________________
સાંસ્કૃતિક સંદર્ભ ગ્રન્થ ]
૫૮૩
કેટલાક વર્ષો પહેલા સદાને વાતે ગંધર્વ લેકમાં સંગીતની સાધ- આદી નરેશોએ પ્રસન્ન થઈ સોનાના ચંદ્રકો તથા તેડાઓ સમર્પિત ના કરવા ચાલ્યો ગયો છે. પણ આજ આ કલાના સ્વામીની કિર્તિ કર્યા હતા. શ્રી યિાઝખાં બરોડા સ્ટેઈટના રાજ્ય ગાયક તરીકે રહ્યા અમર છે.
હતા આગ્રા ઘરાનાની ગાયકીમાં તેઓએ ઘણુએ શિષ્ય શિષ્યને શ્રી અંબાલાલ સિતારી
ધરમપુર તૈયાર કર્યા છે. આ સંગીતના મહાન ખુદાઈ ફીરતે ૫–૧૧–૫૦ શ્રી અંબાલાલ સંગીતક્ષેત્રના એક સુપ્રસિદ્ધ સિતાર વાદનાચાર્ય ના રોજ સંસારમાંથી વિદાઈ લઈ ગંધર્વ લેકની સંગીતની છે. શ્રી અંબાલાલે ભારતીય સંગીત શાસ્ત્રની તથા સિતારવાદનની દુનીયામાં સદાને માટે ચાલ્યા ગયા. તેમની સંગીતની રમૃતિયો આરાધના ભારતના વિણા સમ્રાટ કુમાર શ્રી પ્રભાત દેવજી પાસે આજ ભારતવર્ષમાં અભરતા ધરાવે છે. કરી સ ગીતવાદનક્ષેત્રમાં ઉંચ સિતારવાદકનું સ્થાન તથા પ્રતિષ્ઠા છે. શ્રી નિમાર હસેનખાન
વડોદરા પ્રાપ્ત કરેલ છે. આપના પ્રોગ્રામ આકાશવાણી અમદાવાદ બરડા પરથી પ્રસારીત થાય છે. આપ એક સંગીતક્ષેત્રના ઉંચ સિતાર
| સુપ્રસિદ્ધ છે. નિસારહુસેનખાંએ સંગીત ગાયકીની શિક્ષા તેમના વાદક છો. સાધના એ આપનું સાચું ધન છે.
રવ. પિતાશ્રી ફિદા હુસેનખાન પાસેથી લીધી હતી. શ્રી નિસારહુસેન ખાં શ્રી દેવેન્દ્રવિજય
વડોદરા
સહસવાન ઘરાનાના એક ઉંચ કેટીના નામાંકીત ગાયક છે. આજે ગુજરાતના નામાંકીત સંગીત કલાકાર શ્રી દેવેન્દ્રવિજયે સંગીત
સારાએ ભારતમાં તેમની ગાનકલા નિપુણતાએ સારૂં ગૌરવ ધરાવ્યું ની ઉંચ સાધના સ્વ. પંડીત શ્રી ઓમકારનાથ ઠાકુર પાસે કરી
છે. તેમને તેમના પિતાશ્રી ફિદા હુસેનખાન હોલીકા ઉત્સવ પર તેમને સંગીતક્ષેત્રમાં સારી પ્રસિદ્ધિ સંપાદન કરી છે. તેઓ ખ્યાલ ગાયકી,
વડેદરા લાવ્યા હતા. વડોદરામાં હોલીકા ઉત્સવમાં મહાન સંગીત
સમારંભનું આયોજન કરવામાં આવતું હતું. તેમાં સ્વ. સયાજીરાવ છુપદ, ધાર, દુમરી, ગાયકી ઉપર સારું પ્રભુત્વ ધરાવે છે. ભારત ના ઉચ કેટીના ગાયકોમાં આપનું સ્થાન છે.
સરકાર દેશદેશના સંગીતકલા વિશારદને આમંત્રણુ આપી સંગીતની
મહેફીલ ગઠવતા હતા. આ સ ગીતની મહેફીલમાં શ્રી નિસારહુસેન શ્રી ચંદ્રશેખર
અમદાવાદ
ખાનની સંગીત-ગાયકીને શ્રીમંત સયાજીરાવ મહારાજા ઉપર પ્રભાવ ગુજરાતના પ્રતિભાશાળી ગાયક પંડીત શ્રી ચંદ્રશેખરે સંગીત
પશે અને તેમને વડોદરાના રાજ્ય ગાયક તરીકે ખાનસાહેબની વિદ્યાની ઊંચ શિલા સંગીતાચાર્ય સ્વ. પંડીત શ્રી ઓમકારનાથની પાસેથી લઈ સં મત ક્ષેત્રમાં પાણી નામના પ્રસિદ્ધ કરી છે આપ
નિમણુંક કરી શ્રી નિસારહુસેન ખાન ખ્યાલ, તરાના, ઘુપદ, ધમાર,
પ્પા આદિ ગાયકીઓ પર સારી પ્રતિષ્ઠા ધરાવે છે. હિઝ માસ્ટર્સ ખ્યાલ, ધ્રુપદ, મરી આદિની શૈલીઓના પ્રભાવશાલી ગાયક છે.
ઈસ રેકોર્ડ કુ એ તેમની ધ્વની મુહિકાઓ પ્રસિદ્ધ કરી છે. ભારતના ઉંચ કલા સાધમાં આપની ગણના થાય છે.
ભારતના સર્વ રેડીયો સ્ટેશન પરથી આપની પ્રતિભા સંપન્ન ગાયકી બરડાના રાજ્ય ગાયક સ્વ. શ્રી અબ્દુલ કરીમખાન વડોદરા
પ્રસારીત થાય છે. આપના શિષ્ય-શિષ્યાઓ આપની કલા તથા કિરાના ઘરાનાના ગાયક સમ્રાટ સ્વ. અબ્દુલ કરીખાએ સંગી
ગાયકીને પ્રચાર કરે છે. ભારતના આપ એક સર્વશ્રેષ્ઠ ગાયક છે. તનું ઉંચ શિક્ષણ તેમના પિતાશ્રી કાલેખની પાસેથી ગ્રહણ કરી કિરાના ઘરાનાની ઉંચ પ્રતિભાશાળી ગાયકીમાં પ્રવિણ પદ પ્રાપ્ત સ્વ. પ્રો. શ્રી મૌલાબક્ષ
વડોદરા કરી સારાએ ભારતની સંગીતયાત્રા ભ્રમણ કરી સંગીતની સાધ- સ્વ. ગાયનાચાર્ય પ્રો શ્રી મૌલાબ સંગીતનું ઉંચશિક્ષણ કી. નામાં અતિ પ્રાવિયતા સંપાદિત કરી. 4 શ્રી સયાજીરાવ મહારાજા ઘીસીટખા પાસેથી ગ્રહણ કર્યું હતું. ઉસ્તાદ ઘીસીટખાં સંગીત Dો મૌલાબક્ષ સંગીતાચાર્ય સ્વ. શ્રી અબ્દુલ કરીખખાંની ગાયકી ગાયકીમાં સારી પ્રવિણ્યતા ધરાવતા હતા. તેઓ સારાએ ભારતના ઉપર પ્રસન્ન થઈ તેમને બડા રાજ્યના રાજ્ય ગાયક બનાવ્યાં. શ્રી ઉંચકલા આરાધક હતા. તેમની પાસે સંગીતની પચીસ વર્ષ સુધી ખાનસાહેબે કિરાના ઘરાનાની ગાયકીને સારાયે ભારતવર્ષમાં છે. મૌલાબક્ષે સાધના કરી સંગીતમાં સારી પ્રતિષ્ઠા સંપાદન કરી પ્રચાર કરી ઉત્તમ શિષ્ય-શિષ્યાઓ તૈયાર કરી કરાના ઘરાનાની ભારતીય સંગીતક્ષેત્રમાં ગાયન તથા વાદનમાં ઉંચ પ્રાવિધ્યતા પ્રાપ્ત સર્વશ્રેષ્ઠ ગાયકીમાં અદ્દભુત નિપૂણતા પ્રાપ્ત કરી. આ સુરને સુરીલા કરી. તેઓ ગાયકીની સાથોસાથ વિણાના અદ્દભુત વાદનાચાર્ય હતા. ગાયક છેડા વર્ષો પહેલાં રવ વાસી થયે.
તેમણે શ્રી ઘીસીટખાં પાસે તંજાકારી તથા ગાયકી આ બંને આમ ધરાનાના ઉસ્તાદ ૨. શ્રી ફયાઝખાં વડોદરા વિદ્યામાં પ્રવિધ્યતા લીધી હતી, કલકત્તાની સંગીત પરિષદમાં લેર્ડ
સંગીત કલાનો સાધક જયારે સિદ્ધિના શિખરે પહોંચે છે ત્યારે નોર્થ બ્રુકે તેમનું વિણાવાદન સાંભળી “ પ્રોફેસર ઓફ ઇન્ડિયન સંસારને ચકિત કરી મુકે છે. આગ્રા ઘરાનાના સુપ્રસિદ્ધ ગાયક શ્રી મ્યુઝીકના પદથી તેઓને વિભૂષીત કર્યા. વડોદરા રાજ્યના તેઓ યાઝખાએ સંગીતનું ઉંચ શિક્ષણ તેમના પિતા સફદર હુસેનખર તંથા ગાયન વાદનાચાર્ય હતા. તેમના પિતાનું નામ ઘીખાન હતું. અને તેમના દાદા રાજ્ય ગાયક ઝાલાવાડ સ્ટેટના મશહુર ગયા શ્રી તેઓ દિલહી પાસેના ચંડ ગામના ઉંચ પઠાણ પરિવારના સંગીત મહમદઅલીખાં પાસે લીધેલું હતું. મુગલ સમ્રાટ શહેનશાહ અકબરના કલાકાર હતા. પ્ર. મૌલાબક્ષે સંગીતના ઉત્તમ ગ્રંથનું સર્જન કરેલ માનીતા સગીત સમ્રાટ તાનસેને પોતાની પુત્રી સુજાણુદાસ સાથે છે, જે પુસ્તકે ભારતીય સંગીતકલા પ્રેમીઓ માટે ઘણાજ ઉપયોગી પરણાવી હતી એ સુજાણુદાસના વંશમાં ગુલામ અલાસખાં થયા. છે. તેમના સંગીત શિષ્ય છે. ઈનાયતહુસેન સુફીએ સારાએ વિશ્વમાં એમની દીકરીના દીકરા તે યાઝખાં. આ સંગીતના મહાન સુર્ય એ સંગીતનો પ્રચાર કર્યો હતો. સંગીતકલાના આ મહાન સ્વામિ ઈ. પિતાની સંગીત સાધનાથી બરડા, ઈ દેર. ગ્વાલિયર, માયસોર, સ. ૧૮૯૬માં સ્વર્ગવાસી થયા.
Jain Education Intemational
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
