________________
૧૫૦
[ બૃહદ ગુજસતની અસ્મિતા
શકતું નહીં. જાલંધરે બધા દેને પણ હરાવ્યા હતા. દટાયેલી ખંડિત મૂર્તિને ધરતીની બહાર કાઢી એની પુનઃ છેવટે ભગવાન વિષ્ણુએ જાલંધરનું રૂપ લઈને વૃંદાનું પ્રતિષ્ઠા કરવાનો આદેશ આપે છે. શ્રી દુધાધારી મહાસતીત્વ ખંડિત કર્યું. વૃંદાએ વિષ્ણુને શ્યામ પથ્થરના રાજના હાથે શ્યામજી મહારાજની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા સ્વરૂપમાં ફેરવાઈ જવાનો શ્રાપ આપ્યો. ભગવાને તે શ્રાપને થઈ. દીવના શેઠ શ્રી જુગલ રાયચંદે મંદિરને જીર્ણોમાથે ચડાવી વૃંદાને પણ તુલસીનું રૂપ થવાની આજ્ઞા કરી. દ્ધાર કરાવ્યું અને ગરમ પાણીના કુંડ બંધાવ્યા. ફરી આ તલસીશ્યામનું એક મંદિર અમરેલી જીલ્લાના ધારી તુલસીશ્યામ મંદિર ઉપર શ્યામજી મહારાજની ધજા લહે. શહેરથી દક્ષિણ દિશામાં ૧૮ માઈલ દૂર ગીરના જંગલમાં રાવા લાગી, શ્રદ્ધાળુ યાત્રાળુઓને પ્રવાહ વહેતે થયો અને આવેલું છે. ઉના શહેરથી એકવીસ માઇલ દૂર એક ‘ભીમ- અનેક પ્રેરણાદાયી પ્રસંગો સાથે ગુંથાયેલાં તીર્થધામે ચાસ’ નામને ઉડો ધરો છે. કહેવાય છે કે કુતીમાતાની લેકજીવનમાં અનેરું સ્થાન પ્રાપ્ત કરી લીધું. તરસ મટાડવા ભીમે પાટુ મારીને ધરતીમાંથી પાણી પ્રગ- શ્રી સોમનાથ અને પ્રભાસતીર્થ : ટાવી આ ધરે બનાવ્યું હતું. આ ભીમાસને પણ તુલસી
“ સૌરાષ્ટ્ર સોમનાથ” એમ કહીને શિવના બાર શ્ય મના ક્ષેત્રોમાં ગણવામાં આવે છે.
જ્યોતિલિંગમાં ભગવાન સોમનાથને પ્રથમ સ્મરવામાં ગીરના મધ્ય જંગલમાં રળિયામણુ ડુંગરાઓની ગાળી આવ્યા છે. વળી દેવના ખિલસૂકતમાં પણ– વચ્ચે નાનકડી પણ રૂપકડી ચાસી નદીના કિનારે, ભારતીય
यत्र प्राची सरस्वती यत्र सोमेश्वरो देवः । સંસ્કૃતિની ધજા લહેરાવતા અને ભક્તિ, શૌર્ય, સ્વાર્પણની
तत्र मा अमृत कृधि इन्द्रायेन्द्रौं परिसवः ॥ પ્રેરણા વહેવડાવતા તુલસીશ્યામના પવિત્ર મંદિરને પિતાની
ઉપર પ્રમાણે જેને ઉલ્લેખ છે તે શ્રી સોમનાથ ભગવાન ગોદમાં લઈને બેઠેલું તુલસીશ્યામનું પ્રાચીન અને પ્રસિદ્ધ
અને પ્રભાસતીર્થ વિશે સંખ્યાબંધ ઉલેખો મહાભારત અને તીર્થધામ એકાદ હજાર વર્ષથી સારાયે પંથકમા ધમ અને
પુરાણમાં મળી આવે છે. કવિ કાલિદાસના નાટકના કર્યા નીતિનું શ્રદ્ધા અને શક્તિનું સિંચન કરી રહેલ છે. સ્કંદ
મુનિ શકુન્તલા પરની આવનારી આપત્તિ જાણી શ્રી સેમપુરાણમાં પ્રભાસખંડ તરીકે જે પ્રદેશનું વર્ણન આપવામાં
નાથમાં તપશ્ચર્યા કરવા ગયા હતા, તેથી લખ્યું છે. વામન આવેલ છે. એમાં મહત્વના ધામ તરીકે ઉલ્લેખ પામેલ આ
( પુરાણમાં પ્રહલાદ પિતૃહત્યાનું પાતક ટાળવા પ્રભાસ ક્ષેત્રમાં તીર્થધામને શરૂઆતથી કડીબદ્ધ ઇતિહાસ મળતો નથી.
જઈ સ્નાન કરી સોમેશ્વરના દર્શને ગયા હતા તે ઉલેખ પરંતુ પ્રજાજીવનના આરોહ અવરોહના સદીઓ જૂનાં અને દર
છે, કુમ પુરાણમાં તીર્થોમાં ઉત્તમ પ્રભાસને ગણાવી શિવઅતિ મહત્વના ઈતિહાસને પિતાના કોઠામાં સંઘરીને
ન જીનું સેમેશ્વર તીર્થ સંપૂર્ણ વ્યાધિને નાશ કરનાર છે બેઠેલાં આ તીર્થધામ કાળના પ્રવાડની સાથે અનેક ઉત્થાન
ને એવું લખ્યું છે, વલભીકાળમાં રચાયેલ સ્કંદ પુરાણમાં તે પતનના પ્રસંગે નિહાળ્યા હશે એવા કોઈ એક સમયે
આખું એક “પ્રભાસખંડ' નામનું મોટું પ્રકરણ જ જોવા તુલસીશ્યામના મંદિરમાંથી ભગવાનની મૂતિ અદશ્ય થઈ
મળે છે. જેમાં મંત્રહીન, ધનહીન અરે ! માળા કરીને ગઈ. સંભવ છે કે કેઈએ પ્રતિષ્ઠાભંગ કરવાના આશયથી
રહેલાં પક્ષીઓ પણ સ્વર્ગને પામશે, એવું મોટું મહિમા મૂતિને ખંડિત કરી હોય અને એ દટાઈ ગઈ હોય. એ
વર્ણન પ્રભાસ માટે કર્યું છે. પ્રભાસખંડમાં માત્ર પ્રભાસપણ સંભવ ખરો કે ઝનુની આક્રમણકારોથી મૃતિની રક્ષા
નગર જ નહીં પણ પૂર્વમાં ઉના, પશ્ચિમે માધવપુર ને કરવા માટે કઈ ભાવિક લેકેએ મૂર્તિને જમીનમાં પધરાવી
ઉત્તરે ભાદરનદી સુધીના પ્રદેશને પ્રભાસખંડ કહી સૌનું દીધી હોય. ગમે તે કારણ હોય પણ મૂતિ અદશ્ય થઈ જાય છે મંદિર સૂનું પડયું. અને પ્રાચીન, પ્રસિદ્ધ, પવિત્ર એવું
- પ્રભાસખંડમાંથી સરસ્વતીને દધીચિ ઋષિના પુત્ર તીર્થધામ કાળના અંધારામાં ઢકાઈ ગયું.
પિપ્પલાદેએ ઉત્પન્ન કરેલાં વડવાનલને વિષ્ણુની આજ્ઞાથી અસ વર્ષ પહેલાં એક રોમાંચક પ્રસંગ બની ગયા. પ્રભાસ તરફથી ચાલી રસ્તામાં કૃતમારને બાળીને ભસ્મ લોકવાયકા એવી છે કે વખંભર બની ગયેલાં આ અરણ્યમાં કરાવ્યાને વડવાનલને સમુદ્રમાં લઈ ગઈ એવી કથા પ્રભાસએક દિવસ દેવા સતિયા નામના ચારણુ માલધારીને રણઝણતી ખંડમાં વિગતે વર્ણવી છે. વળી મહાભારતના યુદ્ધ પછી ઝાલર અને ગડગડતી નેબતના અવાજ સાથે જયેતના પાપ ધેવા શ્રીકૃષ્ણની આજ્ઞાથી અર્જુન પ્રભાસમાં આવ્યા દર્શન થાય છે. બદરી કેદાર તરફથી આવીને સરસિયા અને સરસ્વતીમાં સ્નાન કરી પવિત્ર થયા, એવી પણ આખ્યાગામે સ્થિર થયેલાં અને દુધાધારી મહારાજ નામે વિકા તેમાં જ છે, હિરણ્યાને સરસ્વતીના આ પરમ પવિત્ર
ખ્યાતિ પામેલાં મહાત્મા પુરુષને એની જાણ થતાં ક્ષેત્રનું ગૌરવગાન કરવા તે પુસ્તકોના પુસ્તક લખવા પડે તેઓ ભગવાનના દર્શન માટે આ સ્થાનમાં આકરી ને જીજ્ઞાસુઓને આ સંબંધમાં ગુજરાત સૌરાષ્ટ્રના જાણીતા તપશ્ચર્યા આદરે છે. આઠ દિવસના ઉપવાસ પછી વિદ્વાન શ્રી શંભુપ્રસાદ દેસાઈનું “પ્રભાસ અને સેમનાથ” એને સ્વપ્નમાં ભગવાન દર્શન આપે છે. અને પિતાની નામનું એક અત્યંત શ્રેષ્ઠ પુસ્તક વાંચવા અમારી ભલામણ
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
