Atma Siddhi Shastra Vivechan Part 4

Author(s): Shrimad Rajchandra, Rakeshbhai Zaveri
Publisher: Shrimad Rajchandra Ashram

Page 146

ગાથા-૧૩૨
૧૧૩
તપ, ભાવ વગેરે ધર્મનાં બીજાં અંગોની અહીં ‘જ’કાર દ્વારા અવગણના સૂચિત થાય છે. દાનને જ અહીં ધર્મ તરીકે સ્વીકારી અન્ય પ્રકારના ધર્મો પ્રત્યે અસ્વીકારનો ભાવ વ્યક્ત કર્યો છે.
(૨) સુનયવાક્ય ‘દાન ધર્મ છે જ' તે વાક્ય સુનય છે. આ વાક્યથી વક્તા દાનને ધર્મ તરીકે ગણાવે છે, પરંતુ ત્યાં શીલ, તપ, ભાવ વગે૨ે અન્ય ધર્મોનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો નથી. અહીં દાન ધર્મનું એક અંગ છે તે સ્વીકારવામાં આવ્યું છે. દાન ઉપર વધુ ઝોક ચોક્કસ છે, પરંતુ અન્ય અંગો શીલ, તપ અને ભાવ વગેરે પ્રત્યે તિરસ્કાર નથી. બીજાં અંગોની અહીં અવગણના કરવામાં આવી નથી. અહીં તો વક્તાને એટલું જ કહેવું છે કે દાન એ ધર્મનું અંગ છે જ. પહેલા વાક્યમાં ફક્ત દાન જ ધર્મ છે, બીજો કોઈ ધર્મ જ નથી એવું જે અભિપ્રેત છે, તે અહીં નથી. દુર્નયવાક્યમાં પોતાની વાતની રજૂઆતમાં બીજાની અવગણના (નિષેધ) અભિપ્રેત છે, જ્યારે સુનયવાક્યમાં પોતાની વાતના મંડનમાં બીજાની માત્ર ગૌણતા છે; અર્થાત્ દાન ધર્મ છે જ', તેની સાથે શીલ, તપ, ભાવ વગેરે ધર્મ હોય એવું અભિપ્રેત છે. આવું વાક્ય સુનયવાક્ય અથવા નયવાક્ય કહેવાય છે.
નયવાક્યને અસરકારક બનાવવા માટે ક્યારેક ‘જ’કારનો પ્રયોગ થાય છે. શાસ્ત્રોમાં કેટલીક વાર જે સ્થાને જે નયને પુષ્ટ કરવો હોય તે નયને જ મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે, પરંતુ તેટલામાત્રથી તે નયની વાત જ સાચી છે, બીજા નયની વાત ખોટી છે એમ કદી ન કહી શકાય. જ્યારે શાસ્ત્રમાં દાન ધર્મનું વર્ણન ચાલતું હોય છે ત્યારે દાન ધર્મ છે, દાન વિના મોક્ષ સંભવે નહીં વગેરે વગેરે વાતો ભારપૂર્વક રજૂ કરવામાં આવે છે. જો અપેક્ષા સમજ્યા વિના તેને એકાંતે પકડવામાં આવે તો એકાંત મિથ્યાત્વનો દોષ લાગે છે. જ્યારે કૃપણને સમજાવવો હોય ત્યારે દાન ધર્મ ઉપર ભાર મૂકવામાં આવે છે, પરંતુ તેથી શીલ વગેરે ધર્મો પ્રત્યે તિરસ્કારની ભાવના એમાં અભિપ્રેત હોતી નથી.
(૩) પ્રમાણવાક્ય ‘દાન પણ ધર્મ છે' તે પ્રમાણવાક્ય છે. આ છે સંપૂર્ણ સ્યાદ્વાદ વચન. જુદી જુદી અપેક્ષાએ શીલ, તપ વગેરે બીજા ધર્મોનો સ્વીકાર આ વાક્યના ‘પણ' શબ્દથી થાય છે. ‘દાન પણ ધર્મ છે' એમ કહેવામાં ભલે શીલ, તપ કે ભાવ વિષે ન બોલાયેલું હોય, પણ એમ કહી શકાય ખરું કે ‘શીલ પણ ધર્મ છે', ‘તપ પણ ધર્મ છે', ‘ભાવ પણ ધર્મ છે'. આ બધાનું કથન અહીં ન થયું હોવા છતાં શ્રોતાને એવી અસર ચોક્કસ થાય છે કે માત્ર દાન જ ધર્મ છે એવું નથી, તે સિવાય ધર્મનાં બીજાં અંગો પણ છે. તે ઉપરાંત દાન ધર્મ છે તે વાતની નિશ્ચિતતા પણ આવી જાય છે. આ વચન ધર્મના સંપૂર્ણ સ્વરૂપનું દર્શક બની જાય છે, તેથી તે સ્યાદ્વાદ છે.
-