________________
[ બૃહદ્ ગુજરાતની અસ્મિતા
લાવવા ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું.
આ બધા રાજ્ય સ્વતંત્ર નભી શકે તેવી તેમની પાસે ઉપજ નહોતી, ૧૯૪૭ના ૧૫મી ઓગષ્ટની પોતે ભારત સ્વતંત્ર બન્યું. સત્તા લશ્કર નહોતું, રેલ્વે અને ઈતર વાહનવ્યવહારની સગવડ નહોતી; છોડતી બ્રિટિશ ગવર્નમેન્ટે ભારતીય શાસન નીચે રહેલ હાલના ભાર- તેને જ કારણે સાર્વભૌમત્વ મળતાં—આ રાજ્યો એક બીજા તરફના તના લગભગ ૫૩ ટકા ભાગને સ્વાયત્તતા સ્વતંત્રતા તે બક્ષી પણ અવિશ્વાસ અને વેરઝેરને કારણે તથા લાંબા સમયથી બ્રિટિશ શાસનના સાથોસાથ ભારતના ૪૭ ટકા ભાગને આવરી લેતાં ૬૦૦ રજવાડાને ઓશિયાળા હેઈ-મૂંઝાઈ ગયા. તેઓને ભારત અને પાકીસ્તાનમાંથી પણ સાર્વભૌમત્વ આપ્યું. પાકીસ્તાન થતાં હિન્દુસ્તાનના ૧૬,૩૪. કેઈ સાથે જોડાવું જરૂરી જણાયું. મુસ્લિમ રાજ્યો સિવાય કોઈ ૩૭૭ ચેરસ માઇલ વિસ્તારમાંથી ૩,૬૪,૭૩૭ ચેરસ માઈલ વિસ્તા- પાકીસ્તાન સાથે જોડાય તે પ્રશ્ન જ નહોતો. પણ સૌરાષ્ટ્રનું એકમ રનું અલગ શાસન બન્યું. ભારતીય શાસનમાં ૬,૭૬,૮૬ ૦ ચેરસ બનતાં કેટલાક રાજવીઓને વિચાર આવ્યો કે વડોદરાના વિશાળ ભાઈલ આવ્યા અને તે વિસ્તારમાં ચોમેર પ્રસરી ગએલા ૫,૯૨, રાજ્ય સાથે જ જોડાણું થાય તો તેઓ એક સ્વતંત્ર સાર્વભૌમ ૭૮૦ ચોરસ માઈલ વિસ્તારના રજવાડાં શાસનથી અલગ અસ્તિત્વ- રાજ્ય બની ભારત સાથે જરૂર પૂરતા સંબંધ રાખી વાયત વાળા બન્યા જેઓ ભારત કે પાકિસ્તાન સાથે જોડાવું હોય તો શાસનવાળા બની શકે. વડોદરાનું રાજ્ય ભારતમાંના રાજ્યોમાંનું જોડાય પણ ખરા અને સ્વતંત્ર રહેવું હોય તો સ્વતંત્ર પણ રહી બીજા નંબરનું મોટામાં મોટું રાજ્ય હતું તેમ જ ઉપજની દષ્ટિએ શકે તેવી જોગવાઈ શાસનની ફેરબદલી કરતી વખતે વિદેશી સરકારે સાત કરોડ જેટલી વિશાળ પુરાંત ધરાવતું હતું. તેની સાથે જ કરી હતી. આ રજવાડાઓ ભારત સંઘમાં છૂટા છવાયા વિસ્તરેલા અન્ય સત્તર સલામી રાજ્ય ભળી જાય તે એક વિશાળ એકમ હોઈ જે તે ભારતમાં ન જોડાય તો તેમને અને ભારતને વ્યવહાર, બને અને રાજ્યો તે માટે અંદર અંદર મળ્યા પણ ખરા. જ્યારે વ્યાપાર, રક્ષણ અને શાંતિ જોખમાઈ જાય તેની પૂરી દહેશત હતી. પ્રજામત તો ભારત સાથે જોડાણની તરફેણ કરતો હતો. લોકે ભાગલાને કારણે ફાટી નીકળેલ તોફાન, નિર્વાસિતોને અકય ધસારે તે માટે લડત ચલાવે તેવી સુવિધા વલભભાઈ પટેલે ઉભી કરી તેના વસવાટની વ્યવસ્થાને પ્રજાના ચાલુ વ્યવહાર વચ્ચે કેમ ગઠન આપી એટલું જ નહિ પણ કેટલાક સારા આગેવાનોને તે માટે વવી તે એક વિકટ પ્રશ્ન હતો. આ વિકટ પ્રશ્નને હલ કરવાનું ભગીરથ પ્રજામત દેરવવા મોકલી આપ્યા. આ મહત્વની બાબત હતી. આ કાર્ય ગુજરાતના લાડીલા-ભારતના લોખંડી પુરુષ સરદાર વલભભાઇએ એક કુનેહભર્યું રાજકીય રાજ્યહીતનું પગલું હતું. કર્યું અને તેના જીવનના અંતિમ શ્વાસ સુધી તેઓ આ કાર્ય
વડોદરાના મહારાજા સર પ્રતાપસિંહરાવ ગાયકવાડે ૧૯૪૭માં કરતાં રહ્યા,
બ્રિટિશ સરકાર પાસેથી શાસનની ફેરબદલી માટે ઉભી થએલ ઓરિસ્સામાં ૪૧ રાજ્યનું વિલીનીકરણ કરી તેમણે આ કાર્યની
વચગાળાની સરકારમાં પોતાનો પ્રતિનિધિ મોકલ્યો હતો અને સર્વ શુભ શરૂઆત કરી. ત્યારપછી દક્ષિણના ૭૮૧૫ ચો. માઈલના
રાજાઓને આ ભારતીય શાસનમાં જોડાવાને જાહેર અનુરોધ કર્યો ૧૬,૯૩,૧૦૩ની વસ્તીવાળા રૂા. ૧,૪૨,૧૫,૫૯૯ની ઉપજવાળા ૧૮
હતા. ૧૯૪૭ સપ્ટેમ્બરમાં આ જાહેરાત પછી થોડા જ સમયમાં રાજ્યોને ભારતમાં ભેળવી લીધા. ૨૨૨ રાજ્ય મળી ૮૭૦ વહીવટી
જુનાગઢ પાકીસ્તાન સાથે જોડાણની પ્રજામત વિરુદ્ધ માગણી કરતાં એકમ ધરાવનાર ૨૨૦૦૦ ચો. માઈલના ૪૦ લાખની વસ્તીવાળા
સૌરાષ્ટ્રની સ્થિતિ મૂંઝવણભરી બની અને આંતરયુદ્ધને પ્રસંગ ૧૨ કરોડની આવકવાળા કાઠીઆવાડના રાજ્યને પણ ભારતમાં
ઉપસ્થિત થયો. આ સમયે ભારત સરકાર ગાયકવાડ પાસે સહકાર માટે ભેળવી તેમણે અભૂતપૂર્વ એવું આ દોહ્યલું કાર્ય અથાગ પરિશ્રમથી
આવી અને મહારાજા ગાયકવાડને ગુજરાત-કાઠીઆવાડના સાર્વભૌમ પાર પાડયું. પછી તેઓ ગુજરાત તરફ વળ્યા.
મહારાજા થવાની મહત્ત્વાકાંક્ષા જાગી. તેમણે સરદાર પટેલને લખ્યું કે ગુજરાતમાં વડોદરા સહિત ૧૮ મોટા રાજ્ય, ૧૨૭ અધ ભારતે વડોદરાના મહારાજાને ગુજરાત-કાઠીઆવાડના સાર્વભૌમ રાજ્યવહીવટવાળા પ્રદેશ અને અન્ય જાગીરો મળી ડાંગ સહિત મહારાજ જાહેર કરવા, તેમ જ ભારતીય શાસનની ૬ એજન્સી અને ૨૭૩ એકમેને ભારતમાં ભેળવવાના હતા. તેમાં રજપૂત, મુ સ્લમ, તેના દેશને પણ ગાયકવાડની હકૂમત નીચે મૂકવી. મહિકાંઠા, મરાઠા અને આદીવાસીઓને સમાવેશ થતો હતો. રજપૂતોમાં રેવાકાંઠા, સાબરકાંઠા, પાલનપુર, વેસ્ટર્ન ઈન્ડીઆ સ્ટેટસ-પશ્ચિમ મુખ્યત્વે સેલંકી, ચૌહાણ, વાઘેલા, સિસોદિયા, પરમાર અને હિંદના રાની અને ગુજરાત રાજ્યના વહીવટ માટે, બ્રિટિશ ગોહેલે હતા. આદીવાસીઓમાં ભીલ, કળી, મોલેસલામ અને બારી- શાસનમાં, આ છ એજન્સીઓ વહીવટ કરતી હતી તથા એક બીજા આએનું રાજ્ય પણ નજર ખેંચે તેવું હતું. આમ ૨૭૧૧૭ એ. રાજાને લડાવી તેમનું નિયમન કરતી હતી. એ બધી એજન્સી માઈલનું ક્ષેત્રફળ ધરાવનાર ૨૬ લાખની વસ્તી ધરાવનાર ગુજરાતના અને રાજે પોતાની પ્રાદેશિક હકુમતમાં જે ભારતે આપે તો રાજ્યમાં વડોદરા અને ડાંગને સમાવેશ કર્યો નથી. આ બધાની વડોદરા સરકાર ગુજરાત અને કાઠીઆવાડમાં શાંતિ અને સુવ્યવસ્થા
આવક ૧,૬૫,૦૦,૦૦૦ રૂપિયાથી વધતી નહોતી. દક્ષિણના કુલ જાળવવા મદદ કરશે અને પિતાની વફાદારી જાહેર કરવા, વિદેશી રાથી પણ વધારે વિસ્તાર ધરાવનાર વડેદરા ૮૨૩૪ ચે. ભાઈ- બાબત, સ્વરક્ષણ અને વાહનવ્યવહારની ત્રણ બાબતોમાં ભારત લનું ૭ કરોડની પુરાંતવાળું રાજ્ય હતું. ૬૫૦ ચો. મા.ને વિસ્તાર
સરકારની સલાહને અનુકૂળ રહેશે, એવું સ્પષ્ટ લખાણ પ્રતાપસિંહરાવ ડાંગ તળે હતા.
ગાયકવાડે સરદારશ્રીને કહ્યું હતું તેથી ગુજરાતના ૧૭ રાજ્યએ ઉત્તર ગુજરાતના પાકીસ્તાનને રપર્શને આવેલા રાધનપુરના જ્યારે ગાયકવાડ સાથે જોડાણની ઈચ્છા બતાવી ત્યારે સરદારશ્રીએ મુસ્લિમ રાજ પાકીસ્તાનમાં જોડાઈ જવાની પાકી સંભાવના હતી. તે વાત ના-પસંદ કરી. આ બધા રાજયો વતી પ્રતિનિધિ બનીને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
