________________
३८२)
महापुराण
( ३८-११०
कटीलिङ्गं भवेदस्य मौञ्जीबन्धात्त्रिभिर्गुणैः । रत्नत्रितयशुद्धयङ्गं तद्धि चिह्नं द्विजन्मनाम् ॥ ११० तस्येष्टमूरुलिङ्गं च सुधौतसितशाटकम् । आर्हतानां कुलं पूतं विशालं चेति सूचने ॥ १११ उरोलिङ्गमथास्य स्याद्ग्रथितं सप्तभिर्गुणैः । यज्ञोपवीतकं सप्तपरमस्थानसूचकम् ॥ ११२ शिरोलिङ्गं च तस्येष्टं परं मौण्ड्यमनाविलम् । मौण्ड्यं मनोवचः कायगतमस्योपबृंहयत् ॥ ११३ एवं प्रायेणलिङ्गेन विशुद्धं धारयेद्व्रतम । स्थूलहिंसाविरत्या दिब्रह्मचर्योपबृंहितम् ॥ ११४ दन्तकाष्ठग्रहो नास्य न ताम्बूलं न चाञ्जनम् । न हरिद्रादिभिः स्नानं शुद्धं स्नानं दिनं प्रति ।।११५ न खट्वा शयनं तस्य नान्यङ्गपरिघट्टनम् । भूमौ केवलमेकाकी शयीत व्रतशुद्धये ॥ ११६ यावद्विद्यासमाप्तिः स्यात्तावदस्येदृशं व्रतम् । ततोऽप्यध्वं व्रतं तत्स्याद्यन्मूलं गृहमेधिनाम् ॥ ११७ सूत्रमपासिकं चास्य स्यादध्येयं गुरोर्मुखात् । विनयेन ततोऽन्यच्च शास्त्रमध्यात्मगोचरम् ॥ ११८ शब्दविद्यार्थशास्त्रादि चाध्येयं नास्य दृष्यते । सुसंस्कारप्रबोधाय वैयात्यख्यातयेऽपिच ॥ ११९ ज्योतिर्ज्ञानमथच्छन्दोज्ञानं ज्ञानं च शाकुनम् । सङख्याज्ञानमितीदं च तेनाध्येयं विशेषतः ।। १२० इतिव्रतचर्या । १५
ततोऽस्याधीतविद्यस्य व्रतवृत्यवतारणम् । विशेषविषयं तच्चस्थितस्योत्सगिके व्रते ।। १२१ मधुमांस परित्यागः पञ्चोदुम्बरवर्जनम् । हिंसादिविरतिश्चास्य व्रतं स्यात्सार्वकालिकम् ॥ १२२ व्रतावतरणं चेदं गुरुसाक्षिकृतार्चनम् । वत्सराद्वादशादूर्ध्वमथवाषोडशात्परम् ॥ १२३ कृतद्विजार्चनस्यास्य व्रतावतरणोचितम् । वस्त्राभरणमात्यादि ग्रहणं गुर्वनुज्ञया ॥ १२४ शस्त्रोपजीविवर्ग्यश्चेद्धारयेच्छस्त्रमप्यदः । स्ववृत्तिपरिरक्षार्थं शोभाथं चास्यतद्ग्रहः ॥ १२५ भोगब्रह्मव्रता देवमवतीर्णो भवेत्तदा । कामब्रह्मव्रतं चास्य तावद्यावत्क्रियोत्तरा ।। १२६
व्रतावतरणम् । १६
अणुव्रताचे पालन करावे. या ब्रह्मचारी बालकाने गुरूच्या मुखाने औपासिक सूत्राचे श्रावकांच्या आचाराचे अध्ययन विनयाने युक्त होऊन करावे. याचप्रमाणे विनयपूर्वक अध्यात्मशास्त्राचेही अध्ययन करावे. आपल्या ठिकाणी उत्तम संस्काराची वाढ व्हावी व विद्वत्ता प्राप्त व्हावी म्हणून व्याकरण, न्याय वगैरे शब्दशास्त्र व अर्थशास्त्र आदिकांचे अध्ययन करणे देखिल दोषास्पद नाही. याचप्रमाणे यानंतर ज्योतिषशास्त्र, छन्दशास्त्र, शकुनशास्त्र व गणितशास्त्र आदिक शास्त्रांचेही त्याने विशेषरूपाने अध्ययन करावे. ही व्रतचर्या क्रिया १५ वी आहे ॥ १०९-१२० ॥
विद्याध्ययन केल्यानन्तर तात्कालिक विशेष व्रताचा त्याग करावा सामान्य व्रते जी स्थूलहंस त्याग, स्थूल असत्य त्याग वगैरे व्रते ह्यात तो आजन्म राहणारच. मध, मद्य, मांस यांचा त्याग आणि पाच उदुंबरांचा त्याग ही व्रते त्याची सार्वकालिक आहेत. हे व्रताचरण गुरुसाक्षीने जिनपूजा करून करावयाचे असते व ते बारा वर्षानन्तर किंवा सोळा वर्षानन्तर करावयाचे असते. ज्याने द्विजपूजा केली आहे, अशा त्या ब्रह्मचाऱ्याने गुरूच्या आज्ञेने वस्त्र, अलंकार, पुष्पमालादिक धारण करावेत व हा ब्रह्मचारी जर शस्त्रोपजीवी (क्षत्रिय) असेल तर त्याने शस्त्र ग्रहण करावे. आपल्या क्षत्रिय आचाराच्या पालनार्थं किंवा शोभेसाठी ग्रहण करावे. असा हा ब्रह्मचारी भोग ब्रह्मव्रतापासून खाली उतरतो पण जोपर्यन्त पुढची क्रिया त्याची झाली नाही तोपर्यन्त याने काम ब्रह्मचर्याचे पालन करावेच लागते ।। १२१-१२६ ।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
