________________
[ બૂદ ગુજરાતની અસ્મિતા
કરવામાં સારો રસ લે છે. પરંતુ અફસોસ કે પુરુષ કલાકારે હજ વ્યવહારૂ બને તે વળી એ જ બાદશાહી ઠાઠ પુન : પ્રથાપિત થઈ નૃત્ય ભણી પ્રસ્થાન કરી શક્યા નથી. તેથી જ કદાચ મહેન્દ્ર દવે શકે તેમ છે. અને સમય આવ્યે હું આ પ્રયોગ ગુજરાત ભારત
Bollet Drama" ભજવતા હશે. ખરેખર જે સ્ત્રી-પુરૂષ ઉભય સામે કરી બતાવીશ. ભુતકાળના માલીકે પોતે જેટલું પુનિત જીવન નૃત્યની જમાવટ સ્ટેજ પર કરે તે પ્રેક્ષકના આકર્ષણમાં એક ખુબ વ્યતીત કરતાં, તેટલું જ પુનિત જીવન કલાકાર પાસે માંગતા; અને જ મહવને ઉમેરે થઈ શકે તેમ છે. ઇ. સ. ૧૯૬૫માં “પંચ આજ તેમના સાફલ્યની ગુરુચાવી હતી. ભારતની જૂનામાં જૂની નાટય ભુલેલાં”માં તેથી જ પાલ જરીવાલાએ અને મહેન્દ્ર દવેએ આવા સંસ્થાનું ગૌરવ ગુજરાતને અપાવનાર “શ્રી દેશી નાટક સમાજ માં દ્વન્દનૃત્ય રજૂ કરેલ હતા. ટુંકમાં આપણી રંગભૂમિ પરનો નૃત્ય પણ આવી જ જૂની-નવી વ્યવસાયી કુનેહ રખાય છે, કે જેને યશ તેમના વિભાગ બાલ્યાવસ્થામાં ગણી શકાય. વ્યવસાયી રંગભૂમિ પર મેનેજર શ્રી મણીભાઈ ભદ્રને જાય છે. કલાકાર એ પુત્ર અને માલીક “Business"ને દષ્ટિકોણ રાખીને નૃત્યે જાય ખરાં પરંતુ એ પિતા એ રંગભૂમિની પ્રાચીન ભાવના, વર્તમાન રંગભૂમિ પર શાસ્ત્રીયતા જોઈએ તેવી તે નહીં જ. મુંબઈમાં યોગેન્દ્ર દેસાઈ અને કયારે પુન : પ્રવેશે ? છતાં આજે ગુર્જર રંગભૂમિના વિકાસ સાથે
અવિનાસ વ્યાસ આવા “Ballet Drama' ( નૃત્ય નાટિકાઓ ) રહેનારી અનેક સધ્ધર સંસ્થાઓ પણ છે. જેમાંની મુંબઈની તેરસિંહ સારાં પ્રમાણમાં રજૂ કરતા રહે છે.
ઉદ્દેશીની “મધર ઇન્ડીયા થીયેટર્સ, જગદીશ શાહનું, નીલા થીયેટર્સ,
રંગભૂમિ, રંગફોરમ, રંગરાગ, નાટય સંપદા, અનિવ ભારતી, (૮) વેતન-અવેતન સંસ્થાઓ અને માલીકે -
લક્ષ્મી કલા કેન્દ્ર (રવ. એફ. ઇરાનીનું), વડોદરાવાળાં માર્કડ ભટ્ટની ગુજરાતમાં લગભગ પચાસ જેટલી શાદ્ધ વૈતનીક નાટય સંસ્થાઓ ‘ત્રિવેણી', અમદાવાદનું નેટ મંડળ, જવનિકા, દર્પણ સૌરાષ્ટ્રની ઉ લેખનીય છે. અને બાકીની બાહ્ય રીતે અવૈતનીક પરંતુ ખરેખર સૌરાષ્ટ્ર કલાક, મારી કલાક, યાન કલાક, કલાક વૈતનીક એવી નાટય સંસ્થાઓ તે અસંખ્ય છે. છતાં મુંબઈ-અમ- સપ્ત કલાકેન્દ્ર, અમે બધા, નૂતન કલા મંદિર, મીઠાપુર મનોરંજન દાવાદ થઈને સારી એવી જાજરમાન વીસેક સંસ્થાઓને ખરી જ. કલાકે, વડવા વ્યાયામ મંદિર, સૌરાષ્ટ્ર કલા રાસ મંડળ વિ. છે. બાકી સમગ્ર ગુજરાતમાં તો બરસે જેટલી અવેતન સંસ્થાઓ છે. વૈતનિકે સંસ્થાઓમાં મનમોહન નાટક સમાજ, એમ કલાહવે આ વેતન- અવેતનની વાળાબંધી ખૂબજ ગંભીર અને ચિંતા કેન્દ્ર, ઉદય નાટક સમાજ, આદર્શ નાટક સમાજ, કમલ કલાકેન્દ્ર, જનક છે. કહેવાતા અવૈતનિક કલાકારનો ખર્ચ, વૈતનિક કલાકારોના પ્રવિણ ન. કલા મંડળ, કલા નિકેતન, મેરલી નાટક સમાજ, પગારથી પણ ઘણી વેળા વધી જતો હોય છે. રંગભૂમિની ખરી ભારત નાટક સમાજ તથા નામી-અનામી અને અવારનવાર ઉદય સેવા વૈતનીક સંસ્થાઓ જ કરી શકે, કારણ કે તેમનું જીવન એ જ અસ્ત પામતી અનેક સંસ્થાઓ છે. રંગભૂમિ અને રંગભૂમિ એ જ જીવન હોય છે. જ્યારે અવેતન સંસ્થા
આ કંપનીના માલીકે ભૂતકાળ અને વર્તમાનકાળના લગભગ આગળ એટલે શેખ માટેની સંરથા. શેખ એ સર્વસ્વનો નહીં જ. ગાંઠને
ઉપર આપણે જોઈ ગયા છીએ–તેમાં બાકી રહી જાય છે. તેઓ ગેડેમાં માનનાર કલાક્ષર તે જ સાચે અવેતન કલાકાર અને તે જ આ પ્રક
આ પ્રમાણે છે :-શ્રી દામુ ઝવેરી, ચન્દ્રવદન કિનારીવાલા, આર. સાચી રંગદેવતાને ચરણે ધરેલી ભાવનાઓ.
જમનાદાસ, રાજેન્દ્ર શાહ, ચંદ્રહાસ ઝવેરી, અભય શાહ, લાલ શાહ ઈ.સ. ૧૯૨૩માં મોરબી આર્ય સુબોધ નાટક મંડળી’ નું વિસ- સ્વ. ઇરાની, સ્વ. પ્યારેલાલ મહેતા વિ. છે, ઉપરાંત ગુજરાતમાં જન થયું તે પૂર્વે તેની મૂડી લગભગ બે લાખની હતી. “આર્ય અનેક વેતન-અવેતન સંસ્થાઓ બિલાડીના ટોપ ની જેમ ઉદયનૈતિક”, “મુંબઈ-ગુજરાતી”, “લક્ષ્મીકાંત નાટક સમાજ”, “પાલીતાણા અસ્ત પામી રહી છે, કે જેને વિસ્તૃત ઇતિહાસ અહીં આવશ્યક નહીં ગણાય. ભક્તિ પ્રદર્શક નાટક કંપની”, “વાંકાનેર આર્ય હિતવર્ધક નાટકમંડળા”, ગાગરમાં સમાવવા, દુર્લભ યત્ન કરતાં કંઈ ઓછું, કંઈ વધુ, કંઈ નાટક ઉરોજક મંડળી” રણજીત નાટક સમાજ, દેશનાટક સમાજ, અસત્ય, કંઈ અર્ધ સત્ય લખાઈ ગયું હોય તે આપ સર્વે પાસે સવિજય નાટક સમાજ નરહરિ પ્રાસાદિક નાટક કંપની, વિદ્યા હામાપન. છતાં કઈ રસજ્ઞને નાટયકલાને વિસ્તૃત ઇતિહાસ જોતો વિજય નાટક કંપની, સત્યધકનાટક મંડળી આર્યોદય નાટક હોય તે તેણે અમારા - DAMOL ”ને સંપર્ક સાધવો. ત્યાં મંડળી, વિ. પાસે અઢળક સંપત્તિ હતી. અને આજે? કારણ? રંગભૂમિને વિસ્તૃત ઇતિહાસ સંગ્રહરથાન રૂપે ઉપલબ્ધ છે કે જેના -તે કાળમાં માલીકે માત્ર વ્યવસાયી છિબિંદુ રાખતા જ્યારે ?
- સૌજન્યથી આ ઈતિહાસ ટૂંકાવીને લખાયેલ છે. અતુ.. આભાર. આજે માલીકે તે જ કલાકાર હોય છે એટલે તેમનામાં અમુક એવાં અવેતન રંગભૂમિ મસ્તીખોર દે ઘર કરી ગયા હોય છે કે તે બે પૈસે બે
શ્રી વાલજીભાઈ પી. કીકાણીના સૌજન્યથી. કરવા જ દેતા નથીવળી તે કાળમાં કરાર પદ્ધતિ ખુબજ ઉપયોગી નાટયકલાનું કોઇ ક્ષેત્ર પાંગળું નથી. દુનિયાના મહાન કવિહતી જ્યારે આજે કલાકાર અને કંપની વચ્ચે કશાજ કરાર હોતા નાટયકાર શેકસપિયર ભરવાડ જાનીના હતા. છતાં તે કાર્તાિને ટોચે નથી. તેથી કલાકારો ગમે ત્યારે EYEN સ્ટેજપર જર્તા પણ ભાગી પહોંચ્યા હતા. આપણી કલાનું ક્ષેત્ર ખાબોચિયા જેવું ધારીએ અને જાય છે, અને માલીકને મુસીબતમાં મૂકી દે છે. નહીંતર હું છાતી ગંદુ પાણી હોય તેવાં ખાબોચિયા જેવા માનસમાં વિચાર રાખીએ ઠેકીને જાહેર કરું છું કે આજે પણ રંગભૂમિ લાખ રૂપિયા આપે તો એ સંકુચિતતા આપણને નીચા પાડી દે છે, ખરાબ છાંટા ઉડાડે જ છે, માત્ર તે મેળવવાની કુનેહ જોઈએ. અથવા Adjustment છે. જીવનમાં મનની સબળતા માનવીને--કલાકારને ૨ ગભૂમિની યશCopacity પૂર્વે જેવી નથી. અત્યારના માલીકે જે જરા ગાથા અપાવે છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
