________________
સાંસ્કૃતિક સંદર્ભ ગ્રન્થ ]
૧૫૧
મનાથની 'જપણ પિતાના પુત્ર પાસ
છે. ૬૦૦ પૃષ્ઠ ધરાવતા આ ઐતિહાસિક સામગ્રીઓથી ભર થયા. પણ સોમનાથ ક્ષેત્રમાં મહમદ ગઝનીના સૈન્યને પૂર ગ્રંથમાં જહેમત ભર્યા ને દાદ માંગી લે તેવાં સંશોધન ભારે સામને થયે. પચાસહજાર શૂરવીરે જેમાં સોલંકી, પછી પ્રભાસક્ષેત્રની અને સોમનાથ તીર્થની વિગત આપી છે. ચાવડા, ગેહિલે મેર, રબારી, આહિર, કોળી સૌ હતા. ૫૦ હજાર વીર ભારતીય યોદ્ધાઓએ આ પ્રાણપ્રિય મંદિરની તેમણે પિતાના જાન સોમનાથના રક્ષણ માટે આપ્યા પણ રક્ષા કાજે પ્રાણ દીધા છે.
સોમનાથને બચાવ થઈ શકશે નહીં અને હજારો હિંદુ દીર્ધકાળથી સોમનાથ પ્રભાસ ક્ષેત્ર શિવ, વૈષ્ણ, જેનોના
પુરૂ, સ્ત્રીઓ, બાળકોની કતલ કરવામાં આવી. સ્ત્રીઓની તીર્થધામ તરીકે સંપૂજ્ય બન્યું છે. અહીં સૂર્યોપાસક સૌર
યથેચ્છ આબરૂ લૂંટવામાં આવી, સોમેશ્વરનું લિંગ તેડી સંપ્રદાય પણ ફાફ હશે કારણ કે સૂર્ય મંદિરના
સોમનાથના દ્વાર સાથે, ગીઝની લઈ ગયા. કચ્છ ને સિધમાં અવશેષો પણ મળી આવ્યા છે. ચંદ્રને થયેલ ક્ષય રોગ દુર
તેને ભારે મુશ્કેલીઓ પડી પણ સોમનાથના પવિત્ર લિંગના કરવા તેણે તૈરવેશ્વર અથવા ભરવનાથના નામથી યુગના
કટકા તેણે મસ્જિદમાં પગથીયાં તરીકે જડાવ્યા મહમદના પ્રારંભથી જ પૂજાતા શિનની ઉપાસના કરી પછી ત્યાં બ્રહ્મ
આક્રમણ પછી તુરતજ સોમનાથની ઉપાસના નવું લિંગ શિલા ઉપર કુકકુયંડ પ્રકારના શિવલિંગની સ્થાપના કરી
સ્થાપી શરૂ કરવામાં આવી કેટલાકના મતે રા' નવઘણે તે ત્યારે બ્રહ્મા, સાવત્રી, બ્રહસ્પતિ, વસિષ્ઠ, મરીચિ, વગેરે ?
કેટલાંક મતે ભીમદેવના હાથે તેની પ્રતિષ્ઠા થઈ. પછી તેની સમસ્ત ઋષિગણે તે યજ્ઞક્રિયામાં ભાગ લીધે. વિદ્વાને માને
સમૃદ્ધિ ને મહિમા વધવા જ માંડ્યો. ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ છે કે મહાભારતમાં સોમનાથનો ઉલ્લેખ નથી કર્યો છેમહાપરાક્રમી સિદ્ધરાજ જયસિંહની માતા મીનળદેવીને નામના અત્રિોત્રના યાદવે સેમેશ્વરની સ્થાપના કરી હશે.
એમનાથનું ઘેલું લાગેલું. તેણે એક જૈન કથા ગ્રંથ શ્રી હરપ્રસાદ દેસાઈ જણાવે છે કે હોળીના દિવસે ભૈરવ. -
પ્રમાણે સોમનાથનો તેર લાખને કર પિતાના પુત્ર પાસે નાથની મૂતિ બનાવી તેની આખો દિવસ પૂજા કરી સાંજે
માફ કરાવ્યું. ખુદ સિદ્ધરાજે પણ પિતાને વંશ ચાલુ તેડી નાંખવામાં આવે છે, હિંદુઓ કદી મૂર્તિ તેડતા નથી
રાખવા શ્રી સોમનાથની પૂજા અર્ચના કરેલી તેની પછી આ ઉપરથી લાગે છે કે સોમરાજાએ ભૈરવનાથનું લિગ કુમારપાળ
કુમારપાળ ગાદીએ આવ્યો. કુમારપાળે પિતાના ગુરૂ હેમઉથાપી ત્યાં સોમેશ્વરની વૈદિક વિધિથી પ્રતિષ્ઠા કરી તેની ચા
કે આ રી ચંદ્રાચાર્યજીની પ્રેરણાથી સેમેશ્વરનું મંદિર બે વર્ષની સાથે આ વિચિત્ર રિવાજને સંબંધ છે રાત્ર
રાત્રી દિવસની કારીગીરી પછી તૈયાર કરાવ્યું ને હેમચંદ્રાજોઈએ. તેમનું માનવું એવું પણ છે કે *
ચાર્યની હાજરીમાં સોમેશ્વરની પૂજા કરી. ખુદ હેમાચાર્યો ભૈરવનાથની પૂજા અલિ રૂપમાં અનાર્યો દ્વારા “
પણ સોમેશ્વરની વંદના કરી અર્થગર્ભ સ્તુતિ કરી. આ થતી હોય ત્યાં સમયાદવે વૈદિક વિધિથી સોમેશ્વરની
વાત હયાશ્રય ને કુમારપાળ પ્રબંધ નામના જૈનધર્મના પ્રતિષ્ઠા પણ કરી હોય તે સંભવિત છે, વિદ્વને માને છે કે
કાવ્ય ગ્રંથોમાં છે. પણ પ્રભાસપાટણમાં ભદ્રકાલી મંદિરના એમનાથની સ્થાપના ઈસ્વીસન પૂર્વે થઈ ચૂકેલી પુરાણ
| શિલાલેખમાં ભાવ બૃહસ્પતિને સિદ્ધરાજ દ્વારા મળેલાં માને છે કે જગતની ઉત્પત્તિ થઈ ત્યારથી જ સોમેશ્વર છે.
સન્માનનો તથા તેમને કુમારપાળ તરફથી પ્રાપ્ત થયેલાં પણ મોડામાં મોડી ૨૬૦૦ વર્ષ પહેલાં તે સેમેશ્વરની
ગડેશ્વર બિરુદને ઉલ્લેખ છે. આ ભાવ બૃહસ્પતિની સ્થાપના થઈ જ હશે. પરંપરા કહે છે કે ત્રેતાયુગમાં
પ્રેરણાથી કુમારપાળે મંદિર નિર્માણ કર્યાની વાત છે. ગમે રામચંદ્ર સુવર્ણનું મંદિર અહીં બનાવ્યું. રાવણે રૂપાનું
તે હોય કુમારપાળના સમયમાં સોમેશ્વર મંદિરનું નિર્માણ બનાવ્યું, દ્વાપરમાં શ્રીકૃષ્ણ કાષ્ઠનું બનાવ્યું. વલભી સમ
પુનઃ થયું ને આ ક્ષેત્રની સમૃદ્ધિ વધી. યમાં પહેલાં પથ્થરનું થયું ત્યારપછી ભીમદેવ ને કુમારપાળે ઇંદ્ર અને સર્વ એ બંને દેનું પણ આ પ્રિય સ્થળ હતું: છેલે અહલ્યાબાઈએ તેમાં સંસ્કરણ કર્યા.
વળી અહવાઉદ્દીનના સિન્ય અલપખાનના નેતૃત્વનીચે મહાભારત કાળમાં પણ પ્રભાસ તીર્થધામ હતું.
આવ્યું. ને ઈ. સ. ૧૩૦૦ માં આ સૈન્ય સોમનાથને ઘેરે સોમેશ્વર તીર્થ દેવપટ્ટન કહેવાતું. હાલમાં આ ક્ષેત્ર ઘાલ્ય ને સારી લડાઈ પછી ફરીથી સોમનાથના લિંગનું આખું પ્રભાસ તરીકે ઓળખાય છે. સોલંકી કુળમાં લકુલેશ ખંડન થયું. આ વાત કહાન્ડદે પ્રબંધમા લખી છે, ને તે -નકૂલેશ સ્થાપિત પાશુપત મતનું પ્રાબલ્ય અહીં હતું. સમયે પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં હિંદુઓની કતલ, સ્ત્રીઓની મહમદ ગઝનીને સમકાલિન ઇતિહાસકાર અલબેરૂની પણ આબરૂ લેવાના પ્રસંગે, લુંટફાટ વગેરે બન્યા. આ સમયની અહીં રહી ગયેલ. તેણે પોતાના ગ્રંથમાં સોમનાથની કથા બીજી એવી છે કે આ શિવલિંગ અવલખાનના આવવા જાહોજલાલીનું વર્ણન આપ્યું છે. વિ. સ. ૧૦૮૫માં મહ. પૂર્વે જ લઈ જવામાં આવેલું. ને આજના ઘેલા સોમનાથનું ગીઝનીએ સોમનાથ ક્ષેત્ર પર ચડાઈ કરી. ઠેઠ સોમનાથ સુધી લિંગ તે આ સમયનું અસલ શિવલિંગ છે, (વિગતવાર કેઈએ તેને સામને ન કર્યો એવી તેની ધાક પિસી ગયેલી ચર્ચા માટે ઘેલા સોમનાથં ઉપર લખેલી નેંધ જુઓ). ને સૌ રાજાઓ પણ પિતાનું સાચવવામાં માનતા ૧૩૦૦ થી ૧૩૦૮ સુધી પ્રભાસક્ષેત્રમાં આ ભયંકર આક્રમ
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
