________________
૨૯૮
[ બૃહદ ગુજરાતની અસ્મિતા
- ૪ સૌરાષ્ટ્રી બોલી
ભળી ગયેલા ભીલે, દૂબળા, રાનીપર વગેરે સર્વને પોતપોતાની આમ તો આખા સૌરાષ્ટ્રની બોલીને એક જ ગણવામાં આવે છે વિશિષ્ટતાઓ છે જ. તથાપિ તેમાંયે ચારેક જેટલા ગૌણ પેટભેદ પડે છે. જામનગર અને “બાર ગાઉએ બોલી બદલાય' એ કહેવતમાં જેમ સ્થળબેદે હાલાર, ભાવનગરની આસપાસના ગોહિલવાડ. એમ કેટલાક ભાગોની બોલીભેદ સર્જાય છે તેમ બીજા પણ કેટલાંક કારણો એવાં છે કે જે બોલી અન્યથી જુદી છે. દા. ત. જામનગર ને હાલાર તરફ ને ઝાલાબોલીભેદ સર્જે છે. ઉપરની બધી બોલીઓમાં અપરંપાર વૈવિધ્ય હોવા વાડમાં નિવૃત્ત “એ” ને “ ઓ' (આપણે જે સ્કિમ ’ને ‘ફેકટરમાં છતાં તે બધી જ ગુજરાતીના જ અંગમાં સમાવિષ્ટ થઈ રહી છે. બધીનું બોલીએ છીએ તે) તીવ્રપણે ઉચ્ચારાય છે. તેઓ “ ઘોડો’ એમ બંધારણ એક જ છે. માત્ર ઉચ્ચારણોના વૈવિધ્યથી જ ભેદ પડે છે. નહીં પણ “ઘેડે ' એમ બોલે છે. ભાવનગરની આસપાસના ગેહીલ- અને આ વૈવિધ્ય તો તે તે પ્રજાની સંસ્કૃતિનું ઘાતક છે. વાડની ભાષા શિષ્ટ ગુજરાતીની નજીક જતી જણાય છે તે સુરેન્દ્ર- સમાન ભૌગોલિક રિથતિ હોય તેવા બે પ્રદેશની બોલીઓ નગરની આસપાસના ઝાલાવાડની ભાષા ઉત્તર ગુજરાતની તથા કંઈક સમાન હોવી જોઈએ. પણ કેટલીકવાર આવા સમાન ભૌગોલિક પરિઅંશે ચરોતરની બોલીની સાથે મળતી આવે છે.
સ્થિતિવાળા પ્રદેશમાં જુદી જુદી બોલીઓ જણાય છે. વિટઝલેન્ડમાં (1) સૌરાષ્ટ્રમાં ઉપર જોયા તેવા વિવૃત્ત (પહોળા) “એ” ‘આ’ તદ્દન પાસે આવેલાં બે ગામની બોલી એકબીજાથી ખૂબ જુદી છે નાં ક્યારેક ખૂબ કોમળ અ, ઉ, જેવાં ઉચ્ચારણ થાય છે. દા. ત. તેનું કારણ શું ? કારણ કે ત્યાંની સામાજિક સ્થિતિમાં મેટ ફેર છે.
એ ગયો હતો ’નું “ઇ ગયો હત” એમ થાય. તેમ નું તમને એક ગામના લોકે પ્રસંગ છે ને હુન્નર ઉદ્યોગોથી જીવનનિર્વાહ કરે બાયડી નું બાયડિG.
છે. બીજાની વરતી રોમન કેથેલિક છે અને પશુપાલથી જીવન ગુજારે (૨) “ ય” ને વચ્ચે આવે છે તે આ સૌરાષ્ટ્ર બોલીને છે. બંને વચ્ચે લગ્નસંબંધ થતા નથી. એક ગામ ૧૪મા સૈકામાં વિશિષ્ટ લહેકે છે. “વારમાં શો માલ છે”નું તેઓ “ઇ વાત્યમાં ફ્રાન્સના એક પ્રદેશમાંથી આવેલા લોકેએ વસાવ્યું હતું જ્યારે બીજુ માલ છે” એમ ઉચ્ચારણ કરશે.
ગામ બે સૈકા પછી અન્ય સ્થળેથી આવેલા લોકેએ જંગલ સાફ (૩) ય ઉમેરવાનું તો હ ને કાઢવાનું વલણ છે. પહેર્યા નું પેઠુ. કરીને વસાવ્યું હતું. આથી બંને વચ્ચે એટલો બધા ભાષાભેદ પડી ને યુ ની જેમ અનુનાસિકે પણ ઉમેરાય. ખાઈએ નું ખાયે થાય કે ગયો હતો કે એકની બોલી બીજાથી સમજી શકાતી નહોતી* બોલીજઈએ તું જાયે.
એમાં ભેદ પડવામાં કેવાં કેવાં કારણો ભાગ ભજવે છે તે આ દાખલા (૪) ચ, છ, જ, ઝ જેવા વર્ગો પણ પ્રાકૃત રીતે બોલાય. ચાર પરથી આપણે ચકિત થઈએ તે રીતે જણાશે. નસ્યાર, જમવું જમ્મુ, છોકરો શોકા ને છોકરી નું શેડી એમ બોલે.
૧ જુઓ “ દ્વિરેફની વાતો ભાગ-૧' માંની ખેમી' વાર્તામાં; (૫) નારી જાતિના નામમાં ગળે નું ગજું, ભેંસનું બેંક્યું, જેવાં રૂપ, ત્યાં ને બદલે ન્યાં,
* નીચેની પંકિત: “ઓરે આવ્યને કેશલા તારે ઓરતે ફૂટું” ક્યારના નું કેદુના, કેવળ નું નકરું,
' (પૃ. ૧૪૫) નવમી આવૃત્તિ. ઉપર નું માથે, પાસે નું એર પથ્થર નું પાણી. બહેન નું બોન,
| # કાન્તિલાલ બ. વ્યાસ કૃત વિસામો નું પોરો વગેરે પ પણ આ સૌરાષ્ટ્ર બોલીનાં જ વ્યાવર્તાક
ભાષા વિજ્ઞાન” પૃ. ૩૭૦. આ લક્ષણો છે.
સાથે સરખા : “Encyclopaedia Britannica” 1946 ૫. કચ્છી બોલી.
Vol 13 (Language ) P. 698. કરછી એ સિંધી ભાષાની એક બોલી છે. પરંતુ એના ઉપર ગુજરાતી શબ્દભંડોળની સૂચક અસર છે. કચ્છમાં નાગરો સિવાયની પ્રજા માટે ભાગે કચ્છી બોલે છે, હાલારમાં એ પ્રજા આગળ વધતાં
શુભેચ્છા સાથે મુખ્યત્વે ભાટિયા, મેમણ, જાઓ, મિયાણા, મુસલમાન, સિંધી, માછીમારો વગેરેની ગુજરાતીમાં કરછી બોલીની અસર ઉધાડી છે. ઓખામંડળના વાઘેરે તો ચોખ્ખી કચ્છી જ બોલે છે..
૬. સરહદની બોલીઓ,
સરહદ પરની વસ્તી પર પડોશના પ્રદેશની બોલીઓની અસર પડે છે. ગુજરાતને પશ્ચિમ કિનારે બોલાતી બોલીઓમાં ભરાડીની, પંચમહાલ માળવા-ગુજરાતની સરહદ પર હોઈ તેની બોલીમાં માળવાની, એનાથી ઉત્તરે ભીલી બોલીઓની, અસર પડેલી છે. આ બધા ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ પડાયેલા બોલીભેદે ઉપરાંત
૪૭૫, ચંદ્રક, ત્રીજી ગલી, જ્ઞાતિઓની બોલીઓ જુદી, હિન્દુ-મુસ્લિમ, ખારવા, કેળા વગેરે
મુળજી જેઠા મારકેટ કેમની બોલીઓ જુદી, સેરઠના મુસલમાન ઘાંચીઓની બોલીઓ જુદી. સૌરાષ્ટ્રમાંયે મેર લેકે પોતાની આગવી બોલી ધરાવે છે. સૂરત
મુંબઈ–૨ બાજુ પારસી, અનાવલા, ભોઈ વગેરે જાતો પિતાનાં વિશિષ્ટ ઉચ્ચારણો, શબ્દકેશ ને રૂપભેદ ધરાવે છે. ગુજરાતી પ્રજા સાથે
દિકર
નીચે જ
અધર નું પ", કેવળ નું ને
દોલતરાય જયંતિલાલ
ફેન્સી કાપડના વેપારી
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.ainelibrary.org
