________________
ગુજરાતના રાજકીય, સામાજિક, પંચાયત અને
સહકારી પ્રવૃત્તિના કાર્યકરો
શ્રી મોરારજી રણછોડજી દેસાઈ ગુજરાતના સર્વોચ્ચેનું બીરૂદ પામેલા શ્રી મોરારજીભાઈના પિતાશ્રી સૌરાષ્ટ્રમાં અંગ્રેજી શાળામાં શિક્ષક હતા. પાંચ વર્ષની વયે કેળવણીની શરૂઆત કરી સૌરાષ્ટ્રના મહુવા અને કુંડલામાં એંગ્લે–વર્નાક્યુલર શાળાઓમાં બાળપણમાં અભ્યાસ કર્યો. ત્યાર બાદ વલસાડમાં બાઈ આવાબાઈ હાઈસ્કૂલમાંથી તેમણે ૧૯૦૮ માં મેટ્રિકની પરીક્ષા પસાર કરી. જી.ટી બેડીગમાં રહી તેમણે કોલેજનો અભ્યાસ વિલન કેલેજમાં કર્યો. ત્યાંથી ફર્સ્ટ કલાસ બી.એ. થયા, ત્યાર બાદ તેમની પસંદગી વાઈસરોયના કમિશન્ડ ઓફિસર તરીકે થઈ. પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ પુરું થતાં એમને પ્રોવિન્શિયલ સિવિલ સર્વિસમાં લેવામાં આવ્યાં. રેવન્યુ ખાતામાં ડેપ્યુટી કલેકટર તરીકે તેમણે ૧૯૧૮ થી ૧૯૩૦ સુધી કરી કરી, ૧૯૩૦ની અસહકારતી લડત વખતે પિતાની નોકરીનું રાજીનામું આપ્યું. અને દેશની સેવા માટે પિતાને સમય આપવા માંડયો. સને ૧૯૩૧ થી ૧૯૪૬ તેમણે ગુજરાત પ્રાંતિક સમિતિના મંત્રી તરીકે કામ કર્યું. અને તે જ વર્ષથી આજસુધી તેઓ અ. હિં. કાંગ્રેસ મહાસમિતિના સભ્ય છે. સત્યાગ્રહની દરેક પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લીધેલ અને ઘણી વખત જેલમાં ગયાં. ૧૯૩૭ ના જુલાઈથી ૧૯૩૯ ના નવેંબર સુધી સુરત જીલ્લા- માંથી તેઓશ્રી ચુંટાઇને વિધાનસભાના સભ્ય બન્યા. અને રેવન્યુ એગ્રીકલ્ચર, જંગલ તથા રૂરલ ડેવલપમેન્ટ ખાતાના પ્રધાન થયા. ૧૯૫૨ થી ૧૯૫૬ સુધી મુંબઈ રાજ્યના વડા પ્રધાન થયાં ૯૫૬ થી ભારત સરકારના વેપાર ઉદ્યોગ ખાતાના પ્રધાન થયાં. છેલ્લે કેન્દ્ર સંસ્કારના નાયબ વડાપ્રધાનનું પદ સંભાળ્યું હતું.
શ્રી હિતેન્દ્રભાઈ કે દેસાઈ જૂની અને નેતાગીરીના પરિપકવ સંમિશ્રણના પ્રતીકરૂપ બાવન વર્ષની વયના શ્રી હિતેન્દ્રભાઈ દેસાઈ એથી સામાન્ય ચૂંટણી બાદ ગુજરાતના નવા મંત્રીમંડળના ફરી એક વખતે વડા બને છે. શ્રી હિતેન્દ્રભાઈ દેસાઈએ પંદર વર્ષની ઉંમરથી જ તેમના જાહેરજીવનનો પ્રારંભ કર્યો હતે. સરદાર વલભભાઈ પટેલ જેવા સમર્થ જાહેરજીવનના આગેવાનો પાસેથી જનસેવાના પાઠ શીખવાનું ગૌરવ તેમને પ્રાપ્ત થયું છે. તેમને જન્મ એગઇ તા. ૯, ૧૯૧૫ ના રોજ થયો હતો. પ્રારંભિક શિક્ષણ તેમણે સુરતમાં અને ત્યાર પછીનું શિક્ષણ મુંબઈમાં લીધું હતું. ૧૯૩૦ માં ટુંકી મુદત માટે તેમણે કારાવાસ વેઠ હતા. ૧૯૩૭ માં મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાં અર્થશાસ્ત્રના વિષયમાં સૌથી વધુ ગુણ મેળવીને તેઓ સતાતક થયા હતા. ૧૯૩૯ માં કાયદાના સ્નાતક થયા પછી તેમણે સુરતમાં વકીલાત શરૂ કરી અને સાથોસાથ જાહેરજીવનમાં ઝંપવાવ્યું, શહેર સુધરાઈમાં
વર્ષો સુધી સભ્યપદે ચૂંટાઈને ત્યાં કેટલાય હેદ્દાઓ ઉપર રહીને તેમણે સેવાનું કાર્ય કર્યું છે. ૧૯૫૭માં સુરત વિભાગમાંથી તેઓ મુંબઈ વિધાનસભાના સભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. મુંબઈ રાજ્યના મંત્રીમંડળમાં તેઓ શિક્ષણમંત્રી હતા. શિક્ષણમંત્રી તરીકેની તેમની કામગીરી દરમિયાન તેમણે કેળવણીના ક્ષેત્રમાં કેટલાય સુધારાઓ દાખલ કર્યા હતા. આર્થિક રીતે પછાત વર્ગના વિદ્યાર્થીઓને મફત શિક્ષણ, શિક્ષોની પરિસ્થિતિમાં સુધારે, માધ્યમિક શિક્ષણની ઉન્નતિ વગેરે જેવાં પગલાં કેળવણીના ક્ષેત્રમાં શ્રી દેસાઈએ દાખલ કરેલા સુધારાએમાં ગણી શકાય.
શ્રી હિતેન્દ્રભાઈ દેસાઈ મહેસુલ મંત્રી હતા ત્યારે લોકોના વહીવટી પ્ર”નૈનો સ્થળ પર જઈને નિકાલ કરવાની તેમની
જના નૂતન હતી, પ્રશંસા પામી હતી. લલિતકળા અને રમતગમતના વિકાસ માટે તેમજ પ્રણાલિકાગત સંસ્કારવારસાના પુનરુત્થાન માટે શ્રી દેસાઈને ખાસ અભિરુચિ છે.
શ્રી હિતેન્દ્રભાઈની નેતાગીરીમાં ગુજરાતના લોકોને નિષ્પક્ષ, કાર્યક્ષમ, અને સ્વચ્છ વહીવટની ખાત્રી મળે છે, એટલું જ નહિ, પરંતુ સુખી, સમૃદ્ધ અને શકિતશાળી રાષ્ટ્રનું નિર્માણ કરવાની આકાંક્ષાઓ રાખતા અને તેને માટે રચનાત્મક કાર્ય કરતા સૌ કોઈને પછી તે ગમે તે નાત જાત ના હોય કે ગમે તે રાજકીય વિચારસરણી ધરાવતા હોય તે પણ તેમને મુકત કાર્ય કરવાને અવકાશ મળે છે
સ્વ. શ્રી બળવંતરાય મહેતા ૧૯ભી ફેબ્રુઆરી ૧૮૯૯ના રોજ જન્મેલા શ્રી બળવંતરાય મહેતાની જીવનયાત્રા ઘણું જવલંત હતી. તેઓ જયારે મુંબઈ યુનિવસીટીમાંથી ગ્રેજ્યુએટ થયા ત્યારે મહાત્મા ગાંધીજીએ અદરેલી અસહકારની ચળવળનો નાદ દેશભરમાં ગુંજી રહ્યો હતે. શ્રી બળવંતભાઈને પણ આ ચળવળને ચેપ લાગે તેમણે અસહકારની ચળવળમાં ઝંપલાવ્યું યુનિવર્સીટીની ડીગ્રી લેવાનો ઈન્કાર કર્યો, અલબત્ત પાછળથી ગુજરાત વિદ્યાપીઠે તેમને નાતકની પદવી એનાયત કરી હતી
ભાવનગરમાં રેલ્વે કર્મચારી મંડળના સંગઠન મંત્રી બન્યા, પાછળથી તેમણે હરીજન કલ્યાણ અને મહિલા કેળવણીની પ્રતિઓ હાથ ધરી હતી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની આગેવાની હેઠળ નાગપુર ખાતે ઝંડા સત્યાગ્રહમાં પણ શ્રી બળવંતભાઈએ ભાગ લીધો હતે. ૧૯૩૦માં મીઠાનો કાયદે તેડવા માટે ગાંધીજીએ દાંડી કુચનો કાર્યક્રમ અમલી બનાવ્યો ત્યારે ધોલેરા ખાતે મીઠા સત્યાગ્રહમાં ભાગ લીધો હતો
ભારતના રાજકીય જીવનમાં શ્રી બળવંતભાઈ મહેતાને સૌથી મોટામાં મેટે જવાબદાર રાજતંત્ર માટેની રાજસ્થાની
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
