTa praraNya meM pAyA hai ?" taba lakSmaNa ne kahA--"pUjya ! kyA prAga bhUla gaye? maiM to vahIM pApa kA dAsa lakSmaNa huuN|" yaha sunakara rAmacandra ko kucha smRti prAI, ve lakSmaNa se bole- 'bhAI ! sItA harI gyii| usako koI pApI ur3A le gyaa|" yaha sunakara lakSmaNa bhI bahuta duHkhI hue| donoM milakara rudana karane lge| virAdhita ne ina donoM ko jaise taise samajhAkara rone se rokA / virAdhita ko bhI apane upakArakartA ke Upara anAyAsa Apatti pA jAne se bar3A duHkha huaa| saMyogavaza yahIM para vAnaravaMpiAyoM kA svAmI sugrIva bhI virASita se prA milA aura apane para bItI huI samasta ghaTanA kaha sunaaii| virAdhita ne bhI usako rAmacandra kA
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa 227 sArA vRsAta kaha sunaayaa| sunakara sugrova ne kahA-"virAdhita ! yadi tere svAmI merA duHkha dUra kara deM to maiM bhI unakI priyA kA zIghra hI patA lagAUMgA / isa praNa se maiM bhI kabhI vicalita nahIM houuNgaa|" virAdhita ne rAmacandra se jAkara kahA-"svAmI ! vAnaravaMzAdhipati sugrIva mApake pAsa pAyA hai / vaha kahatA hai, ki yadi rAmacandra merA duHkha dUra kara deMge to sItA kA sAta dina ke bhItara-bhItara patA lagAUMgA / yadi prApakI prAzA ho to sugrIva ko hI upasthita kiyA jaae|" rAmacandra kI prAzA hone para sugrIva ko upasthita kiyA gayA / rAmacandra ne sugrIva kA yathocita pAdara satkAra kiyA aura paraspara kuzala-vArtA hone ke uparAnta rAmacandra ne sugrIva se pUchA--"sugrIva ! tumheM kyA duHkha hai !" gIya mahA-- ha rI maTanI kiSkighA hai / merI tArA nAma kI strI ati sundara aura navayauvanA hai| usake saundarya para mugdha hokara duSTa vidyAdhara mere samAna rUpa banAkara mere mahala meM dhusa gayA thaa| merI priyA ne usako cAla DhAla se yaha jAnA ki yaha merA khAsa pati nahIM hai / use ghara meM nahIM jAne diyA / tArA ke pAzaya ko samajha kara usa duSTa ne mere ghara kI samasta gupta bAteM kaha sunAI / sunakara merI strI ne kahA --- "he duSTa durAzaya ! sUne saba bAteM to mere svAmI ke samAna kaha dI parantu tujhe palanA to mabhI taka una jaisA nahIM paayaa| usakA itanA kahanA thA ki usane mujhe apane ghara para bhAtA hamA dekhakara cAla bhI sIkha lI, parantu usa samaya merI strI ne parama dakSatA kI ki mujhako aura use sAmAnAkRti bAlA dekhakara mahala ke paTa banda kara lie| jaba maiM mahala ke dvAra para pahuMcA to maiMne kapaTI veSI suproSa ko lalakArA-"pApI ! takauna hai aura kisa lie kapaTa se aisA veSa banAkara mere ghara meM ghasanA cAhatA hai?" uttara meM usane bhI mere jaise hI vAkya khe| yaha vicitra lIlA dekha mantriyoM ne hama donoM ko hI mandara jAne se rokA aura kahA jaba taka isa bAta kA nirNaya na ho viH vAstava meM sugrIva kauna hai taba taka hama kisI ko bhI bhItara praveza nahIM karane deMge / hama donoM nagara se bAhara jaMgala meM rahane lage / jaba mujhase apanI priyA kA viyoga janita dukha sahA nahIM gayA to maiM rAvaNa ke nikaTa gayA aura apanI samasta vyathA kA varNana kiyA, para usase bhI merA upakAra na ho skaa| rAvaNa tathA aura bhI bahuta se vidyAdhara aura hanumAna prAdi isakI parIkSA ke lie prAe parantu kisI se kucha pratikAra na bana skaa| anta meM aba saba bhora se nirAza hokara mApakI sevA meM upasthita humA huuN| vizvAsa to yahI hai ki praba isa asIma dukha kA mApake dvArA aMta ho jAyegA merA parama prakarSa puNyodaya hai jo prAja pApa jaise mahApuruSoM ke darzana hue| sunakara rAmacandra ne kahA- "sugrIva ! cintA na kro| maiM tumheM dar3ha vizvAsa ke sAtha kahatA hai ki isa bAta kA Thoka ThIka patA lagAkara maiM tumhArA nyAya karUgA aura tumhArI priyA tumheM dilavA daMgA parantu usake bAda tumheM bhI apanA praNa pUrA karanA hogaa| sugrIva ne rAmacandra ke kahane ko svIkAra kiyaa| usake bAda sugroka rAma lakSmaNa ko apanI rAjadhAnI meM le gayA aura nagara ke bAhara unheM eka sthAna para ThaharA diyA, vahA~ para kRtrima veSadhArI sagrIva ke pAsa yuddha ke lie dUta bheja diyaa| vaha apanI pracara senA lekara saMgrAma ke lie mAyA paura donoM sugrIvoM kA yuddha prArambha humaa| saccA sugrIva mAyAmayI sugrIva kI gadA ke bhAghAta se mUchita ho gyaa| taba usake kuTumbo janoM ne apane sthAna para le jAkara zItalopacAra kiyaa| mAyAvI sugrova usako marA jAnakara mAnanda manAtA humA apane sthAna para vApisa lauTa gyaa| jaba sugrIva saceta huA, taba usane rAmacandra se kahA-"mahArAja! mApane use kyoM jAne diyA?
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha uttara meM rAmacandra ne kahA - "sugrova ! kyA kaheM ? tuma donoM eka hI samAna the / prataeva tumhArA nizcaya na ho sakA kahIM saMzaya hI saMzaya meM tumhArI mRtyu ho jAtI to bahuta burA hotA / aisA vicAra kara usako chor3a diyA / aba kucha ciMtA nahIM / use phira bulavAte haiM / 228 yaha kaha kara rAmacandra ne punaH kRtrima sugrIva kI yuddha ke lie bulaayaa| vaha phira bhI bar3e sAhasa pUrvaka saMgrAma ke lie yuddhabhUmi meM aayaa| isa bAra rAmacandra ke divya teja ko dekhakara sAdRzya rUpa banA dene vAlI kRtrima sugrIva kI baitAlI vidyA tatkAla bhAga gaI aura vaha apane pUrvavata rUpa meM zrI gayA / yaha dekha sabane asalI sugrIva ko pahacAna liyA aura usakA bahuta satkAra kiyA / sugrIva prapane putra Adi ke sAtha apane ghara para gayA aura viyoga rUpI agni ke dvArA kuza huI apano prANapriyA se milA tathA sukhopabhoga karane lagA | bahuta dinoM se bichur3I huI apanI prANapriyA ko pAkara viSaya bhogoM meM aisA mana huA ki rAmacandra ke sAtha kI huI pratizA ko bhUla gayA aura chaH mahIne bIta gye| udhara jyoM jyoM dina bItane lage tyoM tyoM rAmacandra ko adhika duHkha hone lagA / unhoMne lakSmaNa se kahA- "bhAI, dekho jaba manuSya para vipatti zrAtI hai taba to apanA kArya siddha karane ke lie jisa tisa kI sevA zuzrUSA, praNa pratijJA karatA phiratA hai aura jaba dukha nivRtta ho jAtA hai taba use kisI ke upakAra pratizA kA dhyAna nahIM rahatA / sugrIva ko dekho, pahale kitanI dRr3ha pratijJA karatA thA aura aba apanA kAma nikalane para pratijJA ko bhUla gayA / " sunakara lakSmaNa ko sugrIva kI isa svArtha buddhi para bar3A krodha zrAyA / vaha usI samaya sugrIva ke pAsa phuNce| unheM dekhate hI sugrIva bahuta ciMtAtura huaa| Apa siMhAsana se uThakara nIce baiThA maura lakSmaNa ko usa para baiThAyA / lakSmaNa ne sugrIva se kahA 'sugrIva ! kyA tumheM yahI ucita yA ki apanI sAta dina kI pratijJA taka ko bhUla gaye ? kyA pratijJA pUrNa karanA isI ko kahate haiM ? jo tuma to mahala meM baiThe hue sukhopabhoga bhogo aura hamAre bhAI vana meM dukha bhogeM / saca hai jo strI janya sukha meM lIna hote haiM unheM apane vrata, niyama, praNa Adi ke bhaMga hone kA kucha bhI dhyAna nahIM rhtaa|" sugrIva ne kahA - "svAmI ! hai to Aja sAtavAM hI dina / yadi meM samaya pUrNa hone taka yaha kArya na kara dUM to mApa mujhe doSa dIjiegA / " - " itanA kaha sugrIva lakSmaNa sahita rAmacandra ke pAsa AyA aura unake caraNoM meM par3akara apane aparAdha ko kSamA maaNgii| usake bAda sugrIva ne apane dakSa vidyAdharoM ko sotA kA samAcAra lAne kI AjJA dii| AjJA pAte hI vidyAdhara cAroM ora gye| unameM se eka vidyAdhara vahAM bhI jhA nikalA jahA~ rAvaNa ke dvArA vidyAharaNa kara samudra meM DAla dene vAlA ratnajaTI nAma kA eka vidyAdhara hAya dhvajA lie hue Ane jAne vAloM ko saMketa kara rahA thaa| saMketa karate dekhakara vaha nIce utarA maura ratnajaTI ko pahacAna kara usane usase pUchA ki he mitra kaho, tuma yahAM kaise Ae aura kaise yahA~ isa dazA meM Thahare hue ho ? use ! taba usane rAvaNakRta apane para bItI huI sArI ghaTanA kaha sunAI isase usane acchI taraha samajha liyA ki sItA ko rAvaNa hI hara le gayA hai isameM koI saMdeha nahIM hai taba vaha ratnajaTI ko apane vimAna meM baiThAkara sugrIva ke pAsa lAyA aura usase usakA vArtAlApa karavAyA, ratnajaTI ne sugrIva se samasta vRttAMta jyoM kA tyoM kaha sunAyA / sugrIva Ananda dAyaka samAcAra sunakara prasanna hotA huA use sAtha lekara rAmacanda ke pAsa pahucA aura kahA- mahArAja ! ye sItA jI kA vRtAMta acchI taraha jAnatA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 226 hai| prApa ise ekAMta meM le jAkara pUcha liijie|" rAmacandra ne use ekAnta meM le jAkara pUchA taba usane jaMsA dekhA thA aura jaisI apane para Apatti AI thI yaha saba sunaaii| rAmacandra ne rAvaNa ke isa kRtya para use parokSa meM bahuta dhikkArA aura kahA-"re nIca kula saMka ! dekha terI vIratA jo para priyA ko haraNa kara sukha se jItA raha skegaa|" sAtha hI apane sainikoM ko prAzA dI ki "sainiko! saMgrAma kI taiyArI karo / Aja hI hamako sItA ko chur3A lAne ke lie rAvaNa para yuddha ke lie car3hanA hai|" sunakara vIra sainikoM ne uttara meM nivedana kiyA-"mahArAja! vaha koI sAdhAraNa puruSa nahIM hai / prataeva prathama yaha bAta jAnanA atyAvazyaka hai ki sItA yathArtha meM vahAM hai yA nahIM ? hai to kaho, kisa sthAna para hai aura rAvaNa isa samaya kisa kAma para lagA huA hai ? yaha jAnakara ho phira yathocita upAya karanA cAhiye / " rAmacandra ne unakA kahanA svIkAra kiyA aura prathama saba vRtAta kI mAzI manApAne rahAta hokara hanumAna ko bulaayaa| hanumAna rAmacandra ke pAdeza ko pAkara usI samaya upasthita hokara parama vinamratA se rAmacandra tathA sugrIva Adi se milA aura bolA "mahArAja ! kahiye kyA prAzA hai ?" rAmacandra ne usakI vinamratA kI prazaMsA karate hue ekAMta meM le jAkara apanI nizAnI ke rUpa meM apanI mudrikA dekara kahA-"ki dekho, ise janakanandinI ke prAge rakhakara kahanA ki rAmacandra tumhAre viyoga meM bahuta duHkho haiM / unheM rAta-dina caina nahIM par3atA hai| ve tumheM chur3Ane kA prayatna kara rahe haiN| tuma cintA na krnaa|" itanA kaha kara hanumAna ko vahA~ se vidA kiyaa| hanumAna rAmacandra ke caraNoM meM namaskAra karake saMkA kI ora cale gye| mArga meM bhISaNa upadravoM kA nirAkaraNa karate hue laMkA meM pahuMce / vahA~ pahuMca kara vahAM ke nivAsI manuSyoM se sItA kA patA nikAla kara jahA~ sItA ThaharAI gayI thI. uso upavana meM pahuMce aura eka vRkSa para car3hakara gupta rUpa se vahA~ kA vRttAMta dekhane lge| unhoMne dekhA ki kAmI rAvaNa ne maMdodarI prAdi rAniyoM ko sItA ke pAsa bheja rakhA hai| ve usase kaha rahI thIM ki-'he janakanandinI ! dekha ! rAvaNa sarva guNa vidyAoM kA svAmI, tIna khaMDa kA adhipati tathA sama rAjA-mahArAjAbhoM kA zAsaka hai / usake eka se eka saundarya yukta hajAroM rAniyAM I sathApi vaha jI-jAna se tujha para mugdha ho gayA hai / tujhe apanA pratpanta puNyodaya samajhanA cAhiye ki Aja vaha tubhI apano samasta priyAnoM ke madhya pradhAna paTarAnI banAnA cAhatA hai| tU svayaM vicAra kara dekha ki trikhaMDAdhipati rAvaNa ko priyatama banAne se sukha prApta ho sakatA hai yA eka sAdhAraNa pralpa bhUmi ke adhikArI bhUmigocarI manuSya ko banAne se / hama yaha nahIM cAhatI ki tujhe kisI prakAra kA dukha uThAnA pdd'e| hama to saba tere sukha ke lie hI tujhase itanA kucha kaha rahIM haiM / tujhe to apane lie bar3I khuzI kA dina samajhanA cAhiye jo apanI eka se eka rUpayAna aThAraha hajAra pAniyoM ko chor3akara vidyAdharoM ke svAmI kA hRdaya tujha para nyauchAvara humA jAtA hai aura jisameM tujhe prAsana bho UMcA diyA jAyegA prataeva tU vyartha rokara apane visa ko kyoM kaSTa detI hai ? rAmacandra se tujhe itanA sukha nahIM mila sakatA jitanA rAvaNa ko priyatama banAne se utthaayegii| isa prakAra aura bhI bahuta sI bAteM maMdodarI sItA se kahatI rhii| sItA ko maMdodarI ke aise lajjAzUmpa pacana sunakara bahuta kroSa pAyA / vaha use skiAra kara bolI-"hemaMdodarI! terI to pativratA striyoM meM bahuta prazaMsA sunatI pI para ye prANa nadI kA pravAha ulTA kaise tujhe aise nirmaja
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 230 vacana kahate hue kucha to saMkoca honA cAhie thA ki maiM kulIna aura pativratA hokara kaise apazabda bola rahI hU~ / mujhe nahIM mAlUma thA ki terA aisA kula hogaa| tU mujhe pratizaya mUrkha jAna par3atI hai jo tujhe itanA bhI vicAra nahIM AyA ki kulIna kanyAoM kA eka hI pati hotA hai| basa phira kabhI aise azlIla vacana mere sammukha mukha se na nikAlanA / " sItA kA yaha kahanA maMdodarI ko bahuta burA mAluma huaa| vaha krodha rUpa ani se jalakara apane mana hI mana meM bhasma ho gyii| usane sItA kA dukha denA cAhA ho thA ki itane meM hanumAna vRkSa ke nIce utara maMdodarI zrAdi rAvaNa ko striyoM ko unake kiye kA phala dekara sItA ke pAsa phuNcaa| janaka naMdinI sItA ko sAdara namaskAra kara rAmacandra jI kI prabhijJAna ( nizAnI) rUpa mudrikA sammukha rakha kara usane rAmacandra jI kA kahA huaa| samasta vRttAMta jyoM kA sthaM kaha sunaayaa| sItA rAmacandra ko mudrikA pAkara daridrI ko khajAne kI prApti ke samAna pratyanta Anandita huI / usane hanumAna se pUchA"bhAI ! yathArtha satya vArtA kaho ! tumhArA nAma kyA hai aura kahAM se cale Aye ho?" taba uttara meM hanumAna ne nivedana kiyA ki meM rAmacandra kA sevaka huuN| merA nAma hanumAna hai| sugrIva ke anusAra rAmacandra ne mujhe ApakI kuzalatA kA saMdeza lAne ke lie bhejA hai|" sunakara sItA bahuta khuzI huii| usane phira pUchA - "bhAI! rAmacandra aura lakSmaNa donoM bhAI kuzala to haiN|' hanumAna bolA- "tuma kucha na kreN| donoM nAIraha se kiSkiMdhApurI meM senA sahita Thahare hue haiN| unakA parama prakarSa puNyodaya hai jo unake sAtha vidyAdharoM kA adhipati sugrIva bhI ho gayA hai| ve zIghra hI vipula senA lekara tumheM isa prAkasmika Apasi se chur3Ane ke lie thaayeNge|" isa prakAra hanumAna ne sItA ko bahuta kucha dhairya bNdhaayaa| sItA jI jaba laMkA meM lAI gaI thIM tabhI se unhoMne prAhAra-pAna nahIM kiyA thA ataH hanumAna ne usI samaya AhAra sAmagrI lAkara sItA ko AhAra karAyA aura phira sItA ko citta prasanna karane ke lie rAma sambandhI kathA sunAne lage / jaba mandodarI ko hanumAna ne usake kiye kA phala diyA to vaha usI samaya daur3atI huI azrupAta karatI rAvaNa ke pAsa gaI aura hanumAna kI sabai bAta kaha sunaaii| sunakara rAvaNa bar3A krodhita huaa| usane apane vIra sainikoM ko AjJA dI ki "jAo tuma abhI usa mUrkha pazu kI khabara lo jo sItA jI ke pAsa baiThA huA hai|" vIra sainika apane svAmI kI prAjJA pAte hI hanumAna para car3ha kara prAye / hanumAna sainikoM ko mAte hue dekhakara zIghratA se AkAza gamana kara unase lar3ane lage / bar3e bar3e vRkSa ukhAr3akara rAvaNa kI senA ko unase dhArAzAyI karane lage / aneka yoddhA prANarahita hokara pRthvI para gira par3e aura kitane hI idhara-udhara bhAga gaye / anta meM usane apane bhISaNa yuddha se thor3I hI dera meM samasta rAkSasa senA ko harA diyA aura phira svayaM rAvaNa ke pAsa jAkara usase bole - he laMkAdhipati / tU bar3A buddhimAna samajhA jAtA hai | tujhe yaha mUrkhatA kaise sUbhI jo para strI kA haraNa kara usase viSaya sukha kI icchA karatA hai / kyA tujhe mAlUma nahIM hai ki usakA svAmI rAmacandra kaisA mahAparAkramI pratApI bIra hai aura usakA laghu AtA lakSmaNa bhI ! kyA tU aise vIra kI strI ko lAkara apanA jIvana sukhapUrvaka vyatIta karane kI icchA rakhatA hai ? kadApi nhiiN| mujhe to yaha nitAMta asambhava mAlUma hotA hai /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMtha isa prakAra hanumAna ne niDara hokara rAvaNa ko khUba phttkaaraa| taba rAvaNa ne krodhAgni se prajvalita hokara apane naukaroM se kar3aka kara kahA -bar3e Azcarya kI bAta hai ki yaha eka sAdhAraNa manuSya sabhA meM apazabda va kaTuka zabdoM ke dvArA kitanA apamAna kara rahA hai aura tuma khar3e hue usake mukha kI mora dekha rahe ho / zIghra hI isakA mastaka chedana kyoM nahIM kara dete? svAmI ko prAjJA pAte hI pevaka gaNa hanumAna para TUTa par3e, parantu phira bhI usa mahAvIra yuddha kalA kuzala hanumAna kA ve kyA kara sakate the? hanumAna jhaTa se prAkAza meM cale gaye aura rAvaNa kI isa duSTatA para krodhita ho samasta laMkApurI meM agni lagA dii| tadanantara sItA ke pAsa pahuMce aura unase kucha abhijJAna rUpa bastu dene ke lie prArthanA ko| taba patiSiyoginI sItA ne apanA cUhAratta dekara aura rAmacandra ke lie kucha zubha samAcAra kaha kara hanumAna ko vidA kiyaa| hanumAna janakanandinI ko namaskAra kara unase prAzA lekara zIghra hI praNAma kara sAgara lodha sugrIva kI rAjadhAnI kiSkidhApurI meM rAma ke nikaTa pAkara upasthita hue| hanumAna ne sItA kA abhizAna rUpa cUDArala sammukha rakhakara sItA ke kahe hue saba zubha samAcAra kaha sanAe aura bhI rAmacandra ne sItA sambandhI jo bhI vRttAMta pUchA usakA yathocita uttara dekara unake saMtapta hadaya ko zAnta kiyaa| tadanantara jaba yaha vattAMta sagrIva prAdi ko mAlama hA taba vaha milakara vicArane lage ki aba hamako kyA karanA cAhiye ? rAvaNa tIna khaMDa kA svAmo hai| isI se usake yahA~ cakraratna bhI prakaTa ho gayA hai jo saba sukhoM kA kAraNa aura zatru pakSa kA mAna madana karane vAlA samajhA jAtA hai| jisane apanI bhujAoM ke bala se indra, varuNa, yama aura vaizravaNa Adi bar3ebar3e pratApI rAjAmoM ke abhimAna ko naSTa kara apane vaza meM kara liyA hai, pRthvI para kauna aisA rAjA hai jo usakI AjJA kA pranAdara kara sake ? arthAt usakI prAjJA ko saba rAjA-mahArAjA svIkAra karate hai| jisake kumbhakaraNa aura vibhISaNa jaise mahAparAkramI bhAI aura indrajIta, meghanAda Adi bahuta se parAkramI putra haiM, jo samudra se ghere hura rAkSasa dvIpa samUha ke antargata cAroM ora se vizAla prAkAra se yukta laMkA nAmaka apanI rAjadhAnI meM rahate hue nirAvAdha tIna khaMDa kA eka chatra rAjya karatA hai, aisA pratApI trikhaDeza rAvaNa kaise jItA jA sakegA? sItA kaise lAI jaayegii| kaise hama rAmacandra ko saMtuSTa kara sakegeM ? hama logoM ne rAmacandra kI bhora hote hue to kucha bhI nahIM vicArA, parantu dekho, rAvaNa jaba ye vattAMta sunegA to kitanA krodhita honA praura krodhAgni se prajvalita hokara hamArA apakAra kiye binA kaise cUkegA? hameM abhI se mAlUma nahIM hai ki rAmacandra aura lakSmaNa mitane parAkramI vIra haiM aura jaba taka inakI zakti kA ThIka paricaya na ho jAe taba taka apanI vijaya kI prAzA bhI baMdhyA ke patra prApti kI abhilASA ke samAna vyartha hai prataeva sabase prathama inakI zakti kA anumAna karanA cAhiye aura isa kA ThIka nirNaya koTi zilA ke uThAne para ho sakegA kyoMki koTi zilA vahI uThA sakatA hai jo nArAyaNa ho aura vahI pratinArAyaNa kA mAraka hotA hai / rAvaNa pratinArAyaNa hai yaha to nisaMdeha nizcita hai| aba yadi inakA nArAyaNa honA nizcita ho jAye to inake sAtha meM hamArI koI hAni nahIM, nahIM to rAvaNa ke dvArA inakA aura hamArA vRthA hI sarvanAza hogA / vidyAdharoM ke isa vicAra ko virASita ne jAkara zrI rAmacandra se kaha sunaayaa| yaha sunakara lakSmaNa ne bar3I nirbhIkatA se kahA-"ki ye loga kyoM kAyaratA dikhAte haiM ? saba ekatrita hokara paMcazilA ke pAsa caleM aura apane isa saMdeha kA nivAraNa kara se maiM saba ke samakSa koTizilA ko uThAkara apanI zakti kA paricaya karA duuNgaa|" lakSmaNa ke kayanAnusAra vAnaravaMzo saba ekatrita hokara zubha mahUrta meM lakSmaNa ke sAtha kareTi
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa zilA ke samIpa gaye / vahAM pahuMcate hI lakSmaNa ne uma zilA kI praSTa dravyoM se pUjanakara phira usako tathA vahAM se nirvANa hone vAle siddhoM ko namaskAra kara eka yojana caur3I caukora sarvazobhadra nAma kI zilA ko apane hAthoM se jogha ke Upara taka uThA lii| lakSmaNa kI yaha anupama atula vIratA dekhakara devoM ne puSpa varSA kI, aneka prakAra ke bAje bajAe aura uma to bahuta prazaMsA ko unI dina me yaha bharana khaMDa meM AThavAM vasudeva prasiddha huA / yahI rAvaNa ke vaMza kA vinAzaka aura rAvaNa ke sukha kI inidhI karane vAlA puSpottama hai| ina prakAra devoM ke dvArA jaba aura bhI vidyAdharoM ne lakSmaNa kI prazaMsA sunI taba unheM pUrNa vizvAsa ho gayA ki yaha rAvaNa kA pUrNa nAga kregaa| usa samaya samasta vidyAdhara aura vAnaravAsI apane sundara vimAna para unheM baiThAkara kiSkindhApurI meM le paae| aba rAvaNa se yuddha karane kA nizcaya kiyA gayA nava vidyAdhara apanI apanI senA ikaThThI karake rAmacandra ke dala meM prAkara milane lage / mutrI va grAdi anamo apanI senA lekara A gye| rAmacandra ke parama prakarSa puNyodaya se usa samaya vidyAdhara aura vAnaravaMziyoM kI asaMkhya senAeM ekatrita ho gii| inanI apAra senA ko dekhakara rAmacaMdra aura lakSmaNa brahana prasanna DAe / jaba senA saja dhajakara taiyAra ho gaI to usake calane ke lie prAjAo gii| prAjA pAte hI satra mainika gaNa apane-apane vimAnoM para prArUDa hokara samudra ko bola kara vikaTAMya na para prA / unhoMne rAkSasoM ko rAjadhAnI laMkApurI cAroM ora se vizAla prAkAra saMyukta Tii iI dekhii| glaMkA ke dekhate hI rAmacandra kI senA ko vijaya suntraka zubha zakuna hA jise rAma lakSmaNa ko atyaMta prAnanda hanA / jaba rAma ke sasainya pAne kA vRttAMta rAvaNa ko vidita hAta use bar3A krodha prAmA, parantu vaha unakA kucha nahIM kara skaa| izI prasaMga meM eka dina ko bAta hai ki sItA to apanI rakSA kiye hue dhIratA ke sAtha mana meM baiThI huI thI / rAtri ke samaya rAvaNa bho vahIM para pahuMcA aura rAkSasa bhUta, pizAca, DAkinI, zAkinI. sarpa, hApI siMha nAdi bhayaMkara jIva jantuoM ko garjanA karate hue dikhalAe / pAnI barasAyA, agni kI bhayaMkara jvAlA pracalita kI aura bar3e-bar3e parvatoM ke phUTane jaisA ghora bhayaMkara dAda kiyA / isa prakAra usane aneka upadrava kiye jinake dekhane aura sunane se bar3e bar3e vIra puruSoM ke hRdaya kaoNpa jAte haiM parantu taba bhI anakanaMdinI sItA ne apane aMkhaDa zolana ta ko kiMcita bhI malina nahIM hone diyaa| usane ina upadravoM se prANa rahita ho jAnA acchA samajhA, para rAvaNa kA prAzraya lenA acchA nahIM smjhaa| usane apanI rakSA kI prArthanA dhimI se nahIM kii| vaha narAghama sItA kA citta nilita karane ke lie rAta bhara isI prakAra upadrava karatA rahA parantu janakanaMdinI ke sumeru samAna acala citta ko kiMcita bhI calAyamAna nahIM kara skaa| aMta meM nirAza hokara vaha vahAM se vApisa loTa paabaa| sotA kI prApti na hone para kAma jame adhikAdhika dhIra aura maMtapta karane lagA, parantu paraza se mana mArakara rakhanA pddaa| ___ janA yaha vRttAMta rAvaNa ke laghu bhrAtA vibhISaNa ko vidita humA taba use bar3I karuNA pAI / yaha sI samaya sItA ke nikaTa prAyA aura bolA- mAtA! tuma kyoM ro rahI ho?" tava sItA ne jApAnI samasta duHstra bharI yA kaha sunAI / sunakara vibhISaNa ko bar3A duHntra hunA / vaha vahA~ sItA ko dhairya baMdhA kara rAvaNa ke pAsa AyA aura usane bolA---'he pUjya ! prApa to svayaM vidvAna haiM / yaha Apa bhalI prakAra jAnate haiM ki parastrI sevana karane se aneka burAiyAM utpanna hotI haiM ataeva maiM Apase prArthanA karatA hUM ki Apa jisakI strI lAe haiM use usake supurda kara deM to bahuta acchA ho / aisA karane se hamAre kula bhI kI ti prakaTa hogI / mAga ekAgracitta hokara vicAra kreN| isameM hamArI bhalAI na hogI darana
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ma 213 apayaza hogA / hai mahAbhAga ! anyAya karane se na lAbha huA hai aura na hogaa| sukha ke lie dharma sevana karanA ucita hai / dharma se sItA hI kyA usase bhI kahIM acchI manojJa sundarI svayameva dharmAtmA puruSako apanA pati banAtI hai / mujhe AzA tathA dRr3ha vizvAsa hai ki Apa isa burI vAsanA ko karane ni pRthaka kara deNge| dekhie rAmacandra yahA~ pahuce haiN| ve abhI rAjadhAnI se bAhara haiN| yadi mAra unheM sItA ko page to ye vahIM se prasanna hokara lauTa jAeMge aura kucha jhagar3A bhI nahIM hogA anyathA ye to apanI priyA ko lene pAe hI haiM prata: use lekara ho jAeMge parantu isa avasthA meM adhika hAni hone kI saMbhAvanA hai| ataeva paraspara dveSa na bar3ha tathA zAnti ho jAe to bahuta acchA hogA kA ekamAtra upAya sItA ko vApisa denA hI hai / yahI mero Apase prArthanA hai| yAge pApa jo vahI kreN|" vibhISaNa ke samajhAne kA rAvaNa ke hRdaya para ulTA asara pdd'aa| use vAli ke dodha gyaa| vaha vibhISaNa se bolA- "re pApI, duSTa, nauca ! tU merA bhAI hokara bhI me zrapAdaka hai aura rAmacandra jo ki na jAne kauna haiM, unako prazaMsA karatA hai| tujhe mukha se nahIM prAtI / maiM tere samAna duSTa se isase adhika kucha nahIM kahanA cAhanA aura tumase gandha hI rakhanA cAhatA hU~ / yasa, khabaradAra ! aba tUne mukha se kucha zabda nikAlA to merI aura isI meM hai ki yahAM se nikala jA / zrava tujhe isa purI meM rahane kA adhikAra nahIM / " vibhISaNa ne rAvaNa ke vAkya sunakara uttara meM aura kucha na kaha kara kevala unase kahA ki "acchA! mApakI jaisI icchA ho vaisA hI hogaa| maiM bhI aisI pratIti karane vAle rAjA ke adhikAra meM nahIM rahanA caahtaa|" itanA kaha kara apanI saba senA ko lekara laMkA se nikala gayA aura sugrIva se jAkara milaa| usane apane Ane kI yathArtha vArtA kaha sunAI / sunakara sugrIva atyadhika naMditA / usI samaya rAmacandra ke pAsa jAkara bolA- "mahArAja ! vibhISaNa rAvaNa se lar3akara AyA hai|" sunakara rAmacaMdra bahuta prasanna hue| unhoMne vibhISaNa se milane kI icchA prakaTa kI sugrIva jA kara vibhISaNa ko bulA laayaa| rAmacaMdra aura vibhISaNa ko paraspara kuzala vArtA huii| rAmacaMdra ne vibhISaNa ko gale se lagAkara usase pUchA - "laMkAdhirAja acchI taraha to ho / aba tuma saya cinAoM ko chor3o mora vizvAsa karo ki tumheM laMkA kA rAjya dilAyA jAyegA / " vibhISaNa ne kahA --- "jaisA Apa vizvAsa dilAte haiM vaisA hI hogA kyoMki mahAtmAoM ke vacana kabhI jhUThe nahIM hote haiM jaise bAhara nikalA huA hAthI dAMta phira bhItara nahIM ghusatA / rAmacaMdra ne phira bhI yahI kahA- "tuma nizcita rho| saba acchA hI hogA / " vAnaravaMziyoM ko vibhISaNa ke apane pakSa meM milane se atyanta harSa huA | saca hai satra ke mila jAne se kiye Ananda nahIM hotA / java vibhISaNa ke rAmacandra se milajAne kA vRttAMta rAvaNa ko mAlUma huA taba vaha bhI usI samaya saMgrAma ke lie tatpara huA aura apane zUra bIroM ko bhI tatpara hone kI AjJA dI / svAmI kI prAjJA pAte ho jisane vIra yoddhA the ve saba rAvaNa ke nikaTa Akara upasthita hue| jaba rAvaNa ne dekhA ki saba vIra loga ikaTThe ho gaye haiM to vaha usI samaya apanI saba senA sAtha lekara bandIjanoM ke dvArA apanA yazogAna sunatA huyA laMkA se yuddha ke lie cala pdd'aa| udhara rAmacandra ne jaba senA kA kolAhala sunakara yaha jAna liyA ki rAvaNa bhI senA lekara yuddha bhUmi meM A rahA hai taba rAmacandra ne bhI apane vIroM ko yuddha ke lie taiyAra hone kI AjJA dii| AjJA pAte hI senA taiyAra huii| taba ve
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra prema bhI senA lekara yuddha bhUmi meM prA pahu~ce / donoM vIroM ne apanI apanI senA ko yuddha karane kI prAjJA dii| apane-apane svAmI kI AjJA pAte hI donoM ora ke yoddhAnoM kI muThabher3a ho gayI / ghora yuddha honA pArambha huA / hAtho-hAthiyoM ke sAtha, ghor3e-ghor3oM ke sAtha, ratha-rayoM ke sAtha aura paidala senA apane samAna bAloM ke sAtha bhayaMkaratA se lar3ane lgiiN| donoM senAmoM meM bar3A bhayaMkara yuddha huaa| hAthIhAthiyoM se, ghor3e-ghor3oM se, ratha-rathoM se, paidala senA-paidala senAmoM se mArI gyii| isa bhISaNa yuddha meM rAma kI senA ne rAvaNa kI senA ko vyAkula karake bhagA diyaa| jaba rAvaNa ne dekhA ki yuddha se senA bhAgI jA rahI hai to yaha svayaM uThA aura apane bhAgate hue vIroM ko lalakAra kara kahA-vIro yaha bhAgane kA samaya nahIM haiM / Thaharo ! ina pAmaroM ko dharAzAI banAkara vijaya zrI prApta kro| ve loga kAyara haiM jo yuddha meM pITha dikhAkara bhAgate haiM / tuma aise vIra hokara thor3e se manuSyoM kI senA se bhayabhIta hokara bhAge jAte ho / kyA isI kA nAma vIratA hai ? yuddha meM pITha dikhAkara apane kula ko kalaMkita mata karo barana yaza lAbha kara svarga prApta kro| yaha kahakara vaha apane vIroM ko sAtha lekara rAma kI senA se prA bhidd'aa| bhir3ate hI usane apane parAkrama kA vilakSaNa paricaya diyaa| usa samaya rAma kI senA rAvaNa ke prahAra ko sahana na kara idhara-udhara bhAga nikalI / yaha dekhakara lakSmaNa ko pUchane para jJAta huA ki rAvaNa ke prahAra ko sahana na karane ke kAraNa senA bhAga rahI hai taba usane apane vIroM ko lalakAra kara kahA-vIro, bhAgo mata / tumhArA senApati abhI bhAge hokara rAvaNa ko parAkrama kA paricaya karAye detA hai / tuma apanI AMkhoM se dekhoge ki rAvaNa kI kyA dazA hotI hai ? yaha kahate hue lakSmaNa apane vIroM ko sAtha lekara yuddhabhUmi meM jA phuNce| donoM vIra (rAma aura lakSmaNa) tAla Thokakara yuddha bhUmi meM utara par3e / muSTi prahAra tathA astra-zastra se donoM kA ghora yuddha huaa| isameM lakSmaNa ne rAvaNa ko vyAkula kara diyA aura usake hAthI ko girA diyaa| usa samaya rAvaNa apane hAthI ko bekAma jAnakara nIce utara par3A aura krodha ke Aveza meM pAkara lakSmaNa ke Upara zakti claaii| zakti vyartha na jAkara lakSmaNa ke lgii| isase vaha mUchita hokara pRthvI para gira pdd'aa| jaba yaha vRtAnta rAmacandra ko mAlUma huA taba vaha lakSmaNa ke pAsa pAe aura lakSmaNa ko mUchita dekhakara svayaM bhI mUchita hokara gira par3e, unakA zItalopacAra kiyA gyaa| taba kucha samaya ke bAda ve saceta hue| bhAI kI yaha dazA dekhakara unako asahya duHkha phuNcaa| yuddha rukavA diyA gyaa| rAvaNa se rAmacandra ne kahA-hamAre bhAI lakSmaNa kA citta aprasanna hai isase yuddha banda kara diyA jAya / " rAma ke kahe anusAra rAvaNa ne yuddha banda kara diyaa| rAvaNa yaha samajhakara ki maiM aba sarvathA vijayI ho gayA, mujhe aba kisI kA bhaya nahIM hai, apanI rAjadhAnI meM jAkara sukhapUrvaka rahane lgaa| isI avasara meM aSTAhni kA parva A gayA / saba dharma dhyAna meM laga gye| kisI ko yuddha kI cintA na rhii| udhara rAma lakSmaNa ko yuddha bhUmi se apane Dere para le gye| kuTila rAvaNa ke bhaya se vidyAoM ke dvArA kaTaka kI rakSA kA prabandha kiyA gyaa| rAmacandra ko to bhAI ke zoka meM rone ke atirikta kucha bhI nahIM sUjhatA thaa| unakI yaha dazA dekhakara sugrIva Adi ko bar3I cintA huii| isase usane rakSA kA aura bhI sakhta prabandha kiyaa| rAmacandra dukhI hokara bhAmaMDala se bole tuma apanI bahina ke pAsa jAmro aura usase kaho ki tumhAre lie lakSmaNa ne apane prANa de die haiM aura aba unake sAtha-sAtha rAmacandra bhI agni meM praveza kareMge / tuma apanI kula kI rIti na chodd'naa|"
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa 235 rAmacandra adhIra ho utthe| unase vaha dukha sahA nahIM gayA / ve rokara kahane lage hAya ! maiM bar3A pApI hUM jo mujhe asamaya meM hI yaha yantraNA bhoganI pdd'ii| pyAre bhAI kA mujhe biyoga humA / mujhaM isa bAta kA aura bhI dukha hai ki maiM vibhISaNa ke sAmane prasatyavAdI ho jaauuNgaa| yaha mujhe kyA kahegA ? jo ho, maiM usase kSamA cAhatA huuN| bhAI virAdhita ! tuma citA taiyAra karo / bhAI lakSmaNa ke sAtha maiM bhI apanI jIvana lIlA pUrNa karugA / maiM binA bhAI ke kSaNamAtra bhI nahIM jI sktaa| tuma sabase maiM kSamA cAhatA huuN|" rAmacandra isa prakAra kaha hI rahe the ki itane meM eka vidyAdhara ne pAkara hanumAna se kahA-maiM lakSmaNa ke jIne kA upAya batAtA huuN| merA kahanA suno|" hanumAna ne prasanna hokara usase pUchA-tuma jaldI upAya batAyo / lakSmaNa kA citta bahuta kharAba hai| vizeSa vArtAlApa ke lie samaya na milane se maiM kSamA mAMgatA huuN|" vaha bolA-ki eka bAra mujhe bhI zakti lagI thI taba use haTAne ke lie mujhapara vizalyA kA jala chir3akA gayA thA aba bhI jaba kabhI hamAre yahA~ kisI taraha kI mahAmArI calatI hai taba usI ke jala se zAMti kI jAtI hai / tuma bhI vaisA hI kro|" sunakara hanumAna ne kahA-"vizalyA kahAM rahatI hai ?" vidyAdhara kahane lagA-droNa nAma kA eka rAjA hai| yaha bharata kA mAmA hai| usake vizalyA nAma kI kanyA hai| tuma usake pAsa jaamo|" yaha saba vRtAnta hanumAna ne rAmacandra se prAkara khaa| usara meM rAmacandra ne kahA-ho sake to zIghra hI udyama karo / isameM hamArI kyA hAni ? yaha sunakara isa kArya ko karane ke lie hanumAna mora bhAmanDala donoM kIra udyata hue| ve usI samaya vahAM se calakara ayodhyA pahuMce aura apane para bItI huI samasta ghaTanA bharata ko kaha sunaaii| sunakara bharata ko rAvaNa kI isa duSTatA para bar3A krodha mAyA / vaha rAvaNa se yuddha karane ke lie apanI senA ko taiyAra hone kI AjJA dene lgaa| taba hanumAna ne use samajhAkara kahA ki yuddha kI AzA karanA abhI ucita nahIM hai| prathama bhrAtR jIvana kA upAya kIjie ve tumhAre mAmA droNa kI vizalyA nAmaka putrI ke snAna kie hae jala ke siMcana karane se jIvita ho sakate haiM / isake atirikta aura koI upAya nhiiN| prataeva prathama jala lAne kA udyoga kiijie| bhAta ne kahA-abhI rAtrI hai / sUryodaya hote hI maiM vizalyA kA snAnodaka laaduuNgaa| hanumAna ne kahA-aApane kahA vaha to ThIka hai parantu lakSmaNa ke sUryodaya honA acchA nahIM hai kyoMki jisake zakti laga jAtI hai, yadi usakA pratikAra rAtrI meM hI kara diyA jAe to acchA hai nahIM to sUryodaya hone para usakA jonA kaThina hai| prataeva jahAM taka ho sake prabhI jala lAnA ucita hai| uThie vimAna upasthita hai / maiM bhI prApake sAtha calatA huuN| bharata uThe paura vimAna meM mArUr3ha hokara apane mAmA ke yahAM pahuce / sote hue rAjA droNa ko uThAyA maura usase saba vRtAnta kahA / droNa ne usI samaya vizalyA ko bulabAyA aura kahA beTI! lakSmaNa zakti ke pApAta se mUchita par3A humA hai ataH tU apane zarIra kA jala zIghra de de, jisase yaha saceta ho ske| pitA ke vAkya sunakara vizalyA ne vinIta hophara usase pUchA pitAjI ! lakSmaNa kauna hai? uttara meM droNa ne kahA-beTI! lakSmaNa dazaratha kI rAnI sumitrA kA putra tathA rAmacandra kA laghu bhrAtA hai| rAvaNa ne usa para zakti mArI hai prataeva hanumAna tumhAre zarIra kA gaMdhodaka sene mAyA
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 NamokAra graMtha hai| use bahuta zIna de do kyoMki sUryodaya honA usake lie pramaMgalakAraka hai|" vizalyA ne kahA--pitAjI ! maiM mApase apanI dhRSTatA kI kamA prArthI hokara nivedana karatI hUM ki maiM lakSmaNa ke guNa sunA karatI thI aura usI samaya usa para mugdha hokara unheM apanA jIvaneza samajha liyA thA / Aja avasara hai| maiM svayaM hI unake pAsa jAkara apanA kartavya pAlana karatI huuN| Apa mujhe prAjJA diijie|" droNa ne sunakara kahA- astu ! jaisI icchA ho svIkAra hai|" pitA kI prAjJA pAkara vizalyA vimAna meM prArUr3ha hokara hanumAna ke sAtha lakSmaNa ke pAsa jAne ke lie cala dii| vaha jaise jaise lakSmaNa ke pAsa pahuMcane lagI zakti vaise vaise hI zarIra se nikalane lgii| vizalyA ke lakSmaNa ke zarIra sparza karate hI zakti zarIra se nikala bhAgI / lakSmaNa kI mUrchA dUra huii| taba vaha ekadama yaha kahatA huyA mAro-mAro, pakar3o-pakar3o rAvaNa 'cora bhAgane na pAve saceta ho gyaa| sabako atyanta harpa hunaa| sabane bar3A bhArI mAnandotsava kiyaa| tadantara vizalyA kA samasta vRtAnta lakSmaNa ko sunAkara usakA isa mahAbhAga ke sAtha vidhi pUrvaka pANigrahaNa karA diyaa| udhara rAvaNa aSTAhnikA parva pAyA jAnakara bahurUpaNI vidyA sAdhana karane ke lie jina mandira jAkara dhyAna lagAkara apanA abhISTa siddha karane lgaa| jaba yaha vRttIta rAmacandra ko vidita huA to ve aMgada se bole- aba avasara acchA hai tuma jAmo aura rAvaNa ko vidyA-siddhi meM vighna kro|" rAmacandra kI pAzA pAte hI aMgada apane sAthiyoM ko sAtha lekara jahA~ para rAvaNa vidyA sAdhana kara rahA thA, vahIM vaha pahuMcA aura mahAna ghora upadrava karane prArambha kara die parantu dhIra bIra rAvaNa ina ke upadravoM kI kucha bhI cintA na kara vaise hI dhyAna meM lagA rhaa| taba anta meM inako nirAza hokara vApisa apane Dere para lauTanA pdd'aa| anuSThAna samApta hone para rAvaNa ko vidyA siddha ho gyii| vaha usake dvArA aneka prakAra ke rUpa dhAraNa karane lgaa| lakSmaNa jaba acche ho gaye taba phira rAmacandra ne rAvaNa ke pAsa yuddha karane ke lie AmantraNa patra bhejaa| vaha usI samaya senA lekara raNakSetra meM pA hunaa| yaha dekhakara rAmacandra aura lakSmaNa bhI apanI senA lekara yuddhabhUmi meM prA phuNce| apanI apanI senA ko lar3ane kI donoM ne AjJA dii| prAzA pAte hI donoM senAmoM meM paraspara ghora yuddha huaa| lakSmaNa ne rAma se kahA-pUjya ! Apa to yahIM tthhreN| maiM abhI jAkara pApI rAvaNa ko niSprANa kie detA huuN|" lakSmaNa ke kahe anusAra rAmacandra to bAhara rahe aura lakSmaNa ne yuddhabhUmi meM praveza kiyaa| rAvaNa aura lakSmaNa kA bhArI yuddha humaa| isa bAra rAvaNa lakSmaNa ko apane sammukha bahuta dera taka yuddha karate dekhakara bar3A krodhita huA / usane krodhAgni se prajvalita hokara lakSmaNa para agni bANa claayaa| use lakSmaNa ne meghabANa se kATa diyaa| rAvaNa ne sarpa bANa calAyA / lakSmaNa ne use garuDa bANa se kATa diyaa| rAvaNa ne phira tAmasa bANa calAyA / use lakSmaNa ne sUrya bANa se raakaa| rAvaNa dUsarA bANa chor3anA hI cAhatA thA ki lakSmaNa meM bar3I phurtI se apane arddhacandra bANa se usakA mastaka chedana kara diyA sira kaTate hI usane do mastaka bnaae| lakSmaNa ne isa bAra donoM sira kATa DAle / usane cAra sira banA lie / tAtparya yaha hai ki jaise-jaise rAvaNa sira bar3hAtA gayA lakSmaNa vaise hI sira kATatA gyaa| yaha dekhakara rAvaNa ko bar3A krodha aayaa| usa samaya usane apUrva zaktimAna lakSmaNa ko sAdhAraNa upAyoM se parAjita hotA na dekhakara krodhAMdha ho lakSmaNa ke Upara cakra calAyA jisakI hajAroM deva sevA karate rahate haiN| cakra lakSmaNa ko kucha bhI hAni ma pahu~cAkara ulTA pradakSiNA dekara unake hAtha meM A gyaa| --51
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pratha 237 phira lakSmaNa ne usI cakra ko apane zatru para claayaa| rAvaNa ke samIpa pahuMcate hI cakra use dhArAzAI karake (mAra ke) ulTA lakSmaNa ke hAtha meM prA gyaa| rAvaNa ke marate hI senA meM hAhAkAra maca gyaa| pranAtha senA jidhara mArga nikalA, udhara hI bhAga nikalI ! yuddha kA aMta humA / vibhISaNa ne bhAI kA agni saMskAra kiyaa| saMsAra ko yaha lIlA dekhakara indrajIta, meghanAda prAdi usI samaya bAsIna hokara tapovana meM cale gye| unhoMne usI samaya mAyAjAla tor3a kara Atmahita kA patha jina-dIkSA grahaNa kara lI / usI dina se rAmacandra kI kIrti patAkA saMsAra meM phaharAne lgii| lakSmaNa ne caratna kI pUjA kii| vibhISaNa ko laMkA kA rAjya diyA gyaa| saba rAkSasavaMzI rAmacandra se prAkara mile / bhAmaMDala, sugrIva, hanumAna paura virAdhita mAdi ko rAma kI vijaya kA atyadhika pAnanda humaa| tadanaMtara rAmacandra jI sItAjI se pAkara mile| sItA ne svAmI ko namaskAra kiyA / apane pyAre prANanAtha ko pAkara janakanaMdinI ko jo harSa humA, vaha lekhanI se nahIM likhA jA sakatA, vaha manubhava se hI jAnA jA sakatA hai / bahuta dina pazcAt pAja donoM ke viraha duHkha kI itizrI huii| rAmacandra ne sItA ko phira pAkara apane ko kRtArtha maanaa| donoM kA sukhada sammilana humA / kucha samaya pazcAt lakSmaNa bhI vahIM bhA pahu~cA aura sItA ke caraNoM meM gira pdd'aa| sItA ne use uThAkara usake kuzala samAcAra pUche / saba lakSmaNa ne apanI sArI kathA kaha sunAyo / rAmacandra aura sItA ke dina pahale kI taraha aba phira sukha se bItane lage / jaba rAmacandra kA suyaza cAroM ora acchI taraha phaila gayA, taba bahuta se vidyAdhara macchI-acchI vastue~ unako bheMTa kara bar3e hI vinaya ke sAtha unase mile aura unakI adhInatA svIkAra kii| isa sukha meM rAmacandra ke bahuta se dina prAnanda aura utsava ke sAtha bIta gye| unheM samaya kA kucha dhyAna nahIM rhaa| rAmacandra ne caudaha varSa ke lie ayodhyA chor3I thI, mAja vaha avadhi samApta huii| unheM makasmAt prapanI janma-bhUmi kI yAda mA gayI / taba unhoMne acchA dina dekhakara ayodhyA ke lie gamana kiyA / taba unake sAtha-sAtha vibhISaNa, sugrIva, hanumAna, virAdhita prAdi bahuta se bar3e-bar3e rAjA inheM pahu~cAne ke lie ayodhyApurI taka prAe / mArga meM aura bhI bahuta se dezoM ko yazavartI kara digvijayI hote hue kucha dinoM pazcAt ayodhyA meM jA rAmacandra, lakSmaNa aura sItA ke pAgamana kA zubha samAcAra sunakara ayodhyAvAsiyoM ko bar3A bhAnanda humA / unhoMne apane mahArAja ke mAgamana kI khuzI meM khUba jaya-jayakAra kiyA paura vahuta yAnaMda va utsava manAyA / mahArAja bharata ne jaba yaha sunA ki rAmacandra prA gaye to unheM bahuta harSa humA aura unakI agavAnI karane ko ve bahuta dUra taka pAe aura pahale hI pahuMcakara inhoMne donoM ke caraNoM kI abhivaMdanA kii| rAmacandra ne bharata kA AliMgana kara usase kuzala samAcAra puuche| eka ke dekhane se dUsare ko paramAnanda hmaa| prAja rAmacandra prayodhyA meM praveza kareMge isalie samasta nagarI gyii| ghara-ghara bhAnanda-utsava manAyA gayA, dAna diyA gayA, pUjA-prabhAvanA kI gyii| daridra apAhija loga manavAMchita sahAyatA se prasanna kiye gaye / rAmacandra mAnandapUrvaka nagarI kI zobhA dekhate hue apane mahala meM phuNce| pahale mAtAmoM se mile| mAtAoM ne premavaza hokara putra ko bhAratI utaarii| mAtAmoM ko isa samaya apane priya puSa ko pAkara jo mAnanda huA, usakA patA unhIM ke hRdaya ko hai / usa prAnanda kI kucha thor3I prApti dUsare usako ho sakatI hai jisa para aisA bhayAnaka prasaMga Akara kamI par3A ho / sarvasAdhAraNa unake usa mAnanda kA, usa sukha kA, bAha nahIM pA skte| nAI
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 NamokAra baMdha mAtA apane bichur3e putroM ko pAkara bahuta prAnandita huii| putroM ko gale lagAyA aura zubhAzI. varvAda diyaa| saba hai.."jaisA sneha patra para mAtA ko hotA hai vaisA kisI kA nahIM hotaa|" usa tulanA kisI dRSTAMta yA udAharaNa se nahIM dI jA sakatI aura jo dete haiM ve mAtA ke prAnanda prema ko nyUna karane kA yatna karate haiN| tadanaMtara rAmacandra apanI prajA se premapUrvaka mile| sabako bahuta dina bichur3e hue apane mahArAja ke darzana kara bar3A prAnanda humA / rAmacandra rAjya pAlana karane lge| isa khuzI meM rAmacandra jI ne mitra, bhAI-badhu aura vidyAdhara prAdi jitane apane prema-pAtra the, unheM bahuta puraskAra dekara saMtuSTa kiyaa| rAmacandra ke zAsana se prajA bhI bahuta saMtuSTa rahane lgii| dekho ! rAmacandra parastrI ke pApa se rahita the, isalie unakI kIrti saba dizAoM meM vistRta ho gaI aura rAvaNa isI para-strI ke pApa se mara kara naraka gayA, isalie usakI kIti na huI ! usake kula meM saleka lagA aura aMta meM dUsare ke hAtha se usakI mRtyu huii| sArAMza yaha hai ki para-strI sevana se donoM loka bigar3ate haiN| hajAroM varSoM kA ujjvala suyaza eka kSaNa-mAtra meM naSTa ho jAtA hai| zarIra rogoM kA ghara jIrNa prAya ho jAtA hai aura phira burI taraha mRtyu ho jAtI hai, isalie he buddhimAno ! para-strI se saMsarga karanA chor3a do| jo para-strI ke tyAgI haiM ve saMsAra meM nibhIka ho jAte haiN| unakI kIrti saba jagaha phaila jAtI hai| dekho, yahI rAvaNa vikhaMDa kA svAmI thaa| laMkA jaisI puNyapurI isako rAjadhAnI thI aura usake pratApa me bar3e-bar3e rAjA-mahArAjA Darate the| Aja usI vIra kI kevala para-strI haraNa ke pApa se yaha dazA huI so aura sAdhAraNa puruSa isa para-strI-tryasana se kitanA duHkha uThAeMge, yaha anubhava meM nahIM pAtA aura kucha nahIM to para-strI sevana karane vAloM ko isa loka meM dhanahAni aura zArIrika kaSTa maura paraloka meM naraka prAdi kugatiyoM ke duHkha to sahane hI par3ate haiN| isameM kisI taraha kA saMdeha nahIM hai| ve manuSya nahIM haiM kiMtu nIca hai jo dUsaroM kI strI se apanI buro vAsanA pUrI karate haiN| jhUThA khAne vAle kutte haiN| bhAiyo ! parantrI sevana sarvathA nidya hai| ise chor3akara apanI strI meM saMtoSa kro| yahI dharmAtmA hone kI pahalI sIr3hI hai| isI prakAra bahuta-sI kathAe~ para-strI ke sambandha kI haiN| ina sabakA abhiprAya kevala isa pApa pravRtti ke chur3Ane kA hai / kathA ke par3hane kA yahI phala honA cAhie ki usase kucha zikSA lo Ae / kevala par3hanA kisI kAma kA nahIM hai / vaha to tote kA sA raTanA hai| tAtparya yaha hai ki ina pApAcAroM se hone vAlI hAniyoM ko vicAra kara usake chor3ane meM udyamazIla bno| // iti parastrI vyasanam // // iti pAkSika zrAvaka varNana samAptaH // maya naiSThika zrAvaka varNana prArambha : dezayamanakopAdi, kSayopazama bhAvataH / bAso varzanikAsta, naiSThika: syaatsuleshykH|| artha-apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA aura lobha ke kSayopazama hone se darzana pratimA pAdi ko dhAraNa karane vAlA naiSThika zrAvaka kahA jAtA hai| usake pIt, padma aura zukla lezyAoM meM se koI lezyA hotI hai| bhAvArtha:-jo dharmAtmA pAkSika zrAvaka kI kriyAoM kA sAdhana karake arthAta ekadezasaMyama ko pAlana karane kA abhyAsa karake jina zAsana ke pradhyayana dvArA saMsAra zarIra bhogopabhogoM se virakta hone rUpa vairAgya vRkSa ko bAra-bAra siMcana karatA humA apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA upazama hone se aura pratyAkhyAnAkaraNa kaSAya ke kSayopazama ke anusAra nirasiyAra thAvaka dharma kA nirvAha karane meM
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ma 236 tatpara hai unako maiSThika zrAvaka kahate haiN| naiSThika zrAvaka ke dArzanika prAdi gyAraha bheda haiM / jinako gyAraha pratimA bhI kahate haiN| aba ina gyAraha pratimAoM ke nAma kahate haiM mRSTayA mUlaguNASTakaM vratabhara sAmAyika proSadhaM, sabhivatAtra dina vyayAyavanitAraM bhopadhimyopatAt / ucciSTAyapi bhojanAnAvirati prAptAH mAtprAgguNa, praur3hAyA varzanikAyaya: saha bhavasyekArazopAsakAH // prAMta---darzana pratimA, ata pratimA, sAmAyika pratimA, proSadha pratimA, sacita tyAga pratimA, rAtri bhukti tyAga pratimA, brahmacarya pratimA, prArambha tyAga pratimA, parigraha virati pratimA, manumati tyAga pratimA aura uddiSTa tyAga pratimA isa prakAra se gyAraha pratimA haiM / ye gyAraha pratimAeM kramazaH uttarotara car3hatI huI anukrama se dhAraNa kI jAtI haiM kyoMki isa jIva ke anAdi kAla se anAdi karma sambandha ke kAraNa prAtmIka svabhAvoM ke yathArtha rUpa jAne binA paMcendriya janita viSaya abhyAsa ho rahA hai tajjanita prasaMyama eka sAtha nahIM chUTa sakatA isalie krama Rma se chor3ane kI paripATI batalAI gaI hai isalie hI agalI agalI pratimAnoM meM pahalI pahalI pratimAnoM ke guNa avazya hI rahate haiM aura ve uttarotara bar3hate jAte haiM jaise ata pratimA meM samyagdarzana aura mUlaguNoM ko utkRSTatA rahatI hai| sAmAyika pratimA meM samyagdarzana mUla-guNa aura bratoM kI utkRSTatA rahatI hai isI prakAra saba pratimAoM meM pahalI pahalI pratimAoM ke guNa adhikatA se rahate haiN| yathoktam prAryA chaMda zrAvaka padAni devarekAdaza dezitAni khalu yeSu / svaguNAH pUrvaguNaH saha santiSThate kamavitA // artha-bhagavAna ne zrAvaka ke 11 sthAna kahe haiN| unameM apane-apane sthAna ke guNa pahalI pratimA ke guNoM ke sAtha-sAtha krama se bar3hate hue rahate haiN| inameM se tIsarI pAMcavI sAtavIM mAdi ucca kakSA dhAraNa karane vAle pahalI, dUsarI, cauthI. chaThI grAdi nIce kI saba kakSAoM ke niratidhAra niyama dhAraNa karane se hI vaha ucca kakSA dhArI kahalA sakatA hai| yadi vaha pahalI, dUsarI, chaThI Ani nIce kI RkSAmoM meM aticAra lagAe to usake pahalI, dUsarI, tIsarI, cauthI, pAMcavI prAdi kI pratimA ginI jAegI jaise kisI manuSya ne sva para strI sevana prAdi brahmacarya kA sarvathA tyAga to kara diyA parantu sAmAyika, proSadha Adi pratimA yathA yogya pAlana na kare to use brahmacarya pratimA kA dhArI nahIM kaha sakate kyoMki jisa pratimA meM jisa vrata ke pAlana yA jisa pApa ke nirAkaraNa kI pratijJA lI jAtI hai usakA niraticAra pAlana karanA hI pratimA kahalAtI hai anyathA kevala kautuka mAtra hai usase kucha bhI phala nahIM hotA kyoMki nIce ke yathAvata krama pUrvaka caritra sAdhana karane se hI viSaya kaSAya ko maMdatA hone se nijAtmIka sacce sukha kI prApti ho sakatI hai jo ki pratimAoM ke dhAraNa karane kA mukhya prayojana hai / ina darzana Adi gyAraha pratimAnoM ke dhAriyoM ke gRhastha, brahmacArI, bhikSuka tathA jaghanya, madhyama aura utkRSTa aise bheda dikhalAte haiM pAtrA gRhiNo jhayA, strayaH syubAhmacAriNaH / bhikSako naumatu niviSTo, tataH syAtvartatoyati //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 NamokAra preya prartha---ina gyAraha pratimAnoM meM se pahalI chaha pratimAoM ko dhAraNa karane vAlA gahastha (jaghanya dhAvaka) usake pIche navamI taka tIna pratimAnoM ko dhAraNa karane vAlA brahmacArI (madhyama zrAvaka) aura anta kI do pratimAnoM ko dhAraNa karane vAlA bhikSuka (uttama zrAvaka) kahalAtA hai| tathA inake anantara parigraha tyAgI muni hotA hai / aba ina pratimAoM kA saMkSipta svarUpa kahA jAtA hai| atha darzana pratimA svarUpa.. prAryA chaMda sampadarzana zukhaH, saMsAra bhoga niviNaH / paMca guru caraNa kAraNo, varzanikastatvapathagRhyaH / / marthAt -- jo saMsAra dArIra bhogoM se viravana zuddha samyagdarzana kA dhArI kevala paMca parameSThI ke caraNa kamaloM kA zaraNa grahaNa karane vAlA satyArtha mArga grAhI tathA tatva arthAta prata kA mArga prati nivRti rUpa aSTamUla guNa kA dhAraka hA vaha dArzanika zrAvaka hai| bhAvArtha--jo saMsAra zarIra aura bhogoSabhoga Adi iSTa viSayoM se viravara hai| jisane pAkSika zrAvaka sambandhI prAcAra Adi ke pAlana karane se sapanA samyagdarzana nirmala kara liyA hai tathA arihaMta, siddha prAdi paMca parameSThiyoM ke caraNa kamaloM kA hI jisako pAzraya hai arthAta mo bhArI mApatti pAne para bhI usake nivAraNa karane ke lie zAsana devatAoM kA pArAdhana nahIM karatA hai aura madya prAdi ke nivati mUlaguNoM ke pratIcAroM kA prabhAva karake niratiyAra pAlanakara Age ko pratAdi pratimAmoM ke pAlana karane meM utkaMThita hai aura jo apane pada ke anusAra nyAya pUrvaka mAjIvikA kA karane vAlA hai vaha darzana pratimA kA pArI dAsanika zrAvaka hai aisA hI anyatra bhI kahA hai pAkSikAcAra sampatyA, nirmalIkRta darzanaH / virakto bhava bhogAbhyA, mahaMvAdi pakSAdhakaH // malAsmUlaguNAnI nirma layannapimotsukaH / nyAyAM vAvipuH sthitya, bagha nikomataH / / ina zlokoM kA tAtparya pUrvokta zloka ke anusAra hai| matha vrata pratimA svarUpa mAryA chanda niratikramaNamaNuvrata, paMcakamapi zIlasaptakaM cApi / dhArataye niHzalyo, yo'sau atinAmatovatikaH // partha-jo zalya rahita hotA huA samyagdarzana aura mUlaguNoM sahita niraticAra pAMca praNuvrata, tIna guNavata, aura cAra zikSAprata ina bAraha bratoM ko dhAraNa kare vaha vratI zrAvaka hai / bhAvArSa-jo puruSa upabhoga ke prAzraya karane vAle antaraMga pratIcAra aura ceSTA tathA kriyA ke prAdhya rahane vAle bahiraMga aticAroM ke rahita nirmala akhaMDa samyagdarzana aura malagaNoM kA ghArakora zalya rahita hai, zalya nAma bANa kA hai jo hRdaya ke lage hue bANa ke samAna zarIra aura mana ko duHkha dene vAlA karmodaya janita vikAra ho use zalya kahate haiN| zalya ke tIna bheda haiM-mAyA, mithyAtva aura nidAna / mana meM pora vacana meM paura tathA kArya meM kucha pora hI kare, aise pApoM ko gupta rakhakara dUsaroM ke dikhAne tathA mAna. prazaMsA. pratiSThA.lobha Adi ke abhiprAya se vrata dhAraNa karanA mAyA zalya hai|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra preSa 241 dharma ke yathAyaM svarUpa ko na samajhane se viparIta zraddhAna tathA saMdeha rUpa pradAna karake vrata dhAraNa karane ke abhiprAya ko na samajha dusaroM kI dekhA-dekhI yA aura kisI vizeSa abhiprAya se bana dhAraNa karanA mithyAtva zalya hai| tapazcaraNa, saMyama prAdi ke sAdhana dvArA prAgAmI kAla meM viSaya bhogoM kI AkAMkSA prati icchA karanA nidAna zalya hai| ina tIna zalyoM se rahita hokara iSTa-aniSTa padArthoM se rAga dveSa ke abhAva aura sAmyabhAva kI prApti ke lie aticAra rahita guNoM ko prarthAta bAraha vratoM ke nirdoSa pAlana karane vAle ko dUsarI vata pratimA kA dhArI kahate haiN| bAraha vratoM ke nAma. isa prakAra hai (1) saMkalpI trasa hiMsA kA tyAga, (2)syUla prasatya kA tyAga, (3) sthUla corI kA tyAga (4) svadAra saMtoSa (5) parigraha (dhana-dhAnya mAdi kA) pramANa, (6) dazoM dizAoM meM gamana kSetra kI maryAdA (0) pratidina gamana kSetra kI prantamaryAdA, (vyartha dhAvara hiMsA prAdi kA tyAga (8) ucita bhaugopabhoga kA pramANa karanA (10) sAmAyika (kucha samaya ke lie samasta jIvoM ke sAmya bhAva dhAraNakara dhyAnArUr3ha honA), (11) parva tithiyoM meM upavAsa Adi karanA, (12) pAtroM ko bhakti pUrvaka caturvidha dAna denaa| isa prakAra ye paMcANuvrata tIna guNa vrata aura cAra zikSAvata milakara zrAvaka ke 12vata kahalAte haiM / ina bAraha vratoM ko pAMca-pAMca pratidhAra rahita dhAraNa karanA pata pratimA hai| dArzanika zrAvaka ke praSTamUlaguNa ke dhAraNa aura sapta vyasana tyAga ke niraticAra pAlane se jo sthUlapaNe paMcANanoM kA pAlana holA thA vaha paMcANuvrata to yahA~ niratikAra palate haiM aura zeSa tIna guNavata maura cAra zikSAvita kheta kI bAr3ha ke samAna vrata rUpa kSetra kI rakSA karate haiN| yathoktaM dharma saMgraha zrAvakAcAre pANukta rakSArtha, palyate zIla saptakam / hAsya barakSetra vaparNa kriyate mahatI atiH / / artha-inameM tIna guNata to aNuvratoM kA upakAra arthAt gRhastha ke aNukta guNoM kI vRddhi karate haiM aura dhAra zikSAvata munivrata dhAraNakarAne kA prabhyAsa karAte haiM va zikSA dete haiM isIlie inako zikSAnata kahate haiM / ye tIna guNavatta praura cAra zikSAyata evaM saptazIla praNavatoM ko nasainI kI paMktiyoM ke samAna sahAyaka hokara mahAnata rUpa mahala para pahuMcA dete haiM yadyapi pratI jahAM taka saMbhava ho vahA~ taka aticAra nahIM lagAte haiM aura unakI aticAroM se bacAne kA prayatna karate haiM tathApi inameM vivaza pratidhAra lagate haiM kyoMki yadi bAraha vata, prata pratimA meM hI niraticAra rUpa meM pAlana ho jAeM to mAge kI sAmAyika prAdi pratimAe~ niSphala hI ThahareM kyoMki sAmAyika saMzaka tIsarI pratimA se uddiSTatyAga nAmaka gyArahavIM pratimA paryanta ina sapsazIloM ke niraticAra pAlana karane kA hI upadeza hai| yathA-sAmAyika pratimA meM sAmAyika aura cauthI pratimA se proSadhovAsa niratiyAra hote haiM isI prakAra saba prasimAmoM meM sapta zIla niraticAra hone se aNukta mahAbata kI pariNati ko pahu~ca jAte haiM prataeva bAraha batoM kA dvitIya pratimA meM hI niratidhAra honA kaise saMbhava ho sakatA hai?
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 atha sAmAyika pratimA svarUpa prArambha : prAryA chaMda caturAttaM trisamacatuH praNAmaH sthito yathAjAtaH / sAmayiko dviniSadha, striyogazuddha strisandhyamabhivAvI // arthAt - jisake prAvartta ke cAra tritaya hai aura tInoM sandhyAtroM meM jo prabhivandanA karatA hai use sAmAyika saMjJaka tIsarI pratimA kA dhArI kahate haiM / NamokAra graMtha bhAvArtha - prabhAta, madhyAnha aura sAyaMkAla ina tInoM samaya utkRSTa chaha ghar3I, madhyama cAra ghar3I aura jaghanya do ghar3I yogyatAnusAra niyamapUrvaka niyata samaya para tathA niyata samaya taka dhyAna ke DigAne vAle kAraNoM se rahita nirupadrava ekAMta sthAna meM padmAsana yA khaDgAsana se indriyoM ke vyApAra va viSayoM se virakta hote hue mana, vacana, kAya kI zuddhatA pUrvaka sAmAyika ke yAdi panta meM cAroM dizAoM meM eka-eka namaskAra aura cAroM dizAoM meM nava NamokAra maMtra artha sahita tIna prAvarti ( donoM hAthoM kI prajali jor3akara dAhine hAtha kI ora se tIna bAra phirAnA) aura eka-eka zironati ( donoM hAtha jor3a namaskAra ) kare / tatpazcAt zarIra se nirmamatva hotA huyA sthira cisa karake sAmAyika ke vandanA Adi pAThoM kA paMca parameSThI tathA AtmA ke svabhAva vibhAvoM kA citavana aura apane prAtma svarUpa meM upayoga sthira karane kA abhyAsa kare, isa prakAra yaha sAmAyika saMjJaka tIsarI pratimA hotI hai / pratha proSadha pratimA svarUpa prArambha :-- mAryA chanda parva vineSu catuSyapi, mAse mAse svazaktimanigrahyaH / proSadhamiyama vidhAyI, praNadhipara: proSadhAnazanaH // arthAt -- jo mahIne mahIne cAroM hI paryo ke dinoM meM prapanI zakti ko na chipAkara zubhadhyAna meM tatpara hotA huA Adi granta meM proSadhapUrvaka upavAsa kare vaha proSadhopavAsa pratimA kA dhArI hai| bhAvArtha - tIsarI pratimA kA dhAraNa karane vAlA jaba pratyeka bhraSTamo caturdazI ke dina niyamapUrvaka yathA zakti jaghanya, madhyama aura utkRSTa bheda rUpa proSadhopavAsa ( eka bAra bhojana karane ko ekAzana kahate haiM sarvathA bhojana pAna kA tyAga kara denA upavAsa aura dhAraNA tathA pAraNe ke dina ekAzana karake bIca ke parva dina meM solaha pahara sarvathA cAra prakAra ke bahAra ke tyAga karane ko proSaghopavAsa kahate haiM ) kara samasta prArambha aura viSaya chor3a kaSAya kI nivRtipUrvaka dharmedhyAna meM solaha pahara vyatIta karatA hai taba use proSadhopavAsa saMjJaka caturtha pratimA kA dhArI kahate haiM / atha savisa syAga pratimA svarUpa zrAryA chanda mUla phala zAka zAkhA, kazera kaMda prasUna bojAni / nAmAniyo prasiso'yaM sacitta viratoSayAmUrtiH // artha- jo kacce mUla, phala, zAka, zAkhA, karIra ( gAMTha athavA khaira) jibhIkaMda, puSpa aura bIja nahIM khAtA hai vaha dayAmUrti sacitta tyAga pratimA kA dhArI bhAvaka hai / bhAvArtha - jaba vaha dayAlu puruSa zrI jinendra deva kI AjJA aura prANiyoM kI dayA pAlate hue dharma pAlana meM tatpara hotA huA prati kaThinatA se jItI jAne vAlI jillA indriya ko damana kara kacce mUla, phala, zAka, zAkhA, karIra, kanda, puSpa, bIja, zraprAzuka jala mAdi sacita ( jIva sahita ) padArthoM ke
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ naukAra 243 bhakSaNa karane kA svAga kara detA hai taba use sacitta tyAga nAmaka paMcama pratimA kA dhArI kahate haiM / ama divA maithuna va rAtri bhukti syAga pratimA svarUpa prAryA chanda annaM pAnaM khA, lehava nAranAtiyo vibhAvaryAm / saca rAtribhuktivirataH, samvevanukampamAnamanAH // artha-jo jIvoM para dayA rUpa citta vAlA hotA huA ala (roTI, dAla, cAvala prAdi padArtha) pAna (daSi, jala, zarbata Adi padArtha) khAca phalAda, modaka pAdi) leha (rabar3I pAdi cAdane yogya vastu isa prakAra cAra prakAra ke padArthoM ko rAtri meM grahaNa nahIM karatA hai yaha rAtri bhukti tyAga nAmaka pratimA kA dhArI hai| bhAvArya isa pratimA kA zAstroM meM do prakAra se vaNana kiyA hai| eka to kArita anumodanA se rAtri bhojana kA tyAga aura dUsare divA maithuna kA tyAga / yadyapi rAtri bhojana kA tyAga to sAticAra prathama pratimA meM ho jAtA hai aura pracura prArambha janita trasa hisA kI apekSA vrata pratimA meM hotA hai parantu yahA~ para putra, potra Adi kuTumba tathA anya janoM ke nimitta se kArita, anumodanA sambandhI jo prasicAra lagate haiM unake yathAvat tyAga kI pratijJA hotI hai aura isake atirikta isa pratimA vAlA mana, vacana, kAya, kRta, kArita praura manumodanA se diSA maithuna kA tyAga kara detA hai taba use rAtri bhukti tyAgI kahate haiN| yathokta-- manye cAhudivAbrahmavayaM, bAmazana nishish| pAlayetsa bhavetSaSThaH, zrAvako rAtri bhuktika: / / prartha pUrvokta prAzayAnusAra hai| atha brahmacarya pratimA svarUpa prAryA chaMdamalamIja malayomi, galanmalaM pUtigagdhivIbhatsa / pazyannaMgamanaMga, dviramati yo brahmacArI saH / / artha-jo mala kA bIja bhUta, mala ko utpanna karane vAle, mala pravAho, durgandhiyukta, lajjAjanaka pathanA glAniyukta aMga ko dekhatA humA kAma sevana se virakta hotA hai vaha brahmacarya nAmaka pratimA kA pArI brahmacArI hai| bhAvArtha-rAti bhukti mora diyA maithuna tyAgI strI ke zarIra ko mala kA bIjabhUta mala ko utpanna karane vAlA, mala pravAhI durgandhiyumta, lajjAjanaka jAnatA humA sva-strI tathA parastrI papIta strImAtra meM mana, bacana, kAya, kRta, kArita, anumodanA se kAma sevana tathA kAma sambandhI praticAra syAgakara brahmapayaM brasa meM prArur3ha hotA hai taba brahmacarya saMjJaka saptama pratimA kA pArI kahA jAtA hai| papapArambha syAga pratimA svarUpa-~ prAryA chandasevAkRSi vANijya, pramukhArArambhato vyapAramati / prANAnipAtahetoparyo, sAvArambhavimivRttaH //
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 gamokAra bama arthAta-jo jIva hiMsA ke kAraNa naukarI, khetI, vyApAra prAdi ke prArambha se virakta hotA hai vaha mArambha tyAga pratimA kA dhArI hai| bhAvArtha-brahmacarya pratimA dhArI jaba hisA se prati bhayabhIta hokara prArambha (jina kriyAmoM meM SaTkAya ke jIvoM kI hiMsA ho vaha prArambha hai) ko pariNAmoM meM vikalatA utpanna karane vAlA jAnakara hiMsA ke kAraNa bhUta gRha sambandhI SaTkarma va kRSi, vANijya Adi prArambha mana, vacana, kAya se tyAga kara petA hai taba use prArambha saMzaka praSTama pratimA kA pArI kahate haiN| atha paripraha virati nAma navamI pratimA kA svarUpa mAryA chanda pAhA vazaSavastuSa, mamasvamutsRjyanirmamatvarataH / svasthaH saMtoSaparaH, pricisprigrhaanirtH|| artha-jo vAhya ke daza parigrahoM meM mamatA ko chor3akara nirmamatva hotA humA mAyA prAdi rahita sthira paura santoSa vRtti dhAraNa karane meM tatpara hai vaha paricita parigraha se virakta hai| bhAvArtha--jo prArambha tyAgI mAtmahitecchuka SAmika zrAvaka rAga SAdi prAbhyantarika parigrahoM kI maMdatApUrvaka dhana-dhAnya mAdi daza prakAra ke parigraha se mamatva tyAge pratiprayojanIya zItoSNa bAdhA dUra karane nimitta vastra, jala pAtra va bhojana pAtra mAdi tumcha parigraha rakhakara poSa sabase mamatva tyAga gRhAsthAzrama kA bhAra putra, bhAI, bhatIje prAdi ko sauMpakara kSamA bhAvapUrvaka dharma sAdhana kI prAmA lekara kiMcita kAla paryanta gRha meM hI nivAsakara dharma sevana karatA hai use parigraha tyAga saMjJaka navamI pratimA kA dhArI kahate haiM / praya pramumati tyAga pratimA svarUpa varNanam : pAryA chanda - pramumatirArammevA, parigrahe hiphe krmpaa| mAsti balu tasya samadhIranumati virataH samantavyaH / / marpa-jisakI prArambha tathA parigraha meM isa loka sambandhI kAryoM meM manumati nahIM hai vaha samAna buddhi bAlA nizcaya karake anumati tyAga pratimA kA pArI mAnane yogya hai| bhAvArtha-jo parigraha tyAgI zrAvaka sAMsArika mAvadha karma vivAha mAdi yathA masi, masi, kRSi, bANijya prAdi SaT prAjIvI ko maura cUlA, cakkI mAdi paMcasUna sambandhI prArambha kriyAmoM ke karane kI mAgA, sammati nahIM detA, anumodanA nahIM karatA use samAna buddhi vAlA anumati tyAga pratimA kA dhArI kahate haiM / vaha udAsInatA pUrvaka kuTumbI janoM se pRpaka ekAnta nija sthAna caityAlaya, maTha, maNDapa tathA dharmazAlA meM nivAsa kara dharma sevana karatA humA kuTumbI athavA anya kisI sad gahasya ke bulA le jAne para unake yahAM bhojana kara pAtA hai parantu pahale se kisI kA nimantraNa (nyotA nahIM mAnatA aura apane manta rAya karma ke kSayopazama ke panusAra sarasa, birasa, khaTTA namakIna, mIThA pAdi jaisA bhojana prApta ho usase ubara poSaNa kara saMtuSTa rahatA hai| isa prakAra ke dharma sevana karane vAle gRhaspa ko dazamI pratimA vAlA anumati tyAgI kahate haiN|
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya atha viddaSTa tyAga mA svarUpaH prAryA chandagRhato munivanamitvA, gurupakanThe vratAni parigRhya / bhakSyAzanastapasya, kuSTazcelakhaNDa prH|| artha-..jo dhara se manivana ko prApta hokara guru ke nikaTa vrata dhAraNa karake tapa karatA hazrA bhikSA bhojana karatA hai yaha khaNDa vastra kA dhArI utkRSTa zrAvaka kSullaka va ahilaka (ailaka) hai| bhAvArtha-jaba anumati tyAga, zrAvaka cAritra mohanIya karma ke maMda ho jAne se paMcAcAra prApti evaM ratnatraya kI zuddhatA ke nimitta gRhabAsa tyAga bana meM jAkara guru ke nikaTa uddiSTa tyAga pratimA dhAraNa karatA hai aura apane lie kie hue bhojana, zayana, bhAsana, upakaraNa Adi kA tyAga kara denA hai use gyArahavIM pratimA vAlA uddiSTa tyAgI kahate haiN| isa pratimA kA dhAraNa karane vAlA zrAvaka muni ke samAna mana, vaca, kAya, kRta, kArita, anumodanA sambandhI dopa rahita bhikSAcaraNa pUrvaka yAcanA rahina nirdoSa zuddha prAhAra gRhasthI ne jo svataH apane lie prArambha karake banAyA ho usa hI ko grahaNa karatA hai bhojana ke lie kiso ke bulAne se nahIM jAtA kintu bhojana ke samaya gRhasthoM ke ghara jAkara unake mAMgana meM khar3e hokara apanA Agamana jatAkara yadi ve bhakti pUrvaka pAhAra karAye to AhAra karatA hai anyathA ati zIghna vahA~ ke lauTa jAtA hai aura isI prakAra se jisa gRhastha ke bhojana ho jAe vahA~ se lauTakara vana meM jA punaH dharma sevana meM sattara hotA hai| isa gyArahavI pratimA vAle uddiSTa virata dhAvaka ke do bheda hote haiM-prathama kSullaka Avaka zveta kopIna. (laMgoTI) aura or3hane ke lie eka khaMDa vastra jisase sira ke to pAMva ughar3e rahe aura pAMva Dhake to sira ughar3A rahe aura mala mUtra prAdi zArIrika azuddhiyoM ko dUra karane ke lie prAzuka jala mahita kamanDalu rakhate haiM jala pAnArtha nahIM tapA jIva dayA nimitta sthAna saMzodhana ke lie mayUra picchikA va paThana-pAThana ke lie pustaka rakhate haiM aura dAr3hI mUcha tathA sira ke bAloM ko kaicI va ustare se kisI dUsare manuSya se kaTavAte haiM, kA~kha ke bAla banabAne kA niSedha hai| dUsarA ailaka kopIna, pIchI aura kamanTalu mAtra rakhate haiM tathA gRhastha ke dvArA apane hAtha meM samarpaNa kiye hue bhojana ko zodhakara khAte haiM, thAlI prAdi kisI vartana meM nahIM yaha apane dAr3hI mUcha maura zira ke bAloM kA utkRSTa do mAsa, madhyama tIna mAsa aura jaghanya cAra mAsa meM loMca karate hai arthAta apane hAthoM se ukhAr3a DAlate haiM aura prAtma dhyAna meM sadaiva tatpara rahate haiN| udiSTa tyAgI ko zAstroM meM muni kA laghu bhrAtA kahA jAtA hai ataeva hiMsA prAdi pApoM ke pUrNa rUpa se tyAga karane rUpa pariNAmoM meM Asakta utkRSTa zrAvaka ko gyArahavIM pratimA kA abhyAsa kara anta meM avazyameva munivrata dhAraNa karane cAhiye / isa prakAra zrAvaka dharma ko pAlana karane bAle bhavya jIva yathAyogya niyama ke solahaveM svarga paryanta jAkara mahaddhika va indrAdika ucca padastha deva hote haiN| yathoktaM dharma saMgraha zrAvakAcAreeSa niSThAparo macyo,niyamena surAlapam / gacchatyacyutaparvataM kramazaH zivamaMdiram ! artha-isa prakAra niSThA (pratimAnoM ke pAlana) meM tatpara yaha bhadhyAtmA niyama se acyuta vimAna paryaMta jAtA hai aura krama se mokSa ko prApta hotA hai / kyoMki jisa jIva ke devAyu ke atirikta anya
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 NamokAra praya Ayu bandha ho jAtA hai usake pariNAmoM meM dezavata dhAraNa karane kI ruci aura anuSThAna karane yogya zuddhatA utpanna hotI hI nhiiN| nAraNa zAma kA bhavya jIvoM ke nimama pUrvaka kalpavAsI devAyu kA hI bandha hotA hai mataeva vratI zrAvaka nizcaya se deva paryAya pA vahAM se caya madhya loka meM kAnti, pratApa, vIrya, kIrti, kula vRddhi, vijaya vibhava kA madhipati ho mAMDalika, cakavartI prAdi utkRSTa pada pAkara munizrata dhAraNa kara niSkarma hokara anantakAla sthAyI mokSapada ko prApta hote haiM / / iti ekAdaza pratimA svarUpa / aya sAdhaka zrAvaka varNana prArambha :vehAhAre hitatyAgAt, dhyAnazuddha yAsmazodhanam // yo joSitAM te saMprItaH, sAdhayatyeSa sAdhakaH // prArtha---jo pratI zrAvaka zarIra bhogoM se nirmamatva hokara cAra prakAra ke prAhAra kA tyAga kara mana, vacana, kAya kI kriyAoM ke niroSa se utpanna hue grAdra raudra rahita ekAgra ciMtA nirodha rUpa vizuddha dhyAna se maraNa ke antima samaya meM jo apane caitanya svarUpa prAtmA ko zuddha karatA hai , arthAta moha, rAga dveSa ko chor3akara jo apanI AtmA ke dhyAna karane meM tallona hai usako sAdhaka zrAvaka kahate haiM / bhAvArtha jo atI zrAvaka sallekhanAmaraNa karane kA utsAhI, viSaya kaSAyoM ko maMdatApUrvaka yathAsaM yathAsaMbhava apanI padavI arthAta samaya pAlana karane ke pratimA Adi sthAnoM ko samyaka prakAra pAlana karatA hai tathA jo zrAvaka anivArya upAya rahita upasarga pAne para, bur3hApA pAne para va asAdhya roga hone para pAtma kalyANa ke lie sAMsArika zarIra bhogoM se virakta hokara rAga dveSa sambandha aura bAhya prAbhyantara parigraha ko tyAgakara arthAta apanI prAtmA se pRthaka para padArthoM se mamatva (moha) tyAgakara zAMta pariNAma yukta apane paura utsAha ko pragaTa karake saMsAra ke dukha rUpI saMtApa ko dUra karane vAle amRta ke samAna jina zruta ke pAThoM kA paThana, zravaNa karatA huA vilkula krama-krama se prAhAra, dugdha Adi kA tyAga kara, mana, vacana, kAya kI ekAgratA se zAMta pariNAma yukta paramAtmA va svAtmA kA citavana karate hue zarIra rUpa gRha kA tyAga karatA hai use sAdhaka zrAvaka kahate haiM / yathoktaM dharma saMgraha zrAvakAcAre zosante sannyAsamAdAya, svAtmAnaM zodhayedi / sabA sASamamApannaH sAdhakaH zrAvako bhavet // prarSa-jo naiSThika zrAvaka maraNa samaya meM sanyAsa ko grahaNa karake yadi apanI pAtmA ko zuva kare to usa samaya sAdhana dazA ko prApta hotA huA dhAvaka sAdhaka kahA jAtA hai| iti sAdhaka zrAvaka varNanam / atha lokaadhikaarH| loka svarUpa varNanaHisa manantAnanta prAkAza ke bIcoM bIca anAdi nidhana ghanodadhi vAtavalaya, dhana vAtavalaya aura tanuvAtavalaya nAmaka tIna vAtavalayoM se veSThita (ghirA huA) AkAza ke pradezoM meM nirAdhAra loka sthita hai| vAstava meM to loka eka hI hai parantu vyavahAra meM urva (Upara) kA madhya (bIca kA) bheda karake loka ko tIna loka rUpa kahate haiM / yaha loka nIce se sAta rAjU caur3A aura sAta ho rAjU lambA hai aura Upara se eka rAjU caur3A paura sAta rAjU lambA hai| madhya meM se kahIM ghaTatA humA jisa prakAra manuSya apane
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 247 donoM hAtha kamara para rakhakara paira ghor3e karake khar3A ho jAe usa prAkRti ke sadRza nIce se Upara taka tInoM loka caudaha rAjU UMce haiN| isa kA vizeSa isa prakAra jAnanA ki loka ko moTAI uttara aura dakSiNa dizA meM sarvatra sAta rAjU hai / caur3AI pUrva aura pazcima dizA meM mUla meM sAta rAjU hai| phira Upara ko kramazaH ghaTatA-ghaTatA sAta rAjU kI UMcAI para madhya loka meM eka rAjU caur3AI aura phira anukrama se bar3hatA-bar3hatA sAr3he tIna rAjU kI UMcAI para arthAt prathama sAta rAjU milAkara ye sAr3he dasa rAjU kI UMcAI para brahma loka (pAMcarcA svarga) ke pAsa pAMca rAjU caur3A hai phira paMcama svarga se kamazaH ghaTatAghaTatA pauvaha rAjU kI UMcAI para arthAt anta meM eka rAjU caur3A hai aura u tathA aghodizA meM UcAI baudaha rAjU hai| rAjU kA pramANaH - isa madhya loka meM (jise loga pRthvI kahate haiN| paccIsa kor3A-kor3I uddhAra palya ke jitane samaya hote haiM utane hI dvIpa samudra eka-dUsare ko valayAkAra ghere hue haiM / ina sabake bIca meM jambU dvIpa eka lakSa yojana vyAsa lie golAkAra hai / isako mere hue lavaNa samRdra do lAkha yojana caur3A hai| isa prakAra duganI-duganI caur3AI lie saba dvIpa samudra haiM / jitanA lambA kSetra saba dvIpa samudroM kA donoM tarapha kA ho vaha hI rAjU kA pramANa hai kyoMki madhya loka eka rAjU pUrva-pazcima hai / isako dUsare prakAra se aise bhI kaha sakate haiM ki koI deva pahale samaya eka lAkha yojana, dUsare samaya do lAkha yojana gamana kare, isa prakAra prati samaya duganA-duganA gamana karatA huprA aDhAI sAgara arthAt paccIsa kor3A-kor3o uddhAra palya ke jitane samaya hoM utane samaya paryanta barAbara calA jAe taba prAdhA rAjU ho, ise dviguNA karane se jo kSetra ho vahI eka rAjU kA pramANa hai / iti / / ghanodadhi vAtavalaya, ghana vAtavAlaya aura tanuvAtabalaya ye tIna vAtabalaya jaise vRkSa ke sarvatra chAla lipaTI hotI hai athavA zarIra ke apara sarvAMga cAma hotI hai aise tIna loka ko tIna vAtavalaya sarvatra beSTita kie hue haiM / vahA~ ghanodadhi vAtavalaya jala aura jala pavana mizrita hai / dUsarA ghana vAtavalaya adhika pavana kA hai aura tIsarA tanuvAtavalaya alpa pavana kA hai| vAsavalayoM kI moTAI kA varNana loka ke nIce se lekara eka rAjU kI UMcAI paryanta tInoM bAtavalayoM kI moTAI bIsa-bIsa hajAra yojana kI hai / tInoM moTAI jor3akara sATha hajAra yojana huii| isase Upara madhyaloka paryana ghanodadhi vAta sAta yojana kA, dUsarA ghanavAta pAca yojana kA aura tanuvAtavalaya kI cAra yojana kI moTAI hai| aise tInoM vAtavalaya solaha yojana ke moTe madhya loka paryanta cale Ae haiM aura madhya loka ke pArzvabhAga meM pahalA dhanodadhi vAtavalaya ca yojana kA, dUsarA ghana vAtavalaya cAra yojana kA, tIsarA tanu vAtavalaya tIna yojana kA aise bAraha yojana ke moTe haiN| __ pradhAnoka meM paMcama svarga paryanta pahalA ghanodadhi vAtavalaya sAna yo nana dUsarA ghana vAtavalaya pAMca yojana kA aura tIsarA tanu vAtavalaya cAra yojana kA aise tInoM so naha yojana ke moTe haiM aura paMcama svarga se loka ke Upara anta paryanta ghanodadhi vAtavalaya pAMca yojana kA, dUsarA dhana vAtavalaya cAra yojana kA aura tIsarA tanu vAtavalaya tIna yojana kA aise tInoM bAraha yojana ke moTe haiM aura loka ke zIza para ghanodadhi vAta kI moTAI do koza kI, ghana vAta kI moTAI eka koza kI aura tIsare tanu vAta kI bhoTAI paune solaha sau dhanuSa kI hai / saba loka ko pahale ghanodadhi vAtavalaya ne gherA hai, ghanodadhi vAta
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 NamokAra graMtha valaya ko ghana pAta me aura ghana vAta ko tanu vAta ne gherA hai| aise tIna vAtAvalayoM se veSTita anantAnanta AkAza ke bIcoM-bIca anAdi nidhana tIna sau teMtAlIsa ghana rAjU pramANa puruSAkAra (jisa prakAra manuSya apane donoM hAtha kamara para rakhakara paira ghor3e karake khar3A ho Ae usa prAkRtivAlA) loka sthita hai| isa loka ke bilakula madhya caudaha rAjU U~cI, eka rAjU caur3I, eka rAjU lambI caukora stambhAkAra asa nADI hai| isako trasa nAhI isa kAraNa se karate haiM ki sthAvara jIva to asa nADI ke bAhara bhI tInoM lokoM meM bhare hue haiM parantu asa jIva deva, nArako, manuSpa, pazu, pakSI, kITa, pataMga prAdi tathA jalacara: mIna, matsya Adi asa nAr3o ke bAhara koI nahIM hai| isI kAraNa yaha trasa nAr3o kahalAtI hai aura na koI jIva trasa nAr3I se bAhara hI jA sakatA hai kintu upapAda aura maraNAntika samudghAta vAle trasa tayA kevala sAmudAsa vAle bhIga nAhI yAhara kadAcit rahate haiN| vaha isa prakAra se ki loka ke antima vAtavalaya meM sthita koI jIva maraNa karake vigraha gati dvArA prasanAtI meM zrasa paryAya se utpanna hone vAlA hai vaha jIya jisa samaya meM maraNa karake prathama samaya meM mohA letA hai usa samaya meM isa paryAya ko dhAraNa karane para bhI asanAlI ke bAhara rahatA hai isIlie upapAda kI apekSA trasa jItra asa nAr3I ke bAhara rahatA hai isa prakAra asa nAlI meM sthita kisI trasa ne mAraNAMtika rAmuddhAta ke dvArA asa nAlI ke bAhara ke pradezoM kA sparza kiyA kyoMki usako maraNa karake vahIM para utAnna honA hai to usa samaya meM bhI asa jIva kA astitva asanAlI ke bAhara pAyA jAtA hai| isI prakAra jaba kevalI ke kevala samudghAta ke dvArA nAlI ke bAhya pradezoM kA sparza karate haiM usa samaya meM bhI ama nAlI ke bAhara usa jIva kA sadbhAva pAyA jAtA hai parantu ina tIna kAraNoM ke atirikA vasa jIva asa nAlI ke bAhara kadApi nahIM jA sktaa| caudaha dhana rAjU meM asa nAlI hai usameM nIce nigoda meM eka rAjU meM tathA sarvArtha siddhi se Upara sa jIvaM nahIM hai| bAkI kucha kama teraha rAja basa nAlI meM zrasa jIva bhare hue haiM aura sthAvara bhI bhare hue haiM aura tIna sau unatIsa dhana rAjU meM sthAvara loka hai| aise saba tIna sau tainAlIsa ghana rAjU meM loka hai| eka rAja laMbe, eka rAja caur3e aura eka rAja UMce ko ghana rAja kahate haiN| yadi isa loka ke aise-aise khaMDa-khaMDa banAe jAe to samasta tIna sau tenAlIsa khaMDa hote haiM jaise sAta rAja cauDAI noce, eka rAja cauDAI madhyaloka meM, donoM kA jor3a pATha rAz2a huA / isake prAdhe cAra ko sAta rAjU lambAI sAta rAjU UcAI se guNA karake-44747 = 166 ghana rAjU adhaH loka huA / phira eka rAjU madhya loka kI caur3AI meM pAMca rAjU brahma svarga ke pAsa kI caur3AI jor3I to chaha rAjU huI / isakI AdhI tIna rAjU ko sAr3he tIna rAja UMcAI sAta rAjU lambAI se guNAkara--3 x 3347-733 sAr3he tihattara rAjU hue| itanA hI ghanaphala brahma svarga se siddhazilA taka huA to madhya loka se paMcama svarga taka kA paMcama svarga se siddhAlaya taka kA donoM ghanaphala jor3a kara eka sau saMtAlIrA panaphala huaa| aise 166+ 147== saba tIna sau teMtAlIsa ghana rAjU hue| iti lokasvarUpa varNanam / praya aghaHloka vivaraNa prArambha meru ke nIce adhaH loka meM kramazaH eka ke nIce dUsarI, dUsare ke nIce tIsarI, isI prakAra nIce-nIce ratnaprabhA (dharmA) 1, zarkarAprabhA (vaMzA) 2, bAlukAprabhA (meghA) 3, paMkaprabhA (aMjanA) 4, ghUmaprabhA (ariSTA) 5, tamaHprabhA (maghavI) 6. mahAtamaH prabhA (mAghabI) 7, aise nArakiyoM ke nivAsa sthAna sAta bhUmiyAM haiN| ratnaprabhA Adi bhUmiyoM ke nAma to guNoM ke anusAra haiM aura gharmA, baMzA rur3hi nAma
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha 24 jAnane cAhie / prathama naraka ratnaprabhA vA dharmA bhUmi kI moTAI eka lAkha prassI hajAra yojana hai / usake tIna bhAga haiM -una meM se solaha yojana moTA pahalA vara bhAga hai usameM citrA, banA, baiDUrya mAdi eka-eka hamAra yojana ko moTI solaha pRthvI haiN| inameM se Upara nIce kI eka-eka hajAra yojana kI do pRthvI chor3akara bIca kI caudaha hamAra yojana moTI aura eka rAjU lambI-caur3I pRthvI meM kinnara, kiMpuruSa, mahoraga, gandharva, yakSa, bhUta aura pizAca ina sAta prakAra ke vyaMtara devoM ke tathA nAgakumAra, vidyutakumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAtakumAra, stanitakumAra udadhikumAra, dvIpakumAra, dipakumAra ina nava prakAra ke bhavanavAsI devoM ke nivAsa sthAna hai / kharabhAga ke nIce caurAsI hajAra yojana moTA paMka bhAga hai usameM prasurakumAra aura rAkSasoM ke nivAsa sthAna hai / pAtAla loka meM jo sAta kor3I bahattara lAkha prakRtrima jina mandira kahe haiM unakI saMkhyA prasurakumAra nAmaka devoM ke bhavana meM causaTha lAkha, nAgakumAra devoM ke bhavana meM caurAsI lAkha, vidyutkumAra devoM ke bhavana meM chihattara lAkha, suparNakumAra devoM ke bhavana meM bahattara lAkha, agnikumAra devoM ke bhavana meM chihattara lAkha, vAtakumAra devoM ke bhavana meM prayANaveM lAkha, stanitakumAra devoM ke bhavana meM chihattaralAkha binamandira haiN| udadhikumAra devoM ke bhavana meM chihattara lAkha, dIpakamAra devoM ke bhavana meM chihattara lAkha aura dikkamAra devoM ke bhavanoM meM bhI chihattara lAkha jina mandira haiN| isa prakAra prAnandakanda zrI jinendra devAdhideva ke dasa prakAra bhayanavAsI saMJcakadevoM ke bhavanoM meM samasta sAta kor3I bahattara lAkha akRtrima jina caityAlaya haiN| una caityAlaya sthita jina pratimAnoM ko mana, vacana, kAya se merA bArambAra namaskAra ho / iti| paMka bhAga ke nIce assI hajAra yojana moTA abahula bhAga hai / usa meM prathama naraka hai / sarva naraka pRthviyoM kI bhUmi sthAna paraloka ko lambAIcaur3AI ke samAna lambI-caur3I hai / avyahula bhAga meM eka-eka hajAra yojana Upara-nIce moTAI chor3akara aThahattara hajAra yojana kI moTAI meM teraha pAthar3e aura tIsa lAkha bila haiM / 1 / dUsarA naraka zaka rAprabhA yA baMzA kI bhUmi battIsa hajAra yojana moTI hai / nIce-Upara eka-eka hajAra yojana moTAI chor3a kara tIsa hajAra yojana kI moTAI meM gyAraha pAthar3e pora paccIsa lAkha vila haiN|2| tIsare naraka bAlukA prabhA vA meghA kI bhUmi aThAIsa hajAra yojana moTI hai / Upara nIce ekaeka hajAra yojana moTAI chor3akara chabbIsa hajAra yojana kI moTAI meM nau pAthar3e aura pandraha lAkha bila haiN| 3 / cauthA naraka paMka prabhA vA aMjanA kI bhUmi caubIsa hajAra yojana moTI hai| Upara nIce ekaeka hajAra yojanaM moTAI chor3akara bAIsa hajAra yojana moTAI meM sAta pApar3e aura daza lAkha bila hai|4| pAMcavA naraka dhUmaprabhA vA mariSTA kI bhUmi bIsa hajAra yojana moTI hai| Upara nIce ekaeka hajAra yojana moTAI chor3akara prahAraha hajAra yojana moTAI meM pAMca pAthar3e mora tIna lAkha bila chaThA naraka tamapramA vA madhavI kI bhUmi solaha hajAra yojana moTI hai| Upara-nIce eka-eka hajAra yojana moTAI chor3akara caudaha hajAra kI moTAI meM tIna pAthar3e aura pAMca kama eka lAkha dila sAtayAM naraka mahAnamaprabhA vA mAdhavI kI bhUmi pATha hajAra yojana moTI hai / Upara nIce manu
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ bratkAra graMtha mAna se do-do hajAra yojana moTAI chor3akara cAra hajAra yojana moTAI meM eka pAthar3A aura pAMca bila haiM / 7 / 250 pAthar3oM ke nAma pratarava pAthar3A vaha sthAna hai jisameM bila aura upajane ke sthAna hote haiM jaise timaMjale makAna meM tala ke Upara tIna chateM hotI hai usI prakAra pAthar3e jAnane caahie| chatakI moTAI ke sadRza pAyar3e bila hote haiM vaise pAthar3oM meM nArakiyoM ke bila jAnane pAthar3oM meM tala Upara prantarAla hai| prathama naraka meM jo (2) niraya, (3) raurava, (4) bhrAMta, (5) udbhrAMta' (6) sambhrAMta ( 7 ) asambhrAMta, (6) vibhrAMta ( 8 ) tRsta, (10) tRSita, (11) vakrAnta, (12). ra pAtaka meM haiM / kI moTAI jAnanI caahie| jaise chata meM cUhoM ke cAhie, jaise chata prati chata antarAla hai vaise hI teraha pAyar3e haiM unake nAma ye haiM - ( 1 ) sImaMtaka, aura (10) tila dUsare naraka meM ( 1 ) tanaka, ( 2 ) stanaka, (3) banaka, (4) manaka, (5) khaMDA, (6) khaMDikA (7) jihvA, (8) jilhnaka, (9) laukikA, (10) lolavatsa, (11) stana lolakA nAmaka ye gyAraha pAthar3e jAnane cAhie / tIsare naraka meM ( 1 ) tapta, (2) tapita, (3) tapana, ( 4 ) tApana, (5) nidAgha, (6) ujvalita, (7) prajvalita, (8) saMlita, (6) sapakulita nAmaka ye nava pAthar3e haiM / cauthe naraka meM (1) ra (2) mArA, (3) tArA, (4) carcA, (5) tamakI, (6) ghAga, (7) ghaNTA nAmaka ye sAta pAthar3e pAMcave naraka meM ( 1 ) tamakA, (2) bhramakA, (3) rupakA, (4) makSedrA, (5) tamikA nAmaka ye pAMca pAthar3e haiN| chaThe naraka meM (1) hima (2) vardali, (3) tahtrakA nAmaka ye tIna pAyar3a haiN| sAtaveM naraka meM apratiSThita nAmaka eka hI pAthar3A hai| sAloM narakoM meM sarva unnacAsa pAthar3e hue 1 pratyeka pAthar3a meM bIcoM-bIca eka indraka bila hai / dazoM dizAoM meM zreNI vaddha paMkti rUpa bila haiM aura sarvatra tArAgaNoM ke sadRza phaile hue prakIrNaka bila haiM / biloM kI saMkhyA - pratyeka pAthar3e ke madhya meM indraka bila hai / usake pUrva, dakSiNa, pazcima, uttara dizAoM meM aura IzAna, Agneya, naiRtya aura vAyavya vidizAoM meM zreNIbaddha bila isa krama se haiN| prathama naraka ke prathama pAtha kI cAroM dizAoM meM unacAsa unavAsa aura vidizAoM meM ar3atAlIsa ar3atAlIsa haiM prata cAroM dizAnoM ke eka sau chiyAnaveM aura vidizAoM ke 162 hue / sarva prathama pAthar3e ke tIna sau maThThAsI zreNI baddha bila hue| zrAkrama se nIce ke pratyeka dizA pAthar3e vidizA Adi meM eka-eka kama hone se dizaH vidizAoM meM cAra-cAra aise pratyeka meM prAThA kama hai yahA~ taka ki unazvAsaveM pAtha meM pratyeka dizA meM to eka-eka hai parantu vidizAoM meM eka bhI nhiiN| isa krama se dUsare pAthar3e kI dizAoM meM bhar3atAlIsa, vidizAoM meM saMtAlIsa aise cAroM dizAoM meM samasta tIna sau prassI zreNI baddha bila haiM, aise hI tIsare pAthar3e meM tIna sau bahattara cauthe pAthar3e meM tIna sau causaTha pAMcaveM pAthar3e meM tIna sau chappana, chaThe pAthar3a meM tIna sau ar3atAlIsa, sAtaveM pAthar3a meM tIna sau cAlIsa prAThaveM pApar3a meM tIna so battIsa, naveM pAthar3e 1
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 251 meM tIna sau cIbosa, dasaveM pApar3e meM tIna sau solaha, gyArahaveM pAtha meM tIna sau prATha, bArahaveM pAyar3a meM tIna sau terahaveM pAyar3a meM do sau bANa haiM / 1 aise sarvaprathama naraka ke pAthar3e meM cAra hajAra cAraso caubIsa zreNIvaddha bila haiN| dUsare naraka ke prathama pAthar3a meM do sau caurAsI, dUsare pAthar3e meM do sau chihattara, tIsare pAthar3a meM do sau ar3asaTha cauthe pAthar3e meM do sau sATha pA~caveM pAthar3a meM do sau bAvana, chaTheM pAthar3a meM do sau cavAlIsa, sAtaveM pAthar3e meM do sau chattIsa ATha pAthar3e meM do sau aThAIna, naveM pAthar3e meM do sau bIsa dasaveM pAyar3a meM do sau bAraha. gyArahaveM pApar3a meM do sau cAra aise dUsare naraka meM sarvazreNI vRddha bila do hajAra chaha sau caurAsI hai| tIsare naraka ke prathama pAthar3a meM sarva bila eka sau chiyAnaveM, dUsare pAthar3e meM eka sau maThThAsI, tIsare pAthar3e meM eka sau prassI, cauthe pAthar3e meM eka sau bahattara pAMcava pAthar3a meM eka sau causaTha, chaThe pAthar3e meM eka sau chappana, sAtaveM pAthar3e meM eka sau ar3atAlIsa, AThaveM pAthar3e meM eka sau cAlIsa, nave pAthar3e meM eka sobatIsa - aise tIsare naraka meM sarva zreNIvaddha bila eka hajAra cAra sau chihattara hue / cauthe naraka ke prathama pAthar3e meM sarva zreNI vaddha bila eka sau caubIsa, dUsare pAthar3a eka sau solaha tIsare pAthar3e meM eka sau grATha, cauthe pApar3a meM sI, pA~caveM pAthar3a meM bANaveM, chaThe pAyar3a meM caurAsI aura sAtaveM pAthar3e meM chihattara bila haiM aise cauthe naraka meM sarva zreNI vaddha sAta sau bila haiN| pAMcaveM naraka ke prathama pApar3e meM sarvazreNIbaddha bila ar3asaTha haiM, dUsare pAthar3e meM sATha, tIsare bAthar3e meM bAvana, cauthe pAthar3e meM bavAlIsa aura pAMcaveM meM chattIsa haiM zrataH pAMcaveM naraka meM sarvazreNIvaddha bila 260 haiM / chaThe naraka ke prathama pAthar3e meM sarvazreNIbaddha bila aThThAisa dUsare pAthar3e meM bIsa auaura tIsare pAthar3e meM bAraha haiN| chaTheM naraka meM sarvazreNIbaddha bila sATha haiN| sAtaveM naraka meM pAyar3A eka hI haiM aura bila zreNISaddha, cAroM dizAoM meM to cAra haiM parantu vidizAoM meM nahIM hai| isase sAtaveM naraka meM sarvazreNIvaddha bila cAra hI haiN| sAtoM naraka ke sarvazreNIvaddha bila nau hajAra chaha sau cAra jAnane cAhie / iti bila saMkhyA / mAge sAtoM narakoM ke sarva biloM kA saMkSepa meM vivaraNa likhate haiN| prathama naraka se cauthe naraka taka ke sarva bila aura pAMcaveM naraka ke tIna cauthAI bila mahAuSNa (garma ) haiN| pAMcaveM naraka ke eka cauthAI bila aura chaTheM sAtaveM narakoM ke sarvaM vila mahAzIta (mahA ThaMDe ) hai| prathama naraka meM teraha bila indraka, cAra hajAra cAra sau bIsa bila zreNIbaddha aura unatIsa lAkha pinyAnaveM hajAra pAMca sau sar3asaTha vila prakIrNaka (paMkti rahita jahA~-tahA~ phaile hue) haiM / idraka bila saba saMkhyAta yojana vistAra ke haiN| zreNIvaddha saba prasaMkhyAta yojana vistAra ke haiM aura prakIrNaka saMkhyAna zrasaMkhyAta yojana vistAra ke haiN| pA~ca lAkha ninyAnaveM hajAra nau sau sattAsI prakIrNaka aura teraha iMdraka ye chaha lAkha saMkhyAta yojana vistAra ke aura prakIrNaka teIsa lAkha picyANaveM hajAra pA~ca sau assI tathA zreNIbaddha cAra hajAra cAra sau bIsa ye caubIsa lAkha bila asaMkhyAta yojana ke vistAra ke haiM / sarva tIsa lAkha bila hai / dUsare naraka meM gyAraha bila indraka, do hajAra chaha sau caurAsI bila zreNI vaddha aura caubIsa lAkha satANaveM hajAra tIna so pA~ca bila prakIrNaka haiM unameM se gyAraha indraka aura cAra lAkha ninyAnaveM
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 NamokAra graMtha hajAra nau sau navAsI prakIrNaka bila-ye pAMca lAkha bila saba saMkhyAta yojana.vistAra ke haiM aura do hajAra chaha sau caurAsI bila zreNI vaddha aura unnIsa lAkha sattANa3 hajAra tIna sau solaha bila prakIrNaka, ye bIsa lAkha bila asaMkhyAta yojana vistAra ke haiN| sarva paccIsa lAkha bila hue| tIsare naraka meM nava vila indraka, eka hajAra cAra sau chihatara bila thegovaddha aura caudaha lAkha machANaveM hajAra pA~ca sau pandraha bila prakIrNaka haiM unameM se nau indraka aura do lAkha ninyANaveM hajAra tI sau ikyANave bila prakIrNaka --ye tIna lAkha to saMkhyAta yojana vistAra ke haiM aura eka hajAra cAra sau chihattara vila zreNIvaddha aura gyAraha lAkha aThThAna hajAra pA~ca sau caubIsa bila prakIrNaka - ye bAraha lAkha bila asaMkhyAta yojana vistAra ke haiN| saba pandraha lAkha bila haiN| bothe naraka meM sAta vila indraka, sAta sau bila zreNI paddha aura nau lAkha ninyANaveM hajAra do sau taresaTha bila prakIrNaka haiM unameM se sAna cila indraka aura eka lAkha ninyANa3 hajAra nau sau tirANaveM bila prakIrNaka-sava do lAkha to saMkhyAta yojana vistAra ke haiM aura sAta sau bila zreNI vaddha aura sAta lAkha ninyANaveM hajAra tIna sau bila prakIrNaka--saba pATha lAkha bali prasaMkhyAta yojana vistAra ke haiN| saba daza lAkha bila haiN| pAMcaveM naraka meM pAMca bila indraka, do sau sATha bila zreNovaddha aura do lAkha ninyANave hajAra sAta sau paiMtIsa bila prakIrNaka haiN| inameM se pAMca bila iMdraka, unasaTha hajAra nau sau piccANaveM bila prakIaMka - ye sATha hajAra bila to saMkhyAta yojana vistAra ke haiM aura do sau sATha bila govaddha aura do lAla unatAlIsa hajAra sAta sau cAlIsa bila prakIrNaka-saba do lAkha cAlIsa hajAra bila asaMkhpAta yojana vistAra ke haiM / saba tIna lAkha cila haiN| chaThaveM naraka meM tIna vila iMdraka sATha yila zreNIbaddha aura ninyANace hajAra nau sau battIsa bila prakIrNaka haiM unameM se tIna bila indraka, unnIsa hajAra nau sau chayAnaveM vila prakIrNaka-saba unnIsa hajAra nau sau nimyANaveM vila to saMpAta yojana vistAra ke haiM aura sATha bila zreNIbaddha aura unahattara hajAra nau so chattIsa vila prakIrNaka - sarva unahattara hajAra nau sau chayAnaveM bila asaMkhyAta yojana vistAra ke haiN| sarva ninyANabeM hajAra nau sau picyANa haiN| sAtaveM naraka meM eka bila indraka saMkhyAta' yojana vistAra kA, cAra bila zreNIvara asaMkhyAta yojana vistAra ke haiN| sarva pAMca bila haiN| indraka diloM ke vistAra kA varNana : indraka bila jo saMkhyAta yojana vistAra ke kahe gae haiM unakA vistAra isa prakAra hai| prathama indraka bila paiMtAlIsa lAkha yojana hai prathama naraka ke prathama indraka bila kA vistAra paiMtAlIsa lAkha yojana, dasare kA caurAsI lAla pATha hajAra tIna sau tetIsa aura eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, tIsare kA tetAlIsa lAkha solaha hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tIna bhAga meM se do bhAga adhika yojana, cauthe kA vayAlIsa lAkha paccIsa hajAra, yojana, pAMcaveM kA ikatAlIsa lAkha tetIsa hajAra tIna sau taitIsa aura eka yojana ke tona bhAga meM se eka bhAga adhika chaThe kA cAlIsa lAkha ikatAlIsa hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tIna bhAga meM se do bhAga adhika yogana, sAtave kA unatAlIsa lAkha pacAsa hajArayojana, pAThaye kA pratIsa lAkha paThAvana hajAra tIna sau tetIsa mora eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, narve kA seMtIsa lAkha chayAsaTha hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tIna
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ posAra va bhAga meM do bhAga adhika yojana, dasarve kA chattIsa lAkha picahattara hajAra yojana, gyArahaveM kA paitIsa lAkha tirAsI hajAra tIna sau seMtIsa aura eka yojaga ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, bArahaveM kA cautIsa lAkha ikyAnaveM hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tona bhAga meM se do bhAga adhika yojana, terahaveM kA cautIsa lAkha yojana hai / ye prathama naraka ke indraka viloM kA vistAra hai| dUsare naraka ke prathama indraka bila kA vistAra tetIsa lAkha pATha hajAra tIna sau tetIsa aura eka yojana ke sIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, dUsare kA battIsa lAkha solaha hajAra chahasI chayAsaTha aura eka yojana ke tIna meM se do bhAga adhika yojana. tIgare kA ikatIsa lAkha paccIsa hajAra yojana, cauthe kAhIsa lAkha tIsa hajAra tIna sau teMnIsa aura eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, pAMcaveM kA unanIsa lAkha ikatAlIsa hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tIsare bhAga meM se do bhAga bhatrika yojanA, chaThe kA aTThAIsa lAgya pacAsa hajAra yojana, sAsaveM kA sattAIsa lAkha praThyAvana hajAra tIna sau tetIsa aura eka pojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, pAThaveM kA chachalIsa lAkha chayAsaTha hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tIna bhAga meM se do bhAga adhika yojana, naveM kA paccIsa lAkha picahattara hajAra yojana, dasaveM kA caubIsa lAkha tirAsI hajAra tIna sau teMtIsa aura eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, gyArahaveM kA teIsa lAkha imANaveM hajAra chaha sau chayAsaTha aura eka yojana ke tIna bhAga meM se do bhAga adhika yojana-yaha dUsare naraka ke indraka biloM kA vistAra hai| tIsare naraka ke prathama indraka bila kA vistAra teIsa lAkha yojana, dUsare kA bAIsa lAkha, pATha hajAra tIna sau tetIsa aura eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, tIsare kA isakIma lAkha solaha hajAra chaha sau chayAsaThaura eka yojana ke tIna meM se do bhAga adhika yojanA, paudhe kA bIsa lAkha paccIsa hajAra yojana, pAMcaveM kA unnIsa lAkha tetIsa hajAra tIna sau tetIsa aura eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, chaThe kA (18416661) yojana, sAtave kA (1750000) yojana, prAThaveM kA (1658333) yojana, naveM kA(15666666) yojana-yaha tIsare naraka ke indraka biloM kA vistAra hai| dhauthe naraka ke prathama indraka bila kA vistAra (1475000) yojana, dUsare kA(1383333) yojana, tIsare kA 1261666.) yojana cauthe kA / 1200000) yojana, pauSa kA (11083333) yojana, chaThe kA (1066661) yojana, sAtaveM kA (625000) yojana-yaha cauthe naraka ke indraka biloM kA vistAra hai| pAMcaveM naraka ke prathama indraka bila kA vistAra(8333331) yojana, dUsare kA (741666) yojana, tIsare kA (650000) yojana, cauthe kA pAMca lAkha maThAvana hajAra tIna sau tetIsa aura eka yojana ke tIna bhAga meM se eka bhAga adhika yojana, pAMcave kA (466666) yojana,-yaha pAMcave naraka ke indraka biloM kA vistAra hai| chaThe naraka ke prathama indraka bila kA vistAra tIna lAkha picahattara yojana, dUsare kA (2833333)yojana, tIsare kA (161666)yojana- yaha eka ke indraka biloM kA vistAra hai| sAtaveM naraka kA indraka bila (100000) yojaga vistAra kA hai| sanApto'yaM indraka bila vistAraH /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 NamokAra prema atha naraka biloM kI U~cAI kA varNana :biloM ke bhItara dharatI se chata taka kI polAI ko biloM kI UMcAI kahate haiN| prathama naraka ke indraka bila eka koza, zreNI vaddha koza prakIrNaka; koza U~ce haiN|| dUsare naraka meM indraka biloM kI U~cAI Deta koza, zreNIvana biloM kI U~cAI do koza aura prakIrNaka biloM kI U~cAI sAr3he tIna ko hai| ___ tIsare naraka meM indraka biloM kI U~cAI do koza, zreNIvaddha biloM kI UMcAI 21 koza aura prakIrNaka biloM kI U~cAI 4 koza hai| cauthe naraka meM indraka biloM kI U~cAI par3hAI koza, zreNIvaddha koza biloM kI U~cAI.3 koza paura prakIrNaka biloM kI U~cAI 51 koza hai| pAMcaveM naraka meM indraka diloM kI U~cAI tIna koza, zreNIvaddha biloM kI UMcAI cAra koza paura prakIrNaka biloM kI U~cAI sAta koza hai| chaThe naraka meM indraka biloM kI U~cAI sAr3he tIna koza, zreNIvakha biloM kI U~cAI 4 koza paura prakIrNaka biloM kI U~cAI koza hai| sAtaveM naraka meM indraka biloM kI U~cAI pAra koza, zreNIvaddha biloM kI UMcAI 51 koza maura prakIrNaka biloM kI U~cAI koza hai| iti / atha maraka ke pAyamoM kA pAyu varNana prathama naraka ke prathama pAthar3e meM jaghanya mAyu daza hajAra varSa aura utkRSTa prAyu nabbe hajAra varSa kI hai| dUsare pAthar3e meM nabbe lAkha varSa, tIsare pAthar3e meM pasaMkhyAta kohi pUrva hai, cauthe meM sAgara kA dasavAM bhAga, pAMcaveM meM sAgara kA pAMcavA bhAga, chaThe meM . sAgara, sAtaveM meM 3 sAgara, pAThaveM meM parza sAgara, naveM meM sAgara, dazaveM meM 6 sAgara, gyArahaveM meM sAgara, bArahaveM meM ,. sAgara, terahaveM meM eka sAgara kI bhAyu hai| dUsare naraka ke prathama pAthar3e meM , sAgara, dUsare meM 14, sAgara, tIsare meM 13, sAgara, cauthe meM 16, sAgara, pAMcaveM meM 1, sAgara, chaThe meM 21, sAgara, sAtaveM meM 22, sAgara, pAThave meM 21, sAgara, naveM meM 26, sAgara, dazaveM meM meM 26, sAgara, aura gyArahaveM meM tIna sAgara prAyu hai| tIsare naraka ke prathama pAthar3e meM bhAyu eka sAgara ke sau bhAga meM se cAra bhAga adhika tIna sAgara, 26, dUsare meM 36 sAgara, tIsare meM , sAgara, cauthe meM 41 sAgara, pA~cave meM 51 sAgara, chaThe meM 5sAgara, sAtaveM meM 6 sAgara, pAThaveM meM 6 sAgara, aura naveM meM sAta sAgara prAyu hai| cauthe naraka ke prathama pAthar3e meM prAyu 7. sAgara, dusare pAr3e meM 7: sAgara, tIsare pAthar3e meM : sAgara, cauthe pAthar3e meM sAgara, pAMcave pAthar3e meM 6, sAgara, chaThe pApar3e : sAgara aura sAtaveM pAthar3e meM daza sAgara prAyU hai| pAMcave naraka ke prathama pAtharDa meM prAyu 116 sAgara, dUsare pAtharDa meM 123 sAgara, tIsare meM 143 sAgara, cauthe meM 156 sAgara aura pAMcave pAthar3e meM sataraha sAgara prAyu hai| chaThe naraka ke prathama pApar3e meM ghAyu 18 sAgara, dUsare pAya 20, sAgara aura tIsare pAya meM bAIsa sAgaramAyu hai| sAtaveM naraka meM pAthar3A eka hI hai isIlie tetIsa sAgarahI mAyu hai|
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ gemokAra paMtha 255 pratha maraka pAthar3oM kA kAya varNanaprathama narakama pAya kAya tIna hAza sa hai dUko dAyare meM eka dhanuSa eka hAya sAr3he pATha aMgula, tIsare meM eka dhanuSa tIna hAtha satraha aMgula, cauthe meM do ghanupa do hAya Der3ha aMgula, pAMcaveM meM tIna dhanuSa daza aMgula, chaThe meM tIna dhanuSa do hAtha sAle prakAraha pregula, sAtaveM meM cAra dhanuSa eka hAya tIna aMgula, pAThaveM meM cAra ghanuSa tIna hAtha sAr3he gyAraha aMgula, naveM meM pA~ca ghanuSa eka hAtha bosa aMgula, dasarve meM chaha dhanuSa sAr3he cAra aMgula, gyArahaveM meM chaha anuSa do hAtha teraha aMgula, bArahaveM meM sAra dhanuSa sAha ikkIsa aMgula, terahaveM meM sAta dhanuSa tIna hAtha chaha aMgula hai| dUsare naraka ke prathama pAthar3e meM kAya pATha dhanuSa do hAtha 22, aMgula, dUsare pAthar3e meM nau dhanuSa 224, aMgula, tIsare meM nau dhanuSa tIna hAtha, agula, cauthe pAthar3e meM daza dhanuSa do hAtha 148, aMgula, pAMcaveM pAyar3e meM gyAraha dhanuSa eka hAdha 10:: aMgula, chaThe meM bAraha dhanuSa 7, pragula sAtaveM meM bAraha dhanuSa tIna hAtha 36, aMgula, pAThaveM meM tIna dhanuSa eka hAtha 23, aMgula, naveM meM caudaha dhanuSa 16 aMgula, dasaveM meM caudaha dhanuSa tIna hAtha 156, aMgula, gyArahaveM meM pandraha dhanuSa do hApa bAraha agula hai| tIsare naraka ke prathama pAthar3e meM kAya satraha dhanuSa eka hAtha 103 aMgula hai, dUsare pAyar3e meM unnIsa dhanuSa aMgula, tIsare pApar3e meM bIsa dhanuSa tIna hAtha pATha maMgula, cauthe pAthar3e meM bAIsa dhanuSa ho hAtha aMgula, pAMcaveM pAthar3e meM caubIsa dhanuSa eka hAtha 53 aMgula, chaThe pAthar3e meM chambIsa dhanuSa pAra maMgula, sAtave meM sattAIsa dhanuSa tIna hAtha 2, aMgula, pAThaveM meM unatIsa dhanuSa do hAtha 16 aMgula aura narve meM ikatIsa dhanuSa eka hAtha kAya hai| cauthe naraka ke prathama pAthar3e meM kAya paitIsa dhanuSa do hAtha 205 aMgula hai, dUsare pApar3e meM cAlIsa dhanuSa 17: aMgula, tIsare pAthar3e meM cavAlIsa dhanuSa do hAtha 134 aMgula, cauye meM unacAsa dhanuSa 109 aMgula, pAMcaveM meM tirepena dhanuSa 6: do hAtha aMgula, chaThe meM prAvana dhanuSa 3, aMgula paura sAtaveM meM bAsaTha dhanuSa do hAtha kA kAya hai| pA~ca naraka ke prathama pApaDaM meM kAya picahattara dhanuSa, dUsare meM sattAsI dhanuSa do hAya, tIsare meM sau dhanuSa, cauthe pAthar3e meM 162 dhanuSa do hAtha aura pAMcaveM pAyar3e meM 125 dhanuSa kAya hai| chaThe naraka ke prathama pAthar3e meM eka sau chayAsaTha dhanuSa do hAtha solaha aMgula kAya hai, dUsare pAyar3e meM do sau mATha dhanuSa eka hAtha ATha aMgula aura tIsare meM par3hAI sau dhanuSa hai| sAtaveM naraka meM eka hI pAthar3A hai isameM pAMca sau dhanuSa hI kAya hai / narakoM kA vividha prakAra varNananaraka biloM kA paraspara dIvAla antarAja jaghanya saMkhyAta yojana aura utkRSTa prasaMkhyAta yojana hai unakI chatoM meM uSTra mukhAkAra ve sthAna haiM jahA~ se nArakI aMtarmuharta meM janma ghara ke adhomukha ho naraka meM girate haiN| una sthAnoM kI caur3AI eka koza, do koza, tIna koza se eka yojana, do yojana aura tIna yojana hai aura U~cAI paMcaguNI hai| naraka meM mArakiyoM ko vibhaMgAvadhi jJAna, prathama naraka meM bAra koza hai aura nIce-nIce mAdhe-sAdhe koza nyUna arthAt kama hotA calA gayA hai / yathA-dUsare meM sAr3he tIma koza, tIsare meM tIna koza, cauthe meM DhAI koza, pAMcaveM meM do koyA, charoM meM udakoza aura sAtaveM meM eka koza hai / sAtoM narakoM se nikalA humA jIva karmabhUmi meM manuSya yA sanI tiryaca hI ho sakatA hai| sthAvara, vikalatraya, prasainI paMcendrIya vA deva, nArakI nahIM ho sktaa| kisI bhI naraka se nikalA jIva nArAyaNa,
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 NamokAra aMtha balabhadra, cakravartI nahIM ho sakatA, cauthe, pAMcaveM, chaThe, sAtaveM se nikalakara tIrthakara nahIM ho sakatA; paucarne, chaThe, sAtaveM se nikalakara carama zarIrI nahIM ho sakatA; chaThe, sAta se nikalakara mahAvata dhAraNa nahIM kara sakatA ; sAtaveM kA nikalA avrata samyagdRSTI bhI nahIM hotA / narakoM meM jAne vAloM kA niyamaprasainI paMcendriya lagAtAra prathama naraka meM mATha bAra taka jAtA hai navamI bAra nahIM jAtA; murga, nIlakaMTha, tItara mAdi hiMsaka pakSI lagAtAra dUsare naraka taka sAta bAra jAtA hai; guDa, siyAra mAdi hiMsaka pazu tIsare narapha taka chaha bAra Ate haiN| sarpa grAdi duSTa kor3e cauthe naraka taka lagAtAra pAMca bAra jAte haiN| sataha prAdi duSTa nava vAle pazu pAMcave naraka taka lagAtAra cAra bAra jAte haiM; stro chaThe naraka taka lagAtAra tIna bAra taka jA sakatI hai| manuSya mora matsya lagAtAra sAta naraka taka do bAra jA sakate haiM yaha utkRSTha jAne kA niyama hai| narakoM ke vividha duHkhoM kA varNana sarva naraka bila vajra samAna dRr3ha haiM / gola, caukora mAdi aneka prAkRti ke haiM / saba naraka aneka du:khadAyaka sAmagrI se bhare haiM, mahA durgandha rUpa haiN| yahA~ aneka prakAra ke duHkha haiM parantu mukhya duHkha cAra prakAra hai pahalA kSetrIya zIna, uSNa, durgandha Adi kA, dUsarA zArIrika jo roga prAdi zarIra se upajate haiM, tIsarA mAnasika-Akulita bhAvoM kA rahanA tathA icchA kA pUrNa na honA, cauthA asurakRta laSTrAnA mAdi aura pAMcavAM tAr3ana, mArane, chedana, bhedana, zUlaropaNa Adi paMca prakAra yaha dukha nArako paraspara dete hai| naraka aise duHkha rUpa hai| vahA~ adhika prArambha parigraha kI tRSNA vAle tIba viSaya kaSAya vAle jIva jAte haiM / nArakI janma lekara zira ke bala se nIca naraka meM girakara tIna bAra uchalate haiM | navIna nArakI ko purAne nArakI nAnA prakAra lar3Akara duHkha dete haiN| taba navIna nArakI ko vibhaMgAvadhi upajatI hai jisase pUrva vaira vicAra kara raudra bhAva karake ve bhI lar3ate haiN| asurakumAra deva vaira batAkara lar3Ate haiM jisase nAraphI prazubha vikriyA se daMtI, nakhI, zRGgo rUpa dhAraNa karate haiM aura daMDa mugadara, khar3aga, trizUla Adi zastroM se paraspara prAghAta karate hai| jisa prakAra isa loga meM ajJAnI puruSa bhaneka maiMDe, maiMse aura hAthiyoM ko paraspara laDAte haiM aura unakI hAra jota se prAnanda mAnate athavA tamAzA dekhate haiM usI prakAra duSTa kautu kI deva avadhijJAna ke dvArA unake pUrva vairoM kA smaraNa karAke paraspara lar3Ate tathA duHkhita karate rahate haiM aura strayaM tamAzA dekhate haiM / narakoM meM pAnI pelakara, karoMta se cIrakarakara, mudgaroM se kUTa kara khaDga se khaMDa khaMDa karake, zUloM kI zayyA para ghasITakara, tapta kar3AhoM meM jalAkara, tapta dhAtu pilAkara, tapta pUtalI cipaTAkara ityAdi nAnA prakAra kaSTa dete haiN| narakoM kI bhUmi mahA durgandhita aura kaMTakamayI hai| prasipatra bana ke karoMta samAna patra girakara aMgoM ko chinna bhinna karate haiN| khAna pAna kI sAmagrI vahA~ raMcamAtra nahIM hai / durgandhita, kRmi, pIpa mizrita kSAra jala bharI vaitaraNI nadI bahatI hai| naraka mRtikA aisI durgandhita hai ki yadi yahAM Aye to prathama pAyar3e kI mRtikA ko durgandha se prAdhA koza paryanta ke jIva mara jAya / prAge mAge ke pAthar3oM kI mRtikA padhika adhika durgandhita hone se prAdhe-mAdhe koza ke adhika jIboM ko mAre, isanI vedanA hone para bhI nArakI naraphAyu pUrNa hone para hI marate hai / zarIra khaMDa khaMDa ho jAne para bhI punaH pArebata eka ho jAte haiN| tIsare naraka paryanta prasurakumAra lar3Ate haiM / marane para nArakiyoM ke zarIra kapUravasa ur3a jAte haiN| jinako naraka se nikalakara tIrSakara honA hotA hai unakI naraka vedanA maraNa se chaha mAsa pahale hI miTa jAtI hai| atha madhyalokavarNana prArambha : eka rAjU vistAra vAle isa madhya loka meM jambU dvIpa mAdi tathA lavaNa samudra prAdi uttamauttama nAma vAle prasaMkhyAsa dvIpa aura samudra hai| una saba ke matyanta bIca meM eka lakSa yojana pramANa
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra natha lambA, caur3A, gola (thAlI ke prAkAra kI taraha) jambU dvIpa hai isa jambU dvIpa ke madhya lakSa yojana UMcA sumeru garnata hai jisakA paNa hahAra yojanA kI hai| cAlIsa yojana kI cUlikA (coTI) hai| pRthvI meM to dasa hamAra cor3A hai aura Upara zikhara meM eka hajAra yojana caur3A hai| sumeru parvata aura saudharma svarga ke bIca meM eka bAla kA antara hai| isa jambU dvIpa ke bIca meM pUrva aura pazcima kI tarapha lambe padAcAlaka parvata hai jisase jambU dvIpa ke sAta khaMDa ho gae haiN| himavAna, mahAhimavAna, niSidha nIla, ruvima maura bhikharI ye chaha varSa dhara parvata tathA SaT kucAlaka kahalAte haiN| inhIM ke dvArA jambU dvIpa ke sAta khaMDa ho gae haiN| una sAta khaMDoM ke nAma isa prakAra hai bharata, haimavata, hari, videha, ramyaka herazvata aura airAvata inhIM ko kSetra kahate haiN| vahAM videha kSetra meM meru ke uttara kI tarapha uttara kuru aura dakSiNa kI tarapha deva kuru hai / videha kSetra ke parvata aura kSetra usa bharata kSetra se dugane-dugane vistAra bAle haiM / videha kSetra ke tona parvata aura tIna kSetra dakSiNa ke parvatoM aura kSetroM ke barAbara vistAra vAle haiM / bharata kSetra dakSiNa uttara meM pAMca sau chabbIsa yojana aura eka yojana ke unnIsa bhAga meM se chaha bhAga arthAta 3/16 yojana adhika vistAra vAlA hai| samasta vistAra 536-6/16 yojana hai| jambU dvIpa ko cAroM tarapha khAI kI taraha ghere hue do lakSa yojana caur3A laSaNa samudra hai / lavaNa samudra ko cAroM ora se ghere hue cAra lAkha yojana caur3A dhAtukI khaMDa dvIpa hai| isa dhAtukI khaMDa dvIpa meM do sumeru parvata haiM aura kSetra kula Adi kI racanA saba jambUdvIpa se duganI duganI hai| dhAtakI khaMDa ko cAroM tarapha se ghere hue pATha lAkha yojana caur3A kAlodadhi nAma kA samudra hai aura kAlodadhi ko ghere hue solaha lAkha yojana caur3A puSkara dvIpa hai aura puSkara dvIpa ke bIcoM bIca valayAkAra caur3AI pRthvI para eka hajAra bAIsa yojana, bIca meM sAta sau teIsa yojana Upara cAra sau caubIsa yojana, UMce para satraha sau ikkIsa yojana aura pRthvI ke bhItara cAra sau saMtIsa yojana jisakI jar3a hai aisA mAnuSottara nAma kA parvata hai jisase puSkara dvIpa ke do bhAga ho gae haiN| puSkara dvIpa ke pahale ke arddha bhAga meM jambU dvIpa ye duganI-duganI arthAt dhAtakI khaMDa dvIpa ke samAna do-do bharata kAdi kSetroM kI rasanA hai| Age aisI racanA jambU dvIpa, ke dhAtakI khaMDa dvIpa, puSkara dvIpa, lavaNa samudra, kAlodadhi samudra itane kSetra ko naraloka kahate haiN| itane hI kSetra meM manuSya hote haiM / mAnuSottara parvata se Age ke dvIpa samudroM meM RddhidhArI muni vA vidyAdharoM kA sarvathA gamana nahIM hai paura na una dvIpoM meM manuSya hote haiM 1 puSkaravara dvIpa ke mAge usake cAroM ora puSkaravara samudra hai| usake prAge vAruNI dvIpa hai aura usake cAroM tarapha vAruNI samudra hai| usake prAge kSIravara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha kSoravara samudra hai / usake prAge ghUtavara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha ghRtavara samudra hai| usake dhAge kSaudravara dvIpa hai bhora usake cAroM tarapha kSaudravara samudra hai| usake mAge nandIzvara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha nandIzvara samudra hai / usake prAge aruNavara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha aruNavara samudra hai / usake Age aruNabhAsavara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha aruNabhAsavara samudra hai| usake prAge kuMDalavara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha kunDanavara samudra hai / usake mAge zaMkhavara dvIpa hai usake cAroM tarapha zaMkhavara samudra hai| usake Age rucikara dvIpa hai, usake cAroM mora rucikavara samudra hai / usake Age bhujaMgavara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha bhujaMgavara samudra hai| usake Age kusaMgavara dvIpa hai aura usake cAroM tarapha kusaMgavara samudra hai| usake Age krauMcavara dvIpa hai ora usake cAroM tarapha krauMcavara samudra hai| iso prakAra
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 NamokAra paMca eka dUsare ko ghere hue anta ke svayaMmbhuraramaNa samudra paryanta prasaMkhyAt dvIpa aura samudra haiM | ve saba jambU dvIpa se lekara svayaMbhUramaNa samudra paryanta dviguNa-dviguNa vistAra vAle jAnane caahie| vizeSa--yahA~ para ina dvIpoM meM jo cAra sau prachAvana anAdi nidhana prakRtrima jina bhagavAna ke tyAlaya jAko sya zikhate haiM--pravAIpa meM pAMca me parvata haiM vahA~ eka-eka meru sambandhI cAracAra vana haiN| eka-eka vana meM cAra-cAra jinamandira haiM prataH vana ke solaha jinamandira hue| aise pAMcoM meru ke bIsa vanoM meM assI jinamandira haiN| eka-eka meru parvata ke pUrva pazcima videha kSetroM meM solahasolaha vakSAra parvata haiM aura pratyeka parvata para eka-eka mandira hai| isa taraha sarva vakSAra parvatoM ke 80, eka-eka meru sambandhI cAra-cAra gajadaMta parvata haiM, ina para bhI eka-eka caityAlaya hai / isa taraha gajadaMtoM ke bIsa eka-eka meru sambandhI chaha-chaha kulAcala parvata haiN| una para eka-eka mandira hone se tIsa mandira unake haiM / eka-eka meru sambandhI cauMtIsa-cauMtIsa vaitADya parvata haiN| una para eka eka mandira hone se sabake kula eka sau sattara (170) jina mandira haiM / eka-epha meru sambandhI devakuru aura uttarakuru nAma kI do-do bhogabhUmi hone se aura una pratyeka meM eka-eka mandira hone se daza mandira unameM haiM / ikSvAkAra parvata para cAra, mAnuSottara parvata para cAra, naMdIzvara dvIpa meM eka-eka dizA sambandhI eka-eka janagira, cAra-cAra dadhimukha aura pATha-pATha ratikara parvatoM para aise terahateraha mandira hone se kula bAvana jina mandira cAroM dizAoM meM haiM / rucika dvIpa ke rucika parvaka para cAra paura kuMDaladvIpa ke kuMDala giri para cAra isa taraha ar3asaTha jina mandira haiM / (80+10+2+3+ 170+10+4+4+52+4+4=458) ina saba caityAlayoM kI maiM bandanA karatA huuN| ye saba vighnoM ke harane vAle haiN| __iti madhya loka akRtrika caityAlaya varNan / pAMna meru sambandhI pA~ca bharata, pAMca airAvata, pAMca videha-isa prakAra saba milAkara pandraha karmabhUmi hai| pAMca haimavata aura pAMca hairaNyavat ina daza kSetroM meM jaghanya bhoga bhUmi hai| pAMcahari aura pAMca ramyak ina daza kSetroM meM madhyama bhogabhUmi hai| pAMca devakuru aura pA~ca uttarakuru ina daza kSetroM meM uttama bhoga bhUmi haiN| jahA~ para asi (zastra dhAraNa) masi (likhane kA kAma) kRSi (khetI) zilpa (kArIgarI) vANijya (vyApAra-lena-dena) aura sevA ina SaTkarmoM kI pravRti ho usako karma bhUmi kahate haiN| jahA~ para inakI pravRtti na ho usako bhoga bhUmi kahate haiN| manuSya kSetra se bAhara ke samasta dvIpoM meM jaghanya bhoga bhUmi kI sI racanA hai kintu antima svayaMbhUramaNa dvIpa ke uttarAI meM tathA samasta svayaMbhUramaNa samudra meM aura cAroM koNoM kI pRthyioM meM bhI karma bhUmi kI sI racanA hai| lavaNa samadramaura kAlodadhi samudra meM chayANa mantadvIpa hai jinameM kubhogabhUmi kI racanA hai| vahA~ manaSya hI rahate haiM unameM manuSyoM kI nAnA prakAra kI kutsita prAkRtiyAM haiN| kalpakAla varNana ___eka kalpakAla bIsa koTAkoTI sAgara kA hotA hai / jaise candramA kI hAni vRddhi se eka mAsa meM zukla pakSa aura kRSNa pakSa aise do pakSa hote haiM vaise hI eka kalpakAla ke do bheda hote haiM eka utsapiNI, dUsarA avasarpiNI ! pratyeka kAla ko sthiti daza kor3A-kor3I sAgara kI hotI hai| donoM kI sthiti ke kAla ko hI kalpakAla kahate haiM / ussa piNI ke chaha kAloM meM vRddhi aura avasapiNo ke chaha kAloM meM dinoM-dina ghaTatI hotI jAtI hai| pravasarpiNI kAla ke sukhama, sukhamA, sukhamA, sukhama duHkhamA, duHkhama sukhamA, maura duHkhamA, prati duHkhamA aise chaha bheda haiN| isI prakAra utsarpiNI ke bhI prati duHsamA
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMtha 256 duHkhamA, duHkhama sukhamA, susama duHkhamA, mukhamA aura sukhamA sUkhamA--ye chaha bheda haiM / inameM se pahalA sukhama sukhamA kAla cAra kor3A kor3I sAgara kA hotA hai| dUsarA sukhamA tIna kor3A kor3o sAgara kA, tIsarA sukhama do kor3A kor3I sAgara kA, cauthA du:khama sukhamA bayAlIsa hajAra varSa kama eka kor3A koko sAgara kA, pAMcavAM duHkhamA ikkIsa hajAra varSa kA pora chaThA ati duHsva mA bhI ikkIsa hajAra varSa kA hotA hai| prathama sukhamA sukhamA kAla meM mahAna sukha hotA hai| dUsare kAla meM bhI sukha hotA hai parantu prathama kAla jaisA nahIM usase kucha kama hotA hai / tosare sukhama duHkhamA kAla meM sukha aura kiMcit mAtra duHkha bhI hotA hai / cauthe duHkhama sukhamA kAla meM duHkha bhora sukha donoM hote haiM, puNyavAnoM ko sukha aura puNyahInoM ko duHkha hotA hai ! pAMcave duHkhamA kAla meM dukha hI rahatA hai, sukha nahIM jisa prakAra suSupta avasthA meM manuSya kA apane duHkha kA bhAna nahIM rahatA aura vaha sukhamaya hokara rahatA hai| usI prakAra paMcama kAla ke jIvoM ko kisI ko kucha duHkha hai, kisI ko kucha duHkha hai parantu jaba kisI viSaya meM ve rata ho jAte haiM to mantaHkaraNagata duHkha ko bhUlakara apane ko sukhI mAnate haiM / jaba usako punaH smaraNa hotA hai taba vaha phira duHkha mAnate haiM / ataeva paMcama kAla meM dukha hI hai sukha nahIM chaThe kAla meM mahAna ghora dukha hai| devaloka aura utkRSTa bhogabhUmi meM sadaiva prathama sukhama sukhamA kAla kI, madhyama bhoga bhUmi meM dUsare sukhama kAla kI, jaghanya bhoga bhUmi meM sukhama duHkhamA kAla kI, mahAvideha kSetroM meM duHkhama sukhamA cauthe kAla kI aura antima svayaMbhUramaNa dvIpa ke uttarArca meM tathA samasta svayaMbhUramaNa samudra meM tathA cAroM koNoM kI pRthviyoM meM tathA samudroM ke madhya jitane kSetra haiM unameM sadaiva duHkhamA jo paMcama kAla hai usakI rIti rahatI hai naraka meM sadA duHkhama duHkhamA jo chaThA kAla hai sadA usakI sI rIti rahatI hai arthAt sadA chaThA kAla pravartamAna rahatA hai| bharata aura airAvata kSetra ke atirikta zeSa saba kSetroM meM hI rIti rahatI hai| kevala prAya kAya prAdi bar3hanA, ghaTanA, rIti kA palaTanA bharata kSetroM praura airAvata kSetroM meM hI hotA hai anyatra nahIM kyoMki inameM avasapiNI ke chaThI utsarpiNI kAloM kI pravRtti rahatI hai yathA jaba avasarpiNI kAla kA prArambha hotA hai to usameM pahale sukhamA sukhamA kAla, phira dUsarA, tIsarA, cauthA, pAMcavA aura chaThA kAla pravatatA hai| chaThe ke pIche phira utsarpiNI kAla kA prArambha hotA hai| aura taba usameM ulTA parivartana hotA hai| arthAt pahale prathama duHkhamA duHkhamA kA kAla pravartatA hai phira pAMcavA, cauthA, tIsarA, dUsarA, pahalA kAla pravarttatA hai| prathama ke pIche prathama aura chaThe ke pIche chaThA pAtA hai isa prakAra avasarpiNI kAla ke pIche utsapiNI aura utsapiNI kAla ke pIche avasapiNo kAla pAtA rahatA hai| aise kAla kA parivartana sadaiva se calA pAtA hai aura sadaiva taka calA jaaegaa| isa samaya bharata kSetra meM pravasapiNI kAla pravartamAna hai| jaba yahA~ pahalA sukhamA kAla pravartagAna hotA hai taba yahA~ uttama bhogabhUmi arthAta deva kuru uttara kuru, ke samAna racanA va rIti rahatI hai| isameM strI aura puruSa donoM ho yugala paidA hote haiM aura janma dina se sAta divasa paryanta Upara ko apanA mukha kie hue par3e rahate haiM / yugaloM ke utpanna hote hI inake mAtApitA ko chauMka yA jamhAI pAtI hai jisase vo tatsamaya hI prANagata ho jAte haiM aura apane sarala svabhA. vika bhAvoM se mRtyu lAbha karake ye dAnI mahAtmA kucha zeSa bace hue puNya phala se svarga meM jAte haiM / aura vahA~ bhI ucca padAdhikArI hokara mana cAhA divya sukha bhogate haiN| na to yugala ho apane mAtA-pitA kA darzana karate haiM aura na mAtA-pitA hI apanI santAna kA mukhAvalokana karate haiM /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMca ve yugala janma dina se sAta dina taka to Upara ko mukha kie pase rahate haiM aura aMgaThA namate rahate haiM tatpazcAt dUsare saptAha meM dhIre-dhIre ghuTanoM ke bala calate haiM, tIsare saptAha meM ve prAyaM madhura bhASaNa karate tathA idhara-udhara par3ate hue aTapaTI cAla se calane lagate haiM, cauthe saptAha meM sAta dina taka bhUmi para sthiratA se paira se.calate haiM, tadanantara pAMcaveM saptAha meM sAta dina gAnA-banAnA thAdi cAturya phalAmoM se tathA lAvaNya, saundarya mAdi guNoM se vibhUSita ho jAte haiM 1 tadanantara chaThe saptAha meM sAta dina meM hI nava yauvana sampanna hokara apane iSTa bhoga prAdi ke bhogane meM samartha ho jAte haiM / tatpazcAta sAtaveM saptAha meM samyaktva ke grahaNa karane yogya ho jAte haiM / ve zubha lakSaNa paripUrNa, ugate sUrya se samAna kAnti ke dhArI strI-puruSoM ke yugala tIna patya paryanta devoM ke samAna manacAhA divya sukha bhogate haiN| na to unheM kisI prakAra kI bImArI, zoka, cintA, daridratA Adi ke hone vAle kaSTa sata.ne pAte haiM aura na kisI prakAra ke apaghAta se mRtyu hotI hai| yahA~ na adhika zIta par3atI hai aura na adhika garmI hotI hai kintu sadaiva eka-sI sundara Rtu rahatI hai| yahA~ na kisI ko sevA karanI par3atI hai aura na kisI ke dvArA apamAna sahanA par3atA hai| na yahA~ yuddha hotA hai na koI kisI kA baira ho / yahA~ ke logoM ke bhAva sadA pavitra aura utsAha rUpa rahate hai| yahAM unheM koI khAne-pIne kI cintA nahIM karanI par3atI hai| puNyodaya se prApta hue daza prakAra ke kalpa vRkSoM se milane vAle sukhoM ko bhogate haiM aura tIna phalya zrAyu pUrNa hone paryanta ye isI taraha mirAkulita sukha se rahate haiN| vahA~ prazana, pAna, zayana, prAzana, vastra, AbhUSaNa, sugaMdha prAdi sarva hI bhogaupabhoga yogya sAmagrI kalpa vRkSoM se utpanna hotI hai / una dasa kalpa vRkSoM ke nAma isa prakAra haiM : madyAtoddhavibhUSAstraga, jyotidIpaguhAGgakAH / bhojanAmatra vastrAGgA, dazadhA kalpa pAvapAH // artha--mAlAMga, vAditrAMga, bhAjanAGga, bhUSaNAGga, pAnAGga, jyotirAGga, dIpAMga, gRhAMga, bhojanAgaura vastrAGga, ye daza prakAra ke kalpa vRkSa haiM / " nAnA prakAra ke phUloM se banAI huI utkRSTa aura uttama sugandhita mAlAe jisase prApta hoM use mAlAMga vRkSa kahate hai| 1 / / tata, vitata, vana, suSira Adi bAje jisase prApta ho vaha vAditrAMga vakSa hai / / kalaza, thAlI, kaTorA, gilAsa prAdi vartana dene vAlA bhAjanAMga vRkSa hai|3|| muphuTa, mAlA, bAjUbanda Adi aAbharaNa va bhUSaNa dene vAlA bhUSaNAMga vakSa hai|4| cikara aura sugaMdhita, indriyo tathA bala kI puSTi karane vAlI tathA jisake dekhane se abhilAtA paMdA ho aisI pIne kI vastu madyAMga vRkSa se milatI hai / 5. jyotirAMga vRkSoM se sUrya aura candramA se bhI adhika prakAza hotA hai / 6 / dIpAMga jAti ke vRkSoM se ghara meM prakAza hotA hai / 7 / gRhA~ga vRkSa se nAnA prakAra ke makAna milate haiM 18 / jinase cAra prakAra, bhojana, prApta hoM vaha bhojanAMga vRkSa hai / / jisase uttamottama rezamI sUtI, yAdi vastra prApta hoM unheM vastrAMga vRkSa kahate haiM / 10 // aise ye dasa prakAra ke kalpavRkSa na to vanaspati-kAya haiM aura na devAdhiSThita kintu pRthvIkAya rUpahI sAra vastu haiN| ina daza prakAra ke vRkSo se manavAMchita padArtha prApta karake sukha bhogate hae prAya ke anta meM zubha bhAvoM se mRtyu lAbhakara zeSa bace puNya phala se svarga meM jAte haiM aura vahA~ bhI mahA vaibhavazAlI
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya deva hokara divya sukha bhogate haiM / yaha saba unake uttama pAtra dAna kA phala hai| ataeva jo loga pAtroM ko bhakti se dAna deMge ve bhI niyama se aisA hI ucca gula lAbha kareMge / yaha vAta dhyAna meM rakhakara satpuruSoM kA kartavya hai ki ve pratidina kucha na kucha dAna avazya kreN| yahI dAna svarga aura mokSa sukha kA dene vAlA hai / bhogabhumi meM sainI tiryanca nahIM hote aura ve bhI strI puruSa yumala hI utpanna hote haiM aura sAtha hI marate haiM / yaha utkRSTha bhogabhUmi kI racanA cAra kor3A kor3I sAgara paryanta rahatI hai / sadanantara sukhamA nAma kA dUsarA kAla pravartatA hai usameM madhyama bhogabhUmi arthAta hari aura ramyaka kSetra ke samAna racanA va rIti hotI hai / isameM manuSyoM kI U~cAI cAra hajAra dhanuSa aura do palya kI Ayu hotI hai / taba bhI nirantara do palya taka kalpa vRkSoM se utpanna hue sukha bhoga kara Ayu pUrNa hone para mRtyu lAbha kara apane zeSa bace puNya ke anusAra svarga meM deva utpanna hote haiN| isa kAla meM bhI yugala hI paidA hote haiN| yaha madhyama bhogabhUmi kI racanA tIna kor3A koDI sAgara paryanta rahatI hai| tatpazcAt tIsarA kAla jo sukhamA duHkhamA hai, pravartamAna hotA hai usameM jaghanya bhogabhUmi arthAt haimavata aura hairaNyavata kSetra ke samAna racanA ba rIti hotI hai / isameM manuSyoM ke zarIra kI U~cAI do hajAra dhanuSa aura eka palya kI pAyu hotI hai| eka palya paryanta barAvara kalA vRkSa Adi se utpanna hue viSaya bhogoM ke sukha bhogate hai| prAya pUrNa hone para mRtya lAbha kara apane zeSadace pUNya ke anusAra deva paryAya meM jAte haiM puNyAnusAra sukha bhogate haiM / yaha jaghanya bhoga bhUmi kI racanA do kor3A-kor3I sAgara paryanta rahatI hai| isa prakAra 4-|-3+26 kor3A kor3I sAgara paryanta bhogazUmi kI racanA hotI hai| jaba tIsare kAla meM palya kA pAThavA bhAga zeSa rahA to caudaha kulakara hue / unake nAma ye haiMpratizrati, sAmati, kSamaMkara, kSemaMdhara, sImakara, sImaMdhara, vimalavAhana, cakSuSmAna yazasvAna, abhicandra, candrAbha, maradeva, prasenajita pora nAbhirAya / ye apane tIna janma ke jJAtA aura karma bhUmi ke vyavahAra ke upadezaka the| prathama kulakara ke zarIra kI U~cAI aThAraha sau dhanuSa thii| inake samaya jyotirAMga jAti ke kalpa vakSoM kI jyoti maMda hone ke kAraNa candramA paura mUrya kA prAdurbhAva dekhakara unake prakAza se jo loga bhayabhIta hue the unakA inhoMne bhaya nivAraNa kiyaa| dUsare kUlakara kA zarIra pramANa teraha sau dhanuSa thaa| inhoMne jyotiSa jAti ke kalpavakSoM kI jyoti maMda hone se tArAgaNa ke vimAnoM kA prAdurbhAva dekhakara tArAgaNa ke prakAza se jo loga bhayabhIta hue the unakA bhaya nivAraNa kiyA / 2 / tIsare kulakara kA zarIra pATha sau dhanuSa thA / inhoMne siMha, sI Adi ke kara svAbhAvI hone se jo loga bhayabhIta hue the unakA bhaya nivAraNa kiyA / / cauthe kulakara kA zarIra pramANa sAta sau picahattara dhanupa thA / inhoMne andhakAra se bhayabhIta hArA logoM ko dIpaka prajvalita karAne kI zikSA se unakA bhaya nivAraNa kiyA / / / pA~caveM kulakara kA zarIra pramANa sAta sau pacAsa dhanuSa thaa| inhoMne kalpavRkSoM ke svasva kI maryAdA baaNdhii|5|| chaThe kulakara kA zarIra pramANa sAta sau paccIsa dhanuSa thA / inhoMne apanI-apanI niyamita sImA tathA zAsana karanA sikhlaayaa|6|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 NamokAra maya sAtaveM kulakara kA zarIra pramANa sAta sau dhanuSa thaa| inhoMne ghor3e, ratha prAdi savAriyoM para prArur3ha honA sikhalAyA / 74 AThaveM kulakara kA zarIra pramANa chaha sau picahattara dhanuSa thaa| inhoMne jo loga apane putra kA mukha dekhane se bhayabhIta hue the unakA bhaya nivAraNa kiyA / / nave kulakara kA zarIra pramANa chaha sau pacAsa dhanuSa thaa| inhoMne logoM ko putra-putriyoM ke nAmakaraNa kI vidhi batalAI / / dasarve kulakara kA zarIra pramANa chaha sau paccIsa dhanuSa thaa| inhoMne logoM ko candramA dikhalAkara baccoM ko krIr3A karanA sikhlaayaa|10| __ gyArahaveM kulakara kA zarIra pramANa chaha sau dhanuSa thaa| inhoMne pitA putra ke vyavahAra kI zikSA do sAna sogoM ko hilAla yAdi maha tumhAna hai. tuma isake pitA ho|11| bArahaveM kulakara kA zarIra pramANa pAMca sau picahatara dhanuSa thaa| inhoMne nadI, samudra Adi meM naukA aura jahAjoM ke dvArA pAra jAnA, tairanA sikhaayaa| 12 / terahaveM kulakara kA zarIra pramANa pAMca sau pacAsa dhanuSa thaa| inhoMne logoM ko garbha mala ke zuddha karane kA arthAt snAna Adi karma kA upadeza diyA / 13 / caudahaveM kulakara kA zarIra pramANa pAMca sau paccIsa dhanuSa thA / inhoMne logoM ko nAbhi kATane kI vidhi batAI / 14 / inake samaya samasta kalpavRkSoM kA prabhAva huA / yugala utpatti miTI aura ve akele hI utpanna hae / inakI mana ko haraNa dhAlI uttama pativratA, saralasvabhAvI, viduSI jaise candramA ke rohiNI, samudra nda ke indrANI haiM vaise hI mahArAnI maru devI apane zayanAgAra meM sukhapUrvaka kegaMgA, rAjahaMsa ke haMsanI indra ke indrANaM soI huI thI ki usane jinendra ke avatAra ke sUcaka rAtri ke pichale pahara meM atyanta harSadAyaka solaha svapna dekhe / unake nAma isa prakAra haiM-(1) airAvata hastI, (2) zveta vRSabha, (3) kezarI, (4) hastiniyoM ke dvArA do kalazoM se svAna karatI huI lakSmI. (5) do puruSa mAlAe, (6) akhaNDa candra bimba (7) udaya hotA huA sUrya, (8) mIna yugala, (6) do kanakamaya kalaza; (10) kamaloM se zobhita sarovara, (11) gambhIra samudra, (12) sundara siMhAsana, (13) choTe-choTI ghaTikAnoM se suzobhita vimAna, (14) dharaNendra kA bhavana, (15) pradIpta paMca vargoM ke uttamottama ratnoM kI rAzi aura (16) nidhUma agni-isa prakAra solaha svapna dekhe / tadanantara usane apane mukha meM praveza karate hue hAthI ko dekhA ! svapna dekhakara marudevI prAta: kAla sambandhI maMgala zabda zravaNa karake jAgrata huI aura zauca snAna prAdi prabhAta kriyAoM se nivRta hokara nAbhirAya ke samIpa rAjasabhA meM gaI / mahArAja ne mahArAnI ko apane bAI ora baiThAkara kahAhI Aja kyA vicAra karake prAI ho?' mahArAnI bolI ..'nAtha ! rAtri ke antima samaya meM maiMne / unakA phala mApa se pUchane ke lie prAI huuN| yaha kahakara marudavA na apana rAtri ma dekhe hue saba svapna kaha sunaae| mahArAja svapnoM ko sunakara unakA phala kahane lage-'devI ! ina svapna se sUcita hotA hai ki tumhAre garbha meM tIrthaMkara avatAra leMge jinakI prAjJA kA devatA taka bhI sanmAna karate haiN| unake avatAra ke chaha mahIne pahale se hI devatA pratidina apane ghara para ratnavarSA kareMgeM / tumhArI saMtuSTi ke lie pratyeka svapna kA phala pRthaka-pRSaka kahatA hUM so suno
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra abha 263 prathama hastI ke dekhane se sarvocca mAnanIya putra hogA ? vRSabha ke dekhane se dharma rUpI dhurI kA dhAraNa karane vAlA jaganyUjya hogA / / 2 / / siMha ke dekhane se ananta bala kA dhArI hogA / 3 / puppamAlA dekhane se dharma pragaTa karane vAlA hogA / 4 / lakSmI abhiSeka hastiniyoM ke dvArA hotA harA dekhane se unakA indroM ke dvArA meru parvata para abhiSeka hogaa|5| pUrNamAsI kA prakhaMDa caMdra bimba dekhane meM vaha saba jana saMtApa hA mAnandakArI hogaa| 6 / sUrya ke dekhane se baha mahA prApI hogaa| 7 / mIna yugala dekhane se vaha vividha mukha kA bhoktA hogA / 8 / kanaka kumbha yugala dekhane se vaha vividha nidhi bhoktA hogA / 6 / sarovara ke dekhane se vaha eka hajAra pATha zubha lakSaNa sampanna hogA / 10 / gambhIra samudra ke dekhane se kevala jJAna dhArI hogA / 12 / siMhAsana ke dekhane se vipula rAjya kA bhoktA hogA / 11 / svagaM vimAna dekhane se svarga se cayakara avatAra legaa| 13 / gharaNendra bhavana dekhane se pravadhijJAna saMyukta hogaa| 14 / ratnarAzi dekhane se guNa nidhAna hogaa| 15 / nidhUma agni dekhane se vaha karmoM kA nAza karane vAlA hogaa| 16 / isa prakAra marudevI trailokya nAtha kI utpatti apane pati se sunakara parama harSita hokara vApisa apane mahala meM calI gii| kucha dinoM pazcAt prASAr3ha kRSNa dvitIyA ko sarvArtha siddhi se cayakara tIna jJAna saMyukta bhagavAna marudevI ke garbha meM prA virAje / devoM ke dvArA usa pUjya garbha kI dinoM-dina vaddhi hone lgii| usake bhAra se maradevI ko kisI taraha kI pIr3A na huI jaise darpaNa meM pratibimba ke par3ane se dapaNaM kI kisI taraha hAni nahIM hotI hai / garbha pUrNa dinoM kA huaa| taba caitra mAsa kRSNa pakSa meM navamI ke dina zubha muhUrta meM uttarApAr3ha nakSatra kA yoga hone para saubhAgyavatI marudevI ne tribhuvana pUjya putraratna kA prasava kiyaa| putra ke utpanna hote hI nagara bhara meM mAnanda utsava hone lagA aura nAbhirAya ne bhI putra janma kA mahA utsava kiyA / trailokya ke prANI haSita hue| indroM ke pAsana kampAyamAna hue aura devoM ke binA bajAra svanaH svabhAva sundara-sundara bAjoM kA manohara zabda hone lagA taba saudharmendra pravaSizAna se yaha jAnakara ki isa samaya bharata kSetra meM tIrtharAja kA avatAra huA hai| usI samaya apane airAvata gajarAja para prArUr3ha hokara vaha apanI indrANI aura devoM sahita baI bhArI utsAha aura samAroha ke sAtha prayodhyApurI meM pAyA aura sakti nagarI kI tIna pradakSiNA kii| indra ne apane vizAla aizvarya se nagarI ko aneka prakAra suzobhita kiyA aura pazcAt apanI priyA ko bhagavAna ke lAne ke lie marudevI ke nikaTa bhejaa| indrANI apane svAmI kI AjJA pAkara prasUtigRha meM gaI aura apanI divya zakti se ThIka mAyAmayI vaisA hI eka bAlaka vahA~ sthApita kara bhagavAna ko uThA khaaii|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 NamokAra pratha / __usane bAlaka lAkara apane pati ke kara-kamaloM meM de diyaa| indra unheM airAvata hAthI para baiThAkara bar3e samAroha ke sAtha sumeru parvata kI ora claa| IzAna indra ne chatra dhare, sanatkumAra, mahendra, ceMbara hulAne lage aura zeSa indra sathA deva jaya-jayakAra zabda karane lage / kinnara, gandharva, tumbara, nArada Adi manohara-manohara gAna karane lage, ataH saudharma indra bar3e bhArI mahotsava ke sAtha sumeru parvata para gayA / vahA~ se pAMDuka vana jAkara tatra sthita pAMDuka zilA para bhagavAna ko pUrva dizA mukha virAjamAna kara abhiSeka karane ko udyata hA taba saba devoM ne ratnajaDita savarNamaya eka hajAra pATha kalazoM ko lekara parvata paryanta kalazoM kI aisI sundara zreNI bAMdha dI jo mana ko mugdha kie detI thii| pazcAt indra apanI indrANI sahita bhagavAna kA kalazAbhiSeka karane lgaa| isa samaya sumeru parvata kSIrasamudra ke sphaTika se bhI dhavala aura nirmala jala ke abhiSeka se aisA mAlUma hone lagA mAnoM cAMda kA banA huA ho jaba bhagavAna kA kSIrAbhiSeka ho cukA taba dUsare jala se abhiSeka kara indrAnI ne jinarAja kA zIrachA aura unake zarIra meM sugandhi candana Adi kA vilepana kara aneka prakAra sugandhita puSpoM se unakI pUjA kii| / tatpazcAt svargIya divya vastroM aura mukuTa, kuila, hAra prAdi solahoM AbhUSaNoM se bhUSita kara aura unake aMgUThe meM amRta rakhakara indra bhagavAna kI stuti karane lagA -'he nAtha ! he jinAdhIza ! yaha jagata mahAn ajJAna rUpa aMdhakAra se bharA hai| usameM bhramaNa karate hue bhanya jIvoM ke moha timira harane ko zrApa sUrya ke samAna praphullita ho jAyeMge / isa saMsAra rUpa meM prakaTa hue jIvoM ko sanmArga batAne ke lie Apa kevalajJAna maya dIpaka rUpa meM pragaTa hue ho / he jagannAtha ! Apa tIna bhuvana ke svAmI haiM / saba prANiyoM ke namaskAra ke yogya haiN| isa saMsAra meM prApase adhika aura koI pUjya nahIM haiN| Apa pratyakSa hastarekhAvat lokAloka ke jAnane vAle haiM svayaM haiM, vijJAnanidhAna hai, ajara hai. amara haiM aura karmoM ke jItane vAle haiM / vyApako maiM bhaktipUrvaka namaskAra karatA hUM, nAtha ! pApa bhaktajanoM ke rakSaka haiM, daridratA ke nAza karane vAle haiM, duHkha daridratA ke miTAne vAle haiN| pApa hI kAma dhena (manovAMchita phala ke dene vAle haiM / Apa kAma, krodha, moha, lobha, rAga, dvepa Adi kaSAyoM se rahita vItarAga haiM / karma rUpa bana ke bhasma karane ko pati hai| icchita padArthoM ke dene ko citAmaNi haiN| kAma rUpa sapaM ke nAza karane ko garur3a haiN| paMcendriyoM ke viSaya rUpI pizAcinI ke mArane ko kaTAra haiN| prAya apane prAzrayI jIvoM ke bhaya, tRSA, roma, parati prAdi duHkhoM ko nAzakara zama arthAt mukha ke karane vAle haiM arthAt Apa zaMkara haiN| he dhIra! pApa mokSamArga kI vidhi ke vidhAnakartA haiM.prataeva prApa brahmA haiN| he deva ! maiM Apake guNoM kA kahA~ taka yazogAna karU ? jaba devoM ke guru (vahaspati) bhI Apake guNoM kA pAra nahIM pA sakate to merI tuccha buddhi kahA~ pAra pA sakatI hai ?' isa prakAra indra, bhagavAna kI bahuta dera taka sabhakti stuti karake bArambAra namaskAra karatA huA tatpazcAt airAvata hAthI para prArar3ha karake ayodhyApurI meM vApisa le pAyA aura apanI priyA ke dvArA marudevI ke pAsa usI avasthA meM bhagavAna ko pahuMcA diyA / jaba marudevI kI nidrA khulI to putra ko divya alaMkAroM se bhUSita dekhakara bar3I AzcaryAnvita huii| tatpazcAt indra, bhagavAna ke mAtA-pitA kA pUjanakara, apane sthAna para calA gyaa| . /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra graMtha bhagavAna indra ke dvArA aMgUThe meM rakhe hue amRta kA pAna karate hue dinoM-dina bar3hane lge| una ke lie sugaMdha vilepana, vastrAbhUSaNa, prazana pAna Adi saba sAmagrI indra bhejA karatA yaa| una nAnA prakAra ke divya ratnamayI alaMkAroM se vibhUSita bhagavAna kA zarIra bahuMta sundara mAlUma hotA thaa| unake bahumUlya ratnoM se jar3ita vastrAbhUSaNoM kI zobhA dekhate hI banatI thii| unake vakSaH sthala para par3I huI svargIya kalpa vRkSoM ke puSpoM ko sundara mAlAeM zobhA de rahI thiiN| bhagavAna isa prakAra apanI vaya vAle deva kumAroM ke sAtha kor3A karate aura svargIya bhogopabhogoM ko bhogate hue zukla dvitIyA ke candramA ko taraha dinoM-dina bar3hane lage / bhagavAna jaba lAvaNya prAdi guNoM se suzobhita tathA navayauvana sampanna hue taba nAbhirAya ne bar3e samAroha ke sAtha inakA pANigrahaNa karA diyaa| bhagavAna RSabhadeva ke do rAniyAM thii| unake nAma the sunandA aura nandA / sunandA ke bharata Adi sau putra aura eka brAhmI kanyA thI aura nandA ke bAhubali putra aura sundarI nAma kI putrI thI / isa prakAra bhagavAna RSabha deva dhana, sampatti, rAja, vaibhava, kuTumba, parivAra prAdi se pUrNa sukhI hokara prajA kA nIti ke sAtha pAlana karate hue tirAsI lAkha pUrva paryanta rAja karate rahe taba eka dina indra ne avaSizAna se vicAra kiyA ki tIrthakara bhagavAna kA samasta samaya patIndriya bhogoM meM vyatIta hA calA jA rahA hai, aura bhagavAnavirakta nahIM hae, vairAgya kA koI nimitta vicAranA caahie| taba indra ne eka nIlAMjanA nAma kI apsarA ko jisakA prAghu karma bahuta alpa zeSa rahA thA, bhagavAna ke samIpa nRtya karane ke lie bhejA ataH bhagavAna ke sammukha usa devI ne Akara logoM ko cakita karane vAlA nRtya gAna karanA Arambha kiyA taba samasta sabhA nivAsIjana mAzcaryAnvita hokara kahane lage ki dekho aise adbhuta nRtya kA dekhanA indra ko bhI durlabha hai / jaba aise nRtya karatI huI nIlAMjanA apsarA kA prAyu karma pUrNa ho gayA to prAtmA to paragati gayA aura zarIra darpaNa ke pratibimbavat adRzya ho gayA ataH indra ne natya ke samaya ko bhaMga na hone ke kAraNa usI samaya dUsarI devAMganA raca dI isase vaisA hI natyagAna hotA rahA ataH yaha parirvatana sabhA nivAsiyoM meM se kisI ne nahIM jAnA ki yaha vahI devI nRtya kara rahI hai prathavA dUsarI parantu yaha parivartana bhagavAna ne avadhijJAna se tatsamaya hI jAna liyA ki vaha devI nRtya tajakara anya loka gaI, yaha indra ne navIna raca dI hai| bhagavAna ke cita para usakI isa kSaNa nazvaratA kA baIta gaharA asara par3A / ye vicArane lage ki aho jisa prakAra ye apsarA prA~soM ke dekhate-dekhate naSTa ho gaI usI taraha yaha saMsAra bhI kSaNa bhaMgura hai / yaha putra, patra, strI grAdi kA jitanA samRdAya hai vaha saba duHkha ko dene vAlA hai aura inhIM ke moha meM phaMsakara 'na nAnA prakAra ke dukhoM ko bhogatA hai / ataH inase sambandha chor3akara jina dIkSA grahaNa karanI cAhiye jisase maiM prAtmoka saccA sukha prApta kara skuu| isa prakAra RSabha deva kA mana vairAgya yukta jAnakara lokAMtika deva pAe aura bhagavAna ko vairAgya para dRr3ha kara nija sthAna para cale gaye / tadanantara indra Adi deva bhagavAna ko pAlakI meM baiThAkara unheM tilaka nAmaka udyAna meM le ge| vahAM bhagavAna ne vaTa vRkSa ke nIce sabhI vastrAbhUSaNoM kA parityAga karake kaizalauMca ke anantara siddha bhagavAna ko namaskAra kara jinadIkSA svIkAra kI / bhagavAna ke kezoM ko indra ne le jAkara kSaura samudra meM DAla diyaa| bhagavAna kI dIkSA ke samaya saba deva maNa prA gae aura bhagavAna kA dIkSotsava karake apaneapane sthAna para cale gae / bhagavAna ke sAtha aura bhI cAra hajAra rAjAoM ne munivrata kA svarUpa jAnakara phevala svAmI kI bhakti karake nagnamudrA dhAraNa kii| bhagavAna RSabhadeva to dIkSA lekara SaTmAsa payanta nizcala kAyotsarga meM lIna rahe parantu zeSa jo kaccha mahAkaccha prAdi cAra hajAra rAjA the ve jaba
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokAra atha namna mudA dhAraNa kara kSa dhA. tRSA, zIta, uSNa Adi pariSaha sahana karane meM asamartha ho gae taba kitane ho kAyotsarga tajakara kSa dhA kI vedanA se mahA vyAkula hokara phala prAdi kA bhakSaNa karane lage, kucha tRSA ke bAraga saMtapta citta hokara nadI sarovara Adi kA zItala jalapAna karane lge| unakA bhraSTa pAcaraNa dekhakara usa vana ke devatAoM ne unase manA kiyA aura kahA-'ki tuma loga aisA mata kro| are mUkhoM ! yaha tumhArA dIkSA grahaNa kiyA humA digambara avasthA kA rUpa sarvazreSTha arihaMta, cakravartI mAdi logoM ke dhAraNa karane yogya hai / tumheM isa nagna jina mudrA ko dhAraNa kara jainendrI dIkSA ko kalaMkita karanA tathA isa nindanIya kRtya kA karanA yogya nahIM / dUsarI vAta, aise kRtya kA karanA tumheM naraka zrAdi durgati kA kAraNa bhI hai| '"taba unhoMne nagnamudrA kA parityAga kara vRkSoM ke bakkala dhAraNa kara lii| kucha ne mRgacarbha Adi dhAraNa kara lo / kucha ne darbha dhAraNakara lii| vana vRkSoM ke phaloM se ve kSudhA nivAraNa karane lge| sarovara Adi ke zItala jala se tRpA nivAraNa karane lge| kitane hI paraspara vArtAlApa karane lge| ki yaha guru mahAdhIra vIra kisI kArya kI siddhi ke lie yoga sAdhana karane vana meM pAe haiN| aura bAda meM vApisa jAkara rAjalakSmI kA sevana karege, Aja yA eka do dina meM yoga kA parityAga kara apane sthAna para jAkara rAjya lakSmI agIkAra kareMge isase yadi hama pahale nagara meM cale jAegeM to ye hameM svAmI kArya meM vighna DAlane vAle aura chala karane vAle jAnakara hamArA mAna bhaMga kara deza se nikAla deMge taba bhI to hameM sampadA vihIna hokara bahuta vAdhA sahana karanI par3egI athavA inake putra bharata cakravartI rAjya kara rahe haiM ve bhI hama para kopa kareMge ki ye svAmI ko tajakara cale pAe haiM ataH ye daNDa dene yogya ke prataH yAvata (jaba taka) bhagavAna RSabha deva kA yoga pUrNa na ho jAya tAvata (taba taka) hameM bhI bAdhA sahane yogya hai / yaha bhagavAna abhI dina do dina meM yoga siddhi hone para ulTe ghara jAege taba hama se prasanna hokara hameM pratiSThA, satkAra, lAbha Adi se sampanna kreNge|' isa prakAra kitanoM hI ne antakaraNa meM vyAkulatA hote hue bhI apanI AtmA ko dRr3ha (sthira) kiyaa| kitane hI vicalita hokara bhasmI lagAkara jaTAdhArI ho gaye, kitane hI daMDadhArI hue ityAdi unhoMne aneka bheSa dhAraNa kiye| unameM se mArIca ne paridhAjanoM meM mukhya hokara parivAja kA mArga claayaa| athAnantara mAdhyAnI apabhadeva bhagavAna me chaha mAsa pUrNa hone para grAhAra ke nimitta pravartana kiyaa| unhoMne mana meM vicArA ki-- maho! dekho, ye kaccha mahAkaccha prAdi mahAna va zodbhava saMyamI bhuni kA mArga na jAnavAra kSadhA, tRSA, prAdi 22 parISaha sahana karane meM asamartha hokara thor3e hI dinoM meM bhraSTa ho gae ata: mujhe mokSamArga kI siddhi aura kAya kI sthiti ke nimitta ava yatiyoM ke prAhAra kA mArga darzanA cAhie / mokSAbhilASI nirgrantha sAdhunoM ko na bilkula kAya hI kuza karanA aura na gariSTha rasa saMyukta, miSTa, svAdiSTa bhojana ke dvArA poSaNa hI karanA cAhie kintu doSa arthAta rA athavA vAta, pitta, kapha prAdi doSa ke nAza ke nimitta upavAsa aAdi tapa karanA aura prANa dhAraNa karane ke nimitta zAstrokta nirdoSa zuddha niraMtarAya mAhAra lenA cAhiye aisA mana meM nizcaya karate hue prAdIzvara bhagavAna ne IryA samiti pUrvaka prahAra ke nimitta bihAra kiyaa| muni sambandhI kriyA ke prAcaraNI bhagavAna mauna pUrvaka bihAra karate gaye, sopura grAma Adi meM bihAra karate hue prajAjana rAjya avasthAvat vividha prakAra ke uttama-uttama padArtha unheM bheMTa karate the parantu aba inheM bheMTa prAdi se kyA prayojana thA? antarAya jAnakara vApisa vana meM cale jAte the| isa prakAra SaT mAsa paryanta jaba AhAra kI vidhipUrvaka prApti na huI taba ve vihAra karate-karate hastanAgapura paae| sarva hI nagara nivAsIjana bhagavAna ke darzana karake parama Anandita hue| jaba bhagavAna rAjadvAra ke nikaTa pahuMce tana
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ - mokAra saMgha 260 siddhAMta nAmaka eka dvArapAla ne mahArAja se jAkara kahA-svAmI ! AdinAtha bhagavAna pRthvI ko apane pairoM se pavitra karate huye pAhAra ke lie Aye haiM, taba somaprabha tathA zreyAMsa rAjA apane purohita, mantrI grAdi tathA antaHpura sahita uThakara bhagavAna ke sanmukha gae mahA bhakti saMyukta rAjadvAra ke bAhara jAkara bhagavAna kI pradakSiNA karake unhoMne bArambAra namaskAra kiyA aura ratnapAna se argha dekara bhagavAna ke caraNAraviMda dhoe| rAjA somaprabha ke laghubhrAtA zreyAMsa ko bhagavAna ke darzana ke dvArA yAne prathama bhava meM usane jo cAraNa Rddhi dhArI yugala muniyoM ko AhAra dAna diyA thA vaha saba vidhAna jyoM kA tyoM smaraNa ho paayaa| usa samasta vidhi se paricita hokara rAjA zreyAMsa ne bar3I bhakti se unako navadhAmAvika ratna kisa kAma nAcala meM khe hue sItala miSTa prAsuka IkSa rasa kA AhAra karAyA / ima pAtradAna ke atizaya se unake yahAM svarga ke devoM ne ratnoM kI varSA kI, kalpavRkSoM ke sugandhita aura sundara puSpa varaSAye, dundubhi bAje bajAe / usa samaya maMda, sugandhita, zItala pavana calI / dhanya hai yaha pAtra. dhanya hai yaha dAna aura dhanya hai yaha dAna kA dene vAlA zreyAMsa isa prakAra jaya-jayakAra zabda huA / zreyAMga ke dAna se AhAra dene kI vidhi pragaTa huii| zreyAMsa rAjA devoM meM bhI prazaMsA ke yogya hue| saca hai supAtroM ko die dAna ke phala se kyA-kyA nahIM hotA hai ? bhagavAna nirantarAya nirdoSa zuddha AhAra lekara vana meM vihAra kara gae / eka hajAra varSa paryanta mahAna ghora tapazcaraNa kara zukla dhyAnAgni se ghAtiyA karma rUpI kASTha ko bhasmakara phAlguNa kRSNa ekAdazI ke dina prAtaHkAla ke samaya bhagavAna ne lokAloka kA prakAzaka kevalajJAna prApta kiyA / kevalajJAna hote hI indra ne pAkara bAraha sabhAtroM meM suzobhita samavazaraNa kI racanA kii| una bAraha sabhA nivAsiyoM kA anukrama isa prakAra hai kAvya pahale koThe viSa sAdha tiSThe adha nAzaka, bhadhyana ko zubha svarga mokSa mAraga parakAzaka / dUje kalpa surI mahAna mUrata duti dhAraka, jinavara bhakti dharaMta lakhe prabhu pada duHkhahAraka / 11 tIjevRtikA eka zveta sAr3I tana dhAre, tathA zrAvikA tiSThata prata yuta tisI mNjhaare| cauthe rAzi ravi prAdi jyotiSI surI nihAro, krAnti yukta jina bhakti bharI mithyAta viddaaro|2| paMcama koThe viSa vyantarI krAnti virAjata, jina pada ambuja bhakti dhare prAnanda susAjata / bhavanavAsinI chaThe viSa mukha padma samAno, jina caraNAmbuja seva karana ko bhramarI jAno / 3 / daza prakAra sura nAgapati saptama tiSThate, jina pada ambuja seva karana ko ali dutivaMte / aSTama vyantara deva bhakti yuta praSTa nihAro, navame dyotana karata jyotiSI paMca prakAro / 45 kalapavAsi sura dazama virSa tiSThaM haraSAI, rANAdika tara dRSTi sahita gyArama tiSTAI /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 gamokAra graMtha siMha Adi saba pazudayAvata samyaka maMDita, SaT duguNa ke viSa jAna lehu tuma paMDita / 5 / vohA- krUra pazu bhI paraspara, vaira tyAga tiSTaMta / yaha prabhu kI mahimA agama, varane ko budhivaMta / / isa prakAra dvAdaza sabhAmoM ke madhya azoka vRkSa ke samIpa ratnamaya siMhAsana para caturAMgula antarIkSa RSabha deva bhagavAna virAje hue apanI nirakSarI divya dhvani dvArA saMsAra tApa ko nAza karane vAle parama pavitra upadezAmRta se aneka jIvoM ko duHkhoM se chuTAkara sukhI banAte the / bhagavAna ke caurAsI gaNadhara hue jinake nAma isa prakAra haiM (1) vRSabhasena, (2) kumbha, (3) dRr3haratha, (4) zatadhanu, (5) devazarmA (6) devanAva, (7) nandana, (8) somadatta, (6) sUradatta, (10) vAyuzarmA, (11) yazodAhu (12) deva.gni, (13) agnideva, (14) agnigupta, (15) mitrAgni, (16) halabhRta, (17) mahIdhara, (18) mahendra, (19) vasudeva, (20) vasundhara, (21) acala, (22) meru, (23) merudhana, (24) merubhUti, (25) sarvayaza, (26) sarvayajJa, (27) sarvagAla (28) sarvapriya. 26) sarvava, () sarvavijaya (31) vijayagupta (32) vijayamitra, (33) vijayila, (34) aparAjita (35) vasumitra, (36) vizvasena, (37) sAdhusena, (38) satyadeva, (36) devasatya, (40) satyagupta, (41) satyamitra, (42) nirmala, (43) vinIta, (44) saMvara (45) munigupta (46) munidatta, (47) muniyaza, (48) munideva, (46) guptayajJa, (50) mitrayajJa (51) svayaMbhU, (52) bhagadeva, (53) bhagadatta, (54) bhagaphalgu, (55) guptaphalgu, (56) mitraphalgu, (57) prajApati, (58) sarvasaMga, (56) varuNa, (60) dhanapAlaka, (61) maghavAna,(62) tejorAzi, (63) mahAvIra (64) mahAratha, (65) vizAlAkSa, (66)mahAvAla, (67) zudhizAla, (68) vaja, (66) vajrasAra, (70) candracUla, (71) japa, (72) mahArasa, (73) kaccha, (74) mahAkaccha, (75) nami, (76) vinami, (77) bala, (78) pratibala, (76) bhadra bala, (80) naMdI, (81) mahAbhAga, (82) naMdimitra, (83) kAmadeva, aura (84) anupama / isa sabameM vRSabhasena mukhya jAnane caahie| bhagavAna ke caturvidha saMgha kA pramANa pRthak-pRthaka isa prakAra jAnanA cAhie-vAdI-12650 / 'caudaha pUrva ke pAThI-4750 1 prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-4150 / avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA-9000 / kevalajJAniyoM kI saMkhyA-20000 / vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-20600 1 manaH paryayajJAnI muniyoM kI saMkhyA-12750 / vAditra RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-12750 / samasta muniyoM kI sNkhyaa-84000| prAyikAmoM kI sNkhyaa750000| mukhya prAyikA kA nAma brAhmo thA / zrAvakoM kI saMkhyA--tIna lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyApAMca lAkha / samavazaraNa kAla-eka lAkha pUrva meM 1000 varSa aura caudaha dina kama / mokSajAne ke caudaha dina pahale samavazaraNa vighaTA aura taba hI bharata cakrezvaro Adi pATha mahAna puruSoM ko prAdinAtha bhagavAna ke nirvANasUcaka pATha svapna pAe jinake nAma aura cinha isa prakAra hai (1) jisa dina prAdinAtha bhagavAna ne yogoM kA nirodha kiyA usI divasa kI rAtri meM bharata cakravartI ko aisA svapna huA ki mAnoM sumeru parvata UMcA hokara sisakSetra se jAkara laga gayA hai| (2) bharata pakravartI ke putra prakIti ko aisA svapna huprA ki svarga loka ke zikhara se eka
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! P NamokAra ca 261 mahAna pavitra zrauSadhi kA vRkSa grAyA thA aura vaha jagata nivAsI jIvoM ke janma, jarA, mRtyu rUpa rogoM kA nAzakara punaH ulTA loka zikhara jAne ko udyata huA hai / ( 3 ) bharata cakravartI ke gRhapati ratanaziSya ko aisA svapna huA ki udhaloka se eka kalpavRkSa prAyA thA aura vaha jIvoM ko manovAMchita phala dekara pIche svargaloka ke zikhara jaaegaa| (4) cakravartI ke mukhya mantrI kI aisA svapna AyA ki svargaloka se jo eka ratnadvIpa AyA vaha jinheM ratna lene kI icchA thI unako yaneka rana dekara pIche udhvaloka ko gamana karegA / (5) bharata cakravartI ke senApati ko aisA svapna AyA ki eka anantavIrya kA dhArI, zradbhuta parAkramI mRgarAja kailAza parvata rUpI piMjare ko chedakara Upara jAne kA utsuka ho uchalane ko abhiyogI huA / ( 6 ) jaya kumAra ke putra anantavIrya ko aisA svapna AyA ki eka adbhuta, ananta kalA kA dhArI candramA jagata meM udyotakara apane tArAgaNa sahita urdhvaloka ko jAne kA udyamI huA hai / ( 7 ) bharata cakravartI kI paTarAnI subhadrA ko aisA svapna huA ki vRSabhadeva kI rAniyA~ - yazasvatI aura sunandA ye donoM eka sthAna para baiThI huI cintA kara rahI haiM / (ka) kAzIdezAdhipati citrAMgada ko aisA svapna huA ki adbhuta teja kA dhArI prakAzamAna sUrya pRthvI para udyotakara urdhvaloka ko jAnA cAhatA hai| isa prakAra Adi dharmopadezaka prAdinAtha bhagavAna ke nirvANa sUcaka ATha svapna pATha pradhAna puruSoM ko hue| isa prakAra bharata Adi ko lekara saba logoM ne svapna dekhe aura sUryodaya hote hI purohita se unake phala pUche 1 purohita ne kahA ki ye saba svapna yahI sUcita karate haiM ki bhagavAna RSabhadeva karmoM ko niHzeSa karamaneka muniyoM ke sAtha-2 mokSa padhAreMgeM / purohita ina saba svapnoM kA phala kaha hI rahA thA ki itane meM Ananda nAma kA eka manuSya zrAyA aura usane bhagavAna RSabhadeva kA saba vivaraNa khaa| usane kahA ki jisa prakAra sUrya ke asta ho jAne para sarovara ke saba kamala mukulita ho jAte haiM usI prakAra bhagavAna kI divya nibandha ho jAne para saba sabhA hAtha jor3e hue mukulita ho rahI hai| yaha samAcAra sunakara vaha cakravartI bahuta hI zIghra saba logoM ke sAtha kailAzaparvata para phuNce| usane jAkara bhagavAna kI tIna pradakSiNAyeM dI, stuti kI, bhaktipUrvaka apane hAtha se mahAmaha nAma kI mahApUjA kI aura isI taraha caudaha dina taka bhagavAna kI sevA kI tadanantara kailAza parvata para mA kRSNa caudaza ko zubha muhUrta aura abhijita nakSatra meM bhagavAna RSabhadeva ne tIsare sUkSmakriyA pratipAti nAma ke zukla dhyAna se mana, vacana, kAya tInoM yogoM kA nirodha kiyA aura phira pranta ke caudahaveM guNasthAna meM Thahara kara jitanI dera meM zra, i, u, R lR ina paMca hrasva svaroM kA uccAraNa hotA hai utane hI samaya meM cauthe vyuparata kriyA nivRtti nAma ke zukla dhyAna se aghAtiyA karmoM kA bhI nAzakara paryakAsana se dasa hajAra muniyoM ke sAtha ve paramadhAma mokSa sidhAra gae / ve zrAdinAya svAmI mujhe tathA bhavyajanoM ko samyagjJAna mIra zAMti pradAna kreN| iti zrI prAdinAtha tIrthaMkarasya vivaraNa samAptaH / atha zrI ajitanAtha tIrthakarasya vivaraNa prArambha: zrI bhAvanAya bhagavAna ke nirvANa hone ke manansara pacAsa lAkha koTi sAgara ke bAda dUsare
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 mamokAra ca tIrthakara zrI ajitanAtha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava-vaijayanta nAmA, dUsarA anuttara vimaan| garbhatithi prASAr3ha kRSNa 2 / janma sthAna-ayodhyApurI / pitA kA nAma zrI jitazatru / mAtA kA nAma-vijayasenA devI / baMza-ikSvAku / janma tithi mAgha zuklA 10, zarIra kA varNa suvarNasama / cihna gj| zarIra kI UMcAI.-450 dhanuSa / prAyu pramANa cahattara lAkha pUrva / kumAra kAla -aThAraha lAkha pUrva / rAjyakAla-53 lAkha pUrva aura eka pUrvAMga va caurAsI lAkha varSa / pANi grahaNa kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA-sagara ckrvrtii| dIkSA tithi-mAgha zukla 10 / tapa kalyANaka ke gamana samaya kI pAlakI kA nAma siddhArtha / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAroM kI saMkhyA-1000 / dIkSA vakSa-saptaparNa vRkSa / tapovana - sahasrAna yana / vairAgya kA kAraNa ulkApAta hote dekhanA / dIkSA samaya aparAnha / dIkSA lene ke kitane divasa pazcAta prathama prathama pAraNA kiyA-ariSTa pura (ayodhyA) prathama pAhAradAtA kA nAma-brahmadatta / tapazcaraNa kA kAlabAraha varSa / kevala jJAna tithi-pauSa zukla caturthI / kevalazAna samaya aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna manohara vana / samavazaraNa kA pramANa-sAr3he gyAraha yojana- gaNadhara saMkhyA-nabbe / marupa gaNadhara kA nAmasiMhasena / vAdiyoM kI saMkhyA vAraha hajAra cAra sau / caudaha pUrva ke pAThI tIna hajAra sAta sau patrAsa / prAcAroMga sUtra ke pAThI ziSya muni ikkIsa hajAra chaha sau / manaH paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-bAraha hajAra pA~ca sau / vAdina RddhidhArI maniyoM yo saMkhyA bAraha hajAra cAra sau| vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA bIsa hajAra cAra sau kevala jJAniyoM kI saMkhyA-bIsa hajAra samasta muniyoM kI saMkhyA eka lAkha / nAyikAyoM kI saMkhyA tIna lAkha pacAsa hjaar| mukhya prAyikA kA nAma phAlmu / zrAvakoM ko saMkhyA-tIna lAkha zrAvikAnoM kI saMkhyA pA~ca lAkha / samavazaraNa kAla eka lAkha pUrva meM eka pUrvAga aura bAraha varSa kama / mokSa jAne ke kitane dina pahale samavazaraNa bighaTA-tIsa dina / nirvANa tithi caitra zukla paMcamI / nirvANa nksstr-rohinnii| mokSa jAne kA samayaH pUrvAhna / mokSa jAne ke samaya kA grAsana kAyotsarga / mokSasthAna -- sammedazikhara siddhvrkuutt| bhagavAna ke mukti gamana ke samaya meM kitane bhuni sAtha mokSa gae1000 / samavazaraNa se samasta kitane muni mokSa gae-satattara hajAra eka sau| eka tIrthakara se dUsare tIrthakara taka antara kAla-tIsa lAkha koTiM sAgara / iti zrI ajitanAtha tIrthakarasya vivaraNa samAptaH / atha zrI saMbhavanAtha tIrthakarasya vivaraNa prAraMbhaH // zrI ajita nAtha bhagavAna ke nirvANa hona panantara tIsa lAkha koTi sAgara bAda zrI saMbhavanAtha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava adheyaka rimAna ! garbha tithi phAlguna zukla / janma sthAna-zrAvastI (ayodhyaa)| pitA kA nAma shrii-jitaari| mAtA nAma-susenA devii| vaMza-- ikSvAku / janmatithi-kArtika zukla 15 / zarIra varNa-suvarNasama / cinha-azva / zarIra kI U~cAI 400 dhanuSa / prAyu pramANa -sATha lAkha pUrva / kumAra kAla 15 lAkha pUrva / rAjyakAla-44 lAla pUrva aura 4 pUrvAMga / pANigrahaNa kiyA / samakAlIna pradhAna rAjA kA naam-styviiry| dIkSA tithi-- mArgazIrSa zukla 15 / tapa kalyANaka ke gamana samaya kI pAlakI kA naam----siddhaarthii| bhagavAna ke sAtha dIkSA dene vAloM kI saMkhyA-1000 / dIkSA vRkSa-zAlmalI vRkSa / sapovana-sahastrAbhravana (bhyodhyaa)| vairAgya kA kAraNa-meghoM kA vighaTanA dekhanA / dIkSA samaya-aparAnha / dIkSA lene ke pacAta OM11 pApA .15prathama
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra 271 1 pAraNa kiyA - velA ke pazcAt nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA- iSTapura (zrAvastI ) / prathama grAhAra dAtara kA nAma - surendratA tapazcaraNa kAla 14 / kevala jJAna tithi- kArtika kRSNa 4 / kevala-- jJAna samaya -- zraparAnha kAla / kevala jJAna sthAna - manoharabana / samavazaraNa pramANa - 11 yojana | gaNadhara saMkhyA - 105 / mukhya gaNadhara kA nAma - cArudatta / vAdiyoM kI saMkhyA - bAraha hajAra codaha pUrva ke pAThI - 2150 | AcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni - 1263000 / avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA66000 | kevalazAniyoM kI saMkhyA - 15000 / vikriyAriddhidhArI muniyoM kI saMkhyA - 26666 / manaH payaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA - 12150 / vAditra RddhivArI muniyoM kI saMkhyA - 12000 : samasta muniyoM kI saMkhyA - 20000 | ArthikAzroM kI saMkhyA - 330000 / mukhya prAyikA kA nAma -- zyAmA | zrAvakoM kI saMkhyA - 300000 / zrAvikAoM kI saMkhyA - 500000 / samavazaraNa kAla eka lAkha pUrva meM 4 pUrvaM caudaha varSa kama | mokSa jAne ke kitane dina pahale samavazaraNa vighaTA tIsa dina / nirmANatithi -- caita zukla 6 / nirmANa nakSatra - jyeSThA / mokSa jAne kA samaya aparAnha / mokSa jAne ke samaya kA grAsana - kAyotsarga | mokSasthAna - sammedazikhara dhavala kuutt| bhagavAna ke mukti gamana samaya meM kitane muni sAtha mokSa gae - 1000 / samavazaraNa se samasta kitane muni mokSa gae - eka lAkha sattara hajAra eka sau ( 170100 ) .. iti zrI saMbhavanAtha tIrthaMkarasya vivaraNa samAptaH / atha zrI abhinazvana nAtha tIrthaMkarasya vivaraNa prArambhaH / zrI saMbhavanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara daza lAkha koTi sAgara bAda abhinanda nAtha bhagavAna ne janma liyA / inakA pahalA bhava - vijaya - vimAna ! janma sthAna - vinItA (ayodhyA) pitA kA nAma - zrI saMbara rAya mAtA kA nAma-siddhArtha devI vaMza - ikSvAku / garbha tithi- vaizAkha zukla 6 1 janmatithi-mAgha zukla 12 / zarIra kA varNa suvarNasama / cinha - kapi ( bAnara ) / zarIra pramANa- 350 dhanuSa / zrAyu pramANa - 50 lAkha pUrva / kumAra kAla - sAr3he bAraha lAkha pUrva / rAjya kAla - 36 lAkha pUrva aura pacAsa lAkha pUrvAMga, pANigrahaNa kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma - mitrbhv| dIkSA tithimAgha zukla 12 / bhagavAna ke tapakalyANaka ke gamana samaya kI pAlakI kA nAma arthasiddhA / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA - 1000 / - dIkSA vRkSa - sarala jAti kA vRkSa / tapovana sahastrAna vana (ayodhyA) vairAgya kA kAraNa megha vighaTanA dekhanA dIkSA samaya- aparAnh / dIkSA lene ke kitane dina pazcAt prathama pAraNA kiyA - velA nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA - sAketA ( siddhArtha pura ) / prathama AhAra dAtA kA nAmaindradatta / tapazcaraNa kAla 18 varSe / kevala zAnatithi pausa zukla 14 / kevala jJAna samaya - aparAnha kAla / kevala jJAna kA sthAna - manohara bana / samavazaraNa kA pramANa - sAr3he daza yojana | gaNadhara saMkhyA103 / mukhya gaNadhara kA nAma - baccanAbhi / vAdiyoM kI saMkhyA - 11000 / caudaha pUrva ke pAThI- do hajAra pA~ca sau / zrAcArAMgasUtra ke pAThI ziSya muni - 23050 / pravavijJAnI muniyoM kI saMkhyA - 1800 kevala zAniyoM kI saMkhyA - 1600 vikriyA RddhighArImuniyoM kI saMkhyA - 2600 / mana:paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA - 11650 / vAditra RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA - 11000 / samasta muniyoM kI saMkhyA - 302400 / zrAvikAoM kI saMkhyA 330600 | mukhya jikA kA nAma - prajitA / zrAvakoM kI saMkhyA - tIna lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA - pA~ca lAkha / samavazaraNa kAla 1 lAkha pUrva meM 12 pUrvAga aura 20 varSa kama / mokSa jAne ke eka mAsa pahale samavazaraNa dinA / nirvANatithi vaizAkha zukla
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 I sanastha zikhara 6 / nirvANanakSatra punarvasu / mokSa jAne ke samaya zrAnandakUTa / bhagavAn ke mukti gamana samaya eka hajAra muni sAtha mokSa ge| samavazaraNa se samasta do lAkha assI hajAra eka sau muni mokSa ge| inake tIrtha meM dharma kA viccheda nahIM huA arthAt inake nirvANa gamana se sumatinAtha bhagavAna ke janma paryanta makhaMDarIti se dharma pravartatA rahA / iti / atha zrI sumatinAtha tIrthaMkarasya vivaraNam / / zrI abhinandana nAtha bhagavAn ke nirvANa hone ke anaMtara nau lAkha koTi sAgara bAda zrI sumati nAtha bhagavAn ne janma liyaa| inakA pahalA bhava- vaijayanta vimAna janma sthAna sAketA (ayodhyA) / pitA kA nAma - zrI megha prabhu | mAtA kA nAma - sumaMgalA devI 1 vaMza - ikSvAku / garbhaM tithi - zrAvaNa zukla - 2 | janma tithi -- caitra zukla 112 janma nakSatra - matrA dArIra kA varNa - suvarNasama cinha - cAtaka / zarIra pramANa - tIna sau dhanuSa Ayu pramANa 40 lAkha pUrva kumAra kAla - 10 lAkha pUrva rAjyakAla - 16 lAkha pUrva aura 12 pUrvIga / pANigrahaNa kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA -- mitravIrye / dIkSA tithi -- caitra zukla 11 / bhagavAn ke tapa kalyANaka ke gamana samaya ko pAlakI kA nAma - prabhayakarI | bhagavAn ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA - 2000 / dIkSAvRkSa - priyaMguvRkSa / tapovana - sahasrAbhravana (ayodhyA) vairAgya kA kAraNa - meghoM kA vighaTanA dekhanA / dIkSA samaya - zraparAnha / dIkSA se belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA - vijayapura ( mahApura ) / prathama zrAhAradAtA kA nAma - padmarAya | tapazcaraNakAla - 20 varSa / kevalajJAna tithi - caitra zukla 11 / kevalajJAna samaya - aparAnha kAla | kevalajJAna sthAna - manoharavana / samavazaraNa kA pramANa - 10 yojana / gaNadhara saMkhyA - 116 | mukhya gaNadhara kA nAma - camara / vAdiyoM kI saMkhyA - 10000 caudaha pUrva ke pAThI - 24000 | AcArAMgasUtra ke pAThI ziSya muni- 254350 / pravadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA11000 | kevalajJAniyoM kI saMkhyA - 13000 1 vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA - 18400 / mana:paryayajJAnI muniyoM kI saMkhyA - 10450 / vAditra RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA - 10600 | samasta muniyoM kI saMkhyA -- 30200 / prAyikAoM kI saMkhyA - 330000 | mukhya prArthikA kA nAmakAzyapa / zrAvakoM kI saMkhyA tIna lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA - pAMca lAkha / samavazaraNa kAla - 1 lAkha pUrva meM 16 pUrvAMga aura chaH mAsa kama / mokSa jAne ke eka mAsa pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa tithi - caitra zukla 11 / nirvANa nakSatra maghA / mokSa jAne kA samaya-pUrvAnha / mokSa jAne ke samaya kA zrAsana kAyotsarga / mokSa sthAna -- sammeda zikhara pravizvala kUTa / bhagavAn ke mukti gamana samaya eka hajAra muni sAtha mokSa gae / samavazaraNa se samasta 201600 muni mokSa ge| inake sI meM bhI dharma kA viccheda nahIM huA prarthAt inake nirvANa hone se zrI padmaprabhu tIrthaMkara bhagavAn ke janma paryanta prakhaMDa rIti se dharmaM pravartatA rahA / NamokAra graMtha - // iti zrI sumatinAtha tIrthaMkarasya vivaraNa samAptaH // atha zrI padmaprabhu tIrthaMkarasya vivaraNa prArambhaH // zrI sumatinAtha bhagavAn ke nirmANa hone ke anantara nabbe hajAra koTi sAgara bAda zrI padmaprabhu bhagavAn ne janma liyA / inakA pahalA bhava veyaka vimAna / janma sthAna - kauzAmbI ( prayAga ) / pitA kA nAma - zrI dharaNarAya mAtA kA nAma susImA devI vaMza ikSvAku vaMza | garbha tithi- mAgha kRSNa 6 / janma tithi- kArtika zukla 13 / janma nakSatra-citrA / zarIra kA varNa- aruNa varNa / cinha-padama / zarIra pramANa - 250 dhanuSa / mAyu pramANa 30 lAkha pUrva / kumArakAla sAr3he sAta lAkha pUrva / rAjyakAla 21 lAkha pUrva |
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 273 - -- - - -- - - - - - paura 58 sAkha pUrvAMga | pANigraha kiyaa| dIkSA tithi-kArtika zukla tryodshii| dIkSAvakSa-priyaMga vRkSa / tapovana (sahasrAbhra vana) kaushaambii| vairAgya kA kAraNa-hAthI ke bhojana na karane kA samAcAra sunanA / dIkSA samaya-aparAnha / dIkSA lene ke eka belA pazcAt prathama pAraNA kiyaa| prathama pAraNA karane ke nagara kA nAma dhAnyapura-"maMgalapura" / prathama prAhAra dAtA kA nAma-somadatta / tapazcaraNa kAla-sAI chaH varSa / kevala jJAna tithi-caitrazukla 15 / kevala jJAna samaya-aparAnha kAla / kevalajJAna sthAna-ganohara bne| samavazaraNa kA pramANa-sAr3he nau yojana / gaNadhara saMkhyA-111 / mukhyagaNadhara kA nAma-bajavalI / vAdiyoM kI saMkhyA-6600 / baudaha pUrva ke pAThI-2.66000 / avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA 10000 / kevalajJAnI muniyoM kI saMkhyA-12600 / vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-16800 / manaHparyayajAnI muniyoM kI saMkhyA-10300 / vAditra RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA 8000 / samasta muniyoM kI saMkhyA-302000 / gAyikAoM kI saMkhyA- turUpa prAyikA kA nAma-ratisenA / zrAvakoM kI saMkhyA tIna lAkha / zravikAoM kI saMkhyA-pA~ca lAkha / samavazaraNa kAla-eka lAkha pUrva meM bIsa pUrvAga aura nau varSa kama / mokSa jAne ke tIsa dina pahile samavazaraNa vighaTA / nirvANa tithi phAlguna vRSNa 4 / nirvANa nksstr-citraa| mokSa jAne kA samaya aparAnha / mokSa jAne ke samaya kA prAsana-kAyotsarga / mokSa sthAna-sammedazikhara mohanakUTa / bhagavAn ke mukti gamana samaya 1000 muni sAtha mokSa gae / samavazaraNa se samasta 313600 muni mokSa ge| inake tIrtha meM bhI dharma kA viccheda nahIM huA / arthAt inake nirvANa hone se supAvanAtha bhagavAn ke janmaparyanta akhaMDa rIti se dharma pravartatA rahA thaa| // iti zrI padmaprabhu tIrthakarasya vivaraNam / / atha zrI supArzvanAtha tIrthakarasya vivaraNam :zrI padmaprabhu bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara nanvai hajAra koTi sAgara ke bAda zrI supAzvaM. nAtha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava-veyaka vimAna / janma sthAna-vArANara pitA kA nAma-zrI supratiSTa / mAtA kA nAma-pRthvI devI / ikSvAku vaMza / garma tithi-harita 1 cinhasvastika / zarIra pramANa-200 dhanuSa / prAyu pramANa-bIsa lAkha pUrva / kumAra kAla-5 lAkha pUrva / rAjya kAla-14 lAkha pUrva aura 20 puurvaag| pANi grahaNa kiyaa| samakAlIna rAjA kA nAmadharmavIrya / dIkSA tithi-jyeSTha zukla 12 / bhagavAn ke tapa kalyANaka ke gamana samaya kI pAlakI kA nAma-manoramA / bhagavAn ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA-1000 / dIkSA vakSa-zirISa vRkSa / tapovana sahastrAbhra vana (kAzI) / vairAgya kA kAraNa-meghoM kA bighaTanA dekhnaa| dIkSA samayaaparAhna / dIkSA lene ke eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyA / nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA-pATalI khaMDa / prathama AhAra dAtA kA nAma-mahAdatta / tapazcaraNa kAla-6 varSa / kevala jJAna tithi-phAlguna kRSNa 6 / kevala jJAna samaya-aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna-manoharavana 1 samavazaraNa kA pramANa-6 yojana / gaNadhara saMkhyA-65 / mukhya gaNadhara kA nAma-camaravalI / vAdiyoM kI saMkhyA7400 / caudaha pUrva ke pAThI-2030 / prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-244650 / avadhi jJAnI maniyoM kI saMkhyA-1000 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA--11300 / vikriyA Rddhi dhArI muniyoM ko saMkhyA-bAraha hajAra tIna sau / manaH paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-1150 / vAdiya Rddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA--7600 samasta muniyoM kI saMkhyA-30000 / mAyikAoM kI sNkhyaa-330000| pAyikA kA nAma-somA : zrAvakoM kI saMkhyA-tIna lAkha / dhAvikAnoM kI saMkhyA-pAMca lAkha / samavazaraNa kAla-1 lAkha pUrva meM 24 pUrvAMga aura 3 mAsa kama / mokSa jAne ke eka mAsa pahale samavazaraNa
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 namokAra graMtha vighttaa| nirvANa tithi-phAlguna 7 / mokSa jAne kA smy-puurvaanh| mokSa jAne ke samaya kA paalnkaayotsrg| mokSa sthAna-prabhAsa kUTa sammeda zikhara / bhagavAn ke muktigamana ke samaya 1000 muni sAtha bhokSa gye| samavazaraNa se samasta 235600 muni mokSa gaye / inake tIrtha meM bhI dharma kA viccheda nahIM hanA arthAta inake nirvANa hone se candraprabha bhagavAna ke janma paryanta prakhaMDa roti se dharmapravartatA rahA / iti zrI supArzvanAtha tIrthaMkarasya vivaraNa samAptaH / / atha zrI candrabha tIrthakarasya vivaraNa prArambhaH-- zrI supArzva nAza bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara navve hajAra koDi sAgara ke bAda zrI candraprabha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava-baijayanta vimaan| janma sthAna candrapurI (kaashii)| pitA kA nAma-zrI mahAsena mAtA kA nAma-sulakSaNA devI / vaMza ikSvAku / garbha tithicaita kRSNa paMcamI / janma tithi-pauSa kRSNA 11 / janma nakSatra-anurAdhA / zarIra kA varNa-zukla varNa / cinha-candramA / zarIra pramANa-150 dhanuSa / mAyu pramANa-dasa lAkha pUrva / kumAra kAla-DhAI lAkha pUrva / rAjya kAla-chaha lAkha pUrva aura 66 lAkha pUrvAMga / pANigrahaNa kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-dAnavIrya / dIkSA tithi-paupa kRSNA 11 / bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya ko pAlakI kA nAma-manoharA / bhagavAna ke sAtha vIkSA lene vAle rAjAroM kI saMkhyA-1000 / dIkSA vRkSa-nAgavRkSa / tapovana-sahastrAbhravana (candrapurI) barAgya kA kAraNa-darpaNa meM mukha dekhnaa| dIkSA kA samaya-apara.nha / dIkSA lene se eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA-saumasanapura padmakhaMDa / prathama AhAra dAtA kA nAma-somadeva / tapazcaraNa kAlatIna varSa / kevala jJAna tithi-phAlgana kRSNa sptmii| kevala jJAna samaya-aparAnha kaal| kevala jJAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa kA pramANa sAr3he pATha yojana / gaNadhara sNkhyaa-13| mukhya gaNadhara nAma-daMDaka / bAdiyoM kI saMkhyA-7600 |caudh parva ke paatthii-2000| prAcAraMga satra ke pATho zipya muni-10400 / avadhijJAno muniyoM kI saMkhyA-pATha hajAra / kevala jJAniyoM kI saMkhyA-dasa hjaar| vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-caudaha hajAra / manaHparyaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-8000 / vAditra RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-7600 / prAyikAoM kI saMkhyA-380000 / mukhya prAyikA kA nAma-sumanA / zrAvakoM ko saMkhyA-tIna lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA-pAMca lAkha / samavazaraNa kAlaeka lAkha pUrva meM 38 pUrvAMga aura cAra mAsa kama / mokSa jAne ke tIna dina pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa tithi-phAlguna zukla saptamI / nirmANa nakSatra-anurAdhA / mokSa jAne nA samaya-pUrvAnha / mokSa jAne ke samaya kA prAsana-kAyotsarga / mokSa sthAna-sammeda zikhara lalita kuutt| bhagavAna ke mukti gamana ke samaya eka hajAra muni mokSa gae / samavazaraNa se samasta do lAkha cauMtIsa hajAra muni mokSa ge| inake tIrtha meM bhI dharma kA viccheda nahIM huA arthAt inake mokSa gamana se puSpadanta bhagavAna ke janma paryanta prakhaMDa rIti se dharma pravartatA rhaa| iti zrI candraprabhu tIrthakarasya vivaraNa samAptaH / atha zrI puSpavaMta tIrthakarasya vivaraNa prArambhaHzrI candraprabha bhagavAna ke nirvANa hone ke anaMtara nabve koDi sAgara ke bAda zrI puSpadaMta bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava-prAraNanAma kA pandrahavAM svrg| janma sthaan-kaakNdii| pitA kA nAma-zrI sugrIva / mAtA kA nAma-rAmA devii| vaMza-ikSvAku / garbhatithi-phAlguna kRSNa nvmii|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 gamokAra graMtha - - " gagana gaganagaMHD15 janma tithi--mArgazIrSa zukla 11 janma nakSatra---mUla / zarIra kA varNa - zukla varNa / cinha-magara / zarIrapramANa-sI dhanuSa / prAyu pramANa-do lAkha / pUrva kumAra kAla-pacAsa hajAra pUrva / rAjya kAla - eka lAkha pUrva aura 28 pUrvAMga / pANigrahaNa kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA kA naam-meghnaa| dIkSA tithi-mArgazIrSa zuklA 1 / bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya ko pAlakI kA nAma-pUryaprabhA // bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA---eka hajAra / dIkSA vRkSa-zAli vRkSa / tapovana puSpaka bana (kaakNdii)| vairAgya kA kAraNa-ulkApAta hote dekhnaa| dIkSA samaya-paparAnha / dIkSA lene se eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyA / nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA-maMdara pura (zveta pura) / prathama prAhAra dAtA kA nAma--puSpaka / tapazcaraNa kAla-cAra varSa / ke gala jAna nidhikItika zukla 2 / kevala jJAna samaya-aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna-manohara bana / samavazaraNa kA pramANa-pAThayojana / gaNadhara saMkhyA-88 / mukhya gaNadhara kA maam--vidrbh| vAdiyoM ko sakhyA6600 / caudaha pUrva ke pAThI-1500 / prAcAroga sUtra ke pATho ziSya muni-155.000 / avadhijJAnI bhaniyoM kI saMkhyA-64000 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA- 7500 / vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-13000 / manaHparyaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA --7500 / vAdiRddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA7600 / samasta muniyoM kI saMkhyA-do lAkha / prAyikAnoM kI saMkhyA--380000 / mukhya prAyikA kA nAma-vAruNI / zrAvakoM kI saMkhyA do lAkha | zrAvikAoM kI saMkhyA cAra lAkha / samavazaraNa kAla - tIna mAsa kama 50000 pUrva / mokSa jAne ke caudaha dina pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa tithibhAdrapada zuklA aSTamI / nirvANa nakSatra ... mulA / mokSa jAne kA samaya -aparAnha / mokSa jAne ke samaya kA prAsana kAyotsarga / mokSa sthAna-sammeda zikhara (suprabha kUTa) 1 bhagavAna ke mukti gamana ke samaya eka hajAra muni mokSa gae / samavazaraNa se samasta 172660 muni mokSa ge| zrI puSpadanta bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara inako tIrtha meM nabbe kevalI hue| pazcAt pAvapalya paryanta muni, ajikA, zrAvaka, dhAvikA evaM cAra prakAra ke saMgha kA asadbhAva hone se dharma kA prabhAva rahA / jaba zItala nAtha bhagavAna kA janma huA taba punaH dharma kA pracAra huA / ___|| iti // atha zrI zIlala sAtha tIryakarasya vivaraNa prArambhaHzrI puSpadanta bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara nau koDi sAgara ke bAda zrI zItala nAtha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava--acyuta nAmaka solahayA~ svarga / janma sthAna-bhadrikA purI / pitA kA nAma-zrI dRr3haratha / mAtA kA nAma sunandA devI 1 vaMza-ikSvAku / garbhatithi -caitra kRSNA aSTamI / janmatithi-mAgha kRSNA 12 / janma nakSatrapUrvASAr3ha-zarIra kA varNa suvarNasama / cinha zrIvRkSa (kalpavRkSa) zarIra pramANa nave dhanuSa / prAyu pramANa eka lAkha pUrva / kumAra kAla-25000 pUrva / rAjya kAla-50000 pUrva / pANigrahaNa kiyA / samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma -sImandhara / dIkSAtithi--mAgha kRSNa 12 / bhagavAna ke tapakalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA nAma-zukra prabhA / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA-eka hajAra / dokSA vRkSa lAkSa vRkSa (pIpala) 1 tapovana--sahetukavana (bhadrikApura) / vairAgya kA kAraNa-meghoM kA vighaTanA dekhanA / dIkSA samaya-aparAnha ! dIkSA lene se eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyA / nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA-ariSTapura (hastinApura) / prathama prAhAra dAtA kA nAma-punarvasu / tapazcaraNa kAla
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 NamokAra graMtha do varSa / kevala jJAna tithi - pauSa kRSNa codaza / kevalajJAna samaya - aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna - manohara vana / samavazaraNa kA pramANa - sAr3he sAta yojana / gaNadhara saMkhyA--81 / mukhya gaNadhara kA nAmanAgAra / vAdiyoM kI saMkhyA - 5700 / caudaha pUrva ke pAThI -- caudaha sau / AcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni - 56200 | avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA sAta hajAra do sau / kevala zAniyoM kI saMkhyA - sAta hajAra | dikriyA Rddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA eka hajAra do sau manaHparSaya jJAnI muniyoM kI saMkhyAsAta hajAra pA~ca sau | vAditra Rddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA nau hajAra sAta sau samasta muniyoM kI saMkhyA eka lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA 350000 / mukhya bhAyikA kA nAma suyazA zrAvakoM kI saMkhyA do lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA -cAra lAkha / samavazaraNa kAla do varSa kama 25000 pUrva / mokSa jAne ke liye caudaha dina pahale samavazaraNa vighaTA nirvANa tithi- Azvina zukla STamI / nirvANa nakSatra - pUrvASAr3ha mokSa jAne kA samaya- aparAnha / mokSa jAne ke samaya kA Asana - kAyotsarga / mokSasthAna--- sammeda zikhara ( tabara kUTa ) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya eka hajAra muni sampa mokSa ge| samavazaraNa se samasta 50600 muni mokSa ge| inake tIrtha meM caurAsI kevalI hue pazcAt AdhApatya paryaMta catuvidha saMgha kA sadbhAva hone se dharma kA prabhAva rhaa| jaba zrI zreyAMsanAtha bhagavAna kA janma huA tava punaH dharma kA pracAra huaa| 1 iti / zratha zrI zreyasa nAtha tIrthakarasya vivaraNa prArambha: zrI zItala nAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke antara sau sAgara 6620000 varSa kama eka koDi sAgara ke bAda zrI zreyAMsa nAtha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava - acyuta nAmaka solahavAM svargaM / janma sthAna - siMhapurI (kAzI) / pitA nAma - zrI viSNu rAya mAtA kA nAma - viSNu zrI / varza - ikSvAku | garbhatithi-- jyeSTha kRSNA aSTamI janma tithi - phAlguna kRSNA 11 / janma nakSatrazravaNa | zarIra kA varNa - suvarNa sama cinha - gaiMDA / zarIra pramANa- prassI dhanuSa / grAyu pramANacaurAsI lAkha varSa / kumAra kAla - 21 lAkha varSa rAjya kAla - 42 lAkha varSa pANigrahaNa kiyA / samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma- tripRSTa vAsudeva / dIkSA tithi phAlguna kRSNA 11 / bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA nAma - vimala prabhA / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA - eka hjaar| dIkSA vRkSa - tiMduka vRkSa / tapovana - manohara vana ( siMhapurI ) / vairAgya kA kAraNa - vasanta Rtu meM parivartana kA dekhanA / dIkSA samaya-- praparAnha / dosA lene se eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA- siddhArtha pura ( mithulApura ) / prathama zrAhAra dAtA kA nAma sunandarAya / tapazcaraNa kAla- do varSa kevala jJAna tithi - mAgha kRSNA 30 | kevala jJAna sthAna - manohara vana / kevala jJAna kA samaya -- aparAnha kAla / samavazaraNa kA pramANasAta yojana / gaNadhara saMkhyA- 77 / mukhya gaNadhara kA nAma - kuMthU vAdiyoM kI saMkhyA pA~ca hajAra / caudaha pUrva ke pAThI - 1300 / acArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni - 38400 / avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA - 6000 | kevala jJAniyoM kI saMkhyA - 6500 vikriyA Rddhi ghArI muniyoM kI saMkhyA-11000 | mana:paryayajJAnI muniyoM kI saMkhyA -chaH hajAra / vAditra RddhighArI muniyoM kI saMkhyA-pAMca hajAra / samasta muniyoM kI saMkhyA - 80000 / grAyikAoM kI saMkhyA -- eka lAkha bIsa hajAra / mukhya prAyikA kA nAma - dhAriNI / zrAvakoM kI saMkhyA - do lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA - cAra lAkha / samavazaraNa kAla - do varSa kama 2100000 varSa / mokSa jAne ke caudaha dina pahale samavazaraNa vighaTA /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra 277 nirvANa tithi- biga zukla pandraha / minAma- mokSa jAne kA samaya-pUrvAnha / mokSa jAne ke samaya kA mAsAna-kAyotsarga / mokSa sthAna--sammeda zikhara (saMkalpa kuTa) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya eka hajAra muni sAya mokSa ge| samavazaraNa se samasta 65600 muni mojha gaa| inake tIrtha meM bahattara kevalI he| pazcAta pauNa palya paryanta cavidha saMgha kA asadabhAva hone se dharma kA prabhAva rhaa| jaba zrI vAsupUjya bhagavAna kA janma hunA taba punaH dharma kA pracAra hugrAma iti zrI zreyAMsa nAtha tIrthaMkarasya vivaraNam / atha zrI vAsupUjya tIrtharasya vivaraNamzrI zreyAMsanAtha bhagavAna ke nirmANa hone ke anantara cauvana sAgara ke bAda zrI vAsupUjya bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava -mahAzukra nAmaka dasaI svarga | janma sthAna -campApura / pitA kA nAma-zrI vasupujya / mAtA kA nAma-vijayAvatI / vaMza-ikSvAku / garbha tithi-prASAI kRSNa 6 / janma tithi-phAguna kRSNa caudaza / janma nksstr-shtbhissaa| zarIra kA varNa-aruNa varaNa cinhamahiSa / zarIra pramANa-sattara dhanuSa / prAya pramANa bahattara lAkha varSa / kumAra kAla-pradAraha lAkha vrss| rAjyakAla-36 lAkha varSa 1 pANigrahaNa nahIM kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma - tripRSTa (vaasudev)| dIkSA tithi-phAlguna kRSNa caudaza / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA 600 1 bhagavAn ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA nAma-puSpa prbhaa| dIkSAvRkSa ---pAMDu vRkSa / tapovana - krIDodyAna vana (caMpApurI) 1 vairAgya kA kAraNa- meghoM kA vighaTanA dekhanA / dIkSA samaya -aparAnha / dIkSA lene ke 71 divasa pazcAt prathama pAraNA kiyA / nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA-rAjagrahI (mahI pura) / prathama pAhAra dAtA kA nAma--- nanda bhUpa / tapazcaraNa kAla-eka varSa / kevala zAnatithi-mAgha zukla 2 / kevala jJAna samaya-pUrvAhna kAla / kevala zAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa kA pramANa-sAr3he chaha yojn| gaNadhara marUpA.-.. 16 / mukhya gaNadhara kA nAma --sudharma / vAdiyoM kI saMkhyA-400 / caudaha pUrva ke pAThI ...1200 / prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-36200 / ayadhizAnI muniyoM kI saMkhyA --5400 / kevala zAniyoM kI saMkhyA-6000 / vikriyA Rddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA-10000 / manaH paryayajJAnI muniyoM kI saMkhyA 6500 / bAditraRddhi dhArI muniyoM ko saMkhyA 4200 / samasna muniyoM kI saMkhyA 72000 / prAyikAoM kI saMkhyA..-106000 / mukhya prAyikA kA naam-dhrnnii| zrAvakoM ko saMkhyA--200000 zrAvikAnoM kI saMkhyA-cAra lAkha / samavazaraNa kAla -eka varSa kama pradAraha lAkha varSa kama / mokSa jAne ke caudaha dina pahale samavazaraNa vighaTA / nirvANa tithi ----bhAdrapada zukla caudaza / nirvANa nakSatraazvanI / mokSa jAne kA samaya-praparAnha / mokSa jAne ke samaya kA grAsana-kAyotsarga / mokSasthAnacampApura (pAsAlataTa) / bhagavAn ke mukti gamana ke samaya meM caurAsI muni sAtha mokSa maye / samavazaraNa se samasta 54600 muni mokSa ge| inake tIrtha meM cauvAlIsa kevalI hue| pazcAt eka palya paryanta caturvidha saMgha kA prabhAva hone se dharma kA viccheda rahA / jaba zrI vimala nAtha bhagavAn kA janma humA taba punaH dharma kA pracAra humaa| iti zrI vAsu pUjya tIrthakarasya vivaraNam /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 gamokAra eMtha pratha zrI vimalanAtha tIrthaMkarasya vivaraNa prArambhaHzrI vAsupUjya bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara tIsa sAgara ke bAda zrI vimalanAtha bhagavAn ne janma liyaa| inakA pahalA bhava--sahasrAra nAmaka bhArahavAM svarga / janma sthAna ---kapilA nagara / pitA kA nAma--zrI kRtvrmaa| mAtA kA nAma-zyAmA devii| bNsh-ikssvaakuu| garbhatithi-kRSNa jyeSTha dazamI / janma tithi-mAgha zukla 4 / janma nakSatra-uttarAbhAdra pada ! zarIra kA varNa-suvarNasama / __ cinha-vArAha / zarIra pramANa-sATha dhanuSa / mAyu pramANa sATha lAkha varSa / kumAra kAla - pandraha lAkha varSa / rAjya kAla-tIsa lAkha varSa / pANigrahaNa kiyaa| inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-svayaMbhU vAsudeva / dIkSA tithi-mAgha zukla 4 / bhagavAn ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA naam-devdttaa| bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI sNkhyaa--1000| dIkSA vRkSa jaMbU vRkSa / tapovana-sahasrAvana (kapilA) / vairAgya kA kAraNa-meghoM kA vighaTanA dekhanA / dIkSA samaya --aparAnha / dIkSA lene ge lA pAtrAn patha, nAma diyA / nAma nara jahA~ prathama pAraNA kiyA-rAjagrahI (mahIpura) / prathama AhAra dAtA kA nAma-vizAkhadatta, tapazcaraNa / kAla-tIna varSa / kevala jJAna tithi-mAgha zukla 6 / kevala jJAna samaya-aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa pramANachanta yojana / gaNadhara saMkhyA-pacapana / makhya gaNadhara kA nAma --naMdirAya / vAdiyoM kI sNkhyaa-3400| caudaha pUrva ke pAThI-1100 / prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-3.45000 |avadhi jJAnI muniyoM kI saMkhyA- 4800 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA-55000 / vikriyA RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-1000 / manaH paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA 55.000 / vAditraRddhidhArI muniyoM kI saMkhyA 3600 / samasta muniyoM kI saMkhyA-68000 / AryikAoM ko sNkhyaa-103000| mukhya AryikA nAma-dharA / zrAvakoM kI saMkhyA --200000 / thAvikAnoM kI saMkhyA--cAra laakh| samavazaraNa kAla-tIna varSa kama 1500000 lAkha varSa / mokSa jAne se caudaha dina pahale samavazaraNa vighaTA / nirvANa tithi-prASAr3ha kRSNA 6 / nirvANa nakSatra--bharaNI / mokSa jAne kA samaya - pUrvAnha / mokSa jAne ke samaya kA prAsAna-kAyotsarga / mokSa sthAna-sammeda zikhara (shaalkuutt)| bhagavAna ke mukti gamana ke samaya 8600 muni sAtha mokSa ge| samavazaraNa se samasta 513000 munimokSa ge| inake tIrtha meM ghAlIsa kevalI hue / pazcAt pauna palya paryanta dharma kA viccheda rahA / jaba zrI ananta nAtha bhagavAn kA janma huA taba punaH dharma kA pracAra humA / iti zrI vimala nAtha tIrthakarasya vivaraNa smaapt| atha zrI anantanAtha tIrthakarasya vivaraNa prArambhaHzrI vimalanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara nau sAgara ke bAda zrI anantanAtha bhagavAn ne janma liyA / inakA pahalA bhava--acyuta nAmaka solahavA~ svrg| janma sthaan-ayodhyaa| pitA kA nAma-zrI siMha sena / mAtA kA nAma -sarvayazAdevI / vaMza-ikSvAku / garbha tithi-kArtika kRSNa 1 / janma tithi-jyeSTha kRSNa 12 / janma nakSatra-revasI / zarIra kA varNa-suvarNasama / cinh-sehii| zarIra pramANa-pacAsa dhanuSa / prAyu pramANa-tIsa lAkha varSa / kumAra kAla-sAr3he sAta lAkha varSa /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha 276 rAjya kAla-pandraha lAkha varSa / pANigrahaNa kiyA / inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma -puruSottama (bAsudeva) / dIkSAtithi jyeSTha kRSNa 12 / bhagavAn ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA nAma-sAgara dttaa| bhagavAn ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI sNkhyaa-1000| dIkSA vRkSa - pIpala vRkSa / tapovana- sahastrAbhraSana (ayodhyaa)| vairAgya kA kAraNa-ulkApAtA hote hue dekhnaa| -~-aparAnha / dIkSA lene ke eka velA pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA-tArAvatI (dhAnyapura) prathama AhAra dAtA kA nAma--dharmasiMha / tapazcaraNa kAla-do varSa 1 kevala jJAna tithi-caMtra kRSNa 301 kevala jJAna samaya-aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna - manohara vana / samavazaraNa pramANa-sAr3he pAMca yojn| gaNadhara saMkhyA-pacAsa / mukhya gaNadhara kA nAmajayamuni / vAdiyoM kI saMkhyA...-32001 caudaha pUrva ke pAThI--eka hajAra / aAcarAMga sUtra ke pAThI ziSya muni 36500 / avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA-4300 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA pAMca sau / vikriyARti dhArI muniyoM kI saMkhyA-pATha hajAra / manaH payaMya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-pAMca hajAra / vAditra RdvidhArI muniyoM kI sNkhyaa-3200| samasta muniyoM kI saMkhyA cha: hajAra / mAyikAnoM kI sNkhyaa-108000| __ mukhya AyikA kA nAma-padmA / zrAvakoM kI mA-zrI zAsa: pAnikoM kI saMkhyA cAra lAkha | samavazaraNa kAla-do varSa kama 750000 varSa / mokSa jAne ke caudaha dina pahale samavazaraNa vighaTA / nirvANa tithi-caita kRSNa 4 / nirvANa nakSatra-revatI / mokSa jAne kA samaya-aparAnha / mokSa jAne ke samaya kA mAsana-kAyotsarga / mokSa sthAna sammeda zikhara (svayaMbhU kUTa) / bhagavAn ke mukti gamana ke samaya 7507 muni sAtha mokSa ge| samavazaraNa se samasta 51000 muni mokSa ge| inake tIrtha meM chattIsa kevalI hue| pazcAt caturvidha saMgha kA prabhAva hone se prAdhApalya paryanta dharma kA viccheda rahA jaba zrI dharmanAya ne janma liyA taba punaH dharma kA pracAra huaa| iti zrI ananta nAtha tIrthakarasya vivaraNam / atha zrI dharmanAtha tIrthakarasya vivaraNa prArambhaH :zrI anantanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara cAra sAgara ke bAda dharmanAtha bhagavAna ne janma liyA / inakA pahalA bhava-sarvArtha siddhi / janma sthAna ---rtnpurii| pitA kA nAma-zrI bhAnurAya / mAta nAma-sunatA devI / vNsh-kuru| garbha tithi - vaizAkha zukla aSTamI / janma tithi-mAgha zukla 3 / janma nakSatra-puSya / zarIra varNa-suvaNa sama / cinha-baja / zarIra pramANa ---45 dhanuSa / mAyU pramANa-dasa lAkha varSa / kumAra kAla-DhAI lAkha varSa / rAjya kAla--pA~ca lAkha varSa / pANigrahaNa kiyaa| inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-punDarIka (vAsudeva) / dIkSA tithi-mAgha zukla terasa / bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA naam-naagdttaa|| bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA--1000 / dIkSAvRkSa-dadhipaNaMvRkSa / tapovana-zAlivana (rtnpurii)| vairAgya kA kAraNa-ulkApAta hote dekhanA / dIkSA kA samaya-aparAnha / dIkSA lene ke eka belA pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA-pATalIputra (pttnaa)| prathama pAhAra dAtA kA nAma...dhanyasena / tapazcaraNa kAla-eka varSa / kevala zAna tithi
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 jamokAra va pauSa zukla 15 / kevala jJAna samaya-aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa kA pramANa-pA~ca yojana / gaNadhara saMkhyA...43 / murugaNadhara kA nAma-prariSTa / vAdiyoM kI sNkhyaa2800| caudaha pUrva ke pAThI-nau sau / prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-40700 / avadhimAnI muniyoM kI saMkhyA--3600 / kevala zAniyoM kI saMkhpA-4500 / vikriyARddhi dhArI-muniyoM kI saMkhyA -7000 / manaHparyayajJAnI muniyoM kI saMkhyA - 4500 / vAditra RddhidhArI muniyoM saMkhyA280 / samasta muniyoM kI saMkhyA-64000 / prAdhikAnoM kI saMkhyA-624000 / mukhya prApikA kA nAma-mArya shivaa| zrAvakoM kI saMkhyA-do lAkha / zrAvikAoM ko saMkhyA-cAra lAkha / samavazaraNa kAla-eka varSe kama 250000 varSa / mokSa jAne ke caudaha dina pahale samavazaraNa vighttaa| nirvAga tithi-jyeSTha zukla 4 / nirvANa nakSatra-puSya / mokSa jAne kA samaya-rAtri / mokSa jAne ke samaya kA Asana-kAyotsarga / mokSa sthAna-sammeda zikhara (sudattavara kuutt)| bhagavAna ke mukti gamana ke samaya nau sau pATha muni sAtha mokSa gae / samavazaraNa se samasta 46700 muni mokSa ge| inake tIyaM meM battIsa kevalI hue pazcAt pAva palya paryanta caturvidha saMgha kA hone se dharma kA viccheda rhaa| jaba zrI zAntinAtha bhagavAna ne janma liyA taba punaH dharma kA pracAra humaa| prati zrI dharmanAtha tIrthakarasya vivaraNam / praya zrI SAntinAya tIyaMkarasya vivaraNa prArambhaH:__ zrI dharmanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke mananta ra tIna sAgara ke bAda zrI zAntinAtha bhagavAna ne janma liyaa| inakA pahalA bhava-sarvArtha siddhi 1 janmasthAna-hastinApura / pitA kA nAma-zrI vizvasena / mAtA kA nAtha - airAdevI 1 vaMza-kuru / garbha tithi-bhAdrapada kRSNa 7 / janma tithi-jyeSTha kRSNa dhaudaza / janma nakSatra-bharaNI / zarIra kA varNa-suvarNasama / cinha-mRga / zarIra pramANa-40 dhanuSa / prAyu pramANa-eka lAkha varSe / kumAra kAla-paccIsa hajAra varSa / rAjya :-50000 hajAra varSe / pANigrahaNa kiyaa| inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-puruSadatta / dIkSA tiSi-jyeSTha kRSNa caudaza / bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA nAma-siddhAryA / bhagavAna ke sAtha vIkSA lene vAle rAjAnoM kI saMkhyA-1000 / dIkSA vRkSa -maMdivRkSa | tapovana-sahasrAvana (hstinaapur)| vairAgya kA kAraNa-ulkApAta hote dekhanA / vIkSA samaya -aparAnha / dIkSA lene se eka belA pazcAt prathama pAraNA kiyA / nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA-somanasapura (pama khaMDa) prathama prAhAra dAtA kA nA--dharmamitra / tapazcaraNa kAla-eka varSa / kevala jJAna tipipauSa zukla 10 / kevalamAna samaya-aparAnha kAla / kevalazAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa kA pramANa-sAr3he cAra yojana / gaNadhara saMkhyA-chattIsa / mukhya gaNadhara kA mAma-pakrAyudha / vAriyoM kI sNkhyaa-2400| caudaha pUrva ke pAThI-800 / mAcArogasUtra ke pAThI ziSya muni-48800 / pravaSizAnI muniyoM kI saMkhyA-3000 / kevalazAniyoM kI saMkhyA-4000 / vikriyARDi dhArI muniyoM kI
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra maMca 6000 / manaH paryayajJAnI muniyoM kI saMkhyA-62000 / pAyikAoM ko saMkhyA-60300 / mukhya mAyikA kA nAma--zudhi / zrAyakoM kI saMkhyA-do lAkha / zrAvikAoM ko saMkhyA-do laakh| zrAvikAnoM kI sNkhyaa-400000| samavazaraNa kAla eka varSa kama 25000 varSa ; mokSa gamana se caudaha dina pahale samavazaraNa viSaTA / nirvANa tiSi-jyeSTha kRSNa caudaza / nirvANa nakSatra-bharaNI / mokSa jAne kA samaya-rAtri / mokSa jAne ke samaya kA mAsana-kAyotsarga / mokSa sthAna-sammeda zikhara(zAntiprada) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya nau sau muni mokSa gae / samavazaraNa se samasta 48400 muni mokSa ge| iti zrI zAntinAtha tIrthakarampa vivaraNam / atha zrIkuthunAtha tIrthakarasya vivaraNa prArambha : - zrI zAntinAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke pranantara prAdhA palya vyatIta hone ke bAda zrI kaMthunAtha bhagavAna ne sarvArtha siddhi se cayakara isa pAvana bhArata varSa ke hastinApura nAmaka nagara meM janma lekara asaMkhya jIvoM ko saMsAra sAgara se pAra kiyaa| pitA kA nAma - sUryaprabha / mAtA kA nAmazrImatI devI / vaMza -kuru / garbha tithi-zrAvaNa kRSNa dazamI / janma tithi-vaizAkha zukla ekam / janma nksstr-kRtikaa| cinh-bkraa| zarIra pramANa-patIsa dhanuSa / Ayu pramANa-65 hajAra varSa / kumAra kAla-23750 barSa / rAjya kAla-4750 varSa / pANigrahaNa kiyaa| ___ samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma -- kunalarAya / dIkSA tithi -vaizAkha zukla ekm| bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA naam-vijyaa| bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAmAnoM kI sNkhyaa-1000| dIkSA vRkSa-tilaka vRkSa / tapovana-sahastrAbhavana (hstinaapur)| vairAgya kA kAra :-ulkA dIkSA samaya-praparAnha / dIkSA lene ke eka belA pazcAt prathama pAraNA kiyA nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyaa| maMdarapura (shvetpur)| prathama pAhAra dAtA kA nAma-aparAjita / tapazcaraNa kAla-solaha varSa / kevala jJAna tithi-caitra zukla 3 / kevala zAna samaya-aparAnha kAla / kevala jJAna sthAna-manohara vn| samavazaraNa kA pramANa--cAra yojana / gaNaghara saMkhyA-paiMtIsa / mukhya gaNadhara kA nAma-svayaMbhU / vAdiyoM kI sNkhyaa-2000| paudaha pUrva ke pAThI-sAta sau / prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni .. 43150 / avadhi jJAnI muniyoM kI saMkhyA-2500 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA-3200 / vikriyA vidhArI maniyoM kI saMkhyA-1100 / manaH paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-6000 / prAyikAoM kI saMkhyA-60350 / mukhya mAyikA kA nAma-dAmini / zrAvakoM kI saMkhyA eka lAkha / zrAvikAmoM kI saMkhyA-tIna lAkha / samavazaraNa kAla-23734 varSa / mokSa gamana se tIsa dina pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa tithi-vaizAkha zukla 1 / nirvANa nakSatra--kRtikA / mokSa jAne kA samaya-rAtri / mokSa gamana ke samaya kA prAsana-kAyotsarga / mokSa sthAna-sammeda zikhara (zAnadhara kUTa) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya 46800 muni mokSa ge| samavazaraNa se samasta 1000 muni mokSa ge| inake tIrtha meM caubIsa kevalI iti zrI kuMpunAtha tIrSakarasya vivaraNam /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 NamokAra ca atha zrI arahanAtha tIrthakarasya vivaraNam :zrI kuthanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara hajAra koTi varSa kama pAvapalya vyatIta hone ke bAda zrI arahanAtha bhagavAna ne aparAjita vimAna se caya kara se isa vasudhA maMDala ko maMDita kiyA / inakA janma sthAna --hastinApura / pitA kA nAma-zrI sudarzana / mAtA kA nAma --sumitrA devI / vaMza-kuru / garbha tithi-phAlguna zukla tIja / janma tithi-mArgazIrSa zukla caudA / janma nakSatrarohiNI / zarIra kA vrnn-suvrnnsm| cinha mastha / zarIra pramANa-tIsa dhanuSa / prAyu pramANa - caurAsI hajAra varSa / kumAra kAla ..ikkIsa hajAra varSa / rAjyakAla -bayAlIsa hajAra varSa / paNigrahaNa kiyA / inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-govinda rAya / dIkSA tithi-mArgazIrSa zukla dshmii| bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA nAma-vaijayantI / bhagAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAnoM kI saMkhyA---1000 1 dIkSA vRkSa praaprvkss| tapovana -sahastrAnAna (hstinaapr)| vairAgya kA kAraNa - ulkA pAta hote dekhanA / dIkSA samaya-aparAnha / dIkSA lene ke eka belA pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA -hastinApura / prathama AhAra dAtA kA nAmanaMda sena / tapazcaraNa kAla-gyAraha varSa / kevalajJAna tithi- kArtika zukla 12 / kevala jJAna samaya -- aparAnha kAla / kevalajJAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa kA pramANa-sAr3he tIna yojana / gaNadhara saMkhyA-tIsa / mukhya gaNadhara kA nAma-kathanAtha / vAdiyoM kI saMkhyA - solaha sau| caudaha pUrva ke parAThI -cha: sau dasa | AcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni--35835 / avadhi jJAnI muniyoM kI saMkhyA2800 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA -2800 / vikriyA--Rddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA -- 4300 / manaH paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-25511 vAdiva Rddhi dhArI muniyoM kI saMkhyA--solaha sau-| samasta maniyoM kI saMkhyA--pannAsa hajAra / prAyikAoM kI sNkhyaa-60000| makhya AryikA kA nAma rakSitA zrAvakoM kI saMkhyA eka lAkha / zrAvikAroM kI saMkhyA-tIna lAkha / samavazarapA kAla-20689 varSa / mokSa gamana se eka mAsa pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa tithi-caitra zukla 11 / nirvANa nakSatra ~~ rohiNI / mokSa jAne kA samaya -aruNodaya / mokSa gamana ke samaya kA paasn-kaayotsrg| mokSa sthAna -sammeda zikhara (nATaka kUTa) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya-27200 muni sAtha mokSa ge| samavazaraNa se samasta eka hajAra muni mokSa gae / pazcAt inake tIrtha meM solaha kevalI hue| iti thI arahanAtha tIrthaMkarasya vivaraNam / atha zrI mallinAtha tIrthakarasya vivaraNa prArambhaH--- zrI arahanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara eka koTi varSa vyatIta hone ke bAda madana vijayI jinendra candra zrI mallinAtha bhagavAna ne aparAjina vimAna se cayakara apane janma se isa bhamaMDala ko parama pavitra kiyaa| inakA janma sthaan-mithilaapurii| pitA kA nAma-zrI kubharAya / mAtA kA nAma rakSitA devii| vaMza-kuru / garbha tithi- caitra sudI 1 / janmatiSi-mArgazIpa zakla 11 // janma nakSatra-azvanI / zarIra kA vrnn-suvrnnsm| cinha -- kalaza / zarIra pramANa-paccosa dhanuSa / Ayu pramANa-pacapana hajAra varSa / kumAra kAla-dasa hajAra varSa / rAjyakAla-36500 varSa 1 pANigrahaNa nahIM kiyA / inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-sulUmArAya / dIkSAtithi - agahna zukla 11 / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI sNkhpaa-606| dIkSAvakSa-azoka vRkSa / tapovanasahastrApravana (mithilApurI) / vairAgya kA kAraNa-ulkApAta hote dekhnaa| dIkSA samaya -apraanh| /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha 283 dIkSA lene ke eka belA pazcAt prathA pAraNA kiyA ! nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA-caRpura / prathama pAhAra dAtA kA nAma-praSabhadatta / tapazcaraNa kAla--solaha varSa / kebala jJAna tithi- pauSa kRSNA 2 / kevalajJAna samaya---prAtaH kAla / kevalajJAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa pramANa--tIna yojana / gaNadhara saMkhyA - 28 / mukhya gaNadhara kA nAma-vizAkhAcArya / vAdiyoM kI saMkhyA - 1400 / caudaha pUrva ke pAThI-550 / prAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-26000| avadhijJAno muniyoM kI saMkhyA---2200 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA--20650 / vikriyA-RddhidhArI muniyoM kI saMkhyA-- 1400 / manaHparyaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA-1750 / vAditra saddhidhArI muniyoM kI sNkhyaa-1200| samasta muniyoM kI sNsthaa-40000| AryikAnoM kI saMkhyA-55000 / mukhya prAyikA kA naambndhmtii| zrAvakoM kI saMkhyA-ekalAkha / zrAvikAoM kI saMkhyA-tIna lAkha / samavazaraNa kAla16684 varSa / mokSa jAne se tIsa dina pahale samavazaraNa vighaTA / nirvANa tithi - phAlguna zukla pNcmii| nirvANa nakSatra-prazvanI / mokSa jAne kA samaya-rAtri mokSa jAne kA sthAna-sammeda zikhara (zAMkalama tt| bhagavAna ke mukti gamana ke samaya-28800 muni sAtha mokSa ge| samavasaraNa se samasta pAMca sau muni mokSa ge| iti zrI mallinAtha tIrthaMkarasya vivaraNa samAptam // atha zrI munisuvratanAtha tIrthakaramya vivaraNam : - zrI mallinAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara cauvana lAkha varSa vyatIta hone ke bAda prAnanda kaMda jinendra candra zrI munisuvrata bhagayAna ne ANata nAmaka caudahaveM svarga se cayakara apane janma se isa avani maMDala ko vibhUSita kiyA / inakA janma sthaan-raajgrhii| pitA kA nAma-dhI subhitranAtha / mAtA kA nAma-padamavatIdevI / vaMza-hari / garbha tithi * zrAvaNa kRSNa 21 janma tithivaizAkha kRSNa 10 zarIra kA varNa-zyAma 1 janma nakSatra--zravaNa cinha-kancha / zarIra! ghanaSa / prAya pramANa-jIsa hajAra varSa / kumAra kAla-sADhe sAta hajAra varSa / rAjya kAla-15000 vrss| pANigrahaNa kiyaa| inake samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-ajitarAya / dIkSA tithi-vaizAkha kRSNa 10 // bhagavAna ke tapa kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI kA naam-apraajitaa| bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA-10001 dIkSA vRkSa-campAvRkSa | tapovana-nIlaguphA (kushaagrpur)| vairAgya kA kAraNa-ulkApAta hote hue dekhanA / dIkSA samaya--aparAnha / dIkSA lene se eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyA / nAma nagara jahAM prathama pAraNA kiyA-mithilApura / prathama pAhAra dAtA kA nAmarAjAdatta / tapazcaraNa kAla-yAra kevalajJAna tithi-vaizAkha kRSNa nvmii| kevalajJAna samaya-aparAnha kAla / kevala mAna sthAna-manohara vana / samavazaraNa kA pramANa-r3hAI yojana / gaNadhara saMkhyA-aThAraha / mukhya gaNadhara kA nAma-mallinAtha / bAdiyoM kI saMkhyA-1200 / saudaha pUrva ke pATI-pA~ca sau| prAcArAMga satra ke pAThI ziSya muni-21000 / avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA--prATha sau / kevalazAniyoM kI saMkhyA-1800 / vikriyA Rzi dhArI muniyoM kI sNkhyaa--2200| manaHparyayajJAnI muniyoM kI sNkhyaa-1500| vAditraRddhidhArI muniyoM kI sNkhyaa-1200| samasta muniyoM kI sNkhyaa-30000| mAyikAoM kI sNkhyaa50000| mukhya prAyikA kA naam-pusspmtii| zrAvakoM kI saMkhyA eka lAkha / zrAvikAoM kI saMkhyAtIna lAkha / samavazaraNa kAla-2486 varSa / mokSa gamana se tIsa dina pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa va .
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha tithi - phAlguna kRSNa 12 / nirvANa nakSaNa - zravaNa / mokSa jAne kA samaya-rAtri / mokSa jAne ke samaya kA Asana - kAyotsarga mokSa sthAna- sammeda zikhara (nirjarA kUTa ) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya 16200 muni mokSa ge| samavazaraNa se samasta eka hajAra muni mokSa ge| inake tIrtha meM bAraha kevalI hue / REY iti zrI munisuvratanAtha tIrthaMkarasya vivaraNam / atha zrI naminAtha tIrthaMkarasya vivaraNam : :-- zrI munisuvratanAtha bhavagAna ke nirvANa hone ke anantara chaha lAkha varSa vyatIta hone ke bAda zrAnandakanda bhavya jana tAraka zrI naminAtha bhagavAna ne aparAjita vimAna se cayakara apane janma se bhAratavarSa ko parama kiyaa| isakA janma sthAna - mithalApurI / pitA kA nAma - zrI vijayaratha / mAtA kA nAma-prA devI / vaMza - ikSvAku / garbha tithi - zrAzvina kRSNa 2 // janma tithi-bhASAr3ha kRSNa 10 / zarIra kA varNa - suvarNa sama / cinha-nIla kamala zarIra pramANa- pandraha dhanuSa / Ayu pramANa-dasa hajAra varSa / kumAra kAla --- paccIsa sau varSa rAjya kAla-ka hajAra varSa / pANigrahaNa kiyaa| samakAlIna pradhAna rAjA kA nAma-vijayarAma / dIkSA tithi-ASAr3ha kRSNa 10 / bhagavAna ke taca kalyANaka ke gamana ke samaya kI pAlakI nAma - uttarakuru / bhagavAna ke sAtha dIkSA lene vAle rAjAoM kI saMkhyA - 1000 dIkSA vRkSa -- maulasirI / tapovana sahastra bhravana ( mithalApura ) / vairAgya kA kAraNa ulkApAta hote dekhanA / dIkSA samaya- aparAnha / dIkSA lene se eka belA karane ke pazcAt prathama pAraNA kiyaa| nAma nagara jahA~ prathama pAraNA kiyA -- rAjAgrahI ( mahIpura ) / prathama zrAhAra dAtA kA nAma sunayadatta / tapazcaraNa kAla -- nau mAsa / kevalajJAna tithi - mAgha zukla 11 / kevalajJAna samaya praparAnha kAla | kevalajJAna sthAna --manohara vana / samavazaraNa pramANa -- dA yojn| gaNadhara saMkhyA -- satraha / mukhya gaNadhara kA nAma -- somanAtha / vAdiyoM kI saMkhyA - 1000 caudaha pUrva ke pAThI-sata sau pacAsa / zrAcArAMga sUtra ke pAThI ziSya muni-- 126002 avadhijJAnI muniyoM kI saMkhyA - 1600 / kevala jJAniyoM kI saMkhyA 1600 / vikriyA dvidhArI muniyoM kI saMkhyA - 1500 | mana:paryaya jJAnI muniyoM kI saMkhyA - 12503 vAdizraRdvidhArI muniyoM kI saMkhyA - 1000 / samasta muniyoM kI saMkhyA - 20000 / prAyikAoM kI saMkhyA - 45000 / mukhya prAthikA kA nAma - pratisA / zrAvakoM kI saMkhyA eka lAkha / zrAvikAmoM kI saMkhyA - tIna lAkha ! samavazaraNa kAla -- nava mAsa kama paccIsa sau varSa / mokSa gamana se tIsa dina pahale samavazaraNa viSTA / nirvANa tithi--- vaizAkha kRSNa caudaza / nirvANa nakSatra - prazvanau / mokSa jAne ke samaya kA zrAsana -- kAyotsarga / mokSa sthAna - sammedazikhara ( mitradhara kUTa) / bhagavAna ke mukti gamana ke samaya nau hajAra chaha sau muni sAtha mokSa ge| samavazaraNa se samasta 1000 muni mokSa gae pazcAt inake tIrtha meM pATha kevalI hue / iti zrI neminAtha tIrthaMkarasya vivaraNam / pratha zrI neminAtha tIrthakarasya vivaraNam : zrI neminAtha bhagavAna ke nirmANa hone ke anantara pAMca lAkha varSa vyatIta hone ke bAda zrAnanda neminAya bhagavAna ne praparAjita vimAna se cayakara apane janma se kamba jitendra caMdra madana vijayI zrI vasudhA maMDala ko maMDita kiyA / :
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | 205 NamokAra graMtha ur zrI neminAtha tIrthaMkarasya vizeSAkhyAnam : / - -- yaduva' zodbhava samudra vijaya nAmaka yadubaziyoM meM pradhAna rAjA the| unakI pradhAna mahArAnI kA nAma zivAdevI thaa| inheM dharma se bar3A prema thaa| donoM ti bar3e haMsamukha aura prasanna rahate the sukha kI inheM cAha na thI / para sukha hI inakA anucara bana rahA thaa| isa prakAra sukha pUrvaka samaya vyatIta hone para eka dina satI zivAdevI ne apane zayanAgAra meM Ananda zayana karate hue jinendra ke avatAra ke sUcaka rAtri ke pazcima pahara meM gajarAja, vRSabha, kezarI prAdi solaha padArtha svapna meM dekhe ! pazcAt apane mukha meM praveza karate hue hAthI ko dekhA / inheM dekhakara vaha jAga uThI / prAtaH kAla hote hI vaha apane svAmI ke pAsa gayI aura unheM rAtri meM dekhe hue svapnoM kA va tAMta jyoM kA tyoM kaha sunAyA / sunakara mahArAja samudravijaya usake phala ke sambandha meM kahane lage ki 'priye ! svapna tumane bar3e hI sundara aura uttama dekhe haiN| inake dekhane se sUcita hotA hai ki bhavya jIva rUpI kamala vana ko praphullita karane vAle tIrthaMkara tumhAre garbha meM avatAra leNge| jisakI AzA kA sanmAna devatA taka karate haiN| apane patideva dvArA svapna kA phala sunakara zivAdevI ko atyanta prasannatA huii| saca hai, putra prApti se kise prasannatA nahIM hotii| kucha dinoM pazcAt triloka pUjya garbha kI dinoMdina va ddhi hone lgii| jinake prabhAva se janma hone ke chaha mahIne pahale hI se pratidina devatA trikAla ratta varSA karate the| garbha pUrNa dinoM kA huA | zrAvaNa mAsa zukla pakSa meM chaTha ke dina zubha muhUrta meM citrA nakSatra kA yoga hone para saubhAgyatI zivAdevI ne zubha lakSaNa saMyukta zyAma varaNa sundara putra ratna ko janma diyaa| putra ke utpanna hote ho nagara bhara meM prAnnadotsava hone lgaa| udhara saudharmendra avadhi jJAna se bhArata varSa meM tIrtharAja kA avatAra huA jAnakara usI samaya airAvata gajarAja para zrArUr3ha ho apanI indrANI aura devoM sahita bar3e mahotsava ke sAtha dvArikApurI meM mAyA aura sabhakti nagarI kI tIna pradakSiNA kii| usake bAda apanI priyA ko bhagavAna ko lAne ke lie rAja mahala meM bhejA / indrANI prasUti gRha meM gayI aura vahA~ apanI divya zakti se ThIka vaisA hI mAyAvI bAlaka rakhakara zrI neminAtha ko uThA lAI / lAkara usa sundara aura teja puMja bAlaka ko apane prANapriya ko sauMpa diyA / indra unheM airAvata hAthI para baiThAkara bar3e samAroha ke sAtha sumeru parvata para le gyaa| pAMDuka vana meM le jAkara pAMDuka vana kI IzAna dizA meM sthita arddha candramA ke prAkAra se aneka tIrthakaroM ke janmabhiSeka se pAvana kaladhauta varNa kI dhAraka pUrvapazcima meM sau yojana lambI, dakSiNottara pacAsa yojana caur3I aura ATha yojana pramANa UMcI pAMDuka nAmaka zilA para sthita ratna jaDita svarNamaya sihAsana ke Upara padmAsana yukta pUrva mukha zrAnanda kaMda jinendra candra zrI neminAtha bhagavAna kI sthApanA kara kSIra samudra ke sphaTika se bhI ujjavala aura nirmala jala se inakA abhiSeka kiyA / kSIrAbhiSeka ho cukane ke pazcAt kezara candanAdi sugandhita vastunoM kA vilepana kara svargIya vastrAbhUSaNoM se bhagavAna ko vibhUSita kiyaa| uttama se uttama dravyoM se unakI pUjA kii| anta meM unhoMne bhagavAn ke guNoM kA nirmala pavitra bhAvoM se bahuta kAla paryanta gAyana kiyA aura pIche vaha unheM airAvata gajarAja para baiThAkara dvArakApurI meM vApasa le AyA / tathA apanI priyA ke dvArA bhagavAn ko zivAdebI ke nikaTa pahuMcA diyA / jaba zivAdevI kI nindrA khulI aura putra ko divya vastrAbhUSaNoM se vibhUSita dekhA to use bar3A vismaya huA aura sAtha hI paramAnanda bhI huaa| isake pazcAt indra, bhagavAn kI pavitra bhakti meM nimagna huA isa maMgalamaya samaya meM tAMDava nRtya karane lagA aura bhagavAna ke mAtApitA ke guNoM kA gAyana kiyaa| tadanaMtara bhagavAna aura unake mAtA-pitA ke caraNAraviMdoM ko bArambAra
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 NamokAra graMtha cale jAne ke bhakti se namaskAra karake deva devAMganAoM sahita apane sthAna para calA gyaa| indra ke pazcAt samudravijaya ne bhI bahuta utsava kiyA aura dAna diyaa| pUjA prabhAvanA kI / bandhu bAndhavoM ko parama Ananda huA | bhagavAna zukla dvitIyA ke candramA kI taraha dinoMdina bar3hane lage / sundaratA meM bhI kAmadeva ko jItate the| inake bala ke sambandha meM to kahanA hI kyA thaa| jabaki vaha carama zarIra ke dhArI isI bhava meM mokSa jAne vAle haiN| bhagavAna neminAtha ke dvArA bheje hue divya vastrAbhUSaNoM kA upayoga karate tathA apanI samAna baya vAle devakumAroM ke sAtha mAtA-pitA ke netroM ko prAnanda dene vAlI bAlakor3A karate hue dinoMdina bar3hane lage / tathApyuktaM neminAtha puraNe tIna jagata kari pUjya nemi sukha se tiSThate, deva indra saba surI yukta prAnazvayate / svarga viSai utpanna vastrabhUSaNa nita lAkara, mahA bhaktina lA seva kara haiM nisavAsara // tIna kAla kiMkara bhaye, prIti sahita sevaMta / SaT Rtu ke jo sukha naye, tAkari harSa karata // 1 // ratnana ke prAMgana viSe, deva kumArana saMga | nAnA vidhi krIr3A karata, sukha se nAtha abhaMga // 2 // yo kor3A jagacitta ko, dAyaka Ananda bhauta / jo daMpati ko mAnanda bhayo, tAkI varane kauna // 3 // jisa samaya samudra vijaya ra vasudeva zrAdi mathurA meM rahate the usa samaya zrI kRSNa ne apane mAmA kasarAja ko mAra kara apane nAnA ugrasena ko bandI gRha se chur3A diyA thaa| kaMsarAja kA zvasura jarAsiMdha usa samaya eka bar3A bhArI pratApI rAjA thaa| use apane jAmAtA kI mRtyu kA saMvAda sunakara bar3A krodha AyA / vaha usI samaya bar3I bhArI senA lekara yAdavoM se yuddha karane ke lie cala par3A / yaduvaMziyoM ne jaba yaha khabara sunI ki jarAsiMdha vipula senA lekara car3hA pA rahA hai taba ye bahuta ghabarAe / saba milakara vicAra karane lage ki jarAsiMdha se yuddha karanA ucita nahIM hai kyoMki hamAre meM itanI zakti nahIM hai jo jarAsiMdha se sAmanA kara skeN| isalie ye dUsarA koI upAya na dekhakara vahAM se cala die aura saurASTra deza ke samIpa dvArikA meM apanA upaniveza sthApita karake rahane lage / likhA hai ki dvArikA kI racanA jina bhagavAna kI bhakti aura zrI kRSNa ke vahAM Ane se indra kI AjJA se devoM ne kI thii| naimikumAra kA janma dvArikA meM huaa| zrI kRSNa nemikumAra ke cacere bhAI the tathA nemikumAra se bhavasthA meM bar3e the / kucha samaya meM kRSNa eka pratApI rAjA ho gae / tathA dvArikA ko apanI rAjadhAnI banA kara niSkaMTaka rAjya karane lge| zrI kRSNa kA satyabhAkA Adi solaha hajAra rAjakumAriyoM se vivAha humA / inake sAtha zrI kRSNa ke dina bahuta hI sukha pUrvaka bItate the / athAntara zIta Rtu vyatIta hone para basanta Rtu kA grAgamana huA / sarobaroM kA jala svaccha huA | kamala vikasita hue| sarovaroM kI zobhA bar3hane lagI / prAmra ke vRkSoM para pyAre bhare mA gae / kokilAmoM kI sundara kaMThadhvani hone lgii| aise sukhapUrNa dinoM meM zrIkRSNa prapane aMtaHpura sahita vana .
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra preSa 287 krIr3A karane ko gae aura zrI neminAtha ko bhI sAtha le gae / vana meM zrI kRSNa ke sevakoM ne pahale hI pahu~ca kara kezara aura candanAdi uttama-uttama sugandhita vastuoM se choTI-choTI bAvar3I bhara dI thI aura sugandhita vRkSoM ke parAga se milI huI mulAla bhI bahutasI pahuMcA dI gaI thii| cAroM tarapha usama-uttama sugandhita puSpoM kI bAr3iyAM lagI huI thii| jinake dekhate hI strI puruSoM ke citta meM prAnanda kI lahare uThane lagatI thii| zrI kRSNa neminAtha ko lie hue vahIM pahuMce aura jala Rr3A karane lge| zrI kRSNa kI bahuta sI striyA~ unake Upara bAra-bAra jala pheMkane lagI aura bhI nAnA prakAra se jaisA unheM sUjhA be zrI kRSNa ke sAtha kautuka (khela) karane lgii| zrI kRSNa bhI jaisI-jaiso unakI utkaMThA hotI thI usI prakAra pUrNa karate karate jAte the| isI prakAra bahuta dera taka khela khilA kara zrI kRSNa to jala ke bAhara nikala kara kahIM cale gae / taba kRSNa ke jAte hI unhoMne neminAtha ke sAtha khelanA prArambha kiyA / ve nAnA prakAra kI haMsI karane lagI; kezara DAlane lagI, picakAriyoM mArane lagI aura vivAha na karane para bar3e-bar3e tAne mArane lagI / krIr3A samApta ho jAne para saba striyAM jala se bAhara niklii| neminAtha bhI bAhara pA gaga / apane gIle vastroM ko prathaka karake satyabhAmA kI ora pheMka kara bole hamAre vastroM ko nicor3a do| satyabhAmA yaha sunakara bahuta ruSTa huI aura bolI--'yaha kAma prapanI strI se karavAie 1 mujha se yaha nahIM ho sktaa| tuma jAnate ho-jo sudarzana cakra calA sakatA ho, nAga zayyA para sone kI jisameM zakti ho, jo pAMcyajanya zaMkha phUka sakatA ho jo sAraMma dhanuSa para jyA, car3hA sakeM bahI mujhe prAjJA de sakatA hai na ki tuma / isalie dUsaroM kA kAma maiM nahIM kara sakatI / ' saca hai manuSya abhimAna ke vaza hokara yogya, ayogya, hina, ahita ke vicAra se zUnya hokara eka pUjya puruSa ke zAsana kI avajJA kara DAlatA hai| gItA chanda :jo jinendra narendra indrA kari sadA pUjata sahI, haiM jagata ke muru deva devana tAsu ke pada chaMda ho| raja zIghra baMdhana karana te agha jAla tApa haraMta haiM, tinakI kari pAjA anUpama gho to zarama karata hai| dohA--- pAMchA sevA ko sadA, rakhata imna mana sAya / tina kA kAraNa punya bina, nidhivat kase pAya / / arthAt jina prAnanda kanda jinendra candra ke prAjJA kI indrAdika deva pratIkSA karate rahate haiM aura hAtha jor3a kara nivedana karate haiN| puNya puruSa hama Apake dAsa haiN| hamAre lie kucha AmA kojie jisase AjJA pAlana kara hama apane jIvana ko kRtArtha kreN| aise neminAtha bhagavAn ke zAsana kI satyabhAmA meM aksA kI jo ThIka bhI hai kyoMki jina bhagavAna ke Adeza kA pAlana karane kA saubhAgya bhI to kisI parama prakarSa puNyodayI manuSya ko prApta hotA hai sAdhAraNa ko nahIM / ' satyabhAmA ke aise udanDatA se bhare hae vacana suna kara neminAtha usI samaya vahA~ se cala par3e aura zrI kRSNa kI yuddhazAlA meM vahAM unhoMne sudarzana cakra ko pAMva ke aMgUThe se ghumaayaa| nAga zayyA para zayana kiyA / dhanuSa para jyA car3hAI aura pAMcya janya zaMkha bhI unhoMne pUrA diyaa| dhanuSa kI TaMkAra aura zaMkha kA nAda hote hI bar3A bhArI kolAhala maca gyaa| loga bhayabhIta hokara pralaya kAla , ko kalpanA karane lage: zrI kRSNa eka
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 NamokAra dama ghabarA kara bole kyA koI daitya to nahIM bhA gyaa| taba unake kisI sevaka ne zrI kRSNa se kahA caupAI... he svAmI mugdhA satabhAma, nahIM jane budavAratha nAma / mAna tano paTa zrI jina diyo, tAkI nahIM nIcorana kiyo / aura garva kara kahatI bhaI, he kumAra tuma sunie sahI / dhanuSa zaMkha zrahi zayyA tIna, kyA tumane sAdhana kIna / / jo maiM pota nicohU eSa, isa vidhi vaca suna jina vara deva / rokara sina karate bhae, yA vica sevaga ne baca gae || sunate hI zrI kRSNa usI samaya yuddha zAlA meM Ae aura Upara se kucha ha~sa kara bhAI neminAtha se bole - vibho ! Apa ke kiMbita krodha se becAre loga vihvala hue jAte haiN| prataeva kevala striyoM ke vacanoM para Apako aisA karanA ucita nahIM jAna pdd'taa| Apa kodha kA parityAga kreN| kyoMki yaha uttama puruSoM ke lie AdaraNIya nahIM hai / ' bhagavAn ko santuSTa kara zrI kRSNa unase mile| aura unheM sAtha le apane ghara cale ge| neminAtha ke isa anupama parAkrama ko dekhakara zrI kRSNa mAnasika vyathA se bahuta dukhI hue| tadanatara zrI kRSNa baladeva ke pAsa pahuMce aura kahA ki 'neminAtha bar3e balavAna haiM / sambhava hai ki kabhI bhI merA rAjya chIna leM / batalAie kyA upAya karanA caahie| mesa rAjya surakSita raha sake / ' taba baladeva ne kahA- 'bhAI ! ve dharma zarIra ke ghArI, jagadaguru va triloka pUjya haiN| unheM isa mahA avakArI rAjya saMpadA se kyA prayojana / vaha to ise tuccha dRSTi se dekhate haiN| jahAM koI unheM hiMsA kA kAraNa dikhAI par3egA to ve tatkAla saMsAra se virakta ho dIkSA le leMge / ' baladeva ke isa prakAra ke vacana sunakara kRSNa bhI usI taraha ke upAya ke bojanA kI cintA meM laga ge| anta meM dUsarA koI upAya na dekhakara ugrasena kI nagarI meM phuNce| ugrasena se kuzalavArtA ke pranantara zrI kRSNa ne neminAtha ke sAtha rAjImatI ke vivAha hone kI bAta chedd'ii| ugrasena ne zrI kRSNa kA kahanA svIkAra kara apanI putrI kA vivAha neminAtha se karanA nizcita kara diyaa| zrI kRSNa lagnAdi kA nizcaya kara Aye aura jUnAgar3ha meM jIva vadha ke viSaya kI bhI gupta maMtraNA kara pAye the / itane meM varSA kAla A gyaa| unhIM dinoM meM neminAtha kA vivAha sambandhI kArya prArambha kiyA gyaa| sage sambandhI jana nimantraNa patra bheja kara bulavAe gye| Aye hue pAhanoM kA bhojanAdi se khUba satkAra kiyA jAne lagA / thor3e hI dinoM meM neminAtha kI barAta khUba sajadhaja kara bar3e samAroha aura vaibhava ke sAtha jUnAgar3ha meM pahuMcI vahAM para eka saMkIrNa sthAna meM mRgAdika aneka prakAra ke bahuta se pazu baMdhe hue the aura ye vecAre ghora dhApati meM phaMsa kara karuNAjanaka zabda kaha rahe the| unheM kapTa se vyAkula dekhakara neminAtha ko bar3I dayA thaa| taba unhoMne ghapane sArathI se pUchA -- ye pazu kyoM bilabilA rahe haiM aura kyoM ikaTTha kie gaye haiN|' sArathI ne uttara meM nivedana kiyA- mahArAja ! Apake vivAha meM jo mAMsAhArI rAjA pAhune Aye haiM unake bhojana ke lie inakA bagha kiyA jaaegaa| isI prayojana se ekatrita karake ye yahAM bAgha gae haiM / E
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ garmAkAra paMpa 2 sArathI ke yaha vacana sunakara pranAtha pazuyoM ke Upara isaprakAra kA pratyAcAra hone kI bAtoM se bhagavAna ke hRdaya para bar3hI coTa lgii| ve usI samaya logoM ke dekhate-dekhate ratha ko lauTA le ge| rapa ke lauTAte hI logoM meM hAhAkAra maca gyaa| logoM ne bhagavAn ko rovAne kA bahuta kucha upAya kiyA parantu ve kisI taraha se na ruke| logoM ne vApasa lauTane kA kAraNa pUchA to bhagavAn bole ki 'eka mere sukha ke lie ina hajAroM jIvoM kA ghAta kiyA jaaegaa| dhikkAra hai aise sukha ko / mujhe aisA sukha nahIM caahie| maiM mapane isa indriya janita sukhAbhAsa sukha para lAta mAratA hUM mora usa mArga ko prahaNa karatA hUM jisa para calakara meM aise pragaNita jIvoM ke duHkha nivAraNa kA prayatna kara sakU~ aura pranAdi kAla se pIchA kie hue ina mArama zatrumoM kA vidhvaMsa kara nibandha avasthA ko prApta hokara nirAkulita. svAdhIna, bacanAtIta, anantatAla sthAI, nijAtmIka saccA sukha lAbha kara saGkaM / ' isa prakAra logoM ke prati pratyutara dekara ve sarakAla hI ratha se utara par3e aura vivAha kA sArA zrRMgAra zarIra para se utAra kara apane baMdha janoM se viSaya bhogoM se, parijanoM se aura sAtha hI ugrasena mahArAja ko rAjakumArI rAjImatI se sambandha chor3a kara vahAM se cala die pora jUnAgar3ha ke nikaTastha nAnA prakAra ke chAyAdAra vRkSoM se suzobhita giranAra parvata para jA phuNce| usa samaya lokAMtika deva bhI pravadhijJAna se bhagavAn kA dIkSA samaya jAnakara tarakAla vahA~ pAe tathA bhagavAn ko sakti namaskAra karane ke manamtara unake vairAgya kI prazaMsA kara apanA viyoga pUrA karake nija sthAna para cale ge| inake cale jAne ke pazcAt / taba hI savArika mamara, khepareta kariyukta / mAkara prabhuke pavana meM, je ghoSaNa ukta // indrAdika deva mAe aura bhagavAn ko svarNamayI ratna jar3ita deva kuru nAmaka pAlakI meM baiThAkara unheM giranAra parvata ke sahastrAbhravana meM livA le ge| bhagavAn ne saba vastrAbhUSaNoM kA parityAga kara apane sira ke kezoM kA loMca kiyA 1 kezoM ko le jAkara indra ne samudra meM kSepaNa kiyaa| pazcAt bhagavAn ne mAmAbhyaMtara parigraha kA tyAga kara maura siddha bhagavAn ko namaskAra kara pravinazvara mokSa mahala ke dene vAlI jainendrI dIkSA svIkAra kara lI / dIkSA lekara bhagavAn do dina taka dhyAna meM lIna rhe| tamantara tIsare dina pahIrapura meM dhanadasta seTha ke yahAM bhagavAn kA pAraNA huA / chappana dina ke uparAnta zukla dhyAna dvArA karmoM kA nAza kara lokAloka kA prakAzaka kevala jJAna prApta kiNa / usa dina prAzvina zulka pratipadA aura prAtaH kAla kA samaya thA / kevala jJAna hote hI indra ne mAkara giranAra parvata para bAraha koThoM se vibhUSita do yojana pramANa samavazaraNa rnaa| bhagavAn dvAdaza sabhAoM ke madhya siMhAsana para caturAMgula pantarIkSa virAje / devagaNa unake Upara camara dulAne lge| bhagavAn ke gyAraha gaNadhara hue / una saba meM mukhya gaNadhara kA nAma varadatta yaa| samasta cAra prakAra ke saMgha kI saMkhyA-800 / cauvaha purva ke pAThI-cAra sau / vAdiyoM kI saMkhyA-ATha sau| prAcAroga sUtra ke pAThI ziSya muni-yAha hajAra / pravaSi jJAnI muniyoM kI saMkhyA-pandraha sau| kevala zAniyoM kI saMkhyA-pandraha sau / vikrayAvidhArI muniyoM kI saMkhyA-gyAraha sau| manaH paryaya zAniyoM kI saMkhyA1000 / vAvitraRsidhArI muniyoM kI saMkhyA-gA / samasta muniyoM kI saMkhyA 18000 ! mArmikAmoM kii-40000| mukhya prAyikA kA naam-pdinaa| zrAvakoM kI saMkhyA-10000 / dhAvikAmoM kI
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha saMkhyA--tIna lAkha / samavazaraNa kAla-56 dina kama sAta sau varSa / mokSa jAne se tIsa dina pahale samavazaraNa vighttaa| nirvANa tithi-prASAr3ha zukla saptamI / nirvANa nakSatra-citrA / mokSa jAne kA samaya-rAtri / mokSa jAne ke samaya kA aasn-kaayotsrg| bhagavAna ke sAtha nau hajAra chaha sau muni mokSa ge| mokSa sthAna-giranAra | samavazaraNa se samasta pAMca sau chappana muni mokSa gae / inake tIrtha meM cAra kevalI praura hue| iti zrIdvAviMzatama neminAtha tIrthaMkarasya garbhAgamana se mokSa gamana paryaMta vivaraNa samAptaH / atha zrI pArzvanAya tIthaMkarasya vivaraNa prAraMbhaH // zrI nemanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke anantara 83750 varSa vyatIta hone para prAnanda kaMda zrI pArzvanAtha bhagavAna ne janma liyaa| aba yahAM prathama hI bhagavAn ko dhyAnArUr3ha dekhakara saMvara nAmaka jyotiSI deva ne apanA zatru jAnakara jo ghora upasarga kiyA thA usakA kAraNa sahita saMkSipta vRtAMta isa prakAra hai: isI suprasiddha aura vizAla jambUdvIpa ke bharata kSetra meM suramya deza ke antargata podanapura nAmaka eka manohara nagara thaa| usa samaya vaha apanI zreSTha sampadA aura aizvarya se aisA jAna par3atA thA, mAno sAre saMsAra kI lakSmI yahA~ Akara ekatrita ho gaI ho| yaha sukha dene vAle upavanoM, prAkRtika sundara parvatoM aura sarovaroM kI zobhA se svargoM ke devoM taka kA bhI mana mugdha kara letA thaa| yahAM ke strI puruSa sundaratA meM apanI tulanA meM kisI ko na dekhate the / yahA~ ke saba loga sukhI the, bhAgyazAlI ye aura puNyavAna the| jisa samaya kA yaha varNana hai usa samaya usake rAjA paraviMda the 1 araviMda prajA ke sacce hitaiSI nItiza aura buddhimAna the / inake yahA~ vizva bhUti nAma kA vipramaMtrI thaa| vizvabhUti kI strI kA nAma anudharI thA / anudharI ke do putra hue| unake nAma kamaTha aura marubhUta the / kamaTha to vyasanI, kUla ko kalaMkita karane vAlA thaa| aura laghupUtra marubhUta sadAcArI aura buddhimAna thaa| inameM kamaTha kI strI kA nAma varuNA aura marUbhUta kI strI kA nAma basundharI thaa| eka dina vizvabhUti ne apane mastaka meM jarA ke dUta zveta roma ko dekhA usake dekhane mAtra se unheM vairAgya humaa| apane laghu putra marUbhUta ko rAjA kI sevA meM chor3akara unhoMne usI samaya saba mAyAjAla choDa mAtma hita kA patha jina dIkSA grahaNa kara lii| rAjA araviMda marUbhUta ko saumya prAkRti aura prAlasya, IyA, matsaratA zrAdi durgaNoM se rahita dekhakara usase bahuta prasanna rahate the| eka samaya rAjA paraviMda ne maMtrI sahita senA ko lekara rAjA bajravIrya ke deza para car3hAI kii| unake podanapura se prayANa karate hI kamaTha kI pIche bana paaii| usane apanI icchA kA durupayoga karanA prArambha kiyaa| vyabhidhAra kI prora usakI dRSTi gaI / marUbhUta kI strI basundharo bar3I khUbasUrata thii| eka dina use vastrAbhUSaNoM se susajjita dekha liyA / basa phira kyA thA? dekhate hI usakA hRdaya kAma ke bANoM se biMdha gayA / eka dina kamaTha bana krIr3A ke lie gayA huA thA ki usake mukha kamala ko ciMtAtura dekhakara usake mitra kalahaMsa ne durAgraha karake cintAtura hone kA kAraNa puuchaa| taba usane lajjA tyAgakara apanA abhISTa kaha sunaayaa| sunakara kalahaMsa ne use zikSAprada vacanoM se bahuta kucha samajhAyA para usa cikane ghar3e para zikSA rUpI nirmala jala kahA~ prabhAva DAla sakatA thA? ulTA uttara meM kahA :
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 29 bolA taba pApI kamala, suno mitra niradhAra / jo nahi mile basundharI, to mujha maraNa vicAra / / kalahaMsa ko mitra ke durAgraha para bAdhita hokara isa duSkRta ke abhiyoga meM kaTibaddha honA pdd'aa| kalahaMsa basundharI ke pAsa pahuMcA aura kahA-'basundhare ! Aja kamaTha bana meM vyathA se pIr3ita haiM ataeva tuma jAkara usakI khabara lo|' basundharI usake hRdayagata krapaTa ko na jAnakara saralacitta se kamaTha ke pAsa gii| basa phira kyA thA ? usane usase balAtkAra kara apanI nIca manovRtti kI tRpti kii| kucha samaya ke managara jaba rAjA vijaya nAmI prApta kara vApisa pAe aura jaba unheM kamaTha ke isa durAcA kA patA lagA, to unhoMne use gadhe para car3hAkara nagara se nikAla diyaa| kamaTha apamAna svarUpa agni se dahA humA bhUtAcala parvata para jahA~ tApasiyoM kA prAzrama hai, vahA~ gayA aura unase dIkSA lekara hAthoM para zilA lie hue niviveka kAyakleza japa karane lgaa| eka samaya marUbhUta ko jaba kamaTha kA bhUtAcala zaila para tapa karane kA anusaMdhAna lagA to vaha milane ke lie bhAI ke pAsa gayA aura bolA--'bhAI ! merA aparAdha kSamA karanA maiMne to rAjA ko bahuta samajhAyA thA para mahArAja ne merA kahanA na mAnA aura tumheM itanA kaSTa diyA / ' aisA kahatA hA marUbhUta bhAI se kSamA mAMgane ko usake pairoM para gira pdd'aa| parantu usa duSkarmI kamaTha ne use nidoSI hone para bhI kSamA karane ke badale apamAna karAne vAlA samajhakara krodhAgni se jalate hue usake mastaka para zilA DAla dii| jisase vaha mUcchita hokara pRthvI para gira par3A maura rudhira dhArA bahane lgii| thor3e hI samaya ke anantara apane prANa bhI visarjana kara die aura sallako vana meM bajaghoSa nAmaka hAthI kI paryAya dhAraNa kii| udhara jaba tApasiyoM ko kamaTha kI isa duSTatA kA patA lagA to unhoMne use apane prAzrama se nikAla diyaa| taba baha bahA~ se bhI apamAnita hokara bhIloM ke samudAya meM jA milA aura cora karma karane lgaa| eka samaya isI duSkRta meM pakar3A gayA aura use apane kartavya parma ke phala se mAranapIr3anAdi vividha prakAra ke duHkha bhogane par3e anta meM durdhyAna se maraNa kara usI sAlako vana meM kukuTa nAmaka sarpa hamA / athAnantara eka dina mahArAja araviMda apane mahala para baiThe hae prakRti kI sundaratA ko dekha rahe the ki itane meM unhoMne eka bar3A bhArI bAdala kA Tukar3A gagana maMDala meM dekhA jo bahuta dUra hone se parama sundara pratIta hotA thaa| usakI manoharatA para mahArAja araviMda mugdha hokara lekhanI va raMgoM ko maMgAkara usI prakAra citra khIMcane ke prabhiyogI hue ki itane meM hI vAyu ke calane se bAdala chinna-bhinna hokara dekhate-dekhate na mAlUma kahA antahita ho gyaa| bAdaloM kI isa kSaNa nazvaratA kA mahArAja araviMda ke citta para bahuta gaharA prabhAva pdd'aa| ve vicArane lage ki jisa prakAra ye bAdala prAMkhoM ke dekhate-dekhate naSTa ho gae usI prakAra ye saMsAra bhI to kSaNa bhaMgura hai / yaha putra, pautra, strI tathA aura baMdhujanoM kA jitanA samudAya hai vaha saba dukha kA dene vAlA hai| aura yaha zarIra bhI to jisase pyAra karate haiM, vaha bhI vyAdhiyoM se grasita duHkhamaya aura dekhate-dekhate naSTa hone vAlA hai| inhIM ke moha meM phaMsakara yaha jIva mAnA prakAra ke duHkhoM ko bhogatA hai| jina uttama puruSoM ne apanI AtmA ko isa moha jAla se nikAlakara jina dIkSA grahaNa kI hai ve hI isa dustara saMsAra samudra se pAra hokara ziva surasa ke bhAgane vAle hue haiM / maiM kitanA mUrkha hUM jo praba taka apane hita ko na zoSa sakA / ataeva praba mujhako ucita hai ki putra, baMdhu tathA dhanAdi kA sambandha chor3akara pArama hita kA patha jaitendrI dIkSA grahaNa kruu|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 namokAra caM tadanantara apane vicArAnusAra mahArAja araviMda ne putra ko rAjya bhAra dekara ziva sukha kI sAdhaka jina dIkSA grahaNa kara lI / tatpazcAt paraviMda munirAja bahuta se dezoM aura nagaroM meM bhramaNa kara aneka bhavyajanoM ko Atmahita kI ora lagAte hue sammeda zikhara kI yAtrA ke vicAra se vihAra karate huye saMgha sahita sallakI bana meM pAkara tthhre| saMdhyA kA samaya hone para munirAja pratimAyoga dhAraNa kara dhyAna karane lage ki itane meM marUbhUta maMtrI kA jIva bacaghoSa nAmaka hAthI bhayAnaka garjanA karatA humA saMgha kI prora prAyA / parantu sAdhU meru samAna sthiratA se dhyAna karate rahe / paSika janoM kA usakI pora garjanA sunakara prAvAgamana baMda ho gyaa| kitane hI jo maja ke dhakke se gira par3e the unakA prANAMta ho gyaa| jaba vaha hAthI araviMda muni ke pAsa AyA to unake hRdayagata zrIvatsa lakSaNa ko dekhakara use jAtismaraNa ho gyaa| taba vaha tatkAla zAMta citta hokara munirAja ke caraNoM meM bArambAra zIza namAkara namaskAra karane lgaa| araviMda munirAja usake hRdayagata pabhiprAya ko jAnakara kahane lage : prazAnI pazu ! tujhe mAlama nahIM ki pApa kA pariNAma bahata barA hotA hai| dekha pApa ke hI phala se tujhe isa hAthI paryAya meM AnA pdd'aa| phira bhI tU pApa karane se muMha na mor3akara aneka jIvoM ko khUdatA huA madonmatta vihAra karatA hai / yaha kitane prAzcarya kI bAta hai / dekha tUne jina dharma ko na grahaNa kara mAja kitanA dukha utthaayaa| para aba tere lie bahuta acchA samaya upasthita hai| prataeva tU Atma hita kA mArga grahaNa kara / hastI kI honahAra macchI thI yA usakI kAlalabdhi zrA gaI thI / yahI kAraNa thA ki muni ke upadeza ko sunakara usake pariNAmoM meM vilakSaNa parivartana ho gayA / use apane kRta karma para matyanta pazcAtApa humA / munirAja ke upadezAnusAra samyaktapUrvaka usane prata sahaNa kie| tadanantara munirAja to usa gayanda ke lie hiMsAmayI pavitra jina zAsana kA upadeza dekara vihAra kara gae / hAthI apane grahaNa kie vratoM kA pUrNatayA pAlana karane lgaa| use jo kucha thor3A bahuta zuSka pallavAdi pavitra AhAra mila jAtA thA usI ko khAkara raha jAtA thA aura paMcaparameSThI ke caraNoM kA smaraNa karatA rahatA thaa| isa prakAra kabhI khAne ko milane aura kabhI na milane ke kAraNa vaha hAthI bahuta kRza ho gyaa| aisI dazA meM eka dina use bahuta jora kI pyAsa lgii| taba vaha vegavatI nAmaka nadI ke kinAre para jala pIne ko gayA durbhAgya se vahA~ para bahuta daladala ho rahI thI / jaba vaha kinAre para jalapAna karane ke mabhiprAya se pahu~cA to yaha usa daladala meM phaMsa gayA / usase isane nikalane kI koziza kI para daladala se bAhara na nikala sakA kAraNa ki kabhI mAhAra milane aura kabhI na milane se baha pahale hI bAta prazasta ho gayA thaa| prata meM apane ko baladala se nikalane meM asamartha samajhakara vahIM vaha saMsAra samudra se pAra karane thAle samAdhimaraNa ko dhAraNa kara paMca parameSThI kA smaraNa citana karane lgaa| isI samaya isake pUrvabhava kA bhrAtA kamaTha kA jIva marakara jo isI vana meM kukkuTa nAmaka sarpa humA thA, isa pora prA niklaa| usakI jaise hI isa para najara par3I vaise hI use apane pUrva baira kI yAda A gii| usane koSa se madhe hokara avaghoSa hAthI ko Dasa liyaa| para ajadhoSa hAthI meM kumakuMTa prahikRta kaSTa ko bar3I zAnti ke sAtha sahakara prAyu ke anta meM sAmya bhAva ke phala se dvAdazama svarga loka prApta kiyaa|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 mokAra vahA~ manacAhA divya sukha bhoga solaha sAgara kI Ayu pUrNa hone para jambUdvIpa ke pUrva videha meM puSkalAvatI deza ke antargata suprasiddha lokottamapura nagara ke rAjA vidhutagati ke yahA~ janma liyA aura pagnivega ke nAma se saMsAra meM prakhyAta huA / agnivega puNyodaya se jo rAjyavibhUti prApta huI use sukhapUrvaka bhogane lgaa| usake dina prAnanda utsava ke sAtha vyatIta hone lage / eka dina puNyodaya se agnivega munirAja ke darzanArtha gae / unakI bhakti se pUjA stuti kara unase dharma kA pavitra upadeza sunA upadeza unheM bahuta racA pora usakA prabhAva bhI usa para bahuta pdd'aa| vaha usI samaya saMsAra aura viSaya bhogoM se virakta ho gayA aura pAyAbhyaMtara parigraha kA tyAgakara munirAja ke pAsa mAtmahita kI sASaka jina dIkSA grahaNa kara lI aura mahA tapa tapane lge| eka dina isI taraha ve himagira kI guphA meM dhyAnArur3ha ho rahe the ki itane meM hI inase zatrutA rakhane vAlA kama: kA jIva jisane ki pUrva bhava meM kukkuTa nAmaka ahiparyAya se vanayoSa ko Dasane ke pApa ke phala se paMcama naraka meM avatAra le yahA~ chedana bhedanAdi aneka prakAra ke dukha bhoga mAyu ke panta meM maraNa kara ajagara paryAya dhAraNa kI isa aura mA nikalA aura unheM dhyAna meM khar3e hue dekhakara use apane bairI para bar3A kodha paayaa| apane bara kA badalA lene ke abhiprAya se usane munirAja ko isa liyA / pagnivega munirAja ne dhairya se vicalita na hokara isa kaSTa ko bar3I zAnti ke sAtha sahA panta meM samAdhi se maraNa kara puNya ke phala se SoDazam svargaloka prApta kiyA / tapa ke prabhAva se eka pratamuMhattaM meM mA~khoM meM cakAcaudha lAne vAle divya tejasvI aura anupama sauMdaryayukta tIna hAtha pramANa zarIra paura vAIsa sAgara prAyu ke dhAraka deva hue aura kamaTha kA jIva ajagara pApa ke phala se maraNa kara dhUmaprabhA mAmaka pAMcavI pAtAla kA nivAsI humA / prathAnaMtara vaha deva Ayu ke anta meM acyuta svarga se cayakara jaMbUdIpa ke pazcima videha meM papadeza ke antargata suprasiddha pazvapura nAmaka nagara ke rAjA vajavIraja kI rAnI vijayA ke garbha meM avatarita humA |ek dina rAnI viSayA apane zayanAgAra meM komala zayyA para soI thI ki use rAtri ke mantima pahara meM mesa-candramA-sUrya-sajalasarovara aura samudra ye pAMca bAteM svapna meM dIkha pdd'ii| unheM dekhakara vaha jAga uThI paura prAtaHkAla. hote hI usane apane prANanAtha se svapnoM kA vRtAnta jyoM kA tyoM kaha sunaayaa| sunakara mahArAja pacavIraja ne unake phala ke sambandha meM yoM kahA ki 'priye ye svapna tumane bar3e hI sundara dekhe haiN| inake dekhane se sUcita hotA hai ki tumheM eka putraratna kI prApti hogI haura vaha sabase pradhAna kSatriya vIra prArUpI kamalavana ko praphullita karane vAlA hogaa| usake zAsana se prajA bahuta santuSTa hogii|' apane svAmI ke mukhAraminda dvArA svapnoM kA phala sunakara vijayA rAnI ko paramAnanda hamA / ThIka hI kahA hai putra prApti se kise prasanannatA nahIM hotii| pAnandapUrvaka kucha samaya bItane para vijayA rAnI me zubha lakSaNoM se yukta pratApI, sundara putraratna prasaka kiyA / putra prApti se dampatti ko mAnanda hmaa| ___ tatpazcAt rAjA bajavIraja ne putra janma ke upalakSya meM khUba mAnanda utsava kiyaa| dukhI panAma yAvakoM ko yathecchita dAna diyaa| pUjA prabhAvanA kI / baMdhuvAMdhavoM ne mahata mAnanda mnaayaa|
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 NamokAra maMca saca hai-kula dIpaka putra kI prApti se kauna khuzI nahIM manAtA! rAjA ne putra kA nAma apane nAma se sambandha rakhate hue bAnAbhi rakha diyA / bAla kumAra zukla dvitIyA ke candramA kI taraha dinoM dina bar3hane lgaa| baMdhu varga rUpI kamala use dekhakara praphullita hote the / jaba unakI paThana karane ke yogya umara huI taba mahArAja baccavIraja ne acche-acche vidvAna adhyApakoM ko rakha kara unheM par3hAyA / inakI buddhi bar3I tIkSNa thI dUsare ina para gurupoM kI kRpA ho gii| isase thor3e hI dinoM meM par3ha likhakara acche dharmaza paura nIti nipuNa vidvAna bana gae / kucha dinoM pazcAt rAjA bannabIraja ne putra ko yaubana sampanna hote dekhakara inakA vivAha samAraMbha kiyaa| usameM unhoMne khUba dravya vyaya kara bar3e vaibhava ke sAtha aneka sundara rAjakumAriyoM se unakA vivAha kara diyA / aura kucha samaya ke anantara inako rAjyAdhikAra bhI de diyA gyaa| bajanAmi praba rAjA ho gye| prajA kA zAsana ye bhI apane pitA kI bhAMti nyAya nIti pUrvaka prema ke sAtha karane lge| kucha samaya ke pazcAt inake yahAM parama prakarSa puNyodaya se prAyudhazAlA meM cakraratna prApta ho gayA jo saba sukhoM kA parA gAmA - pAkara pala sadA vinidhi bhI inake yahA~ prakaTa ho gayI thii| prataH unhoMne bhaneka dezoM ko jItakara apane adhIna kara liyA aura niSkaMTaka hokara SakhaMDa kA rAjya karane lage jisase vajranAbhi ke nAma se saMsAra meM prakhyAta ho gae / eka dina bananAbhi kSemakara 'pakravartI munirAja ke darzanArtha ge| unakI bhakti se pUjA stuti kara unase dharma kA pavitra upadeza sunaa| munirAja ke vairAgya pUrNa upadeza kA unake hRdaya para bahuta gaharA prabhAva pdd'aa| ve usI samaya saMsAra ke viSaya bhogoM se virakta ho gaye aura rAjyabhAra ko chor3akara bahuta se rAjAoM ke sAtha prAtmahita kI sAdhaka jaineMdrI dIkSA grahaNa kara lI aura mahAtapa tapane lge| eka dina bana meM khar3e kAyotsarga dhyAna kara rahe the ki isI samaya inase janmAntara zatrutA rakhane vAlA kamaTha kA pIya jo ki pahale majagara kI paryAya ko chor3akara chaThe narka kA vAsI humA pA sthiti paryanta maneka prakAra ke kaSTa bhogakara vahAM se nikala kara isI vana meM mahAdhikarAla bhayAnaka rUpa kA dhAraka bhIla hamA aura zikAra ke lie dhanuSavANa lekara bhramaNa karatA humA isa mora pA nikalA jahA~ munirAja dhyAna meM nimagna the| usame digambara munirAja ko dekhakara pUrva janma kI zatrutA ka saMskAra vaza zikAra milane ke lie unheM vighna rUpa samajhakara unake zarIra ko tIroM se bedha diyaa| munirAja ko bar3A dussaha kaSTa humA para use unhoMne bar3I dhIratA se sahA / saca hai-jinakA zarIra se rattI bhara moha nahIM unake lie to kaSTa koI bIja hI nahIM / anta meM samAdhi se maraNa kara madhya aveyaka meM maharmitra hue aura vaha bhIla muni-hiMsA pI pApa ke phala se saptama maraka meM gayA' saba hai-pApiyoM ko kahIM syAna nahIM milatA / eka naraka hI kI una para kRpA dRSTi hotI hai jo unako rahane ke liye sthAna pradAna kara detA hai / pacAt vaha veva madhyama veyaka meM sattAIsa sAgara paryanta uttamottama sukha bhoga pAyupUrNa hae vahA~ se papakara jaMbUDhIpa ke bharatakSatra meM kIpala deza ke antargata prayodhyA nAma kI nagarI meM tasyAdhipati ikvAku vaMzodbhava sajAvaNabAhukI rAnI prabhAkarI ke garbha se mAnava kumAra mAmaka rAjaputra humaa|
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMca bar3e hone para mahArAja ne apanA rAjya kA saba bhAra inake AdhIna kara diyA / aba mAnanda kumAra rAjya siMhAsanako prakRta karane lge| ye abhI apanI prajA kA zAsana prema aura nIti ke sAtha karane lgeN| apanI saMtAnavat inakA prajA para prema thaa| isa kAraNa prajA bhI inake sAtha bahuta saMtuSTa rahatI thii| isa prakAra prajA kA pAlana karate hue inakA bahuta sukha pUrvaka samaya bItatA thaa| eka dina kI bAta hai ki Ananda kumAra apane nikaTavartI nanuSyoM sahita sabhA meM baiThe hue darpaNa meM apane mukhamaMDala kI zobhAkA nirIkSaNa kara rahe the ki unheM ekAeka mastaka meM eka zveta keza dRSTigata huA / usake dekhate hI kSaNamAtra meM unake hRdaya meM vairAgya kA aMkura utpanna ho pAyA / ve vicArane lage ki kAla ke ghara kA dUta aba prA pahu~cA hai| ataeva ina viSayoM se indriyoM ko haTAkara apane vaza meM kara la / maiM baDA mUrkha huuN| jopAja taka viSayoM meM phaMsA rahA aura kabhI apane mAtmahita kI pora maiMne dhyAna nahIM diyA / yaha rAjyabhAra aura strI, putra, bhAI, baMdhu Adi kA sneha kevala saMsAra kA bar3hAne vAlA hai aura isI ke moha meM phaMsakara yaha jIva nAnA prakAra ke dukhoM ko bhogatA hai| jina puruSoM ne isa mohajAla ko toDakara pavinazvara mokSa sukha ke dene vAlI jina dIkSA svIkAra kI hai ve hI isa saMsAra sAgara se pAra hokara nijAsmIka akSayAnaMta ziva sukha ke bhoktA hue haiM / isa prakAra dar3ha vicAra karake mahArAja mAnandakamAra ne apane jyeSTha putra ko rAjyabhAra sauMpakara sAgaradatta munirAja ke nikaTa mokSa sukha kI sAdhaka jina dIkSA grahaNa kara lI aura anAdikAla se pIchA karane vAle prAtma zatru karmoM kA nAza karane ke lie dussaha tapazcaraNa karanA prArambha kiyaa| tadanantaraSoDazabhAvanAtroM ke dvArA pUjya tIrthakara nAma prakRti kA baMdha kiyaa| jisase prAnaMda kumAra munirAja nirjana bana meM prAptApana yoga dhAraNa kie the ki usI vana meM vaha janmAntara se zatratA rakhane vAlA kamaTha kA jIva saptama naraka se nikalakara vikarAla-bhayaMkara rUpa kA dhAraka paMcAnana arthAta siMha hamA, aura deva se prerita ho isa pora pA nikalA | dhyAna meM nimagna munirAja ko dekhate hI isameM parva pAtratA ke saMskAra jAgrata ho pAe / basa phira kyA thA? usane koSAdha hokara prapane tIkhe-naloM aura vikarAla nukIlI DAkoM se munirAja ke zarIra ko vidIrNa kara DAlA / saca hai. jo pApI hote loga bhayaMkara se bhayaMkara pApa karane meM kindhinamAtra nahIM hickte| cAhe phira usa pApa ke phala se unheM janma-janma meM bhI kyoM na kaSTa sahanA paDe / manirAjako bar3A hI kaSTa humA / para unhone isa dussaha upasaga ko bar3I sthiratA paura zAnti se sahakara prANI visarjana kara trayodAm svarga meM indra pada prApta kiyaa| praNAnaMtara jambUdvIpa ke antargata bArANasI nAmaka manohara nagara thaa| usake rAjA the viSapasena / inakA janma kuruvaMza maura kAzyapa gotra meM hmaapaa| vizvasena dharmaka, nIti nipuNa, dAnI mora sabhyadRSTi the| unakI rAnI kA nAma thaa-dhaamaadevii| jo yahata sundarI, viduSI paura dharma parAyaNa thI / ina donoM dampatiyoM ke puNyodaya se prApta haI rAjya vibhati ko bhogate hue mAnanda maura utsava ke sAtha dina vyatIta hote the jisase ye kAla kI gati ko bhI jAna ske| eka dina ghAmAdevI papane zayanAgAra meM sukha pUrvaka komala zayyA para zayana kiye gae thI ki unheM rAtrI ke pazcima bhAga meM tIrtharAja ke avatAra sUcaka gajarANa, vRSabha, kezarI prAvi solaha svapna hae aura anta meM hAthI ko apane mukha meM praveza karate hue dekhA / svapna dekhakara devI jAgRta ho gii|
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 gamokAra prabhAta hone para prAta: kAla sambandhI kriyAoM se nivRta ho rAjasabhA meM mahArANa vizvasena ke pAsa gii| mahArAjarAmIko bhAva rekhakara prapanAmasina chor3a diyA aura vAI'mora baiThAkara kahA- priye! mAja kyA vicAra kara pAI ho? mahArAnI bolI-'nAtha ! mAga rAtri ke prantima samaya solaha svapna dekhe haiM / ukA phala zravaNa karane kI icchA se Apa ke pAsa mAI huuN|" yaha kahakara dekhe hue svapna jyoM ke tyoM kaha sunaaye| sunakara rAjA ne kahAki 'ye svapna tumane bahuta acche dekhe haiM / inakA phala sUcita karatA hai ki sumhAre garbha meM tIrthakara janma leNge| jinakI AjJA kA idrAdika bar3e bar3e devatA taka sammAna karate haiM, una svapnoM kA uttama phala vAmAdevI apane pati ke mukha se sunakara bahuta harSita huii| pazcAta sakhiyoM ke sAtha nija maMdira meM vApisa calI gaI / indra kI prAzA se bhejI haI rucika nAmaka prayodazam dvIpa ke madhya sthita valayAkAra caurAsI hajAra yojana unnata aura itane hI yojana vistAra vAle kadhika saMzaka parvata ke zikhara para kUToM meM nivAsa karane vAlI dikkumAri devIyAM zakara jinamAtA kI nAnA prakAra se bhakti sevA karane lgii| bhagavAna vaizAkha mAsa kRSNapakSa kI dopaNa ke dina vizAkhA nakSatra kA yoga hone para mAlata nAmaka trayodAma svarga ko chor3akara vAmAdevI ke garbha meM pA virAne / kucha dinoM pazcAt garbha dhIre-dhIre bar3hane lgaa| unake bhAra se vAmAdevI ko kisI prakAra kI bAdhA nahIM hotI thI jisa prakAra darpaNa meM pratibimba ke par3ane se kisI prakAra kI bAdhA nahIM hotI hai| jyoM gharSaNa pratibimba soN| bhArI kaho na jaae| tyoM jina pati ke garbha soN| khevamaNAne mAya / / 1 / / arthAt garbha pUrNa dinoM kA huyA taba pauSa mAsa ke kRSNa pakSa kI ekAdazI ke dina jabaki vizAkhA nakSatra kA yoga yA taba vAmAdevI ne navameM mahIne ke zubha lakSaNoM se yukta vibhavanamahatIya sandara putraratna prasava kiyA / putra ke utpanna hote hI nagara bhara meM prAnandotsava hone lgaa| devoM ke prAsana calAyamAna hue / mukuTa namane lge| caturvidha devoM ke nilayoM meM svameva pRthak prakAra ke vAditroM kA zabda home lagA / saba bharata kSetra meM tIrtha rAja kA avatAra jAnakara bar3e samAroha ke sAma svarga ke devoM ne banArasa nagarI meM prAkara bahuta utsava kiyA / pazcAt bhagavAna ko airAvata hAthI para baiThAkara sumeru parvata le gae aura jAkara kSIra samudra ke sphaTika se ujjavala aura nirmala pavitra jala se bhagavAna kA abhiSeka kraayaa| nhavana krIr3A samApta hone para unheM airAvata gayanda para baiThA pUrva jaise mahotsava ke sAtha banArasa nagarI meM le pAyeM aura prasUti gaha meM mAtA ke nikaTa danTANI dArA virAjamAna kraae| tadanantara bhagavAna ke mAtA-pitA kI pajA statikA unakA yazogAna karate hue apane-apane sthAna para cale ge| bhagavAna nijavaya pramANa devakumAroM ke sAtha krIr3A karate hue zukla dvitIyA ke candramA kI taraha dinoM-dina bar3hane lge| inakA samaya devakumAroM ke sAtha haMsI vinoda karate hue bahuta sukha se bItatA thA / jaba bhagavAna yuvAvasthA meM padArpaNa karate hue solaha varSa ke hue, taba eka samaya sabhA meM baiThe hue mahArAja vizvasena ne aMvasara pAkara bhagavAna se kahA----ki priyaputra! praba tuma yogya pravasthA ke ho gae ho| ataeva eka rAjya kanyA se pANigrahaNa karane kI svIkAratA pradAna kara hamArI kAmanA pUrNa karo jisa prakAra prathama avatAra RSabhadeva me nAbhirAya kI manokAmanA pUrNa kI pii| kyoMki aisA karane se hI kula kI rakSA ho sakegI aura tumheM kula kI rakSA karanI caahie|'
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamokAra graMtha yaha sunakara bhagavAna ne uttara meM nivedana kiyA-pitA jI ! prApane jo kahA so ThIka hai parantu maiM RSabhadeva ke samAna nahIM / kAraNa ki unakI prAyu to 48 lAkha pUrva kI thI aura merI mAya kevala sau varSa kI hai| jisameM bhI solaha varSa to bAlya avasthA meM hI vyatIta ho cuke haiM aura nIsaveM varSa meM saMyama samaya hai| prataeva alpakAla tithi pralpasukha / palpa prayojana kAja / kauna upadraya saMgrahai / samajha dekha nararAja // 1 // sura nareta locana bhreN| rahe vadama bilaSAya / putra mAha varjana vacana / kise nahIM dukhavAya // 2 // isa prakAra saMmAra kI viSaya vAsanAoM se virakta citta pAzrvanAtha bhagavAna nijAtmIka sukha prApta karane ko sAdhana jina dIkSA ke samaya kI pratIkSA karate hue prAnanda pUrvaka dina vyatIta karane lge| vaha masita pUrva kama gA pIva disA ke pApa ke phala se paMcama naraka meM gayA vahAM usane satraha sa gara paryanta chedanabhedana yaMtroM ke dvArA pilanA yAdi kaThina se kaThina duHkha bhoge aura vahAM se nikalakara satraha sAgara paryanta sasthAvara jIvoM ko paryAyeM dhAraNa ko aura vahA~ bhI bahuta duHkha bhoge / tIna sAgara ke pazcAt abakI bAra kucha pApa kA bhAra halkA ho jAne se yaha mahIpAlapura ke rAjA ke yahA~ pUtra hamA maura kucha samaya ke manantara yogya avasthA hone para pitA ke pada ko prApta ho gayA prAMta rAjA ho gyaa| prajA kA nIti pUrvaka rAja karate hue kucha samaya bItane para inake eka putrI huii| usakA nAma rakhA gayA-vAmA devii| jaba vaha yauvana avasthA meM padArpaNa karane lagI tava mahArAja mahIpAla ne usakA vivAha mahArAja vizvasena ke sAtha kara diyaa| paritra nAyaka pArzvanAtha bhagavAna inhIM ke putra hue the| isa sambandha se mahIpAla bhagavAna pArzvanAtha ke nAnA hae / kucha samaya ke uparAnta deva ke durvipAka me mahArAja mahIpAla kI priya paTarAnI kA dehAnta ho gyaa| isake viyoga se inako bar3A kheda humA / dukha kA udaga bahuta bar3hA / anta meM ve sahana na kara sake priya paTarAnI kA prasahya zoka unake hRdaya ke madhya lahareM lene lgaa| kucha samaya pazcAta kisI taraha hRdaya meM vairya dhAraNa kara eka pala bhI phira vahA~ na Thaharakara ghara se nikala par3e aura tApasI bheSa bhArapA kara samasta aMga meM bhasma ramAkara mRga chAlA vichAe hue bana meM paMcAgni tapa tapane lge| yahA~ se phira aneka deza, nagara, grAmoM meM vihAra kara tapasyA karate hue banArasa nagarI ke kAnana meM prAkara tthhre| isI avasara meM eka dina zrI pAzvanAtha bhagavAna apane sakhAmoM ke sAtha bana krIr3A karane ko gae / kor3A samApta hone para jaba banArasa kI pora pA rahe the ki unheM mArga meM nija jananI ke pitA mahIpAla paMcAgni tapa tapate hue dRSTigata hue| usa samaya mahIpAla bhagavAna ko nikaTavartI Ae hue bhI vinaya praNAma karane se rahita dekhakara apane mana meM vicArane lage ki yaha kumAra bar3A mAnI ahaMkArI hai / jo prathama to maiM jananI pitA haM, dUsare maiM tApasI haiM, donoM prakAra se inake mere prati pUjya bhAva hone caahie| parantu isameM vinIta namratA kA lezamAtra bhI nhiiN| mahIpAla bhagavAna ke vinaya praNAma na karane se sira se pAMva taka jala utthe| krodha kI mAga usake roma-roma meM praveza kara gii| para vaha unakA kucha karane-gharane ko lAcAra the| anta meM apane mana hI mana meM krodhita ho hAtha meM parasI lekara jalAne ke lie lakar3o caurane ko tatpara hue|
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha taba bhagavAna ne kASTha ke madhya mavadhijJAna dvArA sarpa yugala jAnakara hita mita priya vANI se kahA-- pratApasa! isa kASTha ko mata vidAraNa karo, kAraNa ki isameM sarpa sarpiNo kA yugala baiThA huA hai usakA ghAta ho jaaegaa| parantu usane na mAnA aura ulTai kroSita hokara kahA - "zrI bAlaka ! kyA / " caupAI 225 harihara brahmA tuma ho bhae / sakala carAcara jJAtA Thaye / manaM karata uddhata avicAra / cIrayo kATha na lAI bAra // 1 // kASTha ke cIrate hI tatra sthita yugala sarpoM ke khaMDa ho ge| taba punaH bhagavAna ne kahA--' zro tApasI ! tuma kyoM vRthA garva kara rahe ho| mAna ke vazIbhUta hokara bArambAra kahane para bhI na mAnA / zrava ina niraparAdha jIvoM kI hatyA karake kyA lAbha uThAyA ? bhalA kaho to shii| ina becAroM ne tumhArA kyA nukasAna kiyA thA ? bar3e Azcarya kI bAta hai ki manuSya hokara bhI tumhAre meM dayA kA aMkura taka nahIM dIkha par3atA / ' taba vaha tApasI kodhita hokara bolA- 'pro kumAra ! dekho ! prathama to maiM tumhArI jananI kA pitA, dUsare paMcAgni tapa tapane vAlA tApasI / tumheM donoM saMbaMdhoM se mere prati pUjya bhAva hokara vinaya praNAma karanA cAhie thA / kintu tuma usake pratikUla merA mAna khaMDana kara rahe ho / kyA tumheM mAlUma nahIM hai ki maiM eka pAda dvArA khar3e hokara kapara bAheM kie hue kSudhA, tRpA kI vedanA sahatA huA nitya paMcAgni tapa sAdhana karatA hU~ aura jo kucha thor3A-bahuta zuSka phala, patra Adi AhAra mila jAtA hai usI ko santoSa vRtti se huuN| mere tapazcaraNa ko jJAna zUnya ajJAna tapa batalAkara niMdA kara rahe ho / ' taba use bhagavAna ne phira kahA--' sro tApasI ! dekho ! tumhAre paMcAgni tapa tapane meM nitya prati kitane padakAya ke jIvoM kI hiMsA hotI hai aura jahA~ hiMsA hotI hai vahA~ niyama karake pApa kA bandha hotA hai aura Apa yaha khUba acchI taraha jAnate haiM ki pApa ke phala se jIvoM ko narakAdi durgatiyoM meM ye asahya kaSTa bhogane par3ate haiM / isa kAraNa tumhArA tapazcaraNa karanA ajJAna tapa hai| binA uddezyoM ke samajhe bUjhe vratAdi dhAraNa karanA aMdhe kI daur3a ke samAna vyartha athavA alpa ( niratizaya) punya bandha kA kAraNa hotA hai jJAna ke binA ajJAnI jIva saikar3oM janmoM meM dussah kAyakleza tapa karake jitane karmoM kA kSaya karate haiN| utane karmoM ko jJAnI jIva eka kSaNa mAtra meM nAza kara dete haiN| dekho ! yadyapi ajJAnI jIva kAyakleza tapa karake nava pravezaka paryanta ( 16 svargoM ) ke Upara nava greveyaka vimAna haiM yahAM taka mithyA dRSTi jA sakatA hai / bhAge nahIM jAte haiM parantu AtmA ke svabhAva vibhAga ke jJAna zraddhAna ( dRr3ha nizcaya) binA kartavyAkartavya kI yathArtha pravRtti na hone se nijAtmIka sukha avasthA ko prApta nahIM ho skte| ataeva nirdoSa bhagavAna ke dvArA upadezita pavitra ahiMsAmayI jina dharma kA Azraya grahaNa kara jo dharmaM dukhoM kA nAza kara sukhoM kA dene vAlA hai / dekho ! jo bhraSTAdaza doSoM se rahita aura carAcara ke dekhane vAle (sarvajJa) haiM ve 'deva kahAte haiM / aise nirdoSa deva dvArA nirUpaNa kie hue mokSamArga hI dharma kahalAte haiN| dharma kA sAmAnya lakSaNa ye hai ki - jo 'saMsAra duHkhataH satvAna yo dharatyuttame "sukha" - saMsAra ke duHkhoM se chuTakArA pAkara jIvoM ko uttama sukha meM pahu~cA de vahI dharma hai / jo parigraha rahita, bItarAgI, tapasvI, mokSa sAdhana meM tatpara hoM aura saMsAra ke duHkhI jIvoM ko Atmahita ke mArga para lagAne meM kaTibaddha hoN| ve hI sacce guru haiM / ina tInoM para pracala dRr3ha vizvAsa karane ko samyagdarzana kahate haiM / ye samyagdarzana mokSa mahala para pahu~cane kI prathama sIr3hI hai| inake binA jJAna aura cAritra aMka ke binA zUnyakta niSphala haiM / samyaktva
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMca 26 ke prApta hone para hI cAritra kA dhAraNa karanA kAryakArI ho anyathA vratAdi dhAraNa karane kA prayAsa karanA dhAnyatRpa khaMDanavat vyartha hai| ataeva una puruSoM ko jo sukha prApta hone kI icchA rakhate haiM unhe mithyAtva ko chor3akara samyaktva cAritra dhAraNa karanA cAhie / vizvAsa hai ki tuma bhI apane hita ke lie ise grahaNa karane kA yatna karoge / isanA kahakara bhagavAna ne kahA ki "maiM tuma vacana kahe hitkaar| tU apane ghara dekha vicAra / bhalo laga loI kara misAvathA malIna kare mata sittA " itanA kahakara bhagavAna vahAM se cala die aura nija rAjasabhA meM mA virAje / udhara vaha sarpa yugala jo khaMDa-khaMDa ho gaye the ve abhI kucha jIvita the| unakI honahAra acchI thI yA kAlanadhi A gaI thii| yahI kAraNa thA ki unhoMne tApasI ke prati diyA huaA bhagavAna kA sadupadeza suna usake vacanoM para vizvAsa kara mithyAtva ke parityAgapUrvaka jina dharma ke dhyAna karane meM jo lagAyA aura inhIM zuddha pariNAmoM ke sAtha donoM ne prANa visarjana kara die jisake prabhAva se sarpa yugala dharaNendra, padmAvatI hue| kAlAntara meM vaha tApasI bhI prAyu ke anta maraNa kara ajJAna tapa ke prabhAva se saMbara nAmaka jyotiSI deva humaa| caupAI dekho jagata meM tapa prabhAva / jJAna binA bAMdhI sunAva / je nara kareM jaina tapa saar| tinheM kahAM durlabha saMsAra // 1 // athAnantara zrI pArzvanAtha bhagavAna roga, zoka, citA, bhaya Adi dopoM se rahita rAjya vibhUti janita sukhoM kA anubhava karate hue prAnanda utsava ke sAtha dina vyatIta karane lage / bhagavAna jana tosa varSa ke hae kisI avasara meM eka dina ayodhyApati mahArAjA jayagana ne bhagavAna kI ananya bhakti aura prema se trAdhina hokara usakI sevA meM uttama-uttama bahamulya vastu para dene ke liA dekara apane eka dUta ko banArasa nagarI meM bhejaa| dUta vanArasa meM pahuMcakara dvArapAla ko prAjA le rAjasabhA meM gayA jahA~ bhagavAna pArzvanAtha suvarNamaya siMhAsana para adhiSThita the| bhagavAna ke dekhate hI dUta ke romAMsa ho Ae usane sAnanda bhakti pUrvaka unake caraNAvidoM ko vArambAra namaskAra diyA / pazcAt apane svAmI dvArA bhejI huI bastunoM ko bhagavAna ko bheMTa karake kahA-pUjyapAda mere svAmI ayodhyApuri ke mahArAja jayasena ne ApakI gati aura prema me bAdhita hokara prApako pavitra sevA meM apane anekAneka vinayapraNAma ke anantara se uttamotama vastura bheMTa karane ke lie mujhe bhejA hai aApa inheM svIkAra kara yogya sevA se unake hRdaya ko pAvana kojie| bhagavAna jayasena kI sevA se bahuta saMtuSTa hue| kuzala prazna ke anantara dUna se pUchA--pracchA ye batAo ki ayodhyA kaisI saMpatizAlI aura sundara nagarI hai ? taba dUta vinIta bhAva pUrvaka bolA'mahArAja ! ayodhyA kauzala deza ke antargata nAnA prakAra kI sarvazreSTha saMpadAoM se paripUrNa bar3e-bar3e U~ce vizAla manohara gRhoM tathA jina mindaroM se suzobhita aisI muramya jAna par3atI hai ki mAnoM nirAdhAra svarga kA eka khaMDa TUTakara gira gayA ho / jahA~ upavanoM aura sarovaroM kI anupama sundaratA ko dekhakara devoM kA mana mugdha hotA hai| inake atirikta vizeSatA yaha hai ki isameM aneka tIrthakaroM kA janma humA hai aura anekAneka muni kevala jJAna prApta kara parama dhAma mokSa padhAre haiM / isalie yaha mahAna pabitra hai jisake darzana smaraNa karane se pApoM kA kSaya hotA hai|'
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. NamokAra naSa isa prakAra dUta ke mukha se bhagavAna ne jaba tIrthaMkaroM ke janma aura munirAja ke mokSa padhArane kA vatAnta sanA, taba hI unheM vairAgya ho paayaa| ve vicArane lage ki-'dhanya haiM ki ye moha jAla ko tor3akara prAtmahita kI sAdhaka jainendrI dIkSA ke dvArA pavinazvara mokSa mahala ke bhoktA hue haiM / maiMne bhI adyAvadhisaMsAra kI lIlA se paricita hote hue janasAdhAraNavata zarIra indriyoM ko saMtuSTa kiyA aura kabhI apane hita ko prora dhyAna nahIM diyaa| para khaira jo huA / aba bhI mujhe apanA kartavya pAlana karane ke lie bahuta samaya hai jisa prakAra maiMne viSaya sukha bhogA usI prakAra aba kaThina tapazcaraNa kara inako viSayoM kI ora se haTAkara unheM prAtmazakti ke bar3hAne meM sahAyaka bnaauuN| yadi inakI aba bhI upekSA na kI gaI to niyama karake saMsAra bhramaNa karanA pdd'egaa| prataeva praba ina viSayoM ke jAla se apane prAtmA ko chuTAkara avinAzI sukha ke dene vAlI jina dIkSA grahaNa kara paMcAcAra prAdi munizratoM kA niraticAra pAlana kruu|' isa prakAra sAMsArika viSaya kaSAyoM se virakta hokara bhagavAna vairAgyotpAdaka bAraha bhAvanA kA citavana karane lge| tatsamaya hI paMcama svarga ke anta meM rahane bAle laukAntika devoM ne prAkara bhagavAna ke vairAgya kI prazaMzAkara apanA niyoga pUrA kiyaa| tadantara stroM ke devoM ne pAkara bhagavAna ko kSIrodadhi ke jala se bhare hue suvarNamaya kalazoM se snAna karAyA aura candanAdi uttama sugaMdhita vastutroM kA zarIra meM vilepana kara aneka prakAra ke divya vastrAbhUSaNoM se vibhUSita kiyA / tadanantara devoM dvArA lAI huI vimalA nAmaka pAlakI meM bhagavAna ko ArUr3ha kara pahale to sAta peMDa bhUmi gocarI lekara cle| pazcAta sAta hI paMnDa vidyAdhara tadanara indrAdika deva lekara unheM kAzI ke azvanAmaka vana meM le ge| bhagavAna ne vahA~ vaTavRkSa ke nIce saba vastrAbhUSaNo kA parityAga kara apane mastaka ke kezoM kA loMca kiyaa| una kezoM ko lakara le jAkara indra ne kSIra samudra meM jA kSepaNa kiyaa| pazcAta bhagavAna ke vAhyAbhyaMtara parigraha kA tyAga kara siddha bhagavAna ko namaskAra karake mAtmahita kI sAdhaka pAvana jina dokSA svIkAra kii| unake sAtha aura bhI 606 mukuTa baddha rAjAoM ne jina dIkSA ko svIkAra kiyaa| usa dina pauSa kRSNa 11 aura prAtaHkAla kA samaya thA / dIkSA lene se tIna divasa paryanta bhagavAna dhyAnArUDha rhe| pazcAta kAzyakRta pura meM brahmadatta rAjA ke yahAM nirdoSa niraMtarAya prAzaka prahAra kiyaa| anantara vana meM jAkara paMcAcAra prAdi manivatoM kA niraticAra pAlana karate hue kaThina tapazcaraNa karane lge| na unheM zIta kI bAdhA hotI thI aura na Atapa kii| aura na kSudhA tRSA kI hii| yadi kiMcita hotI bhI to ve usakI kucha upekSA na rakhakara sadA AtmadhyAna meM lIna rhte| isa prakAra zItoSmAdi janita bAdhA ko sahate hue bhagavAna yoga nirodha kara cAra mAsa paryanta dharma dhyAna meM lIna rhe| eka dina kI bAta hai ki ve nija tapobana (jahA~ dIkSA lI thI usI vana) meM khar3e hue dhyAna kara rahe the ki usI samaya vaha kamaTha kA jIva jo bhagavAna kA nAnA hokara prAyu ke aMta meM gata prANa ho saMbara nAmaka jyotiSI deva huA thA, AkAzamArga se udhara hokara nikalA para bhagavAna ke prabhAva se vimAna aTaka gyaa| arthAta bhagavAna ke prabhAva se unako ullaMghana kara Age na jA sakA mora Upara chatra vapta sthira ho gyaa| akasmAta binA kAraNa vimAna ko rukA dekhakara usane avadhijJAna ke bala se jAna liyA ki yaha vahI mere pUrvajanma kA apamAna karane vAlA zatru hai jisane paMcAgni tapa tapate hue vinaya pramANa karane ke pratikula mere tapa ko prajJAna tapa kaha kara nindA kI thI aura aba bhI mere vimAna ke calane meM ye ho pratibaMdhaka hai / yaha samajhakara una para nAnA prakAra ke upadrava
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.5 NamokAra praya karane prArambha kara die| usase jahA~ taka bana sakA usane unheM khUba kaSTa phuNcaayaa| papano vikriyA zakti se pramAvasyA kI paddhaM rAtri ke samAna thora aMdhakAra karake mUsalopamadhArA se megha varSA ko / bAdaloM kI garaja paura vidyuta kI sar3aka se bhayaMkara zabda hone lge| pracaMDa vega se jhaMjhAvAta (barasAtI zItala pavana) ghalane lagI / prasIma varSA ke jala se samasta bana mamudravat jalamaya mAlUma hone lgaa| parantu bhagavAna pApavaMnAtha jana upadravoM se raMcamAtra bhI vicacita nahIM he| ve jisa prakAra dhyAna meM sthita pe usI prakAra se maMjana giri ke samAna sthita rhe| yaha ThIka hI hai-yadi pracaMDa prakAla ke laya samAna vAyu bhI kyoM na cale para kyA vaha meru parvata ko balAyamAna kara sakatI hai, kadApi nhiiN| isake atirikta usane bhaura bhI aneka prakAra ke upadrava kie / yathA : chappaya kilakalaMsa lAla kAla kAjala chavicchajyAhi / bhauM karAla vikarAla bhAla mada gala jimagajahi / mumAla gala pare lAla locana niDarahi jana / mukha phuliMga karahiM nirakya dhumi hana hana / isa vidhi bhaneka kurameSa para kamaTha jIva upasarga kie| tihaM loka baMba jina candra prasidhUla mala nija zIza liya // 1 // ityAdi uspAta sana / vRthA bhae prati ghora / jaise mAnaka viipko| lage na pacana kora / / 2 / / unake tapa ke prabhAva se jina bhakta dharaNendra kA Asana kampita humA pradadhibala se bhagavAna para upasarga hubhA jAna vaha tatkAla padmAvatI sahita vahA~ pAe, jahA~ bhagavAna dhyAnArur3ha sthita the| dharaNendra ne prAkAza se bhISaNa meSa pAte hue dekha bhagavAna ke Upara apanA phaNa maMDapa chatravat chA liyA jisase varSA kuta bAdhA dUra huii| padmAvatI pUrvajanma kRta upakAra ko smaraNa kara sabhakti pradakSiNA de unake caraNAravidoM ko bArambAra namaskAra karane lgiiN| nAgarAja ko mAyA humA jAna vaha jyotiSI deva apanI mAyA kA saMkoca kara vyagra citta ho bhaya ke mAre tatkAla vahA~ se bhAga gyaa| saca hai -balavAna ke sAmane se bhAga jAne meM hI kuzalatA hai / aba saba upadrava zAnta ho ge| bhagavAna pArzvanAtha ne zukla dhyAna ke bala se bArahaveM guNa sthAna meM pahuMca dUsare zukla dhyAna ke prabhAva se ghAtiyA karmoM kA prabhAva kara lokAloka kA prakAzaka kevalajJAna prApta kiyaa| bhagavAna ko kevalajJAna huA jAna tatkSaNa indra ne bhAkara bAraha sabhAmoM se suzobhita saMvA yojana pramANa samavazaraNa rcaa| bhagavAna dvAdaza sabhAtroM ke madhya caturAMgula pratarIkSa suvarNamaya siMhAsana para birAje / devagaNa unake Upara camara Dholane lge| bhagavAna ke daza gaNaSara hue| unheM kevalajJAna prApta kiyA sunakara vidyAdhara, cakravartI, rAje, mahArAje, svarga ke deva mAdi bar3e-bar3e mahApuruSa tathA sarvasAdhAraNa janasamUha unake darzana-pUjana ko pAne lge|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca bhagavAna kA sabhakti pUjana stavana kara pazcAt svayaMbhU yAdi gyAraha maharSiyoM ko namaskAra kara apane-apane sthAna para baiThe ge| pragaTa rahe ki samavazaraNa meM nirantarAya AnA jAnA lagA rahatA hai| koI AtA hai koI jAtA hai, koI dharmopadeza zravaNa karatA hai| bhagavAna ke samavazaraNa meM yaha atizaya hai ki samavazaraNa meM rAtri dina kA bheda jJAta nahIM hotA arthAt nirantara kalpavRkSoM aura bhAmaMDala ke prabhAva se koTi sUrya meM bhI adhika prakAza rahatA hai sUrya kA teja prakAza to saMtApakAraka hotA hai parantu vaha prakAza saMtApahartA hai aura vahA~ cAhe kitane hI deva, manuSya, pazu, pakSI nA jAveM parantu samavazaraNa meM saba samA jAte haiM / sthAna saMkINatA kabhI nahIM hotI aura samavazaraNa meM sthita prANiyoM ko moha, bhaya, dveSa, viSayoM kI abhilApA, rati, vijigamiyA ( dUsare ko nIcA dikhAne kI icchA) nidrA, taMdrA ( ( mAlasya ) chIMka, jamhAI, roga, zoka, ciMtA, kSudhA, tRSA Adi koI bhI akalyANa va vighnakAraka kAraNa upasthita nahIM hote haiM / 302 paraspara jAti virodhI jIva bhI eka sthAna meM baiThe nizzaMka ho dhamapadeza zravaNa karate haiM zrIra bhagavAna ke dharmopadeza rUpI amRta varSA ke pyAse yugala kara jor3e unake mukha kI ora dekhate hue samaya kI pratIkSA karane lage jisa prakAra meghoM ko dekhakara cAtaka varSA hone kI pratIkSA karatA hai taba gaNadharoM meM tilakasama zrI svayaMbhU gaNadhara ne sAnanda bhakti pUrvaka namaskAra karake bhagavAna se nivedana kiyA 'prabho ! yaha jIva anAdikAla se jar3akarma ke vazIbhUta ho apane-apane svAbhAvika bhAvoM ko bhUlakara caturgati sambandhI ghora duHkhoM se vyAkula citta isa apAra saMsAra rUpa kAnana meM siMha se bhayabhIta mRgI kI nAI itastataH paribhramaNa karatA phiratA hai| so hadIda isa bAra meM kyoM dukha bhoga rahA hai aura isa dukha se chUTane kA upAya kyA hai ? isa bAta ko Apake zrI mukha se merI aura upasthita maMDala ke sunane kI bahuta utkaMThA hai| kRpA kara kahie / taba bhagavAna gaNadhara mahArAja ke prazna ke uttara meM apanI megha ke samAna nirakSarI divya dhvani dvArA kahane lage; muneza ! saMsAra ke duHkhoM kA kAraNa aura usase chUTane kA uzaya jo tumane pUchA so bahuta acchA kiyaa| aba isI viSaya ko kahatA hUM samasta saMsArI jIvoM ko janma maraNa kI paripATI kA kAraNa saMsAra, saMsAra ke kAraNoM, mokSa, mokSa ke kAraNoM ko na jAnakara paMceMdriya janita viSaya sukhoM meM lolupatA aura krodha - mAna-mAyA-lobha rUpa kaSAya va moha ke vazIbhUta ho grahIta, pragrahIta mithyAtva rUpa pravRtti hai isIlie ye doSa nyUnAdhikyatA se sabhI saMsArI jIvoM meM pAe jAte haiM aura inhIM ke vaza ve nAnA prakAra kI zubhAzubha kriyAe~ karate hue unake udayakAla meM tajjanita sukha dukhoM kA anubhava karate hue vikarAla apAra saMsAra sAgara meM bhramaNa karate rahate haiM / yadyapi saMsAra meM samasta prANI sadAkAla ye cAhate haiM ki hamako avinazvara zAzvata sukha prApta hoM tathA usake prApta karane ke lie upAya bhI karate rahate haiM parantu sacce sukha duHkha ke svarUpa ko bhalI bhAMti jAnakara dukha ke mUla kAraNa kaSAya kA abhAva nahIM karate / zrataeva sacce nirAkulita sukha se vaMcita rahakara saMsAra meM hI bhramaNa rahate haiN| jina jIvoM ke mohAdikamoM kA tIvra udaya rahatA hai ve to sadA viSamaviSa samAna viSaya bhogoM meM hI tallInatA ke kAraNa AtmakalyANa se sarvathA vimukha rahate haiM / unakI Atmahita kI ghora svapna meM bhI ruci nahIM hotI / jinake kadAcita daivayoga se mohAdi karmoM kA maMda udaya ho jAtA hai taba unheM kucha Atma kalyANa kI ora pravRtti hotI hai| itanA hone para bhI bahuta se bhole jIva saMsAra meM pracalita aneka mithyAmAgoM meM
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra phaMsakara apane mabhISTha phala ko prApta nahIM hote| prataeva mumukSu janoM ko ucita hai ki prathama vItarAga nirdoSa prAptopadiSTa vItarAgatA evaM vijJAnatA ke prarUpaka zAstroM dvArA tathA tadanusAra pravartane vAle guruoM dvArA mokSa mArga sambandhI tattvoM kA jJAna prApta kreN| saMsAra,-saMsAra ke kAraNa tathA mokSa, mokSa ke kAraNoM kA yathArthasvarUpa jAna zraddhAna karake tadanusAra durabhiniveza (saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAya) rahita jAne aura tadanumAra hI karmanita vibhAvake dUra karane aura nija svabhAva ke pragaTa karane ke lie pravRti kareM (isI ko ratnatraya kahate haiN|) jaba yathArtha pravRti hogI to parabhAvarAga dveSAdi kA prAdurbhAva hI na hogaa| jaba rAga dveSAdi vikRta pariNAma hI na hoMge taba kAraNa kA prabhAva hone se puna baMdha kaisA baMdha to prAtmA ke nija bhAvoM se cyuta hokara rAga vaSAdi svabhAvarUpa pariNamana se hI hotA hai / jaba baMdha ke kAraNa vikRta pariNamana kA abhAva hA gayA to punaH kadApi baMdha nahIM hogaa| jisa prakAra jaba dhAna para se chilakA utAra kie jAtA hai do hamala ke pane patra karane para bhI nahIM pA sakatA, usI prakAra jIva ke bhI anAdikAla se bIja vRkSavat vikRna bhAvoM se karma baMdha aura karma ke udaya se vikRta bhAva hote cale pAe haiM parantu jaba chinakA rUpI vikata bhAva prAtmA se pRthaka ho jAtA hai to phira cAvala rUpI zuddha jIva ke akurotpatti rUpI karma baMdha nahIM hotaa| isI ratnatraya rUpI adbhuta rasAyana ke bala se anekAneka bhavyAtmA nirbandha avasthA ko prApta hokara vacanAtIta akSayAnata svAdhIna sukha ke bhoktA hue haiM, ho rahe haiM aura hoNge| yaha ratnatraya dharma do prakAra ke haiMeka to nizcaya rUpa jo ki Thoka -yathArtha rUpa hai| dUsarA vyavahAra rUpa-jo nizcayakA ke prApta hone kA kAraNa hai| dUsare dravyoM se prAtmA ko pathaka jAnakara usameM ruci (vijJAna) rakhanA so nizcaya samyagdarzana hai| nijAtmasvarUpa ko vizeSa rUpa se jAnanA so nizcaya samyagjJAna hai / nijAtma svarUpa meM vikalpa rahita tanmaya ho jAnA hI samyaka (nizcaya) caritra hai| aba isa nizcaya mokSa pada ke prApta hone kA kAraNa mokSa vyavahAra mArga kahate haiM / jIva-ajIva-mAstrava-baMdha-saMvara... nirjarA aura mokSa-ina sAta tatvoM kA jo yathArtha svarUpa hai usakA usI rUpa zraddhAna karanA so vyavahAra samyagdarzana hai isako 25 doSa rahita aura pATha guNa sahita dhAraNa karanA cAhie / jIvAdi padArthoM ke svarUpa ko saMzaya viparyaya aura anadhyavasAya rahita yathAtathya (jaisA kA taisA) jAnanA samyagjJAna hai| tIsarA ratna caritra sakala arthAta mahAvratarUpa sAdhudharma aura vikala arthAt aNuvrata rUpa grahastha dharma aise do prakAra kA hai| muni dharma to una logoM ke liye hai ki jinakI AtmA pUrNa valiSTha aura sahanazIla hai aura gRhastha dharma usake prApta karane kI nasainI hai| jisaprakAra ekadama sau pacAsa sIr3hiyA nahIM car3hI jA sakatI usIprakAra pratyeka vyakti meM itanI zakti nahIM hotI ki ekadama munidharma grahaNa kara skeN| usake abhyAsa me kramazaH bar3hate hue unameM munidharma ke dhAraNa karane kI zakti utpanna ho jAe ataeva unheM prathama grahastha dharma dhAraNa karanA caahie| muni kA dharma (critr)| paMca mahAbata 5 / paMcasamiti 5 / aura tIna guti rUpa teraha prakAra kA hai paura grahastha dharma pAMca aNubrata 5 / tIna guNanata 3 / aura cAra zikSAbata 4 / rUpa bAraha prakAra kA hai| munidharma aura gRhasthadharma meM sabase bar3A bheda yaha hai ki munidharma to sAkSAta mokSa kA kAraNa hai paura grahastha dharma paramparA se / parantu ye bhI niyama nahIM hai ki samasta muni usI bhava se mokSa cale jAte
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pratha haiM / ye saba bhAvoM para nirbhara hai| jyoM-jyoM rAga dveSAdika prabhAvoM kI maMdatA hotI jAegI, tyoM-tyoM apane svabhAva kI prApti hokara antima sAdhya mokSa ke nikaTa pahuMcatA jAegA, parantu yaha bhI pUrNadhyAna maiM rakhanA cAhie ki mokSa lAbha hogA muni dharma se hI grahastha dharma se nahIM / 304 isake atirikta gaNadhara deva ne bhagavAna se tIrthaMkara valadeva, cakravartI, bAsudeva, prativAsudeva hone kI bAta pUchI marthAt ye ucca pada kaise prApta kara sakate haiM aura aise kauna se karma haiM ki jinake dvArA AtmA ko gahana saMsAra bana meM durgatiyoM ke dukha sahane par3ate haiN| bhagavAna ne saba praznoM kA yathocita savistAra vRtAMta kaha sunAyA / isa prakAra bhagavAna kA sadupadeza sunakara kitane ho bhavyoM ne mahAvrata grahaNa kiye| bahutoM ne maNuvrata dhAraNa kiye / kitanoM ne kevala samyakta svIkAra kiyA maura kitanoM ne bhagavAna ke pUjana karane kI hI pratijJA kii| kamaTha ke jIva jyotiSI deva ne bhI bhagavAna ke dharmopadezAmRta kA pAna kara mithyAtva ke parityAgapUrvaka samyaktva svIkAra kiyA / aura bhI vahA~ nikaTastha paMcAgni tapa tapane vAle sAta sau tApasiyoM ne bhagavAna ke pratizaya se samavazaraNa meM A mithyAtva taja samyaktva grahaNa kiyaa| isa prakAra maneka jIvoM kA uddhAra kara bhagavAna dUsare dezoM meM vihAra kara ge| bhagavAna ke samavazaraNa meM svayaMbhU pramukha dazagaNadhara / caudaha pUrva ke pAThI 350 mAcarAMga sUtra ke pAThI ziSya muni 10600 | avadhijJAnI muni 1400 / kevalajJAnI 1000 vikriyA RddhidhArI muni 1000 / mana:paryayajJAnI muni 50 / vAda vijayI muni 600 / isa prakAra samasta 16000 muni hue| aura chatIsa hajAra zrarjikA, eka lAkha zrAvaka aura puNya cUr3A pramukha tIna lAkha zrAvikAeM huI aura zrasaMkhyAta deva devagAnA tathA saMkhyAta pazu samyaktI hue| isa prakAra dvAdaza sabhA sahita vihAra karate bhagavAna sammeda zikhara para aae| vahAM eka mahIne kA yoga nirodhakara prayoga guNasthAna ko prApta ho zrAvaNa zukla 13 kI rAtri ke samaya kAyotsargAsana dvArA sammeda zikhara suvarNabhadra kUTa se paramadhama mokSa padhAre / inake mukti gamana samaya aura bhI 6200 muni sAtha mokSa ge| samavazAraNa se samasta pAMca sau chattIsa muni mokSa ge| // iti zrI pArzvanAtha tIrthaMkarasya vivaraNam / / ear sammeda zikhara varNana zrI sammeda zikhara parvata para sabase U~cI ToMka pUrva dizA meM zrI candraprabhu bhagavAna kI hai aura pazcima dizA meM sabase UMcI ToMka zrI pArzvanAtha kI hai| isa parvata se bIsa tIrthaMkara aura prasaMkhyAta kevalI paramadhAma mokSa sidhAre haiN| isa parvata para cobIsa tIrthaMkaroM ko covIsa hI ToMka haiN| yadyapi mAdi dharmopadezaka zrI AdinAtha bhagavAna kA nirvANa kSetra kailAza parvata zrI vAsupUjya bhagavAna kA caMpApurI vana antargata caMpAtAlataTa, madana vijayI zrI nemanAtha bhagavAna kA giranAra parvata, antima tIrthakara siddhArtha nandana arthAta mahAvIra svAmI kA pAvApura vana antargata padma sarobara taTa nirvANa kSetra haiM aura avazeSa bIsa tIrthaMkaroM kA nirvANa kSa etra sammeda zikhara hai parantu yahA~ se sIrthaMkara mokSa hone para caubIsa karoM kI caubIsa ToMka hone kA kAraNa yaha hai ki... isa bharata kSa etra utsarpiNI aura avasarpiNI nAma ke do kAla unnati, avanati ke kAraNa eka mAsa meM hI zukla kRSNa pakSavat pravartate rahate haiM jinameM nirantara jIvoM ke zarIra kI UMcAI aura Ayu meM nyUnAdhikatA huA karatI hai /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMca thA pratyeka utsapiNI bhaura pravasapiNI kAla kI sthiti pRthaka-pRthaka dasa koDAkorI sAgara kI hotI hai aura donoM kI sthiti ke kAla ko arthAt bIsa koDAkor3I sAgara ke samaya ko eka kalpa kAla kahate haiM ataH jitane pranantAnansa kalpakAla vyatIta ho cuke hai unameM sivAya isa avasarpiNo kAla ke jo pravartamAna ho rahA hai. pratyeka utsapiNI avasarpiNI kAla ke caubIsoM tIrthakara isI parvata se mokSa gae haiN| dUsare pralaya kAla ke pazcAta aura parvatoM kA yaha niyama nahIM ki jahAM pahale bane parantu zrI sammeda zikhara pralaya kAla ke pazcAta yahIM banatA hai maura caubIsoM tIrthakara yahIM se mokSa jAte haiN| isa kAraNa bIsa tIrthakaroM ke nirvANa kSetra vat ukta anya sthAnoM meM mokSa jAne vAle tIrthakaroM kI cAra ToMka sarvayA pUjya maura vaMdanIya hai| isa sammeda zikhara ke siddhavara kaTa se zrI ajitanApa, dhavalakUTa se zrI saMbhavanAtha, Ananda kUTa se abhinandana, vicala kUTa se zrI sumatinAtha, mohana phUTa se zrI padyaprabhu, prabhAsakaTa se zrI supAzrvanAtha, lalitakUTa se zrI candraprabhu, suprabhaTakUTa se zrI puSpadanta, cutavara kUra se zrI zItalanAtha, saMkalpakUTa se zrI zreyAMsanAtha, zAlakUTa se zrI vimalanAtha, svayaMbhUkUTa se zrI panantanApa, sudanabarakUTa se zrI dharmanAya, zAntiprada kUTa se zrI zAntinAtha, zAnaghara kUTa se zrI kuSanAtha, nATakakUTa se zrI arahanAtha, zAMkUla kUTa se zrI mallinAya, nirjarAkUTa se zrI munisuvratanAtha, mitradhara kUTa se zrI naminAtha aura suvarNabhadra kUTa meM zrI pArzvanAtha bhagavAna mokSa gae haiN| iti sammeda zikhara varNanam atha zrI mahAvIra tIpaMkarasya vivaraNa prArambha :zrI pAravanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke panantara do sau pacAsa varSa vyatIta hone para pradhyuta nAmaka solahaveM svarga se papakara bhArata varSa ke suprasiddha, manohara paura vizAla kuMDalapura (yaha sthAna magadha deza meM pAvApura ke samIpa kuMDalapura ke nAma se prasiddha hai) ke adhipati rAjA siddhArtha kI priyakAriNI (trizalA) rAnI ke garbha se antima tIrthaMkara zrI mahAvIra bhagavAna ne janma liyA / inakA vaMzaikSvAku / garbha tithi-pASAr3ha zukla 6 / janmatithi-caitra zukla 13 / janma nakSatra-uttarA phAlguni / zarIra kA varNa-suvarNasama / cila-siMha / pArIra pramANa-sAva hAtha / mAyu pramANa-bahasaravarSa / samakAlIna pradhAna rAjA zreNikarAya / inhoMne bhI zrIpAzrvanAtha bhagavAna kI taraha tIsa varSa kI mAyu meM phumArAvasthA meM hI jAtismaraNa kA kAraNa pAkara saMsAra se udAsIna ho mArgazIrSa kRSNAdazamI ko maparAhna kAla ke samaya tIna sau mukuTa baddha rAjAoM ke sAtha jina dIkSA le lI / bhagavAna ke gamana samaya kI pAlakI kA nAma-candraprabhA / kuMDalapura ke manohara vana meM zAli vRkSa ke nIce bAhyAbhyaMtara parigraha kA tyAga kara jina dIkSA le lI / dIkSita ho eka belA karane ke pazcAta kuMDalapura meM nakularAya ke yahA~ prathama pAraNA kiyaa| tadanantara bAraha varSa ghora tapasyA karake ke jukUTA nAma ko nadI ke taTa para paizAkha zuklA dazamI (10vIM) ko aparAna kAla ghAticatuSTaya kA prabhAva karake kevalajJAna lakSmI prApta karalI, unake kevala jJAna rUpa divAkara ke udaya hone para indra kI prAzA se kubera ne bAraha koThoM se suzobhita eka yojana pramANa samavazaraNa (samozaraNa) nAmaka sabhA kI racanA kI, bhagavAna dvAdaza sabhAmoM ke madhya ratnajarita suvarNamaya siMhAsana para catarAgala adhara virAje: usa mahAsabhA manuSya, muni, tiyaca mAdi sabakA samUha ekatrita thA, taba bhI vijagata guru vardhamAna bhagavAna ko diyA dhvani 66 dina taka niHsRta nahIM huii| yaha dekhakara jaba indra ne vicAra kiyA, to use vikSita humA ki gaNadhara deva kA prabhAva hI divyadhvani na hone kA kAraNa hai mataeva gaNadhara deva kI zodha ke lie vaha indra
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 NamokAra graMtha atre grAma ko gayA, vahA~ eka brAhmaNazAlA meM indrabhUti nAma kA paMDita apane pAMca sau ziSyoM ke sanmukha vyAkhyAna de rahA thA / indrabhUti akhila vedAMga zAstroM kA vidvAna thA aura vidyA ke mada meM cUra ho rahA yA / indra chAtra kA veSa dhAraNa karake usa pAThazAlA meM eka mora jAkara khar3e ho gaye aura usake dhyAkhyAna ko sunane lge| Tara meM sima lete hue jaba kahA ki "kyoM tumhArI samajha maiM prAyA" aura chAtravRnda jaba kahane lage ki "hI zrAyA", taba indra ne nAzikA kA agrabhAga sikor3akara isa prakAra se aruci prakaTa kI ki vaha chAtroM kI dRSTi meM zrA gaI, unhoMne tatkAla hI usa bhAva ko guru mahArAja se nivedana kiyA / indrabhUti brAhmaNa isa prapUrva chAtra se bolA ki "samasta zAstroM ko maiM hathelI para rakhe hue zravale ke samAna dekhatA hUM aura pratyAya vAdIgaNoM kA duSTamava mere sanmukha Ate hI naSTa ho jAtA hai phira kaho kisa kAraNa se merA vyAkhyAna tumheM rucikara nahIM huA ?" indra ne uttara diyA "yadi prApa sampUrNa zAstroM kA tatva jAnate haiM to merI isa bhAryA kA artha lagA dIjie aura yaha zrAryA usI samaya par3hake sunAI - prAryA Sar3apa nava padArtha trikAla paMcAstikAya SaTakAyAn / viduSAMvaraH savahi, yo jAnAti pramANa nayeH // " isa abhutapUrva aura pratyanta viSama artha vAlI bhAryA ko sunakara indrabhUti kucha bhI nahIM kaha sakA, arthAta kucha bhI nahIM smjhaa| yadyapi AryA ke zabdoM kA artha kucha kaThina nahIM hai apitu sarala va sugama hai ki jo padravya nava padArtha, tIna kAla, paMcAstikAya aura chahkAyoM ko pramANa naya pUrvaka jAnatA hai vahI puruSa vidvAna meM zreSTha hai, parantu isameM jina padArthoM kI saMkhyA batalAI hai vaha kisI bhI darzana meM nahIM mAnI gaI hai isIlie indrabhUti usakA prabhiprAya pragaTa na kara sakA thaa| isIlie vaha bolA, "tuma kisake vidyArthI ho ?" indra ne uttara diyA- "maiM jagadguru zrI varddhamAna bhaTTAraka kA chAtra huuN|" taba indrabhUti ne kahA "moha ! kyA tuma usI siddhArtha nandana ke chAtra ho jo mahAindrajAla vidyA kA jAnane vAlA hai aura jo logoM ko AkAzamArga meM devoM ko Ate dikhalAtA hai acchA to maiM usI ke sAtha zAstrArtha karUMgA, tere sAtha kyA kruuN| tumhAre jaise chAtroM ke sAtha vivAda karane se gaurava kI hAni hotI hai| calo caleM usase zAstrArtha karane ke lie" - aisA kahakara indrabhUti indra ko mAro karake prapane bhAI pragnibhUti aura vAyubhUti ke sAtha samozaraNa kI ora calA ! vahA~ pahu~cane para jyoM hI mAnastaMbha ke darzana hue tyoM hI una tInoM kA gavaM galita ho gayA, pazcAt jinendra bhagavAna ko dekhakara unake hRdaya meM bhakti kA saMcAra ho gayA prataeva unhoMne tIna prada kSiNA dekara namaskAra kiyA, stutipATha par3hA aura usI samaya samasta parigraha kA tyAga karake jina dIkSA le lii| indrabhUti ko tatkAla hI sapta RddhiyA~ prApta ho gaI aura anta meM ve bhagavAna ke bAra jJAna ke dhArI prathama gaNadhara ho ge| samozaraNa meM una indrabhUti gaNadhara ne bhagavAna se 'jIva prastirUpa hai, pathavA nAstirUpa hai, usake kyA-kyA lakSaNa haiM, vaha kaisA - ityAdi sAta hajAra prazna kie |usr meM jIva mastirUpa hai, nAdina hai, zubhAzubha karmo kA bhoktA hai, prApta hue zarIra kA prAkAra hai, utpAda vyaya dhaumya lakSaNa viziSTa hai, svayaM vedanA hai| anAdi prApta karmoM ke sambandha se naukarmarUpa pudgaloM ko grahaNa karatA humA, chor3atA humA, bhava bhava meM bhramaNa karane vAlA mIra ukta karmoM ke kSaya hone se mukta hone vAlA - isa prakAra se aneka bhedoM se jIvAdi vastuoM kA sadbhAva bhagavAna ne divya dhvani ke dvArA prasphuTita kiyA / pazcAt zrAvaNa mAsa ko pratipadA ko sUryodaya ke samaya roma muhUrta meM jaba ki mAmabhi
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra graMtha 307 jita nakSatra para thA, guru ke tIrtha kI (divya-dhvani kI athavA divyadhati dvArA saMsAra samudra se tirane meM kAraNa bhUta yathArtha mokSa mArga ke upadeza) utpannatA huii| __ zrIindrabhUti gaNadhara ne bhagavAna kI vANI ko tatvapUrvaka jAnakara usI dina sAyaMkAla ko maMga paura pUrvo kI racanA yugapata kI aura phira use apane sahadharmI sudharmA svAmI ko pddh'aayaa| isake anantara sadharmAcArya ne apane sadharmI jambasvAmI ko aura unhoMne anya munivaroM ko vaha zrata phaayaa| athAnantarajaba bhavya jIva janma-jarA-mRtyu rUpa roga ko dUra karane vAle bhagavAna ke dharmopadeza rUpa amRta kA pAna kara paramAnanda sAgara meM nimagna the usa samaya sureza ne khar3e hokara mavadhijJAna dvArA bhagavAna kA vihAra samaya jAnakara ye vinatI karI 'he bhagavAn ! he dayA sAgara | prApa saMsAra ke pAlaka ho, prANImAtra ke nisvArya bandhu ho, du:khoM ke nAza karane vAle ho aura saba prakAra sukhoM ke dene vAle ho prataeva he jagadIza ! yaha vihAra samaya hai so kRpA karake vihAra kara moharUpI prandhakAra se prAtmakalyANa ke mArga se pajJAta bhavya jIvoM ko apane upadeza rUpI kiraNoM se mithyAtva rUpI ghora aMdhakAra ko naSTa kara unake hRdaya meM yayArya mokSa mArga kA prakAza kiijie|' isa prakAra indra ke dvArA prArthanA karane para bhavya jIvoM ke parama prakarSa punyodaya se bhagavAna kA anicchaka gamana hotA humA, bhagavAna jisa mArga dvArA gAra kareM usa mArga kI bhUmi ko pavanakumAra jAti ke deva kaMTaka rahita karate jAte haiM, aura vaha eka yojana taka taNa rajAdi rahita darpagavan nirmala ho jAtI hai / meSakumAra jAti ke deva sugaMdhita jala ke kaNa motI ke samAna barasAte jAte haiN| pavana kumAra saMzaka deva maMda, sugaMdhita vazItala pavana bahAte Ate haiM. usa mArga meM bhagavAna to samavazaraNa kI U~cAI pramANa mAkAza meM gamana karate haiM aura bhakti se prerita deva unake caraNa kamala ke nIce suvarNamayI pandraha-pandraha kamaloM kI pandraha paMkti maryAta do sau paccIsa kamaloM kA samudAya eka sthala racate haiM, unameM sabase madhya ke kamala para cAra paMgula mantara se antarikSa meM paraNa rakhate manuSyavat DarA bharate hue / bhagavAna vihAra karate jAte haiM paura muni, amikA, zrAvaka, zrAvikAmoM kA cAra prakAra kA saMgha kA vihAra bhUmi meM hotA hai, kaisI hai vaha bhUmikoTa-vaha saMyukta vIthI rUpa hai maura deva, vidyAdhara, pAraNa muni, sAmAnya kevalI ye bhI mAphAza meM gamana karate haiN| bhagavAna ke kevala jJAna ke pratizaya ke prabhAva se na to zarIra kI chAyA par3atI hai mau na nakha, keza bar3ate haiM aura unakA eka mukha hose hue cAroM dizAvartI jIvoM ko caturmukha se darzana hote haiN| bhagavAna ke Age-mAge sUrya candra ke prakAza ko maMda karane vAle sahastra pora se saMyukta balayAkAra dharma cakra calA jAtA hai, deva manuSyagaNa jaya-jayakAra karate cale jAte haiM. -ityAdi vaibhava se saMyukta vihAra karate bhagavAna jahA~ jAkara virAjeMge vahA~ indra kI mAtrA se prathama dhanAdhipAdika deva jAkara samocaraNa racanA pUrvavata racate haiM taba bhagavAna vihAra kara jAkara virAjate haiM isa prakAra jagatpUjya zrI sa gmatinAya prameka nikaTa bhalgarUpI sasyoM ko (dhAnya ko) dharmAmRta-rUpI varSA ke siMcana se paramAnaMdhita karate hue tIsa varSa taka mameka dezoM meM bihAra karate hue kamaloM ke dhama se pratizaya zobhAyamAna pAvApura ke udhAna meM phuNce| bhagavAna ke gaNa meM indrabhUti prasasta gyAraha (11) gaNaSara vAdavijayI muni pAra so (400),pauvaha pUrva ke pAThI tIna sau, mAcAroga bhUla pAThI ziSya muni 10 pradizAnI teraha sau, kebalanAmI..., vikriyA adhipArI 100, mamaH payAmI pApasI (500) the|
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha prapAdazAvatI vivaraNa prArambha:prAdi vRSopadezaka zrI RSama deva ke samaya meM unake putra bharata prathama pakravartI hue / unake zarIra kA pramANa-500 dhanuSa, mAyu-caurAsI lAkha pUrva, usameM kumArakAla-sattara lAkha pUrva, mahAmaMDalezvara padastha rAjyakAla-hajAra varSa pazcAta prAyuSazAlA meM cakra ratana pragaTa hone ke pranantara digvijaya kiyA usakA kAla-sATha hajAra varSa, rAjyakAla-eka lAkha pUrva kama chaha lAkha pUrva, saMyama kAla-tamuhurta, pazcAta zukla dhyAna dvArA ghAticatuSka kA prabhAvakara lokAloka prakAzaka kevala jJAna prApta kiyA aura saMsAra dvArA pUjya hokara kiMcita nyUna eka lAkha pUrva paryanta kevalazAna dvArA moharUpa pandhakAra ko naSTa kara aneka bhavyajanoM ko mAtmahita mArga para lagAyA aura anta meM praghAticatuSka kA bhI nAza kara paramadhAma mokSa sidhAre ve RSabhadeva ke sula bharatamunirAja mujhe bhI mAtmahita mArga para lgaaveN| dvitIya sAgara nAma ke cakravatina zrI majitanAya bhagavAna ke samaya meM hue, inakA zarIra pramANa-cAra sau pacAsa dhanuSa, Ayu pramANa-bahattara lAkha pUrva thA, usameM pacAsa hajAra lAkha pUrva taka to ve kumAra aura maMDalIka rhe| tIsa hajAra varSa paryaMta digvijaya kiyA / unahattara lAkha sattara hajAra. pUrva, ninyAnave hajAra nau sau ninyAnave pUrvAe, tirAsI lAkha varSa paryaMta rAjya kiyA aura eka lAkha pUrva kAla taka saMyamI raDe anta meM kevala jJAna ko prApti kara ananta avinAzI mokSa lakSmI ke svAmI he| tIsare maghavAna nAma ke cakravartI zrI dharmanAtha paura zAntinAtha bhagavAna ke antarAla ke prati dharmanAtha bhagavAna ke nirvANa hone ke pranantara maura zAntinAya ke avatAra se pahale madhya ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa 426 dhanuSa, mAyu pramANa-lAkha varSa, usameM kumAra kAla-paccIsa hajAra varSa, mahAmaMDalezvara pada ko rAjya kAla paccIsa varSa, pazcAt cakralAbha hone ke panantara digvijaya kAla * dasa hajAra varSa, tadanantara rAjyakAla-tIna lAkha nabbe hajAra varSa, saMyama kAla-pacAsa hajAra varSa, pazcAta sAmyabhAva se mRtyu lAbha kara svarga loka prApta kiyA // 3 // cauthe sanatkumAra nAma ke cakravarti the, ye bhI zrI dharmanAtha paura zAntinAtha bhagavAna ke antarAla samaya meM hue / inakA zarIra pramANa 413 ghanuSa, Ayu pramANa-tIna lAkha varSa, usa meM kumAra kAlapacAsa hajAra varSa, mahAmaMDalezvara pada pacAsa hajAra varSa pazcAta cakralAbha hone ke manantara digvijaya kAla-dasa hajAra varSa tadanantara rAjyakAla-nabbe hajAra varSa, saMyama-kAla eka lAkha varSa, tadanaMtara pAyu ke anta meM zAMti se mRtyu lAbha kara svargaloka prApta kiyA // 4 // aura pAMcave cakravati zrI zAMtinAtha tIrthakara hue| inakA zarIra pramANa-45 dhanuSa, prAyu pramANa-eka lAkha varSa, isameM kumArakAlapaccIsa hajAra varSa mahAmaMDalezvara pada-paccIsa hajAra varSa, digvijaya kAla-pATha sau varSa, pakravartI padacaubIsa hajAra do sau varSa, saMyama (tapazcaraNa) kAla-solaha varSa ; tadanaMtara zukla dhyAna dvArA pAtiyA karmoM kA nApAkara lokAloka kA prakAzaka kevala jJAna prApta kiyA aura deva indra vidyAdhara cakravartI bhAdi mahApuruSoM ke dvArA pUjita ho samozaraNAdi vibhUti sahita bhaneka deza, nagara, grAmoM meM bihAra karate hue saMsAra tApa ko nAza karane vAle parama pavitra upadezAmRta se aneka jIvoM ko saMsAra dukha se chuTAkara sukhI banAyA, anta meM aghAtiyA karmoM kA bhI nAza kara prakSayAnaMta mokSa sukha prApta kiyA, ye zAMtinAtha svAmI mujhe zAMti pradAna kare / / 5 / / chaThe pakravati zrI kuthanAtha hue / inakA zarIra pramANa-picAnave hajAra varSa isameM kumArakAlasaIsa hajAra sAtasau pacAsa varSa, mahAmaMDalezvara pada-paune caubIsa ijAra varSa, digvijaya kAla-chaha sau varSa,
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra aMSa cakravartI pada-teIsa hajAra Der3ha sau varSa, saMyama kAla solaha varSa / tadanaMtara ghAtiyA karmoM ke nAza dvArA kevala jJAna prApta kara solaha varSa kama paune caubIsa hajAra varSa paryaMta kevalajJAnI hokara aneka jIvoM ko dharmopadeza dete hue anta meM aghAtiyA karmoM kA bhI nAza kara parama dhAma pada ko sidhAre // 6 // sAtaveM cakravartI zrI arahanAtha tIrthakara hue, inakA zarIra pramANa-30 dhanupa, grAyu pramANa ... caurAsI hajAra varSa, isameM kumAra kAla-21 hajAra varSa, mahAmaMDalezvara pada--21000 varSa, digvijayacArasau varSa, saMyamakAla..-solaha varSa, pazcAt kevala jJAna prApta kara solaha varSa kama ikkIsa hajAra varSa paryanta durgati ke dukhoM kA nAza karane vAle pavitra jaina dharma kA upadeza dekara aneka jIvoM ko prAtmahita sAdhaka pavitra mArga para lagAyA aura zAnta meM praghAtiyA karmoM kA nAza kara ananta kAla syAmI nija Atmika sukha ko prApta kiyA // 7 / / AThaveM subhuma nAma ke cakravartI zrI arahanAtha aura mallinAtha bhagavAna ke antarAla meM hue| inakA zarIra pramANa-28 dhanuSa, prAyu pramANa-ar3asaTha hajAra varSa, isameM kumAra kAla - pAMca hajAra varSa, digvijaya kAla ---pAMca sau varSa, cakravartI pada -bAsaTha hajAra pA~ca sau varSa / ye parazurAma ke bhaya se sanyAsiyoM ke sAzrama meM gopya rahe, isame mAMsAra sarIra bhogoM se virakta nahIM hue aura isI avasthA meM prArtadhyAna se maraNa kara mahAtama nAma saptama pAtAla bhUmi ke nivAsI hue / / 6 / navameM mahApadma nAma ke cakravati zrI mallinAtha aura munisuvratanAtha ke antarAla meM hue / inakA zarIra pramANa bAIsa dhanuSa, mAyu pramANa-tIsa hajAra varSa, usa meM kumAra kAla - pAMca sau apaM, mahAmaNDalezvara pada'-pA~ca sau varSa, digvijayA-tIna sau varSa, cakravati pada.. aThAraha hajAra sAta sau varSa, saMyama kAla-daza hajAra varSa / pazcAt kevala jJAna prApta kara kucha samaya ke anantara aghAtiyA ko kA prabhAva kara mokSagAmI hue // 6 // daza suSeNanAma ke cakravartI zrI munisusuvanAtha aura naminAtha bhagavAna ke antarAla meM hue| inakA zarIra pramANa-bIsa dhanuSa, Ayu pramANa-chabbIsa hajAra varSa, usameM kumAra kAla-savA tIna sau varSa, digvijaya-DeDha sau varSa, cakravati pada-paccIsa hajAra eka sau paccIsa varSa, saMyama kAla-sAr3he tIna sau varSa / pazcAt kevala jJAnI ho manta meM praghAtiyA karmoM kA prabhAvakara paramadhAma sidhAre / gyArahaveM jayasena nAma ke cakravati zrI naminAtha aura nemi nAtha bhagavAna ke antarAla meM hue| inakA zarIra pramANa---14 dhanuSa, prAyu pramANa--caubIsa sau barSa, usameM kumAra kAla-sau varSa digvijaya kAla-- sau varSa, cakravati pada-aThAraha sau varSa, saMyama kAla-kevala jJAna samaya pramANA cAra sau vrss| anta meM praghAtiyA karmoM kA nAza kara nirvANa gAmI hue // 11 / / bArahaveM brahmadatta nAma ke cakravati zrInemanAtha aura pArzvanAtha bhagavAna ke antarAla meM hue, inakA zarIra pramANa-sAta dhanuSa, bhAyu pramANa -sAta sau varSa, isameM kumAra kAla-praThAIsa varSa / mahAmaMDalezvara ---chappana varSa, digvijaya kAlasolaha varSa, cakravati rAjya kAla-chaha sau varSa / isa prakAra sAta sau varSa rAjya meM ho pUrNa kara aMta meM ArtadhyAna se maraNa prApta kara saptama pAtAla parA padhAre / isa prakAra bAraha cakravayioM ke mAyu kA pramANa kahA / ye saba cakravati SaTakhaMDa ke adhipati aura samAna vaibhava ke dhAraka hote haiM, unakI vibhUti kA saMkSipta varNana isa prakAra hai| caupAI sahasa battIsa sAta sau deza, dhana kana kaMcana bhare vizeSa / vipula bAu beDhe cahu~ bhora, te saba gA~va chiyAnave kora // 1 / / koTa-voTa daravAje cAra, aise pura chabbIsa ijAra / jina ko lage pAMca sau gAMma, te praTaMba car3a sahasa muThAma // 2 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. 6 // parvata aura nadI ke peTa, solaha sahasa kahe vekheTa | karavaTa nAma sahasa cauvIsa, kevala veDhe giravara dIsa // 3 // paTTana ar3atAlIsa hajAra, ratana jahA~ upajai atisAra / eka lAkha drauNAmukha vIra, sahasa ghATa sAgara ke tIra // 4 / / giri Upara saMvAhana jAna, caudaha sahasa manohara thAna / aThAIsa hajAra azeSa, durge jahA~ ripu ko na praveza // 5 // upasamudra ke madhya mahAna, zrantadvIpa chappana paramAna / ratnAkara chabIsa hajAra, bahuvidha sAra vastu bhanDAra // ratana kukSi sundara sAta se ratanadhArA thAnaka jahA~ larsa / ye 'pura suvasa rAjeM khareM, jaina dhAma sAdharmI jana bhareM // 7 // varagayaMda caurAsI lAkha, itane hI ratha zrAgama sAkha / teja turaMga aThAraha kora, je pada caleM pavana ve jora // 8 // puti caurAsI koDa prabhAna, pAyaka saMgha mahAbalavAna / sahasa chiyAnaveM vanitA geha, tinako patra vivaraNa suna leha // 6 // mArajakhaMDa baseM naraIsa, tinakI kanyA sahasa batIsa / itanI hI pratirUpa rasAla, vidyAvara putrI guNamAla // phuni malekSa bhUSana kI jAna, rAjakumArI tAvatamAn / nATaka gaNa batIsa hajAra, cakI nRpa kA sukha dAtAra / / Adi zarIra Adi saMThAna, putra kathita tana lakSaNa jAna / bahuvidha vyaMjana sahita manoga, hema varana tana sahaja niroga / / chahoM khaMDa bhUpati balarAsa, tina soM adhika deha bala jAsa / sahasa battIsa caraNa tala rameM, mukuTa vaddha rAjA nita nameM / / 13 / / bhUSa 'malekSa chor3a abhimAna, saharA aThAraha mAne Ana phuni ganna vaddha bakhAne deva, solaha sahasa kareM nRpa seva // 14 // koTa thAla kaMcana nirmAna, lAkha kor3a hala sahasa kisAna / 10 // 11 / / 12 / / NamokAra graMtha 16 / / nAnA varana gaU kula bhare tIna koTa vraja Agama dhare / / 15 / / mukhya saMpadA ko virataMta, Age aura suno mativaMta / siMha vAhinI seja manoga, siMhArUr3ha cakka vaijoga / / zrAsana tuMraMga anuttara nAma, mAnaka jAla jaTila abhirAma / anupamanAmA mara anUpa, gaMgA tarala taraMga sarUpa // vidyuta dyuti maNi kuDala joTa, chipe aura duti jinakI proTa / kavaca prabheda abheda mahAna, jAmeM bhideM na bairI bAna / / 18 / viSamocanI pAdukA hoya, para pada soM viSa mUMce soya / 17 // jisaMjaya ratha mahAravanna, jala pai thalavat kareM gavanna / / 16 / / brajakAMDavakI nRpa cApa, jAhi car3hAyeM narapati prApa / bANa amogha jaba kara leta, raNa meM sadA vijaya kara deta / / 20 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya vikaTa baca tuDA abhidhAna, zatra khaMDanI zakti jAna / siMhAsaka barachI vikarANA, ratana daMDa lAmo ripukAla / / 21 / / loha bAhinI tISana churI, jima camake capalA duti bhrii| ye saba vastu jAta bhUmahi, cakrI chTa aura ghara nAhiM / / 22 / / prAnanda bherI daza aka doSa, bAraha yojana lo dhuni hoya / / bacca ghopa phuni jina ko nAma, bAraha paTaha nRpati ke dhAma / / 23 // vastra gabhIrAvarta garIsa. zomana rUkha zaMkha caubIsa / nAnA varana dhvajA ramanIya, ar3atAlosa koTa mitakIya / / 24 // ityAdika bahu bastu apAra, varNana karata laga vahuvAra / mahala tanI racanA asamAna, jinamata kahI su lIjo jAna / / 25 / / ---ityAdi aneka prakAra kI vibhUti sahita cakravartI hote haiM / pragaTa rahe ki cakravati ke chiyAnave hajAra rAniyAM hotI haiM, jinameM cakravartI to kevala eka strI se hI saMbhoga karatA hai, avazeSa striyoM se cakrati kI vikriyA zakti se prAdarbhata rAniyoM kI saMkhyA ke samAna kRtrima pUtale saMbhoga karate haiN| ve putale cakravartI kI prAkRti ke samAna hI hote haiM, jisase rAniyoM ko putale aura cakravartI meM bheda jJAna nahIM hotA hai| dUsare ye bhI pragaTa rahe ki cakravartI ke SaT prakAra ko senA hotI hai aura sAmAnya rAjAoM ke cAra prakAra kI hotI hai / unake deva vidyAdhara nahIM hote haiN| ye chaha prakAra kI senA isa prakAra hotI hai-(1) samasta donoM zreNI ke vidyAdharoM kI senA (2) bharatakSetra sambandhI devoM kI senA / (3) payAdoM kI senA / (4) ratha senA caurAsI lAkha 1 (5) hAthI senA caurAsI lAkha / (6) ghoTaka senA, paThAraha krodd'| aise senA saMkhyA batalAkara prAge SaThakhaNDAdhipati cakravati ke puNya ke mahAtmya se caudaha ratna hote haiM unake nAma aura guNa likhate haiN| caupAI :-prathama sudarzana cakrapasacha, chahoM khaMDa sAdhana samaracha / caMDavega dir3hadaMDa dutIya, jisa bala khule guphA girakIya // 1 // carmaratana soM tRtIya niveda, mahAbana maya nIra prabheva / caturthacuDAmaNi maNirena, aMdhakAra nAzaka sukha dena // 2 // paMcama ratana kAMkanI jAna, ciMtAmaNi jAko abhidhAna / ina donoM teM guphA majhAra, zazi sUraja lakhie niradhAra // 3 // suraja prabhazubha kSatra mahAna, so ati jagamagAyajyoM bhAna / so naMdaka prati adhika pracaMDa, Dare deza zatru balavaMDa // 4 // puni prajodha senApati sUra, jo digvijaya karai balabhUra / budhi sAgara prAhita paravIna, buddhi midhAna vidyAguNalona // 5 / / thapatibhadramukha nAma mahata, zilpakalA ko vidaguNavaMta / kAmavRddhi gRhapati vikhyAta, sava graha kAja karai dinarAta // 6 // pyAla vijaya gira prati abhirAma, turaMga teja pavanaMjaya nAma / vanitA nAma samudrA kahI, cUrai bajrapAna soM sahI // 7 // mahAdeva bala dhAra soya, jA paTatara tiyA aura na koya / mukhya ratana ye caudaha jAna, aura ratana ko kauna pramANa ||8||
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 NamokAra graMtha yohA:.... rAja aMga caudaha ratana, vividha bhAMti sukhakAra / jinakI sura sevA kareM, punya tarovara DAra / / 6 / / cakra chana asi daMDa maNi, carma kAkinI nAma / sAta ratana nirajIva se, cakravati ke dhAma ||10|| senapatigrahapati thapata, prohita nAma turaMga / banitA mila sAto ratana, ye sajIva sarabaMga // 11|| cakra chatra asi daMDa e, upaje Ayudha thAna / carma kAMkinI mila ratana, zrI graha upapati jAna // 12 // gaja turaMgatiya tIna e, rUpAcala paM hot| cAra ratana bAkI vimala, nija pura laheM udota / / 13 / / 'artha: - sudarzanacakra (1), caMDabega nAmaka daMDa (2), carma ratna (3), cUr3AmaNiratna (4), kAMkaNI ratna (5), sUrajaprabhanAmaka chatra (6), naMdaka nAmaka asiratna (7), ajodhanAma senApati ratna (8), buddhi sAgara nAmaka...prohita ratna (E), sthApitabhadramakha zilpi ratna (10), kAma vRddhi gRhapatiratna (11), vijayA giranAyaka hastI ratna (12), pavanaMjaya nAmaka, azva (13), subhadrA nAmaka strI ratna (14), isa prakAra caudaha ratana haiM ina eka-eka ratnoM kI eka-eka hajAra deva sevA karate haiN| aba ina ratnoM se kyA kyA kArya siddhi hotI hai vaha kahate haiM cakravartI jisa para apanA zAsana karane kI abhilASA karatA hai, usake nikaTa cakra ke rakSaka deva jAkara cakravartI kI prAjJA karate haiM ye cakraratna kA kArya hai / 1 / vijayAsa parvata ke guphA ke kapAToM kA kholanA-ye caMDavega nAmaka rala kA kArya hai / 2 / senA sahita cakravati ko prayANa karate hue mArga meM kahIM para nadI sarovarAdika kA agAdha jalAzaya mA jAe to vahAM para dharma ratna bichA dene se thala ke samAna ho jAtA hai jisase samasta kaTaka pAra ho jAtA hai, ye carmaratna kA kArya hai / 3 / vijayApaparvata ko guphA pacAsa yojana lambI hai, isa kAraNa usameM mahAmaMdhakAra hai| cakravati jaba usameM praveza karatA hai to cUr3AmaNi ke udyota se sUryabat prakAza ho jAtA hai, jisase cakravarti niHkheda guphA ke pAra calA jAtA hai, ye cUDAmaNi ratna kA kArya hai / / 4 / / cakravati jaba bRSabhAcala parvata para AtA hai taba kAMkaNI ratana se usa para likhe hue pUrva cakravati kA nAma miTA kara apanA nAma likha detA hai, aura isake udyota se bhI guphA meM 12 yojana paryaMta prakAza ho jAtA hai ye kAMkaNI ratna kA guNa hai / 15|| cakravati ke kaTaka para jaba medha varSA hotI hai taba chatra ratna ke chA lene se megha varSA kRta bAdhA nahIM hotI ye chatra ratna kA guNa hai / / 6 / / jisake teja ke darzana mAtra se zatruoM kA hRdaya kAMpa jAe aura apane teja zatruoM ko prAzAnuvartI karane vAlA aisA naMdaka nAmaka prasiratna kA guNa hai / / 7 / / ye sAta ratna acetana jAnane caahie| samasta Arya maleccha khaMDa ke rAjAoM ko jIta kara cakravati ke zAsanAnuvartI caraNa sevaka banAe ye prajodhanAma senApati ratna kA guNa hai // 6 // cakravati kI prajA ko sukha aura AnaMda kI dAyaka, yaza pragaTa karane vAlI, zatruvazIkAraka sammati denA-so buddhi sAgara prohita ratna kA kArya hai // 6 // cakravarti kI icchAnusAra zAsana karate hI tatkSaNa aneka kSaNa ke citrAmAdi saMyukta mahA manohara mahala taiyAra
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra va karanA (banAnA) sthApita bhadramukha nAmaka zilpiratna kA kArya hai / 10 / cakravartI ke gRha sambandhI kArya kA sAvadhAnI pUrvaka prabandha karanA rakSA karanA-kAmavRddhi nAmaka gRhapati ratna kA kArya hai 1111 cakravartI ko mana kI icchAnusAra sundara gati se savArI denA-vijaya rddha gira nAmaka hastIratna kA kArya hai / 12 / cakravartI ke citta ko sukhadAyaka pavana ke samAna zIghragAmI manohara gati se savArI denA pavanaMjaya nAmaka prazvaratna kA kArya haiM / 13 / / sukumAra va sugaMdhita zarIra vAlI svarga kI devAMganAoM se adhika sundara buddhimatI catura cakravartI kI prAzAkAriNI, satI viduSI apane kara kamaloM se ratna cUrNa karane vAlA mahAbalavAna caudahvAM subhadrA nAmaka strI ratna hai / 14 / / __ ye sAta ratna cetana jAnane cAhie / saba cetana-acetana milAkara gaudaha ratna hue| aba inakA utpatti sthAna likhate haiN| cakra, chatra, asi aura daMDa-ye cAra prAyudhazAlA meM, carama kAMkaNI aura cUr3AmaNi ye tIna zrIgaha meM, hastI, ghoTaka aura strI-ye tIna vijayA parvata para aura zilpi, prohita, senApati tathA gRhapati-ye cAra nija-nija nagarI meM utpanna hote haiM / isa prakAra caudaha ratnoM kA sAmAnya svarUpa kahA / prama mAge navanidhiyoM ke nAma aura guNa kahate haiM: - caupAI prathama kAla nidhi zubha prAkAra so aneka pustaka dAtAra / mahAkAla nidhi dUjI kahI, yAkI mahimA suniyo sahI // masi masi Adika sAdhana joga, sAmagrI saba deya mnog| tIjI nidhi naisarpa mahAna, nAnA vidhi bhojana kI khAna / / pAMdhuka nAma caturthI hoya, saba rasa dhAna samara pe soya / padama paMcamI sukRtI Seta, baMchita basana niraMtara deta / / mAnava chaThI hai nidhi jeha, prAyudha jAta janama bhuvteh| saptama subhaga piMgalA nAma, bahu bhUSaNa prApai abhirAma / / zaMkha nidhAna mAThamI ginI, saba vAjika bhUmi kA bnii| sarva ratana naumi nidhi sAra, so nita sarva ratana bhaMDAra / / dohA e navanidhi cakraza ke, zakaTAkRti saMThAna / pATha cakra saMyukta zubha, cauSUTI saba jAna / / yojana pATha utaMga prati, nava yojana vistaar| bAhara mita dIragha sakala, baseM gagana niradhAra / / eka-eka ke sahasa mita, raSavAle jaSi deva / e niSi upaje punya soM: sukhadAyaka svayameva / / ityAdi aneka prakAra kI vibhUti saMyukta battIsa hajAra mukuTabaddha rAjAmoM para zAsana karate hue SaTkhaMDa kA niSkaTaka hokara rAjya karate haiN| unameM jo tapa karate haiM ve to svarga yA mokSa meM jAte haiM aura jo rAja bhoga meM hI mAsakta hokara maraNa karate haiM ve avazya narakagAmI hote haiN|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamAkAra graMtha sUcanA:-ye saba nava nidhiyAM cakravartI ke puNya ke prabhASa se svataH utpanna hotI haiN| ye saba pATha cakra saMyukta, gAr3I ke AkAra dhokhUTI, pATha yojana U~cI, nava yojana caur3I aura bAraha yojana lambI prAkAza meM nirAdhAra rahatI haiN|' isa prakAra vartamAna kAla ke bAraha cakravatiyoM kA varNana kiyA / prAge nava nArAyaNoM kA varNana likhate haiM :ye cakravartI se arddha vaibhava ke dhArI hote haiM / inake aThAraha hajAra pramANa rAniyAM hotI haiM aura eka mAryakhaMDa evaM do mleccha khaMDa--aise tIna khaMDoM kA ye niSkaMTaka nItipUrvaka rAjya karate haiN| cakravartI ke cakra to AyudhazAlA meM utpanna hotA hai parantu nArAyaNa ke yahAM nhiiN| yaha cakra pratinArAyaNa kI AyuSazAlA meM prAdUrbhUta hotA hai| jaba inakA vizeSa kAraNa pAkara paraspara saMgrAma hotA hai taba pratinArAyaNa yuddha ke samaya nArAyaNa ko mArane kA aura kucha upAya na dekhakara usa para cakra calAtA hai parantu puNya ke prabhAva se cakra unakI pradakSiNA dekara unake hAtha meM A jAtA hai aura puNya ke vicitra prabhAva se unhIM kA prAjJAkArI ho jAtA hai| phira nArAyaNa usI cakra ko apane pratinArAyaNa para calAtA hai to vaha usako dhArAzAyI karake ulTA nArAyaNa ke hAtha meM A upasthita hotA hai / isa cakra ratna ke sAtha aura bhI jo chaha ratna hote haiM ve bhI inhIM ko prApta ho jAte haiM aura inakA hI una para svAmitva ho jAtA hai| isa prakAra niyama se hI pratinArAyaNa kI mRtyu nArAyaNa ke dvArA hI hotI hai aura rAja bhoga meM hI lavalIna hokara AtadhyAna se bharaNa karane se pratinArAyaNa aura nArAyaNa donoM niyama se marakagAmI hote haiM / isa vartamAna kAla meM jo nArAyaNa hue haiM unake nAma isa prakAra haiM : (1) prathama nArAyaNa tripRSTa-ye zrI zreyAMsa nAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa---assI dhanuSa / prAyu pramANa-caurAsI lAkha vrss| usameM kumAra kAla-paccIsa hajAra varSa / digvijayI kAla-eka hajAra varSa / trikhaMDa rAjya kAla-83 lAkha 74 hajAra varSa Ayu ke anta meM prArtadhyAna se maraNakara tamAprabhA vA maghavI nAmaka chaThI naraka meM ge| (2) dUsare nArAyaNa dvipRSTa-ye zrI vAsupUjya bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa-sattara dhanuSa / prAyu pramANa bahattara lAkha varSa, usameM kumAra kAla-paccIsa hajAra varSa / mahA. maMDalezvara pada rAjya kAla-paccIsa hajAra varSa / digvijaya kAla-sau varSa / arddha cakrIpada rAjya kAla -ikahattara lAkha unnacAsa hajAra nava sau varSa evaM bahattara lAkha varSa Ayu ke anta meM marakara chaThaveM narakagAmI hue| (3) tIsare nArAyaNa svayaMbhU-ye zrI vimananAtha bhagavAna ke samaya meM hue / inakA zarIra pramANa -- sATha ghanuSa / prAyu pramANa-sATha lAkha varSa, usameM kumAra kAla--paccIsa sau varSa / mahAmaMDalezvara pada rAjya kAla-paccIsa so varSa digvijaya kAla-nabbe varSa / trikhaMDa rAjyakAla-566410 varSa evaM sATha lAkha varSa kI prAya ke anta meM marakara chaThe narakagAmI he| (4) cauthe nArAyaNa puruSottama zrI anantanAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa-pacapana dhanuSa / prAyu pramANa-tIsa lAkha varSa, usameM kumArakAla-sAta sau varSa / maMDalezvara pada rAjya kAla-teraha sau varSa / digvijaya kAla--assI varSa / trikhaMDa rAjyakAla-2667620 vaSa evaM tIsa lAkha varSa kI Ayu ke panta meM maraNa kara chaThe narakagAmI hue| (5) pAMcaveM nArAyaNa puru siMha-ye zrI dharmanAtha bhagavAna ke samaya meM hue / inakA zarIra pramANa-cAlIsa dhanuSa / mAyu pramANa-dasa lAkha varSa usameM kumAra kAla-sIna sau varSa / maMDalIka
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya 315 pada--sau varSa / digvijaya kAla-sattara varSa / cakrI pada-66530 varSa evaM dasa lAkha varSa kI Ayu ke anta meM maraNakara chaThe narakagAmI hue| (6) chaThe nArAyaNa puNDarIka -ye zrI arahanAtha bhagavAna se pIche aura zrI mallinAtha bhagavAna se pahale hue| inakA zarIra pramANa-chabbIsa dhanuSa / Ayu pramANa-paMsaTha hajAra varSa, isameM kumAra kAla-do sau pacAsa varSe / digvijaya kAla-sATha varSa / trikhaMDa rAjya kAla-64440 varSa evaM paiMsaTha hajAra varSa kI prAyu ke anta meM maraNakara chaThe narakagAmI hue| 15) sAtaveM nArAyaNa puruSadatta-ye zrI mallinAtha aura munisuvratanAtha bhagavAna ke antarAla meM hue / inakA zarIra pramANa-~-bAIsa dhanuSa / Ayu pramANa -battIsa hajAra varSa, isameM kumAra kAla-do sau varSa / maMDalezvara pada rAjya kAla-pacAsa varSa / digvijaya kAla-pacAsa varSa / tIna khaMDa rAjya kAla-31700 varSa evaM battIsa hajAra varSa kI prAya ke anta meM maraNakara tIsare narakagAmI haa| (8) AThaveM nArAyaNa lakSmaNa-ye zrI munisutratanAtha aura gaminAtha bhagavAna ke antarAla meM hue / inakA zarIra pramANa-solaha dhanuSa / prAyu pramANa-bAraha hajAra varSa / kumAra kAla-sau varSa / digvijaya kAla-cAlIsa varSa / arddha cakrI rAjya kAla-gyAraha hajAra ATha sau sATha varSa evaM bAraha hajAra varSa kI Ayu ke anta meM maraNa kara meghA nAmaka tIsare narakamAmI hue| (6) navameM nArAyaNa zrI kRSNa-ye zrI nemanAya. bhagavAna ke samaya meM hue / inakA zarIra pramANa-dasa dhanuSa / prAyu pramANa eka hajAra varSa usameM kumAra kAla-solaha varSa / maMhaledavara rAjya padachappana varSa / digvijaya-pATha varSa / arddha cako pada rAjya kAla-nau sau bIsa varSa evaM eka hajAra varSa zarIra kI Ayu ke anta meM maraNakara bAlukAprabhA nAmaka tIsare narakagAmI hue| ye saba nArAyaNa mahAvibhUti saMyukta, vidyAdhara, bhUmigocarI tathA bar3e-bar3e rAjA mahArAjAoM dvArA mAnanIya aura trikhaMDAdhipati hote haiM / inahI ke dvArA nizcaya se pratinArAyaNa kI mRtyu hotI hai / isa prakAra vartamAna kAla ke nava nArAyaNoM kA saMkSipta varNana samApta huaa| balabhadra varNana prAge inake jyeSTha bhrAtA jo balabhadra hote haiM unakA varNana likhate haiM ye bhI nava hI hote haiN| ye saba dharmaza, udAramanA, paropakArI, nyAyapriya, prajAhitapo, dAnI, vicArazIla aura pavitra hRdayI hote haiN| inakI do hI gati hotI haiM-svarga yA mokSa / isa vartamAna kAla meM jo nava balabhadra hue haiM unake nAma isa prakAra haiM (1) prathama balabhadra acala' vijaya--isakA zarIra pramANa assI dhanuSa aura prAyu pramANa sattAsI lAkha varSa yaa| (2) dUsare balabhadra acala-inakA zarora pramANa sattara dhanuSa aura prAyu pramANa sattara lAkha (3) tIsare balabhadra sudharma--inakA zarIra pramANa sATha dhanuSa aura prAyu pramANa paisaTha lAkha (4) cauthe balabhadra suprabha-inakA zarIra prabhANa pacAsa dhanuSa aura pAyu pramANa battIsa lAkha (5) pAMcaveM balabhadra sudarzana-inakA zarIra pramANa ghAlIsa dhanuSa aura prAyu pramANa kucha adhika dasa lAkha varSa thaa|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 varSa thA / (7) sAtaveM balabhadra naMdimitra - inakA zarIra pramANa bAIsa dhanuSa aura Ayu pramANa battIsa hajAra barSa thA / namokAra maM (6) chaThe balabhadra naMdi - inakA zarIra pramANa untAlisa dhanuSa aura zrAyu pramANa paiMsaTha hajAra hajAra barSa thA / varSa thA ! ye ATha balabhadra to aMtAvasthA meM saMsAra ko asthira, viSaya bhogoM ko roga ke samAna, saMpatti ko bijalI kI taraha caMcala, zarIra ko mAMsa, mala, rudhira Adi apavitra vastunoM se bharA huA, duHkhoM kA dene vAlA ghinaunI aura nAza hone vAlA jAnakara sabase udAsIna ho rAjyalakSmI ko tRNavat tyAgakara jina dIkSA le muni ho gae aura ghora tapazcaraNa karane lage / anta meM zukla dhyAna dvArA ghAtiyA karmoM kA nAza kara lokAloka kA prakAzaka kevalajJAna prApta kiyA / pazcAt aghAtiyA karmoM kA nAzakara parama dhAma mokSa sidhAre / ( 6 ) nava meM balabhadra baladeva - inakA zarIra pramANa dasa dhanuSa auramAyu pramANa bAraha sau (8) pAThaveM balabhadra rAmacandra -- inakA zarIra pramANa solaha dhanuSa aura prAyu pramANa satraha prAyu gAmI hoNge| ye bhI saMsAra viSaya bhogoM se birakta hokara jinadIkSA grahaNakara dussaha tapazcaraNa karate hue sambhava meM mahARddhidhArI deva hue| bahA~ se cayakara mokSa zratha pratinArAyaNa varNanam - aba Age nArAyaNa ke pratipakSI jo pratinArAyaNa hote haiM unakA varNana likhite haiMpratinArAyaNa nArAyaNa ke samAna saMpadAdhArI hote haiN| inako nArAyaNa mArakara inakA sAdhA huA tIna khaNDa ( eka zrArya khaNDa aura do mleccha khaNDa ) kA rAjya Apa karate haiN| vijayArdha ke uttara meM nahIM jAte haiM / isa avasarpiNI kAla meM jo nava pratinArAyaNa hue haiM unake nAma isa prakAra haiM prathama pratinArAyaNa mavagrIva - inakA zarIra pramANa assI dhanuSa aura zrAyu pramANa caurAsI barSa pA / lAkha varSa thara / varSa thA / barSa thA / varSa thaa| varSa thA / pAMcaveM pratinArAyaNa madhukaiTabha - inakA zarIra pramANa paiMtAlIsa dhanuSa pora Ayu pramANa dasa lAkha barSa thA / chaThe pratinArAyaNa balI - inakA zarIra pramANa unatAlIsa dhanuSa aura prAyu pramANa paiMsaTha hajAra dUsare pratinArAyaNa tAraka --- inakA zarIra pramANa sattara dhanuSa aura Ayu pramANa bahattara lAkha tIsare prAtinArAyaNa meruka - inakA zarIra pramANa sATha dhanuSa aura Ayu pramANa sATha lAla cauthe pratinArAyaNa nizuMbha- inakA zarIra pramANa pacAsa dhanuSa aura zrAyu pramANa tIsa lAkha sAtaveM pratinArAyaNa praharaNa- inakA zarIra pramANa bAIsa dhanuSa aura Ayu pramANa batIsa hajAra
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhamaukAra pratha AThaveM pratinArAyaNa rAvaNa-inakA zarIra pramANa solaha dhanuSa aura prAyu pramANa bAraha hajAra varSa thaa| nabameM pratinArAyaNa jarAsiMdha-inakA zarIra pramANa dasa dhanuSa aura prAyu pramANa eka hajAra barSa thaa| ye naya pratinArAyaNa vartamAna kAla meM hue haiN| pratha nava nArada varNanam aba mAge inake samaya meM hone vAle nava nAradoM kA varNana likhate haiM ye saba brahmacArI aura aneka RddhiyoM sahita hote haiM / inake mAna kaSAya bhI vizeSa hotA hai| kalaha atipriya viziSTa hotI hai / isa kAraNa do logoM ko paraspara bhir3A dete haiM / kalaha karAne meM ati catura hote haiM / apanA mAna bar3hAI bahuta cAhate haiN| jo koI bhI inakA anAdara karatA hai ye tatkAla hI usakA anAdara karane kA prasthAna karate haiM aura sabhAmA kA mizAharAmA, satI sItA ke rUpa kI prazaMsA usake bhAI bhAmaMDala se karake usako pANigrahaNa karane para uddhata kiyA 1 anta meM bheda khulane para ati kheda aura saMtApa huA rupamaNI kA vivAha zrIkRSNa se kraayaa| isa prakAra inake sadaiva kalahapriya bhAva rahate haiM / isa kAraNa ye saba hI niyAma se narakagAmI hote haiM / isa vartamAna kAla meM jo nava nArada hue haiM unake nAma isa prakAra haiM (1) bhIma, (2) mahAbhIma, (3) rudra, (4) mahArudra, (5) kAla, (6) mahAkAla, (7) durmukha, (8) narkamukha aura (8) adhomukha / ye nava nArada naba nArAyaNoM ke rUpa meM krama se pRthaka-pRthaka hue haiN| inakA kAya-pramANa tathA Ayu pramANa nArAyaNa ke samAna hI jAnanA cAhie / atha rudra varNanam aba prAge rudroM kA varNana likhate haiM kAmadeva ke vazIbhUta hokara muni aura prajikA jaba bhraSTa ho jAte haiM taba unake paraspara samAgama se inakI utpatti hotI hai ye svabhAva se hI bar3e parAkramI hote haiM aura aneka prakAra kA tapazcaraNa prAdi karake aneka vidyA siddha karate haiM / tadanantara ye bhI kAmadeva ke vazIbhUta ho apane prAcaraNa se bhraSTa hokara niMdya mAcaraNa karane lagate haiM jisase ghAyu ke anta meM maraNa kara ye bhI narakagAmI hI hote haiM / isa vartamAna cauthe kAla meM jo gyAraha rudra hue haiM unake nAma isa prakAra haiM pahale rudra bhImavalI-ye prAdinAtha bhagavAna ke samaya meM hue haiN| inakA zarIra pramANa pAMca sau dhanuSa aura prAyu pramANa tirAsI lAkha pUrva yaa|| dUsare rudra jitazatru-ye ajitanAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa cAra sau pacAsa dhanuSa paura Ayu pramANa ikahattara lAkha pUrva yA 12 // tIsare rudra rudra-ye zrI puSpadanta bhagavAna ke samaya meM hue / inakA zarIra pramANa sau dhanuSa aura prAyu pramANa do lAkha pUrva thA / 3 / cauthe rudra vizvAnala-ye zrI zItalanAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa nambe dhanuSa paura prAyu pramANa eka lAkha pUrva thaa|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 NamokAra graMtha pAMca rudra supratiSTha-ye zrI zreyAMsanAtha bhagavAna ke samaya meM hue / inakA zarIra pramANa assI dhanapa aura prAya pramANa caurasI lAkha varSa thA / 5 / The rudra acala--ye zrI vAsupUjya bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa sattara dhanupa aura pApramANa sATha lAkha varSa thaa|6| g2AtaveM rudra puMDarIka--ye thI vimalanAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa sATha dhanupa aura yAra pramANa pacAsa lAkha varSa thA / sATaveM gadra ajitadhara--- ye zrI anantanAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa pacAsa dhanupa aura prAyu pramANa cAlIsa lAkha varSa thA 181 naradra zrI ajitanAbhi-- ye zrI dharmanAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa aThAIsa dhanuA saura prAyu pramANa bIsa lAkha varSa pUrva thA / / / dasaveM rudra pITha--ye zrI zAMtiyAtha bhagavAna ke samaya meM hue| inakA zarIra pramANa caubIsa dhanuSa aura prAya pramANa eka lAkha varSa thaa|10| gyArahaveM rudra sAtyakI-zrI mahAvIra svAmI ke samaya meM hue / inakA zarIra pramANa sAta hAtha aura nAca pramANa unahattara varSa thaa|11| ye sarva rudra gyAraha aMga aura dasa pUrva ke pATarI hote haiN| isa prakAra avasapiNI kAla ke gyAraha rudroM vAyu kAyAdi varNana kiyaa| ___ atha catuvizati kAmadeva varNanam aba pAge caubIsa kAmadevoM kA varNana likhate haiM -- isa bartamAna cauthe kAla meM jo caubIsa kAmadeva hue haiM unake nAma isa prakAra haiM (1) bAhubalI, (2) amitateja, (3) zrIdhara, (4) yazadrabha, (5) prasenajita, (6) candravarNa, pragnimakti (2) sanatkumAra (cakravartI), () vatsarAja, (10) kanakaprabha, (1) siddhavarNa (12) zAMtinAtha (tIrthakara). (13) kuthanAtha (tIrthakara), (14) arahanAtha (tIrthakara) (15) vijaya rAjA, (16) zrIcandra, (17) rAjAnala, (18) hanumAnajI, (16) balagajA, (20) vasudeva, (21) pradyumna, (22) nAgakumAra, (23) zrIpAla aura, (24) jambUsvAmI--ye caubIsa kAmadeva bala, vidyA paura rUpa meM pratyanta zreSTha hote haiM / inake rUpa ko dekhakara sarva strI puruSa mohita ho jAte haiN| isa prakAra cauthekAla meM pratyeka caubIsa tIrthakara bAraha cakravartI, nava nArAyaNa, nava pratinArAyaNa, nava balabhadra (ye vesaTha zalAkApuruSa kahalAte haiM), nava nArada, gyAraha rudra, caubIsa kAmadeva aura caudaha kulakara- saba milAkara eka sau ikkIsa to yaha aura pratyeka tIrthakara ke mAtA-pitA arthAt caubIsa tIrthaMkaroM ke ar3atAlIsa mAtA-pitA - ye sarva eka sau unahattara 166 puNya puruSa hote haiM arthAt jitane puNyavAn puruSa hue haiM unameM ye mukhya gine jAte haiN| inameM se kitane to usI bhava se mokSa cale jAte haiM aura kitane kucha kAla saMsAra meM bhramaNa karake mokSa cale jAte haiM arthAt ye sarva hI mokSagAmI hote haiN| inaka atirikta aura bhI asaMkhyAta jIva karmoM kA nAzakara siddhagati prApta karate haiN| inameM nArAyaNa, pratinArAyaNa, balabhadra aura nArada--ye cAra to eka hI samaya meM utpanna hote haiN| eka pada ke dhAraka kI upasthiti meM usI padavI kA dhAraka dUsarA utpanna nahIM ho sakatA jaise ki eka tIrthakara kI sthiti jaba taka rahatI hai taba taka dUsare tIrthakara kI utpatti nahIM hotI parantu pratinArAyaNa kI sthiti meM nArAyaNa
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 311 utpanna ho jAtA hai| pahale to pratinArAyaNa arddhacakrI hotA hai / yAvat pratinArAyaNa arddha cakravartI rahatA hai tAvat nArAyaNa prarddhacakrI nahIM ho sakatA / jaba saMgrAma meM vaha prati nArAyaNa ko mArakara cakraratna para svAmitva prApta kara letA hai aura usake sAdhe hue tIna khaMDo para adhikAra kara letA hai taba vaha arddhacakrI hotA hai aura pratyeka cauthe kAla meM eka hI padavI ke dhAraka ko dUsarI padavI bhI nahIM hotI hai| yadyapi zrI zAMtinAtha jI, zrI kuMthanAtha jI aura zrI arahanAtha jI-tIrthakara padavI ke dhAraka the aura cakravartI tathA kAmadeva padavI ke dhAraka bhI hue aise tIna-tIna padavI ke dhAraka hue parantu yaha haMDA avasapiNI kAla ke prabhAva se bahuta sI bAteM viparIta hotI haiM jaise pratyeka cauthe kAla meM caubIsa tIrthakara niyama se sammeda zikhara se hI mokSa jAte haiM parantu aba ke huMDA avasarpiNI kAla ke prabhAva se zrI AdinAtha bhagavAna kailAzaparvata se, zrI neminAtha jo giranAra parvata se, zrI vAsupUjya jI caMpApurI se aura antima tIrthaMkara zrI mahAvIra jI pAvApura se paramadhAma mokSa sidhaare| avazeSa bIsa tIrthaMkara zrI sammeda zikhara jI se mokSa ge| dUsarI bAta yaha hai ki saba tIrthakara cauthe kAla meM hI utpanna hote haiM parantu aba kI bAra prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva jI cauthekAla ke caugAna hAtaha parantu aba kI bAra prathama RSabhadeva jI caukAla ke caurAsI lAkha pUrva tIna varSa aura sAr3he ATha mahIne pahale hI utpanna ho gae the aura cauthekAla ke tIna varSa ATha mahIne pahale hI mokSa cale gae / yaha kevala kAladopa se hI aisa' mA nahIM no rAya caturtha kAla meM hI mokSa jAte haiM, tRtIya meM nhiiN| tIsare atula bala ke svAmI zrI pArzvanAtha bhagavAna ko surakRta upasarga humrA-yaha bhI kevala kAla kA hI prabhAva hai nahIM to trilokapUjya aura atulabala ke svAmI tIrthakara bhagabAna ko upasarga kaisA? ityAdi huMDA pravasapiNI kAla ke prabhAva se aneka pratikUla vArtA hotI haiN| inhIM pratikUla vArtAmoM kI zaMkA nivAraNa karane ke lie yati bhUdharadAsa jI pArzva purANa meM likhate haiM caupAI avasarpiNI utsapiNI kAla, hoya anantAnanta vizAla / bharata tathA aivata mAhi, rahaTa ghaTIvat Ave jAhiM / / 1 // java e asaMkhyAta eramAna, dIte jugama kheta bhUthAna / taba haMDA pravasapiNI eka. pareM kareM viparIta aneka // 2 // sAkI rIta suno bhativaMta, sukhama dukhama kAla ke anta / baraSAdika ko kAraNa pAya, vikalatraya upajeM bahuMbhAya // 3 // kalapavRkSa binazeM tihavAra, varatai karama bhUmi ko vyauhAra / prathama jinendra prathama cakreza, tAhi samaya hoya iha deza // 4 // vijaya bhaMga cakrI kI hoya, thor3e ziva jAya ziva loya / cakravartI vikalapa vistarai, brahmavaMza kI utpani karai / / puruSa zalAkA caudhe kAla, aTThAvana upajeM guNamAla / navama prAdi solaha paryanta, sAta tIrtha meM dharma nazaMta // 6 // gyAraha rudra janama jahA~ dhareM, nau kalahapriya nArada avtreN| saptama te bIsama guNa varga, parama jinezvara ko upasarga 17 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 NamAkAra graMpa tIje cauthe kAla majhAra, paMcama meM dIse bar3havAra / vividha kudeva kuliMgI loga, uttama dharma nAza ke joga // 6 // savara bilAla bhIla caMDAla, nAhalAdi kula meM vikarAla / kalakI upakalako kalimAhi, bayAlIsa ha mithyA nAhi // 6 // anAvRSTi ativRSTi vikhyAta, bhUmi vRddha bajrAMgana pAta / Ita bhIti ityAdika doSa, kAla prabhAva homa dupa kopa / / 10 / / vohA yoM loka prakSipta meM, kathana kiyA budharAja / so bhavijana praba dhAriyoM, saMzaya meTana kAja // isa prakAra saMkSepa meM cauthe kAla kA varNana kiyaa| cauthe kAla ke pIche jo duHkhamA kAla pAtA hai usako paMcamakAla bhI kahate haiM / isa kAla ke pAne se pahale hI tIrthakara Adi mokSa ko padhAra jAte haiN| isa kalikAla meM gokSamArga kI pravRtti nahIM rahatI aura dharma sambandhI ruci kA bhI dinoMdina hrAsa hotA calA jAtA hai| prAyu, kAya, bala, vidyA aura parAkrama bhI dinoMdina ghaTate jAte haiN| isa kAla meM prArameM manuSya ko prApurakaDa pIsa varSa utkRSTa hotI hai aura zarIra sAna hAtha pramANa hotA hai / isa kAla ke Adi meM siddhArtha nandana bhagavAna mahAvIra svAmI ke nirvANa hone ke pAnantara bAsaTha varSa taka to kevalajJAna rUpI sUrya kA udaya banA rahA, bAda meM kevalajJAna rUpI divAkara ke grasta hone se dhanakavalI rUpa dinapati kA prakAza rhaa| tada isakA bhI prabhAva hokara zrI bIra nirvANa ke 683 varSa pIche taka aMgajJAna kI pravRtti rhii| uparAnta isa vikarAla kAla doSa se vaha bhI lupta ho gii| isakA vizeSa varNana isa prakAra hai-isa duHkhama paMSama kAla ke prAgamana se tIna varSa sAr3he pATha mahIne pahale hI kArtika kRSNa caturdazI ko mahAvIra svAmI paramadhAma mokSa pdhaare| bhagavAna ke nirvANa gamana ke sAtha hI zrI indrabhUti arthAt gautama gaNadhara ko kevalajJAna utpanna huyA aura ve bAraha varSa taka bihAra karake paMcamagati anantakAla sthAI mokSa ko prApta he| unake nirmANa hota hAthI sudhamocArya ko lokAlAka ke prakAzaka kevalajJAna kA udaya hayA so unhoMne bhI bAraha varSa vihAra kara mantima gati pAI aura tatkAla antima kevalI zrI jambU svAmI ko kevalajJAna sUrya kA udaya huaa| unhoMne ar3atIsa varSa vihAra karake saMsAra ke tApa se santapta praneka bhavya jIvoM ko parama pavitra dharmopadezAmRta kI varSA se zAMta kara saMsAra ke duHkhoM se chuTAkara sukhI banAyA aura anta maiM mokSa mahala ko prayANa kiyaa| ina tInoM muniyoM ne anukrama se kevalajJAna rUpa divAkara kA udaya banA rahA parantu inake nirvANa gamana ke pazcAt hI usakA asta ho gayA / jambU svAmI ke nirvANa ke anantara zrI viSNu muni sampUrNa zrutajJAna ke pAragAmI zrutakevalI (dvAdazAMga ke dhAraka) hue aura isI prakAra se naMdimitra aparAjita, govaddhana aura bhadrabAhu ye carara mahAmuni bhI azeSa zrutasAgara ke pAragAmI hue| ukta pAMcoM zrutakevalI sau varSa ke antarAla meM hue arthAt bhagavAna ko mukti ke pazcAt bAsaTha varSa meM tIna kevalI paura tadanantara sau varSa ke antarAla meM pAMca zruta kelI hue| inake bhI paraloka nivAsa karane para vizAkhadatta, prauSThila, kSatriya, jayasena, nAgasena, siddhArtha, vRtiSaNa, vijayasena, buddhimAna, gaMgadeva aura
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prama dharmasena-ye gyAraha aMga aura dasa pUrva ke pAThI gyAraha mahAtmA hue| itane meM 183 varSa kA samaya vyatIta ho gyaa| pazcAt do sau bIsa varSa meM nakSatra, jayapAla, pAMDu, dumasena aura kasAcArya --ye pAMca muni gyAraha aMga ke jJAtA hue| pazcAt eka sau aThAraha varSa meM subhadra, abhayabhadra, jayavAhu aura lohAcAryaye cAra munIzvara AcArAMga zAstra ke parama vidvAna hue| yahAM taka arthAt zrI vIra nirvANa ke 683 varSa pIche taka aMga jJAna kI pravRtti rahI / tadantara kAla doSa se vaha bhI lupta ho gii| lohAcArya ke pazcAt vinayadhara, zrIyatta, zivadatta paura prahaddatta ye cAra pArAtIya muni aga pUrva deza ke arthAt aMga pUrva jJAna ke kucha aMza ke zAtA hue aura phira pUrva deza ke puNDra barddhanapura meM zrI arhadabali muni avatIrNa hue jo aMga pUrva deza ke bhI eka deza ke jAnane vAle the, prasAraNA, dhAraNA vizuddhi prAdi uttama kriyAoM meM nirantara tatpara rahate the, aSTAMga nimitajJAna ke jJAtA the aura muni saMgha kA nigraha anugrahapUrvaka zAsana karane meM samartha the| isake atirikta ve pratyeka pA~ca varSa ke anta meM sau yojana kSetra ke antargata nivAma karane vAle muniyoM ke samUha ko ekatra karake yuga pratikramaNa karAte the| eka bAra ukta bhagavAna ahaMdabali prAcArya ne puna pratimA ke samaya munijanoM ke mamUha se pUchA 'kyA saba yati A gae / ' uttara meM una muniyoM ne kahA-bhagavana hama saba apane-apane saMgha sahita mA gaye / isa vAkya meM apane-apane saMgha ke prati muniyoM kI nijatva vuddhi (pakSa buddhi) prakaTa hotI thI prataeva tatkAla hI prAcArya bhagavAna ne nizcaya kara liyA ki isa kalikAla meM mAge yaha jaina dharma bhinnabhinna gaNoM ke pakSapAta se Thahara sakegA, udAsIna bhAva se nahIM arthAt mAge ke mani apane apane saMgha kA, gaNa kA praaura gaccha kA pakSa dhAraNa kreNge| saba ko ekarUpa samajhakara mArga kI pravRti nahIM kara skeNge| isa prakAra vicAra karake unhoMne jo munigaNa guphA meM se pAe the unameM mekisI-kisI kI nadi aura kisI kisI kI vIra saMjJA rakhI, jo azoka vATa se Aye the unameM se kisI-kimI kI aparAjita aura kisI kI deva saMzA rkhii| jo paMcastUpoM kA nivAsa chor3akara pAe the unameM se kisI ko sena praura kisI-kisI ko bhadra banA diyA / jo mahAzAlmalI (saimara) vRkSoM ke nIce se pAe the unameM se kisI kI gaNadhara aura kisI kI gupta saMzA rakhI aura jo khaMDa kezara (bakula) vRkSoM ke nIce se pAe the unameM se kisI kI siMha pIra kisI kI candra saMjJA rkhii| yayAtroktaM: prAyAtau saMdhi vIrau pragaTa giri guhA vAsato'zoka bATA, devAzcAnyopapAdijita iti yati pausenabhadrAhayA ca / paMcastUpyAtsaguptau guNadhara vRSabhaH zAlmalI vRkSamUlA, niryAtI siMha caMdro prathita guNagaNo kezarAkhaMDa pUrvAt / / aneka prAcAryoM kA aisA mata hai guhAyAM bAsito jyeSTo, dvitIyo'zoka vATikAta / niryAtonaMdi devAbhi, dhAnA vAdhAnukramAt // paMcastUpyAstU senAnA, vIrANAM zAlmalida mH| khaMDa kezara nAmAca bhadraH saMghasya sammataH / / marSa-guphA se nikalane vAle naMdi, azoka vana se nikalane vAle deva, paMcastUpoM se pAne vAle sena, bhArI zAlmali vRkSa ke nIce nivAsa karate nAle vIra aura khaMDa kezara vRkSa ke nIce rahane vAle bhadrasajJA se prasiddha kie gae the|
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMca isa prakAra se munijanoM ke saMgha pravartana karane vAle ukta zrI arhadavali prAcArya ke ve saba munIndra ziSya kahalAe / unake pazcAt eka zrI mAghanaMdi nAmaka muni pugava hue aura ve bhI aMga pUrva deza kA bhalI bhAMti prakAza karake svarga loka ko padhAre / tadanantara saurASTra deza ke antargata giranagara ko samIpa urjayaMta gira (giranAra) ko canda nAmaka guphA meM nivAsa vAle mahAtapasvI zrI varasena prAcArya hue| unheM agrAyaNI pUrva ke antargata paMcama vastu ke anuI mahAkarma prAbhuta kA jJAna thaa| apane nirmala jJAna meM unheM AbhAsa huprA-'ki ava merI mAyu thor3I hI zeSa raha gaI hai aura aba mujhe jo zAstra kA jJAna hai vahI saMsAra meM alam hogA arthAt isase adhika zAstrajJa prAge koI nahIM hogA aura yadi koI prayatna nahIM kiyA jAyagA to zruta kA viccheda ho jAegA aisA vicAraka nipuNa mati vAle zrIdharasena maharSi ne dezendra deza ke beNAkataTAkapura meM nivAsa karane vAle mahAmahimAzAlI muniyoM ke nikaTa eka brahmacArI ke dvArA patra bhejaa| brahmacArI ne patra le jAkara ukta muniyoM ke hAtha meM de diyaa| unhoMne patra kholakara pddh'aa| usameM yaha likhA hayA thA--svasti tho beNAkataTavAsI yativaroM ko ujayaMta taTa nikaTastha candraguhA nivAsI yatibara dharasena gaNi abhivaMdanA karake yaha sUcita karate haiM -"merI prAyu atyaMta svalpa raha gaI hai jisase mere hRdayastha zAstra kI vyucchiti ho jAne kI saMbhAvanA hai ataeva usakI rakSA karane ke lie Apa loga do aise yatIzvaroM ko bheja dIjie jo zAstra jJAna ke grahaNa va dhAraNa karane meM samartha aura tIkSNa buddhi hoN|" saba manigaNa patra ko panakara bahata prasanna hue| unake hRdayagata prAzaya ko bhalI-bhAMti samajhakara apane saMgha meM una muniyoM ne bhI do buddhizAlI muniyoM kA anveSaNa karake tatkAla hI bheja diyA / jisa dina ve donoM muni urjayaMta giri para prAcArya ke pAsa pahuMcane vAle the usakI pahalI rAtri ko bhI dharasena muni ne svapna meM do hRSTa-puSTa, sundara zarIra vAle zveta varNa ke bailoM ko apane caraNoM meM par3ate hue dekhaa| isa uttama svapna ko dekhane ke anantara jyoM hI ve 'jayatu zrutadevatA' arthAt saba saMdehoM ko nAza karane vAlI zrutadevI jinavANI sadAkAla isa saMsAra meM jayalAbha kare-aisA kahate hue jAgrata hokara khar3e hue tyoM hI unhoMne dekhA ki beNAkataTAkapura se Ae hue do muni sanmukha khar3e hue haiN| unhoMne prAcArya ke caraNAraviMdoM ko namaskAra kara sabhakti stuti kI aura anta meM apane mAne kA kAraNa nivedana kiyaa| taba unheM zrI dharasenAcArya ne AzIrvAda diyA---'tuma cirAyu hokara mahAvIra bhagavAna ke pavi zAsana kI sevA kro| ajJAna aura viSayoM ke dAsa bane hue saMsArI jIvoM ko zAna dAna dekara unheM apane kartavya kI ora lgaayo|' isake pazcAt yathAyogya atithi satkAra kara unheM phira mArga parizrama zamana karane ke lie tIna dina taka vizrAma karane diyA / tatpazcAt yaha vicAra kara 'suparIkSA cita ko zAnti dene vAlI ho' .prathAt jisa viSaya kI bhalI-bhAMti parIkSA kara lI jAtI hai usameM phira kisI prakAra kI zaMkA nahIM rahatI hai-unhoMne una donoM ko do vidyAe' sAdhana karane ke lie dI jisameM se eka vidyA meM prakSara kama the aura dUsarI meM adhika the| AcArya kI prAjJAnusAra ukta donoM muni isI giranAra parvata ke eka pavitra ekAMta bhAga meM bhagavAna neminAtha kI nirvANa zilA para pavitra aura ekAGgacitta se vidhipUrvaka vidyAsAdhana karane ko baitthe| maMtrasAdhana kI avadhi pUrI hone para jo akSarahIna vidyA sAdha rahA thA usake prAge eka akhi kAlI devI paura adhika bhakSara vAlI vidyA sAdhane vAle ke sanmukha bar3e dAMta bAlI devI pAkara khar3I ho gii| inake aise asundara rUpa ko dekhakara muniyoM ne socA--'devI kA to aisA rUpa hotA nahIM phira yaha aisA kyoM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya huA? jJAta hotA hai ki avazya hI hamArI sAdhanA meM koI bhUla huI hai ' taba unhoMne mantra vyAkaraNa kI vidhi se nyUnAdhika varSoM ke kSepane aura apacaya karane ke vidhAna se maMtroM ko zuddha karake phira japAsa bAra do deviyoM ne keyura (bhujA para pahanane kA prAbharaNa, hAra, nupUra (vichuve), kaTaka (karaNa) aura kaTisUtra (karadhanI) se susajjita hai divya rUpa dhAraNa karake darzana diyA aura samakSa upazthiA hokara kahA-'kahie kisa kArya ke lie hameM AjJA hai ? yaha sunakara muniyoM ne kahA-hamArA aihika aura pAralIkika aisA koI bhI kArya nahIM hai jise tuma siddha kara sko| hamane to kevala gurudeva kI grAjJA meM manoM kI siddhi kI hai / ' muniyoM kA abhIpTa sunakara deviyo usI samaya apane sthAna ko calo gii| isa prakAra se vidyAsAdha karake saMtuSTa hokara una donoM muniyoM ne gurudeva ke samIpa Akara apanA samasta valAnta yathAtathya nivedana kiyaa| use sunakara zrI dharasenAcArya ne unheM atizaya mAghAra apratima buddhizAlI samajhakara zubha tithi, nakSatra aura gubha samaya meM graMtha kA vyApAna karanA prAram kiyA aura ve muni bhI grAlasya chor3akara guru vinaya tathA jAna vinaya kI pAlanA karate hA adhyayana karane lge| kucha dina ke anantara pApAr3ha zukla gyArasa ko vidhipUrvaka graMtha samApta huaa| usa dina devoM ne prasanna hokara prathama mani kI daMta pakti ko jo viSama rUpa thI kunda ke pUSoM sagaramA kara diyA gaura unakA puSpadaMta yaha mArthaka nAma rakha diyaa| isI prakAra se bhUna jAti ke devoM ne hitova mani kI ye gAda. jayaghoSa tathA gaMdha, mAlya, dhUpa grAdi se pUjA karake unakA bhI sArthaka nAma bhUmapati rakha diyA 1 gumara dina guru ne yaha socakara ki --merI mRtyu kA samaya nikaTa hai ata: yadi ye mere samI' rahaga nA ko hoMge'- una donoM ko kurIzvara bheja diyA / taba ve nau dina calakara usa nagara meM pahuMca ge| yahA grAbAI kRSNa paMcamI ko (dakSiNa deza meM pahale zukla pakSa aura pIche kRSNa pakSa prAtA hai) yoga grahaNa karake unhoMne varSAkAla samApta kiyA aura pazcAt dakSiNa kI ora vihAra kiyaa| kucha dina pazcAt ve donoM mahAtmA karahATa nagara meM pahuMce / yahA~ zrI puSpadaMna muni ne apane jinapAlita nAma bhAnaje ko dekhA aura use jinadIkSA dekara ve apane sAtha meM lekara bananAma dana meM jA phuNce| idhara bhUtapati dravir3a deza ke mathurA nagara meM pahuMca ge| karahATa nagara me ho ukta donoM muniyoM kA sAtha chUTa gayA / zrI puSpadaMta muni ne jinamAlita ko par3hAne ke lie vicAra kiyA ki kama prakRti prAbhRta kI chaha khaMDoM meM upasaMhAra karake graMtha rUpa racanA karanI cAhie aura isIlie unhoMne prathama hI jIvasthAnAdhikAra kI jisameM gaNasthAna, jIva samAsa prAdi vIsa prarUpaNApoM kA varNana hai, bahuta uttamanA ke sAtha racanA kI phira usa ziSya ko sau sUtra par3hAkara zrI bhUtabali mani ke pAsa unakA abhiprAya jAnane ke lie arthAt yaha jAnane ke lie ki ve isa kArya ke karane meM sahamata hai a-babA nahIM, aura yadi haiM to jisa rUpa meM racanA huI hai, usake viSaya meM unako kyA sammati hai-bheja diyaa| usane bhUtabali maharSi [bhUtabIla bhUtapati mahASa kA ho apara nAma thA) ke samApa jAkara ve prarUpaNA sutrasUnA di kara unhoMne zrI puSpadaMta muni kA SakhaMDa rUpa nAgama racanA kA abhiprAya jAna liyA aura aba loga dinoMdina alpAyu aura alpamati hote jAte haiM-aisA vicAra kara unhoMne svayaM pAMca khaMDoM meM pUrva sUtroM sahita chaha hajAra zloka viziSTa dravya prarupaNAdhikAra kI racanA kI aura usake pazcAt mahAbaMdhanAmaka chaThe khaMDa ko tIsa hajAra sUtroM meM samApta kiyA |phle pA~ca khaMDoMgAma ye haiM (1) jIvasthAna, (2)kSallakabaMdha, (3) baMdhanvAmitva, (4) bhAva vedanA aura (5) vargaNA / zrI bhUtabali muni ne isa prakAra SaTkhaMDAgama kI racanA karake use masadbhAva sthApanA ke dvArA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra aMtha pustakoM meM prAropaNa kiyA arthAt lipibaddha kiyA aura usakI jyeSTha zuklA paMcamI kI caturvidha saMgha sahita veSTanAdi upakaraNoM ke dvArA kriyApUrvaka pUjA kI / usI dina se yaha jyeSTha zuklA paMcamI saMsAra meM 'zrutapaMcamI' ke nAma se prAkhyAta ho gaI / isa dina zruta kA avatAra huA hai isIlie pradyaparyanta samasta jainI ukta tithi ko zrutapUjA karate haiN| kucha dina ke pazcAt bhUtabali prAcArya ne SaTkhaMDa Agama kA adhyayana karake jinapAlita ziSya ko ukta pustaka dekara zrI puSpadaMta guru ke samIpa bheja diyA / jinapAlita ke hAtha SaTkhaMDa prAgama dekhakara aura apanA citavana kiyA hA kArya pUrNa hayA jAnakara zrI puSpadaMtAcArya kA samasta zarIra pragADha dhutAnurAga meM sanmaya ho gayA aura taba atizaya prAnandita hokara unhoMne bhI caturvidha saMgha ke sAtha zruta paMcamI ko gaMdha, akSata, mAlya, vastra, vitAna, ghaMTA, dhvajA Adi dravyoM se pUrvavat siddhAnta anya ko mahApUjA kii| isa prakAra SaTkhaMDAgama kI utpatti kA varNana karake aba kaSAya prAbhRt sUtroM kI utpatti kA kathana karate haiM-bahuta kaThinatA se zro gharasenAcArya ke samaya meM eka zrI guNadhara nAma ke prAcArya hue| unheM pAMcaveM jAna pravAha pUrva ke dazA parastu ke tRtIya kaSAya prAbhRt kA jJAna thaa| unheM bhI vartamAna puruSoM kI zakti kA vicAra karake kaSAya prAbhRta pAgama ko jise doSa prAbhRt bhI kahate haiM, eka sau tirAsI mUlagAthA aura tirepana vivaraNa rUpa gAthAoM meM banAyA / phira pandraha mahAdhikAroM meM vibhAjita karake zrI nAgahastI aura AryamaMkSu muniyoM ke lie usakA vyAkhyAna kiyaa| pazcAt ukta donoM muniyoM ke samIpa zAstra nipuNa zrI yativRSabha nAmaka muni ne doSa prAbhRta ke ukta sUtroM kA adhyayana karake pIche unakI sUtra rUpa cUrNa bRtti chaha hajAra zloka pramANa batAI / panantara una sUtroM kA bhalI-bhAMti adhyayana karake dho uccAraNAcArya ne bAraha hajAra zloka pramANa, uccAraNAcArya nAma kI TIkA bnaaii| isa prakAra se guNadhara, yativRSama aura uccAraNAcArya ne kaSAya prAbhRta kA gAthA cUNi aura ubhAraNa bRtti meM upasaMhAra kiyaa| isa prakAra se ukta donoM karma prAbhRta aura kaSAya prAbhUta siddhAntoM kA jJAna dravya bhAva rUpa pustakoM se (likhita tAr3apatra vA kAgaja bAdi kI pustakoM ko dravya pustaka aura usake kathana ko bhAva pustaka kahate haiM) aura guru paramparA se kaMDakudapura meM graMpa parikarma (cUlikA sUtra) ke kartA zrI papramuni ko prApta humA so unhoMne bhI chaha khaMDoM meM se pahale tIna khaMDoM kI bAraha hajAra zloka pramANa TIkA rcii| kucha kAla bItane para zrI zyAmakuMDa AcArya ne sampUrNa donoM pAgamoM ko par3akara kevala eka chaThe mahAbaMdha khaMDa ko chor3akara zeSa donoM hI prAbhRtoM kI bAraha hajAra zloka pramANa TIkA bnaaii| inhIM prAcArya ne prAkRta, saMskRta aura karNATaka bhASA kI utkRSTa paddhati (grantha pariziSTa) kI racanA kii| kAlAMtara meM tAkika sUrya zrI samantabhanna svAmI kA udaya hupA / taba unhoMne bhI donoM prAbhRtoM kA madhyayana karake prathama pAMca khaMDoM kI ar3atAlIsa hajAra zloka pramANa TIkA atyanta sundara maura sukomala saMskRta bhASA meM bnaaii| pIche unhoMne dvitIya siddhAnta kI vyAkhyA likhanI bhI prArambha kI thI parantu dravyAdi zuddhikaraNa prayatnoM ke prabhAva se unake eka sAdharmI muni ne niSedha kara diyA jisase vaha nahIM likhI gaI / isa prakAra vyAkhyAna krama (TIkAdi) se tathA guru paramparA se ukta donoM siddhAntoM kA bodha atizaya tIkSNa buddhizAlI zrI zubhanaMdi paura vinaMdi muni ko prApta humA / ye donoM mahAmuni bhImarapI aura kRSNameNA nadiyoM ke madhya meM base hae ramaNIya utkalikA grAma ke samIpa samita pragaNaballA grAma meM upasthita the| unake samIpa rahakara zrI bappadeva guru ne donoM siddhAntoM kA zravaNa kiyA aura phira tajanya jJAna se unhoMne mahAbaMdha khaMDa chor3akara zeSa pAca khaMDoM para vyAkhyA prApti nAma
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha 325 kI vyAkhyA bnaaii| usameM mahAbaMdha kA saMkSepa bhI sammilita kara diyA / pazcAt kapAya prAbhRta para prAkata bhASA meM sATha hajAra aura kevala mahAbaMdha khaMDa para pATha hajAra pAMca zloka pramANa do vyAkhyAyeM rcii| kucha samaya pIkhe citrakUTa pura nivAsI zrImAn elAcArya siddhAnta tatvoM ke jJAtA hae / unake samIpa vIrasenAcArya ne samasta siddhAnta kA adhyayana kiyA aura uparitama (prathama ke) nibaMdhanAdi sATha jilAroM ko likhA / pacAna gara bhagavAna kI prAjJA se citrakUTa chor3akara vevATa grAma meM phuNce| vahA~ mAnatendra ke banAe hue jinamaMdira meM baiThakara unhoMne vyAsyAprajJapti dekhakara pUrva ke chaha khaMDoM meM se uparitama baMdhanAdika aThAraha adhikAroM meM satkarma nAma kA manya banAyA aura chaha khaMDoM para bahattara hajAra ilokoM meM saMskRta prAkRta bhASA mizrita dhavala nAma kI TIkA vnaaii| phira kaSAya prAbhUta kI cAroM vibhaktiyoM (bhedoM) para jayadhavala nAma kI bIsa hajAra zloka parimita TIkA likhakara svargaloka ko padhAre / unake pazcAt unake priya ziSya zrI jayasena guru ne cAlIsa hajAra zloka aura banAkara jayadhavala TIkA ko pUrNa kiyA / jayadhavala TIkA saba milAkara sATha hajAra zlokoM meM pUrNa huii| isa prakAra zratotpatti kA vivaraNa likhakara isa viSaya ko samApta karate haiN| yaha smaraNa karane yogya hai ki ye unhIM paropakAro mahAtmAoM ke parizrama kA phala hai jo unake dvArA nirmita siddhAnta granthoM ke prabhAva se prAja saMsAra meM hamAre jaina dharma kA astitva pAyA jAtA hai jinameM se asaMkhya graMthoM kA to anyAyI rAjAoM ke zAsana kAla meM tathA anyAya matoM ke vikAsa samaya meM prAyaH lopa ho gayA / agaNita granthoM ke naSTa ho jAne para bhI patra bhI aise-aise saMskRta va prAkRta bhASA ke kAvya koSa vyAkaraNAdi nyAya tathA tattvajJAna ke prarupaka aneka uttamottama grantha ratna upalabdha hote haiM jinake jJAtA vidvAna vartamAna samaya meM virale arthAt ine-gine hI pAe jAte haiN| hameM apane una pUrvaja mahA paropakArI RSi maharSiyoM kA kRtajJatApUrvaka bhakti va zraddhA ke sAtha bhajana, stavana tathA guNAnuvAda karanA caahie| bhAratavarSa meM eka mAnyakheda nAma kA nagara thA / usake rAjA zubhata ga the aura unake maMtrI kA nAma puruSottama thA / puruSottama kI gRhaNI pAvatI thii| usake do putra hue, unake nAma the, akalaMka aura nikalaka / ve donoM bhAI bahe buddhimAna aura guNI the| eka dina kI bAta hai ki aSTAnhikA parva kI aSTamI ke dina puruSottama aura usakI patnI bar3I vibhUti ke sAtha citragupta munirAja vI vandanA karane ko ge| sAtha meM dAnoM bhAI bho ge| munirAja kI vandanA karake inake mAtA-pitA ne pATha dina ke lie brahmacarya vrata liyA aura sAtha meM vinoda vaza apane donoM putroM ko bhI dilavA diyaa| kabhI-kabhI satpuruSoM kA vinAda bhI satyamArga kA pradarzaka bana jAtA hai| akalaMka aura nikalaMka ke citta para bhI puruSottama ke dilavAe gae vrata kA aisA hI prabhAva pdd'aa| jaba ye donoM bhAI yuvAvasthA meM padArpaNa karane lage taba kacha dinoM ke pazcAt puruSottama ne apane putroM ke vyAha ko prAyojanA kI taba donoM bhAiyoM ne milakara apane pitA se nibedana kiyA- pitA jI ! itanA bhArI prAyojana aura itanA parizrama prApa kisa lie kara rahe haiM ?' prapanne bhole-bhAle putroM kA madhura saMbhASaNa sunakara puruSottama ne kahA-'ye saba prAyojana tumhAre vyAha ke lie haiN| pitA kA uttara sunakara donoM bhAiyoM ne phira kahA-"pitA jI! aba hamArA vyAha kaisA ? mApane to hameM brahmacarya vrata de diyA thA / ' pitA jI ne khaa-'nhiiN| vaha to kevala vinoda se diyA gayA thaa| taba una buddhimAna bhAiyoM ne kahA 'pitA jI ! dharma aura vrata meM vinoda kasA, yaha hamArI samajha meM nahIM mAyA / acchA prApame vinoda se hI diyA sahI to aba usake pAlana karane bhI hameM
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya lajjA kaisI ? puruSottama ne phira kahA-'astu / jaisA tuma kahate ho vaisA ho sahI parantu taba to kevala pATha ho dina ke lie brahmacarya ta diyA thA, na ki Ayu paryanta / ' taba donoM bhAiyoM ne kahA-"pitA jI ! hama mAnate haiM ki Apane apane bhAvoM se hameM ATha ho dina ke lie brahmacarya vrata dilavAyA hogA, parantu na to Apane usa samaya isakA khulAsA kahA thA aura na munirAja ne hii| taba hama kaise samajhe ki vrata pATha hI dina ke lie thaa| ataeva hama to ava usakA Ajanma pAlana kreNge| aisI hamArI daha pratijJA hai| hama saba vivAha nahIM kareMge / putroM kI bAtoM ko sunakara unake pitA ko bar3I nirAzA huI para ve kara bhI kyA sakate the| yaha kahakara donoM bhAiyoM ne gRhakArya se sambandha chor3akara apanA citta zAstrAbhyAsa kI ora lagAyA / thor3e hI dinoM meM ye acche vidvAna bana ge| inake samaya meM bauddha dharma kA bahuta pracAra yA prataeva unheM usake tatva ko jAnane kI jijJAsA huii| usa samaya mAnyakheTa meM aisA koI vidvAna nahIM bauddha dharma kA abhyAsa karate isalie ye eka ajJavidyArtho kA bheSa banAkara mahAbodhi nAmaka sthAna meM bauddhadharmAcArya ke pAsa gae / prAcArya ne inakI acchI taraha parIkSA karake kahA ki kahIM ye chalI to nahIM hai| jaba unheM inakI tarapha se bar3ha vizvAsa ho gayA taba ve aura ziSyoM ke sAtha-sAtha unheM bhI par3hAne lge| ye antaraga meM tA pakka jinadharmI aura bAhara eka mahAmUrkha banakara sakhyaM-jJAna sIkhane lge| nirantara bauddhadharma zravaNa karate rahane se akalaMka deva kI buddhi bar3I vilakSaNa ho gii| unheM eka hI bAra ke sunane se kaThina vAta bhI yAda hone lagI aura nikalaMka ko do bAra ke sunane se arthAt akalaMka eka saMstha aura nikalaMka do saMstha ho ge| isa prakAra vahA~ rahate-rahate donoM bhAiyoM kA bahuta samaya bIta gyaa| eka dina kI bAta hai ki bauddha guru apane ziSyoM ko par3hA rahe the usa samaya janadharma ke saptabhaMgI nyAya siddhAnta kA prakaraNa thaa| vahAM koI aisA azuddha pATha pA gayA jo bauddha guru kI samajha meM na AyA taba ve apane vyAkhyAna ko bahIM samApta kara kucha samaya ke lie bAhara cale Aye / akalaMka bar3e buddhimAna the ve bauddha guru ke abhiprAya ko samajha gye| isIlie unhoMne bar3I buddhimAnI ke sAtha usa pATha ko zuddha kara diyA aura usakI khabara kisI ko na hone dii| itane meM pIche bauddha guru pAye unhoMne apanA vyAkhyAna prArambha kiyaa| jo pATha azuddha thA vaha aba dekhate hI unakI samajha meM A gyaa| vaha dekhakara unheM sa ndeha huA ki avazya isa jagaha koI jinadharma rUpa samudra kA bar3hAne vAlA candramA hai aura vaha hamAre dharma ko naSTa karane kI icchA se bauddha bheSa dhAraNa karake bauddha zAstra kA abhyAsa kara rahA hai / usako zIghra hI khoja lagAkara maravA DAlanA caahie| isa vicAra ke sAtha bauddha guru ne saba vidyArthiyoM ko zapatha pratijJA Adi dekara pUchA para jainadharmI kA patA unheM nahIMlagA taba unhoMne jaina pratimA maMgAkara usako lAMgha jAne ke lie saba ko kahA ! saba vidyArthI to lAMca akalaMka kI bArI aaii| unhoMne apane kapar3e meM se eka sUta kA dhAgA nikAla kara use pratimA para DAla diyA aura use parigrahI samajhakara ve use lAMgha gye| yaha kArya itanI jaldI kiyA ki kisI ko samajha meM na AyA / bauddha guru isa kArya meM bhI jaba kRtakArya na hue taba unhoMne eka aura navIna yukti kii| unhoMne bahuta se kA~sI ke bartana ekatrita karavAye aura unheM eka bar3I bhArI gauna meM bharakara vaha bahuta gupta rIti se vidyArthiyoM ke sone kI jagaha ke pAsa rakhavA dI aura vidyArthiyoM kI dekha-rekha ke lie apanA eka guptacara rakha diyaa| AdhI rAta ke samaya jaba saba vidyArthI niDara hokara nidrA devI kI goda meM sukha kA anubhava kara rahe the, kisI ko kucha mAlUma na thA ki hamAre lie kyA SaDayantra race jA rahe haiM 1 ekAeka bar3A vikarAla zabda huA mAnoM AkAza meM vidyutpAta huprA ho ! saba vidyArthI usa bhayaMkara zabda se tharatharA uThe ve apanA jIvana bahuta thor3e samaya ke lie samajhakara apane upAsya paramAtmA kA
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 320 smaraNa kara uThe aura akalaMka bhI paMcanamaskAra maMtra kA dhyAna karane lge| pAsa hI bauddha guru kA guptacara khar3A huA thA vaha unheM buddha bhagavAna kA smaraNa karane kI jagaha jina bhagavAna kA smaraNa karate dekhakara bauddha guru ke pAsa le gayA aura guru se usane prArthanA kI prabho ! prAjJA dIjiye ki ina donoM dhUrtoM kA kyA kiyA jaae| ye hI jaivI haiM / yaha sunakara vaha duSTa bauddha guru bolA- isa samaya rAta bahuta hai ataeva inheM le jAkara kArAgAra meM banda kara do| arddharAtri vyatIta ho jAne para inakA dharAzayI banA denA arthAt mAra DAlanA usa guptacara ne ina donoM bhAiyoM ko le jAkara kArAvAsa meM banda karavA diyA | apane para eka mahAvipatti AI huI dekhakara nikalaMka ne bar3e bhAI se kahA- 'bhaiyA ! hama donoM ne itanA kaSTa uThA kara to vidyA prApta kI, para bar3e duHkha kI bAta hai ki usake dvArA hama kucha bhI jinadharma ko sevA na kara sake aura ekAeka hameM mRtyu kA sAmanA karanA pdd'aa| bhAI kI dukhabharI bAta ko sunakara mahAghIra vIra kalaMka ne kahA- 'priya bhrAtA ! tuma buddhimAna ho, tumheM bhaya karanA ucita nahIM / ghabarAo nhiiN| aba bhI hama apane jIvana kI rakSA kara skte| dekho mere pAsa yaha chatrI hai isake dvArA apane ko chikara hama loga yahAM se nikala calate haiM aura zIghra hI apane sthAna para jA pahuMcate haiM / ' yaha vicAra kara ve donoM bhAI vahA~ se guptarIti se nikala gaye aura pavana ke samAna tIvra gati se gamana karane lage / idhara jaba ardharAtri vyatIta ho cukI aura bauddha guru kI yAjJAnusAra jaba ina donoM bhAIyoM ke mArane kA samaya AyA taba unheM pakar3a lAne ke lie sevaka loga bheje gaye para jaba ve bandIgRha meM jAkara unheM dekhate haiM to vahA~ unakA patA hI nahIM thaa| unheM unake ekAeka lupta ho jAne se bar3A vismaya huA / para ve kyA kara sakate the| unheM unake kahIM grAma pAsa hI chupe rahane kA saMdeha huA unhoMne Asa-pAsa, vana, upavana, khaNDara, vApikA, kUpa, parvata, guphA, vRkSoM ke koThara Adi saba ekaeka 'karake buddha DAle / parantu unakA kahIM patA na claa| una pApiyoM ko taba bhI to saMtoSa nahIM huA / taba unake mArane kI icchA se azvArUTa hokara una duSToM ne yAtrA kii| unakI dayArUpI kena koSa rUpI dAvAnalAgni se khUba jhulasa gaI thI isIliye unheM aisA duSkarma karane ko bAdhya honA pdd'aa| donoM bhAI bhAgate jAte the aura pIche phira-phira kara dekhate jAte the ki kahIM kisI ne hamArA pIchA to nahIM kiyA para unakA sandeha ThIka niklaa| nikalaMka ne dUra taka dekhA to use zrAkAza meM dhUla ur3atI huI dIkha par3I / usane bar3e bhAI se kahA - "bhaiyA hama loga jitanA kucha karate haiM, vaha saba niSphala ho jAtA hai / jAna par3atA hai deva ne hama se pUrNa zatrutA bAMdhI hai| kheda hai ki parama pavitra jina zAsana kI hama loga kucha bhI sevA na kara sakeM aura mRtyu ne bIca hI meM prAkara hamako dhara dbaayaa| bhaiyA ! dekho to pApI loga hameM mArane ke lie pIchA kiye cale grA rahe haiN| aba rakSA honA asambhava hai| hA~, mujhe eka upAya sUjha par3A hai aura use Apa kareMge to jaina dharma kA bar3A upakAra hogA / yApa buddhimAna haiM eka saMstha haiN| Apake dvArA jina dharma kA khUba prakAza hogaa| dekhate haiM vaha sarovara hai usameM bahuta se kamala haiM: zrApa jaldI jAiye aura tAlAba meM utarakara kamaloM meM apane ko chupA lIjiye / jAiye, zIghratA kIjiye / derI kA kAma nahIM hai / zatru pAsa pahuMce A rahe haiM prApa merI ciMtA na kiijiye| maiM bhI jahAM taka bana sakegA jIvana kI rakSA karU~gA aura yadi mujhe apanA jIvana bhI denA par3e to mujhe usakI kucha upekSA nahIM jabaki mere pyAre bhAI jIvita rahakara pavitra jinazAsana kI bharapUra sevA kreNge| Apa jaaiye| maiM bhI aba yahA~ se bhAgatA huuN|" akalaMka ke netroM se bhAI kI duHkhabharI bAta sunakara azrudhArA bahane lagI / unakA hRdaya bhrAtR prema se bhara aayaa| ve bhAI se eka akSara taka bhI na kaha sake ki nikalaMka vahA~ se
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 NamokAravaya bhAga khar3A huA 1 lAcAra hokara akalaMka ko apane jIvana kI nahIM apitu pavitra jinazAsana kI rakSA ke lie kamaloM meM chupanA par3A unake lie kamaloM kA prAzraya kevala dikhAvA thA / vAstava meM to unhoMne jisake barAbara saMsAra kA koI prAzraya nahIM ho sakatA usa jinazAsana kA pAzraya liyA thaa| nikalaMka bhAI se vidA lekara tejI se bhAga rahA thA ki mArga meM use eka dhovI kapar3e dhotA huA milaa| dhobI ne nAkAza meM dhUla kI chaTA chAI huI dekhakara nikalaMka se pUchA-"yaha kyA ho rahA hai aura tuma aise jI chor3akara kyoM bhAge jA rahe ho ?" nikalaka ne kahA-"poche zatruoM ko senA pA rahI hai, use jo milatA hai use hI vaha mAratI hai isIlie maiM bhAgA jA rahA huuN|" yaha sunate hI dhobI apane kapar3e vagairaha saba chor3akara nikalaMka ke sAtha bhAga nikalA ve donoM bahuta bhAge para kahA~ taka bhAga sakate the| anta meM savAroM ne unheM prA hI pakar3A aura usI samaya apanI camacamAtI huI talavAra se donoM kA mastaka kATakara unheM ve apane svAmI ke pAsa le ge| saca hai pavitra jinadharma, ahiMsAdharma se rahita mithyAtva ko apanAye hue una pApI logoM ke lie aisA kauna-sA mahApApa bAkI raha jAtA hai jise ve nahIM karate jinake hRdaya meM jIva mAtra ko sukha pahuMcAne vAle jinadharma kA leza mAna bhI nahIM hai unheM dUsaroM para dayA bhI kase pA sakatI hai udhara zatru bhI apanA kAma kara vApisa loTe mora idhara prakalaMka apane ko surakSita samajhakara sarovara se nikale aura niDara hokara Age bddh'e| vahAM se calate-calate ve kucha dina ke manantara kaliMga dezAMtargata ratnasaMcayapura nAmaka nagara meM pahuMce / usa samaya vahA~ ke rAjA himazItala the| unakI rAnI kA nAma madanasundarI thA / vaha jina bhagavAna kI bar3I bhakta tho| usane mokSa, svarga aura sukha ke dene vAle pavitra jinadharma kI prabhAvanA ke lie apane banavAye hue jinamandira meM phAlguNa zukla aSTamI ke dina se rathayAtrotsava kA prArambha karavAyA thaa| usameM usane bahuta dravya vyaya kiyA vahA~ saMghazrI nAmaka bauddhoM kA pradhAna prAcArya rahatA thaa| use mahArAnI kA kArya sahana nahIM humA / usane mahArAja se kahakara rathayAtrA utsava rukavA diyA aura sAtha hI vahA~ jinadharma kA pracAra na dekhakara zAstrArtha ke lie vijJApana bhI nikAla diyaa| mahArAja ne apanI mahArAnI se kahA-"priya ! jaba taka koI jaina vidvAna bauddha gurU ke sAtha zAstrArtha karake jinadharma kA prabhAva na phailAvegA taba taka tumhArA utsava honA kaThina hai|" mahArAja kI bAteM sunakara rAnI ko bar3A duHkha humA para kara hI kyA thI? usa samaya kauna usakI bhAzA pUrI kara sakatA thA? baha usI samaya jina mandira gaI aura vahA~ muniyoM ko namaskAra karake pUchane lagI-'prabho ! bauddha guru ne merI rathayAtrA ko rukavA diyA hai| vaha kahatA hai ki pahale mujhase zAstrArtha karake vijaya prApta kara lo phira rathotsava krnaa| binA aisA kiye utsava na ho sakegA isIliye maiM Apake pAsa prAI huuN| batalAIye ki jaina darzana kA acchA vidvAna kauna hai jo bauddha guru ko parAjita kara merI icchA pUrNa kre|" yaha sunakara muni bole-"ighara pAsa-pAsa to koI aisA vidvAna nahIM dikhatA jo bauddha guru ke sanmukha zAstrArtha kara vijaya prApta kara sake parantu mAnyaveTa nagara meM aise vidvAna avazya hai / unake bulavAne kA pApa prayatna kareM to saphalatA prApta ho sakatI hai / " rAnI ne kahA -"vAha ! prApane bahuta macchI bAta kahI, sarpa to zira ke pAsa phukAra rahA hai aura thApa kahate haiM ki garur3a abhI dUra hai / bhalA usase kyA siddhi ho sakatI hai ? astu jAna par3A ki pApa loga isa mahAvipatti kA sadyaH pratIkAra nahIM kara sakate daiva ko jinadharma kA patana karAnA hI iSTa mAlUma hotA hai / jaba mere pavitra dharma kI durdazA hogI taba maiM hI jIvita rahakara kyA kaheMgI?"
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya 126 yaha kahakara mahArAnI mahala se prapanA sambandha chor3akara jina mandira gaI aura usane yaha dRr3ha pratijJA kI ki jaba bauddha guru saMghazrI kA mithyAbhimAna cUrNa hokara merA rathotsava bar3e ThATa-bATa ke sAtha nikalegA aura jinadharma kI khUba prabhAvanA hogI taba hI maiM bhojana kruuNgii| nahIM to vaise hI nirAhAra rahakara apane prANa visarjana karUMgI ! parantu apanI AMkhoM se parama pUjya va pavitra jinazAsana kI durdazA na dekha sakUgI arthAt kabhI nahIM dekhaMgI / aisA hRdaya meM dRr3ha nizcaya karake madanasundarI jinendra bhagavAna ke sanmukha kAyotsarga dhAraNa kara ekacitta ho paMcanamaskAra mantra kI prArASanA karane lgii| usa samaya usakI dhyAnArUr3ha nizcala avasthA aisI pratIta hotI thI mAnoM sumerU parvata kI cUlikA ho / 'bhavyoM ko jina bhakti kA phala avazya hI milatA hai'-isa nIti ke anusAra mahArAnI bhI usase vaMcita nahIM rahI mahArAnI ke nizcala dhyAna ke prabhAva se padmAvatI kA prAsana kaMpita humA / vaha prarddharAtri ke samaya AI mahArAnI se bolI-"devI ; jaba tumhAre hRdaya meM jina bhagavAna ke caraNa kamala zobhita haiM taba tumha citA karane kI koI AvazyakatA nhiiN| unake prasAda se tumhArA manoratha niyama se pUrNa hogaa| suno ! kala-prAta kAla hI bhagavAna akalaMka deva udhara pAyeMge / ve jaina dharma ke bar3e bhArI vidvAna haiM / ve hI maMghazrI kA mada cUrNa kara jaina dharma kI khUba prabhAvanA karegeM aura tumhArA rathotsava kArya nirvighna samApta kreNge| unheM apane manoratha ke pUrNa karane vAle mUrtimAna zarIra smjho|"-yh kahakara pAvato apane sthAna para calI gaI / devI kI bAta sunakara mahArAnI atyanta prasanna huii| prAta:kAla hote hI usane mahAbhiSeka pUrvaka pUjA kI / tadanantara usane apane rAjakIya pratiSThita puruSoM ko akalaMka deva ko Dar3hane ke lie cAroM ora daudd'aayaa| unameM jo pUrva dizA kI ora gaye the unhoMne eka upavana meM azoka vRkSa ke nIce bahata se ziSyoM ke sAtha eka mahAtmA ko vaiThe dekhaa| unake kisI eka ziSya se mahAramA kA nAma-dhAma pUchakara ve apanI mAlakina ke pAsa A gae aura saba hAla unhoMne usase kaha munAyA / yaha sunakara dharmavatsalA vaha rAnI khAna-pAna Adi saba sAmagrI lekara apane sAdharmiyoM ke sAtha bar3e vaibhava se mahAtmA akalaMka ke nikaTa gii| vahAM pahuMcakara usane bar3e prema aura bhakti se unheM praNAma kiyA unake darzana se rAnI ko atyanta prAnanda hugrA jaise sUrya ko dekhakara kamalinI ko aura muniyoM kA tatva jJAna dekhakara buddhi ko Ananda humA karatA hai / tatpazcAt rAnI ne dharma-prema vaza hokara akalaMka deva kI caMdana, magara phala, phUla, vastrAdi se bar3I vinaya ke sAtha pUjA kI aura punaH praNAma kara unake pAsa baiTha gii| use mAzIrvAda dekara pavitrAtmA akalaMka bole-"devI ! tuma acchI taraha to ho aura saba saMgha bhI pracchI taraha hai ?" mahAtmA ke vacana ko sunakara rAnI kI prAMkhoM meM pAMsU baha nikle| usakA galA bhara praayaa| yaha bahI kaThinatA se bolI--prabho! saMghahai to kazala para isa samaya usakA ghora epamAna ho rahA hai| isakA mujhe bar3A duHkha hai" yaha kahakara usane saMghadhI kA saba hAla akaleka deva se nivedana kiyaa| baha sunakara pavitra dharma kA apamAna akalaMka na saha sake / unheM krodha A gyaa| ve bole-"vaha varAka saMghadhI mere pavitra dharma kA apamAna karatA hai para vaha mere sAmane hai kitanA, irAkI use khabara nahIM hai| acchA usake abhimAna ko dekhUgA ki vaha kitanA pAMDitya rakhatA hai| mere sAtha khAsa buddha taka to zAstrArtha karane kI himmata nahIM rakhatA taba vaha becArA kisa ginatI meM hai|" isa taraha rAnI ko saMtuSTa karake akalaMka deva ne saMghazrI ke zAstrArtha ke vijJApana kI svIkAratA usake pAsa bheja dI aura Apa bar3e utsava ke sAtha jina mandira meM A pahu~ce / patra saMghazrI ke pAsa pahuMcA use dekhakara aura lekhana zailI ko par3hakara usakA citta zobhita ho utthaa| yata meM use apano vacana pUrNatA karane ko zAstrArtha ke lie
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 NamokAra graMtha taiyAra honA hI par3A / grakalaMka ke Ane kA samAcAra mahArAja himazItala ke pAsa pahuMcA / unhoMne usI samaya bar3e Adara ke sAtha unheM rAjyasabhA meM bulavAkara saMghazrI ke sAtha unakA zAstrArthaM karavAyA, saMghI unake sAtha zAstrArtha karane ko to taiyAra ho gayA para jaba usane akalaMka deva ke praznottara karane kA pAMDitya dekhA aura usane apanI zakti kI tulanA kI, taba use jJAta huA ki maiM akalaMka ke sAtha zAstrArtha karane meM azakta hai para rAjasabhA meM aisA kahanA bhI usane ucita na samajhA kyoMki usase usakA apamAna hotA / taba usane eka navIna yukti socakara rAjA se kahA - "mahArAja ! yaha dhArmika viSaya hai isakI samApti honA kaThina hai zrataeva merI icchA hai ki yaha zAstrArthaM silasilevAra taba taka calanA cAhie jaba taka eka pakSa pUrNa nistara na ho jAe" rAjA ne akalaMka kI anumati lekara saMgha zrI ke kathana ko mAna liyaa| usa dina kA zAstrArtha banda huaa| rAjasabhA bhaMga huii| apane sthAna para saMghazrI ne jahA~-jahA~ bauddha dharma ke vidvAna rahate the unako bulAne apane ziSyoM ko bhejA aura svayaM rAtri ke samaya apane dharma kI adhiSThAtrI devI kI arAdhanA kii| devI upasthita huI / saMghazrI ne usase kahA- "dekhatI ho dharmaM para bar3A saMkaTa upasthita hai| use dUrakara Apako dharma kI rakSA karanI hogii| akalaMka bar3A vidvAna hai| usake sAtha zAstrArtha kara vijaya prApta karanA asambhava hai isIlie maiMne tumheM itanA kaSTa diyA haiM / yaha zAstrArthaM mere dvArA tumheM karanA hogA aura kalaMka ko parAjita kara bauddha dharma kI mahimA pragaTa karanI hogI / bolo kyA kahatI ho ?" uttara meM devI ne kahA--"hA~ maiM zAstrArtha karU~gI sahI parantu khulI sabhA meM nahIM apitu parade ke bhItara ghar3e meM rahakara " "tathAstu" kahakara saMghazrI ne devI ko visarjita kiyA aura Apa phira nidrA devI kI ArAdhanA meM jA lgaa| prAtaHkAla hone para zauca, snAna, deva pUjana yadi nitya karma se nivRta hokara saMghazrI rAja sabhA meM pahucA zraura rAjA se bolA- "mahArAja ! hama Aja zAstrArthaM parade ke bhItara rahakara kreNge| hama zAstrArtha karate samaya kisI kA mukha nahIM dekheMge / zrApa pUcheMge kyoM ! isakA uttara abhI na dekara zAstrArtha ke anta meM diyA jAyagA / " rAjA saMghazrI ke kapaTa jAla ko kucha na samajha sake ( usane jaisA kahA vaisA unhoMne svIkAra kara usI samaya vahA~ eka paradA DalavA diyA| saMghI ne usake bhItara jAkara buddha bhagavAna kI pUjA kI aura devI kI pUjA kara usakA eka ghar3e meM AhvAna kiyaa| dhUrta loga bahuta kucha chala-kapaTa karate haiM para anta meM usakA phala thacchA na hokara burA hI hotA hai / tadanantara ghar3e kI devI apane meM jitanI zakti thI use pragaTa kara akalaMka ke sAtha zAstrArtha karane lgii| idhara akalaMka deva bhI devI ke pratipAdana kiye hue viSaya kA apanI bhAratI dvArA divya khaNDana aura apane pakSa kA samarthana tathA vipakSa kA khaNDana karane vAle parama pavitra anekAnta syAdvAda mata kA samarthana bar3e hI pAMDitya ke sAtha niDara hokara karane lage / isa prakAra zAstrArthaM hote hote chaH mahIne bIta gae para kisI kI vijaya na hone pAI / yaha dekhakara kalaMka deva ko bar3I cintA huii| usane socA ki saMghazrI sAdhAraNa par3hA likhA aura jo pahale hI dina mere sanmukha thor3I dera bhI na Thahara sakA thA vaha zrAja barAbara chaH mahIne se zAstrArthaM karatA calA bhA rahA hai| isakA kyA kAraNa hai vaha nahIM jAna pdd'taa| unheM isakI cintA huIM para ve kara hI kyA sakate the ? eka dina ve isI cintA meM DUbe hue the ki itane meM jina zAsana kI adhiSThAtrI cakrezvarI devI zrA gaI aura akalaMka deva se bolI - "prabho ! Apake sAtha zAstrArtha karane ko manuSya mAtra meM zakti nahIM hai aura becArA saMghazrI bhI to manuSya hai taba usakI kyA majAla jo Apase zAstrArthaM kara sake / para yahA~ to bAta kucha aura hI hai| Apake sAtha jo zAstrArthaM karatA hai vaha saMghazrI i
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra natha nahIM hai / kintu buddha dharma ko adhiSThAtrI devI tArA hai| itane dinoM se vahI zAstrArtha kara rahI hai| saMghazrI ne usakI ArAdhanA kara use yahA~ bulAyA hai / ataeva kala java zAstrArtha hone lage aura devI usa samaya jo kucha pratipAdana kare taba Apa usase usI viSaya kA phira se pratipAdana karane ke lie kahiyaM / vaha use phira na kaha sakegI taba use avazya hI nIcA dekhanA par3egA"-yaha kahakara devI apane sthAna para calI gii| akalaMka deba kI citA dUra huii| ve bar3e prasanna hue / prAta:kAla huA / akalaMka deva apane nitya karma se mukta hokara jina mandira meM ge| pUrNa bhakti bhAva se unhoMne bhagavAna kI stuti kii| tatpazcAt de vahAM se sIdhe rAja sabhA meM pAe unhoMne mahArAja zubha tuMga ko sambodhana karake kahA-'rAjana itane dinoM taka maiMne zAstrArtha kiyaa| kA yaha prayogAsA , saMghatrI ko parAjita nahIM kara sakA parantu aisA karane se merA abhiprAya jinadharma ke batalAne kA thaa| vaha maiMne batalAyA para maiM aba ima saMvAda kA anta karanA cAhatA huuN| maiMne aAja nizcaya kara liyA hai ki maiM Aja isa saMvAda kI samApti karake hI bhojana karUMgA"aisA kahakara unhoMne parade kI ora dekhakara kahA--"kyA jaina dharma ke sambandha meM kucha aura kahanA bAkI hai yA maiM zAstrArtha samApta karUM?" yaha kahakara jaise hI ve cura hue ki parade kI yora sa phira vaktabya prArambha hunA / devI apanA pakSa samarthana kara jaise hI cupa huI akalaMka deva ne usI samaya kahA- 'jo viSaya abhI kahA gayA hai use phira kaho vaha mujhe ThIka nahIM sunAI pdd'aa|" prAja akalaMka deva kA nayA ho prazna sunakara devI kA sAhasa eka sAtha hI na jAne kahAM calA gayA / devatA jo kucha kahate hai baha eka hI bAra kahata haiN| usI bAta ko baha punaH nahIM kahate / tArA devI kA bhI yahI hAla huaa| vaha akalaMka deva ke prazna kA uttara na de sakI ata: use apamAnita hokara bhAga jAnA par3A jaisa sUryodaya sa rAtri bhAga jAtI hai / tatpazcAt prakalaMka deva uThe aura parade ko phAr3akara usake bhItara ghusa gaye vahAM jisa ghara meM devI kA AhvAna kiyA gayA thA vaha unhoMne pAMva kI Thokara se phor3a ddaalaa| saMdhI sarIkha jinazAsana ke zatruo mithyAtviyoM kA abhimAna cUrNa kiyA / akalaMka ke isa vijaya aura jina dharma kI prabhAvanA ne madanasundarI aura sarvasAdhAraNa ko bar3A Ananda huA 1 akalaMka ne saba logoM ke sAmane jora dekara kahA-"sajjanoM ! maiMne isa dharmazUnya saMghadhI ko to pahale hI dina parAjita kara diyA thA kintu itane dina jo maiMne devI ke sAtha zAstrArtha kiyA vaha kevala jinadharma kA mahAtmya pragaTa karane ke lie aura samyak jJAna kA logoM ke hRdaya para prakAza DAlane ke lie thA'-yaha kaha kara makalaMka deva ne isa zloka ko par3hA mAhaMkAra vazIkRte na manasA, na dveSiNA kevlN| nairAtmyaM pratipadya nazyatijame, kAruNya mudayAmayA // rAmaH zrI himazIsalasya, sadasya praayovidgdhaatmno| baudoSAnsakalAnyijisya sugataH pAbanavisphAlitaH / / mahArAja himazItala kI sabhA meM maiMne saba bauddha vidvAnoM ko parAjita kara sugata ko tthukraayaa| yaha na to abhimAna ke vaza hokara kiyA gayA aura na kisI prakAra ke dveSa bhAva se, kintu nAstika banakara naSTa hote hue janoM para mujhe bar3I dayA A gaI isIlie unakI dayA se bAdhya hokara mujhe aisA karanA par3A / usa dina se baukhoM kA rAjA aura prajA ke dvArA cAroM ora prapamAna hone lagA, kisI kI bauddha dharma para zraddhA nahIM rahI, saba use ghRNA kI dRSTi se dekhane lge| yahI kAraNa hai ki bauddha loga yahAM se kara videzoM meM jA bse| mahArAja himazItala aura prajA ke loga jinazAsana ko prabhAvanA dekhakara
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha bar3e khuza hue / sabane mithyAtva mata chor3akara jina dharma svIkAra kiyA aura prakalaMka deva kA sone, ratna Adi alaMkAroM se khUba Adara satkAra kiyA, khUba unakI prazaMsA kii| saca bAta hai -'jina bhagavAna ke pavitra samyagjJAna ke prabhAva se kauna satkAra kA pAtra nahIM hotaa| akalaMka deva ke prabhAva se kA upadrava TalA dekhakara mahArAnI madana mundarI ne pahale se kaI guNe utsAha ke sAtha ratha nikalavAyA / ratha bar3I sundaratA ke sAtha sajAyA gayA thA usakI zobhA dekhate hI bana par3atI thI vaha bezakImatI vastroM se suzobhita thaa| choTI-choTI ghaMTiyAM usake cAroM ora lagI huI thii| usakI madhura AvAja eka bar3e ghaMTe kI prAvAja se milakara jo ki una ghaMTiyoM ke bIca meM thA bar3I sundara jAna par3atI thii| usa para ratnoM aura motiyoM kI mAlAyeM apUrva zobhA de rahI thiiN| usake ThIka bIca meM ratnamayI siMhAsana para jina bhagavAna kI bahuta sundara pratimA zobhita thii| vaha maulika, chatra, camara bhAmaMDala Adi se alaMkRta thii| ratha calatA jAtA thA aura usake prAge prAge bhavya puruSa bar3I zakti ke sAtha jina bhagavAna kI jaya bolate hue aura bhagavAna ke aneka prakAra ke puSpoM kI jinakI sugandha se saba dizAyeM sugandhita hotI thIM, varSA karate cale jAte the / cAraNa loga bhagavAna kI stuti par3hate jAte the| vastra, AbhUSaNoM se susajjita kula kAminiyAM sundara-sundara madhura svara se gIta gAtI calI jAtI thiiN| nartakiyAM nRtya karatI jAtI thiiN| aneka prakAra ke bAjoM kA sundara zabda darzakoM ke mana ko apanI ora AkarSita karatA thaa| ina saba zobhAoM se ratha aisA jAna par3atA thA mAnoM puNyarUpI ratnoM ko utpanna karane ko calane vAlA vaha eka dUsarA rohaNa parvata utpanna huA hai| usa samaya jo yAcakoM ko dAna diyA jAtA thA, vastrAbhayaNa vitIrNa kiye jAte the usase ratha kI zobhA eka calate hue kalpavRkSa kI sI jAna par3atI thI / hama ratha kI zobhA kA kahA~ taka varNana kareM? zrApa isI se anumAna kara lIjiye ki jisakI zobhA ko dekhakara hI bahuta se anya dharmI logoM ne jaba samyagdarzana grahaNa kara liyA taba usakI sundaratA kA kyA ThikAnA hai ? ityAdi darzanIya vastuoM se sajAkara ratha nikAlA gayA use dekhakara yahI jAna par3atA thA mAnoM mahAdevI madana sundarI kI yazorAzi hI cala rahI hai| vaha ratha bhavya purupoM ke lie sukha dene vAlA thaa| usa sundara ratha ko hama pratidina bhAvanA karate haiN| usakA dhyAna karate hai| vaha hameM samyagdarzana rUpI lakSmI pradAna kara ! jisa prakAra akalaMka deva ne samyagjJAna kI prabhAvanA kii| usakA mahattva sarva sAdhAraNa logoM ke hRdaya para aMkita kara diyA usI prakAra aura aura bhavya puruSoM ko bhI ucita hai ki ve bhI apane meM jisa taraha bana par3e jina dharma ko prabhAvanA kreN| jaina dharma ke prati unakA jo kartavya hai use ve pUrA kreN| iti jJAnodyotaka zrImada akalaMkavAlyAnaM smaaptm| atha zrI kuMkUvAcArya munirAkhyAna prArambha :jambUdvIpa ke bhArata kSetra meM mAlava deza ke antargata bUMdIkoTe ke nikaTavartI vAzupura nAmaka eka nagara thaa| jisa samaya kA yaha AkhyAna hai usa samaya usake rAjA kumudacanda the| kumudacanda dharmajJa, nIti parAyaNa, aura prajA hitaiSI the / unakI rAnI kA nAma kumudacandrikA thaa| vaha bhI bar3e sarala svabhAva kI aura suzIlA thii| yahA~ para vizeSa karake zrImAna dhanADhya vyapArIgaNa nivAsa karate the jinameM eka kuMda nAma ke zreSThI ati dhanADhya, dharmAtmA aura dharma premI the| inake kuMdalatA nAma kI sahacAriNI strI thii| donoM kI hI jaina dharma para akhaMDa prIti thii| hamAre caritra nAmaka kI kuMda-kuMda unhIM ke puNya ke phala the| unakA janma vIra samvat 497 vikramI samvata 5 meM huA thaa| unake janma ke upalakSya meM kuda zreSThI ne bahuta utsava kiyA, dhAna diyaa| zrI zAMtinAtha svAmI ke mandira meM pUjana vidhAna kraayaa| yazodhvajA ,
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha phaharAyI / mandira ke zikhara para suvarNamaya kalaza car3hAye ora bhI aneka prakAra kI pUjA prabhAvanA kii| mAtA-pitA ke nAma ko sAdRzyatA dekhakara baMdhu bAdhavoM ne inakA nAma kuMda kuMda rakha diyA ! apanI vaya samAna zreSThI kumAroM ke sAtha bAla krIr3A karate zukla dvitIya candramA kI taraha ve dinoMdina bar3hane lge| jaba ye pA~ca varSa ke hue taba inake pitA ko inheM dhArmika bidyA ke adhyayana karAne kI ruci utpanna huI kyoMki usa samaya vizeSa karake AdhyAtmika vidyA hI sarvamAnya aura unnati ke zikhara para thI dUsare kunda zreSThI svata: pracura dhanI aura pratiSThita vyApArI the isa kAraNa vizeSa Arthika icchA na hone se vyApArika va kSatriya (rAjakIya) vidyA pAThana karAnA iSTa na jAna kara tatsAmayika AdhyAtmika vidyA kA pratizepa pracAra hone se brahma vidyA kAhI paThana karAnA ruci kara hmaa| eka dina kundakunda kumAra apane sakhAnoM sahita vinoda krIr3A karate tathA prakRti kI sundaratA ko dekhate hue nije namara ke bana meM gye| vahA~ eka nagna digambara zAMta aura kSamAvAna muni dRSTigocara hue| sAdhAraNa niyama hai ki jahAM koI prAcArya muni athavA sAdhu prAye hoM, vahAM unakI vandanA ke lie Aye hue zrAvaka jana bhakti sahita namaskAra kara unakI pUjA kreN| isa niyamAnvita vahAM bahuta se dhAvaka baiThe hue the| kitane hI pUjana kara rahe the| isa prakAra parama zAnta mUrti munirAja ko avalokana kara unake mitra boM ke hRdaya kamala mukulita ho gae parantu isa samaya kudakuda kumAra ke mana kI aura hI avasthA huI / munirAja ko dekhate hI unake mana meM sphuraNa huA ki dhanya hai prApako parama zAnta citta munirAja ! jisa manuSya ko jagata meM pApa jaise pUjya hone kI icchA ho to use nizcaya karake Apake zAta gambhIra udAra evaM sarvahitakArI saguNoM kA anukaraNa karanA caahie| saMsAra meM usa samaya nijAtma ke atirikta anya padArthoM meM sRSTi pahu~cAne vAle vyakti to vahuta the parantu svAtma kalyANa sAdhate hue para hita karane vAle prApa jaise vyakti niyama karake virale hI haiM ata: Apako isa jagata meM dhanyavAda hai| aisA vicAra kara vaha kuda-kuda kumAra anya sakhAoM ke sAtha ghara na jAkara kitane hI mitroM sahita jo ki unako ghara calane kI pratIkSA karate hue mArga meM khar3e hue the unako sAtha lekara munirAja ke nikaTa gaye vahA~ munirAja kA tapa dhyAna tathA bhAva se banA humA zAMta aura gambhIra rUpa avalokana karane tathA munirAja ke mukha dvArA prAdarbhata dharmopadeza zravaNa se kada-kada kamAra kA citta virakta ho gyaa| unake cittarUpI sarovara meM dharmopadezaka rUpI vAyu se vivikta kalpanA rUpa aneka prakAra kI taraMge uThane lagIM / ve vicArane lage ki ye saba saMsAra kadalI garbhavata prasAra hai ye jIva anAdi vara jar3a karma ke vazIbhUta ho mAtA-pitA, putra, bhAI, bandhu, dhana, dhAnya, dharanI Adi jitane bhI padArtha dRSTi gocara hote haiM unameM se svecchAnukUla pariNamate padArthoM meM rAga aura pratikUla pariNamate padArthoM meM dveSa kara inhIM ke vaza ho nAnA prakAra kI zubhAzubha kriyAe karate hue una kriyAoM ke paripAka se janma maraNa kI paripATI meM par3a nija svarUpa kA bilkula vismaraNa kara dete haiM arthAta ise apane svarUpa kA dhyAna kabhI svapna meM bhI nahIM pAtA hai| nijAtma svarUpa ko prApti ke sAdhana prathama to nigodAdika vikala catuSka manojJAna zUnya prANiyoM ko to prApta hI nahIM hote| rahe jo avazeSa saMzI paMcendriya, manuSya, nArakI mora unameM bhI nijAtma svarUpa ke sAdhana pUrNatayA prApta nahIM hote| eka manuSya bhava hI saMsAra samudra kA kinArA hai jise pAkara yadi hama prayatnazIla hokara athAha bhava sAgara se pAra honA cAheM to alpa parizrama se apanA mabhISTa nirvANa pada prApta karate haiN| isa nara janma kA pAnA sansAra meM bahuta durlabha hai aura jisameM bhI saddharma prApti durlabha hai prasa
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 NamokAra praya eva kAkatAlI nyAyavata mile hue nara janma ko pAkara viSayoM ke sevana meM hI bitAyA to phira ananta kAla meM bhI isakA pAnA durlabha hai jaise samudra meM girI huI rAI kA dAnA phira hAtha laganA kaThina hai aura yaha durlabha sanmArga kA sAdhana sivAya manuSya janma ke anya deva, naka, gazu Adi gatiyoM se mila nahIM sakatA ataeva yaha avasara hAtha se nikala gayA to phira pachatAvA raha jAyagA / jaise koI ajJAnI cintAmaNi ko pAkara use kAga ur3Ane ke lie pheMkakara pachatAtA hai isalie apUrva labdha manuSya janma ko pAkara paramAtmA svarUpa meM tallIna ho ratnatraya kA pArAdhana kara isa zarIra se prArama kalyANa kiyA jAya taba hI manuSya janma kA pAnA saphala hai| ye una manuSyoM kA vaktavya bahuta ThIka hai| svataH isa vicAra para pramANa AcaraNa karane para to mAtA-pitA ko bahata dukha hogA parantu sAtha meM yaha vicAra huA ki mAtA pitA, bhAI, bandhu prAdi kauna kisakA hai jinakA jitanA sambandha hai so sava zarIra ke sAtha meM hai prAtmA ke sAtha nhiiN| jo isa bhAva se mAta, pitA, bhrAtA hote haiM ve hI bhavAntara meM putra ho jAte hai| jaba taka usa zarIra meM prAtmA kA astitva hai taba taka isase saba premapUrvaka vArtAlApa karate haiN| jahAM isa prAtmA kA zarIra me viyoga ityA vayA~ bAplI samaya ho manase sambandha evaM sagApana chUTa jAtA hai| jisa sukomala zarIra kI vastra bhUSaNoM se susajjita sundara-sundara va uttama-uttama svAdiSTa padArthoM se poSaNa kiyA jAtA hai urA zarIra kA bhI anna meM nAza ho jAtA hai| prataeva yaha sarva saMsAra asAra hai isalie vipamizrita miSThAnavata indriya janita sukhoM ko parityAga kara krodha, mAna, mAyA, lobha rUpa nijAtmIka sampadA ke lUTane vAle saMskAroM ko jItanA cAhie / isake atirikta prAtmonnati kA aura koI dUsarA uttama upAya nahIM / prastu jo huA so hamA ava bhI mujha apane kartavya ke lie bahuta samaya hai| aba maiM ina sajjana paropakArI munirAjoM kI satsaMgati ko kadApi na chodd'gaa| isa prakAra dRr3ha nizcaya karake kundakunda kumAra munirAja ke pAsa gye| ye munirAja apanI 56 varSa kI avasthA meM apane guru mAghanandi dvArA vikrama saMvata 40 meM paTTAdhikAra pAne vAle jina candra muni the| phandakanda kumAra unako rAbhakti namaskAra kara unake nikaTa jA baiThe aura avasara pAkara unase vinIta bhAva se jJAnAmRta gAna karane kI jijJAsA pragaTa kii| isa samaya kundakunda kumAra kI Ayu gyAraha varSa kI thii| jina candra svAmI ne inako vinota aura mumukSa jAna dharmopadeza denA aura jina siddhAnta adhyayana karAnA prArambha kara diyaa| anta meM kundakunda kumAra ne bhI unakA ziSyatva grahaNa kara liyA aura unake saMgha ke sAtha sAtha jJAnAmRta pAna karate vihAra karane lge| jaba inake mAtA pitA ko jinacandra munivara ke nikaTa ziSyatva svIkAra karane kA vRtAnta vidita humA taba eka bAta to unheM apane priya putra kA viyoga duHkhakara hamA parantu sAtha hI unheM eka dRSTi se harSa bhI humA ki putra supatha (Atma kalyANa) mArgI hI huA hai, kupatha mArgI nhiiN| isa prakAra vicAra dRSTi dvArA apane mana kA svataH samAdhAna kara liyA 1 kundakunda kumAra ne thor3e hI samaya dvArA siddhAnta zAstra kA acchA abhyAsa kiyA aura bahuta hI acchI yogyatA prApta kara lii| guru inakI buddhi, vidvatara, tarka zakti aura sarvopari inakI svAbhAvika pratibhA dekhakara bahuta hI saMtuSTa hue 1 dUsare ye sAMsArika viSaya bhogoM se pUrNa virakta the isI kAraNa ye jinacandrAcArya ke ziSyoM meM paTTaziSya hue| inako prAcArya mahArAja ne paTTaziSyAdhikAra pUrNa zAstrajJa hone se nahIM kintu inakI sAMsArika viSaya sukhoM se pUrNa virakti dekhakara diyA thaa| kundakunda kumAra ne apanI tetIsa varSa kI prAyu meM guru jinacandrAcArya ke pAsa bAhyAbhyaMtara parigraha kA tyAga kara jisendrI dIkSA grahaNa kara lo ! jinacandAcArya svataH avadhijJAnI the / apanA manta
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha kAla nikaTa pAyA jAnakara nijapaTTa ziSya kundakunda muni ko paTTAbhiSeka pUrvaka pauSa vadI aSTamI bIra nirvANa sambat 536 ko paTTa parasthApana kara Apa dhyAnastha (samAdhistha) ho gye| inakA paTTa ujjainI meM thA / kundakunda munirAja paTTAdhIza hone ke uparAMta paTTAcArya kahalApa inake bahuta ziSya the 1 unameM se mukhya zijya syAumAsthAnI ko diyA huA thA / kunda-kundAcArya ke anantara ye hI paTTAdhIza hue the| jinacandrAcArya ke svargavAsa hone ke pazcAt kunda-kundAcArya ne uttana prakAra se apane pada kA kartavya pAlana kiyaa| dharmopadeza aura jinadharma ke pracAra ke lie apane ziSyoM ko cAroM dizAoM meM bhejA jinhoMne jinadharma kA puSkala prasAra kiyA aura pApa svatantra Atma kalyANa ke liye duddhara tapazcaraNa karane lage / prAtmonnati ke sopAna para car3hate hue unhoMne apanI aneka kalpita zaMkAoM kA samAdhAna svataH prAtma nizcaya se kiyaa| usa samaya unheM zaMkAoM ke samAdhAna ke lie vizeSa zrama uThAnA par3A kyoMki usa samaya aMgapUrva ke jJAtA muniyoM kA to bilkula prabhAva thA praura ta samaya na avadhijJAnI muniyoM kA hI saMgha thA ataeva avazeSa hRdayagata zaMkAmoM ke nivAraNa karane ke lie unheM koI sAdhana na pAkara bar3A kaSTa huyA para sAtha hI unheM eka yukti sUjhI ki videha kSetra meM zrI mandira svAmI zAbana kevalI haiM, unake nikaTa jAkara apanI svatantra zaMkAoM kA nivAraNa karU~ parantu sAtha hI yaha citA huI ki uma kSetra meM apanA gamana kaise ho / kisI vidyAdhara ke vimAna kI sahAyatA binA vahA~ pahuMcanA kaThina va asambhava thA--aisA vicAra kara vahAM jAne meM nirupAya ho guru ke dvArA kahI tripAtroM ke anusAra paMcamahAvanAdi kA uttama rIti se pAlana karane lge| usake bAda kucha dinoM ke antara zrI kunda-kandAcArya akele vihAra karate-karate vArApurI ke bahirudyAna meM Akara Thahare aura vahA~ dRr3ha citta se padastha, piMDastha, rUpasya aura rUpAtIta ina cAra prakAra ke dhyAna karane lage / dhyAnastha samaya unhoMne apane mana meM thI sImaMdhara svAmI kA samavazaraNa racakara trikaraNa zuddhi se unako namaskAra kiyaa| usake sAtha hI pUrNa dhyAna ko prAbalyA se ye camatkAra huzrA ki videha kSetrAgata sthita zrI sImaMdhara svAmI ne kunda-kundAcArya ko vahA~ se samavazaraNa meM gaMbhIra nAda se divya dhvani dvArA 'saddharmavRddhirastu' aisA prAzIrvAda diyaa| usa samaya samavazaraNa meM videha kSetra ke cakravartI padmaratha baiThe hue the| unhoMne ekAeka bhagavAna ke dvArA prAzIrvAda diyA huA dekhakara vismita hokara bhagavAna se savinaya pUchA--"bho bhagavAna ! yahA~ koI isa samaya navIna manuSya AyA nahIM, phira Apane kisake vAste pAzIrvAda diyA ?" taba bhagavAna ne apanI divya dhvani se uttara diyA--"he rAjana ! isa dvIpa ke dakSiNa meM bharata kSetra hai, vahA~ isa samaya vikarAla paMcama kAla pravartamAna hai / usa kSetra kI bArApurI nagarI ke vahirudyAna meM sthita zrI kundakunda kumAra munirAja ne dhyAnastha ho mujhe namaskAra kiyA thaa| vahAM kalikAla (paMcamakAla) pravartamAna hone se adharmI, pAkhaMDI, dhyasanI, hiMsaka Adi duSTa manovRtti vAle vyakti to bahuta haiM, saMyamo jina dharmAyI muni bahuta virale haiM, kuliMgI vahuta haiM / dharma kA dinoM dina hrAsa hotA calA jAtA hai| aMga pUrva ke pAThI va avadhi zAniyoM kA prabhAva hai ataeva kundakunda munirAja ne jaba apanI bahuta sI zaMkAmoM kA samAdhAna kaThina jAnA taba unheM eka yukti sUjhI ki videha kSetra meM zAzvata kevalI hai, vahA~ jAkara apanI zaMkAnoM kA samAdhAna kiyA jAe parantu vimAnAdika kI sahAyatA vinA yahA~ pAne meM prazakta ho vahIM dhyAna dvArA smaraNa kara mujhe namaskAra kiyA, usase maiMne unheM prAzIrvAda diyA thaa|" jisa samaya kunda-kundAcArya kA uparokta vRttAnta zrI mandira muni paparatha cakravati se kaha rahe the usa samaya vahA~ para zrI kundakunda muni ke pUrva bhava ke yugala bhrAlA jo ki parama prakarSa puNyodaya se prAyu
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331 NamokAra prama ke antamaraNa kara usa kSetra meM utpanna hue the upasthita the| donoM bhrAtA apane pUrva bhava ke sahodara kundakunda munirAja kA ukta vRttAnta sunakara usI samaya vahA~ se uThakara vimAnArUr3ha ho bharata kSetra meM vArA pura ke vahidyAna meM pAye jahA~ para kunda-kundAcArya tapa kara rahe the| unhoMne muni ko dekhate hI sabhakti sASTAMga namaskAra kiyA / ve usa samaya dhyAnArUna the dUsare rAtri kA samaya thA, isa kAraNa munirAja zAMta rahe bole nhiiN| usa samaya kundakunda munirAja ke nikaTa eka gRhastha sthita thA / usase unhoMne kahA- "hama ina manirAja ke pUrva bhava ke bandhu haiM prataH bhrAtR prema vaza inase milane aura unheM videha kSetra meM le jAne ke lie Aye haiM para munirAja dhyAnastha haiM isalie hama jA rahe haiM" itanA kaha ve punaH vimAnArUr3ha ho videha kSetra meM cale gye| prAtaH kAla hone para jaba ye tAnta kandakanda manirAjako vidita hamA unhoMne pratijJA kI ki jaba taka zrI sImaMdhara svAmI kA sAkSAt darzana na hogA taba taka prAhAra kA tyAga hai-aisA dRr3ha niyama karake punaH pUrvavat dhyAnArUDha ho gye| phira videha kSetra ke madhya samavazaraNa meM zrI sImaMdhara svAmI ne unake prati saddharma vRddhirastu" aisA AzIrvAda diyaa| taba phira pAraya cakravartI ne ArzIvAda pradAna karane kA kAraNa pUchA to zrI sImaMdhara svAmI ne apanI divya dhvani dvArA kahA"maiMne jo pUrva kundakanda munirAja kA varNana tumase kahA thA use kundakunda ke pUrva bhava ke bhrAtA bhI baiThe hue suna rahe the| ve tatkAla hI vimAnArUr3ha ho unheM lene ke lie bharata kSetra meM gaye / usa samaya ve dhyAnastha the dUsare rAtri kA samaya thA ataeva ve maunAlIna rhe| taba ve unheM mauna dekhakara vahA~ sthita eka gRhastha se apane zrAgamana kA vRtAnta kahakara pIche lauTa paaye| jaba ye vRttAnta prAtaHkAla kundakunda munirAja ko vidita humA taba unheM sunakara parama Ananda huA aura jaba taka unheM hamArA darzana na ho taba taka bhojana kA tyAga hai aisI dRr3ha pratijJA kara puna: pUrvavat dhyAnArUr3ha ho mujhe namaskAra kiyA hai isase maiMne unhIM ko AzIrvAda diyA---ye vRtAnta sunakara vahA~ sthita kandakanda manirAja ke donoM bhAI tatkAla punaH vimAnArUr3ha hae aura jahA~ kandakunda muni tapa kara rahe the vahA~ bhAkara unako sASTAMga namaskAra kiyA / usake bAda videha kSetra meM calane kI prArthanA kI / yaha sunakara munirAja ko vizeSa prAnanda humA aura vimAnArUr3ha ho videha kSetra kI ora prayANa kiyaa| kandakunda munirAja ne prayANa karate samaya zauca kA upakaraNa kamaNDala aura dayA kA upakaraNa mayUra picchi ko bhI sAtha le lie the / zIghragati se mayUra picchi mArga meM kisI sthAna para gira pdd'ii| jaba unheM mAlUma huA taba vimAna ko rokakara yatra-tatra bahuta kucha anveSaNa kiyA para kahIM patA na lagA / taba picchi ke binA to anumita kriyA jAnI jAtI isa kAraNa ve mAnasarovara para gye| vahA~ giddhapakSI kI par3I huI komala komala paMkhoM kI eka picchi banAI aura tadanaMtara videha kSetra kI ora prayANa kiyaa| mArga meM hari kSetra, nAbhigirI, merU Adi parvatoM ko ulAMghate hue videha kSetra meM jAkara ayodhyApurI nagarI ke udyAna meM zrI sImandhara svAmI ke samavazaraNa ke nikaTa jA utre| usa nagarI ke avalokana karane ke pazcAt kundakunda munirAja se una devoM ne kahA- isa sthAna para se deva cauthA kAla prarvatatA rahatA hai| yahAM para koI prANI dukha kA nAma bhI anubhava nahIM karate kintu saba sukha rUpa rahate haiN| ye acala kSetra hai"-isa prakAra vahAM kA saMkSipta mAhAtmya varNana kara munirAja sahita samavazaraNa ke pAsa gaye / kunda-kunda munirAja IryApatha zodhate samavazaraNa kI ora dRSTi karate cale taba una devoM ko eka bar3I bhArI citA huI-'isa jagaha sarva manuSya pAMca sau dhanuSa U~cI kAya vAle haiM aura inakA zarIra cAra hAtha kA hai isase inakI kahA~ sthiti kareM ? yadi inheM kahIM baiThA hI diyA to phira ina pAMca sau dhanuSa
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMga kAyavAle manuSyoM meM inakA patA laganA kaThina hai-aisA vicAra karate hue unheM eka yukti sUjhI aura usa meM ve kRtakRtya bhI hue, unhoMne ekadama kundakunda munirAja ko le jAkara zrI somandhara svAmI ke nikaTa ma khyapITa para jA sthita kiyaa| pazcAt kunda-kunda munirAja zrI sImandhara svAmI ko namaskAra kara tIna pradakSiNA karake ubaka agrabhAga meM baiTha gye| kucha samaya meM anantara videha ke sArvabhauma rAjA padmaratha bahA~ pAe aura zrI sImadhara svAmI ko namaskAra kara vahA~ mahApITha para baiThe vAmana mUrti manirAja ko avalokana kara unheM komala kara kamaloM dvArA dhIre se uThakara hathelI para baiThAkara zrI sImandhara svAmI se savinaya bole- bhagavAna ! ye aparva dRSTi vAmana mUrti kona hai, yaha Apa kRpAkara kahie / " taba zAzvata tIrthaMkara zrI sImandhara svAmI ne apanI divya dhvani dvArA uttara diyA-"jina muni ke viSaya meM maiMne tumase kula vRttAnta kahA thA tathA jisako "saddhammaddhirastu" aisA AzIrvAda diyA thA ye vo hI bharata kSetra ke vartamAnakAla ke dharmAdhyakSa kundakunda muni rAja hai| i ke bhrAtA do devoM ne yahAMlAkAra baMThAyA hai|" pazcAt kundakunda munirAja svataH uThe aura o-jo hRdayagata zaMkAyeM bhI una sabako kaha sunAyA / tIrthakara bhagavAna ne una saba zaMkAnoM kA ThIka-ThIka samAdhAna kara diyA / munakara unakA saba sandeha dUra ho gyaa| kundakunda munirAja se pAhAra lene ke lie nivedana kiyaa| suna kara manirAja ne uttara meM kahA-"rAjan ! hamArA kSetra pRthaka hai taba hama para kSetra meM AhAra kisa prakAra le sakate haiM ? ye munikriyA ke anucita hai|" ye uttara sunakara mahArAja padharatha ne unakI stuti karate hue kahA-khaDagadhArA kI apekSA muni kriyA tIkSNa hai aura use pApa hArdika dRr3hatA se pAlana karate haiM prataeva prApa koTizaH dhanyavAda ke pAtra haiN|" vahA~ para kundakunda muni rAja ne cAra yuga aura cAra anuyogoM kA sarva vRtAnta jAnA / usake bAda sarva zaMkA rahita ho vizeSa jJAna prApta kara kRndakunda muni pUrvavat zrI somaMdhara svAmI ko namaskAra kara sabase sahamata ho bharata kSetra meM pAne ke lie una donoM devoM ke sAtha vimAnArUda he| gamana karate samaya una muni ne unheM eka dharma siddhAnta pustaka dii| use lekara kundakunda muni aura ve donoM deva vimAnArUr3ha ho bharata kSetra kI ora pAne lge| prAte huye mArga meM merU parvata para utare / vahA~ prakatrima caityAlaya jina bhagavAna ke darzana kara pazcAta vijayArdha parvata para darzanArtha gye| vahAM darzana kara kailAza giri sammeda zikhara Adi tIrtha kSetroM ke darzana karate cale Ate the ki kahIM mArga meM muni dvArA prApta vaha dharma siddhAnta pustaka gira pdd'ii| mAlUma hone para bahuta kucha anveSaNa kiyA para kahIM patA nahIM lgaa| astu ve donoM deva aura muni tInoM tatkAla vimAnArUr3ha ho bharata kSetra meM pAye aura vArApurI ke vAhyodyAna meM kundakunda munirAja ko lA virAjamAna kiyA aura vahA~ para una devoM ne kundakunda munirAja ke apara puSpa varSA karake unakI pUjA kI / pazcAt mArga prayANa kiyaa| videha kSetra meM jAte hue mayUra micchikA stro jAne para gRddha pakSo ke paMkhoM kI picchi banAne se gRkhapicchAcArya aura videha meM jAne se ye elAcArya kahalAye ! videha kSetra meM se zrI kunda-kunda svAmI ke panantara unake darzanArtha vArApurI ke rAjA kumucandra unake mAtA-pitA, kundalatA aura kundazreSThI aura bahuta se zrAvaka-zrAvikA prAdi hajAroM manuSya Aye / pUchane para unhoMne videha gamana kA vRtAnta sunakara pazcAt dharmopadeza diyA jise sunakara saba santuSTa hue / tatpazcAt unhoMne nagara ke bAhya pradeza meM rahakara jaina dharma aura muni dharma kA vistRta svarUpa, zrAvaka tathA anya sarvasAdhAraNa ko smjhaayaa| kitane kI
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha zrImAn, aura kitane hI sarvasAdhAraNa manuSyoM ne isa saMsAra ko prasAra jAnakara moha bAla tor3a inake nikaTa digambarI dIkSA grahaNa kii| una sabakI saMkhyA sAta sau thI ye saba kunda kundAcArya ke ziSya kahalAye / bahuta-sI striyoM ne prAyikAnoM ke vanoM kI dIkSA lii| kitanoM ne aNukta grahaNa kiye| isa prakAra se jina dharmopadeza dvArA usa nagarI meM unhoMne uttama prakAra se dharma prabhAvanA pragaTa ko / nitya anazana yukta tapa karake dhAraNA karane lage jisase cAroM dizAoM meM prakhyAta ho gye|| pazcAta zrIkaMdakaMda svAmI apane ziSyoM ko sAtha lekara dharmopadeza aura jainadharma ke pracAra ke lie vihAra karane lage jisase ve cAroM dizAoM meM prakhyAta ho gye| unhoMne bahudhA bhAratavarSa ke bahuta se pradezoM meM vihAra karake dharmopadeza diyA aura bahutoM ko prAtmahita sAdhaka pavitra mArga para lagAyA aura durgati ke duHkhoM kA nAza karane ke liye pavitra jaina dharma kA pracAra saba pora kiyaa| isa prakAra dharma prabhAvanA karate huye kitane hI sthAnoM para paTTasthApanA kiye jisase una prAntoM meM satata dharmopadeza milane me prakhalitA nIti se hai / sA meM cAra saMgha haiM (1) mUlasaMgha, (2) sihasaMgha (3) naMdi saMgha aura (4) kASTA saMgha / inameM se kASTA saMgha kA to kuMdakuMdAcArya se pUrvavartI hone vAle RSabhasenAcArya ne sthApana kiyA thA aura zeSa thI kaMdakUnda prAcArya ne sthApita kiye| isa prakAra zrI kundakundAcArya aneka kSetroM meM vihAra karate huye ujjainI nagarI meM pAye / vahA~ una dinoM zvetAmbara mata kA bahuta pracAra thaa| jaba zrI kundakundAcArya jaise jinasiMha kezarI ne cautaraphA digambaro mata kA IkA bajAyA taba bahuta se logoM ke mana meM aisI bhrAMti utpanna huI ki digambara aura zvetAmbara mata eka haiM parantu zvetAmbara bIjarUpa hone se pUrva hai aura zvetAmbara mata ke bAda digambara mata kI utpatti huI hai| isa prakAra paraspara logoM meM asantoSajanaka carcA hone se usake nirNaya ke liye zrI kundakuMdAcArya ke nikaTa pAye aura satya dharma kI sthApanA tathA mithyAdharma ke khaNDana karane ke liye prArthanA kii| tadanantara ubhaya dharmAvalambI zrI nemanAtha bhagavAna ke nirvANa kSetra giranAra parvata para vAda-vivAda hone kA nizcaya kara digamvarI zrI kundakundAcArya ke netRtva meM aura zvetAmbarI jinacandrAcArya ke netRtva meM parvata para pahuMce aura pRthak-pRthaka sthAnoM meM nivAsa kara apane-apane dharma kA mahatva pragaTa karane lge| vAda-vivAda kA divasa nizcita hone para zAstrArtha prArambha huprA / zvetAm pariyoM kA kayana thA ki vastra binA kadAcit bhI jIva kI mukti nahIM hotI aura disambariyoM kA pakSa thA ki jova kI utpatti hI nagnAvasthA meM hotI hai aura maraNa samaya meM bhI jIva nagnAvasthA meM jagata kA parityAga karatA hai isIlie digambara avasthA hI jIva ko kAryakArI hone se mAnya rUpa hai / isa prakAra bahuta kAla paryanta bAda-vivAda rahA parantu paraspara eka-dUsare ke pakSa ko koI bhI svIkAra nahIM karatA thaa| digambara mata ke pradhAnAcArya zrI kundakundAcArya kI jaise aneka suvidhAyeM sahAI thI usI prakAra zvetAmbara saMgha ke adhiSThAtA jinacandra tathA mahicandra kI aneka kuvidhAyeM sahAI thii| vidyA ke prabhAva se paraspara eka-dUsare ke gahana praznoM kA tatkSaNa nivAraNa kara dene se ekadama hAra-jIta kA nirNaya honA asambhava-sA ho gayA taba donoM pakSa ke loga mana meM kheda khinna ho gye| tadanantara eka divasa zrI kundakundAcArya ne mana meM aisA dRr3ha nizcaya kiyA ki Aja maiM pratipakSI ko yathArtha nizcaya para lAye binA sabhA se bAhara nahIM jAUMgA' aisI pratijJA karake ve sabhA meM pAye / unake mAte hI zvetAmbarI logoM ne unakA upahAsa kiyaa| prAzaya yaha hai vi zvetAmbarI sAdhuoM ne eka choTA sA matsya kamaMDala meM rakhakara mukha banda karake zrI kunda kundAcArya se pUchA-'isa jalapAtra meM kyA hai ?' taba tatkAla uttara diyA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMpa 'isameM kamala puSpa haiM-aise kahakara sabako kamala puSpa dikhA diyA taba zvetAmbarI loga bahata najita huye aura kahane lage-'Aja kA yaha prasaMga yogya nahIM'aisA kahakara vAda prArambha humA taba zvetAmbAriyoM ne jainAmnAya se viruddha vIra, bhairava ka likA devI ityAdi kudevoM kA AhvAna kiyA aura kahA'zvetAmbarI mata prathama hai ki digambarI, isa viSaya kA koI prabala pramANa do-taba kundakundAcArya ne mUnamaMtra ke dvArA kudevoM kA Agamana banda kara diyA / taba zvetAmvara teja rahita stabdha ho gye| tadanantara kunda kundAcArya donoM saMghoM ko sAtha lekara giranAra parvata para gaye aura vahA~ zrI nemi nAtha jI ke nirvANa kSetra kA darzana kara videha kSetra sthita zAzvata tIrthakara zrI sImaMdhara svAmI kA kA smaraNa kiyA aura paMca parameSThi kA smaraNa kara ubhaya saMgha ke samakSa isa prakAra se ucca svara se prArthanA kI-ki "zvetAmbarI dharma ko sthApanA pahale huI yA digambarI kI / isake nirNaya ke lie koI pramANa yA pravala camatkAra ho" aisA kahate hI "digambarI dharma ko sthApanA prathama huI" aisI gambhIra nAda se thor3I dera taka AkAzavANI hoto rahI, taba zravaNa mAtra se hI zvetAmbarI saMgha madalina ho vahA~ se bhAga gayA / naba digambara saMgha ke loga zrI kundakundAcArya muni ko pratiSThA tathA Adara pUrvaka apane saMgha meM le gaye vahA~ bahuta se zvetAmbariyoM ne digambarI dharma svIkAra kiyA bahuta se logoM ne matAbhimAna ke garva se digambarI mata kA niSedha kiyA aura gujarAta deza meM jAkara zvetAmbara mata kI puSTi ko / astu isa prakAra vatAmbara mata kA mahatva khaNDana hone para digambarI logoM ne bahA~ eka jima maMdira ko sthApanA kara usakA pratiSThA zrI kundakundAcArya ke kamaloM se karAI / tadanantara sarva loka zrI kundakundAcArya ke sAyaka vahA~ kundakundAcArya ne eka paTTa ko sthApanA kI aura vahAM eka vidvAna ziSya yojanA kara svayaM tatva anucitana karate huye samaya vyatIta karane laga / sake saba ziSyoM meM umasyAmoM (jinhoMne sArtha mUtra nAmaka dazAdhyAyI graMtha racA hai) mukhya the| unhoMne apano prabala vidyA ke gava se apanI unnIsa va kA prAyu meM zrI kunda-kundAcArya se zAstrArtha kiyA parantu parAjita huye taba nirabhimAna ho zrI kunda-kundAcArya kA ziSyatva svokAra kiyA aura paccIsaveM varSa usane dIkSA le muni ho gaye / zrI kunda-kundAcArya ne anuprakSAoM kA citavana karate huye sanyAsa maraNa pUrvaka zarIra taja svarga loka prApta kiyaa| bIra saMvat 585 vikrama saMvat 101 aura IsvI san 63 meM svarga loka prApta kiyaa| inake paraloka gamana ke ananannara zrI umAsvAmI hI paTTAdhikArI huye| iti zrI kundakundAcArya caritra gujarAtI bhASAnuvAda samAptam / / isa prakAra jagatpUjya zrI sanmatinAtha mahAvIra svAmI ke nirvANAntara hone vAle kevalI, zruta kevalI, aMgapUrva ke jJAtA RSi, maharSi va jaina dharma kA bhUmaMDala para astitva rakhane meM kAraNa bhUta aise dharasena, kunda-kundAcArya va prakalaMka deva kA saMkSipta varNana kiyA / aba mAge isa duHkhama kAla meM hone vAle ikkIsa kalkI va ikkIsa upakralkiyoM kA varNana haiM isa vikarAla duHkhama kAla meM pratyeka hajAra varSa kI avadhi meM ikkIsa kalkI aura unake prathama hajAra varSa pahale aMtarAla ke samaya meM ikkIsa upakako evaM bayAlIsa dharmanAzaka rAjA utpanna hote haiN| caubIsaveM tIrthakara ke nirvANAMta se chaha sau pA~ca varSa pIche vikrama zaka (upanAma zAli vAhana) rAjA humA jisakA saMvatsara pravartamAna hai / pazcAt tIna sau tirANaveM varSa paura sAta mAsa dhyatIta hone para aneka rAjAmoM dvArA sevanIya jinadharma se bahirmukha unmArgacArI caturmukha nAmaka kalkI humA, jisakI pAyu sasara varSa pramANa thI / ahiMsAmaya saddharma se parAnmukha mithyAtviyoM meM ziromaNi hokara cAlIsa
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha parimita rAjya ko bhogate hue usane eka samaya apane sthAna maMDapa meM baiThe hue maMtrigaNoM se pUchA -bho maMtriyo ! kaho ki isa samaya sarva manuSya mere adhIna haiM arthAt vazIbhUta haiN| merI zrAjJA se rahita svataMtra to koI nahIM haiM nA ? 340 mantriyoM ne kahA - 'he nAtha ! isa samaya sarva manuSya prApakI zrAjJA kA pratipAlana karate haiM, eka jaina digambara muni hI aise haiM jo Apake zAsana-pAlana se vihIna haiM / ' taba kalkI ne kahA - 'vaha nagna digambara muni kaise haiM, kahA~ rahate haiM aura kyA karate haiM ? yaha sunakara maMtrIgaNa pradhAna ne kahA- 'mahArAja ! ve muni vana meM vAsa karate / dhana, dhAnya, vastra, AbhUSaNa Adi se rahita haiM / samasta saMsAra sampadA ko tRNavat tuccha samajhate haiN| yahA~ taka ki apane zarIra se bhI niSya haiN| bhojana ke samaya zravakI ke ghara zAstrokta nikSAvRtti ke anusAra nirantarAya prAzuka grAhAra grahaNa kara lete haiN| ve kisI ke zAsana meM nahIM rahate kevala jina zAsana ke hI pratipAlaka hote haiN|' yaha sunakara rAjA ne apane maMtriyoM se kahA- maiM unakI isa svataMtratA ko sahana karane meM asamartha hUM ataeva Aja hI se una nirgranthoM ke pANipAtra meM diyA huA prathama grAma zulka zrarthAt kara rUpa meM liyA jAyA kare 1 maMtriyoM sahita rAjA ke aisA niyama niyata karane para unake niyogI munirAjoM ke AhAra ke samaya aisA hI karane lge| taba munirAja bhojana meM antarAya jAnakara vana meM vApisa lauTa ge| taba sukumAroM ke svAmI camarendra ne isa kalkIkRta muniyoM ke bhojana samaya aMtarAya karanA Adi atyAcAra jAnakara usake sahana karane meM asamartha hokara kalko ( caturmukha rAjA ) ko mastaka rahita kara diyA grataH vaha apadhyAna se mara kara prathama naraka meM eka sAgara Ayu kA dhAraka nArako huaa| tadanantara kalkI kA putra prajitaMjaya surendra ke bhaya se apanI strI celakA kA sAtha lekara camarendra kI zaraNAgata ko prApta huA aura usakA nAnA prakAra se vinaya anunaya kiyaa| jinadharma kA atizaya mAhAtmya dekhakara apane hRdaya ko mithyAtva ke parityAgapUrvaka sampakavarUna ratna se vibhUSita kiyaa| isa prakAra prati hajAra varSa eka kalkI aura unake avAntara eka-eka upakalkI aise ikkIsa hajAra varSa parimita paMcamakAla meM bIsa kalkI aura ikkIsa upakalkiyoM ke ho cukane para paMcama kAla ke anta meM saddharma kA nAraka antima ( ikkIsavAM ) jalamaya nAmaka kalkI hogA / tatsamaya catuvidha saMgha meM se indrarAja nAmaka bhAcArya ke ziSya- 1. vIrAMgada muni, 2. sarva zrI AryikA 3. agnilA nAmaka zrAvaka aura 4 phAlgusenA zrAvikAina cAroM kA sadbhAva rhegaa| inakI sthiti sAketa nagarI hogI / ye muni Adi cAroM duHkhama kAla ke tIna varSa sAr3he ATha mahIne avazeSa rahane para kArtika kRSNa amAvasyA ke pUrvAnha samaya meM svAti nakSatra kA yoga hone para pUrvokta prakAra se muni ko pahalA grAsa grahaNa na karane dene para tIna dina kA sanyAsa dhAraNa kara pahale vorAMgada muni tatpazcAt agnilA zrAvaka sarva zrI nAyikA aura phAlgusenA nAmaka zrAvikA ye cAroM sAmyabhAva pUrvaka prANa visarjana kara samIcIna jinadharma ke prabhAva se saudharma svarga meM jaaeNge| vahA~ munirAja to eka sAgara zrAyu ke dhAraka aura avazeSa zrAyikA, zrAvake, zrAvikA sAvika alpa prAyu ke dhAraka hoNge| usI dina ke Adi, madhya anta kAla meM krama se dharmarAjA aura agni se bharata kSetra se prabhAva hogA / sarva manuSya dharma, deza, kula tathA rAjanIti maryAdA rahita ho jAeMge aura vastrAdi rahita kapivat nagna hue phala-phUla Adi se kSudhA zAnta kareMge kyoMki dharma ke AdhArabhUta muni zrAvaka ke prabhAva se dharma kA masUrakumArendra dvArA nRpati kA bAta hone ! 1:
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha 345 se rAjA kA praura kAladoSa ke pudgala dravya ke pratirakSA pariNamana hone se agni kA lopa ho jAegA isIlie agni dvArA bane padArthoM kA samaya hogA jisamA jIna phara hyAdi se kSudhA zAnta kareMge / isa kAla ke Adi meM manuSyoM kA zarIra sAr3he tIna vilasta aura paramAyu bosa barSa pramANa hogii| dinoM-dina bala, kAya, Ayu kA hrAsa hote rahane se duHkhama kAla ke anta meM kiMcit nyUna eka hAtha kA zarIra aura solaha varSa paramAyu raha jaaegii| isa kAla meM jo jIva utpanna hoMge ve naraka tathA tiryaca gati se hI pAeMge aura nirantara azubha karma hI kareMge aura phira ina prazubha kriyAoM ke paripAka se bhaviSya meM naraka yA tiryaMca gati ko hI prApta hoNge| kAlautara meM kama buSTi tathA anAvRSTi hone se bhUmi rakSa aura viSama ho jAegI jisase bhUmi sambandhI upaja maSTa hogI / taba kSudhA se pIr3ita hue manuSya matsya zrAdi jalacara jovoM kA prAhAra kara kSudhA pUrNa kareMge / isa prakAra mahA duHkhakara duHkhamA duHkhamA kAla ke vyatIta hone para anta meM parvata, vRkSa, pRthvI Adi ko cUrNa karatI huI saMvartaka nAmaka pavana apane tIvra vega se svataMtra apekSA dizAtroM ke antapayanta paribhramaNa karegI jisake prabhAva se sarvaprANo mucchita hokara maraNa ko prApta hoNge| usa samaya gaMgA, sindhu nadI kI bedI, kSudra vila aura vijayA parvata kI guphAoM meM unaka nikaTavartI manuSya Adi pavana ke bhaya se svataH praveza kreNge| tatpazcAt una praviSTa hue manuSya yugala prabhRti puSkala (bahuta se jIvoM ko dayAvAn vidyAdhara athavA deva nivighna bAdhArahita sthAna meM pahuMcA deMge jisase ve apanI jovanalIlA ko sukha se vyotata kara sakeM / prathAnantara yahA~ para (1) pavana, (2) atyanta zota. (3) kSArarasa, (4) viSa, (5) kaThora agni, (6) raja, (7) dhUma (dhuprAM) isa prakAra sAta rUpa pariNamana pudgaloM kI varSA nAta-sAta dina arthAt samasta (46) dina paryanta hogI jisase avazeSa rahe jIva bhI naSTa ho jAeMge / vipa, agni kI varSA se eka yojana paryanta nIce ko pRthvI cUrNa ho jaaegii| tatpazcAt nIce se aura citrA nAmaka samabhUmi pragaTa hogii| isa prakAra dasa koDAkor3I sAgara ko avadhi vAle avapiNI kAla ke vyatIta hone ke pazcAt usapiNI ke prati duHkhamA nAmaka kAla kA prArambha hotA hai / usako prAdi meM prajA kI vRddhi ke lie jala dugdha, dhRta, amRta, rasa Adi zAMtidAyaka padArthoM kI sAta-sAta dina taka pUrvokta prakAra se varSA hotI hai jisase agni prAdi janita pAtapa va rukSatA ko tajakara pRthvI sacikkaNatA dhAraNa karatI hai| taba bela, latA, gulma, tRNa Adi utpanna hote haiM / dhAnya prAdi ko utpatti bhI hone lagatI hai| taba gaMgA, sindhu nadiyoM ke tIra bila prAdi meM tathA vijayA kI guphAoM meM jo jIva pahale cale gae the ve aba vahA~ se nikalakara pRthvI ke zItala sugaMdha rUpa dUta ke dvArA bulAe hue bharasa kSetra meM prAkara nivAsa karate haiM aura phira krama se jIvoM ke Ayu, kAla, bala, vIrya prAdi kI aura prajA ko vRddhi hone lagatI hai| duHkhamA kAla ke prArambha hote hue manuSyoM ko prAyu bIsa varSa aura sAr3he tIna vilasta U~cA zarIra hogA / ikkIsa hajAra varSa parimita chaThe kAla (utsarpiNI ke prathama kAla) ke vyatIta hone ke anantara pA~caveM kAla ke bIsa hajAra varSa vyatIta hokara eka hajAra varSa myatIta hokara eka hajAra varSa zeSa raha jAne para prakarSa buddhi, bala, vIrya ke dhAraka manukrama se (1) kanaka, (2) kanaka prabha, (3) kanakarAja (4) kanakadhvaja (5) kanakapuMgava (ina pAMca kA varNa suvarNasama hogA) (6) nalina (7) nalinaprabha, (8) nalina rAja, (9) nalinadhvaja, (10) nalina pugava, (11) padma, (12) padya prabha, (13) padma rAja; (14) padmadhvaja, (15) pama puMgava aura (16) mahApadma aise nAmadhAraka solaha kulakara mahAna dharmAtmA, nIti nipuNa, prajAhitaSI kSatriya Adi kuloM ke prAcAra ke prarUpaka tathA agni ke dvArA anna
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha prAdi pakAne ke vidhAna ke vidhatA hoNge| inake samaya meM paraspara maMtrI, lajjA, satya, dayA, samaya prAdi uttama guNoM ko pravRtti aura sarva dhAnya, phala, puSpa aAdi aura manuSya ko saMtati ko vRddhi hogI / inameM se prathama kulakara kA zarIra kucha kama cAra vilasta pramANa aura antima kulakara kA sAta hAtha parimita hogA 1 isa prakAra paMcama (utsapiNo ke dUsare ) kAla ke samApta hone aura bayAlIsa hajAra tIna varSa eka koTA koTI varSa parimita cauthe kAla ke prArambha hone para jisa prakAra avasarpiNI kAla ke caturtha kAla meM zrI RSabha Adi tIrthaMkaroM ne avatarita hokara bharata kSetra meM apane tIrtha kI pravRtti kI usI prakAra catuvizati tIrthakara Avirbhata hokara punaH bharata kSetra meM apane tIthaM kI pravRtti kreNge| unake nAma isa prakAra hoMge--- (1) prAdi meM zreNika kA jauba mahApana (2) supArzva kA jIva suradeya, (3) tIsare udakasaMjJaka kA jIva supArzva, (4) prauSThilAgya kA jIva svayaM prabha, (5) kaTazu kA jIva sarvAtmabhUta, (6) kSatriya kA jIva deva putra, (7) zreSThasazaka kA jIva kulaputra, (8) zaMkha kA jIva udaMka, (9) nandana kA jIva prauSThila, (10) sunaMdavAka kA jotra jayakIti, (11) zazAMka kA jova munisuvrata, (12) sevaka kA jIva arasaMjJaka, (13) premaka kA jIva niHpAe. (14) saMjJaka kA jIva niSkaSAya, (15) rocana kA jIva vipula, (16) vAsudevAkhya (kRSNa) kA jIva nirmala, (17) baladeva kA jIva citragupta, (18) bhagali kA jIva samAdhi gupta, (16) vigali kA svayaMbhUra, (20) dvIpAyana kA jIva pranivartaka, (21) kanaka saMjJaka kA jIva vijaya, (22) nAradamAda kA jIva vimala, (23) cArupAda kA jIva devapAla aura (24) sAtyakitanaya kA jIva anantavIrya nAmaka caubIsavAM tIrthakara hoMge / prathama tIrthakara kA zarIra pA~ca sau dhanuSa unnata mora eka koTi pUrva ko prAyu hogii| unakA bhI avasarpiNI kAla ke tIrtha karoM ke samAna catunikAya deva, indra prAdi garbha, janma, tapa jJAna aura nirvANotsava kreNge| isI prakAra samavazaraNa prAdi ko racanA kI jAegI / itanA vizeSa jarUra hogA ki avasapiNI kAla ke tIrthakaroM kA to samavazaraNa pramANa prathama tIrthakara ke samavazaraNa se caubIsaveM tIrthakara taka ghaTatA calA jAtA hai parantu utsapiNo meM isake pratikUla hotA hai arthAt prathama tIrthakara ke pramANa se caubIsaveM tIrthakara ke samavazaraNa taka bar3hatA calA jaaegaa| bhaviSya meM tIrthaMkaroM ke samayavartI jo bAraha cakravartI hoMge unake nAma isa prakAra haiM (1) bharata, (2) dIrghadaMta, (3) muktidaMta, (4) gUr3hadaMta, (5) zrISeNa, (6) zrIbhUti, (7) zrIkAMta, (8) padya, (6) mahApadma, (10) citra vAhana, (11) vimala vAhana, (12) ariSThasena-ye bAraha cakravartI pahale cakravatiyoM ke samAna nanidhi, caudaha ratna, caurAsI lAkha hAthI, caurAsI lAkha ratha, maThAraha karor3a ghor3e, caurAsI karor3a zUravIra, chayAmaveM hajAra rAniyAM, sadA sevA meM tatpara rahane vAle battIsa hajAra bar3e-bar3e rAjA aura saMsAra zreSTha saMpattiyukta deva va vidyAdharoM dvArA sevya hoNge| prAgAmI kAla meM nArAyaNa ke jyeSTha bhrAtA jo nava balabhadra hote haiM unake nAma isa prakAra hoMge (1) candra, (2) mahAcandra, (3) candradhara, (4) haricandra, (5) siMhacandra, (6) varacandra, (7) pUrNacandra, (8) zubhacandra, (6) zrIcandra-ye nava balabhadra kezavoM dvArA pUjita hoge| bhaviSya meM (1) naMdi, (2) naMdimitra, (3) naMdiSeNa, (4) naMdibhUti, (5) acala, (6) mahAbala, (7) atibala, (8) tripuSTa aura (dvipRSTa-ye nava nArAyaNa hoMge jo pUrvaja kezavoM ke samAna trikhaMDeza hoMge aura mAgAmI kAla meM inake pratizatru jo pratinArAyaNa hoMge unake nAma hoMge
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prama 343 (1) zrIkaMTha, (2) harikaMTha, (3) nIlakaMTha, (4) azvakaMTha, (5) sukaMDa (6) zikhi kaMTha, (7) azvagrova, (8) RyagrIva pora (B) mayUragrIva / inakA maraNa niyama ke anusAra nArAyaNa dvArA hI hogaa| bhaviSya meM jo gyAraha rudra hoMge unake nAma isa prakAra hoMge-(1) pramada, (2) sammada, (3) haraSa, (4) prakAma, (5) kAmada, (6) bhava, (7) hari, (8) manobhava, (6) bhAra (10) kAma paura (11) praMgaja / isa prakAra utsarpiNI kAla ke tIrthakara, cakravartI, nArAyaNa pratinArAyaNa aura balabhadra Adi pradhAna puruSoM ke nAmoM kA varNana kiyaa| ye saba anAgata cauthe kAla meM utpanna hoNge| pazcAt tRtIya kAla kA prArambha hogA / taba punaH krama se tIsare, dUsare, prathama kAla meM jaghanya madhyama aura uttama bhoga bhUmi kI racanA hogii| una tInoM bhogabhUmiyoM meM kramaza: eka palya, do palya tathA tIna palya paryanta prAyu ke dhAraka hote haiM tathA kAMtiyukta eka koza, do koza aura tIna koza UMce aura kramazaH suvarNasama indusama, tathA harita varNa ke dhAraka hote haiN| una bhogabhUmiyoM meM bhojanAMga, vastrAMga, mAlyAMga, jyotirAMga, bhUpaNAMga aura pAnA~ga Adi daza prakAra ke kalpavRkSoM se prApta hue manobhilaSita aneka prakAra ke uttama uttama bhogoM ko bhogakara tadanantara zeSa bace puNya se svarga meM jAkara sukha bhogate haiN| isa prakAra utsapiNI kAla ke samApta hone para puna: pravasarpiNI kAla prArambha hogaa| aise hI pranAdi kAla se utsapiNI ke pIche apasapiNI kAla kA dhArA pravAha rUpa se cakra calA A rahA hai aura aise hI anAdi kAla taka calA jaaegaa| iti madhya loka varNanam / pratha sarva loka varNanam : - urdhva loka ke sAmAnyataH do bheda haiM-eka kalpa aura dUsarA kalpAtIta / ina donoM meM vaimAnika deva rahate haiN| aba prathama devoM kI vaimAnika saMjJA jAnane ke lie inake prakAroM kA varNana karate haiM devoM ke mukhya bheda cAra hai--bhavanavAsI, vyaMsara, jyotiSa aura vaimAnika / ina vaimAnika paryanta cAra prakAra devoM ke krama se dasa, pATha, pAMca aura bAraha bheda haiM arthAt dasa prakAra ke bhavanavAsI, pATha prakAra ke vyantara, pA~ca prakAra ke jyotiSa aura bAraha prakAra ke vaimAnika deva hote haiN| jinameM rahane se vizeSa puNyavAna mAne jAeM unheM vimAna aura unameM rahane vAloM ko vaimAnika kahate haiN| ve sthAna bheda se do prakAra ke haiM-eka karUpopapanna, dUsare kalpAtIta / saudharma mAdi solaha svargoM ke vimAnoM meM indra Adi kI kalpanA hotI hai isa, kAraNa unako kalpa saMjJA hai aura usameM nivAsa karane vAloM ko kalpopapanna vA kalpavAsI kahate haiN| inhIM ke bAraha bheda haiM. kanyAtItoM ke nhiiN| jina vimAnoM meM indra Adi kI kalpanA nahIM hai, aise aveka Adi ko kalpAtIta kahate haiM aura usameM nivAsa karane vAloM kI ahamindra saMjJA hai| pUrvokta bhavanavAsI prAdi cAra prakAra ke devoM meM (1) indra (2 / pratyendra (3) loka pAla, (4) bAyastriMza, (2) sAmAnika. (6) aMgarakSaka (71 pAriSada, (8)mAnIka, (6) prakoNaka, (10)abhiyogya 4(11) kilviSaka aise gyAraha bheda hote haiN| aba yahAM para prasaMgavaza indra prAdi daza prakAra ke devoM kA udAharaNa sahita lakSaNa likhate haiM anya devoM meM na pAe jA sakane vAle aNimA, mahimA Adi guNoM se jo parama aizvarya ko prApta hoM use indra kahate haiM / jo zAsana aizvarya rahita indra ke samAna aizvayaM dhAraNa karane vAle hoM unheM pratyendra kahate haiM / 2 /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra prema koTapAla ke samAna o svarga loka kI rakSA karane vAle hoM unheM lokapAla kahate haiM / 3 / indroM ke mantrI purohita ke samAna jo zikSA dene vAle hoM unheM prAyastriza kahate haiM / 4 / jinake prAjJA aura ezvarya rahita sthAna, Ayu, parivAra, bhoga prAdi indra ke samAna hoM unheM sAmAnika jAti ke deva kahate haiN| indra inako mAtA pitA va upAdhyAya ke samAna ginatA hai aura anya deva inakA indra ke samAna prAdara satkAra karate hai| jo indra kI sabhA meM aMgarakSaka ke samAna hAthoM meM zastra lie hue indra ke pAsa khar3e rahate hai unheM aga rakSaka kahate haiM / 6 / indra kI sabhA meM jo pradhAna hoM unheM pAriSada kahate haiM / 7 / jo gaja azva Adi sAta prakAra kI senA ke rUpoM ko dhAraNa karane vAle deva hote haiM unheM pAnIka jAti ke deva kahate haiN|| prajA ke samAna vimAnoM meM rahane vAle jo sAdhAraNa deva hote haiM unheM prakIrNaka de| kahate haiM / jo sevakoM ke samAna indra Adi kI sevA karma karate haiM unheM abhiyogya jAti ke deva kahate haiM / 10 / jo cAMDAloM ke samAna nagara ke vAhara rahane vAle indra prAdi devoM ke sammAna prAdi ke anadhikArI deva hote haiM unheM kilviSika jAti ke deva kahate haiM / 11 / / ___ isa prakAra ke pratyeka nikAya ke devoM meM uparokta indra, sAmAnika prAdi gyAraha bheda hote haiM parantu vyantara aura jyotiSa jAti ke devoM meM prAya striza aura loka pAla jAti ke deva nahIM hote / bhAvArtha :-vyaMtara aura jyotiSi jAti ke devoM meM prATha-pATha bheda hI hote haiM : aba devoM ke prakAroM ke kahe hue prathama bhavanavAsI deva ke dasa bhedoM ko kahate haiM bhavanavAsI devoM ke (1) asura kumAra, (2) nAga kumAra, (3) suparNa kumAra, (4) dvIpakumAra, (5) udadhi kumAra, (6) vidyata kumAra, (7) stanita kumAra, (8) dikkumAra, (6) agni kumAra, aura (10) vAta kumAra aise dasa bheda haiN| inameM eka-eka kula meM do-do indra haiN| asura kula meM camara bhora vairocana, nAga kumAra kula meM bhUtAnanda' aura dharaNAnanda, suparNa kumAra kula meM veNu aura veNudhArI, dvIpa kumAra kula meM pUrNa aura vaziSTa, udadhi kumAra kula meM jalaprabha aura jalakAMta vidhuta kumAra kula meM ghoSa aura mahAghoSa, stanita kumAra kula meM hariSeNa aura harivAhana, dikkumAra kula meM amita gati aura amita vAhana, agni kumAra kula meM agnizikhI aura agnivAhana vAta kumAra kala meM valaMbha aura prabhaMjana-isa prakAra bhavanavAsiyoM ke pratyeka kala meM do-do indra aura pratyeka indra ke eka-eka pratyendra hotA hai| bIsa indra aura itane hI pratyendra aise bhavanavAsiyoM ke samasta cAlIsa indra haiN| prasura kumAra se lekara bAta kumAra paryanta dasa prakAra ke bhavanavAsI devoM ke muka ToM meM krama se (1) cUDAmaNi ratna (2) sarpa, (3) garur3a, (4) gaja, (5) matsya, 16) svastika (sAMthiyA), (7) baja (8) siMha, (6) kalaza aura (10) azva-ye dasa cinha hote haiM athavA inake atirikta pRthaka-pRthaka prakAra ke caitya vakSa aura dhvajA meM bhI inake cinha hote haiN| ina dazavidha bhavanavAsI devoM ke anukrama se (1) azvattha vRkSa, (2) saptaparNa vRkSa, (:) zAlmalI vRkSa, (4) jaMbU vRkSa, (5 / caitasa vRkSa, (6) kadamba vRkSa, (7) priyaMga vRkSa, (8) zirasa vRkSa, (6) palAza vRkSa tathA (10) rAjadrama parthAta kiramAlA vRkSa pe dasa caitya vRkSa hote haiM / ina pratyeka prakAra ke vRkSoM ke nIce mulabhAga meM eka eka dizA meM bhavanavAsI
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prama devoM ke dvArA paripUjya paryakAsana jina caitya (pratimA) virAjamAna haiM isI kAraNa inako caityavRkSa kahate haiN| ina pratyeka pratimAoM ke anubhAga meM eka-eka mAnastambha sthita hai aura una mAnastambhoM ke Upara pratyeka dizA meM sAta-sAta jina bimba virAjamAna haiN| ___ aba Age bhavanavAsau indroM ke bhavanoM kI saMkhyA kahate haiM-pahale eka-eka ka la meM jo do-do indra kahe the una meM jinakA nAma prathama hai ve dakSiNendra aura jinakA nAma pIche hai ve uttarendra jAnane caahie| dakSiNa dizasya bhavanoM meM rahane vAle indroM ko dakSiNendra aura uttara dizastha bhavanoM meM rahane vAloM indroM ko uttarendra kahate haiN| vahAM asura kumAra kula ke dakSiNendra ke cautIsa lAkha aura uttarendra ke tIsa lAkha bhavana haiN| nAgakumAra kula ke dakSiNa ke cavAlIsa lAkha aura uttarendra ke cAlIsa lAkha bhavana hai| suparNakumAra kula ke dakSiNa ke ar3atAlIsa lAkha aura uttarendra ke cautIsa lAkha bhavana haiN| dIpa kumAra udadhi kumAra, vidyuta kumAra, stanita kumAra, dikkumAra aura agni kumAra ina chaha kuloM ke pratyeka dakSiNendra ke cAlIsa-cAlIsa lAkha aura uttarendra ke chattIsa-chattIsa lAkha bhavana aura haiM bAta kumAra kula ke dakSiNendra ke pAMca lAkha aura uttarendra ke chayAlIsa lAkha bhavana haiN| isa prakAra dasoM kula ke indroM ke samasta bhavana sAta karor3a bahattara lAkha haiN| ina sarva bhavanoM meM eka eka caityAlaya hai isa kAraNa itane hI caityAlaya hue| una caityAlayastha jinavimdoM ko trikaraNazuddhipUrvaka merA namaskAra ho / ve bhavana nAnA prakAra ke uttamausama puSpoM kI gandha se sugandhita ratnamaya bhUmi va bhittikA saMyukta sadaiva prakAzamAna bhUmigRha tihakhAnA) kI upamA ko dhAraNa karane vAle jaghanya saMkhyAta koTi yojana aura utkRSTa prasaMkhyAta koTi yojana parimita vistAra AyAma vAle prati caukora haiN| tIna sau yojana bAhulya prati UMcAI vAle una pratyeka bhavanoM ke madhya meM sau-sau yojana U~cA eka parvata hotA hai isI para bhagavAna kA caityAlaya hotA hai| Age ina bhavanoM ke sthAna ko kahate haiM ki ye kahA~ para sthita haiM.-ratnaprabhA pRthvI eka lAkha assI hajAra yojana moTI hai| usake tIna vibhAga hai-svarabhAga, paMkabhAga aura abahulabhAga / inameM se solaha hajAra yojana moTA patalA kharabhAga hai| usameM citrA, baccA, vaiDUrya Adi eka eka hajAra yojana kI moTI solaha pRthviyA~ haiM / inameM se eka. eka hajAra yojana moTI eka nIce kI aura eka Upara kI aisI do pRviyoM ko chor3akara eka eka rAjU lambI ghor3I zeSa caudaha bhUmiyoM meM citrA pRthvI se eka eka hajAra yojana nIce jAkara (1) kinnara, (2) kiMpuruSa, (3) mahoraga, (4) gandharva, (5) yakSa, (6) bhUta aura (7) pizAca-ina sAta prakAra ke vyantara devoM ke sAtha aura do hajAra yojana nIce jAkara (nAga kumAra), (2) vidhuta kumAra, (3) suparNa kumAra, (4) agni kumAra (5) vAta kumAra, (6) stanita kumAra, (7) udadhi kumAra, (8) dopa kumAra maura (8) dikkumAra ina nana prakAra ke bhavanavAsI devoM ke nivAsa sthAna haiN| ___ kharabhAga ke nIce paurAsI hajAra yojana moTA paMka bhAga hai| unameM asuroM kumAra paura rAsakSoM aura kabhAga kemIce prassI yojana moTe pravala bhAga meM prathama naraka hai| usameM nArakiyoM ke bila arthAt nivAsasthAna hai| aba bhavanavAso indroM ke sAmAnika prAdi devoM kI saMkhyA kahate haiM--pUrva prAdi dizAmoM ke soma, yama, varuNa aura kubera nAmaka cAra lokapAla' tathA taitIsa prAyastrizada deva ye saba to indroM ke samAna hI hote haiM aura sAmAnika mAdi meM vizeSatA hotI hai / camarendra ke sAmAnika deva cauMsaTha hajAra, tanurakSaka do lAkha chappana hajAra, antaH pAriSad aThAIsa hajAra, madhya pAriSada tIsa hajAra paura bAhya
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamokAra pAriSada battIsa hajAra hote haiN| bhUtAnanda ke sAmAnika chappana hajAra, tanurakSaka do lAkha chappana hajAra, antaH pAriSad chaha hajAra, madhya pAriSad pATha hajAra aura bAhya pAriSad dasa hajAra hote haiN| avazeSa dharaNAnanda pramukha prabhaMjana paryanta satraha indroM ke pratyeka sAmAnika pacAsa-pacAsa hajAra, tanurakSaka do lAkha antaH pAriSad cAra hajAra, madhya pAriSada chaha hajAra aura bAhya pAripad pATha hajAra hote haiM / bIsoM indroM kI antaH pAriSad samitA, madhyama pAriSad candrA aura bAhma pariSad yatu-aisI saMzAtroM se yukta haiN| aba prAmIka ke bheda aura pAnIka kI saMkhyA kahate haiM bhaiMse, ghor3e, ratha, hAthI, payAde, gandharva aura nartakI--ye sAta prakAra prAnIka arthAta senA hai| eka-eka pAnIka meM sAta-sAta kakSa arthAt phauja haiM tathA prayama mAnoka ke prathama kAkSa kA pramANa apaneapane sAmAnika devoM ko saMkhyA ke samAna hai phira mAge-prAmeM ke kakSoM meM usase viguNA-dviguNA pramANa jAnanA cAhie / jaise camarendra ke cauMsaTha hajAra bhaise prathama kakSa meM haiM aura sAta kakSa haiM to prathama kakSa ke bhaisoM kI saMkhyA ko dvigUNa-dvigUNa karane para dUsare kakSa meM eka lAkha aThAIsa hajAra, tIsare meM do lAkha chappana hajAra, cauthe meM pAMca lAkha bAraha hajAra, pAMca meM dasa lAkha caubIsa hajAra, chaThe meM bIsa lAkha ar3atAlIsa hajAra aura sAta meM cAlIsa lAkha chayANa hajAra hae / sAtoM kakSoM kA jor3a lagAne para saba ikyAsI lAkha, aThAIsa hajAra hue isI prakAra itane-itane ghoTaka Adi jAnane cAhie | sAtoM prakAra ke samasta pAnIka deva pA~ca karor3a, ar3asaTha lAkha, chayANaba hajAra camarendra ke haiN| isI prakAra vairocana prAdi ke bhI yathAsambhava pramANa jAna lenA cAhie / asurakumAroM ke to bhaisA mAdi sAta prakAra pAnIka haiM parantu avazeSa natra kulendroM ke prathama AnIka meM se ko jagaha krama se (1) nAva, (2) garur3a, "(3) hAthI, (4) mAMchalA, (5) UMTa, (6) sUra, (7) sigha, (8) pAlakI aura {6) ghor3e jAnane cAhie / avazeSa chaha pAnIka prasurakumAroM vat hotI hai / bhavanavAsI deva prasaMkhyAta haiN| isa kAraNa zeSa bheda jo prakIrNaka Adi haiM ve asaMkhyAta jAnane caahie| aba prAge prasurakumAroM kI devAMganAoM kA pramANa kahate haiM - prasurakumAroM ke indroM ke chappana hajAra devAMganAe haiM unameM solaha hajAra vallabhA, pAMca mahAdevI aura pAMca kama cAlIsa hajAra parivAra devI haiM / nAgakumAra ke indroM ke pacAsa hajAra devAMnAeM hai unameM dasa hajAra vallabhA, pA~ca mahAdevI aura pAMca kama cAlIsa hajAra parivAra devI haiM / suparNa kumAroM ke indroM ke cavAlIsa hajAra devAMganAe~ haiM unameM cAra hajAra vallabhA, pAMca mahAdevI aura pAMca kama cAlIsa hajAra parivAra devI hai avazeSa jo dvIpakakumAra prAdi sAta prakAra ke bhavanavAsI deva haiM unake battIsabattIsa hajAra devAMganAeM haiM unameM do-do hajAra vallabhA, pAMca-pAMca mahAdevI aura pAMca kama tIsa-sIsa hajAra parivAra devI haiM / asurakumAra, nAgakumAra, suparNakumAra - inakI eka-eka mahAdevI (paTarAnI) vikriyA kareM to mUla zarIra sahita pATha hajAra devAMganA rUpa ho jAtI haiM zeSa bace hue dvIpakumAra mAdi sAta prakAra ke jo deva haiM yadi unakI eka jyeSTha devI vikriyA kareM to mUla zarIra sahita chaha hajAra devAMganA rUpa ho jAtI haiN| pratyendra, lokapAla, trAstrizata aura sAmAnika ina cAra ke indra ke samAna hI devAMganA hotI haiM isa kAraNa inakI devAMganAmoM kA pRSaka pramANa na kahakara pAriSadoM kI devaganAmoM kA pramANa kahate haiM camarendra ke antaH pAriSadoM ke ar3hAI sau, madhya pAriSadoM ke do sau paura bAhya pAriSadoM ke
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ s+kaa dukh Der3ha sau devAMganAeM haiN| vairocanendra ke antaH pAriSadoM ke tIna sau, madhyama pAriSadoM ke ar3hAI sau aura bAhara pAriSadoM ke do sau devAMganA haiM / nAgakumAra kulendroM ke antaH pAriSadoM ke do sau, madhyama pAripadoM ke eka sau pATha aura bAhya pAriSadoM ke eka sau cAlIsa devAMganAeM hai / garur3a kamAra kulendroM ke antaH pAriSadoM ke eka sau ATha, madhyama pAriSadoM ke eka sau cAlIsa saura vAhya pAripadoM ke eka sau bIsa devAMganAe~ haiN| avazeSa kulendroM ke anta: pAriSadoM ke eka sau cAlIsa, madhya pAripadoM ke eka sau bIma aura bAhya pAriSAdoM ke saudevAMganA hai| senA ke mahattara arthAta pradhAna devoM aura aMgarakSaka devoM ke sau-sau devAMganAe~ haiN| pAnIka jAti ke devoM ke pacAsa-pacAsa devAMganAeM aura avazeSa nikRSTa jAti ke devoM ke battIsa-battIsa devAMganAe~ hai| devoM ke nyUna se nyUna battIsa devAMganAeM hotI haiM battIsa se kama nahIM hotI haiN| aba Age bhavanavAsI devoM kI utkRSTa va jaghanya prAyu kahate haiM asurakumAroM kI eka sAga, nAgapunaroM ko balla munagAnoM ko ar3hAI patya, dvIpakumAroM kI do palya aura avazeSa chaha prakAra ke bhavanavAsI devoM kI Der3a palya utkRSTa prAyu hai / ina sabakI jaghanya Ayu dasa hajAra varSa hotI hai / itanA vizeSa hai ki dakSiNendra kI apekSA uttarendra kI prAyu kicit adhika hotI hai| yathA-asurakumAroM meM camarendra kI prAyu eka sAgara hai to vairocana indra kI kiMcit adhika eka sAgara Ayu hotI hai isI prakAra saba indroM kI jAnanA caahie| pratyendra, lokapAla, bAyastriMzat aura sAmAnika ina cAroM kI utkRSTa va jaghanya prAyu indra ke samAna hI hotI hai| prAyu, parivAra, Rddhi, vikriyA prAdi meM pratyendra, lokapAla, prAyastriMzat aura sAmAnika ye cAroM indra ke samAna hI hote haiM isa kAraNa chatra Adi se yukta hote haiN| Age camara Adi indroM kI devAMganAoM kI mAyu kahate haiM--camarendra ko devAMganAmoM ko prAyu par3hAI palpa, vairocanendra kI devAMganAoM kI Ayu tIna palya, nAgendra kI devAMganAnoM kI Ayu palya kA aSTamAMza, garur3endra kI devAMganAnoM kI Ayu tIna koTi pUrva varSa pramANa aura avazeSa iMdroM kI devAMganAmoM kI prAyu tIna koTi varSa pramANa hai / camarendra ke aMgarakSaka, senA pradhAnoM kI Ayu eka palya, pAnIka sahita vAhanoM kI prAyu praddhaM palya hai / camarendra ke aMgarakSaka Adi ko prAyu kI apekSA vairocaneMdra ke aMgarakSakoM mAdi kI mAyu kiMcit adhika jAnanI caahie| nAgakumArendroM ke aMgarakSaka senApradhAnoM ko prAyu eka koTi pUrva varSa aura pAnIka sahita bAhanoM kI eka lAkha varSa hai / avazeSa sAta kulendroM ke aMgarakSaka senA mahattaroM kI prAyu eka lAkha varSa hai aura pAnIka sahita vAhanoM kI pacAsa hajAra varSa hai| camarendra ke mantaH pAriSadoM kI prAyu ar3hAI palya, madhya pAriSadoM kI do palpa aura bAhya pAriSadoM kI Der3ha palya hai| vairocanendra ke prataH pAriSadoM kI prAyu tIna pasya, madhya pAriSadoM ko r3hAI palya aura bAhma pAriSadoM kI do palma hai| nAgaku mAreMdra ke aMtaH pAripadoM kI Ayu palya kA aSTamAMza, madhya pAriSadoM kI palya kA SoDazAMza aura bAhya pAriSadoM kI palya kA battIsavAM bhAga hotI hai / garur3a kumArendroM kI prAyu tIna kohi pUrvavarSa, madhya pAriSadoM kI bhAyu do kor3i pUrva varSa aura bAhya pAriSadoM kI eka kor3i pUrva varSa hai| pravazeSa kulendroM ke abhyaMtara pAriSadoM kI prAyu tIna koTi varSa, madhyama pAriSadoM nI mAyu do koTi varSa bAhya pAriSadoM ko prAyu eka koTi varSa jAnanI cAhie / aba prAge asurakumAra prAdi ke ucchavAs pora AhAra kA krama kahate haiM asurakumAroM ke eka pakSa vyatIta hone para ucchavAs praura eka hajAra varSa bItane para prAhAra hotA hai / nAgakumAra aura suparNakumAra aura dvIpakumAroM ke sAr3he bAraha muhUrta ke sAr3he bArahaveM bhAga ke
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 NamokAra anya pazcAt ucchavAsa aura dina ke sAr3he bArahaveM bhAga ke pazcAt mAhAra hotA hai| udadhi kumAra aura stanita ka mAroM ke bAraha muhUrta ke bArahaveM bhAga bItane para ucchavArA aura dina ke bArahaveM bhAga bItane para AhAra hotA hai| dikkumAra, agnikumAra aura vAtakumAroM ke sAr3he sAtaveM bhAga para ucchavAsa aura dina ke sAtaveM bhAga ke pazcAt pAhAra hotA hai / prAge inake zarIra kI U~cAI kahate haiM asurakumAroM ke zarIra kI U~cAI paccIsa dhanuSa, avazeSa nAgakumAra pramukha vAtakumAra paryanta nava prakAra ke bhavanavAsiyoM kI U~cAI nasa dhanuSa hotI haiM / sAtara devoM ko bhI dama dhanuSa tathA jyotiSI devoM kI sAta dhanuSa hotI hai| iti bhavanavAsI deva varNanam / atha vyantara deva varNana prArambhaH :--- dhyantara deva (1) kinnara, (2) kiM puruSa, (3) mahoraga, (4) gaMdharya, (5) yakSa, (6) rAkSasa, (7) bhUta aura (8) pizAca-aise pATha prakAra ke haiN| aba ina pAThoM prakAra ke dhyantara devoM kA krama se zarIra kA varNa kahate haiM-- kinnaroM ke zarIra kA varNa priyaMguphala ke sadRza, kiMpuruSoM kA dhavala, mahoragoM kA zyAma, gaMdhavoM kA subaNa sama, yakSa, rAkSasa tathA bhUta ina tInoM kA zyAma varNa aura pizAcoM kA prati kRSNa varNa hai / ye saba deva aGagajA ityAdi lepa aura AbhUSaNoM se yukta hote haiN| ina kinnara prAdi pATha prakAra ke vyaMtara devoM ke kramazaH azoka, caMpA, nAgakezara babalI, bar3a, kaThataru, kutalI aura kadamba nAma ke vRkSa hote haiN| ina pratyeka caitya vRkSoM ke mUla bhAga meM pratyeka dhAraka pATha dizA meM cAra-cAra palyaMkAsana jina pratimA virAjamAna haiM aura ve pratibhAcAra toraNo se saMyukta haiM isI kAraNa ina vRkSoM ko caitya vRkSa kahate haiM / una pratyeka pratimAoM ke agrabhAga meM pITha ke Upara mAna stambha sthita haiN| una mAnastambhoM ke tIna-tIna koTa haiM / ye saba mAnastambha motiyoM kI mAlA kSudra ghaTikA Adi se suzobhita haiN| Age ina vyaMtara devoM ke kula pratibheda kahate haiM :-kinnara, kiMpuruSa mahoraga aura gandharva-ina cAra kuloM meM dasa-dasa bheda avAMsara haiN| yakSoM meM bAraha, rAkSasoM meM sAta aura pizAcoM meM caudaha bheda avAMtara hai| jisa prakAra yahA~ para manuSyoM meM kSatriya, vaizya prAdi kulabheda hokara phira kSatriya kula meM ikSvAkuvaMza, somavaMza grAdi prabheda hote haiM usI prakAra vyantaroM meM jAnane cAhie / vyantaroM ke pratyeka kula meM do-do indra haiM / aba Age vyantaroM ke prassI bhedoM ke nAma va indroM ke nAma kahate haiM kinnara jAti ke vyantaroM ke (1) kiMpuruSa, (2) kinnara, (3) hRdayaMgama, (4) rUpapAlI, (5) kinnara-kinnara, (6) bhanidita, (7) manorama, (8) kinnarottama (6) ratipriya aura (10) jyeSTha aise basa bheda haiM / ina kinnaroM meM kiMpuruSa aura kinnara do indra haiN| inameM kiMpuruSa ke pravataMsA paura ketumatI aura kinnara ke ratiSaNa aura ratipriyA nAma kI do-do ballabhikA devAMganAeM haiN| kiMpuruSa jAti ke vyantaroM ke (1) puruSa, (2) puruSottama, (3) satya puruSa, (4) mahApuzya, (5) puruSaprabha, (6) atipuruSa, (7) maru, (8) marudeva, (6) maruprabha aura (10) yazasvAn-aise dasa bheda haiM / kiMpuruSoM ke satpuruSa aura mahApuruSa nAmaka do indra haiN| inameM satpuruSa ke rohiNI aura navamI maura mahApuruSa ke hrI aura puSpavatI nAma kI do-do vallabhikA devAMganAeM haiM / pratyeka valla bhikA devAMganA eka-eka hajAra parivAra deviyoM se yukta haiN|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra grantha . mahoraga jAti vyantaroM ke (1) bhujaga, (2) bhujagazAlI, (3) mahAkAya, (4) patikA (5) skaMdhazAlI, (6) manohara, (7) marunijava, (8) mahezvarya, (6) gambhIra aura (10) priyadarzI, aise isa bheda haiN| inake mahAkAya aura pratikAya do indra haiN| mahAkAya ke bhoga aura bhogavatI evaM patikAya ke puSpagaMdhI aura manaMditA nAma kI do-do ballabhikA devAMganAeM haiN| gandharvajAti ke vyantaroM ke (1)hA hA, (zahaha, (3) nArada, (4) tumbara, (5) kadamba, (6) vAmava, (7) mahAstara, (8) gItarati (6) gItayazo aura (10) devata aise dasa bheda haiM / inake gItarati va gItayazA nAmaka do indra hai / gItarati ke sarasvatI aura svarasenA evam gItayazA ke nandanI aura priyadazinanA nAma kI do-do vallabhikA devaganAeM haiN| yakSa jAti ke vyantaroM ke (1) mANibhadra, (2) pUrNabhadra, (3) zalabhadra, (4) manobhadra, (5) bhadraka, (6) subhadra, (7) sarvabhadra, (8) mAnuSa, () dhanapAla, (10) surUpa, (11) yakSottama mora (12) manohara aise bAraha bheda haiM / inake mANibhadra aura pUrNabhadra nAma ke do indra haiN| mANibhadra ke kundA mora bahaputrA evaM pUrNabhadra ke tArA aura uttamAdevI nAma kI do-do vallabhikA devAMganAeM haiN| rAkSasa jAti ke ghyantaroM ke (1) bhIma, (2) mahAbhIma, (3) vighna vinAyaka, (4) udaka, (5) rAkSasa, (6) rAkSasa-rAkSasa pora (7) brahma rAkSasa ye sAta bheda haiN| inake bhoma aura mahAbhIma ye do indra haiN| bhIma ke SadmA paura vasumitrA evaM mahAbhIma ke rasnAyA paura kanakaprabhA nAma kI devI hai| bhUta jAti ke vyantara devoM ke (1) svarUpa, (2) pratirUpa, (3) puruSotama, (4) pratibhUta {5) mahAbhUta, (6) praticchinna aura (7) prAkAzabhUta-ye sAta bheda haiN| inake svarUpa pora pratirUpa nAmaka do indra haiM svarUpa ke rUpavatI aura bahurUpA aura pratirUpa ke susImA paura sumukhA devI haiM / pizAca jAti ke vyantara devoM ke (1) kUSmAMDa, (2) rakSa, (3) yakSa, (4) sammoha, (5) tAraka, (6) prazuci, (7) kAla, (8) mahAkAla, (6) zuci, (10) satAlaka, (11) deha, (12) mahAdeha, (13) tUnIka aura (14) pravacana--aise caudaha bheda hai / inake kAla maura mahAkAla nAma ke do indra haiN| kAla ke kamalA aura kamalaprabhA evaM mahAkAla ke utpalA aura sudarzanA nAmaka do-do yallabhA deviyoM hai| isa prakAra vyantaroM ke prA. kuloM ke solaha indra aura pratyeka indra ke eka-eka pratyendra aise bhavanavAsiyoM ke sarva battIsa indra hote haiN| pratyeka indra ke do-do gaNikA mahattarI haiM jisa prakAra yahA~ vezyA nRtyakAriNI hotI hai usI prakAra unake jo nasyakAriNI hai unheM gaNikA aura unameM jo pradhAna hoM unheM gaNikA mahattarI kahate haiN| una solaha indra sambandhI battIsa gaNikA mahasariyoM ke nAma krama se ye haiM-1) madharA, (2) mdhuraalaapaa| (3) sUsvarA, (4) madubhASiNI 2 / (5) puruSapriyA, (6) paMkAta 17) saumyA, (8) puMginI 4 / (6) bhogA, (10) bhogavatI 5 / (11) bhujaMgA, (12) bhujaMgapriyA 6 / (13) sughoSA, (14) vimalA 7 1 (15) susvarA, (16) praniditA 8 (17) subhadrA, (18) bhadrA, (16) mAlinI, (20) padmamAlinI 10 1 (21) sarcarI, (22) sarva senA 11 / (23) rudrA, (24) zavadarzanA 12 / (25) bhUtakAMtA (26) bhUtA 13 1 (27) bhUtadattA, (28) mahAbhujA 14 / (29) mambA, (30) karAlA 15 // (31) sulasA aura (32) sudarzanA 13 / " isa prakAra krama se pratyeka indra ke do-do gaNikA mahattarI hotI haiN| ina sabakI mAyu prAdhA. pASA pasya pramANa hotI hai| prAge indroM ke sAmAnika prAdi kI saMkhyA kahate haiM : vyantara jAti ke pratyeka devendroM ke sAmAnika pAra hajAra, maMgarakSaka solaha hajAra, antaH pariSad mATha sau, madhya pAriSad eka hajAra paura bAhya pArita imAra do sau hote haiN| pyantara jAti
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praya 350 ke devoM ke gaja, ghoTaka, piyAdA, ratha, gaMdharva, nartakI aura vRSabha ye sAta prakAra kI dhAnIka arthAt senA hai| ina gaja Adi saptadhA zranIkoM ke krama se sujyeSTha, sugrIva, vimala, marudeva, zrIdAma, dAmazrI aura vizAla- ye sAta deva mahattara arthAt pradhAna jAnane caahie| pratyeka prAnIka meM sAta-sAta kakSa arthAt phauja hai unameM prathama prAnIka ke prathama kakSa kA pramANa aThAIsa hajAra hai phira Age ke kakSoM meM usase dviguNa - dviguNa pramANa jAnanA cAhie jaise ki puruSendra ke aThAIsa hajAra hAtho prathama kakSa meM haiM aura sAta kakSa hai to prathama kakSa ke hAthiyoM kI saMkhyA ko dviguNA karane para dUsare kakSa meM chappana hajAra, tosare meM eka lAkha bAraha hajAra, cauthe meM do lAkha cauvIsa hajAra pAMcaveM meM cAra lAkha ar3atAlIsa hajAra, chaTha meM ATha lAkha chayAnaveM hajAra aura sAtaveM meM satraha lAkha bAgaveM hajAra hue| sAtoM kakSoM kA jor3a lagAne para saba paiMtIsa lAkha chappana hajAra hue isI prakAra itane itane poTaka Adi jAnane caahie| sAta prakAra ke samasta grAnIkoM kA pramANa do karor3a, ar3atAlIsa lAkha, vANaveM hajAra huA / saba vyantarendroM ke samAna dhAnIka haiM isa kAraNa saba vyantarendroM ke itanA hI pramANa hai aura prakIrNaka, Abhiyogya, kisviSaka Adi prasaMkhyAta haiM 1 prAgevyantarendroM ke jahA~ para nagara haiM una dvIpoM ke nAma kahate haiM (1) amjanaka, (2) bajradhAtuka, (3) suvarNa, (4) manaH zilaka, (5) bA, (6) rajata, (7) hiMgula aura (8) haritAla ina AThoM dvIpoM meM krama se kinnara Adi aSTavidha vyantaroM ke nagara haiN| yathAanna dvIpa meM kinnaroM ke nagara haiM vahA~ jisa indra kA nAma pahale kahA hai usake nagara dakSiNa meM aura jisakA nAma pIche kahA hai unake nagara uttara meM jAnane caahie| pratyeka vyaMtarendra ke pAMca-pAMca nagara haiN| vyantarendra ke nAma se to madhya ke nagara kA nAma jAnanA cAhie aura usake pUrva, dakSiNa, pazcima, uttara dizAoM meM indra ke nAma ke Age krama se prabhA, kAnta, prAvarta aura madhya kA yoga karane para pUrva, dakSiNa, pazcimottara dizastha nagaroM ke nAma jAnane caahie| yathA- kinnara nAma ke indra ke pA~va nagara haiM to madhya ke nagara kA nAma kinarapura aura pUrva dakSiNa, pazcimottara dizAoM ke nagaroM ke nAma krama se kinnaraprabha, kinnarakAMta, kinnarAvataM zraura kinnara madhya jAnane caahie| isI prakAra samasta indroM ke nagaroM ke nAma jAnane caahie| ye saba nagara samabhUmiyoM ke Upara jambUdvIpa ke samAna (lakSa yojana vyAsa vAle ) sAr3he tIsa yojana U~ce, bhUmi meM sAr3he bAraha yojana cIr3e, aura Uparopari kramaza: nyUna hokara Upara par3hAI yojana cor3e prakAra prarthAt koTa saMyukta hai / una koToM ke sAr3he bAsaTha yojana U~ce aura savA iktIsa yojana caur3e dvAra arthAt daravAje haiM aura una dvAroM para picahattara yojana U~cA prAsAda hai jise sudharmA nAmaka sabhA kahate haiM kyoMki usI prAsAda ke madhya meM sAr3he bAraha yojana lambI, sAr3he chaha yojana caur3I aura nava yojana U~cI sudharmAnAmaka sabhA hai isakI pradhiSThAna bhUmi eka koza moTI hai| isa sudharmA nAmaka sabhA ke dvAra kA udaya (UMcAI) do yojana aura vyAsa (caur3AI) eka yojana jAnanI caahie| isI prakAra nagara, prAkAra, dvAra Adi kA pramANa dakSiNendroM ke samAna hI uttarendroM kA jAnanA caahie| una nagaroM ke do-do hajAra yojana pare cAroM dizAoM meM eka lambe, aura pacAsa hajAra yojana caur3e bana khaNDa arthAt bAga haiN| pratyeka indra kI gaNikA mahattariyoM ke nagara apane indroM ke puroM ke pArzva bhAga meM caurAsI hajAra yojana lambe aura itane hI caur3e haiN| avazeSa vyantaroM ke sthAna nagara aneka dvIpa samudroM meM hote haiM / mAge kula apekSA nilaya bheda kahate haiM ratnaprabhA pRthvI ke khara bhAga meM bhUtoM ke caudaha hajAra bhavana haiM paura paMkabhAga meM rAkSasoM ke solaha hajAra bhavana haiN| vyaMtaroM ke bhavanavat inake bhI bhavana bhUmi kI moTAI meM jAnane cAhie / avazeSa jo vAna vyaMtara deva haiM unake sthAna bhUmi para hote haiM / |
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 351 NamokAra graMtha prAge nIcIpapAdAdivAn vyaMtara devoM kA vizeSa vRtAMta likhate haiM--pRthvI se eka hAtha Upara kSetra meM nIcIpapAda vyaMtara deva haiM unake Upara dasa-dasa hajAra U~ce kSetra meM krama se (1) digvAsI, (2) aMtaranivAsI aura (3) kUSmAMDa jAnane cAhie tathA bIsa-bIsa hajAra hAtha kSetra ke antarAla se kramazaH uparopari (1) utpanna, (2) zranyutpanna, (3) pramANa, (4) gaMdha, (5) mahAgaMdha, 6) bhujaga, (7) protika aura (5) zrAkarSotpanna - nAmaka vyaMtara deva jAnane cAhie / Age ina nIcopapAdikoM kI krama se zrAyu kahate haiM nIcopavAdoM kI dasa hajAra digvAsikoM kI bIsa hajAra bhavanavAsiyoM kI tIsa hajAra, kUpmAMDoM kI cAlIsa hajAra, utpannoM kI bIsa hajAra, zranutpannoM kI sATha hajAra, pramANoM kI sattara hajAra, gadhoM kI massI hajAra mahAgaMdhoM kI caurAsI hajAra, bhujaMgoM kI patya kA bhraSTamAMza prItikoM kI palya kA caturthAMza. mAkAzotpannoM kI arddha palya pramANa zrAyu hai / vyataroM ke nilaya zrarthAt sthAna tIna prakAra ke haiM - (1) bhavanapura, (2) bhAvAsa aura (3) bhavana | unameM se dvIpa vA samudroM meM bhavanapura, draha, parvata tathA vRkSoM meM AvAsa aura citrA pRthvI meM bhavana hote hai / mAge inakA svarUpa kahate haiM-jo pRthvI se U~ce sthAna meM hoM ve prAvAsa, jo pRthvI kI bAhulyatA meM hoM ve bhavana aura jo madhya loka kI samabhUmi para hoM unheM bhavanapura kahate haiN| citrA aura batrA pRthvI kI madhya sandhi se lekara sikana ke vistaaura paricita samasta kSetra meM vyaMtara deva apane-apane yogya sthAna, bhavana, bhavanapura vA AvAsoM meM nivAsa karate haiN| kitane hI vyaMtara devoM ke bhavana, kitanoM ke bhavana aura bhavanapura donoM aura kitanoM ke bhavana, bhavanapura aura bhAvAsa tInoM hI hote haiM tathA bhavanavAsiyoM meM prasukumAroM ke binA anya kula vAle devoM ke bhavana, bhavanapura aura pravAsa ye tInoM prakAra ke nilaya hote haiM aisA zrItrilokasAra meM vyaMtarAdhikArAntargat gAthA do sau chapANoM meM kahA hai / vyantara devoM ke utkRSTa bhavanoM kA vistAra bAraha hajAra yojana, udaya tIna sau yojana aura jaghanya bhavanoM kA vistAra paccIsa yojana aura udaya pauNa yojana jAnanA caahie| una pratyeka bhavanoM ke madhya apane-apane bhavana ke udaya se tRtIya bhAga parimita U~ce kUTa haiM jina para jina bhagavAna ke maMdira bane hue haiM valayAdi cAkAra rUpa jo vyantaroM ke pura haiM unakA utkRSTa vistAra lakSa yojana aura jaghanya vistAra eka yojana hai / valayAdi zrAkAra rUpa jo AvAsa haiM unakA vistAra do sau adhika bAraha hajAra yojana aura javanya vistAra pauna yojana hai / bhavana pravAsAdikoM meM koTadvAra, nRtyazAlA, gRha Adi saba hote haiM / yahA~ jaise bhUmi meM tahakhAne hote haiM vaise vahA~ bhavana, jaise nagara hote haiM va se bhavanapura aura jaise nagaroM se pRthaka sthAnoM meM maMdira hote haiM va se AvAsa hote haiN| ina saba vyaMtara devoM ke kiMcita adhika pA~ca dina botane para zrAhAra aura kiMcita adhika pA~ca muhUrta bItane para ucchvAsa hotA hai / iti vyantara deva varNana samAptaH / matha jyotiSa deva varNana prArambha: jambUdvIpa ke madhya videha kSetra ke madhya pradeza meM eka lAkha yojana U~cA sumerU parvata hai jisameM se eka hajAra yojana bhUmi meM aura ninyAnave hajAra yojana bhUmi ke Upara hai| usa merU ke bhUgata arthAta mUla pRthvI ke Upara bhadrazAla vana hai| usa bhadrazAla bana ke tala se sAta sau nabbe yojana kI UMcAI para nava sau yojana ke udaya paryanta vistAra meM dhanodadhi bAtavalaya kA sparza karate hue jyotiSa deva sthita haiN|
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra prema bhAvArtha-pradhaH udhvaM apekSA sAta sau nabbai yojana kI UMcAI para eka sau dasa yojana ke bAhulya meM aura pUrva pazcima kI apekSA vistAra meM dhanodadhi vAtavalaya paryanta jyotiSa deba sthita haiM / ve jyotiSa deva candramA, sUrya, graha nakSatra aura prakIrNaka tAre - isa taraha pA~ca prakAra haiN| aba prAge inakA pRthaka pRthaka sthita ca antarAla kahate haiM - citrA pRthvI se sAta sau nabbe yojana Upara kramaza: prakIrNaka tAre haiN| prakIrNakoM se dasa yojana Upara sUrya, sUrya se asso yojana Upara zazi arthAta candramA, candamA se cAra yojana Upara RkSa arthAta nakSatra haiN| nakSatroM se cAra yojana Upara budha hai / budha se tIna yojana apara zukra hai| zukra se tIna yojana Upara guru arthAta vRhaspati hai| gurU se tIna yojana Ura aMgAra marthAta maMgala hai| maMgala se tIna yojana Upara maMgadati arthAta zanizcara hai / yaha aThAsI haiM / ata: unameM se budha, zukra, vRhaspati zani aura maMgala-ina pAMca grahoM ke atirikta avazeSa tirAsI grahoM kI nagarI citrAbhUmi para budha aura zani ina donoM ke antarAla meM sthita hai / tAre sAta sau nabbe yojana Upara se lagAkara nava soyojana paryanta hai aura sUrya ke cAra prAmANaugula nIce ketu kA bimAna aura candamA se cAra pramANAMgula nIce rAhu kA vimAna sthita hai| tAroM se tAroM ke bIca tiryaka rUpa antarAla jaghanya eka koza kA sAtavA bhAga madhyama pacAsa yojana aura utkRSTa eka hajAra yojana pramANa hai / jyotiSI devoM ke vimAna jaise kisI gole ko bIca meM se prAdhAkAra caur3AI ke bhAga ko Upara kI ora karake laTakA dIjie usake hI prAkAra sadRza hai| una vimAnoM ke Upara jyotiSI devoM ke nagara haiN| ye saba nagara jina mandira saMyukta mahA manohara aura ramaNIka hai| Age una vimAnoM kA vyAsa aura bAhulya kahate haiM-eka yojana ke ikasaTha bhAga meM se chappana kalA pramANa candamA ke vimAna kA aura par3atAlIsa bhAga pramANa sUrya ke vimAna kA vyAsa hai / zukra ke vimAna kA eka koSa gurU kA kicita nyUna eka koza budha, maMgala aura zanizcara ina tInoM kA AdhA koza pramANa vyAsa hai| tAroM ke vimAna kA prayAsa jaghanya pAva koza, madhyama prAdha koza aura utkRSTa vyAsa poNa tathA eka koza hai| RkSa prarthAta nakSatra ke vimAna kA vyAsa pramANa eka koza hai / anya sarva devoM ke vimAnoM ke bAhulya kA pramANa apane apane vimAnoM ke pAsa se AdhA sAdhA hai paura rAhu ketu ke vimAnoM kA kicita nyUna eka yojana hotA hai| mAge candra prAdi kI kiraNoM kA pramANa kahate haiM sUrya ke uSNa kiraNa bAraha hajAra, candramA ke zIta kiraNa bAraha hajAra, zukra ke DhAI hajAra paura bhI zeSa graha nakSatroM ke pradAI hajAra tathA tAroM ke do-do hajAra razmi haiN| mAge candra sUrya mAdi ke vimAnoM ke vAhaka devoM kA pramANa kahate haiM candramA tathA sUrya ke vimAna vAhaka deva solaha solaha hajAra, grahoM ke pATha ATha hajAra, nakSatroM ke cAra-cAra hajAra aura tAroM ke do-do hajAra hote haiM / mAge candramA ke parivAra rUpa, graha, nakSatra, tathA tAroM kA pramANa kahate haiM-aThAsI graha, aThAIsa nakSatra aura chiyAsaTha hajAra nau sau picahattara kor3A phor3I tAre-itanA eka candramA kA parivAra haiN| aThAsI grahoM ke nAma isa prakAra haiM (1) kAla vikAla, (2) lohita, (3) kanaka, (4) kanaka saMsthAna, (5) pratarada, (6) kacapana, (7) du'dubhi, (8) ratna nibha, (6) rUpanirbhAsa, (10) nIla (11) nIlAbhAsa, (12) prazva, {13) azvatthAna, (14) kosa, (15) kaMsavarNa, (16) kaMsa (17) zaMkhaparimANa, (18) zaMkhavaNe
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha (16) udaya, (20) paMcavarNa, (21) tila, (22) tilapucha, (23) kSIrarAzi, (24) dhUma, (25) dhUmaketu, (26) eka saMsthAna, (27) ajJa, (28) kalera (26) vikaTa, (30) prabhinna saMdhi (31) granthi, (32) mAna (33) catutpAda, (34) vidyubjikA, (35) nabha, {36) sadRza, (37) nilaya, (38) kAlacakra, (39) kAlaketu, (40) anapa, (41) siMhAyu, (42) bigula, (43) kAla, (44) mahAkAla, (45) rudra, (46) mahArudra, (47) saMtAna, (48) sambhaba (46)sarvArthI, (50) diza' (51) zAti, (52) vastUna, (53)nizcala, (54) pratyabha (55)nimatra (56) jyotiSmAna (57) svayaMprabha (58) bhAsura (56) viraja (60) niduHkha (61) vItazoka (62sImakara (63) kSemakara (64) abhayaMkara (65) vijaya (66) vaijayanta (67) jayanta (68) aparAjita (66) vimala (70) trasta (71) vijayaSNu (72) vikasa (73) karikASTa (74) eka jaTi (75) agni jvAla (76) jalaketu (77) ketu (78) kSIrasa (76) adha (80) zravaNa (81) rAhu (82) mahAgraha (83) bhAvagraha (84) maMgala (85) zanizcara (86) budha (87) zukra aura (88) vRhaspati aise aThAsI graha haiN| prahAIsa nakSatroM ke nAma - (1) kRtikA, (2) rohiNI, (3) mRgazira, (4) ArdrA, (5) punarvasu, (6) puSya, (7) azleSA, (8) maghA, (6) pUrvAphAlgunI, (10) uttarAphAlguNI, (11) hasta, (12) citrA, (13) svAti, (14) vizAkhA, (15) anurAdhA, (16) jyeSTA, (17) mUla, (18) pUrvASAr3ha, (16) uttarASAr3ha, (20) abhijita, (21) zravaNa, (22) dhaniSTA, (23) zatabhiSA, (24) pUrvAbhAdrapada, (25) uttarAbhAdrapada, (26) revatI, (27) azvano mora, (28) bharaNI-isa prakAra aTThAIsa nakSatra haiN| aTThAIsa nakSatroM ke adhidevatA (1) agni, (2) prajApati, (3) soma, (4) rudra, (5) diti, (6) devayaMtrI, (7) sUrya, (E) pitA, (6) bhAga, (10) aryamA, (11) dinakara, (12) tvaSTA, (13) anila. (14) iMdrAgni, (15) mitra. (16) rudra, (17) naiRtya, (18) jala, (16) vizva, (20) brahmA, (21) viSNa, (22) vasu. (23) varuNa, (24) aja, (25) abhivRddhi, (26) pUSA, (27) prazva aura, (28) yama-ye kramazaH aTThAIsa kRtikA Adi nakSatroM ke adhidevatA arthAt svAmI haiN| kRtikA Adi nakSatroM ke tAre kramazaH (1) chaha, (2) pA~ca, (3) tIna, (4) eka, (5) chaha, (6) tIna, (7) chaha, (8) cAra, (9) do, (10) do, (11) pA~ca, (12) eka, (13) eka, (14) cAra, (15) chaha, (16) tIna, (17) nau, (15) cAra, (16) cAra, (20) tIna, (21) tIna, (22) pAMca, (23) eka sau gyAraha. (24) do, (25) do. (26) battIsa, (27) pAMca (28) tIna hote haiN| kRtikA prAdi nakSatroM ke tAre kramazaH isa-isa AkAra vAle hote haiM :-(1) vojanA (2) gADe kI. uddhikA, (3) hiraNa kA mastaka, (4) dIpaka, (5) chatra, (6) toraNa, (7) bAMbI, (8) gaumatravata moDe bAle, (9) zara kA yugala, (10) hAtha (11) kamala, (12) dIpaka, (13) ahiraNa, (14) utkRSTa hAra, (15) vINA kA zrRMga, (16) bicchU, (17) jIrNa bAbar3I (18) siMha kA kubhasthala, (19) hastI kA kabhaMsthala, (20) mRdaMga, (21) AkAza se giratA humA pakSI, (22) senA, (23) hastI kA pralagA zarIra, (24) hastI kA pichalA zarIra, (25) nAca, (26) ghor3e kA mastaka, (27) candramA (28) pASANa ke samAna prAkAra vAle hote haiN|
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMpa prAge kRtikA prAdi nakSatroM ke parivAra rUpa tAroM kA pramANa kahate haiM kRtikA Adi nakSatroM ke mUla tAroM ko eka hajAra eka sau gyAraha se guNA karane para jo saMkhyA ho vaha kRtikA prAdi nakSatroM ke parivAra rUpa tAroM ko saMkhyA hotI hai jaise kRtikA nakSatra ke mUla tAre chaha haiM usa kI saMkhyA ko eka hajAra eka sau gyAraha se guNA karane para chaha hajAra chaha sau chayAsaTha kRtrikA nakSatra ke parivAra rUpa tAroM kI saMkhyA huii| isI prakAra anya nakSatroM ke parivAra rUpa tAroM kI saMkhyA hotI hai / eka candramA ke parivAra rUpa samasta tAre chayAsaTha hajAra nau sau picahattara haiM arthAt eka candramA sambandhI eka sUrya praThAso graha, aThAIsa nakSatra aura chayAsaTha hajAra nau so picahattara kor3A-kor3I tAre haiM / yaha saba eka candramA kA parivAra hai / itanA-itanA hI saba candramA cAhie / inameM candramA indra aura sUrya pratyendra hotA hai| jambUdvIpa meM do candra haiM aura do hI sUrya haiM. eka sau picahattara graha, chappana nakSatra aura eka lAkha teMtIsa hajAra nau sau pacAsa koDAkor3I tAre jambUdvIpa meM hote haiM / inako eka sau nabbe kA bhAga dene para jo pramANa ho usako bharata Adi kSetra vA ka lAcaloM kI -eka se duganI zalAkA jo videha paryata hai aura pazcAt mAdhI-pAdhI hai se guNA karane para bharata Adi kSetra vA himavan prAdi kulAcaloM ke nAroM kA pramANa hotA hai| bharata kSetra kI eka zalAkA, himavan kulAcala kI do zalAkA, haimabat kSetra kI cAra zalAkA aise kramazaH dviguNa-dviguNa bar3hate hue videha meM causaTha zalAkA haiM pazcAt prAdhI-prAdhI haiM / ina zalAkAmoM se tArAgaNoM kI eka sau nabbe dvArA vibhAjita saMkhyA ko guNana karane se kramazaH bharata kSetra meM sAta sau pAMca kor3A-kor3I, himavan parvata para caudaha sau dasa kor3A-kor3I, mahAhimavAn parvata para chappana sau cAlIsa kor3A-kor3I, hari kSetra meM gyAraha hajAra do sau assI kor3A-kor3I, niSidhaparvata para bAIsa hajAra pAMca sau cAlIsa kor3A-kor3I, videha kSetra meM paiMtAlIsa hajAra eka sau bIsa kor3A-koDI, nIla parvata para bAIsa hajAra pA~ca sau sATha kor3A-kor3I, ramyaka kSetra meM gyAraha hajAra do sau assI kor3A-kor3I, rukmi parvata para chappana sau cAlIsa kor3A-kor3I, hairaNyavat kSetra meM aTThAIsa sau bIsa kor3A-kor3I, zikharI parvata para caudaha sau dasa kor3A-kor3I, airAvata kSetra meM sAta sau pA~ca kor3A-kor3I tAre jAnane caahie| ye saba jyotiSa deva meru parvata se gyAraha sau ikkIsa yojana pare-pare pradakSiNA rUpa nirantara gamana karate rahate haiN| unake gamana se samaya vibhAga arthAt ghar3I, pala, dina, rAtri Adi kA vyavahAra sUcita hotA hai aura unakI cAla para gaNita karane se prANiyoM ke sukha duHkha kA bodha karate haiN| manuSya loka ke arthAt mar3hAI dvIpa aura do samudroM ke candra, sUrya, graha, nakSatra Adi pAMca prakAra jyotiSa deva to meru kI pradakSiNA rUpa gamana karate haiM aura manuSya loka ke bAhara jo candramA, sUrya, Adi jo jyotiSa deva haiM ve gamana nahIM karate arthAta jahA~ ke tahau sthita rahate haiN| aDhAI dvIpa meM bhI bahata se tAre aise haiM jo gamana nahIM karate arthAt jahA~ ke tahA~ sthita rahate haiM ! isI kAraNa unheM dhruvatAre kahate hai / jo dhruvatAre jambUdvIpa meM chattIsa, lavaNa samudra meM eka sau unatAlIsa, dhAtako khaMDa dvIpa meM eka hajAra dasa, kAlodaka samudra meM ikatAlIsa hajAra eka sau bIsa aura puSkarAI Dhopa meM tarepana hajAra do sau tIsa haiN| jambU dvIpa meM do lavaNasamudra meM cAra, dhAtakI khaMDa dvIpa meM bAraha, kAlodaka samudra meM bayAlIsa, puSkara dvIpa meM bahattara candramA aura itane hI sUrya haiN| ___ yahA~ taka par3hAI dvIpa hai / mAnuSottara parvata se pare parddha puSkara bhAga meM eka hajAra do sau causaTha candra haiM aura puSkara samudra meM gyAraha hajAra do sau candra haiM usase Age-Age se samudra se coguNe samudroM meM
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha aura dvIpa se cauguNe dvIpoM meM candra aura sUrya jAnane cAhie isI prakAra prasaMkhyAta dvIpa samudra taka jAnanA cAhie jina sAnu meM jitane jyotiSa deva hai unameM prAdhe jyotiSa deva haiM unameM prAdhe jyotiSa deva to eka bhAga meM aura prAdhe eka bhAga meM gamana karate haiN| Age paMca prakAra jyotiSa devoM kI prAya kA pramANa kahate haiM-candramA kI Ayu eka lAkha varSa sahita palyopama pramANa hai, sUrya kI hajAra varSa sahita palpa pramANa, zukra kI sau varSa sahita palya pramANa, guru kI pauNa palya, grahoM kI mAgha palya, prakIrNaka tAre yora nakSatroM kI utkRSTa prAyu palpa kA caturthAMza aura jaghanya Ayu palyopama kA praSTamAMza hotI hai / candramA ke cadrAbhA, susImA, prabhaMkarA, aura prAryamAlinI-ye cAra devAganAeM aura sUrya ke yuti, sUryaprabhA, prabhaMkarA animAlinI-ye cAra paTa devAganAe haiN| ye eka-eka paTa devAMganA cAra-pAra hajAra parivAra pevI sahita haiM aura yadi eka-eka para devAMganA vikriyA kare to apanI-apanI parivAra deviyoM kI saMkhyA ke samAna arthAt cAra cAra hajAra devAMganArUpa ho jAtI hai| sabase nikRSTa deboM ke nyUna se nyUna battosa devAMganAeM hotI haiM / madhya ke devoM meM yathAyogya jAnanA caahie| samasta jyotiSa devanAMganAoM ko prAyu apane svAmiyoM se bhI pramANa hotI haiN| grahoM ke pATha hajAra, nakSatroM ke bAra-cAra hajAra aura tAroM ke do do hajAra devAMganAeM hotI haiM / samasta jyotiSa devoM kA kAya pramANa sAta hAtha aura sAr3he bAraha dina bItane para ucchavAsa nathA pAhAra hotA hai| prAge bhavana trikoM se utpanna hone vAle jIvoM kA varNana karate haiM--unmArgacArI, jinopadiSTa mArga se viparIta pAcaraNa karane vAle, nidAna baMdha karane vAle, agni jala pAta Adi se prANa visarjana karane vAle, prakAma nirjarA, bAlatapa tathA paMcAgni tapa tapane vAle, sadoSa cAritrI jIva bhavanatrika prayAt bhavanavAsI, vyantara aura jyotiSI devoM meM utpanna hote haiM / ina bhavanatrika devoM ke mAdi kI pItalezyA taka arthAt kRSNa, nIla kApota aura pIta ye cAra lezyAyeM hotI haiM / pariNAmoM kI utkRSTa vizuddhatA na hone se pada aura zukla ye do lezyAyeM nahIM hotI haiM / aba yahA~ prasaMgavaza lezyAoM kA lakSaNa, svarUpa tathA dRSTAMta dvArA karmoM ko kahate haiM jisake dvArA AtmA svayaM puNya pApa ko svIkAra karatA hai use lezyA kahate haiM bhAvArtha-yoga pravRti aura kaSAya ke saMyoga ko lezyA kahate haiM aura lezyA tathA kapAya se hI baMdha catuSTa hotA hai / zubha yoga tathA maMda kaSAya se zubha rUpa puNya prakRtiyoM kA mora azubha tathA tIna kaSAya se pApa rUpa azubha prakRtiyoM kA prAsrava hotA hai tathA baMdha hotA hai / isI kAraNa jisake dvArA mAtmA apane Apako puNya pApa se lipta karate haiM use lezyA kahate haiM -aisA kahA hai / vaha lezyA do prakAra kI hai / eka dravya ledayA aura dUsarI bhAva leshyaa| vaNaM nAmakarma ke udaya se jo zarIra kA zveta, kRSNa prAdi varNa hotA hai use dravya lezyA kahate haiN| yaha bAla lezyA mAtmA kI kucha apakAraka va upakAraka nahIM hotI hai / kaSAyoM se anuraMjita yogoM kI pravRti ko bhAva leNyA kahate haiM / isI lezyA ke dvArA samasta saMsArI jIva zubhAzubha karma grahaNa karate haiM / ye donoM hI prakAra kI lezyAyeM kRSNa lezyA, nIla lezyA, kApota lezyA,pIta lezyA, padya lezyA aura zukla lezyA-aise chaha prakAra kI hotI haiM tathA pratyeka ke uttara bheda aneka haiM / varNa ko apekSA se bhramara ke samAna kRSNa lezyA, nola maNi (nIlama) ke samAna nIla lezyA, kabUtara ke samAna kApota lezyA, suvarNa ke samAna pIta leza kamala ke samAna, padma lezyA aura zaMkha ke samAna zukla lezyA hotI hai| mAge kisa gati meM kaunasI lezyA hotI hai usakA vRtAnta kahate haiM
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ma naraka meM sampUrNa nArakI kRSNavarNa hote haiM 1 kalpavAsI devoM ke devoM ke dravya lezyA (zarIrakA varNa) bhAva lezyA ke sadRza hotA hai / bhavanavAsI, vyaMtara, jyotipI, manuSya aura tiryancoM ke kRSNa prAdi chahoM dravya lezyA hotI haiM tathA vikriyA zakti se prAdurbhUta zarIra kA varNa bhI chahoM meM se kisI prakAra kA hotA hai / uttama bhogabhUmi vAloM kA sUrya samAna, madhya bhoga bhUmi vAloM kA candra samAna aura jaghanya bhogabhUmi vAloM kA harita varNa zarIra hotA hai / bAdara jalakAdhika ke zukla aura bAdara tejakAyika ke pIta dravya lezyA hotI hai / vAyukAya ke tIna bheda haiM 356 ghanodadhivAta, ghanavAta aura tanuvAta prathama kA zarIra go mUtra varNavat, dUsare kA zarIra mUMga samAna aura tIsare ke zarIra kA varNa avyakta hai / sampUrNa sUkSma jIvoM kA tathA apanI prApti ke prArambha samaya se zarIra paryApti paryanta samasta jIvoM kA zarIra niyama se kApota varNa kA hotA hai / vigrahagati meM saMpUrNa jIvoM kA zarIra zukla varNa kA hotA hai / SaT lezyAoM ke lakSaNa - aba SaT lezyApoM ke lakSaNa kahate haiM jo jIva zranantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAyoM sahita, dveSarUpI graha se ghirA huA, lar3AI ke svabhAva vAlA. adharmI, nirdayI aura kaThora citta ho, durAgrahI ho usake kRSNa lezyA samajhanI cAhie / 1 / jo kAma karane meM maMda ho athavA svacchanda ho, vartamAna kArya karane meM viveka rahita ho, kalA cAturya rahita mUrkha ho, sparzana Adi paMcendriyoM ke viSaya sevana karane meM lampaTa ho, krodhI, mAnI, lobhI aura mAyAdhArI ho, AlasI ho, rAgI dveSI, mohI, zokI, krUra, bhayaMkara, prati nidrAlu aura dUsaroM ko Thagane meM prati dakSa ho, kRtya zrakRtya kA vicAra na karane vAlA, dhana-dhAnya Adi adhika parigraha rakhane vAlA aura adhika prArambha karane vAlA ho use nIla lezyAvAlA samajhanA cAhie / 2 / jo krodha, zoka, bhaya, matsaratA, asUyA, paranindA zrAdi karane meM tatpara, sadA apanI prazaMsA karane vAlA, dUsaroM ke mukha se apanI prazaMsA sunakara harSa mAnane vAlA, aneka prakAra se dUsaroM ko duHkha dene athavA dUsaroM se baira karane vAlA, apane hAni, lAbha ko na samajhane vAlA, dUsaroM ke aizvaryaM Adi ko na sahana karane vAlA, dUsare kA tiraskAra aura apakIti cAhane vAlA, yuddha meM marane taka kI icchA karane vAlA, ahaMkAra rUpI graha se ghirA huA, icchAnusAra saba kriyAoM ko karane vAlA, prazaMsA karane para sadA dene vAlA aura apane kArya prakArya kI kucha bhI gaNanA na karane vAlA ho use kApota lezyA vAlA samajhanA cAhie | 3 | jo pakSapAta rahita sabako samAna dekhane vAlA (samadarzI) dveSa rahita hita aura grahita kA vicAra karane vAlA, kRtya va akRtya, sevya va anupasevya ko samajhane vAlA, dayAlu, dAnadAtA, satkAryoM meM tatpara aura udAra citta vAlA, komala pariNAmI ho use pIta lezyA vAlA samajhanA cAhie | 4 | jo yAcAra aura mana se zuddha, dAna dene meM tatpara, zubha citavana karane vAlA, bhadra pari NAmI, vinayavAn, satkArya zrIra sajjana puruSoM ke satkAra karane meM sadA tatpara, kSamAvAn, nyAya patha para calane vAlA, priya vacana vaktA aura muni, guru Adi kI pUjA meM prIti yukta ho use paca lezyA vAlA samajhanA cAhie / 5 / jo nidAnarahita, pakSapAta rahita, ahaMkAra rahita, rAga aura dveSa se parAnmukha, sneha rahita, aura saba jIvoM meM samadarzI ho use zukla lezyA vAlA samajhanA caahie| 6 /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pratha sArAMza yaha hai ki zarIra dhArI jIvoM ke jo tIna pariNAma haiM unheM kApona lezyA, unase bhI adhika tIna pariNAmoM ko nIla lezyA tathA sabase tIvra pariNAmoM ko kRSNa lejhyA samajhanA cAhie / isI prakAra maMda pariNAmoM ko pIta lezyA, unase bhI maMda pariNAmoM ko pana lezyA aura sabase adhika maMda pariNAmoM ko zukla lezyA rAmajhanA caahie| ye lezyAya prazasta aura prazasta bheda se do prakAra kI haiN| inameM se Adi ko kR Na, naula aura kAyota tIna lezyA prazasA haiM / inakA phala niSkRSTa hai / ye saMsAra paribhramaNa ko kAraNa aura naraka tirthaca gati kI mUla haiM aura anta kI pIta, padma tathA zukla-. ye tIna prazastra lekhyAyeM haiM inakA phala uttama hai / ye sarva mokSa sukha kI mUlaka haiM / jaba pAramA ke uttarosara saMkleza pariNAmoM kI vRddhi hotI hai / taba yaha aAtmA bAmazaH kApota, nIla, kRSNa. ina tIna aprazamna lezyAnoM ke jaghanya tIvra) madhyama tIvratara) aura unama (lInatama) aMzoM ko prApta hotA calA jAtA hai aura jaba uttarottara vizuddha pariNAmoM bo vRddhi hotI hai taba yaha prAtmA pIna, padma zukla ina tIna lezyAgoM ke maMca, maMdatara dhAra maMdatama aMzoM ko prApta hotA calA jAtA hai| ina chahoM lezyA vAlo ke ja unakA aisA dRSTAMna jAnanA caahie| kRSNa prAdi chahoM lezyA vAle chaha purupa dezAnara ko gamana kara rahe the to unhoMne mArga meM bhraSTa hokara vana meM praveza kiyaa| vahA~ phaloM se pUrNa kisI eka vRkSa ko dekhakara usake phala bhakSaNa karane kA upAya apanI-apanI lezyA ke anusAra citavana karane lage aura apane-apane mana ke vicArAnumAra vacana kahane lage kRSNa lezyA bAlA bicArane lagA aura kahane lagA-maiM isa vRkSa ko mUla se ukhAr3akara pRthvI meM paTaka ke isake phaloM kA bhakSaNa karUgA, nIla lezyA vAlA vicArane lagA aura kahane lagA-maiM isa vakSa ko skaMda se kATakara isake phala khaauuNgaa| pIta lezyA vAlA vicArane lagA aura kahane lagA maiM isa vakSa kI bar3I-bar3I zAlAoM ko kATakara isake phaloM ko khAU~gA, pIta lezyAvAlA vicArane lagA aura kahane lagA-maiM isa vRkSa kI choTI-choTI zAkhAoM ko kATakara isake phaloM ko qhAU~gA / padma nezyA bAlA vicArane lagA aura kahane lagA . meM zAkhA grAdi ko na tor3akara isa vRkSa ke phaloM ko tor3akara saauuNgaa| zukla lezyA vAlA vicArane lagA tathA kahane lagA-maiM isa vakSa ko vAdhA na pahaM vAkara vRkSa se svaya TUTakara par3e hue phaloM ko uThAkara khaauuNgaa| isa prakAra jo mana pUrvaka bacana Adi kI pravRtti hotI hai use lezyA kA kama vA kArya kahate haiN| yahA~ para yaha eka kevala dRSTAnta diyA gayA hai ataeva isI prakAra se anyatra bhI samajhanA caahie| praba kisa-2 guNasthAna meM kauna-2 sI lezyA hotI haiM yaha likhate haiM caturtha guNasthAna paryaMta arthAt prathama ke cAra guNasthAnoM meM pratyeka meM chaha-chaha lezyA haiN| prAge ke dezavirata, pramatta, virata aura apramatta virata ina tIna gaNasthAnoM meM pIta. padma aura zakla zukla ye tIna lezyA hotI haiN| sAta se prAge ke chaha guNasthAnoM meM arthAt apUrvakaraNa se lekara sayogakevalI paryanta kevala eka zukla lezyA hI hotI hai aura anta ke pAyoga kevalI guNasthAna meM lezyA kA sarvathA prabhAva haiN| prakapAya jIvoM ke jo lezyA batalAI hai kevala yoga ke sadbhAvApekSA kahI hai| iti lezyA varNanam / atha baimAnika deva varNana :baimAnika devoM ke kalpopapanna va kalpAtIta aise do bheda haiM jinameM indra yAdi daza prakAra ke devoM ko kalpanA hai aise solaha svargoM ko kalpa aura unameM rahane vAloM ko kalpavAsI (kalpopapanna ) kahate haiN|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha jinameM iMdrAdikoM kI kalpanA nahIM hai aise graMveyana Adi devoM ko apane apane viSaya meM dUsaroM kI apekSA na rakhane se ahamindra kahate haiN| jinameM se prathama kalpa jo svarga hai unake nAma kahate haiM / ve kalpa saMjJApekSA 1. saudharma, 2. IzAna, 3. sanatkumAra 4. mAhendra, 5. brahma, 6. brahmottara, 7. lAMtava, pApiSTa... zukra, 10. mahAzuka 11. latAra, 12. sahasrAra 13. mAnata 14. prANata 15. pAraNa aura 1. acyUta-isa prakAra sAla hai| ina nAlaho ke jaise sodhama 1aura IzAna kA yugala eka-2 aura dArA sanatkumAra tathA mAheMdra kA gugala dUsarA-aise do-do svargA ke kramazaH uparopari mATha yugala haiN| prAge inake Upara sthita kAlpAtIla vimAnoM ke nAma kahate haiM ATha yugaloM ke Upara kramazaH adhastana, madhyama gaura uparima nAmaka nava veyakoM ke tIna-nona pika, nava anudiza vimAna haiN| inameM rahane vAlA pratyeka deva indra ke samAna mukha ke bhogatA hone se grahamindra kahalAte haiM / aAge nava anudiza aura paMcAntaroM ke vimAnoM ke nAma kahate haiN| ci. cimAlinI, vaira pIra vairocana--ye cAra vimAna to kramazaH pUrva, dakSiNa, pazcimottara aura soma. somampa, graMka tathA raphaTika-ye cAra prakIrNaka vimAna vidizAoM meM aura mAditya staka vimAna madhya meM aise nava pranudi vimAna haiM / vijaya, vaijanta, jayanta tathA aparAjita-ye cAra aMNIvaddha vimAna pUrvAdi dizAnI meM pIra sAyasiddhi nAmaka vimAna madhya meM aise pAMca anattara vimAna haiN| isa prakAra kahe hue kalpa aura nAlAtIta vimAna ke sthiti sthAna ko kahate haiN| dama ciyA pRthvI se eka lAkha yojana U~cA to sumeru parvata hai| mumeru parvata kI cUlikA menAbhigiri (meruparvata) kI unnatatA vihIna Der3ha rAjU kI U~cAI taka saudharma aura IzAna yugala hai| saudharma, IzAna yugala se udarAjUnI UcAI taka sanatkumAra, mAheMdra yugala hai| sanatkumAra, mAhendra yugala ke Upara brahma--brahmottara 1. lAgaba-kapiSTa . zukra-mahAzukra 3. satAra-sahastrAra 4. prAnata--prANata pAraNa.-acyata 6- chaha yugala kramazaH prAdha-prAdhaM rAjU meM haiM / isa prakAra AThoM yugala chaha rAja meM unake para sAtabaMyojana ke Adi meM nava gavayaka, madhya meM nava anudiza aura anta meM paMcAnattara vimAna haiN| aba Age saudharma Adi kalpa aura | veyaka Adi kalpAtItoM ke vimAnoM kI saMkhyA kahate haiM .. saudharma svarga meM battIsa lAkha, IzAna svaga meM aThAIsa lAkha, sanatkumAra meM bAraha lAkha, mAhendra meM grAu lAkha. brahma grahmAstara yugala ma cAra lAkha, latiSa aura kApiSTa yugala meM pacAsa hajAra, zukra, mahAzaka meM cAlIsa hajAra, satAra, sahastrAra yugala meM chaha hajAra, grAnata,prANata, pAraNa aura abhyata -inameM sAta sau visAla hai| isa prakAra solaha svagoM meM samasta caurAsI lAkha, chayANave hajAra, sAta sau vimAna haiN| mAge inake Upara veyaka ke adhastama trika meM eka sau gyAraha, madhyama trika meM eka sau sAta, uparikanika meM nANAveM adiza meM nava aura anutara ma pA~ca vimAna jAnane caahie| isa prakara kalpAtItoM ke vimAnoM kA saMkalana karane para samastacaurAsI lAkha, sattANave hajAra teIsa vimAna haiM ina saba vimAnoM meM eka-eka jina maMdira hai isa kAraNa itane hI cabAlaya haiM una saba meM utkRSTa pravagAhanA parimita jina pratimA virAjamAna haiM una sabako trikaraNa zuddhatApUrvaka merA bArambAra namaskara ho / Age kalpa aura kalpAtItoM kI paTala saMkhya kahate haiM saudharma IzAna yugala meM (1) Rju, (2) vimala, (3) candra, (4) valgu, (5) vIra, (ka) aruNa, (7) nanda, (8) nalina, (kAMcana, (10) rohita, (11) caMcata, (12) maruta, (13) udvAza (14) vaMDarya, (15) rucaka, (16) rUci, (17) praka, (18) sphanika, (19)tapanIya, (20) megha, (2)ba,
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha haayaa (22) haridra, (23) papa, (24) lohita, (26) naMdyAvarta, (27) prabhaMkara, (28) pRthak (29) gaja, (30) mitra aura (31) prabha-nAma ke dhAraka ikatIsa paTala hai / sanatkumAra mAhendra yugala meM (1) aMjana, (2) banamAla (3) nAga, (4) garur3a / 5) lAMgala, (6) balabhadra aura (7) cakra nAma ke dhAraka sAta paTala haiN| brahma brahmosara yugala meM ariSTa, suraka, brahma aura brahmottara nAma ke cAra paTala haiN| lAMtava aura kApiSTa yugala meM brahmahRdaya aura lAMtaba nAma ke do paTala haiM / zukra, mahAzukra yugala meM zukra nAmaka eka hI paTala hai| satAra aura sahastrAra yugala meM satAra nAmaka eka hI paTala hai / Anata, prANata yugalA meM pAnA prANata aura puSkara nAmaka tIna paTala hai| pAraNa, acyUta yUgala meM sAtaka, prAraNa aura prayukta nAmaka tIna paTala haiN| isa prakAra pATha yugaloM ke bAvana paTala haiN| inake Upara greveyaka ke tIna trikoM ke sudarzana, pramodha, suprabudha, yazodhara, subhadra, suvizAla, sumanasa, saumanasa aura prItikara--ye nava paTala haiN| nava anudizoM kA eka Aditya nAmaka eka paTala hai / anta ke paMtrAnuttaroM meM sarvArthasiddhi nAmaka eka antima paTala hai / isa prakAra samasta taresaTha paTala haiN|| sUdarzana merU kI culikA ke Upara bAlAgna pramANa antarAla chor3akara to pahalA Rjaka nAmaka indraka paTala hai| tadapari madhya meM asaMkhyAta yojana pramANa antarAla choDakara dvitIya paTala hai| so prakAra Uparopari madhya meM asaMkhyAta yojana antarAla chor3akara taresaTha paTala sthita haiM / anta kA sarvArtha siddhi nAmaka paTala siddhakSetra se bAraha yojana nIce hai| pratyeka paTala ke madhya meM jo eka vimAna hotA hai usako indraka vimAna kahate haiM so merU parvata para to Rjuka nAmaka indraka vimAna hai| isa Rjaka nAmaka indraka vimAna kI sIdha meM Upara Upara vAle pratyeka paTaloM meM eka eka dandraka vimAna hotA hai| paTaloM ke nAma ke anusAra hI indraka bimAnoM ke nAma haiN| ina indraka vimAnoM ko pUrva pazcimottara dakSiNa dizAoM meM jo paMkti baddha vimAna hote haiM unheM zreNIvaddha vimAna kahate haiN| una zreNIbaddha vimAnoM ke madhya ke antarAla meM vidizAoM meM pakti rahita jahAM tahA~ phaile hue vikhare hue varSA kie puSpoMvata jo hote haiM unheM prakIrNaka vimAna kahate haiN| prathama paTala ke Rjuka nAmaka indraka paTala kI cAroM dizAmoM meM bAsaTha bAsaTha zreNIbaddha vimAna haiM ataH cAroM dizAoM ke samasta do sau ar3atAlIsa zreNIbaddha vimAna hue| Age Age ke dvitIyAdi paTaloM ke indrakoM kI pratyeka dizAnoM meM eka eka zreNIbasa vimAna hIna hone se pratyeka paTala meM cAra cAra vimAna zreNIvaddha nyUna hote cale gaye haiN| yahAM taka ki bAsaThaveM paTala (nava anudiza) meM cAroM dizAoM meM eka eka arthAta samasta cAra dhaNIbaddha vimAna haiN| ina zreNIbaddha vimAnoM ke antarAla meM paMkti rahita jahAM tahA~ phaile hue tAroMvata prakIrNaka vimAna hote haiN| ye prakIrNaka vimAna saMkhyA meM pratyeka kalpa ke zreNIbaddha va indrakoM ke saMkalana ko kalpa ke samasta vimAna pramANa meM ghaTA dene se jo abazeSa rahe utane hI jAnane caahie| jaise saudharma svarga meM samasta battIsa lAkha vimAna haiN| pUrva dakSiNa pazcima -ye tIna dizA aura naiRtya, prAgneya vidizA ke zreNIbaddha tathA prakIrNaka aura indrakoM para to dakSiNendra kI AjJA hotI hai aura uttara dizA vAyavya, IzAna vidizAbhoM ka zreNIbaddha tathA prakIrNaka vimAnoM para uttarendra kI yAjJA hotI hai| jina vimAnoM para dakSiNendra kI bhAzA hotI hai una vimAnoM ke samudAya ko saudharma svarga aura jina vimAnoM para uttarendra kI mAzA hotI hai unake samudAya ko IzAna svarga kahate haiM jisa prakAra prAyaH yahA~ para bhI apane svAmI ke nAma kI apekSA bahuta se nagara va grAmoM ke tatsadRza nAma hote haiN| sanatku
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha mAra mAhendra prAnta prANata aura AraNa- acyuta ina yugaloM meM pUrvoktavata vidhAna jAnanA cAhie aura jina kalpa yugaloM meM eka eka hI indra haiM aise jo brahma - brahmottara 1. lauva kApiSTa 2. zukra-mahAzukra 3. zrIra satAra - sahasvAra 4 ina cAra yugaloM meM vasatI kI apekSA se do nAma haiM jisa prakAra yahA~ para nagara kA eka svAmI hote hue basatiyoM ke alaga alaga nAtha hote haiM / unameM pUrva dakSiNa aura pazcima dizAthoM ke ikatIsa paTaloM ke cAra hajAra cAra sau do zraNIbaddha vimAna aura ikatIsa paTaloM ke itane hI indraka vimAna - donoM ke saMkalana cAra sau do ko tIna hajAra parimita vimAna saMkhyA meM se ghaTAne para sattAIsa hajAra pAMca sau aThThAnaveM avazeSa raheM vaha bhI prakIrNaka vimAnoM kI saMkhyA hai isI prakAra anya kalpoM meM jAnanA cAhie | zrAge indraka Adi vimAnoM kA vistAra kahate haiM- 360 indra vimAna sarve saMsthAta yojana zreNIbaddha samasta asaMkhyAta yojana aura prakIrNaka vimAna ubhaya pramANa vAle haiM arthAta kitane hI saMkhyAta yojana pramANa aura kitane hI zrasaMkhyAta yojana pramANa vistAra vAle haiN| isakA khulAsA isa prakAra hai pratyeka kalpa ke vimAnoM kI jo saMkhyA hai usa saMkhyA ke pA~cave bhAga pramANa saMkhyAta yojana vistAra vAle aura cAra pramANa asaMkhyAta yojana vistAra vAle haiM / jaise saudharma svarga meM battIsa lAkha vimAna haiM to battIsa lAkha kA pA~cavA bhAga chaH lAkha cAlIsa hajAra itane to saMkhyAta yojana vistAra vAle aura avazeSa cAra bhAga paccIsa lAkha sATha hajAra vimAna asaMkhyAta yojana vistAra vAle haiN| anya kalpoM meM bhI isI prakAra jAnanA caahie| kalpopari kalpAtItoM meM dho veyakoM meM tIna, madhyama vedhaka me aThAraha, uparima graiveyaka meM satra hai, nava anuttaroM meM eka, paMcanuttaroM meM eka vimAna sakhyAta yojana vistAra vAle haiN| Age vimAnoM kI bhUmi ko bAhulyatA kahate haiM / saudharma yugala ke vimAnoM kA tala arthAta bhUmiyoM kI moTAI eka hajAra eka sau ikkIsa yojana, sanatkumAra mAhendra kA eka hajAra bAIsa yojana, brahma brahmottara kA no sau teIsa yojana, lA~tava kApiSTa kA zrAsau cItrIsa yojana, zukra mahAzukra kA sAta sau paccIsa yojana, satAra sahastrAra kA chaha sau chabbIsa yojana, Anata prANata kA pA~ca sau sattAIsa yojana, AraMNa acyuta kA bhI pAMca sau sattAIsa yojana, adhograiveyaka kA cAra sau aThThAIsa yojana, madhyama graiveyaka kA tIna sau unatIsa yojana, urdhvaM veka kA do sau tIsa yojana, nava anudiza kA eka sau ikatIsa yojana aura paMcAnuttara kI eka sau ikatIsa yojana, pramANa moTI bhUmi hai| ina bhUmiyoM ke Upara hI nagara maMdira Adi kI racanA hai| Age saudharma IzAna ke vimAnoM kI racanA kahate haiM- saudharma - IzAna ke vimAna kRSNa, nIla, rakta, pIta aura zveta aise pAMcoM varNoM ke, sanatkumAra mAhendra ke kRSNa kama cAra varNa ke, brahma brahmottara zrAdi kalla catuSTaya ke kRSNa, nIla varjita tIna varNa ke, zukra yAdi kalpa catuSTaya ke kRSNa, nIla rakta vajita do varNa ke aura avazeSa mAnata Adi paMcAnuttara payaMta sarva vimAna zukla varNa ke haiN| Age vimAnoM ke adhiSThAna ko kahate haiM , saudharma yugala jala ke sanatkumAra yugala pavana ke brahma brahmottara prAdi ATha kalpoM ke vimAna jala aura pavana donoM ke aura avazeSa zrAnata Adi paMcAnuttara paryanta ke saba vimAna kevala prAkAza AdhAra para sthita haiM / mAge indra ke nivAsa sthAna kA varNana karate haiM-chaha yugala ke chaha sthAna bora avazeSa kalpa catuSTaya kA eka sthAna aise sAta sthAnoM meM apane apane yugala ke antima paTala ke indraka 1
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ma 161 vimAna se lagate hue zreNIbaddha se aThArahaveM zreNIvaddha meM to saudharma yugala ke yugalendra nivAsa karate haiM / vazeSa do indra bhI do do zreNIbaddha ghaTate hue isI prakAra sthita jAnane caahie| isakA khulAsA isa prakAra hai ki sodharmaM yugala ke antima paTala ke indraka vimAna se lagate hue zreNIbaddha se thaThArahaveM zreNIbaddha meM dakSiNa ke dakSiNendra sodha aura uttara ke aThArahaveM zraNobaddha meM uttarendra IzAna nivAsa karatA hai / sanatkumAra yugala ke aMtima paTala ke solahaveM zreNIbaddha meM dakSiNa ke dakSiNendra sanatkumAra dhIra uttara ke solahaveM zreNIbaddha meM uttarendra mAhendra nivAsa karatA hai| brahma yugala ke antima paTala ke atar dakSiNa zrIbaddha meM brahmendra lA~tava yugala ke antima padala ke bArahaveM uttarendra ke zreNIbaddha meM ndra zuka yugala ke antima paTala ke dazarve dakSiNa ke zreNIbaddha meM zukredra satAra yugala ke antima paTala ke AThaveM uttara zreNIbaddha meM satArendra, Anata yugala ke antima paTala ke chaThe dakSiNa zra eNIbaddha meM Anatendra aura uttara ke pale zreNIbaddha meM pANatendra dhAraNa yugala ke antima paTala ke chaThe dakSiNa zreNIbaddha meM AraNendra aura uttara ke zreNIbaddha meM acyutaMndra nivAsa karatA hai / jo indra kA nAma hotA hai vaha hI usake kalpa kA nAma aura jo kalpa kA nAma hotA hai vaha hI indra sthita (indra ke rahane ke ) vimAna kA nAma hotA hai| jaise sodhamendra kalpa kA nAma sodharma aura usake rahane ke vimAna kA nAma saudharma vimAna hai - isI prakAra anyatra jAnanA caahie| dakSiNa dizAstha indroM ke vimAnoM ke cAroM pUrvAdi dizAoM meM rucaka, maMdara, azoka, vaiDya, rajana, azoka, mRSatkasAra nAma ke sAta vimAna aura uttara fata indroM ke vimAnoM kI pUrva prAdi cAroM dizAoM meM rucaka, maMdara, azoka aura saptacchada saMjJaka cAra vimAna hote haiM / saudharma svarga se lekara sahastrAra paryanta ke bAraha kalpoM aura mAnata tathA zrAraNa yugaloM devoM ke mukuToM meM krama se - (1) sUra (2) hiraNa (3) bhaiMsA (4) mAMDalA (5) cakavA (6) maika (7) grazva (5) gaja (6) candramA (10) sarpa (11) paGgI (12) vA (13) baila aura (14) kalpa vRkSa - ye caudaha cinha hote haiM / zrAge indra ke nagara ke vistAra aura saMsthAna tathA prAkArAdi ke udaya yAdi kA varNana likhate haiM indroM ke nagara kA vistAra saudharma svarga meM caurAsI hajAra, IzAna meM assI hajAra, sanatkumAra meM bahattara hajAra, mAhendra meM sattara hajAra, brahma yugala meM sATha hajAra, laoNtava yugala meM pacAsa hajAra, zukra yugala meM cAlIsa hajAra, satAra yugala meM tIsa hajAra, dhAnata Adi kalpa catuSTya meM bIsa hajAra, yojana pramANa hai / ye saba nagara sama caturastra arthAta jitane lambe haiM utane hI caur3e caukora haiN| aura cAroM tarapha prAkAra arthAta koTa hai / saudharma yugala ke prAkAra kA gAdha (nIma ) pacAsa yojana, vistAra pacAsa yojana zrI udaya tIna sau yojana hai| sanatkumAra yugala ke nagaroM ke prAkAra kA gAdha paccIsa yojana vistAra bhI paccIsa yojana aura udaya ar3hAI sau yojana hai| brahma yugala ke nagaroM ke prAkAra kA gAva va vistAra sAr3he bAraha bAraha yojana aura udaya do sau yojana hai| lA~tava yugala ke prakAra kA gAdha va vistAra savA chaha yojana aura udaya eka sau pacAsa yojana hai| zukra yugala ke prAkAra kA gAdha vavistAra cAra yojana aura udaya eka sau bIsa yojana hai / satAra yugala ke prAkAra kA gAva va vistAra tIna tIna yojana aura udaya sau yojana haiM aura mAnata catuSka ke prAkAra kA gAdha va vistAra prar3hAI par3hAI yojana aura udaya assI yojana pramANa haiM saudharma yugala ke indra nagaroM ke prAkAroM kI pratyeka dizA meM cAra cAra sau gopura sau yojana udaya aura sau yojana vistAra vAle gopura arthAta daravAje haiM /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha sanatka mAra yugala ke indra nagaroM ke prAkAroM kI pratyeka dizA meM tIna sau yojana udaya aura so yojana vistAra vAle tIna sau gopura arthAta daravAje haiN| brahma yugala ke indra nagara ke prAkAra ke pratyeka dizA meM do sau yojana udaya aura assI yojana vistAra bAle do | lAMtava nagara ke indra nagara ke prAkAra ke pratyeka dizA meM eka sau pATha yojana udaya aura sattara yojana vistAra vAle eka sau sATha gopura haiN| zukra yugala ke indra nagara ke prAkAra ke pratyeka dizA meM eka sau cAlIsa yojana udaya aura yojana vistAra vAle eka sau cAlIsa gopura haiN| satAra yugala ke indra sthita nagara ke prAkAra ke dizAdizA prati eka sau bIsa yojana udaya aura cAlIsa yojana vistAra bAle gopura haiM aura pAnata catuSka ke indra sthita nagaroM ke prAkAroM ke dizA-dizA prati sau yojana udaya aura tIsa yojana vistAra vAle gopura haiN| Age sAmAnika prAdi devoM kI saMkhyA kahate haiM saudharma svarga meM sAmAnika caurAsI hajAra, IzAna meM assI hajAra, sanatkumAra meM bahattara hajAra, mAhendra meM sattara hajAra, brahma yugala meM sATha hajAra, lAMtava yugala meM pacAsa hajAra, zukra yugala meM cAlIsa hajAra, satAra yugala meM tIsa hajAra, aura mAnata Adi kalpa catuSka meM bIsa hajAra sAmAnika deva hote haiN| sAmAnikoM se cauguNe aMgarakSaka hote haiM / vRSabha, ghor3A, ratha, gaja, payAde, gaMdharva aura nartakI aise sAta prakAra pAnIka haiN| pratyeka pAnIka meM sAta-sAta kakSa haiN| vahAM pratyeka kakSa to apane apane sAmAnika devoM ke pramANa ke samAna hai arthAta caurAsI hajAra prAdi jAnanA cAhie aura dvitIya tRtIya zrAdi kakSoM meM antima saptama kakSa paryanta prathama kakSa se dviguNa dviguNa vRSabha prAdi pAnIkoM kA pramANa, jAnanA caahie| vRSabha Adi senAoM ke kama se dAgapTi, haridAmA, mAtali, airAvata, vAyu aura gariSTayazA-ye chaha to purupa vedI aura nartakiyoM meM nIlAMjanA strI pradhAna arthAta mahatara haiM / ye saudharma sanatkumAra prAdi dakSiNendroM ke senA pradhAnoM ke nAma haiN| IzAna mAhendra Adi uttarendroM kI sAta prakAra kI senA krama se mahAdAmapTi, amitagati, rathamaMthana, puSpadanta, salaghaparakvamaNI aura gItarati ye chaha purUSa vedo aura nartakiyoM meM mahAsenA nAmaka strI pradhAna arthAt mahattara hai| pAge indroM ke vividha pariSadoM kI saMkhyA kahate haiM -- saudharma svarga meM abhyantara pAripada bAraha hajAra, madhyama pAriSada caudaha hajAra aura bAhya pAriSada solaha hajAra hai| . IzAnendra ke abhyantara pAriSada dasa hajAra, madhyama pAriSada bAraha hajAra aura bAhya pAriSada caudaha hajAra haiN| _ sanatkumArendra ke abhyantara pAriSada pATha hajAra, madhyama pAripada dasa hajAra aura bAhmapAriSada bAraha hajAra haiN| mAhendra ke abhyantara pAriSada chaha hajAra, madhyama pAripada ATha hajAra aura bAhya pAriSada dasa hajAra haiN| __ brahma yugalendra ke abhyantara pAriSada cArahajAra, madhyama pAriSada chaha hajAra aura bAhya pAriSada prATa hajAra hai| lAMtava yugalendra ke abhyantara pAriSada do hajAra, madhyamapAriSada cAra hajAra aura bAhya pAriSada chaha hajAra hai| . zuRyugalendra ke abhyantara pAriSada eka hajAra, madhyama pAriSada do hajAra aura bAhya pAriSada cArahaja do hajAra hai| rasuga __satArayugalendra ke abhyantara pAriSada pAMca sau, madhyama pAriSada eka hajAra aura bAhya pAriSada
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra caMya prAnata, prANata tathA mAraNa, acyuta yugalendra ke abhyantara pAripada ar3hAI sau, madhyama pAriSada pA~ca sau bAra bAra pAriSada eka eka hajAra haiN| prathama jo indroM ke nagaroM kA pramANa kahA hai una eka eka nagara ke pAMca pAMca koTa hai / mAge una nagaroM ke koToM kA antarAla kahate haiM pahale dUsare koTa ke bIca anArAla teraha lAkha yojana dUsare tIsare ke bIca naregaTha lAkha yojana. tIsare cauthe ke bIca causaTha lAkha yojana aura pAMcave ke bIca caurAsI lAkha yojana annagala haiM prayama antarAla meM senA ke nAyaka aMgarakSaka deva dUsare antarAla meM tona jAti ke pArigada deva tIsare antarAla meM samAnika deva pora cauthe sandarAla meM 4 grAdi ke Upara prArUda hone bAla prArohaka prAraMbha yogya aura kilbidhika grAdi apane apane yogya mandiroM meM nivAsa karane apana prapana yAgya mAndarA meM nivAsa karate hai| usa paMcama kA sapanAma hajAra yojana ke antarAla para jAkara cAroM dizAoM meM mahA AnandakAro cAra bhandana vana hai| ye nandana bana padya draha samAna pacAsa hajAra yojana lamba aura pAMca sau yojana caur3e hai| una cArAdhanoM meM prazAka saptacchaMda, caMpaka aura tAmrayecAra caitya vakSa haiN| una caitya vRkSoM ke cAroM pAva bhAgoM meM patyakAsana jina pratimA virAjamAna hai| u merasa bArambAra namaskAra ho| una bana khaNDoM meM bahuta se yojana pare pUrvAda dizAmo meM sAr3a bAraha mArava yojana pramANa vistAra vAle soma, yama, varuNa aura kuvera--- ina cAra lokapAloM kanA / jana lokapAloM ke nagaroM ke nikaTavartI prAgneya Adi vidizAoM meM epha. lakSa yAjana pramANa lanne cAra kAmA, kAminI, padmagaMdhA aura alaMkSA nAma kI dhAraka cAra gaNikA mahattariyoM ke nagara hai| imA prakAra anya kalpoM kI bhI racanA jAnanI caahie| Age deva tathA devAMganAoM ke mandiroM kI UMcAI lambAI tathA caur3AI va pramANapata saudharma yugala devoM ke madiroM kA udaya chaha sau yojana aura debiyoM ke mandiro kA udaya pAca so yojana, sanatkumAra yugala ke devoM ke mandiroM kA udaya pAMca sau.yojana aura deviyoM ka mandira kA udaya sADhe cAra sau yojana, brahma yugala ke devoM ke maMdiroM kA udaya sAr3he cAra sau yojana aura deviyoM ke maMdiroM kA udaya cAra sau yojana, lAMtava yugala ke devoM ke maMdiroM kA udaya cAra sau yojana aura deviyoM ke maMdiroM kA udaya sAr3he tIna sau yojana, zukra yugala ke devoM ke maMdiroM kA udaya sAr3he tIna sau yAjana aura deviyoM ke vimAna kA udaya tIna sau yojana, satAra yugala meM devoM ke maMdiroM kA udaya tIna sau yojana aura deviyoM ke vimAna kA udaya ar3hAI sI yojana, prAnata mAdi kalpa catuSka meM devoM ke maMdiroM kA udaya par3hAI sau yojana aura deviyoM ke vimAna kA udaya do sau yojana hai| inakI lambAI tayA caur3AI apane apane vimAna ke udaya se pAMcaveM bhAga lambAI tathA dasaveM bhAga kA pramANa cauDAI hotI hai| nava grevaiyaka ke prathama trika meM devoM ke maMdira kA udaya do sau yojana, lambAI tIsa yojana aura caur3AI pandraha yojana hai| dUsare trika meM devoM ke maMdiroM kA udaya Der3ha sau yojana, lambAI tIsa yojana aura caur3AI dasa yojana hai aura tIsare trika meM devoM ke maMdiroM kA udaya zata yojana, lambAI bIsa yojana aura caur3AI dasa yojana hai| nava anuttara ke devoM ke vimAna kA udaya paccIsa yojana, lambAI dasa yojana aura cauDAI pAMca yojana hai aura sarvArtha siddhi ke devoM ke maMdiroM kA udaya paccIsa yojana, lambAI paccIsa yojana aura caur3AI par3hAI yojana hai| prAye indroM kI deviyoM kA pramANa kahate haiM
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamAkAra paMtha dakSiNendroM ke zacI, padmA, zivA, zyAmA, kAliMdI, sulasA, ajjukA paura bhAnunAma kI dhAraka ATha haiN| uttarendroM ke zrImatI, rAmA, susImA, prabhAvatI, jayasenA, suSeNA, basumitrA aura vasuMdharA nAma kI dhAraka pATha-ATha mahAdevI hotI haiM / eka-eka mahAdevI sambandhI saudharma yugala meM solaha-solaha hajAra, sanatyumAra yugala meM pATha hajAra, brahma yugala meM cAra hajAra, lAMtava yugala meM do hajAra, zukra yugala meM eka hajAra, savAra yugala meM pAMca sau aura Agata Adi catuka meM ar3hAI sau parivAra devo hotI haiN| indroM kI eka-eka mahAdevI yadi vikriyA zakti se navIna zarIra dhAraNa kare to mUla zarIra sahita saudharma yugala kI solaha hajAra, sanatvamAra yUgala kI battIsa hajAra, grahma yugala kI cauMsaTha hajAra, lAtava yugala kI eka lAkha aThAIsa hajAra, zukra yugala kI do lAkha utpana hajAra, satAra yugala kI pA~ca lAkha bAraha hajAra aura grAnata Adi kalpa catuSkoM kI dasa lAkha caubIsa hajAra devAMganAoM kA rUpa dhAraNa kara letI haiN| paribAra deviyoM meM se jo devAMganAyeM indra ko ati ballabha priya hotI haiM unheM ballabhikA kahate hai| aisI ballagikA devAMganAyeM saudharma yugalendroM ke battIsa hajAra, sanatkumAra yugala meM pATha hajAra, brahma bugala meM do hajAra, lAMtava yugala meM pAMca sau, zukra yugala meM do sau pacAsa, satAra yugala meM eka sau paccIsa aura aAnatAdi kalpa catuSka indroM ke taresaTha hotI haiN| una ballabhikA deviyoM ke mandira apane-apane indra mandira se pUrva dizA meM sthita haiM aura parivAra deviyoM ke mandiroM ko apane kalpa kI U~cAI kI apekSA inake mandira bIsa-bIsa yojana adhika udaya vAle haiN| amarAvatI nAmaka indra kA pura hai usameM rahane ke mandira kI IzAna vidizA meM sau yojana lambA picahattara yojana UMcA aura pacAsa yojana caur3A sudharmA nAmaka prAsthAna maMDapa (sabhAsthAna) hai| usa prAsthAna maMDapa ke pUrva, dakSiNa aura uttara-ina tIna dizAoM meM solaha yojana U~ce aura pATha yojana caur3e tIna dvAra haiN| usa sthAna maMDapa ke madhya bhAga meM indraka siMhAsana hai| usake prAge prapTa paTTa Adi devayoM ke siMhAsana haiM unase bAhya pUrva prAdi dizAoM meM soma, yama, varuNa aura kubera nAmaka lokapAloM ke cAra siMhAsana haiN| indrAsana se Agneya tathA naiRtyadizA meM bAraha hajAra solaha hajAra, solaha hajAra, mAdi saMkhyaka abhyantara, madhya aura bAhya-ina tIna prakAra pAriSad devoM ke naiRtya dizA meM hI teMtIsa Asana trAstrizat devoM ke pazcima dizA meM pAnIka mahattara devoM ke, bAyavya aura IzAna dizAtroM meM kyAlIsa hajAra sAmAnika devoM ke aura cAroM dizAoM meM aMgarakSaka devoM ke bhadrAsana haiM isa prakAra saudharmandra ke eka ekadiza saMbaMdhIcaurAsI hajAra prAsana samajhane caahie| usa prAsthAna maMDapa ke prAge eka-eka yojana vyAsa ratnamaya vAlA chattIsa. yojana UMcA pITha sahita eka-eka koza ke samAnAntara vAlI bAraha ghArAmoM saMyukta mAnastambha haiM / usa mAnastambha ke pauNe chaha yojana nIce ke aura savA chaha yojana Upara ke bhAga ko chor3akara madhya ke caubIsa yojana ke antarAla meM ratnamaya zrRMkhalAoM se baMdhe hue eka koza lambe aura pAva koza caur3e karaMDaka arthAt piTArechIkevata laTake hue haiN| unameM tIrthakara bhagavAn ke upabhoga yogya dibya, manohara vastrAbhUSaNa prAdi dhare rahate haiN| unhI karaMDakoM meM se indra tIrthakara bhagavAna ke janma, rAjya, vivAha aura tapa kalyANaka ke samaya vastra prAbhUSaNa yAdi lAtA hai tathA bhejatA hai / ye vastrAbhUSaNa tIrthakara bhagavAna ke hI bhogya hote haiM, anya ke nahIM ye devakumAra dvArA rakSaNIya jyoM ke tyoM rakhe rahate haiM / isa prakAra ke ye karaMDaka saudharma, IzAna, sanatkumAra aura mAhendraina cAra kalpoM meM hI haiM anya meM nhiiN| yahAM vizeSa yaha hai ki saudharma kalpa sthita mAnastambha ke karaMDakoM meM bharata kSetra sambandho, IzAna meM airAvata sambandhI, sanatkumAra meM pUrva videha sambandhI aura mAhendra meM pazcima videha sambandhI tIrthaMkaroM ke vastrAbhUSaNa rahate haiN|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 NamokAra saMya 365 indra kI utpatti graha kA svarUpa kahate haiM usa mAnastambha ke nikaTa ATha yojana caur3A, itanA hI lambA aura U~cA upapAda graha meM do ratna zayyA haiM jinameM indra kA sthAna hotA hai / isake hI upapAda graha ke pAsa aneka zikharoM saMyukta jina bhagavAna kA bahuta sundara maMdira hai| kalpavAsI devAMganAe~ saudharma, IzAna svarga meM hI utpanna hotI haiM, anya kalpoM meM nahIM / jisameM kevala devAMganarAmroM kA hI janma hotA hai aise vimAna saudharma meM chaha lAkha ce IzAna ne cAra lAkha evaM samasta dasa lAkha haiN| ina vimAnoM ke utpanna hone ke anantara jina devoM kI niyoginI hotI haiM unheM Upara ke kalpavAsI deva apane sthAna para le jAte haiM / avazeSa se ' dharma ke chabbIsa lAkha aura IsAna ke caubIsa lAkha vimAna aise haiM jinameM deva, devAMganA donoM ho mizra utpanna hote haiM / mAge deva devAMganAoM ke prayocAra kA varNana likhate haiM- bhavanavAsI, vyantara jyotiSkoM meM zrIra saudharma tathA IzAna ina do svargo ke devoM meM zarIra se kAma sevana hotA hai jaise ki manuSyoM Adi meM hota hai / atrazeSa sanatkumAra aura mAhendra- ina do svargo ke deva deviyoM kI kAmavAsanA paraspara graMga spayaM karane se, brahma brahmottara, lAMtava aura kApiSTa-ina cAra svargoM meM svAbhAvika sundaratA aura zrRMgAra yuva rUpAdi ko dekhane se; zukra, mahAnuka, satAra aura sahasvAra - ina cAra svargo meM prema bhare, madhura vacanAlApa Adi se aura thAnata prANata, bhAraNa, acyuta - ina cAra svargoM meM paraspara mana meM smaraNa karane se hI kAmavAsanA naSTa ho jAtI hai| ina solaha kalpoM se Upara nava graM veyaka, nava anudiza aura paMcAnuttaroM meM rahane vAle deva kAmasevana se rahita haiM arthAt inake kAnavAsanA hotI ho nhiiN| ye sadaiva dharma dhyAna meM lIna rahate haiM / Age vaimAnika devoM kI vikrayA zakti aura avadhijJAna kA viSaya kSetra kahate haiM saudharma yugalavAsI deva avadhi ke dvArA prathama bhUmi paryanta dekhate haiM / sanatkumAra yugalavAsI deva dUsarI pRthvI taka zukra aura satAra yugala ke deva cauthI bhUmi taka, bhAnata, prANata, prAraNa tathA acyuta kalpavAsI deva pA~cadoM bhUmi taka aura paMcAnuttaroM ke deva saptama bhUmi nIce vanudAtavalaya paryanta kicit nyUna sampUrNa loka nAr3I ko avadhi dvArA dekhate haiN| vikriyA zakti bhI samasta devoM ke apane apane avadhi kSetra ke samAna hotI hai kintu viSayoM kI utkRSTa bauMchA ke na hone se Upara-Upara ke devo meM gamana karane kI icchA kama hotI hai ina kalpavAsI devoM kA avadhikSetra caukora kintu lambAI meM adhika aura caur3AI meM thor3A hotA hai aura bhavanavAsI vyantara aura jyotiSI ke avadhi kA kSetra nIcenIce kama aura tiryaka rUpa se adhika hotA hai| zeSa manuSya, tiryanca aura nArakI kA sarvAdhi kSetra barAbara dhanarUpa hotA hai / zrAvaimAnika devoM ke janma-maraNa kA viraha kAla kahate haiM, jitane kAla paryanta jahA~ kisI kA janma na ho use janmAntara aura jitane kAla paryanta maraNa na ho use bhogAntara kahate haiM ataH donoM kA utkRSTa kAla saudharma meM sAta dina, sanatkumAra yugala meM eka pakSa, brahma brahmottara, lAMva aura kApiSTakalpa catuSkoM meM eka mAsa, zukra, mahAzukra, satAra aura sahastrAra meM do mAsa, mAnava, prANata, dhAraNa aura acyuta meM cAra mAsa aura zeSa graMveyaka Adi meM cAra mAsa hotA hai| indra indra kI mahAdevI paura lokapAla ke maraNa ke pazcAt utkRSTa virahakAla chaha mAsa aura trAstrizata, aMga rakSaka, sAmAnika tatha pAriSada inakA utkRSTa virahakAla cAra mAsa jAnanA caahie|
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca Age vaimAnika devoM kA zarIra pramANa kahate haiM, saudharma yugala ke devoM kA zarIra sAta hAtha, sanatkumAra yugala ke devoM kA chaha hAtha, brahmayugala ke devoM kA sAr3he pA~ca hAtha, laoNtava yugala ke devoM kA pA~ca hAtha, zukra- mahAzuka ko cAra hAtha, satAra-sahastrAra ke devoM kA sAI tIna hAtha, mAnava, prANata zrIra AraNa tathA acyuta svarga ke dezoM kA tIna hAtha, natra beyaka ke prathama trika ke devoM kA DhAI hAtha, dUsare trika ke devoM kA do hAtha, sosare trika ke devoM kA Der3ha hAtha, natra anutara devoM kA eka hAtha aura paMcAnudivAsI devoM kA bhI eka hAtha zarIra hai / grAge vaimAnika devoM kI grAyu 366 kahate hai saba IzAna kalpa ke devoM kI utkRSTa jhA do sAgara, sanatkumAra, mAhendra ke devoM kI utkRSTa Ayu sAta sAgara, brahma brahmottara ke devoM kI utkRSTa zrAdaza sAgara, lAMba kApiTa ke devoM kI caudaha sAgara zukra mahAzukra ke devoM kI solaha sAgara, satAra zrIra sahastrAra ke devoM kI aThAraha sAgara, grAnta prANata ke devoM kI bIsa sAgara aura AraNa acyuta kara ke devoM kI bAIsa sAgara utkRSTa Ayu hai| isase Aye navatraiveyakoM meM eka-eka sAgara adhika zrAyu hotI hai, navaanudizoM meM aura paMcAnuttara vimAnoM meM eka-eka sAgara bar3hatI zrAyu hai arthAt prathama graMveyaka meM teIsa sAgara, dUsare graiveyaka meM caubIsa sAgara tIsare veyaka meM paccIsa sAgara, cauthe praveyaka meM chabbIsa sAgara, pAMcaveM meM sattAIsa sAgara, chaThe meM akAIsa sAgara, sAtaveM meM unatIsa sAgara, AThoM meM tIsa sAgara, navame meM ikatIsa sAgara, navazranudizoM meM batIsa sAgara aura vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita tathA sarvAsiddhi ina pA~ca vimAnoM meM tetIsa sAgara zrAyu hai| Age pUrvokta vimAnoM meM jadhanya zrAyu kahate haiM-- saudharma IzAna svarga meM jaghanyAya eka palya hai saudharma yugala se Age-Age pahale pahale yugala kI utkRSTa zrAyu zragale agale yugaloM meM jaghanya hai jaise saudharma yugala meM utkRSTa zrAyu do sAgara hai to yahIM do sAgara Ayu sanatkumAra yugala meM jaghanya hai aura sanatkukAra yugala kI sAta sAgara utkRSTAyu brahmabrahmottara ke jaghanya hai isI prakAra anya kalpoM meM jAnanA cAhie | prAcAryavarya zrI umAsvAmI kRta tatvArthAdhigama mokSazAstra meM jo sahasvAra paryanta ke devoM ko zrAyu kucha-kucha adhika kahI hai vaha ghAtayuSka kI apekSA kahI hai| yadi koI ghAlAyuSka samyagdRSTI sahasvAra paryanta ke yugaloM meM utpanna ho to usakI apane-apane svarga ko pUrvokta utkRSTa Ayu se antarmuhUrta kama prAdhe sAgara kI Ayu adhika ho jAtI hai jaise saudharma aura IzAna svarga meM do sAgara kI utkRSTa mAyu hai aura yadi vahAM bAtAyuSka samyagdRSTi utpanna ho to usakI aMtarmuhurta kama ar3hAI sAgara kI zrAyu ho sakatI hai| isI taraha ghAtAyukka mithyAdRSTi kI patya ke asaMkhpAta bhAga pramANa Ayu ho sakatI hai parantu yaha adhikatA saudharma yugala se satAra yugala paryanta ke chaha yugaloM meM hI hai anya meM nahIM hai kyoMki Age ke vimAnoM meM ghAtAyuSka vAle jIva utpanna nahIM hote / bhAvArtha - jo pahale prAyubaMdha kiyA thA usako pazcAt pariNAmoM ke nimitta se ghaTAkara alpa kara denA ghAtAyuSka hai / vaha ghAtAyuSka do prakAra kA hai- eka apavartana ghAta, dUsarA kadalIghAta / udaya prApta vartamAna Ayu 'kama karane ko apavartanaghAta aura uddIyamAna zrAyu ke ghaTAne ko kadalIghAta kahate haiM / kadalI ghAta to yahAM sambhava nahIM isIlie yahAM apavartana ghAta kA hI grahaNa kiyA hai so aisA bAtAyuSka samyagdRSTi jIva vyaMntara va jyotiSI devoM meM utpanna to sAtha palya aura bhavanavAsI tathA vaimAnikoM meM ho to antarmuhUttaM kama grAdha sAgara, pUrvokta utkRSTAyu se adhika Ayu vAlA hotA hai aura isI prakAra ghAtayuSka mithyAdRSTi ho to usake bhavanavAsI, vyantara jyotiSI aura vaimAnikoM meM sarvatra pUrvokta utkRSTa Ayu ke pramANa se palya ke prasaMkhyAtaveM bhAga pramANa zrAyu bar3ha jAtI hai /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca mAge kalpavAsI devAMganAoM kI Ayu kahate haiM-- saudharma dvika ko devoganAoM ko jaghanya prAyu sAdhika eka palya aura utkRSTa prAyu kramazaH solahoM svargoM meM-pA~ca, sAta, nava, gyAraha, teraha. pandraha, satraha, unnIsa, ikkIsa, teIsa, paccIsa, satAIsa, unatIsa, cautIsa, ikatAlIsa, ar3atAlIsa, aura pacapana palya pramANa hai| Age devoM ke ucchavAsa aura pAhAra ke samaya kA pramANa kahate haiM jahAM jisa jisa kalpa ma jitane-jitane sAgara pramANa Ayu kahI hai utane-uttane pakSa bItane para ucchavAsa aura utane hI hajAra varSa bItane para mAnasika AhAra hotA hai / jaise saudharma dvika meM prAyu do sAgara hai vahAM do pakSa ke aMtarAla se ucchavAsa aura do hajAra varSa ke antarAla se AhAra hotA hai isI prakAra anya kalpoM meM jAnanA caahie| prAge lokAMtika devoM kA varNana likhate haiM jo pAMcaveM brahmasvarga ke anta meM rahate haiM ve lokAMtika deva haiM / ye lokAMntika deva manuSya kA eka bhava dhAraNa karake tadbhava se hI mokSagAmI hote haiM / isa kAraNa jinake loka kA arthAt saMsAra kA anta hone vAlA hai unheM lokAMtika deva kahate haiN| ye lokAMtika deva kula bheda karake (1) sArasvata, (2) Aditya, (3) banhi, (4) aruNa, (5) gardatoya, (6) tuSita, (7) avAbAdha, aura (8) ariSTa,aise pATha prakAra haiM aura kramazaH saMkhyA meM (1) sAta sau sAta, (2) sAta sau sAta, (3) sAta hajAra sAta, (4) sAta hajAra sAta, (5) nava hajAra nava, (6) nava hajAra nava, (7) gyAraha hajAra gyAraha aura (8) gyAraha hajAra gyAraha haiN| inameM se sArasvata grAdi sAta prakAra ke deva to IzAna grAdi sAta dizA vidizAoM ke prakIrNaka vimAnoM meM aura ariSTa nAmaka deva uttaradizA ke zreNIbaddha vimAnoM meM rahate haiM / inakI saMjJA ke sadRza hI inake vimAnoM ke nAma haiN| prAge sArasvata zrAdi aSTavidha devoM ke eka-eka antarAla meM rahane vAle jo solaha upakula haiM unake nAma aura saMkhyA kahate haiM-sArasvata prAdi devoM ke antarAla meM sthita jo deva haiM ve (1) agnyAbha, (2) mUryAbha, (3) candrAbha, (4) satyAbha, (5) zreyaskara, (6) kSebhaMkara, (7) vRSabheSTa, (8) kAmaghara, (6) nirmANa rajA, (10) digaMtarakSita, (11) yAtmarakSita, (12) sarva rakSita, (13) maruna, (14) vasu, (15) azva, aura (16) vizva-aise solaha prakAra ke haiM aura kramazaH saMkhyA meM (1 // sAta hajAra sAta, (2) nava habAra nava, (3) gyAraha hajAra. gyAraha. (4) teraha hajAra teraha, (5) pandraha hajAra pandraha, (6) satraha hajAra satraha, (7) unnIsa hajAra unIsa, (8) ivakIsa hajAra ikkIma, (6) teIsa hajAra teIsa, (10) paccIsa hajAra paccIsa, (11) sattaIsa hajAra sattAIsa, (12) unatIsa hajAra unatIsa, (13) ikatIsa hajAra ikatIsa, (14) tetIsa hajAra tetIsa, 115 paitIsa hajAra paitIsa, aura (16) maitIsa hajAra saiMtIsa haiN| ina kuloM ke yugala kramazaH sArasvata prAdi devoM ke ATha antarAloM meM rahate haiM jaise sArasvata aura Aditya vimAnoM ke bIca agnyAbha, sUryAbha aura prAditya tathA vanhi ke bIca candrAma bhora satyAbha ke vimAna haiM / isI prakAra anya antarAloM meM bhI do-do kuloM ke vimAna jAnane caahie| ye saba lokAntika deva paraspara honAdhikyatA rahita (saba samAna) viSayoM se virakta, brahmacArI, gyAraha maMga evaM caudaha pUrva ke zAtA udAsana aura anitya prAdi dvAdaza anuprekSAmoM ke citavana meM nimagna rahate haiN| isI kAraNa devoM RSiyoM ko samAna hone se inheM RSideva bhI kahate haiN| avazeSa indra mAdi devoM dvArA pUjya hote haiN| ye deva dortha kara nagavAna ke tapakalyANaka ke prAdi meM hI pAte haiN| sapakalyANaka ke sivAya anya utsavoM na -1
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 NamokAra praya meM nahIM Ate haiN| ina samasta brahmasvarga ke anta meM rahane vAle lokAMtika devoM kA zarIra pramANa sAr3he pAMca hAtha aura prAya pATha sAgara ko hotI hai| lokAntika devoM meM jaghanya Ayu nahIM hotI hai| itanA vizeSa hai ki prAraSTa jAti ke devA ko mAyu naba sAgara pramANa hai| iti kalpAtIta deva varNanama / isa prakAra kalpatItoM kA varNana karake Age krama prApta siddha kSetra kA varNana karate haiM paMcAnuttara vimAnoM se bAraha yojana Upara eka rAjU caur3I, sAta rAjU laMbI aura pATha yojana moTI ujjavala varNa aSTama ISatprAgbhAra nAma kI aSTama pRthvo hai| usa ISatprAgbhAra nAma kI aSTama pRthvI madhya rUpAmayi cAdI ke samAna zveta) chatra ke AkAra ko manuSya kSetra ke samAna paitAlIsa lAkha yojana vyAsa vAlA siddha kSetra hai| usa bhUmi kI moTAI madhya meM pATha yojana hai, para kinAroM para ghaTateghaTate kramazaH kama hotI gaI hai| atha zrI zrIpAla paritra likhyate--- isa jambudvIpa ke bhArata kSetra meM aMgadeza ke antargata campApura nAmaka eka manohara nagara thaa| jisa samaya ko yaha kathA hai usa samaya usake rAjA aridamana the| inake choTe bhAI kA nAma vIradamana thaa| aridamana dharmajJa, nItiparAyaNa, prajAhitaiSI aura jina bhagavAna ke sacce bhakta the| isakI rAnI kA nAma kundaprabhA thaa| puSpa ke samAna ujjavala guNoM se pUrita, saccaritrA pati bhakti parAyaNA aura dharmAtmA thii| rAjA kA bhI ina para pratyanta prema thaa| isa dampati ke pUrvopAjita puNyodaya se prApta huI rAjya lakSmI ko bhogate hue paramAnada aura utsaba ke sAtha dina vyatIta hote the / eka dina kuMdaprabhA apane zayanAgAra meM komala zayyA para sukhapUrvaka soI hue thI ki usane rAtri ke pazcima pahara meM putra rala ke sUcaka suvarNamaya vizAla parvata aura kalpavRkSa dekhe aura tatsamaya hI svarga se eka deva cayakara rAnI ke garbha meM pAyA / svapna dekhakara kundaprabhA jAgrata ho gii| thor3e samaya meM prAtaHkAla huA / dinakara ke pratApa se aMdhakAra kA nAza ho gayA jaise samyagdarzana ke prAdurbhata hone para prajJAnAMdhakAra kA nAza ho jAtA hai| taba vaha komala tantrI suzolA rAnI prAtaH kAla sambandhI zarIra Adi kI nitya kriyAoM se nivRta hokara maMda-maMda gati se pati ke samIpa gii| rAjA ne priyA ko prAte hue dekhakara ardhAsana chor3a diyA / kunda prabhA pati ko yogya vinayapUrvaka namaskAra karake baiThI aura rAtri meM prAe hue svapnoM ko madhurAlApa se kahane lagI / sunakara rAjA ne unake phala ke sambandha meM kahA-priye / ye saba snapna tumane bahuta hI uttama aura AnandadAyaka dekhe haiN| inake dekhane se sUcita hotA hai ki tumhAre mahA tejasvI, dhIra, vIra, sakala uttamottama guNanidhAna aura dharmazarIrI putra ratna hogA |-suvrnnmy vizAla parvata kA dekhanA sUci / karatA hai ki vaha bar3A parAkramI, sAhaso, gambhIra pratApI, sabase pradhAna kSatriyavIra tathA suvarNasama varNa kA dhAraka hogaa| kalpavRkSa dekhane se vicita hotA hai ki vaha bahuta hI udAra cita dInajana pratipAlaka, mahAdAnI aura dharma kA dhArI hogaa| tAtparya yaha hai ki tere garbha se makhila guNa sampanna bhaura tadbhava mokSagAmo putraratna prasava hogaa|' isa prakAra apane pati vArA svapna kA phala sunakara kundaprabhA ko atyanta prasannatA huii| ThIka bhI hai-'putra prApti se kise prasannatA nahIM hotii|' pradhAnantara prAja se ye donoM (dampati) apanA samaya jinapUjana, abhiSeka, pAtradAna prAdi puNya karmoM meM adhikatara vyatIta karate hue sukhapUrvaka rahane lge| isa prakAra prAnanda utsava ke sAtha dasa mAsa bItane para kunda prabhA ne zubha lagna bhaura zubha dina meM zubha lakSaNoM se yukta sundara putra ratna prasava kiyA /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamokAra graMtha usake janma lete hI durjanoM va zatruoM ke ghara meM utpAta aura svajana tathA sajjanoM ke prAnanda kI sImA nahIM rhii| mahArAja aridamana ne putra janma ke upalakSya meM bahuta utsava kiyA, dAna diyA aura pUjA prabhAbanA kii| nimittajJAniyoM ko bulavAkara lagna kunDalI Adi banavAI gaI aura tadanusAra hI usakA nAma zrIpAla rakha diyA gyaa| bAlaka dinoMdina zakla dvitIyA ke candramA kI taraha bar3hane lgaa| rAjArAnI bar3e lAr3a pyAra se putra kA pAlana karane lge| jaba zrIpAla ATha varSa ke hue taba inakA mUjI baMdhana panayana saMskAra kiyA gayA aura vidyAdhyayana kAla taka akhaNDa brahmacarya vrata dekara inake pitA ne inheM par3hAne ke lie grahasthAcArya ko sauMpa diyaa| inakI buddhi bar3o tIkSaNa thI aura dusare ina para guru kI kRpA ho gii| isase ye zo so varSoM meM patra likhakara acche vidvAna bana gae kitane hI viSayoM meM inako aroka gali ho gaI / gurusevA rUpI nAva dvArA inhoMne zAstra rUpI samadra kA bahuta mA bhAga pAra kara liyA taba guru kI AjJA lekara mAtA-pitA ke samIpa pAkara unako yogya vinayapUrvaka namaskAra kiyaa| mAnApitA ne bhI putra ko vidyAlaMkRta, jAnakara zubhAzIrvAda diyaa| aba zrIpAla kumAra nityaprati rAjya sabhA meM jAne lage aura rAjya kAryoM meM vicAra karane lge| ___ eka dina kI bAta hai ki mahArAja aridamana apanI sabhA meM baiThe hue the ki itane meM zrIrAla kumAra bhI bahA~ pAe aura yogya vinaya karake baiTha ge| usa samaya rAjA ne apanI vRddhAvasthA paura zrIpAla kI yogyatA para vicAra kara inako rAjanItika kara dene kA nizcaya kara liyA aura zubha lagna meM putra ko saba rAjya bhAra sauMpakara grApa ekAMta sthAna meM dharma dhyAna pUrvaka-kAlakSepaNa karane laga / kucha samaya ke anantara rAjA paralokagAmo hue jisase rAjA zrIpAla inake kAkA vIradamana aura mAtA kundaprabhA Adi samasta svajana va purajanoM ko atyanta kleza pahuMcA para use dUra karane ke lie pratikAra hI kyA ho sakatA thA? karmoM kI vicitratA para dhyAna dekara sabako saMtoSa karanA pdd'aa| rAjA zrIpAla apane pitA kI mRtyu sambandhI kriyA kara cukane ke anantara puna: rAjyakArya meM dattacita hue| prajA ko unake zAsana kI jaisI prAzA thI zrIpAla ne usase bhI bar3hakara dharmajJatA, nIti aura prajA prema dikhalAyA / prajA ko sukhI banAne meM unhoMne kisI bAta kI kamI na rkhii| isa prakAra nItipUrvaka apane puNya kA phala bhogate hue ve sukha se samaya bitAne lge| jisa samaya zrIpAla sukhapUrvaka samaya vyatIta kara rahe the aura prajA kA nyAya tathA nIti se pAlana karate the usa samaya unakA aizvarya duSTa karma se sahana nahIM huA zrIpAla jaise kAmadeva ke zarIra meM kuSTa (kor3ha) roga ho gyaa| sArA zarIra galane lagA aura zarIra meM pIpa, rudhira prAdi bahane lgaa| samasta zarIra meM asahya vyathA hone lgo| yaha avasthA eka rAjA zrIpAla ko hI nahIM thI kintu unake nikaTavartI sAta sau vIroM kA bhI yahI hAla thaa| maMtrI senApati tathA aMgarakSakoM kA sabakA eka-sA hAla thaa| prajAgaNa rAjA zrIpAla aura unake samIpavartI logoM kI yaha avasthA dekhakara atyanta du:khI the| dUsare inake zarIra kI durgandha se prati vyAkula aura kitane hI isa roga ke grAsa bana jAte the| isa bAta se bhI prajA pratyanta duHkhI thI parantu saba manuSya rAjA se yaha bAta kahane meM sakucAte the / ataeva kitane hI manuSya to apane-apane gharoM ko chor3akara bAhara cale gae aura kitane hI bAhara jAne kA udyama karane lge| jaba prajA ke nagara chor3akara cale jAne kA vatAMta zahara ke gaNyamAnya puruSoM ke dvArA zrIpAla ke kAkA vIradamana ko mAlUma huA to unhoMne tatkAla hI zrIpAla kumAra ke pAsa jAkara pati hI namra aura binIta vacanoM se prajA kI saba duHkha bharI kahAnI kaha sunAI : taba rAjA prajA ke duHkha ko sunakara
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 NamokAra graMtha bahuta vyAkula hue aura prajA ko isa duHkha se nivRtta karane kA apane kAkA vIradamana se pratikAra pUchane lge| vIradamana bole-rAjan ! yadyapi mujhe kahane meM saMkoca hotA hai parantu Apane mujhase pUchA hai prataeva prajA ke aura mApake hita ke lie jo upAya mujhe sUjhA hai use kahatA hUM eka AzA hai ki Apa usa para pUrNatayA vicAra kara kArya karegeM vaha upAya yaha hai ki yAvat Apake zarIra meM asAtA yedanIya ke udaya janita vyAdhi vedanA kA sadbhAva hai tAvat yaha rAjya kArya kisI yogya puruSa ke AdhIna kara nagara ke bAhya udyAna meM nivAsa kareM 1 jaba sAtA venanIya karma kA udaya prA jAya aryAta vaha kuSTa roga miTa jAe taba punaH prAkara rAjya kArya samhAla leveN|' vIradamana kI yaha bAta sunakara zrIpAla ne niSkapaTa hokara kahA--'mUjhe yaha tumhArI sammati saba taraha se svIkAra hai evaM merA bhI yahI vivAra hai| ataeva jaba taka mere asAtA karma kA udaya hai tAvat maiM rAjya kA bhAra Apa hI vo detA hUM kyoMki isa samaya rAjya kA kArya samhAla lene ke yogya prApa hI haiN| rogabhUkta hone para maiM pUnaH prAkara rAjya samhAla lNgaa| taba taka isa rAjya ke pApa hI adhikArI haiM isIliye mere vApisa Ane taka prajA kA nyAya aura nItipUrvaka pAlana-poSaNa karate rahanA aura mAtA kundaprabhA Adi kI bhI pUrNa rUpa se rakSA krnaa| __ itanA kahakara rAjA zrIpAla apane sAta sau - vIroM ko sAtha lekara nagara se bahuta dUra bAhya udyAna meM jAkara rahane lge| Age isI kathA se sambandha rakhane vAlA mainAsundarI kA vRtAnta prasaMga banAne ke lie likhate haiM - isI prAryakhaMDa meM mAlava deza ke antargata ujjaina nAma kI prasiddha aura mundara nagarI hai| usa samaya usa nagarI meM rAjA padupAla zAsana karate the| inake nipuNa sundarI prAdi ko lekara eka se eka sundara aneka rAniyA~ thii| so nipuNasundarI ke garbha se do kanyAyeM huI / eka kA nAma surasundarI aura dUsarI kA nAma maMnAsundarI thaa| surasundarI jaba yauvana sampanna huI taba eka samaya rAjA padupAla ne surasundarI se puchA- patrI ! terA vivAha kahIM aura kisake sAtha honA cAhie aura ta kauna-sA vara pamanTa mo spaSTa kaha de|' laba surasundarI bolI- 'mujhako to kauzAmbI nagarI ke rAjA kA putra harivAhana pasanda hai kyoMki vaha hI saba guNa sampanna, rUpavAna aura balavAna mAlUma hotA hai / ataeva merA usa hI ke sAtha sambandha ho jAnA cAhie / ' putrI kI yaha prAkAMkSA sunakara mahArAjA padupAla ne zubha muhUrta meM putrI kA yathekchita vara ke sAtha bar3e samArohapUrvaka pANigrahaNa karA diyaa| , athAnantara eka dina jaba choTI putrI mainAsundarI caityAlaya se bhagavAna prAdIzvara svAmI kI pUjA kara bhagavAna ke abhiSeka kA jala lie hae pitA ke pAsa pAI taba rAjA ne 'pApo, 'prAmo aisA kahakara baiThane ke liye saMketa diyaa| taba mainAmAdarI vinaya sahita bheMTa. svakara gAjA ke manmukha manamodaka rakhakara yathAyogya sthAna para baiTha gaI / rAjA ne gaMdhodaka saharSa mastaka para car3hAyA aura putrI ko bhaktiyukta dekhakara pati hI prema pUrvaka madhurAlApa se kahane lagA-'he putrI ! tU apane mana ke anusAra rUpavAna, parAkramI vara jo tujhe pasanda ho so Aja mujhase kaha / surasundarI ke samAna terA lagna bhI maiM tere icchita vara ke sAtha kara duuNgaa|' pitA (rAjA padupAla) kA yaha vacana mainAsundarI ke hRdaya meM vadha jaisA ghAya kara gayA / vaha sunakara cupa ho gii| apane pitA ko isa bAta kA bhI uttara na dekara mana hI mana meM socane lagI ki pitAjI ne lajjA zUnya aise niSThura bacana kyoM kahe ? kyA kulIna kanyAeM kabhI muMha se vara
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra atha mAgatI haiM ? suzIla kanyAe~ to svapna meM bhI aisA saMkalpa nahIM karatIM-ityAdi vicAroM meM nimagna huI putrI lajjA ke mAre adhomukha karake nIce kI ora dekhatI rahI tatra bhI rAjA ne isakA hArdika bhAva nahIM samajhA aura punaH dUsarI tIsarI bAra isI bAta ko pUchane lage / anta meM mainA sundarI ne jaba pitA kA isI bAta para vizeSa Agraha dekhA to vaha lAcAra hokara bolI-- "tAta, vacana suna mama praya, mana meM dekha vicAra, / ___ mukha se bara mAMge nahIM, je kulavanti kumAri / " artha-he pitA ! putro ke sanmukha pApako aise lajjAzUnya bacana nahIM kahane caahie|' isa prazna kA uttara denA hama kulIna kanyAoM kA dharma nahIM hai kyoMki ucca vaMza ko kanyAe" avivAhita rahanA svIkAra karatI haiM parantu kabhI bhI apane mukha se vara nahIM maaNgtii| mAtA-pitA aAdi svajana vA gurujana jisake sAtha vyAha dete haiM vaha hI vara unake lie kAmadeva ke samAna rUpavAna aura kabera ke samAna dhanI hotA hai cAhe vaha RNI ho, raMka ho, dhanI ho, rogo ho, nirogI ho, asundara ho, sundara ho, karUpa ho, surUpa ho, paMDita ho, guNahIna ho tathA guNa sampannahI paratu kulIna vanajanyAyoM ke lie vahI vara upAdeya prarthAt grahaNa yogya hotA hai / dUsare yaha saba bAta bhAgya se hotI hai / Apake kahane aura karane se hI kyA? kyoMki jaisA jisakA sambandha hotA hai vaisA iSTa maniSTa vastuoM kA saMyoga kama vaza svayameva hI Akara mila jAtA hai isIlie "he pitA jI ! Apako adhikAra hai cAhe jisake sAtha Apa merA byAha kara diijie|" pazrI ke aise vacana sanakara rAjA ko bahata krodha AyA aura mana hI mana meM krodha se vihala hokara citta meM ThAna liyA ki putrI jo mere ghara meM uttamottama bhogopabhogoM ko bhogatI huI sabako nija karmodaya prApta batalAkara mere upakAra kA lopa karate hue itane garva se yukta vacana kahatI hai ataeva mujhe bhI aba isake karma kI parIkSA karanI hai / maiM bhI aba ise hInavara ke sAtha vyAhUMgA / dekha isakA karma kyA karatA hai ?'-aisA vicAra kara kucha samaya pazcAt mahArAja padupAla maMtriyoM ko sAtha lekara honaghara kI khoja karane ke lie nikale so calate-calate usI vana meM jA pahu~ce jahAM mahArAja zrIpAla apane sAta sau vIroM sahita pUrvopAjita azubha karma kA phala bhoga rahe the / zrIpAla rAjA padupAla ko apane pAsa prati nijAsana se uTha khar3e hue aura yathAyogya svAgata karake kuzala prazna ke anantara apane pAsa taka pAne kA kAraNa pUchane lge| rAjA padupAla ne kahA-'maiM to bana krIr3A ke lie nikala pAyA huuN| prApakA pAgamana yahAM kaise humA aura kisa kAraNa nagara basAyA hai ? ' yaha sunakara rAjA zrIpAla ne apanA AdyopAta saba vRtAMta kaha sunAyA / sunakara rAjA bahuta prasanna humA aura bolA---'maiM tumase bahata saMtuSTa humA hUM jo tumheM icchita ho so mAMgo, maiM dene ko tatpara huuN|' zrIpAla ne abasara dekhakara kahA--"rAjan / yadi ApakI mujha para santuSTatA hai aura prAgraha pUrvaka vara denA hI cAhate haiM to bhApa apanI putrI mainAsundarI mujhe de diijie|' zrIpAla ke vacana sanakara padupAla ko eka bAra to krodha AyA paraMtu sAtha hI mainAsundarI ke vAkyoM kA smaraNa kara zAMta hokara saharSa bole-'are kuSTI rAya ! maiMne tujhako mapanI laghu putrI pradAna kI / tU aba apane sakhAmoM sahita mere sAtha cala paura mainA sundarI kA saharSa varaNa kara jisase tumhArI manokAmanA pUrNa ho|' zrIpAla me haSita hokara rAjA ke bacanoM ko sAdara svIkAra kara liyA aura unake sAtha calane ko tatpara ho ge| mahArAja padupAla ne kuSTI zrIpAla ko sAta sau vIroM sahita lekara apane magarako
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 NamokAra gratha yora prayANa kiyA / vahA~ se calakara jaba kucha samaya ke anantara nagara ke nikaTa pahuMce to zrIpAla ko unake sAta sau sakhAoM sahita pura ke bAhara udyAna meM DerA dekara thApa svayaM maMtriyoM sahita nagara meM praveza kiyA aura putrI ke nikaTa Akara bolA- 'putrI ! aba bhI tU kaha de tujhe kauna-sA vara pasaMda hai ? maiM terA bhI surasundarI vat icchita vara ke sAtha vivAha kara duuNgaa| apane zrabhISTa ko nissaMkoca hokara pragaTa kara de ? pitA ke aise vacanoM ko sunakara mainAsundarI ne uttara meM kahA - pitA jI ! bArambAra piSTapeSaNa (pise hue ko pIsane se kyA lAbha? maiM prathama hI Apase nivedana kara cukI hUM ki kulIna kanyAe~ kabhI nijamukha se vara nahIM pAtA tathA gurujana jisako yogya vara samajha lete haiN| vahI unako svIkRta hotA hai| ataeva mujhako bhI ApakA vacana svIkAra hogA / ". putrI ke aise vacana sunakara rAjA ko saMtoSa nahIM humrA tatra bole- 'he putrI ! maiMne tere lie kuSThI vara yogya samajhA hai / ' vaha bolI- 'vaha vara mujhe svIkAra hai / isa bhava meM to kuSThIrAya merA svAmI hogA / anya saba Apake ( pitA ke ) samAna haiM / ' yadyapi ye vacana mainAsundarI ne apane hArdika sadbhAvoM se kahe the paraMtu rAjA ko nahIM ruce | vaha bole-'he putrI ! tU bahuta haThIlI hai aura vicAra zUnya hai / aba bhI apanI haTha chor3a de / ' paraMtu mainAsundarI apane hArdika bhAvoM se zrIpAla ko hI apanA jIvaneza samajha cukI thI ataeva vaha kahane lagI - pitA jI ! karma kI gati vicitra hai / jaba azubha karma kA udaya AtA hai taba iSTa rUpa sAmagrI aniSTa rUpa ho jAtI aura jaba zubha karma kA udaya hotA hai to vahIM aniSTa rUpa sAmagrI rUpa pariNamana jAtI hai| kSaNamAtra meM kuvera se dhanI nirdhana, kAmadeva ke samAna rUpavAna kurUpa, svastha se rogI, nirdhana se dhanI, kurUpa se rUpavAna aura rogagrasta se roga mukta ho jAte haiM isIlie ava jo kucha honA thA so ho cukaa| aba isameM kucha soca vicAra karane kI AvazyakatA nahIM haiM / ' jaba rAjA ne dekhA ki putrI ko bhI aba jidda ho gaI taba unhoMne tatkAla hI eka jyotirvid paMDita ko bulAyA aura usase vivAha kA uttama muhUrta pUchane lge| taba jyotiSI ne lagna vicAra kara kahA-- naranAtha ! nAja kA muhUrta ati uttama hai kyoMki sUrya, candra aura guru tInoM vara tathA kanyA ke lie bahuta hI acche haiM, phira aisA uttama muhUrta bIsa varSa taka bhI nahIM banegA / ' 1 rAjA aisA uttama aura nikaTa muhUrta sunakara bahuta prasanna hue aura vivAha kA prAyojana karane lage taba maMtrI, purohita, svajana tathA kuTumbI janoM ne mainAsundarI ko kuSTi ke sAtha dene se bahuta rokA paraMtu rAjA ne satrako tiraskRta kara apane haTha tathA mithyAbhimAna ke vaza hokara usI dina mainAsundarI kA zrIpAla ke sAtha vidhipUrvaka pANigrahaNa karA diyaa| jaba vivAha vidhi ho cukI taba mainAsundarI apane pati ke sAtha-sAtha calane lagI aura saba loga vicAra kara sundarI ko pahuMcAne gae / usa samaya kuTI zrIpAla ke sAtha divya rUpavatI sundarI ko jAte hue dekhakara kisI ke cehare se zoka, kisI se ciMtA, kisI se bhaya, kisI se glAni, kisI se vismaya, kisI se krodha aura kisI se birAgatA pradarzita hotI thii| usa samaya rAjA padupAla bhI svayaM citta meM bahuta khedita aura lajjita huA paraMtu vaha kara hI kyA sakatA thA? karma rekha para mekha mArane kI kisakI sAmarthya hai ? mainAsundarI kI mAlA tathA grahina bhI usakI isa dazA ko dekhakara azrupAta karate hue rAjA ko doSa dete jAte the paraMtu usa satI, zIlavatI, komalAMgI bAlikA ke cehare se pUrva prasannatA pradarzita hotI thii| vaha vicAra kara rahI thI ki na mAlUma
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha ye mAtA, pitA, gurujana tathA darzana jana Adi kyoM aise maMgalamaya samaya meM amaMgala sUcaka cinha pragaTa karate haiN| mujhe zIghra hI kyoM nahIM vidA kara dete / ye jyoM-jyoM vilamba kara rahe haiM, tyoM-tyoM mere patisevA karane meM aMtarAya par3a rahA hai| jaba usane dekhA ki ye saba loga prema ke vaza hokara pitA ke kRtya aura bhAgya ko dopa dete hue sAtha meM mere pati ke lie kor3hI Adi nidya vacana kaha rahe haiM / taba usase nahIM rahA gayA aura vaha dIrgha svara se bolI-'he mAtA, pitA, baMdhu tathA gurujana ! yadyapi prApa saba loga mere zubhaciMtaka haiM aura prava taka Apa logoM ne jo kucha bhI mere lie kiyA vaha saba sukha ke lie thA paraMtu aba Apa logoM ke ye vacana mujhako gula se mAlUma hote haiN| maiM aba apane pati ke niMdA vAcaka vacana nahIM sunanA cAhatI huuN| kyA Apa loga nahIM jAnate ki strI kA sarvasva puruSa hI hai| jo satI, zIlavAna aura suzIla striyAM haiM ve apane pati ke lie niMdya vacana nahIM suna sakatI haiM / striyoM ko unake karmAnusAra jaisA bara prApta ho jAe vahIM unako pUjya hai yadyapi Apa loga mere pati ko kurUpa aura sega sahita dekha rahe haiM paraMtu merI dRSTi meM vaha kAmadeva ke samAna hai| Apa loga vyartha hI pazcAtApa kara rahe haiM / yadi zubhodaya hogA to thor3e hI samaya ke anaMtara Apa loga inheM deva, guru va dharma ke prabhAva se rogamukta dekheMge isIlie prApa zAMti rkheN| kisI prakAra kI ciMtA npaa| isameM dere pitA kA vipannI doSa nahIM hai isIlie kabhI bhI pApa pitAjI ko kucha-kucha kahakara klezayukta na kIjie / ' ityAdi putrI ke vacana sunakara sabako santoSa huA aura ve kara hI kyA sakate the ? 'honahAra prabala haiM'- isa vicAra se citta ko zAnta kara rAjA padumAla ne putrI tathA jAmAta ko uttamottama vastrAdi diye tathA sAtha meM sevA karane ke lie dAsa-dAsI tathA pAlakI, ratha, poTaka, hastI, gAya, bhaisa, grAma, pura paTTanAdi die evaM kSamA kara vidA kiyaa| bahuta dUra taka loga pahuMcAne gae the so pazcAta lauTakara saba loga apane apane nivAsa sthAna ko A gaye / kucha samaya taka nagara meM yahI carcA rahI aura jyoM-jyoM dina bItane lage tyoM-tyoM loga isa bAta ko bhUlane lge| athAnantara jaba se zrIpAla jI maiMnA sundarI ko apane ghara le pAe taba hI se unake zarIra meM dinoMdina kucha kucha sAtA ke cinha pragaTa hone lage / so ThIka hI hai zIlavAna nara jahAM-jahAM jAya' tahAM-tahAM maMgala hota bnaay|" mainAsundarI uttama mana vacana se glAni rahita pati sevA meM lIna ho gaI vaha sAdhvI nirantara zrIpAla kI abhiruci ke anukUla pathya bhojana karAtI aura sadaiva roga kI nivRtti ke lie zrI jI se prArthanA karatI / prathAnaMtara eka dina donoM dampati zrI jina bhagavAna ke darzanArtha jina mandira ge| vahAM bhagavAna kI sabhakti tIna pradakSiNA dekara sASTAMga namaskAra kiyA aura dattacitta ho bhagavAna ke guNoM kA gAyana karane lage / pazcAta vahAM para virAjamAna zrI guru ke caraNa kamaloM meM sakti namaskAra kara donoM daMpati apane dedanIya karma ke udayajanita vyAdhi kI nivRti ke lie pratIkAra pUchane lge| taba munirAja ne kahA- "he putrI !" maiM tumheM kucha vyAdhi kI nivRtti ke lie pratIkAra batAtA hUM isalie dattacita hokara suna / yaha upAya yaha hai ki sabase prathama nirdoSa samyaktva svIkAra kara / jisake dhAraNa karane se saba pratAdika sArthakatA ko prApta hote haiM / anyathA samyaktva ke binA vrata Adi kA mAcaraNa karanA aMka ke binA akhila zUnyavata nirarthaka haiM / pazcAta vidhi sahita siddhacakra vata paryAta
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 NamokAra graMtha aSTAhnikA vrata dhAraNa kara kyoMki isa vrata ke prabhAva se saba prakAra ke roga zoka dUra ho jAte haiN|" taba mainAsundarI ne vinIta bhAva pUrvaka nivedana kiyA-"he svAmina ! anukampA kara isa vrata kI vidhi btlaaiye|" taba munirAja ne vAhA-"he putrI ! yaha vrata prativarSa meM tIna bAra kArtika, phAlguna, aura praSAr3a-ina tIna mahInoM ke zukla pakSa ke anta ke ATha dinoM meM arthAta zuklAaSTamI se pUrNimA paryanta kiyA jAtA hai| uttama vrata to yaha hai ki pAThoM hI upavAsa karai / madhyama belA telA Adi aneka rUpa haiM so yathAzakti kre| ina upavAsa ke dinoM meM apane citta ko viSaya kaSAyoM se roka kara dharma dhyAna meM vyatIta kare kyoMki "kaSAya viSayAhAro, tyAgo yatra vidhIyate / upavAsaH sa vijJeyaH zeSaM tu laMghanaM viduH // " artha-isa prakAra prati varSa meM tIna bAra vrata karate hue pATha varSa vyatIta ho jAveM taba yathAzakti vidhi sahita udyApana kreN|" isa prakAra munirAja ke dvArA vrata ko vidhi sunakara mainAsundarI ne siddhacakra vrata ko saharSa svIkAra kiyaa| pazcAta ve daMpati munirAja ke caraNAravindoM ko namaskAra kara apane sthAna ko padhAreM aura paraspara premAlApa karate hue sukha pUrvaka samaya vyatIta karane lge| kucha dina ke anantara pavitra kArtika mAsa aayaa| so kArtika zuklASTamo ko maiMnAsundarI bar3e harSa ke sAtha snAna kara ujjavala, zuddha vastra dhAraNa kara prAzuka sAmagrI le jina mandira gaI aura vidhipUrvaka aSTadravya se bhagavAna kI pUjA kI / ATha dina ke lie ahmacarya vrata dhAraNa kiyaa| isa prakAra nityaprati vaha ra pAThoM dina bhagavAna kI pUjA karake gaMdodaka lAtI aura sAta sau vIroM tathA zrIpAla ke kUSTha se galita zarIra para chir3aka detI thii| so isa satI ko saccI pati sevA aura jina bhagavAna kI bhakti tathA brata ke prabhAva se pATha hI dinoM meM zrIpAla aura unake sAta sI sakhApoM ke zarIra se kuSTa isa taraha nirmUla ho gayA ki mAnoM kabhI huA hI na thaa| aba zrIpAla kA zarIra guvarNa ke samAna kAntimAna ho gyaa| dekho vrata kA prabhAva ki jisake atizaya se tatkSaNa hI sAta sau sakhApoM sahita rAjA zrIpAla kuSTa roga se mukta ho kAmadeva ke samAna dIpta zarIra ho ge| saca hai - "yata kI mahimA acitya hai|' aba ve daMpati sAtAkarbha ke kSaya hone para sukha pUrvaka samaya vitAne lge| inako aisA harSa hA ki nizivAsara jAte mAlUma nahIM hote the| yaha bAta to yahA~ hI rhii| praba zrIpAla jI kI mAtA kundaprabhA kA vRtAnta kahate haiM-mAtA kundaprabhA putra ke viyoga se tathA patra kI prasvastha avasthA kA vicAra karatI haI atyanta duHkhita rahA karatI thii| so cinta ho cintA meM unakA zarIra bahuta kSINa ho gayA / parantu kyA kareM nirupAya thauM / yadyapi putra kA moha bahuta thA yahAM taka ki zarIra bahuta kSINa ho gayA thA parantu vaha prajA vatsala rAnI isa dazA meM bhI zrIpAla ko bulAkara pAsa rakhanA nahIM cAhatI thiiN| nidAna kundaprabhA eka dina snAna kara zuddha vastra pahana jina mandira gaI tathA prathama hI zrIjinadeva kI vandanA stuti karake vahAM para tiSThe hue zrI munirAja ko namaskAra karake vinaya pUrvaka apane putra ko kuzala pUchane lgii| taba samadarzI nigraMtha digambara munirAja ne pradhimAna se dhIpAla ke ujjaina meM jAne, maiMnAsundarI ke sAtha sambandha hone aura kuSTa vyAdhi ke dUra ho jAne Adi kA sampUrNa vRtAnta rAnI kundaprabhA ko kaha sunaayaa| taba rAnI prasanna citta hokara nija ghara pAyI aura paMpane devara vIradamana se zrIpAla ke pAsa mila jAne kI AjJA mAMgakara saharSa ujjaina kI mora prayANa kiyaa| rAnI kundaprabhA putra prema se vAdhya huI prati zoghratA se prayANa karatI huI kucha dinoM
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 375 meM ujjaina ke udyAna meM pahuMca gaI / vahAM pahuMcakara purujanoM ke dvArA zrIpAla ke mainAsundarI ke sAtha vivAha hone aura roga mukta hone kA vRtAnta sunakara bahuta prasanna huii| pazcAta zrIpAla ke mahala ke dvAra para gaI / niyamAnusAra dvArapAla se rAjA ko svabara dene ke lie kahA / taba zIghra hI dvArapAla ne jAkara mahArAja zrIvAla se sanApAra kaha sunaayaa| zrIpAla mAtA kA prAgamana sunakara bahuta prasanna hue aura maiMnAsundarI ko apane mAtA ke pAgamana se sUcita kara mAtA kI agavAnI ke lie paae| mainAsundarI bhI sAsa kI agavAnI ke lie aaii| donoM ne kundaprabhA ke pAdArabindoM ko sparza kara mastaka navAyA / taba mAtA ne una donoM ko putra putrI kI taraha gale lagA liyA tathA zubhAzIrvAda diyA / atyanta prema va bahata dinoM meM vipasike pazcAta milane ke kAraNa sabake netroM se azrupAta hone lage aura harSa se romAMca ho paae| pazcAta paraspara kuzala samAcAra pUchane lge| taba dhIpAla ne apane ujjaina meM mainAsundarI se vivAha hone aura siddhacakravata ke prabhAva se kuSTha vyAdhi ke nivRta hone prAdi kA samasta prAyopAMta vRtAnta kaha sunAyA / sunakara mAtA bahuta prasanna huI aura mainA sundarI ko yaha AzIrvAda diyA, "he putrI! tU bahuta-sI rAniyoM kI paTarAnI ho aura zrIpAla koTibhaTTa ciraMjIva raheM tathA padupAla rAjA jisane upakAra para nija putrIratna mere putra ko diyA so bahuta hI kIrti vaibhava ko prApta ho|" ___ mAtA kA yaha AzIrvAda sunakara bahU beTA arthAta mainAsundarI aura zrIpAla ne apanA mastaka jhakA liyA aura vinIta bhAva se kahane lage, "he mAtA ! yaha saba aApakA prabhAva hai| hamane grAja hI sampUrNa prAnanda prApta kiyaa| dhanya hai Aja kA dina va ghar3I jo Apake darzana mile / Apake zubhArzIvAda se mana pavitra huzrA / tAtparya yaha hai ki hama loga Apake darzana se prAja kRta kRtya hue hai"- ityAdi paraspara vArtAlApa karane ke pazcAta apanA apanA samaya prAnanda pUrvaka bitAne lge| zrIpAla ko priyA sahita ujjaina meM rahate hue bahuta dina ho gae / prAnanda meM samaya jAte mAlUma nahIM hotA hai| eka dina apane gAra meM ye dampati sukhapUrvaka so rahe the ki acAnaka zrIpAla kI prAMkha khula gaI tathA unako eka bar3I bhArI cintA ne pAkara ghera liyA / ve par3e par3e karavaTeM badalate aura dIrgha nizvAsa lene lge| taba patibhakti parAyaNa mainAsundarI ne pati ko vyAkula citta dekhakara savinaya pUchA- "he prANAdhAra? prAja pApa kucha citita mAlUma hote haiN| ciMtA kA kyA kAraNa hai vaha kRpA kara kahie ?" taba zrIpAla ne bahuta kucha sakucAte hue kahA - "he priye ! mujhe aura to kisI prakAra kI cintA nahIM haiM, kevala yahI cintA hai ki yahIM rahane se saba loga mujhe rAja javAI hI kahate haiM tathA mere pitA kA koI nAma nahIM letA paura ke putra jina se pitA kA kula va nAma lopa ho jAya yathArtha meM putra kahalAne ke yogya nahIM hai| yahI bAta mere citta ko cintita karatI hai kyoMki kahA hai ki "mutA aura suta ke viSa, antara itano hoya / vaha paravaMza bar3hAyatI, yaha nija baMzahi soya // jo suta taja nija svajana pura, raheM zvazura gRha jaay| so kapUta jaga jAnie, ati nirlajja banAya / / isalie hai priye ! aba mujhe yahAM eka kSaNa bhI dina ke samAna pratIta hotA hai basa kevala yahI duHkha hai aura mujhe koI dukha nhiiN|" yaha munakara mainAsundarI ne kahA, "he nAtha prApakA yaha vicAra vilkula satya aura bahuta uttama hai| jina putroM ne apane kula, deza, jAti, dharma va pitAdi gurujanoM ke nAma
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 NamokAra maMtha kA lopa kara diyA yathArtha meM ve putra kula ke kalaMka hI haiN| isalie he svAmI ! yahA~ se caturaMga senA lekara apane deza ko calie aura sAnanda cintA miTAkara svarAjya bhogie|" aise vacana apara mukha se sunakara zrIpAla ne kahA- "he priye ? tumane jo kahA vaha ThIka haiM parantu kSatriya loga kabhI kisI ke sAmane hAya nahIM nIcA karate arthAta yAcanA nahIM karate so prathama to mAMganA hI burA hai aura kadAcita yaha bhI koI kare to aisA kauna kAyara va nirlobhI hogA jo dUsaroM ko rAjya dekara pApa parAzrita jIvana vyatIta kare / saMsAra meM kanaka aura kAminI ko koI bhI khudo-khuzI kisI ko nahIM sauMpa detA hai aura yadi aisA ho bhI to merA parAkrama kisa taraha pragaTa hogA? apane bAhubala se hI prApta huA rAjya sukha kA dAtA hotA hai dUsarI bAta yaha hai ki jahAM taka apanI zakti se kAma nahIM liyA vahA~ taka rAjya kisa aAdhAra para cala sakatA hai ? tIsare zakti ko kAma meM na lAne se kAyaratA bhI bar3hatI jAtI hai| phira samaya para zatru se rakSA karanA kaThina ho jAtA hai| vidyA abhyAsa kAriNI hI hotA hai isalie puruSa ko sadaiva sAvadhAna rahanA hI ucita hai isIlie he varanAra ! maiM videza meM jAkara nija vAhubala se rAjyAdi vaibhava prApta kruuNgaa| tuma Ananda se apanI sAsa kI sevA mAtA ke samAna karanA aura nitya prati jina deva ke darzana, stabanAdi SaTa karmoM se sAvadhAna rhnaa| tuma kisI prakAra kI cintA na krnaa| maiM zIghra hI Akara milgaa|" pati ke ye vacana yadyapi maiMnAsundarI ke lie dukhadAyaka the parantu jaba usako yaha vizvAsa ho gayA ki 'aba svAmI nahIM mAneMge ve avazya hI videza jAyeMge isalie aba inake calate samaya prabarodha karanA ucita nahIM hai-aisA samajha kara vaha dhIme svara se bolI- "he svAmina ! Apako AjJA mujhe zirodhArya hai parantu ye to batalAie ki aba isa avalA ko puna: Apake darzana kaba hoMge jisake sahAre va pAzA para citta ko sthita rakhA jAya ?" taba zrIpAla ne kahA-"priye ! bilkula adhIra mata ho / citta meM dharya rakha maiM bAraha varSa pUrNa hote hI isI aSTamI ke dina avazya prA miluuNgaa| isameM kiMcita mAtra bhI antara na samabhatA isa prakAra zrIpAla jI patiparAyaNa mainAsundarI ko santoSa dekara apanI mAtA ke pAsa pahuMce aura namaskAra kara mAtA se prArthanA kI aura mAtA se apane mana kA samasta vRtAnta nivedana karake videza gamana ke lie AjJA dene kI prArthanA kii| mAtA kudaprabhA putra kA zubha abhiprAya jAnakara kahane lagI- he putra ! aba bahuta dinoM meM Akara to tumhAre viyoga janita hRdaya ko dAha ko zAnta kiyA thA kyA aba mujhe phira vahIM viyoga janita duHkha dekhanA par3egA isalie he putra jAne kI AjJA dete hue mere citta ko bahuta duHkha hotA hai parantu maiM aba roka bhI nahIM sakatI hUM isalie aba tuma jAte hI ho to jaano| zrI jinendra deva aura deva, guru, dharma ke prabhAva se tumhArI yAtrA saphala ho|" isa prakAra zrIpAla jI ne mAtA se zubhAzIdi aura AjJA le, usI rAtri ko pichale pahara meM sarva upasthita janoM ko yathAyogya praNAma paMcaparameSThI kA uccAraNa karate hue, harSita ho, utsAha sahita nagara se prayANa kiyaa| zrIpAla jI vahA~ se calate-calate vatsanagara meM paae| unhoMne vahAM vatsa nagara ke caMraka vana meM eka vRkSa ke nIce tatra nivAsI vastrAbhUSaNoM se alaMkRta va kSINa zarIra eka vidyAdhara ko kleza yukta va maMtra japate hue dekhA / parantu itanA kleza uThAne para bhI maMtra siddha nahIM hotA thA, isase vaha udAsa citta ho rahA hai'-aisA dekhakara zrIpAla ne usake nikaTa jAkara pUchA to usane apanA samasta vRtAnta kahakara usase vidyAsAdhana karane ke lie nivedana kiyA / taba zrIpAla usake bAraMbAra kahane aura prAgraha karane se zuddhatA pUrvaka nizcala Asana lagAkara mana, vacana, kAya kI sthiratA se zuddha bhAva pUrvaka maMtra japane ke lie baiTha gae so ekAgracitta se
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha pArAdhana karane se unheM eka hI dina meM vidyA siddha ho gaI taba unheM saphala dekhakara vaha vIra uThA paura praNAma karake zrIpAla kI stuti kara unase kahane lagA "hai svAmin / yaha vidyA Apa hI apane pAsa rakhiye tathA mujhe mere ghara jAne kI AjJA diijie|" taba zrIpAla ne kahA -"he vIra ! merA yaha dharma nahIM hai ki dUsare ko vidyA ko chIna kara maiM gidhAgana banUM / gare maiMne isameM kiyA hI dapA hai ? tumhAre durAgraha se maiMne apanI zakti kI parIkSA kI hai"-aisA kaha usa vidyAdhara ko vaha vidyA de dii| taba punaH usa vidyAdhara ne stuti karake kahA-"he svAmina ! yadi Apa isa vidyA ko svIkAra nahIM karate hai to ye jalatAriNo va zatrunivAriNI ye do vidyAyeM avazya hI bheMTa svarUpa svIkAra kIjie tathA mujha para anugraha kara mere gRhako apane pavitra caraNa kamaloM se pavitra kIjie"-aisA kaha ukta donoM vidyAeM zrIpAla jI ko bheMTa svarUpa dekara apane sthAna para le gayA tathA kucha dina taka apane yahA~ rakha kara bahuta sevA ko / pazcAt unako unako icchAnusAra vidA kara prApa sAnaMda prAyu vyatIta karane lgaa| isa prakAra zropAla jI ne ghara se nikala kara vatsanagara ke vidyAdhara ko apanA sevaka banAkara aura usase ukta do vidyAe~ bheMTa svarUpa grahaNa kara bhAge ko prayANa kiyA aura vahAM se calakara bhU mukacchapura pAe / yaha nagara samudra taTa ke samIpa hone se prati ramaNIka thA so ve camate-ghamata usa nagara ke upavana meM pahuMce aura vahA~ pAsa ho eka sthAna para jina marmA harSita ho prabhu ke darzanArtha usameM praveza kiyA vahA~ bhagavAna ko sabhakti sASTAMga namaskAra kara ke stavana kara apanA dhanya, janma mAnane lge| zrIpAla bhagavAna kA darzana stavana va siddhacakravrata kA pArAdhana karate kitane hI kAla paryanta isI nagara meM rahe / isI samaya kauzAmbI nagarI nivAsI dhavala seTha vyApAra ke nimitta dezAMtara ko jAne ke lie pAMca sau jahAja bhara kara isI nagara ke samIpa paayaa| pavana ke yoga se ve jahAja kisI khAr3I meM jA pdd'e| usa seTha ke sAtha jitane AdamI the una saba ne milakara zakti bhara prayatna kiyA parantu ve jahAja khAr3I se na nikAla ske| taba seTha ko bhArI cintA huii| taba vaha vahA~ se udAsa citta nagara meM gayA aura vahAM kisI dakSa nimitta jJAnI se apanA vRttAnta nivedana kara jahAjoM ke bhaTaka jAne kA kAraNa pUchA / taba usane kahA-"he zreSThi! tumhAre azubha karma kA udaya hai isalie tumhAre jahAja jaladevoM ne kIla die haiM yadi kisI guNavAn, sundara, gambhIra aura zubha lakSaNavaMta tathA zUra vIra puruSa kI una devoM ko bali dI jAe to tumhAre jahAja cala sakate haiM anyathA nhiiN|" yaha sunakara seTha apane Dere meM pAyA aura apane maMtriyoM se maMtraNA karake bahumUlya vastueM bheMTa svarUpa le jAkara rAjA se milaa| rAjA ko apanI pramUlya vastue~ bheMTa pAne se prasannacita dekhakara apanA samasta vRtAnta kaha sunAyA aura eka manuSya ko bali dene kI prAjJA prApta kara lI aura tadanusAra aise manuSya ko jo ki akelA ho, guNavAna ho, nirbhaya ho DhUMDhane ke lie apane sevakagaNa cAroM prora bheja die| unameM se kucha manuSya vahAM jA kilale jahA~ para upavana meM eka vRkSa ke nIce zrIpAla jI zItala chAyA meM so rahe the| unheM sote hue dekhakara ve mana meM vicAra karane lage ki jaisA puruSa cAhie, yaha ThIka vaisA hI mila gayA hai| basa apanA kAma bana gayA parantu unheM jagAne kA kisI ko sAhasa nahIM par3atA thaa| saba loga eka dUsare ko use jagAne kI preraNA de rahe the| ki itane meM zrIpAla jI kI nIMda khula gaI paura khi khulate hI mapane mApa ko cAroM bhora se manuSyoM se ghirA humA pAyA taba niHzaMka hokara bole-"tuma kauna ho aura mere pAsa kisa lie pAe ho?"
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ namokAra ca taba seTha ke naukara bole, "he svAmin ! kauzAmbI nagarI kA eka dhanika vyApArI jisakA nAma dhavala seTha hai, vyApAra ke nimitta pAMca sau jahAja lekara videza ko jA rahA thA / so kisI kAraNa se usake jahAja khAr3I meM aTaka gae haiM aura maMtraNA karake viveka rahita ho jahAja calAne ke lie eka bali denA nizcaya kara hamako manuSya kI talAza meM bhejA hai so manuSya hamako koI milatA nahIM hai aura seTha kA Dara bhI bahuta lagatA hai ki khAlI jAegeM to mAra DAlegA Ara vApasa nahIM jAyeM to hameM DhuMDhavA kara phira hameM adhika kaSTa degaa| isalie hama ApakI zaraNa meM haiN| kisI taraha hameM 'bacAie yaha sunakara zrIpAla bole-"bhAiyo tuma bhaya na kro| tuma kaho to kSaNa bhara meM karor3oM vIroM kA mardana kara DAlU aura kaho to vahA~ cala kara seTha kA kAma kara dUM?" taba ve AdamI stuti karake gadgad bacana bole-"svAmina yadi Apa vahIM padhAreMge to prati kRpA hogI aura hama logoM ke prANa bhI baca jaaygeN| zrApakA yaza bahuta phailegaa| pApa dhIra bIra ho| Apase saba kAma ho jaaegaa|" yaha sunakara zrIpAla' jI turanta hI yaha vicAra kara-"dekheM karma kA kyA banAba hai, kyA-kyA kautuka hogA? maiM bhI apane bala kI parIkSA kara lUMgA" una vanacaroM ke sAtha calakara zIna hI dhavala seTha ke pAsa prA phcaa| sevaka seTha se hAtha joDakara bole- he seTha ! Apa jaisA puruSa cAhate the so yaha ThIka vaisA hI lakSaNayanta hai / aba zrApa kA kArya nissaMdeha ho jaaegaa|' so usa lobha andha-dhavala seTha ne binA hI kucha soce aura binA pUche ki 'tuma kauna ho zrIpAla' ko bulAkara, ubaTanA karA kara snAna krvaayaa| itara, phulela, candanAdi lagAkara uttama-uttama vastrAbhUSaNa pahinAe aura bar3e gAje bAje sahita usa sthAna para jahAM jahAja aTaka rahe the, le ge| taba vahA~ zUravIroM ne inake mastaka para ghalAne ke liye khar3aga utthaayaa| taba zrIpAla jI haSita ho mana meM yaha vicArate hue kaba ina saba kA kAla nikaTa pAyA hai bole-"are seTha! tujhe yahA~ jIva-vadha karane se prayojana hai ki apane jahAjoM ke calane se hai|" seTha ne uttara diyA-"hamako jahAja calAnA hai / yadi tU calA degA to tujhe phira koI takalIpha dene vAlA nahIM hai|" taba zrIpAla' jI bole-"pare mUrkha, lobhA~dha ! tUne mujhe dekhakara jarA bhI zaMkA nahIM kI aura bali dene ko tatpara ho gayA so ThIka hI hai| kyoMki kahA bhI hai - "thi doSo na pazyati'' kyA tU samajhatA hai ki maiM yahA~ tere udyama ke anusAra bali ho jAUgA ? dekhU tere pAsa kitane zUravIra haiM ? sabako eka hI bAra meM cUra-cUra kara DAlUMgA dekhU kauna sAhasa kara mere sAmane bali dene ko prAtA hai ? prAno zIghra hI prAyo / dera mata karo aura phira dekho mere parAkrama ko / he duSTo ! tumako jarA bhI lajjA nahIM aatii| vicAra hona ! kevala lobha ke baza anartha karane para kamara bAMdha lI hai so yAno maiM dekhatA hUM ki tuma kitane parAkramI vIra ho zrIpAla jI ke sAhasa yukta aise nirbhaya vacana sunakara dhavala seTha aura usake saba pAdamI mAre bhaya se kAMpane lage aura namratA se vinaya sahita stuti karake bole--"svAmin ! hama loga avivekI haiM / ApakA puruSArtha jAne binA hI yaha sAhasa kiyA thaa| prApa dayAlu, sAhasI, nyAyI va guNavAna ho| hama ApakI prazaMsA kahA~ taka kareM ? aba kSamA karo aura hamase prasanna homo hama logoM kA saMkaTa nivAraNa kro|" isa para zrIpAla jI ko dayA A gii| taba unhoMne aAzA dI-"acchA tuma loga apane jahAjoM ko zIghra taiyAra kro|" turanta hI saba jahAja taiyAra kie ge|
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra paMtha jahAjoM ko taiyAra dekhakara zrIpAla jI ne paMca parameSThI kA jApakara siddhaca kA pArAdhana kiyA aura pAMva ke aMgUThe se jyoM hI jahAjoM ko sparza kiyA tyoMhI saya jahAja cala par3e matra logoM meM jaya-jayakAra hone lgaa| bahuta khuzI manAI gii| saba loga thopAla jo ke sAhasa, rUpa, bala va puruSArtha kI prazaMsA karane lage aura sabane unako apane sAtha le jAne kA vicAra kara prArthanA kI ki -"ha svAmin ! yadigrApa hama logoM para anugraha kara sAtha caleM to hamArI yAtrA saphala ho|" taba zrIpAla jI ne kahA- "seTha jI! yadi Apa apanI kamAI kA dasavA~ bhAga mujhe denA svIkAra kareM to nisaMzaya calU / " seTha ne yaha bAta svIkAra kI aura zrIpAla jo ne dhavala seTa ke sAtha jahAjoM para savAra hokara prasthAna kiyaa| java samudra meM dhavala seTha ke jahAja cale jA rahe the ki itane ma ekAeka marajiyA (jahAja ke Upara sire para baiThakara dUra taka dekhane vAlA) ekadama cillAkara bolA"vIro! sAvadhAna ho jAo / ava asAvadhAna rahanA ucita nahIM hai| dekho sAmane se eka bar3A bhArI taskaroM kA samUha calA A rahA hai / " ye sunate hI saba sAmanna loga hathiyAra kara sAmane paaye| itane meM luTeroM kA dala bhI sAmane A gayA aura una sabane milakara seTha ke jahAjoM para AkramaNa kiyA / parantu seTha ke zUrabIroM ne unheM kRtakRtya na hone diyA aura ulTA mAra bhgaayaa| apane ko nirvighna huyA jAna seTha ke dala meM Ananda dhvani hone lgii| parantu itane hI se isa Apatti kA anta nahIM huA thaa| ve DAkU loga kucha dUra taka jA kara ekatra hue aura sabane sahamata hokara yaha nizcaya kiyA ki eka bAra aura dhAbA karanA caahie| basa phira una logoM ne puna: prAkara unake raMga meM bhaMga DAla diyA aura isa jora se aAkramaNa kiyA ki seTha ke sAmantoM kI bAta hI bAta meM parAjaya kara dhavala seTha ko jIte jo hI bodha kara le gye| taba seTha ke dala meM bar3A bhArI kolAhala maca gyaa| yahAM taka zropAla jI saba ghaTanA cupacApa baiThe dekhate rahe / so ThIka hI hai-dhIra-bIra puruSa kSudra puruSoM para krodha nahIM karate, cAhe ve kitanA hI upadrava kyoM na kare / jaise madonmatta hAthI apane para sahastroM mavikhyA bhinabhinAtI huI dekhakara bhI krodha nahIM karatA hai kyoMki yaha samajhatA hai ki maiM ina dInoM para kyA krodha kruuN'| eka jarA mere kAna hilAne mAtra se ye dizA vidizAmoM kI zaraNa lene lageMgI arthAta saba bhAga jaaygii|' nidAna zrIpAla ko taskaroM ke zArA dhavala seTha ko bAMdha kara le jAte hue dekhanA sahana nahIM huaa| uThakara khar3e hue ki itane hI meM seTha ke prAdamI rudana karate hue pAye aura karaNAjanaka svara meM bole-"svAmin / bacAso dekho seTha ko DAka loga bA~dhe lie jA rahe haiN|" so eka to vaise hI zrIpAla jI ko krodha utpanna ho gayA thA phira donoM kI dona vANIne mAnoM agni meM ghI chor3a diyA ho| isa taraha vaha krodha aura bhI jora pakar3a gayA / ve vole - "he vIro ! barya rkho| cintA na karo maiM dekhatA hUM coroM meM kitanA bala hai ? bAta kI bAta meM seTha ko chur3Akara lAtA huuN|" zrIpAla jI ke vacanoM se sabako santoSa huA saura zrIpAla jI turanta hI zastra dhAraNa kara coroM ko sAmane jAkara lalakArA-"he nIco ! kyA tuma mere sAmane seTha ko le jA sakate ho ? kAyaro ! khar3e raho yA to seTha ko chor3a kara kSamA mAMgo nahIM to tuma apanA vadha hI jaanoN|" zrIpAla kI yaha siMha garjanA sunakara ye DAkU mRgadala ke samAna titara-bitara ho gae tathA kisI prakAra apanA bacAva na dekhakara tharapara kAMpane lge| nidAna yaha socakara ki yadi maranA hogA to inhIM ke hAtha se maregeM, aba to inakI zaraNa lenA hI zreSTha hai| yadi inheM kyA prA gaI to baca ho jAyage aura jo bhAgeMge
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra praSa to yaha eka-eka ko pakar3a kara samudra meM Dubo kara nAma nizAna miTA degeN| yaha soca kara zrIpAla kI zaraNa meM pAe aura seTha kA bandhana chor3akara natamastaka hokara bole-"svAmin ! hama loga prApakI zaraNa meM haiM jo cAhe jo sajA diijie|" taba zrIpAla ne dhavala seTha se pUchA- "he tAta ! ina logoM ko kyA prAjJA hai?" dhavala seTha to bhara citta. avicArI tathA lobhI thaa| maMtraNA karake bolA--"ina sabako bahuta kaSTa dekara mAra DAlanA caahie|" zrIpAla jI aise kaThora vacana sunakara bole- ye tAta ! uttama puruSoM kA kopa kSaNa mAtra hotA hai aura zaraNa meM pAe hue ko jo bhI mAratA hai vaha mahA nirdayI adhogati kA adhikArI hotA hai| dayAlu manuSyoM kA bhUSaNa dayA hI dharma kA mUla hai / dayA ke binA apa, tapa, ata, upavAsa prAdi mAcaraNa karanA kevala kaSAyamAtra hai prataeva manuSTa mAtra ko dayA ko kabhI nahIM chor3anA cAhie aura phira jaba hama sarIkhe puruSa Apake sAtha maujada haiM phira Apako cintA hI kisa bAta kI hai ?" taba lajjita hokara seTha ne kahA-"kumAra ApakI icchA ho so karo / mujhe usI se santoSa hai|" taba zrIpAla jI isa prakAra una coroM ko lekara apane jahAja para bhAe aura una sabake baMdhana kholakara bole-~"he vIro ! mujhe kSamA kro| maiMne tumheM bahuta kaSTa diyA / Apa yadi hamAre svAmI ko pakar3akara nahIM le jAte to yaha samaya prAtA nhiiN|" ityAdi sabase kSamA mAMga kara sabako snAna karAyA aura vastrAbhUSaNa pahanAkara sabako paMcAmRta kA bhojana karAyA tathA pAna, ilAyacI va itra, phulela prAdi dravyoM se bhalI prakAra sammAnita kiyaa| ve DAkU zrIpAla jI ke isa bartAva se ati prasanna hue aura sahastra mukha se stuti karane lage aura prapanA mastaka zrIpAla ke caraNoM meM rakha kara bole-'he nAtha ! hama para kRpA karo ! dhanya ho pApa, prApakA nAma cirasmaraNIya hai|" isa prakAra paraspara milakara ve DAkU zrIpAla se vidA hokara apane ghara gae aura zrIpAla tathA dhavala seTha mAnanda se milakara samaya vyatIta karane lage aura apanI AgAmI yAtrA kA vicAra kara prayANa karane ko udyata hue / ve DAkU loga zrIpAla se vidA hokara apane sthAna para gae aura zrIpAla ke sAhasa aura parAkrama kI prazaMsA karane lage-'dhanya haiM usa vIra kA bala ki jisane binA hathiyAra eka lAkha DAkU bAMdha lie aura phira sabako chor3akara unake sAya bar3A acchA salUka kiyA, isalie isako isake badale avazya hI kucha bheMTa karanA cAhie kyoMki apane logoM ne bahuta se DAke mAre aura aneka dezoM meM aneka puruSa dekhe haiM paraMtu prAja taka aisA kabhI nahIM dekhA hai| isane pUrva janmoM meM avazya hI mahAna tapa kiyA hai yA supAtra dAna diyA hai isI kA yaha phala hai-aisA vicAra kara ve 'cora bahuta sA dravya lekara aura sAta jahAja ratnoM se bhare hue prapane sAtha le zrIpAla ke nikaTa pAye aura vinaya sahita ssUti kara ve jahAja banya sahita bheMTa kara vidA ho ga ThIka kahA :-'puNya se kyA kAma nahIM ho sakatA hai|' puNya ko mahimA pracitya hai / aisA jAna saba puruSoM ko puNya sampAdana karanA cAhie / isa prakAra zrIpAla jI una DAkumoM se ratnoM ke bhare sAta jahAja bheMTa svarUpa lekara unheM apanA mAjJAkArI banA dhabala seTha ke sAtha samudra yAtrA karate hue kucha dinoM meM iMsadvIpa meM jA phuNce| yaha dvIpa vana, upavanoM se suzobhita ratna, suvarNa, rupya tAmrAdi khAnoM aura sundara 2 sugandhita vRkSoM tathA manojJautaMga maMdiroM se paripUrNa svarNapurI ke samAna manohara mAlUma hotA thaa| isa dvIpa kA rAjA kanakaketU aura rAnI kaMcanamAlI thii| isake do putra praura rayaNamaMjUSA nAma kI eka kanyA thii| jaba vaha yauvana avasthA meM padArpaNa karane lagI to rAjA ko usake vara ke anusaMdhAna karane kI citA
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAkAra graMpa 381 vyApane lgii| mahArAja kanakaketu ne eka samaya munirAja se pUchA- "bhagavAn ! mere mana meM eka citA utpanna huI hai ki mero putrI rayaNamaMjUSA kA vara kauna hogA, so mujha para kRpA kara mujhe cintAsAgara se nikAla sukhI kIjie jisase merA saMzaya dUra ho|" taba ve parama dayAlu munivara bole-"rAjan ! jo sahasrakUTa caityAlaya ke kapATa aAne kara kamaloM se kholegA vahIM nizcaya karake terI putro kA svAmI hogaa|" taba rAjA prasanna ho namaskAra kara apane ghara para pAyA aura Ate hI apane naukaroM ko prAjJA dI ki-"jAno tuma loga sahastrakUTa catyAlaya ke dvAra para paharA do aura jo puruSa prAkara vahA~ ke kapATa khole usI samaya pAkara hamako khabara do aura usa puruSa kA bhalI prakAra sammAna kro|" rAjA kI AjJA para naukaroM ne usI samaya se vahA~ para paharA denA prArambha kara diyA tathA usI samaya dhavala seTha ke jahAjoM ke sAtha zrIpAla jI kA zubhAgamana huprA / yahA~ kI zobhA aura ise vyApAra ke lie uttama sthAna dekhakara jahAjoM ke saMgara DAla die gae tathA nagara ke nikaTa DerA DAlA gyaa| dhavala seTha prAdi puruSa vyApAra kI khoja meM bAjAra kI halacala dekhane ke lie nagara meM gae aura zrIpAla jI bhI guru vacana ko smaraNa karake ki jahA~ jina mandira ho yahA~ para prathama hI jina darzana karake sAre kArya karanA aura nitya SaT Avazyaka kAryoM ko yathAzakti pUrNa karanA'- yaha vicAra kara jinamandira kI khoja meM gae / ve aneka prakAra kI zobhA dekhate aura mana ko Ananda yukta karate hue eka ati hI ramaNIka sthAna meM pAe aura vahA~ ati vizAla va utaMga svarga sA banA huA sundara mandira dekhaa| use hI prAnandita ho mandira ke dvAra para jAkara dekhA ki daravAjA vaja. mayI kivAr3oM se banda thaa| taba ve paharedAra vinaya sahita kahane laga __"he svAmin ! yaha zrI jina mandira hai / vajra ke kapAToM se baMda karAyA gayA hai / isameM aura kucha vikAra nahIM hai paraMtu Aja taka ye kivAr3a kisI se nahIM khole gae haiM / anekoM yoddhA Aye aura apanA-2 bala lagAkara thaka gae paraMtu ye kapATa nahIM khule haiN|" zrIpAla jI dvArapAloM ke vacana sunakara cupa ho gae tathA mana meM harSita ho siddhacakra kI prArAdhanA kara jyoM hI una kivAr3oM para hAtha lagAyA tyoM hI ve kivAr3a khaTa se khula ge| zrIpAla ne harSita hokara ___'jaya niHsahI, jaya niHsahI, jaya niHsahI, jaya, jaya, jaya' ityAdi zabdoM kA uccAraNa karate hue mandira ke madhya praveza kiyA aura zrIjina ke sanmukha khar3e hokara madhura svara se stuti pATha par3hane lage / tadanaMtara sAmAyika, vandanA, mAlocanA, pratyAkhyAna, kAyotsarga Adi SaT mAvazyaka kArya kara svAdhyAya karane lage aura ve dvArapAla jo pahare para the aise vicitra zaktidhara puruSa ko dekha kara pAzcaryAnvita hue / unameM se kucha to vahA~ hI rahe aura kucha rAjA ke pAsa gae / unhoMne jAkara sampUrNa bRtAnta rAjA se kaha sunaayaa| rAjA yaha samAcAra sunakara bahuta prasanna huA aura samAcAra dene vAloM ko bahuta kucha paritoSika diyA / pazcAt pApa bar3e utsAha se maMtrIgaNoM ko sAtha lekara samAroha ke sAtha saskaTa caityAlaya pahuMce tathA sAnanda bhakti pUrvaka pradakSiNA dekara namaskAra kiyaa| pazcAt bhagavAna kI stuti karane lge| ___ stuti karane ke pazcAt zrIpAla ke nikaTa prAye aura yathAyogya abhivAdana Adi ke pazcAt kuzalakSema paura prAgamana kA kAraNa pUchane lage-"he kumAra ! pApakA devA kauna-sA hai ? kisa kAraNa yahAM taka mAgamana humA?" ityAdi prazna rAjA ne kie / taba zrIpAla jI mana meM vicArane lage 'yadi meM apane mukha se prapanA batAta kahUMgA to rASA ko nizcaya honA kaThina hai kyoMki isa samaya mere kapana ko
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra matha sAkSI karane vAlA koI nahIM hai so binA sAkSI saca bhI jhUThA ho jAtA hai| aba rAjA ko kisa prakAra uttara dU jisase bhrama miTe' ityAdi soca vicAra kara hI rahe the ki pUrva punya ke yoga se do munirAja vihAra karate hue kahIM se vahA~ pA gae / so ye donoM una donoM ko dekhakara paramAnaMdita ho uTha khar3e hue aura bar3I vinaya se stuti karane lge| tadanaMtara guru kI stuti karake ve donoM apane-2 sthAna para baiTha gae aura zrIguru ne unako dharmavRddhi dekara saMsAra sAgara tAraka saddharma kA upadeza diyA jise unhoM ne dhyAnapUrvaka sunakara hRdaya meM dhAraNa kiyA / pazcAt rAjA kanaka ketU ne vinayapUrvaka pUchA--"he prabho! yaha puruSa (zrIpAla) kauna hai aura kisa kAraNa se yahA~ AyA so saba vRtAMta kahie ?" taba munirAja ne zrIpAla kA kuSTa roga se vyathita honA, jisake kAraNa se svadeza ko chor3akara sAta sau sakhAmoM sahita vana meM rhnaa| vahAM para pUrva puNyodaya se rAjA padupAla kA saMyoga honA tathA prasanna hokara ujjaina le jAkara manAsundarI kA vivAha honA Adi samasta vRtAMta savistAra jyoM kA tyoM kaha sunaayaa| zrIpAla kA caritra sunakara rAjA bahuta prasanma huA aura munivaroM ko namaskAra kara zrIrAla jI ko sAtha le apane mahala ko pAyA tathA zubha ghar3o va zubha muhUrta vicAra kara apanI putrI rayaNamaMjUSA kA vivAha unake sAtha kara diyA / isa prakAra zrIpAla rayaNamaMjUSA se zAdI karake vahA~ para sukhapUrvaka samaya vyatIta karane lage tathA dhavala seTha bhI yathAyogya vastuoM kA kraya-vikraya karane lge| kucha samaya ke anaMtara jaba dhavala seTha vyApAra kara cuke the taba zrIpAla se sahamata hokara rAjA ke pAsa Ae aura vinIta bhAva se kahane lage :-- he naranAyaka! prajA bAlasvAmI! hamako Apa prasAda bahata Ananda rahA tathA hamane bahuta sukha bhogA / aba ApakI prAjJA ho to hama loga dezAMtara ko prayANa kareM / " yadyapi rAjA ko seTha ke ye vacana acche nahIM mAlUma hote the paraMtu ye socakara ki yadi hama unheM ha pUrvaka ThaharAye rakkhegeM to inheM aMtaraMga meM duHkha hogA / ataeva inakI abhiruci ke anukUla hI karanA ucita hai| prata: ve udAsa hokara bole-"pApa logoM kI jaisI icchA ho aura jisa taraha Apako harSa ho so hI hamako svIkAra hai / " isa prakAra inake vacana strIkAra kara dezAMtara ko namana karane ko prAzA de dI aura bahuta-sA dhana, dhAnya, dAsI, dAsa, hiraNya, suvarNAdi tathA amUlya ratna bheMTa dekara nija putrI rayaNamaMjUSA ko vidA kara diyaa| calate samaya rAjA bahuta dUra pahu~cAne ko gye| pazcAt zrIpAla aura pravala se apanI kSamA mAMga kara rAjA nikaTavartI manuSyoM sahita lauTa kara apane nivAsa sthAna para paae| thIpAla ne vahA~ se vidA hokara praura rayaNamaMjUSA ko sAtha lekara haMsadvIpa se prayANa kiyaa| zrIpAla jaba rayaNamaMjUSA ko sAtha lekara dhavala seTha ke sAtha jalayAtrA karane lage taba rAjA aura haMsadvIpa ke anya manuSyoM ko inake viyoga se bar3A duHkha huA / zrIpAla ko sasura ke chor3ane meM tathA rayaNamaMjUSA ko mAtApitA ke chor3ane kA bhI itanA hI raMja humA jitanA ki unako huA thaa| paraMtu ve jyoM-jyoM dUra-dUra nikalate jAte the tyoM-tyoM paraspara kI yAda bhUlane se duHkha kama ho jAtA thaa| ye depati sukha pUrvaka samaya vyatIta karake sarvasaMgha mana raMjAyamAna karate hue cale jA rahe the / saba jahAjoM ke strI-puruSoM meM ina donoM ke puNya kI mahimA kahI jAtI thii| ye donoM sabake darzanIya ho rahe the paraMtu duSTakarma inake isa prAnanda ko sahana nahIM kara sakA isalie usane inake sukha meM bAdhA DAlanI prArambha kara dI prarthAt vaha kutaghnI baNika (dhavalaseTha) jo inako dharma suta banAkara aura dasaveM bhAga dravya dene kA praNa karake sAya lAyA pA ramaNamaMjUSA kI anupama svargIya sundaratA dekhakara mohita ho gayA paura niraMtara usI ko prApti ke
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 183 upAya kI ciMtA meM kSINa zarIra hone lgaa| eka dina vaha duSTamanI rayaNamaMjUSA kA avalokana kara durtita ho gayA aura gira par3A jimase sanna jahAnoM meM bar3A kolAhala maca gayA zrIpAla bhI vahA~ para daur3e pAe / Ate hI dhavala seTha ko muchina par3e hue dekha goda meM uThA liyA aura zItala upacAra karake jaisetaise unakI mUrchA dUra kii| jaba vaha kucha saceta huA to zrIpAla ne usako vedanA se bahuta pauDina dekhaa| tava zrIpAla ne bahuta miSTha nana vacanoM se pUchA-'he tAna! Apako kyA vedanA hai so kRpA kahiye jisase usakA pratikAra kiyA jAe / " taba seTha ne aMtaraMga kapaTa rakha bAta banAkara kahA ___"he vIra ! mujhako vAta roga hai / so dasa pAMca varSa meM kabhI-kabhI akasmAta mujhe isa roga kA AkramaNa ho jAyA karatA hai / auSadhi sevana karane se sAtA ho jaaygii| Apa cintA na kreN|" taba zrIpAla unako dhairya dekara aura aMgarakSakoM ko ThIka sevA suzrUSA karane kI tAkIda karake apane nivAsa sthAna para cale pAe 1 pazcAt mantrIgaNoM ne usase pUchA-"seTha jI ! kRpA karake kahie pAeko kyA roga hai aura isakA kyA pratikAra kiyA jAya jisase Apako mAtA ho / " taba dhavala seTha ne lagazUnya hokara kahA ki-'he mantrIgaNo mujhe aura koI roga nahIM hai, kevala viraha kI pIr3A hai so yadi vaha komalAMgI majhe nahIM milegI to merA jIvita rahanA mahA kASTa mAdhya hai| anAva tuma loga merA jIvana cAhate ho to jisa prakAra bane usI prakAra use prApta karane kA upAya zIvra ho kI jiaa|" mantriyoM ko seTha ke aise nidya vacana sunakara bahuta dhRNA huI / ve vicArane lage ki seTha kI buddhi naSTa ho gaI hai| isa kubuddhi kA samasta phala samasta saMgha kA kSaya honA pratIta hotA hai| yaha moca kara maMtrIgaNoM ne zAstrIya pAkhyAnoM tathA yuktiyoM dvArA bahuta kucha rAmajhAyA parantu usake hRdaya meM eka vAkya bhI praveza na kara sakA jisa prakAra cikane ghar3e para jala nahIM ThaharatA / vaha bArambAra unhIM vAkyoM ko kahatA rhaa| nidAna maMtriyoM ne kahA---''seTha jI ! dekho haTha chodd'o| hama to prApake prAjJAkArI haiM1 jaisI ApakI prAjJA hogI vaisA hI kareMge parantu svAmI ke hita ahita aura lAbha hAni kI mucanA svAmI ko kara denA hamArA dharma hai| hama logoM kI bAta pIche yAda kroge|' parantu jaba dekhA ki seTha nahIM mAnatA taba ve bole-"hai seTha ! isakA kevala eka hI upAya hai ki marijayA ko bulAkara sAdha liyA jAya ki ekAeka kolAhala macA deM ki mAge na mAlama jAnavara hai yA cora hai| yA kucha daivI caritra hai| dor3o uTho sAvadhAna hoyo / so isa AvAja se zrIpAla jaba mastUla para car3ha kara dekhane lgeNge| taba mastUla (jahAja kA khaMbha jisa para car3ha kara dUra taka samudra meM dekha sakate haiM) kATa diyA jAya / isa taraha ve saguTa meM gira jAyage tathA prApakA manavAMchita kArya siddha ho jAegA anyathA usake rahate usakI priyA ko pAnA aisA hai jaisA ki agni meM se varpha nikAlanA hai|" mantriyoM kA yaha vicAra usa pApI ko acchA mAlUma huA aura usane turanta marajiyA (khabara dene vAle) ko bulAkara saba prakAra sikhA diyA / so ThIka hai-'kAmI puruSa svArtha vaza Ane vAlI ApattiyoM kA vicAra nahIM krte|' nidAna ekadina avasara pAkara marajiyA ne ekAeka cillAnA prArambha kara diyA--' vIro sAvadhAna ho jAyo sAmane bhaya ke cinha dikhAI de rahe haiM na mAlUma bar3A jalajantu hai yA coradala athavA aisA hI koI daivI caritra hai. tUphAna hai yA bhaMvara hai kucha samajha nahIM paataa|" isa prakAra usake cillAne se kolAhala maca gyaa| saba loga jahAM tahAM kyA hai karake cillAne paura pUchane lge| kyA hai itane meM zrIpAla jI ko khabara lagI so ve tatkAla hI pAe aura kahane lage"malaga ho 'yaha kyA hai' kahane kA samaya nahIM hai / calakara dekhanA aura usakA upAya karanA caahie|"
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra pratha 1 aisA kaha kara ve Age bar3ha aura zIghra hI mastUla para jA khar3e hue| bar3e gaura se cAroM ora dekhane lage parantu kucha dRSTigocara nahIM huaa| itane meM nIce se duSToM ne mastula ko kATa diyA / isase ve (zrIpAla ) bAta kI bAta meM samudra meM jA par3e aura laharoM meM UMce nIce hone lge| yahAM (jahAjoM meM ) kolAhala macA diyA ki mastula TUTa jAne se zrIpAla jI samudra meM gira par3e aura aba unakA patA nahIM hai ki laharoM meM kahAM guma ho gae / jIvita haiM yA mara ge| sabane zoka manAyA aura dhavala seTha ne bhI banAvaTI zoka manAnA Arambha kiyaa| vaha kahane lagA-"hAya koTi bhaTTa ! tuma kahAM cale gae ? tumhAre binA yaha yAtrA kaise pUrNa hogI | hAya jahAjoM ko apanI bhujAoM ke bala se calAne vAle / lakSa coroM ko bAMdha kara bandhana se chur3Ane vAle / hAya kahAM cale gae ? he kumAra ! isa alpAyu meM asIma parAkrama dikhA kara kyoM cale gae | tumhAre binA vipattiyoM meM kauna hamArI rakSA karegA ? hA deva ! tUne yaha ratna dikhAkara kyoM chIna liyA ?" ityAdi kevala UparI mana se banAvaTI rone lagA / antaraMga meM to harSa ke mAre phala kara kuppA ho gayA thA / 384 jisa samaya usa abalA rayaNamaMjUSA ne yaha sunA ki svAmI samudra meM gira gae haiM usI samaya besudha hokara vaha bhUmi para murchita hokara gira pdd'ii| taba sakhI janoM ne zItala upacAra kara mUrchA dUra kI to saceta hote hI "he svAmina ! isa grabalA ko chor3akara tuma kahAM cale gae, tumhAre vinA yaha jIvana mAtrA kaise pUrI hogI ? he svAmina ! aba yaha abalA Apake darzana kI pyAsI papIhe kI taraha se vyAkula ho rahI hai / tumhAre binA mujhe eka pala bhI caina nahIM par3atA hai / hai jIva ! dayApAlaka svAmina ! dAsI para kRpA dRSTi karo | merA citta adhIra ho rahA hai| nAtha ! yadi mujhase sevA meM koI kamI ho gaI thI to mujhe usakA daNDa dete / apane Apako dukha sAgara meM kyoM DuboyA ? aba bahuta dera ho gaI aba prasanna ho jAo aura isa abalA ko jIvana dAna dedo, nahIM to ye prANa Apake Upara nyauchAvara hai / hAya prbho| ApakI hI zaraNa meM huuN| pAra kiijie|" isa prakAra rayaNamaMjUrA ne ghora vilApa kiyaa| usakA zarIra kumhalA kara kumhalAeM puSpa ke samAna prabhAvahIna ho gyaa| khAna pAna chUTa gayA tathA zRMgAra bhii| isa prakAra usa satI ko dukha se vyAkula dekha kara saba loga yathAsambhava dheyeM baMdhAne lage aura pApI dhavala seTha bhI banAvaTI zokAkula hokara samajhane lagA na isa "he sundarI ! aba zoka chodd'o| honI amiTa hai| isa para kisI kA vaza nahIM hai| saMsAra kA saba svarUpa aisA hI hai / jo upajatA hai vaha niyama ke anusAra naSTa ho jAtA hai| aba zoka karane se kyA ho sakatA hai ? aba yadi tU usake lie mara bhI jAegI to bhI vaha tujhe nahIM milegaa| isa pRthvI para bar3e cakravartI nArAyaNAdi ho gae haiM parantu kAla ne sabako grAsa banA liyaa| isalie zoka chodd'o| hama logoM ko bhI asIma dukha huA hai parantu kisa se kaheM aura kyA kareM kucha upAya nahIM hai ? prakAra sabane bicAra kara samajhakara rayaNamaMjUSA ko dhairya diyA / taba usa satI ne bhI vastu svarUpa kA vicAra kara kisI prakAra zoka kama kiyA aura anAdi nidhana maMgala rUpa loka meM uttama zaraNAdhAra paMca parameSThI mantra kA mana meM zrArAdhanA karane lagI / khAnapAna kI sudha na rahI / yoM hI do cAra dina bIta gae / snAna vilepana aura vastrAbhUSaNa kA hI dhyAna hI nahIM kiyA thA / vaha kisI se bAta bhI nahIM karatI thI / na kisI kI tarapha dekhatI thii| usako to kevala paMca parameSThI kA smaraNa aura pati kA dhyAna thA / pativratA una jahAjoM meM isa prakAra rahato thI jaise jala se kamala bhinna rahatA hai| vaha paramaviyoginI isa prakAra samaya vyatIta karane lagI / I
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra graMtha 185 dhavala seTha ke ye dina bar3I kaThinatA se bIta rahe the isalie usane zIghra hI eka dutI ko bulA kara rayaNamaMjUSA ko DigAne ke lie bhejA so vyAbhicAra kI khAna pApinI dUtI lobha ke vaza hokara zIghra hI rayaNamaMjUSA ke pAsa A gaI aura yahA~ vahAM kI bAta banAkara kAmotpAdaka kathA sunAkara grAnA kArya siddha karane ke lie kahane lagI "he putrI ! dhairya rkho| jo honA thA so hmaa| gaI bAta kA vicAra hI kyA karanA hai ? hA~ yathArtha meM tere duHkha kA kyA ThikAnA hai| isa vAramAvasthA meM pati kA viyoga ho gayA hai| isa bAta kI kucha cintA nahIM hai parantu kAma kA jItanA bar3A kaThina hai| tu uma kAma ke bANoM ko kaise sahegI jisa kAma ke vaza hokara sAdhu aura sAdhvI ne rudra ba nArada kI utpani ko jisa kAma se pIr3ita hokara rAvaNa ne sItA kA haraNa kiyA jisa kAma ke vaza meM aura to kyA deva bhI haiM usa kAma ko jItanA bahuta kaThina hai aba tU zrIpAla kA haTha chor3akara isa parama aizvaryavAna, rUpavAna. dhanavAna seTha ko apanA pati banA le / mare ke poche koI marA nahIM jAtA hai / aisI lajjA se kyA lAbha, jo jindagI ke grAnanda para pAnI DAla de aura vaha to dhavala kA naukara thA? so jaba mAlika hI mila jAe to naukara kI kyA cAha karanA? mujha terI dazA dekhakara bahuta dukha hotA hai| aba na prasanna ho aura seTha ko svIkAra kara to maiM abhI jAkara usa seTha ko bhI rAjI kara le pAnI hUM maiM vRddhAhaM isa lie mujhe saMsAra kA anubhava bhalI prakAra hai / tU abhI bholI nAdAna hai| isalie mere vacana mAnakara sukha se samaya bitAyo"-ityAdi aneka prakAra se usa kuTila dAsI ne use samabhAyA parantu jima naraha kAle kambala para paura raMga nahIM car3hatA usI taraha satI ke mana para eka bAta bhI nahI jmii| isa pApina datI kA jAdU nahIM claa| vaha kulavatI satI usa dUtI ke aise nindanIya vacana sunanara krodha se kaoNpane lagI aura jhijhakakara bolI-"basa cupa raha / duSTa pApina ? terI jIbha ke soTavAr3e vayoM nahIM ho jAte haiM ? vaha ghayala seTha mere pati kA dharma pitA aura mere zvasura pitA samAna hai / kyA pitA aura putrI kA saMyoga ho sakatA hai ? pApina tune janmAntaroM meM aise bhIca karma kie jisase kaTanI raMDI huI aura na mAlama terI kyA gati hogI? isa janma meM rayaNAmaMjaSA kA pati kevala zrIpAla hI hai tathA puruSa mAtra usako pitA, putra va bhAI tulya haiM / haTa jA yahA~ se / mujhe apanA muha mala dikhAnA / zIghra hI yahAM se calI jA, nahIM to isakA badalA paaegii|" isa prakAra sundarI ne jaba use jhibhakArA tava apanA sA muha lekara kAMpatI huI vaha pApina seTha ke pAsa AI aura bolI "he seTha ; vaha vaza kI nahIM hai / mujhe to usane bahuta apamAnita karake nikAla diyA / jo yor3I dera aura bhI ThaharatI to na jAne merI vaha kyA dazA krtii| isalie Apa jAno va pApakA kAma jAne / mujhase to ho nahIM sakatA hai|" dUtI aisA uttara dekara calI gii| jaba dhavala seTha ne dUtI se yaha kRta kArya na humrA jAnA taba vaha kAmAMva pApI nirlajja hokara svayaM usa sato ke nikaTa pahuMca aura samIpa baiTha kara viSa-lapeTI churI ke samAna mIThe zabdoM meM hasa-haMsa kara kahane lagA "he priya raNamaMjuSA ; tuma bhaya mata karo / suno maiM tumase zrIpAla kI kathA kahatA huuN| vaha dAsa thA usako maiMne mola liyA thA vaha kulahona aura bar3A prapaMcI, jhUThA tathA nirdayI cita thA / aise puruSa kA mara jAnA hI acchA hai| tU vyartha usake lie itanA zoka kara rahI hai| aba usakA Dara bhI nahIM rahA hai kyoMki usako gire hue kaI dina ho cuke haiN| so jalacaroM ne usake mRtaka zarIra ko khA liyA hogaa| aba niHzaMka ho jaamo| tU niHzaMka hokara merI prora dekha / TU merI strI aura maiM terA svAmI huuN| maiM tujhako saba striyoM meM mukhya banAU~gA aura svapna meM bhI terI icchA ke viruddha na hoUMgA / aba tU dera
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra prapa mata kara, jo kahanA ho dila kholakara kaha de| maiM saba kucha kara sakatA hai| mere dravya kA bho kucha pAra nahIM hai / rAjAoM ke yahAM bhI jo sukha nahIM hai pahale yhaa| rebala terI prasannatA kI ho kamo hai so ise pUrNa kara de" ityAdi nAnA prakAra se vaha duSTa bakane lgaa| usa samaya usa satI kA duHkha vahI jAnatI thI kyoMki zIlavatI striyoM ko zIla se pyArI vastu saMsAra meM kucha nahIM hotii| ve zIla kI rakSA karane ke lie prANoM ko bhI nyauchAvara kara detI haiM / vaha bolI "he tAta ! Apa mere svAmI ke pitA ho aura mere zvasura / zvasura aura pitA meM kucha antara nahIM hotaa| maiM ApakI putrI huuN| cAhe acala sumeha calAyamAna ho jAe para pitA putrI para kudRSTi nahIM kara sakatA / prathama mere kama ne mere bharatAra kA viyoga karAyA aura aba dUsarA usase bhI kaI guNA duHkha yaha paayaa| yadi koI aura yaha kahatA to pApase pukAra krtii| ApakI pukAra kisase karU ? apane kula va dharma ko dekho| bar3e kulavAnoM kA dharma hai ki apane aura dUsaroM ke zIla kI rakSA kreN| dekho rAvaNa va kIcaka prAdi para strI kI icchA kara apazaya bodha kara naraka ko cale gye| isIlie he pitA jI ! apane sthAna ko jAo aura mujha dIna ko duHkhI mata karo kRpA karo aura yahAM se pdhaaro|" parantu jaise pitta jvara vAle ko miThAI bhI kar3avI lagatI hai| usI taraha kAma jvara vAle ko dharma vacana kahA~ acche lagate haiN| nirlajja phira bhI kAmAtura huaA yadA-tadvA bakane lgaa| usa satI ne jaba dekhA ki yaha duSTa mIti se nahIM mAnatA aura yaha avazya hI balAta merA zarIra sparza kregaa| taba usane krodha se bhaMyakara rUpa dhAraNa kara kahA 're duSTaH pApI ! terI jilhA kyoM nahIM gala jAtI ? he nIca buddhi nizAcara / tujhe aise pUNita zabdoM ko kahate hue lajjA nahIM AtI hai ? he dhITha ! abama kruur| tU pazu se bhI mahAn pazu hai / kyA terI zakti hai jo zIla dhuraMdhara strI kA zIla haraNa kara sakegA? tU aura cAhe so kara sakatA hai / parantu mere zIla ko kabhI nahIM bigAr3a sakatA hai| zrIpAla hI merA svAmI hai| anya sabhI pitA, bhrAtA ke samAna haiN| he nirlajja / mere sAmane se haTa jA nahIM to aba terI bhalAI nahIM hai / " baha pApI isase nahIM DarA aura Age ko bddh'aa| yaha dekha usa satI ko ceta na rhaa| kucha dera taka citra lekhavat raha gaI / parantu thor3I dera meM vaha jora se pukArane lagI-- "he dona bandhu ! dayA sAgara ! zaraNAgata pratipAlaka ! isa adharmI nirlajja seTha ke anyAya se merI rakSA kro|" isa prakAra bhagavAna kI stuti kara rahI thI ki itane meM usake puNya ke prabhAva se nahIM kintu usa satI ke akhaNDazIla ke prabhAva se vahA tatkAla jala deva va jaladevI upasthita ho gaye aura unhoMne dhavala seTa kI masaka bA~dhalI tathA gadA se bahuta mAra lagAI / akhioM meM bAlU bhara dii| mukha kAlA kara diyaa| ityAdi aneka prakAra se usakI durdazA kI aura bahuta hI daMDa diyA / saba loga isa ghaTanA ko dekhakara eka dUsare ke muMha kI tarapha dekhane lge| bacAveM kisase kyoMki mAra hI mAra dikha rahI thI, parantu mArane vAlA koI dRSTigocara nahIM hotA thA / anta meM maMtrI logoM ne yaha vicAra kara ki kadAcita devI caritra ho, isake satItva-dharma se dharma sahAyaka huA ho, ramaNamaMjUSA ke pAsa mAe aura hAtha jor3akara prArthanA karane lage-"he kalyANa rUpiNI patiyate / dhanya hai tere zIla ke mAhAtmya ko| hama loga tere mahAtmya ko, guNoM kI mahimA ko bilkasa kahane meM samartha nahIM haiM / tU dharma kI sevaka aura jina zAsana ke vratoM meM lavalIna hai| tere bhAvoM ko isa duSTa ne na samajhakara apanI nIcatA dikhAI bhaba he putrI ! dayA kro| isa samaya kevala isa pApI kA binAza nahIM hotA hai| parantu hama saba kA bhI nAza huA jAtA hai| saba aba terI zaraNa meM hai|"
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra praya una logoM ke dIna vacanoM para isa satI ko dayA A gaI taba vaha krodha ko chor3akara khar3I ho prabhu kI stuti karane lagI- "he jinanAtha ! dhanya ho / sacce bhakta vatsala ho| aise kaThina samaya meM isa avalA kI sahAyatA kI / aba he prabhu! Apake prasAda se jisa kisI ne merI sahAyatA ko ho so ina donoM para dayA karake chor3a do"- yaha sunakara usa jala devI ne use bahuta kucha zikSA dekara chor3a diyA aura rayaNa maMjUSA ko dhairya dekara bolI-"he putrI tu cintA mata kara / thor3e hI dina meM terA pati tujhase milegA aura vaha rAjAnoM kA bhI rAjA hogaa| terA sammAna bhI bahuta bar3hegA hama saba tere pAsa pAsa rahane vAle sevaka haiM ! tujhe koI bhI hAtha nahIM lagA sakatA hai|" isa prakAra be deva-devI dhavala seTha ko usake kukarmoM kA daMDa dekara aura rayaNamaMjUSA ko dhairya baMdhAkara apane-apane sthAna ko gae mora usa satI ne apane pati ke milane kA samAcAra sunakara va zIlarakSA se prasanna hokara prabhu kI bar3I stuti kii| vaha anazana Unodara Adi karake apanA kAla vyatIta karane lagI aura vaha pApI dhavala seTha lajjita hokara usake caraNoM meM mastaka jhukAkara volA-"he putrI ! aparA , kSamA kro| maiM bar3A adhama pApI hUM aura tuma saccI zIla dhuraMdhara ho|" taba sAdhvI rayaNamaMjUSA ne use kSamA kara diyaa| aba isa vRttAnta ko yahIM chor3akara zrIpAla vyavasthA vivaraNa likhate haiM zrIpAla jaba samudra meM gire taba hI se unhoMne yaha to jAna liyA thA ki yaha saba mAyA jAla dhavala seTha kA hai parantu 'uttama puruSa kimI kI sAkSI ba nirNaya hue binA kisI para dodhAropaNa nahIM karate apitu apane apara prAye hue upasarga ko pUrvopArjita karmodaya janita jAnakara samabhAvoM ko kiMcit bhI malina na kara paMcaparameSThI maMtra kA pArAdhana karake isI sahAre se samudra se tirane kA prayatna karane lge| tirate hue unheM samudra kI laharoM se uchalatA hunmA eka lakar3I kA takhtA dRSTigata huyA to use pakar3a kara usI ke sahAre se tirane lage / jaba nIMda AtI to usI takhte para prAlasya miTA lete the nake lie dina-rAta samAna hI thaa| khAnA-pInA kevala eka jinendra kA nAma hI thA aura vahI trilokI prabhu unheM mArga batalAne vAlA thaa| isa prakAra mahAmaMtra ke prabhAva se tirate-tirate ve meM isa prakAra mahAmaMtra ke prabhAva se tirate-tirate ve mahApuruSa zrIpAla kumakuma dvIpa meM jAkara kinAre lge| vahAM mArga ke kheda se vyAkula hokara nikaTa hI eka vRkSa ke nIce maceta ho so ge| itane meM vahAM ke rAjA ke anucara vahAM para A pahuMce aura harSita hokara paraspara kahane lage"dhanya hai rAjakanyA kA bhAgya ki jisake prabhAva se yaha mahApuruSa apane bhujavala se athAha samudra ko pAra kara pAja yahAM taka mA pahuMcA hai / aba to hama saba kA harSa kA samaya mA gayA hai kyoMki yaha zubha samAcAra rAjA ko dete hI ve hama sabako nihAla kara deNge| mahA ! yaha puruSa kaise sundara zarIra vAlA hai mAnoM vidhAtA ne isakA zarIra sA~ce meM DhAlakara banAyA ho yaha nAgakumAra gandharva aura indra se bhI adhika sundara hai-" ityAdi ve saba paraspara bAteM kara hI rahe the ki zrIpAla kI nidrA khulgii| ve akasmAta uTha khar3e hue aura pUchane lage-"tuma kauna ho? yahAM kyoM pAye? mujhase kyoM Darate ho? merI stuti kyoM karate ho ? yaha niHzaMka hokara kho|" taba ve anucara bole---he svAmin ! kukumapura kA rAjA satarAja aura rAnI banamAlA hai ve apanI nIti aura nyAya se sampUrNa prajA ke prema pAtra ho rahe haiN| usa rAjA ke anupama sauMdaryavAn pora guNa kI khAna, saba kalA pravINa guNamAlA nAma kI kanyA hai| eka dina rAjAne kanyA ko yauvanAvasthA meM padArpaNa karate hue dekhakara munirAja se pUchA-"bhagavan ! isa kanyA kA svAmI kauna hogA?"
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 NamokAra ca taba munivara ne kahA- "jo samudra tirakara AegA vahI isakA vara hogA / " usI dina se rAjA ne hamako yahAM rakkhA hai so he svAmin! padhAro aura apanI viyoginI ko vyAho / " isa prakAra kitane hI anucara zrIpAla ko nagara kI ora calane ke lie vinatI karane lage aura kitanoM ne jAkara rAjA ko khabara dii| rAjA ne harSita hokara una logoM ko bahuta inAma diyA aura ubaTana, tela, phulela, garajA Adi bhejakara zrIpAla jI ko snAna karAyA aura sundara vastrAbhUSaNa bhI dhAraNa karAkara bar3e utsAha se gAje-bAje sahita nagara meM laae| pratyeka ghara meM grAnanda maMgala hone lagA rAjA ne zubha muhUrta meM nijaputrI guNamAlA kA pANigrahaNa zrIpAla se karAyA tathA bahuta-sA daheja, nagara grAma, hAthI, ghor3e, asavAra, payAde aura vastrAbhUSaNa die / zrIpAlajI binA prayAsa strI-ratna ko pAkara sukha se samaya 'bitAne lge| ve bahuta prasanna hue parantu jaba kabhI bhI rayaNamaMjUSA aura maMnAsundarI kI smRti ho zrAtI thI usa samaya udAsa ho jAte the / daivayoga se kucha samaya ke jIte kudvIpa meM bhA pahuMce so vahAM DerA DAlakara seTha ne bahuta uttama manuSyoM sahita amUlya vastue lekara rAjA ke pAsa bheMTa meM diiN| bheMTa pAkara rAjA bahuta prasanna hue aura seTha kA bahuta satkAra kiyA / kucha samaya ke pazcAt ekAeka seTha kI dRSTi vahA~ para baiThe hue zrIpAla ke Upara pdd'ii| use dekhate hI murajhAye phUla kI taraha kumhalA gayA, mukha zyAma dikhane lagA zvAsocchavAsa ko gati ruka gaI, zarIra kAMpane lagA parantu yaha bheda pragaTa na hone pAe zrataeva vaha zIghra hI rAjA se bAjJA mAMgakara apane sthAna para AyA aura turanta hI mantriyoM ko bulAkara vicArane lagA - "aba kyA karanA cAhie kyoMki jisane mujha para bahuta upakAra kie the aura maiMne use samudra meM girA diyA thA so vaha apane bAhubala se tirakara yahAM kA pahuMcA hai aura na mAlUma usakI rAjA se kaise pahacAna ho gaI ?" taba eka dIra bolA- "he seTha ! puNya se kyA-kyA nahIM ho sakatA hai ? vaha samudra tirakara yAsA aura rAjA ne use apanI guNamAlA nAmaka kanyA vyAha dI / " isase to seTa aura bhI duHkhI ho gayA / ThIka ho hai--' duSTa manuSya kisI kI bar3hatI dekhakara sahana nahIM kara sakate haiM / ' cora sAha se bhayabhIta hotA hI hai aura vaha zrIpAla kA cora thA prataH vaha mAre bhaya aura cintA ke vyAkula ho gayA aura bhojana-pAna saba bhUla gyaa| vaha socane lagA ki kisI taraha isakA apamAna rAjA ke sAmane karAyA jAya tabhI maiM baca sakUMgA anyathA aba mujhe yaha jIvita nahIM chor3agA isIlie vaha apane maMdivaroM se bolA ki kucha aisA hI upAya karanA caahie| taba mantri bole - "he seTha ! cintA chor3o aura usI dayAlu kumAra zrIpAla kI zaraNa le lo to tumako kucha bhI bAdhA na hogI aura yaha bheda bhI koI jAnane na pAyegA / " parantu yaha bAta seTha ko acchI nahIM lagI / taba unameM se eka duSTa maMtrI bolA-- seTha jI ! kyA mRga siMha ke sAmane jAkara rakSA pA sakatA hai, kadApi nahIM / isI prakAra Apane jisake sAtha bhalAI ke badale burAI kI hai so kyA vaha aba avasara milane para tumako chor3a degA nahIM, kabhI nahIM / ataeva aba merI samajha meM yaha prAtA hai ki bhAMr3oM ko bulavAkara unheM dravya kA lobha dekara rAjya sabhA meM bhejA jaay| ve prathama apanI lIlA dikhAkara zrIpAla ko beTA, bhAI, bhatIjA Adi kahakara lipaTa jAye jisase rAjA use bhA~DoM kA jAyA jAnakara prANa daMDa 'deMge jisase hama tuma saba baca sakeMge kyoMki rAjA isake kula, gotra Adi ke pUrvaja manuSyoM se to paricita hai hI nahIM ataH hamArI bAta jama jAegI / "
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha 39 seTha ko yaha upAya bahuta rucikara lgaa| vaha maMtro ko buddhi kI prazaMsA karane lagA aura kahane lagA-"isa kAma meM bilamba nahIM karanA cAhie / kAraNa yaha hai ki zatru ko avasara na milane pAe nahIM to na mAlUma vaha kyA kara DAlegA?" aisA kArya na karane ke lie anyAnya mantra gaNoM ne seTha ko bahuna samajhAyA parantu usane kisI ko na mAnI aura bhAMDoM ko bulAkara unheM dravya kA lobha de samajhAra bujhAkara rAjasabhA meM bheja diyaa| ve saba milakara rAjasabhA meM gae aura rAjA kA yathAyogya praNAma kara una logoM ne pahale to apanI nakaleM Adi karake rAjA se bahuta sA pAritoSika prApta kiyaa| pazcAt calate samaya saba paraspara eka-dUsare kA muMha dekha kara aMguliyoM se zrIpAla kI tarapha saMketa karake bAteM karane lage / yoM hI DhoMga banAne para thor3I hI dera meM jyoM hI zrIpAla jo rAjA kI tarapha se una logoM ko bIr3A dene lage tyoM hI sabake saba bhA~Da hAya-hAya karake uTha par3e aura zrIpAla ko cAroM mora se ghera liyA koI unheM beTA kahatA koI potA koI par3apotA, koI bhatIjA, koI bhAnajA aura koI pati-isa taraha kaha kaha kara kuzala pUchane lage aura rAjA ko prAzIrvAda dekara baleMiyAM lene lge| kahane lge-"prhaa| prAja bar3A hI harSa kA samaya hai jo hameM pyArA beTA hAtha lagA / ha rAjan ! tuma yuga-yugAMtara taka jovo| dhanya haiM prajApAlaka jo hama donoM ko putra dAna diyA hai|" yaha vilakSaNa ghaTanA dekhakara rAjA ne bhAMDoM se kahA-"tuma loga yathArtha vRtAnta varNana karo ki yaha kyA bAta hai nahIM to eka-eka ko zUlI para car3havA duuNgaa|" taba ve bhAMDa dIna ho hAtha jor3akara bole-"mahArAja dInAnAtha ! annadAtA ! yaha putra hamArA hai / merI strI ke do bAlaka the to eka to yahI hai aura dUsare kA patA nahIM thaa| hama saba loga samudra meM eka nAva meM baiThe hue A rahe the ki tUphAna se vaha nAva phaTa gaI aura hama saba loga lakar3A kI paTTiyoM ke sahAre kagnitA se kinAre lage aura to saba mila gae parantu kevala eka lar3akA nahIM milA mo he mahArAja ! Apake darzana se dravya aura ye donoM mila ge|" bhAMDoM ke kathana ko sunakara rAjA ko bahuta pazcAtApa huA ki hAya maiMne binA dekhe aura kula, jAti va vaMza pUche binA apanI kanyA byAha dI / maha bar3A pApI hai jisane apanA kula pragaTa nahIM kiyaa| phira vaha socane lagA ki nahIM isameM bhI kucha bheda avazya hogA kyoMki jisa bhAMti zrIguru ne kahA thA isI bhAMti yaha prApta huA hai aura hIna puruSa kaise samudra pAra kara sakatA hai| isa bAta ke atirikta ina bhAMDoM se isakA raMga rUpa aura Acaraga bilkula milatA nahIM hai| deva jAne kyA bheda hai ? phira kucha socakara vaha zrIpAla jI se pUchane lagA- "he paradezI ! tuma satya kaho ki kauna ho aura bhAMDoM se tumhArA kyA sambandha hai ?" taba zrIpAla ne socA ki yahA~ mere vacana ko sAkSI kyA hai ? ye bahuta haiM aura maiM akelA huuN| binA sAkSI ke kahane se na kahanA hI acchA hai / yaha socakara yaha dhIra-vIra nirbhaya hokara bolA"rAjan ! ina logoM kA kathana satya hai / ye hI mere mAtA-pitA aura svajana sambandhI haiN|" zrIpAla ke kathana se rAjA kI krodhAgni tIvra ho gaI aura unhoMne cAMDAloM ko bulAkara inako zUlI para car3hA dene kI prAzA de dii| rAjA kI prAjJA ye cAMDAloM ne zrIpAla ko bAMdha liyA mora sUlI dene ke lie cale taba zrIpAla socane lage ki yadi maiM cAhUM to ina sabakA kSapA bhara meM saMhAra kara DAla parantu karma para kyA vaza hai isIlie udaya meM pAe saba karmoM ko isI janma meM sahana kara lUM jisase phira koI karma Age ke lie bAkI na rahe aura na udaya meM pAe / dekhU kyA-kyA udaya meM pAtA hai? isa
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 NamokAra paMtha prakAra ve vicArate cale jA rahe the ki rAjamahala ko kisI dAsI ne yaha saba samAcAra guNamAlA se jAkara kaha diyaa| yaha sunate hI vaha muchita hokara bhUmi para gira pdd'ii| jaba sakhiyoM ne zItalopacAra karake mUrchA dUra kI to 'he svAmin , hai svAmina' kahakara cillA uThI aura dIvaM nizvAsa letI huI tatkAla hI zrIpAla jI ke nikaTa pahu~cI evaM unheM dekhate hI puna: mUcchita hokara gira par3I / jaba mUrchA dUra huI to bhayabhIta mRgIvat sajala netroM se pati kI ora dekhane lagI aura ati Atura hokara pUchane lagI-"bho svAmin ! majha dAso para kRpA karo aura satya-satya kaho ki prAya kauna aura kisake pUtra haiM aura ina bhAMDoM ne prApa para yaha mithyAropaNa kaise kiyA?" taba thopAla yole-- "priye ! merA pitA bhAMDa aura merI mA~ bhA~DinI hai aura saba bhAMDa mere kuTumbI haiM / isa bAta kI isa samaya sAkSI bhI ho rahI hai / isameM sandeha hI kyA ?'' taba guNamAlA bolI--''he svAmin ! yaha samaya hAsya kA nahIM haiN| kRpAkara yathArtha kahie / Apane pahale to mujhase kacha aura hI kahA thA aura majhe usI para vizvAsa hai| parantu Aja kucha vicitra hI camatkAra dekha rahI huuN| mujhe vizvAsa nahIM hotA Apake mAtA-pitA bhAMDa hoMge / aApakA nAma, kAma, rUpa, zola, guNa, sAhasa aura dayA kiMcit bhI unase nahIM milate | prataeva satya khie|" taba zrIpAla bole .. 'he priye ! tU ciMtA mata kara aura apanA zoka dUra kara / samudra ke taTa para jo jahAja ThahareM haiM unameM eka gyaNamaMjUSA nAma kI sundarI hai / so tU usase jAkara sava vRtAMta pUcha le / vaha saba jAnatI hai so tujhase khegii|" yaha sunate hI vaha satI zIghra hI samudra ke kinAre gaI aura 'rayaNamaMjUSA kahakara vahA~ pukArane lagI / taba rayaNamaMjUSA ne sunakara vicArA ki yahA~ paradeza meM kauna mujhase paricita hai ? calU dekhU to sahI kauna haiM aura kyoM bulA rahA hai ? yaha socakara baha jahAja ke Upara Akara dekhane lagI to sAmane eka ati sukumAra strI ko rudana karate hue dekhaa| use dekhakara rayaNamaMjUSA karuNAmaya madhura svara se yolI-"he bahina ! tu kyoM ro rahI hai aura kyoM itanI adhIra ho rahI hai ? tU kauna hai aura yahAM taka kaise prAI ?" taba guNamAlA ne apane grAgamana kA prAdyopAMta varNana karate hue nivedana kiyA-"he svAminI ! tuma isake viSaya meM kyA jAnatI ho so kRpAkara yathArtha kaho jisase mere pati kI prANa rakSA ho / mujha anAtha ko pati * bhikSA dekara sanAtha kro|" taba rayaNamaMjapA bolI- he baThina ! tazokamata kara vaha puruSa carama zarIrI, mahAbalI aura uttama rAjavaMzIya hai, marane vAlA nahIM hai| cala maiM tere pitA ke pAsa calatI hUM aura vahA~ vRtAnta khuuNgii|" rayaNamaMjUza zrIpAla kA nAma sunate hI harSa se romAMcita ho gaI aura zIghra hI rAjasabhA meM pAkara mahArAja se pukAra kI -''he mahArAja, pratipAlaka, dInabaMdhu, nyAyaparAyaNa ! hama donoM kI prArthanA para dhyAna diijie| hama logoM kA sarvasva haraNa humA jAtA hai / hama logoM para dayA kiijie|" rAjA ne usakI pukAra sunakara use sAmane bulAyA aura pUchA-"he sundarI ! kyA pukAra kara rahI ho? tuma ko niSkAraNa kisane satAyA hai zIghra kho|" taba vaha hAtha jor3akara bolI-"mahArAja ! hamAre pati zrIpAla ko jo sUlI dI jA rahI hai usakA nyAya honA caahie|"
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra ca rAjA ne kahA-"sundarI ! vaha rAjya kA aparAdhI hai| vaha baMzahIna bhAMDoM kA putra hokara bhI yahA~ vaMza chipAkara rahA pora usane mujhe dhokhA diyA isIlie use avazya hI mAnI hogii|" taba rayaNamaMjUSA bolI-"mahArAja ! yaha ekatarphI nyAya hai| eka taraphI bAta vAdI ke lie mizrI se bhI mIThI hotI hai aura prativAdi ke lie tIkSNa kaTArI hotI hai / isIlie pahale zodha kIjie aura phira jo nyAya ho kIjie hama to nyAya hI cAhatI haiN|" rAjA se rayaNamaMjUSA ne kahA- he naranAtha ! ye aMgadeza campApurI ke rAjAmaridamana ke putra haiM aura ujjaina ke rAjA padapAla kI rUpavatI va guNavatI kanyA mainAsundarI ko byAha kara vahAM se cale | mArga meM bahuta se janoM ko vaza meM karate hue hasadvIpa meM Ae aura vahAM ke rAjA kanakaketu kI putrI rayaNamaMjUSA (mujha) ko paraNA / pazcAt Age cale so jahAjoM ke svAmI dhavala seTa kI mujha para kudRSTi ho gaI aura usane chala karake zrIpAla ko samudra meM girA diyA tathA merA zIla bhaMga karane kA udyama kiyA so dharma ke prabhAva se jaladevI ne Akara upasarga dUra kiyA aura seTha ko bahuta daMDa diyaa| devo ne mujhase kahA thA ki 'putrI ! zIghra hI terA svAmI tujhase milegA aura bar3A rAjA hovegA so mahArAja / aba taka mere prANa isI pAzA para Tike hue haiN| aba Apake hAtha meM bAta hai| isameM kucha bhI saMdeha nahIM hai| kRpA karake pati-bhikSA de do|" rAjA rayaNamaMjUSA se yaha vRtAnta sunakara bahuta prasanna huA aura tatkAla zrIpAna ke pAsa jAkara hAtha jor3akara vinatI karane lagA-"svAmin ! mujhase bhUla huii| mujhako kSamA kro| maiM adhama jo binA vicAre yaha kArya kiyaa| dayA kara ghara pdhaaro|" taba zrIpAla ne kahA-"mahArAja ! yaha to jIvoM ko anAdi kAla se karma kabhI duHkha aura kabhI mukha diyA karatA hai| isameM prApakA kucha bhI doSa nhiiN| saba mere hI karmoM kA aparAdha hai| jaisA kiyA vasA pAyA / acchA huA ki ve karma chUTa ge| isakA mujhe kucha bhI harSa viSAda nahIM hai / jo huA so huprA / tava patIta huI bAta para pazcAtApa kyA karanA ? hAM itanA avazya hai ki puruSoM ko sadaiva pratyeka kArya vicArapUrvaka hI karanA caahie|" rAjA ne lajjA se sira nIcA kara liyA aura sAdara zrIpAla ko gajArUr3ha kara rAjamahala meM le pAe / nagara meM ghara-ghara maMgala nAda hone lagA / thopAla jaya mahala meM pAe to donoM striyoM ne pati kI vaMdanA kI aura paraspara kazala pUchakara apanA-apanA sava vatAnta kaha sunakara cintA ko zAMta kiyA tathA apanA samaya phira prAnanda se bitAne lge| rAjA ne sevakoM ko bhejakara dhavala seTha ko pakar3a bulavAyA so naukara use mArate-pITate hue bar3I durdazA se rAjasabhA taka lAe / rAjA ne turanta zrIpAla ko bulavAyA aura kahA-"dekho isa duSTa ne Apako satAyA hai ataeva aba isakA ziraccheda karanA caahie|" yaha sunakara aura seTha kI dazA dekhakara zrIpAla ko bar3A duHkha huaa| ve rAjA se bole"mahArAja ! yaha merA dharma pitA hai / kRpAkara ise chor3a dIjie / isane mujhase jo avaguNa kiyA vaha mujhe guNa ho gyaa| inake hI prasAda se Apake darzana hue aura lAbha pAyA / na ye samudra meM girAte aura na meM yahA~ taka pAtA aura na guNamAlA ko vyAhatA prataeva yaha merA usakArI hI hai|" rAjA ne zrIpAla ke kahane se seTha aura usake saba sAthiyoM ko chor3a diyA kSaSA pAdara pUrvaka paMcAmRta bhojana karAkara bahuta zuzrUSA kii| dhavala seTa ne lajjita hokara sira nIcA kara diyA aura zrIpAla kI bahuta stuti kii| mana hI mana meM vaha pazcAtApa karane lagA ki hAya maiMne isako itanA kaSTa diyA para isane mujha para bhalAI hI kii| hAya mujha pApI ko kahA~ sthAna milegA-isa prakAra pazcAtApa
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 pamokAra praya kara jyoM hI eka dIrgha uzvAsa lI ki usakA hRdaya phaTa gayA aura prANa pakherU ur3a gae so pApa ke udaya se sAtaveM naraka meM gayA / yahA~ zrIpAla ko seTha ke marane kA bahuta duHkha huprA / seThAnI ke pAsa jAkara usane bahuta rudana kiyA aura pazcAt kahane lagA-"mAtA ! honI amiTa hai| tuma duHkha mata karo maiM prAjJAkArI hUM / jo prAjJA hogI so ho kruuNgaa| yahAM raho to sevA karU aura deza va ghara padhAranA cAho to vahAM pahuMcA dUM / saba dravya maiM tumheM detA huuN| tuma kicit zaMkA mata karo / maiM tumhArA putra huuN|" taba seThAnI bolI- he putra ! tuma atyanta kRpAlu aura viveko ho / jo hotA thA so humA / pApI puruSa kA saMga chUTa gayA / aba prAjJA do to maiM ghara jaauuN|" zrIpAla ne usakI icchAnusAra praNAma kara usako viMdA kiyA aura svayaM vahIM donoM striyoM sahita sukha se rahane lagA / aba inakI kIrti rUpI patAkA cAroM tarapha phaharAne lagI / vahA~ rahate hue inhoMne kuDalapura ke rAjA makaraketu kI kanyA citrarekhA, kaMcanapura ke rAjA vayasena kI vilAsamatI grAdi no sau kanyAe~, kuMkumapura ke rAjA yazasena kI zrRMgAragaurI Adi solaha hajAra kanyAe~, kokala deza ko do hajAra kanyAe~. mevAr3a kI sau aura tailaMga deza kI eka hajAra kanyAe~ byAhI / zrIpAla kA ina bahuta-sI rAniyoM ke sAtha kor3A karate hue bahuta sukha se samaya vyatIta hotA thaa| aghAnaMtara eka dina rAjA zrIpAla rAta ko sukha ko nIMda lekara so rahe the ki acAnaka inakI nIMda khula gayI aura mainAsundarI kI supa meM vesudha ho gye| ve socane lage-poho ; aba to bAraha varSa meM yor3e hI dina zeSa raha gaye haiM so yadi maiM apane kahe hue niyata samaya para nahIM pahu~cUgA to vaha satI strI nahIM milegI isalie aba zIghra hI yahAM se calanA cAhie kyoMki mujhe jo itanA aizvarya prApta hamrA hai yaha saba usI kA prabhAva hai| maiM to yahAM sukha bhoga aura vaha vahAM para mere viraha meM santapta raheM yaha ucita nahIM hai-isa vicAra meM pUrI rAtri ho gaI aura zrIpAla ne bhI calane kA pUrNa nizcaya kara liyaa| prAtakAla hote hI nitya kriyA se nivRta hokara ve rAjA ke pAsa gaye aura saba vRtAnta jaisA kA tasA kaha sunAyA paura ghara jAne kI prAmA maaNgii| taba rAjA socane lage ki jAne kI AjJA dete hue to merA mana dukhatA hai parantu haThAt roke rahane se inakA jI dukhegA prataeva rokanA vyartha hai-aisA vicArakara pUtrI ko bahuta se vastrAbhUSaNa pahanAkara aura bAkI saba zrIpAla kI striyoM ko vastrAbhaSaNa pahanAkara unheM hita zikSA dekara vidA kiyaa| zrIpAla jI vahAM se vidA hokara mArga meM prAte hue dezoM ke rAjAmoM kI kanyAoM ko byAite hue apanI bahuta sI rAniyoM para bahuta bar3I senA sahita calate calate ujjanI ke udyAna meM pAe aura vahIM kaTaka sahita vizrAma kiyaa| jaba rAtri ho gaI aura saba loga jahAM tahA~ so gaye taba zrIpAla ne vicArA ki maiMne bAraha varSa kA vAdA kiyA thA so mAja hI vaha aSTamI kA dina hai| yadi maiM Aja usa satI sundarI se na milUMgA to vaha prabhAta hote hI dIkSA le legI aura phira samIpa pAkara viyoga hunA to bar3A duHla hogA / isI cintA se unakA citta vihvala ho gayA aura eka eka kSaNa barSa bhara ke samAna vyatIta hone lgaa| nidAna jaba cisana rukA taba mahAbalI zrIpAla prakele hI praddharAtri ko mAtA ke mahala kI pora ho lie| paba mahala ke dvAra para pahu~ce to kyA sunate haiM ki prANapriya mainAsundarI hAtha jor3e khar3I huI sAsa se kaha rahI hai ki-mAtAjI Apake putra jI bAraha varSa kA praNa karake videza gaye the sopAna vaha pavadhi pUrI ho rahI hai parantu aba taka na to ve svayaM hI pAe aura na hI kisI prakAra kA aloka hI bheNA so paba prAtaHkAla hI jina dIkSA luugii| itane dina mere bhAbhA hI prAzA meM vyartha ge|
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra maMca kucha prArama kalyANa bhI na karane paaii| he mAtA aba taka ApakI sevA ko so usameM jo bhI bhUla huI ho use kSamA karo aura kRpA kara zIghra hI prAjJA do aba vilamba karane se amUlya samaya jAtA hai| taba kundaprabhA bolI-he putrI do cAra dina taka aura bhI dhairya rakho / yadi itane meM vaha na AyegA to maiM aura tU sAtha sAtha dIkSA le legeM / mujhe AzA hai ki vaha dhIra vIra do cAra dina meM avazya prAyegA / taba mainA sundarI bolI - mAtAjI yaha to satya hai ki svAmI apane vacana ke pakke haiM, parantu karma bar3A balavAna hai / kyA jAne svAmI ko kauna sI vipatti yA parAdhInatA A gaI ho jisase nahIM pAe / praba binA sandeza ke kaise nizcaya kara sakatI hUM ki svAmI zIghra hI itane dinoM meM pAyeMge / phira mAtA mI jaba pAne kI kucha rAbara hI nahIM hai to phira kyoM apanA samaya vyartha bitaauu| isa prakAra sAsa bahU ko bAteM ho rahI thiiN| zrIpAla jI ava taka to cupake se sunate rahe the parantu aba unase na rahA gayA taba ve tatkAla hI kapATa khulavAkara bhItara gae aura jAkara mAtA ko namaskAra kiyaa| mAtA ne hapita hokara grAIvAda diyaa| pazcAta zrIpAla kI daSTi mai par3I to dekhA ki vaha komalAMgI atyanta kSINa zarIra ho rahI hai| taba ve nija mahA ko ge| vahA~ pahuMcate hI mainA sundarI ne svAmI ke caraNoM meM namaskAra kiyA / bahuta dinoM ke ananta ra grAja donoM ke viraha dukha kI iti zrI huii| donoM kA sukha sammilana huaa| eka vo dekhane se dUsare ko paramAnanda humA / kuzala prazna ke anantara zrIpAla jI mAtA kundaprabhA aura mainAsundarI donoM ko apane kaTaka meM le gaye aura vahAM jAkara mAtA ko siMhAsana para biThAkara nikaTa hI mainAsundarI ko mAtA ke siMhAsana ke nIce sthAna diyA / tatra sthita rayaNamaMjUSA prAdi anyAnya striyoM ne svAmI ke mukha se sambandha jAna kara yathAkrama saba ne sAsa kundaprabhA aura mainAmundarI ko yathAyogya namaskAra karake bahuta vinaya satkAra kiyA 1 pazcAta zrIpAla jI ne maMnAsundarI ko saba kaTaka dikhaayaa| mAtA kI prAjJA lekara mainAsundarI ko pATha hajAra rAniyoM meM mukhya paTarAnI kA pada pradAna kiyaa| paTTAbhiSaka hone para rayaNamaMjuSA guNamAlA citrarekhA prAdi samasta pATha hajAra rAniyA~ mainAsundarI kI sevA karane lgii| pazcAta mainAsandarI bolI-he svAmina Apa to dirgata vijayI ho ataeva merI icchA hai ki mara pitA kA bhI yuddha meM mAna bhaMga karanA cAhie aura vaha kandhe para kulhAr3I rakhe kambala or3ha va laMgoTI lagAkara prAveM tabhI chor3anA cAhie to merA citta zAMta hogA kyoMki unhoMne karma para vAda vivAda kiyA thaa| ___ sunakara zrIpAla bole-he kAMse tere pitA ne merA bar3A upakAra kiyA hai arthAta maiM jaba sarva svajanoM se viyogI humA phira rahA thA taba unhoMne merI sahAyatA kI thI aura upakArI para apakAra karanA kRtaghnatA hai / mujhase yaha kArya honA hI yogya nahIM hai| taba mainAsundarI. bolI-he svAmI maiM dUpa se nahIM kahatI hUM parantu yadi kucha camatkAra dikhAmoge to unakI jinadharma para dRr3ha zraddhA ho jAegI, yahI merA abhiprAya hai 1 zrIpAla priyA ke aise vacana sunakara pratyanta harSita hue aura turanta hI eka dUta bulAkara use saba bheda samajhAyA paura tatkAla hI rAjA padupAla ke pAsa bhejA so dUta prAjJAnusAra zIghra hI rAjadvAra para jA pahuMcA aura dvArapAla ke hAtha apanA saMdeza bhejaa| rAjA ne use pAne kI prAzA dI so usa dUta me sanmukha jAkara rAjA padupAla ko yathAyogya namaskAra kiyaa| rAjAne kuzala pUchI taba dUta bolA"mahArANa ! eka patyanta balavAna puruSa koTIbhaTTa bhaneka dezoM para vijaya karate hue vahAM ke rAjAoM ko
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 jamokAra yaza karate aura anekoM jo anAjJAkArI the unakA parAbhava karate huye Aja yahAM prA pahuMcA hai| usakI senA nagara ke cAroM ora khaDI hai| usake sAmane kisI kA garva nahIM rahA hai so usane Apako bhI prAjJA dI hai ki "laMgoTI lagA, kambala or3ha, mAthe para lakar3I kA bhAra rakha kAMdhe para kulhAr3I lekara pAkara milo to kuzala hai anyathA kSaNa bhara se vidhvaMsa kara dUMgA." isalie he rAjan ! aba jo kuzala cAhate ho to isa prakAra se jAkara usase milo nahIM to Apa jAno / pAnI meM rahakara magara se baira karake kAma nahIM clegaa|" rAjA padupAla ko dUta ke vacanoM se krodha AyA aura ve bole-"isa duSTa kA mastaka utAra lo jo abinaya kara rahA hai / " taba naukaroM ne Akara turanta hI use pakar3a liyA aura rAjA ko prAjJAnusAra daMDa denA cAhA parantu maMtriyoM ne bAhA--"mahArAja ! isako mAranA anucita hai kyoMki yaha vecArA apanI tarapha se to kucha kaha nahIM rahA hai, isake svAmI ne jaisA kahA hogA vaisA hI kaha rahA hai / isameM isakA kucha bhI doSa'nahIM hai ataH yaha chor3ane yogya hai aura he mahArAja ! yaha karma cakra bahuta hI prabala mAlUma par3atA hai| isase yuddha karane meM kuzalatA nahIM hai apitu kahe anusAra mila lenA ucita hai|" taba rAjA ne dUna ko chur3avAkara kahA ki tuma apane svAmI ko kaha do ki maiM prAjJA pramANa prAgase pAkara mila lgaa| yaha manakara dUta hapita hokara zrIpAla ke pAsa vApisa gayA aura yathAyogya vAta kaha dI ki mahArAja padapAla ApakI AjJAnusAra milane ko taiyAra haiN| taba zrIpAla ne mainAsundarI se kahA-"priye ! rAjA tumhAre kahe anusAra milane ko taiyAra hai| aba unheM abhaya dAna denA hI yogya hai / mainAsundarI ne kahA-"pApako icchA ho so kIjie, mujhe bhI svIkAra hai|" zrIpAla ne punaH dUta ko bulAkara rAjA padupAla ke pAsa saMdezA bhejA ki pApa ciMtA na kareM aura apane dala-bala sahita jaisAki rAjAoM kA vyohAra hai, usI prakAra se mileN|" so duta ne jAkara rAjA padupAla ko yaha saMdeza sunAyA / vaha sunakara rAjA bahuta harSita hugrA aura dUta ko bahuta sA paritoSika dekara vidA kiyA tathA prApa maMtriyoM ko saMga lekara bar3e samAroha ke sAtha milane ko claa| jaba pAsa pahuMca gae taba rAjA padupAla hAthI se utara kara paidala calane lage so zrIpAla bhI zvasura ko paidala pAte hue dekhakara sanmukha gaye aura donoM paraspara kaMTha se kaMTha lagAkara mile| donoM ko bahuta prIti aura prAnanda huprA parantu rAjA padupAla ko saMdeha ho gayA isIlie vaha ekadama zrIpAla ke muMha kI ora dekhane lagA parantu pahacAna na skaa| taba vaha bolA-'he svAmin ! prApakA dekhakara mujhe bahuta saMdeha utpanna hotA hai paraMtu maiM aba taka Apako pahicAna nahIM sakA hUM / pApa kauna haiM ?" __taba zrIpAla jI haMsakara bole-"mahArAja ! maiM ApakA laghu javAI zrIpAla haM jo mainAsundarI se bAraha varSa kA praNa karake videza gayA thA so prAja AyA huuN|" yaha sunakara rAjA phira se zrIpAla jI ko gale se lagAkara aura paraspara kuzala kSema pUchakara harSita hue| Ananda bherI bajane lagI, phira rAjA ne mainAsundarI se kahA ki hai putrI ! tU kSamA kara / maiMne bar3A aparAdha kiyA hai| tU saccI dharma dhuraMdhara zIlavatI satI hai| terI prazaMsA kahA~ taka karUM? mainA sundarI ne santuSTa hokara pitA ko zira nvaayaa| phira rAjA aura bhI putriyoM (rayaNamaMjUSA pAdi se) se milakara bahuta prasanna huA aura saMgha ko lekara nagara meM gyaa| nagara meM zobhA karAI gii|
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 365 NamokAra graMtha rAjA ne zrIpAla kA abhiSeka kiyA aura saba rAniyoM sameta vastrAbhUSaNa phinaaeN| isa prakAra zvasura javAI milakara sukhapUrvaka kAla vyatIta karane lge| isa prakAra sukhapUrvaka rahate hue zrIpAla ko bahuta samaya bIta gayA / eka dina baiThe-baiThe unake mana meM vicAra utpanna huAAki jisa kAraNa videza nikale the vaha to kArya abhI pUrNa nahIM huA arthAt pitA ke kula kI prakhyAti nahIM huii| maiM abhI para rAjadhAnI meM hUM aura vahIM rAja javAMI kA pada mujha se lagA huA hai ataeva grava apane deza meM calakara apanA rAja karanA caahie| yaha socakara zrIpAla jI padupAla ke nikaTa gaye aura svadeza jAne kI AjJA maaNgii| rAjA ne inakI icchA pramANa vilaSita hokara prAjJA dI / zrIpAla mainA sundarI yAdi zrATha hajAra rAniyoM aura bahuta senA hAthI, ghor3e, payAde Adi sahita ujjaina se vidA hue| zrIpAla jI isa prakAra vibhUti sahita svadeza caMpApura ke udyAna meM prAye aura nagara ke cahuM ora Dere DalavA die| so nagara nivAsI isa pAra senA ko dekhakara udvega se bhara gaye / zrIpAla jI vicArane lage ki isI samaya nagara meM calanA caahie| so ThIka hI hai-bahuta dinoM se bichur3I huI pyArI prajA ko dekhane ke lie aisA kauna nirdayI citta hogA jo adhIra na ho jAye, sabhI ho jAte haiM / taba maMtriyoM ne kahA - "svAmin / ekAeka milanA ThIka nahIM hai| pahale saMdeza bhejiye aura yadi isa para mahArAja vIradamana sarala citta se hI Apa se Akara ko ThIka hai phira kucha jhagar3A karane kI AvazyakatA nahIM hai aura yadi kucha zalya hogI to bhI pragaTa ho jAyegI / " zrIpAla ko yaha maMtra acchA lagA aura unhoMne tatkAla dUta bulAkara use saba bAta samajhAkara vIradamana ke pAsa bheja diyA / dUta ne jAkara vIradamana se kahA- "mahArAja mahAvIra, bhAgyazAlI zrIpAla bahuta vaibhava sahita grA pahuMce haiM so bApa jAkara unase milo aura unakA rAja unako vApisa de do / ' yaha sunakara kudAla prazna ke anantara vIradamana ne dUta se uttara meM kahA - "re dUra! tU jAnatA hai ki rAjya aura ballabhA bhI koI kyA mAMgane se de detA hai, kadApi nahIM / ye to bAhubala se hI prApta hotI haiN| jisa rAja ke lie putra pitA ko, bhAI-bhAI ko aura mitra mitra ko mAra DAlate haiM vaha rAjya kyA maiM de sakatA hUM kadApi nahIM yadi usameM vala hogA to maidAna meM le legA / " yaha suna dUta namaskAra kara vahAM se cala diyA aura jAkara zrIpAla se samasta vRtAnta kaha diyA ki vIradamana ne kahA hai ki saMgrAma meM Akara lar3o aura yadi vala ho to rAjya le lo zrIpAla jI ko dUta ke dvArA yaha samAcara sunate hI krodha utpanna ho mAyA / unhoMne turaMta ho senApati ko AjJA dii| prAjJA ke hote hI senA taiyAra ho gii| udhara se vIradamana bhI senA lekara yuddha ke lie nikala pdd'e| donoM zrora yoddhAoM ko muThabher3a ho gii| ghora yuddha honA prAraMbha huaa| bahuta samaya paryanta yuddha hone para bhI donoM meM se koI bhI senA pIche nahIM haTI taba donoM zrora ke maMtriyoM ne yaha dekha kara ki deza kA sarvanAza huyA jAtA hai apane-apane svAmiyoM se kahA ki he rAjan isa prakAra lar3ane se kisI kA bhI bhalA nahIM hogA / acchA yaha hai ki Apa donoM Apasa meM yuddha karake lar3AI kA phaisalA kara leN|" to yaha vicAra donoM ko rucikara huA aura donoM senAoM ko roka kara paraspara hI yuddha karanA nizcita karake ve kAkA aura 'karate bhatIje raNakSetra meM A gye| donoM kI muThabher3a ho gaI aura bhISaNa yuddha huzrA / jaba yuddha hue bahuta dera ho gaI aura kisI ke sira vijaya mukuTa nahIM baMdhA to zastra chor3akara ve malla yuddha karane lage so bahuta samaya taka to yoM hI lipaTate aura lauTate rahe parantu jaba bahuta dera ho gaI taba zrIpAla ne vIradamana ke donoM pAMva pakar3akara uThA liyA aura cAhA ki pRthvI para de mAre lekina unake mana meM dayA A gaI
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ sar NamokAra graMtha aura AkAza se jaya-jaya zabda hone lage / devoM ne zrIpAla ke gale meM puSpamAlA pahanAI aura bole"rAjan ! tuma dayAlu ho| isako chodd'o|" taba zrIpAla ne vIradamana ko chor3a diyA boradamana bolehe mitra ! yaha tU apanA rAjya sNbhaal| maiMne terA bala dekha liyA / yathArtha meM tU mahAvalI hai| terI kIrti saba dikSAoM meM saccI hI phaila rahI hai| hamAre isa vaMza meM tere jaise zUravIra hI caahiye|" taba zUravIra zrIpAla bole - "he tAta ? yaha saba ApakA hI prasAda hai| jo Apa kI prAzA ho vaha karU | aba Apa mujhe AjJA dIjie aura nizzaMka ho prabhu kA bhajana kIjie vIradamana bole"he putra ? ThIka hai| merA bhI yahI vicAra hai ki tujhe rAjya dekara jinadIkSA lU" jisase bhavavAsa miTe / " yaha kahakara vIradamana ne zrIpAla ko rAjyAbhiSeka karAkara rAjya pada de diyA aura bole- "he dhIravIra ? aba tuma cirakAla taka sukha se rAjya karo aura nIti va nyAya pUrvaka pitA putravat prajA kA pAlana karo / duHkhI daridriyoM para dayAbhAva jo aura kSamA kro| kucha je tumhAre virUddha huA hai vaha saba meM bhUla jAU~gA aba dIkSA rUpI nAva meM baiThakara karma zatru ko jItakara bhava-sAgara se tirugA / " isa prakAra vIradamana apane bhatIje zrIpAla ko rAjya dekara svayaM vana meM gaye aura vastrAbhUSaNa utAra kara kezoM kA paMcamuSThI se loMca kiyA, caubIsa prakAra ke parigraha ko tajakara paMca mahAvrata dhAraNa kie aura ghora tapazcaraNa kara ghAtiyA karmoM kA nAza karake kevalajJAna prApta kara liyA aura bahuta jIvoM ko dharmopadeza dekara saMsAra se pAra kiyaa| pazcAt zeSa bace hue praghAtiyA karmoM ko bhI Ayu ke anta meM niHzeSa vAra parama dhAma mokSa ko prApta kiyA / mahArAja zrIpAla grATha hajAra rAniyoM sahita indra ke samAna sukhapUrvaka kAla vyatIta karane lage / deza-deza meM inakI khyAti hone lgii| prajA bhI inake zAsana se bahuta santuSTa huii| isa prakAra inakA rAjya karate hue sukha samaya vyatIta hotA thaa| kitane dina ke pranantara mainAsundarI ke garbha rahA so aneka prakAra ke zubha dohale utpanna hone lage aura zrIpAla ne una sabako pUrNa kiyaa| jaba dasa mahIne pUrNa ho gaye taba zubha ghar3I va muhUrta meM candramA ke samAna ujjavala kAMti kA dhArI putra humrA / putra-janma ke upalakSya meM rAjA ne bahuta dAna diyA, pUjA prabhAvanA kI / pazcAt jyotiSI ko bulAkara graha Adi kA vivaraNa pUchA to usane kahA - "yaha putra uttama lakSaNoM vAlA hogA aura isakA nAma dhanapAla hai :" isa taraha dUsarA pahipAla, tIsarA kSetraratha maura cauthA mahAratha-ye cAra putra mainAsundarI ke huye rayaNamaMjUSA aura guNamAlA ke pAMca putra hue| praura bhI saba striyoM ke kisI ke eka kisI ke do / isa prakAra mahAbalI, dhIra-vIra va guNavAna samasta bAraha hajAra putra hue| ve nitya pratidina dUja ke candramA ke samAna bar3hane lage / isa prakAra mahArAja zrIpAla puNyayoga se prApta hue viSaya-bhogoM ko nyAya pUrvaka bhogate / apanI prajA kA sukhapUrvaka pAlana karate the| ve eka dina sukha se baiThakara vizAvalokana kara rahe the ki hue acanAka ulkApAta hokara antarhita ho gyaa| unheM sabhI padArtha vinAzIka vijalIvat caMcala mAlUma hone lge| unhoMne taba hI apane jyeSTha putra dhanapAla ko bulAkara usake rAjya paTTa bA~dha kara tilaka kara diyaa| isa prakAra kula paramparAgata rAjya kA bhAra dhanapAla ko sauMpakara maura svayaM gRha tyAga vana meM jAkara mokSasukha kI sAdhaka jinadIkSA le lI aura kitane hI dinoM taka kaThina tapazcaraNa kara ghAtiyA karmo kA nAmazeSa kiyA aura kevalajJAnI hokara sadA ke lie mokSapada prApta kiyaa| mainAsundarI ne bhI jikA ke vrata le ghora tapazcaraNa kara solahaveM svarga meM deva pada prApta kiyaa| vahA~ se calakara mainAsundarI kA jIva mokSa pAyagA / zrIpAla kI mAtA kundaprabhA rAnI ne bhI tapa ke yoga se sanyAsa maraNa kara
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 solahaveM svarga meM paryAya pAI tathA rapaNamaMjUSA Adi anya strI tathA puruSoM ne bhI tapa kiyA usI ke manusAra gati paaii| dekho siddhacakra va paMca namaskAra maMtra kI mahimA ki kahA~ to zrIpAla koThI thA jo mATha dina meM kor3a dUra kara kAmadeva ke samAna rUpavAn ho gayA aura prathAha sAgara se tirA evaM indra ke samAna mahA vibhUti kA svAmI huaa| ataeva jo parama kalyANa arthAta mokSa kI icchA karane vAle sajjana puruSa haiM unheM pramAda chor3akara nitya hI bhava-sAgara se pAra karane vAle paMca namaskAra maMtra kA smaraNa, jApa tathA dhyAna karanA caahie| yaha mahAmaMtra tIna loka meM aparAjita hai arthAt kisI se jotA nahIM jA sakatA hai| yaha anAdi nidhana maMgalarUpa loka meM uttama aura zaraNAghAra hai / dekho, yaha paMca parameSThI maMtra kI prArAdhanA se sItA ko pati kA milApa aura agni kA jala ho gayA thA / aMjanA jo isI mahAmaMtra ke prabhAva se vana meM rakSA aura pati kA samAgama huA thaa| yahI mahAmaMtra dhanadatta seTha ne sUlI para car3he hue dRr3ha sUrya cora ko diyA thA jisake prabhAva se vaha mara kara saudharma svarga meM deva huA thA / aura to kyA pazu aura pakSiyoM kI bhI isI maMtra ke prabhAva se zabha gati ho gii| bhudharadAsa jI ne kahA hai : viSadhara bAgha na bhaya kareM, vinazeM vighna maneka / vyAdhi viSama vyaMtara bhaneM, vipatti na vyApa eka // 1 // baiThata balate sobate, prAvi anta loM dhiir| isa aparAjita maMtra ko, mata visaro ho vIra // 2 // sakala loka saba kAla meM, sarvAgama meM sAra / bhUdhara kabahuM na bhUlie, maMtra rAja mama bAra // 3 // prAcIna kAla meM aneka jIvoM ne isake dvArA jo phala prApta kiyA hai use likhane kI zakti nahIM hai| isa prakAra namaskAra maMtra kA mahAtmya jAnakara bhavyoM ko ucita hai ki ve prasannatA ke sAtha isa para vizvAsa kareM aura pratidina isako prArAdhanA kreN| // iti zrIpAla caritra saMpUrNam / / ||iti NamokAra pradha bhASA pamikA samAptam // // zubhaM bhavatu / /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 bhamokAra paMca pratha grantha kartA prazasti :gata ghAti catuSTaya garima, nava kevala labdhyeza / jJAyaka lokAloka ke namahaM sakala parameza // aSTa karma gata zarma maya, nata niraMjana nitya / jJAnAdi vasuguNa garima, namahu~ siddha kRtakRtya / / vrata tapa bIryAcArapana, darazana jJAna pradhAna / dhareM dharAveM mauDhyagaNa, nama sUri tina jAna / / ratnatraya maNijuta satata, vRSa upadezana lIna / sayativara uvajjhAya hai, namahu caraNa tina cIna // daraza bodha cArita ratana, tInoM zivapura paMtha / sAdhe ThAi samUla guNa, namahaM sakala nirgrantha / / dvAdazAMga vANI vimala, udyA sadana ni: nahu~ paNa guga bolie, vidyA dAna azeSa / / yA vidhi paca parameSThI aru, vANI zrI jinarAya / nami ke pada yuga padma ko, likhU prazasti banAya / / isa hI bhArata kSetra meM, antargata kuru deza / indraprastha rAjata nagara, zobhA sahita vizeSa / / paMcama jArja samrATa maNi, saba rAjana paradhAra / parata tisa zAsana tahAM, prajA sukhada kalyANa // vividha jAti dharmo sujana, nivaseM tahA~ samudAya / jina dharmI rAjeM bahuta, jana dhana sAtA pAya // tiSThe tahA~ anvaya pravara, khaMDalavAla vikhyAna / punIta vainADA gotra maNi, dharma buddhi niSNAta / / mama pitU kanhaiyAlAla jI, kizana caMda ke naMda / tina pada yuga ko dAsa mama, kahAvata lakSmIcaMda / / jJAnAvaraNa kSayopazama, pUrava bhava saMskAra / bhayo aTala vizvAsa mama, jinavANI para sAra / / tisa hetu vaya alpa se, pAgama zrI jina caMda / pRccha alApana guNAna kA, karata rahata sAnaMda / / eka divasa mama citta meM, upajo yahai hulAsa / par3ho suno tihiM saMciye, yathAzAstra krama bhASa / / paMca parameSThi namana kari, sarasvatI ura dhAra / karana saMgraha prArambha kiyo, yathA buddhi anusAra // jo nija dhI teM jAniyo, suno suvuddhina pAsa / tisa ekatrita kari kiyo prAgama rUpa prakAza / / yA ke saMgraha karana meM, mama mitu nirbhayarAma / tina sahAya bahu hama karI, sammati de sukha dhaam|| mama saMgraha abhimAnavaza, kiyo na yaza vistAra / para hita hetU tayA, svajJa bar3hana hitakAra // yAhi paThana-pAThana thakI, svalpa buddhi nara nAra / nyUnAdhika tAteM kachu, hovahigo upakAra / / vijJana se mama prArthanA, pUrbaka bhAva vinIta / haMsa prakRti se zudha karo, krodha bhAva ko jIta // nAhIM meM vyAkaraNa vid, nahIM caritra purAna / nahIM kAvya tatvArtha vid, nahIM nyAya kachu jJAna / / panta saMbhavataH yA madhya meM, hoMgI truTI aneka / kintu nyUnAdhika tathA, la~go sthala naika / / vIra abda caubIsa zata, chayAlisa Upara jAna / caitra zukla ekAdazI, bhayo grantha avasAna // // iti NamokAra grantha samAptaH //
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM namaH siddhebhyaH // NamokAra paitIsI atodyApana / / sthApanAmaMtrAdhirAja NamokAra maMtram / prAhvAnanaM sthApana sannidhApanaH / / saMpUjayAmIha vidhAnapUrvakaM / pratyeka varNAnugataM hita pradai / / OM hrIM zrI sarvajJamukha samudbhuta anAdi nidhana zrI aparAjita nAma maMtrAdhirAja pravAha yeti saMvauSaT ityAhAmanaM, OM hrIM zrI sarvamukha samudbhuta anAdi nidhana zrI aparAjita nAma maMtrAdhirAja atra tiSTha tiSTha ThaH ThaH sthApanaM / OM hrIM zrI sarvajJamukha samudra ta anAdi nidhana zrI aparAjita nAma maMtrAdhirAja atra mama sannihito bhava bhava vaSaT yati sannidhApana / payobhiH zazAMko jvalaizcittacauraiH / / kanakAMcanAmatranAlArapatadbhiH // gurun paMca saMpUjayAmIha bhktyaa| yavA zakti saMbhAkliAn cittavRtyA / / ___ OM hrIM ahaM zrI paramabrahmabhyo anaMtAnaMta jJAna zaktibhyo graha siddhAcAryopAdhyAyasarvasAdhu paMca parameSThIbhyo jalaM nirvapAmIti svAhA // 1 // sugaMdhAgata bhAmareMgaghasAraiH / / saradgaMdhasaMdigdhitAzAMtarAla |gurun / caMdanaM / / 2 / / yazo rAzi zaMkA gataM rksstopH| payaH pUrasaMkSAlitaiH zAlijAtaH / gurun / akSataM // 3 // lasatmAlatI caMcakuMda prasUnaH / sugaMdhAmilatSaTpadArAvaramyaH / gurun / puSpaM // 4 // manodhANa saMtarbhikSyabhedaiH / jagajjatu kSudroga vidrANadakSaH / gurun / naivedyaM // 5 // manodhyAMta saMghAta saMghAtanAtha / vikAzaMkaraH zaMkaraH supradIpaH / gurun / dIpaM // 6 // dazAMgodbhavaM dhUpadhUmaH sugaMdhaiH / jagadmANa saMtapaNArtha sadbhiH / gurun / dhUpaM // 7 // phalanAlikerAmra pUrgaH kapitthaiH / manovAMchitArthaH phlnidkssH| gurun / pharma |
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Yo. NamokAra graMpa pAnIya caMdana suzAli bhvaaksstossH| puSpaizcarutkarasudIpa dazAMga dhUpaiH / / nAnAphalairvarataravidhinA dade'haM / madhaM ca paMca guruve guruve trizuddhayA // OM hrIM paMcaparameSThibhyo prarSam // 6 // pratyekAkSara sambandhinI pUjA nyaMtinI va karmANi, NakAroccAramAtrataH / zarmANi samudayaM yoti, tato'haM pUjayAmi taM / / OM hrIM mahannamaskAra sambandhi prathama NakArAkSarAya argha / / 5 / / mokSaraM manarAjasya yo jano jihvayA japet / mucyate moha mAtaMgopavAdiha tat kSaNaM // OM hI mahaMnnamaskAra sambandhi dvitIya mokSarAya artha // 2 // prakAra svara saMbhUta varNana kena vapate / prAdauhi dvipaMcAzadvarNanAM paThyate tathA / / hrIM mahannamaskAra sambandhi tRtIya prakArasvarAya ardha // 3 // rAmaMtikinnarAdevAH sevayA ca jagadagaroH / uccaH svara vizeSeNa rakAra tamahaM yaje / / hrIM pahanamA ambanita nAgavAra :: hati hamakSayaM zIghaM moha zatrumanAdijaM / tamahaM prayaje tasmAtsvakarmahAnaye'nizaM // hI pahanamaskAra sambandhi paMcama hamakSarAya artha / / 5 / / pUrvanaprANibhiH prAptA RkSyo'STau ca viSTaye / tAzaraNAzu jAyante tasmAttAkSaramaya'se / hI mahannamaskAra sambandhi SaSTha tAkSarAya artha // 6 // pamitmakaraM loke'ho praNAmArthaprakAzaka / praNAmapUrvakaM tasmAttamahaM jlaadibhiH|| hI pAhannamaskAra sambandhi jamakSarAya parSa // 7 // iti saptAkSarayuktAnahatazca jalAdibhiH maSTabhi SyasaMdoharardhamuttArayAmyahaM praI // hI Namo marahatANaM mahat parameSThIbhyo parSa / / sita pravandha sambandhi kAro'tra prapUjyate / tasya prasAdato nUna namasyasi narAmarAH / / hI sijhamamaskAra sambandhi prathama gakArAkSarAya praSaM // 1 //
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ gamokAra prapa mosvarUpAkSaradakSA lakSyIkRtyAnu velaM / dhyAyaMtu hRdaye svastha mokSamArgAnugAminaH / / OM hrIM siddha namaskAra sambandhi dvitIya moArAya argha // 2 // sisvarUpAkSaraM zAsvat pUjA dravyeNa pAvanaM / pUjayAmi jagatpUjyaM bhavasya haraNekSama / / hrIM siddha namaskAra sambandhi tRtIya sikArAkSarAya madha // 3 // dhAraNaM poSaNaM cehA'muddhAkSaradhAraNAt / tasmAtkAraNAttama'haM pUjA dravyaH prapUjaye / / OM hrIM siddha namaskAra sambandhi caturtha zAkSarAya argha // 4 // sAnusvAraM NakAra yaH prAtaHprAtazca pUjayet / siddhAH siddhi prayacchatutasmai pUjAnubaMdhite / / OM hrIM siddhaH namaskAra sambandhi paMcama prAMta prApta NakArAkSarAya pargha // 5 // ||itipNcaakssrii pUjA bhaSyANAM vaaNchintprdaa|| tadartha maSTabhivyairapramuttArayAmyahaM / / / OM hrIM NAmo siddhANaM siddhaparameSThIbhyoH artha / / NAkSaraM taM punanomi praNamaMti surA: ydaa| prAcAryyavaMdanAyAM ca pUjayAmi jalAdibhiH / / OM hrIM prAcArya namaskAra sambandhi prathama NakArAkSarAya artha // 15 // bhUyo'pi mokSaraM mAnyaM mAnanda mandira mudaa| jalAdyaSTa viSaida vyakti bhAreNa bhAktikaiH / / OM hrIM prAcArya namaskAra sambandhi dvitIya mo'kSarAya prarSa / / 2 // bhAkAraM nirvikAraM ca sAdhvAcArasya sUcakaM / bhAcarati mudAcAryAH svAcArArthamahaMyaje // OM hrIM prAcArya namaskAra sambandhi tRtIya prAkArasvarAya prargha / / 3 / / IzvaraM svarasaMghAtaM pUjitaM prArthitapradaM / pramodabharasaMbhUta bhktibhaarenncaaryte|| OM hrIM prAcArya namaskAra sambandhi caturtha IsvarAya ardha / / 4 / / rItyakSararAjasya gAnaM kurvati rAgiNaH / AcAryANAM guNa grAmAnarthayAmi vizeSataH / / OM hrIM prAcArya namaskAra sambandhi rikArAkSarAya prabaM // 2 // yAkSaraM pUjyate nityaM paramArtha prakAzakaM / yasyArthadhAriNAzvAzru prAptaHmokSa munIzvarAH / / prAcArya namaskAra sambandhi SaSThayAkSarAya ma // 6 // NamakSaraMyajAmIdaM nmitaa'shessbhuutl| prAcArya namanaM tasmAdAyopAtena jaayte||
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 NamokAra graMtha OM hrIM AcArya namaskAra sambandhi saptama prati samakSarAya ardha / / 7 / / iti saptAkSarI pUjA tRtIyA pura pIkRtA / tadarthaM jalamukhyaizca svarghamuttArayAmyahaM / / OM hrIM Namo pAiriyANaM AcArya parameSTIbhyo; artham / / upAdhyAyAdhikArIyo NakAraH pUjyate naraH / pATha zuddhirbhavedyasmAdvidhA yA vyasanasya ca / / __OM hrIM upAdhyAyanamaskAra sambandhi prathama NakAkSarAya ardha / / 1 / / bhUyopi mokSara bhagAH pUjayatu vizeSataH / pAnIya pramUkhaidravyaH saMsAnasAtahAnaye / / OM hrIM upAdhyAya namaskAra sambandhi dvitIya mo' rAya artha // 2 // vitivarNa vizeSa ga: pUjAvyeNa pulota ! suraiH sanmAnatAyAti kiM punarnara nAyakaiH // OM hrIM upAdhyAya namaskAra sambandhi tRtIya ukArAkSarAya argha / / 3 / / vetivarNa vidhAnena naro nArI nirantaraM / pratyarcanA dravyaH surai sauraM prapUjyate / / OM hrIM upAdhyAya namaskAra sambandhi caturtha vakArAkSarAya ardha / / 4 / / jjhAkSara nirbhadvAridhArayA gandha sArayA / pujayAmi zubhadra vyaH sugandhAtkRSTaSaTpadaiH / / hIM upAdhyAya namaskAra sambandhi paMcama bhAkSarAya artha // // yajana yAkSarasyoccarjanAH kurvatu nityazaH / nyAyopAttena dravyeNAnIta dravyejalAdibhiH / / OM hrIM upAdhyAya namaskAra sambandhi SaSTha yAkSarAya argha // 6 // namaMti praNidhAnena NamityakSaranAmakaM / ye narA: narake ghore na vizaMti kadAcana / / OM hrIM upAdhyAya namaskAra sambandhi saptama pamityakSarAya ardham // 7 // bhUyaH saptAkSarIceAM pUjA kurvantu bhAvataH / jalAdhaSTavidhaidravyararSa mRttArayAmyahaM OM hrIM Namo uvajhAyANa upAdhyAya parameSTobhyoH argham / binA Na varNa sAdhUNAM vaMdanaM nahi jAyate / tatastamakSaraM nityaM pUjyate paramAdarAt / / OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi 'prathama NakArAkSarAya agham / / 1 / /
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra maMtha 403 mokSaraM yajate yo nA mucyate pApasaMtayAt / saMcinotira puNyaM tohaM pUjayAmitaM / / OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi dvitIya mokSarAya argham / / 2 / / lunAti cAgha saMghAnaM loraNa laginaM musAt / yastaM saliladhArAbhiryajate varNa nAkA / / OM hrIM sarvasAdhU namaskAra sambandhi tRtIya lo varNAya argham / / 3 / / ekSara yedharatyuccaiH .nApaM janAH ydaa| tadA teSAM bhavet sarcA saMpaMcca sukha sAdhinI / / OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi caturtha ezarAya ardham / / 4 / / sa-sAdhumevyate nityaM yasya jJAna guNAMvRdhaH / pAra na prApyate sadbhihi bhizca ricArakaiH / / OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi paMcama sakArAkSa rAya apraima / / 5 / / sarvArthasAdhanedakSaM dakSA vAkSara carcanaM / kubaMtu karuNAyuktAH sazaktA: sarva karmaNi / / ___OM hrIM urvasAdhu namaskAra sambandhi papTha vAkSarAya argham / / 6 // sAkSareNathugA sevyA gokSa lakSmI mnHpriyaa| yayAtra racitaM ceto vaMcityaM mopddh'iikte| OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi saptamaM mA-dharAya argham / / 7 / / hUravarUpAkSarasyauccaH pUjanamudAcaret / hA hA hUM vhAdibhirdevyaiH pUjA prApnoni nityazaH / / OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi aSTama hUM-svarUpAkSarAyaprarSam // 8 // NamahaM sAdhu vargasya sAdhusaMvAdatAM gtaa| pUjayAmi mahA bhaktyA pUjA bhaktyA dravyaniraMtaraM / / OM hrIM sarvasAdhu namaskAra sambandhi navam Na mi yakSarAya argham / / 6 / / sAkhaM dvitIya dvIpeSa sAdhabo ye vasanti vai / tadarthamaSTabhivyaramuttArayAmyahaM // OM hrIM Namo loesabsAhUNe sarvasAdhubhyo: argham // aparAjita mantrasya pUjA san maMgala prdaa| vidupAkSayarAmeNa kRtA jJeyA vivekibhiH / / AvatanPAARADA
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 NamokAra graMtha jayamAlA arhata; surarAja pUjita padAH, sikhA lasatsadguNAH / prAcAryAH sucaritra sAdhanAparAH adhyApakA dhIzvarAH / siddhA: sAdhana sAdhavA'trabhuvane sababuddhayaH sAdhavaH / paMcaite parameSThino nijaguNAn, yacchaMtu cArAdhitAH // 1 // kama kalaMka nivAraNa kAraNa dhyAna karAH / bhavya samUha samuddharaNaka jinezvarA: / / siddha vadhU varavAMchita lAMchina bodhadharAH / janmajarAmRti roga nivAraNa siddhavarAH // 2 // pAcaraNe suvicAraparA:, zubhadhyAna dharAH / bhUribhavArNavatAraNa kAraNa pItavarAH // dIkSita buddhi samudra vivarSana candra karAH / pAThakatAguNa dhAraNa pAThaka nAma dharAH / / 3 / / saumya dRgaM kuMzamAra mataMgaja mAnabhidaM / sAdhu samUhamahaM prayaje guru jJAna vidaM // pApa hara mahAmaMtrapara praNamaMti narAH / ye nija bhaktibharaNa trisaMdhi viveka parAH // 4 // te sara saya lamanti niraMtara saukhybhrN| devagaNaiH parizobhitamadhi vidarataraM // indra narendra phaNIMdra khagendra vibhUti pradaM / jApyajapAka phaleNa jalena jalodaradaM // 5 // bhUtagaNaM grahacauraraNa, maNi mantra paraM / nAzayatIha ca pApadhanAdhanavAtabharaM / prAtara raM japanIyaparaM para bhktibhraiH| zrAvaka: karuNArasapAnamahAcature: // 6 / / itthaM paMcaprabhUna vai vara vidhi-sahitA zrAvakAH pUjayanti / / yete dhAgabhiHstuvaMti, praguNita paramAhlAda bhAjo bhavanti // 7 // teSAM va paMcatrizat suguNitagaNanAma saMyutAnA nimitta / / varNAnAM sopavAsaMvidhi manati nayaM saMvidhite sa bhavyaH || vatsare yuga navAzca candrake / (saM. 1792) mAdhavAsita caturdazI dine / / nUsane jayapure purezini / rAjamAna jayasiMha rAjani // 6 // vANI gacche gacchAdhIzaH zamajAto vidyAnandI vidyAdhInaM / / samajatAH teSAMziSyaH ziSya mukhyo'kSaya rAma / pUjAmenAmuccaizcakra-akSayarAmaH / iti zrI navakAra paMca trizatikodyApana pUjA sampUrNA // NamokAra patIsI ke upavAsa-35 / saptamI ke 7 // paMcamI ke ca / caturdazI ke 14 / navamI ke / aise upavAsa 35 hote haiN|