________________
સાંસ્કૃતિક સંદર્ભ ગ્રન્થ ]
૧૪૩
પણ ઘણી રચનાત્મક પ્રવૃતિઓ ચલાવે છે. ગાંધીસ્મૃતિના કુળદેવી રન્નાદે (રાંદલ) માતાનું મંદિર છે. આ માતાજીની પાછળની પશ્ચિમની બાજુમાં વિશાળ નાટય સભાગૃહ છે, મૂર્તિ લગભગ બે ત્રણ સૈકાથી પૂજનમાં સિંદૂરના થર નીચે
જ્યાં ભાવનગરમાં આવતાં સાહિત્યકારોના, ચિંતકેના વ્યા- અદશ્ય થઈ ગયેલી. લગભગ ૧૫૧–૫૨ માં યજ્ઞયાગાદિ ખાને જાય છે ને વારંવાર બાળકોને મફત ફિ૯મ ઇત્સવ થતાં વૈદિકવિધિ સાથે આચાર્યો તે પર સ્પર્શ બતાવવામાં આવે છે.
કરતા આપોઆપ પિપડા ઉખડી જતાં મૂળ સ્વરૂપના દર્શન આ “ગાંધીસ્મૃતિને શિલાન્યાસ લેહ પુરૂષ સરદાર
થયા ગામની મધ્યે બધેકા બ્રાહ્મણોના કુળદેવી બહુચરાજીનું વલભભાઈના હસ્તે થયેલ, તેનું ઉદ્દઘાટન સ્વ. વડાપ્રધાન
પણ સુંદર મંદિર છે. વલ્લભીપુર ભાવનગર-અમદાવાદ શ્રી જવાહરલાલ નહેરૂના હસ્તે થયેલ, ભાવનગરના લગભગ
હાઈવે પર મહત્વનું મુખ્ય મથક છે. ને બસમાં ત્યાં જવાય ૭૫ થી ૮૦ વર્ષ જૂનાં બાર્ટન પુસ્તકાલય, જીલ્લા પુસ્ત
છે પશ્ચિમમાં ઉતરવાની સગવડ છે. કાલય અને કેન્દ્રિય નમક સંશાધનાલયના પુસ્તકાલયનું તીર્થાધિરાજ શત્રુજય : વર્ણન અહીં કર્યું નથી. “ગાંધીસ્મૃતિની ભવ્યતાને ખ્યાલ તે તેની મુલાકાતથી જ આવી શકે.
પ્રથમ તીર્થંકર ભગવાન આદિનાથ શ્રી ઋષભદેવજીના
પરમ મંગલ અધમેદ્ધારક જીવન કલ્યાણક સાથે સંકળાયેલાં વલભીપુરના મંદિર :
તીર્થાધિરાજ શંત્રુજય ભારતમાંના તમામ જૈન ભાઈ બહેનને જેનકાલિન ગુજરાતની સંસ્કૃતિની ભવ્યતા ઇતિહાસ માટે તીર્થયાત્રાનું સૌથી મોટું કેન્દ્ર છે. ભાવનગર જીલ્લામાં ગ્રંથમાં વર્ણવી છે. મૈત્રક રાજાઓમાંના કેટલાક પરમાહીશ્વર પાલીતાણું શહેરમાં શંત્રુજય બિરાજે છે. હતા. પરિણામે સૌરા ટ્ર-ગુજરાતમાં ને કદાચ ભારતમાં
“વંદે શ્રી ગિરિરાજને જહાં યુગાદિ જિણંદ, જે ટો ન મળે તેવાં પ્રાચીન શિવલિંગ વલભીપુર (વળા) માં આજે પણ છે. વલ્લભીપુરની બહાર હળિયાદના દરવાજા
સ્વામી આવી સમોસર્યા, સાથે મુનિજન વંદ, પાસે બે વિખ્યાત શિવમંદિરે છે. સિદધેશ્વરનું શિવલિંગ ક૯૫તરુ, ચિંતામણી, કામકુંભ જગ જોય; તથા તે મંદિરનો વિશાળકાય નંદી જાણીતા છે, તેની પાસે
ત્રણ જીવનમાં એહની, તેલે નવ કોય.” બુધેશ્વર તરીકે જાણીતા પણ મૂળ બધેશ્વર મહાદેવનું મંદિર છે. અજાનબાહુ પુરૂષની બથમાં પણ ન સમાય તેવું શિવ
બથમાં પણ ન સમાય તેવું શિવ. આવાં મહિમા વચન તથા શ્રી શત્રુંજય મહાસ્ય લિંગ છે. આ મંદિર પોરબંદરી પથ્થરમાંથી બનાવેલું છે. જેવા સંસ્કૃત ગ્રંથે જેના વિશે લખાયા છે; ત્યાં શ્રી સ્ત'ભણીથી બનેલ સભામંડપને ઘુમ્મટ છે શિખર ધનના ઋષભદેવ ભગવાન, પુંડરિક ગણધર વગેરે પરિવાર સાથે અભાવે બાકી રહ્યું છે. ગામથી લગભગ દોઢેક માઈલના વિહાર કરતાં પધાર્યા. જૈન ગ્રંથોમાં વર્ણવ્યું છે કે શત્રુ. અંતરે પશ્ચિમમાં ઘેલો નદીને સામે કાંડે બૈજનાથ મહાદેવ જય ગિરિરાજ મૂળમાં ૫૦ એજન પહોળ, શિખર પર જીનું મંદિર છે, તેને જીર્ણોદ્ધાર હમણાં જ કરવામાં આવ્યો. ૧૦ જન પહોળો ને આઠ જન ઊંચે હતું. ત્યાં મંદિ માંનું શિવલિંગ ઘણું પ્રાચીન છે, મંદિરને વહિવટ દેએ રચેલાં સમવસ રણુમાં બેસી શ્રી આદિનાથ ભગતથા વ્યવસાનિમ્બક સંપ્રદાયના મહંત શ્રી લેક કલ્યાણની વાને ઉપદેશ આપ્યો. પ્રભુ ત્યાં કેટલાક કાળ રહ્યા પછી પ્રવૃતિઓ સાથે ચલાવે છે. મંદિરની બાજુમાં જ રાધાકૃષ્ણ પુંડરિક ગણધરને કદિ મુનિવરો સાથે ત્યાં રહેવા આજ્ઞા પણ બિરાજે છે. એ જ હળિયાદના દરવાજા પાસે સાશન આપતાં શત્રુંજયને મહિમા વર્ણવે છે - “આ ક્ષેત્રના સમ્રાટ પ પૂ, વિજયને મસૂરીશ્વરજીની પવિત્ર પ્રેરણા નીચે પ્રભાવથી પરિવાર સાથે તમને થોડા સમયમાં કેવળ જ્ઞાન તીર્થના જીર્ણોદ્ધાર રૂપે બનાવેલું જૈન દેરાસરની બાંધણી પ્રાપ્ત થશે ને બાકીના ચાર અઘાતી કર્મોને ક્ષય કરી તમે સુંદર છે. એક દેરાસર ગામમાં પણ છે. ગામ ને ઉત્તર છેડે આ પર્વત પર જ મોક્ષ મેળવશે." પુંડરિક ગણધરે પ્રગટનાથનું મંદિર છે ને તેનું શિવલિગ સુંદર રંગનું છે. પ્રભુની આજ્ઞા પ્રમાણે કેટિ મુનિવર સાથે સર્વ જીવોને તે શિવલિંગના રંગ બદલાતા જ રહે છે. સોમનાથ ખમાવીને અનશન ગ્રહણ કરીને ક્ષપકશ્રેણીમાં શુકલ ભગવાનની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા વખતે કહેવાય છે કે આ લિંગની ધ્યાનથી ઘાતકમને ક્ષય કરી કેવલજ્ઞાન પામ્યા. તે દિવસ માગણી થયેલી. ગામની પૂર્વ દિશામાં ભીડભંજનનું મંદિર ચૈત્રી પૂર્ણિમાને હતો, ત્યાર પછી તે જ દિવસે બાકી છે તેની વાવમાં વાલમ બ્રાહ્મણોના કુળદેવી ઘણાં વર્ષોથી રહેલાં અઘાતી કર્મોને ખપાવીને સર્વ સાધુઓ સાથે મેક્ષે અપૂજ બિરાજતા હતા ને કેઈને ખબર ન હતી, પાછળથી પધાર્યા. જૈનગ્રંથમાં વર્ણન છે કે શ્રી ઋષભદેવ સ્વામીના ગુજરાતના ભક્તવર્ય પ. પૂ. પુનિત મહારાજના પ્રયત્ન પુત્ર ભરત ચક્રષતીએ સંઘ કાઢી શત્રુંજય ગિરિરાજની તેમની હાજરીમાં આઠ-દસ દિવસ ભારે ધામધૂમ પૂર્વક યાત્રા કરી તેમણે સૌરાષ્ટ્રમાં પ્રવેશતા જ સમયશાને કહ્યું ઉત્સવ ને વૈદિક વિધિ સંપન્ન કરી તેમના કુળદેવીની મંદિરમાં “આ સૌરાષ્ટ્ર દેશના લોકોને તથા અહીં વસનારા પશુપ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. ગામની દક્ષિણે ત્રિવેદી બ્રાહ્મણોના પંખીઓને ધન્ય છે. કારણ કે તેઓ આ પાવનકારી અને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
