________________
[[ બહદ ગુજરાતની અમિતા
વણઝારા જેવી ભટકતી અને મહેનતુ કોમ મોટે ભાગે લગ્ન મુસલમાન કેમ વસે છે આ કોમની તે સંસ્કૃતિ જ નિરાળી છે હિન્દુ માટે ચોમાસા જેવી નવરાશની મોસમ વધુ પસંદ કરે છે. લગ્નની મુસલમાન બંને કોમના સંસ્કારોનું સુભગ મિલન તેમના સમાજપાંચ-છ વરધુ અગાઉ સ્ત્રીઓ કુંભારને ત્યાં વાજતે ગાજતે માટીના જીવનમાં દષ્ટિગોચર થાય છે. જા કેમ મુસલમાન હોવા છતાં ગણેશ લાવીને તેમનું લગ્નવાળા ઘેર સ્થાપન કરે છે. ગણેશની લગ્નપ્રસંગે ગણેશ બેસાડે છે, માંડવો રોપે છે અને હિંદુ વિધિ
સ્થાપના બાદ વરકન્યા બંનેના ડેલામાં ફુલેકાં ફરે છે, ઢોલ અને અનુસાર પાડી પણ એળે છે અને અરબી ભાષામાં કલમા પઢે છે. થાળી વગાડે છે. આમ ત્રણ-ચાર દિવસ સુધી ફુલેકાં ફરે છે. આ કેસમાં પણ ફુલેકું ફેરવવાનો રિવાજ પ્રચલિત છે. કન્યાપક્ષના ફુલેકાને “મીંદણી’ અને વરપક્ષના કુલેકાને “વાંદાબારા’
લોકસંસ્કૃતિનું સંભારણુ-વેલ્ય કહેવાય છે. કુલેકું ફરવા નીકળે છે ત્યારે સ્ત્રીઓ ગીતોની રમઝટ બોલાવે છે.
ભારતીય લોકસંસ્કૃતિના અનેક પ્રતીકેમાંનું એક વિશિષ્ટ પ્રતીક હવે હોનારે વટિયો રેશમ,
તે વેલ્ય છે. વેલ્યને ઇતિહાસ આપણને આંગળી પકડીને વેદકાલીન દેરા દર ઘંટિયો તે,
સમાજમાં લઈ જાય છે. જ્યારે આર્યસમાજમાં લગ્નપ્રથા વ્યવસ્થિત મેં વનારા જેલીથી,
આકાર લઈ ચૂકી હતી, આર્યલગ્નની ભાવના મૂર્ત બની હતી મેં વારી નડતી તી.
ત્યારે વરરાજા રથમાં બેસીને કન્યા પરણવા જતા રથને ફૂલેથી પાલી ગ્યા'તા વનાસા પાલી ગ્યા'તા
શણગારવામાં આવતા. ધામધૂમથી લગ્નની ઉજવણી થતી, કન્યા વળતા સુડ લેતા આવજે.
રથમાં બેસીને પતિગૃહે આવતી. ભૂલે ગ્યા બીડી ભૂલે ગ્યા,
એ રથમાં કાળબળે સમયાનુકુલ પરિવર્તન થતાં આજે એ મુંબઈ જ વનાસા મુંબઈ જાજે,
વેલ્યના નામે ઓળખાય છે. લોકબોલીમાં તેને વેલડું પણ કહે છે. મુંબઈ બજારમેં સુંદડી લઈ જો.
સૌરાષ્ટ્રની લોકસંસ્કૃતિમાં વેલ્ય મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. પ્રાચીન ભૂલે ગ્યા બાડીસા ભૂલે ચા
સમયમાં લગ્નપ્રસંગે ચાર પૈડાવાળી રથ જેવી વેલ્ય વપરાતી આજે વેપારમેં ભૂલે ગ્યા.................”
પણ સૌરાષ્ટ્રમાં એવી વેલ્યનાં નમૂના કયાંક ક્યાંક દષ્ટિગોચર થાય જુદી જુદી કેમોમાં કુલેક
છે. ત્યારબાદ સિગરામ અસ્તિત્વમાં આવ્યો. દરબાર અને જાગીર
દારોની બહેન-દીકરીઓની વેલ્ય સિગરામમાં જતી તેઓની મુસાફરી સુરત જિલ્લામાં વસતા હળપતિ દુબળા લેકમાં પણ ફુલેકાને પણ સિગરામમાં થતી, તમે ક્રમે એ બધું વીસરાવા લાગ્યું અને રિવાજ પ્રચલિત છે. આ પ્રસંગે વરરાજાને માથે ફુલની ટોપી, આજે તે ગાડાને શણગારીને તેના પર માફ બનાવીને વેલ્ય તૈયાર ગળામાં ફૂલને હાર, હાથમાં કુલગજરો તથા નારિયેળ અપાય છે. કરવામાં આવે છે. હાથમાં સામની સેટી લઈને કન્યાને ઘેર જવા નીકળે છે. થાળીમાં ચેખા અને દીવડા લઈને સ્ત્રીઓ પાછળ પાછળ ગીત ગાતી ચાલે
ગુલાબી ઠંડીના દિવસો ધરતી પરથી વિદાય લે ન લે ત્યાં તે છે. પછી આ સ્ત્રીઓ કન્યાના ઘેર જઈને ખાંડણીઆ પાસે બેસીને
વૈશાખની સવારી આવી પહોંચે છે. યુવાનીના ઉંબરે આવીને ઉભેલા કન્યાનું ભાથું ઓળે છે. સેંથીમાં સિંદૂર પૂરે છે. પછી કન્યાની
જુવાનડા અને જુવતીઓના દિલમાં મીઠી ઝણઝણાટી પ્રસરાવતાં માતા વરને વધાવવા જાય છે. વરઘોડે કન્યાના ઘર તરફ જતી
વૈશાખી વાયરા શરૂ થાય છે. વખતે વરરાજાને બનેવી વરને પોતાના ખભા ઉપર બેસાડીને નાચે.
ગાર ગોરમટીથી ઘર લીંપાય. ખડી ધળીને કુલ ફટાક જેવું છે. વરઘોડો માંડવે આવે ત્યારે કન્યાને ભાઇ માંડવે ચીને વરરાજ બનાવાય. ચાકળા, ચંદરવા, ટોડલિયા, બારસાખ્યા અને તારણોથી ઉપર ગુલાબજળ અને ચોખા નાખે છે. વરરાજા એને સવા રૂપિયાની
ઘરને શણગારાય. પ્રભાતિયાનાં કર્ણપ્રિય સૂર સંભળાય. પાપડ
ઘરને શણગારાય. એ ભેટ આપે છે.
સુંવાળીઓ વણાય. લ-શરણાઈથી વાતાવરણ ગુંજી ઉઠે. સારૂં પંચમહાલ જિલ્લાની ડુંગરાળ ભોમકા માથે ભીલ, રાઠવા,
મુહૂર્ત જોવરાવીને લગ્ન લખાય, અને કેરીઓ મોકલાય. ધાણુકા અને નાયકા લોકો વસે છે. આ કામમાં પણ કલેક કેર. વરપક્ષે ૫ણુ તૈયારીઓ ચાલે છે. મંડપ નંખાય છે. માણેકથંભ વવાનો રિવાજ પ્રચલિત છે. લગ્ન પ્રસંગે સારુ મને તે રોપાય છે. મીઢોળ બંધાય છે. જાન જોડવાની તૈયારી થાય છે. જુવાનિયા આંગણે થાંભલી રોપે છે. આ પ્રસંગે ગોળ કે પાણી વચ્ચે છે સાથે ઘરડા પણ આનંદમાં આવી જાય છે. જાનમાં જવા નવાં હનુમાન કે ઈષ્ટદેવને તેલ ચડાવવામાં આવે છે. વરરાજાનું લેકું કપડા ફેરવવામાં આવે છે. ફુલેકું આખી રાત કરે છે. વરરાજાને બધા
લગ્નને દિવસે વરરાજા માટે વેલ્ય શણગારવામાં આવે છે.
લગ્નને દિવસે વરરાજા માટે લેકની સાથે આખી રાત નચાડવામાં આવે છે. વરરાજાને હોંસલ વેવ્યને માટે માફ બનાવીને ભરત ભરેલા ચાકળા ઢાંકવામાં આવે. મામ ભાણેજને ખભે બેસાડીને ઢોલના તાલે તાલે નાચે છે. આમ વેલ હાંકવા શાંત અને ઠરેલ માણસને બેસાડવામાં આવે છે. તેની કુલેકાને વિધિ ખૂબ ધામધૂમથી ઉજવાય છે. રેવાના રળિયામણા પાછળ એક બે જાયા બેસે. વેલના ગાડાની ડાગળીમાં કડબ કે * તટે વસતી માછીમાર કેસમાં પણ આ રિવાજ પ્રચલિત છે. પરાળ પાથરીને તેના પર ગાદલું નાખેલું હોય. તેના પર વરરાજા
કચ્છમાં આવેલા બન્ની પ્રદેશમાં “જત' નામની માલધારી તલવાર અને શ્રીફળ સળી બેસે. પાણીદાર ભાલાજાળીયા બળદને
Jain Education Intemational
For Private & Personal use only
www.jainelibrary.org
