Book Title: Shubh Sangraha Part 04
Author(s): Bhikshu Akhandanand
Publisher: Sastu Sahityavardhak Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034613/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha thathamALA: graMthAMka 207 thI 210, varSa 18 su, savata 1984 zubhasaMgraha-bhAga cotho ( TuMkA ane upayAgI 189 lekho ) sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI saMpAdaka ane prakAzakaH bhikSu-akhaMDAnaMda amadAvAda ane muMbaI-2 -- AvRtti pahelI, pRSTha 416, prata 5000, prasiddhi 1985 nA caitramAM mUlya aa, sAduM pUruM aa, pA juduM. *................................................... ................... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ......................................................... 100 www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakSA kI. sautye'hani -sau ziva 298 299 aura pRi paMkti azuddha 14 12 Adhaka adhika 54 23 rakSA 55 22 asA esA 66 41 sAmadhya sAmarthya 77 31 ma hatauM mai hatauM 77 38 jAnudhAna jAtudhAna la Avahu le Avahu AvaLakaTInA sukAM AmaLAMnA Ara aura 167 18 bhAgamAMthI bhAgamAMthI 187 9 gAravabharI gauravabharI 199 Ara aura 219 tenA A 239 32 atmazraddhA AtmazraddhA 244 17 Ara aura 251 aura 253 28 Ara aura 258 36 meM la. pRi paMkti azuddha 280 38 sautye'ni 285 -sA ziva 298 1 398 299 1 399 299 22 Ara. 299 299 42 302 13 DAvana 303 37. bilakula 303 38 Isaka 303 38 321 6 padAthanI 324 32 haraNane 345 37 rIta 349 17 nAkarazAhI 354 19 braDale 358 19 atirakti | 364 7 aura Devarna bilakula isake ha hA tenA padArthanI haraNane rIti nokarazAhI brale atirikta meM dhUla aura . amadAvAda-rAyakhaDamAM "sastu sAhitya mudraNAlaya" mAM bhikSu-akhaMDAnaMdanA prabaMdhathI mudrita amadA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakanuM nivedana zubhasa'grahanA A ceAtheA bhAga vividha graMthamALAnA aMka 207 thI 210 tarIke nIkaLe che. AgalA bhAgeAnI peThe AmAM paNa pratyeka lekha sAthe lekhakanuM nAma tathA te lekha je sAmiyaka patramAMthI levAyeA hAya tenuM nAma banatAM sudhI aSAyuM che. te te sa` lekhake, tenA saMpAdA ane prakAzakAnA upakAra mAnI jaNAvavAnu ke, A lekheAmAM kAMi paNa upakAratA rahelI hAya te tenA yaza temane che. AvA saMgrahamAMnI kAi auSadhi athavA khIjI bAbata temaNe atra taraph nahi pUchatAM lekhaka taraphaja lakhavu" dharTa. te lekha, prathama je patramAM chapAyA hAya tyAMja riplAi kA mATe kAMi vizeSa mAhitI joie lekhakanu` ThAmaThekANu joie te paNa lakhavAthI maLI zake. sadgata sAdhucarita zrImAna cheTAlAla jIvanalAlavALA mahAkALanA puSkaLa kaiA A saMsthAmAM paDyA hatA; paNa cUMTavA vakhata maLelA nahi. eka vAra raste jatAM pherIAe gheADA aka ApyA, te muMbaimAMja jovAnu khanI AvatAM temAMnA keTalAka upayeAgI lekha A bhAgamAM levAyA che. e "mahAkALa" zumAre vIseka varSa cAlyuM, te daramiyAna emAM khAsa saMgharavA jevA puSkaLa lekha chapAyA che. mahAkALanA badhA aMkAmAMthI khAsa upayAgI lekha tAravyA hAya tApaNu A zubhasa'graha jevA aneka bhAgeA bharAi jAya. e sadgata sAdhupuruSe leAkahitanA je udAra uddezathI e parizrama uThAvele, te temanA uddezane ane parizramane aneka peDhIesudhI upakAraka banAvavA mATe evA lekhA niSkAma bhAve pustakAkAre prasiddha thAya, e khIjI rIte paNa jarUratuM che. e kAma jema parApakAranuM che, tema sadgata satpuruSa pratye kRtajJatA darzAvanArUM ane kavya bajAvanArUM paNa che. teozrInuM smAraka paNa e raste jeTaluM upakAraka ane sthAyI banI zake, teTalu khIjIrIte bhAgye khanI zake. A sevaka tA e kAryaM karavA icche, tApaNa have bhAgyeja karI zake. (kemake bIjI aneka cIo uparAMta saMta-mahAtmAonI vANInA pAMca sAta bhAga kADhavAnA che, te paNa hajI kADhI zakAyA nathI; ane kamamAM kama e va sAva nivRttipUrvaka ArAma levA jarUra che te paNa hajI banatuM. nathI.) sadgata mAstara sAhebanA vizeSa paricita ane upakRta evA aneka sajjanA hAine teo jo dhAre te e kAThe prakAre khajAvIne yazabhAgI thai zake. A saMgrahamAM mahAkALamAMnA je keTalAka lekha levAyA che, te rIte kaTake kaTake khIjA lekha. levA, e te "kazuMya na thavA karatAM je kAMi thAya te phIka" evuM che. e rIte teA lAMkhI mudate pUruM thavAnI mAtra gaNatrIja karI zakAya. bAkI dazavIsa varSa sudhImAM teA kANu rahe ne kANu jAya teneAja patto nahi tyAM khAtrInI to vAtaja zI? vaLI eka suyeAgya lekhakanA upayogI lekheA jUdA graMtharUpe chapAya, tenA jevuM rUDu smAraka bIjI rIte naja thAya. AzA che ke, zreyaHsAdhaka adhikArI varganA pApakArapriya sajjanA, agresare ane sadgata mAstara sAhebanAM sagAMsaMbaMdhI vagere A hakIkata dhyAnamAM levA kRpA karaze. A saMsthA taraphathI nIkaLatAM pustakAmAMnA dareke dareka vicAra sAthe A sevakane ekamata samajavAnA nathI, tema samata ke asaMmata vicArA mATe vAdavivAda paNa kare tema nathI. eka dare leAhitAvaha jaNAya te prasiddha karavuM eja dheAraNu che; chatAM emAMnI kAi bAbata kASTane vadhAre game, kAine ochI game ke kAine jarAya na game, tene AdhAra vAMcanAranI peAtAnI sthiti ane samajaNa upara paNa che. je sajjanane AmAM agatyanI bhUlacUka jaNAya te te yeAgya sudhAraNA sAthe lakhI meAkalavA zrama le, evI vinaMti che. saMvata-1985 phAgaNa mAsa. (avaguNasAgara) bhikSu akhaMDAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA pRSTAMka 1 } 9 10 10 10 10 11 11 12 kramAMka viSaya 1 dhruvakumAra (ekAMkI nATaka)... 2 uttama kANu ? pazu, paMkhI ke mANasa ? 3 AMkheAnI jALavaNInA sArI niyame 4 nikArAguAne vIra senApati... 1 seDIneAne phasAvavAnA prayAsa... 2 cheAkarI sAthe pasAra thayA. 3 seDIneAnA pUvRttAMta 4 AjasvI AzAvAda ... 5 seDinenI bhISaNa pratijJA 5 AMtaramana viSe keTalAka vicAre .. } hRdayamAM jJAnavi prakaTAvavA iSTane abhyarthanA (kAvya) . 17 ... 7 mahAna hajarata meAhamada pegambara sAheba (sala.) 8 zuM dhanaprAptinA sarvAM mA adha thayA che ? 21 9 yunAiTeDa sTeTsamAM mAraprayAgane vadhelA pracAra 10 mananI pratyeka kriyA zarIramAM pheraphAra kare che. 27 11 saMsAra kA prasiddha pahelavAna (hiMdI) 29 12 merI cAhanA (hiMdI-kAvya)... 13 reTiyA ane islAma 30 31 1 pUrNAhuti 2 tumhArI taDapa 3 tumhArI kAmanA 4 raktabIja 32 14 niSphaLa vyApAreAmAM vyartha samaya gALatA manane (kAvya) 15 esI heAlI kheleA lAla ! (hiMdI)... 33 16 ApaNA premInuM ApaNe anAyAse ciMtana karIe chIe. 16 39 44 17 ekI vakhate dazalAkha bALakonuM krIDana jara 18 saguNa bhakti vadhAre upakAraka che. ... 19 prAsa`gika uktie 20 hAlanA zikSaNathI thatA bALakAnA marA 21 vicAra-taraMga (hiMdI) 47 ... 49 5 anutApa kI Aga 22 hamane yA dekhA ? (hiMdI-kAvya)... 23 bahAdurI kI khAte (hiMdI) 24 ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 51 51 51 para sara 53 54 54 1 eka bAlaka kI bahAdUrI 2 eka bAlikA kA apUrva sAhasa 54 13 kramAMka viSaya 3 eka bAlaka ne prANoM kI lagA kara bhAi kI rakSA kI. 4 haladrAnI me satI 24 dharmAcAryonI pApI lIlA 25 dezasevakAnA prakAra 26 lusiyasa rRniyasa (hiMdI) 27 mAtApitAnI edarakArInA thara ! 28 sAcA sAdhaka athavA tItra jijJAsu kevA hoya ? ... 1 eka tIvra jijJAsune kevI laganI lAge che? 2 gALa denArane gumaDu thAya, sAMbhaLI rahenArane nahi. ... bhAjI ... ... ... ... 32 jaThara upara karAtA atyAcAranA anA 33 tevuM divasane mi. phaeNAselane upavAsa 34 mitAhAra AreAgyane Ape che tathA AyuSyane vadhAre che. 40 svAmI zrI vicArAnadajInA mananIya vicAra 41 haraDAM tathA triphaLAMne vAtarIke aneka prakArane upayAga ... 1 29 dhana karatAM AreAgyanuM mUlya anekagaNuM che. 62 30 AcAranI zuddhiprati pAzcAtya vidvAnAnu` gayeluM lakSya 63 31 maLane kSaya zAthI thAya che tathA te zI rIte aTake che? ... pRSTAMka ... 54 54 ... 15 56 99: 57 59 60 35 TamATA ane tenA guNa 76 kevaLa dUdhanA AhAranA lAbha 37 dahInA lAbha 78 sAva sAdA ane dharagatu upAye 75 39 ge. tulasIdAsajI aura vIrarasa (hiMdI) 76 1 upakrama ha ... 2 parazurAma aura rAma Ut 77 3 khara aura dUSaNu Adi 4 jaTAyuprema 78 5 sugrIva se maitrI aura khAlivadha 79 60 5 e 69 70 hara 193 74 80 81 82 42 dharagatu sAdA vaidaka TucakA 43 zarIranA AreAgya tathA adbhuta aLaviSe chUTaka smaraNA 83 44 samAlecanA aura samAleAcaka (hiMdI) 84 1 avizeSajJa-dala ... 84 www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 i 92 kramAMka viSaya pRchAMka kramAMka viSaya pRSThaka . . 2 dezI-dala ... ... ... 84 4 gAmane dhaNI * * 113 - 3 vakIla-dala ... ... ... 85 5 musApharakhAnuM ... .. 113 4 asAvadhAna-dala... - 6 saMrakSAlaya 5 ga5Dacautha-dala .. ... ... 85 7 vyAyAmazALA ... ... ... 114 45 mahAna dezabhakta je rijala(hiMdI) 86 8 upadezAlaya *** .. *** 114 46 dAnavIra bhAmAzAha (hiMdI) ... ... 88 63 bhagavAna zrIkRSNanA niMdake... * 114 47 pratApa-smRti (hiMdI-kAvya) * 10 64 bairAMnuM paMca ... ... ... ... 116 48 muDIvAdane ghAtakI daMbha DhAMkatAM dAno 91 65 kALajIviSe jANavAjoga hakIkato .. 117 1 garIbono uddhAra sakhAvatothI 1 "mAruM kALajuM surasta banI gayuM che? nahi, paNa garIbone cUsavAnI eTale zuM? * * * 117 vRtti aTakaze tyAreja thaze. 91 2 kalejuM e zuM che ane tenI 2 dAnanI nirarthakatA ... .. 91 pharaja zI che? ... ... ... 117 3 muDIvAdIonI bAjI... 3 kALajuM ane jhera ... ... 118 4 samAjanI punaracanA . . 91 66 zilona durgane kedI * * 119 5 sAmyavAdanI zIkha 67 baranAra mekapheDananuM asAdhAraNa jIvana 125 6 paddhatisara uddhAra.. 68 navayugano yuvaka .. .. ... 129 7 praNAlI badale ... (1) hiMdavAsIo ! tame paNa elyu49 udhaIno upadrava ... . mIniyamano meha javA deje.... 130 50 muMbaI ilAkAmAM thatA judA judA pAko 96 (2) have kanaiyo ke joIe ? .. 130 1 tamAkunA pAkamAM moTo vadhAro... 96 69 dhArmika zikSaNanI upekSA karavI have 2 kaThoLanI jAta ... .. pAlave tema nathI. ... ... ... 131 3 magaphaLIne pAka... * * 70 baTATAno khorAka sarvathA uttama che.. 134 4 tamAku ... * 71 khela aura usake lAbha (hiMdI) ... 135 5 vanaspatimAMthI raMge 1 upakrama ... ... ... ... 135 6 maracAM ane tejAnA 2 lIlAvAda... ... *** .. 135 7 asaMkhya zAkabhAjI 3 bhaviSya ke liye zikSA ... 136 8 phaLe .. *** .. *** 4 sTenale sAhaba kA anukaraNuvAda 136 | 9 ghAsacAro *** 5 khela kayA hai? ... ... ... 137 51 vIra-putra ke prati (hiMdI).... - 98 6 vyAyAma se zArIrika vikAsa... 138 para samarpaNa (hiMdI-kAvya) .. . 99 7 kAmakAja se zArIrika vikAsa 139 53 vIracita sUktimAM (hiMdI-kAvya)... 100 8 khela se anyAnya lAbha .. 139 54 sainika-dharma (hiMdI-kAvya) ... ... 100 9 upasaMhAra ... ... ... 140 55 janA jananIne usako vyartha 72 svabhAva-arthAta pitAno bhAva 56 bhArata ke svAdhIna banAe ,, 101 eTale zuM ? . . *** ... 141 57 hamArA vRkSo se mahAna upakAra (hiMdI) 102 73 zrI durgAdAsajayaMti ... ... ... 141 58 garbhAvasthAmAM ja vadhAre uttama ane (1) jodhapurameM durgAdAsa kI jayaMti 142 AbAda zikSaNa ApI zakAya che. 104 74 bolazevika trimUrti ... ... ... 143 59 gAmaDAnAM duHkhadAyaka dastha 55 108 1 lenina .. . . . 143 60 bALavidhavAonI dayAjanaka dazA 110 2 TrasTI ... *** .. * 145 "61 strIroganA upAya ... ... * 112 3 sTolina ... .. *** .. 149 kara kAThiyAvADanI jUnI saMskRti ... 113 75 raziyAne zikSaNaprayoga ... ... 150 1 corAnuM mAhAtamya * * 113 76 Adhunika jApAna tathA isakI 2 gAmanuM nyAyamaMdira - - 113 zikSApaddhati (hiMdI) .... * * 154 ( 3 cerAmAM devamaMdira . * 113 | 1 jApAniya kA dharma * * 156 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMs. 161 161 viSaya pRchAMka kramAMka viSaya pRchAMka 2 japAna kA prAcIna tathA | 1 rUriyAmAM na baLa ... 195 arvAcIna zAsana * * 157 2 leninanI gaMjAvara yojanA ... 195 77 kalaba ke kedakhAnAM ... ... ... 159 [ ka rAjA prahalAda kA nyAya (hiMdI) . 196 1 khorAkI khAtAno vairDana ... 159 94 uMdara karaDavAthI upajato tAva . 197 2 atyAranI sthiti .. .. 159 | 5zuddhi aura achUtoddhArakI viphalatA(hiMdI)198 3 kedIo ane temanA mitro.... 159 96 brAhmaNano putra gohatyAro kema banyo? 201 4 koTaDIo nAbuda . . 160 97 nAmadanI vANI amane maMjura nathI. 207. 5 kasarata ... ... ... ... 160 98 bhagavAna jIsasa krAIsTanI jayaMti 209. 6 kedIone bahAra javAsuddhAnI rajA 160 99 bAlaka kI vIravANI (hiMdI-kAvya). 212 7 iglIza jANato kedI .... 160 100 IsukhristanI vANI ... ... ... 213 8 kalaba ke jela ? ****** 101 dharmanA IjAradArone... ... . 216 9 raziyAmAMja banI zake... ... 160 102 40 divasa bhUmimAM yogI haridAsa... 219 10 kedIone pagAra maLe .. 103 joI lo A jAdu che ke mAnasika baLa 221 11 kedIonI kamiTi ... 161 104 meDama leninanI mahattvAkAMkSA ... 223 12 hajaraudyoganA vargo , 1 acAnaka meLApa ... ... 223 13 mAnyuM nahi .. . 161 2 bALapaNa ane abhyAsakALa... 224 14 paradezIonI vyavasthA... 162 3 lenina sAthe paricaya ...... 224 15 seviyeTa samAja 16 3 4 raziyAmAM zikSaNapracAra ... 224 16 kAmadAranI pratiSThA .. 163 5 rakhaDela chokarAe ... ... 225 17 kheDutonI AbAdAnI , 163 6 tenI AkAMkSA ... ... .. 225 18 kAma nahi te dAma nahi . 164 | 105 vyAyAmapremIonuM yAtrAsthAnaamarAvatI226 19 raziyAnI strIo ... ... 164 106 paMjAba kesarI lAlA lajapatarAya... 230 20 khetIvADI..* * * * *** 164 107 vIrone paNa vIra .... . . 237 78 mIraja mizana haispiTala ... 108 zabarI Azrama-pAlaghATa .. *** 241 79 baMbaImeM bhAratIya pArlameMTa (hiMdI) 170 109 maibara kA dardI * (hiMdI) * 242 80 nUtana bhAratanA vidhAyaka tilaka 110 saMskRta sAhitya kA vikAsa , mahArAjane smaraNAMjali .. . 171 1 prAcIna hiMdu-kAla .. *** 81 2000 varSa pahelAM guma thayelA eka 2 kAvya ... * * 250 zaherane AviSkAra (hiMdI) ... 17ra 3 sarasa varNana ke graMtha.. ... 251 82 zrAvaNa mAsa ane hiMdu pa . 173 4 nATaka ... ***** 251 83 dharma kI mahattA (hiMdI) ... ... 177 5 kathA-graMtha * * * 84 hiMdI navajAvAne mATe tamAma dvAra baMdha 179 6 AcAra tathA nItigraMtha 85 mAMdA paDavuM te guho che. ... 181 7 sAhityazAstra .*** 252 86 isAionI cAlabAjI *** *** 183 8 darzanazAstra ke bhASya ... 252 87 hiMduomAM bAyalApaNuM kema paDuM?.... 184 9 amara kavitA . , 253 88 zrI. bajAjanuM zubha kArya ... * 186 111 dArU pInArAo (kAvya) : .. 26 0 89 mAisera rAjyanI prajAvatsalatA 112 mahAmAyA ke jagAo (hiMdI) ... 1 svarAjya saMsthAo ! 113 vauThAno meLo... ... ... ... 261 2 zikSaNa ... ... .. *** 189 114 prakIrNa bAbate ** .. *** 22 3 khetIvADI *** 115 satyano avadhUta 4 udyogavikAsa ... ... , 192 116 bhAI ke kasAI? ... ... ... 265 90 nAgapaMcamI .. . .. .. 193 117 saMgItanI asaraviSe gAMdhIjInA vicAra 26991 dAMtanA dukhAvAno tAtkAlika klAja 194 | 118 rAMderamAM eka mAsane upavAsa .... 270 dara raziyAmAM na baLa athavA khetI 195 | 119 berAnuM paMca .. . 11 *** *** *** .. 27ra. 247 250 87 - - kha 263. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ o 07 o 273 o o 311 312 314 kramAMka viSaya pRchAMka kamAMka viSaya pRSAMka 120 grAmana avatArane saMdeza 273 saMpUrNa IsyuleTara . 307 1 niMdano mata 273 14 pragati ... * * 2 pracIna dezavyavasthA 15 citronuM broDakAsTiMga... .... 307 3 rAjA balinI jAti . 274 [ 136 AMsu sArato addabhuta hIre .308 14 balinI prathama caDhAI 274 | 137 kalyANa kA bhaktAMka (hiMdI) ... 310 5 balinI bIjI caDhAI... 138 AtmazraddhAne rAha . 6 puruSonA vicAra 139 prAcInakALanI zrAvA 7 strIone zAka.*** 140 jaya bajaraMga !... 8 strIonI icchA 141 mizra kA eka mahAtmA (hiMdI) ... 315 9 vAmananI kartuta.. ... .. 142 bAlaka malinI *** . . 319 10 vAmananI pUrva taiyArI... ... 27 143 dharmapAlananI zreSTha bhUmikA kevI hoya? 321 11 vAmanarAvatArane saMdeza ... 282 144 eka aMgrejano saMnyAsa... ... 322 121 vardhAne pagale aMtyajone nyAya Apo. 282 145 mahArAjA azoka ane bhikSano saMvAda 323 122 svAmI vivekAnaMdajI... ... ... 283 146 navajuvAnone jIvanadharma *** *** 327 147 grAmya zikSaNa .. ... ... ... 329 123 hiMdanA uddhAranI cAvI .. .. 286 1 cInAI vidyArthIonuM anu | 148 tilaka ane leninanA jIvanamAM karaNa kare. ... ... ... 286 adbhuta sAme.. ... ... .. 333 2 hiMdI grejyueTanI durdazA ... 287 149 vRMdAvanamAM grAmyasevA zikSaNavarga... 335 150 eka ceranA haiyApalaTa ... 3 rASTrIya keLavaNI kevI hovI joIe? 287 336 151 rAIne meru . *** .. *** 337 124 navA jamAnAnA juvAnone- ... 288 15ra eka zubha kArya (hiMdI) .. .. 338 125 kasara zI vAtanI che? ... ... 289 126 "pola patrikA" ... ... .. 290 153 eka samAjahitakArI saMsthA .. 339 127 vidhamIonA pracAra ...... 291 : 154 bhAdaraNanA bhagavAna rAta laine nAThA. 340 128 mi. henrI phaDanA mananIya vicAro...ra9ra 155 rUpayAmAhAtmya (hiMdI) ... ... 341 129 bagIcAmAM majura mokalanAra ejaTa 295 156 zekhAvATI kA eka uttama gIta (hiMdI) 342 130 bhayAnaka rAkSasI (hiMdI) ... ... 296 157 hiMdukoma ! tArA upara dararoja lAkho 131 muslIma bhAIone khAsa sUcanA 298 vahu-beTIonA zApa varase che. .. 344 132 zakti kA rahasya (hiMdI) ... ... 299 ! 158 bharata bhUmine abhinaMdana kAvya).. 345 133 lakhANo e bhalAM jethI jJAna 159 rASTrIya yoddhA zrIrAma rAjU (hiMdI) 346 teja rahe vadhI (kAvya)... 300 1 bAlyajIvana * .. *** 346 134 vIra lATura Dovana (hiMdI) ... ... 301 2 saMnyAsagrahaNa ... ... ... 346 135 vijJAnane varelI vegavaMta vijaLI... 3 asahayoga yuga... ... ... 347 1 ilekaTrona... .. . *** 35 4 nokarazAhI kI becenI ... .. 347 2 bucakalAM jAdugara 5 vidroha kA AraMbha .. .. 348 3 vijaLIka taNakho 6 ekamAtra uddezya-svarAjya - 348 4 vijaLIka pravAha 7 naukarazAhI vipada meM.. . 349 5 navI zodho ... 8 aMtima yuddha . * 1 350 6 ilekaTrona kyAMthI maLe che? 9 pulisa kI riporTa ... .. 350 7 addabhuta zakyatA 1. sarakArI vijJapti ... . 350 8 addabhuta vipulatA 160 bhArata meM bhayaMkara saMgrAma hogA (hiMdI 51 9 tAMbAnA tAramAM | 161 kAmadAra jagatanA ugatA tArA ... 5ra 10 rabara 1 zrI. esa. e. DAMge che . 35ra 11 vijaLIka kAsado .. ** 306 2 zrI. Ara. esa. niMbakara * 35ra 12 tAMbAnA tAranI duniyA . 07 | 3 zrI. esa. esa. sIrajapara. 353 D D 305 ja che 306 : 306 : . : 306 : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 kramAMka viSaya pRchAMka kramAMka viSaya 4 zrI. arjuna ALave.. ... 353 | 177 bhaginI niveditA (hiMdI)... .. 382 5 zrI. zAvaka eca. jhAbavAlA... 353 178 jaina samAjano caLakato sitAre... 385 6 zrI. lAlajI paeNDase .. . 353 1 janma ... ... ... ... 385 7 zrI. bI. epha. breDale... ... 354 2 temano sevAdharma ane tyAga - 386 162 raziyAnAM rakhaDAu bALako... ... 355 3 satya jJAnaprApti ** *** *** 387 1 lAkhonI saMkhyA ... .... 355 4 kAzI gamana ... ... .. 387 2 kamakamATa upajAve tevo prazna... 355 5 saMsthAnI sthApanA ane 3 sarakAranA prayAso ... ... 355 temanI viziSTa mAnavadayA . 387 4 bALako mATenI saMsthAo ... 356 6 pAlItANAmAM bhayaMkara jaLapralaya 5 samAja paNa sahAya kare che ... ane mahArAjazrInI bhagIratha sevA 388 6 gRhamAM niyamita jIvana ... 356 7 gurukuLa ... ... ... ... 389 7 praznano gUDha ukela ... ... 357 8 temanI upadezazakti * 389 8 bhaviSyanI AzAo ... .. 357 9 temane svargavAsa ... ... 390 163 eka daridra nArAyaNa kA pUjArI 10 teonI aMtima bhAvanA . 390 bauddha bhikSu (hiMdI) .. .. .. 358 ] 179 kRSi-zAstraviSayaka eka apUrva 164 vijJAnAcArya bosa (hiMdI) ... 361 | prAcIna hiMdI graMtha hiMdI) . 391 165 tejasa athavA aurA (hiMdI) ... 363 1 niSedhavRkSa ... ... ... 392 1 aurA nirmANa karanA tathA 2 bAga lagAne kA zubhAzubha *** 392 - use prabala banAnA .. ... 363 3 phUpakhanana kI dizA ... ... 34 2 aurA ke niyama ... ... 364 1) mAhityasevAviSe jANavA jevA vicAro 395 3 aurA ke bheda ... ... . 364 1 sAhitya e sAdhana che,sAdhya nathI. 395 166 hiMdu-abalAzrama kalakattA (hiMdI) 365 2 sAhitya eTale zuM? .*** 395 167 atharvaveda kA hiMdI bhAva (hiMdI) 368 3 sAhityanI zuddhi . . 395 168 svayaMsevakanI sAcI sevA ... ... 369 4 sAhityanuM vyaktitva ... ... 396 169 mRtyunA bhayaviSe eka khristI 5 Ajano pavana * *** 396 graMthakArane mata ... ... ... 371 6 kevo aMkuza? ... ... ... 397 170 lajapatarAya" svarge saMcaryo (kAvya) 372 7 kaLA ane sAhitya .. ... 397 171 jagatane dhAvanAra mahAna nepoliyana 373 8 Adhunika sAhityanI kRpaNatA... 398 1 moskonAM saMsmaraNe ... .... 373 9 sevAmAM sAhitya 399 2 nepeliyananI truTio.. ... 375 10 jIvananI sugaMdha . ... 399 3 nepoliyananA AtmavRttAMtanuM | 181 bahAdurI kI bAteM (hiMdI) ... ... 400 eka pAnuM ... ... ... 37pa 182 pravAsI vIra prabhusiMha .. . 401 172 cAmaDI mAraphate jevA viSe . 375 183 vaha hai pyArA hiMdusthAna (hiMdI-kAvya) 403 173 lIlAM phaLone surakSita rAkhavAviSe... 376 184 nAdirazAha kA ujapana (hiMdI) 404 174 sAdhu TI. ela. vasvAnI (hiMdI) 185 bAdazAha mahammadazAha ke pradhAna 15 meM bhArata kI saMtAna dU-sAdhuvara maMtrI kI sUjha-bUjha (hiMdI). *** 404 vAsvAnI kA Adeza (hiMdI) *** 380 186 Adarzane phakIra kevo hoya ? 176 zaktinI upAsanAnI jarUra- sAdhu 187 bhAratanI A pavitra devIo! vasavANIne saMdeza ** jAgRta thAva ... ... ... ... 406 1 bhAgyavidhAtA ... ... ... 381 | 188 yuvaka ke prati (hiMdI) *. *** 407 2 yuvAnone Adarza . .. 381 189 jAgRta thA, o hiMdu jAti! .. 408 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cotho 1 - dhruvakumAra - ekAMkI nATaka dRzya pahelu [ sthaLaH-tapAvana-atriRRSinA Azrama ] dhruva--eka sAta varSanA khALaka ane traNu cAra munibALaka khele che, phUla teADe che, dhruva gAya che.) AvA bhAI ! AvA gAie, jaya prabhunI jaya. teja prabhu che sahunA svAmI, du:khahatAM aMtaryAmI. sahu maLI maLIne gAIe, jaya prabhunI jaya mAtAnA upadeza eja che, sakhA amArA eka hira che. dhyAna dharIe tenu, jaya prabhunI jaya. sadA (sahu nAce che ane gAya che) eka munine khALaka--kema bhAi dhruva! kAle ame tane pUchyuM hatuM ke, tArA pitAnA hAla batAva, tyAre te kahyuM hatuM ke mAtAne pUchIne batAvIza; te| Aja kahe ke, tAre pitA che ke nahi; amane te| lAge che ke, tuM pitRhIna che; kAraNa ke ame te kadI paNa A AzramamAM tArA pitAnuM nAma suddhAMye sAMbhaLyuM nathI. dhruva--sakhA ! meM mAtAne pUchyuM hatuM ane tethI mane e ma vidita thayu` ke, mArA pUjya pitAjI teA rAjyarAjezvara che. sau munibALaka--(hasIne kahe che) rAjyarAjezvara ! dhruva, kAMI svapna tA nathI jotene? dhruva-nahi, bhAie ! mArA pitA mahArAjA che,mAtAnuM vacana asatya haiAya ema huM nathI mAnatA! munibALakavAra, je tuM rAjakumAra hai, te rAjabhuvanamAM kema nathI rahetA ? A nAnakaDA AzramamAM mAtAsahita kAM nivAsa kare che? dhruva--me' mAtAjIne tenuM kAraNa pUchyuM hatuM,paraMtu A vacana sAMbhaLIne mArI mAtA rAvA lAgI. huM mArI pUjya mAtAne rAtAM jovA nathI cAhatA, tethI huM khIjI bIjI vAtA karavA maDI gayA. bIjo sunibALaka~~vArU, tArA pitA kyAM che ? dhruva--mArA pitAnuM nAma rAjA uttAnapAda che, temanI rAjadhAnI sau munibALaka--vArU, cAle! Aja tArA pitAnAM darzana karI divasa rAjadhAnI ke rAjamahela dI! paNu nathI. A bahAne rAjamahela dhruva----paNa meM mAtAnI AjJA nathI lIdhI. sau munibALaka~~amane khAtrI che ke, devI sunIti tane kAMi paNa nahi kahe. tuM te tArA pitAnAM darzana karavAne jAya che, kAMi khIje te jatA nathIne ? cAla cAla, amane rAjadhAnI khatAva have. dhruva--mArU' mana paNa pitAjInAM darzIna karavAne cAhe che. mAtA munipatnIe sAthe yajJane mATe jaLa levAne gai che, te mane kAMi nahi kahe. cAla, pitAjInAM darzana karI AvuM. ( sau bALake jAya che. ) x . X X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat x ahI'thI pAMca krAsa che. AvIe, ame te keAI te jozuM ! www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwww *wwwwwwwwwwwww zubhasaMgraha-bhAga ceAthAM dazya bIjuM [sthaLa-rAjamahela-be dvArapALa ubhA che.] (siMhAsana para rAjA uttAnapAda virAjamAna che. munibALakasahita dhruva dvAra para AvI pahoMce che ane dvArapALane pUche che.) munibALaka-zuM Aja rAjamahela che? dvArapALa-hA, Aja rAjamahela che; paNa tame kayA gAmathI Ave che ke tamane eTalI paNa khabara nathI ke A rAjabhuvana che? munibALaka-ame te muniAzramamAMthI AvyA chIe bhAI! AzramanivAsI kyAMthI jANe ke rAjamahela kevo hoya che ? amane te yajJabhUmi ane tapavananI ja khabara hoya. (sau bALaka aMdara javA mAMDe che, kArapALa temane roke che ane kahe che.). bALake ! rAjabhuvanamAM rAjAnI AjJAvinA nathI jaI zakAtuM. munibALaka-ame aMdara jaIne AjJA laI laIzuM. dvArapALa-nahi, aMdara jatAM pahelAM AjJA levI paDe, je tame sau ahIM ubhA rahe to huM aMdara jaIne mahArAjane tamArA AvavAnA samAcAra ApIne temanI pAsethI tamane aMdara javAnI AjJA laI AvuM. | munibALaka-ame sau cAlIne thAkI gayA chIe, pagamAM pIDA thaI rahI che, ame mahArAjanAM darzana karyAvinA pAchA nahi pharIe. dvArapALa (aMdara jaIne kahe che) mahArAja! dvAra5ra cAra munibALaka ubhA che ane ApanAM darzana karavA cAhe che. rAjA-munibALakone satkAra sahita aMdara laI Avo. (dvArapALa sAthe sau bALaka aMdara Ave che ane munibALaka rAjAne AzIrvAda Ape che.) zrI mahArAjanuM kalyANa ho! (paraMtu dhruva sIdhe rAjasiMhAsana pAse pahoMcI jaI rAjAne praNAma kare che.) rAjA (AzcaryathI)-he bALaka ! huM kSatriya chuM, tuM RSikumAra thaIne mane kAM praNAma kare che? dhruva-huM baSikumAra nathI, huM Apane putra chuM. rAjA-he ! mAro putra! ! tAruM nAma zuM? tuM Avyo kyAMthI ? dhruva-mArU nAma dhruva. huM atri RSinA AzramamAMthI Avyo chuM. mArI mAtAnuM nAma sunIti devI che. rAjA (prasannatAthI)-zuM tuM mArI jUnI rANIne putra? (premathI godamAM besADe che ane zirapara hAtha pherave che, te AzramamAM zuM kare che? A munibALaka sau tArA sakhA che? (munibALakone) Asana para bese, tamane ATale dUra AvatAM zrama paDyo haze. (A samaye suci akasmAta aMdara Ave che ane dhruvane rAjAnI godamAM beThela joI atyaMta krodhathI kahe che.) suruci-e bALaka ! tuM koNa che? suraci--keNa dhruva tArAM mAtA-pitAnuM zuM kAma? dhruva (rAjA tarapha AMgaLI cIMdhIne)-mArA pitA to che A. mArI mAtAnuM nAma che sunIti devI ! suruci-he! tuM sunItine putra thaIne rAjasiMhAsana para zI rIte besI zake che? dhava-mArA pitAeja mane siMhAsana para besADavyo che, paNa tame keNa che? suruci-huM rANuM chuM. A rAjapATa, dhana-saMpatti saupara mArA putrane adhikAra che, A siMhAsana mArA putranuM che, tuM tenA para nathI besI zakato. (te dhruvane utAravAne hAtha laMbAve che, paNa dhruva svayaM jhaTapaTa siMhAsanathI utarI pitAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhruvakumAra caraNopara paDI praNAma kare che.) dhava-he pitA! Apa rAjAdhirAja che. AzIrvAda de ke jethI huM rAjapadanI kadApi IcchA na karuM ane mane tethIye kaI ucca pada prApta thAya. pravanI AMkhomAMthI AMsu vahe che, te cupacApa bahAra cAlyo jAya che. manibALake paNa suci tarapha krodhathI jotA jotA bahAra cAlyA jAya che. rAjA kaMDe zvAsa laI siMhAsanathI uThe che ane kahe che.) rAjA-e duSTa ! tArUM kadI bhaluM nahi thAya. jene teM Aje nirAdara karyo che, te rAjasiMhAsana karatAM ucca padane yogya che, rAjasiMhAsana tene mATe eka tuccha vastu che. (svagata) hAya! meM devI sunItinI vidyamAnatAmAM anya vivAha karyo ane sunItinuM dila dukhAvyuM! Aje Izvare mane te pApanuM phaLa ApyuM ke meM mArA priya putrano nirAdara je. je koI jJAnavAna haze, te bIje vivAha kadI nahi kare; ane pitAnAM pyArAM saMtAnane aparamAtAnA duHkhathI bacAvI leze. (jAya che-paDado paDe che.) dazya trIjI [sthaLaH-atri RSine Azrama (eka nAnakaDI koTaDImAM sAdAM kapaDAM paherelI sunIti bhUmipara beThI che. te zokAtura pratIta thAya che, te bolI rahI che.) - sunIti-hA deva! he Izvara! mAre putra-mArI AMkhane tAra-ekamAtra Azraya kyAM gayo? te te sadA sUrya AthamatAM AvI jato hato. hAya! mArA dhruve te savAranuM kAMI khAdhuMye nathI. bhUkhyo-tarasyo mAro bAla aMdhArAmAM kaMi pharato haze? kAle mane te mahArAjano patto pUchato hate; mahArAjanAM darzana karavAne te nahi cAlyo gayo hoya? (uThIne jhuMpaDImAMthI bahAra cAre tarapha dRSTi pheke che, pachI kahe che.) dhruva te kaMIye nathI dekhAte. hAtha joDI prArthanA kare che.) he Izvara! dInabaMdhe! dInAnAtha! mArA putranI rakSA kare, tenA manamAM Apane vizvAsa ane prema do, tenA manamAM kadI A asAra saMsAranA rAjyanI lAlasA na thAo, tene dharma-dhana de ane svarganuM rAjya de. - (eTalAmAM thAkelo dhruva aMdara Ave che, mAtAnI godamAM zira nAkhI rahe che. mAtA zira cUmIne) dhruva! tuM kyAM gayo hato? dhruva-mAtA! huM pitAjInA darzane gayo hato. sunIti-zuM tane rAjadhAnIne patto lAge? dhava-hA, mAtA! huM mArA mitra RSikumArosameta mahelamAM pahoMcI gayo, pitAjIne meM praNAma karyA, temaNe mane pyArathI godamAM besADyo; paraMtu eTalAmAM eka strI AvI ane teNe mane durvacana kahyAM ane huM nirAdaranA DarathI pitAjInI godamAMthI utarI gayo. mAtA! te strI keNa hatI ? sunIti-putra ! te tArI apara mAtA suruci hatI. teM tArI apara mAtAne kAMI kahyuM te nathI ne? dhruva-nA, mAtA! meM temane kAMI nathI kahyuM. kevaLa pitAjIne kahyuM hatuM ke, mane AzIrvAda Ape ke huM rAjapadathI kAI ucca pada pAmuM. sunIti (dhruvanA zirapara hAtha rAkhI-putra! bhagavAna tArA manoratha avazya pUrNa karaze, tuM temane premathI pukAra. dhruva-zuM Izvara mArI pukAra sAMbhaLaze mAtA? " sunIti-kema nahi suNe? , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cotho dhruva-Izvara kyAM che? sunIti-Izvara sarva jagyAe virAjamAna che, te aMtaryAmI che, tuM premathI pukArIza to te tane avazya darzana Apaze. dhruva-mAtA ! RSi loka te IzvaranI tapasyA vanamAM besIne kare che, huM jyAM koI manuSya dekhI na zake tyAM besIne pukArIza ane jyAM sudhI mane Izvara darzana nahi de, tyAM sudhI huM pAcho nahi pharuM. sunIti-putra ! tuM haju bALaka che, ahIM ja besIne Izvarane pukAra. huM tane ekalAne vanamAM nahi javA dauM. prava-mAtA! kahe che ke Izvara dareka jagyAe virAjamAna che, te huM vanamAM ekalo kevI rIte kahevAuM? Izvara paNa mArI sAthe hazene? tuM mane AzIrvAda Apake mane bhagavAnanA darzana thAo. sunIti-Izvara tAro manoratha pUrNa kare, tuM-thAkIne Avyo chuM, have vizrAma kara, IzvaranI prArthanA kara, Izvara tArUM duHkha dUra karaze. mane choDIne vanamAM na jaiza. ahIM huM paNa tArI sAthe prArthanA karIza. (dUdha pIne dhruva ane tenI mAtA sunIti bane nidrAvaza thAya che.) dhruva (jAgIne dhIrethI )-mArI mAtA to mane pRthaka nahi thavA de, paNa mArA manamAM to bhagavAnanA darzananI lAlasA lAgI che, tethI huM to mAtAnA uDatAM pahelAM ja vidAya thAuM chuM. (mAtAnI parikramA karI caraNapara zira dharI dhruva vidAya thAya che.) (DI vAramAM mAtA jAge che, putrane cAre tarapha zodhe che, kahe che ) Aje mAro putra to vanamAM tapasyA karavAne cAlyo gayo. (hAtha joDIne) he Izvara ! he bhagavAna! bhaktavatsala putra Apano Azaro lIdhe che. ATalA divasa putra mAre hato, paNa Aje te Apane tho; Apa tenI rakSA karaje ane tenA maratha pUrNa karaje. sunIti-Izvarastuti kare che. (ubhI thaIne hAtha joDIne) he dayALu! he kRpALu! dIne para kare dayA, huM chuM dIna ati malina, Apa nAtha huM adhIna; vinaya karata jeDI hAtha, he dayALu! he kRpALu ! - 1 mArI gati tava hAtha, sahu prakAra huM anAtha kRpA kare vizvanAtha, he dayALu! he kRpALu ! - 2 che mama putra tava zaraNa, lAgI che tene tava lagana, pUrNa kare tenI Aza, he dayALu ! he kRpALu! - 3 mama bALaka para kRpA karI, tava zaraNamAM tene laI darzana deje khelI kamADa, he dayALu ! he kRpALu ! - 4 dazya cAthuM [sthaLaH- tapavana-atri munine Azrama (eka vaDanA jhADa nIce dhruva beThe che- premathI pukArI rahyo che.) dhruva-dInabaMdhe bhagavAna ! kyAM che? Avo. (thoDI vAra thaMbhe che. punaH pukAre che) dInabaMdha bhagavAna ! kyAM che? Ave. (pharI kahe che ) mAtA to kahetI hatI ke hari mArI pukAra sAMbhaLaze, paNa mane to Ama pukAratAM keTalAye dina vahI gayA ! haju sudhI Izvare mArI pukAra na sAMbhaLI ! kadAca mane pukAratAM ja nahi AvaDatuM hoya che? (pharIthI premapUrvaka pukAre che) dInabaMdho bhagavAna ! Avo, mane darzana do! (eTalAmAM eka mahApuruSa gerUA raMganAM kapaDAM, zirapara jaTA, gaLAmAM phUlamALA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhruvakumAra paherIne tenI sAme AvI ubhA rahe che.) (dhruva mahApuruSanA caraNa para zira rAkhI praNAma kare che ane kahe che.)-mArA dInabaMdha bhagavAna Ape che zuM? mahApuruSa-nahi ! huM tamArA bhagavAnane dAsAnudAsa chuM. mAruM nAma nArada, temaNe mane tamArI khabara kADhavAne mokalyo che. dhruva-zuM dInabaMdhe bhagavAne mArI pukAra sAMbhaLI che? nArada-je dinathI tame pukAre che, te dinathI ja bhagavAne tamArI pukAra sAMbhaLI che. dhruva-te te AvatA kema nathI? nArada-huM ahIMthI pAcho jaIza eTale bhagavAna Avaze. vArU,tame bhagavAnane zI rIte pukAro che? dhruva-(atyaMta premathI)-dInabaMdho bhagavAna kyAM cho ? Avo. nArada-bIjuM kAMI nathI kahetA ? prava-nahi, mArI mAtAe Amaja zIkhavADayuM hatuM. nArada-vArU to have kaho, dInabaMdhe bhagavAna? mujapara dayA karo ! dhruva--dInabaMdhe bhagavAna ! mujapara dayA kare. nArada-dInabaMdhe bhagavAna ! mArI mAtA para dayA karo ! dhruva-dInabaMdha bhagavAna ! mArI mAtA para dayA kare! nArada-dInabaMdhe bhagavAna ! mArA pitA para dayA kare ! dhruva-dInabaMdhe bhagavAna ! mArA pitA para dayA karo ! nArada-dInabaMdhe bhagavAna ! mArI apara mAtA para dayA karo ! ghava-he mahAtmA! mArI apara mAtAe mane ane mArI mAtAne bahu kuvacana kahyAM che. nArada- dhava! te aparAdhanI kSamA ApI tuM tene mATe prArthanA kara. (dhruva cUpa rahe che) nArada-dhruva ! bhagavAnane bhakta te che, ke je pitAnA zatruonuM bhaluM kare, tenuM maMgaLa cAhe. - jo tuM bhagavAnane prasanna karavA cAhate hoya to tArI apara mAtAne mATe prArthanA kara. dhruva-(atyaMta premathI) dInabaMdho bhagavAna ! mArI apara mAtA para dayA kare! (nArada aMtardhAna thaI jAya che, ekAeka tejaprakAzana thAya che ane eka apUrva mUrti dhruva sAme upasthita thAya che. dhruva temane caraNe paDe che, bhagavAna tenA zira para hAtha mUke che, puSpavRSTi thAya che. ) (paDado paDe che.) dazya pAMcamuM [dhruva teja tapovanamAM beTho che. rAjA uttAnapAda, maMtrI, sunIti, suci Adi sau tene levAne Ave che. dhruva uThIne prathama surucino caraNasparza kare che ane kahe che. 3. dhruva-he mAtA ! ApanI ja kRpAthI mane bhagavAnanAM darzana thayAM. suruci (dhruvane gaLe viMTALe che ane kahe che -putra! huM pAgala thaI gaI, mArA zirapara svArtharUpI bhUta savAra hatuM, mAre aparAdha kSamA kara. - dhruva-(hAtha joDIne kahe che) mAtA! have mane khabara paDI ke, te to hatAM amRtavacane, te vacanee te mAro uddhAra karyo!' (pachI sunIti ane rAjA uttAnapAdane caraNe paDe che.) putra dhruva ! tuM amArA kularUpI kamaLane khIlAvanAra sUrya chuM. tAruM nAma saMsAramAM amara raheze. have tuM amArI sAthe rAjadhAnImAM cAla. '(sau jAya che.) ("vizvati " mAsikanA vaizAkha saM. 1984nA aMkamAM lekhaka-zrI. naMdavadana bhaTTa) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA 2-uttama koNa ? pazu, paMkhI ke mANasa ? ThAma ThAma jAmelA svArthanA akhADA, kacaDAyalanI bhaktine ekaja mArga (AsapAsa najara pheravIne jenAra, temaja pazupaMkhInA jIvanane samabhAvathI samajanAra mANasa joI zake che ke, manuSya karatAM pazu-paMkhI vadhu saMyamI ane ucca jIvana gALanAra che. manuSya to kevaLa potAnA svArtha mATe niraMtara jhaghaDanAra abhimAnanuM pUtaLuM che. evI mAnavanatimAM nirmaLa rahe teja sadAya kacaDAyelAM rahevAne pAtra Thare che.) manuSya pazu-paMkhI karatAM buddhizALI ane zreSTha jIvAtmA che, ema kahevuM te, mane te aneka rIte satya ane nyAyanuM khUna karavA jevuM lAge che. kAM to svAthI mAnavIoe kevaLa pitAnI khetI mahattA gAvAnAja vicArathI prerAIne pazu-paMkhIonA udAtta guNonI jANI joIne ja paravA karI nathI, athavA te te jANavA chatAM, svArtha khAtara satya vastune chupAvI asatyane AgaLa dhakelyuM che ! kema? vAcaka! tane A vicAro jANIne mArI tarapha hasavuM Ave che ? bhale, te ghaDIbhara hasI le! paNa mArI te khAtrI che ke, boTa abhimAna ane AbaranI lAgaNInAM ghenanI, tArI upara pharI vaLelI taMdrA kaIka vakhate paNa dUra thaze, manuSyasvabhAvanI nabaLAI jIvananI ekAda ke dhanya kSaNe dUra thaze ane sAtvika bhAvanA sAmrAjyamAM daSTi nirmaLa ane vizALa, banaze, te vakhate tane mArA kathananuM rahasya ane satya bane samajAze. te divase jarUra tuM mArI vAtane yathArtha svarUpamAM svIkArIzaja, eTaluM mane AzvAsana che. sukha-duHkhanI lAgaNI te jeTalI manuSyane hoya che, teTalIja pazu-paMkhIne paNa hoya che. sAmAnya samajazakti te jema manuSyane hoya che, tema pazu-paMkhIne paNa hoya che. hA, manuSyamAM lAgaNI prakaTa karavAnI vANI che, tyAre pazu-paMkhInI e vANune ApaNe samajI zakatA nathI. manuSyamAM vicArazakti ane buddhi vizeSa che; tene lIdhe tenAmAM sarjakazakti savizeSa jaNAI Ave che. pazu-paMkhImAM paNa sarjakazakti che ja, eno upayoga te potAne mATe ja kare che. paMkhIonA mALA, pazaonI beDa, koLIAnI jALa, kozeTAnI rezama banAvavAnI kriyA e badhA temanI sarjakazaktinA namunA che. vicAra karIe te te samajAya. A rIte manuSya ane pazu-paMkhInI vacce samAnatA jaNAya che; paraMtu bIjI ghaNI bAbatamAM temanI vacce asamAnatA jaNAI Ave che ane temAMja manuSya karatAM pazu-paMkhInI meTAi jaNAI Ave che ! saMyamavRtti ane naisargika kAnanAnA pAlanamAM teo manuSya prANI karatAM anekagaNuM caDhI jAya che; teja rIte saMdhabaLamAM paNa ghaNe aMze pazu-paMkhInI mahattA mAnavasamAjane vaTAvI jAya che. nara ane mAdAnAM joDakAM sAtheja karatAM hovA chatAM, ane temane mAnavInA jevAM kazAMja' goyanI jarUra na hovA chatAM, paMkhI temaja pazuo viSayalAlasAmAM je saMyama batAve che, te manuSyanI sAthe sarakhAvatAM apUrva che, ajoDa che. kheTA abhimAnathI phUlAIne mANaso, aMdara aMdaranAM vacana mATe, "gadheDA jevuM che", "kutarA jevo che' evAM vAka bele che; paraMtu vicAra karanArane ja samajAya che ke. ema kahevuM te gadheDA ane kutarAnI jatine anyAya karavA jevuM che, kAraNa, e baMne jAtio viSayecchAnI bAbatamAM bhAre saMyamI-hA, mAnavaprANuo karatAM bhAreja saMyamI che. emanA e saMyama samakSa bhalabhalA mANasane mAthuM nIcuM ja namAvavuM paDe ! siMhanA brahmacaryapAlananI to vAta ja judI che. kahevAya che ke, siMha jIvanamAM ekaja vakhata viSayatRpti kare che, te pachI sAruMya jIvana brahmacaryanuM pAlana kare che. tene lIdhe to mAnava Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttama kezu? pazu, paMkhI ke mANasa? jAti enuM nAma sAMbhaLIne bAra gAu bhAgatI phare che! e saMyamanI bAbatamAM te mAnavajAti-khAsa karIne vartamAna yuganI-darekathI pAchaLaja AvavAnI. eTale judAM judAM pazu-paMkhIonA nAmathI ullekha karavA jatAM pAraja Ave nahi. mATe thoDAka namunAja ApavA yogya che; bAkI gAya, bheMsa, bakarAM, gheTAM, ghoDA, uMTa, hAthI, cakalAM, mora, bagalA, maghara saune viSe eja rIte vivecana karI zakAya tema che. bIjI saMyamavRtti AhAranI. emAM paNa mAnavajAtine kema pazu-paMkhInI pAchaLaja AvavAne! khAudharApaNane age thatA roga jeTalA mAnavajAtine lAgu paDe che, teTalA pazu-paMkhIne kadIja thatA nathI. kalpanA karo, amRta jevI mIThI kerIothI AMbAvADIuM lacI rahyuM hoya te vakhate AMbAvADIAmAM vasatAM paMkhIomAMthI keTalA hada karatAM vadhAre khAvAthI marI 5DelAM jathAya che! ane potAnI jAtine viSe khUbaja magarUrI rAkhanAra, abhimAnanAM pUtaLAM jevAM mAnavaprANIomAM te keTalAe, pArakA bhajanane pitAnA peTamAM akarAMtIAnI mAphaka ThelI ThelIne bharavAthI, tyAM ne tyAM taraphaDIne marI gayAnAM dRSTAMta ghaNuye mojuda che! pazu-paMkhIo upara premadaSTi rAkhIne, kadIye emanA jIvanano abhyAsa karavAnI dAnata rAkhI haze te kahI zakaze ke, sUvAmAM ane jAgavAmAM, je mANase emanuM anukaraNa kare to kadIye duHkhI na thAya. prAtaHkALe kadI juhunA dariyAkinAre gayA cho? e nALiyerInA vanamAMthI e vakhate te jAgRta thaI thaine, cArAnI zodha mATe upaDI jatI kAkasenAnA kolAhalane sAMbhaLIne. uMghaNazI mANase zaramAIne marI jAya tevuM lAgaze ! are! eTale na javuM hoya tene mATe gharaAMgaNe cakalAM, kAbara, menA, popaTa, kyAM ochAM che? eka suMdara nAnakaDA gAmaDAmAM joyeluM dazya mArA jIvanasudhI huM visarI zakavAno nathI. gAmane jhAMpeja eka vizALa taLAva, tenI aMdara barAbara madhyamAMja nAnakaDo beTa, tenI upara aneka vRkSone samUha-e badhuM kevuM lAgatuM haze? e vRkSAvalInI zAkhAomAM, saMdhyA samaye cAre dizAethI keTalAe gAunA paMtha kApIne bagalAMone saMdha rAtavAse gALavA Ave che. barAbara niyamita vakhate ja te nidrAdhIna thaI jAya che. ane prAta:kALe cAra ane pAMcanI vacce te jAgRta thaI udarapoSaNa arthe cAro zodhavA TukaDIo baMdhAIne aneka bakapaMktio tyAMthI uDI jAya che! mAnavasamudAya emanA jevo niyamita ane eTalo ughogI heta to? 4 kIDIo, pataMgI, madhamAkhIo, bhamarAo ane bIjA aneka jaMtuonI ughogapriyatA ane svAzrayI vRtti joIne paNa ApaNe te zaramAIne lAjI marIe tema chIe. vAnarasenAnuM niyamana ane vyavasthA jeIne paNa ApaNe mAnavInI hAra kabUlavI paDe tema che. saMsArI ane brahmacArI evAM be ToLAMe emanAM hoya che. saMsArI ToLAomAM vAMdarIo ane temanA saMtAnasamUhanA saMrakSaNa mATe ekeka vIra senApati hoya che. tenA ekaja pikAra AgaLa AkhI senA kevI namI paDe che ane pitAnA svajanamaMDaLanI Apatti vakhate ekaja buDhiyA kevAM virala parAkrama dAkhavI zake che, te te anubhaveja samajAya! pitAnI ekaja strIne guMDAo ke tophAnI gorA sojaronA paMjAmAMthI bacAvI nahi zakanArA, AjanA aneka nirmAya hiMduee, A vAnara naravIra pAsethI zuM ochuM zIkhavAnuM che! emanA brahmacArI ToLAmAM badhAja naravAnaroja heAya che. mAdAonuM nAma nahi! kevuM tapa !! hanumAnajAtinA eja sAcA vaMzaja kahevAya, emAM zuM navAI!!! - kAgaDAonI ujANu, kAgaDAonuM paMca ane temane zeka, e paNa jANavA ane samajavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga ceAtho ja jevAM che. te uparathI vAnaronI mAphaka emanA paNa saMdhabaLanI ApaNane khAtrI thAya che. ekAda kAgaDAne koie ghAyala karyo hoya ke mArIne laTakAvyo hoya te, kAkAroLa karatA seMkaDe kAgaDAe jotajotAmAM ekaThA thaIne, zekasvare vAtAvaraNane bharI de che, ane pelA potAnA jAtibhAinA maDadAne uMcakI javA mathe che. te ja rIte ekAda sthaLe bhakSa jaNAtAM potAnA jAtibhAione. judAja re AmaMtraNa ApIne te ekaThA kare che. eja rIte potAnA jAtibhAIne nyAya cUkavavA mATe paMcanA rUpamAM paNa ghaNI vakhata niyamabaddha ekaThA thatA kAgapaMcane meM joyuM che. durbhAgye emanI bhASA huM samajI zakatA nathI, eTale te viSe kahI zakatuM nathI; topaNa emanI saMghazakita te sAceja manuSyone zaramAvanArI che. A badhAnI sAthe potAnA svArtha mATe aMdara aMdara jhaghaDatA, peAtAnAja jevA manuSyasamAjane lUMTI letA, parataMtratAmAM kacaDI nAkhatA, svAthI laDAIomAM hajAro ane lAkhe manuSyane nirdaya rIte raheMsI nAkhatA, pitAnA deza ane dezavAsIonA lAbha mATe aneka kArIgaronA ane mAranA avayavo chedI nAkhatA, strIo ane aMtyajone aneka rIte apamAna karatA sarakhAvI joIe, tyAre manuSyajAtine pazu-paMkhI karatAM vadhAre unnata ane udAraritanI kaNa kahevA taiyAra thaze? manuSya e te jAte ja svArthanuM pUtaLuM che. tene jIvanavyavasAya jotAM ja jaNAze ke hamezAM te pitAnAja lAbhamATe mathyA kare che. potAnI jAta mATe, potAnA kuTuMba mATe, pitAnA gAma mATe ane chevaTe potAnA deza mATe paNa jyAM juo tyAM e pitAnAja hitamATe te jhUjhatA jaNAze. "Amavat sarva bhUtapu jevA unnata kalpanA karanArA nIkaLyA che kharA, paNa sarva bhUtamAtrane Atmavata gaNanArA keTalA saMto nIkaLyA che? kALAo mATe gorAone TheSa che, pUrvavAsIo mATe pazcimavAsIonA manamAM tiraskAra che, to gorAo mATe kALAone ane pazcimavAsIo mATe pUrvavAsIone paNa evI ja lAgaNI che. AvuM yuddha to samasta brahmAMDabhara satata cAlyAMja kare che. ane pelo buddhizALI manuSya potAnAja jevA bIjA nirbaLa manuSyane lUMTavA, kacaDavA, chuMdI nAkhavA taiyAra thayo te pahelAM eNe pitAnA svArthane camatkAra pazupaMkhI upara pUrepUre ajamAvyo che. jeTalAM pazupaMkhI manuSyanA sahavAsamAM AvyAM, te tamAmanI upara eNe pitAnA svArthane mATeja adhikAra jamAvI tenI pAsethI levAya teTalo lAbha lIdho che. uMTa, hAthI, ghoDA, gadheDA, baLada, pADA-vagerene bhAra uMcakavAmAM ane svArInA kAmamAM lIdhA, khetIvADIne bojo paNa emanI ja upara; gAya, bheMsa, bakarAM pAsethI dUdha ane gheTAM pAsethI una paDAvyAM; menA, popaTa ane kAkAkauAne pitAnA zekhane khAtara keda karI pAMjare pUyAM! Ama mANase potAnI buddhino upayoga svArtha khAtaraja karyo. pazu-paMkhInI kiMmatano AMkaDo paNuM mANase pitAnA svArtha uparaja TharAvyo che ! zaratanA gheDAe khUba paisA kamAvarAve te enI jhAjhI kiMmata, gAya-bheMsa jeTaluM dUdha Ape te upara enI kiMmata ! manuSyanI buddhie kyAM sudhI kAma karyuM che? moTA moTA raNasaMgrAme te pitAnA svArtha mATe kheDe; chatAM aneka uMTa, hAthI, ghoDA, khaccara ane baLadone, temanA kazA paNa svArtha vinA topanA gALA khAvA mANasa dhasaDI jAya ! laDAino lAbha te pite uThAve, paNa manuSya sAthe haLImaLIne cAlyAM eTalAM tamAma pazu-paMkhInA bhegaja maLyA ! hajI je dara rahyAM che tenAthI mANasa Darato phare che, paNa pALelAM thaIne je tenI pAse AvyAM, te darekane eNe pitAnA lAbhamATe kacaDI nAkhyAM che ! kalApie gAyuM che ke, macyuM che yuddha brahmAMDe, devadAnavanuM ahe, haNe che keIto keI, rakSAnuM karanAra che. eka arthamAM e bhale sAcuM hoya, paNa bIjA arthamAM jotAM to samasta vizvamAM mAnavI x 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMkhAnI jALavaNInA sonerI niyame 9 mAtra svA buddhithI prerAineja nira Mtara yuddha karyoja kare che; temAM jenAmAM e svAjhuddi jeTale aMze vadhu khIlelI, teTale aMze te svA` sAdhavAmAM bIjI mAnavajAtine vizeSa kacaDI rAkhe; ane jenAmAM te buddhi ochI khIlelI hAya che te teTale aMze savizeSa kacaDAya che. vaLI e rIte kacaDanAra ke kacaDAyalAMemAM eka dAnava ke khIjo deva nathI. kacaDAya te nirmAlya jaMtu, gulAma; ane kacaDI zake te svataMtra, sabaLa, zeTha. kudarata kAine nirmAlya jaMtu ke gulAma rahevAnu kahetI nathI, tema kAinI upara maherabAnI batAvIne zeDa paNa khanAvatI nathI. enA rAjyamAM teA je baLavAna bane te be bhAga bhegave, je nirmAlya rahe te lUMTAya-potAnA bhAga ane svata - tratA gumAvI, sabaLanI gulAmI karyo kare; eja kudaratane kAnuna che. x * x " eTale hiMdusthAnamAM je kAmeA atyaja, akulIna, pachAta ke kacaDAyalI gaNAya che, te AtmazraddhAthI sabaLa ane teA emane kAI dakhAvI ke kacaDI zake tema nathI; ke nathI teA kAI aMtyaja athavA akulIna gaNI zake tema. teja rIte jo pUrvAMnI prajA eka banI majabUta thAya te pazcimanI prajAnI tAkAta nathI ke tene vadhu vAra lUTI ke kacaDI zake. mAgeA ane maLaze, ' khakhaDAvA ane uDaze ' e bAIbalanAM sUtrone eja lAvA che. teja rIte ' AtmA AtmAnA zatru ane mitra che,' alInane kazuMja maLatuM nathI, ' 8 svataMtratAsamAna sukha nathI ane parataMtratAsamAna duHkha nathI, ' e hiMduonAM zAstravacanene paNa eja uddeza che. ' svargamAM rahIne khIjAnI parataMtratA bhAgavavI tenA karatAM narakamAM paNa svataMtra rahevu, e hajAra darajje sArUM' che' eja sUtrane atyAre jagatamAM, dharamAM, kAmamAM, samAjamAM ke dezamAM je je kacaDAyalAMdakhAyalAM hoya, temaNe jIvananuM lakSya khanAvavAnI jarUra che. : . : (dainika "hiMdusthAna" mAM lekhaka-zrI, samAjasudhAraka ) 3 - AMkhonI jALavaNInA sonerI niyamo "Ai sAiTa kanjhavezana kAunsila"nA janarala DAyarekTara Da. gae haitrI AMkhAnI jALavaNI mATenA nIcalA seAnerI niyameA dhyAnamAM rAkhavAnI khAsa bhalAmaNa kare che: (1) cAlatI TreneAmAM kadI paNa vAMcatA nA. (ra) tamArI AMkhAne kheMcI dhaNI mahenata ApatA nA. (3) caLakatA kAgaLA vAparatA nA. (4) khArIka akSarAnI ceApaDIo vAMcatA nA. x (5) jhAMkhI reAzanIthI vAMcatA nA ke lakhatA nA. (6) tamArI AMkheAnA bhAge rAzatInA kharcanA bacAva karatA nA. (7) dhaNI camakatI rAzanIvaDe kadI paNa vAMcatA ke lakhatA nA. (8) zeDa vagaranI rAzanI lakhatI ane vAMcatI vakhate kadI vAparatA nA. (9) tamArI AMkhAte tamArA (lakhavA-vAMcavAne lagatA ) kAma AgaLa lAvatA nA; paNa tamArU` kAmaja tamArI AMkhe| AgaLa lai jajo. (10) sastA casmAe kadI paNa vAparatA nA. (11) kharAbara dhoyA vagaranA sAdhAraNa TuvAla vAparatA nA. (12) khADI ke kheMcAtI AMkheA mATe bedarakAra rahetA nA. (13) tamArI AMkheAnI nabaLI sthiti tarapha saheja paNa ochI kALajI rAkhatA nA. (tA. 17 mI me nA dainika "hiMdusthAna"mAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cotho 4-nikArAguAno zUravIra senApati janarala senDInI bhISaNa pratijJA prajAtaMtrI tarIke jagatamAM paMkAyeluM amerikAnuM saMyukta saMsthAnanuM rAjya have madhyaamerikAnI svataMtra prajA tAbe karI levA mathI rahI che. nikArAguA AmAMnuM eka nAnuM sarakhuM rAjya che, ke je sara karI levA amerikA aneka jAtanAM kAvatrAM racI rahyuM che, ane je janarala seMDIne na hota to te Aje amerikAnI gulAmInI beDImAM kyAranuMya jakaDAI gayuM heta; paraMtu A tejasvI yuvake amerikA sAme bAtha bhIDI ane varSothI potAnA muThThIbhara vaphAdAra sAthIonI madadathI amerikana zAhIvAdanI pracaMDa sattA sAme te ugra laData laDI rahyo che. seMDInene phasAvavAnA prayAsa janarala seDInanI A tejasvitAthI amerikAnA mahAna senApatio paNa chaka banI gayA che ane tene game te ilAje paNa sapaDAvI devAnAM bhedI kAvatrAMe race ja prasaMge senApati janarala je. meMkADAe jhanunI svAtaMtryavIra seMDIne hA mATe AmaMtraNa ApI "asaMbhavita vastu" mATe nAhaka khuvAra nahi thavAnI bhalAmaNa karI tene amerikAnI sevAmAM joDAI javA mATe manAvavAno prayAsa karyo. janarala mekaDAne lAgyuM ke, te seMDIne banAvI jaze; paNa atyAre tenI murAda niSphaLa nIvaDI. pharI eka vAra teNe eka mIjabAnI goThavI ane yuvAna seMDInone AmaMtraNa ApyuM. mIjabAnImAM bATalIo paNa khUba phUTI. bAda eka da:khadAyaka-athavA manoraMjaka bInA banI. mIjabAnImAM eka DozI eka tera varSanI suMdara kumArikAne laI AvI hatI. tene seMDIne AgaLa ubhI karI makADAe kahyuM ke "nakArAguAmAM amerikAnI nItine svIkAra kare te A chokarI tane bahAla karuM." bicArI bALA bhayabhIta mRga jevI Tagara Tagara jotI AMsu DhALatI hatI. chokarI sAthe pasAra thayo seMDInoe siMhagarjanA karI kahyuM ke "nIkArAguAnI A Adarza bALAne tame ke bIjo koIpaNa hAtha aDADI zakaze nahi" ane tarata te bALAne upADI ghoDesvAra thaye tathA vijaLIne vege dara nIkaLI jaI adazya thaI gayo. A bALA Aje eka AzramamAM sisTara meriyA ogasTane nAme ucharI rahI che. e divasathI seMDInonA duzmane tenAthI kaMpe che ane A bahAdUrIne lIdhe ja prajAmAM tene mATe ghaNuMja mAna vadhI paDayuM che. te pachI thoDA vakhatamAM evI khabara phelAI gaI ke, vimAnamAMthI pheMkavAmAM AvelA beMmbathI seMDIne mAryo gayo! te jIvato hota ke maraNavaza thayo heta, paNa te eka mahAna puruSa che, e viSe zaka nathIpaNa A samAcAra khoTA hatA. seMDIne hajI jIvato che ane amerikana zAhIvAdIo tene DAku cora caMghIsakhAna ne nAdIrazAhane nAme oLakhAve che; chatAM prajAnA aMtaramAM tene dezoddhAraka voziMgTananI upamA kayAranIya maLI gaI che. nikArAguAmAM sIgoviyA nAmano eka parvatanI khINamAM vaselo prAMta che ane temAM seMDInee "svataMtra prajAsattAka rAjya" sthApyuM che. amerikAnA vinIte jo ke tenI sAme harahameza TIkA kare che, chatAM temane paNa saMDInenI pramANikatA ane ujavaLa dezabhaktinAM vakhANa karavAM paDayAM che. seMDIne pUrvavRttAMta 18 varSane yuvAna seMDIne dezasvataMtratAnI jhaMkhanAmAM yadhelo banI AkhA meksikomAM mite bhamato eka khANamAM majuratarIke joDAI gaye. tene bhAI amerikana mAlIkenI maMDaLInA eka bhAgIdAra che. khANamAM majArajIvanane anubhava meLavI te nikArAguA pAcho pharyo. te pahelAM te sonAnI khANamAM kArakunanuM kAma karato ne tenA mAlIka mi. cArlsa baTarasane tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikArAguAnA zUravIra senApati 1 kAmakAjamATe ghaNAja uMcA abhiprAya hatA. daramiyAnamAM nikArAguAmAM kaeNAnjharaveTiva ane likharala pakSa vacce jhuja jAmI tyAre seDIne tyAM upaDI gayA. gayA (I. sa. 1927nA) julAI mAsamAM libaralA ane pramukha kulIja vacce samAdhAnI thai, paNa seDInAe tenI sAme paNa khaMDa uThA ne upara jaNAvelA bhAgamAM svataMtra rAjataMtra sthApana karyuM. te peAtAne pahADeAnA jaMgalI pazu" tarIke oLakhAve che. tarataja teNe lazkaranu saMgaThana karyuM. te eka umadA kadAvara sapheda gheADApara svArI kare che. tenAja nAmanA sikkA tenA rAjyamAM cAle che. rAjyamAM teNe eve kAyadA karyAM che ke, tenA lazkaramAM je kAI dArU vece tene phrAMsIne mAMcaDe laTakAvavAmAM Avaze. vaLI paradezIonI mAlamilakata paNa teNe japta karI. hAla tenI pAse eka hajAra baMdukA ane 80 hajAra kAratusA heAvAnuM tenA duzmane ApaNate jaNAve che. vadhArAmAM traNa mazInagansa ne thADI tApA paNa che. A saMkhyA sAthe ApaNane kASTha jAtanI paMcAta che nahi, paNa ApaNe e te anubhavathIja jANyuM che ke, amerikana senAe sAthe jyAre jyAre laDAie thaI, tyAre seDIneAnI senAja prabhAzALI nIvaDI hatI. AjasvI AzAvAda eka mitrapara teNe kAraNaparatve eka vAra patra lakhyuM! hateA ane te khAnagI hatA, chatAM temAM e vAyA te hatAMja ke "tame khAtrI rAkhajo ne khIjAone pazu khAtrI Apajo ke, jyAMsudhI madhyaamerikAmAMthI videzIe cAlyA nahi jAya, tyAMsudhI laDAi cAluja rahevAnI. tame jJAnI che, dezabhaktinA upadeza yuvakene tame ApeA che. tamArA upadezathIja hu` paNa jAgRta thayA hatA. mArA hRdayamAM dezabhaktinA paDadhA te tamArA prabhAvazALI lekhane pariNAmeja. tamArA upadezane vaza thaineja meM svataMtratAnuM vrata lIdhuM che ane dhaNA lAMbA kALathI tarasI thayelI madhyaamerikana bhUmine zatrunA leAhIthI satAkhavAnI pratijJAne huM varI cUkayA chuM. ApaNA dezamAM videzIone kAI paNa rIte dakhala karavAnA hakka nathI. seDInAnI bhISaNa pratijJA khUnakhAra laDAinA prasaMga najIka AvI rahyA che. game te thAya, paNa seDIneAnI chAtImAM dhagaza che. tenI naseAmAM jIvatu leAhI vahe che, tyAMsudhI nikArAguA zAhIvAdIonA hAthamAM pasAra thaze nahi! khUnakhAra laDAI cAlu raheze, zUrA sanikA jAnamAlane tyAga karaze. mArI pAse Aje pAMca Tana DAyanemAiTa bharyuM che. huM jo ceAgamathI chekaja akaLAmaNunA saMjogAmAM AvI pa u ane temAMthI chUTavuM mAre azakaya thai paDe te! mAre hAthe e DAyanemAiTa saLagAvI mUkIza. tenA dhaDAkA AjubAjunA 250 mAilamAM saMbhaLAze; eTale duniyAe mAnI levuM ke, seMDIne e peAtAnI kAyara jIMdagIneA aMta ANyA che, dezadrohIe tema zatrue A dehane sparzI karI zakaze nahi, te pracaMDa agnipralayamAM khAkha thaI jaze. AyarleDamAM DI'velerAnu je sthAna che te nikArAguAmAM nirbhIya dezabhakta janarala seDIneAnuM che. Aje paNa te peAtAnA gheADAka jhanunI sipAIenI madadathI mahAna zaktivALI amerikAnI zAhIvAda sattA sAme khUnakhAra laData laI rahyo che. mAnavajAtinA uddArakAnI jyAre tavArIkha lakhAze, tyAre janarala seDInenuM nAma temAM agrasthAna bhAgavaze. ( dainika hiMdusthAna"nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga 2 5-AMtaramana viSe keTalAka vicAro mahAkAlamAM AvatA vividha lekhamAM jene vAraMvAra AMtaramana (sabanziyasa mAInDa) kahevAmAM Ave che, te vastutaH kAI bIjuM mana nathI, paNa ekaja manane te eka bhAga che. manane je khetaranI upamA ApIe te AMtaramana e khetaranI jamInanuM aMdaranuM paDa che. jema jamInanI uparanA bhAgamAM jhADa hoya che ane aMdaranA bhAgamAM jhADanAM mULa hoya che, tema mananI aMdaranI bAju jene AMtaramana kahIe chIe, temAM ApaNI mAnasika sRSTimAM je kaMI ugyuM hoya che, tenAM mULa hoya che. ApaNAmAM je kaMI che, tene je pUrepUra ane sarvottama upayoga ApaNe karavo hoya to ApaNA mananI A aMdaranI bAjunuM svarUpa samajavAnI ApaNe atyaMta agatya che thIja AMtaramana saMbaMdhI vividha lekha A mAsikamAM vAraMvAra ApavAmAM AvyA che, tathA bhaviSyamAM ApavAmAM AvanAra che. ApaNuM zarIramAM ane manamAM je kaMI sArA athavA naThArA pheraphAro thAya che, tene AMtaramanaja prakaTAve che. AMtaramanamAM cAlatI kriyAja ApaNuM zarIramAM ane manamAM sArAM ane naThArAM phaLe upajAve che. jema jamInanA aMdaranA bhAgane khAtara vagerethI peSaNa ApavAthI upara ugI nIkaLatAM vRkSo baLavAna thAya che, tema AMtaramanane keLavavAthIja zarIra tathA mana uttama prakAranuM karI zakAya che. ApaNuM zarIra tathA manamAM je kaMI pratikULa ugI nIkaLyuM hoya che, tene AMtaramanamAM cAlatI kriyAja nivArI zakavA samartha hoya che. ApaNuM zarIramAM koI roga hoya athavA manamAM koI doSa hoya to jyAM sudhI AMtaramanamAMthI tenAM mULa kADhI nAkhavAmAM nathI AvatAM, tyAM sudhI te kadI paNa nivRtta thato nathI. AMtaramanamAM cAlatI pratikULa kriyAthIja zarIramAM tathA manamAM vyAdhi prakaTe che. AthI zArIrika tathA mAnasika vyAdhi nivAravAne mATe AMtaramanamAM baLavAna anukULa kriyA prakaTAvavAnI mukhya agatya che. AMtaramanamAM hAla je kriyA cAlatI hoya che, tene pheravI nAkhyAvinA ApaNuM zarIranI tathA mananI hAla je sthiti che te kadI paNa badalI zakAtI nathI. AMtaramanamAM jevo je pheraphAra jyAre jyAre karavAmAM Ave che, tyAre tyAre tevo tevo pheraphAra ApaNuM zarIramAM tathA bAhyamanamAM avazya prakaTe che. A niyama atyaMta mahattvanuM che, ane tenA upara ApaNA sukhadu:khane AdhAra rahele hAvAthI je ApaNe ApaNAM zarIrane tathA manane uMcA prakAranuM karavuM hoya, tathA duHkhane nAza karI sarvottama sukhane prApta karavuM hoya to ApaNe te niyamane barAbara samajIne tene anukULa vartana karavuM joIe. satazAstro jyAre "mana eja baMdhamokSanuM athavA sukhaduHkhanuM kAraNa che ema kahe che, tyAre te Aja mahattvanA niyamanuM ApaNane sUcana kare che. mananI uparanI bAjumAM keTalIka bAbatonuM astitva prasaMge thoDI vAra dekhAtuM hoya cheprasaMge thoDI vAra ApaNe sukhI ane sadAcaraNa thayelA dekhAIe chIe-paraMtu A sukhanAM ane sadAcaraNanAM uMDAM mULa AMtaramanamAM jyAM sudhI nAkhavAmAM nathI AvatAM, tyAM sudhI ApaNuM jIvana hamezane mATe sukhI ane sadAcaraNa thatuM nathI. AMtaramanamAM je uMDuM pravezya hoya che, teja ApaNuM jIvanamAM phaLa prakaTAvatuM dekhAya che, ane jyAM sudhI AMtaramanamAMthI tene dUra karavAmAM nathI AvatuM, tyAM sudhI te tenI te jAtanuM phaLa prakaTAvyAja kare che. je je vicAro ApaNe uMDA utarIne karIe chIe, te AMtaramanamAM praveze che; mananI jamInanA aMdaratA paDamAM te mULa nAkhe che; ane tyAMthI zAkhA, patra, puSpa ane phaLarUpe upara bAhyamanamAM tathA zarIramAM ugI nIkaLe che. je e vicAra keI kAMTAnA vRkSanuM bIjaka hoya che. to ApaNA manamAM tathA zarIramAM kAMTAnuM vRkSa uge che, ane tenA kAMTA nitya ApaNane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMtaramana viSe keTalAka vicAre vAge che. paraMtu e vicAra che magarAnA ke caMpAnA vRkSanuM bIjaka hoya che athavA AMbAnA vRkSanuM bIjaka hoya che, to suvAsita puSpa athavA svAdiSTa phaLa ApaNane prApta thAya che. ApaNuM mane vATikAmAM ugelAM kAMTAnAM vRkSone nAza karavAne mATe ApaNe temane AkhA ne AkhAM mULasahita ukheDI nAkhavAM joIe; paraMtu te kaMi kheMcI zakAya athavA kApI zakAya evAM hotAM nathI. temane taLethI Thelo mArIne bahAra kADhI nAkhavAM joIe, eTale ke je kAMTAnAM vRkSane kADhI nAkhavA ApaNe IcchatA hoIe te vRkSanA mULataLe, AMtaramanamAM vadhAre uDe ApaNe bIjuM bIjaka vAvavuM joIe. AMtaramanamAM jema vadhAre uMDAM bIja ropavAmAM Ave che, tema te bIjakemAM vadhAre jIvana ane vadhAre baLathI ugavAnI zakti hoya che. Ama hevAthI je bIjakane mAnabhUmimAM sauthI UMDuM rAkhyuM hoya che, te bIjaka eTale uDe nahi ropAyelAM bIjakene dhakko mArIne bahAra kADhI nAkhe che, ane pite upara Ave che. A bIje niyama paNa sukhanI IcchAvALA ApaNe sarvadA smaraNamAM rAkhavAnuM che. dene, durguNone athavA pratikULa sthitione TALavAne mATe jyAre A niyamAnusAra ApaNe prayatna karIe chIe, tyAre temane TALavAmAM ApaNe vijayI thayA vinA rahetA ja nathI. pahelI Te TALavAne game tevo baLavAna nizcaya karyo hoya che, te paNa te chUTatI nathI. kharuM kahIe to koI paNa sthiti, kAmanA, durguNa athavA doSa e rIte TALI zakAto nathI. ApaNane na game ApaNA zarIramAM tathA manamAM jaNAvelo koI paNa doSa tyAreja sahelAIthI ane saMpUrNapaNe TaLI jAya che, ke jyAre ApaNe je ApaNane game che, tenAM ApaNuM AMtaramanamAM vadhAre uMDAM mULa nAkhIe chIe. tamArA doSo prati daSTi paNa na nAkhe; temanA saMbaMdhI vicArasarakho paNa kadI na kare ane je sadaguNonI tamane IcchA hoya tenAja, uMDA utarI tanmaya thaI vicAra kare. jema vadhAre uMDA utarI tamAre joItA sahaguNene tame vicAra karazo, tema tamArI mAnasika AMtarabhUmimAM tenAM vadhAre uMDAM mULa naMkhAze, ane tema tamArA doSa chUTavAno satvara yuga Avaze. deSathI mukta thavAno ane saddaguNone siddha karavAne Aja mArga che; duHkhathI chUTavAne ane sukhane prApta karavAno Aja rAjamArga che; jIvatvane nAza karavAnuM ane zivatvane anubhava karavAnuM Aja amegha sAdhana che. je tamAre na joituM hoya tene tanmaya thaIne kadI vicAra karatA nA; paNa je tamAre joItuM heya teneja jema bane tema adhika vAra ane jema bane tema adhika tanmaya thaIne vicAra karo. jene tame uMDA utarI vicAra karo che athavA jenI tame atyaMta tIvrapaNe IcchA karo cho, tenAM AMtaramanamAM bIjaka ropAya che; ane jenAM AMtaramanamAM bIjaka paDe che te thoDA samayamAM vRkSa thaIne ugI nIkaLe che. Ama hovAthI je guNe athavA dhAraNa karavAyegya nathI tevA pratyeka guNanI athavA TevanI saMpUrNa upekSA karavAthI, temanA tarapha dRSTisarakhI paNa karavI cheDI devAthI tamArI mAnasavATikAmAM sarva prakAranAM kAMTAnAM vRkSone ugatAM tame aTakAvI zakazo; ane je guNe ane Te dhAraNa karavA yogya che, tevA pratyeka guNano ane Tevane jema bane tema uMDA utarI vAraMvAra vicAra karavAthI tamArI mAnasavATikAmAM tame sarva prakAranAM uttama ane sukhada phaLane tathA puSpavRkSone ucherI zakaze. tamArI mAnasavATikA IdranA naMdanavana jevI sarvadA khIlI raheze, ane tamane niraMtara AnaMda tathA sukhane ApanAra thaI raheze. pratyeka bhayane vicAra AMtaramanamAM uMDAM mULa ghAle che. A kAraNathI ja jeno ApaNe nitya bhaya dharyA karIe chIe, tenA paMjAmAM ApaNe sapaDAI jaIe chIe. ciMtA, udvega, saMtApa ane tevI ja bIjI mananI vyAkuLatAvALI sthitiomAM paNa Amaja bane che. A kAraNuthI game tema thAya to paNa AvA vikArone tathA sthitiene manamAM kadI paNa na prakaTavA devI joIe. ane Ama karavuM, e kaMI kaThina nathI. AvA vikAro manamAM uThavA mAMDe ke tarata ja sAvadhAna thaI, koI sArA vicAromAM manane joDI devuM. AnaMdanA, zAMtinA, sukhanA, avirAdhanA, sAmaTyUnA, zraddhAnA, sadAgrahanA athavA je kaI ucca uddeza tame siddha karavA dhAryo hoya tenA ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga ceAtho vicAro tanmaya thaIne karavA. ApaNA zAstrakAre niraMtara japa karavAne, athavA tattvavicAra karavAne, athavA IzvaranAM kIrtana karavAno, athavA IzvaraznA svarUpanuM ciMtanAdi karavAno A prasaMge je ApaNane Amahayukta bedha kare che, tenuM Aja kAraNa che. AvA sadvicAro karavAthI agya vikArenAM AMtara manamAM uMDAM mULa naMkhAtAM nathI, ane sadvicAronAM vAraMvAra uMDAM mULa naMkhAvAthI ApaNuM hita thAya che. vAcakajapathI upAMzu japanuM hajAragaNuM, upazupathI manamaya hajAragaNuM, manomaya japathI dhyAnaja5nuM hajAragaNuM, ane dhyAnajapathI zUnyajapanuM hajAragaNuM phaLa maLavAnuM ApaNAM zAstromAM je varNavyuM che, tenuM paNa Aja kAraNa che; kAraNa ke vAcakajapamAM ApaNI jeTalI tanmayatA thAya che tenA karatAM upAMzu japamAM adhika thAya che, ane upAMzu japa karatAM manomayamAM, dhyAnamAM ane zUnyamAM uttarottara adhika thAya che; ane je ja5mAM adhika tanmayatA hoya che, te japanAM AMtaramanamAM vadhAre uMDAM mULa naMkhAtAM hovAthI phaLa ApavAmAM te uMDAM mULa nAkhanAra japa karatAM Adhaka baLavAna hoyaja e spaSTa che. dhyAnamAM ane zUnyajapamAM japa karanAra atyaMta uMDe utarI jAya che, ane tethI AMtaramanamAM tenA sauthI UMDA saMskAra paDavAthI dhyAnaja e paramAtmAno sAkSAtkAra karAvanAra ane zanyaja5 e temanAthI abhedabhAvane pamADanAra hoyaja, e susiddha che. A pramANe buddhimAne AMtaramanamAM sarvadA evA vicAranAM bIjaka uMDAM nAkhavAM ke jethI koI 5Na a5 vikArane ke ayogya sthitine prakaTavAno avakAzaja na rahe, ane AMtaramana sarvadA sukhane ane AnaMdane prakaTAve. (2) tamAre je kAryane siddha karavuM hoya; je vicAre joItA hoya; je prayuktionI agatya hoya; je karmakSamatA( kArya karavAnI yogyatA)nI jarUra hoya; je nipuNatAnI icchA hoya; je buddhinI vAMchanA hoya; je sahiSNutAnI kAmanA hoya-te sarve tamane ApavAne mATe tamArA manane AjJA karo. daDha nirNAyaka paNa svasthatApUrvaka, manane savistara AjJA kare. pratidina eka vAra athavA pratidina aneka vAra tamArA manane A pramANe AjJA karyA karo. AjJA karyA pachI pariNAma kevuM Avaze, te saMbaMdhI kazI paNa ciMtA na karo. tamAre kevA pariNAmanI athavA kuLanI IrachA che, teja mAtra tamArA manane jaNAvo, ane je tamAre joItuM haze tene mATe tame adhikArI thaze ke te vastu tamArI pAse AvelI tamane jaNAze. tamArI AjJA karelI vastu tamArA saMmukha tamAruM mana lAvIne mUkaze. - jyAre tamAre koI khAsa kAma karavAnuM hoya ane koI navI prayuktionI tamAre ja... rUra hoya, tyAre tamArA manane te prayuktio upajAvI kADhavAnI AjJA karo. te yuktio. tamAruM mana tamane ghaDIne Apazeja, evI zraddhAthI vATa joyA karo ane te yuktio tamAruM mana tamane iDIne Ape te arasAmAM koI bIjA kAmamAM tamArI vRttine joDe. A saMdhimAM tamArA AMtaramananI karmazALAmAM ( kArakhAnAmAM che tamArI AjJA amalamAM mUkavAnI kriyA cAlavA mAMDaze, ane yeca samaya vItatAM je yuktio ghaDI kADhavAnuM tame tamArA manane saMpyuM haze, te yuktio ghaDIne tamAruM mana tamane soMpaze. bIjuM je kaMI tamAre joItuM hoya te saMbaMdhamAM paNa A pramANe ja kare. je kaMI aTapaTI bAbate karavAnI tamAre mAthe AvI paDe, te sarvano nikAla karavAne mATe tamArA AMtaramanane sepe. smaraNamAM rAkho ke, pratyeka guMcavaNano ukela hoya che ane game tevI guMcavaNane ukela kADhavAne tamAruM mana samartha che. koI kaThina praznanuM samAdhAna tamane na jaDatuM hoya, to te ApavAnuM tamArA manane kahe. A pramANe kahIne pachI tamAre kAme vaLage. tenuM samAdhAna kevA upAyo levAthI ane zuM karavAthI thaze, evI ciMtAmAM paDazo nahi. tamAruM mana tamArI game tevI zaMkAnuM samAdhAna karavAne samartha che, evI zraddhAne dharatA nizciMta rahe.. mAtra ArAja kare, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 AMtaramanaviSe keTalAka vicAre ane pariNAmanI vATa joyA karo. tame nirAza nahi thAo. keTalAka sevako evA te svAmIbhakta hoya che ke temane je kAMI AjJA karavAmAM Ave che, tenuM teo hamezAM pAlana kare che; ane tamArUM pitAnuM mana tamAre AvA prakArane ja sevaka che. (3) | sarvadA smaraNamAM rAkho ke, AMtaramanamAM-mabhUminA aMdaranA paDamAM tame je kaMI ropaze te ugyAvinA rahevAnuM nahi. vaLI e paNa ramaraNamAM rAkho ke, jema tame ropeluM bIjaka uttama haze, tema je vRkSa thaze te uttama prakAranuM thaze. vijJAnanusAra bIjakone pasaMda karIne ropavAthI kheDuta bamaNo pAka laNe che, e zuM tame nathI jANatA ? zAmATe tyAre teja niyama mananA ane vicAranA saMbaMdhamAM nathI lagADatA? sAmAnya manuSyo pitAnI manovATikAmAM najaramAM Ave te vAve che-bAvaLIyA, AkaDA, thorIA, dhaMturA, jhAMkharAM, dhULadhamAsa vagere game te mAlavinAnAM vRkSo vAve che. zAmATe tyAre pachI temaNe vipatti, vyAdhi, nirAzA ane niSphaLatA laNavAnA prasaMge Azcaryane pAmavuM joIe? pratidina je tame tamArA manane kahyA karo cho ke, huM gharaDo thato jAuM chuM, to tame tamArI manavATikAmAM vRddhAvasthAne prakaTAvanAra bIjakeneja rope che. AthI tamArA zarIranA pratyeka bhAgamAM tame ghaDapaNurUpI vRkSa ugI nIkaLeluM anubhavo cho. tame juvAna che, evA ja vicAra karo ane vastutaH tame tevA che, emaja jANe; tamArAmAM yauvananuM bhAna karA; vAraMvAra tamArA manane kahe ke, tamAruM yauvana sthira rahe che; yauvanane TakI rahevAnI athavA hAla tame vRddha he te yauvanane pAchuM tamArA zarIramAM prakaTeluM jovAnI ja vATa joyA kare; yuvAna rahevAne daDha nizcaya karo; yuvAvasthAthI pratikuLa eka paNa vicArane aMtaHkaraNamAM kadI paNa na kare. A pramANe karavAthI yauvanane utpanna karanAra uttama bIjakone ja tame tamArI mane vATikAmAM rope che; ane jevuM ApaNe repIe chIe, tevuM ja ApaNe laNIe chIe. tamArA AMtaramanane tamane niraMtara yuvAna rAkhavA AjJA karo, ane AMtaramana te pramANe vartavAnuM ja, evI zraddhA rAkhyA kare. AMtaramanane AjJA karatI vakhate jarA paNa saMzayane na dharo, ane tamAruM dhAreluM phaLa tamane maLyAvinA rahezeja nahi. nidrApUve zAMtithI ane aMtaramAM uMDA utarI jene tame vicAra karo che, tenAM bIjo AMtaramanamAM ropAya che; ane AMtaramanamAM ropAyaluM pratyeka bIjaka moTA vRkSarUpe thaIne tamArA rIramAM tathA manamAM ugI nIkaLe che. AthI karIne nidrA AvatApUrve jenI tamAre tamArA jIvanamAM nitya jarUra hoya, te vinA bIjA keI paNa viSayane tamAre vicAra na karavAnI atyaMta agatya che. pathArImAM sUtA sUtA uMdha Ave tyAMsudhI uttama vicAro karavA joIe, uttama uddezanuM ciMtana karavuM joie, paramezvaranA maMgaLamaya nAmano japa karavo joIe athavA temanA svarUpanI dhAraNuM athavA dhyAna karavuM joIe. bhaviSyamAM je tamAre prApta karavAnI IcchA hoya tenAja ciMtanamAM sUvA pahelAM eka kalAka samarpaNa karavo joIe. A pramANe tamArI manavATikAmAM tame vijJAnAnusAra uttama bIjakene pasaMda karIne ropo cho, ane tame bamaNo athavA tramaNa pAka laNavAnA. AMtaramanane ghaNAM kartavyo hoya che. bIjAM kartavyomAM buddhimAna sevakanuM paNa kartavya teNe svIkAryuM che. je kaMI tene kahevAmAM Ave che, te te kare che, ane Aja sudhI tene sAmarthyanuM mApa kaI kADhI zakyuM nathI. tamArA AMtaramanane yogya sUcanAo pratidina ApyA karo, ane tamArA samagra manane, tamArI pratyeka mAnasika zaktine, tamArA pratyeka sAmarthane ane tamArA AkhA zarIrane tame niraMtara uMcI ane uMcI kaLAvALuM karatA jaze. tame tamane saMpUrNa rIte badalI nAkhaze ane jIvanA ziva thaze. Aje bahu tApa che, Aje bahu TADha che, Aje bahu varasAda che, AvA AvA vicAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zubhasaMgraha-bhAga cAyA peAtAnA kAmamAM jeenuM mana rasapUrvaka joDAtuM nathI, teeneja AvyA kare che. jeene kAra karavA upara prema che, ane tethI je peAtAnA kAmane rasapUrvaka nitya kare che, temane tApa, TADha ke varasAda kaMija jaNAtuM nathI. zArIrika, mAnasika ke AdhyAtmika unnatine mATe je prakAranA prayatna karavAnuM tamane jJAna hAya, te prakAranA prayatna atyaMta rasapUrvaka karI, ane tamane tApa, TADha ke vRSTi kaMIja khAdha nahi kare. tamAre unALAmAM mahAbaLezvara, mAtherAna ke lAnAlI zodhavAM nahi paDe. bALakAne jue; te kevAM AnaMdathI rame che! temane tApanI ke TADhanI riyAda karatAM kadI sAMbhaLyAM che? ( '"mahAkAla" caitra--sa. 1966 mAM lekhakaH-sadgata cheTAlAla mAstara ) 6 - hRdayamA jJAnaravi prakaTAvavA iSTane abhyarthanA pa. Avene mAre dirIe jagarAya-e laya. ) t nAkhA A mAre ura prabhu jJAnaprakAza, avara mAre kAI have nathI Aza. TUMka IcchuM na prabhu, putra ane dArA, vibhava mane lAge na ati pyArA, bhuvana upavana divya paNa khArAM, guMdavA na game bhAgataNA gArA, zuM karU tene, thAya je ate vinAza. besu huM prabhA ! Apaprati joi, bhALuM na belI ApavinA TAI, sAcuM de| jJAna yAcuM prabhu rAi, vikaLatAthI dhIraja che khAI, prakaTAvA jJAnaa hRdayaAkAza. nAkhA nAkhA 1 vyApeluM jyAM tyAM jouM huM aMdhArU, jagata AkhuM athaDAtuM bicArU, nirakhuM na jJAnateja kyAMhi cAru, niHsAre zuM grahI manane ThArU, navanIta ApA, tuccha na icchuM huM chAza. zAstrone vAMcuM, sAdhanane sevu, hajI mananuM timira evu ne evu, jANuM zuM sAdhIne, che caiida jevu, kA vidhi khAlI jJAnanayana devu, nathI mathI have cheka thayA chu... nirAza. nAkhA zuM A mArI guruvara ukela, jAuM huM thAvA kAnA have celA, ucherA Ape rApelA velA, ApanA chuM pi melAghelA, haiThI na mUkA kRSNa ! A rathanI rAza. narahari prabhA ! hRdaya have cAMpA, saMtapta zizune AzvAsana Ape, pratibaMdhaabro sagha have kApA, hradayanabhamAM jJAnaravi sthApA, jozeA na zizunA adhika have niHzvAsa. nAkhA0 ( '"mahAkAla" zrAvaNu-sa. 1964nA aMkamAMthI ) TART nAkhA0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat nAkhA0 1 suMdara. 2 mAkhaNu. 3 A dRzya je prakAranuM che, te prakAranuM jJAna zu sAdhIne prApta karUM ? www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAna hajarata mahaMmada pega'khara sAheba (sala.) 7 - mahAna hajarata mohamada paigaMbara sAheba (sala . ) 17 mahAna hajarata mAhamada pegabara (sala.)nA janma i. sa. pa90 mAM makkA zaheramAM thayeA hateA. e zahera dhaNu purANuM che. te arabastAnanA jUdA jUdA leAkeAnA kabajAmAM rahyuM hatuM, ane chevaTa te kurezI loko ke je sauthI uMcA gaNAtA hatA temanA kabajAmAM AvyuM hatuM. temAM kALAnuM pavitra dhAma heAvAthI te asalathI dhaNuM prakhyAta hatuM, ane leAkAnI Ava-jAne lIdhe te eka mATu' vepAranuM mathaka gaNAtuM hatuM. jyAre mahAna hajarata pedA thayA, tyAre te temanA khAnadAnamAMja hatuM ane tene kArabhAra temanA dAdA hajarata muttalikha calAvatA hatA. mahAna hajaratanA pitA temanA janma pahelAM gujarI gayA hatA, ane mAtA temane cha varSanA mUkI gayAM hatAM. A anAtha khALaka mAbApavagaranI nirAdhAra sthitimAM traNa varSa sudhI tenA dAdAnA havAlAmAM rahyuM. jyAre dAdA gujaravA lAgyA, tyAre temaNe hajarata aNu tAlikhane soMpaNI karI ane azrutAlie sagA kAkA hAvAne lIdhe te bALakane peAtAnI sAthe rAkhyu. jema jema divasa vadhatA gayA, tema tema umara mATI thatI gai ane juvAnI AvavA lAgI. aMtaramAM prakAza ekAMtavAsane zekha hAvAthI teo ghaNI vakhata jaMgalamAM khudAnI yAdamAM gALavA lAgyA. khudA tAlAe peAtAnI nizAnIevaDe kudaratanuM mahAna pustaka temanA AgaLa khullu mUkayuM hatuM, ke je temanI keLavaNI mATe asa hatuM. te kadI nizALe gayA nathI ke kadI pustakanI keLavaNI lIdhI nathI; paNa teo "vagara bhaNelA" pegaMbara hatA, ke jene khudAe adhu jJAna ApyuM hatuM. temanA vakhatanA leAkeA badhA jaMgalI hatA ane adhAra pApamAM sapaDAyelA hatA; eTale sudhI ke chekarIone paNa nAnapaNamAMja mArI nAkhatA hatA. anIti paNa eTalIja hatI. te vakhate tyAM AjubAjunA yAdI tathA krizciyana dharma paNa evAja thai gayA hatA. temane be vakhata zAma(sIrIA)mAM musApharI karavAne prasaMga maLyA, paNa ane vakhata temane tyAM kaDhaMgA ane jaMgalI rivAja najare paDavA ke jethI temane ghaNA trAsa thavA lAgyA. khImI khadIjA--jyAre temanI uMmara 25 varSanI thaI, tyAre temanuM khIkhI khadIjA sAthe lagna thayuM. A bAI vidhavA hatAM ane temanAthI 15 varSe meTAM hatAM. teo dhaNA paisAvALAM ane kulIna khAnadAnanAM hatAM ane kulIna sAthI zodhatAM hatAM; eTalAmAM uttama kurezI khAnadAnanA vIra puruSa temane maLI AvyeA. A lagnathI mahAna hajaratane ghaNA TakA maLyA. kAraNa ke khIkhI khadIjA temanI kharA jIgarathI sevA-cAkarI karatAM hatAM, eTaluMja nahi paNa jyAre hajaratane duzmanAthI dhaNA trAsa thatA hatA, tyAre temane te dilAso ApI temanA duHkhamAM bhAga letAM hatAM. ala-amIna--paMdara varSAM mahAna hajarate evI nekaniSThA ane pramANikapaNAthI kAma karyuM ane leAkasevA bajAvI ke leAkeA temane ala-amIna-" (vizvAsu) kahI khelAvavA lAgyA. hajaratanI umadA vartaNUkane lIdhe divase divase leAkAnA prema vadhatA gayA ane tee peAtAnAM badhAM kAmeAmAM temane AgevAna gaNavA lAgyA. pegaMbarI--jyAre pega barIneA vakhata AvyA, tyAre khudAe temanI tarapha jIbraila nAmane phiraste mekalyA ane kurAnanuM pustaka pragaTa karyuM. kirastAnA gebI avAjanA addabhuta camatkArathI hajaratanA manane dhaNI khecenI thai. teo ekadama khIkhI khadIjA pAse AvyA ane kahevA lAgyA ke, mArUM mana mArA kAnnumAM nathI ane mane dhaNI takalIpha thAya che. A pachI temaNe badhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. bAine vizvAsa hajarata tarapha vadhAre thayA ane temaNe kahyuM ke, khudA tAlAe tamane pegambara banAvyA che ane mane mAna ApyuM che. mane khAtrI che ke, ApanA pratApathI lAkAte AzA, prema, jJAna ane khareA dharmo maLaze. khullA saMdezA--pegaMbarInA maratA maLavAthI temaNe satya dharmAMnA kheAdha karavA mAMDayA, ane jUnA vakhatathI jaDa dhAlI beThelA kaDhaMgA rivAjo tarapha dhrujArA calAvyA. AthI leAkeA dhaNuA zu. ra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-llAga cothA cIDhAyA ane temane duzmana gaNavA lAgyA. temaNe lokeAne adharma, anIti, juma, bALahatyA ane jaMgalIpaNuM viruddha ughADe choge upadeza karavA mAMDaze ane temane islAmamAM AvavAnI sUcanA karavA mAMDI. temanA bodhanI eTalI badhI asara thaI ke temanI pAsenA tamAma mANasee islAma dharma svIkAryo. bIbI khadIjA, hajarata alI murtujhA, hajarata abubakara sidIka, hajarata hamajhA jevA zakhase islAmamAM dAkhala thayA. AmAMnA ghaNAkharA mANase bhAvALA, paisAdAra ane bAhoza hatA. temanA pachI hajarata umara islAmamAM AvyA. teo eka vakhata virodhI hatA, paNa temanA islAmamAM AvyA pachI islAmane eka majabUta Take maLyo. lekene trAsa-jema jema hajarata (sala.) lokone temanA pApI rivAja choDI devA upadeza karavA lAgyA, tema tema ke temanA pakSakAronI vadhAre duzmana thatA cAlyA ane temane kanaDavA aneka prakAranAM kAvatrAM karavA lAgyA; paNa hajarata pitAne khudA tAlAe soMpelA kAmathI DagyA nahi. jyAre potAnA pakSakAro upara ghaNoja julama gujaravA lAgyo, tyAre temaNe temane habazA(obIsInIA)nA mulakamAM cAlyA javAnuM pharamAvyuM. teo habazA gayA tyAM paNa duzmanoe temano keDe mUkayA nahi. tyAMnA bAdazAha najajAzIne araja karI badhAne pakaDI maMgAvyA. te vakhate hajarata jAphare kahyuM ke "he rAjana ! ame ajJAnatA ane jaMgalIpaNAmAM DUbelA hatA, mUrti pUjatA hatA, kukama karatA hatA, muradAra khAtA hatA ane gIbata karatA hatA. amane mANasa upara jarA paNa dayA nahatI, kAinI pareNA-cAkarI karavAmAM samajatA nahotA ane pADozIne hakka jANatA nahatA. ame jabarAIne kAyado samajatA hatA ane leke upara julama karatA hatA; paNa amArA sArA nasIbe khudA tAlAe amArAmAM eka pegaMbara pedA karyA. ame tenA khAnadAna, saccAI, nekaniSThA ane pavitratAthI vAkepha hatA. temaNe amane khudA ekaja che, e vAtathI jANItA karyA ane ekalAM khudAne ja sarvazaktimAna mAnavAnuM zIkhavADyuM. temaNe mUrtipUjA karavAnI manAI karI ane sAcuM bolavAnuM, kharI rIte cAlavAnuM, dayA karavAnuM ane pADozInA hakaka jALavavAnuM zIkhavyuM. strI jAtinuM khoTuM bolavAnI ane anAtha bALakonI milkata khAI javAnI manAI karI ane pApa tathA jUThathI dUra rahI namAja paDhavAnuM, kherAta karavAnuM ane rojA rAkhavAnuM pharamAvyuM. ane temane rasto sAro lAgavAthI ame te akhatyAra karyo che, tethI loko amArI keDe paDyA che. teo amane khudAnI baMdagI karavAnuM choDI daI lAkaDAM ane paththaranI mUrti pUjavAnI pharaja pADavA mAge che. temaNe amArA upara julama karavAmAM bAkI rAkhI nathI; ane jyAre amAruM kAMI na cAlyuM, tyAre amAre amAre deza choDavo paDyo che." AvI rIte temanA ziSyo satya dharmane khAtara gharabAra cheDI cAlyA gayA hatA, to paNa mahAna hajarata pitAnA irAdAmAM makkama hatA, ane satya dharmane bodha karatA hatA. durmAe temane ghaNI lAlaca ApI potAnA rAjA banAvavA sudhInuM kahyuM, paNa hajarate gaNakAyuM nahi. temaNe kahyuM ke, je sUrya mArI jamaNI bAjue ane caMdra DAbI bAjue AvIne mane roke topaNa huM rokAvAne nathI. jyAM sudhI mAlIkanuM dhAryuM nahi thAya ane mArI jIMdagIne aMta nahi Ave, tyAM sudhI huM kharo mArga cheDanAra nathI. AthI teo ghaNuM gusse thayA ane bamaNuM zatrutA karavA mAMDI. hajarata temanA trAsane lIdhe tAyapha tarapha gayA, paraMtu tyAM paNa temane karIne besavA dIdhA nahi. tyAMnA loko to eTalA badhA duzmana thaI rahyA hatA ke tyAM jatAMja temaNe hajaratane patharA mAravAnuM zarU karyuM. lehIlohANa sthitimAM hajaratane pAchA pharavuM paDayuM, paNa temaNe potAnuM kAma choDayuM nahi. AthI duzmane ghaNuM caDase bharAyA ane temane jIva levA mATe kAvatrA karavA lAgyA. hijarata-eka satya upara phidA thayelA pegaMbara upara makAnA loke vagara levedeve julama gujAre che ane te saghaLuM mUMge moDhe sahana kare che, e joI madInAnA lokonI lAgaNI uzkerAI AvI. teo salAha karI makake AvyA ane hajaratane teDI gayA. I. sa. 622 nA julAI mAsanI 16 mI tArIkhe mahAna hajarata makakethI nIkaLyA, temanI sAthe hajarata abubakara sIdIka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAna hajarata mohamada pegaMbara sAheba (sala.) paNa hatA. traNa divasa muzIbatathI rasto kApIne tathA pAchaLa paDelA zatruonA bhayanuM jokhama mAthe kheDIne teo sahIsalAmata madInA AvI pahoMcyA. bIbI khadIjA makkAmAMja gujarI gayAM hatAM. temane keTalAMka bALaka thayAM hatAM, paNa temAMnA dIkarA nAnapaNamAM ja gujarI gayA hatA, mAtra traNa dIkarIo rahI hatI. temAMnI sauthI nAnI dIkarI bIbI phAtamAnAM lagna hajarata alI sAthe karyA hatAM. makakA sAthe salAha--madInA pahoMcyA pachI temaNe " anasAra" ane "mahArerIna lokone bhegA karyA ane brAtRbhAvanuM eka maMDaLa kAyama karyuM. eka nAnI sarakhI majIda bAMdhI ane vyavasthAnA kAnuna taiyAra karyA. A dhAraNathI ilAmamAM prajAsattAka rAjyanI zarUAta thaI. makkAnA loko haju paNa keDe mUkatA nahatA. nava varasa vItI gayAM hatAM, paNa kaI kaI vakhata moTuM ToLuM laI madInApara caDhI AvatA hatA ane herAna karatA hatA. hajarate joyuM ke, lokone AthI ghaNuM nukasAna thAya che, tethI temaNe makkAvAsIo sAthe salAha karI ane makake haja karavA gayA. joke temane makkAmAM AvelA joI aNagamo jAhera karI zahera bahAra jatA rahyA. paNa keTalAka lokenuM mana temanI sAdAI, pare5kAra, sahanazIlatA ane pavitratA joI temanA tarapha kheMcAvA lAgyuM ane teo islAmamAM dAkhala thayA. hajarate madIne AvyA pachI rUma ane irAnanA rAjakartAo tarapha IslAma akhatyAra karavAnAM kaheNa mokalyAM.. phateha-bhAgyeja eka varasa vItyuM haze ke makakAnA lokoe salAhane bhaMga karI madInAnA keTalAka lokone katala karyo. temanI sAthe salAha karavAmAM AvI hatI topaNa teo musalamAno sAthe ghAtakIpaNu calAvatA; eTaluM ja nahi paNa temane makkAmAM haja karavA jatAM paNa aTakAvI temanA dharmane ADe AvatA hatA. dhamanI bAbatamAM kaI aTakAva kare e sAMkhI zakAtuM nathI, tethI musalamAno pitAne dharma pALatAM keNa aTakAve che e jovA makake javA taiyAra thayA. daza hajAra musalamAne A vakhate madInethI nIkaLyA ane pitAnA pegaMbaranI chAyA nIce makake ravAnA thayA. (I. sa. 630) ahaMkArI zatruone temanA AvavAnuM sAMbhaLI jhALa uDI, ane teo sAmA thayA; paNa islAmanA baLa AgaLa temanuM kAMI cAlyuM nahi. Akhare teo zaraNe thayA, ane hajaratanI phateha thaI. leke ghaNuM hItA hatA ke, ApaNe hajaratane duHkha devAmAM bAkI rAkhyuM nathI, eTale have hajarata ApaNane choDaze nahi. teo jIMdagInI AzA choDI beThA hatA. temane mahAna hajarate kahyuM ke "cAlo, have tamAre zuM kahevuM che? mAre tamane have ke badalo Apa joIe ?" teo gabharAIne kahevA lAgyA ke "he dayALu saradAra ! amArAM kartAkano kAMI pAra nathI; paNa Apa te udAra ane dayALu che; tethI ApanI pAsethI amane sAro badaloja maLavAnI AzA che." pitAnA dezI bhAIonA mukhamAMthI AvAM vacana sAMbhaLI temanuM haiyuM bharAI AvyuM, temanI AMkhomAMthI AMsu TapakavA lAgyAM ane premanA ubharAthI kahevA lAgyA ke * jevI rIte hajarata yusupha pegaMbara pitAnA bhAIo sAthe varyA hatA, tevI rIte huM tamArI ' sAthe vatIza. huM tamAre tiraskAra karavAno nathI. tame paNa khudAnA baMdA che, eTale khuda tamAro gunho mApha karaze." ATaluM bolI duzmanoe je kaSTa ApyuM hatuM te daragujara karI mAphI ApI. have makkAmAMthI mUrtipUjAno nAza thayo ane tyAM satyano sUrya uge. chelI haja-islAmano prabhAva vadhato gayo eTale cAre taraphathI lokonA ToLeToLAM IslAmamAM dAkhala thavA AvavA lAgyAM. " jyAre khudA tAlA taraphathI madada ane phateha maLe ane te lokone ToLAMbaMdha khudAna dharma(islAma)mAM AvatAM jue, tyAre mAlIkanA guNa gA, tenI pavitratAne mahimA yAda kara ane mAphI mAga. kAraNa ke bezaka te tobA kabUla karI mAphI ApanAro che." kurAna zariphanA A vacana pramANe cotaraphathI lokonA ToLAM IslAmamAM AvavA lAgyAM, tyAre hajaratane lAgyuM ke, mAruM kArya saMpUrNa thaI rahyuM. AthI temaNe chellI haja karavA javAnI taiyArI karI. jhilakeda mahinAnI 5 mI tArIkhe 1 lAkha ane 14 hajAra mANasane laI hajarata haja karavA ravAnA thayA ane 14 divasamAM makake AvI pahoMcyA. tyAM pahoMcIne keTalIka kriyAo karyA pachI lokone baMdha karavA mAMDe ke "he gRhastho ! mane AzA che ke, huM je kAMI kahuM te tame Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zubhasa graha-bhAga cAthA sadhaLA dhyAnathI sAMbhaLazA. prathama to mAre kahevu joie ke, huM A vakhata tamArI sAthe Avye chu tevA karI AvavAnA nathI. tamArI mAlamilkata pavitra che, tene tevIja samajo, krAi divasa tene geraupayAga karaze nahi, ane A mahinAne pavitra samajajo. tamAre badhAne khudA AgaLa javuM paDaze ane tene hisAba ApavA paDaze. khudAe badhAMnA vArase nakkI karI ApyA che, kAI nA hakka nAkhuda thaI zakatA nathI. pahelAM ajJAna leAkeA khUnanA badalA khUnathI letA hatA te have levAne nathI. tamArAmAMnAM puruSAnA hakka kAyama che. tame strIo upara mAyA rAkhajo ane temanI sAthe sArI rIte vajo. khacita te tamane khudAnI jAmInagIrIpUrvaka maLelI che ane tenA hukama pramANe tamane apAyalI che. ane talAka (chuTA cheDA)nA jevI khIjI keAI cIja khudAne nApasaMda nathI, gulAmAne, je khArAka tame khAo te temane khavaDAvajo-temanAthI na thaI zake evuM kAma temanI pAse karAvazeA nahi. jo bhAre kAma karavAnuM heAya te tame paNa temanI sAthe kAme lAgo. kAI paNa zakhasa gulAmane mAraze te tene hakka tenA uparathI nAbuda thaI jaze ane tenA upara julama karaze teA svaCmAM javA pAmaze nahi. tene divasamAM 70 vakhata mArI ApavI joie; kAraNake te paNa tamArA khudA-mAlika-nA badA che. tenA upara sakhtI gujAravI e sArU nathI. gulAmeAne chUTA karavA e khudA tAlAne dhaNuM ja pasaMda che. huM je kahuM chuM te dhyAnathI sAMbhaLo ane te pramANe cAlajo. tame badhA musalamAne ekakhIjAnA bhAI che. eka bhAi mItrane peAtAnI cIja rAjIkhuzIthI na Ape tyAMsudhI te tenI thai zakatI nathI. kASTha divasa geinsApha karaze! nahi. huM tamane eka cIja ApI jAuM chuM, jene vaLagI rahezeA tA kadI bhUlA paDazo nahi. e kurAna zarIkanu pustaka che. naikI, dayA ane sapa, e traNu cIjo aMtara zuddha karanArI che; te para kAyama rahejo. je leAkA ahIM na AvyA hAya, temane A badhI hakIkata kahI saMbhaLAvo ke teo paNa yAda rAkhI tenAthI phAyadA meLave. " heja karyAM pachI tee peAtAnA ziSyA sAthe madIne AvyA. tyAM AvyA pachI tabiyata khisAra thaI ane thADA divasamAM zarIra jI thai gayu. chellI vAra temaNe masjIdamAM jaI leAkeAne kahyuM ke "have huM tamane khudAne havAle sAMpu hu. tenAthI Daro ane hamezAM tenI baMdagI karo. have mArA vakhata pUrA thayA che. mArA javAthI tamane dilagIrI thaze; paNa tame jANe che. badhA pegambare e duniyA cheADI che ane mArA paNa have vakhata AvyA che. dareka cIja khudAnI marajIthI thAya che ane je banavAkALa hoya che te vakhata pramANe bane che. huM mane meAkalanAranI pAse jAuM chuM ane chevaTe tamane kahetA jAuM chuM ke, tame badhA haLImaLIne cAlajo, IslAma upara dRDha rahejo ane tekIthI cAlo. nekIthI hamezAM kalyANa thAya che ane badIthI pApanA khADAmAM paDavuM paDe che. hu' tamArI pahelAM jAuM chuM ane tame mArI pAchaLa AvazeA. meAta kAine cheADavAnuM nathI. tenAthI DaravuM e nAdAnI che. mAruM jIvatara tamArA bhalAmATe hatuM ane maravuM paNa tamArA bhalAmATe che. khelatAM khelatAM tee khudA tarapha izAreA karI kahevA lAgyA ke " huM paravaradIgAra ! leAkAne meM tArA saMdezA pahAMcADayo che, teM mane sAMpeluM kAma meM barAbara khajAnyu che, jene tu peAteja sAkSI che. e pachI leAkAne jUduM jAde prakAre zAMta karyAM pachI makAna upar gayA. tyAM gayA pachI tabiyata vadhAre khagaDI. dharamAM je rahyuM sahyuM hatuM te badhuM garIne kherAta karI devaDAvyuM. pAse eka pANInu vAsaNa paDayuM hatuM temAM hAtha nAkhI peAtAnA memAM upara pheravatA hatA eTalAmAM AkAza tarapha hAtha karI kahevA lAgyA ke huM khudA! uMcA samAgamamAM mane dAkhala kara!" ATaluM melyA pachI dhIme svarathI prAnA karatAM karatAM temane pavitra AtmA A nAzavaMta duniyAnA tyAga karI mATInA deha sAthenA saMbaMdha cheDI paramAtmAnA anaMta samAgamamAM tejarUpa thai samAI gayA. mI. nArAyaNu hemacaMdra lakhe che ke, zumAre 1300-teraso varasa vItI gayAM che. javalaMta vizvAsa ane adamya utsAhanA pegaMbara hajarata mahamada sAheba A leAka cheADIne cAlyA gayAM che; paraMtu hi MdustAnathI alariyA sudhI AkhA bhUbhAganA musalamAnAnAM hRdaya Aja paNa temanA nAmathI nAce che. (''sAMjavamAna" mAM lakhanAra-pIrajAdA meATAmiyAM nAyabadivAna-sacIna) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuM dhanaprAptinA sarve mArga baMdha thaI gayA che? 8-zuM dhanaprAptinA sarva mArga baMdha thai gayA che ? dhana prApta karavAnA saghaLA mArgo baMdha thaI gayA che, evI Aje sthaLe sthaLe bUmo sAMbha-LavAmAM Ave che. vepAramAM kazo kasa rahyo nathI, evI keTalAka phariyAda kare che, to keTalAka nokarImAM ke vakIlanA tathA DaoNkaTaranA dhaMdhAmAM have kaze mAla rahyo nathI, evA saMtApanA uddagAro kADhe che. uparathI avalokana karanArane A vacano sAcAM lAge che, paraMtu vastutaH te sAcAM nathI. manuSya potAnI buddhino upayoga karatA nathI, ane ekanI eka bAbatanI pAchaLa, gADarIyA pravAhanI peThe paDavAthI AvuM pariNAma AvyuM che. vakIlAtanA ke DaoNkaTaranA dhaMdhAmAM keTalAkane sAro lAbha maLyo ke sarva vakIla ane DokaTara thavA macI paDe che. eka jaNa mIla kADhavAthI kamAya ke bIjAo tevIja mIlo ubhI kare che; paraMtu dhanaprAptino navo mArga keAI viralaja buddhino upayoga karI zodhI kADhe che. AthI ulaTuM pAzcAtya prajA pitAnA magajane kasIne navA navA udyogo zodhI kADhavAmAM potAnI buddhine nAkhe che, ane AraMbhamAM thoDAM varSa duHkhane bhagave che; paraMtu aMtamAM koI navo udyoga zodhI kADhI lAkhe rUpiyA kamAya che. koI paNa bAbatanI navI zarUAta karatAM ApaNI prajA Dare che, e tene meTAmAM meTe doSa che. navI zarUAta karatAM vakhate boTa Avaze, vakhate loko hAsya karaze, anubhavavinA vakhate nahi phAvIe, AvI AvI seMkaDo zaMkAo karI teo jUnA cIlAmAMja gADuM hAMke che; paNa navo cIlo pADavAnI hiMmata ratA nathI. AvA saMzayavALA svabhAvathI ApaNe, jyAre bIjI prajAe vRddhinA mArgamAM varSe hajAra ke be hajAra gAu kApe che tyAre, pUro eka gAu paNa kApatA nathI. manuSyanI buddhimAM evuM sAmarthya raheluM che, ke jemAM tene ekAgratAthI ane utsAhathI dIkALaparyata joDavAmAM Ave che, temAM teno praveza thAya che; ane pUrve jyAM tene aMdhakAra jaNAto hoya che, tyAM tene prakAza jaNAya che. kazuMja nahi sUjha, evI bAbatomAM dhIre dhIre tene gama paDe che, ane tene aneka navI navI yuktio jaDe che. agamya jaNAtA mArgomAM buddhine nahi joDavAthI te mArgo egamya rahyA hoya che. buddhine joDatAM agamya paNuM gamya thayA vinA rahetuM nathI. mahAna zodhe A rIteja thaI hoya che. AraMbhamAM jene saMbhava paNa na jaNAto hoya tevI bAbate, buddhine temAM nAkhatAM saMbhavita thaI jAya che, ane pariNAme satyarUpe anubhavAya che. Ama hevAthI dhanaprAptinA saghaLAja mArgo baMdha thaI gayA che, ema je koI kahe to te sAcuM nathI. jagata anaMta hovAthI dhanaprAptinA paNa anaMta mArgo che. te mArge kyAM che, tenI zodhamAM buddhine nAkhavAnI ja mAtra agatya che. yuropa ane amerikAnA lokone navuM navuM aneka sUjhe che, ane ApaNane nathI sUjhatuM, tenuM kAraNa ApaNAmAM buddhi nathI ema nathI. buddhimAM ApaNe temanA karatAM kaI rIte utaratA nathI, paraMtu ApaNe ApaNI buddhine upayoga karatA nathI, eja che. jema jamaNuM ke DAbA hAthane akhaMDa uMce rAkhavAnuM vrata lenArA bAvAono te hAtha ghaNA mAsa athavA varSa bilakula kriyA na karavAthI sUkAIne seTI je thaI jAya che, tema pAzcAtya prajAnI peThe navI navI zodha karavAmAM ApaNI buddhine seMkaDo varSathI na jevAthI, kriyArahita rahevAthI te sUkAine muDadAla jevI thaI gaI hoya ema thayuM che. paraMtu tenAmAM prayla thavAnuM ane pazcimanI prajAenA karatAM paNa adhika vikAsane pAmavAnuM sAmarthya che, e nisaMzaya che. je ApaNe prayatna karIzuM to alpa samayamAM ApaNane A saMbaMdhamAM khAtrI thayA vinA nahija rahe. eka pAzcAtya lekhaka dhanaprAptinA keTalAka navA mArge pitAnA eka lekhamAM sUcave che. vicAravAnane vicAra karavAnI kaMIka dizA maLe, eTalA mATe temAMthI keTalAka atra ApIe chIe. 1-lyuthara bubeMke jodhI kADhelA kAMTAvinAnA therIyAnI khetI karanArane puSkaLa dravya maLe * lyuthara bubeMkanuM saranAmuM nIce pramANe che:-lyuthara bubeMka, sAnTA rejhA, kelIpheniyA, yunAITeDa sTeITasa. aMgrejImAM A choDane thAnalesa kekaTasa" kahe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 zubhasaMgraha bhAga athA ema che. A thArIyA araNyamAM pANIvinA uge che, ane araNyane upavana jevu karI mUke che. eka ekaramAM 9 Tana jeTalA tene pAka utare che. te DhArane eka uttama prakAranA cArAtarIke kAmamAM Ave che, eTalu ja nahi paraMtu temAM mATA pramANumAM khAMDa rahelI che. A khAMDanu pramANu vadhArI zakAya ema che, ane tema thatAM temAMthI thatI khAMDa zeraDI karatAM ghaNIja sastI paDavAne saMbhava che. ApaNA dezamAM A thArIyA thaI zakate hAvAthI kAI sAhasika puruSe akhenkanI sAthe patravyavahAra calAvI A udyoganA AraMbha karavA ghaTe che. ra-dhaMturAnAM gheADAMka pAMdaDAMne dhAvAmAM upayeAga karavAthI melAM kapaDAM jevAM ujaLAM thAya che, tevAM khIjA kazAthI thatAM nathI; paraMtu kapaDAM dhAvAne mATe bhaThThI upara caDhAvelA vAsaNamAM jyAre tenAM pAMdaDAM nAkhavAmAM Ave che, tyAre temAMthI mAthuM phATI jAya evI kharAba vAsa nIkaLe che. ThaMDA pANImAM prathama lugaDAM kheALAne pachI temane bhaThThI upara caDhAvavAthI A vAsa TALI zakAya che; paraMtu A badhuM khaTapaTavALuM kAma che ane tethI dhaturAnAM pAMdaDAMnA lAbha jANatAM chatAM ghaNA tene upayoga karatA nathI. melAM vaane atyaMta ujaLAM karanAra kAi eka rAsAyanika tattva dhaMturAnAM pAMdaDAMmAM raheluM che. A tattvane jo kheMcI kADhavAmAM Ave ane temAMthI kharAba vAsane dUra karavAmAM Ave te! tene! A dezamAM tathA paradezamAM dhaNuM! bhAre vyApAra cAlI zake ema che. 3-pazcimanI prajAe vidyAkaLAmAM ATalI AgaLa vadhelI chatAM, sekaDA varSa pUrvenI prajAe te je kaLAonuM jJAna hatuM, temAMnI dhaNI kaLAonuM jJAna meLavavA hajI tee samartha thai nathI. AmAMnI eka kaLA gajavelane banAvavA saMbaMdhanI che. zezIlDamAM Aje AkhI duniyAmAM sauthI sakhta ane sauthI sArAmAM sArU peAlAda thAya che; paNa sekaDA vaM pUrve bharatakhaMDamAM taravAra banAvavAmAM je peAlAda vaparAtuM hatuM, temaja seresana leAkeA je peAlAdanAM zastro banAvatA hatA, tevu" pAlAda hajI tyAM taiyAra thatuM nathI; ane prAcInakALamAM AjanA jevAM kArakhAnAM ke zastro anAvavAnI navI rIteA, vagere kazuMja na hatuM, e viSe jyAre ApaNe vicAra karIe chIe, tyAre pUrvanA leAkeAnuM jJAna ApaNane vadhAre Azcarya utpanna kare che. AjanI kAi paNa taravAranA eka dhAe e kakaDA karI zakAya, evI pUrvanI taravArI hatI. A prAcIna kaLAne zeAdhI kADhanArane paNa dhanaprAptinA eka navA mAga maLe ema che. 4-teja pramANe prAcIna leAkeAnA jevAM majabUta makAna bAMdhatAM paNa ApaNane AvaDatAM nathI. AjanAM ApaNAM mAnAnAM AyuSa pUrAM se| varSanAM paNa heAtAM nathI. ghaNAM makAneAnI pacIsa trIsa varSa vItatAM marAmata karavI paDe che. sekaDe! varSa vItatAM eka paNa kAMkarA na khare, evAM makAtA bAMdhatAM ApaNane AvaDatAM nathI. bharatakhaMDamAM temaja grIsa ane iTalImAM hajAre varSopUrve baMdhAyalAM makAne hajI sArI sthitimAM che. misaranI pirAmiDAnI majabUtI sane jANItI che. prAcIna makAneAnI majabUtInu kAraNa patharAmAM ke iMTAmAM rahyuM nathI, paNa cUnAnA kAlamAM ane sAgeALamAM rahyuM che. A baMnene pUrvanA leAkeA je rIte taiyAra karatA hatA, te kaLA jo ApaNA hAthamAM Ave te Aje ApaNAM makAne paNa ApaNe prAcIna makAtAnA jevAMja majabUta karavAne samarthAM thaie. AjanAM makAnAnI dubaLatAmAM kAla ane sAgeALa, e baMnene taiyAra karavAnuM ajJAna eja kAraNa che. prAcIna makAnomAM kALa vItatAM patharA pahelA khavAi jAya che, ane tyAra pachI dhaNe kALe cUnA tathA sAgALaneA bhUkA thai jAya che. 5-rganA sabaMdhamAM paNa prAcIna prajA jeTaluM AjanI sudharelI prajAe paNa jJAna dharAvatI nathI. prAcIna zeAdha karanArAone kAi kAI vAra hajArA varSo pUrve raMgelAM vastro maLI Ave che; teonA raMga hajArA varSa vItatAM chatAM paNa evA teA navA, tejasvI ane AMkhe uDIne khAjhe evA hoya che ke tee cakita thai jAya che. hAlanI rasAyanavidyA AvA raMga zodhI kADhavAne hajI samakSa thaI nathI. AjanA citrakAre je raMgathI potAnI chabIe kADhe che, te raMge Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuM dhanaprAptinA sarve mArga baMdha thaI gayA che? jema jema varSo vIte che, tema tema jhAMkhA paDatA jAya che ane aMte uDI paNa javAnA. prAcIna citrakAronAM kAma Aje paNa tevAM ne tevAM ja hoya che. raMgavAnI temaja citrAne sthAyI rAkhavAnI kaLA pUrvanA kArIgare jANatA hatA. zodha karanAra te zodhI kADhI dhanaprAptino navo mArga udhADI zake ema che. 6-jema raMgane banAvavAnuM ApaNane Aje jJAna nathI, tema seMkaDo varSa vItatAM paNa uDI na jAya, evI zAhI banAvavAnuM paNa ApaNe jANatA nathI. pAMca varSa pahelAM lakhelo keAI kAgaLa tame jozo te tamane jaNAze ke tenA akSara jhAMkhA paDI gayA che. prasaMge te ukalI paNa zakatA nathI; paraMtu jUnAM hastalikhita pustakonA keAI bhaMDAramAM jaine tame jozo te tamane jaNAze ke, akSaro kALA bhramara jevA che, ane jANe kAleja lakhyA hoya tevA spaSTa che. 7-khetIvADInI zAkhAmAM paNa dhanane prApta karavAnuM atyaMta vizALa kSetra che. hAla ghauM, bAjarI, tuvere vagere anAjanA jevA dANuM thAya che, tenA karatAM ghaNuM moTA dANuM amerikana paddhati pramANe anAjanA choDane ucheravAthI thavAne pUrNa saMbhava che. amerikana kheDuto pAsethI zikSaNa prApta karavAnI pAkanI jAta sudhArI zakAya ema che, eTaluM ja nahi paNa pAkanuM pramANa paNa vadhArI zakAya ema che. keneDAnA kheDutoe ghauMnA pAkanuM pramANa pacIsa TakA vadhAryuM che. AyovAnA kheDuto oTa nAmanA anAjano pAka dara ekare paMdarathI vIsa buzala vadhAre utAre che. Aja pramANe phaLanAM tathA zAkanAM vRkSomAM temaja bIjI pRthvImAMthI utpanna thatI asaMkhya vastuomAM puSkaLa sudhAro-vadhAro thavAne avakAza che. navI zodhonI maryAdA AvI rahI che, evuM kaMIja nathI. jagatamAM evI eka paNa padAzanI vastu nathI ke jemAM sudhAro na karI zakAya; temaja AvI sudhArelI vastunI puSkaLa khapata na thAya, ema paNa nathI. AthI buddhine upayoga karanArane dhanaprAptinA aneka mArga che. ghaNuM manuSya dhanaprAptinI sonerI take zodhyA kare che. AvI take temanI vATa joIne besI raghe ApaNI pAse AvatI nathI. prathama tamArI potAnI lAyakI vadhAro, tema karatAM tamane anabhava thaze ke sonerI take to tamArA mArgamAMja paDI che. vartamAnakALamAM tamArAthI jeTalA bane teTalA uttama thAo. tame prathama tamArI yogyatA batAvI Ape. tema thatAM jema gurutvavALI pRthvI upara saghaLIja vastuo kheMcAI AvIne paDe che, tema dhana prApta karI ApanAra senerI take tamArA khoLAmAM AvIne paDaze. | ( Azvina-1965nA "mahAkALa"mAM lakhanAra sadagata mAstara sAheba choTAlAlajI ) S ka amerikana khetIsaMbaMdhI savistara jANavAnI IcchAvALAe yu. esa. DIpArTamenTa opha egrIkalcara, vaizagaTana, e sthaLe patra lakhI, te khAtAe prakaTa karelAM seMkaDe pustakanuM lisTa maMgAvI, temAMthI potAne anukULa jaNAya tene abhyAsa karo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga ceAtho 9-yunAiTeDa sTeTsamAM mAraNaprayoganoM vaghelo pracAra. mAraNa, mohana, staMbhana, vazIkaraNa, AkarSaNa ane uccATana, e maMtrazAstranA cha pragane, pAzcAtya vidyAne A dezamAM prasAra thayA pachI sarva taraphathI moTebhAge hasI kADhavAmAM Ave che; paraMtu e prayogo sAcA che, evuM siddha thavAno samaya have bahu pAse Avyo che. vicAramAM rahelA baLavaDe vyAdhi nivAravAnI vidyA gayAM cALIsa varSathI amerikAmAM kheDAvA mAMDI che, ane tenA pariNAme vicAramAM vijaLInA karatAM paNa vadhAre baLa raheluM che ane te game te karavAne samartha che, evuM tyAMnA mAnasazAstrIone divase divase adhika spaSTa thatuM jAya che. vicAranAM AMdelavaDe vyAdhi TALavAmAM misisa eThI bekare sthApelI "krizciyana sAyansa" nAmanI saMsthA Aje sarvopari pada bhogave che. A saMsthAnA daza lAkha karatAM vadhAre anuyAyIo che, temAM pAMca hajAra upacArako vicAravaDe vyAdhine TALavAno dhaMdho kare che ane cALIsa lAkha manuSyo mAMdA paDe che tyAre temanA vinA bIjA koInI pAse potAno roga nivAravAne mATe jatA nathI. A saMsthAnAM navase devaLe che ane keTalAMka devaLa te karoDo rUpiyAnA kharcathI bAMdhelA che. trIsa varSathI sthapAyelI A saMsthA prativarSa adhika ne adhika baLavAna thatI jAya che, eja siddha kare che ke, vicAravaDe vyAdhi nivAravAno temane dAvo mithyAbhiyoga (khoTo dAvo) nathI. DokTaroe asAdhya gaNIne maravAne mATe tyajI dIdhelA aneka rogIeAne A krizciyana sAyansanA upacArake e kevaLa nIroga karavAnA puSkaLa dAkhalAo tyAM nitya banyA jAya che, ane tethI DokaTarono jabaro virodha chatAM paNa A saMsthA divase divase vRddhine pAmatI jAya che. Ama chatAM sattA ane dhana e evA padArtho che ke jemane te prApta thAya che, teo je vivekahIna hoya che to temane unmatta karI anarthanA mArgamAM dorI jAya che. A saMsthAnA keTalAka puruSa-anuyAyIonA saMbaMdhamAM paNa ema ja thayuM che. teo strIone upadezakanAM 56 uparathI jema bane tema savAra dara karavAno keTaloka samaya thayAM prayatna karI rahyA che, ane ghaNI samartha ane uttama strIone teo dUra karavAmAM phAvyA paNa che. - strIone AthI puruSo upara krodha prakaTe ane temane nAza karavA teo prayatna Adare, e svAbhAvika che; ane je vicArarUpI zastrane Aja sudhI teoe rogIonA roga TALavAmAM nyuM che, teja zastrane temAMnI keTalIka strIoe puruSone nAza karavAmAM hAla yojavA mAMDayuM che. mi. AkibolDa mekalina A saMsthAno mukhya kartAhartA puruSa jevo che. vicAranAM AMdolavaDe tene nAza karavAne misisa ogasTA sTeTasane keTalAka samayathI prayatna AraMbhyo hato. subhAgye A vAta pakaDAI gaI che ane hAla to mekamilana bacyo che. misisa sTeTasananI uMmara hAla sittera varSanI che. tame tene juo to tene bhAgyeja trIsathI vadhAre uMmaranI dhAra. vicAranAM AMdolano prerIne vyAdhi kevI rIte TALavo, e vidyAmAM te ghaNI kuzaLa che. pacIsa varSathI te A saMsthAnI upadezakatarIke kAma kare che. jyAre te A saMsthAmAM dAkhala thaI, tyAre tenI pAse paheravAnAM sArAM vastra paNa na hatAM. potAnAM vastra bharavAnI peTI upara te ubhI rahetI, ane "paramezvara sarvatra vyApI rahyA che, mATe vyAdhi, roga, nirdhanatA vagerene rahevAne kyAMya paNa avakAza nathI" e krizciyana sAyansanA siddhAMtane upadeza karatI. betraNa varSamAM tenA eka hajAra anuyAyI thayA, ane teNe lagabhaga 40000 0-saMbhALathI gaNI juo, cAra lAkha rUpiyA-ekaThA karyA. A vaDe teNe eka devaLa bAMdhyuM. paNa ATalAthI A asAdhAraNa zaktivALI strIne saMtoSa thayo nahi. teNe upadezanuM ane vyAdhi nivAravAnuM cAlu rAkhyuM, ane 4000000-gaNI juo, cALIsa lAkha-rUpiyA ekaThA karyA. A vaDe teNe ArasapahANanuM nyuyorkamAM eka navuM devaLa bAMdhyuM, ane tenA upa~i tarIke te kAma karavA lAgI. ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ yunAITeDa sTeTsamAM mAraNaprayAganA vadhelA pracAra 5 zuM tamane ema lAge che ke, sAmathyavinA A strI cALIsa lAkha jevaDI gaMjAvara rakama sapAdana karavAmAM vijayI thaI hatI ? nyuyArkanA leAkA zuM evA amucaka che ke, peAtAnA rAga maTayA vinAja ane lAbha thayA vinAja, peAtAnAM kharA parasevAnAM raLelAM vahAlAM nANAM tenA kheALAmAM jai jaine nAkhI AvyA hatA ? nA, evuM kazuja nathI. tame tyAM jAe, ane game teTalA DhAMgadhaturA kareA, paraMtu eka pAi paNa tamane kAi nahi parakhAve. A strInA vyAdhi nivAravAnA asAdhAraNu sAmarthyathIja leAkeA temanI trIjorIe tenA kheALAmAM ThAlavatA. eka manuSya, DaoNkaTaree asAdhya gaNelA ane gheADA divasamAM avazya maraNu lAvanAra jaNAvelA peAtAnA haThIlA regane maTADavAne mATe tene 625000-gaNI jue, cha lAkha pacIsahajAra rUpiyA; hradaya kahyuM kare che ?-rUpiyA ApyA hatA. eka khIjA manuSye peAtAnI srInA AzAtIta vyAdhi maTADavAne mATe tene traNa lAkha rUpiyA ApyA hatA. vicAranAM AMdolaneAthI roga maTADavAnI kaLA, e jo eka prakAranI leAkeAne dhUtavAnIja vidyA heAya te vicAra kareA ke, pacIsa varSa sudhI eka strInA A prakAranA DhAMgadhaturA, nyuyArka jevA zaheramAM, DAkaTareAnA sAmeA puSkaLa pAkAra chatAM cAlyA kare? AvI asAdhAraNa zaktivALI misisa sTeTasanane mekaksilene tenA pada uparathI dUra karavA prayatna AraMbhyA. je devaLa peAtAnAja zramathI teNe khAMdhyuM hatuM, ane je khaMdhAtuM hatuM tyAre tenI pAlakha upara ubhI rahIne majure! sAthe teNe kAma karyuM hatuM, te devaLamAMthI tene teNe peAtAnI sattAthI dUra karavA prayatna AraMbhyA. A anyAya te zI rIte sahana kare? uttama sAdhvItarIke keTalAka samayasudhI teA teNe te sahana karyuM, paNa pachI tenAmAM rAkSasasvabhAva prakaTayeA. teNe meksilenane mArI nAkhavA nizcaya karyAM, jagata jevAM zastro vApare che tevAM zastrothI nahi, paNa vicArarUpI sUkSma zastrathI-vicArarUpI vijaLIthI potAnA gharamAM beThAM beThAM teNe tenA prANa levA prayatna AraMbhyA; kAraNa ke vijaLI jema hajAreya gAu dUra eka kSaNamAM jAya che, tema vicArarUpI vijaLI paNa hajAre! gAu dUra eka kSaNamAM jAya che ane peAtAne sAdhavAnuM sAdhe che. vicArane avakAza kazA lekhAmAM nathI. kA paNa have A saMbaMdhamAM nyuyaeNA mela' nAmanuM vartamAnapatra zuM kahe che, te vAMce. mekakvilenanA prANu levAne sTeTsane kevI rIte mAraNaprayAga karyAM, te saMbadhamAM e patra lakhe che keH" dararAja ane kadAca tema na khanatuM teA thADA thayA divasane aMtare misisa sTeTsana peAtAnA khIjA anuyAyIosAthe, keTalAka kalAka besatI ane vicAranAM AMdolanane mesTanamAM mekaksilenaprati prerIne, dhIre dhIre paNa acUkapaNe tene nAza karavAneA prayatna karatI. " peAtAnA jIva levAtA A prakAre prayatna thAya che, e vAtanI mekaksilenane khabara paDI na gai heAta / tenA prati preravAmAM AvelAM A sAmathyA~nI sAme te Takkara jhIlI zakyA na heAta, paraMtu te kAvatrAnI tene khabara paDI gaI ane misisa sTeTasana upara vicArarUpI vijaLIvaDe peAtAnA prANlR levAne AreApa mUkIne teNe tene tathA tenA anuyAyIone gupta maLavAne saMketa teDI pADayA, ane A pramANe peAtAnA jIva bacAvyeA. (6 ' vicAranAM AMdolanane AkAzamAM prerIte sTeTasanane, peAtAnA zatrunA prANa levAne prayeAga kaMika A prakAranA hatA. te ane tenA sAthIe netra baMdha karIne eka adhArI oraDImAM besatAM. pachI temAMnA eka khelatA ke, ' tame sa` mekaleinane oLakheA che. tame sa jANA che! ke, aMdhakAravALI pRthvI jemAMthI te utpanna thayA che, teja tenu' rahevAnuM sthAna che. Ama jamInanI nIce cha phITa uMDe jo tenu rahevAnuM sthAna che, teA pachI te sthaLamAMja teNe rahevu joie.' " A pachI mekaksilena jamInanI nIce cha pITa uDe. daTAe' e vicAra upara te oraDImAM hAjara rahelAM sa` peAtAnI vRttine ekAgra karatAM. A prayAga divasonA divaseA nitya calAvavAmAM AvyeA hateA. " " vicAranA khaLane na jANanAra aneka manuSye! A prayAgathI sAmAnA prANa levAvA azakya che ema kaheze, paraMtu vastutaH tema nathI. gheADAM varSoM upara DA. AnA kiMgjha
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zulasa cahu bhAga cAthA prasiddha jIvacchAlAkI( vivisekTara )nA AvIja rIte prANa lIdhAnuM udAharaNa suprasiddha che. eja misisa sTeTsane gheADAM varSa upara eka nAmanA eka puruSa upara ane tenI patnI upara krAika hetuthI A mAraNaprayAga karyAM hatA. ane pAchaLathI sTeTsananI IcchAnusAra vartavANIja jIvatAM rahyAM hatAM. sTeTsananAM vicAranAM AMdelanee pAtAnA upara kevI asara karI hatI, te sabaMdhamAM peAtAnA lekhamAM misisa kheeka lakhe che ke: " madhyarAtrie bArImAMthI baraphanA jevA ThaMDA pavananA sapATA lAgavAthI huM jAgI uThI. mArA dAMta kakaDavA lAgyA. marelAM manuSyAnI mukhAkRtivALAM prakAzanAM mAjA mArA tarapha vahetAM AvavA lAgyAM. vijaLIthI kAI manuSyane mArI nAkhavAmAM AvatAM tene jevuM bhAna thAya che, tevu mane thavA lAgyuM'. mAre jIva mArA zarIramAMthI nIkaLI jatA hoya ema mane thayuM. gharanI bhIMteAmAMthI mane ArapAra jaNAvA lAgyuM. ane A tIvra vedanAnA samayamAM oraDAmAM AsapAsa saghaLe mane misisa sTeTsananI bhurI AMkheA jaNAvA lAgI. " phera AvatAM chatAM paNa bhramate mAthe hu' nahAvAnI eraDImAM gai, ane cakalI ughADI unA khaLakhaLatA pANInuM eka pIpa bharI kADhI temAM eDI, paNa te pANI mane jarA paNa utu jaNAyuM nahi. mAraNaprayAgane prathamanA sapATe vAgatAM jerI TADhanI dhrujArI mane AvI hatI tevIja A khaLakhaLatA pANInA pIpamAM paNa AvavA lAgI. mAre hADamAMsanAM manuSyA sAthe yuddha karavAnuM na hatuM, paNa kAi caDhiyAtAM sAmarthyathyanI sAthe, narakanA adhipati kAi duSTa rAkSaseAnI sAthe yuddha karavAnuM hatuM. huM A sthitimAM kheDI hatI eTalAmAM lathaDIyAM khAtA mArA pati dAdara upara caDhatyA ane mArA oraDAmAM AvyA. "te ekadama khAlI uThyA, mArA nAya ! mArA prabhu! mane A zuM thAya che? gADImAMthI ghera AvatAM mane kaMika evuM thai AvyuM che ke jANe have huM maravAnI taiyArImAM chuM. mAre zvAsa rUMdhAi jAya che. ' vicAranA sAmarthyane A pramANe hAla amerikAmAM upayAga thavA mAMDayo che. pratimAsa AvAM udAharaNA tyAM banyA kare che ane AvA adRSTa baLavAna sAmarthyathI peAtAnuM rakSaNa zI rIte karavuM tenI dhaNAne ciMtA peThI che. vicAranuM A hAni karanAra sAmarthya saneja asara kare che, ema kaMi nathI. varU, gheTAM ke bakarAM upara humaleA kare che, ane temAM phAve che; kAMi vAdha ke siMha upara humaleA karatAM nathI, ane bhUlathI kare che teA pAteja hAnine sahe che. je sadAcArI nathI, ane jeee bhakticeAga ke tattvajJAnathI potAnuM adhyAtmabaLa vadhAreluM hetu nathI, evA duLa manuSyA uparaja AvA mAraNaprayAgA kAvI zake che; paraMtu yeAgasAdhaka, tattvAbhyAsI, bhakta, tattvajJa ke ceAgI upara te kAvI zakatA nathI. AthI AvA prayAgAthI kAie paNa bhaya dharavAnuM prayeAjana nathI ane jemane tenA bhaya jaNAtA hoya temane tene upAya pAtAnA hAthamAMja che; ane te e ke yega, bhakti athavA tattvavicAravaDe peAtAnuM adhyAtmabaLa vadhAravuM. AdhyAtmika khaLavALA puruSAnI AjubAju temanA te baLanu' evu te abhedya kavaca AvI rahyuM hoya che ke tene bhedIne temane spa` karavA kAI paNu duSTa manuSya prerelA vicAranuM AMdelana sama nathI. zatruprati paNa dveSabhuddhi na dharanArane ane tenuM niraMtara hita IcchanArane mAraNaprayAga hAni karavAne kadI paNa sama thatA nathI. aMdhakArane jaya adhakAravaDe thatA nathI, paNa prakAzavaDeja thAya che. ahitakara vicAranAM AMdelanAnA jaya paNa prANImAtranuM hita IcchanAra vicAranAM AMdhralanA nira'tara pravartAvavAthIja thAya che. ajJAnane jaya jJAnathI karA, avidyAnA jaya vidyAthI karA, azubhanA jaya zubhanI bhAvanAthI karA. ( mAdha-1966nA "mahAkAla"mAM lakhanAra sadgata mAstara sAheba oTAlAlajI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ mananI pratyeka kriyA zarIramAM pheraphAra kare che. 10 - mananI pratyeka kriyA zarIramAM pheraphAra kare che. mananI pratyeka kriyA eka kapa athavA AMdolana che. A kapa zarIranA pratyeka aNumAM caIne pasAra thAya che ane te aNuonAM AMdelanAnI gatimAM pheraphAra kare che. zarIranAM jUdAM jUdAM tattvAnAM AMdolaneAmAM pheraphAra karavAthI zarIramAM rAsAyanika pheraphAra utpanna karI zakAya che; kAraNa ke pratyeka tattva je prakAranuM heAya che, te prakAranuM te hAvAmAM kAraNa, tenA aNuonAM AMdalanAnI amuka gati eja hAya che. jagatamAM pratyeka vastu je prakAranI che, te prakAranI te heAvAmAM kAraNa tenAM AMdolanenI amuka gatija che. kharanAM AMdolanane badalI nAkhatAM kharatuM jaLa thAya che, ane jaLanAM AMdolanene badalatAM jaLanI varALa thAya che. sAmAnya mATInAM AMdolanA badalI nAkhatAM mATInuM lIluM ghAsa, puSpA, vrukSA ane anAjathI lacI rahelAM khetarA thAya che. AMdelaneAnI gatimAM je prakAranA cAkkasa pheraphAra karavAmAM Ave che, te prakAranuM pariNAma prakaTe che. leDhAnAM athavA tAMbAnAM AMdelanemAM pheraphAra karatAM tenuM rUpuM athavA sAnu thAya che, ane patharAnAM athavA kAlasAnAM AMdolaneAmAM pheraphAra karatAM temanA vividha prakAranA mahAmUlyavAna hIrA tathA ratnA bane che. ahalyAnA zarIranAM AMdolanane pheraphAra karI nAkhIne gautama RSie tenA zarIranI zikSA karI nAkhI hatI, ane eja zilAnAM AMdolaneAmAM rAmanA spathI pheraphAra thatAM te zilA punaH ahalyAnA zarIrarUpe thaI hatI. eja pramANe mIrAMne pAna karavA ApeluM jhera paNa AMdolaneAnA pheraphArathIja amRtarUpa thayuM hatuM. kudarata peAtAnAM tattvAnAM AMdelanA akhaMDa badalyA kare che, ane ema karIne saghaLA prakAranI AkRtio, varSoM ane rUpe utpanna kare che. manuSya paNa peAtAnI sRSTimAM arthAt peAtAnA zarIramAM teja pramANe nisra karyAM kare che. mAtra vicAra karavAthI peAtAnA zarIranI game te vastunAM AMdolanane te badalI zake che, ane peAtAnA zarIramAM potAnI dhArelI game te sthitine utpanna karI zake che. tenAmAM rahelA A sAmarthyane lIdhe te vastutaH peAtAnA zarIrAdiparatve sazakta sarakhA che. A sAmarthya tene kaMI navuM prApta karavAnuM nathI. te tenAmAM rahelu ja che, ane jyArathI teNe vicAra karavAne! AraMbha karyo che tyArathI pratyeka kSaNe A sAmarthyano te upayAga karyAMja kare che. tene vicAravAyegya prazna eTaleAja che ke, A sAmarthyanA samajIne kevI rIte upayAga karavA ke jethI te peAtAnAmAM pUrve kadI paNa nahi utpanna karelAM evAM atyaMta utkRSTa pariNAmeAne prakaTAvI zake. manuSyane peAtAnA zarIramAM duHkhanuM bhAna thAya evuM je kaMI jaNuAya che, te tenA zarIranAM tattvAnAM AMdalanAmAM thayelA khATA pheraphArane lIdhe jaNAya che; teja pramANe tene tenA zarIramAM je kaMi sukhanuM bhAna jaNAya che, te tenA zarIranAM tattvAnAM AMdelanamAM thayelA anukULa pheraphArane lIdhe jAya che. AMdolanAnA niyamanu baMdhAraNa evA prakAranuM che ke, AMdolaneAmAM anukULa yeAgya pheraphAra mAtra eka khAsa rIteja thAya che; arthAt paripATIneA athavA kramanA niyama pAlana karavAmAM AbhyA hAya che, tAja anukULa pheraphAra thAya che. jo paripATInA greDezana niyama pAlana karavAmAM nathI AvyeA hAtA te kheATe athavA pratikULa pheraphAra thAya che, ane tema thatAM sadhaLA prakAranAM duHkhe! ane apriya sthitie utpanna thAya che. AthI A niyamane buddhipUrvaka upayeAga thai zake eTalA mATe kriyA kevA rAsAyanika pheraphArane utpanna kare che, ane kevI rIte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat pratyeka amuka prakAranI mAnasamAnasika kriyAone vyava www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA sthApUrvaka karavAthI AMdolanamAM thatA saghaLA pheraphAra kamapUrvaka thAya che, e yathArtha rIte jANavAnI manuSyane agatya che. A prakAre vicAratAM A viSaya atyaMta maTe tathA pratyeka manuSyanA mananuM AkarSaNa karanAre che, paraMtu A laghu lekhamAM tenI mahattAnuM bhAna karAvavA uparAMta vizeSa kaMI thaI zake tema nathI; kAraNa ke A ladhu lekhane Azaya, pratyeka mAnasakriyA zarIramAM rAsAyanika pheraphAra utpanna kare che eTaluM ja darzAvavAno che. ema chatAM A atyaMta upayogI viSayanI bhaviSyamAM vistArapUrvaka carcA karavAnI anukULatA levAmAM Avaze. zarIramAM raheluM pratyeka tattva hAla je prakAranuM che te prakAranuM te havAmAM tenAM AMdolananI amaka gati che, te ja kAraNa che tethI pratyeka mAnasakriya AMdolana che tethI; AMtarapradezamAMthI uThatuM pratyeka AMdolana bAhyapradezamAM pravartatAM AMdolanomAM pheraphAra karI zake che tethI; ane saghaLAM AMdolane kriyAnA pULa pradezanI maryAdAmAM rahelAM che tethI AMdolananA je niyamane ApaNe vicAra karIe chIe te zAthI khare che, e ApaNe lakSamAM barAbara Ave che. Ama chatAM, e 5NuM kharuM che ke, ekaja pradezanAM be jUdI jUdI sthitivALAM AMdolana ekabIjAmAM pheraphAra karI zake che; paraMtu temAMnuM eka jyAre bIjAnA karatAM ghaNuM vadhAre baLavAna hoya che tyAre ja te tema karI zake che. zArIrika pradezanAM AMdolana karatAM saghaLAM mAnasa AMdolananuM rAsAyanika jIvana vadhAre UMDe sudhI pahoMceluM hoya che, tethI zArIrika adalane game teTalAM baLavAnuM jaNAtAM hoya che, tepaNa mAnasa Adelane temane kevaLa pheraphAra karI nAkhavA samartha hoya che. A kAraNathI ja eka pracaMDa zarIravALA puruSane, eka durbaLa zarIravALA yogI potAnA mAnasasaMkalpathI daza hAtha ke so hAtha dUra pheMkI zake che. paNa keTalAMka mAnasa Adelano zArIrika adalanonA jevAM ja lagabhaga sapATI pAse rahenArA hoya che. AvAM AMdolano bahuja a5 pheraphAra utpanna kare che. koI koI prasaMge eTalo a5 pheraphAra utpanna kare che ke te ApaNA jANavAmAM paNa AvatA nathI. A kAraNathI jema manuSya aMtaramAM adhikAdhika uMDe utare che, tema tenA vicAranuM baLa sthULa to upara adhika cAle che. tethI, zarIranA koIpaNa bhAgamAM je ApaNe anukULa ane sukhada pheraphAra karavA hoya te ApaNe aMtaramAM adhika ane adhika uMDA utaravAno abhyAsa pADavo joIe--aMtaramAM ekAgra thavAne ApaNe abhyAsa pADa jeIe ja vadhAre uMDA rAsAyanika jIvanamAMthI nIkaLatAM mAnasa AMdolana tattamAM Avazyaka pheraphAra sarvadA kareja che, paNa chello pheraphAra karavAne kevAM mAnasika AMdolanane pravartAvavAM e prazna pAcho uThe che. ( A praznanA savistara samAdhAnane IcchanAre A varga taraphathI prakaTatA yamadaMDamAM thoDA samayathI Avato "arvAcIna rogopazamasaraNI" e nAmane viSaya kRpA karI avalo .) A viSayamAM je siddhAMte vAcakanI dRSTitaLe ANavAno uddeza rAkhe che, te siddhAMta A che pratyeka mAnasakriyA AMdolana che; zarIranA pratyeka aNumAM te prasarI jAya che; vadhAre uMDA rAsAyanika jIvanamAMthI te prakaTe che; ane eka rAsAyanika niyamAnusAra sthULa zarIranAM tatvomAM te pheraphAra ane sudhAro karI zake che. sthULa zarIranAM tanAM AMdolanomAM pheraphAra karavAthI zarIramAM rAsAyanika pheraphAra utpanna thAya che. ane A pheraphArane utpanna karanAra mAnasakriyA je jAtanI hoya che, te pramANe A pheraphAra sukhane ke duHkhane Ape che. (Adhina 1966 nA "mahAkALa'mAM lakhanAra sadgata mAstara sAheba choTAlAla) * aMtaramAM uMDA utaravAne abhyAsa kevI rIte kare, e A varga taraphathI prakaTa karavAmAM AvelA adhyAtmabaLapaSaka graMthamALAnA prathama akSamAM vistArathI varNavavAmAM AvyuM che, tethI jijJAsue te vAMcavA kRpA karavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa'sAra ke dyA prasiddha pahelavAna 11 - saMsAra ke do prasiddha pahalavAna bhAratabhUmi vIraprasavinI hai. aise ese vIreAM ne Isa deza meM janma liyA haiM jinakI dhAka sasArabhara meM rahI. puruSAttama rAmacaMdra, gAMDIvadhArI arjuna, gadAdhArI bhIma, mahArathI abhimanyu, pitAmaha bhISma, pratApI pratApa aura mahArASTravIra zivAjI Adi kI vIratApU kathAo ke paDhakara Aja bhI bhAratavAsiyAM ke kucale hue hRdaya lahalahA uThate hai. isavIsamI zatAbdI me bhI bhAratavaSa~ ke apanI bAta banAye rakhane kA pUrA pUrA ga hai. eka mahilA kA apamAna sahana na kara prANoM kI khAjI lagAnevAle khaDgabahAdUra, bhArata kA apamAna sahana na kara esembalI meM siMhanAda karanevAle svarAjI vIra, rijhava baiMka bila ke sarakArI prastAva ke rAka kara apanI nirbhayatA dikhAnevAle paTela, videzeAM meM apane zarIrabala kI dhAka jamAnevAle prAphesara rAmamUrti jaise vIra Aja bhI isa deza meM jIvita hai. 29 pahalavAnI meM te khUdrA bhArata, saMsAra kA guru hAne kA dAvA rakhatA hai. bhUkhA hai te kayA, gulAma huM teA kyA, Aja bhI vahu isa nameM kisIkA apanA sAnI nahIM rakhatA. isa khAta krA nirNaya usa dina paTiyAle kI raMgabhUmi meM akSa janasamudAya ke sAmane bhAratIya pahalavAna gAmA aura saMsAraprasiddha peAliza pahalavAna jekhiskA kI kustI se hA cUkA hai. svayaM mukAbale kA hausalA karanevAlA jebiTskA bhI Isa bAta kA mAna cUkA hai ki gAmA zera hai.' gAmA kI janmabhUmi paMjAba hai. sake khApa aura bAbA bhI nAmI pahalavAna the. khacapana meM hI isake pitA z2I nRtyu hA gaI thI. dasa varSoM kI Ayu se hI isane akhADe jAnA prAraMbha kriyA aura thADe hI samaya meM bhArata kA sazreSTha pahelavAna haiA gayA. bhArata ke kaune kone me isakA nAma hai| gayA. bhArata meM nAma kamA kara Isane apane bhAi ImAmabakSa ke sAtha pUrepa kI yAtrA kI. 1910 I meM yaha IMgleMDa pahu McA. Isa avasara para vaDAM dUra dUra se nAmI nAmI pahalavAna Aye the. Isane yUropa aura amerikA ke pahalavAneAM kAlAne ke liye lalakArA. ve samajhate the ki pAse hi ndusthAnI kyA jAne laDanA; para jaba Isane glesagA, livarapUla aura maicesTara ke pahelavAnAM kA hAtha milAte hI de mArA teA dhaDiyAM kI AMkheM khulI aura DaoN. rolara sAme pahele mukAbale ke liye Ae. unA gAmA ne tIna hI minaTa meM AsamAna dikhA diyA.. isake bAda sI pahelavAna haikasmiTa ke cAreAM khAne citta kiyA aura jApAna ke prasiddha pahalavAna TArAmAya aura usake sAthiyAM kaiA lalakArA, paraMtu isa zera kA dekha kara usane te laDane taka kI hiMmata na kI. sake bhAi imAmaJakSa ne bhI ITalI ke sarvazreSTha pahalavAna jUna lemba ke pachADa kara acchA khyAti paidA kara lI thI. iMglaMDa te gAmA ke paMjAba kA zera aura ImAmabakSa kA cittA kI upAdhi dI. jaba gAmA yUropabhara ke pahalavAnAM kaiA pachADa cUkA te sana 1912 jabaradasta pahelavAna jekhikaiA sAmane AyA, kharAkhara tIna dhaTe taka rahA, paraMtu citta na kara sakA; kustI dUsare dina ke liye rakhkhI gai, kaiA hI calA gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat meM sasAra kA sabase gAmA use nIce DAle paraMtu jebiskrA rAta jekhiskA mahAdaya rUsa deza ke khAlTika prAnta ke nivAsI hai. Apa kaiAre pahalavAna hI nahIM" hai, ucca koTi ke vidvAna bhI hai. ATha bhASA jAnate haiM aura vakAlata pAsa haiM. vakAlata na kare ke Apa pahelavAnI karate hai. janma Apa 35 varSI ke the taba bahuta thADe pahalavAna Apase bhiDane kI hiMmata karate the. usa samaya ApakA vajana 245 pAuMDa thA. una dine biga manna nAmaka pahelavAna TraeNgalara levisa kA pachADa kara saMsAraprasiddha pahelavAna hai| cUkA thA. prathama vAra teA usane jebiTskA ke de mArA thA; paraMtu dubArA phileDelphiyA meM kustI haiAne para jebiskrA ne use jIta liyA ! mahAyuddha ke samaya vahe rUsa pahuMcA. vAM usane rUsI pahalavAna aAge kA www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha jJASa cAza paTakhanI dI. yaha kustI usane prANa kI bAjI lagAkara laDI thI, isake bAda ye amerikA gaye. vahAM jesa rImA, Dana eNkaloIDa, Adi kaI pahalavA ke paTaka dI. pUrepa meM usane pela pAsa, Toma kainana Adi kaI pahalavAne ke pachADA. nyUDa rebina ke; AsTreliyA meM sAma caMpalama, mAika mAlika Adi ke girAyA. Isa prakAra jebiske saMsAra kA sabase baDA pahalavAna ho gayA. vilAyata meM jebiska se laDane ke bAda paTiyAlAnareza gAmA ko apane sAtha le Aye che. unane use apane yahAM rakha liyA thA aura bheMTa svarUpa 250) rUpaye mAsika dete the. apane pratitI gAmAM ke kustI meM pachADane kA pUrA irAdA kara ke 17 varSa bAda jebisko hiMdustAna AyA. saMsAra kI AMkheM isa jeDa kI ora lagI huI thI. saba loga baDI usakatA se isa kastI kI pratIkSA kara rahe the ! mahIne e deza meM IsakI dhUma maca rahI thI. Akhira 29 janavarI (sana 1928) ke paTiyAle meM yaha kustI laDI gaI. raMgabhUmi 40-50 hijAra videzI aura dezI darzaka se ThasoThasa bharI huI thI. darzaka paTiyAlA, dhaulapura, bharatapura, kapUWlA, jAmanagara aura bhi3 ke mahArAja, sara hArakeTa baTalara aura tivAna ke navAba Adi bhI the. karataladhvani ke sAtha janatA kI usukatA batAte hue done vIra akhADe meM kUda paDe aura lAge hAtha milA kara paMtare badalane. eka minaTa bhI kustI na ha pAI thI ki gAmA ne jebicche ke cAra khAne citta de mArA. Isa kastI ne saMsAra ke cakita kara diyA. bAta bhI Azcarya kI hai, jisa jebicche ke traNa varSa pahale gAmAM lagabhaga tIna ghaTe laDate rahane para bhI citta nahIM kara sakA thA aura je saMsAra ke saba pahalavAnAM ko pachADa kara gAma ko jItane ke liye pUrI taiyArI kara ke bhArata AyA thA, usakA gAmA ne palaka mArate hI dharatI napAdI. isa chata ke 'upalakSa meM gAmA ke eka cAMdI kI gurja dI gaI aura vaha saMsAra kA sarvazreSTha pahalavAna mAnA gayA. jebiska se phira laDane ko kahA gayA, para usane yaha kaha kara ki "gAmAM zera hai, kastI kA ustAda hai." laDane se InakAra kara diyA. isake eka dina pahale gAmAM kA bhAI ImAmabakSa bhArata ke anya saba pahalavAne ko harA kara bhAratavijayI pahalavAna bana cUkA thA. jisa kustI ke phana ne Aja bhArata kI lAja rakha lI, dekhA jAtA hai ki zikSita bhAratavAsI usase pIche haTe hue haiM ve pahalavAnI ke bUrA samajhate haiM. hama samajhate haiM ki gAmA kI Isa vijaya se unakI mane vRtti badalegI aura ve zaktisaMcaya karane ke liye kustI laDanA aura kasarata karanA apanA parama pAvana kartavya samarjhege. ( "vIrasa deza" mAsikamAM lekhaka:-zrI. pratApa mahodaya) 12-merI cAhanA jIvana se kucha moha nahIM hai, sukha, sampatti kI tanika na cAha / niThura mRtyu se droha nahIM hai, aura na hai yaza kI paravAha // nahIM lAlasA hai yaha mana kI, ho vistRta merA vyApAra / vRddhAvasthA lakha nija tana kI, choDUM jaga se mithyA pyAra // kintu cAhanA hai yaha merI, harane ko ari-atyAcAra / camaka uThe sunakara raNabherI, capalA sI merI talavAra // ( "vIsaMdeza" mAsikamAM lekhaka-zrIyuta divya kavi) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ phUTI ane IslAma 13 - reMTIo ane islAma khatIba bagadAdI peAtAnA itihAsamAM hajharata ibne abbAsanuM pramANa TAMkIne kahe che:8 skrIAnA jalasA reTIAthI zaNagAre' kamanasIbe kuLavAna musalamAna strIo raeNTIe kAMtavAne mAThuM kAma samaje che, peAtAnI keLavaNI ane maratabAnI viruddha mAne che. uparanI hadIsa upara huM temanu dhyAna kheMcuM chuM ane pU hyuM ke, je vastu zaNagAra manAtI hatI, te calAvavAmAM zenI ethna haiAya ? hAkrame hadIsa upara mustadUka nAmanA eka madUra ane pramANabhUta graMtha lakhyA che. temAM pegaMbara sAhebanI khIkhI AyezAnuM nIcenuM vacana TAMkelu che: dru tamArI srIone TIA ane sUrAe nUranI tAlIma ApeA, ' hArkime A hadIsanI kevaLa nakala nathI karI, e pramANabhUta che ema kahyuM che. kurAne zarIphanI tAlImanI sAthe raeNTIAnI tAlImane joDanAra A hukamanA karatAM bIjo vadhAre jabaradasta hukama kayA hAi zake ? pachI kAi paNu musalamAna kahevaDAvanArA reMTIAnI majAka karaze kharA ? A teA hukama ane upadezanI vAta thai. amala paNa tevAja hatA. pegaMbara sAhebanI sAthe rahenArI strIo hamezAM reTIe calAvatI hatI. musalamAnAnI mAtAtulya hajharata umme salamA (pegaara sAhebanAM bIbI) jemanI bhAre pAka oratAmAM gaNutI thatI hatI teo AkhA divasa reTIe calAvatAM. ibna asAkara hajharata sIAda bina sakananuM nIcenuM vacana TAMke che: t huM hajharata umeM salamA(allAhane rAjI rAkhanArI)nI khiddamatamAM hAjara thayA tA joyu ke, te reMTIo calAvatAM hatAM. meM pUchyuM ke A zuM? jyAre huM AvuM chuM tyAre tamane reMTI calAvatAMja jou chuM!' temaNe javAba ApyA: ra'TIA zayatAnane bhagAve che, ane iMdriyAne viSayamAM bhaTakatI aTakAve che. ane meM sAMbhaLyu che ke, vadhAre puNya teja srIne maLaze ke jenI sUtaranI AMTI sauthI vadhAre meTI haze. " A rivAja ImAnadAra strIomAM lAMkhe| samaya cAlyeA. islAmanA AraMbhamAM phaiTI e gRhiNIonA rAjanA dhaMdhA hatA, kAika vAra calAvavAnI vastu nahetI. musi eDakI peAtAnI dUra kitA zAkhala 'mAna'mAM hAkiya ane IbnesAdanA havAlA TAMkIne hajharata khavalA ( kesanI dIkarI )--pegaMbara sAhebanI sAthI-nuM eka vacana TAMke che. ame AratA ralekhuDhDhAnA amAnAmAM ane aNumaranA jhamAnAmAM ane khalIph uMmaranI khIlAphatanI zarUAtamAM masjidamAM utaratI hatI ane dhaNu kharU reDIo kAMtatI hatI. IslAmanA satayuga anu umIAnA jhamAnAnI sAthe pUrA thayeA. pegambara sAhebanA ane pahelA cAra rAta rastAnA khalIkAnA jamAnAmAM ane umIAnA jamAnAmAM kazuM sarakhApaNuM bhAgyeja hatuM; chatAM pegaMbara sAhebanA upadeze eTalI teA jaDa ghAlI hatI ke umIAnA jamAnAmAM paNa meTA meATA dhanADhayeAnA, hAkameAnA haramamAM raeNTIAne madhura dhvani saMbhaLAtA hatA. ibne asAkara A varNave che:- jhIAda ibne abdullA kurezI kahe che ke, hu* eka rAja hajjAja bina yusaphanI rANI hiMda-mahalakhanI dIkarI-nI khidamatamAM hAjara thayA tA joyuM ke te reMTIo kAMtatI hatI. me' pUchayu ke rANI hatAM tame reDIo kAMtA ?" teNe javAba ApyA ke, me' mArA pitA je pegaMbara sAhebanA sAthI hatA temanI pAsethI pegaMbaranuM A pAka vacana sAMbhaLyuM che; tamArAmAM je sUtara vadhAre haze teneja vadhAre puNya maLaze. reDIo zayatAnane bhagADe che, ane viSayavikAra maTADe che.'" A badhI pegaMbara sAhebanI hadIsa ane pegaMbara sAhebanAM sAthIonAM kAnAM vana-je navamI sadI hIjarInA madUra musi zekha jalAluddIna suyUtInI ceApaDIemAMthI levAmAM AvelAM che, temAMthI nIceneA sAra nIkaLe che:-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cALe mmmmmnnnnnnnnnnnnnnnnnnn 1-hajharata pegaMbara sAhebanI pAka bIbIo ane bIjI strIo je temanI sAthIo hatI te hamezAM reMTIo kAMtatI hatI. 2pegaMbara sAhebe musalamAna strIone reMTIo kAMtavAne hukama karyo che. 3-pegaMbara sAhebe potAnI jabAnathI reMTIA kAMtavAne puNyatarIke pharamAvyuM che. 4-pegaMbara sAhebe reMTIAne mANasanI nIti ane hRdayane sudhAranAre kahyo che, eTale ene zayatAna ane viSayavikArane dUra karanAra batAvyo che. AvI spaSTa vAte pachI koI paNa "lA IllAhA IlalAha mahamada rasulilAha" bolanArane reTIAnI khubIviSe koI paNa jAtanI zaMkA rahe che ? je Aje A raMTIAnI tAlImane amala thato hato te islAmI khAnadAnonI sthiti bahu jUdI hota, ane have paNa amala thAya te keTalI pheravAI jAya ! e na samajavuM ke, upara lakhelAM pharamAna kevaLa strIone mATe che ane puruSone lAgu paDatAM nathI. e viSe zaMkA te nathI ja. khAsa karIne e pharamAna islAmI bAnuone uddezIne kahevAmAM AvyAM che. paNa jema jarUranI vakhate strIe paNa puruSonI sAthe rahIne jehAdamAM zAmila thatI ane laDAImAM bhAga letI-yaramUkanI laDAImAM bhAga lIdho hato-tevIja rIte hAlanI zAMta laDatamAM puruSoe strIonI sAthe A atizaya kAryasAdhaka zastra calAvavAmAM zAmila thavuM joIe, e viSe paNa zaMkA nathI. bIjI vAta e che ke, reTIAne guNa pegaMbara sAhebe jyAre evI rIte varNavyo che ke te zetAnane bhagADanAro che, to teno saMbaMdha kevaLa strIonI sAtheja na hAI. zake, ene e guNa to strI ane puruSa baMnene upayogI thAya ema che. (mailAnA mahamadaalInA eka lekhane tarajIme-navajIvana'mAMthI uddhata ) 14-niSphaLa vyApAromAM vyartha samaya gALatA manane pada ( tephAnI darIe, nAva tamArUM gothAM khAya re, e laya.). niSphaLa vyApAra, AvaradA ochuM tArUM thAya re, bALI nija gharane, hevI lahIne zuM harakhAya re, niSphaLa cetA mahApuruSa zAstro kema na tene jagAya, kyAM lagI parapeTe kahe Takaze, karIza pachI zuM upAya re, niSphaLa keTalI vAra pIdhuM ne khAdhuM, kAM te bhUlI jAya, tRpta nathI to paNa zIda vaLI, phari phari pAcho khAya re, niSphaLa je cIle caDhatAM dhArele gAma nahi pahoMcAya, te cIlAmAM netra mIMcI kAM, daDabaDa daDabaDa dhAya re, niSphaLa Ama divasa ne bhAse vItatAM, varSo paNa vItAya, sukhane mArga cahezuM rahevA, paDyA pachI A kAyare, niSphaLa sazakta tana mana iMdriya che tyAM-lagI zubha sAdhI zakAya, zasro saghaLAM bhAgI jAtAM, saMgrAme zuM jitAya re, niSphaLa hajI paNa cetIza te cetAze, asurU nahi gaNAya, narahari prabhu che karuNAsAgara, sahAze jhaTa tuja bAMgha re, niSphaLa (catra-1966nA "mahAkAla"mAM lekhaka sadgata mAstara sAheba choTAlAlajI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aisI hAlI khele lAla ! '' "" 15 - " aisI holI khelo lAla ! 33 (1) ThAkura khadhelasaMha ke pahale pahala jaba maine dekhA, usa samaya meM nirA bAlaka thA. unna rahI hAgI kAi pAMca varSe kI. magara hamArA vastu prathama milana hI aMtima milana bhI thA. kyAMki mujhase paricaya heAne ke dUsare vahI yaha vIra kSatriya, rela meM kisI gere se bhiDa paDane ke kAraNa jela bheja diyA gayA aura vahI usane apanI jIvana-kahAnI samApta kI. magara, ThAkura sAhaba ne prathama dana meM hI merI chAtI para apane adbhuta vyaktitva kI je chApa cheADa dI thI, vaha Aja 18-20 varSa bAda bhI jayAM chI tyAM banI hui hai. yahI haiAlI kA avasara thA. maiM dhuMTatAM ke upara taka dheAtI aura AdhI bAMha kA kuratA pahate, eka hAtha meM raMga kA pAtra aura dUsare me cheATI sI picakArI liye musple ke bAlasakhA se hAlI khela rahA thA. mere baDe baDe rezamI bAla, amIra aura usa camakatI huI cIja kI mukatI--jise hama lega mukkA' kahate hai...--se bhare the. maiM sira se paira taka lAla ra`ga se bhAgA thA. usI samaya ghara ke naukara ne A kara mujhe pukArA lAlajI lAlajI ! dauDa kara caDha te kheDa mere kanye para! hAM, isa taraha ThIka hai--caleA tumhe' mAtrujI khulA rahA hai. tumhe dekhane ke liye kAI bhale AdamI Aye hai." saccI bAta yaha hai ki usa vakata mujhe usa bhale AdamI se milane kA jitanA leAbha nahI thA usase kahIM adhika lAbha usa naukara ke kanye para eDa kara Tik, Tik, Tik!' karate hue dhara Ane kA thA. vahAM puMca kara maine dekhA ki mere pitAjI kisI sapheda bAlavAle, lambe-cauDe vyakti ke sAtha khAte kara rahe the. unakI dADhI dUdha kI taraha sapheda aura khUba lambI thI. use unhoMne sikakhAM kI taraha kAna ke upara caDhA kara bAMdha rakhkhI thI. unaka paira meM jayapurI joDA, sirapara rajapUtI pagaDI aura zarIra para iMTanAM se nIce laTakatA huA aMgarakhA aura cUDhIdAra pAyajAmA thA. kamara me' gulAbI raMga kA eka dupaTTA peTI kI taraha badhA thA, jisame` eka lambI sI talavAra laTaka rahI thI. mujhe hAjira dekha mere pitAjI ne kahA--"ThAkura sAhaba! yahI hai merA sabase cheTA baccA. isakA nAma hai lAlA bahAdUrasiMha ! ' unhAMne mujhase kahA--salAma kareA ThAkura sAheba ke !" maine AjJA pAlana jI. prema se gad gad hA kara ThAkara sAhaba ne mujhe geAdI meM le kara kahA jIte raheAmeTA ! idhara Ae, aba hamAre sAtha khele.'' bAbujI se unhAMne kahA " akha Apa jAie. apanA kAma dekhiye. maiM Isa ce apanA jI khahalA lugA' pitAjI ke cale jAne para ThAkura sAnukha mujhe usI kamare meM dhara se udhara ghUmA ghUmA kara apanA paricaya dene lage. "tuma mujhe pahacAnate hai| ? nahIM, nahIM na?' maine sira hilA kara svIkAra kara liyA ki hA, mai' nahIM pahacAnatA. unhAMne kahA~isa bAra maiM sAta-ATha varSa bAda AyA haiM tumhAre dhara. tumhAre dUsare bhAI mujhe acchI taraha jAnate hai. janma tumhAre pitAjI mevADa ke pAsa kI eka riyAsata me naukara the, tabhI se merI unakI mitratA hai. mai devapura kA rahanevAlA, jo mevADa kI sImA para paDatA hai. calAge mere dhara lAla ? vahAM dUdha hai, dahI hai, cinI hai, miThAI hai." maine khIca hI me` TAka kara pUchA~~aura kaluA kuttA aura bhUrI khillI bhI hai?' "hAM, vaha bhI hai." unhAMne muskarAkara tura'ta uttara kriyA. mujhe dAge unheM ?" unakI dADI me' apanA pa`jA sete hue maine pUchA. "are hAM, lAla ! dUMgA kyAM nahIM! pahale calA bhI.' mane kahA~~acchA, te phira cale !'' 91 na Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zubhasaMgraha-bhAga cAthA abhI ' abhI nahI teA krama ' ''kala caleMge lAla! Aja tA maiM tumheM haiAlI gA kara sunAuMgA,eka aDhiyA kahAnI kahuMgA, sunege' "hAM, gAnA sunuMgA" macala kara maine kahA-gAo ?" aura nAcU bhI ?" "AhAhA! tuma kyA nAcanA bhI jAnate hai!? mujhe te nahIM AtA, nAceA !'' nAcane aura helI gAne ke pUrva ThAkura sAheba te bagala se apanI talavAra khIca kara mujhe dikhAte hue pUchA-ise pahacAnatA hai| ?" hA, hA, yaha tA talavAra hai! maiM lUMgA ise, mujhe dedA se!" meM macala paDA bRhareza !"unhoMne kahA--'jarA dUra haTakara khaDe hA. vahAM,-thADA aura Age-basa, ama jarA mere isa rajapUtI nAca aura hAlI kaiA sunA, phira talavAra lenA !" isake bAda khulavAna vRdgha ThAkura badhelasiMha vividha prakAra se usa talavAra ke! ghUmA-dhUmA kara dhRtare adalane, nAcane aura apane ApakA bhUla kara gAne lage- aisI hAlI aisI holI khelA lAla! aisI hAlIjanma-bhUmi kA du:kha harane ke, mAtA kA magala karane kA bharane kA pIDita hRdayoM meM sukha ke jharajharajhara jharane kA aisI heAlI-esI hAlI kheleA lAla ! leA kara meM karAla karavAla (2) gAna samApta kara ThAkura sAheba ne pUchA~ "yaha hAlI tumhe acchI mAlUma maine kahA---"hA, acchI mAlUma tumhArI talavAra." paDI? '' paDI. aura gAme, aura nAce!! khUba camakatI hai isa talavAra jI, isa gAne kI aura merI isa aneAkhI hAlI kI eka kahAnI hai beTA! sunege?'* "hAM, hAM," vRddha ThAkura sAhaba ke gale se lipaTa kara mane kahA-- kahAnI sunAe, mujhe kahAniyAM khaDI acchI mAlUma paDatI hai, merI dAdI khUba sunAtI hai." vRddha ThAkura sAheba ne kahAnI AraMbha z2I--- cArasau varSa pahele kI bAta hai. una dinAM hamAre gAMva devapura kA vahe -kilA Aja kI tarahu aDahara aura siyAreAM ke rahane kI jagaha nahIM thA. usame' gAMva ke kSatriya jAgIradAra baDe rATa-khaTa se rahA karate the. kile ke bhItara aneka cheTe baDe makAna, mahala aura bAga-bagIce the. hema'ta khItacalA thA aura prakRti ke pattA-pattA para basaMta ke Agamana kI sUcanA chapI sI mAlUma paDatI thI. samaya sAyaMkAla kA thA. jAgIradAra ke suMdara mahela ke sAmane ke upavana meM suMdaratA se saje hue phUloM ke peDAM se dhire hue eka saMgamaramara ke cabUtare para baiDe hue de yuvakayuvatI dhIre dhIre bAta kara rahe the-- "tumhArI mA kyA kahatI thI ?" yuvaka te yuvatI se pUchA. kahatI thA'' yuvatI te uttara diyA--isI hAlI ke bAda hama leAgAM kA byAha avazya hA jAyagA, aura tumhArI mAtAjI kyA kahutI thI?" unhAMne teA," yuvaka ne muskarAte hue uttara diyA-mere pitAjI se kahA thA ki Ina deneAM kI zAdI kaise hai| sakatI hai? mahAsiMha tA padmA ke baMcapana se hI ahina kahuM kara pukAratA hai; aura padmA bhI use bhAi kahu kara prasanna heAtI hai." 'kira ?' yuvatI ne kiMcit sa`krAya se netra nIce kar pUchA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ - esI helI khelo lAla ! 35 "mere pitAjI ne mAM ke javAba diyA ki, yuvaka ne kahA-" done eka-dUsare ke bhAI-bahena kahate hai to kyA, hama gotra meM bhinna hone ke kAraNa, eka-dasare ke be-beTI se khyAha kara sakate hai? kaI harja nahIM hai." "phira?" yuvatI ne Isa vAra yuvaka kI AMkha se AeM milA kara savAla kiyA. "phira kyA? aba zIdhra hI meM tumhArA "mahA bhaiyA" na raha kara kucha aura hI' he jAuMgA aura tuma..." yuvatI ke mAthe se mAthA saTA kara yuvaka ne kahA--"aura tuma merI paghA bahana' na raha kara "kucha aura hI ho jAegI. hamArA yaha nAtA adhika suMdara, daDha aura sthAyI hogA." magara hamArA khyAla ha kaise sakegA?" yuvatI ne pUchA-"sunA hai zIdhra hI phira una bhayAnaka videzI aura vijAtiya kI caDhAI, mevADa para honevAlI hai. aise avasara para tuma yuddha karoge yA khyAha ? "tumhArI kayA icchA hai?" meM yadi puruSa hatI to." yuvatI ne garva se uttara diyA--"aise avasara para videza se yuddha karatI aura janmabhUmi mevADa kI uddhArayitA meM prANa de detI." magara, paDyA ! burA na mAnanA," yuvaka ne kahA--"meM to pahale tumahe cAhatA huM, phira kisI aura ke. yadi yuddha huA bhI, te, meM pahale tuma se khyA karuMgA aura phira raNa-masthAnahamAre mAtA-pitA kI bhI yahI IcchA hai." karyo?" bha para aneka bala de kara yuvatI ne dariyAphata kiyA. Isa liye ki tumasI yuvatI suMdariya kA patA videzI suMghate phirate haiM. yadi kahIM unha mAlUma ho gayA ki Isa devapurarUpI gudaDI meM bhI padyArUpI kaI maNi rahatI hai, te muzkila nahI samajho !" chi: !" bagala se kaTAra nikAla kara dikhAtI huI padmA belI "tuma bhI kaisI bAte karate ho ? jaba taka yaha mAM durgA hamAre sAtha hai, taba taka videzI hamArI era kyA AMkhe uThAveMge? pichalaeN do yuddhoM merI de baDI vivAhitA bahine jaDara karI cUkI hai." Ara mere tIna bhAI vIra-gati pA cuke hai." "phira kayA? jaba taka hama rAjapUta strI-puruSa ke svataMtratA aura ravadharma aura svadeza ke lie prANa denA AtA hai, taba taka eka videzI te kyA lAkha videzI bhI hamArA kucha nahIM ? bigADa sakate." hama loga dhire hai, bAbA!" "pApI videzI se, aMdhI rAkSasI videzI senA se, unakI kuTila rAjanIti se, unakI para-dhana kI bhUkha aura pararakta kI pyAsa kI icchA se. oha! beTA! videzI vikretA, videzI zAsaka aura videzI sainika kitane hadayahIna, kese hiMsaka aura use bhayAnaka hote hai !" videzi ke kAraNa. sArI phasala caupaTa ho gayI. devapura ke smazAna banA diyA.. ine videzi kA nAza che. " khUTe ne ItanI jera se kahA ki use khAMsI Ane lagI. kSaNabhara khAMsa kara vaha tana kara khaDA ho gayA aura bolA-"kala holI hai. aneka dina se dhire rahanese, senA ke hajAra vIra aura svadezabhakta rAjapUta ke kAma A jAnese, khAsa sAmagrI samApta ho jAnese, aura durga meM cA era hAhAkAra kA sikkA jama jAne ke kAraNa, prAyaH saba ke ujaDe kaleje meM nirAzA kA ulU bola rahA hai." phira ? aba kayA hogA bAbA ?" "hogA kyA--hameM de meM se eka ko pasaMda kara lenA hogA. mRtyu yA parataMtratA. mujhe mAlUma hai, maine sunA hai, kucha loga saMdhi kI carcA calAnA cAhate hai. magara nahIM honA cAhiye aisA-nahIM hogA caisA. yadi hamAre rAjA sAhaba ne saMdhi kI, te meM usase alaga hI rahUMgA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zubhasaMgraha-bhAga 2 baki usa carcA ke calane ke pUrva hI, videzi kI senA meM ghusa kara talavAra calate-calate, mara jAuMgA." "bAbA! kala holI hai. kucha logoM kA vicAra hai ki agara kala hama AtmasamarpaNa karI de te sAla sAla kA yehAra to zAnti se bIte!" ukta bAteM suna kara vaha vRddha apanI baDI-baDI tejasvinI AMkheM pasAra-pasAra kara yuvaka kI ora dekhane lagA- "tU kSatrI hai? kisane kahI tujhase yaha bAta? aisI bAta vIra rAjapUta ke muMha se nikala hiI nahIM sakatI. aisI dhRNita aura kAyaratAbharI carcA kSatriya suna hI nahIM sakatA. are, tUne suna lI aisI bAta! tu rAjapUta kA bAlaka hai? kyA ho gayA hai tere rakta ke, bacce? rAjapUta kA khUna te yuddha aura zatru ke bhaya se kabhI ItanA ThaMDA nahIM hotA thA. rAjapUta te eka bAra, pulakita kalevara he-'jaya! ekaliMga kI jaya !!" bAla kara rakta kI upaNuM gaMgA meM kUda paDatA hai, pralaya tAMDava karane lagatA hai. Isa puNya deza ke rakSaka vIra rAjapUte kA gama rakta jaba aisA ThaMDA paDa jAyegA taba yaha harI-bharI, suMdarI, hArI vasuMdharA 5ra ke atyAcAra aura vyabhicAra tAMDava kA kSetra bana jAyegI. nA, nA, nA ! hama saparivAra dasa yajJa meM svAhA hA jAyeMge; para paradezi ke hAtho apanI svataMtratA kisI bhI dAma para na becaMge-na beceMge-na becaMge." buDhA phUla phUla kara sAMse tene lagA. usakI prabala kalAIyo kI bUTI nase camaDe ke bAhara jhAMkane lagI-mA, kahAM hai hamArI zAnti ke zatru? A sAmane. isa gayI gujarI avasthA meM bhI, unake sarvanAza kA muha bharane ke liye hamameM kAphI rakta aura zakti che. "Isa vakta tuma yahAM se Aye mahAbhaiyA?" mahala ke eka ekAMta bhAga meM devapura ke jAgIradAra yA choTe moTe rAjA kI yuvatI kanyA paDyA ne apane bhAvI pati se pUchI-"upha ! kaisI kAlI rAta hai. ujelA pakSa tene para bhI na jAne kahAM se A kara Ine bhayAnaka kAle bAdala ne devapura aura usake sAmane ke vizAla midAna aura pIche kI pahADathI aura isa duga kA paira rakhAM hai ? bolo-bolo ! kucha kahate kahate eka kAM gaye, mahAbhaiyA?" tumase aMtima vAra milane AyA dU padmA bahana ! " yuvaka ne sajala-bhAva se kahA. aMtima vAra!" dhakka sI ho kara yuvatI rAjakanyA ne duharAyA-"IsakA kyA artha che bhaiyA? kisI se sahAyatA mAMgane ke liye, gupta rIti se, tuma kile ke bAhara bheje jA rahe ho kyA?" nahIM, tumane zAyada abhI taka saba bAteM sunI nahIM, Aja rAta hI ke zatru para dhAvA kara, kala sabere taka hama devapura ke bhAgya kA aMtima nirNaya kara lenA cAhate hai." abhI to koI kaha rahA thA ki saMdhi honevAlI hai." nahIM, hamAre zatru saMdhi nahIM AtmasamarpaNa cAhate hai. Idhara devapura durga kA eka eka rAjapUta isa vakta, ThAkura kRpAsiMha ke Aga lagAne se, bhabhaka uThA hai." "kauna kRpANasiMha ? isa darabAra ke vahI bUDhe aura thake senApati ?" "hAM, une Aja Isa kile meM cAra era dhUma ghUma kara loge ke mara jAne lekina AtmasamarpaNa na karane ke liye lalakArA hai, vaha bUDhA vIra talavAra ghUmAM ghUmAM ka2, nAca nAca kara aura eka uttejaka gAna gA gA kara lege ko zatruo ke viruddha ubhADatA jA rahA hai. usakA gAnA suna kara lega marane mArane ke liye pAgala rahe hai." kaunasA gAna gAte the ThAkura kRpANasiMha bhaiyA? jarA meM bhI sunaM." pUrA te mujhe yAda nahIM, para jitanA yAda hai utanA hI tumhAre samajha lene ke liye yuSTa hogA. suno ! " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ esI helI khele lAla! aisI helI-aisI helI khele lAla, esI helI! janma-bhUmi kA duHkha harane ke, mAtA kA maMgala karane ke, bharane ke pIDita hRdaye meM, sukha ke jhara jhara jhara jharane kele karameM karAla karavAla, esI helI-esI helI khele lAla! tuma svataMtratA ke jJAtA he, mukta, mukti ke nirmAtA ho, mAtA he Arata pukAratI aba lo, uTho! dekhate kyA he. lo kara meM karAla karavAla,esI helI-esI helI khelo lAla! gAna gAte gAte yuvaka mahAsiMha ke nathane phaDakane lage, kapila aura kAna sukha ho uke, sAM jera se calane lagI. yuvatI padhA bhI uttejita ho uDI ! "astu," yuvaka ne kahA-- "Aja rAta ke, pigye pahara hama dhAvA kareMge." "hamArI vijaya hogI !" "ho sakatI hai--hogI hI sahI; magara, hamameM se zAyada hI koI usa vijaya kA AnaMda lene ke liye bace." devapura kI AnevAlI pIDhI hamArI pUjA karegI, hama para garva karegI, hama na baceMge to kyA!" "strI ko hamAre raNa-prasthAna ke pUrva hI jauhara' karanA hogA aura bacce ko kisI prakAra bacAkara surakSita sthAna meM bhejanA hogA. isaliye meM tuhe yaha saMdeza sunAne ke liye AyA dU ki muskarAtI muskarAtI Aga meM kUdane ko zIdhra hI prastuta che jAo !" "maiM ? kucha secatI huI padmA gaMbhIra bhAva se balI--"meM jauhara nahIM karuMgI." "phira kyA karegI ?" "helI khelUMgI," muskurAhaTa ke sAtha uttara milA. kisase ?" "videzI mugala senApati se, videzI dAnava se." "tumhArI bAta merI samajha meM nahIM A rahI hai." "kala dekha lege taba samajha meM A jAyegI." "te" yuvaka ne dhare se kahA--"binA tumahe "apanI' banAye hI kali mujhe isa loka se-I" mata bele aisI bAta !"mahAsiMha ke roka kara padhA ne kahA-"hamArA khyAha te hegAM hI. hameM eka-dUsare se kauna alaga kara sakatA hai? hama eka hai--eka hI raheMge." yuvaka kutUhala se apanI bAlasakhI pA kA muMha dekhane lagA. "yaha kahatI kyA hai? kala te Isa jIvanayajJa kI pUrNAhuti hai, phira khyAha hogA kaba?" mujhe ThAkura badhelasiMha kI ukta kahAnI jitanI acchI nahIM lagI usase kahIM adhika acche, kabhI kabhI unake muMha para nAcanevAle aneka bhAva lage. ue kSaNabhara vizrAma lete dekha maine punaH unakI dhavala dADhI meM apanA paMja ghuseDA aura pUchI-- phira kyA huA ?" phira kyA beTA! usI rAta ko durga meM kaI baDe baDe agnikuMDa taiyAra kiye gaye, Aga bhapakA dI gaI aura rAjapUta lalanAo aura mAtAo ne, yuddha ke liye saje taiyAra apane priya janAM se aMtima bidA le le kara, muskarAte hue una kuMDAM meM kUdanA AraMbha kara diyA.. "Aga me kudane lagI ?" ThAkara sAhaba kI dADhI ke bAhara jhaTake se apanA paMjA nikAla kara maine Azcarya se pUcha--"Aga meM vaha jala na gayI hoMgI ? Aga meM ka kudI? bhalA kaI Aga meM bhI kUdatA hai?" hAM beTA ! hamAre deza kI mAtAeM, AvazyakatA paDane para muskarAtI huI bhasma he jAne meM apanA saubhAgya samajhatI hai. maira, kahAnI su. jaba prAyaH sabhI aurateM agni-De meM kuda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 zubhasa'graha-bhAga cAthA paDI aura aMgArAM ke vimAna para baiTha kara svarga kI era cala paDI, taba rAjapUtAM kI bacI- khucI vikaTa vAhinI kale ke khAtara huI. usa senA kA pratyeka sainika kesariyA khAte se sajA thA. du` ke bAhara senA do TukaTI meM khAMTa dI gayI, eka bhAga kI saMrakSatA me`cce eka surakSita sthAna kI ora bheje gaye aura dUsarA bhAga asAvadhAna vipakSa senA para hara hara mahAdeva!' pukAra kara TUTa paDA. maca gayA cArAM era hAhAkAra ! paDa gayI dazAM dizAo me mAra mAra kI pukAra. talavAre nAcane lagI-dAnAM era kI. bhAle camakane lage denAM era ke. rUDapara phaMDa aura mu`Dapara muMDa girane aura nAcane aura kUdane aura pAgala heA kara hA hA hA hA karane lage ! janma jarA prabhAta kA prakAza phailA teA zatruo se dhAra yuddha karate hue mahAsiddha ne dekhA, unase theADI dUrapara kAi tejasvI yuvaka rAjapUta vicitra zIvratA aura parAkrama se zatrue kA sahAr kara rahA thA. mahAsiMha ne gagan hA kara use khaDhAvA diyA-- "dhanya vIra ! tuma mevADa ke gaurava hA !'' usa yuvaka yAddA ne mAne apane sahayeAgI sainika kI khAte suna lI. vahu mahAsihaM kI Ara dekha kara murakarAyA~ maiM kAi aparicita yAhvA nahIM tumhArI padmA ! mahAbhaiyA Aja hAlI hai na! maiM hAlI khela rahI hUM. videzI senApati merI kRpANu picakArI ke prahAra se yahI kahI raktAkta paDI. hAgA. khaDA AnaMda hai--khaDA sukha hai isa aneAkhI hAlI~~~~~Aha ! yaha kyA? Aha !" mahAsiddha ne dekhA, ekAeka kai mugala padmApara prabala rUpa se jhapaTa paDe. baDhA Age mahAbhayA !" ekAeka varSa pukAra uThI~mArA apanI khama bharI talavAra gere mAthe para. DAleA siMdUra, nahIM te| tumArI yaha dulahana calI--A! ThIka-khasa-calI meM...! mevADa kI jaya heA." ThIka vakta para padmA ke bIca mAthe para vAra kara mahAsiMha ne use rakta siMdUra pahanA diyA. magara akha vaha bhI zatruoM se bilakula dhira gaye the. dekhate dekhate cAreAM era se una para talavAre kharasane lagI.... kSaNubhara khAda vahu bhI apanI sakhI ke agala meM samApta hA kara gira paDe ! byAha hA gayA! anekhA vara, apanI preyasI kA le kara apane deza kA calA gayA! X x X "krUira yA huA ?" Isa khAra na jAne kayAM kAMpa kara maine uttejita khadhelasiMha se pUrNA. isake bAda pUre de| dhaTe taka dusare khace khuce vIra rAjapUta, videziyoM ke khaMDita zirAM se apane prANAM kA mUlya vasula karate rahe. Akhira zatrue ke pAMva ukhaDa hI gaye. senApatihIna sakha senA bhAga gaI ! usa dinA pahara ke vakta devapura svataMtra thA, magara sacamuca vahAM kA eka bhI prANI usa svataMtratA kA sukha dekhane kaiA nahIM dikhAI paDatA thA. cAreAM era kevala gRdhra, zRgAla aura cIlakaue usa rakta kI gaMgA meM nahA-nahA kara hAlI kA utsava manA rahe the. devapura maradhaTapurasA dikhAi paDatA thA. magara usa bhayAnaka sannATe meM, usa bIbhatsa sannATe meM, bahuta dera taka kisI dhAyala aura vRddha sainika kI kSINu kaM-dhuni sunAqha paDatI thI-- aisI hAlI-aisI hAlI khelA lAla ! leA kara me' karAla karavAla !!" vaha vR" aMta me punaH nAcate aura gAte hue badhelisahu ne kahA--"mere dAdA ke paradAdA the. bhaiyA! aura yaha talavAra unhIkI javAnI kI sakhI hai, merI iSTadevI hai!!" ("vIrasadeza" mAsikamAM lekhakaH-zrI pAMDeya khecana zarmA 'ugra') Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 ApaNA premInuM ApaNe anAyAse ciMtana karIe chIe. ... 16-ApaNA premInuM ApaNe anAyAse ciMtana karIe chIe. jenuM manuSya sauthI adhika ciMtana kare che, tenA jevo ja te kame krame thAya che, e niyamane gayA aMkamAM ApaNe varNavyo hato, ane te varNavIne e siddha karyuM hatuM ke, je sthitinI ApaNane IcchA hoya, te sthitinuM sauthI adhika ciMtana karavuM, ane te sthitinA svarUpane aMtaHkaraNamAM ArUDha rAkhavuM. e te IjhelI sthitine prApta karavAne upAya che. paraMtu A upAya jANyA pachI, izkelI sthitinuM sauthI adhika ciMtana thAya, eTalA mATe ApaNe zuM karavuM, e prazna ubho thAya che. A praznanuM samAdhAna AjanA viSayamAM ApavA prayatna karIe chIe. izkelI vastunuM adhika ciMtana karavAne-arthAta dhArelI dizAmAM ja mananA vicArone akhaMDitapaNe vahevaDAvyA karavAne sahelAmAM sahele upAya prema che. jenA upara ApaNe atyaMta prema prakaTe che, tenA vicAre vagara prayane ApaNA manamAM Akho divasa cAlyA ja kare che. Ama hovAthI je ApaNe ucca ane vizuddha vastuo ane guNe upara atyaMta prema prakaTAvIe, to svabhAvathIja ApaNuM mana te ucca vastuo ane guNenuM ciMtana karyA karavAnuM, ane tema thatAM anAyAse ApaNe vizuddha ane ucca thavAnA. je ApaNane mahAvidvAna thavAnI IcchA hoya, je asAdhAraNa pratibhAsaMpanna thavAnI ApaNI vRtti hoya, te vidyA upara ane pratibhA upara ApaNe asAdhAraNa prema prakaTAvavo joIe. A prema je ApaNuM aMta:karaNamAM nathI hoto te game tevAM mahAvidyAlayamAM ApaNe abhyAsa karatA hoIe ane ApaNA zikSAguruo game tevA vizvavikhyAta haya, topaNa ApaNe vidyAvihInaja rahIe chIe, ane ApaNe kadI paNa asAdhAraNa pratibhAsaMpanna thatA nathI. vidvAna thavAnAM asaMkhya sAdhane chatAM zrImaMta ane nRpationA kumAre ghaNe prasaMge mUrkha rahe che, ane sAdhanavinAnA raMka manuSyone putra bhUmaMDaLanA alaMkArarUpa thAya che, tenuM kAraNa A prema ja che. saddaguNo upara prema rAkhanAra manuSyaja saddaguNuM thAya che. jemane saddaguNa upara prema prakaTelo heto nathI, tevA manuSyane game teTaluM nItinuM zikSaNa ApavAmAM AvyuM hoya che, to paNa te niSphaLa ja jAya che. saguNaprati prema prakaTayA vinA manuSya zuddha vartanavALe kadI paNa thaI zakato nathI. AthI ja ghaNu buddhivAna ane vidvAna manuSyo paNa saghaLuM samajatAM chatAM potAnA duSTAcArane tyajI zakelA hotA nathI. ghaNA durAcArI ane vyasanI manuSya potAnA durAcAra tathA duSTa vyasana tyajavAnI IcchA batAve che kharA, paNa temanI te IcchA nAmanI-uparaTapakenI-ja hoya che. sadAcAra upara temane kharo prema prakaTelo hoto ja nathI. temanA hadayamAM atyaMta prItine viSaya to temane durAcAraja heya che. durAcAra karatAM sadAcAra upara je kSaNe temane atyaMta prema pragaTe che, te kSaNathI temanuM duSTAcaraNa chUTI gayA vinA rahetuM ja nathI. AthI huM mAro durAcAra athavA durvyasana choDavA ghaNee mathuM chuM, paNa te chUTatuM nathI, ema jeo kahe che, teo sadAcAra upara ane nirvyasana upara temane durAcAra ane durvyasana karatAM ghaNuMja nyUna prIti che, eja sUcave che. ghaNuM manuSya kahe che ke, amane Akho divasa paramezvaranI bhakti karavAnuM tathA sAdhana sAdhavAnuM bahuja mana che; paNa te amArAthI A vaLagelI upAdhinI lAhyathI thatuM nathI. zuM temanuM A kahevuM sAcuM che? sAcuM kharuM, paNa mAtra see pAMca TakA, athavA daza TakAja. jemane teo upAdhinI lAhya kahe che ane je temane jarA paNa gamatI nathI, evuM teo mAne che ane manAve che, te upAdhinI lAhya upara vastutaH temane paramezvara ane sAdhanA karatAM vadhAre prema hoya che. je teo divasanA covIse kalAka upAdhimAM DUbelA hoya che to upAdhine bhale teo mukhathI vaDatA hoya tathApi temane tenA upara soe so TakA prema hoya che, ane paramezvaramAM zUnya TakA prema hoya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zubhasaMgraha-bhAga ceAtheA che. jemAM jee adhika samaya joDAyalA rahe che, teja temanA adhika premane viSaya che; ane jemAM jeeka atyaMta nyUna samaya joDAyalA rahe che, te temanA atyaMta nyUna premanA viSaya che. asaMkhya manuSyA paramezvarane meLavavA Icche che, paNa temAMthI kAikaneja paramezvaranA anubhava thAya che; kAraNake asaMkhya manuSyeAmAMthI kAkaja paramezvaranA upara atyaMta prema kare che, anya sanA atyaMta premanA viSaya paramezvara hAtAja nathI ane tethI temanA manamAM paramezvaranuM akhaDa ciMtana thatuM hatuMja nathI, jenA upara temane atyaMta prema heAya che, tenu Mja adhika ciMtana te karyAM kare che, ane tethI teja temane prApta thAya che. dravyane athavA vibhavAne athavA zabdAdi anya viSayAne jevA bhAre premathI ApaNe cAhIe chIe, tevAja bhAre prema ApaNe paramezvara upara jyAre karIe chIe, tyAreja paramezvarane prApta karavAnAM sAdhanA aDitapaNe ApaNAvaDe sevAya che. aMtaHkaraNanA sapUrNa premathI paramezvarane ApaNe cAhIe chIe, tyAreja ApaNA manamAM paramezvarasaMbaMdhI akhaMDa ciMtana cAle che, ane tyAreja ApaNuM jIvana AdhyAtmika thai paramezvaranA svarUpane samajavAnI ApaNAmAM yogyatA Ave che. paramezvaranuM akhaMDa ciMtana thatAM ApaNA aNumAtranI atyaMta zuddhi thAya che; kAraNa ke jevuM ApaNe sauthI adhika ciMtana karIe chIe, tenA jevAja ApaNe atakhkhala thaie chIe. paramezvara atyaMta vizuddha hAvAthI ApaNAM zarIra, mana vagere sa atyaMta vizuddha thatAM jAya che; ane jema jema tee adhika vizuddha thatAM jAya che, tema tema ApaNAmAM paramezvaranA svarUpane samajavAnuM adhika sAmarthya AvatuM jAya che, Ama krame krame ApaNe ucca thatA jai pariNAme paramezvararUpaja thai rahIe chIe. jenA upara ApaNA sauthI adhika prema hAya che, tenuM ApaNe svabhAvathIja sauthI adhika ciMtana karIe chIe; tenu' mukhya kAraNa e che ke, prema avyabhicArI che. sAcA premane aneka viSaya hAtA nathI. tene ekaja viSaya hAya che, ane A ekaja viSaya upara tenu` saMpUrNa dhyAna vaLeluM rahe che; ane jenA upara ApaNuM saMpUrNa dhyAna vaLelu hAya che, tenA saMbadhIja ApaNA manamAM vicAra cAle che, tethI adhika premanA viSayanuM ja ApaNe sauthI adhika ciMtana karIe chIe. ApaNA premanA viSayanu ja ApaNe nitya ciMtana karIe chIe, tenA ApaNune vyavahAramAM nisa anubhava thAya che. avaleAkana karIne jonArane jyAM tyAM A niyama pratra rahelA anubhavamAM AvyA vinA rahetAja nathI. sAmAnya vastue upara prema karavAthI ucca manuSyA paNa sAmAnya thai jAya che, ane ucca vastuo upara prema karavAthI sAdhAraNa manuSyA paNa ucca thaI jAya che. atyaMta halakI sthitimAM janmelA sekaDA manuSyA Aja niyamane lIdhe asAdhAraNa ucca sthitine pAmyA che ane atyaMta ucca sthitimAM janmelA Aja niyamane lIdhe cIMtharehAla thai gayA che. halakI vastuo upara prema karavAthI manamAM halakI vastuenAja vicAra| cAle che, ane tema thatAM 'manuSya jene adhika vicAra kare che, teveAja te thAya che' e niyama pravartAvA mAMDe che. keTalA keTalA suMdara manuSyA lakI vastuo upara prema karavAthI kastUpAM mukha ane zarIravALA thaI gayelA vyavahAramAM ApaNA jovAmAM Ave che ! je bALaka ADa-daza varSanI vaye mane hara AkRtivALA hAya che, ane jene joine sarvane prasannatA prakaTatI hoya che, teja bALakanI AkRti vIsa varSanI uMmare atyaMta aNugame upajAve evI thayelI, vyavahAramAM kAnA jovAmAM nathI AvI ? teja pramANe sAmAnya AkRtivALAM manuSyA atyaMta prauDha ane AkarSaka thayelAM udAharaNe| kayA divekIne STie nathI paDacAM ? bhaya prasaMgamAM ubhaya manuSyeAnA premanA viSayeAja mukhya kAraNa che. sAmAnya halakA viSayeA upara prema karanAranA vicAro sAmAnya halakA prakAranAja hoya che; ane A halakA vicAranAM AMdelane bahu ma ane sthUla heAvAthI zarIranAM tattva maMda ane sthUlaja rahe che. ethI ulaTu ucca viSayeA upara prema karanAranA vicArA ucca prakAranA heAvAthI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApaNA premInuM ApaNe anAyAse ciMtana karIe chIe. 41 te vicAranAM AMdelane tIvra vegavALAM ane sUma heAya che, ane tethI zarIranAM tattva sUkSma ane zuddha thAya che. tenAM zarIra rudhira, mAMsa, asthi vagere dhAtunAM banelAM dekhAya che, paNa aMtemAM bahu bheda haiAya che. ekanu zarIra rUpiyAnI seALa gajanI gAdI haiAya che, tyAre khIjAnu zarIra muThThImAM samAi jAya evI DhAkAnI sukAmaLa malamala heAya che. zarIranuM sukeAmaLa peAta hevAmAM ucca kuLaja sadA kANu che, ema kaMi nathI. mAbApathI prApta thayeluM jaDa zarIra, vicAravaDe uttama guNadharmavALuM karI zakAya che ane sukeAmaLa zarIra agADIne jaDa paNa karI zakAya che. ekaja mAbApanA udaramAM janmelA be putrAmAMthI eka kaza khAvaLIyeA heAya che, ane bIjo sukeAmaLa keLa heAya che, evA anubhava vyavahAramAM keAne nathI AvyA ? ubhayanA zarIramAM bheda paDavAmAM vicAraja kAraNa che. vicAra A pramANe manuSyane aMtarbAhya ghaDatA heAvAthI, ucca vastuo ane ucca guNA uparaja mAtra prema karavAnA svabhAva ApaNe keLavavA joie. ApaNA premanA viSayeA kayA kayA che, ane ucca prakAranA che ke halakA prakAranA che te ekAMtamAM besI ApaNe zeAdhI kADhavu joie. jo te halakA prakAranA heAya te temanA upara prema rAkhI rahevAnuM ApaNe zuM kAraNa che, te ApaNe ApaNane peAtAne pUvu joie. ApaNI icchA jo halakA rahevAnI hAya, ane ApaNAM zarIrane ane manane kheDeALa, jADAM, nisteja, azuddha ane adhakAravALAM rAkhavAnI hAyajo AvA rahevu. ApaNane gamatuM hoya teA te halakA prakAranI vastuo upara prema karatA aTakavAnI ApaNe kazIja agatya nathI; paNa jo AmAMnuM kazuMja ApaNune na gamatuM heAya, paNa ulaTu suMdara, tejasvI, vizuddha, prakAzita mativALAM ane ucca thavA gamatu hAya te| pachI zA mATe ApaNe halakI vastue upara prema karavA, tenu kazuja kAraNa rahetuM nathI. A pramANe vicAra karI halakI vastue pratinA premane ApaNe zithila karI nAkhavA joie; ane ucca vastuepratinA premane vadhAravA joie. ucca vastuprati prabaLa prema prakaTAvyAvinA, akhaMDitapaNe ucca vicAra kadI paNa ApaNA manamAM cAlatA nathI, ane akhatipaNe ucca vicAra ApaNA manamAM cAlyAvinA ApaNe kadI paNa ucca thaI zakatA nathI; e siddha niyamanuM ucca thavAnI IcchA rAkhanAra ApaNe eka kSaNa paNa vismaraNa karavuM nahi joie. je je ucca ane vizuddha che, temanA upara A kSaNIja atya'ta prema karavA mAMDeA. ucca sadguNAne vicAra kare, ane temane amUlya ratnA jevA jANI temanA prati prema kare. ucca vidyAkaLA upara ane daivI sAmarthya upara prema kareA. yeAga, upAsanA, tattvavicAra vagere sarvotkRSTa padane pamADanArI kriyAe tathA sAdhaneAmAM prema kareA. vidvAnAmAM, sadguNI puruSamAM, mahAjaneAmAM, gurumAM, sadgurumAM, devAmAM, IzvaramAM ane paramatattvamAM prema kareA, samAM sAmAnya prema kareA; paraMtu paramAtmAne parama premanA viSaya kareA. prANIonA ane padArthone jyAM jyAM ane jyAre jyAre sabaMdha thAya, tyAre temanA doSone na jue; paraMtu temanAmAM rahelA guNAne ane uccatAteja zeAdhI zeAdhIne jue. smaraNamAM rAkheA ke, deje! jovAne svabhAva, e deASApratinA premane lIdheja prakaTe che. guNAprati jene niHsIma prema pratyeA che, tene deSA bhaNI diSTa mAMDavAneA paNa avakAza nathI. ApaNI echI keLavAyelI matine prANIpadArthImAM guNa na jaNAya teA upekSA sevavI sArI che, paNa doSo jovA yeAgya nathI. eka kSaNa vAra paNa doSa jovAthI, deSa ApaNA ciMtananA viSaya thAya che, ane jevuM jeTale samaya ApaNe ciMtana karIe chIe, teTale samaya ApaNe tevAja thae chIe; mATe devavAna thavAne na icchanAra ApaNe koinA paNa deSate jovAnI agatyaja nathI. jema kAjaLanA mULamAM-arthAt kAjaLa jyAMthI nIkaLe che, tyAM prakAzaja heAya che, tema deSanA mULamAM guNuja heAya che. jaLa upara vaLelI lIlanI taLe nirdeLa jaLaja hAya che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwww wwwwwwwwwwww zubhasaMgraha-bhAga cotho tema doSanA pAchaLanA bhAgamAM nirmaLa nirdoSatAja hoya che. A nirdoSatAne zodhatAM ane jotAM zIkho. te tatkALa jaNAtI nathI tenuM kAraNa ApaNane tenA upara prema prakaTa nathI, e che. tene upara premane dhare, ane pitAnuM svarUpa te jyAM tyAM tamane jaNAvaze. sarvatra, cara ane acara prANI padArthomAM, nadImAM, parvatamAM, vRkSamAM, patramAM, puSpamAM, phaLamAM, jatuomAM, pazuomAM, pakSIomAM, manuSyamAM nirdoSatAja bharelI che. ApaNe carmacakSune te prakaTa nathI jaNAtI, tethI te nathI, ema nathI; ApaNe deSane joIe chIe te samaye te tyAM ja che, tene zodhe ane teneja juo. apUrNatAne jovAnuM choDI daI jyAM tyAM pUrNatAneja juo. prANI padArthonI kanika bAju, kALI bAju na jue; paNa utkRSTa bAju, ujajavaLa bAju juo. manuSyane jIvaaMza na jue, paNa IzvaraaMza jue. manuSyamAM Izvara aMza je, e IzvaranI bhakti che, IzvaranuM ciMtana che, IzvaranuM smaraNa che. manuSyamAM jIva aMza jeva, e IzvarathI vimukhatA che, e IzvaraciMtanathI bhraSTatA che, e Izvaraprati aprIti darzAvanAra che, e Izvarane hadayamAMthI teTale samaya kADhI mUkavA tulya che. jene bIjAnA hadayamAM paNa bIjI jaNAya che, tene IzvaramAM kharI bhakti, kharo prema prakaTaja nathI. jayAM bIjAne doSa jaNAya, tyAM tamane Izvara jaNAya tyAre nizcaya karajo ke, tamArAmAM paramezvaraprati sAco prema prakaTa che. A prema pragaTatAM, tatkALa tame badalAI javAnA, tamAruM zarIra, mukha, Idriyo, vANI, vicAra, vartana-sarvamAMja tatkALa phera thaI javAne lehane sparzamaNine sparza thayo che ane leha kuMdana nathI thayuM, paNa sparzamaNija thaI gayuM che. priyatama paramezvarane ja paramapremane viSaya karo ane sukhasvarUpa thaI rahe. ( mahAkALa"nA Azvina saM. 1963nA aMkamAMthI) 17-ekI vakhate daza lAkha bALakonuM krIDana ja manuSyanuM Arogya jema vadhAre sAruM hoya che, tema tenuM nItibaLa tathA manobaLa vadhe che, e vAta pAzcAtya prajAe jevI uttama rIte samaje che, tevI uttama rIte bhAgyeja anya prajAe samajatI haze; ane A kAraNathI Arogyane vadhAravAnA te prajAomAM jevA ane jeTalA prayatna thAya che, tenA samA bhAganA paNa anya prajAomAM thatA jovAmAM AvatA nathI. ApaNA dezamAM to Arogyane mATe hajAramAM eka manuSya paNa je joIe tevo prayatna karato haze ke kema, te saMzayabhareluM che. koI davAnI goLIo, mAtrA, pAka ke pachI ghI sArI peThe khAvuM, enuM nAma ArogyanI prAptino prayatna che, evuM ApaNI prajAne mATe bhAga mAne che; ane tenA pariNAmamAM sudaDha ArogyavALA seMkaDe pAMca manuSyo paNa prajAmAM jovAmAM AvatA nathI. pratyeka yUpIyanane tame joze to sAyaMkALane samaya thatAM strI, puruSa ane bALako saghaLAMja khullI havAmAM pharavA nIkaLI paDavAnAM athavA khullI havAmAM laina Tenisa, krikeTa ke evIja kaI ramata ramavAnAM. A dezamAM to seMkaDe eka puruSa paNa bhAgyeja bahAra pharavA nIkaLatA haze, ane strIomAM to bhAgyeja dazahajAre eka strI paNa nIkaLatI haze; ane ramatamAM koI moTI uMmaranAM strI ke puruSe bhAga lIdho hoya, e prasaMga to AkhA dezamAM varSamAM ekAda paNa kavacitaja Avato haze. AvI sthitimAM A dezanAM strI, puruSo tathA bALakonuM Arogya utaratA prakAranuM rahe, emAM Azcarya jevuM kazuM ja nathI. prAcIna grIka prajanAM zarIra jevAM pUrNa hatAM, tevAM bhAgye ja bIjI koI prajAnAM thayAM haze; ane temanAM zarIranI AvI pUrNatA thavAnuM kAraNa e hatuM ke, teo manane tathA zarIrane baMnene keLavavA upara sarakhuM dhyAna ApatA. AkhA grIsa dezamAM chokarA ane chokarIone ramavAne mATe myunisipAliTI taraphathI vizALa cogAna karavAmAM AvyAM hatAM, ane sAtathI te soLa varSanI uMmarasudhInA chokarAone tathA chokarIone mukhyatve karIne zArIrika zikSaNa ja ApavAmAM AvatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ WANAAAAAAM eka vakhate daza lAkha bALakanuM kIDana 43 teo A cegAmAM deDavAnI, kudavAnI, kustInI, mukkAbAjInI ane evI ja bIjI jAtajAtanI ramata ramatA, ane tenA pariNAmamAM grIsa dezamAM sarvathI baLavAna ane sarvathI suMdara strIpuruSo thatAM; ane evuM kahevAya che ke, strIpuruSone sauthI baLavAna tathA sauthI suMdara karavAmAM grIsa deza pUrve jevo vijayI thayo hato, tevo pRthvI upara hajIsudhI keAI paNa deza thayo nathI. grIsanuM A anukaraNa thoDAM varSa thayAM amerikAe karavA mAMDayuM che, ane evuM dhAravAmAM Ave che ke, samaya jatAM grIka lokonA jevAM thoDAM paNa pariNAma te deza potAnI prajAmAM upajavI zakaze. cikAroe AjathI cha varSa upara A bAbatanI sauthI prathama pahela karI hatI, ane nagaranAM hajAre garIba bALakone ramavAne mATe vizALa cogAne taiyAra karyA hatAM. e zahere savA be karoDa rUpiyA ramavAnAM cagAne pAchaLa kharyA che, ane hajI kharce jAya che. cikAgonI nakala tarataja bIjA zaheree karavA mAMDI, ane Aje tenuM zuM pariNAma AvyuM che ? amerikAnAM sauthI moTAmAM meTAM paMdara zaheroe eka varSanA arasAmAM dara mAse. trIsa lAkha rUpiyA chokarAone ramavAnAM sAdhano pUrAM pADavA pAchaLa kharcI nAkhyA che. nyuyaeNke lagabhaga traNaseM ramavAnAM cagAne taiyAra karyA che. cikAgomAM mAtra cALIsa che, paNa te eTalAM moTAM che ane temAM ramavAnAM eTalAM badhAM uttama sAdhanonI vyavasthA karavAmAM AvI che ke AkhI duniyAmAM koI paNa zahera hajI sudhI tenI barAbarI karI zake ema nathI. gaye varSe temanA nibhAvane mATe lagabhaga sattara lAkha rUpiyA kharca thayuM hatuM. philADelphIyAmAM tetera, besTanamAM sittotera, bATimeramAM pacAsa, seMTa luI kalIvalenDamAM paMdara, DeTroITamAM agiyAra, baphelAmAM ATha, sennAnsIskamAM pAMca, sinsIneTImAM bAra, proviDansamAM ogaNasa, nyuyorkamAM covIsa ane vaiziMgTanamAM batrIsa ramavAnAM cogAne che. keTalAMka zaheramAM je ke ochAM cogAne che, te paNa dara varSe temanI pAchaLa kharca kaMI ochuM karavAmAM AvatuM nathI. sekrAnsiskAmAM pAMcaja cogAne chatAM gaye varSe teNe Azare eka lAkha daza hajAra rUpiyA temanI pAchaLa kharyA hatA. paNa ATalAMja zaheroe bALakone ramavAnI vyavasthA karI che, ema kaMI nathI. A vinA bIjA traNaseM zaheree paNa teja AzcaryakAraka prayatna karyo che. A ramavAnAM rogAnamAMnAM paNa pratyeka cALIsa ekara jeTalAM vizALa hoya che; paraMtu ATalAM vizALa chatAM temAM vyavasthA ghaNIja uttama prakAranI rAkhavAmAM Ave che. amuka uMmaranAM bALakomATe amuka vibhAga, amuka uMmaranA mATe amuka vibhAga, ema jajUdA judA vibhAge pADI nAkhavAmAM AvyA che; ane bALakonI uMmaranA pramANamAM temAM ramatonI vyavasthA karavAmAM AvI che. vaLI pratyeka vibhAga upara suzikSita puSponI dekharekha rAkhavAmAM AvI che, jethI koI paNa prakAranI gaDabaDa ke avyavasthA thatI nathI. bALako atyaMta rasathI temAM bhAga le che, ane meTI uMmaranA taphAnI chokarAo paNa A sthaLe sudharI jAya che. yunAITeDa sTeTasanA madhyabhAgamAMthI kei balUnamAM besIne je tame jeTale uMce javuM joIe teTale uMce jAo, ane tyAMthI baLavAna dUnivaDe, nIceno pradeza juo to tamane A cogAtemAM eka vakhate daza lAkha chokarA tathA chokarIo ramavAne ekaThAM thayelAM ane ramatanA apUrva AnaMdane bhogavatAM jovAmAM Avaze. pratidina A pramANe khullI havAmAM be traNa kalAka ramavAmAM gALavAthIja manuSyanuM-kAM vRddha,. yuvAna ke bALakanuM-zarIra nirogI ane sudaDha rahe che. jyAM sudhI ApaNA loke khullI havAmAM haravA pharavAnA ane ramavAnA lAbhane nahi samaje tyAM sudhI, ekalI mAnasika keLavaNavaDe teoje unnatinI AzA rAkhe che, te saphaLa thavAne ghaNo ja ocho saMbhava che. (bhAdrapada-1966nA "mahAkALa'mAM lekhaka:-sadagata mAstara zrImAna choTAlAla) ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga 18-saguNa bhakti vadhAre upakAraka che. deva eka che ane te saguNa paNa che ane nirguNa paNa che. "saguNanAja AdhArathI, nirguNa khAtrIpUrvaka joI zakAya" evo samartha sarakhA brahmavettAno upadeza che. tethI saguNa premane yatkiMcita dhakko na mAratAM nirguNa baMdhanI je hathoTI saMtajano che, te ja kalyANakAraka che. upaniSado, paMcadazI, yogavAsiSTa ityAdi vedAMta uparanA graMtho vAMcIne te samajatAM (pacAvatAM) na AvaDayAnA lIdhe tathA satsaMgamAM kharA paramArthane marma na samajavAne lIdhe keTalAka loka-jUnA ane navA zikSaNanI paraMparAthI-evA nirmANa thayA che, ke te saguNano uccheda thatA jue che; paNa saguNane prema atizaya vadhAravAmAMja paramArthazravaNanuM pariNAma thavuM joIe. saMto ne mArga A che. saMta rUkSa vedAMtI nahotA. te nisIma bhakta hatA, te premamUti hatA. jJAnezvarI - amRtAnubhava sarakhA alaukika brahmajJAnanA graMtha nirmANa karanArA zrI jJAnezvara mahArAja niHsIma kRNabhakta urphe viThThalopAsaka hatA. A svaccha Arase sarva mumukSue pitAnI AMkho sAme rAkhI nirguNane bodha ane saguNane prema enuM aikya karI pitAnuM ane pArakAnuM hita sAdhavuM. dAsabedhanuM dazaka 6 samAsa 7 vAcakoe jovuM. samarthanA mukhathI brahmajJAna sAMbhaLIne eTale ke nirguNa nirAkAra niraMjananuM prakaraNa sAMbhaLIne eka thatA kahevA lAgyo ke, "ThIka thayuM ! huM brahma chuM ane jagata mithyA che, e mane samajAyuM. have pUjA-arcAnI jarUra nathI" e jotAM ja -rAma-bhakitathI ubharAtA aMtaHkaraNathI samartha kahe che ke - are! bhojana karavuM paDe che, pANI pIvuM paDe che, maLamUtra tyAga karavo paDe che, te paNa chUTatuM nathI; mANasonuM samAdhAna rAkhavuM, pitAnuM pArakuM eALakhavuM, ane bhajana na karavuM, e kayuM jJAna ? sAhebane tyAM ALoTavA javuM, nIca sarakhA thavuM, ane devane na mAnavA, e kayuM jJAna? harihara brahmAdika, he jayanA AjJAdhAraka! tuM eka raMka mAnavI, bhajavAmAM tAruM zuM gayuM? amArA kula raghunAtha, raghunAtha amAre paramArtha, je samarthane paNa samartha, te deva choDAva have; tene ame sevaka jana, sevA karatAM thayuM jJAna, tenAthI abhAve karyuM patana thavAya che. rAmasevA karatAM karatAM A brahmajJAna amone prApta thayuM, ema samartha pite kahe che. tyAre pachI sevA-upAsanA choDIne brahmajJAna prApta thavAne bIje kayo saraLa mArga che? tethI ja upAsanA baLavALI jaIe, ekaniSTha prema joIe ane harinA guNanuM zravaNa kIrtana avazya joIe. zravaNaM kIrtanaM dhyAnaM hrerdbhutkrmnnH| ganma varSa junA 2 ta2rthasNaditam (bhAgavata 11-3-27) eTale abhuta lIlA karanA harinA avatAranuM, caritronuM ane guNonuM zravaNa, kIrtana ane dhyAna karavuM ane sarva karma bhagavataprItyartha karavAM, e bhaktane svabhAvaja banI jAya che. bhaktiga sahelo ane sarvasAdhya che. " he Izvara ! tane ApavAne mArI pAse dravya nathI, tane jANuM evI buddhi nathI, yogAbhyAsa karavAnuM mArA hAthamAM nathI ane vakhata paNa nathI, ema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ saguNa bhakti vadhAre upakAraka che. jANIne he jIvonA atyaMta priya! huM jevo chuM tevo ne teja tane zaraNuM chuM. mAruM zarIra ane mana tArUM che. huM ane mArUM" e bhASA meM choDI dIdhI che. tuM dayAnidhi chuM, sarva sattAdhIza chuM, sarvajJa chuM. tArA sivAya bIjuM kAMI nathI. meM tArA kazAnI vAsanA manamAM rAkhI nathI. dhana, mAna, gharabAra-sarva tane arpaNa hajo. tuM rAkhIza te huM rahIza. tuM je ApIza te sAruM samajIne laIza. tuM kahIza te sAMbhaLIza. guNadoSasahita huM jevo chuM teja tAro dAsa chuM. mArI Ikane tuM viSaya thA, AMkhe taneja juo, hAthapaga tArIja sevA karo, mane tArUM ja dhyAna karo, sava sukha-du:kha sahana karavAnI zakti tuMja Apa. kaI paNa avasthAmAM tAruM smaraNa thavA de. stuti-niMdAne varasAda thAya to paNa tArI pAsethI citta paLabhara khasavA daIza nahi. tane pitAnuM sarvasva mAnanArA je saMta teneja saMga A5, prapaMcanI vArtAnI kaTakaTa mArA kAna upara AvavA daIza nahi, aMtaHkaraNa tArA premathI hameza bharIne vahevA de." evI prArthanA bhaktanA cittamAM sarva kALa cAlelI hoya che. aMtaHkaraNanI premamaya bhAvanAthI zrIharine zaraNa javAnI je kSaNa teja kSaNathI daivI jIvanano prAraMbha thAya che ! zrIharinI-AtmArAmanI atyaMta vismRti e mRtyu che ane tenuM smaraNa, ciMtana, anusaMdhAna, guNagAna e jIvana che. 4 he vAsudeva! he bhuvanatraya! tuM vyApIne rahelo che, e jJAna amone Apa. he hara ! amArI sarva vAsanA haraNa karIne ApanA padakamalamAM amArUM cita lAgavA de. he rAma! yogI, muni, saMta, mahaMta, tArA je svarUpane ThekANe ramelA hoya che, te svarUpe amArI vRtti ramavA de. he trinetrA ! zravaNa, manana ane nididhyAsanarU5 traNa AMkhe amane Apa ane tArI suMdara mUrti jevA de. he tripurAri ! sthaLa, sUkSma ane kAraNarUpa traNa dehano uccheda kevI rIte karavo te amane zIkhava. he zaMkarA! viSaya kalyANakAraka che, e amAro bhrama dUra karIne tuM ja sarva kalyANanuM kalyANa ane maMgaLanuM maMgaLa chuM, evo bodha amane Apa ane tArUM sukhakara svarUpa batAva. kevaLa jUnI paraMparAmAM vadhelA ane mUrtinI pUjA karanArA brAhmaNa (je rAmakRSNa paramahaMsa) temanI caraNarajathI punita thavAnuM bhAgya je mane maLyuM na hota to te huM Aja kayAM heta !" evuM svAmI vivekAnaMde gurubhaktithI ubharAyelA aMtaHkaraNathI eka vakhata kahyuM hatuM. vivekAnaMda bI. e. thayelA vidvAna rahyA, ane zrI rAmakRSNa paramahaMsa janadaSTithI kevaLa azikSita rahyA. te saMskRta zIkhelA nahetA ane aMgrejInI paNa temane gaMdha nahotI ! paNa rAmakRSNa kAlI mAtAnA niHsIma upAsaka hatA. e upAsanArUpI tapathI temanI yogyatA eTalI vadhI ke traNe khaMDamAM kIrti pAmelA vivekAnaMdane A sarva digya sAmarthya temanI caraNarajathI prApta thayuM ! mUrtipUjAnI avagaNanA karanArAoe rAmakRSNa paramahaMsane kAlInI mUrtinuM ekaniSTha bhajana karatAM karatAM sarva brahmajJAna anAyAse prApta thayuM hatuM, e visaravuM joIye nahi!! bhaktonA paga pAse mekSa ALoTato Ave che. brahmajJAna te bicAruM bhaktone bAraNe kaMgAla jevuM thaIne ubhuM rahe che, tethIja bhagavataprAptino sarvottama mArga bhagavAnanI ananyabhAve bhakti karavI eja che. karma, jJAna ane yoga enA karatAM bhakti ja zreSTha che, ema nAradAdi sarva mahAtmAoe kaheluM che. bhakti saguNanIja karavI. svAnubhavathI kebArAya kahe che ke, makhya je upAsanA sagaNa bhakti, tethI badhI dizAo sadhAya che. bhAvanI zuddhi jANIne hRdayamAM (paramAtmAnI) mUrti prakaTa thAya che. 1-bIja ane phaLa, e baMne harinuM ja nAma che. te sakaLa puNya, sakaLa dharma chatAM sakaLa kaLAnuM varmA che. te akaLa kaLAvALo zramane dUra kare che. raje ThekANe kIrtana-nAmazeSa hoya, ane harinA dAsa nirlajaja thaIne te karatA hoya, tyAM badhA rase pUrepUrA bharAya che ane bhavabaMdhanA pAza tUTI jAya che. 3-vedapuruSa nArAyaNa ke je yogIonA zUnyabrahma che, mukatinA pUrNa brahma che; teja amo bheLAM AtmAo mATe: saguNa brahma thayA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA mUrtipUjaka koNa nathI? hiMdu loka, buddhadharmI loka ane khristI dharmanI kaieka zAkhAo mUrtipUjaka che. musalamAna, khristI ane proTesTaMTa, e mUrtipUjaka nathI ema kahevAya che; tathApi masalamAna suddhAM sAdhu-saMtonI kabarane mUrti jeTalIja pUjya mAne che. ane upAsanAne sarva badhAMgothI dUra karI denArA proTesTaTa to divase divasa dharmavicArathIja dUra cAlyA jAya che. je leke mUrtipUjA niSiddha mAne che, temanuM basa oNpha hai" jemAM mUkyuM hatuM, evuM temanuM paNa eka devaLa hatuMja! romana ketholika ane grIka krizciyana e to mUrtipUjaka che. te khristanI ane tenAM mAbApanI suddhAM pUjA kare che. proTesTaMTa eTale khristI sudhAraka. e mUrtipUjaka nathI, tathApi teo paNa saguNa devane mAne che. pArasI ane IrAnI loka to agnipUjakatarIke prasiddhaja che. e premakalA jema jema khulatI jAya che, tema tema zAstragraMtha paNa ochA upayogI lAgatA jAya che; tathA vAda, carcA, pAMDitya ane lokakIrti upara paNa tiraskAra Avate cAle che tathA badhA laukika padArtho tathA 5dArthavALAo upara kaMTALo Ave che ane prema-sukhanI Apa-le karanArA saMta ane sajajana sivAya bIjA koInI paNa saMgati rUMcatI nathI. AvI avasthA thavI eja bhagavataprasAdanuM spaSTa cihna che. " kathaM vinA romaharSa dravatA cetasAvinA / vinA'naMdAzru kalayA zudhyedbhaktayA vinA''zayaH // 23 // artha-zarIra upara romAMca tharakatAM nathI, aMtarakaNamAM premanAM jharaNAM phuTatAM nathI ane netramAMthI azrunI dhArA vahetI nathI, te pachI bhakti kevI ? ane bhaktisivAya citta paNa kevI rIte zuddha thAya ? * vAggadgadAdravate yasya cittaM rudatya bhIkSNaM hasatikvacicca / vilaja udvAyati nRtyate ca madbhakti yukto bhuvanaM punAti // 24 // artha:-bhagavAnanA guNAnuvAda gAtAM, tenA rUpanuM ciMtana karatAM kiMvA nAmoSa karatAM primane lIdhe jenI vANuM gaddagadita thAya che, jenuM citta kare che, je anutApathI kadI raDe che ane bhagavataprasAdanI prApti yAda AvatAM hase che. te kadI nirlajaja thaIne bhagavaSNuNa gAya che ane kadI nAma ghoSathI sarva dizAo gajAvI mUke che to kadI atizaya AnaMdane lIdhe nAce che. evo mAre bhakta tribhuvanane pAvana kare che, ema deva pote kahe che. bhAgavatamAM (skaMdha 11, a. 14)mAMthI bhaktanA utkaTa premanuM je upara pramANe varNana lIdhuM che te varNana pramANeja bhakatanI kharekharI sthiti thAya che. deva saguNa che, deva pratyakSa che, deva aMtarabahAra bharapUra che, devaja kartA-bhartA-hartA che, sarve tenIja lIlA che, tenI ja kRpAne huM bhANuM chuM. te mArI pAchaLa ume che, evI bhAvanAmAM bhaktane je anirvacanIya prema-sukha prApta thAya che, tenuM varNana vANuthI koNa karI zakaze? harinA prema-sukhanI joDa jeNe meLavI tene aneka vAra dhanya che ! vIra vaDa tA! jene do " ema tukAbArAya deva pAse mAge che, te eTalAja mATe ke "ju nirjuna kathA huM mArI mAM je zIlA pI" e temano anubhava hato. saguNa paNa hari ane nirguNa paNa hari ema te pUrNa jANatA hatA tethI ja saguNa prabhunA premathI temanI vANuM tarabaLa thayelI jaNAya che. (marAThI pArijAtaka puSpamALAmAMthI zrIyuta muLajIbhAI jeThAbhAI paTele anUdita karelA pikI - thoDuM lakhANuM "bhAgyodaya'mAMthI thoDAka saMzodhana sahita.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAsa`gika uktio 19 - prAsaMgika uktio 47 -eka sajjana lakhe che ke " tame eka nizcaya Aje pratipAdana kareA che, te kAle vaLI tethI jUdA prakAranAja nizcaya pratipAdana kareA che. Aja tame eka bAbatane vakhADA che!, teA kAle vaLI teneja vakhANe che.. tamArA mananI arthAt nizcayeAnI A prakAranI asthiratA aneka prasaMge mArA avaleAkavAmAM AvI che.'' priya hRdaya ! tamArUM kahevu" kevaLa satya che. huM niratara badalAteAja cAluM chuM. kadI paNa na badalAya evI avikriya sthitine mATe mAre ane AkhA jagatanA prayatna che, ane jyAMsudhI evI sthiti ke je paramAtmAthI abhinna che, te mane tathA AkhA vizvane nahi prApta thAya tyAMsudhI te niraMtara badalAtuMja cAlavAnuM. je meADe athavA ahu vilaMbe badalAya che, tenI unnati bahu meADI thAya che. huM icchuM chuM ke, huM ane tame kSaNe kSaNe badalAtA cAlIe. zuM tame nathI avaleAkyu` ke, jaLane pravAha jema vegathI peAtAnuM sthAna badalatA AgaLa cAle che, tema te adhika zuddha thAya che? khIjaka badalApune aMkura thAya che, aMkura badalAine cheADa thAya che, cheDa badalAine vRkSa thAya che. bALaka badalAIne kumAra thAya che, kumAra badalAine yuvaka thAya che, yuvaka badalAine pukhta vayane manuSya thAya che. tureza maravA badalAine khATI kerI thAya che ane khATI kerI badalAne pAkI gaLI karI thAya che. zuM tame bALakane bALakanAja rUpamAM, bIjakane khIjakanAjarUpamAM ane maravAne maravAnAja rUpamAM sadA rAkhI rahevA Icche che!? satyanI paNa bhUmikA che. bAlyAvasthAmAM je satya hAya che, te kumAra avasthAmAM asatya bhAse che; kumAra avasthAmAM je satya bhAse che, te yuvAvasthAmAM asatya bhAse che ane yuvAvasthAmAM je satya jaNAya che, te pukhta vayamAM asatya jaNAya che. tame Aje game tevA vidvAna ke jJAnavAna haze te paNa tame je jANe che tenAthI caDhiyAtI vidyA ane jJAna che, ane te caDhiyAtI vidyA ane jJAnanI sAthe sarakhAvatAM Aje je tame jANA che, te asatya arthAt utaratA prakAranuM che! caDhiyAtI vidyA ane jJAnanI prAptine mATe, Aje je utaratA prakAranI vidyA ane jJAna tamane prApta che, tenA tamAre tyAga karaveAja joie. cA nizcayeAnI bhUmikAmAM praveza karavAne mATe tamAre tamArA AjanA nizcayeA badalavA joie; tema tame nathI karatA, ane grahaNa karelA nizcayeAnA puMchaDAne pakaDIneja besI raheA che, te tamArI unnati aTake che; eTaluMja niha paNa pazunA puMchaDAne pakaDI rahenArane jema pazunI ghaNI lAtA khAine Akhare tenu pakaDeluM pUMchaDuM cheADavu paDe che, tema AjanA nizcayAneja kevaLa satya mAnI temane pakaDI rahenAra ane AgaLa na vadhanArane aneka duHkhA sahana karIne Akhare uMce caDhavuM paDe che. AthIja priya hRdaya ! mArA nizcayeAmAM huM niraMtara badalAte! cAlu chuM. ane bhaviSyamAM atyaMta vegathI badalAvA icchuM chuM. tamane tamArA svIkArelA niyeAmAMja jIvananA atapaMta paDI rahevuM priya lAgatuM hoya te tamArI svataMtratAnI ADe AvavA mArI leza paNa icchA nathI. mArA nizcayeA ke vicAre svIkAravAne huM kAine Agraha karatA nathI. jema kuzaLa vyApArI potAnA uttama mAtra grAhakAnI STie paDe tema peAtAnA paNyagRha(dukAna)mAM yuktipUrvaka geAThave che, tema mArA vicArAdite mane prApta kuzaLatA pramANe huM 'mahAkAla'mAM sthApuM chuM. jemane te AkarSIka bhAse te bhale temane svIkAra kareA; na bhAse te bhale temane anAdara kare.x --anya sajjana udgAra kADhe che, ke "mahAkAla"mAM piSTapeSaNa bahu Ave che. priya Atman ! uparanA sajjanane jyAre huM badalAtA bhAsa chuM, ane pUnA nizcayeAthI jUdA prakAranAja nizcayeA darzAvatA jaNAuM chuM, tyAre tamane huM tene teja veSa lene, dhaDI dhaDI kaTALeA upaje evI rIte, AvatA dekhAuM chuM. tame garuDanI gatithI gaganamAM uDanArA jaNAe che, x mArA vicAra tenA teja che" I DaphrAMsA hAMkIne peAtAnA pharelA vicArAne aDaga' darzAvavAmAM gArava netA hoya te A saracitta sAdhunA lekhamAMthI ala leze, evI AzA che. sapAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zubhasaMgraha bhAga cothA ane tethI mahAkAla tamane samaDInI peThe teTalA ne teTalAja AkAzamAM pharI pharIne gALa cakaraDAM mAratuM jaNAya che. priya Atmana ! uMce ane ucca adhika vegathI uDyA jAo. mahAkAlathI anekaguNa caDhiyAtA lekhonA tame adhikArI che. -gaganamAM uMce ane uMce uDavAnA sAmarthyavALA, pUrvokta sajajananA jevA, jema "mahAkAla'mAM piSTapeSaNane jenArA eka pakSe ucca adhikArIe che, tema anya pakSe, ravI pArja thavA e vacanAnusAra kaDachInI peThe samagra rasoImAM pharI vaLavA chatAM eka paNa pAkanA svAdane na jANanArA anya prakAranA paNa adhikArIo hoya che, ane teone paNa "mahAkAlImAM AvatA lekho piSTapeSaNa jevA bhAse che. AvA manuSyo kartavyabuddhithI rahita hoya che. teo pote je mArge prayANa kare che tethI vadhAre sAro vyavahAra ke paramArtha sAdhavAne mArga hovAno saMbhava mAnatA nathI. AthI teo, koI paNa viSayamAM zuM navuM AvyuM che, te jovAne khAtaraja tenA upara draSTi karavI jAya che. AthI kartavyabuddhivALA puruSane jyAre eka viSayamAM pitAnA kartavyamAM madada karanAra kAMI ne kAMI navI yukti ke vicAra jaDI Ave che, tyAre A manuSyane tevuM kaMI paNa najare caDhatuM nathI; ane tethI tene A viSaya piSTapeSaNa je bhAse che. -vyavahAropayogI tathA paramArthIpagI viSayane lakhanArA kuzaLa puruSa vizeSe karIne mananA svarUpane jANanArA hoya che. je vArtAne kalyANa sAthe sAkSAta saMbaMdha hoya che, te vArtAne aMta:karaNamAM atyaMta uMDI ThasAvavAnI AvazyakatAne teo sArI rIte samaje che, ane tethI te vAtane teo aneka yuktithI adhikArIonI daSTisamIpa ANe che. temano A prayatna kartavyabuddhirahita manuSyone piSTapeSaNa jevo bhAse che; koraNa ke lokhaMDanI mekha jema lAkaDAmAMja vAge che, kaMI vajamAM vAgatI nathI, tema sAdhanane upadeza adhikArI jananA aMtaHkaraNaneja sparza kare che, kaMI kartavyabuddhirahita manuSyane sparza karato nathI. tenA aMtaHkaraNane te te athaDAIne ulaTa daraja jAya che. vaLI adhikArInA aMtaHkaraNamAM paNa kartavyano upadeza jema lAkaDAmAM khIlo eka vAra haDa mAravAthI uDe pesI jato nathI, paNa ghaNA ghA mAryA pachI ja uMDo pesI jAya che. temAM eka vAranA prayAnathI hasato nathI; paNa aneka vAranA prayatnathI dase che ane tethI teone te vAta aneka vAra kahevAnI jarUra hoya che. paraMtu A niyamane na jANanAra kartavyabuddhirahita manuSyo AvA prayatnane piSTapeSaNa gaNe che. -mahAkAlanA saMbaMdhamAM A pramANe manuSyo potapotAnA daSTibiMduthI bhale jema phAve tema ' bole, paraMtu eTaluM te siddha che ke, jyAre temAM eka manuSya tenA saMbaMdhamAM pratikULa udgAra kADhe che, tyAre navvANu puruSo tenAthI pitAne lAbha thayelo ja jaNAve che. AvA seMkaDe patra amArA prati nitya Ave che, paraMtu sUryanA prakAzane darzAvavAne mazAlanI apekSA nahi hovAthI ame temane prakaTa karavAnI mithyA pravRttimAM paDatA nathI. (mahAkALa'nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAlanA zikSaNathI thatA bALakono mare 20-hAlanA zikSaNathI thato bALakono maro = = -- zastrathI athavA jherathI bIjAno prANa lenAra manuSyane sAmAnya buddhinA manuSyo khunI gaNe che; kAraNa ke prANane haranAra zastra ane jhera che, eTaluM ja teo jANatA hoya che; paraMtu A vinA manuSyonA prANa haranArI bIjI je aneka rIto che, tenuM temane jJAna na hovAthI te rItono upayoga karanArane teo khunImAM gaNatA nathI. ulaTA ghaNe prasaMge AvI rIte upayoga karanArane teo potAnuM sAcuM hita karanAra mAne che. AvI uparathI jotAM manuSyanuM hita karanArI, paraMtu vastutaH tenA prANane haranArI aneka gupta rItemAM hAlanI keLavaNanI paddhati e eka prabaLa gupta rIta che. hAlanI zALAo tathA pAThazALA vidyArthIonAM AyuSano tathA jIvanano dhIre dhIre paNa cekasa nAza karanAra katalakhAnAM che, e viSe ghaNAMja thoDAM manuSyo vicAra kare che, ane je thoDAM te vize vicAra kare che te teno satvara upAya karavAno prayatna karatAM kavacitaja jovAmAM Ave che. dezanA udayano AdhAra moTe bhAge hAla ucharatI prajA upara che, paraMtu hAlanI keLavaNIno be e eka evA prakAranuM jhera che ke je bALakonAM AyuSane lagabhaga pacAsa TakA jeTaluM ochuM karI nAkhe che, tathA temanAM sudaDha zarIrane yuvAvasthA AvavA pahelAM ja kAgamALA je mUke che. prajAnAM zarIrane borakaTa vaLI javAmAM ghaNe bhAge hAlanI keLavaNI tathA teNe prakaTAvelAM kaLa che. paraMtu saghaLA pApano pATale bicArA bALalagnane mAthe caDhAvavAmAM Ave che. bALalagna hAni karanAra che, tenI nA nathI; paNa hAlanI prajAnAM A prakAranAM zarIra thavAmAM bALalagna jeTaluM javAbadAra che, tenA karatAM keLavaNInI paddhati vadhAre javAbadAra che; ochI athavA nahi jevI keLavaNI lenArI halakI varSomAM bALalagna uMcI varNana karatAM kaMI ochAM thatAM nathI ane topaNa rahevAnI tathA khAvAnI vadhAre sagavaDavALAM uMcI varNanAM bALake karatAM halakI varNanAM bALaka zarIre vadhAre nIrogI tathA sudaDha hoya che, e koI paNa avalokanArane pratyakSa thayA vinA bhAgyeja raheze. ane AnuM kAraNa uMcI varNanAM bALako upara keLavaNIne je atyaMta bhAre be lAdavAmAM Avyo che teja che. Avo bhAre bojo uThAvavAne mATe bALakone nizALamAM temaja ghera lagabhaga bAra kalAka ane prasaMge tethI paNa vadhAre kalAka magajanI mAthAtoDa mahenata karavI paDe che. AthI temanuM rudhira Akho divasa mAthAmAM moTA pramANamAM rahevAthI hRdaya, phephasAM, jaThara vagere nIcenA prANabhUta avayavo durbaLa paDatA jAya che. tenI pAcanakriyA maMda thAya che. A divasa vAMkA vaLIne besI rahevAthI temanAM phephasAM havAthI pUrepUrAM bharAtAM nathI, ane tethI temanA lohInI saMpUrNa zuddhi thatI nathI. halanacalanavinA temanuM hadaya maMda gativALa thavAthI, vegathI vahetA jaLanA pravAhanI piThe tenA rudhiranI gati rahetI nathI, ane tethI te sthira jaLanI peThe meluM thaI jAya che. besI rahevAthI temanA udaranA snAyuo paNa zizila thaI javAthI temane baMdhakozane vyAdhi thAya che. Ama bALaka. nA zarIrane poSAvAnA ane sudaDha thavAnA samayamAM tene zoSAvAnA ane durbaLa thavAnA uMDA pAyA naMkhAya che; ane vidyAbhyAsa pUrNa karI nizALa choDIne jyAre te ghera Ave che, tyAre tenA zarIranuM nirIkSaNa karanArane vividha vyAdhionI, durbaLatAnI ane alpa AyuSanI jabarI ImArate jevAne sUkSmadarzaka yaMtrarUpa sUkSma buddhinI bhAgyeja jarUra paDe che. vidyAbhyAsa jIvanane sukhamaya karavA mATe hovo joIe, paNa Aje te vaheluM mRtyu ANavA mATe thaI rahyo che, e dezahitaciMtakoe ochuM vicAravAyogya nathI. zArIrazAstrIo vide che ke, mAnasika zramamAM manuSya AkhA divasamAM thaIne bahu bahu to cArathI cha kalAka jeTalo samaya gALavo joIe. ethI vadhAre gALavAmAM Avato samaya Arogya, AyuSa tathA baLano kSaya karanAra che. je A siddha vArtA che to pachI jene jIvanamAM jarA paNa upayoga hoto nathI, tathA jenuM gokhyA pachI bahu bahu te varSa pachI athavA be varSa pachI kevaLa vismaraNa thaI jAya che, evA vividha viSayone vidyArthI avasthAmAM bALaka pAse gekhAvIne temanAM lohIne zekI zu. 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zubhasaMgraha-bhAga cAle nAkhavAM, tathA temanAM bhaviSyanAM zarIrane bhItarathI saLI gayelAM lAkaDAMnAM bekhAM jevAM karI mUkavAM, e zuM kasAIpaNuM nathI? A prakAranI keLavaNunI paddhatine prajAnuM hita karanAra gaNavAnI bhUla ke buddhimAna kare? vidyAbhyAsa ahitakara che, ema kahevAnuM tAtparya nathI. vidyA manuSyanuM sarvadA hitaja kare che, paraMtu vidyAbhyAsa karAvavAnI hAlanI paddhati atyaMta hAnikAraka che, eTaluM ja kahevAnuM tAtparya che. hAlanI zALAo, e jIvanane sukhaprada karanAra vidyAbhyAsa karAvavAnI zALAo nathI, paraMtu vidyAbhyAsane nAme gaddhAvaitarU karAvI jIvanane duHkhapradana karanAra, sakhta majurI karavAnAM kedakhAnAM che. Aregyane, baLane, AyuSane, buddhine, vyavahAranAM ucca sukhane tathA hadayanI zAMtine, nitya adhika adhika pramANamAM na Ape, tene vidyA keNa kahe? hAlanuM zikSaNa zuM A phaLane prakaTAve che? jo nA, to pachI sthaLe sthaLe zALAo kADhavAnuM ane keLavaNI pAchaLa ATaluM badhuM dhana tathA zrama kharcavAnuM prayojana zuM? je aMkagaNitano, je bIjagaNitane, je bhUmitine, je itihAsane, je bhUgoLane ane evI evI je bIjI aneka bAbatono moTapaNe somAMthI pAMca bALakane AkhA jIvanamAM ekAda vAra paNa upayoga karavAno prasaMga AvatuM nathI, tathA je parIkSAne mATe gekhyA pachI thoDAja mAsamAM kevaLa bhUlI javAmAM Ave che, te sarvane asala boje bALakonI khAMdhe mUkI, na calAtAM chatAM paNa paNa mArI temane cAlavAnI pharaja pADavAmAM ze hetu rahyo che, te kaI kaheze ? AvA vividha viSayonA abhyAsathI magajane vikAsa thAya che tathA buddhi keLavAya che, ema keTalAka vidvAne kahe che; paNa sukhanA bhoge magajane moTuM karavuM ane buddhine keLavavI, e zuM DahApaNabhareluM che? zuM jIvananA sukhanI vRddhi karI, magajano vikAsa karanAra ane buddhine keLavanAra bIjA vidyAbhyAsanA viSe nathI? jIvanamAM nitya kAmamAM Ave tathA sukhanI vRddhi kare, evI eTalI badhI vastuo che tathA temanA abhyAsathI magajane tathA buddhino eTalo badho vikAsa thAya ema che ke tenI sAthe sarakhAvatAM hAlane vikAsa taLAva AgaLa khAbocIA jevo che, tathApi A bAbata lakSamAM levAnI kene kALajI che ! bALakane jANe A jagatamAM kazuM ja upayogI sAdhavAnuM nathI ane tethI teo nakAmA udyogathI bIjAne Dakhala karatAM aTake, mATe temane badho samaya kaI kAmamAM joDI devAnA vicArathI hAlanI vidyAbhyAsanI paddhati jANe zodhI kADhavAmAM AvI na haya, ema jaNAya che. hAlanI zALAo. zikSaNa tathA zikSaNapaddhatimAM saMpUrNa pheraphAra karavAnI atyaMta agatya che. tema nahi thAya tyAM sudhI bhAratavarSanI yathArtha unnatinI AzAne hajI ghaNAM varSomAM vilaMba che. zALAmAM tathA pAThazALAmAM cAlatAM pustakevaDe bALakonA magajamAM hAla je vidyA bharavAmAM Ave che, te vidyA che ke kema, eja meTo prazna che. AvI vidyAnI hAlanI prajAne leza paNa jarUra nathI. evI vidyA na hoya te jIvana duHkhamaya thaI rahe evuM kaMIja nathI. vidyAno hetu puruSone uttama puruSa ane strIone uttama strIo banAvIne temanAM jIvanane sukhamaya karavAnuM che. je vidyA A hetune siddha nathI karatI, teno abhyAsa bALaka pAse karAvIne ApaNe temanAM AyuSya, baLane ane zarIrane vinAza karavAvinA bIjuM kazuM ja karatA nathI. (saM. 1966 nA "mahAkALa"nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vvvvvvvvvvvvvvv w w w w w wwwww vvvvvvvv vicAra-taraMga 21-vicAra-taraMga pUrNAhuti aNadaya ho rahA thA. mAtA ke AMgana meM bAla-ravi kI sunahalI rImiyAM chiDaka rahI cIM. jisa mAtR-yajJa ke vimalavidhAna kI taiyArI dasa varSa pahale ho cUkI thI, usameM Aja tumhAre pUrNAhuti caDhAne kI belA thI. usa samaya, tumhAre citta meM asIma AnaMda thA. tumaheM vaha gati prApta thI, je giyoM ke bhI durlabha hai. tumane OM zabda kA uccAraNa kiyA, aura veda-maMtra kI dhvani ke sAtha mAtRyajJa meM pUrNAhuti caDhA dI. vedamA kI vani karate hue tumhAre cehare para gaMbhIra hAsya kI eka anupama rekhA thI. isI hAsya-rekhA meM mAnava-jIvana kA sArA rahasya nihita thA, gire hue loge ke uThAne ke liye divya-saMdeza thA, aura thA karaDe saMtapta prANI ke liye sAMtvanA denevAlA balidAna kI mUla maMtra! pUrNAhuti dekha kara loga daMga raha gaye ! khudIrAma, kahAIlAla, kartarasiMha piMgale Adi coddhAo kI Atmahuti kI yAda A gaI! inakI vIragAthAo se mana meM raha raha kara yaha - vana uThatI thI ki loga, jinako parama pitA ne dardabharA dila diyA hai, haMsate hasate, mAtA AmAhuti kese caDhAte hai? Aja, Isa akarmaNyatA ke yuga meM, tumane apane vIra baMdhuo ke sAtha pUrNAhuti de kara, isa bAta ko spaSTa dikhA diyA ki mRtyu bhI jIvana hI kA dUsarA nAma hai. apane puNya Adarza ke liye mara miTane hI se manuSyajanma sArthaka hotA hai. tuma mara kara amara ho gaye! jisa dina "bhArata-mAtA ke prAMgaNa meM pUrNa teja ke sAtha svAtaMtrya-sUrya kI razmiyAM -apanA prakAza phelA rahI hoMgI, dIna deza ke karoDe dalita hRdaya uTha kara mAnavIya svatva ko prApta kara rahe hege aura ve ga6 ga6 he apanI hRdaya-vINA ke pratyeka tAra para prajAsattA, samatA, svataMtratA aura nyAya ke sumadhura gIta gA rahe hoMge. usa dina, kevala usI dina tumahArI Aja kI pUrNAhuti ke bala para, jagaha jagaha tumhAre kIrti-staMbha khaDe hege. tumhArI taDa5 pUrNAhuti dene ke mahIne pahale tumane kahA thA - "AkhirI zabadIda ke kAbila thI "bismila kI taDapa, subahe damagara kaI bAlAe bAma AyA te kayA? sacamuca tumahArI taDapa anUThI rahI. usa taDapa meM darda thA, mArmika vedanA thI. anupama anurAga thA, apUrva Atma-tyAga thA aura na jAne kyA kyA thA ! tumane isa gire samaya meM bhI deza ke sAmane zahAdata kA vaha najArA piza kiyA je AyaDa vIra mekisvanI ne kiyA thA aura jhArazAhI ke nAza ke liye rUsa meM agaNita dezabhakta tathA vIra ramaNiya ne kiyA thA. tumhArI gati-vidhi se hamArA mata-bheda ho sakatA ; paraMtu Isase kayA, hama tuhe kabhI bhUla sakate haiM? tumhArI zahAdata se hamAre dila meM raha raDha kara je dUka uThatI hai, use kyA duniyA kI kaI zakti miTA sakatI hai? svArthabuddhi athavA TheSa-bhAvanA se prerita he kara keI tuhe "gumarAha' ke nAma se pukAre yA "DA yA "lUTerA'; paraMtu javalaMta dezabhakti aura mahAna Atma-tyAga ke kAraNa pratyeka bhAratIya tumahArI caraNa-raja ke apane mastaka para dhAraNa karegA. kyo? Isaliye ki, tuma apane vizvAsa ke bala para apane ucca Adarza ke liye jiye aura usIke liye mara miTe. saMbhava hai ki Aja ke bhAratIya kamajorI yA aura kisI kAraNa se tumhAre balidAna kA mahattva na anubhava kara sakaeN; paraMtu yaha nizcaya hai ki tumhAre rakta-bIja ke pratApa se deza kI AgAmI saMtati meM vaha dama aura khama hogA je kisI bhI jIvita deza ke baccAM meM duA karatA hai, aura tabhI vaha saMtati tumhArI pUjA kI adhikAriNI samajhI jAyagI.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe tumahArI kAmanA pUrNAhuti caDhAte samaya, tumane siMha-garjana karate hue kahA--"merI hArdika IcchA hai ki briTiza sAmrAjya kA nAza che." tumhArI yaha kAmanA pUrNa rUpa se kaba phalegI, yaha te, bhaviSya ke garbha meM nihita hai, kintu usake phalane ke AsAra te bahuta pahale se ho rahe hai. briTana ke aneka baDe baDe dUradaza rAjanItijJa isa bAta ko varSo pahale se kahane laga gaye haiM. unakA kahanA hai ki briTana kI upaniveza vistAra kI raktazoSaNa nIti bahuta bhayAnaka hai. usI duSita ke kAraNa briTiza sAmrAjya kA vizAla bhavana nikaTa bhaviSya meM khaMDahara ke rUpa meM pariNata ho jAyegA. jinake AMkheM hai, vaha isa sacAI ke dekhuM. briTana ke julma aura jyAdatiyAM ke kAraNa, amerikA, AsTreliyA, kanADA Adi kitane hI upaniveza usake hAtha se nikala gaye. aMgreja Ina upanive ke usI taraha khudAI ThekedAra banate the. jisa taraha ki, Aja ve bhArata ke bana rahe hai. unhone vahAM julma kI bharamAra usI taraha kara rakhI thI, jisa taraha ki isa deza meM; kintu samaya ke thapeDe ne upaniveza kI janatA ke jagAyA, aura usane apane svatva prApta kiye. Aja aMgrejI zAsana isa deza ke upara bhAra svarUpa ho rahA imana kamIzana vilAyata se calatA hai yaha bahAnA karake ki, yahAM vaha janatA se mila-bheMTa kara, usake duHkha-darda kI bAta sunegA; kintu yahAM A kara, julma aura jyAdatiya se pIse hue kare: prANi ke bahiSkAra kI AvAja suna kara, binA kisI se mile-jule, cora kI taraha gasta karatA huA nikala jAtA hai: Aja isa deza ke kone kone se yahI AvAja, A rahI hai ki sAimana kamIzana ke hamAre bhAgyanirNaya karane kA koI adhikAra nahIM! apane ghara ke hama khuda mAlika hai. videzI Isa deza meM janatA ke hitaiSI bana kara raha sakate hai, mAlika bana kara nahIM! ina saba bAte kA kayA artha hai? yahIna ki aba bhAratI ke, unakI gulAmI se paidA huITIsa aura navayuga ke thapeDe ne jagA diyA hai? ve aba duniyA meM AjhAda che kara raheze. saMsAra kI koI bhI dAnavI zakita ue, aba dabA kara nahIM raha sakatI. yadi bhArata AjhAda he gayA, ki jaisA hAnA dina ke prakAza taraha dhruva satya hai, to briTiza sAmrAjya ke nAza hone meM bhI kucha saMdeha hai? Aja isa vizAlakAya bhArata ke hI kAraNuM briTiza sAmrAjya kA bhavana ItanA baDA dikhAI de rahA hai. isa deza ke AjhAda hete hI, vaha khilaune kI taraha khelane aura dekhane kI cIja raha jAyegA. raktabIja baTa kA bIja dekhane meM bahuta choTA hotA hai, kintu usakI cheTIsI AtmA ke aMdara baDA bhArI vRkSa paidA kara DAlane kI zakti chipI huI hai. pahale bIja gala kara miTTI meM mila jAtA hai, taba kahIM usameM se padhe kA aMkura phUTatA hai. pauvA baDA hatA hai aura aMta ke prakRti devI ke maMdira ke eka hare bhAre vRkSa ke rUpa meM pariNuta ho jAtA hai. jo mUrkha hai ve koMge ki bIja kI hastI miTa gaI, kintu saca bAta yaha hai ki itane baDe vRkSa aura usake hajAra sumadhura phale meM, usa choTe se bIja kI hastI maujUda hai. kevala bAta yaha hai ki choTe se bIja kA rUpa badala jAtA hai, vyaSTi samaSTi ke rUpa meM pariNata ho jAtA hai, Isa sRSTi kA vikAsa IsI siddhAMta para AdhAra rakhatA hai. tumhAre raktabIja meM usa baTa-bIja se kisI taraha bhI kama kSamatA nahIM hai, jisake choTe se AkAra meM vizAlakAya vRkSa utpanna kara dene kI zakti hai. tumhAre zatru jinhane lokamata ke kucala kara, tumhAre nazvara zarIra ke vinaSTa kiyA hai; apanI karaNa para yaha samajha kara saMtoSa bhale hI kara le ki unhoMne taheM duniyA se miTA diyA. kintu tumahArA yaha avicala vizvAsa thA ki paMcatattva kA zarIra miTa jAne se tumhArI AtmA kI pAka hastI 52 kaI asara na hogA. apane isI vizvAsa ke bala tumane mRtyu para vijaya prApta kI. tumhArA rakta-bIja kala kara bhAratIya vasuMdharA kI goda meM samA gayA. usase vaha lAla ho gaI. jaliyAMvAlA bAga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ - hamane kayA dekhA? kI puNyabhUmi bhI aneka zahIda ke rakta se lAla huI thI. tumahAre isa raktabIja ke prabhAva se isa deza ke jare ja vaha zakti Ave jisase karaDe yuvake meM apane Adarza ke liye mara miTane kI bhAvanA kA udaya he. yadi aisA ho sake to kauna kaha sakatA hai ki tumhAre raktabIja meM baTa-vRkSa se bhI kahIM adhika utpAdanazakti nahIM hai? anutApa kI Aga are , nirbale kI pasIne kI kamAIpara UMcI UMcI aTTAlikAo meM aThakheliyAM karanevAle jaMtu ! apanI anyAyapUrNa kRti para najara DAla kara to dekha ! kahIM tere kAme se paDausiye ke dhakkA to nahIM laga rahA hU apanI kamAI kI dhUna meM kahIM dIna-duHkhiyAM ke hita ke to nahIM kucala rahA ? tUne je vipula dhanarAzi IkaThI kara ke rakha choDI hai, tujhe 5tA hai ki usakA eka eka kaNa kisake puruSArtha kA phala hai? kyA tujhe patA hai ki jisa uMcI aTTAlikA meM tU unmatta banA huA paDA apane manuSyocita kartavya kI avahelanA kara rahA hai usakI eka eka dIvAra-nahIM nahIM eka eka ITa-kisake pasIne se banAI gaI hai? kayA tUne kabhI svapna meM bhI socA hai ki ja majadUra tere vizAlakAya bhavane ke khaDA kara calA gayA, vaha kahAM kisa jhoMpaDe meM anna-vastra ke binA apanI mauta kI ghaDiyAM bina rahA hai? aba bhI samaya hai ki tuma apane zAnadAra bhavana se nikala kara una loge se gale mila je terI julma aura jyAdatiyAM ke zikAra hue haiM, una dIna-duHkhiyAM ke AMsu pacha, jinake gADha pasIne kI kamAI para tU sukha se aThakheliyAM khelatA hai. aisA na hai ki samaya nikala jAne para apanI bhUla se tujhe AjIvana anutApa kI Aga meM jalanA paDe. ("vIrasadeza" mAsikamAM lekhaka zrI surendracha zarmA ) 22-hamane kyA dekhA? zaiyyA para sar3a kara dekhA hai marate kAyara kUroM ko| vimala vIra gati pAte dekhA samara-bhUmi meM zUroM ko / / agni meM par3a kara dekhA hai ujjvala hote kundana ko / aura suvAsita hote dekhA ghora ragar3a se candana ko / / dekhA para-prakAza ke kAraNa dIpaka deha jalAte haiN| bIja vRkSa, mRdu phala dene ko miTTI meM mila jAte haiM / bhAgya bharose raha kara dekhA karma-hIna nara rote haiN| kintu svAvalambI jana apanA pala bhI vyartha na khote haiN| dekhA praNa para praNavIroM ko ha~sa-ha~sa kara mara jAte haiN| bana karake Adarza jagata meM nAma amara kara jAte haiM / sainika-zUra sipAhI dekhe bAdhA agaNita sahate haiN| mAtR-bhUmi ke hita meM ve nita kintu DaTe hI rahate haiN| ("vIrasadeza" mAsikamAM lekhaka-zrIyuta divya kavi) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA 23 - bahAdurI kI bAteM (1) eka khAlaka kI bahAdarI baMgaleAra se eka dazavarSIya bAlacara ke eka paMcavarSIyA khAlikA kA jalasamAdhi. se bacAne kA samAcAra AyA hai. maMgalavAra ke prAtaHkAla eka devAMga jAti kI bAlikA ghATa para kapaDA dheA rahI thI. acAnaka usakA paira krisalA aura vahu gahere pAnI meM jA paDI. vaha chaTapaTAne lagI aura DUane hI kA thI ki 15 vI. galeAra khAlacara senA ke dazavarSIya bAlaka rAmarAva ne use dekhA aura tAlA" meM kUda paDA. varlDa zaughra khAlikA ke pAsa pahuca gayA aura use pakaDa liyA. pazcAt stara bejha tathA tAlAkha kI sekhAra ke kAraNa paDanevAlI kaThinAiye kA dhIratA se sAmanA kara vahu bAlaka bAlikA kA ghATa para jIvita le AyA. si prakAra isa cheTe se khAlaka ne usa laDakI ke prANa khacAe aur apane adamya sAhasa kA paricaya kriyA. (2) eka bAlikA kA apUrva sAhasa jaMgalerI zahara kA samAcAra hai ki dezadanallApura kae meM vahAM ke pAMcama lAgeAM ke mulle me' eka akelI jhAMpaDI meM Aga laga gayI. khanu nAma kI eka 6 va kI khAlikA pAsa hI khela rahI thI, jhApaDI meM Aga lagate dekha vahu turaMta jhopaDI me' brusa gayI. pahale apane tIna varSa ke bhAi ke| nikAla kara saDaka para rakha gayI. isake bAda phira jalatI jhApaDI meM ghusa kara 6 mAsa ke khacce kaiA nikAla lAyI. isame vahu itanI jhulasa gayI thI ki saDaka para pahu Mcate hI gira paDI. thADI dera bAda usake mAtA-pitA kAma se lauTa aura vIra khAlikA ke aspatAla bhejA, jaDAM vahu acchI hai| rahI hai. DI kamiznara ne apanI AMkhAM isa dhaTanA kaiA dekhA thA. unhAMne khAlikA ke pAMca ekaDa jamIna puraskAra meM dI hai. sAtha hI use aura bhI uparyukta purakAra dene kI siphAriza kI hai. vAstava meM isa khAlikA kA sAhasa aura khIratA sarAhanIya aura puraskAraNIya hI hai. (3) eka bALakane prANAM kI bAjI lagA kara bhAi kI rakSA paTiyAlA rAjya ke phajale nayIma nAmaka eka daza varSa ke bAlaka ne adbhuta sAhasa kA kArya kara dikhAyA hai. kahA jAtA hai ki usakA haiTA bhAi khelate-khelate kue meM gira gayA. saubhAgyavaza eka rasI kue meM laTaka rahI thI. nayIma apane jIvana kA mAha cheADakara rasI pakaDa kara kue meM kUda paDA, rassI baDI kaDhI thI, ataeva usake hAtha kaI jagaha kaTa gae aura khUna nikalane lagA; paraMtu usane isakI nika bhI ciMtA na qI aura apane bhAi kA DUbane se acA liyA. itane me' aura lega bhI jamA he| gaye aura unhAMne unheM bAhara nikAla liyA. saba se adhika Azcarya kI bAta te| yaha hai ke nayIma tairanA bilakula nahIM jAnatA thA ! (4) hulaDhDhAnI me satI haladdAnI ( nainItAla ) meM p. hIrAvallabha kapilAzramI kAsvavAsa hai| gayA. ye eka mAsa se khImAra the. inakI patnI nai, jisakI avasthA 20 varSa se adhika nahIM thI, pati ke jIte jI khUba sevAzuzraSA kI. pati kI mRtyu ke pazcAt strI ne satI heAne kA Agraha kiyA; para lAge ne aneka prakAra se use rAka rakhkhA. magara dUsare dina 10 banne usane pati ke upAnaha tathA unake hetu khuda khanAe hue nae dastAne vanai dheAtI apane vakSasthala se lapeTa, kaTAriyA nAma ka ahI nahara meM kUda kara apane prANu ke dIe. bAda kA satI kA dADa bhI pati kI citApara kiyA gayA. kAnuna kI kaDAI rahate hue isa gae-gujare jamAne meM bhI eka na eka vIrAMganA apanI patiparAyaNutA dikhalA hI jAtI hai. dhanya !! ( "vIrasadeza" mAsikamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamAcAryonI pApI lIlA 5 24-dharmAcAryonI pApI lIlA bheLI strIo kema ThagAya che? navajIvananA eka aMkamAM gAMdhIjI lakhe che ke - zrI. jayadayAlajI goyanakAnA prayAsathI AjakAla mAravADI samAjamAM bhaktirasa utpanna karavAnA prayAsa cAlI rahyo che. tene aMge bhajana maMDaLIo sthapAI che ne bhajanabhavane paNa cAle che. AvuM eka bhavana kalakattAmAM goviMdabhavanane nAme nIkaLyuM che. temAM zrI. jayadayAlajInI preraNAthI eka bhAIne mUkavAmAM AvyA hatA. temaNe bhaktine nAme viSayabhoga bhogavyA, temaNe strIonI pAsethI pUjA aMgIkAra karI, temane strIo bhagavAna gaNuM pUjavA lAgI, temaNe strIene pitAnuM jaThuM khavarAvyuM ne vyabhicAramAM utArI. bhoLI strIoe mAnI lIdhuM ke "AtmajJAnInI sAthe zarIrasaMga vyabhicAra na gaNAya. A banAva duHkhadAyaka che, paNa mane tethI Azcarya nathI thatuM. bhaktine nAme viSayabhoga bhogavAtA comera jovAmAM Ave che; ane jyAM lagI bhaktinuM rahasya samajavAmAM nathI AvyuM, tyAM lagI dharmane nAme dhADaja paDe emAM navAI zI? je bagabhagatemAMthI aniSTa pariNAma na nIpaje to Azcarya gaNAya. rAmanAmane, dvAdazamaMtrano huM pUjArI chuM; paNa mArI pUjA AMdhaLI nathI. jenAmAM satya che, tene rAmanAma naukArUpa che; paNa je DhaMgathI rAmanAma uccAre che, tene udhAra rAmanAmathI thAya evuM huM mAnatA nathI. ajAmIla ItyAdinAM daTAMto ApavAmAM Ave che. te kALe che ane temAMya rahasya che. temane viSe zuddha bhAvanAnuM Aje paNa che, "rAmanAmathI mArA viSayo zAMta thaze ema mAnanArane rAmanAma phaLe, tyAre "rAmane nAme huM mArA kAmane vuiM' ema vicArI je DhaMgI rAmanAmanuM uccAraNa kare che te tarate nathI, te DUbe che-jesI jisakI bhAvanA, asA usako heya, . bhaktajanoe be vAta vicAravA yogya che. (1) bhakti eTale nAmeccAraNa ja nahi, paNa tenI sAthe raheluM satata yajJakArya. AjakAla evI mAnyatA jovAmAM Ave che ke, saMsArI kAmane dharma ke bhaktinI sAthe kazo saMbaMdha nathI. A asatya che. satya to e che ke, A jagatanAM sava kAryone dharma-adharmanI sAthe saMbaMdha eka sutAra kevaLa dravya ekaThuM karavA sArU sutArI kare che, temAM lAkaDAnI corI kare che ne kAma bagADe che. A adharma thayo. bIje sutAra popakArArthemAne ke dardIne sArU khATale banAve che, temAM corI nathI karato ne potAnI badhI zaktino upayoga kare che, ane khATalo banAvate. rAmanAma le che. A dharmArthe thayeluM kAma che. A sutAra kharo rAmabhakta che. trIje rAmanAma levAne nimitte jANI joIne ke ajJAnatAthI sutArI dhaMdhe choDI bese che, pitAne sArU ne chokarAMne sArU bhikSA mAge che, daradIne sArU kaMI banAvavuM hoya to paNa kahezeH "mAre to rAma sAcA, huM na jANuM daradIne, na jANuM sukhI." A ajJAnarUpamAM paDele pAmara prANuM che. manuSya bhagavAnane vAcAthI ja nathI bhajato, paNa vAcAthI, manathI ne kAyAthI bhaje che. traNamAMthI eka paNa na hoya te te bhakti nathI. traNene meLa rasAyaNuM meLavaNa jevo che. rasAyaNuM meLavaNumAM eka paNa vastu tenI mAtrAmAM na hoya te te je vastu banAvavAnI hoya che te banatIja nathI. AjanA bhakto vANInA vilAsamAM bhaktinI parisImA samajatA jovAmAM Ave che, ne tethI chevaTe bhakta maTI bhraSTAcArI thAya che ne bIjAne bhraSTa kare che. (2) AkRtivALo manuSya bhagavAnane kayI rIte ne kyAM bhaje? bhagavAna te sarva sthaLe che. tethI tene bhajavAnuM sArAmAM sAruM ne samajI zakAya tevuM sthAna prANImAtra che. prANImAtramAM je du:khI che, je nirAdhAra che, tenI sevA te bhagavadbhakti che. rAmanAmanuM uccAraNa paNa te zIkhavAne arthe hAya. rAmanAma je Ama sevAmAM na pariName to te nirarthaka che ne baMdhanarUpa thAya, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa jema goviMdabhavananA bhAine viSe thayuM. A dRSTAMta uparathI bhaktamAtra cete. have bahenane e eTala. je puruSa peAtAnI pUjA karAve che te teA bhraSTa thAyaja che; paNa baheneA kAM bhraSTa thAya? jo baheneAne manuSyanI pUjAja karavI che te| kAM Adaza strInI pUjA na kare? vaLI jIvatAnI pUjA zAne sArU? jJAnI seAlananuM vAkya huMdayamAM kAtaravA yeAgya cheH 'kAi paNa manuSya jIvatA chatAM sArA che ema na kahI zakAya.' Aje sArA tA kAle naThArA thayA che. vaLI dalIte ApaNe oLakhIja nathI zakatA. tethIja pUjA kevaLa bhagavAnanI heAya. manuSyanI pUjA karavIja joie te tenA mRtyu pachIja hAya. kemake pachI ApaNe guNanIja pUjA karIe chIe, tenI AkRtinI nahi. puruSAe A vAta bheALA baheneAne Agraha ane vinayapUrvaka karIkarIne batAvavAnI avasyakatA che. 25- dezaseva konA prakAra zubhasa grahuM-bhAga cAthA X X sevakanA paNa amuka prakAra che. eka tA jANe sagavaDIyeA sevaka, khIjo jAherakhakharIyA sevaka, trIjo DImaDImIyA sevaka ane ceAthe AMTiyALA sevaka. sagavaDIyeA sevaka traNaso ne sATha divasa peAtAnA dhaMdhAmAM racyA pacyA rahe, paNa jevA kAi meTA mANasa Avye ke turata pote hAjara thai jAya ane satA mukhI hAya, sanI sAthe rAja kAma karatA hAya ane jANe gAmanI badhI pravRttinA poteja mahAsevaka heAya evI rIte AvanAranI sAthe kre, kAma kare, khele, bhASaNA Ape ane badhI sagavaDA kare. AnuM nAma sagavaDIyeA sevaka khIjA sevakAnI vyAkhyA vistArathI sAMbhaLavI che ? X * X X khIjo jAherakhabarIye| sevaka. e sevaka peAte bhASaNa Ape ane peAtAneja hAthe chApAMmAM khabarapatrItarIke potAnAM vakhANa lakhe. kAI paNa sabhAmAM jo kAi paNu chApAnA ripeAra Avye haiya te ene sauthI vadhu mAkhaNu lenArA kAipaNu hAya te| A jAherakhabarIyA sevaka. Aje phalANA gAmamAM phalANA bhAIe bhASaNa Apyu, leAkeApara bahu asara thai, sArI saMkhyAmAM bhAi-bahenAnI hAjarI hatI. Ama peAtAne hAthe peAtAnI jAherakhabara phelAve enu nAma sAta akSarane jAherakhabarIyA sevaka ! X X X X akhI tIsarA AyA DImaDImIyA sevaka! e te jyAM jAya tyAM potAnIja vAto kare. me A sevA karI, meM te sevA karI, mArA vinA A sevA thAta nahi, A gAmanA jAherajIvananA huM prANu chuM. A sevA teA huMja karI zakuM. Ama dareka ThekANe 'hu'nI DImaDIma vAjatI jAya ane A DImaDImIyA sevaka gADA nIce kutara` bhAra tANatuM hoya tema pote badhAne tANe che, evA DImaDImanA sUra kADhyAja kare che. usakA nAma DIDImIyA sevaka ! X x x X have AvyA AMTiyALA sevaka. khAreATe eka gujarAtI bhAine eka kAThiyAvADI bhAI mATe khelatA sAMbhaLyA che. eNe kahyu ke, e kAThiyAvADI bhAImAM enI pAghaDInA jevA AMTA che, tevuM enuM dila AMTiyALu che. eja pramANe AMTiyALA sevakanu dila AMTiyALu che. je sevA kare emAM kAM teA peAtAne aMgata lAbha hAya, athavA e sevA karavAthI peAtAnA dhaMdhAne vega maLatA hAya, athavA e sevAne nAme pote bahAra AvI pAMca paisA prApta kare evI jenA dilamAM AMTI che ane dareka ThekANe e AMTIne meAkhare rAkhI je pote sevaka kahevaDAve che enuM nAma AMTiyALA sevaka ! ( '' leAhANuAhitecchu '' nA eka aMkamAM lakhanAra bAreTa ) X x X X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pas lUsiyasa juniyara 26-lUsiyasa jUniyasa rAjya kauna karegA ?" vahI, je sabase pahale mAtA kA cuMbana karegA." praznakartAo meM bhagadaDa maca gayI. eka-dUsare ko Dhakelate hue he apanI mAtA kA cuMbana karane ke liye bhAga khaDe hue. uparyukta dhaTanA romana sAmrAjya kI pavitra rAjadhAnI rAma ke Delaphina-maMdira kI hai. usa samaya roma sAmrAjya ke sthApita huye kucha hI varSa vyatIta huye the. sAmrAjya ke saMsthApaka tathA prathama zAsaka romulusa mara cUkA thA. usake sthAna para TArakivana rAjya kara rahA thA. TArakivana kI saMtAna yaha jAnane ke liye baDI usuka thI ki unameM se kauna rema kI gaddI para beThegA? aeva Delaphina devI ke maMdira para ekatra ho kara unhoMne uparalikhita prazna kiyA thA. bhaviSyavANI sunate hI unameM halacala 5Da gayI. te apanI mAtA kA cuMbana karane ke liye dauDe. viSyavANI ko lasiyasa jAniyasa, jisako loga mUrkha tathA be-vakapha samajhate the ataH bUTasa, nAma se pukArate the (bUTasa kA artha hotA hai kuMda-dimAga) yahAM khaDA thA. vaha anya laDakoM kI taraha bhAga nahIM, paraMtu apane sthAna para khaDA rahA. jaba ve cale gaye, taba vaha jhukA aura mAtA pRthvI ke cUma liyA. "meM tumase AgrahapUrvaka anurodha karatI hUM ki tuma strI ke satItva ke ItanI sAdhAraNa varatu na samajho. merI prArthanA hai ki tuma mujhe choDa de." baDe kAtara zabda meM eka romana saradAra kI strI 95kaeNTiyA ne kahA. paraMtu TAravina nRpa kA putra sekasasa usa samaya kAmAMdha ho rahA thA. vaha kucha bhI na suna sakA. jhapaTa kara usane yukreTiyA kA hAtha pakaDa liyA aura gADhAliMgana karane lagA sAdhvI sarSinI kI bhAMti kutakAra kara alaga ho gayI. sekasaTasa ko eka thappaDa mAra kara vaha dUra haTa gayI. eka kSaNa vaha kucha socatI rahI. cakAyaka vaha bhAga khaDI hui. bUTasa, pabaliyasa veloriyasa nAmaka eka saradAra, blyu kreTiyA ke pitA aura pati eka sthAna para beThe bAta kara rahe the. AkAza nIlA aura sApha thA. suMdara havA baha rahI thI. samaya baDA suhAvanA thA. isI samaya, kAyaka, bijalI kI taraha, muddA sapinI kI taraha keza khele suMdarI yuvatI lya kaTiyA vahAM A pacI, saba loga avAka haoN kara usakI ora dekhane lage. yAre" pati ke saMbodhana kara, krodha e kAMpatI huI vaha balI "Aja, tumhArI blyu kreTiyA tumahAre caraNe ke yogya na rahI. usake haTha jinakI racanA kevala tumhAre liye huI thI, tumahAre zAsaka kArakivana ke putra ne muThI kara dI. aba maiM Apake sAmane khaDI rahane yogya nahIM hUM." upasthita maMDalI apane AcArya ke zAnta bhI na kara pAyI thI ki eka camacamAtA churA nikalA aura ve suMdarI yuvatI kI chAtI meM ghusI gayA ! vIrAMganA sAdhavI ne AtmaghAta kara liyA! vaha para-puruSa kA sparza sahana na kara sakI. - bUTasa-vahI mUrkha lusiyasa-vaha te kabhI kucha samajhatA hI na thA, para yaha kyA huA ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga 2 vaha te vIra zera kI bhAMti, sabhya zithila vyakti kI bhAMti garbha paDA. usane jhapaTa kara mRta lyukeTiyA kI chAtI se khaMjara nikAla liyA aura sabake sanmukha pratijJA kI ki vaha taba taka vizrAma na legA jaba taka roma se berahama TAkvina tathA usakI saMtAne ke jahanuma meM - na pahuMcA degA. (3) usa samaya kucha senA le kara TArakivana dUra deza meM laDane gayA thA. bUTasa ke vidroha kA samAcAra bijalI kI taraha roma meM phUla gayA. uttejita bUTasa sIdhA sene meM calA gayA. sipAhi se usane eka hRdayagrAhI apIla kI. rAmana vIra tathA sAhasI the. unameM vIratA kI bhAvanA ke sAtha stri ke prati sanmAna kI mAtrA bahuta adhika thI. jinake bUTasa yUkreTiyA ke apamAna kI kathA sunAtA vahI phaDaka uThatA. usIke hadaya meM kamakamI utpanna hA jAtI. pratIkAra kI khAsa sabameM jAga uThI. Aga sAdhAraNa na thI. satI kA apamAna sAdhAraNa vastu na thI. samasta roma Tasa ke sAtha ho gayA. TAravina tathA usake putroM ko bhAga kara dUsare nagara meM zaraNa levI paDI. roma ke nAgarika rAjazAhI se uba uThe che. unhoMne nizcaya kiyA ki aba kabhI kisI zAsaka ke aMtargata na raheze. unhoMne rAjataMtra se prajAtaMtra kI sthApanA kI. rAjya ke upara prajAdvArA niyukta do kausala niyukta kiye gaye. uhIM ke hAtha meM zAsana kI bAgaDora rahI. inhIM koMsale meM prathama bhUsa thA. mAtA pRthvI ke cuMbana kA yaha pAra eka strI ke apamAna kA pariNAma eka baDe kula ke bhoganA paDA; paraMtu agni pUrNa taraha zAnta na kI gayI thI. abhI dUsare nagara meM TArakivana kI saMtAna nizcita vizrAma le rahI thI. avasara AvyA. bUTasa ne romake khUba baDhAyA. usa "kuMda-dimAga" ne sAmrAjaya kI khUba unnati kI; paraMtu vaha itanA kaTara naitika zAsaka thA ki apane kabi ko bhI baDe zAsana meM rakhatA thA. isase usakI saMtAna usI se rucha ho gayI. pitA ke viruddha unhoMne vidroha karanA nizcaya kara liyA tathA TArakivana kI saMtAna se jA mile. jayaMtra 5kaDA gayA. brasa kI saMtAna-braTasa ke priya putra usake sanmukha aparAdhI ke rUpa meM lAye gaye. eka bAre unta dekhakara pitA ke romAMca che AyA. AMkheM meM AMsu chalachalA. Aye, paraMtu kartavya kA pUjArI SaTasa acala rahA. usane apane laDakoM ke svadeza ke prati vizvAsaghAta karane ke aparAdha meM mRtyudaMDa diyA. samasta rema meM usakI prazaMsA ke gAyana gAe jAne lage. aise nyAyapriya, vicArI tathA vIrazAsaka lUsiyasa jUniyasa urpha bruTasa ne itihAsa meM amara nAma prApta kara liyA. ("vIsaMdeza" mAsikamAM lekhaka:-zrI paripUrNAnaMdajI vamAM) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtApitAnI bedarakArInA thara ! 27 - mAtApitAnI bedarakArInA thara ! * pa * eka gRhastha savAre zAkabhAjI levA jAya che ane zAkamArakITamAM zAka levAmAM e jeTale. samaya sAdhe che, teTaleA zAkanI parIkSAmAM ekAgra bane che; kAthamIra tAjI che ke vAsI e jovAmAM jeTalI najara doDAve che eTalA samaya, eTalI ekAgratA ke eTalI najara eNe enA bALakanI keLavaNI pachavADe Apela che? A te bahu sAde ane sahelA prazna che. zAka levAnuM eka adanAmAM adanu dRSTAMta mUkI ame ApaNAM mAmAne e prazna pUchIe chIe ke, bALakanI keLavaNIviSe emaNe kAi divasa kai vicAra karyAM che? hA, bahu bahu teA cheAkarAne bhaNAvavA mATe ekAda mAstarane dhera khelAvyeA haze, bahu bahu teA heDamAstarane maLyuM cheAkarApara najara rAkhavAnI bhalAmaNu karI haze. ethI vizeSa eNe zuM karyuM che ? Ane javAba dareka mAbApa peAtAneja Ape te ame e praznanuM kaiM pariNAma Avyu, ema mAnI laIzuM. keTaleka sthaLe tAnizALa eTale chekarAMonI mAthAkUTa dharamAMthI bahAra dhakelavAnu sAdhana ! e rIte nizALanA upayAga thAya che. nAnAM nAnAM khALakAnI paMcAta mAtAne ochI thAya ane patujI mAstarane e upAdhi cATe eTalA pUratAja nizALanA upayeAga ghaNe sthaLe che; paNa e mApitAe, peAtAnA bALakamAM nAnapaNathI zA zA saMskAra paDe che, nAnapaNathI enA jIvananeA pAyA kayI rIte paDe che ene kazAya khyAla karyAM nathI. khyAla karavAne ene avakAza nathI ane e rIte e bedarakArInA thara ApaNA samAjapara jAmatA jAya che. prabhu jANe e ghara kyAre ukhaDaze! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat paNa ame te AzAvAdI chIe. khedarakArInA e thara Ape nahi te AvatI kAle utaraze. mANasa pote potAnI meLe nahi samaje teA samaya ene samajAvaze. evA jIvananA ghaNA prasa MgA che, ke jemAM samaya mANasane zikSaNa Ape che. ema A viSayamAM paNa bane e banavAjoga che; chatAM lehANA mAtapitA sAvadha ane eTalA mATe amAre Ajane A prayAsa che. bALaka eTale phUla. enAmAM prabhutA che, nirdoSatA che, anukaraNa karavAnI ajaba zakti che. khALaka je jue e zIkhe. bALaka je sAMbhaLe enI asara enApara khIjA karatAM jaladI thAya che.. bALakanI anukaraNuzakti paNa ajaba che. A rIte bALakamAM je vividha prakAranI zaktie che ane jo mAbApa abhyAsa karI le te khAlajIvananA pAyA pUravAmAM e abhyAsa khUba upayogI thai paDe. eka vakhata evA hatA ke mAtA peAtAnA khALaka tarapha khUba dhyAna ApatI. mAtA bALakanA sauthI sarasa zikSaka banI zikSaNadAtrI mahAmAtA banatI. Aje kamanasIbe e mAtAnu mAtRtva nAza pAmatu jAya che. jyAM mAtA saMskAraviheANI hAya, tyAM bALakane saskAra kyAMthI maLe! A mAtRpadane lagabhaga nAza thavA AvyA che. bahu nahi te chellA pacIsa varSA samaya jevAthI ApaNane turata mAlUma paDaze ke, saMsAramAMthI mAtRtvanA leApa thateA jAya che. pacIsa varSa pahelAMnI mAtA ane AjanI mAtAmAM je taphAvata che, e taphAvata jhINI najare jonArane turata mAlUma paDI Ave tevA che. e mAtA uttama zikSaka hatI, uttama gharavaida hatI, uttama dharmAMguru hatI. Aje e zikSaNa, vaiduM ke dhajJAna mAtra cApaDIemAM rahyuM che, jIvanamAMthI gayuM che. mAtA peAtAnA kuTuMbane- jJAtine dhyAnamAM rAkhI nAnapaNathI je saMsAranuM zikSaNa bALakamAM reDatI e prasaMga adritIya hatA. dAsInuM dUdha dhAvI gayelA rAjasiMhanI mAtAe e dAsInA dUdhamAM kSatrItvane kalaMka lagADanArI vRttinA saMskAra paDelA joyA, eTale bALakane uMdhe mAthe TAMgIne enA peTamAMthI e dUdha kADhI nAkhavA prayatna karyo, e enA mAtRpadanI mahattA, e enA saMskArakhaLanI samajaNu, Aje keTakeTalI ane kenAmAM che? bALakanA kAipaNa rAgamAM mAtA ene dezI esaDIyAMthI turata ArAma karI detI. Aje eja mAtA bALakanA peTamAM sahaja dukhe eTale "khelAvA DaeNAkaTarane" e zabdamAM. parAdhIna banI che. bALakanA peTamAM vilAyatI davAo jarA paNa javI na joie ane ene e davAe lAbha karatAM hAni vadhu kare che. bahu sAdI ane bahu sahelI davA bALakAmATe mAtA www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ethe pAse hatI ane hajuye kayAMka kyAMka che, paNa AjanI e mAtA bALaka mAMdu paDatAM bicArI bane che, paeNTaranI rAha jotI valakhAM mAre che. e ghare Aje kyAM gayuM? mAtAmAM rahelo e gharavaida Aje kyAM uDI gaye? vilAyatI davAnA himAyatI keAI paNa geMkaTarane pUche ane e paeNkTara je sahRdayI haze te jarUra ApaNI sAthe A viSayamAM zAca karaze. bALako mATe ApaNI mAtAo je dezI upAye karatI ane kare che, e bALajIvana mATe uttama che ema kahevAmAM e pheMTara paNa jarUra ApaNI sAthe sAthe pUrazeja. ghaDI ghaDImAM bALakane mATe DokTaranI rAha jotI AjanI mAtA ane bALakanA dareka dardamAM eka dekaDAnI cIjathI ArAma karanArI e gharavaida sarIkhI mAtAno vicAra karIe chIe, tyAre AjanI sthiti mATe bahu dilagIrI thAya che. - roja rAtanA bALakone ekaThAM karI dharmajJAnanI carcA karanArUM ApaNuM mAtRpada kharekhara e vakhate anerUM hatuM. rAmAyaNanA ane mahAbhAratanA prasaMge te e mAtAThArAja bALakomAM pravezatA. rAma, lakSamaNa ane sItA; kaurava, pAMDava ane kRSNanAM kathAnakethI bALakomAM -hAnapaNathI dharmanA saMskAra paDatA ane nAnapaNathI paDelA e saMskAra bALakanA bhaviSyanA ghaDataramAM bahu upayogI thaI paDatA. bALakonuM caritra nAnapaNathI ghaDAtuM ane e ghaDataramAM ApaNI mAtAne hisso mahAna hato. Aje keTalI mAtAe A viSayamAM rasa le che ? ane AjanA pitA madhyama vargane hoya te kAM te nokarIethI thAkayo pAkayo hoya eTale kRtrima AnaMda levA rAte jamIne haiTale athavA gappAM mAranArA mitrane Azare le athavA nATaka-sInemAne zodhe che. bALako ane gRhiNIthI zobhatA gharamAM je svAbhAvika AnaMda che. e mUkIne ene haTalo ke kalabano Azaro levo paDe che. Avo pitA bALakanA zikSaNamAM kayI rIta dhyAna ApI zake ? zrImaMta pitA pitAnA vyApAramAM eTalo badhe ekamAga thaI gayuM che, ke ene sUtAM sUtAM paNa tejI-maMdInAM, haDatAlanAM, kApaDa bajAranI sthitinAM, rU bajAranA valaNanAM ane zerabajAranAM pAzerIAnAM ravaMAM Ave che. e bhale bahArathI sukhI dekhAto hoya paNa enA jIvanamAM eja viSayanI tAlAvelI lAgelI che. ene bALako zuM bhaNe che, kevuM zikSaNa le che, ene kevA saMskAra paDe che-e badhu tapAsavAnI phurasada yAM che ? ane e bedarakArImAM ucharatI prajA pAsethI ApaNe rAma-lakSmaNanI AzA rAkhI rahyA chIe, sItA-rAmanAM saMtAna jovAnA abhilASa dharAvIe chIe. A bedarakArInA thara ukhaDe nahi tyAMsudhI e abhilASA sthAne che ke asthAne, eno vicAra karavAnuM amArA vAcakane ame soMpIe chIe. (tA. 5-7-1928 nA "lohANAhitecaThThI nA agralekhamAMthI) 28-sAcA sAdhaka athavA tIvra jijJAsu kevA hoya ? 1-eka tIvra jijJAsune kevI laganI lAge che? bhagavAna buddhane pitAnA mRtyumahotsavane divasa sujhI gayo, eTale emaNe ziSyasamAjane cetavI dIdho ke "AjathI cAra mAse mAruM parinirvANa che." eTale trAsa pAmelA sAtase sAmAnya bhikSuo jyAM buddha jAya tyAM emanA bheLA ane bheLA ema parivArarUpe vicaravA maMDyA, te eka kSaNeya emanAthI aLagA thAya nahi, ane ToLe maLIne ekabIjAne kAnamAM kahe ke "Ayumana ! have ApaNe kema karIzuM?" bALaka hatA ene azrudhArA cAlI, paMDita dharmAcaraNamAM vizeSa sAvadhAna ane jAgrata banyA. have dharmArAma nAme eka bhikSu hato eNe vicAryuM ke "mudeva te cAra mAse deha choDaze, ane huM hajI rAgadveSathI mukta nathI. eTale bhagavAna hajI matyalokamAM birAje che tyAMja huM ugra sAdhanA karIne ahata jIvanmukta)nI alaukika padavI prApta karUM.' ema karIne e to bIjA bhikSae hAre bhamavAnuM tathA phaTakA mAravAnuM choDIne buddhe upadezelA dharmanA ciMtana tathA anusaraNumAM lIna thaI gaye. keI kema, Ayuzmana" karIne belA toya sAme bola Ape nahi. koI pUche, ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAcA sAdhaka athavA tIvra jijJAsu kevA hoya? AyuSyana dharmArAma! Ama kema kare che? to jANe sAMbhaLatA ja nathI. bIjA bhikSuoe kathAprasaMgamAM buddhane dharmArAmanAM samAcAra ApyA ne aMte kahyuM, "bhagavana! dharmArAma thera( sthavira )ne ApanA upara lezamAtra neha nathI." budhe dharmArAmane bolAvIne pUchayuM ke tuM Ama kara cha e sAcuM che ke?" "sAcuM che, bhagavana !" enuM kAraNa?" dharmArAme potAne saMkalpa buddhane jaNAvyo. buddhe kahyuM ke "bhale, dharmArAma ! bhale. dhanya che tArI janetAne. bhikSuo, jene mArA upara sneha che te dharmArAma jevo banavA prayatna kare. sneha ho te dharmArAmanA jevoja hajo. mANasa motInI mALA ke puSpahAra paherAve, amUlya sugaMdhathI navarAve, sASTAMga daMDavata praNAma ke caraNasparza kare-A. pUjA te pUjA nathI; paNa mANasa potAne dharma samaje ne pALe, pApanA paDachAyAthIe Darato. cAle eja sAcuM mAna, 5rama satkAra ane apUrva pUje che." (dIghanikAya 16-pa-3, dhammapadakukathA 12-10, 15-7, 25-4) ra-gALa denArane gumaDuM thAya, sAMbhaLI rahenArane nahi. eka samaye bhagavAna buddha rAjagRhamAM vanane viSaye vihAra karatA hatA. bhAradvAja gotranA eka brAhmaNe buddha pAse jaIne pravajyA ( gRhatyAga-saMnyAsadIkSA ) lIdhI, ema sAMbhaLIne enA eka sagA bhAradvAjane bhAre roSa caDyo. roSe ghUghavAto dhUMdhavA te buddha AgaLa Avyo ane kaMika asabhya tathA kaThora veNu bolyo, bae kaTakA gALa devA mAMDavyo. bhAradvAjanA apazabda sAMbhaLIne budde ene kahyuM ke "he brAhmaNa ! AnuM tuM zuM dhAre che ? tAre ghera mitra-bhAIbaMdha, bhAyAta, vevAIvelAM paraNuM thaIne Ave kharAM ke?" bhAradvAja- hA, gautama! koI vAra Ave." buddha-kahe brAhmaNa! e atithine jamADavA tuM pAMca pakavAnna, batrIsa jAtanAM bhejana, tetrIsa jAtanAM zAka raMdhAve kharo ke?" bhAradvAja-"hA, gautama! kaI vAra raMdhAvuM.' buddha--paNa je mahemAna jamaNa na svIkAre, to he brAhmaNa! te anna konuM thAya ? bhAradvAjamahemAna na jame te gautama ! te anna amArUMja thAya.' buddha -"taja pramANe, he brAhmaNu! ame tane gALa na daIe ane tuM amane de, ame tArA upara roSa na karIe ne tuM amArA upara kare, ame tane na vaDhIe ne tuM amane vaDhe; te tAruM ame laIe nahi, eTale te tArUMja thAya. he brAhmaNa ! ke gALa denArane sAmI gALa de, roja karanAra upara vaLate roSa kare, vaDhanArane sAmo vaDhe, te te tuM tathA tArA atithio bheLA besIne jame enA jevuM thayuM, paNa ame tArI hAre jamIe nahi, eTale tArA apazabda tArAja rahe." bhAradvAja- he gautama! rAjA sahita AkhI pariSadu (rAjasabhA ) ema jANe che ke, zramaNa gautama ahaMta che. chatAM tame mArA upara kopAyamAna thayA cho.' ' buddha-"he brAhmaNa! zAntadAnta jIvanmukta akrodhIne krodha ke?' tasmeva tena pApIyo yo kuddhaM paTi kujjhati / kuddhamappaTikujjhato saGgAmaM jeti dujayam // ubhinnamatthaM carati attano ca parassa ca / paraM saGkupitaM batvA yo sato upasammati // ubhinnaM tikicchantAnaM attano ca parassa ca / janA manti bAloti ye dhammassa akovidA // krodhI upara je sAmo krodha kare te e bemAM vadhAre pApI che. krodhI upara vaLate krodha na kare, te durjaya saMgrAma jIte che. sAmA mANasane kepele jANIne je pote zAnta rahe che, te potAnuM tathA sAmA mANasanuM beyanuM kalyANa kare che. zAnta puruSa potAnI tathA sAmA dhaNInI pIDA TALe che, paNa dharmane nahi jANanAra loke ene mUrkha gaNe che." (saMyuttanikAya 7-1-2 ) (tA. 8-4-1998 nA "navajIvanamAM lakhanAra deve vATa gotra) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga 2 29-dhana karatAM ArogyanuM mUlya anekagaNuM che. zarIranuM uttama prakAranuM Arogya e dhana karatAM anekaguNa vadhAre mUlyavAna che, e vArtA kaI viralaja jANe che. somAM navvANu mana dhananI pAchaLa evA to bhata thaIne paDelA tema karatAM, hajAro rUpiyA ApatAM paNa na maLe evA AyuSyano tathA Arogyane atyaMta kSaya thAya che, tenuM paNa temane bhAna hetuM nathI. dhanano teone evo to haDakavA hAlyo hoya che ke khullI havAmAM nitya pharavA jaine athavA kasarata karIne ArogyanuM saMrakSaNa karavA je temane koI bodha Ape che te teo tema karavAne temane bilakula vakhata nathI, ema jaNAve che. AvA manudhyAne pariNAme mAMdA paDI khATalAmAM cha mAsa sUvAne athavA te maraNanA kheALAmAM hamezane mATe sUvAne vakhata moDevihelo levo paDe che, tyAre ja temanI AMkho ughaDe che, ane keTalAka avivekI manuSyanI to tyAre paNa AMkha ughaDatI nathI. ArogyanI kALajI na rAkhavAthI prasiddha karyAdhipati rokaphelarane varSonAM varSo maMdavADa veDa paDyo hato. aMte tenI AMkha ughaDI, ane khullI havAmAM jhepha' nAmanI ramata ramIne teNe pAchuM gayeluM Arogya meLavyuM. Aje te ghaNeja baLavAna thayo che ane eka divasa paNa have kasarata karyA vinA rahetuM nathI. sa koDapatio maLIne thayelo eka dhanapati' evuM jene upanAma maLyuM che, evo anargaLa dramavAna I eca. herimana hamaNAM mAMdA paDI che. Arogyane mATe te phAMphAM mAre che, paNa maLatuM nathI. davA karIne te thAka che. meM mAgyA paisA ApatAM paNa tene Arogya maLatuM nathI. te zuddha havA tathA zuddha pANIvALAM sthaLAmAM, A gAmathI pele gAma bhaTake che; paNa Arogya tenAthI gaLe ne gaLe nAsatuM kare che. apAra dhana meLavavAnA haDakavAmAM teNe potAnA zarIranI bedarakArI karI che. tenA zrama pramANe tene dhana-anargaLa dhana-maLyuM che, paNa teNe Arogya gumAvyuM che. mRtyu pahoLAM jaDaba karI, tene grAsa karavAne TamaTamI rahyuM che. tenuM apAra dhana tenuM rakSaNa karI zakatuM nathI. sukhane mATe dhananIja atyaMta agatya che, paNa ArogyanI kazI ja agatya nathI, ema teNe AjasudhI dhAyuM hatuM. have tene Arogya sArarUpa ane dhana ArogyavinA niHsArarUpa samajAya che. ' hajAre manuSya jeo lakSAdhipati ke keTayadhipati nathI, teo AvI ja bhUla kare che. teo mAne che ke, sukha dhanathI ja maLe che. zrImatane teo sArAM sArAM vastro paheratA, baMgalAmAM rahetA tathA gADI ghoDe karatA jue che ane dhAre che ke A leko apAra sukhI che. AthI teo paNa Akho mIMcIne, zarIranI bedarakArI karI dhananI pAchaLa bhUta thAya che. paNa manuSyae e vAta dhyAnamAM rAkhavAnI che ke anna, vastra tathA keTalIka sAmAnya anukULatAvinA dhana vastutaH kazuMja vizeSa lAbha ApI zakatuM nathI. jene sukha, zAMti athavA AnaMda kahe che te te tenAthI bhAgyeja maLe che. ulaTuM tenI prApti sAthe mAthA upara pAra vinAnI javAbadArI coMTe che; ane tenI vyavasthAne magaja upara evo te be rahe che ke tenA dabANataLe Arogya ane zAMtino nAza thAya che, ane ghaNI vAra AyuSyano vahelo aMta Ave che. dhanasaMpatti pAchaLa bhUta thavA karatAM zarIrasaMpatti pAchaLa bhUta thavuM e hajAragaNuM sAruM che, kAraNa ke dhanasaMpatti jyAre zarIranA Arogyane tathA AyuSane ApatI nathI, tyAre zarIrasaMpatti dhanasaMpattine prApta karavAnuM paNa baLa Ape che. - dhananI pAchaLa gAMDA thanAre je mAMdA paDI rahelA marI na javuM hoya te pratidina khullI havAmAM ochAmAM ochA be kalAka paNa zarIrane sArI peThe zrama thAya evI kasarata karavAno niyama kadI paNa na cUkave. (azvina-196panA "mahAkALa"mAM lakhanAra saddagata mAstara zrImAna choTAlAlajI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAranI zuddhi prati pAzcAtya vidvAnAnu` gayelu lakSya 30 - AcAranI zuddhi prati pAzcAtya vidvAnonuM gayeluM lakSya pAzcAtya DeMTirIe hamaNAM prasiddha karyuM che ke, ghaNA manuSyAvaDe vaparAtA pIvAnA pyAlAnI kAra upara vyAdhine karanArA kareADA jaMtuo (bekaTerIA) vaLagI rahe che; ane tethI kSaya, TAipheiDa, inphalyuenjhA, jvara, zleSma tathA vividha prakAranA vyAdhie prajAmAM prasArane pAme che. ghaNA manuSyeAnAM mukhamAM dAMta upara, jIbha upara tathA thuMkamAM asakhya jaMtu hAya che. te jyAre kAI pAtravaDe jaLa, chA, dUdha ke evuMja kaMI pIe che, tyAre pAtranI je kArane temanA hAdasAthe sabaMdha thaye! hAya che, te kAranI AjubAjI lAkhA jaMtue vaLage che, ane je khIjA manuSyA te pAtrane upayAga kare che, temanA mukhamAM pesI jai temane vyAdhinA bhAga karI mUke che. nyuyArkanuM prajAnu AreAgyasa rakSaka khAtu lakhe che keH-mukha e zarIramAM rAgajanaka jaMtune pravezavAnu mukhya dvAra che, ane ghaNA manuSyAthI vaparAtuM pIvAnuM pAtra A ja Mtuone eka manuSyanA mukhamAMthI dhaNAnA mukhamAM pravezavAnuM sAdhana thAya che. eka manuSye pIdhelA pAtrane jaLavaDe dheAvAthI paNa tenI yathA zuddhi thatI nathI. AthI pratyeka manuSya jyAMsudhI jUduM pAtra na vApare tyAMsudhI A jaMtuone bhaya nirmULa thavAnA saMbhava na heAvAthI baeNsTananA lyuelana nAmanA eka manuSye kAgaLanA pyAlA hAlamAM zodhI kADhavA che, ane nizALAmAM, hrAspITaleAmAM, nATakagRheAmAM, relvesTezane upara, hArTaleAmAM ane evAMja khIjA sthaLe ke jyAM eka manuSyane bIjAnA padhelA pAtramAM jaLa vagere pavu paDe che, tyAM A pyAlAnA upayeAga thavA mAMDayo che. A pyAlAmAM ekaja vAra jaLa ke je kAMi pIvu' hAya pIdhA pachI tene kADhI nAkhavAmAM Ave che. nyuyArka mAM A pyAlAnA upayega pachI maraNanuM pramANa dhaTI gayelu' jaNAvavAmAM Ave che. zuddhinA niyame ApaNI prajAnI ucca jJAtiomAM te dhaNuA prAcIna samayathI paLAtA AvyA che. eka pIdhelA pAtrane brAhmaNa vagere ucca jJAtio, tene yathA zuddha karyAM vinA pharIne kadI pazu upayAga karatI nathI. aMgrejI vidyAnA pratApe A ArAgyaprada AcArane keTalAMka varSa thayAM keLavAyalA vagamAM leApa thavA mAMDayeA che, tathApi ApaNA prAcIna puruSAnA AcArazuddhinA AgrahamAM keTalu' satya rahyuM che, te have pAzcAtya vidvAneAnA kheAdhathI temane samajAze tyAre, jene teo AjasudhI vahema athavA nacApaNuM gaNI kADhe che, tene tema gaNatAM teone aTakavuM paDaze, e spaSTa che. vaTalAvAne hAlane keTaleka keLavAyale va vahema gaNe che ane tethI jenI tenI sAthe ja matAM ane jenuM tenuM khAtAM leza paNa sakAca dharatA nathI. pAzcAtya vidvAnA jyAre te sabaMdhamAM kaMi navA prakAza pADaze, tyAreja tene peAtAnI bhUla spaSTa thaze. gaMdAM manuSyAnAM mukhamAM jema ekaTeriyA thAya che ane te zArIrika hAni kare che, tema rAjasa-tAmasa vikArAthI bhraSTa manuSyAnA AkhA zarIramAMthI rAjasa-tAmasa sUkSma pravAha vahyA kare che, ane tethI temanI sAthe khAvApIvAne saMbaMdha rAkhanArane mAnasika ane AdhyAtmika hAnine thavAnA sabhava Ave che. AthIja sattvaguNa jenAmAM pradhAna che, evI ucca jJAtioe peAtAnAthI utaratA guNavALI utaratI jJAtionI sAthe khAnapAna vagerenA saMbaMdha na sevavAne AcAra prAcInakALathI paLAtA AvyA che. hAlamAM meTAM nagareAmAM chA-kApInI ThekANe ThekANe nIkaLatI dukAnA bekaTeriyA'te ucheravAnI ane vRddhi pAmavAnI meATI khANeA che. AvI dukAnamAM, vIzIomAM tathA upAhAragRheAmAM pAtrAnI yathA zuddhi citaja thAya che; ane tApaNu asaMkhya manuSyA kazA paNa vicAravinA tevAM pAtrAne AMkhA mIMcI upayAga kare che. teja pramANe aMgrejonA anukaraNathI gheADAM varSothI seziyala gedharI...gA' mAM, TI pATIe'mAM, prItibhejaneAmAM tathA evIja khIjI samitiomAM AcArazuddhinA khArakUTA baLavA mAMDayA che. ekaja rakAbImAMthI eDe hAthe lai laIne ghaNA jaNe khAtu, emAM sneha vadhe che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cotho evuM manAvA lAgyuM che. khAvAnA padArtho bhale phaLa hoya ke miThAI hoya, paNa je rakAbIne eka karatAM vadhAre manuSyonA khAdhelA hAthano sparza thAya che, te rakAbInA padArtho zuddha rahI zakatA ja nathI. te rakAbImAMthI khAnAra keTalAkanA me yathArtha dAtaNa nahi karavAthI ga dhAtA hoya che. keTalAka tamAku khAnAra tathA pInAra hovAthI temanAM mukha tenA duSTa vAsathI mAthuM pheravI nAkhe evAM hoya che. tapakhIra suMdhanAra keTalAkanAM AMgaLAM tapakhIravaDeja kharaDAyelAM hoya che. keTalAkanA hAtha, nAka vagere maLanAM sthAnonA saMbaMdhathI atyaMta bhraSTa sthitimAM hoya che. AvA manuSyono sparza khAvAnA padArthone thAya ane tene sughaDa manuSya khAIne potAnI zArIrika, mAnasika tathA AdhyAtmika zuddhine rakSI zake, e na banI zake evuM che. keTalAka upacoTIyA vicAravALA manuSyo kahe che ke, koI halakI jAtinA manuSyane piyarsa pathI snAna karAvI, tathA zuddha vastrane dhAraNa karAvI, tene tamArI pAse besADIe to tenI sAthe tame ja ke nahi ? AvA manuSyo cAmaDInI zuddhineja zuddhi gaNe che; paNa zuddhi kaMi manuSyanI cAmaDImAM ja rahI che, ema nathI. zuddhi te cAmaDIthI te zarIranA sAte dhAtuparyata temaja sUma, kAraNa tathA mahAkAraNa dehaparyaMtanI hoya che; ane uparathI eka zukane snAna karAvyuM mATe tenA sAte dhAtuonI tathA sUphamAdi dehenI zuddhi thaI gaI gaNAtI nathI. cAre dehanI yathArtha zuddhi sAdhI lAvanAra manuSya sAthe jamatAM koI paNa vivekI brAhmaNa kadI paNa bAdha gaNe tema cheja nahi; paraMtu prakRtinA niyamo jANanAra sarva sujJone suspaSTa che ke, cAre dehanI zuddhi, ekaja dehamAM sAdhavA koI paNa zuddha kadI paNa samartha thato nathI. A sthaLe eka be bAbata upara sujJa vAcakanuM lakSa kheMceluM ayogya nahi gaNAya. keTalAMka mAbApa potAnAM chokarAMne pitAnI sAthe laIne jamavA bese che, tyAre je hAthe pate jamatAM hoya che. teja eDe hAthe tene paNa khavaDAve che. pitAnA moMmAM ghAlelA ane potAnA dUSita thuMkathI bhraSTa thayelA hAthathI tene dALabhAta cALI Ape che. zuddhinA ane ArogyanA vicArathI mAbApanuM A vartana atyaMta vikheDI kADhavA jevuM che. bALako ajJAna ane nAnAM rahyAM, mATe tamArA gaMdhAtA khanA duSTa thuMkamAM rahelA asaMkhya jaMtuo khAvAne baMdhAyelAM nathI. temanuM rudhira, tvacA vagere sarve dhAtuo tamArA karatAM atyaMta zuddha che. temanI jIbha juo, te kevI svaccha ane lAla che; ane tamArI jIbha upara kevI chArI bAjhI che, ane temAM keTalAM jaMtuoe thANAM jamAvyAM che! gaMgAjaLamAM tamArI khALakuMDInuM meluM pANuM bheLavavAne tamane zuM adhikAra che? tamAre nevuM varSane Doso athavA DezI gaLatA nAkathI dALabhAta khAtAM khAtAM potAnA eThA hAthathI tamane pitAnAM coLelAM dALabhAtanA kALIyA karI karIne premathI khavaDAve to tame khAzo ke ? zAmATe tyAre tame tamArAM bALaka sAthe tevuM niMdya AcaraNa kare che, ane tenA ajJAnano tathA paravazatAne khoTo lAbha lo cho ? tamAre tene khavaDAvavuM hoya te svaccha hAthathI prathama tene khavaDAvI lo, ane pachI tame khAo; paraMtu tenA Arogyane khAtara tamArUM thuMka ane temAM bhaLelA jatuo tene na khavaDAvo; kAraNa ke tamAruM bALaka e manuSya che. kAMI kIDA ke maLane khAnAra kAgaDe ke kAbara nathI. keTalIka jJAtiomAM eka ja thALamAM cAra athavA pAMca jaNa bhegA jamavA bese che, tathA eka ja pAtra ekaja gaLImAM baLIne te ja pAtre saghaLA pANI pIe che. keTalIka strIo pitAnA patinI ekaThI thALImAM tathA keTalAka ziSya potAnA gurunI eDI thALImAM jamavAmAM lAbha samaje che. strI karatAM pati adhika zuddha hoya, ane gurumAM gurunAM lakSaNe hoya te A prakAranA vartanathI lAbha tha saMbhava che; paraMtu tema je nathI hotuM che tevuM vartana bhAgyeja lAbhaprada thAya che. prasaMge ArogyanA niyamane bhaMga thavAthI hAni paNa thAya che. prasaMge je zraddhAnuM pramANa adhika hoya che te hAninuM nivAraNa thaIne lAbha thavAno saMbhava paNa Ave che. je jJAtiomAM thALIomAM jamavAno rivAja che, te rivAja paNa uparanAM kAraNothI pasaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLano kSaya zAthI thAya che tathA te zI rIte aTake che? karavA gya nathI. jJAtinI thALIonI yathArtha zuddhi kadI paNa thatI nathI. tene game teTalI jovA chatAM paNa te cIkaNI ja rahe che. A thALIonI kero vagere bhAgomAM sUkSmadarzaka yaMtrathI jonArane bekaTeriyA' nAM lazkaranAM lazkara daSTie paDayA vinA rahe tema nathI. thALI karatAM svaccha patrALAM athavA keLanA svaccha patramAM jamavuM utkRSTa che. pratyeka manuSya ghera tathA bahAra potAnuM jamavAnuM tathA jaLa pIvAnuM pAtra jUduM rAkhavuM yogya che. (Azvina-1965nA "mahAkALa"mAM lakhanAra saddagata mAstara zrImAna choTAlAlajI). 31-baLano kSaya zAthI thAya che tathA te zI rIte aTake cha ? keTalAka manuSyo puSkaLa kAma kare che, te paNa koI jANatuM hetuM nathI; ane keTalAka manA thoDu kAma kare che, paraMtu eTalI dhAMdhala macAvI mUke che ke AjubAjunA manuSyone paNa tethI ghaNe trAsa thAya che. pratyeka kriyAmAM baLane kSaya thAya che, e ApaNe bhUlI javuM joItuM nathI. baLanA kSayanA badalAmAM je koI upayogI kArya ApaNe sAdhIe chIe te te karelo kSaya sArthaka che, paNa 'TakAnI DozI ne DhabuM muMDAmaNa" e kahevata pramANe baLanA kSayanA pramANamAM sAdhavA jeTaluM upayogI kAryo ApaNe sAdhatA nathI, tyAre te kSaya hAnija kare che. mUlyavAnamAM mUlyavAna vastunA karatAM paNa baLa vadhAre mUlyavAna che, ane tethI tene ApaNe kAMkarAnI peThe kharcI nAkhavuM yogya nathI. jyAM pAMca vAkaya bolavAnI jarUra hoya tyAM pAMcaseM vAkya belI nAkhavAM, jyAM hAthane sahaja halAvavAnI jarUra hoya, tyAM AkhuM zarIra halAvI nAkhavuM ane AvA ne AvA seMkaDo vyApAra karavA, e baLane nakAmo kSaya che; ane topaNa hajAra manuSyo nitya Amaja kare che. pratyeka kriyA, pachI te zarIranI, vANInI ke mananI heya-game te hoya, paNa te udezapUrvaka karo. udezavinA zarIranA eka paNa avayavane gatimAM ne mUke, uddezavinA eka paNa zabdane na ucAro ane udezavinA eka paNa vicArane na karo. bALakanA zarIramAM baLanuM pUra eTaluM badhuM ubharAI jAya che ke tene kaMI ne kaMI yiA karavAnuM joIe che. tenAthI eka kSaNa vAra pIne besI rahevAtuM nathI. nAyagarAnA dhodhanI peThe tenA baLane pravAha nakAmo vahI jAya che. buddhimAna mAbApanuM kAma tene sanmArge vALavAnuM che, tene yaMgya dizAmAM vALIne tenI pAse upayogI kAma karAvavAnuM che. bALapaNamAM A pramANe baLane vyartha kSaya karanAra bALakane moTapaNe paNa te Teva kAyama ja rahe che. teo moTapaNe pAravinAnI nakAmI kriyAo kare che ane baLanA kSayavaDe ni:satva thaI jAya che. sakhta mahenata karavAthI koI manuSya AjasudhI marI gayo nathI, paNa nakAmI kriyA karavAthI seMkaDo manuSya marI gayA che, ane marI jAya che, nakAmI kriyA karavAmAM baLano jeTalo kSaya thAya che, teTalo sakhta mahenata karavAmAM thato nathI. niyamita rIte sakhta mahenata karanArane nakAmA vicAre karavAne avakAza maLato nathI; sakhta mahenata na karanArane ja vicAronAM kekaDAM kAMtavAna vakhata maLe che ane vicAronAM kakaDAM baLarUpI rUdhirane cUsI janAra mahArAkSasa che. "huM koNa chuM' evuM jJAna prApta karavA prAcInakALathI upadeza apAto Ave che, paraMtu AtmAnuM jJAna prApta karavuM, eTalo maryAdAvALo artha ja A upadezane sarvatra karAte jovAmAM Ave che. AtmAnuM jJAna prApta karavAnI kaMI nA nathI, te prApta karavAnI atyaMta agatya che; paNa ApaNe samAveza kaMI ekalA AtmAmAMja thato nathI. ApaNane zarIra tathA mana paNa vaLagelAM che. A baMne visAre mUkI, ekalA AtmAne zodhavA jatAM ApaNe kavacitaja vijayI thaIe chIe. zarIrane tathA manane na jALavanAra tathA temane ucca prakAranA baLathI yukta na rAkhanAra kayo zu. 5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cothA manuSya AtmAne zodhavA samartha thaI zake ema che? khATalAmAM saDatA rogIo ke jaDa matinA gAmaDIAe kaMI AtmajJAnanA adhikArI thaI zaktA nathI. huMmAM zarIra tathA mana paNa AvI jAya che, ane tethI temanuM svarUpa jANavAnI, teo zAthI uttama prakAranAM rahe che ane sAthI nikaSTa prakAranA thAya che, zAthI teonuM baLa vadhe che ane zAthI teo niHsarva thAya che, e vagere aneka bAbato manuSya jANavAnI jarUra che; zarIra kevuM che ane tene zuM joIe che, e jema ApaNe jANavAnI jarUra che, tema mana kevuM che ane tenI unnatinA tathA avanatinA tathA sAdhano che, te paNa jANavAnI teTalI ja jarUra che; paraMtu Aje paramArthane sAdhanAra A be bAbato upara kavacita ja dhyAna Ape che. AvuM dhyAna ApavuM, tene teo paramArthathI bhraSTa thavuM samaje che. vastutaH to AvuM dhyAna na ApanArAja paramArthathI bhraSTa rahelA hoya che. retInA pAyAvALA makAna upara sAta mALa bAMdhI sAtame mALe AvatI pavananI mIThI laharieno nirAMte AnaMda levAnA teo usuka hoya che. zarIramAM baLa kyAM utpanna thAya che tathA kevI kriyAothI tene nAza thAya che, tenuM jJAna prApta kare. mana e zuM che, tenA kayA vyApAra sukhanA hetu che ane kayA du:khanA hetu che, kyA baLane vadhAranAra che ane kayA baLano kSaya karanArA che, te jANe. zvAsa levAnI kaLA siddha karo. zvAsa letAM ane mUkatAM barAbara nathI AvaData to kevI hAni thAya te tamArUM AtmajJAna tamane zIkhavavAnuM nathI. te barAbara AvaDyA vinA gItAnI ke paMcadazInI AvRttio karyA karavAthI AtmAnA pradeza sudhI pahoMcavAnI je tame AzA rAkhI haze te te vevalAM che, ema jANaje. khAvAnuM paNa hajI tamAre zIkhavAnuM che, e tame jANo cho? A tamArI vyAsanI mANu jevuM peTa zAthI thayuM che, e tame jANo cho? kema khAvuM, zuM khAvuM, kyAre khAvuM, keTaluM khAvuM-e na jANuvAthI puruSa chatAM tamAre sargabhA strIne avatAra bhegavavo paDe che. huM kANuM chuM" e praznano uttara "huM saccidAnaMda svarU5 chuM' e, prasanna thatA thatA tame Ape che, ane svarUpasaMbaMdhamAM have mane leza paNa brAti thatI nathI, ema jene tene kahe che; paNa jamyA pachI tamArA peTamAM vIMNAcuMthA thAya che, prasaMge tamAre loTA bharavA paDe che, prasaMge kaMI dhULadhamAsa phAkavuM paDe che, tenA upAyanuM tamane leza paNa jJAna nathI, ane peTanA zULa AgaLa tame garIba gAya jevA thaI jAe che. ema zAthI thAya che? eno tame koI divasa vicAra karyo che? khAvAnI kaLAnuM ajJAna hovAthI tamArI A dazA thaI che. tame AvI kaLAonA jJAnane bhale baMdhanakartA mAnatA che, paNa hAla te tenuM ajJAna ja tamane AtmAnuM 'nirdAnta jJAna' hovA chatAM baMdhanamAM rAkhe che, e suprasiddha che. vidhAnae e nirNaya karyo che ke, khAvAnI kaLAnuM jJAna na hovAthI manuSyo potAnA be tRtIyAMza baLane vyartha kSaya karI nAkhe che. uMdhavAnI paNa eka kaLA che, paNa tenuM paNa keTalA thADAne jJAna che ! rAtre sArI uMdha na AvavAthI ApaNane baLanI keTalI badhI hAni thayelI bhAse che ! lagabhaga badhAja manuSya evuM mAne che ke, khAvAthI zarIramAM baLa Ave che. ane tethI teo AMkha mIMcIne khA khA kare che tathA vadhAre khavAya to vadhAre baLa Ave, ema mAnI, vadhAre khAI zakAya evA upAyone jyAM tyAM zodhatA phare che; paNa khAvAthI zarIramAM jarA paNa baLa AvatuM nathI, e vAta je teoe zarIranuM yathArtha jJAna prApta karavA prayatna karyo hota to teo jANyAvinA bhAgye ja rahyA hatA. baLa khAvAthI nathI AvatuM, paNa uMdhavAthI Ave che. manuSyane puSkaLa khAvAnuM ApavAmAM Ave, paNa je tene eka kSaNa uMghavA devAmAM na Ave te te durbaLa thaine marI javAne. khAtAM zIkho, zvAsa letAM zIkho, udhatAM zIkha, baLano saMcaya karatAM zIkho. havA e AhAra che, havA e protsAhana che, havA e Arogya che, havA e utpAdaka sAmarthya che ane havA e sarva prakAranA Adhi tathA vyAdhine TALanAra amRtarasa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLano kSaya zAthI thAya che tathA te zI rIte aTake che? pukaLa havAne zvAsamAM levAthI baLane kSaya thatuM nathI, paNa ulaTI baLanI vRddhi thAya che: paraMtu puSkaLa khAvAthI to baLano kSaya thAya che, ane zarIramAM roga karanAra viSanI utpatti thAya che. jarUra karatAM eka grAsa sarakhe paNa vadhAre khAvAthI baLane kSaya che, e zAstranA pArane pAmelA vidvAne paNa jANatA hotA nathI; enuM kAraNa e ke, zarIranuM jJAna prApta karavAnuM manavyanuM, AtmAnuM jJAna prApta karavA jeTaluM ja kartavya che, e teoe jANeluM hotuM nathI. khAvAmAM mitAhArI thAo ane yogya padArthone ja jaTharamAM nAkhe, ane vyAdhinI phariyAda karavAnuM tamAre kazuMja kAraNa nahi rahe. mitAhArI thavAthI zarIranA baLano kSaya thato nathI, ane A baLa koI paNa vyAdhine zarIramAM prakaTavA detuM nathI; paNa mitAhArI eTale zuM? somAM navvANuM manuSya potAne mitAhArI mAne che, paNa saghaLAja amitAhArI hoya che. tame je magajanI mahenata karanArA hazo to hAla tame jeTaluM khAo che te tamAre jeTaluM khAvuM joIe, tenA karatAM pAMcagaNuM athavA sAtagaNuM vadhAre che, ane jo tame zArIrika mahenata karanArA haze te hAla tame jeTaluM khAo che te tamAre jeTaluM khAvuM joIe, tenA karatAM bamaNuM athavA tramaNuM vadhAre che. tamane A vacana taddana gAMDAIbhareluM lAge che, nahi vArU? paraMtu te satya che. zArIrazAstrathI te siddha thayeluM che, ane tame uttama Arogya bhogavatA nathI, ane thoDe cheDe divase koI ne kaI vyAdhinI phariyAda kare che, e tenuM sabaLa pramANa che. ranA saMbaMdhamAM paNa A pramANe ja baLano kSaya karatA aTake. najaramAM Ave tevA vicAro na karo. koI yogya mArgamAM, uddezapUrvaka vicArane vALyA kare ane pratidina tamArAmAM baLanI vRddhi thayelI tamane samajAze. pathArImAM mAMdA paDIne traNa cAra mahinA paDyA rahevA karatAM athavA mAMdA paDIne havApherane mATe lAlI, mAtherAna ke Dumasa be traNa mahinA javA karatAM dararoja khullI havAmAM pharavA jAo, sAta-ATha ke dasa mAIla cAlo, dIrgha zvAsaprazvAsa kare ane baLathI zarIrane bharo. smaraNamAM rAkho ke, rAtre dasa vAge bhajIyAM, purI, cevaDe, baraphI, peMDA, jalebI, cAhA, kophI, dUdha AiskrIma, tamAku, dArU ke evI ja bIjI vastuothI jaTharane taDAtuma karavAthI ane pachI bIje divase agiyAra vAgatAM sudhI uMdhyA karavAthI zarIramAM baLa AvatuM nathI. A sarva baLane kSaya thavAnA mArga che. zarIranA ane mananA svarUpane abhyAsa karI, zAthI teonI unnati thAya che, te jANa; ane pachI niyamita vartana karI baLavAna thAo. tyAre ja tame, je AtmajJAnanI zAstramAtra stuti kare che, tenA adhikArI thaze ane tene prApta karI sarvotkRSTa padamAM virAjaze. (bhAdrapada-1966 nA "mahAkALa'mAM lakhanAra sadagata mAstara zrImAna choTAlAlajI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga che 32-jaThara upara karAtA atyAcAranA anoM atyAcAra athavA koI paNa kAmamAM hadabahAra javAthI aneka hAni thAya che. aneka viSayomAM manuSyo Aje hadabahAra jAya che, paraMtu khAvAmAM teo je atyAcAra kare che, tenA AgaLa bIjA saghaLA atyAcAra jhAMkhA paDI jAya che. e keIkaja manuSya haze, ke je potAnA zarIrane jeTalA piSaNanI agatya che, tenA karatAM vadhAre nahi khAto hoya. bhajananI thALI upara vidvAna ke avidvAna jyAre bese che, tyAre te khAvAne hetu zarIrane poSaNa ApavAnuM che, e vAta kevaLa visarI jAya che. jaTharamAMthI anna pAcho uchALA mAre che tyAMsudhI te AchuMpAchuM joyA vinA ADe hAthe jhApaTe che. te zarIrane piSavA khAto nathI, paNa jIbhane saMtoSavA khAya che. hada uparAMta khAvAthI te potAnA zarIranA baLane kSaya kare che, ane potAnA aardha AyuSya upara pULo mUke che. hada uparAMta khAvAthI te pitAnI kAma karavAnI zaktione haNI nAkhe che, ane vividha vyAdhione potAnA zarIramAM sthApI nivAsa karavAnuM AmaMtraNa Ape che. - DokaTare ane vaidyonI davA khAnArA hajAre rogIomAM seMkaDe 95 manuSyo hada uparAMta khAnArA hoya che. hada uparAMta khAvuM e jabarUM pApa che, ane A pApathI bacanArA koI viralAja najare paDe che. sAjA manuSyo jema A pApamAM DUbelA rahe che, tema mAMdA manuSyo paNa temAM DUbelA rahe che. strIo jema temAM pacelI rahe che, tema puruSo paNa rahe che ! vRddho ane bALake paNa tethI mukta hotAM nathI. jagata rogathI, vividha da:khothI ane maraNathI bhareluM. have jovAmAM Ave emAM zuM Azcarya che! keTalAka pitAnA peTane rahyA ane phInA jherI ukALAnI TAMkIoja banAve che, keTalAka pitAnAM phephasAM ane zvAsanalikAne tamAkune dhUmADe bharavAnAM ane kADhavAnAM bhuMgaLAja banAve keTalAka potAnAM mukhane pAna ane sepArIne cA kacaravAnI khAMDaNIoja banAve che. keTalAka potAnA nAkane ane magajane tapakhIra bharavAnI zIzIoja banAve che ane keTalAka potAnI kaMThathI te pAyuparyaMtanI annanalikAne vividha Acarakucarane ThAMsI ThAMsIne bharavAnI ubhI kaThIoja banAve che. AvA atyAcAramAM yathArtha Arogyane zI rIte saMrakSaNa thAya, dIrgha AyuSya zI rIte prApta thAya ane mAnavadehanAM kartavya zI rIte yathAvidhi sadhAya? hada uparAMta kAma karavuM, e paNa atyAcAra che. moDI rAta sudhI jAgavuM ane ujAgarA karavA, e paNa atyAcAra che. mAsamAM eka vAra karatAM adhika vAra brahmacaryane bhaMga kara, e paNa atyAcAra che. A sarva atyAcAra manuSyane duHkhane ja bhoktA kare che. jarUra jeTaluM ja khAtAM zIkhe. zarIrarUpI yaMtra uttama prakAre zI rIte cAle che, tenuM jJAna prApta karo. zuM khAvuM, keTaluM khAvuM, jyAre khAvuM ane kevI rIte khAvuM, te prayatnathI jANe. zarIranI tamAre bahu agatya che. te bahu madhuM che. durupayoga vaDe tene satvara nAza karI nAkhavA te maLyuM nathI, paNa te vaDe tamAruM tathA anyanuM sarvottama kalyANa tame sAdhe, te mATe te tamane maLyuM che. jIbhanA svAdamATe be vAra ke cAra vAra, jema gadheDA upara baje lAdavAmAM Ave, tema peTamAM AhArane beje na bharo. ethI jaThara vagere jIvanasaMrakSaka avayavo ghasAI jAya che ane te ghasAtAM tame pote ghasAI jAo che, mATe adhika khAIne potAnA paga uparaja kuhADa ne mAre. khAvApIvAmAM mitAhArI thavAthI, temaja bIjI badhI bAbatomAM maryAdAmAM rahevAthI tame saDha Arogyane tathA dIrdha AyuSyane prApta karazo: eTaluM ja nahi paNa bIjI aneka bAbatamAM tame unnatine prApta karazo. kAraNa ke saghaLA prakAranI unnatine pAye yathArtha Arogya che. ( zrAvaNa-1964nA "mahAkALa"mAMthI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ navuM divasane mi. ricarDa phAselano upavAsa 33-nevaM divasano mi. ricarDa phaoNselano upavAsa upavAsa e vividha vyAdhine maTADavAne eka atyaMta samartha upAya che. e saMbaMdhamAM mahAkAlamAM daza-bAra varSathI prasaMgopAta lekho AvatAM chatAM jyAM sudhI "sTeTsamene vizvaprasiddha vidvAna yupaTana sinkalerano te saMbaMdhI lekha pitAnA patramAM thoDA mAsa upara prakaTa karyo na hato, tyAM sudhI A dezamAM prajAno vidvAna tathA avidvAna varga, moTe bhAge kevaLa aMdhakAramAMja rahyo hato. thoDA mAsa thayAM A viSayasaMbaMdhamAM vividha sthaLe jijJAsA jAgrata thaI che, ane rega nivAravAnA A amedha upAyane ghaNA lAbha paNa levA lAgyA che. pAzcAtya prajAmAM aneka manuSya lAMbA upavAsa kare che, paraMtu tevu divasa jeTalo lAMbe upavAsa karanAra to mi. phAselaja prathama che. upavAsa karavAno teno hetu tene thayela jaLadarano vyAdhi maTADavAno ane tenA zarIranuM vajana ghaTADavAno hato. tenA A baMne hetu saphaLa thayA che, tenA vyAdhi maTI gayo che ane tenuM vajana 70 ratala ochuM thayuM che. upavAsa karavA pahelAM mi. kaeNselanuM vajana 297 ratala hatuM. cALIsa divasanA upavAsa thayA tyAM sudhI te dararoja sarAsarI bArathI paMdara mAIla cAlate, ane caMpI karAvato tathA tenI eka khAsa kasarata karIne ThaMDA pANIthI cAra pAMca miniTamAM snAna karI letA. vaLI dararoja te ardhA kalAkathI eka kalAka sudhI taLAvamAM taryo karato. te nitya sarAsarI pAMcathI cha pyAlAM jaLa pI; te vinA bIjuM kazuM khAtA na hatA. A badhA divasomAM tene dararoja dasta thato hato. te uparAMta vaLI maLa nIkaLI javAne mATe te ardhA khATA lIbane eka pyAlA pANImAM nIcethI savAre tathA sAMje pIto. prasaMgepAta te rUbAbuMnA eka kakaDAne lIMbune badale cUsate, ane tenA kUcA thuMkI nAkhate. - nevue divasa tene ghaNuM sArI uMdha AvI hatI, mAtra pahelA aThavADIAmAM tene bhUkhanuM duHkha jaNAyuM hatuM; paNa tyAra pachI upavAsa pUrA thatAM sudhI tene bhUkhanuM kaSTa jaNAyuM nathI. cALIsa divasa pachI nitya ALasu besI rahevAne kaMTALo upajavAthI teNe eka ArogyazALAmAM rogIone pIrasavAnI nokarI lIdhI. A nokarImAM tene prasaMgopAta jUdA jUdA khAvAnA padArtho kevA thayA che te cAkhavA paDatA, paNa te cAkhIne temane thuMkI nAkhato. eka kaNa paNa gaLe utAratA nahi. mAtra eka be prasaMge thoDA kaNa akasmAta tenA gaLAmAM utarI gayA hatA, paNa AthI tene peTamAM bahu vyathA thaI AvavAthI ulaTIvaDe tatkALa te bahAra kADhI nAkhavAmAM AvyA hatA. upavAsanA ogaNasAThamA divase teNe akhADAmAM Azare daza miniTa sudhI kustI karI hatI, ane pacAsathI paNa ratala vajananA DabbalavaDe tathA bhAre vajananI khurazIo uMcakIne Azare daza miniTa kasarata karI hatI. pachI te pAkazALAmAM te nokarI karato hato, te uparAMta nitya ekathI be kalAka pharavAnI kasarata karato. upavAsanA sitteramA divasa sudhI tenuM vajana dararoja eka ratala ghaTatuM hatuM. tyAra pachI te ghaNuMja dhIme dhIme ghaTavA lAgyuM hatuM. chellA divasomAM lIMbunI sAthe tenAthI pANI pI zakAtuM nahi. nevuMme divase jyAre teNe upavAsa bhAgyo, tyAre teNe adhI nAraMgI ardhA pyAlA pANImAM nIcavIne pIdhI hatI; paNa ulaTI thaIne te nIkaLI gaI hatI. A pramANe upavAsa choDayA pachI pahelA traNa cAra divasa tenuM jaThara jarA paNa khorAkane grahaNa karI zakatuM na hatuM. tyArapachI pANI bheLavelA phaLane rasa te pI zakavA lAgyo. tenuM pramANa daza divasa sudhI vadhAravAmAM AvyuM hatuM. ghana kherAka khAvA pahelAM te dararoja spinAkanA rasanA thoDA ghUMTaDA pIto ane pachI khAte. sauthI prathama ghana kherAkamAM teNe spinAkanija rAMdhyA vinA khAdhuM hatuM. A pachI thoDA divase te pahelAMnI mAphaka khAvA zaktimAna zA hatA. upavAsanA divaso daramiyAna pagamAM, keDAmAM ane hAthamAM pacAsame divase tene vAyunI casake jaNAi hatI, paNa thoDA divasamAM te maTI gaI hatI. tyArapachI eka aThavADIAsudhI tenA nAkamAMthI lohI paDavI karyuM hatuM. sAThame divase tene dArU pIvAnI prabaLa IcchA thaI AvI hatI. traNa divasa pachI te nAza pAmI hatI. vaLI te pachI eka aThavADIe tene tamAku pIvAnI prabaLa IcchI prakaTI hatI, te paNa traNa divase zamI gaI hatI. mi. kaeNsele A upavAsa kuzaLa ArogyazAstrIonI dekharekhanIce karyA hatA. bIjAe AvI hiMmata dharatA pahelAM upavAsasaMbaMdhI saghaLI mAhitI meLavavI joIe. ("mahAkALa"mAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAtho 34-mitAhAra Arogyane Ape che tathA AyuSyane vadhAre che. A jagatamAM manuSyonA moTA bhAganA baLane be bAbatamAM bhAre kSaya thato jovAmAM Ave che. eka to udaramAM nAkhavA mATe AhArane meLavavAmAM ane bIjI, udaramAM nAkhelA te AhAranA padArthonuM zarIramAM jyAre jhera thAya che, tyAre te jherane zarIramAMthI bahAra kADhI nAkhavAne mATe vaidyone tathA DaoNkaTarone ApavAnA paisA pedA karavAmAM. manuSyone thatA vyAdhiomAMthI seMkaDo navvANuM vyAdhio ayogya khAnapAnane grahaNa karavAthI ane jeTaluM khAvuM joIe tenA karatAM vadhAre khAvAthI thAya che. roga zAthI thAya che, tenuM sAmAnya jJAna je manuSyaprajAne thAya te pratyeka manuSya pUrAM so varSa pUrNa Arogya ane duHkhavinAnI sthitine sukhapUrvaka bhagave. ITalImAM luI kornare nAmane eka puruSa zeDAM varSa upara thaI gayo che. te 104 varSa sudhI jIvyo hato. 83 varSanI uMmare to teNe graMtho lakhavA mAMDayA hatA. tenuM Arogya ghaNAja uMcA prakAranuM hatuM. jyAre te marI gayo tyAre jema koI nAnuM bALaka uMghI jAya tema kazI paNa vedanAvinA marI gayo hate. cALIsa varSanI uMmare tenA zarIramAM roga eTale badho vyApI gayo hato ke te jIvaze ke kema, teno sarvane saMzaya hate. janmathIja tenuM zarIra bahu nAjuka ane nabaLA bAMdhAnuM hatuM; ane zrImAnane ghera jamelo hovAthI tathA puSkaLa saMpatti hovAthI, ghaNA zrImaMte jema vividha prakAranA mojazokha karavAne pitAne hakka gaNe che, tema teNe paNa mojazokhamAM jhaMpalAvyuM hatuM; ane tenuM pariNAma e AvyuM hatuM ke te eka nahi paNa aneka meTA rogathI pIDAte hato. ane te paNa pitAnI kharAba Tevo cheDI devAthI tathA pitAnI jIbhane aMkuzamAM rAkhavAthI te maraNapathArImAMthI beTho thayo. eTaluM ja nahi paNa teNe sudaDha Arogyane tathA mananI zAMtine prApta karI, ane te karatAM vadhAre varSa jI. dIrgha AyuSya prApta karavAnI kaLA e nAmanuM tenA vividha lekhonuM eka pustaka prakaTa thayuM che. A pustakamAM mitAhAranuM prakaraNa teNe 83 varSanI uMmare ane eka bIjuM prakaraNa 86 varSanI uMmare lakhyuM hatuM. - kornaro lakhe che ke, thaDa ane DahApaNathI khAvAthI manuSyanuM AyuSya vadhe che, ane A niyamano koI divasa jarA paNa bhaMga na karanArane akasmAta AvI paDatAM duHkhothI paNa ghaNI ja thoDI asara thAya che. A vacanane sAbIta karavAne mATe te potAnuM udAharaNa TAMke che. te kahe che ke, ghaNI moTI uMmare gADI uMdhI paDavAthI mArA mAthAmAM tathA pagamAM puSkaLa vAgyuM, paraMtu mArA paganuM laMgaDApaNuM tathA mane thayelA ghA eTalA te thoDA vakhatamAM maTI gayA ke DokaTaro tene eka camatkAra gaNavA lAgyA. kornero AkhA divasamAM barAbara poNAzera AhArane grahaNa karata. pravAhI padArtha te paNa zera ne navaTAMka leto. te eka TaMkamAM ekaja jAtane khorAka letA. te phaLa khAto na hato, kAraNa ke te tene mAphaka AvatAM na hatAM. te evuM kahe ke, pratyeka manuSya potAnA zarIrane ko khorAka anukULa Ave che, te prayAgavaDe nakkI karI levuM, ane pachI te khorAkane ghaNAja ochA pramANamAM khA. mAtra eka divasa eAcho khAvo ema nahi paNa hamezAMja ema karavuM. che. te kahe che ke "saMsAramAM jIvavuM e keTaluM ramaNIya che, e jyAM sudhI huM gharaDo thayA na hatA tyAM sudhI mane samajAyuM na hatuM. je sAcI zAMti ane sukha huM bhogavuM chuM, tevI sthitimAM jIvavAne kene kaMTALo Ave?" vaLI te kahe che ke eka TUMkamAM eka ja vastu khAo. bIjI khAvAnI lalutA karo te jamI uThatA sudhI koI paNa prakArano pravAhI padArtha pIze nahi. vaLI athANAM, caTaNI vagere khAze nahi." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ mitAhAra Arogyane Ape che tathA AyuSyane vadhAre che, potAnA pustakanI prastAvanAmAM te nIcenuM vAkya lakhe che - "jyAre batrIsa jAtanAM pakavAna ane tetrIsa jAtanAM zAkathI pIraselI zrImaMta lokenI dabadabAvALI patrALI huM jouM chuM, tyAre te patrALImAM guptapaNe chupAI rahelAM saMdhivA, jalodara, javara ane bhAre bhojana jamyA pachI jaNAtI asvAbhAvika sustI mArI draSTie Ave che." lui kornarenA bhajana sAthe, nAstAmAM pAMca-sAta miSTAnnane uDAvanAra, bapore zAkaathANAM sAthe vIsa pacIsa bhAre vastuone ADe hAthe jhApaTanAra, namate pahere kaMI Akazabukaza phAkanAra; bhajIyAM, purI, dUdha vagere padArthothI rAtre moDuM vALu karanAra tathA A sarvemAM pUrti karavAne pAMca-sAta vAra hA, kophI, AIskrIma vagerenI udaramAM rela ANanAra ke zrImAnanA ke nRpatinA bhAjanane sarakhAve. A sarvanA pariNAmamAM moTAM peTa, maMdAgni, yakRtamAM bigADa, saMdhivA, pakSAghAta, cAra DagalAM cAlatAM paNa hAMphI javAya evuM sthUla zarIra tathA vividha prakAranA rogo prakaTelA joIne zAmATe Azcarya thavuM joIe ? spenano pAMcamo cArlsa pathArImAMthI uThatAMja pAMca vastuono nAsto karate, bIjI vAra bAra vAgatAM bhAre bhejana leto. trIjI vAra vIsa vastuone ane jAtajAtanA dArUne caDhAvatA. ane madhyarAtre pAchA jamato. pIstALIsa varSanI uMmare te cheka azakta thaI gayuM. tenAthI gheADIo vinA calAtuM nahi. tenuM yakRta phUlI gayuM. tene saMdhivA tathA kaLatarano vyAdhi thayo ane A vinA paNa bIjA ghaNA rogo thayA. tene A saghaLA rogo thavAmAM te "paramezvaranI evI marajI che ema mAnato. pUrve je je ghora kRtyo karanAra duSTa rAjAe tathA sattAdhIze thayA che, te sarva jamavAmAM akarAMtIyA hatA. nIre baparathI adhI rAtri sudhI jamyAja karate. kelIgyulA ekaja vAranA vALamAM savAlAkha rUpiyA kharca ane sIjharane amala atyAcArathI pUrNa hato. akarAMtIyApaNuM, madyapAnAdi vyasana ane nirdayatA sarvadA sAthe rahe che. je manuSyo mitAhAra seve to jagatamAMthI seMkaDe nevuM rogo maTI jAya, eTaluM ja nahi paNa jagatamAMthI ardhA nirdhanatA ochI thaI jAya. mAtra jIbhane rAjI rAkhavAne badale zarIrane poSaNa Ape evA AhAranA padArtho je vicArapUrvaka pasaMda karavAmAM Ave to maMdavADane nAza thAya; eTaluM ja nahi paNa dravyane, mahenatane ane UMTanI tathA vaidyonI phIne bacAva thAya. hAla manuSyo khAvAne mATe jIve che, tene badale je teo jIvavAne mATe khAya to pitAnuM gujarAna calAvavAne veMkaTarAne tathA vaidyone keI bIjo dhaMdhe zodhavo paDe, davAkhAnAMnI saMkhyA ghaTI jAya ane peTa davAo banAvanArAe prajAne lAbha karanArA kAI bIjA sArA kAmamAM joDAya. Arogya, saMpatti ane sauMdarya sarva mitAhArathI prApta thAya che. suMdara ane niroga thavA IcchanAre prathama jIbhane vaza karavI joIe. jeNe jIbhane vaza karI che, te ja kharo jitendriya che. koI kavie kahyuM che ke "gavaTA sana ni nahi to nAda vitendriya gAthe' e akSarazaH kharuM che. jamyA pachI sUvAnuM mana thAya evI rIte peTa bharAya tyAMsudhI jamanArA aneka vidvAno tathA pitAne sadaguNI mAnanArAo, madyapAna karanArAne athavA vyabhicArAdi durga manuSyane joIne krodhathI bhamaro caDhAvI de che, tathA nAkanAM phugArAM phulAvI nAkhe che; paNa teo jANatA nathI ke madyapAna, vyabhicAra ane akarAMtIyApaNuM, e joke jUdA jUdA durgaNe jaNAya che, te paNa te sarvanuM kAraNa eka ja che, ane te e ke icchAne athavA vAsanAne saMtoSavI. peTa bharAyA chatAM ane zarIramAM adhika poSaNanI jarUra na chatAM unAM bhajIyAM ke tevAja koI svAdiSTa padArtha joIne jenI jIbha vaza rahetI nathI. ane je AMkho mIMcIne, pUrNAhutino oDakAra AvI gayA chatAM paNa pAcho patrALI upara hAtha calAve che, tenI kAmanAmAM ane rUpaviSayathI AkarSAnAra vyabhicArI manuSyanI kAmanAmAM ze bheda che, te koI kaheze? durAcAramAM-vAsanAnA prAbalyamAM-akarAMtI, vyabhicArI ane madyapI traNe sarakhA che, ane te paNa eka paDI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA vadhAre dUdhapAka uThAvI janAra saMnyAsIne kaI durAcArI gaNatuM nathI. vadhAre khAvAne lIdhe mINa caDhavAthI bapore jarA ADA thanAra vidvAnane keAI doSapAtra savIkAratuM nathI, ane sparzavRttine saMtojavAnuM akarAMtIyApaNuM karanAra manuSya jyAM tyAM durAcArI gaNAya che tathA niMdAnA pAtra thAya che ! hada uparAMta khAvAthI sauMdarya, Arogya, sukha, dhana, zrama ane AyuSyane vyartha kSaya thAya che. (Si-1966 nA "mahAkAla"mAM lekhaka-saMgata mAstara zrImAna choTAlAlajI) 35-TamATA ane tenA guNa TamATAno ApaNuM loke bahu upayoga karatA jovAmAM AvatA nathI ane tenuM kAraNa tenA guNaviSe teo ajANyA che, eja che. ghaNAne temAM bahu svAda jaNAtuM nathI, paraMtu kArelAM kaDavAM chatAM abhyAsathI ghaNA manuSyane jema temAM uttama svAdanuM bhAna thAya che, tema TamATAno abhyAsa paDyA pachI temAM uttama svAdanuM bhAna thayAvinA rahetuM nathI. phaLatarIke temaja zAkatarIke TamATAne upayoga karavAmAM Ave che. jyAre temane rAMdhyAvinA phaLanI peThe khAvAmAM Ave che, tyAre teo vadhAre guNa kare che. A pramANe TamATAne khAvA IcchanAre prathama eka lIMbuno rasa kADha, pachI temAM thoDuM mIThuM nAkhavuM ane rasathI bamaNuM athavA cAragaNuM tela nAkhI khUba halAvavuM. pachI A pramANe taiyAra karelA rasamAM TamATA samArIne nAkhavA ane halAvI cUlA upara caDhAvyA vinA, khAvA. keTalAka AnI aMdara thoDI rAI ane jhINI samArIne DuMgaLI paNa nAkhe che. TamATA aMtrapUtinAzaka (AMtaraDAnA kahANa vagere bigADano nAza karanAra) che, eTaluM ja nahi paNa AkhI annanalikAmAM rahelA kacarAne dUra karI tene svaccha karanAra che. temAM poSaka tatvo meTA pramANamAM rahyAM nathI, paNa ekalA TamATo khAIne koI manuSya jIvavA dhAre te ghaNuM lAMbA vakhata sudhI jIvI zake che. temAM nIce pramANe to che - jaLa. seMkaDe 94.3, khanija 5, nAITrojana athavA snAyu racanAra tattva 9, resA , godhUmatattva (sTArca) sneha (pheTa) vagere 3.7 mAMdA mANasane mATe TamATA ghaNA uttama AhAra che, evo rDokaTarono abhiprAya che. AnuM kAraNa e che ke, tene mAvo ane rasa sahelAIthI pacI jAya tevAM hoya che, eTaluM ja nahi paNa temAM jaTharanA rasane vadhAranAruM ane dastane sApha ANanAruM eka prakAranuM amla tattva (esIDa) raheluM che. vaLI rasala nAmano eka prasiddha aMgreja veMkaTara kahe che ke, TamATA vidradhine maTADe che, ane Ama banavuM saMbhavita che; kAraNa ke vidradhi mAMsa, matsya, madha athavA cAhane haMda uparAMta upayoga karavAthI lohImAM bigADa thavAthI thAya che. ane TamATA, upara kahyA pramANe zarIranA kacarAne kADhI jaThara Adi avayavone svaccha karanAra hovAthI pAcanakriyA sudharatAM lohI zuddha thAya che, ane tema thatAM vidradhi maTe che. TamATAmAM lohIne zuddha karavAne tathA sApha dasta lAvavAno guNa hovAthI nyuyaeNkano bula potAnA rogIone bIjA khorAka sAthe mAtAne rAMdhyA vagara khAvAnI hamezAM AjJA karato. kheDutone TamATAnI khetIthI ochI mahenate ane ochA kharce ghaNe sAro lAbha thAya che. eka ekaramAM pAMcathI vIsa Tana sudhI TamATa thAya che. laMDananI eka haispiTalanA DokaTara che. cArlsa vIkanahAma TamATAnI prazaMsA nIcenA zabdomAM kare che -TamATA e pathArImAMthI na uDI zakAya evA nirbaLa manuSyane temaja mane, baMnene AhAra che. te rogI tathA nIroga, vRddha tathA juvAna, zrImaMta tathA garIba, ALasu tathA udyogI, vidvAna tathA mUrkha, sAdhu tathA pApI sarvanA AhArane padArtha che. saghaLAM zAkamAM te sarvottama zAka che. mAMdA mANasone mATe ane temAM paNa jeo jaTharanA vyAdhithI pIDAtA hoya che temane mATe to te paramezvara taraphathI utarI AvelI bakSIsa che. ( ASADha-saM. 1966nA "mahAkALa"mAM lekhaka-sadagata mAstara zrImAna chaTAlAlajI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevaLa dUdhanA AhAranA lAbha 36-kevaLa dUdhanA AhAranA lAbha kevaLa dUdha upara rahevAthI kevA lAbha che, te je manuSyo jANatA hatA te Arogya tathA baLane prApta karavAne mATe teo auSadhomAM nakAmA paisA na kharcAta. vividha vyAdhione TALanAra tathA Arogya ane baLane ApanAra dUdha jevo bhAgye ja bIje kaI AhAra haze. zarIranA poSaNamAM je tattvonI jarUra che temAMnAM ghaNAM tattavo dUdhamAM che, ane tethI pUrNa AhAratarIke te prasiddha che. bALakanA zarIranuM piSaNa tathA vRddhi ekalA dUdhathI ja thaI zake che. joItA pramANamAM manuSya dUdhane grahaNa kare te tene bhAgye ja bIje kaI AhArane padArtha grahaNa karavAnI jarUra paDe. yuropamAM tathA amerikAmAM ekalA dUdha upara rahevAthI puSkaLa rogIonA rega nivRtta thayAnuM prasiddha che. cIkAgomAM dUdhathI ja sarva prakAranA vyAdhio TALanArI eka saMsthA che. A saMsthAmAM rogIene nityanuM paMdara zerathI adhamaNa dUdha pAvAmAM Ave che ane tethI AzcaryakAraka pariNAme AvelAM kahevAmAM Ave che. cIkAgovinA bIje sthaLe paNa dUdhanA prayogo karI devAmAM AvyA che ane tenuM tevuM ja saMtoSakAraka pariNAma AvyuM che. dUdha zarIramAM rudhirana ane mAMsano bharA kare che, tathA je je jagAe zarIramAM khADA hoya che te sarvane pUrI nAkhI zarIrane bharAvadAra ane ghATIluM kare che. te Arogyane, yuvAvasthAne tathA sauMdaryane Ape che. traNa mAsa dUdha upara rahevAne prayoga karavAthI ghaNu manuSyae pitAnA zarIranA vajanamAM paNa maNane vadhAro karyo che; eTaluM ja nahi paNa cAmaDIne varNa bALakanA karyo che. yogya rIte dUdhane grahaNa karavAmAM Ave che to maTI zake evA saghaLA roga te maTADI zake che, eTaluM ja nahi paNa vRddhAvasthA je eka prakArano vyAdhi che, tene paNa te maTADe che. durbaLa, rudhira uDI gayelA ane maMdAgnivALA manuSyo, dUdha upara rahe che te thoDA divasamAM puSTa thAya che. Arogyane prApta karavA IcchanAre AraMbhamAM eka athavA be nakoraDA upavAsa karavA. thaI zake temaNe traNa upavAsa karavA. upavAsanA divasamAM savAre tathA sAMje pANIne hA jevuM garama karI temAM eka lIMbu nIcovI tenA eka athavA be pyAlA pIvA. divasanA vacalA bhAgamAM paNa prasaMge prasaMge pANI pIvuM. baMdhakozanA yaMtravaDe paNa moTA naLane sApha karI nAkhavo. A pramANe zarIranI zaddhi karyA pachI dUdhano prayoga zarU karavo. upavAsa karyA pachIja jeo dUdhane pratye kare temaNe prathama divase traNa zera karatAM vadhAre dUdha pIvuM nahi. krame krame dUdhane vadhArI cha zera, ATha zera athavA daza zera sudhI paNa potAnI zaktinA pramANamAM caDhavuM. dUdha jyAre puSkaLa pIvAmAM Ave che, tyAre ja teno kharo lAbha jaNAya che. reMkaTaro tathA vaidyonI phI karatAM ane auSadha karatAM te sastuM maLe che. dUdhane TADhuM pIvuM athavA ukALIne pIvuM. pitAnI prakRtine jevuM anukULa AvatuM hoya te prakAranuM pIvuM. ukALelA dUdha karatAM TADhA dUdhano vadhAre guNa che, tethI TADhuM pIvAya tyAM sudhI adhika yogya che. temAM khAMDa athavA sAkara nAkhavI nahi. keTalAka manuSya kahe che ke, amane dUdha mAphaka AvatuM nathI, athavA tethI amane baMdhakoza athavA jhADA thAya che; paraMtu AvA sarva manuSyane vidhipUrvaka dudhano upayoga karavAthI te mAphaka AvyAvinA rahetuM nathI. dUdha pIne khullI havAmAM thoDI vAra cAlavAthI ane dIrdhAzvAsa levAthI dUdha mAphaka Ave che. kasarata ane dIrdha zvAsaprazvAsa e dUdhane mAphaka karanAra rAmabANa upAya che. kasaratathI ane dIrghazvAsaprazvAsathI zarIra baLavAna thAya che. ane zarIra baLavAna thatAM jaThara baLavAna thAya che, ane jaThara baLavAna thatAM dUdha mAphaka AvyA vinA rahetuM nathI. vidhipUrvaka pIvAthIja dUdhanA lAbha jaNAya che. cArazera-pAMcazera dUdha ekI vakhate sAmaTuM gaTagaTAvI javAnuM nathI, paNa dara kalAke arthe zera athavA piNAzera pIvAnuM che, ane te paNa nAne nAne ghUMTaDe pIvAnuM che. bALaka athavA vAcharaDuM kevI rIte dhAve che te juo, ane te pramANe dUdha pItAM zIkho. jema bane tema dhIre dhIre ane kerI cUsatA hoIe tema dUdhane pIvuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zubhasaMgraha bhAga cotho eka vakhate jema bane tema ochuM dUdha moMmAM levAya tema karavuM. dUdhane pIvuM nahi, paNa khAvuM. AhAranA bIjA padArtho jema cAvIe chIe ane mukhanA rasa sAthe meLavIe chIe, tema dUdhane 5Na meLavavuM. Ama karavAthIja dUdhanA kharA lAbha samajAze. savAre agIAra vAgatAsudhI TADhuM dUdha pI zakAya che. pachI dUdha bagaDI javAne saMbhava hovAthI te pachI pIvAnuM dUdha garama karIne pIvuM. savAre sAta ke ATha vAgatAthI te sAMje traNa ke cAra vAgatA sudhI A pramANe dUdhane pIvAno prayoga karyA kare. sAMje cha ke sAta vAge khajUra, aMjIra, drAkSa, keLAM ke evAja koI jAtanAM phaLa athavA badAma, magaphaLInA dANA ke eja kaI mevo khAvAnI icchA thAya to ghaNAja ochA pramANamAM khAvo. A pramANe dUdha pIvA chatAM jemane baMdhakAza jevuM jaNAya temaNe julAba na letAM baMdhakozanA yaMtrano upayoga karo. eka aThavADIAmAM traNa vAra karatAM vadhAre vAra yaMtrane upaga kara nahi. jemane dUdhathI jhADA thAya, temaNe gabharAvAnuM prayojana nathI. temaNe dUdhanuM pramANa ochuM karavuM, kasarata vadhAre karavI ane dIrghazvAsaprazvAsa vAraMvAra karavA. AthI alpa samayamAM dUdha mAphaka AvI jaze. zarIramAM bharAyelo keTaloka kacarA nIkaLI javA mATe prasaMge jhADA thavAnI agatya rahe che. upara darzAvelA vidhi pramANeja dUdha pIvA IcchanAre te pIvuM. dhIre dhIre pIvAnA niyamanuM vismaraNa karavuM nahi. dhIre dhIre pIvAnI Teva pADavI. punaH kahevAmAM Ave che ke, dUdha sauMdaryane, mAMsane, rudhirane ane baLane vadhAranAra camatkArika rasa che. (zrAvaNa-1964nA "mahAkALI mAMthI) 37-dahIMnA lAbha -- -- -- cAlu varSanA "dhI madrAsa sTenDI"nA tA. 17 mI menA aMkamAM "dhI phAsTa kora (upavAsopacAra) e nAmanA viSayamAM baMgALAno eka yuropIyana meDikala eNphIsara jeNe cha divasanA upavAsa karI, upavAsanA lAbhano anubhava lIdho che, te lakhe che ke: jemane baMdhakozano vyAdhi hoya che, temane upavAsa karavA ghaNA kaThina paDe che, kAraNa ke ekalA jaLanA upayogathI temanA moTA naLamAM raheluM viSa tathA jaMtuo vagere bahAra nIkaLavAne prayatna karavAmAM magaja upara, mUtrAzaya upara tathA phephasAM upara vilakSaNa prakAranI asara kare che. AthI upavAsa karanAramAM je A vilakSaNatA sahana karavAnuM baLa nathI hatuM to te gabharAI jAya che, ane nizcayathI DagIne Arogyane ApanAra upavAsane choDI de che. AvA lokoe upavAsanA yatheccha lAbha meLavavAne mATe temaNe upavAsa karavA pahelAM dahIMno upayoga karIne jaThara, meTo naLa vagere sthaLe rahelA viSane tathA jaMtuone prathama nAza kare joIe; ane pachI vagaraaDacaNe upavAsa karavA joIe. dahIMnA jaMtuo moTAM tathA nAnA AMtaraDAmAM rahelA atyaMta duSTa tathA hAnikAraka jaMtuono nAza karI nAkhe che, ane ema chatAM teo pote nirdoSa che, eTaluM ja nahi paraMtu manuSyanuM aneka vyAdhiothI rakSaNa kare che. e have sArI rIte prasiddha thaI cukyuM che ke, dahIMnI amlatAmAM je jaMtuo che, te kaeNlerA, TAIpheIDa, maraDe ane evA ja bIjA vyAdhimAM jaNAnAra jaMtuonA kaTTA zatru che, ane jyAM dahIMnA jaMtuo hoya che, tyAM A roganA jaMtuo kadI rahI zakatA nathI. meM pote traNa mAsa sudhI nitya zera zera dahIM khAdhuM che, ane hamaNAMthI mArA daradIone moTAM tathA nAnA AMtaraDAMnA vyAdhiemAM bIjA upacAro sAthe huM dahIMja ApuM chuM, ane tethI mane ghaNo lAbha thato anubhavamAM AvyuM che. maraDe, atisAra, haThIlo baMdhakoza vagere pacaneMdriyanA sadhaLA vyAdhiomAM jyAre dahIMmAM rahelA nirdoSa jaMtuone, te te vyAdhivALAM sthaLomAM vasatA duSTa jaMtuo upara (bekaTerIA) choDI mUkavAmAM Ave che, tyAre avazya lAbha thAya che. AthI upavAsa karavA IcchanAre upavAsa karavApUrve thaDA divasa niyamita rIte dahIM khAIne A jaMtuono nAza karavo ane pachI upavAsa pUrA karyA pachI paNa AhAramAM nitya niyamita rIte dahIMne upaga karyA kare. (vaizAkha-1966 nA "mahAkALa'mAM lekhaka-sadagata mAstara zrImAna choTAlAlajI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAva sAdA ane gharagatu upAye| 38 - sAva sAdA ane gharagatu upAyo rAjanA tAva-pudIne tathA tulasInA kavAtha karIne pIvAthI rAjanA tAva jAya che. pramehu-bAvaLanAM kumaLAM pAna savAra-sAMja eka telA sArasAthe mizra karI khAvAthI, prameha, taNakha tathA dAha maTe che. dAMtanA pArAmAMthI nIkaLatuM lAhI--nAragI cUsavAthI adha thAya che. ulaTI-khIlInI chAlanA ukALe! madha sAthe pIvAthI maTe che. ga AMkhanuM paDaLa--rIsAmaNInA rasa tathA dhADAnu sUtra mizra karIne ajana karavAthI AMkhanuM puDaLa maTe che. vA upara--lasaNanI khelelI kaLIe teA. 4, zaMkelI hIMga, jIrU, sidhAluNa, saMcaLa, suMTha, marI ane pIMpara dareka akeka mAsA lai tenuM cUrNa lasaNa sAthe dhuTavuM ane pachI pAvalIbhAranI gALIe karI keka gALI savAramAM khAi upara dIvelA(era'DA)nA mULanA ukALA pIvAthI sarva prakAranA rAga, pakSAghAta, urUrata'bha, kaTIzULa, paDakhAnu zULa, peTanA kRmI, vAyu tathA sa zarIrane vA maTI jAya che. (A upacAra bhAdaravA AsemAM na karavA joe. nahi te vakhate nukazAna kare che.) AMkha du:khavI--jeThImadha, leAdara, jhulAvela phaeNTakaDI tathA rasavaMtI sarakhe bhAge pANImAM vATI AMkhanAM peApacAM upara cepaDavAthI du:khavA AvelI AMkha maTe che. kAnanuM zULa--sarasiyA telanAM TIpAM kAnamAM nAkhavAthI kazULa maTe che. su--sune ghImAM taLIne cU karI tenI phAkI phAkavAthI maTe che. ceAthI tAva--sATeADInAM mULanuM cUrNa tA. nA dUdha sAthe khAvAthI maTe che. saLekhama--haLadaranI dhumADI levAthI saLekhama turata maTI jAya che. gumaDAM--dhAyelA ghImAM gaLI mizra karI dhArAMpara copaDavAthI jaladIthI rUjha Ave che, kharajavuM--pittapApaDeA, haratAla tathA manazIlane jhINuM vATI dheAyelA ghImAM meLavI malama anAvI kharajavA upara cApaDavAthI maTI jAya che. dAdara--kuvADIyAnAM khIjane lIMbunA rasamAM jhINAM vATIne dAdara upara cApaDavAthI dAdara maTe che. jA--kALIjIrIne lIbunA rasamAM vATI mAthAnA vALamAM lagAvavAthI mAthAnI jUo tathA lIkhA maTe che. gumaDAmAM paDelA jIva--kaNajInAM pAna, lImaDAnAM pAna lepa karavAthI gumaDAmAM paDelAM jIvaDAM marI jAya che. ane nageADanAM pAnane vATIne mALapuSTi Asana, kALA tala tathA khajIrane mizra karI tenAM vaDAM karI ghImAM taLIne khavarAvavAthI athavA te AsananuM cUrNa sAkara sAthe khavarAvavAthI nabaLAM, dukhaLAM ane rIMgaNAM bALakaiA zarIre puSTa thAya che. strInI chAtImAM dhAvaNa caDhI AvIne pIDA thAya te IMDavANInAM mULa vATIne tene jADe! lepa karavAthI te pIDA maTe che. rAta AMdhaLApaNuM--(1) gavAranA lIlAM pAMdaDAM laI tene mATInA hAMllAmAM khArIne dararoja sAkara sAthe khAvAthI rAta AMdhaLAMne AMkhane sArA phAyadA batAve che. (ra) medInAM lIlAM pAMdaDAM lai tene taDake sukavI nAMkhI sukAyA pachI tene khAMDI sArI rIte bhUkA karI rAte 1 telA bhuke pANImAM palALI savAre gALI lai sAkara nAMkhIne pIvuM jethI AMkhane phAyadAkAraka che. (3) takamarIyAMne palALIne sAkara sAthe khAvAthI AMkhane sArI rIte phAyado thAya che te rAta AMdhaLAne A upAya sahelA che. unavA upara muLAneA rasa 5 tAlA, sAkara 1 tAle anne sAthe meLavI pIvu' ane aLazI athavA javanI cA karI pANIne badale ApavAthI maTe che. (' bhAgyeAdaya"mAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 39-gosvAmI tulasIdAsajI aura vIra-rasa 1-upamA jaga puni dUje jagamo, keu kavi tulasI se na; kAyaratA-mukha deta je, kavitA-tulasI-sena4 gAsvAmIjI ne je kucha kahA hai, apUrva aura sajIva hai. unakA vira-rasa varNana bhI kettara hai. pada pada para eja TapakatA hai aura bhAva tathA rasa kI bharamAra hai. hRdaya phaDaka uThatA hai. loga kahate hai, strI aura brAhmaNa ke upara vIra ke hAtha na choDanA cAhIe- avadhya hi. paraMtu maryAdA-puruSottama zrIrAma ne vadhakriyA strI tADakA se prAraMbha kara ke brAhmaNa rAvaNa para samApta kI. bhagavAna zrIkRSNa ne bhI pahale pUtanA ke hI Isa saMsAra se bidA kiyA thA. bAta yaha hai ki jo dharma ke viruddha jAya aura dUsare kA dharma bigADe. samajhAne para bhI na samajhe; to phira use 'na na ghavALa samApta kara dene meM hI dharma kI rakSA aura saMsAra kI bhalAI hai. bhAI sahita rAmacaMdra vizvAmitra ke yajJa kI rakSA karane ke liye calate haiM. bIca meM tADakA rAkSasI ke prANa le kara Azrama pahuMcate hai aura garvapUrvaka utsAha se kahate haiM-"munivara ! aba-nirbhaya yajJa karahu tuma jAi!" Atmabala para kesA vizvAsa hai! yAvidhvaMsa karane ke liye mArIca aura subAhu dhAvA karate hai. mArIca ke te Apane aisA binaphara bAna mArA ki basa. vaha "sata jana gA laMkA pArA!bAda subAhu rahA, so-pAvaka sara subAhapuni jArA bAkI inakI senA bacI use lamaNujI ne caupaTa kara diyA-anuja nizAcara kaTaka saMhArA" yajJa pUrNa huA bAda sItAsvayaMvara dekhane aura janakapura pahuMce. 2-parazurAma aura rAma dhanuSa teDa cUkane para mahAkrodhI parazurAma Ate hai. saba rAjA-mahArAjA gAyaba he jAte haiiM-bAja jhapaTa janu lavA lukAne, je sAmane raha gaye, ve thara thara kAMpate hue-pita sameta kahi kahi nija nAmA, karana lage saba daMDa praNAmA." paraMtu, "ati Dara utara deta keu nAhIM Isa para lakSmaNajI maidAna kUdate hai. acchI nekajhaka hatI hai. dekhane lAyaka hai. rAmacaMdra done ke samajhAte hai. parazurAma se kahate hai, "jAne dIjIye mahArAja ! yaha abhI laDakA hai. ise ItanA jJAna nahIM hai. kSamA kIjIe." Idhara lakSamaNa ko samajhAte , "haiyA ! Inase karyo aisI bAte karate he? ye brAhmaNa hai, muni hai, pUjya hai. Isa liye ye je kucha kahe so hAtha jeDa kara suna lo, isI meM kalyANa hai.' para dene meM se kaI bhI nahIM sunatA. aMtataH parazurAma zrIrAma para hI ulaTe bigaDate hai. kahate hai basa, tere hI izAre se lakSmaNa uchala rahA hai. tuma dene eka jaise che. meM tuma dena ke ThIka kara dUgA." aba zrIrAmajI avasara jAna kara kahate hai gunahu lakhana kara hama para req, kahu sudhAIhu te baDa pU." aura-"DheDha jani saMkA saba kA vika caMdramaNi prasaI na raha>> kesI suMdara anubhavapUrNa sUkti hai. leza" aura "dAnta" ne vaha sajAvaTa vAkya ko kara dI hai ki AMkhe ke sAtha dila kAbU se bAhara he jAtA hai. rAmajI kahate hai, sunIe bhUgapati jIH " hama nidarahiM vipra badi, satya kahahu bhUganAtha! to asa ke jaga subhaTa jehi, bhaya basa nAvahiM mAtha?" mahArAja ! Apa brAhmaNa hai. anyathA, saMsAra meM aura kauna esA subhaTa hai, jisase Dara kara yaha sira usake Age buka sake? socIe te sahI ! kAMki, mahArAja ! hama kSatriya hai - deva danuja bhUpati bhaTa nAnA, sama bela adhika heu balavAnA, jo rana hamahiM pracAraI ke?, larahi subena kAla kina he? * mere "vIra-kavi-viveda' kA eka dehA hai. lekhaka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ gosvAmI tulasIdAsajI Ara vIrarasa kaise viracita zabda hai! devatA ho, rAkSasa he, barAbarI ke bala kA ho athavA adhika balazAlI ho; yadi vaha raNa meM hameM lalakAregA, te AnaMda se laDeMge, phira bhale kAla hI kaya na hai ! ye hai kSatriyahudaya se nikale hue zabda. "gava" saMcArI bhAva se puSTa zrIrAma kA "utsAha" abhivyakta he kara "vIra-sa ke rUpa meM pariNata ho rahA hai. phira kahate hai- chatriya tanu dhari samara sakAnA, kula kalaMka tehi pAmara jAnA." ahA ! kahAM hai Aja ve kSatriya? e zabda hadaya ke cIrate cale jAte hai! paraMtu, mahArAja! vipravaMza ke asa prabhutAI abhaya heI je tuhahiM DarAI" vIratA kesI dharma kI cAzanI meM pagI hai! 3-khara aura dUSaNa Adi misa meyo kI baDI bahana zUrpaNakhA AI. rAma ke IzAre se lakSmaNa ne usake nAka-kAna uDA liye. cillAtI huI vaha apane bhAI mahApratApI khara-dUSaNa ke pAsa gaI dUtina to thI hI. vahAM aura saba kaha kara yaha bhI kahA ki unake pAsa eka strI bhI baDI suMdara hai. te laga senA le kara caDha Aye. phauja ke calane se--dhUri pUrinabha-maMDala rahI. rAma ne lakSmaNa se kahA - laI janakihi jAdu girikaMdara, AvA nisicara kaTaka bhayaMkara lakSamaNajI ne turaMta aisA hI kiyA, idhara rAmane nisicara kaTaka bhayaMkara dekha kara bhI, ghabaDA kara nahIM, paraMtu--vihaMsi kaThina kedaMDa caDhAvA pahale dhanuSa ThIka kara ke taba phira apanI aura taiyArI karate hai. ahA ! kyA kahI zabhA hai - kedaMDa kaThina caDhAi sira jaTajUTa bAMdhata seha karyo marakta sela paralarata dAmini keTise juga bhujaga ." "kaTi kasi niSaga visAla bhuja nahi, cApa visikha sudhAri ke; citavata mana mRgarAja prabhu, gajarAja ghaTA nihAri ke." abhUtapUrva dRzya "unTekSA se kaisA sajAyA gayA hai. phauja A pahuMcI. zrIrAma ke dekha kara salAha baMdhI ki bhaI, ise mArA mata, jAne da. hAM, isakI strI le le. yaha khabara isake pAsa bheja do. dUta ne khabara pahuMcAI. zrIrAma lalakAra kara kahate hai-- . " hama chatrI mRgayA mana karI, tumase khela mRga khejata philhI; riSa balavaMta dekhi nahIM DarahIM, eka bAra kAlahu sana larahIM kyAM aba bhI ve kSatriya bhArata meM hai? kyA phira kabhI hege? paraMtu, hAM- " ja na haI bala ghara phiri jAhu, samara vimukha ma hatauM na kAhu, " aura, ye to Dara ke kI cAlabAjI hai, ki rAma sukumAra baccA hai, isase kyA. laDe? sane - rana caDhi kariya kapaTa caturAI ripu para kRpA parama kadarAIjha data ne yaha bAta ja kara kahI. Aga laga gaI. chiDa gaI, macA ghamAsAna! usa samaya zrIrAma ne kayA kiyA- prabhu kIlDa kera prathama kaThera ghera bhayAvahA, bhaye badhira vyAkula jAnadhAna na jJAna tehi avasara rahA Akhira dhanuSa kI Takera thI, kucha majAka te thA hI nahIM aura na Ajakala ke kSatriya kI narendramaMDala meM prabhu vAyasarAya kI chatrachAyA meM, vinoda-karatAladhvani hI thI. phira te - sAvadhAna I dhAye, jAni sabala ArAti; lAge barakhana rAma para, asa zaja bahu bhAMti.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothe wwwwwwwwwwwwwww paraMtu - tina ke Ayudha tila sama, kari kATe radhuvIra; tAni sarAsana savana lagi, puni chaDenija tIra aura kyA! pahale zatru kA bAra bacAyA, taba phira apane pane bANa una para cheDe. binA kai soce-vicAre bhaMsA-yuddha cheDe hI thA ki udhara se astra-zastra A rahe the, unheM bacAve binA hI Apa bhI aMdhAdhuMdha apane bANa choDane lagate. Akhira raghuvIra che. - zrIrAma kI bANa-varSa ne zatrunya meM hAhAkAra macA diyA, bhagadaDa maca gayI; para ve tIne bhAI apane sainike ke lalakArane lage. hukama kara diyA ki Aja je kaI samara se bhAga kara jAyagA, use hama apane hAtha se mAra dege. phira te vIra rAkSasa sanika kuddha he kara laDane lage, Idhara zrIrAma ne jera se bANa cheDanA zuru kiyA te - "bhaTa kaTata tana sata khaMDa, puni uThata kari pAkhaMDa; | nabha uData bahu bhujadaMDa, binu bhauli dhAvata phaMDa, Isa prakAra beDhaba chanI hai, Isa raMga ke rasika jana kahIM para ise achI taraha de. AnaMda A jAyegA, yahAM te bAnagI bhara hai. zrIrAma ne vIratA se aura aneka upAya se samasta zatruo ke dharAzAyI bAta kI bAta meM kara diyA-"kari upAya ripu mAre chana meM kRpA nidhAna" phira -- badhu dekhi kharadUSaNa kerA, nAI supanakhAM rAvana prerA pUrI jeginI thI. rAvaNa bhI kahe meM A gayA-"vinAzakALe viparIta buddhi." 4-jaTAyuprema rAvaNa sItA ke liye jA rahA thA te jaTAyu ne dekhA, vaha usa duSTa se khUba laDA; para vRddha thA. rAkSasarAja ko acchI majA cakhA kara usake zarIra ke calanI kI taraha cheda kara dharAzAyI ho gayA. paDA paDA aMtima ghaDiyAM bina rahA thA ki sItAjI ke TUMDhate hue zrIrAmajI udhara se A nikale. kara sareja sira paraseu, kRpAsiMdhu raghuvIra nirakhi rAma chavi-dhAma mukhaviMgata bhaIsaba pIra kayA kaI apane vIra sipAhI kI Isase adhika kadara karegA? jaTAyu ne saba hAla kahA, rAmajI ne AMkha meM AMsU bhara liye aura kahAH. "parahita basa jInake mana mAMhI, tihu kahai jaga durlabha kachu nahIM" Apa svarga jAIe, Apane apane varacita karma se svarga jIta liyA hai-"tAta karama nija teM gati pApI. " paraMtu eka prArthanA hai, svarga meM ja kara sItAharana tAta jani, kaheu pitA sana jAI; je meM rAma te kula sahita, kai dazAnana Ai." ahA! kaise zabda hai ! eka eka mAtrA meM kyA kyA AnaMda bhara hai!! sIdhe sade zabda meM kaisA rasa hai! vAha utsAha ! aho pratyupakAra buddhi! dhanya hai, avazya hI isase adhika acchA vIra-rasa kA udAharaNa durlabha hai. Adhaka kauna kahe, IsakI Takkara kA hI kheje nahIM milane kA je meM rAma-agara meM rAma dU te kyA hogA ? rAvaNa, svayaM akele na kahegA! "rAma" meM " arthAntarasaMkramitavAdhvani " kA kesA AnaMda hai? Dara hai te yahI ki pitAjI kahIM yaha na suna leM ki rAvaNa sItA ke le gayA aura rAma se kucha na bano ! hAya re Aja ke bhArata! Aja terI usI chAtI para hajAre abalAoM kA apaharaNa hotA hai aura janAne pati-nAmamAtra ke pati-dekhate hI raha jAte hai aura phira bhI mUcha para tAva dete hai! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ gosvAmI tulasIdAsajI aura virarasa kucha zarma nahIM ! samaya kI balihArI hai !!! 5-sugrIva se maitrI aura bAlivadha vire ka vIra kI jarUrata hotI hai. vIra makhamala ke gaddoM para nahIM kaMkaDe para palate hai. arvAcIna ItihAsa meM bhI guru goviMdasiMha aura zivAjI ke garIba kisAna ne hI apane sira de kara svadeza aura svadharma kI rakSA karane meM saphala kiyA thA. pratApa ke bhIla ne sahArA diyA thA. | rAma ne, ayodhyA cheDate hI, sabase pahale niSAdarAja se bheTa kI-hadaya se hRdaya milAyA, gRdhrarAja jaTAyu kI to aMtyeSTi kriyA bhI-pitA ke samAna apane hAtha kI! kyA koI apane vIrAM kA saMmAna karegA? aise hI svAmI ke IzAre para vIra apane prANa nyauchAvara karate hai. aba zrIrAma ke kucha phauja kI jarUrata thI-laMkA para caDhAI karanI thI. sabase pahale te sItA kA patA lagAnA thA, je kisI viziSTa sahAyatA ke binA he nahIM sakatA thA. rAma ne rAjA bAli ke cheDa kara du:khI sugrIva se mitratA kI, Apasa meM ekadUsare ke duHkha-sukha se paricita hue, sugrIva ne kahA -"sunahu raghuvIrA" "tajahu seca mana Anahu dhIrA. >> kayoMki -"saba prakAra karihasuM sevakAI, jehi vidhi milihi jAnakI mAIjha zrIrAma ne bhI kahA, sugrIva ! meM terA kaMTaka jarAsI dera meM dara kara dUgA - sunuM sugrIva mAhihaM, bAlihi eka hi bAna; brahma saka saranAgata, gaye na uvarahi mAna." aura kayA! phira rAma-pratijJA ThaharI. jo kaha diyA, kaha diyA-rAma timimArate, usa bAli ke yaha eka bANuM se mArane kI pratijJA hai, jisane rAvaNa ke bhI nAka meM dama kara dI thI, usa rAvaNa jisane trilokI kampA dI thI. pratijJA ke anusAra bAli ke mArA-eka hI bANuM se mArA, marate samaya bAli kahatA hai: "meM verI sugrIva piyArA, kAraNa kavana nAtha mehi mArA kayoMki -"dharma hetu avatareu gosAI paratuH--mAreu mAhi vyAdha kI nAIjha rAma ne vRkSa kI oTa meM chipa kara mArA thA. bAli usI bAta ke kaha rahA hai, dharmavIra zrIrAma uttara dete hai - anujabadhuM bhaginI sutanArI, sunu zaTha ye kanyA-samacArI; IhuhiM kadaSTi vilakaI jaI, tAhi badhe kazu pApa na hoI ThIka hai je esA pApI hai use chala se, bala se, kisI bhI taraha mAra do, parama dharma hai. suMdara uttara hai. uttara kyA hai, dharmazAstra kA sAra hai. Age kyA hotA hai. rAma ne sugrIva ko rAjA banAyA, Apa pravarSaNa parvata para kuTI banA kara varSa bitAne lage. sugrIva rAjya pA kara Indauranareza sara tuka kI taraha ezo-ArAma meM masta gaye. phira thA kisI duHkhiyA kI sudha rahatI hai ! kaI mahIne bIta gaye, sugrIva ne khabara hI na lI, taba te zrIrAmacaMdra ke krodha AyAH-! IsakI to yaha pratijJA thI, ki maiM sItA ke TUMDhane meM apanA saba kucha lagA hUMgA; para rAjya pA kara yaha aisA madamasta he gayA hai ki kucha khabara hI nahIM rahI; to phira basa-aba sugrIva kI bhalAI nahIM hai-" jehi sAyaka mArA meM bAlI, tehi sara hatauM mUDha kahuM kAlI." lamaNucha ke te jarA se IzAre kI derI rahatI hI thIH lachimana kedhavaMta prabhu jAnA, dhanuSa caDhAi gahe kara bAnA" rAma ne samajhA ki lakSmaNa te ja kara ekadama pralaya kara degA. krodha Isake saMbhAle na saMbhalegA. unhone turaMta sApha kara ke kahA - "bhaya dikhAI la Avahu, tAta! sakhA sugrIva," bhAI! sugrIva mitra he cUkA hai. use kevala bhaya dikhA kara le Ao-dhanuSa DarAne ke liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zubhasaMgraha bhAga cothA caDhAe rakho, para bANa choDa na denA. - kaisI nIti hai. yahAM vIratA saphala hotI hai. lakSmaNa gaye. sugrIva Dara gaye, hoza AyA. idhara-udhara DhaMDhane ke liye anucaro ko kaDI AjJA de kara bhejA. sItAjI kA patA lagA. phira zatru ke bhAI vibhISaNa kA phoDA-use rAjA banAne kA vacana diyA. vacana te vacana, tilaka bhI pahale hI kara diyA. dRDhapratijJa rAma para vizvAsa thA hI. phira kayA thA ? ghara kA bhediyA laMkAdAha ho gayA. mitra sugrIva kI senA ne, senA te alaga, usake eka anucara hanumAna ne hI, je je johara dikhAe aura jaisA kucha usakA varNana gosvAmIjIne kiyA hai, vaha saba phira dekhIegA. achI taraha dekhIegA, ye hI cIjuM te mardo ke dekhane kI hai. ("vIrasadeza" mAsikamAM lekhakazrI. kizorIdAsajI bAjapeyI zAstrI) 40-svAmIzrI vicArAnaMdajInA mananIya vicAra bhAIo ane baheno ! Aje mane ane AnaMda ane zoka baMne thAya che. zAka eTalA mATe thAya che ke, tame ahIM kalAka be kalAka mATe bIDI jevI sAdhAraNa vastu paNa cheDI zakatA nathI. bhaviSyamAM evI rithati jarUra AvavAnI che ke jyAre tamane roTalo maLaze ke kema, te paNa savAla che. tame mAno ke na mAne, paNa bhaviSyamAM eka kAmI laDAI AvI rahI che, jyAre eka kemI AgevAna athavA saradAra hukama karaze ke, eka karoDa mANase laTiyara joie, teja vakhate tamAre taiyAra thavuM paDaze. tame svarAjanI vAto kare che, paNa svarAja kAMI zakti khIlavyA vagara maLatuM nathI. huM khulluM kahuM chuM ke, dhArAsabhAomAM ke bIjI jagyAe svarAja maLI zakavAnuM nathI. no-ceIjarsa (nApheravAdIo) kaheze ke, ame reMTI kAMtI sUtara kADhazuM eTale svarAja maLaze. huM celeMja ApuM chuM ke, e rIte svarAja kadI nahi maLe. hiMdusthAnane mATe eka karoDa mANaso maravAne mATe taiyAra thaze, te divase svarAjanI tamane ApoApa bheTa ApavAmAM Avaze. Aje jamanAnA kinArA upara baMgalAmAM rahetI 16-17 varSanI eka yUropIyana chokarI ekalI bahAra nIkaLI khuzIthI cha-sAta mAIla jaMgalamAM pharI Ave che, paNa tenuM kaI nAma paNa letuM nathI. tene khAtrI che ke, je mArI sAme koI kharAba najarathI eka daSTisarakhI paNa karaze te mArA jAtabhAIo tene paga nIce cagadI mAraze! tyAre hiMduonI sthiti ethI ulaTI ja che. hiMduonI 16-17 varSanI chokarIo nibhaya rIte rastAmAM karI zakatI nathI. 24 karoDa hiMduo jyAre merI strIne mAtA ke bahena ane nAnIne putrI jevI mAnatA thaze; eka brAhmaNa ema mAnaze ke, bhaMgInI strI mArI bahena che; eka bhaMgI ema mAnaze ke, brAhmaNanI strI mArI bahena che, tyAre jagatamAM musalamAna ke aMgreja hiMduonuM nAma paNa lai zakaze nahi. hiMduoe bALalagna. aTakAvavAM joIe, bIjA dezomAM pahelAM zakti, pachI lakSamI ane pachI strInI vAta thAya che. je dazamAM zakti che tyAM badi che ane lakSmI badinA prakAzamAM cAlI jAya che. Aje pazcimanA buddhinA prakAzamAM lakSmI tyAM jaIne vasI che. hiMduo to zaktinI paravAja karatA nathI. pahelAM strInI vAta thAya che, pachI lakSmI. AvI prajAne koI divasa uddhAra thaI zakatuM nathI. siMdhamAM meM traNa vAra musApharI karI che. tyAM evI sthiti joI che ke, vIsa-trIsa musalamAno ekaThA thaI hiMduonA gharamAMthI hiMduonI chokarIone uThAvI jAya che. A sthiti meM mArI najare joI che, paNa evA gunahegArone sarakAra suddhAM kAMI karI zakatI nathI. (tA. 27-me 1928 nA "pragatimAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ harAM tathA triphaLanI davAtarIke aneka prakArane upaga 81 41-haraDAM tathA triphaLAMnI davAtarIke aneka prakArano upayoga * zvAsa tathA udharasa-haraDe tathA beDhAMnuM cUrNa madha sAthe cATavAthI zvAsa tathA udharasa maTe che. kamaLa-gaumUtramAM be traNa aThavADIAM sudhI haraDe pIvAthI kamaLo maTe che. zULa-haraDenuM cUrNa goLa sAthe meLavIne khAvAthI maTe che. haraDe, kALIdrAkSa tathA sAkarane mizra karI tenI akeka tolAbhAranI goLIo vALI roja be vakhata akeka khAvAthI amlapitta roga maTe che. bhagaMdara-triphaLAM tathA kheranI chAlanA kavAthamAM bheMsanuM ghI tathA vAvaDIMganuM cUrNa nAkhIne keTalAka vakhata sudhI sevana karavAthI bhagaMdara maTe che. bhojana karyA pachI haraDenuM cUrNa khAvAthI annapAnanA deSa ane vAtapitta tathA kaphathI utpanna thayela roga maTe che. haraDenA cUrNathI bamaNI drAkSa laIne baMnene bhegAM ghuMTI baheDAMnA phaLanA jevI goLIo banAvI roja prAtaHkALamAM khAvAthI pitta, hRdayaroga, raktadoSa, viSamajavara, pAnyuroga, vamana, ku, khAMsI, kamaLe, aruci, prameha, goLo ane paDikA roga maTe che. triphaLAnI rAkha karIne madhamAM kAlavI garamInAM cAMdAM para copaDavAthI maTe che, temaja meMmAM cAMdIo paDatI hoya to te meMmAM dharI rAkhI thuMkathI bharAI jAya tyAre kogaLA karI nAkhavAthI manI cAMdI maTe che. moTI haraDe ThaMDA pANImAM ghasIne madha agara dhAvaNamAM nAnA chokarAne pAvAthI reca lAge che haraDe tathA iMdrajavanI phAkI te.1 gALamAM khAvAthI TADhI tAva maTI jAya che. haraDe dIvelanI sAthe khAvAthI gaThIo vA maTI jAya che. haraDe, suMTha, metha tathA goLa sarakhe bhAge meLavI tenuM mizraNa karI zuMTIne goLI vALI khAvAthI maraDe ane maLabaMdha maTe che tathA ajIrNa maTe che. haraDe, vaja ane upaleTane pANImAM vATIne dhAvaNu tathA madha sAthe jarA jarA nAnA bALakane pAvAthI bALakanuM gaLuM paDayuM haze (tAlukaTa) to te maTaze. triphaLAnuM cUrNa ghIsAkaramAM keTalAka divasa sudhI cATavAthI AMkhonA rogo maTe che. hImaja, mIThIAvaLa, varIALI tathA saMcaLanI phAkI khAvAthI baMdhakAza maTe che. triphaLA rAtre mATInA kerA vAsaNamAM palALI rAkhavAM ane te pANI gALI laI savAramAM te AMkhe chAMTavAthI AMkhanAM dardo maTe che. haraDe tathA drAkSano ukALo juno goLa nAkhIne pIvAthI pittaguma maTe che. haraDe tathA sukane pANImAM vATI garama pANI sAthe pIvAthI dama tathA heDakI maTe che. hImaja eraMDIAmAM taLIne tenI bhUkI karI temAM sarakhe bhAge saMcaLa meLavIne khAvAthI maLazuddhi thAya che. triphaLAno ukALo haLadaranuM cUrNa tathA madha nAkhIne pIvAthI prameha maTe che. triphaLAno ukALo madha nAkhIne keTalAka mAsa sudhI pIvAthI medaroga maTe che. triphaLAMne ukALo gomUtra sAthe pIvAthI vRSaNakothaLI moTI thaI hoya to te maTe che. hImajanuM cUrNa gomUtramAM ke eDIAmAM khAvAthI athavA triphaLA cUrNa dUdhamAM khAvAthI aMDavRddhi tathA vadharAvaLanA roga maTe che. mArgamAM cAlatAM thAkelA, baLahIna, rUkSa, kRSi, upavAsathI durbaLa thayelA, adhika pittavALA, garbhavatI strI, phasa khulI hoya, navIna javaravALA, hanutaMbha rogavALA ane zoSavALA manuSya haraDenuM sevana karavuM nahi. ("bhAgyodaya" mAsikanA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cAthA 42 - gharagatu sAdA vaidaka TucakA atisAra--khalI, vALA, kariyAtu, gaLA, meAtha ane IMdrajavanA kavAtha pIvAthI tAva sAthenA tathA tamAma prakAranA atisAra maTI jAya che. maraDA--jAyaphaLa, khAreka ane ceAkhkhu aNu traNe kharekhara vajrane laine pAnanA rasamAM TIne caNAnA dANA jevaDI geLIe vALavI. temAMthI eka geALI chAsanI sAthe khAvI. ema sAta divasa sudhI darAja eka geALI khAvAthI maraDA maTI jAya che. sa'grahaNI--cItraka, pIparImULa, javakhAra, pacalavaNu, trikaTu, hIMga, ajameAda ane cavaka, sarakhe bhAge laI cUrNa karI khIjorAnA rasamAM dhuMTI caNA jevaDI gALIe vALavI. temAMthI dararAja savAramAM eka geALI chAsanI sAthe khAvAthI sagrahaNI maTe che. kaeNlerA-elacI mAsA 4, lavIMga mAsA 4, aphINa mAse 1 ane jAyaphaLa mAsA 10 lai tenuM vastragALa cUrNa karI 4 mAsA unA pANI sAthe levAthI kAlerA tarata maTI jAya che. cAMdI--(1) dADamanI chAlanuM cUrNa cAMdI upara dabAvavAthI maTI jAya che. (2) leADhAnI kaDhAImAM triphaLAne bALI tenI bhasma madhamAM meLavI upadezanI cAMdI upara cepaDavAthI cAMdI tarataja rUjhAI jAya che. (3) dheALA kAthA ane cIkaNI sepArInI rAkha cAMdI upara lagAvavAthI cAMdI rUjhAI jAya che. dhAtusrAva--(1)akalagarA, suMTha, kakaiALa, kesara, pIpara, jAyaphaLa, jAvaMtrI ane dheALI sukhaDa, e AThe auSadhe akeka bhAga ane az2INu cAra bhAga lai mizra karI khAMDI cUrNa karavu. mAtrA 1 mAse| madha sAthe laI cATavuM. tethI dhAtusrAvane vyAdhi maTI jAya che ane vIstaMbhana thaI sArI zakti Ave che. (2) AMkhaLAM, Asana, zatAvarI, muzaLI, kaucAM, ekharA, jeThImadha ane geAkharU, e sanuM cUrNa karI dUdha-sAkara sAthe pIvAthI dhAtusrAvamAM sArA phAyadA thAya che. pAMDu(1) cItrakamULane AvaLakaTInA kADhAnI traNa bhAvanA ApI pachI tenuM cUrNa karI nA tAle! gAyanA ghI sAthe rAtre khAvu. AthI pAMDuroga maTe che. (2) zilAjita, madha, vAvaDIMga, haraDe ane sAkara sarakhe vajane lai tenuM cUrNa karI madhamAM nA tAle! mizra karI rAja savAramAM khAvAthI paMdara divasamAM pAMDuroga maTe che, harasa--(1) nepALA, cItraka, sAjIkhAra ane dUdhiyA vachanAga, eenu vATelu cU` harasa upara lagADavAthI harasa kharI paDe che. gAyanA mUtrathI (2) pIpaLAnI lAkha, haLadara, jeThImadha, majITha ane nIlakamaLa, e sarvane sarakhe vajane laI sUkSma vATI bakarInA dUdha sAthe hamezAM TAMka 2 bhAra khAvAthI 49 divasamAM harasa maTI jAya che. (3) lImeLAnI mIja ane eLIe baMne sarakhe vajane laI pANI sAthe khalamAM jhINAM buTI 1 ratI pramANe geALIe vALA 1 geLA rasavatInA pANI sAthe rAja savAramAM khAvAthI 21 divasamAM dujhatA masA maTI jAya che. (4) vAMdarAnI viSTA, ajamAnAM phUla ane kaLIcune, e sarvanI dhUNI 7 divasasudhI ApavAthI harasa kharI paDe che. phuluM----gadheDAnI dADha laI pANImAM dhasI AMkhamAM AMjavAthI zItaLAnuM phUluM maTI jAya che. bhagaMdara--haraDe, kheDAM ane AmaLAMnA pANImAM bilADInA ke kUtarAnA hADakAne dhasIne lepa karavAthI bhagaMdara maTI jAya che. ( ' bhAgyeAdaya " nA caitra-1970 nA aMkamAMthI ) * jhADA ane maraDAmAM laMdhana bahu phAyadAkAraka che. ceDI gheADI dhATI ane meALI chAza levI e DIka che. chatAM khArAka paNa khAveAja hAya tA . evI chArAnI sAthe ceDA bhAta khAve. vaLI koi paNa prakAranA maraDA upara mALI chAza ke ekalA pANI sAthe kaDAchAlanuM cUrNa tA. 05 divasamAM be traNa vAra levAthI darada maTe che. aphINavALI kAi paNa davA levI ekadare sArI nathI. sapAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIranA Arogya tathA adabhuta baLavi chUTaka smaraNe 83 43-zarIranA Arogya tathA adbhuta baLaviSe chUTaka smaraNo ajIrNa vakhate sapharajana khAvAthI sAro phAyado thAya che. ghaNA bhAge strIone khasa nahi thavAnuM kAraNa temanAM AMgaLAMne kasarata maLe che teja che. eka lekhaka kahe che ke "zikSaNano dhaMdho karanAra paikI ghaNAone kSaya thAya che tenuM kAraNa, ghaNAM bALako vacce ubhA rahI palAkhAM pUchavAM ke sAthe kavitA vagere bolAvI temanA usavATe nIkaLelI jherI havAne jamAva eka nAnA oraDAmAM karI tene zikSakoe prANavAyutarIke upayoga karavo eja che. - keTalIka paradezI davAo have evI bahAra paDI che, ke jenA vaparAzathI mAMsAhAra ane dArUnuM vyasana ApoApa lAgu paDe che. pramANika vaidone tyAM vyAyAma ane tAjI havA eja auSadha tarIke ApavAmAM Ave che. paisAnA lAlacu vade vyAyAmanA amUlya lAbho samajatA hovA chatAM daradI AgaLa te vAta hasI kahADe che; ane pitAnA svArthane khAtara pitAnI davAnAMja vakhANa kare che. eka DokTara kahe che ke -pittAzayanA ghaNAkharA rogo jevA ke AmavAyu, ajIrNa ane tethI thatA jhADA-ulaTI. madhuprameha ane majajAtaMtu saMbaMdhI keTalAka vikAro mAtra sAro khorAka ane niyamita vyAyAmathIja sArA thAya che. A duniyAmAM ghaNuM mANase temanAM mAtapitA karatAM ochI uMmare gujarI javAnuM mukhya kAraNa kudaratI niyama taraphanuM durlakSa, eja che. ema kahevAya che ke, jenA nakha vahelA vadhe, nakhanI najIkanI cAmaDI (hAthanI AMgaLIo) para thoDeka cheTe resA ukhaDe, uMdha sArI Ave, dasta sApha ne kaThaNa thAya ne bhUkha sArI lAge tenI taMdurastI sArI samajavI. evuM kahevAya che ke, jemano janma vasaMtaRtumAM thayo hoya teo ghaNuM jIve che. jemanI hatheLI lAMbI hoya che, te mANasa mAyALu hoya che. chAtIe vALavALA bhoLA ane vALavagaranA kapaTI hoya che. ghaNuM karI pAtaLA mANase garama svabhAvanA hoya che ne te vadhAre jIve che. jADA mANase zAnta svabhAvanA hoya che. ayodhyAne navAba zujAuddolA madenmatta hAthInA pAchalA paga upara caDhIne be hAthe pUchaDuM tANuM tene hAlavA deto na hato. nadImAM magarane jota ke turata pANImAM kUdI paDI DUbakI mArIne tenuM pUchaDuM pakaDI kAcaMDAnI peThe bahAra kheMcI kADhatA. viyenAmAM kAnsisa nAme eka saradAra hato. te ane bIjA keTalAka mANaso sAthe besIne TADhanA vakhatamAM tApaNI tApatA hatA. tevAmAM bhaDake maTe hovAthI lAkaDAM thaI rahyAM ne have bIjuM kaMI bALavAnuM nahi hovAthI saghaLA vicAramAM paDayA. evAmAM lAkaDa thaIne jatA gadheDA tarapha mitra kAsisanI najara paDI. turataja tyAM jaIne eka gadheDAnA AgalA e paNa eka hAthe ne pAchalA be paga bIje hAthe pakaDI lAkaDasahita te gadheDuM uMcakI tApaNI najIka lAvI mUkyuM hatuM. mAtra malla jevAM citro jevAthI ja oNphesara senDone Aje jagataprasiddha thayeluM adbhuta baLa prApta karavAnI jijJAsA thaI hatI. je gharamAM strI karatAM puruSanI uMmara vadhAre hoya che tene ghaNuM karI chokarAnI prajA vizeSa thAya che, ne jyAM puruSa karatAM strInI uMmara vadhAre hoya che temane ghaNuM karI kanyAo (putrIo)nI saMkhyA vizeSa pramANamAM prApta thAya che. ( "bhAgyodaya" nA eka aMkamAM lekhaka zrI. zaMkaralAla maganalAla vyAsa) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga che 44-samAlocanA aura samAlocaka yaha bilakula saca hai ki, samAlocaka-samAja sAhitya-nagara kI myunisipala-kamiTi hai. isake binA sAhitya meM asIma phuDA-kacarA bhara jAne kI bahuta saMbhAvanA hai aura baDhate--baDhate yaha gaMdagI itanI baDha sakatI hai ki, sahadaya-samAja dUra se hI nAka-bhau caTA kara usake vimukha he jAya. Aja hamArI rASTrabhASA ke sAhitya meM kucha aisI rahI gaDabaDa macI hai. samAlocaka kA yadyapi Aja-kala abhAva nahIM-bhare paDe hai, paraMtu vAstava meM jihuM samAlocaka kahA ja sakatA hai, unakI saMkhyA ginane ke liye AkAza kI ora daSTi calI jAtI hai. yaha bAta nahIM , hamAre yahAM sacce samAlocaka ka atyaMta abhAva hI ho. nahIM, Izvara kI kRpA se aba kisI bAta kI kamI nahIM hai. samAlocaka kI saMkhyA paryApta hai. yadi ye vizeSa anubhavI vidyAvAddha sAhityamahArathI apanI kalama phirase DagamagAte hue hAthe meM pakaDa le, te sAhitya ke naye pathike ke bahuta kucha sahArA mila sakatA hai aura vartamAna gaMdagI bhI dUra ho kara Age ke liye usakI roka he sakatI hai; paraMtu aisA nahIM hai. hamAre bahuta se patha-pradarzaka isa barbaratApUrNa kAla meM cUpa ho kara baiTha gaye hai. hama isa viSaya meM kucha nahIM kaha sakate.. hAM, yaha bAta citta meM avazya AtI hai ki- "nIra-kSIra-vi hRkSArayaM tvameva kure jevA vizvahismannadhunAnyaH kula-vrataM pAlayiSyati kH||" astu. te sacce samAlocake ke mauna dhAraNa kara lene Isa kSetra meM aura bhI kucha aMdhAdhuMdha maca gayI hai. agaNita samAlocaka paidA he kara Idhara udhara barasAtI meM kI bhAMti darzane lage hai. mAne sUrya ke alaga hote hI tamasvatI meM nakSatroM kI bhIDa Tima-TimA rahI che. nahIM, yaha bAta bhI nahIM. nakSatrarAzi yadyapi kucha prakAza nahIM kara sakatI, paraMtu vaha janatA kA kucha ahita bhI to nahIM karatI; parantu hamArI isa samAlocaka-maMDalI se te Aja sAhityajagata kI baDI bhArI hAni hai rahI hai, jise pratyeka AMkhavAlA manuSya nitya dekhatA hai. ina samAlocakaDuMgavo ke pratApa se sadA hI sAhitya-kSetra meM tU-tU meM-meM macI rahatI hai-achI taraha gAlI-galauja hotI hai. yaha kitanI lajajA kI bAta hai? hama yaha nahIM kahate ki, sacI samAlocanA hetI hI nahIM. hatI hai: paraMtu bahuta kamautanI hI, jitanI koyale kI khAni meM hIre kI prApti. Isa saccI samAlocanA ke atirikta hiMdI meM prAyaH pAMca prakAra ke samAlocaka-dala dikhAI dete hai. Inake nAme kA smaraNa kara lenA bhI anucita yA aprAsaMgika na hogA. suniye- 1-avizeSajJa-dala kaI loga aise--aise viSayoM kI samAlocanA likhane beTha jAte hai jina viSaye kI vizeSajJatAse 2 svayaM hI bahata dara hote hai. vizeSajJatA to dara kI bAta hai. koI koI te usa viSaya se ekadama aparicita hI hote hai. Isa zreNI ke mahAnubhA kA udAharaNa dene kI AvazyakatA nahIM. ki I-hIM kI adhika bharamAra hai. pAThaka nitya hI patra-patrikAoM meM inakA paricaya pAte hai. 2SI-dala - Isa dala ke loga samAlocanA ke bahAne apane dila kA malAla achI taraha nikAlate hai. samAlocya viSaya ke kisI guNu kI sattA he apane samAlocya graMtha meM dRSTigata nahIM hatI. AMkha para TheSa kI paTTI caDha jAtI hai. sAtha hI avaguNa DhaMDhane ke liye sahasAkSa bana jAte hai aura vahI aiTha kara eNca mArane kI IrachA karate hai, jahAM inake kAma kI cIja ha. Age baDha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAlAcanA Ara samAlAcaka 25 kara vyaktirUpa meM A jAte haiM aura kIra jo kucha bana paDatA hai, karate haiM. cheTe hI nahIM, baDe- baDe mahAjana bhI isa dala-dala meM A krU'sate hai. 3-1kIla-dala kucha aise bhI sajjana heAte haiM ki, jo apane samAkSeAcya nibaMdha ke upara tane lad hA jAte hai ki phira saba aura kucha bhUla jAte hai "daye prema-casamA ni Aguna guna joya" sahRdaya-hRdaya sAkSI hai ka, aisI samAlAcanA, samAlAcanA hai yA vakAlata! aisI samAlA- ' canAoM se sAhitya-kSetra meM kaisI kucha gaDabaDa mane kI saMbhAvanA hai, seA pAThaka samajhe samAleAcaka meM haMsa kA guNu heAnA cAhIe, use dUdha kA dUdha aura pAnI kA pAnI alaga-alaga kara dikhAnA hI ucita hai. 4-asAvadhAna-dala .. Isa cauthe dala meM ve hai', je apane samAleAcya viSaya ke pati bhI hai, anAvazyaka adha prIti athavA dveSa bhI jina meM nahIM hai, aura je sakha prakAra se samAyeAcanA karane ke adhikArI hai. paraMtu Iname eka avaguNu aisA A jAtA hai, jo ina saba samAlecaka-guNAM kA aise dekhA detA hai, ki--"niSiddha-sAyana-rAno nyeno teLa Tyuna ." vahu doSa hai--anavadhAnatA. udAharaNa lIjIe. mAdhurI" kI pichalI kisI sakhyA meM zrIyuta badarInAtha bhaTTa, khI e. ke " durgAvatI nAmaka rUpaka kI samAleAcanA nikalI thI, samAlecanA khaDI suMdara thI. isase samAlocaka krI vizeSajJatA jhalakatI thI--dhruvala rasa" kA viSaya mujhe sAhitya-zAstra ke anukULa nahIM ja'cA. acchA, te dekhIe, aise suMdara samAleAcaka meM bhI asAvadhAnI rAnI ne A kara DerA jamA liyA aura sudhAkara meM kalaMka-kAlimA jarA sI lagA hI te dI samAleAcaka mahAzaya isa rUpaka kI nAyikA 'durgAvatI' aura nAyaka 'akabara' likha gaye haiM. kathAnaka se aparicita jatAM kA isa samAleAcanA se yaha bhAna hai| sakatA hai ki, durgAvatI akabara kI srI heAgI ! kaisA ana!! kucha dikAnA hai !!! vastutaH Isa rUpaka kI 'nAyikA' tA hai durgAvatI aura " pratinAyaka " hai akabara. 5-gapaDAtha-dala yahu pAMcavAM dala dilhI kA pAMcavAM savAra hai. isakI lIlA aparaMpAra hai, Isa dala ke legAM kA jJAna te! jo hAtA hai sA hAtA hI hai; kintu ye leAga baDe baDe mahanIya puruSoM para bhI kIcaDa uchAlate tanika bhI nahI sakucate, yahu khaDe duHkha kI bAta hai. gIdaDa zera ke kAna pakaDane jAte hai, paMDita-rAja ke zabdAM H-- " lIlA-trujita-zAradvApura-mAlavatrALAM puNevidyaa- sadma-vinirgalatkaNamuSo jalpanti cetpAmarAH / aya : ninAM rAnta-zizA guntAvAnAM jJA:, siMhAnAM ca sukhena mUrddhasu padaM dhAsyanti zAlAvRkAH // " paraMtu Isa dala kA zIghra hI zAsana heAnA cAhIe. yadi na samAlAcakAM kI kaDI samAleAcanA mhAnI na prAraMbha hui, teA samajha lenA cAhiye ki, sAhitya meM zIghra hI bIbhatsa naraka dIkha paDegA. aMta meM hama de! zabda aura kahe kara grUpa hAte haiM. yaha khAta hama upara kai vAra kaha cUke haiM ki, ina bhaddI samAlAcanA kI samAleAcanA heAnI bahuta Avazyaka hai. dUsarI khAta caha ki, samAleAcanA saMbaMdhI sAhitya ke nirmANu haiAne kI khaDI jarUrata hai. saMsAra kA kAI bhI kA binA sahAre uttama aura parimArjita rUpa meM nahIM hai| sakatA. Ajakala pratyeka khAta liye niyama aura usakA sAhitya anatA dIkha paDatA hai; paraMtu isa Avazyaka viSaya kI Ara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe abhI taka dhyAna hIM nahIM diyA gayA hai. hama AzA karate hai ki rASTra-bhASA aura rASTra-lipi kI saMsthAe te Idhara vizeSa jhukegI hI, kintu unase pahale hamAre sahadaya vidvAna apanI kalama Isa viSaya ke liye uThAyeMge. kahane ke kucha pustake Isa viSaya kI nikalI hai, jaise-"sAhityAlocana aura samAlocanA." paraMtu inase abhISTa-siddhi nahIM, ina done pustake meM se aMtima ke hI hama samAlocanA kA nibaMdha kaha sakate haiM; kintu yaha nibaMdha te isa mahAna viSaya kI sUcimAtra bhI nahIM, isa para baDe--baDe graMtha-ratna nikalane cAhIe. "sAhityAlocana" ke hama Isa viSaya kA graMtha nahIM kaha sakate, yadyapi usameM prasaMgavaza Isa viSaya kI bhI ullekha avazya huA hai; para pradhAnatA se nahIM. ise hama sAhitya graMtha kaheMge, jisakI canA sAhitya-zAstra ke AdhAra para hai. dhyAna dene kI bAta hai ki jisa zAstra meM kAvya Adi zAstra kI AlocanA hatI hai, use sAhityazAstra kahate hai: aura jisameM samAlocanA ke niyama, samAlocaka ke guNadoSa tathA samAcanAoM kI samAlocanA rahatI hai, use "samAlocanA-zAstra" kahate hai. yaha paribhASA bahuta ThIka hai aura isake anasAra sAhityAlocana sAhitya-graMtha hI hai. AzA hai. merI prArthanA para dhyAna diyA jAyagA, aura samAlocanA-zAstra para adhikArI vidvAna graMtha praNayana karane kI kRpA kareMge. ( "vIrasadeza" mAsikamAM lekhaka-eka zAstrI mahodaya ) 45-mahAna dezabhakta jojI rijala je rijala" una Adami meM thA, jinake jIvana kI sabase baDI hAra unakI sabase baDI chata hatI hai. eziyA philipAina dvIpasamUha to tumane dekhA hI hogA. pahale yaha dvIpa penavAlo ke adhikAra meM thA. aba usa para saMyukta-amerikA kA rAjya hai. vahAM ke lega apanA asalI dharma, asalI bhASA-saba tyAga kara ke spena kA dharma mAnate haiM aura spena kI bhASA bolate tathA likhate haiM. dharma, bhASA, rahana-saha-saba kucha badala DAlane para bhI spena ne una lAge ka svarAjya nahIM diyA. vahAM ke loga svarAjya ke liye Andolana kara rahe the, aura yenasarakAra kabhI vAde kara ke kabhI Apasa meM phaTa DAlakara-aura kabhI kaThera nIti se una lAge ke kacalatI rahatI thI. aMta meM vahAM eka "gAMdhI' kA avatAra huA. usI "gAMdhI kA nAma jojI rijala" thA. cha jila" apane deza kI durdazA para barAbara AMsu bahAtA rahatA thA. videzi ke hAtha apane bhAIo kI hatyA, bahane kA apamAna aura nIti kA khUna hote dekha kara use asIma duHkha hatA thA. usane sudhAra ke liye yuvake kI saMsthAryo banAI, samAcAra-patra nikAle aura vyAkhyAna dvArA janatA kA jagAne lagA. gAdhI hI kI bhAMti vaha bhI prajA kA zAne rahane ke liye kahA karatA thA. pena sarakAra ke usake ye prayatna bhayaMkara mAluma hue. uone usake pakaDa kara kaida kara denA cAhA. usake yaha khabara mila gaI. vaha cUpake se bhAga nikalA aura kAMsa pahuMca kara kAnuna paDhane lagA. usakI buddhi itanI tIvra thI ki usane 2-3 sAla meM hI vijJAna, darzana, cikitsA Adi kaI zAstro kI sanada hAsila kara lI. kAnsa hI meM usane eka upanyAsa likhA. isameM usane usa anyAya kA citra khIMcA. je penavAle usake deza para kara rahe the. pustaka eka saccI ghaTanA ke AdhAra para likhI gaI thI. pustaka kI bhASA, zilI aura citraNa itane sajIva the ki philipAine meM ghara-ghara usakI carcA tene lagIspena sarakAra ne turaMta hI pustaka kA philipAIna meM AnA bada kara diyA; magara loga usa pustaka ke liye Itane utsuka he rahe the ki corI se kapaDe kI gAMTha meM vaha, lAI jAtI thI. lega chipachi kara use parate the aura rAte the. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAna dezabhakta cha rijala isa upanyAsa ke pracAra se je cha' kA dila aura baDhA. usane eka dUsarA upanyAsa likhA je pahale se bhI suMdara thA. vaha bhI kAnsa meM hI chapA aura cerI se philipAina pahuMcAyA gayA. Isa pustaka ne te mAne deza meM Aga lagA dI. lega khule-khajAne sarakAra kI niMdA karane lage. spena ke karmacArI je cha" para dAMta pIsa-pIsa kara raha jAte the. use pA jAte to kaccA hI khA jAte. magara cha' pena-sarakAra se jarA bhI na DarA. usane je kucha likhA thA, AkhuM-dekhI bAteM thI. usake pAsa pramANu bhI maujUda thA; phira vaha karyo DaratA? vaha kisI bhI adAlata ke sAmane a5nI saphAI peza kara sakatA thA. isa liye, paDhAI pUrI he jAne ke bAda, vaha philipAIna A pahecA. yahAM lAkhAM strIpuruSa usakA svAgata karane ke liye jamAM the. jisa vakta vaha jahAja se utarA, sAre zahara meM halacala maca gaI. vaha janatA kA mitra thA. lage ne ItanI dhUmadhAma se usakA svAgata kiyA, mAne unakA rAjA A gayA ho. spena sarakAra bhI dAva-dhAta dekha rahI thI. je " para vidroha kalAnevAlI pustaka likhane kA aparAdha to thA hI; Akhira vaha pakaDa liyA gayA. janatA meM baDI khalabalI macI. jAna paDatA thA ki khUna-kharAbI hue binA na rahegA; para je cha ne-hAthakaDiyAM pahane aura pulisa ke sipAIo ke bIca meM dhire hone para bhI unheM yahI upadeza diyA ki "zAnta rahe.' jejI para mukaddamA calA diyA gayA. mukaddamA te nAma ke hI calAyA jA rahA thA; sarakAra ne to use daMDa dene kA pahale hI nizcaya kara liyA thA. kaI dina taka nyAya kA nATaka hatA rahA. Akhira use mauta kI sajA de dI gaI. use gAlI mAre jAne kA pheMsalA che na kI phelA sunA diyA gayA. phauja kA eka risAlA "cha" sAre zahara meM ghumAtA huA kile ke sAmanevAle maidAna meM le gayA. vahAM usakI hathakaDiyAM bola dI gaI. usake cAre tarapha phauja ke sipAhI khaDe the. kaptAna ne usase kahA--mujhe hukama hai ki tuheM golI mAra dU. tuma sAmane se golI khAnA pasaMda karate he yA pIche se? jojI ne kahA--Apa sAmane se mAre. yaha te hukama ke khilApha hai. kyA Apake pIche se melI calAne kA hukama milA hai? hAM, kheda hai ki mujhe yahI hukama he. kyA Apa isa hukama ke badalane ke liye nahIM kaha sakate ? kheda hai ki mujhe isakA adhikAra nahIM hai. te phIra Apake je hukama milA hai, use pUrA kIjIe.. kamAna zarIpha thA, para hukama ke viruddha kyA kara sakatA thA usane eka kSaNa ke bAda kahAApa kisI ko antima saMdeza bhejanA cAhate he to vaha meM pahuMcA dUgA. "cha" ne dhanyavAda dete hue kahA-mere bhAiyoM se merA yahI saMdeza kaha dIjiyegA ki duniyAI jarUratAM ke gulAma na baneM. basa, aba Apa apanA kAma kIjiye. yaha kahe kara jojI' ne AMkheM baMda kara lI. dhAMya! dhAMya!" kI AvAja AI, aura usa vIra dezabhakta kI lAza jamIna para gira paDI. spena-sarakAra ne usakI hatyA kare ke apanI pAzavikatA kA hI paricaya nahIM diyA, paraMtu usakI pITha meM gelI mArakara apane kamInepana bhI kA paricaya de diyA. jeka' to mara gayA, kiMtu usakA upadeza Aja bhI amara hai! ("vIsaMdeza" mAsikamAM lakhanAra-bAlaka') Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga 2 46-dAnavIra bhAmAzAha saMsAra meM dhani kI kamI nahIM. eka se eka baDhake paDe che. pratidina lAkha kI Aya vyaya kara dete hai. zAdI-vivAhe meM lAkha phUka dete haiM. rAyabahAdUra aura sara nAITa kI dume ke liye karoDa 5 kI Ahuti dete haiM. bhaDakIlI pizAkAM aura moTara gAyi meM agaNita rupayA barabAda kara dete hai; paraMtu deza kI khAtira, svataMtratA ke nAma para una dhanapati kI AMTa meM se eka damaDI bhI nahIM nikalatI. dAnadAtA bhI bahuta hai, paraMtu te dete hai mAMgane para, miksa karane para aura baDe ahasAna ke sAtha. usa para bhI ve cAhate hai ki vaha saMsthA unake nAma se prasiddha che; yA kama se kama unake nAma kA paththara avazya lagA diyA jAya. aisA dAnadAtA kisI deza meM hI khejane se milegA, jisane binA mAMge, niHsvArtha bhAva se, svayaM le jA kara apanA janmabhara kA kamAyA huA dhana dAna kara diyA he. paraMtu isa bhArata bhUmi ne ese aise bhI dAnavIra paidA kiye hai jihene apanI sArI saMcita saMpatti svataMtratA ke pUjAriyAM ke pada-paMkaje meM svayaM le jA kara rakha dI thI. Aja "vIsaMdeza" ke premI pAThake ke eka ase hI dAnavIra ke paricaya karAyA jAtA hai jisane koI sADatInasa varSa pUrva kevala apanI hI nahIM, pUrvajo kI kamAI haI sArI saMpatti bhI svataMtratA kI vedI para caDhA kara anupama AtmAtsarga kA paricaya diyA thA, apane Isa mahAna kArya se deza ke dina phera diye the. usa dAnavIra kA nAma bhAmAzAha thA. vaha prAtaHsmaraNIya mevADapati mahArANA pratApa kA maMtrI thA. svataMtratA ke pUjArI pratApa, samrATa akabara se laData laData saba kucha beThe che. unake sAtha thaDe se rAjapUta saradAra aura bhakta bhIla ke sivAya kaMI na rahA thA. ve ane parivAra ke liye jaMgala jaMgala bhaTakate kirate the. unakI dazA eka mAmUlI gRhastha aura bhikhArI se bhI gaI bItI ho gaI thI. kitanA hI garIba hone para bhI eka gRhastha ke pAsa bhUkha bujhAne kI sImagrI avazya hogI; para inake pAsa kucha na thA. eka bhikhArI rAtri ke kisI peDa ke nIce 5Da kara cena se sa sakatA hai; paraMtu pratApa vairI ke bhaya se se bhI na pAte the. eka dina jabaki bacce bhUkha ke mAre bilabilA rahe che, rAjamahiSI ne ghAsa kI reTi. meM sekI aura sabe ke eka eka roTI de dI. ve baDe AnaMda se una raTi ke khAne lage. pratApa pAsa hI baDe mevADa ke bhAgya tathA apane kaSNa para vicAra kara rahe the ki sabase choTI bAlikA ke rudana ne unakA dhyAna toDA. dekhA ki eka jagalI bilI usa bAlikA ke hAthe meM se roTI kA TukaDA jhapaTa kara bhAga gaI aura bhUkhI bAlikA ro rahI hai! isa karuNAmayI dastha ke pratApa dharma se na dekha sake. je pratApa haMsate haMsate haladIghATI ke yuddha meM asaMkhya mugala senA meM ghusa paDe the; dhanadaulata, rAjapATa aura sukhazAnita saba kucha rASTrIya yajJa meM hema cUke the. usa dUdhamuMhI bacI kI bilakhilAhaTa se kAMpa uThe. unakI AMkheM se AMsU bahane lage aura ve pratijJA bhaMga karane ke taiyAra ho gae aura bAlikAke goda meM le kara bele-"hAya ! aba nahIM sahA jAtA. sahiSNutA kI parAkASThA he gaI. ina dUdhamuha baccAM ke itanA kaSTa! dhikkAra hai isa pratijJA ke !" rAjamahiSI aura saradAre ke bahuta samajhAne para bhI unane akabara se saMdhi kI prArthanA kara dI. saMdhi kA samAcAra le kara dUta akabara ke darabAra meM pahuMcA. dUta ke dekhate hI akabara ke AnaMda kA ThikAnA na rahA. ke nahIM, jisa pratApa ke kAraNe varSo se unake nAke meM dama thA, Aja vahI pratApa usakI AdhInatA svIkAra kara Isase baDha kara usake liye kaunasI AnaMda kI bAta ho sakatI thI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnavIra bhAmAzAha jaba vaha patra darabAra meM paDha kara sunAyA gayA te sabake saba mAre khuzI ke kUla uThe, 5raMtu bIkAneranareza pRthvIrAja ko isase baDI vedanA hui. ve akabara ke darabAra meM rAjanaitika kaidI avazya the; paraMtu unane apanA svataMtra AtmA nahIM beca diyA thA. ve pratApa meM baDI zraddhA aura bhakti rakhate the; akabara se bole "jahAMpanAha ! yaha pratApa ke badanAma karane ke liye kisI barI kI karatUta mAlUma hotI hai. meM achI taraha jAnatA hUM ki pratApa ApakA jAne para bhI Apa se saMdhi na kare ge. yadi AjJA ho te vAstavika bAta kA patA lagAne ke liye meM unake eka gupta patra likhuM." akabara kI anumati le bIkAneranareza ne rANuM ke pAsa ojasvinI bhASA meM raga raga meM khUna dauDA denevAlA eka patra likha bhejA. uhene patra bhejane kA kAraNa akabara ke asalI ghaTanA kA patA lagA lene kA batAyA thA; paraMtu vAstava meM ve pratApa ke pratijJA para daDha rahane ke liye utsAhita karanA cAhate the. pRthvIrAja ke patra ne eka adabhuta kArya kiyA. usane rANuM ke rakta meM phira se bijalI sI dauDA dI. ve apane kiye para pachatAne lage aura punaH kaTibaddha hue; paraMtu varSe se laData laDate unake pAsa kucha na rahA thA. senA baTerane ke liye na dhana hI thA aura na khAne ke liye ana. ataH mevADa meM raha kara Atma-rakSA asaMbhava jAna uhane arAvalI parvata pAra kara siMdhu nadI ke kinAre sagaDI meM jA kara rASTrIya jhaMDA gAnA nizcaya kiyA. pratApa strI, bacce aura saradAre ke sAtha ravAnA hue. bhakta bhIlo ne bhI sAtha na choDI. arAvalI kI coTI para pahuMca kara unhe parama punita cittauDa durga ke darzana hue. durga ke dekhate hI rANu kA hadaya bhara AyA. unhane zokabharI svAse lIM-"hA, yAre citauDa! kyA meM Isa janma meM terA uddhAra na kara pAuMgA ? hA, puNya-bhUmi mevADa! kyA maM vidharmi se tujhe na bacA sagA? Isa prakAra pratApa ke hadaya ke baDI vedanA hui. ve khinna-hRdaya mAtR-bhUmi ke praNAma kara Age baDhe. mAravADa kI majha-bhUmi taka hI pahuMca pAye the ki eka aisI ghaTanA huI jisase unheM apane vicAra badalanA paDA. pratApa ke svadeza choDane kA samAcAra mevADa ke kene kene meM phela gayA thA, mevADa kA baccA baccA unake viyega se duHkhI thA. vaizya-kula-bhUSaNa, rAjya-zeTha bhAmAzAha te isa samAcAra ke pA kara vyAkula ho uThe, rASTra aura deza kI dayanIya dazA dekha ve re paDe aura vicArane lage-"rANuM to hamArI khAtira rAtadina naMge ghera pahADI pahADI ghUmeM, bhUkhe mareM aura hama cena se baDe rahe, AnaMda kare, dhana na hone se dharma aura mAtR-bhUmi kI rakSA ke liye ve senA na juTA sakeM aura hama dhanapati deza kI saMpatti para paDe paDe aMgaDAyA kare. deza ke saMkaTa meM aura bhUkhe marate dekha kara bhI hama gula cha uDAyA kare, kyA adhikAra hai ki hama deza kI saM prakAra dAva kara beThe raheM aura deza kA svAmI dara dara kA bhikhArI tarase. hamAre hI liye te rANuM ItanA dAruNa duHkha bhoga rahe hai, dhikkAra hai hameM aura hamAre dhanavAna hone ke. yadi yaha dhana deza ke hI kAma na AyA te kisa kAma ko!" bhAmAzAha se na rahA gayA, te kevala apanI hI saMcita saMpatti nahIM, apane pUrvajo kA kamAyA huA sArA dhana bhI le kara pratApa ke padapaMkaje' meM, svataMtratA kI vedI para caDhAne ke ravAnA hue. yaha dhana ItanA thA jisase 12 varSa taka mevADa ke svAmI 25000 sinika 2kha sakate the. maMtrI pravara bhAmAzAha mAravADa kI mabhUmi meM rANuM se mile aura praNAma kara savinaya prArthanA kI. "nAtha ! Apa isa deza ko sunA choDa kara na jAyeM. mAtR-bhUmi Apake binA bilakhatI hai, citauDa kA durga viga meM rotA hai, prabho ! hameM anAtha na kare, hama Apake hai, hamArA zarIra ApakA hai aura hamArI saMpatti ApakI che. yadi Apa samucita dhana na hone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Evvvvv zubhasaMgraha-bhAga 2 ke kAraNa mevADa cheDate hai, te aisA na kare. lIjIye yaha sArI saMpatti Apake caraNo meM samarpita hai. " bhAmAzAha kA yaha alaukika tyAga dekha kara pratApa daMga raha gaye. uhuM svapna meM bhI Isa sahAyatA kI AzA na thI, nirAzA kA sthAna AzA ne kiyA aura ciMtA kA harSa ne. une bhAmAzAha ke gale se lagA liyA aura bele "bhAmAzAha! dhanya he, Aja tumane saMsAra ke sAmane vaha udAharaNa rakakhA che, je svarNAkSara meM likhA jAyegA. tu mane mevADa kI DUbatI naukA ke uvArA hai, Ajase tuma mevADa ke uddhAraka kahalAoge." rANAjI ke aise prazaMsAtmaka zabdo ke suna kara bhAmAzAha ne mastaka nIcA kara liyA. isa sahAyatA ke saMjIvanI kA kAma kiyA. rANA digaNa utsAha se yuddha kI taiyArImAM karane lage. je sipAhI dhana na hone se bidA kara diye gaye the, ve phira se bulAye gaye aura zastrAdi ekatrita kiye gaye. yaha saba gupta rUpa se huA. bairI yahI samajha rahA thA ki pratApa bhAgane kA prayana kara rahe hai, yuddha kI sArI sAmagrI ikaThI kara pratApa ne zAhabAjakhAM kI tenA para dhAvA mArA, je devIra meM paDAva DAle hue thI. mugala senA bhAga khaDI huI, rAjapUta ne Amera taka unakA pIchA kiyA aura vahAM ke gaDharakSake ke bhI mauta ke ghATa utArA. usake bAda kumbhalamera para dhAvA mArA. yavana yahAM bhI hAre aura rAjapUta kI jaya huI. vahAM kA rakSaka abadullAmAM bhI sArI senA ke sAtha mAra DAlA gayA. Isa prakAra eka hI varSa sana 1586 I. meM cittaDa, ajamera aura mAMDalagaDha ko chADa samasta mevADa hastagata kara liyA. Isake bAda mAnI mAnasiMha ke zikSA dene ke liye Amera para caDhAI kara dI aura usake vANijya-sthala mAlapurA ke vivaMsa kara DAlA. mugala ke udayapura bhI choDanA paDA; kaki akabara ke rAjapUte ke Dara se usakI rakSA asaMbhava jAna paDI. isa prakAra vaizya-kula-tilaka bhAmAzAha ke anupama tyAga ne hI mevADa ko svataMtra kiyA, usa dAnavIra ne mevADa kA ItihAsa badala diyA. x 3 kI itihAsa badala diyA. x x x x x x ("vIrasadeza" mAsikamAM lekhaka:-zrI pratApa mahadaya ) 47-pratApa-smRti sammukha A ariyAM kA dala jaba, karatA kabhI vAra para vAra / kahIM na dikhalAyI par3atA hai, mRdu AzAoM kA AdhAra // vIra bhUmi ke anala-garbha se, nikala acAnaka banakara gAnasmRti 'pratApa kI sikhalAtI hai, mujhako ho jAnA balidAna / ghAyala ho saMgrAma-kSetra meM, hotA hai jaba hRdaya adhIra / garma AMsuoM meM parivartita, ho jAtI karAhatI pIra // jAtA sAhasa chUTa prANa jaba, karane lagate haiM prasthAna / smRti 'pratApa' kI kahatI "tuma ho jananI kI saccI saMtAna" // sabhI bhAMti parataMtra dekha apane ko jaba hotA duHkha kheda / jI karatA svAdhIna baneM vAdhAoM ke dala pala meM bheda // hotA para saMkucita zIghra mana, apane bala kA kara anumAna / smRti 'pratApa' kI kahatI "Age bar3ho vijaya karanA lo ThAna" // ("dhIradeza" mAsikamAM lekhaka-zrI. jagannAthajI mIzra gauDa "kamala") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ muDIvAdane dhAtakI daMbha DhAMkatAM dAne 48-muDIvAdano ghAtakI daMbha DhAMkatAM dAno garIbeno uddhAra sakhAvatAthI nahi, paNa garIbene cUsavAnI vRtti aTakaze tyAre ja thaze seMkaDe 99 TakA dAna ApanArA ema samaje che ke, temanAthIja garIbone uddhAra thAya che; paNa kAine e khyAla nathI AvatuM ke, lAkha rUpiyA dharmAdAmAM vaparAvA chatAM garIbAI saheja paNa ochI thatI nathI. garIbonA lohIthI lAkha rUpiyA kamAnAra cheDA paisA garIbone ApI temane samajAvI de, e svAbhAvika che. ghaNA pitAnuM nAma eka moTA dAtA ane garIbanI dAjha jANanAratarIke paMkAI jAya eTalA khAtara Da' dAna Ape che. amerikA jevA deza badhA dezamAM vadhAre udAra gaNAya che, paNa kAmadAra varga upara julama karavAmAM agrasthAna bhogave che. dAnanI nirarthakatA atyArasudhImAM dharmAdA davAkhAnAM, haipITalo, anAthAzramo kADhavAmAM AvyAM te chatAM eka Taka paNa lokonI daridratA ochI nathI thaI ke garIbone ezaArAma jevuM kaMI maLyuM nathI. AnuM kAraNa hAlanI hAnikAraka sAmAjika prathA che. jyAM sudhI samAjanI krAMti nahi thAya, tyAM sudhI lAkho rUpiyAnA dAnanI kiMmata ghaNI ochI che. game teTalA paisAnI garIbone madada kare, paNa tethI garIbonuM duHkha TuMka samayane mATe dUra karI zakAze, hamezane mATe nahi. muDIvAdIonI bAjI moTA pramANamAM udAra mANase dAna Ape che chatAM garIbAI, ajJAnatA, bhUkhamare ane gunhAomAM lezamAtra paNa ghaTADo thayo nathI. gunhA dAnathI ochA thatA nathI; paNa nyAyathI. muDIvAdo dhoLe divase ADakatarI rIte garIbone lUMTe che te zAhukArI gaNAya, paNa garIbone khAvAnuM na maLe tethI nAsIpAsa thaI paisAdAronA gharamAM corI kare te guho kahevAya. bhUkhamarAthI uzkerAyelo manuSya game te gunho karavAne prerAya, paNa paisAdAro to pitAnI mojamajAhane khAtara sAcAM-jUThAM karI, luccAI karI bIjAne pAyamAla kare che. mIlamAM akasmAtanA ghaNA dAkhalA bane che. koI paNa akasmAtathI majuranA hAthapaga kacarAI jAya ane jIMdagIne mATe gharamAM besavAno vakhata Ave te vakhate mIlamAleke tene jIMdagI sudhI penzana ApavAne badale majuranI bedarakArIthI akasmAto bane che, e pUravAra karavAne game te gerakAyadesara pagalAM bhare che; chatAM teo nirdoSa gaNAya che. AvA moTA corene, garIonA jevI ja zikSA thavI joIe; paNa kAyadA paisAdAre mATe che-garIbo mATe nahi. AvI rIte garIbanA ja paisA lUMTI muDIvAde dAnane nAme garIbane kutarAnI mAphaka TukaDA nAkhe che. AvA dAna karatAM temane nyAya apAya te garIba vadhAre sukhI thAya. nyAyanI dRSTie jenAra dAna ApavAno vicAra nahi paNa garIbo kevI rIte sukhI thaI zake ane sugamatAthI rahI zake tene mATe prayatna karaze. samAjanI puna racanA game teTaluM dAna ApavA chatAM moTe bhAge loke bhUkhe mare che, temaja dhaMdhA-rojagAra vagaranA lokonuM pramANa paNa ghaNuM moTuM che. A kAraNane jaDamULathI nAza karavA mATe samAjanI hAlanI. sthitimAM parivartana thavAnI ghaNaja jarUra che. sAmyavAda Avaze, tyAreja garIbAI ochI thaze. sAmyavAda eTale zuM? te joIe. sAmyavAdanI zIkha sAmyavAda eTale koIpaNa jAtanAM utpana karanArAM sAdhano jevAM ke mIla, kArakhAnAM, khANe vagerene mAlIka eka nahi paNa AkhuM sTeTa temaja temAM je napho thAya te badhAe sarakhebhAge vaheMcI le. kAma karavAnA kalAke paNa ochA karavAmAM Avaze. puruSa ke strI, nabaLA ke jorAvara kAimAM bhedabhAva rAkhyA vagara darekane kAma soMpavAmAM Avaze. je kAma kare teneja roTale maLe e tene mudrAlekha che. dareka mANasane kaMI ne kaMI kAma soMpavAmAM Ave eTale koIpaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cothA dhaMdhAvagaranuM bane nahi, temaja koI paNa pArakI mahenate camana uDAve nahi. paddhatisara uddhAra jyAre A paddhati cAlu thaze, tyAre garIbAI nahi rahe, anyAya nahi thAya ane dAna ApavAnI jarUra paNa nahi rahe. haippITale, davAkhAnAM ane ezaArAmanI jagyAe sTeja pUrI pADaze. eTale amaka mANasanI sakhAvatanI kaMI kiMmataja nahi rahe-alabatta, jyAM sudhI samAjanI krAMti thaI nathI, tyAM sudhI sakhAvata karavI kharI; paNa vadhu paisA garIbono uddhAra karavA mATe caLavaLa karavAmAM kharcavA joIe. ghaNI vakhate garIbone thoDI madada ApavAthI temanA upara ulaTI kharAba asara thAya che. garIbo potAnA hakko samajatA nathI, tethI paisAdAronI sakhAvatAthI aMjAI jAya che. ajJAna mIlamajure emaja samaje che ke, amArA zeTha keTalA bhalA che! amArA kaTuMbomATe temane keTalI lAgaNI che. ajJAna leke AvI rIte mAnanI lAgaNI dharAvatA thAya eTale pitAnI sthitimAM saMtoSa mAnI, pitAnA mAleke sAme laDavAnuM bhUlI jAya che, praNAlI badalo hiMdanI hAlanI sthiti jotAM dAna ApavAnI jarUra che kharI, paNa tema karavAthI ApaNe garIbonA hitanI ADe AvIe chIe. temanAmAM svataMtratAnAM bIja ropavAne badale temanI parataMtratAnI vRttine pivIe chIe. garIbAnA hitecchuM haze te to AkhI praNAlI | prayatna karaze ane temanA hakakone mATe laDavA temane taiyAra karaze. A uparathI dAna ApavAthI phAyadA karatAM geraphAyadA vizeSa jovAmAM Ave che. (tA. 19-6-1928 nA dainika "hiMdusthAna"mAM lekhikAH- bI. Ara.) 49-udhaIno upadrava -- -- gujarAtanAM ane khAsa karIne uttaragujarAtanAM khetaromAM udhaIno upadrava mAlUma paDe che ane tethI tUlone nukasAna paNa thAya che. A bAbatamAM zuM karavuM evI mAhItI pUchAvavA mATe kheDuto taraphathI avAranavAra gujarAta vibhAganA madadanIza jaMtuzAstrInI kacerImAM paNa AvyA kare che. AthI karIne sAmAnya kheDutavarganI jANamATe udhaI saMbaMdhI sAmAnya mAhItI atre ApavAmAM AvI che. ApaNe udhaI zabdane uccAra karIe eTale sAmAnya rIte ghara ane khetaramAM ahIM tahIM jaNAtA rAphaDAmAM rahetI udhaIne khyAla Ave che; paraMtu vastutaH tema nathI. udhaInI ghaNI jUdI jUdI jato hoya che ane temanI raheNIkaraNI paNa jUdI jUdI rItanI hoya che. evI gaNatrI karavAmAM AvI che ke, ekalA dakSiNa hiMdamAMja cALIsa ke pacAsa jAtanI udhaI mAlUma paDI che. phakta kaimaturanA sarakArI phArma uparathI bAra jUdI jUdI jAte maLI AvI hatI. AmAMnI keTalIka jAte ugatAM tUlone nukasAna kare che. keTalIka jhADa para paDe che; keTalIka ImAratI lAkaDAMmAM chidra pADe che. bIjI keTalIka evI hoya che ke te phakta sUkAI gayelAM lAkaDAM ane evI ja vanaspati upara potAnuM gujarAna calAve che ane A badhAthI judA prakAranI udhaI thAya che ke je dhAsa ane yga jevI vanaspati khAIne jIve che. A uparathI jaNAze ke, jyAre udhaIne upadrava mAlUma paDe, tyAre sauthI mukhya jarUranI bAbata e che ke, nukasAna karanArI udhaI kayI jAtanI che tene cokkasa nirNaya karavo ke jethI cokakasa IlAja jI zakAya. dAkhalAtarIke khetaranA tUlamAM udhaIno upadrava mAlUma paDe, paraMtu tUlane nukasAna karanArI jAta je pitAnA raheThANa mATe rAphaDA banAvatI na hoya, to khetaramAM jaNAtA badhA rAphaDA khodI nAkhavAthI kAMI vaLe nahi. have udhaIno upadrava aTakAvavA mATe zA ilAja levA te jANavA mATe temanI rahevAnI ane jIvavAnI paddhativiSe dareka kheDutane thoDuM sAmAnya jJAna hovuM joIe. udhaIne rAphaDe ApaNe ukelIne joIzuM te temAM judAM judAM kartavya karanArAM traNa prakAranAM kITake (jaMtuo) maLI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ udhaIno upadrava Avaze -(1) sevakavarga, (2) rakSakavarga ane (3) rANIvarga. pahelA vibhAganuM nAma sevakavarga paDayuM tenuM kAraNa e che ke, te udhaInA rAphaDAnI varNavyavasthAmAM zudronuM kAma kare che eTale ke dUrathI kherAka zodhI lAve che ane bIjAM nAnAM kITakone khavarAvI-pIvarAvIne uchere che, navA khaMDa banAvIne jarUrIAta mujaba rAphaDAne vistAra vadhAre che; TuMkamAM zaherasudharAInuM kAma temane mAthe che. bIjA vibhAganAM kITake pitAnA rAphaDAmAM vaselAM tamAma kITakonuM rakSaNa kare che ane tethI teo rakSakavargotarIke oLakhAya che. A vibhAganA kaTake jyAre sevakavarganI ToLIo khorAka vagere levA jAya che, tyAre temanI sAthe jaIne temanuM rakSaNa kare che tathA rAphaDAnA daravAjA AgaLa rahIne bahArathI AkramaNa karatAM bIjI kaI paNa jAtanAM prANane aTakAvI tenI sAme thavAnuM kAma kare che. trIjA vibhAgamAM jeno jAtIya vikAsa saMpUrNa thayelo hoya che evI rANIne mUkavAmAM AvI che. A rANI mAtra IMDAM mUkavAnuM kAma kare che. rANInI IMDAM mUkavAnI rItanuM varNana karatAM pahelAM sAmAnya kITaka rANIpada kema pAme che te ApaNe joIe. comAsAnI zarUAtamAM keTalIka nara temaja mAdA udhaIne pAMkho Ave che ane te pAMkhavALI udhaI rAphaDAmAMthI uDatI mAlama paDe che. "vo vadhe vanam" e sRSTinA niyama pramANe pakSIo, deDakAM, ghIloDI tathA vAMdA vagere kITakone A pAMkhavALI udhaine bhakSa karavAnuM ghaNuM game che ane tethI rAphaDAmAMthI nIkaLelAM pAMkhavALAM kITakAmAMthI ghaNAMja thoDAM A duzmane nA paMjhAmAMthI bace che ane bacavA pAmelAM kITaka naramAdAnAM joDakAM banIne pitAne rahevA mATe eka sthAna pasaMda karIne tyAM dara banAvI rAphaDAnI zarUAta kare che. A vakhata daramiyAna temanI pAMkhe kharI paDe che ane saMbhoga karI mArA navA daramAM IMDAM mUkavAnI zarUAta kare che. tyArathI te rANI padane pAme che. rANue mUkelAM IMDAMmAMthI sevaka tathA rakSakavarga pedA thAya che ane e pramANe dhIme dhIme rAphaDAnI vRddhi thatI jAya che ane rAphaDA karanArI rANInuM kada krame krame vadhatuM. jAya che te eTale sudhI ke, keTalIka jAtomAM rANuM vadhI vadhIne eka jADA mANasanI AMgaLI jevaDI bane che. AvaDuM kada thAya che tyAre rANI dararojanAM 30,000 lekhe keTalAMka varasa sudhI IMDAM mUkavyA kare che. rAphaDAnI aMdaranI racanA kevI hoya che ? rANIne mATe iMDAM mUkavAnA khaMDa kevA padArthomAMthI banAvAya che; iMDAnuM kema sevana karavAmAM Ave che, baccAMne kema ucheravAmAM Ave che ane temane moTAM karavAne mATe kevo khorAka pasaMda karIne ApavAmAM Ave che, AvI ne bIjI vigatonI sAmAnya kheDutone jANavAnI jarUra na hovAthI A viSayamAM vadhAre uMDA na utaratAM eTaluM ja jaNAvIzuM ke, rANIe mUkelAM IDAMnI saMbhALa rAkhI, temAMthI nIkaLatAM baccAMnI mAvajata karavAnuM kAma sevakavarganuM che. baccAM moTAM thAya tyAre kayA varganuM kAma karavAne lAyaka bane te temane apAtA khorAka upara AdhAra rAkhe che; ane tethI karIne rAphaDAnI aMdara jevI jarUra hoya te pramANe A baccAMone sevaka athavA rakSaka tarIke ucheravAmAM Ave che. - A uparathI jaNAze ke, udhaInA rAphaDAmAM game teTalI saMkhyAmAM sevaka ke rakSakavarganA kITake vadhI zake che; paraMtu rAphaDAnI sthApaka rANI te ekanI ekaja rahe che ane te ekalI ja IMDAM mUkIne rAphaDAnI vastImAM vadhAre karI zake che. have saheja vicAra karavAthI jaNAze ke, je rAphaDAmAMthI rANI upADI levAmAM Ave to rAphaDAnI vastI uttarottara kSINa thatI jaze ane chevaTe nAza pAmaze; mATe udhaIno upadrava aTakAvavA mATe tenI rANIne zodhI kADhI teno nAza karavo, e atyaMta agatyanuM che. rANIne zodhavAmAM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joie ke, je jAtanI udhaI upadrava karatI hoya te jAtanIja rANune oLakhIne mArI nAkhavI joIe; nahi to keTalIka vakhata ema bane che ke, be jUdI jUdI jAta sAthe sAthe rahetI hoya to sAmAnya mANasa ema mAne ke, eka rANIne nAza karyo eTale thayuM, paraMtu ema jANavuM jarUrI che ke je jAtanI udhaI upadrava karatI heya te jAtanIja rANIne nAza thavo joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cethA A pramANe udhainA jIvanavikAsanA kramanI sAmAnya paddhati tathA tenA upadravana aTakAva-. mATenI mukhya cAvI kayI che te samajIne have ApaNe udhaIthI thatuM nukasAna aTakAvavAnA bIjA upAyo joIe. udhaI ghaNI jagAe jovAmAM Ave che ane judI judI jAtanuM nukasAna kare che; eTale te pramANe tene nAza karavAnA upAyanA jAdAkhUdA vibhAga nIce pramANe pADI zakAya: -phaLajhADa upara thatA upadravanA upAyo-(1) jamInathI be phuTa uMcI vADImAMnAM saghaLAM phaLajhADone nIce jaNAvelI vastuonuM mizraNa banAvIne lagADavAthI udhaI jhADanI chAla upara AvatI nathIH- adhALa dIkAmALI, 8 adhALa gugaLa, 8 adheLa hIMga, 3 adhALa dIvelIne kheLa ane 10 ratala gerU tathA pANI. (2) aMdaranA mULamAM je udhaI lAgatI hoya te thaDanI AsapAsa khADe karI khAtaratarIke dIvelIno khoLa ane mIThuM nAkhavAthI udhaI ochI thaI jAya che. () phInAila tathA kraDa-Ila imazanane pANI sAthe meLavI thaDanI AsapAsa jamIna para chAMTavAthI tenI gaMdhane laIne udhaI nAsI jAya che. -bAgAyata talapara thatA upadravanA upAya-(1) pANInI nIkamAM ke thALAmAM kuDa ila imalazana nAmanI davA mUkavI. jethI jyAM jyAM pANI prasaraze, tyAM tyAM A davAnI vAsa jaze ane udhaI tethI aTakIne nAsI jaze. te ja pramANe A davAne badale eraDIno khoLa paNa tUlane pAvAnA pANImAM mUkI zakAya che. A khoLane khetaramAM khAtaratarIke tUlanI bAjumAM veravAthI paNa upadrava ocho thAya che. (2) haLadara ane dIvelInAM phUlane udhaI upadrava karI zakatI nathI, mATe AvAM phUlanuM vAvetara avAranavAra karavAthI udhaI aTakAvI zakAya che. (3) bAgamAM ucherelA choDane je udhaI lAgatI hoya, tenAIlane pANImAM meLavI siMcavAthI paNa udhaIno upadrava aTakAvI zakAya che. -jarAyata talapara thatA upadravanA upAya-(1) khetaramAM pAka lIdhA bAda bAkI rahelA khuMparA tathA evI sUkI vanaspatinA bhAga rahevA devA nahi; kAraNa ke udhaI sUkI vanaspatine pahelAM khAya che ane pAchI tUlane mosamamAM nukasAna kare che. (2) uMDI kheDa karI khetarane tapAvIne tUlanuM vAvetara karavuM ane tyArabAda pAchalI beDa vAraMvAra karavAthI tenA upadrava ghaTe che. i-ImAratI lAkaDAM tathA makAna vagere para thatA upadravanA upAya-(1) makAna bAMdhatI vakhate je je lakakaDakAma vAparavAmAM Ave ane jene udhaI lAgavAno saMbhava che bhAganAM lAkaDAMne makAnanA prayogamAM letA agAu thoDAka divasa soDiyama AseneTa meLavelA pANImAM boLI mUkavAM ane te pachI sUryanI garamIthI badhA bheja sukAI jAya tyAre te bhAga upara sArI rIte DAmara lagAvo athavA bajAramAM AvA upAyamATe vecAtI banAvaTa (jevI ke bronaMTa athavA mATe enTa solyuzana) lagAvavI. (2) ghaNI vakhata makAna bAMdhatI vakhate dIvAla caNavAmAM vAparelI che. sArI na hoya athavA sArA thara lIdhA na hoya te temAM udhaIno upadrava thAya che. AvA upadravane aTakAvavA mATe udhaInuM dara khelI nAkhIne temAM jherI vAyu prasare evI davA mUkavI athavA nIce jaNAvelA yaMtrano upayoga karI dhUmADo lagAvo ke jethI aMdaranI badhI vastI rANI sAthe nAza pAme. -udhaIvinAzaka yaMtra-udhaIno nAza karavA mATe eka khAsa yaMtra yojavAmAM AvyuM che ke jenAthI tenA dara ane rAphaDAnI bakhele ane naLIomAM jherI vAyu rAphaDAmAM pUrIne udhaIno nAza karavAmAM Ave che. ghaNI vakhata baMgalAomAM, bAgamAM ane rastAnI bAjumAM udhaInA rAphaDA jovAmAM Ave che. tene nAza karavA mATe AvuM yaMtra khAsa upayogI thaI paDe che. A yaMtranA be bhAga hoya che. eka bhAgamAM havA pUravAno paMpa hoya che. jyAre bIjA bhAgamAM eka nAnI bhaddI he A baMne vibhAgone eka naLIthI joDavAmAM Ave che. bhaThThImAMthI jherI vAyu rAphaDAmAM pUravAmATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ udhaine upadrava bhaddIne eka dhAtunI naLI lagADavAmAM Ave che ke je rAphaDAnA daranA mukhamAM mUkI zakAya. A yaMtra calAvavA mATe bhaThThImAM kolasA saLagAvIne paMpavaDe havA pUravI, jethI utpanna thayela garama vAyu dhAtunI naLImAM thaIne pasAra thAya ane naLIne joitI uSNatA Ape. pachI naLIne rAphaDAnA daramAM dAkhala karavI ane barAbara dara chAMdI laIne bhaThThInuM DhAMkaNuM ughADI temAM gaMdhaka ane semalanuM sarakhA pramANuvALuM mizraNuM nAkhIne turata baMdha karIne paMpavaDe khUba havA bharavI, jethI bhaThThImAM utpanna thayele jherI vAyu rAphaDAmAM sadhaLI jagAe prasaraze. yaMtra jyAM cAlatuM hoya te chidranI cetarapha kaI jagAethI dhUmADe bahAra nIkaLatA jaNAya to te kANAM bhInI mATIthI tUrta baMdha karI devAM, sAdhAraNa rIte yaMtra pA kalAka calAvavuM ane te daramiyAna vakhatovakhata gaMdhaka ane semalanuM mizraNa bhaThThInA kolasA upara nAkhavuM. tyAra bAda vAyu pUranArI naLI chidramAMthI bahAra kADhI laIne te chidra paNa kAdavavaDe baMdha karavuM, yAne barobara traNa divasathI vahelo rAphaDo khela nahi; kAraNa ke jheranI asara jatI rahevAthI rahyAMsahyAM kITako pharIthI rAphaDAnI zarUAta kare. A yaMtra calAvatI vakhate jherI vAyu zvAsamAM na levAya tenI saMbhALa rAkhavI. upasaMhAra:-(1)udhaInA rAphaDAmAM traNa jAtanAM kITaka hoya che -sevaka, rakSaka ane rANI. rANI IMDAM mUke che ane rAphaDAnI hastI vadhAre che. rANI na hoya te rAphaDo vadheja nahi; mATe rANIne nAza avazya karavo joIe. (2) jhADanI chAla upara udhaI na caDhe teTalA mATe gerU, dikAmALI, baLa ne gugaLa vagerenuM mizraNa thaDanI AjubAju be phuTa uMce sudhI lagADavuM. (3) jhADanA mULane udhaIthI thatuM nukasAna aTakAvavA mATe mIThuM ane dIvelIne khoLa thaDanI AsapAsa pUro. (4) kaDa oNIla Imezana athavA phInAIlanA AchA mizraNavALA pANInuM siMcana karavAthI choDane ke jhADane udhaI lAgatI nathI. (5) khetaramAM udhaI na thAya teTalA mATe khuparA vagere sUkI vanaspati(sendriya dravyo)ne khetaramAM rahevA devA nahi; kAraNa ke te udhaInA khorAka che. (6) uMDI kheDa karIne tUla vAvavAthI tathA tyAra bAda pAchalI kheDa vAraMvAra karavAthI udhaIno upadrava ocho thAya che. (7) bAgAyata tU mATe pANInI nIkamAM ke zALAmAM kuDa oIla Imazana athavA dIlIne khoLa mUkavAthI pANI sAthe davAnI vAsa khetaramAM prasare che ane tethI udhaI nAsI jAya che. (8) haLadara tathA dIvelInA pAkane udhaIno upadrava thato nathI; te A TUlo avAranavAra karavAthI upadrava aTakAvI zakAya che. (9) imAratI lakakaDane prathama soDIama ArseneTanA pANImAM boLI mUkIne pachI DAmara copaDavAthI udhaI lAgatI nathI. (10) maTe-eTa-selyuzana ane evI bajAramAM maLatI banAvaTono upayoga karavAthI ImAratI lakakaDa upara AvatI udhaIne aTakAva karI zakAya che. (11) gaMdhaka ane semalanA mizraNane jherI vAyu utpanna karI udhaIvinAzaka yaMtravaDe rAphaDAmAM pUravAthI rAphaDAnI ke divAlanI udhaIne nAza thAya che. ("gujarAtI' nA tA.1-7-28nA aMkanI khetIvADI pUrtimAM lekhaka-rA. mahAdevaprasAda ha. dezAI "jaMtuzAstrIya madadanIza" gujarAtavibhAga, surata ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 50-muMbaI ilAkAmAM thatA jUdA jUdA pAko wwwwwwww - tamAkunA pAkamAM mATe vadhAre muMbaI sarakAranA khetIvADI khAtAe bahAra pADelI hakIkatamAM keTalIka jANavA jevI mAhitI ApavAmAM AvI che. ilAkAnA kheDute eka varSamAM 180 jUdAjudA pAka utpanna kare che. temAM 15 anAja, 12 jAtanAM kaThoLa, 19 jAtanAM telIbIyAM, 4 jAtanA resAo, 5 jAtanA mAdaka padArtho, 7 jAtanA raMge, ghaNuM jAtanI zeraDIo, 20 jAtanI mIThI vastuo ane tejAnA, 56 jAtanAM zAka, 34 jAtanAM phaLo ane 5 jAtanuM ghAsa thAya che. juvAranuM vAvetara IlAkAmAM sauthI moTA pramANamAM thAya che. 85 lAkha ekara karatAM vadhAre jamInamAM tenuM vAvetara thAya che. jyAM varasAda vadhAre paDe che, tyAM juvArane badale bAjarI vAvavAmAM Ave che, eTale ke kaNa ane khAnadezanA pazcimabhAgomAM temaja dakSiNamAM juvAranuM vAvetara bhAgyeja thAya che. juvAranA choDanI kaDaba ghAsacArAmAM prathama sthAna bhogave che, kAraNa ke te thoDA samayamAM uge che ane khAvAmAM mIThI lAge che. bAjarI 30 lAkha ekara jamInamAM vavAya che. bhAta 20 lAkha ekara jeTalI jagyAmAM, vavAya che. koMkaNamAM kula pedAzane ardho bhAga pAke che. bhArata aneka prakAranA vavAya che; ane te 90 thI 120 divasamAM pAke che. keTalAkane pAkatAM 6 mahInA jeTalI lAMbI mudata lAge che. te pachI paMdara lAkha ekaramAM ghauMnuM vAvetara thAya che. javane pAka thAya che te jAnavarenA khorAkatarIke vaparAya che; mANase te khAtAM nathI. kaThoLanI jAto kALamAM caNA mukhya pAka che. caNA prasaMgepAta mANase khAya che, paNa moTe bhAge te ghoDAono khorAka gaNAya che. caNAnA choDavAo upara rAtre vastra pAtharI kSAra meLava A pAkathI jamIna paNa sudhare che. tuvarano upayoga mANase khorAtarIke kare che, temaja Dhorane paNa ApavAmAM Ave che. tenA choDavAnI rAkhano upayoga lAMbA samayathI hiMdamAM baMdukane dArU banAvavAmAM thAya che. kaLathInuM vAvetara bIjAM kaThoLa karatAM vadhAre vistAramAM thAya che ane mAhuse temaja tenA khorAkatarIke teno upayoga thAya che telI bIyAMmAM magaphaLI athavA bhayazIMganuM sthAna paheluM Ave che. tene sAre bhAva upaje che; kAraNa ke temAMthI banatuM tela badAma ane elIvanA telanI garaja sAre che. auSadhiomAM paNa A telane chUTathI upayoga thAya che ane A dezamAM sAbu banAvavAmAM, sAMcAkAmamAM pUravAmAM ane bIjA kAmamAM te vaparAya che. A telane upayoga hajI vadhAre pramANamAM thavA saMbhava che. talanuM tela varSo sudhI kharuM thatuM na hovAthI te karakasaranI dRSTie phAyadAkAraka che. ilAkAmAM nALiyerInAM jhADa 45,215 ekaramAM uge che. sArI nALiyerI varSamAM 3 thI 4 vAra phaLe che ane dara vakhate sarAsarI 75 nALiyera Ape che. taMtuvALA pAkamAM 50 lAkha karatAM vadhAre ekara jamInamAM rUno pAka thAya che. te pachI tamAkanA pAkano vistAra dara varSe vadhato jAya che. chellAM pAMca varSanA AMkaDA laIe te 70,000; 77,000; 80,000; 1,2,000; ane 1,05,000 ekaramAM tenuM vAvetara thatuM rahyuM che. temAMnA 40 TakA kheDA jIllAmAM ane 36 TakA satArA jIllAmAM vAvetara thayuM che. navAI jevuM e che ke, A badhe tamAkune pAka mAtra hiMdamAMja vaparAya che; paraMtu yuropanAM bajAromAM che cAya ane tyAM mokalAya e daSTithI te ugADavAmAM Avato nathI. vanaspatimAMthI raMgo je vanaspatimAMthI raMge bane che, tenuM vAvetara moTA pramANamAM thatuM nathI. A ilAkAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ .....AAAAAAAAAAAA w w ww muMbai ilAkAmAM thatA judA judA pAke ghaNAM jhADa ane choDavA che, ke je agAu raMga banAvavAmAM vaparAtA hatA; jevA ke gaLI, kasuMbo, aLato; paraMtu temAMnuM kazuM have ugADavAmAM AvatuM nathI. paradezI DAmaramAMthI banatA raMgenI hariphAImAM teo TakI zakyAM nathI. 40 varasa pahelAM A prAMtamAM 4,000 ekaranA vistAramAM gaLInuM vAvetara thatuM hatuM. hAla te mAtra 22 ekaramAM vavAya che. kasuMbAnI paNa eja sthiti che ane te kheDA jIllAmAM hajI paNa thoDA vistAramAM ugADavAmAM Ave che. khAnadezamAM eka vAra aLatAne pAka moTA pramANamAM thato ane tenAM mULamAMthI cakacakita rAto raMga tho; tenI khetI paNa have baMdha paDI che. maracAM ane tejAnA maracAM khAtAM gaLuM baLe te te sau koI jANe che, paNa tenuM vAvetara 1,11,000 ekarane vistAramAM thAya che te koNa jANe che? dhAravADamAM 49,000 ekaramAM ane begAmamAM 13,08 0 ekaramAM tenuM vAvetara thAya che. maracAM e lokonA rojanA khorAkamAM vaparAtI cIja che ane dareka kheDuta pitAnA khetaranA khUNAmAM thoDAM maracAMnA ropa avazya vAve che. rAInuM vAvetara 2,000 ekaramAM thAya che, kALAM marI 4,000 ekaramAM, lasaNuM 5,000 ekaramAM haLadara 7,000 ekaramAM ane Adu 731 ekaramAM vavAya che. nAgaravelanAM pAna 4,700 ekaramAM ane sopArI 22,000 ekaramAM vavAya che. asaMkhya zAkabhAjI zAkabhAjI Thera Thera vividha prakAranI vavAya che. pUnAmAM baTATAno mATe pAka thAya che. kula 11,400 ekaranA vAvetaramAMthI pUnAmAM 8,500 ekaranuM vAvetara thAya che. kAMdA 10,000 ekaramAM vavAya che. temAMthI nAsIkamAM adhuM vAvetara thAya che. gAjara, ratALu meTe bhAge pUnA ane satArAmAM vavAya che. 500 ekaranA vistAramAM kebI vavAya che ane moTo bhAga pUnAmAM vavAya che. mULA paNa pUnAmAMja moTebhAge thAya che ane tenA kula vistAra 1200 ekarano che. rIMgaNanuM 14000 ekaramAM vAvetara thAya che. TameTAM 70 0 ekaramAM vavAya che, tenA 80 TakA pUnA ane nAsIka jIllAomAM vavAya che. bhIMDAnuM vAvetara 5,000 ekaramAM thAya che ane te mATe bhAge pUrva ane pazcima khAnadeza ane pUnAmAM thAya che. 2,500ekara jamInamAM taDabUca vavAya che. uparAMta bhAjIpAle ane zIMgenA prakAranuM zAka to pAravagaranuM ugADavAmAM Ave che. IlAkAmAM AMbAnuM vAvetara. 15,000 ekaramAM thAya che, tenA trIjA bhAganuM vAvetara ekalA ratnAgIrImAM thAya che. muMbAI, thANA, dhAravAra, uttara kAnaDA ane suratamAM 1,000 ekaranuM vAvetara thAya che. kerInI ekaMdara 500 jAto che, temAMthI IlAkAmAM 89 jAte ugADavAmAM Ave che. keLAM 13,000 ekaranA vistAramAM, jAmaphaLa 4,000 ekaranA vistAramAM, aMjIra 375, dADama 1,500; phaNasa 1,800; drAkSa 1,000; papaiyA 6 0 0; lIMbu 1,200 ane nAraMgI 5,000 ekaramAM vavAya che. ghAsacArA IlAkamAM ghAsacArAnI bahuja ochI jAta uge che. unALa juvAra 81,000 ekaramAM levAya che; temAMthI 37,000 kheDAmAM thAya che. 30,000 ekaramAM guvAra vAvavAmAM Ave che, tenuM meTuM pramANa paNa kheDAmAM ja thAya che. 2jake 6000 ekaramAM vavAya che ane te ahamadanagara, nAsIka ane pUnAmAM vavAya che. 1,726 ekaramAM java vavAya che ane moTe bhAge nAsIkamAM vavAya che. ("gujarAtI"nA tA. 1-7-1928 nA "khetIvADI prati"nA lekhomAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 zubhasaMgraha-bhAga che 51-vIra putroM ke prati bhArata mA ke vIra pu! tumane mA ke liye apane prANuM kI bAjI lagA dI. tumane haMsate hasate mA ke caraNe para apanA sarvasva caDhA diyA. svataMtratA devI ko prasanna karane ke liye tuma jaba taka jie, patra-puchyuM ke badale devI ke caraNe para apanA mana, apanA dhana, apanA saba kAcha caDhAte rahe, kiMtu phira bhI jaba devI ne darzana ne diye to tamane aMta meM apanA zIsa bhI devI ke caraNe para caDhA diyA. tuma cale gaye. bhArata mA kI godI ke lAla ! tuma cale gae! para kyA tuma sadA ke liye cale gae ? kyA tuma apanI mA ke rAtA huA choDa kara jA sakate ho? kyA tuma atyAcArapIDita mA ke sisakate choDa svarga meM sukha kI niMda so sakate he? kabhI nahIM. tuhe apane uddeza che, apane deza se svarga adhika pyArA nahIM. tabhI te tuma kahate the ki hama celA parivartana karane jAte hai. jAo vIra ! calA badalane jAo! aura zIdhra hI nayA rUpa dhara kara Ae. jAte jAte apane kAyara bhAI ko bhI haMsate hasate maranA sIkhAte jAe. mA ke Adarza putra ! kyA tumahArI mRtyu se, tumhAre viyoga se tumahArI janani tumhArI bahameM dAkhI haM? kayA sacamuca unake nAM se AMsu Tapaka rahe haiM? kadApi nahIM. tuma Isa bhrama ke mana meM lA kara mRtyavijaya se garvita hadaya ke du:khI na karanA. tumhArI mAtA ne hI to tuhe maranA sIkhAyA thA. unhIMne te tuhe batAyA thA ki tumAre jIvana kA lakSya kyAM hai aura hamane taheM kisa liye janma diyA hai. unhoMne hI ta tumhAre hRdaya meM dezaprema kA bIja beyA thA. yadi vaha tuma apane dUdha meM mAraNumaMtra na pilAtI, yadi vaha tuhe tumhAre jIvana kA lakSya, tumhAre jIvana kA uddeza na batAtoM aura tumhAre hadaya meM deza-bhakti kA bIja na botI te Aja tuma mRtyu ke haMsate haMsate gale na lagAte. Aja tuma apane uddeza para balidAna na hete. Aja tuma deza kI AMkhoM yaha Adara, yaha sanmAna ne pAte. tumhArI mAtA tumhAre ese vIra putro ko pA kara Aja hI putravatI kahalAne lAyaka huI hai. Aja unakI mAtRchavana saphala huA, Aja vaha dhanya hui. jI cAhatA hai ki unakI caraNaraja mastaka para lagA hUM. bhArata mA ke pAgala putra ! tuma mA ke paga para bali hue. mA tuma aise vIra putro para balihArI jA rahIM hai. dekho, prema ke mAre mA kA hadaya gada gada hai rahA hai, AMkha se premAthu Tapaka rahe hai. loga kahate haiM ki tuma ThIka rAte para nahI cale. tumane adUradarzitA aura jabAjI se kAma liyA. vaha tumahArI kAryapraNAlI ke dUSita kahate hai aura usakI AlocanAoM karate haiM. bhale hI tumhArI kAryapraNAlI dUSita ho, para tamane dikhA diyA ki sacce kamavIra kauna hai, tumane dikhA diyA ki Adarza para maranA kise kahate hai. Aja tumane apane kartavya se yaha pragaTa kara diyA ki bhArata kI svAdhInatA kerI bAteM se nahIM milegI. usake liye hajAra-lAkha zIza balidAna karane kI jarUrata hai. rAmaprasAda ! tumane azaphAkulA ke apanA "dAhinA hAtha" banA kara dikhA diyA ki hiMdu-muslIma aiya kise kahate hai aura usake binA koI bhI kArya pUrNa nahIM ho sakatA. tumhArA vizvAsa thA ki ekatA he sakatI hai aura hAgI; kiMtu yadi aba bhI bhAratavAsI tuma aise sacce karmaniSTa svargArehi kI bAta para bhI vizvAsa na kara Isa "tU tU' hiM meM meM hI lage rahe to bhArata mAtA ke baMdhana kese kareMge ? yadi tumhAre balidAna se bhI Isa mudda deza meM jAna nahIM paDegI te kaba paDegI? svataMtratA ke dIvAno ! kyA tumhArA khUna raMga nahIM lAyegA ? kyA tumhAre rakta se ghara ghara meM tumhAre jaise svAtaMtrya-premI karmavIra utpanna na haze ? e hiMdu-muslIma vIro ! kyA tumhArA sammilita balidAna hiMdu-musalamAneM meM prema utpanna nahIM karegA ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa bAlidIpara aMtima bhAvanA Aja cAhe lAkha navayuvaka ina svataMtratA ke matavAle kI taraha dhIra vIra bana jAye Ara svAtaMtrya kI vedI para apanA sarvasva homa karane ke kaTibaddha ho jAya; para kyA ina cAra Adarzapriya deza ke amUlya ratna kI kSatipUrti ho sakatI hai? kyA mAtAo ke pyAre dulAre putra unheM phira mila sakate haiM? kyA bahane ke pyAre bhAI unase phira rAkhI baMdhAyeMge, TIkA lagavAyege? kyA mAtAye aura bahene tuhe eka bAra-kevala eka bAra phira cha bhara kara dekha sakegI? mere vIra bhAIo ! pUrA sAla huA jaba lakhanau ke nyAyAlaya meM baMdI kI dazA meM tumhAre darzana kiye the. tumhAre sAmane jAte hI Adara se mastaka apane Apa jhakA jAtA thA. nyAyAlaya meM praveza kare te samaya tumhAre gaganabhedI "bhArata mAtA kI jaya" aura "vaMde mAtarama" ke nAre zatruo ke huM ke beThA rahe che. tumhArA garva se musakarAnA aura apane kaTaghare meM haMsate hue idhara udhara dhUmanA dekha hRdaya phUla nahIM samAtA thA. dila meM raha raha kara yaha vicAra AtA thA ki yadi yaha vIra sakuzala kArAgAra se chaTa jAye to bhaviSya meM kayA nahIM bana sakate. Ina jaise vIrAM para hI deza kA bhaviSya nirbhara hai aura yadi yaha deza ke naunihAla akAla hI kula DAle gaye to deza kI kyA hAlata hogI. secatI thI ki yA Ina vIrAM ke darzana se phira bhI netro ke saphala kara sakUMgI? para vaha svapna svapna he gae. hadaya meM je AzaMkA thI vaha satya huI. aba tumahAre darzana phira na hege; para Isase tumhArI bahinai, tumhArI mAtAoM duHkhita nahIM hai. unako yaha saMteSa hai ki tuma vIre kI mauta mare, tumane vIra gati pAI aura akSaya-svarga prApta kiyA. phAMsI ke takhta para bhI mardAnagI se khUlate aura haMsate dekha jinake zatru bhI muktakaMTha se prazaMsA karate ho, jinakI vIratA-Adarza vIratA aura ane sIma dezabhakti ke liye Aja kauna esA abhAgA hai je natamastaka na ho rahA , je marane ke bAda sabake priya ho gae haiM, una pUjya vIra kI mAtA aura baheneM ho kara mA vaha duHkhI hoMgI? unhone to tuhe usI dina kesariyA bAgA pahanA diyA thA ki jisa dina tuhe naukArazAhI ne apanA bandI banAyA. aura tumahArI phAMsI ke bAda bhI to kahA hai ki "meM putra kI isa mRtyu se duHkhI nahIM dU, tuma loga satya na choDanA aura satya ke liye mara miTanA. meM rAma sA hI putra cAhatI hUM." kitu bhArata mA ke tuma jaise lAla kI bahuta jarUrata hai, vaha tuma jaise pAgala putro kA viyoga adhika dera sahana nahIM kara sakegI. dekho! kitanI Atura he kara tumahArI pratIkSA karI rahI hai. vIrA! Ao, phira Ao! jarjarita, vRddhA mA ko DhADhasa baMdhAo, apane bhAI bahane ke deza para maranA sikhAo aura mA ko baMdhanamukta karAo. ("vIsaMdeza" mAsikamAM lekhikA zrImatI vidyAdharI jaharI, vizAradA) Eva . 52-samarpaNa balivedIpara aMtima bhAvanA mA~! mandira meM tere AyA, terA sneha luTAne ko| mA~ ! godI meM tere AyA, apanA duHkha ghaTAne ko|| ha~sate ha~sate balivedI para, apanA zIza kaTAne ko| 'vyathita' abhAgedukhiyoM kA,yA, terA hAtha bNttaaneko|| harSita hokara tumheM samarpaNa,bhAva sumana kA "manahara" haar| mA~ ! karatA hU~ premAJjali ko, arpitalo karalo sviikaar|| ("vIrasa deza mAsikamAM lekhakaH-zrI. kRpArAma mizra "manahara") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zubhasaMgraha bhAga ceAtho - 53-vIrocita-sUktiyAM subhaTa-ziromaNi nahIM uThAte kApuruSoM para apanA hAtha / kabhI nahIM mRgarAja ThAnate apanA yuddha ajA ke sAtha // yadyapi Tukar3e Tukar3e hokara kaTa jAtA hai sakala zarIra / kintu nahIM pIche haTate haiM raNa-vAMkure lar3Ake vIra // nirbhaya niDara DaTe rahate haiM karane ko sainika saMgrAma / Atma-samarpaNa karake karate nahIM kalaMkita kula kA nAma // koTi koTi senA lakhi ari kI zUra na hote haiM bhayabhIta / jaya pAnA athavA marajAnA hI hotI hai unakI niit|| ___(2saheza" bhAsimAyA) 54-sainika-dharma meM hUM sainika subhaTa samara kI rahatI hai mujha ko nita cAha / raNa-bherI suna kara bar3hatA hai kSaNa kSaNa meM merA utsAha // astra zastra kI jhanakAroM meM AtA hai mujha ko Ananda / pI kara ke ripu-rakta cAva se nirbhaya phiratA hUM sAnanda // rahatA hai sUne zamazAnoM para niza dina merA AvAsa / ho kara baddha khar3A rahatA hai kuTila kAla bhI mere pAsa // bana ke bhISaNa hiMsaka pazu saba chipa jAte haiM mujhe viloka / merI siMhagarjanA suna kara dahalAte haiM tInoM loka // bhalA kaho phira kyoM bhaya khAkara choI apanA sainika dharma / kaise vimukha yuddha se ho kara karUM kAyaroM kA sA karma // ("vIra "mA sama-zrI. divya vi) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 bhArata ke svAdhIna banAo * 55-janA jananI ne usako vyartha kiyA jisane na vijaya saMsAra, cher3a kara svataMtratA kI tAna / anUThI vIrocita dhaja dhAra, piyA jisane na maatR-gunn-gaan||1|| rahA jo jIvana bhara parataMtra, miTAkara atula Arya abhimaan| kiyA jisane na svadeza svataMtra, zera zivarAja-pratApa smaan||2|| dekha kara hote atyAcAra, na lI jisane kara meM karabAla / rahA jo bheSa janAnA dhAra, janAnoM kI dikhalAtA cAla // 3 // na phar3akAye jisane nija aGga, hRdaya meM vipula vIra vratadhAra / jamA kara dezaprema kA raMga, kiyA jisane na zakti saMcAra // 4 // dharA dhana dhAma svajana rakSArtha, kabhI jo ho pAyA na samartha / na nikalA jisase koI svArtha, janA jananI ne usako vyartha // 5 // ( " paars|" mAsimA sema:-zrIyuta 45457 ) 56-bhArata ko svAdhIna banAo vIra-veza se saja kara vIro, raNa prAMgaNa meM jaao| pralayaMkArI, garjana kara ke, ripu ko tuma dhlaao|| ___ bhArata ko svAdhIna banAo! ripukotuma dahalAoathavA,bhArata para blijaao| samarAMgaNa se pITha mor3a mata, mA kA dUdha ljaao| __ bhArata ko svAdhIna banAo! marate ho mara jAo raNa meM, vIrAdarza dikhaao| athavA raNa-vijayI ho bhAratako svAdhIna bnaao| ( "vA2saza" bhAsimA mi-zrI. vijerI, vizA265) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zubhasa'mahu-bhAga cAma 57 - hamArA vRkSoM se mahAna upakAra jahAM suMdara nadI, ramya sareAvara, vana, upavana, prAkRtika yA svayaM AreApita kiye hue haiM|te hai, una una sthAnAAM para RSi, mahiSa, devatAgaNa, manuSya, pazu-pakSI nivAsa karane ke liye svayaM khaDe utsuka rahate hai'; jaise vArAhI sahitA meM kahA bhI haiH salilodyAna yukteSu kRteSvakRtakeSu ca / sthAneSveteSu sAnnidhyamupagacchanti devatAH // ina AzramAM kA prabhAva aisA hI hai. ese ramaNIya sthAneAM para baDe baDe brahmarSi aura rASi brahmavettA nivAsa karate the. unhIkI AjJAnusAra deza kI maryAdA badhatI thI. yathA te tatra varteran tathA tatra vartethA / jaise ve vate IsI maryAdA anusAra samavarSAMzrama svadharmAMnusAra vate the. isIse saMsAra kA kalyANu hAtA thA. isI bhAva ke lakSya kara bhagavadbhakti Azrama rAmapurA Adi kI sthApanA hu' hai. isame vRkSAre paNupracAra bhI usakA eka aMga hai; paraMtu mAtRbhakti, pitRbhakti, gurubhakti, bhagavadbhakti, premabhakti, rAjabhakti bhI isake aMga hai. ina hI vicArAM ke prakaTa karane ke liye 'bhakti' kA bhAva prAdurbhUta huA hai. vRkSoM ke sabadha me... zrImadbhAgavata mahApurANu kA vana karate hue parama ceAgI zukadevajI kahate hai:~ aho eSAM varaM janma sarva prANyupajIvanam / sujanasyeva yeSAM vai vimukhA yAnti nArthinaH // yatra puSpaphalacchAyA mUlavalkala dArubhiH / gandha niryAsa bhasmAsthi tAnvai kAmAt vitanvate / etAvajjanma sAphalyaM dehinAmiha dehiSu / prANairarthairdhiyA vAcA zreya evAcaretsadA // 3 // ahA! nikA janma atyaMta zreSTha hai, kyAMki yahI te| sarva prANIyAM ke jIvanasvarUpa hai. jaise sajjana puruSoM ke AzrameAM para jAne se ve yAcaka jI manekAmanA pUrI kara dete haiM, isI bhAMti ke vRkSa bhI patra, puSpa, phala, chAyA, mUla, valkala, kAi, sugaMdhI aMta meM bhasmAdi ana kara bhI hamArI manokAmanA pUrNa karate hai. ase hI paramArthiyoM kA sala janma hai jo apane tana, mana, dhana, prANa--sarvasva / sake liye arpaNa kara dete haiM. nakA nAma taru bhI hai.. 'tANyatIti taha: ' jo kAI uttama uttama khaDa, pIpala, nimmAdi vRkSa AreApaNu karate haiM, ve leAga inake puNya ke pratApa se saMsArasAgara se tara jAte haiM. IsIliye InakA taru kahate haiM. dharmAMzAstra meM kahA hai-- iSTApUrta ca kartavyaM brAhmaNe naiva yatnataH / iSTena labhate svarga pUrte mokSo'bhidhIyate // daSTa yajJAdi se sva sukha milatA hai; vApi, rUpa, taDAga, devasthAna, vRkSArApaNu Adi satyA~ se manuSya kaiA mekSa prApta hAtA hai. IsI kAraNa ina 20 lakSa yeni ubhinna sRSTi ke upakAra ke mUlakAraNoM kA mahiSa jAna kara yaha upadeza kara gaye hai. kiH vRkSAropaNaM sarvairavazyameva karaNIyam / vaTo mokSapradAyakaH / arthAt vRkSa, vanaspati Adi kA lagAnA bhI pratyeka mAnava kA parama kartavya hai. eka khaDa kA lagAne se hI meAkSaprApti kA phala prApta hA jAtA hai. aisA sahasro va kA sadAva` ane`ta akSaya mahApuNya kA phala denevAlA bana jAtA hai aura nija zAkhA parApakAradvArA, namratA kI sIkha sabakeA sikhAtA hai. dvArA, maneAvijJAna ke jJAtAo kA kathana hai ki samIpavI vastuo kA manuSya ke mana para khaDA gaharA prabhAva paDatA hai. yaha khAta prasiddha hai ki manuSya jaise saMga meM aiThatA hai, paisA hI unakA svabhAva bhI bana jAtA hai; paraMtu sAdhAraNa manuSya isa bAta kI era dhyAna nahI dete, ki satsaMga ke atirikta sthAnIya prabhAva se bhI manuSya vaMcita nahIM hai. sthAnIya prabhAva kI era Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamArA vRkSe se mahAna upakAra 103 pUrNatayA dhyAna na dene ke kAraNa vaha uttama sthAne se pUrNatayA lAbha nahIM uThAte. sthAne kA suMdara banAnA bahuta kucha manuSya ke apane hI hAtha meM hai. suMdara vRkSa ke lagane se sthAne kI zobhA adhika he jAtI hai, nikaTavatI vAyuM zuddha jAtI hai, aise sthAne para manuSya ke citta kI vRttiyeM sugamatA se ekAgra ho sakatI hai. atae parIkSA ke dine meM jaba chAtro ke adhika parizrama karanA paDatA hai to vaha bAge meM ja kara vRkSe ke nIce apanA pATha adhyayana kiyA karate haiM. yadi una vidyArthi se pUcho to vaha yahI kAraNa batAveMge ki bAge meM dhyAna accha prakAra se jamatA hai, bhagavadbhakti ke liye bhI citta kA ekAgra henA paramAvazyaka hai; atae prAcIna samaya meM RSimuni nija AzrameM meM bahuta vRkSa lagAte the. baDe baDe nagara meM jahAM vRkSAbhAva hotA hai, vahAM kI vAyu bhraSTa che jAtI hai, jisase nagaranivAsI jane ke svAthya meM baDI hAni pahuMcatI hai, vRkSAbhAva se prAkRtika sauMdarya bhI naSTa he jAtA hai. isI kAraNa manuSyo ke mana azAMta rahate hai, baDe baDe nagaranivAsI dhanADhaya sarva sukhasAmagrI hone para bhI durbala aura azAMtacitta rahate hai. inake atirita grAmavAsI balavAna aura zAMta svabhAva ke hete hai, manuSya svabhAva se hI sauMdarya ke upAsaka hai. suMdara vastuo ke dekhakara unakA citta prasanna ho jAtA hai, jisa prakAra zArIrika sudhA-pipAsA kI tRpti ke liye anna-jala aura vAyu kI AvazyakatA rahatI hai. usI prakAra suMdara vastuo ke dekhane se tathA madhura rAge ke zravaNa karane se hI mAnasika kSudhA kI tRpti hotI hai. vartamAna samaya meM vRkSa ke kaTa jAne se prAkRtika sauMdarya naSTa he jAtA hai, suMdara puSpa se praphullita harebhare vRkSe ke na dekha kara tathA una para vizrAma karanevAle nAnA caMcala pakSiyoM ke madhura rAga ko na sunakara vaha apanI mAnasika sudhA tRpta nahIM kara sakate, aeva vaha anya kumArgo ke upAsaka bana jAte haiM yahI kAraNa hai ki bhAratavarSa ke ramaNIya grAmeM ke atirikta pazcimI deze ke mahAna nagara meM jahAM janasaMkhyA adhika hotI hai aura vRkSAdi kama, manuSya adhika kumArgagAmI hote hai. yadi hama mahAna nagara se Ina truTiyoM ke dUra karanA cAhe te hameM vahAM para vRkSe ke baDe baDe upavana cheDa dene ucita hai, jahAM manuSya dinabhara parizrama se paka kara ghaDI do ghaDI IzvarepAsanA kara sake. bahudhA loga kahA karate hai ki hamArA bhajana-pUjA meM nahIM mana lagatA; IsakA eka kAraNa yaha bhI hai ki vRkSAbhAva ke kAraNa vAyu pavitra nahIM hotI. azuddha vAyu ke zvAsa-prazvAsa se rakta viSayukata he kara citta ke azAMta kara detA hai. isI prakAra rakta meM viSavRddhi hone se bahuta prakAra ke zArIrika tathA mAnasika roga utpanna he jAte hai, jinase manuSya kI AyuM nyUna he jAtI hai. vartamAna samaya ke vikhyAta kavivara zrIyuta ravIndranAtha ThAkura apanI "sAdhana nAmI pustaka meM likhate hai ki bhAratavarSa kI prAcIna sabhyatA tathA yuropa kI arvAcIna sabhyatA meM baDA bhArI aMtara yahI hai ki bhAratIya prAcIna sabhyatA vRkSe kI chAyA meM bane ke aMdara palI thI aura yuropa kI vartamAna sabhyatA cUnAna ke baDe baDe nagare meM paidA gara kI cAra divArI meM rahane se yUropIya sabhyatA kI dRSTi nirdhArita ho gaI hai aura yeha bhAratIya sabhyatA kI yAI udAra dRSTivAlI nahIM rahI. nagare meM bahudhA manuSya kI hI kRti daSTigata hotI hai, grAma kI nyAI IzvarIya zakti ke cihana nahIM dIkhate. isI kAraNa nagara ke aMdara baDe baDe mahale meM nivAsa karanevAle ke atirikta vRkSa ke nIce grAmanivAsI adhika saMteSI tathA Izvara para vizvAsa rakhanevAle hete the. manuSya ITa, paththara, cUne Adi ke makAna nija icchAnusAra banA sakate hai; paraMtu vRkSo kA uganA aura baDhanA bahudhA prAkRtika niyame ke AdhIna hotA hai. vRkSe ke samIpa rahane se prAkRtika niyama ko mUla tava manuSya sahaja meM jAna sakate hai, phala se lade hue suMdara vRkSe se adhika IzvarIya udAratA kA aura keAI cina nahIM hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. zubhasaMgraha-bhAga ceAthe vRkSa, manuSya ke liye pRthvI, vAyu, sUrya, caMdramA aura tArAgaNa se zakti maeNca kara phale ke svarUpa meM parivartita kara dete haiM. acche phala manuSya ke liye bahuta hI puSTikAraka tathA lAbhadAyaka hete haiM. sAtvika phale ke AhAra se zArIrika roga dUra he jAte hai aura buddhi zuddha he jAtI hai. aeva RSimuni adhikatayA phala para rahI jIvana vyatIta karate the. aba le ke vRkSa lagAne kA prema nahIM rahA hai; isI kAraNa phala bahuta maheMge milate hai. phala mahaMge hone se loge ke banAvaTI rAjasI padArtha adhika khAne paDate hai. aeva unheM zArIrika roga bhI hA jAte hai aura kAma-krodha Adi utpanna che kara citta meM bhI vikAra utpana ho jAte hai. suMdara puchyuM ke dekhane se manube ke hadaya meM zuddha bhAva utpanna ho jAte haiM. atae samasta saMsAra ke kArya vRkSo kI mahimA kA guNagAna kiyA karate hai. sugaMdhita vAyu se vasaMta Rtu meM manuSya ke aMdara eka prakAra kI mastIsI A jAtI hai. yaha zarIra tathA mana ke liye bahuta lAbhadAyaka hotI hai. vartamAna samaya meM vRkSa tathA pRpe ke kama he jAne se zuddha sugaMdhita havA nahIM milatI, kiMtu prAkRtika niyamAnusAra manuSya kA mana usI mastI ke khojatA hai, Isa hI abhAva ke kAraNe manuSya magha-carasAdi viSayukta nazIlI vastu pI kara apanA svAdhya tathA Ayu naSTa kara dete haiM. yadi suMdara puchyuM ke vRkSa paryApta hatuM te Isa kRtrima naze kI AvazyakatA hI na paDe, aeva grAma ke atirikta mahAna nagara meM jahAM vRkSAdi paryApta nahIM te manuSya nazIlI vastuo kA adhika upayoga karate hai. bhAratavarSa ke vikhyAta vaijJAnika AcArya zrIyuta jagadIzacaMdra bojha kA kathana hai ki mujhe vRkSe kI vidyA paDhane, tathA unake viSaya meM socane athavA unha dekhane hI se Isa viSaya kA jJAna huA ki maiM jIvana ke anaMta sAgara meM rahatA huM." arthAta uhuM jIvana ke vAstavika AdhAra parabrahma paramAtmA kA camatkAra vRkSo ke hI avalokana se huA. ("bhakti" mAsikamAM lekhakaH-zrI. paM. raghunAtha svAmI narelA) 58-garbhAvasthAmAMjavadhAre uttama aneAbAda zikSaNa ApIzakAya che. garbhAvasthAmAM bALaka ane mAtAne jeTalo gADha saMbaMdha hoya che, teTalo saMsAranI bIjI koI paNa be vastuomAM heta nathI. mAtAnA peTamAM bALaka nava mAsa gALe che ane A samayamAM te eka atisUkSma padArthamAMthI jIvato jAgato jIva banI jAya che. garbhAvasthAmAM mAtA ane bALakanI vacce eka ati komaLa naLIdvArA mAtAnA zvAsa sAthe zvAsa ane bhojananI sAthe bhojana tene maLe che. AvI sthitimAM e to svAbhAvika che ke, mAtA ane garbhamAMnA bALakanI sAthe evo gADha saMbaMdha rahevAno ke mAtAnuM zArIrika, mAnasika, sAmAjika, naitika ane bhautika svarUpa jevuM haze, tevuMja garbhamAMnA bALakamAM ApoApa utaraze. A lekhamAM huM A praznane aitihAsika daSTAMta, vaijJAnika pramANo ane pheMkaTarAnA anubhavane AdhAre sAbita karI ApavAno prayatna karIza. aitihAsika daSTAMta-jyAre abhimanyu garbhamAM hatA te arasAmAM ja tenI mAtAne ane cakravyuhamAM dAkhala thavAnI yukti kahI saMbhaLAvI hatI. atitIvra ane prabhAvazALI abhimanyu | vivaraNano eTalo badho prabhAva paDyo hato ke, tene cakravyuhamAM dAkhala thavAnI yukti jamyA pachI paNa yAda rahI; ane jyAre mahAbhAratanuM bhISaNa yuddha thayuM tyAre abhimanyu garbhAvasthAmAM jANelI vidyAno upayoga karIne e vikaTa kaDhAyuddhamAM dAkhala thayo, ke jemAM dAkhala thavAnuM jJAna arjunasivAya bIjA koIpaNa yoddhAne na hatuM, ane AthI temanAmAMthI koI paNa kaThAyuddhamAM praveza karI zakatuM nahi. viduSI madAlasAe paNa pitAnA bALakane hAlaraDAMdvArA saMskAra ApIne vira ane brahmajJAnI banAvyo hato. rAkSasanA rAjA hiraNyakazyapane putra pralAda ATalo mahAna Izvarabhakata eTalAja kAraNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ garbhAvasthAmAM ja vadhAre uttama ane AbAda zikSaNa ApI zakAya che. 105 nIvaDo hato ke te tenI mAtAnA peTamAM hato te vakhate nAradamunie tenI mAtAne jJAna-bhaktine upadeza Apyo hato. A bhAva tenA hRdayamAM eTalo badho vyApI gayo hato ke garbhAvasthAmAM pralAda paNa te bhAve sAthe ja janmyo. tene pitA Izvarane bhAre drohI hatI, tene IzvaranuM nAma sAMbhaLIne paNa tiraskAra ane krodha upajato hato. jyAre teNe prahalAdamAM Izvara-bhakti pratye prema je, tyAre tene pheravavAnA teNe khUba prayatno karyA, prahalAdane aneka prakAranA bhaya dekhADyA ane zikSAo karI; paNa tenAmAM garbhanA saMskAra eTalA daDha thayelA hatA ke bhayaMkaramAM bhayaMkara zikSA paNa tene IzvarabhaktinA mArgathI calita karI zakI nahi. nepeliyana garbhamAM hatA tyAre tenI mAtA keTalAye mAsa sudhI potAnA pati sAthe laDAyaka sainyamAM rahI hatI. te kUca thatI vakhate ghoDA upara savAra thaIne senA sAthe jatI hatI ane pite yuddhasaMbaMdhI vAtacItamAM bahuja rasa letI hatI. garbhamAMne nepoliyana upara A vAtone bahu prabhAva paDayo. bAlyAvasthAmAM ja tenAmAM viracita lakSaNe dekhAtAM hatAM, tene yuddha priya hatuM. te yuddha ane vijayaviSe ja vAta karyA karato hato. yuvAvasthA prApta thatAM teNe potAnI vIratA ane yuddhakaLAnI nipuNatAnA evA camakArA darzAvyA ke samasta yUrepa tenAthI Azcaryacakita thaI gayuM. rkoTaleMDanA prasiddha kavi barTa banphaviSe kahevAya che ke, tenI mAtAne aneka kAvya yAda hatAM ane tene tene eTalo badho zokha hato ke te potAnuM gharakAma karatI karatI paNa teja gAyA karatI hatI. prasiddha citrakAra phalekasamenanI mAtA garbhAvasthAmAM kalAkonA kalAke sArAM sArAM citro jovAmAM gALatI hatI, ane citrakaLAnA pAraMgatonAM suMdaratama cine pitAnA hRdayamAM aMkita karavAno prayatna karatI hatI. tenuM pariNAma e AvyuM ke, teno bALaka e kaLAmAM ghaNeja hoMziyAra nIvo. vijJAnika dRSTAMtA-prophesara elamara geTase yunAITeDa sTeTsanI rAjadhAnI vaiziMgTananI pitAnI vijJAnazALAmAM keTalAka ghaNuM sarasa prayogo karyA. teNe jude jude vakhate aneka mANasane pitAne zvAsa arIsA upara pheMkavAnuM kahyuM. dareka vakhate zvAsanI havAmAM bhaLelA je padArtho ThaMDA arIsA upara jAmatA hatA, tenI parIkSA karatAM tene jJAna thayuM ke, A padArtha manuSyanI mAnasika pravRtti anusAra badalAtA rahe che. krodha, IrSA, duHkha, zoka, pIDA ityAdi aneka mAnasika sthitio pitatAno prabhAva zvAsa upara pADe che ane evI aneka sthitiomAM zvAsanI parIkSA karIe to zvAsanAM mULakAraNamAM phera jaNAze. A rIte prophesara geTase sAbita karyuM ke, zvAsanI parIkSAthI manuSyanI mAnasika sthitinuM barAbara jJAna thAya che. jemake TelIphenadvArA dUranA mANasanI vAtacIta barAbara saMbhaLAya che. zvAsa upara AkhA zarIrane AdhAra che, zvAsanA jevuM ja ApaNuM AkhuM zarIra haze. jyAre mAtAnA zvAsa upara bALakanA zvAsane AdhAra che, te e paNa yogya ja che ke, jevI mAtAnI pravRtti tevIja bALakanI. anubhavIonuM kahevuM che ke, pratyeka roga ane pratyeka mAnasika sthitimAM khAsa prakAranI gaMdha hoya che ane tethIja pratyeka mANasamAM eka khAsa prakAranI gaMdha hoya che. maMdira, pAThazALA, nuM ane jela, e badhI jagAe tyAMnA rahenArAonI mAnasika sthiti anusAranuM eka viziSTa vAtavaraNa hoya che. Aja kAraNathI koI sthAna ApaNane zAMta lAge che ane koI bhayAnaka lAge che. aneka sthAne evAM che ke jyAM vIratA, dayA, dharma yA te glAninA bhAva pedA thayA sivAya raheja nahi. je mAnasika sthiti, zvAsa ane zarIra upara paNa bIjA mANasane samajAI jAya evI asara karI zake che to e uparathI saheje anumAna karI zakAya ke je bALaka mAtAnA zarIramAM nava mAsa sudhI rahe che ane tenA zvAsa sAthe zvAsa le che, tenA upara mAtAnI mAnasika sthitine keTalo badho prabhAva paDato haze. DaoNkTarane anubhava-misTara sI. je. beyare pitAnA "mAtR-bhAvanA" nAmanA mahattvapUrNa pustakamAM lakhyuM che ke, bahu nAnI uMmaranI eka strI garbhavatI thaI gaI. AjubAjunI chokarIo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zubhasaMgraha vyAMga cothA tene cIDhavavA tenA tarapha AMgaLI cIMdhIne kahetI ke "zuM tAre mATe A zaramanI vAta nathI ?". A sAMbhaLIne te bicArI gharamAM jaIne khUba raDyA karatI hatI. tene bALaka cha varSane thayo tyAre misTara beyare joyuM ke te chokarA tarapha keI AMgaLI kare che te tarataja raDavA lAgato hate. bIjI eka strIne viSe misTara beyara kahe che ke, te garbhavatI hatI tevAmAM tenA mAsika 5gAramAM kaMika ghaTADo thavAthI tenAmAM e Teva paDI gaI ke te potAnA pati ane anya nikaTanA saMbaMdhIone tyAMthI kaMI ne kaMI cIja corI lAvatI hatI. tenA bALakamAM paNa eja Adata dekhAtI hatI ke, te bIjAonI cIjo naheAte cerato, paNa najIkanAM sagAMonI ghaNI cIjo uThAvI jate. hato. teNe pitAnI mAtAnI sonAnI sAMkaLI, bahenanI ghaDiyALa ane pitAnI viTI cerI hatI ! eja mahodaya kahe che ke, temaNe eka traNa varSanA bALakane bahu buddhimAna joIne tenI mAtAne tenuM kAraNa pUchayuM. tenI mAtA eka zALAmAM adhyApikA hatI. teNe kahyuM ke, meM zALAmAM ghaNAMye evAM bALako joyAM che ke je kazuMja samajatAM hotAM nathI; tethI huM mArI prasUti avasthAmAM paNa mArA bALaka bahu buddhimAna thAya e viSe khAsa dhyAna rAkhatI hatI. saMsAranA itihAsamAM guTo nAme eka bhayaMkara khunI thaI gayo che. teNe 1881mAM presiDaMTa gAphilDane mArI nAkhyo hato. tenI mAtA kahe che ke, tene bahu jaladI jaladI bALaka thatAM hatAM ane garIbAine lIdhe tene garbhAvasthAmAM paNa vadhAre mahenata majurI karavI paDatI hatI, tethI tene ghaNuMja du:kha thatuM hatuM ane te garbhavatI thatA pahelAM bahu DaratI hatI, tethI jyAre yuTane garbha rahyo hato tyAre teNe garbhapAta karAvavAno vicAra karyo. ghaNebhAge te garbhapAtanI yuktie ane pariNAme vicAratI. tyArapachI teNe aneka davAo khAdhI; chatAM paNa IzvarecchAe garbhapAta thayo nahi. cuTonA janma pahelAM tenA mAthAmAM saNakA ane cakkara AvatAM hatAM. e badhAnuM pariNAma e AvyuM ke, tenA chokarAnI paNa meTa thatAM e ja sthiti thaI. DaTara TaeNlane eka mAtAe kahyuM ke, garbhavatI avasthAmAM tene pitAnA saMbaMdhIothI alaga rahevuM paDyuM ane tethI te ekalI ekalI pustako vAMcIne potAne vakhata gALatI hatI. tenI chokarImAM paNa eja vRtti dekhAI. te chokarI ramakaDAMne badale pustako pasaMda karatI hatI ane kalAkonA kalAke sudhI pustaka hAthamAM rAkhIne rAjI rAjI thatI hatI. eka bALaka evuM jakhyuM ke tenA eka hAthane koNIthI paMjA sudhIno bhAga jANe ke pheMkaTare kApI nAkhyuM na hoya. tenI mAtAne aneka prazno pUchatAM jaNAyuM ke, garbhAvasthA vakhate ghaNe bhAge tene diyara gharamAM raheto hato ane tene hAtha A pramANe kApela hato. misTara beyarane e paNa abhiprAya che ke, garbhAvasthA vakhate mAtA pitAnAM bALaka vIra, buddhimAna, utsAhI ane guNavAna thAya evuM vicAryA kare che te bhAvanAnuM pariNAma bALaka upara jarUra thavAnuM. teo ema paNa kahe che ke, je mAtAne aMdhArAmAM Dara lAgato hoya-ane te vicAryuM kare ke tenuM bALaka niDara thAya, te bALaka jarUra mAtA karatAM ochuM Darapeka thaze. Ane sArAMza e che ke, mAtAo je A bAbata upara dhyAna Ape ke pitAnA avaguNa bALakamAM na utare, te tene prabhAva bALaka upara paDazeja paDaze. DaoNkTarone e paNa anubhava che ke, garbhAvasthAmAM je mAtAne kaI khAsa cIjanI IcchA thAya ane te pUrNa na thAya to bALakamAM tenI IcchA ghaNIja prabaLa thAya che. vaidyakIya graMthomAM dhaNI evI bAbato paNa maLI Ave che ke, jamyA pachI bALaka ghaNI vAra sudhI rahyA karatuM hatuM, paNa jyAre tene tenI mAtAe garbhAvasthAmAM IcaDelI cIja jarA paNa ApavAmAM AvI, tyAre te tarataja cUpa thaI gayuM. garbhAvasthAmAM eka strIne mAMsanI khuzabe AvI ane tene te khAvAnI tarataja IcchA thaI; paNa tenA dharma pramANe mAMsa khAvuM e yogya na hatuM, tethI teNe mAMsa khAdhuM nahi. jyAre bALaka jagyuM, tyAre te bIlakula dhAvatuM nahi. dAIe thAkIne kahyuM ke, A bALakane kai paNa cIjanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 garbhAvasthAmAMja vadhAre uttama ane AbAda zikSaNa ApI zakAya che icchA che. mAe jarA muMjhAine kahyuM ke "kazAnI paNa IcchA haze te te mAMsanI haze." A sAMbhaLIne tenA pitAe gheADu mAMsa khALakane cUsavA ApyuM. te cUsIne bALaka zAMta thaye ane dUdha pIvA lAgyA. meATA thatAM tenAthI mAMsa khAdhA sivAya naja rahevAyuM; jo ke tenA dharmomAM tenI manA karelI hatI ane dharamAM kadI paNa kaSTae te khAdhuM na hatuM. khIjA eka kuTuMbanI vAta che. te kuTuMbamAM kAie dArUnuM nAma paNa kadI lIdhuM na hatuM; paNa garbhAvatI mAtAne ekAeka dArU pIvAnI icchA thai. pitAe vicAyuM` ke, davAtarIke ekAda vAra dArU ApavAmAM koMi harakata nathI. basa, eka vAraja pIvAthI tenI dArUnI tRSNA chIpAi gai ane bALaka sArI rIte janmyuM. keTalAMya khALakAnI rItabhAta, taMdurastI ane guNu-avaguNanuM nirIkSaNa karIne e viSayanA jANakArA e nirNaya upara AvyA che ke, garbhAvasthAmAM mAtAnI jevI sthiti heAya che, tevAja satkAra bALakamAM utare che. jo te samayamAM rUpiyAnI chUTa rahetI hAya che teA bALaka udAra athavA teA bahu kharcALa thAya che. jo paisAnI tANu rahI heAya tA bALaka karakasarIe athavA teA kaMjusa thAya che. eja rIte mAtApitAnA anya guNa-avaguNunuM pratibiMba eka kemerAnI peThe bALakamAM utarI Ave che. dhaNebhAge meTA bALaka karatAM nAnAM chekarAM vadhAre muddhimAna ane baLavAna hAya che; kemake uMmaralAyaka thavAthI mAtApitA paNa pahelAM karatAM vadhAre samajaNavALAM ane zaktivALAM thAya che. meATA bALaka vakhate lagnane thADA samaya thayeA heAvAthI mAtA peAtAnA patinI khuba saMbhALa rAkhatI heAya che, tethI meATA bALakamAM patinA guNa vizeSa pramANamAM hAya che. garbhAvasthAnA prabhAva evI sUkSma ane adbhuta rIte bALaka upara paDe che ke pachI ghaNAye paisA kharcIvAthI paNa te guNa-avaguNunI asareAne pheravI zakAtI nathI. agara jo temAM pheraphAra karI zakAya tema heAya te mAtA potAnA vicArA sudhAre ane sArI bAbateAnuM manana kare, tAja thai zake tema che. AvA saheja parizramathI mAtAe peAtAnA priya putra, kuTuMba, jAti ane dezane unnatine mAge laI jai zake tema che. AthI je mAtAe peAtAnA bALakanA gheADAsarakhA sukhane khAtara athavA tene saheja paNa takalIph na paDe te khAtara jIvanaparyaMta mahAnamAM mahAna tyAga karavAne sadA taiyAra rahe che ane peAtAnA khALakanA thADA AnaMdane khAtara peAtAnuM khAvuMpIvu, sukhadu:kha badhuMye bhUlI jAya che; te zuM eTaluM nahi karI zake ke, mAtra nava mAsa sudhI petAnA AcAra-vicAra. zuddha ane uMcA prakAranA rAkhavAnI kALajI rAkhe ? DeMoNkTara DIyeA levise cesTiTI nAmanA pustakamAM lakhyuM che ke, jo mAtApitA icchatAM hAya ke, temanuM bhAvi bALaka kAi khAsa vepAra, dhaMdhA, kArIgarI vageremAM vizeSa jJAna meLave te temaNe garbhAvasthAmAMja evI bhAvanAo sevavI joie ke, bALaka mAtAnA peTamAM heAya tyAreja tenA magajamAM e jAtanA saskAra paDe. e khAkhatAnA vizeSa jJAnanA aMkurA mAtAnA peTamAMja jAme ke jethI bALaka mATuM thatAM te tAjA ane sArI jAtanAM phaLaphUla ApanArA vRkSa jevuM thAya. mAtApitAe e khasusa jANavuM joie ke, khALaka meTuM thayethI tene sudhAravu, te karatAM tene janmatAM pahelAMja sanmArge vALI devuM, e anekagaNuM lAbhadAyaka che. je dAnavIra mApatA mahAmahenate meLaveluM dhana khALakAnA zikSaNamAM kharce che, teo dhanyavAdane pAtra che; paNa temanA karatAM te| jee pAtAnAM tana-mana bALakanA pAlanapeASaNamAM sArI peThe khace che, te vizeSa dhanyavAdane pAtra che; ane e karatAM paNa sarvotkRSTa kAyate| teeja kare che ke jeo kADhI paNa kharcyAvinA garbhAvasthAnA nava mAsamAM evI bhAvanAonAM khIja vAve che, ke je mATuM thatAM bALakane ni:sazaya ucca mArge laI jAya che, ('mAdhurI' va 6, khaMDa 1, saMkhyA 4 mAMnA zrImatI mAyAdevIjInA lekhanA anuvAda) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 lAgItanA hrAsa premazauryAMnAM gAna gaDhavI tyAM gAtA nathI; vIrabhaktinAM pAna pAtA dekhAtA nathI.'' grAmya gaurava' mAjI! gayA gIta gItAnA gheSa, rAsA citta cIratA hai leAla.' vihArI.'' 'bhajana taNA lalakAra thayA have tyAM dathalA, vArtA paNa palavAra suNe suNAve kAya nA.' grAmya gaurava" "sAya ke bhakta ke sata kaiAi, nathI nAthanAM gIta gAtA jaNAtA.' grAmya gaurava.'" vagADatAM vIrahAka duhA savaiyA sAraThA, seraDha rAgaNI rAga vRttane dezavaTA dIdhA.' "vihArI" kyAM che dhaNu ? e kyAM che bAlagovALa re, kayAM che vAMsalaDI e, vanavana vidhatI ? nhAnAlAla" ApaNAM jarI purANAM le!kagIta-ApaNA amUleA vArase che. e ApaNAM pUrvajonAM DahApaNunA bhaMDAra che. temAM ApaNI purANI bhAvanAnuM pratibiMba ThIka paDayu che. te ApaNA prAcIna itihAsa che. enA vaDe ApaNA pUrvajonA sthULasUkSma deha ghaDAyA hatA. e TANe kaMi ApaNe tyAM nakalI nizALenAM bhADutI eThAM nahetAM. e TANe te! sadAcaraNIonAM zauya bhInAM AAMmAM lAkagIteA vATe prajAnA DhALa pADavAmAM AvatA. khImAMthI vRkSa ane phUlamAMthI phaLa nyAye prajA saheje pAMgaratI. pratyeka vyakti, gAmaDuM, rASTra ke prA peAtAtAnA vyaktitvathI nirALI jaNAtI; chatAM e lAkagItAdvArA e sau ekameka sAthe phUlaguthaNIrUpe saMkaLAne eka akhaMDa prajAzarIra ghaDAtuM. je pracArakAya AjakAla 'vijaLI' ane 'vAyaralesa'nA yugamAM presa' ke pleTaphArma' nathI karI zakatuM, te pracArakAma te TANe lekagIte AkhAda rIte vagaraprayAse sAva svAbhAvika rIte ghaDInI chaThThI paLamAM rAvaNumaththAvALA eka rakhaDatA bhikhArI ke vAdI ThAra ThAra jagavI mUkato keH---- zubhasaMgraha-bhAga cAthA 59 - gAmaDAMnAM duHkhadAyaka dRzyo * mAlubhA bhUjanA rAjA! chetarIne re chelane nhAtA mAravA, chetarIne re mAthalaDAM nhAtAM vADhavAM. kALanI * * * kIdhe ka Adhare dezathI lelIDA utaryAM, pAbaMdara melANa rANAnA gaDhaDA lelIDe lIdheA, kArI ne doDAnA bhAva na pUchA rUpiyAnA ADara dIdhA ke, rANAnA gaDhaDA selIDe lIdhe. navANuMmAM * thIriyA pANI, chappaniyA * * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat vANI. hRdayane halamalAvI de evAM snehabhInAM hAlaraDAM gAine mAtAe bALakAne gaLathuthImAMthIja vIratvanuM pAna karAvatI, AchI AchI thai jatI baheneAnAM gItAthI bhAInuM haiyuM. gajagaja su thai jatuM, DaeNAsImAnI harakhaderI jotajotAmAM bALane ucherIne meTuM karatI. A prasAdInA lhAvA lenAra khALakane 'DAMgarenuM bAlAmRta ' ke 'bAlajIvana ' rUpI Draga-dArUnAM DAlacAM-hAMsavAM nahAtAM paDatAM. haNAi gayelA grAmya jIvanano citAra ApatAM popaTabhAI yathA kahe che keH dhara jIvana agala dIvaDA, ujamALa Aza kuTuMbanI, zubha pAraNe gharaDAM taNI, bhalI harakhaDhArI hIMcatI; ati madhurI hAlaraDAM gavAtAM, jIvanazakti pUratAM, vhAlapabharI se| jIlI, sahu khALajIvana jhUlatAM e zubha pAraNAM have te! devAmAM DUla thai gayAM che, dharaDerAMnI e harakhadArI paNa have sAsuvahunI laDAimAM tUTI gaI che; kemake dalapata DuMgaro i tA amArA sasaro jo, gaMgAjInAM nIra sAcujI niramaLAM resTa ene badale atyAre hAra hAr sAsusasarAnA "kekAMTA " vahuArUne lAgI rahyA che. annamATe valakhAM mAratAM bAluDAMne ghera ravaDatAM mUkIne peDha mATe mIlamajurI karavA janArI mAtA www.umaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ X X gAmaDAMnAM du:khadAyaka dRzya 109 bApaDI have madhura hAlaraDAM kyAMthI gAI zake? pitAnA mAthA upara TAMgelI phATela tUTela bALatiyAMnI khAyamAM cha vAsAnA bALakane sUvADIne aneka mAtAo jyAM trIkama-pAvaDA laIne khodakAma karI rahI che tyAM e vahAlabharI sero zuM chUTe? AvI jyAM sthiti che, tyAM gammata sAthe jJAna ane taMdurastI meLavavA mATe strIone rAsaDA levAno avakAzaja kyAMthI saMbhave ? thAkI pAkIne lotha thaI jatI mAtAo rAtre bALakone pitAnI godamAM laIne vArtAo kyAMthI kare? agAu to - mATe maLaske daLaNuM daLavA, be jaNuM maMDI nahI, mUThI bharI bharI AratI, gItaDAM mIThAM lalakAratI gerasa bharI gALI dhamakatI, chAza dhamadhamatI hatI. dhImA jhINA madhuradhvanithI raMTIo gAjate, nArIkerA madhura gItane sUra sAthe pUrAtagAtI gIto manabhara mukhe hAsya A bharAtuM, suvAsethI rasamaya banI jhuMpaDImAM chalAtuM ujAsavALI ati cAMdanImAM gIto madhura naranArI gAtAM; ke bALano sAtha rame rUpALa, vAtaviSe vRddha nimagna bhAve core visAme sahune hato tyAM bheLe thatA to nitAro tyAM vAto majhAnI gaDhavI kahetA, rAtre hamezAM bhajana gavAtAM have te prabhAtamAMhe devadare madhura ghaMTA paNa durlabha thaI paDI che. prabhAtiyAMnI dhUnane badale kAvA kasabe ke hAnA ragaDe ghara ghAlyuM che. ghaMTI-gALInA nAda bhAgyeja kyAMka kayAMka saMbhaLAya che ane te para di caDhaye. rAvaNamaththAvALA vAdIo marI khUTayA che. dUhA-soraThA lalakAranArA gopajane atyAre agocara thayA che. gaDhavIo ane bhATacAraNe pitAne khare dharma bhUlyA che, ane tethI teo bhUMDe hAle jyAM tyAM bhaTakI mare che. kheDutonI hIcomAM agAune e ullAsa kyAM che? atyAre te teo maravAnI ALase aMdhaparaMparAnyAye khinna hadaye barADe che ke - vahAluM lAge che ane vrajamAM vasavuM rokuLIe nathI jAvuM re - hari veNa vAya che ke he vanamAM, tene kahe lAge amArA tanamAMDAMga upara maNidharanI mAphaka laDatAM laDatAM have ko gAvALAo duhA lalakAre che? lImaDAnI DALe Dolato Dolato have ko bharavADa rAgaDA tANIne masta banI jAya che ? gejamenI vanavana viMdhatI vAMsalaDI have kyAM gaI? "bhAInI mArela benaDI, bhejAInI raMgela cuMdaDI' jevAM hadayanI ArapAra jaI bhedI nAkhe tevAM karuNAjanaka paNa bodhaka gIto have kyI mADI gAya che? agAu to - pAtaLIo vaheLo sajIvana, khaLaLakhaLa vaheto hato, kAMThe ghaTA jhukI rahI nita, paMkhIne meLe thatA tyAM pAya pANI kheDa duhA, seraThA lalakAratA, kIcUDa kicuDa kosa kerA, gIta nAda thatA hatA. vaDalA tAre varALa; pAne pAne parajALI kayAM jaMpAvuM jhALa, bhaDakA lAge bhANanA. ame paradezI pAna, vAva AvIca dIdhAM amane mAna, pAdarathI pAchAM vaLyAM joine horI jata, lAvALA le nahi paDe paLe bhAta, phATe paNa phITe nahi, ( "zAradA" mAsikamAM lekhaka-rA. caMdulAla bahecaralAla paTela bI. e. ) . * * X X - X , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zubhasaMgraha-bhAga che 60-bALavidhavAonI yAjanaka dazA kudaratanI lIlA aparaMpAra che. te koI vAra sUryanA prakhara kiraNothI pRthvInA jIvone gabharAvI mUke che, to kaI vAra eTalI badhI ThaMDI pADe che ke jIvonAM zarIra dhrujI uThe che. te kaI vAra gaganacuMbI ImAratone bhAMgI nAkhIne pRthvIdevIne arpaNa kare che te koI vAra marabhUmimAM meTA moTA mahelo athavA rAjamaMdiranAM darzana karAve che. te koI vAra rAjAne raMka banAvI daIne potAnI prabhutAnuM darzana karAve che to koI vAra raMkane rAjA banAvIne potAnI dayALatAne paricaya ApatAM saMkoca rAkhatI nathI. te koI vAra rAvaNa, hiraNyakazyapa tathA temanA jevA narapazAca rAjAone utpanna karIne pitAne mAthe kalaMka vahorI le che, te kaI vAra zrIrAma ane yudhiSThira jevA zAMtipriya tathA prApriya rAjAonAM rAjyasukhano anubhava ApavAnI dayA darzAve che. bhAratavarSanA hiMdusamAja upara kudaratane bhAre kepa thayelo dekhAI Ave che. tenI sthitimAM parivartana karI daine potAnI prabaLatAne paricaya teNe ApI dIdhuM che. je hiMda samAja aneka zubha guNonI khANuM kahevAto hato, jemAM zodhavA chatAMya durguNa dekhAte nahi, jenI videzI yAtrIoe muktakaMThe prazaMsA karIne potAnuM nipakSapAtIpaNuM tathA sabhAva darzAvI Ape che, teja samAjamAM Aje bALalagna jevI vinAzaka kuprathAo ghara karI rahI che. e samAjamAM evAM evAM bALalagna thayAM che, ane harahameza thayA kare che ke tenAM aniSTa pariNAmeno vicAra karatAM I paNa vicArazIla tathA buddhivAna mANasa kaMpI uThaDyA sivAya rahI zake ja nahi. hiMdusamAjamAM A bALalagnarUpI vinAzaka roga eTalo badhe phelAyela che ke samasta saMsAranA keI paNa samAjamAM tene eTalo phelA nathI. nIcenA AMkaDAo upara najara pheravavAthI hiMdusamAjanA A vinAzaka dRzyane khyAla saheje AvI zakaze. (mAtra sanAtana dharmanAM vivAhita bAlaka-bAlikAonI saMkhyA I. sa. 1921 nI gaNatrI mujaba ApelI che. ) uMmara bALakonI saMkhyA | uMmara bAlikAonI saMkhyA 0 thI 5 varSa 92 hajAra | 0 thI 5 varSa 1 lAkha 84 hajAra 5 thI 10 , 6 lAkha 61 hajAra 5 thI 10 , 17, 15 10 thI 15 - 19 ,, 77 , | 10 thI 15 , 49 , 47 , 31 ) 35 , , 15 thI 20 , keTaluM hRdayavidAraka dazya che ! pAMca varSathI paNa ochI uMmaranAM 92 hajAra bALakA ane 1 lAkha 85 hajAra bAlikAo paraNelAM che! eka varSathI ochI uMmaranAM paNa eka hajAra ALaka-bAlikAo paraNelAM che. have jarA dhyAnapUrvaka vicAra karavo joie ke, je samAjamAM ATalI nAnI uMmaranAM bALako ane bAlikAonAM lagna thAya che, te samAjane rasAtALa javAmAM zI vAra lAgavAnI che? e samAja kALanA mukhamAMthI zI rIte bacavAno che? e samAjanA uthAnanI AzA zuM rAkhI zakAya ? ATalI nAnI uMmaranAM bALakane mAtra potAnA ja netrasukhane khAtara paraNAvI denArAM mAtapitAnA vicAra ane bhaNatarane to zuM kahevuM? upalI saMkhyA mAtra sanAtanadharmIonIja che ke jeo potAnA dharmanA oThAnIce pitAnAM dUdhamala bALakanAM lagna kare che. A avicArI bALalagnano prabhAva bALaka-bAlikAonAM bhAvi jIvana upara kevA paDaze, tathA tenAthI samAjanI kevI durdazA ane hAni thaze tathA thaI rahI che, te samaju loko saheje vicArI zakaze. alpa samajaNavALAne tenI khabara ekadama nahija paDe. ajJAna avasthAmAM tathA agya rIte je vastu ApavAmAM Ave che te apriya tathA aNagamatI thaI paDe che ane tethI lAbha thavAne badale nukasAna thavAne vizeSa saMbhava che. A jAtanAM lagnathI bALaka-bAlikAonA bhAvI-jIvana upara zI asara thAya che tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1-2 ) che 3-4 ja 2 ke bALavidhavAonI dayAjanaka dazA anubhava pratyeka vicArazIla tathA jJAnavAna vyaktine jarUra thaze. kemake vartamAna samayamAM evA banAvo pratyeka gAmamAM banyA karatA hoya che. vartamAna samayamAM bhAratavarSanuM koI paNa gAma evuM nahi hoya ke je A jAtanA bALalagnarUpI rogathI gherAyeluM na hoya. kahevAnI jarUra nathI ke, AthI karIne bALaka-bAlikAo nAnI uMmaramAM ja viSayavAsanAmAM DUbI jAya che ane temanuM bhAvi jIvana naSTabhraSTa thaI jAya che. nAnI uMmarane lIdhe temane kartavyAkartavyanuM bhAna rahetuM nathI ane teo baLa, buddhi, vidyA tathA dIrdhAyu thI hAtha dhoI bese che. bALalagna tenuM sauthI kharAba pariNAma e AvyuM che ke, A dezamAM bALavidhavAonuM pramANa vadhatuM ja cAle che. bALavidhavAonI vRddhithI dezamAM vyabhicAra vizeSa phelAya che ane tethI hiMdusamAjanA prANusvarUpa sadAcArane nAza thAya che. AkhA dezamAM hajAre evI bALavidhavAo che ke jeo ghaNIja dayAjanaka dizAmAM divasa gALI rahI che. AkhA dezamAM (samasta hiMdusamAjamAM) bALavidhavAonI saMkhyA jotAM zokasAgaramAM DUbI gayA sivAya rahI zakAya tema nathI. nIcenA AMkaDAo uparathI samajAze ke hiMdusamAjamAM (AkhA dezamAM) keTalI bALavidhavAo che - hiMdusamAjanI bAlavidhavAo uMmara bALavidhavAonI saMkhyA 0-1 varSa 597 494 1,257 2,837 6,707 11,892 5-10 , 85,037 10-15 2,23,147 15-20 3,96,172 0-20 , 7,26,248 vicAravAna mANase jarA vicArI jevuM joie ke, je samAjamAM eka varSathI ochI uMmaranI 597 vidhavAo hayAta che, te samAja saMsAramAM zI rIte jIvI zakaze ? tenI unnati zI rIte thaI zakaze? saMsAranA koI paNa deza ke samAjamAM ATalI nAnI uMmaranI vidhavAo jevAmAM AvatI nathI. zuM prAcInakALanA hiMdusamAjamAM AvuM eka paNa daSTAMta maLI zake che? eka varSathI ochI uMmaranI vidhavA pitAnA lagnanI bIjI vAte zuM samaje? te to eTaluM paNa jANatI nathI ke, tenuM lagna thayuM hatuM ke nahi. bIjAone mukhethI pitAne lagnanI vAto sAMbhaLe eTaluMja. bhAra mUkIne kahuM chuM ke, AvIja vidhavAo hiMdusamAja upara kalaMkarUpa thaI rahe che. vyabhicAriNI vidhavAomAMnI ghaNIkharI samAjathI bahiSkRta thaIne parANe vezyAvRtti kare che. Aja kAraNathI jyAre hajAre nava musalamAna vezyAo che; tyAre dara hajAre 38 hiMdu vezyAo che. (arthAta musalamAna karatAM pramANamAM cAragaNI hiMdu vezyAo che.) hiMdusamAjanA pratyeka puruSe A bAbata upara vicAra karavo joIe ke, hiMdusamAjane jAgRta karavAne mATe have zuM karavuM joie. samasta saMsAra ApaNA sAmAjika kurivAjomATe phiTakAra varasAvI rahyo che. je A bALavidhavAo pitAnA kartavyathI bhraSTa thAya to emAM doSa kone che ? huM te e badhA doSa aneka kurivAjethI bharapUra evA hiMdusamAjanoja mAnuM chuM. hiMdusamAjamAM jeo A prathAnI hAniothI mAhitagAra che, temaNe A aniSTakAraka rivAjone nAbuda karavAne have te kammara kasIne taiyAra thavuM joIe; nahi te A hiMdusamAja rasAtaLamAM pahoMcavAno che. ApaNI najara AgaLaja je jAtio jaMgalI gaNAtI hatI, te potAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zubhasaMgraha-bhAga cothA unnatithI saMsArane cakita karI rahI che ane hiMdusamAja to dinapratidina nIceja 5Dato jAya che. have jAgrata thavAno samaya AvI pahoMcyo che; nahi to pachI pAchaLathI hAtha dhasatA pastAvuM paDaze. saMsAra parivartanazIla che. saMsAranI pratyeka jAtie AvazyakatA jaNAtAM pitAnAmAM pheraphAra karyA che. jApAna vagere dezo eja pramANe vatIne unnatine zikhare pahoMcyA che. hiMdusamAje paNa e pramANe karavAnI jarUra che. huM mAnuM chuM ke, ema karatAM aneka muzkelIo Avaze, paNa te muzkelIonI kaMipaNa paravA karyAsivAya AgaLa vadhavuM joie. jaganiyaMtA ApaNane jarUra sahAya karaze. tathAstu. ( vizvAmitrInA eka aMkamAMnA zrI kArtikanAtha jhAmaMjhIlanA lekhano svataMtrAnuvAda) -4s - 61-strIroganA upAya AmaLAM 64 telA, lohabhasma 32 talA, jeThImadhanuM cUrNa 16 tolA, e badhAMne barAbara mizra karIne gaLonA rasanI sAta bhAvanA daI temAMthI 2 thI 4 vAlanA pramANamAM khAvAthI atiArtava (lohIvA) maTe che. - IMdrajava, ativiSa, suMTha, pIpara, marI, bIlI, metha ane dhAvaDInAM phUla sarakhe bhAge laI cUrNa karI temAMthI 1 phelo cUrNa dararoja savAramAM strIne khavarAvavAthI atiArtAva roga maTe che. pANI sAthe ketakI(kevaDAnuM mULa ghasIne temAM sAkara nAkhIne pIvAthI strIone lohIvA jaladIthI nAza pAme che. - AMbAnI chAla, jAMbunI chAla ane arjunavRkSanI chAla sarakhe bhAge laI tenuM cUrNa karI tene rItasara hIma taiyAra karI temAMthI 1 tolA madha sAthe pIvAthI atiAtaMva-lohIvA maTe che. rasavaMtI 1 thI 2 vAlanA pramANamAM pANImAM vATI sAkara sAthe meLavI pIvAthI atiArtava maTe che. AmaLAnI mAMje cAra tolA laIne sAkara sAthe khAvAthI lohIvA maTe che. AmaLAnI chAla 4 rUpIAbhAra, beDhAMnI chAla 2rUpIAbhAra ane haraDenI chAla eka rUpIAbhAra laI traNene meLavI cUrNa karavuM. te cUrNanuM hIma banAvI tenI garbhAzayamAM pIcakArI mAravAthI atyArtavamAM phAyado thAya che. phaTakaDI, gelIka esIDa ane mocarasanuM cUrNa karIne pAtaLA kapaDAmAM ghAlI tenI piTakI karIne strIe guhya bhAgamAM rAkhavAthI atiArtava maTe che. rasavaMtI, Idrajava, ativiSanI kaLI, kaDAchAla, dhAvaDInAM phUla ane suMTha, e sarvane sarakhe bhAge laI cUrNa karI temAMthI thI tolo khAvAthI atiArtavamAM phAyado thAya che. nAgaramotha, iMdrajava, suMTha, dhAvaDInAM phUla, TeTuM, lodara, vALe, bIluM, becarasa, kALIpATa, kaDAchAla, AMbAnI goTalI, ativiSanI kaLI ane rIsAmaNI sarakhe bhAge laI tenuM cUrNa karI temAMthI beAnI bhAra ke pAvalIbhAra levAthI pradara, vIryastrAva ane atyArtAva maTI jAya che. lohabhasma 1 ratI, ghI tathA sAkaramAM savArasAMja levAthI sAro phAyado thAya che.. (" bhAgyodaya"nAM eka aMkamAMthI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 kAThIAvADanI jUnI saMskRti 62-kAThIAvADanI jUnI saMskRti cArAnuM mAhAnya je samaye je vastu uttama hoya, tenI upayogitA paNa ghaNI hoya. jyAre upayogitA ochI thAya, samaya badalAya, tyAre uttama gaNAtI vastunI kiMmata jatI rahe che, eTaluM ja nahi paNa te nAma aLakhAmaNuM thaI jAya che. kAThIAvADanAM dareka gAmaDAMnI madhyamAM rahelo coro ( TAunahola) eka vakhata uttama manAto hato. tenuM mahattva eTaluM badhuM hatuM ke tenAM avazeSacinha gAmaDAMmAM cheka bhUMsAI gayAM nathI. eka vakhatane mahattAvALacaro atyAre sutAlayamAM pheravAI gayo che. core keTalo upayogI hato te joIe. gAmanuM nyAyamaMdira atyAranA jevI adAlato prathamanA samayamAM hatI nahi, tema nyAyAdhIzone mATe DIgrI meLavavAnI jarUra nahotI. gAmamAM koI vacce takarAra heya, keIe kAMI gunho karyo hoya te badhAne insApha core thato, vRddhajana cere besatA, vAMdhA-takarAravALA core phariyAda karavA AvatA. vRddho Tharela buddhinA ane darekanA guNadoSone potAnA anubhavamAM utArelA hovAthI InsApha karavAmAM saralatA thatI. phariyAda karanAra ke bacAva karanArane vakIla-berisTaranI jarUra paDatI nahi. koinI phariyAda AvI eTale dareka kAmanA mukhya mukhyane ekaThA karI baMne taraphanI hakIkata sAMbhaLatA ane pachI nyAya karatA. A nyAya pALavA koI AnAkAnI kare to teno bahiSkAra karatA. nyAya karavA mATe paramezvarane hAjara gaNatA ane paMca tyAM paramezvara mAnatA tethI cArAmAM devamaMdira nI sthApanA karatA. atyAre paNa jyAM core haze tyAM ThAkorajInuM maMdira paNa sAtheja jovAmAM Ave che. te eTalA mATe rAkhatA ke, nyAya taLanAra, phariyAdI, sAmAvALA ke sAkSI je bole te satya ane ThAkorajI samakSa bole tethI satya hakIkata bahAra Ave ane nyAya karavAvALA paNa pakSapAtarahita ThAkorajI samakSa sAco nyAya Ape. gAmane dhaNI cerane gAmanA dhaNI karatAM paNa vadhAre mAna apAtuM. bIjAM makAno karatAM, corAnA makAnanI maryAdA vadhAre gaNAtI. corA pAse kaI ghoDe caDhIne na nIkaLe, corA pAse strIvarga pagarakhAM na pahere, care beThelAnuM keI apamAna na kare; eTaluM ja nahi paNa pitAnI koI vAta core carcAya te karatAM te maravuM sAruM tevI daDha mAnyatA hatI. corethI thayelo hukama-nirNaya badhAne mAnya rahe che ke tenI sAme thatuM nahi. gAmadhaNI gAmamAM hoya ke bIje gAme hoya paNa te carAne mAna Apato. corAnI aMdara khATale caDhIne sUvAne gAmadhaNaneja hakka hato-hajI paNa ghaNA gAme dhaNuM paNa khATale na sUve-bIjA koI corAmAM khATalo nAkhIne bese paNa nahi. yuvAne vagere care bese nahi ane kadAca jAya to ghaNuja maryAdA rAkhe. bIDI, hake core na pIve, eka bAju bese, banatA sudhI mauna rahe ane bole te paNa maryAdAmAM. vaLI dezI paradezIne mATe musApharakhAnuM jUduM hatuM nahi. game te dezanA AvI core utare, tene gAmano koTavALa pAgaraNa lAvI Ape, vAhana hoya to ghAsacAro lAvI Ape. ThAkorajIno pUjArI pitAne gherathI agara bIje sthaLethI khAvAnuM lAvI Ape. sAdhu, bAvA vagerenA dhAmAM paNa cArAmAMja paDathA haya, bIjA mAgaNavarganA cere AvIneja utare. AvI rIte game tene Azraya ApanAra gAmaDAno coro hato ane che. saMrakSAlaya gAmanuM rakSaNa karavAmAM corAno moTo hisso hato. vRddho cerAmAM besatA. tenI pAsenA vRkSa ke koI uMcI jagyAe sADIke besato. ghaDAvAI-pALa-Ave tema sADIkAne zaMkA jAya to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zubhasaMgraha-bhAga cothA zveta dhvajA uMcI karatA eTale sImamAM kAma karanAra kheDUtA ke khIjA je bahAra hAya te adhA cAre ekaThA thAya ane sadhakhaLathI rakSaNa kare. vyAyAmazALA cArAne vyAyAmazALA sAthe saMbaMdha hatA. cArAnI AgaLanA ceAkamAM aMgabaLavardhaka ramatA thatI, kAI pAtAnI taravArathI avanavA prayAge! karatA, kAi nizAna pADatA, kAi bhAle kema pheMkavA, tenAthI kema bacAva karavA vagere karatA. upadezAlaya cAre besanArane DAyarA kahevAya che. A nAma DAghA manuSyane samUha eTale 'DAyarA' tevA tenA artho che. kathAvArtA cere thAya, deza-paradezanI vAta cAre saMbhaLAya, sAdhu-satA cAre utarI jJAneApadeza kare; sArI zikhAmaNa, jJAna, gAmanuM niyamana vagere badhu cereja thAya. A laghu lekhamAM ceArAnuM saMpUrNa mAhAtmya varNavI zakAya nahi, paNa atyAre sustAlayanA nAmathI tiraskRta thayelA ceArA keTalA upayAgI hatA, tenI jhAMkhI karavAnAja uddeza che. suna vAcakA sthAlipullAkanyAye samajI jaze eTalI vijJapti. ( "kSatriya"nA eka aMkamAM lekhakaH-zrI. dhIrasiha vherAbhAi geAhila ) 63 - bhagavAna zrIkRSNanA niMdako AjathI be varSa pUrve kalakattAnA mArA e mAravADI mitrA mArI sAthe TALa karIne khelelA ke "tame A`samAjIe bhagavAna kRSNane mAnatA nathI, tame nAstika che. amArA vaiSNavAnA bhaktimArgInA rasa je tame jarA cAkhA te tamane samajaNa paDe ke, tamArI sakhyA keTalI adhI nIrasa che. bhaktimArganA AzrayavinA kai bhagavAnamAM citta cAMTe kharUM ?" A sAMbhaLatAM meM kahyuM ke "bhAi ! bhagavAnanI bhakti karavAmAM rasikatAnI jarUra paDe che kharI ?" nA, nA, ame te! ema kahevA mAgIe chIe ke, tamArAthI nirAkAra bhagavAnanuM dhyAna thai zakeja nahi. amArA bhagavAna prasAda le, hiMDALAmAM hiMcakA khAya, ghareNAM pahere ane jyAre amArA maMdiramAM bhAgavatamAMthI kRSNa ane geApIenI lIlAviSenI kathA thAya, tyAre teA kharekhara ame gadgad thai jaie chIe. "" Ama kahetAM kahetAM tA mArA mitra khUba khIlavA lAgyA, paNa se' temane adhavaca aTakAvI kahyuM ke bhakti ane dhyAnanA pradezamAM paMca karmendriyAnuM kAma nathI; kAraNa ke yeAgasUtramAM lakhyuM che ke dhyAna ane samAdhinI sAdhanA karatAM ApaNI indriyA niviSaya thaI jAya che.' hAya, bhAI ! paNa amane te eja bhaktimAM majhA paDe che, je amArA geviMda bhuvanamAM dekhAya che." tyAM zuM che bhAI?" meM pUchyuM. "tyAM Ave! tyAre samajAya.' , javAba maLyA. . A mitra sAthe sAMje huM gAviMda bhuvanamAM paheAMcI gayeA. meATA AlIzAna makAnamAM vaibhava-vilAsanAM sarva sAdhanA tyAM dekhAyAM. eka meATI vyAsapIThapara besI eka mAravADI bhAI kathA karatA hatA. kathAmAM bAlakRSNanuM rasamaya varNana sAMbhaLIne zrotAe vAha vAha !"nA dhvani sAthe DeAlatA hatA. A sthaLanuM nAma gAviMda bhuvana eTale ahI' kRSNavagara khIjAM zuM hAi zake? bhakatAmAM puruSA karatAM srIonI sakhyA vizeSa hatI. kathAkAra khIlatI vayanA hAi ghaNA vAcALa jaNAtA hatA. kathA samApta thayA bAda vyAsapIThapara birAjelA mahAnubhAvanA caraNasparzI mATe dAMDAdeDI thai rahI ! strIvarga` tA gAMDAtura khanI gayA hatA. leAkeA kahe ke " kathAkAra teA sAkSAt bhagavAnane avatAra che. ' Aje A kathAkAra hIrAlAla mAravADI kalakattAnAM hajArA zeTha-zeThANIene nacAve che; lAkheAnI saMpattie tenA caraNu AgaLa dharavAmAM Ave che. kharekhara, kalakattAmAM te! sAkSAt bhagavAna, hIrAlAlanu` rUpa dhAraNa karI nivAsa karI rahyA che ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 ka X X bhagavAna zrIkRSNanA niMdake goviMda bhuvanathI pAchA pharatAM mArA mitre kahyuM ke "je bhaktirasane A akhaMDita pravAha !" mArAthI na rahevAyuM. meM kahyuM ke "mApha karaje, A zRMgArarasapUrNa bhakti kaI divasa tamAre kapALe kalaMkanI kAlimA lagADayA vinA rahenAra nathI. ame AryasamAjIo to gIrAja kRSNanA bhakto chIe. tamArA kRNamAM to phakta tame zRMgArikatA ane vilAsapriyatA jue che. jema nATaka-sinemAmAM loko bhegA thAya che, tema maMdiramAM tame mUrtionI AjubAju nATakI vAtAvaraNa ubhuM karo cho. mATeja leke AkarSAya che. bhagavAna ane bhakti e viSe teo kaMI samajI zakatA hoya ema huM kahI zakato nathI. " javA de, javA de; tame AryasamAjIe to jenI tenI niMdAja karo cho." Ama vAta paDatI mUkAI; paNa kalakattAnA geviMda bhuvananA pAchaLathI je samAcAra maLyA te dareka sahRdayI hiMdue vAMcavA ghaTe che. ja kalakattAmAM jayadayALa ane hIrAlAla baMne vyApArIo che. teo jema tema karI vyApArathI potAnuM gujarAna calAve che. teo kaMI bahu bhaNelA nathI; paNa temane gItA vAMcavAno zokha che. eka divase dukAna upara temaNe bIjA bhAIone kathA saMbhaLAvI. temanI zailI bahuja manoraMjaka hovAthI hIrAlAla kathAkAratarIke vakhaNAvA lAgyA. ghaNA leke kahevA lAgyA ke, abhaNa jyAre AvI sarasa kathA kare, tyAre te jarUra tenAmAM prabhunuM kaMI daivI teja hevuM joIe. trAjavAM kATalAM chaDI baMne bhAIoe kRNajI mATe eka sthAna ubhuM karavA goviMda bhuvananI yojanA karI. jotajotAmAM lAkho rUpIAne varasAda temanA para varasI paDyo. bhagavAna kRSNanA bhaktoe eka AlIzAna imArata caNAvI dIdhI, jenuM nAma "goviMda bhuvana" pADavAmAM AvyuM. kAlanA bakAla hIrAlAla AjanA kathAkAra che, aDadhuM kalakattA temane bhagavAnanA aMzAvatAra mAne che. goviMda bhuvanamAM gItA, bhAgavata ane bhajanonI dhUna jAmavA lAge che. AjanuM goviMda bhuvana vaiSNava samAjanuM gauravasthAna che. goviMda bhuvanamAM strIpuruSa-AbAlavRddha-sarva bhaktirasamAM spardhA mAMDe che. hIrAlAla bhagavAnanI gAdIe besI gayA che. ahA ! kevuM parivartana ! koI paNa prakAranA yama-niyamanuM anuSThAna karyA vagara kevaLa vANune pratApe kAlane abudha gaNAte hIrAlAla Aje bhagavAnanI gAdIe besI gayA che ! upha ! Aje A zenA ukApAta che ? A zuM saMbhaLAya che !!... goviMda | bhagavAne 157 strIonA ziyaLane khaMDita karyuM ! nATakI hIrAlAle sArAM sArAM gharonI kula- vadhuone kaThaNunA nAme bhraSTa karI ! dUtaNue rAkhI sArI sArI svarUpavAna strIone cUMTI cUMTI temane phasAvI! pote kRNa banI bheLI bhaktANuone gepI banAvI ! A pizAce hada vALI dIdhI. Aje kalakattAmAM hAhAkAra thaI rahyo che ! aMdha hiMduo ThagAyA ! sabhAo maLI; hIrAlAla ane jayadayALane khUba gALo ApavAmAM AvI. . patrakAroe aMgArA varasAvavAnuM zarU karyuM, paNa tema chatAMye koIe roganuM kharuM auSadha tapAsavA prayatna karyo nahi ! Aje yogIrAja kRNa pitAnA nAme vyabhicArane nATAraMga joI raDatA haze! gItAnA kRSNane-gIrAja kRSNane Aje keNu pUje che? ahIM te nAcatA, vAMsaLI vagADatA, gopIo sAthe yatheccha vihAra karatA mAkhaNacAra kRSNanI pUjA thAya che ! Aje hIrAlAla deSita nathI; paNa je bhAvanA bhaktimAM gArarasane mukhya sthAna Ape che, te deSita che. Aje bAhyADaMbarathI rIjhanArA, gAMDA thanArA, pagacaMpI karI caraNAmRta lenArA loke! uThe, kharI bhakti kyAM che, te khoLe. yogIrAja kRSNanI bhakti Adare ! have bahu thaI cUkyuM che. AryasamAja kRSNane nidaka che tene kRSNanA nAme dukAna mAMDI samAjane chetaranArA hIrAlAla poteja nyAya karI leze ! ("pracAraka" jUna-1928 nA aMkamAM lekhaka zrI. AnaMdapriya AtmArAma paMDita) 4 X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zubhasaMgraha-bhAga che 64-bairAMnuM paMca rAmajI paTela gAmanA AgevAna che; eTale temanI DelIe lokeAnI sArI ThaTha jAmatI, rAmajInI AjJA leke hosethI uThAvatA; ane tethI te paNa temane dhanya mAnatA. garamInI mosama AvI. gAmamAM vikRcikA-kaeNlerA phATI nIkaLyo. rAmajInI meTAIno khyAla rAkhyA vagara kaeNlerAe temanA moTA dIkarAnI vahune jIva laI lIdhA. rAmajI paTelane tyAM koInuM maraNa thayuM che, e samAcAra jANI dareka gharanAM bairAM mAthe AthuM oDhI rovA-TavA temanA ghara tarapha javA nIkaLyAM. gAmamAM ramaNa jarA sudhArAnI vAte karanAra navajuvAna gaNAte ! eTale teNe tenI patnI sumatine rAmajI kAkAne tyAM rovA-phUTavA mokalI nahi. AkhA gAmamAM carcA upaDI. loke maranArane te tarataja bhUlI gayA ane ramaNanI vahu sumatie chAjIyAM na lIdhAM ane rovA-phUTavAnI kavAyatamAM bhAga na lIdhe, te viSe garamAgarama carcA calAvavA lAgyA. khuda rAmajI kAkAnAM dhaNIANI potAnA dIkarAnI vahuM marI gayAne zeka bhUlI jaI sumati temane tyAM rovA-kUTavA na AvI eTale "nakkI te abhimAnI che" ema kahevA lAgyAM. bArane vakhata hatA, gAmanA loke kaMIka verAyA, eTale sumati ane ramaNa rAmajI kAkAne tyAM sahAnubhUti batAvavA gayAM. ramaNane jotAMja rAmajI kAkAnAM dhaNIANI caMcaLabA rAtAM pILAM thaI jaI beya: "kema, have te tame moTA mANasa thayA ! tamArAM maDama sAheba have to zuM karavA gAmanI rIta pALavA amAre tyAM Ave ?" caMcaLabAnI AjubAju phesIonI palaTaNa hatI, temAMnI ekAda DosI belIH "hA, have sumati bahu moTI thaI gaI, eTale rItarivAjamAM zuM karavA bhAga le?" ramaNe kahyuM ke "sImA ! huM chAtI kaDhI kaTI. ghAMTA pADI zoka batAvavAmAM mAnato nathI. kharekhara, A khoTuM dhatIMga mane gamatuM nathI; eTale sumatine na mokalI. tamane ame hRdayanI sahAnubhUti batAvavA AvyAM chIe. tamArA duHkhathI kharekhara amane paNa duHkha thAya che, paNa rovA-pharavAnuM nATaka bhajavI amAruM du:kha batAvatAM amane AvaDatuM nathI." kahyuM? A badhuM nATaka che? ame badhA ahIM beTo Dhaga karIe chIe? rahevA de, rahevA de; joyuM tAruM DahApaNa!" ema dhanakerabAe garjanA karatAM kahyuM. ' "sImA! A nATaka nathI to zuM che? raDavuM Ave ke na Ave, chatAMye mAthe AvuM oDhI, lazkarI paddhatie thatI raDavAnI kavAyatamAM sAmela thavuM-Ane nATaka-ga-nahi to bIjI zuM kahI zakAya? tame zuM ema kahI zakaze ke, ahIM bhegAM maLelAM badhAM kharA hRdayapUrvaka raDatAM hatAM? ahIMthI gayAM ke tarataja nahi jaNAya temanA mukhapara zeka ke nahi jaNAya temanI AMkhomAM AMsu. A te kharekhara nATakanA tamAzA jevuM che." "paNa, ame phUTIe nahi te lake kaheze ke, maranAra mATe amane bIlakula lAgaNI na hatI." gaMgAbA bolyAM. "ema ...tyAre te tame kone batAvavA khAtaraja raDo che, nahi vAra?" ramaNe pUchyuM. "tyAre zuM? lAgaNuM batAvavA kaMI sAdhana te joIe ne?" "vAha vAha ! khUba karI. lAgaNI batAvavI hoya te raDAroLa karI mUkavI ane chAtI TI macAvavI, ema tame mAne che? tamArI A bhUla thAya che. hadayanI kharI lAgaNI batAvavI hoya to maranAranAM zubha karmone yAda karo ane tenAM sagAMvahAlAMne dharmanI vAto karI dilAse Apo." caMcaLabA A badhuM sAMbhaLI bolyAM ke "beTA ramaNa! tArI A badhI vAte te sAcI che, mane paNa Amaja lAge che, paNa zuM karIe? lokAcArane AdhIna thavuM paDe che!" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALajAviSe keTalIka jANavAjoga hakIkta 11e loko game tema dhAre, paNa jo tame tamAruM zreya IcchatAM to chAjI levAnuM, lazkarI ghATe phUTavAnuM badhuM mUkI do ane prabhusmaraNa sAthe dilAso ApavAnI rIta dAkhala kare. emAMja tamAruM kalyANa samAyeluM che !" Ama vAta cAlatI hatI tevAmAM rAmajI kAkA AvatAM A vAta baMdha paDI. bhegAM thayelAM bairAMne vAta to gaLe utarI ke ramaNe je kahyuM, te ghaNuM jarUrI ane hitakAraka che; paNa tene amala kaNa kare? ("pracAraka"nA eka aMkamAM lekhaka zrI. AnaMdapriya AtmArAma paMDita) 65-kALajAviSe keTalIka jANavAjoga hakIkato "mArUM kALajuM susta banI gayuM che eTale zuM? susta kALajuM jene aMgrejImAM "slagIza lIvara' tarIke oLakhavAmAM Ave che, tethI hajAro puruSo ane strIo pIDAya che. susta kALajuM AjakAla sAdhAraNa darda thai paDayuM che. ane te ghaNuka dardInuM mULa thaI paDayuM che. nAmAMkita tabIbonuM kahevuM che ke, kALajuM kadI paNa susta banatuM nathI, paNa te upara joIe te karatAM vadhu kAmane bojo paDato hovAthI dardIe pitAnA kALajAne susta kALajA tarIke oLakhe che; paNa kharI rIte te te kadI paNa susta paDatuM nathI. Ave vakhate khorAkatarIke TamATAM, chAza, paTeTA ane madha phAyadAkAraka thaI paDe che. A vakhate samULagA anAja upara jIvavuM lAbhakAraka nathI; kemake ekaluM anAja khAvAthI esIDamAM ghaNe vadhAro thavA pAme che. vaLI Ave vakhate zeraDImAMthI banatI khAMDa paNa kALajAne vadhu nukasAna kare che. khAMDanI jagAe madha levuM e vadhu salAmatIbharyuM che. khUba yAda rAkhavuM ke, jyAre kALajAne susta baneluM mAnavAmAM Ave eTale ke te upara joIe te karatAM kAmane vadhu bojo paDe te vakhate rAbetAno kherAka ekadama badalI nAkha. susta kALajAne majabUtI ApavA yA tene jeza ApavA mATe khAsa khorAka jevuM kazuM hotuM nathI. kaleju-e zuM che ane tenI pharaja zI che?. jyAre mane "susta kaleja mATe upara besavuM paDayuM che, tyAre kalejuM zuM che ane tenI pharaja zI che, te upara kAMIka laMbANathI besavAnuM huM Aje vAjabI dhAruM chuM. eka nAmacIna tabIbe ghaNIja vAjabI rIte kahyuM che ke, jIMdagIne sukhI yA du:khI banAvavAno AdhAra kALajA upara rahyo che. A belebola kharUM che ane eTalA mATe pitAne inasAnatarIke oLakhAvanAra dareke kalejAviSe jANavuM Avazyaka che. keTalIka ajaba jevI idrimAM kALajI paNa eka che. tene ghaDIe ghaDIe vicAra pheravanArI Idriya tarIke oLakhavAmAM Ave che. zarIramAMnI koI paNa Idriya karatAM kALajuM vadhu jUduM kAma kare che. te eka sAdI iMdriya che, je peTanI aMdara ApaNI hAra jamaNA paDakhAmAM pAMsaLIonI pAchaLa chupAyeluM che. garIba bicAruM kALajuM ! vakhate vakhata mANasanI moTI samaja-phera ! ane teonI sajAne bhoga bicArA kALajAne thai paDavuM paDe che. meM ghaNuka dardIone vakhatovakhata potAnA DekaTarane kahetAM sAMbhaLyAM che ke, agara jo sArUM kalejuM AvA zarIramAMthI kADhI nAkhavAmAM Ave to huM jarUra dehathI sukhI banuM. kalejuM moTAmAM moTuM aMtaravayava che; kemake enuM vajana Azare cAra ratala jeTaluM che. jamaNI bAjuthI DAbI bAju sudhI tenI laMbAI Azare eka phUTa ane pahoLAI zumAre 8. iMca jeTalI che. kaleju jherane nAza karanAra mAMsagraMthi kahevAya che, paNa te bIjuM ghaNuMka jAdu jUduM kAma bajAve che. te pitta banAve che je kherAkane pacAve che ane kherAkanI carabIonuM A prasaMge dArU ke evI bIjI nukasAnakAraka cInI bhalAmaNa karanArA maLe temanAthI sAvaceta rahevAnuM che. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zubhasaMgraha bhAga cothA zoSaNa karavAmAM madada kare che. vaLI lIvara eTale kALajuM eka ghaNaja kAryasAdhaka "ITara tarIkenuM kAma bajAve che. moTI itimAMthI saghaLuM lohI peTa, hojarI, peMkriyAsa (peTamAM hAjarInI pAchaLa AvelA piMDa), AMtaraDAMo ane tallImAM eka khAsa nasanI mAraphate jamA thAya che. A nasane tabIbo poraTala veIna' tarIke oLakhe che. ane eja zirAmAraphate A saghaLuM lohI kalejAmAM svaccha banavA mATe jAya che. A lohI jene "paTela blaDa' tarIke kahevAmAM Ave che, te zarIramAM pharavA mAMDe te agAu tene lIvara mAraphate gALI kADhavAmAM Ave che. yAda rAkhaje ke, je saghaLuM pANI tamo pIo che ane je saghaLo rAka tamo khAo cho, te zarIranA bAkInA bhAgamAM jAya te pahelAM lIvaramAMthI pasAra thAya che. kALajuM khorAkanA pAcananI rUDhine saMpUrNa banAve che. agara je khorAkamAM jhera bhaLeluM hoya to kalejAnuM kAma A jherane bahAra kADhI nAkhavAnuM che. jo tame sIsAnA bheLavALuM pANI pIe to kalejuM te sIsuM bahAra kADhI nAkhe che ane tene pitAmAM dAkhala karI jamA kare che. agara je pAchaLathI kALajAne gALavAmAM Ave to sIsAnAM nAnAM nAnAM TIpAM karatAM tame A bAda joI zakaze. . jeone pAro eka yA bIjA rUpamAM levAnI varasanI Teva paDelI hoya che, teo maraNa pAmatAM temanAM kALajAmAMthI pArAno moTo jatho maLI Ave che. kALA lagabhaga khANanI rAkhe che. e ja rIte koI paNa jAtanI dhAtunuM jhera zarIramAM levAmAM Ave to te paNa kALajAmAM jamA thaI rahe che. jeone dArU pIvAnI Teva paDI hoya che teonuM lIvara dArUnA jherane potAnAmAM ekaThuM karI rAkhe che, ane pote sahana karI zarIranA bhAganuM potAnA bhAge rakSaNa kare che. eja kAraNe ghaNe dArU pInArAonAM kALajAmAM jyAre tyAre bIgADa thAya che. lAMbI mudatanA dArUDIAonuM kalejuM moTuM thayA vagara rahetuM nathI. kALaju ane jhera kALajuM cokkasa jherene cUsI le che ane tene chupAvI rAkhe che yA te upara kAbu rAkhI zake che. paNa bIjA jherano nAza karavAnI paNa te zakti dharAve che. dAkhalA tarIke jyAre bIDI vagere pIe che, tyAre kALajuM temAMnA nIkoTIna nAmanA jherano nAza karI zake che. eTale ke kALAM jherane jema rAkhI zake che, tema jherane nAza paNa karI zake che. kALajAnI A khUbInA kAraNeja TAIpheIDa phIvara athavA bIjA ke cepI regathI ApaNe pIDAtAM hoIe tyAre kALajA upara ApaNA jIvavAne vadhu AdhAra rahe che. jyAre eka zakhsa TAIphoIDa nAmanA tAvathI pIDAto hoya, tyAre jANavuM ke te jheranI asarathI pIDAya che ane tethI ja tene tAva Ave che, tethI ja te bimArI sahana kare che, tethIja tenI pITha, baraDA ane mAthAmAM jAlama darda thAya che. A saghaLuM darda jheranA kAraNe che. A jhera kema lAgu paDe che te joIe. A jhera jatuothI utpanna thAya che. A jaMtuo AMtaraDAMone comerathI gherI nAkhe che ane lohImAM dAkhala thAya che eTale zarIranA AkhA baMdhAraNamAM maLI Ave che. evI rIte AkhuM zarIra jherothI bharAI jAya che ane A jaMtuo ane tenA jherano nAza karavA mATe kALajAne temanI sAme bAbAtha laDavuM paDe che. e ja pramANe nyumoniyAnAM jaMtuo mATe paNa samajI levuM. kALajuM jherano nAza karavAnuM kAma kare che ane gurado te kADhI nAkhavAnuM kAma kare che. jyAM sudhI kALajuM pitAnuM kAma cAlu rAkhavA jeTalI zakti dharAve che, tyAM sudhI dardIne jIvavAnI AzA rahe che. (dainika "hiMdusthAnamAM lekhaka-zrI. epha. DI.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zileAna durgAnA kedI 66 - zilona durgano keMdI sviTjhAMDanA svAtaMtryavIra-krAnsisa entivAda pAtAnA anupama prakRtisaune lIdhe sviTjhalADa yuropakhaMDanu naMdanavana kahevAya che. Aje tA sviTjhalADa AMtararASTrIya rAjanItinuM kendra khanyuM che; cUrApanI mahAprajAonA rAjyapratinidhie AvIne tyAM vizvazAntinA pATha bhaNe che; rASTra--sadha lIga Ak nezansa'nI ane jagata majura pariSadanI beThakA bhare che; paNa AvaDA mAnane pAtra banavA ane peAtAnu'ja rIpablika ( svarAjya ) sthApavAne A nAnA deze keTakeTalA khatrIzA ane marajIvAnAM mastaka caDhAvyAM che enI muMgI kathA teA bhUtakALanA garbhamAM zamI che. Aje ahI saMpUNaeN zAnti che; paNa te keTalA raktapAta pachI ! keTalA anyAya ane atyAcAranA sAmanAo pachI! Aje ahI dezavidezanA zAsanataMtranI matra-vicAraNA cAle che; paNa te keTalAM zaktisAmarthyanA prabhAva meLavyA pachI ! Ama teA sviTjharlIM'Da alpa sAdhanavALA deza che. vaLI yUrApamAMnI enI bhaugelika sthiti paNa vicitra ane bhayabharI che. cArapAMca meATAM rAjyAnI sarahado vacce e viMTaLAyeleA che. kSetraphaLamAM e zeA nAneA pradeza che. ATalA bhaya chatAM sviTjharlIae svarAjya, samAna pada ane prajAsattA prApta karyAM che--gauravabhera e jALavI rAkhyAM che. paraMtu IsvIsananI seALamI sadImAM sviTjhaleMDanI zI dazA hatI ? svAtaMtrya ane samAnasattAnA pATha meAdhatA enA AjanA pATanagara jInIvA upara e veLA sevAyanA DhAkAranI julma jahAMgIrI cAlatI hatI. jee e DhAkAranI sAme ane dezanA svAtaMtryanI tarapheNamAM uDavA temanA jAna levAyA. ceAmera trAsa trAsa vartAI rahyo. 119 paNa e dazA lAMkhI na TakI. sekaDaeNAnI saMkhyAmAM dezaputrA svataMtratAnI khAtara sasva nyAchAvara karavA taiyAra thai gayA. temAMnA eka sevAyavAsI vIra kheAnnivAI paNa hatA. e krAnsisa ennivA I. sa. 1496mAM janmyA hatA. enA pitAnuM nAma luI da kheAtrivA. rina zaheramAM teNe abhyAsa karyo ane I. sa. 1510 mAM peAtAnA kAkAnA devaLatA tene vArasA maLyA. devaLa jInIvAnI paDakheja AveluM hatu ane tenI jAgIranI Avaka paNa sArI jevI hatI, paNa jInIvAnI svAtaMtryaprApti arthe teNe e badhuM jatuM karyuM. jInIvA para gujaratA anyAya tene zUravIra AtmA sAMkhI na zakyA. sviTjharlAMDane peAtAnA pitRdeza karI e jInIvAnA prajAkIya daLamAM joDAyeA. I. sa. 1519mAM sevAyane DhAkAra 500 mANusa laI jInIvA para caDhaLyo. khAnnivA khacAvane khAtara haThaco, paNa tenA nimakaharAma sAthIoe tene zatrunA hAthamAM pakaDAvI dIdhA. ThAkAre tene e varasa sakhta kedamAM rAkhyA. tyAMthI e chUTyo, musApharIomAM khUba duHkha khamyA; paNa ethI teA enAM svAtaMtryaprema ane rASTrodreka bamaNAM vadhyAM. duzmana joDenI enI jhapAjhapI teA cAluja rahI. I. sa. 1530mAM jIrA pAmAM rakhaDatAM tene cAree lUMTayo ane sAva anAtha dazAmAM ThAkArane havAle sAMpI dIdhA. A vakhate tene zileAnanA pAtALauMDA killAmAM pUravAmAM AvyA. cha varasa sudhI nahi dAda, nahi phariyAda evI sthitimAM A nirdoSa dezabhakta piMjare paDelA vanakesarInA aDAla prANa dhAraNa karI gAMdhAi rahyo; paNa........ paNa have jInIvAnI bhAgyarekhA badalI. khana prAMta ane jInIvAnagaranI saMyukta senAe punaHzrva svata MtratAne jhuDA kukAvyA ane peAtAnA kheAnnivAInI vhAre zileAna para halleA karyAM. ThAkAra hAryAM. ennivA meAtanA paMjAmAMthI chUTyo. sviTjhalaoNDa have svataMtra hatuM. kheAnnivAne paramapriya evuM rIpablika zAsanataMtra sthapAI cUkyuM hatuM. navI rAjyama`DaLI A vIrendra naranA ApabhAga kema bhUle ? teNe ene jInIvAnA pratiSThita nAgarikanA adhikAra dIdhA; jemAM agAu sukhA rahetA te makAna vIra kheAnnivAIne aNu ka"; ane jInIvAmAM rahe tyAMsudhI tene 200 seAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zubhasaMgraha-bhAga ceAtho maheronuM varSAsana bAMdhI ApyuM. I. sa. 1537mAM base sabhAsadanI maMDaLImAM ene paNa sabhAsada karI besADe. benivArda paNa nakAmo na beThA. zAsanataMtranI sudhAraNAmAM teNe ghaNuM prakAre madada karI. - dharmazAstra ane itihAsamAM pAraMgata e benivAI jeTalo vIrendra teTalA ja vidvAna hatA. vijJAnane ene bhAre zokha hato. 1551mAM teNe potAnuM samRddha pustakAlaya zaherane bheTa karyuM. ko maLyA pachI tyAMnI pablika lAyabrerI" hastImAM AvI. eja arasAmAM teNe rIpablikane potAnA vArasadAratarIke TharAvyuM ane te eka zarate-e pAThazALAno kharca nabhAvavA pUrato pitAnA dravyano upayoga thAya. evo mahattvAkAMkSI karmavIra benivAI ISTasiddhine saMtoSa meLavate I. sa. 1570mAM svargavAsI thayo. iMglaMDane vihArI kavi bAyarana pitAno deza cheDI I. sa. 1816mAM cUrapanA pravAse nIkaLyo. rasta sviTajharlADanA eka gAmaDAmAM varasAdane kAraNe tene rokAI javuM paDayuM. e gAmanI sAmeja zilonano purAtana killo Avelo hato. e kilAne joI kavi bAyaranane nIcenuM kalpita karuNa kAvya banAvavAnI preraNA jAgI. A zilonanA killAnuM eka paDakhuM lemAna athavA jInIvA sarovara upara paDe che. pAchalI bAjue Apsa parvatanAM hima jAmelAM girizikhara camake che. kudaratanA e prakAzita saudaya 2 kilo zayatAnanA aMdhAriyA raheThANa je bhayaMkara lAge che. AThamA saikAmAM tene khaDakanA TApupara bAMdhavAmAM Avyo tyArathI tene jelakhAnAtarIke ja vAparavAmAM AvyuM che. kiTale pANI nIce ATha phUTa uMDe jAya che. tyAM AgaLa kALakoTaDIonI hAra bAMdhelI chejemAM aneka rASTrabhakto ane rAjyadrohIone keda karavAmAM tathA phAMsIe laTakAvavAmAM AvyA che. sviTajharlaMDanA svAtaMtrya khAtara jhajhanAra javAMmarda kAnsisa da nivAI paNa Aja kilAmAM keda thayele. bAyarane A kAvya rahyuM tyAre A vIra puruSanA itihAsanI ene jANa nahotI. eNe to e svakapanAthIja racela: paraMtu pAchaLathI ene bonnivAInI parAkrama-kathA maLI AvI. te pachI ene viSe bAyarana lakhe che - A mahApuruSa jInIvAvAsIone cetanatAraka che. dhIra AtmA, zraddhALu aMtaHkaraNa, ucca Azaya, dakSa salAha, kAryatatpara sAhasika prANa, vizALa jJAna ane cittanI asAdhAraNa jAgRtie sau lakSaNovaDe aMkita benivAI sAceja mahApuruSanA padane adhikArI che. benivArda prajAsattAka zAsanataMtrano pracaMDa pakSakAra hato. sviTajharlIDanI svAtaMtryaprAptine mATe teNe pitAnI svataMtratAne bhega dIdho, ArAma ne amanacamanane homI dIdhAM, dhanadolata gumAvI ane pote mAnela ne patIkA karelA pitRdeza sviTjharleDanA svAtaMtryane khAtara e parama nAgarika bonnIvArda vIra puruSane chAje tevA daDha bhAvathI sevAdharma svIkAryo. teNe bhAvika dezajananI ane tattvajJAnInI daSTie sviTjharlaMDano itihAsa paNa lakhe, Aje e potAnA svAtaMtryapriya jIvanathI ane e itihAsathI amara banyo che. bonnivAInA baMdIvAsane lIdhe zilonane kille smaraNIya che, te benivArda ane zilona baMne kavi bAyarananA A kAvyathI anekadhA cirasmaraNIya che, e niHsaMzaya sAcuM che. (saMkalita) eka romAMcakArI ApakahANuM mane paLiyAM AvyAM che, paNa te ghaDapaNane lIdhe nahi; duHkhanA acAnaka AghAtane lIdhe paNa nahi. mAruM zarIra vAMkuM vaLI gayuM che, te kAmanI mahenatane lIdhe nahi; kedakhAnAmAM kATa khAtuM jakaDAI rahevAne lIdhe ne Aja enI zakti sAva harAI gaI che. ane mArA bhAgyanI zI vAta karUM? A madhurI bhoma ne A tAjI havA, e baMnenA upabhogathI bAtala thaIne ahIM motanI jaMjIramAM huM jakaDAya te mArA pitAnA dharmane khAtara. eya jIvatA baLyA paNa dharmabhraSTa na thayA; ane eja Tekane mATe ame-emanA putroe paNa aMdhAragherI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zileAna dunA kedI 121 jelamAM vAseA lIdhe. ame kula sAta hatAH--vidhamI onA julamAthI rIDhA ane magarUra evA cha bharajuvAna khAMdhavA ane eka vRddha pitA. pitAnI jema bhAi paNa eka jIvatA khanyA;ee laDAinA medAnamAM leAhI reDavAM; traNa kedakhAne gayA. e saumAMthI hAla tA huM ekaja adhamuA jevA jIvatA chu. (ra) zileAnanu kedakhAnuM jamInamAM uMDu che. tene geAthika brATanA sAta sthaMbha che. dhIMgI kALamIMDha divAlanI nAnI uMcI kATamAM thai AvatuM ekAda jhAMkhuM kiraNa aMdaranA adhakArane vadhu dhAra kare che. e bhejavALA bheAMyataLiyA upara, jANe bhUtanA bhaDakA hAya ema e teja ramatuM lAge che. dareka thAMbhale akeka leADhAnu ka u; dareka kaDe eka eka sAMkaLa-zarIrane kArI khAya tevI A ravA mArA DhIlapara enA DAdha; jIvatAM lagI nathI javAnA. Aja mArA duHkhane divasa che, kema je huM kedamAMthI chUTA thayA chuM. keTalAM varSAMsudhI Ama sUrajane ugatA kANuM jAyA che? keTalAM varasa ! prabhu jANe. hu' gaNute'tA te kharA; paNa mAre nAnA bhAI gaLIgaLIne maraNu pAmyA tyArathI me e gaNavAnu cheADI dIdhuM. (3) amane traNe bhAione thAMbhalAnI sAMkaLe jUdAjUdA jakaDI bAMdhelA. eka DagaluM paNa na casAya. ekabIjAnuM mAM paNa na joi zakAya. jhAMkhA urjAsamAM ame traNe ekabIjAne mANasAnA vaNueLakhyA oLA jevA dekhAtA. traNe sAthe hatA, chatAM jUdA hatA. hAtha khAMdhelA hatA, paNa hRdayathI jeDAyelA hatA. e kedakhAnAmAM pRthvInAM pAMca tattvAnA jyAre amane vAkhA hatA, tyAre dilAsA amane mAtra ekaja hatA ke, ame ekakhIjAnuM khelavuM sAMbhaLI zakatA. dareka jaNa bIjAne kaMika navI AzA dane-parAkramanI kAIka jUnI vAta kahIne ke zurAtanabharyo raghurAme gAine haiyAdhAraNa detA; paNa e lAMbu na cAlyuM. amArA khullA mIThA sAda dhIme dhIme kedakhAnAnA patharA samA khAvA dhAya tevA dheAdharA thatA gayA.kadAca amArA manataragane lIdhe ema lAgyuM haze; paNa amane te ema thatuM ke jANe e amArA sAdaja nahi. (4) traNemAM huM meATA eTale bIjA ene dharapata devAnuM ne khuza rAkhavAnu kAma mArUM hatuM. te gajA pramANe karatA; te teo paNa ThIkaThIka dhIraja dharI rahyA hatA. mArA sauthI nAnA bhAI khApane khanDru vahAle hateA. enI bhammara AbAda mArI mAnA jevI hatI. AMkheA AkAzanA jevI niLa AsamAnI. enI dayAne lIdhe mArUM aMtara kakaLatuM. evA rUpALA paMkhIne AvA piMjaramAM paDeluM joine kAne na lAge ? sUryanI dIptithI prajvala divasa samAna te| enI kAnti hatIH--jevA uttaradhruvanA divasa unALAnA cha mAsa sudhI barapha upara anasta tape che, teveAja prakAzamAna ne pavitra e hatA. svabhAve AnaMdI, khIjAnuM du:kha dekhIne AMsu pADe evA mRdula ane je duHkhane duniyAmAM joI tene glAni thatI tene aMta na lAve tyAMlagI jaMpIne besanArA niha eTale dadAtraDI. (5) mArA bIjo bhAI paNa evAja nirmALa dilaneA, paNa kSAtra udrekavALA; khAMdhe majabUta ane duniyAnI duSTatA sAme khatama thAya tyAMsudhI khuzamajAja manathI Takkara jhIle tevA;--paNa sAMkaLamAM jakaDAine jhuravA yeAgya nahi. ene prANa paNa sAMkaLanA khaNakhaNATa bhegA haNAtA jatA hatA. muMgAmaMgA huM e jotA ane sAthe mArA AtmA paNa haNAtA jatA; chatAM amArA kuTuMbanA meghAmUlAM ratnazAe bhAiene prasanna rAkhavA meM mArA AtmAne jematema karI TakAvI rAkhyA. A bhAI teA vanakhINA khuMdanAra zikArI hatA. vAdhavAnI pAchaLa paDanArA hatA; paNa kedakhAnuM ene mana dirayA DALavA jevuM bhAre hatuM. jakaDelA paga ene mana bhAremAM bhAre Akruta hatI. ($) jInIvA sareAvaranAM pANI hajAra phuTa uMDerAM uchaLI sapATI upara dhase che ane zilenanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zubhasaMgraha-bhAga cothA kedakhAnAne vaLudhI le che. divAlanu ane pANInuM ema e evaDu` kedakhAnu nyu che. jIvatI kabara hoya tevA, sarAvaranA taLiyA nIcenA e adhArA kArAgAramAM jakaDAyelA ame, rAta ne divasa amArA mAthA upara pANInA pachaDATa sAMbhaLatA. ziyALAnA sUsavatA pavana AkAzamAM pUrajosathI dhasamasatA nIkaLatA ne pANI uDADatA. e pANInI jhanA chaMTakAvanuM paNa mane kharAkhara bhAna thatuM, tyAre e khuda khaDakA paNa jANe kAMpatA ne hacamacI jatA; paNa ethI mArUM rUMvADuM sarakhuMye na pharakatuM, kemake e kedamAMthI chUTakArA denAra meAtane huM hasate mAMe vadhAvI levA sadA taiyAra hatA. (7) meM kahyune ke, mArA nAnA bhAI gaLatA jatA hatA. meM e paNa kahyuMne ke, enu majabUta dila paNa bhAMgatuM jatuM'tuM. aMte ka'TALIne eNe khAvAnu cheDayu;--khArAka kharAba hatA te sArU nahi. zikArIonA kSudra khArAkathI ame sArI peThe TevAyelA hatA, joke pahADI bakarInA dUdhane khadale amAre khAkheAciyAnuM pANI pIvAnu hatu; ane amArI rITI te--duniyA hastImAM AvI tyAre sauthI pahelI vakhata manuSye peAtAnA bhAine ja galI pazunI jema kedakhAnAmAM pUryAM, te tyArathI e kedIoe je reATIne peAtAnAM AMsuevaDe palALI palALIne pecI karI khAdhI che tevIja amArIye reATI hatI; paNa amane tenI paravA naheAtI. mArA bhAinuM zarIra ke mana tenAthI nahAtuM naMkhAtuM gayuM. mArA bhAine AtmA teA mahelamAM ekeeka paNa karamAya tevA hatA. jo tenI pahADAnA caDhaNamAM bhamavAnI svataMtratA khuMcavI levAya teA......paNa have sAcuM kahetAM vAra zAne karU? e gujarI gayA! ane huM mAtra joIja rahyo. enuM mAthu TekavavA jeTalIya cAkarI na karI zakyA; ene saratA hAtha sarakhA paNa na jhIlI zakayA; are ! marI gayA pachIye na aDI zakyA. hAtha ane dAMtavaDe mArUM baMdhana teADavA meM dhaNAye pachADA mAryo; paNa pheAgaTa. e gujarI gayA. teeAe enI sAMkaLa cheDI, e bhejavALI bheAM khAdI ane dATavyo. meM emane vInavyA; eka upakAra karavA AjIjI karI joi ke, enuM zakha bahAra sUryathI prakAzita bhUmimAM dATA; paNa e vicAraja bhUlabhareleA hatA. mArA manamAM ema thayuM ke, Ave! svataMtra AtmA mRtyu pachI paNa A dhara kArAgAramAM kema karI jaze! paNa meM AjIjI na karI heAta tA vadhu sArUM hatuM, te sAe ThaMDe peTe hasavA mAMDayuM ane pachI ene tyAM AgaLaja dATI dIdhA. hatI tevI bheAM sapATa vALI dIdhI. na te| mAthe lIlA dhAsavALI mATI pAtharI, na tA kakharanA AkAra karyAM. upara phakta enI khAlI sAMkaLa laTakI rahI hatI;--AvI hatyAne bahuja megya smAraka ! (<) paNa amArA kuTuMbanuM mAnItuM phUla mArA sauthI nAnA * bhAi-bALapaNathIja lADakavAyA, mukhAkRtie mArI mAnI khIjI mUrti sarakhA, saunA pyAreA, mArA pitAnA khIjA prANa jevA, mArA jIvananA AdhAra mArA e nAnA bhAi. e eka divasa chUTA thaze, sukhI thaze e AzamAM mArA jIva khALiyuM dhAraNa karI rahyo hatA; paNa aMte enIya dhIraja khUTI ane DALIpara phUla karamAya tema maMdaprANu banavA lAgyA. A izvara ! kAI paNa sthitimAM mAnava AtmAne uDI jatA jovA e trAsadAyaka che. me' te dhAdhaba vahetA lAhImAM jIva jate joyA che; uchALA mAratA karALa sAgaramAM bacavAne taraphaDiyAM mArImArI DUbatA jIvane joyA che; nisteja melI pathArImAM bebhAnapaNe pachADA mArI akatA pApI jIvaneya jatA joyA che;--e badhAM trAsajanaka mRtyu che. paNa A mRtyumAM trAsa naheAte; dhIrUM dhIrUM te uMDuM duHkha hatuM. dhImedhIme e levAtA gayA. bicArA pAchaLa rahenArAM saune saMbhAra gaye.. mRtyunI mazkarI karatA heAya tevA enA praphulla gAla--jANe medhadhanuSyanA kiraNaraMga dhIredhIre uDI gayA hoya tevA ! e adhAradherA dudakhAnAmAM tejanI chAMya nAkhatI haiAya tevI enI pAradarzaka camakatI AMkheA! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zilAna dugano kedI 123 ane eka paNa zabda nahi, pitAnI durbhAgI sthiti mATe nisAse sarakhe nahi, ulaTuM mArI AzAne jIvatI rAkhavA amArA sukhI divasanI thoDI madhurI vAtacIta karI mane AzA ApI. huM te maunamAM DUbI gayA hatA; bhAInI kheTanA A bhayaMkara khADAmAM DUbato jato hato. azaktinI mAccha AvI tene eNe kevI zamAvI dIdhI dhIme dhIme kaLAI na jAya tevI rIte ! mane e lAgyuM; paNa huM barAbara sAMbhaLI na zakata. meM ene nAma daI belAvyo, kemake bhaya ane zaMkAthI huM have jhanune caDhayo hato. huM jANata to hato ke, have badhA prayatna phegaTa che, te mAruM mana na mAnyuM. meM pharI vAra bolAvyo. mane lAgyuM ke, kaMka avAja Avyo. eka sakhata AMcako mArI meM mArI sAMkaLa toDI nAkhI ne enI sAme dhasI gaye; paNa meM ene na je. e na hatA, e ghora aMdhArAmAM ekale huMja hAlata hata; huMja chata hatA; huM ja duSTa zvAsa laI rahyo hato. mArI ane anaMtatAnA ArA vaccenI e chellI, ekanI eka, medhAmAM meMghI kaDI. e jIvaleNa sthaLe bhAMgI paDI hatI. mArA baMne bhAI cAlyA gayA hatA. eka bhayanI upara paDyo hato, bIje bhayamAM daTAyelo paDyo hato. meM ene jaDa hAtha upADyo, paraMtu mAro hAtha paNa eTaloja ThaMDAgAra hatA. mArAmAM hAlavA-cAlavAnA rAma nahotA. mAtra eTaluM lAgatuM ke, huM jIvato chuM. arere, jene ApaNe cAhIe tene have pharI vAra e rIte nathI maLanAra, e kevo ghoratama vicAra ! paNa sAthe kema na marI gayo tenI mane khabara na paDI. mane kaI dunyavI vAsanA rahI nahotI; kevaLa mArA dharmaparanI zraddhA rahI hatI; ane e eka ja kAraNe huM ApaghAta karato rahI gayo. paNa pachI zuM banyuM tenI mane barAbara jANa nathI; hajuye huM e nathI jANato. pahelAM to tejanuM bhAna gayuM, pachI havAnuM ane aMte aMdhArAnuM bhAna paNa gayuM. na hato mane vicAra ke na hatI kaMi lAgaNI;-muddale nahi. e paththaro vacce huM paththara thaI rahyo. varasatI jhAkaLamAM jhADapAna vagaranI TekarI samuM badhuM ja verAna, jaDa ane bhukharuM thaI rahyuM hatuM. rAte nahotI, divase nahoto. nahAta AMkhane bhArekhama karato e kArAgArane ujAsa. hatuM mAtra avakAza bharatuM zUnya ne eka paNa sthaLa vagaranuM jaDatva. na hatA tArA, pRthvI ke kALa; na hatuM dabANa, parivartana, puNya ke pApa. hatuM eka maunya. chaMdagIneye nahi ne mRtyunoye nahi e sthira zvAsa. jANe kahatI ALasane pArAvAra ulaTa-ghera, apAra, muMge ane acetana! paNa aMte mArA magaja para prakAza paDe. eka pakSIne e kalarava hato. thoDI vAra baMdha paDI vaLI pAcho e saMbhaLAyo. atimiSTa ne apUrva e gIta hatuM. mArI AMkha prasannatA ne AnaMdabharI raDI paDI. eTalI vAra to jANe huM kei di' duHkhiyo ja nahoto ema lAgyuM, paNa pachI dhIme dhIme mArI indriya jAgrata thatI gaI. koTaDInI divAlo dekhAI ane bheyanI sapATI mArI AjubAju tarI AvI. agAunI peThe sUrajano jhAMkho ujAsa paNa pelI phATamAMthI sarato dekhAyo. peluM pakSI e phATamAM beThuM hatuM. AsamAnI pAMkhavALuM kevuM ramaNIya e paMkhI ! hajAro smaraNa jagADatuM kevuM anupama e gAna ! jANe e mAre sArUja gAtuM na hoya ! e pakSI paNa jANe mArI peThe potAnA sAthIne bolAvatuM hoya ema mane lAgyuM. jyAre duniyAmAM mane koI cAhanAra nahotuM, tyAre e mane prema karatuM hatuM ! eNe mane kedakhAnAmAM AnaMda Ape-vicAra karato karyo. e pakSI chUTuMja haze ke kadAca enuM piMjaranuM kedakhAnuM toDI ahIM mArA kedakhAnApara besavA AvyuM haze ? madhura pakSI ! kedane mane pUro anubhava che, eTale mAruM sAthI banAvavA sArU huM tane kedI nahi banAvuM. athavA 5kSIrUpe keAI svarganA jIva te maLavA nahi Avyo hoya ? zuM mAro bhAI pakSI thaIne maLavA Avyo haze? prabhu, prabhu! e vicAre huM nathI hasI zakato, nathI raDI zakata; paraMtu Akhare e paNa uDI gayuM. e pakSI ja hatuM, nahi te mane bevaDA sunakAramAM ekalo mUkI kema uDI jAya? ekalo-kaphanamAMnA mudda je; tejabharyA divase nirmaLa AkAzamAM zAparUpa ekAkI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 www+ Awwwwwwwwww zubhasaMgraha-bhAga ceAtho ke vAdaLI jevo ekalo mane mUkIne e kema uDI jAya? paNa mAruM prArabdha pharyuM. mArA cekIdAro mAyALu banyA hatA. duHkhanA dekhAve khamI khamIne joke teo rIDhA thayA hatA, chatAM mArA tarapha mAyALu banyA. mArI tUTelI sAMkaLa ema ne ema rahI. mane keTaDImAM karavAnI chUTa maLI. e kArAgAramAM eka cheDethI bIje cheDe, ne thAMbhalAonI AsapAsa huM pharata. phakta mArA bhAIonI kabaro upara paga na dete-rakhe paga paDI jAya ne e kabare apamAnita thAya! ne kavacita ja mane lAgatuM ke mAro paga tyAM bhUlathI paDI gayela che te mArA aMtaramAM cI paDato ane mAruM hRdaya kacarAIne adhamuuM thaI jatuM. - (12) pachI to meM divAla kotarIne aMdara paga rAkhI zakAya evaDe eka khADo karyo. nAsI chUTavA mATe nahi; kemake je mArAM hatAM temane te huM tyAMja daphanAvIne beThA hatA, eTale have to AkhI duniyA mAre mana te eka moTA kedakhAnA jevI ja hatI. na mAre pitA hatA, na saMtAna hatuM ke saguM hatuM. mArA duHkhamAM na koI sAthI hatuM ane e sAruM hatuM, kemake emanA vicAre kadAca huM gAMDa thaI jAta; paNa ucenI e saLiyAvALI bArImAMthI bahAranI duniyA jovA-e uMcA parvatApara najara pheravI mArI AMkhone tRpta karavA mAruM mana talasI rahyuM hatuM. eTale meM bhIMtamAM eTale khADo karyo. ane e parvata meM joyA. e te evA ne evA hatA. mArI peThe kAMI dehe badalAyA nahotA. anaMta kALano barapha enA para jAmelo hate. nIce vizALa sarovara jhUlatuM hatuM ane AsamAnI raMganI hona nadI pUrapravAhamAM vahetI hatI. khaDake ane gIca jhADI upara pachaDAtAM tene pANIne avAja meM sAMbhaLyo. dUra AvI rahelA gAmanAM makAnanI dhaLI divAlane sarovaramAM lasI rahelAM vahANanA ethIye dhoLA saDha meM joyA. joyo eka nAnAza TApu; mArI bArInI barAbara sammukha; jANe mArI sAme hasato. e nAnakaDo lIle TApu lAgato'to to phakta mArI koTaDInA jevaDAja; paNa temAM traNa uMcAM jhADa hatAM ane parvatanI svataMtra pavanalahara enA para vAtI; paDakhe svataMtra pANI hIloLe caDhayAM hatAM; enI upara nAnAM nAnAM sugaMdhI raMgIna phUlaDolatAM, kilAnI divAla AgaLa sukhI ramatiyALa mAchalIo taratI, uce vegabharyuM garuDa uDatuM. ne A badhuM joIne mArI AMkhe navAM AMsunI dhAra cAlI; manamAM zoka vyA; mane thayuM ke, sAMkaLethI chUTavyoja na hota to sAruM hatuM! huM divAla parathI nIce utarI paDavo. mAthe meTo bhAra paDayo hoya ema kArAvAsanuM aMdhAruM jANe mArApara tUTI paDayuM; jANe koIne dATavA delI tAjI kabara, paNa chatAM ATalo prakAza khamavAthI mArI najara eTalI herAna parezAna thaI hatI ke tene ArAmanI jarUra hatI. (13) A pachI mahinAo, vI ke mAtra thoDA divase vIye...keTaluM vItyuM haze tenI meM gaNatrI na karI, darakAre na karI--chevaTa teo mane choDI mUkavA Avyo. kayAM ane kema e jANavAnI mane paDI nahotI. chuTTo ke bAMdhyo have sarakhuM hatuM. nirAzAne huM cAhatAM zIkhI gayo hato. paNa teo AvyA; AvIne mArAM baMdhana emaNe kADhI nAkhyAM. tyAre e koTaDI mane madhurA Azrama jevI lAgI. mane thayuM ke, e loke pharI vAra mAruM ghara choDAvavA AvyA che. aMdaranA kare LiyA joDe meM dostI bAMdhI hatI. emanI jALaguthaNI dhyAnapUrvaka je. cAMdanImAM ramatA uMdarane jete. huM e saunA jaja banI gayo hato. ame ekaja sthaLanAM rahenAra hatAM ane huM te emanA rAjA jevo hate; mArAmAM emane raMjADavAnI tAkAta hatI; paNa ame sau saM5saMpIne rahetAM. lAMbo vakhata sAthe rahevAnA paricayathI ame sau eTalAM ekAkAra thayAM hatAM ke mane mArI sAMkaLa upara paNa bhAva thayo. le e sane choDI chu thatAM nisAsAnI hAya mArI huM jela bahAra nIkaLyo. ("kumAra"nA ASADha-1984nA aMkamAM pheMDa bAyarananA aMgrejI kAvya uparathI lekhaka:-dezaLajI paramAra) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ maranAra ekapheDananuM asAdhAraNa jIvana 67 - baranAra mekapheDananuM asAdhAraNa jIvana 125 " ApaNe hAla jANIe chIe te uparathI evA nizcaya upara AvI zakIe ke, ApaNA dezanA hAlanA sacegeAmAM ArogyasaMrakSaNanA badhA niyame pALavAmAM Ave te ApaNA leAkanI sAmAnya AyuSyamaryAdAmAM trIsa varSane vadhAre thAya. mAtanuM pramANa aDadhAaDadha dhaTI jAya ane tenI sAthe mAMdagImAM sapaDAi kAma karavAne kAyamanA nAlAyaka thai paDatA leAkAnI saMkhyAmAM maraNapramANa karatAM evaDA ghaTADe daravarSe thAya. khIjA zabdomAM kahIe teA A dezanI mRtyusaMkhyAmAM daravarSe` 40 lAkhanA ghaTADA thAya ane rAgIonI saMkhyAmAM 80 lAkhanA dhaTADA thAya, A AMkaDA hRdayabhedaka lAge che; paraMtu te pramANamAM siddha che ane nivivAda rIte ArogyarakSaNanI bAbatamAM ApaNI ajJAna hAlata dekhADI Ape che. " --zrImaMta mahArAjA sayAjarAva gAyakavADa Aje dezamAM cAre dizAe dhanavAnAnA dhananeA pravAha daradIone rAgamukta karavA, davAkhAnAM kADhavA tathA seneTeriyama baMdhAvavA tarapha vahI rahelA che. zrImate ane meATA meTA amaladAreAnA smArakatarIke davAkhAnAM kADhavAnI prathA paDI gaI che. dezamAM sarakArI temaja khAnagI vaidya-DATarezanAM davAkhAnAMnI kheATa nathI. gAmegAma vaidya DATA ubharAi jAya che, chatAM dezamAM rAgapIDitAnI saMkhyA echI thatI nathI. DaeNAkaTarA ane davAkhAnAM vadhe tema daradIe ane maraNapramANanI sakhyA ochI thavAne badale vadhatIja jAya che. jyAM jue tyAM leke mAMdA te mAMdAja. akALa mRtyunuM pramANa ghaNuM meTu, kudaratI maraNa jevuM teA keAI samajatuMja nathI. je kAraNathI leAkeA rAgapIDita rahetA heAya te zeAdhI kADhI te kAraNA dUra karavA prayatna karavAmAM Ave teA rAgIonI saMkhyA ane akALa mRtyunuM pramANa krama ochuM na thAya ? ApaNAmAM kahevata che ke " upAya karatAM aTakAva bhaleA. ' lokeA mAMdA paDe eTale temane davA ApavAmAM Ave. tee sAjA thayA pachI tenA teja kAraNe pharI mAMdA paDe eTale temane davA ApavAmAM Ave. AvA krama cAlyA kare tethI te temanI jIvanazakti haNAi jAya che. daradIone davA ApavA jeTalI jarUra tee sAmAnya daradInA bheAga thai paDatA bace ane taMdurastI sAcavI zake evA prakAranuM jJAna ApavAnI jarUra che. aMgrejImAM DeMoNkTara zabdane a'taMdurastInuM jJAna ApanAra' evA thAya che. DaeNAkaTarA e amAM kAma karatA heAya te rAMgapIDita ane maraNanuM pramANa kema na ghaTe? jJAna e zakti che. jJAnavinA kadI mukti nathI. dareka prakAranAM du:kha-daradezanuM mULa ajJAna. ja che. AreAgya viSayanA jJAnanA abhAve asaMkhya leAkeA aneka prakAranAM daradeAthI pIDAtA hAya. che. emane mATe davAkhAnA jeTalIja jarUra tee peAtAnI taMdurastI sAcavI zake evI kasarata, sAdA khArAka, khullI havA, zarIraracanA ane AreAgyadAyaka raheNIkaraNI vagere viSayAnuM jJAna ApavAnI che. samAjamAM e viSayeAnuM jJAna vyAkhyAne, lekhA, hastapatrikAo, pradarzanA vageredvArA ApavAnI arthAt baheALA pramANamAM jJAnapracAra karavAnI anivA` jarUra che. A viSayamAM amerikAmAM mi. mekapheDana nAmanA gRhasthe athAga parizrama karI lAkhA leAkeAne kharI taMdurastI bhAgavatA karyAM che. teneA hevAla jANavA jevA hAi atre saMkSepamAM ApuM chuM. mi. mekapheDana pote lakhe che ke, huM sattara varSanI yuvAna vaye pAtaLA, damIela ane zaradIthI pIDAtA muDadAla che.karA hatA. te vakhate mane nyumeAniyAnI sakhata asara thai hatI. davAthI darado maTe che evA mArA vizvAsa jatA rahyo hatA; kAraNa ke mArI zarIrasaMpattimAM DAkTarAnI davAthI jarAe sudhAre thayeA na hatA. nyumeniyAne lIdhe mArI chAtImAM sakhata dukhAve rahetA hatA. te samaye vicAra karatAM huM evA nizcaya upara AvyeA ke, manuSyazarIramAM peAtAnI vyavasthA sudhArI levAnI zakti Izvare nirmAMNa karelI che tene kAma karavAnI taka ApavI joie. A vakhate dareka manuSya mAne che tema huM paNa mAnatA ke, zarIranI zakti TakAvI rAkhavA khArAka levAja joie; tethI haMmezanA rivAja mujaba kAMi te kAMi khArAka hu letA hatA. nyumeni Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zubhasaMgraha-bhAga cAthA yAnA darada vakhate jyAre mArI tabiyata vadhAre bagaDatI cAlI te vakhate mate vijaLInA camakArA peThe vicAra Avyo ke, huM je kheArAka lauM chuM tethI A daradane peASaNa maLe che ane darada cAluja rahe che. jo huM khAvAnuM cheADI dauM' te zarIramAM je saMrakSakazakti rahelI che tene kAma karavAnI taka maLI te daradI hAMkI kADhaze. tarataja te divasathI meM khAvAnuM adha karyuM. eTale eka-be divasamAM daradanuM jora narama paDayu. trIje divase teA dhaNe! ArAma jaNAye ane ceAthe divase nyumeniyA dUra thayA. maMdavADadaramiyAna khecenI lAgatI tyAre thADI gheADI kasarata paNa karatA hatA. te pachI Aja sudhInA anubhavathI mArI evI cAkkasa mAnyatA che ke, darada mAtra ekaja che ane te asvaccha thayelu leAhI. upavAsa karavAthI bagaDeluM leAhI svaccha thAya che. ApaNe kheArAkatarIke nakkara padArthoMja khAie chIe, tenI sAthe havA ane pANInI paNa teTalIja jarUrI che. ApaNe tene khArAkatarIke gaNatA nathI. jo khArAkatarIke gaNIe te kharU' jotAM apavAsa jevuM kAMI rahetuM nathI. havA ane pANIne pacAvavA pAcanakriyAnA aghyAne kAMi mahenata karavI paDatI nathI. ApaNe jyAre upavAsa karIe chIe, tyAre nakkara khArAka na khAvAthI zarIrasa rakSaka zaktine eka evI taka ApIe chIe, ke je ApaNA zarIrarUpI dharamAM ekaThA thayeleA kacarA kADhI nAkhe ane A badhA kacarA kADhI nAkhavAnI kriyA enuM nAmaja daradatA nAza. mI. mepheDana sattara varSanI vaya sudhI daradothI gherAyelA ane tavAi gayelA zarIravALe hatA. te pachI teNe zarIranI khIlavaNI karavAnA ane AreAgya rahevAnA kudaratI upAyo zodhavA mAMDayA. e viSayamAM teNe eTaluM badhuM dhyAna ApyuM ke Aje tenI barAbarI karI zake evI zarIrasaMpattivALA mANasA duniyApara gheADAja haze. peAte majabUta ane taMdurasta zarIravALA thaine te besI rahyo nathI. ArAgyasabaMdhI jJAnanA abhAve duHkhamAM saDatI janatAne te meLavelA anubhavanA lAbha ApavA sArU trIsa varSathI teNe phIjhIkala kalcara khAtAnI sthApanA nyuyArka zaheramAM karelI che. Aje tene eTalI badhI prasiddhi maLelI che ke, cUpa-amerikAmAM mi. mekapheDana "phAdhara Aph phIjhIkaTApathI " eTale dAvinA darade maTADavAnI vidyAnA zodhakatarIke akAya che. k mI. mekapheDana mAne che ke, taMdurastInI bAbatamAM sauthI vadhAre kharAba asara kheATI leAkalAjathI thai che. sAmAnya rIte leAkeAnAM zarIra ghATadAra AdarUpa thaI te taMdurastInuM kharUM sukha bhAgavatA thAya e mATe samAjamAM nItinI chAyA nIce dhara karI rahelI kharAba badIo sAme teNe josabhera lakhavA mAMDayuM. vaLI e viSe jAhera bhASaNe| ApavAM zarU karyo, davAonA vadhI paDelA upayega sAme tene pAkAra cAluja hatA. A sarva kAraNeAthI keTalAka svArthIparAyaNa leAkeA peAtAnA dhaMdhAne aMge tenAthI nArAja hatA. dinapratidina ghaNA leAkeAnI dhRtarAjI tenA upara thatI gaI. duzmaneAe tenA lakhavAnA ane ana karI tenI sAme kArTImAM kAma calAvyu. jaje tene bacAva suddhAM sAMbhaLavAnI nA pADI. tenA upara mUkAyalA taheAmata leAkeAne te ADe mAge ane anItinA raste dore che " badala tene e varasanI keda ane 2000 DAlara daMDanI zikSA pharamAvI. hAikAmAM apIla karI temAM paNa tene dAda maLI nahi, eTale tene kedakhAnAmAM javu paDayuM. kedanI sajA thavAthI tenA vakhANanArAomAM bhAre khaLabhaLATa thayA. temaNe mI. mekaphenane cheADI mUkAvavAmAM amerikana sarakAra sAme josabhera caLavaLa calAvI. pariNAme amerikAnA mahAna presIDenTane e bAbata peAtAnA hAthamAM levI paDI. mekapheDananI khAkhatamAM teNe jAte tapAsa calAvI tene nirdoSa TharAvI chevaTe cheADI mUkayo; paNa te daramiyAna tene doDha varSI kedamAM rahevu paDayu. kedakhAnAmAM lAkhA dilAsApatra enA prazaMsakA taraphathI maLyA hatA. A banAva pachI phrIjhIkala kalcara megeni'dhaNuM prasiddhimAM AvyuM ane enA siddhAMtA tarapha badhA amerikatAnuM dhyAna khecAyuM. mI. mekapheDanane igleMDanI sarakAre pArlomeTanA sabhAsado samakSa prIjhIkala kalcaranI bAbatamAM bhASaNA ApavA Ama`traNa ApI tene dhaNuM mAna ApyuM hatuM. A vakhate IMgleMDathI pAchA pharatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ baranAra menphaDananuM asAdhAraNa jIvana amerikana sarakAre tene jAhera rIte satkAra karyo ane nyuyaeNkanA meyare paNa tenI bhAre prazaMsA karI mAna ApyuM. Aje amerikAmAM sarakArI temaja lazkarI khAtAMomAM tenA sudhArA dAkhala thayA che ane sAmAnya prajA paNa tenI zodhano bahoLA pramANamAM lAbha laI rahI che. mI. mekapheDana bhASaNa ApIne ke pustake lakhIne ja besI raheluM nathI. zarIrane mAphaka Ave ane taMdurastI tathA zakti vadhe evA kherAke pUrAM pADanArAM meTAM upahAragRhe teNe kADhavyAM che. nyuyaeNka zahera jyAM e khAtAnuM mukhya mathaka che tyAM eka DajhanathI vadhAre evAM upahAragRha che. temAMnAM keTalAMkamAM te sAtasothI hajAra mANaso eka vakhate jamavA bese che. evAM upahAragRha amerikAnA dareka moTA zaheramAM kADhavAmAM AvyAM che. te calAvavAne ubhI karavAmAM AvelI phIjhIkala kalacara resTorAM kaMpanInI thApaNa lagabhaga cAra karoDa rUpiyAnI che. e upahAragRho kevI uttama rIte cAle che te eTalA uparathI ja samajAze ke, kaMpanInA bhAgIdArone daravarSe 30 thI 35 TakA sudhI vyAja maLe che. e grahomAM cAha-kophInI tadana baMdhI rAkhelI che. temAM mAMsAhAra paNa ApavAmAM Avato nathI. phakta vanaspati, dhAnya ane phaLamAMthI banAvelI vividha vastuo tyAM khorAkatarIke ApavAmAM Ave che. aneka loke temAM taMdurasta thavAne jAya che. vaLI mekapheDane zodhI kADhelA siddhAMto pramANeja rahevA, khAvA ane vartavAnA niyamonuM yathArtha pAlana kare evA lokone teNe eka saMsthAna vasAvyuM che, jene phIjhIkala kalcara sITI evuM nAma ApeluM che. have e saMsthAnanI nakalo bIje ThekANe thavA lAgI che ane kudaratI sidhAMta pramANe jIvana gALavAnuM sAmAnya loko paNa pasaMda karavA lAgyA che. daradIone mATe teNe eka seneTeriyama kADheluM che. tene mekapheDana hetheTeriyama evuM nAma ApeluM che. temAM koI paNa jAtanI davA vinA mAtra kudaratI upacArothI daradIone sAjA karAya che. moTA moTA ema. DI. DokaTarothI nahi maTI zakyAM hoya tevA darathI pIDAtA ane badhe sthaLethI nirAza thayelA daradIo helveToriyamamAM sAja karavAmAM AvyA che, evI te khAtrI Ape che. mI. senDapharDa beneTa nAmane gRhastha 50 varSanI uMmare taddana vRddha thaI gayo hato. mekapheDananA hAtha nIce teNe zarIranI khIlavaNI karI. 71 varSanI uMmare te navajuvAna jevo thayo. tyAra pachI teNe "dhaDapaNa, tenAM kArache ane tene aTakAvae nAmanuM pustaka lakhI AkhA amerikA tathA yuropamAM khyAti meLavI che. sadara pustakanA pUMThA uparaja pitAnI 71 varSanI vayane pheTa Apela che ane Aje taMdurastInI bAbatamAM te eka sattAdhikArIsamAna gaNAya che. eTalA uparathI ja helveToriyamanA kArya nI kalpanA vAcake karI leze. phIjhIkala kalcara TreniMga skUla eTale zarIranI khIlavaNI karavAnuM zikSaNa ApanArI eka moTI zALA teNe kADhelI che, je helveToriyamanI pAse ja che. e skUlamAMthI kudaratI upacAronI madadathI darada maTADanArA davAvagaranA veMkaTaro ane salAhakAronI moTI saMkhyA daravarSe bahAra paDe che. teo potAnA gAmamAM lekane zarIraracanA vagere saMbaMdhI jJAna ApI sekasukhAkArI vadhAravAnAM kAma kare che. prajAne tethI eTalo badho phAyado thayo che ane kudaratI upacAra upara eTalo badho vizvAsa vadhI gayo che ke pheMkaTaro ane davA banAvanArAonA dhaMdhA upara tenI asara thavA mAMDI che. davAonA udyoganuM eka AgevAna amerikana patra "gIsTa" lakhe che ke e zuM bInA che ke davAe tathA te banAvavAnI cIjonA khapa dinapratidina ghaTatuM jAya che? chellAM daza varSamAM tenI khapata sarAsarI 65 TakA jeTalI ghaTI gaI che." A pariNAma mI. mekapheDana jevA davA vagaranA veMkaTaronI mahenatane AbhArI che. hiMdustAnamAM to ethI ulaTuMja jovAmAM Ave che. daravarSe vaidya-raeNkaTaronAM navAM davAkhAnAM ughaDeja jAya che ane temAM davA lenArA dardIonI moTI saMkhyA ubharAya emAM ja saphaLatA mAnavAmAM Ave che. A bAbatamAM sarakAra kaMIja sudhAro karI zake ema nathI. je ApaNA dezamAM dharmAdA davAkhAnAM calAvanArA ane navAM khelanArA dhanavAno dhAre te navo mArga grahaNa karI zake ema che; paraMtu tema karavA mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ www w 18 zubhasaMgraha-bhAga cAze prathama to temaNe navI duniyAno prakAza pitAnI AMkhepara paDavA devuM joIe. bIjhIkala kalcara) e nAmanuM mAsika 31 varSathI mI. mekapheDana prasiddha kare che. tenA grAhakonI saMkhyA pAMcalAkha che. duniyA para enI barAbarI karI zake evuM e viSayanuM eka paNa mAsika atyAre nathI. pitAnA dhaMdhAmAM sahAyarUpa thai paDavA mATe te bIjA bAra mAsika ane traNa dainika po kADhe che. te paikI 6 sTorI (kharI vArtA) e nAmanA mAsikanI 23 lAkha nakalo khape che. badhAM mAsikenI kula grAhaka saMkhyA pacAsa lAkha che. A badhA sAhityanI prasiddhi mATe teNe menphaDana pablIkezana kaMpanI kADhI che. te duniyAmAM moTAmAM moTI pablIzIMga kaMpanI che. eka mAsikanuM lavAjama daza rUpiyA gaNavAmAM Ave te pacAsa lAkha grAhaka eTale ekalA mAsikanA lavAjamanAja vArSika pAMcakaroDa rUpiyA Ave. A uparaja hiMdustAnanA pahelA naMbaranA rAjya haidrAbAdanI vArSika Avaka jeTalI vaDodarA rAjyanI be varSanI kula Avaka karatAM paNa vadhAre thavA jAya che. A to ekalA bAra mAsikanA lavAjamanIja vAta che. e sivAya bIjuM sAhitya pragaTa kare che tenI upaja to jUdIja. eTalA uparathI kaMpanI keTalA moTA pAyA para kAma karatI haze eno khyAla vAcake karI leze. A uparathI koIe ema na dhArI levuM ke, mI. mekapheDana amerikAmAM eka meTo zrImaMta karoDapati thaI beThe che. ene pitAnA Adarzo prajA samakSa mUrtimaMta karavA mATe nANAMne ghaNo bhega Apavo paDe che ane ATalI badhI pravRtti chatAM nANAMnI bAbatamAM tene saMkoca rahe che. mI. mekaDane pitAnA jAtaanubhava ane zodhathI Arogya ane kudaratI upacAraviSe ghaNAM pustako lakhyAM che. e sarvamAM bIlDIMga oNpha vAiTala pAvara ghaNuM uttama che. e viSe te poteja khAtrI Ape che ke "taMdurastI ane eka suMdara khIlavaNI kareluM zarIra, e AkhI duniyAnI lata karatAM vadhAre kiMmatI che. jene ApaNe saMpUrNa taMdurastI kahIe chIe, te meLavavA jeo IcchatA hoya temane mATe mArAM lakhelAM sarva pustakamAM koI paNa evuM nathI ke je mArA A pustaka karatAM caDhIAtuM hoya." e uparAMta teoe "enasAIkalopIDIyA opha phIjhIkala kalcara eTale Arogya ane kudaratI upacArasaMbaMdhI jJAnakoSa, e nAmano kiMmatI graMtha lakhyo che. temAM 3000 pRSTha ane 1200 citra ApelAM che ane tenI so rUpiyA kiMmata che. enI sAta AvRttio thayelI che. ATalA bhagIratha prayatna pachI prajA ene phAdhara oNpha phIjhIkopathI nA nAmathI oLakhe che temAM zuM Azcarya ! me 1928na "phIjhIkala kacara' ne aMka pragaTa thayo che temAM baranAra mekapheDanane cAra kaMpanIoe maLI temanI 60 varSanI uMmara chatAM rU. 10 lAkhane vIme utAryo che; evI hakIkata pragaTa thaI che! 45 varSanI uMmara pachI vImA kaMpanIo koIne vImo utAravAnuM nA pADe che. ema chatAM 60 varSanI uMmare moTI rakamano vImo utAravAnI vImA kaMpanIoe hiMmata karI che te uparathI barnAra mekapheDananuM Arogya ghaNuM ja uttama hovuM joIe. vImAkaMpanInA veMkaTaroe temanA zarIranI tapAsaNI karI temAM temanuM Arogya uttama prakAranuM che, evuM jaNAI AvyuM che. vImA, utAryAnI vAta barnAra mekapheDana pitAnAM tatvone vijayasUcaka samaje che. vyAyAma ane naisargika AhArathI manuSya potAnuM Arogya uttama prakAranuM rAkhI dIrdhAyuSI banI zake che, eno A eka uttama dAkhalo che. ("vyAyAma" nA julAI 1928 nA aMkamAM lekhaka-rA. maNibhAI motIbhAI paTela. mu. saMkheDA ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ navayuganA yuvaka 68 - navayugano yuvaka 129 dezanA juvAne dezanuM dhana che. jevI emanI zArIrika ane mAnasika avasthA, tevIja dezanI dazA. svAtaMtryanAM yuddo jyAM jyAM khelAyAM che, tyAM tyAM navajuvAnAeja AgaLa paDatA bhAga laI dezanI svataMtratA hAMsala karI che. dharaDAe tA gulAmImAM sabaDavAnuM pasaMda karatA hatA, paNa navajIvAnA evI vRtti sAMkhI zakyA nahi; tethI temaNe svata tratAne mATe kesarI karyAM ane te meLavI tyAreja paga vALIne beThA. ApaNA dezamAM jIvAnA te che; paNa temane juvAna kahevA ke gharaDA kahevA, e eka prazna che. uMmara bhalene nAnI hAya, paNa tethI kaMi jIvAna kahevAya ? jenAmAM juvAnInu leAhI thanathanATa karatuM vahetuM na heAya tene jIvAna kahevAya kevI rIte ? vayane lIdhe vRddha gaNAtA mANasa paNa jIvAnInA josathI jIMdagInAM kabyA karavAmAM pAchI pAnI karatA na heAya ane sauMkaTanI sAme kamara kasIne jhajhumatA hAya tA ene paNa juvAna gaNavAmAM kazAja vAMdheA nathI. atyAre bhAratavarSamAM cAmera aMdhakAra chavAyeA che. e aMdhakAra dUra karavAne ane prakAzane phelAvavAne mATe tejasvI navayuvAnI jarUra che. atyAre bhArata kaTAkaTInA samayamAMthI pasAra thAya che, tene navayugane yuvakaja peAtAnA bAhubaLathI ugArI leze. hAlanA yuvakanI maneAdazA dezane udghAra kare evI lAgatI nathI. te te potAnA kuTuMbaneja jagata mAnI beThA che, ane pAtAnAMja sukha-sagavaDamAM racyApacyA rahe che. khIjA DUbe ke tare tenI tene ciMtA nathI; paNa tene ci'tA hAya kyAMthI ? bhautika dehaneja sasva mAnI levAnu zikSaNa tene maLelu che. Adhunika zikSaNanuM A mAThuM pariNAma che. gulAmI vAtAvaraNamAM zikSaNu lenAranI maneAdazA evAja prakAranI baMdhAya che. mATe prajAkIya zikSaNasasthAomAM sauthI pahelI jarUra svataMtratAnuM vAtAvaraNa utpanna karavAnI che. hAlanA juvAna bhaNI tA juo! kevu nAjuka zarIra ! uDI gaelI AMkheA ane mesI gayelA gAla prathama dRSTie paDe che. chAtInI pAMsaLIo gaNavI heAya tepaNa gaNI zakAya. hAthapaga dAraDI ane peTa gAgaraDI ! e reATalI paNa parANe pace ! AvA yuvaka samAjanu` ke dezanu zuM ukALe? AvAnAthI tA zekyuMA pApaDa paNa nahi bhAge, te enI pAsethI samAjasudhArA karAvavAnI ke svataMtratAnA yuddhamAM jhaMpalAvavAnI AzA rAkhavI e phAkaTa che. vaLI ene puruSamAMthI strI banavu hAya evA enA keTalAka cALA jaNAya che. bhAratavaSa je yuvakeA mAge che, te AvA mAIkAMgalA nahi; paNa krAika jUdIja dhATInA mAge che. samAjasudhArA karavA hAya ke svarAjyanI laData laDavI hoya teA majabUta bAMdhAnA ane khaDatala zarIranA, cAle tyAre dharatI dhamadhame evA, TADhatApane nahi gaNakAranArA, buddhinA jeTalu ja mahattva mahenatane ApanArA, julamanI sAme AMkhaADA kAna na karatAM jhujhavAnuM joma dharAvanArA, kAmanI dhUnamAM bhUkhane bhUlI janArA ke capaTI caNAthI calAvI lenArA ane dhyeyanI pAchaLa gAMDA thai kurabAnI karanArA yuvakeAnI jarUra che. AvA yuvakeA dezamAM pedA thavA lAgyA che, e dezanA udayanI nizAnI che. Aje enI uSA ugI che ane AvatI kAle emAMthI savAra thaze. e uSAnuM darzana ApaNane khAraDAlImAM thayuM che, savAra pUrNa thayA pachI thADe kALe madhyA zAlaze e te niHsaMzaya che. khAraDAlImAM AvuM jabaradasta saMgaThana saheja sahejamAM nathI thayuM, tenI pAchaLa keTalAe yuvakAe leAhInuM pANI kayuM che. kAma karavAmAM dahADA kerAta joyAM nathI, unALAnA tApataDakAne gaNyA nathI, bhUkha tarasane gaNakArI nathI ane thAkane te samajyAja nathI, tyAreja khAraDAlInA kheDUtA AvaDI meATI saltanata sAme mAthuM uMcuM rAkhI jhujhI zakayA che. navayuvakane karavAnAM kAryonI kyAM khATa che ? tene mATe vizALa kSetra khullu che. kevaLa ApaNe samAjasudhArAnI vAta laIe te temAMthI paNa keTalA saDA dUra karavAnA che ! sauthI paheluM dhyAna e tarapha ApavAnI jarUra che. ApaNA samAja dhAra nidrAmAM paDayA paDayA kuMbhakarNenI mAphaka dhAre che. tene jagADavAne thAbaDaze ke paMpALazeA te te vadhAre vadhAre brA jaze, tene te phaeNTa zuM 9 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zubhasaMgraha-bhAga cothe kAvavAnI jarUra che. navayuvakeTanA baMDa sivAya samAja jAgavAno nathI. temanA sivAya bALalagnanI badI keNa aTakAvaze ? varaghoDe caDhavA taiyAra thayelA vRddhane keNa rokaze? vidhavAonA ArtanAda suNI temanAM AMsu kANu lUchaze? pharajiyAta nAvarAne kaNa lAta mAraze? lagna jevI pavitra kriyAmAM ghusI gayelA ADaMbarane koNa tilAMjali Apaze? aspRzyatAnA bhUtane keNu bhagADaze? strI jAtine samAna adhikAra ApavAnuM bIDuM koNa jhaDapaze? TuMkANamAM je rUDhirAkSasI ApaNuM samAjane atyAre pIsI rahI che, tene koNa haze? he yuvaka ! A kAme tAre mATe bAkI rahelAM che. tArA vinA bIjo koI e karI zakavAne nathI. paNa A mahAbhArata kAma karavAne zakti joIze, e zakti amastI nathI maLavAnI. tene mATe tapa AcaravuM paDaze. AjanuM maDadAla zarIra ane gorA gorA hAtha te vakhate kAmamAM nahi Ave. majabUta hAtha ane khaDatala zarIra sivAya bhAratamAtAne uddhAra thavAnuM nathI. bhAratamAtA mAyakAMgalA yuvakenI sevA svIkArIne thAkI gaI che, tethI have batrIsalakSaNA yuvako mATe pikAra pADI rahI che. jeTalA pramANamAM evA yuvakanuM daLa jAmaze, teTalA pramANumAMja ApaNo uddhAra thaze. AvA yuvakee be vastu te avazya karavI ja joIze, ane teja temanuM tapa gaNAze. jJAnapUrvaka garIbAI svIkAravI paDaze ane brahmacaryane bhekha levo paDaze. hAlanA keTalAka yuvAnanI peThe premanA oThA nIce berInA gulAma thavAnuM temane nahi pAlave; kAraNa ke temane to samarAMgaNamAM jhajhavAnuM che. AvA yuvake pahelAM pitAnA gharamAMthI kacaro kADhI bIjane pitAnAM ghara sApha rAkhavAnuM kaheze, teja samAja temano paDate bola jhIlI leze. dezamAM chUTAchavAyA AvA yuvake pAkavA lAgyA che; paNa eTaluMja basa nathI. saMdhabaLavinA zakti prakaTa nahi thAya ane zaktivinA krAti nahi thAya. mATe AvA yuvake saMgaThita thaine saMdhabaLa ajamAve eja IcchavA yogya che. te bhAratamAtA ! AvA yuvakadaLane eka vIratA Apa ane pachI je ke, rUDhirAkSasI mare che ke nahi ane tArI parataMtratAnI beDIo phaDAphaDa tUTe che ke nahi? (tA. 29-728nA "AryaprakAza" mAM lakhanAra-mahIjIbhAI kALidAsa paTela) hiMdavAsIo! tame paNa elyumIniyamane meha javA deje. jarmanImAM elyumIniyamanAM vAsaNo nahi vAparavAno hukama kADhe che; kAraNa ke te vAsaNothI zarIramAM dhImuM jhera vyApI lohInI gati maMda kare che ane tethI hArTa pheIlane (hRdaya nabaLuM paDe ane baMdha paDe evo roga thAya che, e tyAMnA tabIbene abhiprAya che.* have kayo ke joIe? je kanaiyo gAyo carAvato hoya, gorasa pIto hoya, asurane saMhAra karato hoya, brahmabaMsarI bajAvato hoya, vana vanamAM pharate hoya, hAthInA dAMta kheMcI leto hoya, baLathI mallane pitAnA bhuje harAvato hoya evo kanaiyo joIe che Aje ApaNe dezane. kAMdhe kAmaLI, hAthamAM DAMga, mAthe mukuTa, gaLAmAM vanamAlA; evo kane Aje pharIthI bhArata mAge che. Ava! Ava! e muralIdhara kanaiyA, Ava! Ava!! e mohana kanaiyA! Aje bhArata tArI rAha joI rahyuM che ("lohANA hitecchu" nA tA. 13-9-1928nA aMkamAMthI) * A sevakane pitAne paNa vIseka varSa para e viSe theka spaSTa anubhava thayo hato. bhikSu akhaMDAnaMda * dezamAM laphaMgA kayA te jyAM tyAM maLaze. kayAMka kayAMka jagataguru ane avatArI puruSa mAnavA-manAvavAnuM paNa cAle che. bhikSu-akhaMDAnaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika zikSaNanI upekSA karavI have pAlave tema nathI. 69 - dhArmika zikSaNanI upekSA karavI have pAlave tema nathI. 134 dhArmika zikSaNa eTale zuM ? dhArmika zikSaNanI AvazyakatA kharI ? AvazyakatA svIkArIe te kevI rIte dhArmika zikSaNa ApI zakAya ? niyamita abhyAsakramathI AvuM zikSaNa ApI zakAya ? keTalIka zikSaNasaMsthAe dAvA kare che ke, dhArmika zikSaNu e amArI saMsthAnuM eka viziSTa aga che. e dAvA keTale aMze yAgya che? dhArmika zikSaNa ApavAthI zuM sArAM pariNAma AvyAM ? ane je sasthAo dhArmika zikSaNu nathI ApatI, tethI zAM mAThAM pariNAma AvyAM ? jemAM eka dharma nathI evI bhinna bhinna prajAne dhArmika zikSaNa kevI rIte ApI zakAya? AvA AvA aneka pranA zikSaNane aMge udbhavI zake ane e praznanAnuM khuddhimAM utare tevuM satASakAraka nivAraNa na thAya tyAMsudhI dhArmika zikSaNanA ukela thavA muzkela che. have ApaNe uparanI praznamALAsabaMdhe vicAra karIe. alabatta, AjagyAe je nAstika che, jeo IzvaranA astitvamAM mAnatAja nathI, 'krAi avicaLa akhaMDa naitika niyamane AdhAre A vizvamaMDaLanI ghaTamALa cAlI rahI che ane e zAzvata niyamane preranAra kAI daivI zakti eTa e vAtamAM ene zraddhA nathI, je ema mAne che ke stuti, upAsanA, prArthanA e badhI vAta mananA vahemeA che, evA nAstika matavALAnA mananuM samAdhAna A lekhamAM ame karavA dhAyuM nathI; paNa jeo IzvaranA astitvamAM mAne che, teenAja mananA samAdhAna khAtara A lekhamAM ame yathAmati prayAsa karIzuM. dharmAdhyakSanuM sthAna apAtuM nathI, tema nathI zAstrone abhyAsa kareleA eTale e dRSTie paNa ame A gUDha prazna cavA nathI mAgatA; paNa keLavaNInI daSTae ame A prazna carcAvA mAgIe chIe. eTale A prazna carcAvAnA adhikArasabaMdhe kAMi dhRSTatA jaNAya teA prathamathIja kSamA mAgI laie chIe, A dhArmika zikSaNanA prazna AjakAla A jaDavAdanA jamAnAmAM eTalA badhA mahattvanA thaI paDayA che ke tenI upekSA karavI have vizeSa pAlave tema nathI. jyAre rasAyaNazAstra ane padArthavijJAnazAstranuM mAjI pazcima upara karI vaLyuM hatuM, tyAre pazcimanA leAkA upara eka jAtanI ajaba meAhitI phelAI gai hatI, ane prayAgasiddha je vAta hAya tevI vArtAneja teo mAnavA taiyAra hatA. vaLI bIjI vArtA je prayAgathI siddha na thaI zake tevIne hasI kADhatA hatA; ane kahetA ke prAnA, Izvarastuti vagere e tA kAi navarAM bhejA'nI karAmata che, e teA zabdajALa mAtra che. paNa A maneAdazA tenI bahu vakhata TakI zakI nahi. teonA AtmA A maneAdazA tarapha khaDa karI uThayA. sAdhAraNa dunyavI vAtA ane iMdriyAnA tanamanArTaneja mAtra pASaNa maLe evI vAtAthI te kaMTALyA. tene paNa uMce uDavAnuM mana thayuM; ane tee kArloila, TenIsana, varDajhavartha, khArana, zailI vagere kavio pAse doDacA; ane AtmAnA avAjane saaASavA, AtmAnI bhUkha TALavA kAMika daivI tattvA ApavAnI mAgaNI karI. athavA ema kaho ke, A mahAna kavie leAkeAnI aMtarecchA samajI gayA ane daivI preraNAthI daivI prasAdIrUpI sakSedha prajA AgaLa mUkavA lAgyA, tyAreja teo kAMIka jhapyA. daivI prakAza TenIsanane ane varDajhavarthane garIbanAM jhupaDAMomAM maLyA. paisAdAra lAkAte paNa AtmAnI bhUkha lAgI hatI, temene paNa A mahAna kavienA aMzathI kAMika tRpti thaI. tema chatAM atyAre koI ema prazna kare ke, pazcimamAMthI te jaDavAdanI jaDa gaI nathI, paNa e jaDavAdanAM AMdelane pUmAM athaDAi ApaNane paNa herAna kare che, tenuM kema ? e savAlanA javAkha teA e hAi zake ke, e manuSyaprakRtinI apUrNatA ane caMcalatA sUcave che; nahi ke e divya AdarzonI kSaNikatA. ApaNe dhaNA ema mAnIe chIe ke, cAha pIvI e jarUrI nathI chatAM pIe chIe ane na pItA hAya tene paNa pIvA Agraha karIe chIe; tema dhaNAM vyasanA kharAba che chatAM ApaNe vyasaneAnA dAsa banIe chIe. gulAmI e bhUrI cIja che, chatAM svA khAtara ApaNe sarakAranI khuzAmata karIe chIe ane TukaDAmukaDA mATe valakhAM mArIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13ra zubhasaMgraha-bhAga cotho chIe. ApaNe jANIe chIe ke, A sarakAra amuka pApakarmo karI rahI che, chatAM ApaNe tene sahakAra ApIe chIe. A badhI vAte ApaNe jema jANatAM chatAM karIe chIe e manuSyasvabhAvanI apUrNatA sUcave che; nahi ke ucca siddhAMto ane ucca AdarzonI kSaNikatA, sUcave che. arthAta e badhuM ApaNA AtmabaLanI khAmInuM pariNAma che. astu. evI ja rIte mahAna naravIra pazcimanI prajAmAM pADyA chatAM jIsasa krAIsTane divya saMdeza, pazcimanI prajA atyAre abharAIe mUkI rahI che. tevI rIte hiMdamAM paNa veda, upaniSada vagere RSimunionA divya vArasA chatAM, aneka jAtio, aneka vADAo chatAM aneka matamatAMtaranA jaMgalamAM guMcavAI paDI avanatine raste cAlI jAya che. ATaluM TuMkAmAM etihAsika daSTie avalokana karyA bAda ApaNe mukhya prazna upara AvIe. dhArmika zikSaNa eTale IzvarasaMbaMdhe jJAna, pApakarma karatI vakhate IzvarathI DarIne cAlavAnI preraNA, satya, nyAya, dayA, dharmane svIkAra, paropakAravRttine vikAsa, svArthayAga, balidAnanI preraNuM vagere aneka guNonI oLakha. AvA zikSaNanI AvazyakatA te uparanI aitihAsika dRSTi paNa thoDe ghaNe aMze siddha kare che. e anubhavasiddha vAta che ke, IzvaraviSayaka jJAnavinA kaI paNa manuSyane koI paNa kALe cAlyuM nathI. jaMgalI prajAmAM paNa IzvarasaMbaMdhe kAMI vicitra khyAlo hoya che te kharAja; eTale dhArmika zikSaNanI AvazyakatA te kharI ja. te pachI prazna e rahe che ke, te kevI rIte ApavuM? abhyAsakramathI, pAThaya pustakanA paThana pAThanathI ke kevI rIte? A savAla jarA vicAravA jevuM che. abhyAsakrama mAtrathIja dhArmika zikSaNa ApI zakAya ema kahevuM vizeSa paDatuM che; paNa nAnapaNathI ja bALakanA mana upara prArthanA, 2tuti, mahAna puruSonA jIvanacaritranI vAte, enI asara sArI thAya che; e samajI zakAya evI vAta che. ghaNI zALAomAM niyamita zikSaNa pahelAM prArthanA tathA pravacana thAya che, e prathA amArA namra mata pramANe sArI che. pravacana vakhatanI 5 kalAkanI zAnti paNa bALakanA mana upara sArI asara kare che. jema jema uparanI zreNImAM vidyAthIo AvatA jAya che, tema tema rAmAyaNa, mahAbhArata, gItA, veda, upaniSad vagere zAstronuM jJAna temane maLe e jarUrI vastu che, ema ame mAnIe chIe; ane evuM zikSaNa hAlanI zALAmAM nathI maLatuM te eka jAtanI khAmIvALuM zikSaNa che. IzvaranA anahavinA ekaluM jJAna nakAmuM thAya ema kahevuM vyAjabI che, chatAM Izvarane kharA svarUpamAM oLakhavAmATe zAstrono abhyAsa jarUrI che, tenI nA na pADI zakAya. ApaNAM prAcIna zAstro tathA sAhityanA abhyAsathI ApaNe dezamATe lAgaNI utpanna thaze ane AtmabhAna thavAthI ApaNuM gaurava samajI zakIzuM, e vizeSa lAbha che. dharmazikSaNamAM bIjA dharmanI sarakhAmaNIne khAsa sthAna hovuM joIe, ema amAro abhiprAya che, jethI vizALa daSTi banI zake ane saMkucitatA dUra thAya. buddhinA vikAsa mATe dalIlasahita dhArmika zikSaNa ApavuM joIe ane tene mATe zAstronuM adhyayana Avazyaka che; paNa ekalA naitika pAThethI nIti zIkhavI zakAtI nathI, tema dharmasaMbaMdhe vyAkhyAno ke upadezathI dharma zIkhavI zakAto nathI, e paNa ApaNe manuSyasvabhAvanA avalokanathI, abhyAsathI tathA anubhavathI jANIe chIe. ghaNAe zAstrIo anItine mAge caDhI gayelA ApaNe vAMcyA che, sAMbhaLyA che ane anubhavyA che. ghaNAe jJAnI puruSonuM jJAna mATenuM abhimAna dhULamAM roLAi gayuM che; ane sAmAnya naitika manuSya karatAM paNa nIcI pAyarIe paDI gayA che. ekalA dharmajJAnanA mithyAtvane anubhava ghaNAne thayuM haze, je bahAra prakAzamAM nahi AvelA hoya. ghaNA zAstronuM vyAvahArika jIvana tiraskArapAtra hoya che. te A uparathI anumAna ema nathI karavAnuM ke, zAstronuM jJAna na levuM, zAstra pramANe Izvarane kharA svarUpamAM ne oLakho. anumAna eTaluMja nIkaLe che ke, zAstronA jJAnasivAya cAritryavAna, prabhAvazALI pokAra e jJAna prApta thAya to sArI chApa paDe. vAraMvAra satyasvarUpa manamAM rAkhavAnI AvazyakatA che. satata jAgRtinI jarUra che. A bAbatamAM saMdhyA, havana, niyamita upAsanA, prArthanA sArI madada kare che, ema amAruM mAnavuM che; ane tevuM zikSaNa teone nAnapaNathIja ApavuM joIe. AvuM vAtAvaraNa zALAmAMja upasthita karyuM hoya to tenI asara sArI thAya. kharAba te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika zikSaNanI upekSA karavI have pAlave tema nathI. 134 naja thAya, ema amArUM mAnavuM che. te uparAMta avAranavAra dhArmika vyAkhyAne cAritravAna puruSA taraphathI thatAM jAya, sAdhusaMtanA samAgamA thatA heAya, evA prabaMdha paNa zALAnA saMcAlakAe karavA joie. ekalA geAkhaNapaTTInA abhyAsakramanI nahi paNa AvA dhArmika vAtAvaraNanI sa sthAmAM khAsa jarUra che. jenA hRdayamAM niratara premanA jharAo vahe che, jenuM mana sthira ane AtmajJAnI che, jene satya ane ahiMsAnAM tattvApara avicaLa zraddhA che, jenu hRdaya IzvaranA guNAnuvAdamAM lIna che, je AtmagrAhI chatAM namra che, AvA eka saMta mahApuruSanA eka vakhatane satsaMga hArA vaSa~sudhI pAThava pustakAdvArA dhArmika zikSaNa ApyA karatAM hajAragaNuM! caDhI jAya che; mATe AvA prasaMge| meLavavA mATe saMcAlakAe haMmezAM jAgrata rahevu joie. eka ghaDInA satsaMga te hajAra varSoMnA tapa karatAM caDhI jAya che, e kathana akSare akSara satya che; ane Aja kAraNathI ajJAnI puruSA paNu, abhaNa puruSA paNa jJAnIne Takkara mAre tevI rIte naitika niyame pALI Izvarane kharA svarUpamAM eLakhatA ApaNe duniyAmAM nIhALIe chIe. A janmamAM ke pUrvajanmamAM AvA manuSyanA satsarvAMganA samAgamamAM teo jarUra AvyA haiAvA joe, dhArmika vAtAvaraNanuM amRtapAna jarUra kayuM hAvuM joie ane tethIja A janmamAM te ajJAnI chatAM, abhaNa chatAM, dhArmika jIvana pALatA ApaNA jovAmAM Ave che. A khe chupA bhedanuM rahasya che, ema amane jaNAya che. have dhArmika zikSaNanAM pariNAma zAM AvyAM te prazna tapAsIe. garamI ochA-vattI thavAnA tharmomITara(uSNatAmApaka yaMtra)mAM jema pArA ochA-vattI UMcAIe Ave che, tevI rIte dhArmika zikSaNa lIdhelA bALakAnu ane manuSyajIvananuM pArakhavuM saheluM nathI. pariNAma te temanA jIvana sAthe satata samAgamanA avaleAkanathI prApta thai zake, eTale A praznAnA uttara sahele| nathI. krAImAM sArAM pariNAma Ave ane krAimAM mAThAM pariNAma paNa jovAmAM Ave che. aneka prasaMge!, saMjogeA, pUrva saMskAra tathA aneka vAtAvaraNanI bhegI asara manuSyanA mana tathA hRdaya upara thAya che, eTale pariNAmanA saMbaMdhamAM ApaNe upalakIyuM, utAvaLuM anumAna karI besIe chIe ke, dhArmika zikSaNu ApyA chatAM mADhuM pariNAma amuka vyaktimAM jovAmAM AvyuM; te| ApaNI evI dalIla sadveSa che, e spaSTa che. amuka vyaktimAM kharAba pariNAma STigeAcara thatAM dhArmika zikSaNane ApaNe deSa dai zakatA nathI. ApaNI javAbadArI eTalI ke dhAmika zikSaNa eTalu' saMkucita na heAvu joie ke manuSyane asahiSNu banAve, khIjA dharmapratye tiraskAravRtti keLavAya. akhaMDa satya tattvAja bhALakA AgaLa raju karavAM joie. zubha irAdAthI Avu dhArmika zikSaNa ApIe teA pariNAma zubhaja Ave, tenI ApaNe AzA rAkhavAnA adhikAra che. jemAM aneka matamatAMtara hAya che, tyAM dhArmika zikSaNa kevI rIte ApavuM tenI muzkelI tA rahe cheja; tApaNu te matamatAMtarA dUra karavA satata prayAsa cAlu rahevA oie. Izvarane satya svarUpamAM oLakhavA tathA oLakhAvavA mATe upadezakeA mAraphata prayAsa cAlu rahevA joie. temAM upadezaka sahiSNutA rAkhI premathI satyasvarUpa janatA AgaLa mUke teA jarUra tenI asara thAya te nirvivAda che. dharmo dhaNA chatAM paNa evAM ghaNAM sAmAnya satyA dareka dharmomAM ApaNane maLI Avaze; tema chatAM manuSyaprakRti vividhatAnI upAsaka hAvAthI matabhede te samULagA duniyAmAMthI nAmuH thavAnA nathI; paNa zAnta carcA ane vAdavivAdathI satyanu mathana thaze ane leAkeAnAM haiya satya tarapha DhaLazeja. zarUAtamAM jUdI jUdI prajAe peAtapeAtAnI mAnyatA pramANe, pAtapeAtAnAM zAstro pramANe dhArmika zikSaNa Ape e paNa kAMi kheATu' nathI. tyArabAda AvI saMsthAemAM arasaparasa dhArmiOka saMmelane thAya ane satyanuM mathana thAya tethI paNa dhArmika pragati thaze. AmAM vizALa dRSTinI jarUra paDaze. svarAjya ApaNA sarvanuM lakSya che, chatAM temAM paNa aneka pakSeA che. tevA pakSe paNa A AtmasvarAjyanuM lakSa prApta karavAmAM rahevAnAja, chatAM e rAtadivasa e prabhunuM lakSya, e daivI jyeAtanI jhAMkhI prajA samakSa aheniza rAkhavAnI A jaDavAdanA jamAnAmAM ghaNIja AvazyakatA che, ema amArUM mAnavuM che; kAraNa ke sukAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zubhasaMgraha-bhAga ceAtho ane sukAnI vagaranA nAvanI gati jevI thAya che, tevI dharmavinAnA mAnavInI gati thAya che. kAma, krodha, moha vagere AsurI guNa upara vijaya meLavavAnuM kArya dharma jANyA vinA thaI zake nahi. IzvaranuM siMhAsana ApaNA hRdayamAM kAyama rAkhavA mATe nIti ane dharmane keLavaNImAM sthAna hovuM ja joIe. roma (navembara-1927nA "buddhiprakAza'mAM lekhaka mULazaMkara suMdarajI dave-prinsipAla, aMdherI-gurukula.) 70-baTATAno khorAka sarvathA uttama che. hAlamAM yuropa ane amerikAmAM baTATAnA borake gheluM lagADayuM che. tyAM baTATAnA kherAkanA saMbaMdhamAM aneka jAtanI zodhakhoLa cAlI rahI che. pariNAme baTATAnA kherAkane uttama gaNavAmAM Ave che. DenamArkanA taMdurastI khAtAnA kamiznara DaeNema. hInadede baTATAnA saMbaMdhamAM saMkhyAbaMdha akhatarAo karI tabIbI vidyAnI khAtrI karI ApI che ke, ekalA baTATAnA kherAka upara mANase ghaNuM AsAnIthI jIvI zake che. 0 hInadede 66 varSanI vayano che, jemAMnAM chellAM 33 varSe teNe mANasa mATenA sarvathI uttama kherAkanI zodha karavAmAM pasAra karyA che. teNe zodha karI che ke, baTATAnI khorAkatarIkenI agatyatA zodhI kADhavA mATe bIjA barAka sAthe baTATAno khorAka levo joito nathI-eTale ke, ekalA baTATA upara jIvavuM joIe che. A tabIba jaNAve che ke, mANase eka varSa sudhI ekalA baTATA upara dhaNI sahelAIthI jIvI zake che, te vijJAnazAstrIonAM bhejAMmAM kadI paNa AvyuM nathI. 1912nA jAnyuArI mAsamAM A tabIba ane bIjA be zakhsoe baTATA ane mArgerInanA khorAka upara pitAnA nirvAha karavAnuM zarU karyuM. e tabIbane pitAne e mATe ghaNuM moTe zaka hatA, paNa A kherAkathI kevuM pariNAma AvatuM hatuM te jovAnI tenI jijJAsA ghaNI moTI hatI. tene hatu baTATAnA kherAka sAthe pUratA praTenane ja umeravAne mAMsa athavA IDAMne khorAka levA ane ApavAne hatA; paNa teNe AgaLa vadhatAM joI lIdhuM ke, teone ema karavAnI muddala jarUra hatI nahi. A tabIbe karelA akhatarAo pachI jarmanInA nAmAMkita prophesara ebadAra hAlaDane akhatarAo karIne jAhera karyuM ke "ekalA baTATA upara jIvI zakAya temAM kazo zaka nathI." kelonanA be prophesare kesa ane kosatare paNa akhatarAo karyA pachI jAhera karyuM che ke "amArA akhatarAonuM pariNAma saMpUrNa rIte DaoN. hInadenA matane maLatuM Ave che." baTATAnI mukhya khubI jIvanane TakAvI rAkhavAnI che; paNa e karatAM tenI vadhu khubI te yurIka esIDa ane cAkane pIgaLAvI nAkhavAnI che. AthI baTATAno khorAka gAuTa ane rayumeTijhamane lagatA aneka rogone sAjA karavAnI addabhuta zakti dharAve che. dardIone khAra yA kSAravALA kUvAonuM pANI pIvA mokalavAmAM Ave yA daradIone puSkaLa baTATAne barAka ApavAmAM Ave to tenuM pariNAma sarakhuMja utaravAnuM; paNa baTATAnA khorAkane ilAja pahelAM karatAM vadhu jhaDapI ane vadhu sasta thaI paDe che. A tabIba kahe che ke, tame baTATAnA khorAka upara chavavAne akhataro zarU karo to je pANImAM baTATA ukALavA ke bAphavAmAM Ave che tenuM pANI pIvAne bhUlatA nA, kemake A pANImAM puSkaLa viTAmIna ane khAra samAyelAM hoya che. (dainika hiMdusthAnanA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ mela aura usake lAbha 71 - khela aura usake lAbha pa 1-upakrama sRSTi me" jabase khalaka dekha paDate haiM, tabIse khela kI tUtI kheAla rahI hai. saMsAra ke kisI kAne meM Apa bhale hI cale jAie, laDakAM kA khelate hI pAvege. Aja hI nahIM, yahu sadA kI bAta hai. saMsAra parivartanazIla hai. yahAM kAI sthAyI nahIM. isa parivartanazIla sasAra me, isa jIvana ke saMgrAma meM, kisIkA bacanA bahuta hI kaThina hai. kyA kAraNa hai ki khela Aja taka anA hai? isameM kucha parivartana nahIM huA. Aie, dekhe, IsakA kayA kAraNa hai. skUla kA maidAna hai. laDake saba ge khela rahe hai'. 'pratyakSa me te isase kAI lAbha nahIM dikhalAI paDatA. hama lega zakti ke isa prakAra ke durUpayoga para Azcaya kara sakate hai. hama lega yahI nahI jAnate ki khela kyA hai? yaha Aja taka kisa prakAra banA huA hai. saMsAra ke saMgrAma meM sabhI nirupayogI padArtho naSTa aAte A rahe haiM, taba zakti kA yaha durupayoga Aja taka kyAM hAtA A rahA hai; saMbhavataH yaha kisI--na--kisI prakAra sasAra kI bhalAi karatA rahA haiAgA. anyathA sakA saMsAra meM nAma taka nahIM rahatA. isa viSaya meM kama-se-kama tIna mata hai, hama yahAM para kramazaH unake sakSipta varSoMna kareMge. 2-lIlAvAda sauMsAra kI sRSTi meM Apane lIlAvAda kA nAma sunA haiAgA; para yahAM isakA nAma sunakara kadAcit ApakA Azraya heAgA; khela aura lIlAvAda, jisa prakAra vedAMtiyAM kA kahanA hai ki paramAtmA ne zakti kI adhikatA ke kAraNu sRSTi kA prAdurbhAva huA, ThIka usI prakAra Isa satavAlAM kA kahanA hai ki zakti kI adhikatA ke kAraNu khela kI utpatti hui, pAzcAtya dArzanikoM meM zillara aura spensara sAhae ke nAma bahuta hI prasiddha hai, ye dAnamAM eka hI sAthe isa mata ke pravartaka hue. thADe dinAM taka isa mata kA cArAM Ara elabAlA rahA. sabhI isI mata ke anuyAyI bana gaye. spensara sAheba kA kahanA hai ki yadi kisI samaya krisI jIva ne AvazyakatA se adhika zakti haiA natI hai, teA vahI zakti khela ke rUpa meM prakaTa hAtI hai. Apa logAM ne relagADI te dekhI Apa yaha teA jAnate hai ki relagADI kA khIMcanevAlA enjina hai. eMjina bhASa ke khala se Apa calatA hai; aura anya gADicAM kA bhI khIMcatA hai. para jaba sTezana para pahuca jAtA hai, te khaDA hA jAtA hai. para yahAM bhI yaha bilakula cUpacApa nahIM rahatA. yaha sTezana para pahuMcate hI bhASa breDane lagatA hai. yadi aisA na kare, teA yaha bhApa ke bala se Apa phuTa jAya, aura gADI kA bhI na khIca sake. tamAma khela hI bigaDa jAya. khela bhI ThIka IsI prakAra kA hai, Apane baccoM kA dekhA hai|gA. jaba unakI mAtAe unheM sulA detI hai, teA ve hAtha paira pheka-pheka kara kilakArI mArate hue khelane lagate hai. sarakasa meM badhAM aura bhAlu kA piMDe me' idhara upara Tahelate bhI Apa leAgamAM te dekhA hai. hama jahAM taka vicArate hai, na lAgeAM kaiA sase kAi lAla nahI. Ina legAM kA khAte-pIte kI sAmagrI te mila hI jAtI hai, indre teA khA kara cUpacApa ArAma karanA cAhIe; paraMtu nikI zaktiyAM inase puSThana kucha kAma avazya hI leMgI. teAtA, jo pijaDe meM baMda hai, khulane para uDane kI kaiAzIza karegA, gheADA, jo adbhuta dinAM se badhA hai; khulate hI ulane lagegA. bAlaka, jo skUla kI cahAra divArI meM kaida hai, chuTTI pAte hI khelane ke liye dauDegA. Ina sakha udAharaNAM ke manana karane se isameM teA kAi saMdeDa hI nahIM rahe jAtA ki zakti kI adhikatA khela ke liye eka Avazyaka kAraNa hai. paraMtu yaha bhI te| dekhane meM AtA hai ki aspatAla me bimAra laDake bhI apane bichaune para paDe-paDe kucha na kucha khela avasya hI khelate rahate haiM. ama prazna yaha hai kriyA Iname zakti kI adhikatA hai? kadApi nahI. taba tA yahu mata tathya ke sAmane kabhI nahI hara sakatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cAthA 3-bhaviSya ke liye zikSA jarmanI deza ke dAnikamAM meM prAfesara grasa kA nAma jagatabhara meM vikhyAta hai Apane dekhA, jo jIva janma hI se saba kAma prauDhAM ke samAna karate hai, utakA kheleAM kI kucha bhI AvazyakatA nahI. paDatI. udAharaNa ke liye sITI ke le lIjIye. jyAM hI yahu aDe ke bAhara nikalatI hai ki cIMTI ke sabhI kAma uThA letI hai. para bilI kA dekhiye, janmate hI vahe mUsA nahI' pakaDa sakatI. ataeva use khela kI khaDI bhArI AvazyakatA paDatI hai. vahu ge para lapakatI hai, latAo para uchalatI hai, apanI hamajoliyAM ke sAtha khelatI hai. isa prakAra vahu apanA kAma-cUhA pakaDanA-sIkha letI hai; ataeva hama dekhate hai', billI kA bhI khela ke vinA kAma nahIM cala sakatA. Isa prakAra jaise-jaise hama upara baDhate hai, vaise-vaise khela kI AvazyakatA bhI baDhatI jAtI hai. yaha saba dekha-samajhakara ApakA vicAra huA ki khela eka jAta-buddhi hai, jo hameM bhaviSyajIvana ke liye zikSA dekara taiyAra karatI hai. ApakA kahanA hai ki zaizavAvasthA ke kAraNa jIva khelate hAM, yahu khAta nahIM; paraMtu jIva ke zezavAvasthA isaliye dI gaI hai ki kheleAM me bhaviSya jIvana kI taiyArI kare. dekhiye, ApakI laDakI guDiyA ke sAtha khela rahI hai. isa khela hI sena-jAte use kitanI zikSAe milatI hai; vaha apanI guDiyA kA apanI samajhatI hai. isa prakAra use prema kI zikSA milatI hai; jarAsI guDiyA gira jAtI hai, teA vaha lAkhAM prakAra se use dulAratI hai, vaha usake liye bheAjata manAtI hai, jisase use pAkavidyA kI zikSA milatI hai, kahAM taka ginAve, IsI eka guDiyA ke khela se use tanI zikSAe milatI hai ki kadAcit utanI ema e. klAsAM meM bhI use nahIM mileMgI; paraMtu bahuta-se khela aise dikhalAi paDate hai, jo Isa mata se samajha meM nahIM A sakate, eka khela hai AMkhamIconI. Apane yaha khela tA kaI khAra dekhA haiAgA; para jarA khatalAie teA sahI, isa AMkhamicaunI kA bhaviSya jIvana meM kyA matalaba hai? 13} 4sTenale sAhaba kA anukaraNavAda prapheisara grasa sAhaba kA mata Adhunika vicAre se saMgata hai. Ajakala isa mata ke mAnanevAleAM kI sakhyA paryAsa hai. prAphesara sAhaba ne se jAta-buddhimAna kara acchA kiyA; para jAta-buddhi kI utpatti kaise hui, isa para se jarA ApakA dhyAna haTa gayA. praphesara sTenale sAheba te Isa abhAva jI pUrti kI hai. ApakA kahanA hai ki prAcIna kAla me hamAre pUjo ke jo kAma the, ve hI Aja hamAre aura Apake khela hai. isameM saMdeha nahI ki uname Adhunika avasthAmAM ke kAraNa kucha parivartana bhI hue haiM. Apa kahate haiM, jina mArgoM se heA kara hamArA samAja Adhunika avasthA taka pahuMcA hai, unhIM mArgo para hamAre khAlakAM kA bhI calanA paDatA hai. saMkSepa me, hamAre aura hamAre samAja ke vikAsa kI kahAnI eka hI hai. yahAM sTense haeNAla sAhaba ne kevala jAta-buddhi kI vyAkhyA-bhara kara dI hai; vAstava meM sabhI jAta-buddhiyoM kI yahI rAmakahAnI hai. x x x manuSya kI utpatti aura usakI sabhyatA ke viSaya meM legoM meM khaDA bhArI matabheda hai. aneka mata-matAMtara hamArI AMkhAM ke sAmane prastuta haiM; paraMtu itanA te| sabhI kAi mAnate haiM ki prAcInakAla kI avasthA Ajakala kI-sI nahIM thI. enjIna, TelIphona ityAdi kA nAma taka na thA. yaha te spaSTa hI hai ki manuSya lAkhAM varSoM se isa pRthvI para hai; paraMtu itihAsa tA hame' kevala pAMca athavA chaH sau varSoM kI kahAnI khatalAtA hai. itihAsa ke pahele samaya meM lega prAyaH zikAra khela kara apanA bhAjana prApta karate the. Isa AraMbha ke jIvana meM kucha kAma satra hI pAe jAte the. udAharaNa ke liye hama kucha kAma yahAM de sakate haiM. AraMbha ke jIvana meM lega zikAra ke pIche dauDate the. Aja hama bAlakAM kA sa prakAra ke dauDa-dhUpa ke ahuta-se khela khelate dekhate haiM. bahuta-se khAlakAM ke Apane aese dUsarAM ke mArate dekhA hAgA. Apa unheM krUra aura niSThura samajhate DhAMge; para yaha ApakI bhUla hai. ve kevala Adima kAla ke kAma dutarA rahe hai. AMkhamicaunI meM zikAra khAjane ke rahasya hipe hue haiM. isa prakAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 khela aura usake lAbha bahuta-se nirarthaka khela ke rahasya hama prAcInakAla kI avasthA jAna kara bhalI bhAMti samajha sakate haiM. 5-ela kayA hi ? loga prAyaH khela kA matalaba nahIM samajhate. prauDha kA yaha samajhanA hai ki khela kevala manabahalAva hai, yaha nitAMta hI bhUla hai. jaba loga parizrama karate-karate thaka jAte hai, taba unheM manoraMjana kI AvazyakatA paDatI hai. Isase unake mana aura zarIra kI zakti phira sateja ho jAtI hai. yaha manoraMjana koI bhI rUpa dhAraNa kara sakatA hai: para isakA ekamAtra lakSma zarIra aura ma thakAvaTa dUra kara unheM kaThina kA ke liye taiyAra karanA hai. bAlaka kA khela manuSya ke manerajana ke samAna nahIM, kAma ke samAna hai. vAstava meM khela aura kAma meM kevala daSTikoNa hI kA aMtara che. nATaka ke lega khela hI samajhate hai. Aja je hamAre laDake ke khela hai, ye hI prAcInakAla meM hamAre pUrva ke kAma che. loM kA kahanA hai ki khela ke kaI dUsarA uddezya nahIM. hama loga kevala khelane hI ke liye khelate hai. isameM hameM lAbha athavA hAni kA koI '. khelane kA puraskAra khela hI hai. paraMtu yahI bAta aura-aura bhale kAme meM bhI lAgu hotI hai. acche zikSaka paDhAne meM utanA hI AnaMda prApta karate hai, jitanA laDake phuTabeMla khelane meM prApta karate hai. bAlaka Ta aura pensila pA kara ciDiyA aura bilI ke citra khIMca rahA hai, vaha apane kAma meM ItanA nimagna hai ki use saMsAra aura AnaMda kA keAI patA nahIM. eka catura citrakAra prakRti ke manorama da kA citra khIMca rahA hai, vaha bhI apane kAma meM ItanA AnaMda pA rahA hai ki saMsAra ke sukha kI use koI ciMtA nahIM. aMgrejIsAhitya meM pipa ke nAma se sabhI koI paricita hai, vaha kavitA racane meM baDA sukha pAtA thA. jisa prakAra lake se khele binA nahIM rahA jAtA, usI prakAra pipa se kavitA likhe binA nahI rahA jAtA thA. usake pitA ke yaha bAta achI nahIM lagatI thI. vaha sadA pApa ke kavitA likhane se manA karatA rahatA thA. eka dina kI bAta hai ki pipa apanI kaTharI meM baiTha kara apane kAma meM lagA huA thA. usake pitA ne je use dekhA, to use baDA krodha AyA. vaha baMta uThA kara lagA pipa kI pITha para jamAne, taba to pipa kA dhyAna TUTa gayA aura vaha belA"pitAjIdayA kIjiye. meM aba padya nahI vikhUMgA." kahiye yaha khela nahIM, te aura kyAM hai? Ajakala zikSA meM bhI khela kI pradhAnatA hai. Isa saMbaMdha meM kauvela aura moTesarI ke nAma ullekhagya hai. hama dekhate hai, laDaka kA khelane meM bahuta mana lagatA hai, Isa kAraNa zikSake ke khelo hI dvArA paDhAne kA prayatna karanA cAhiye. prAcInakAla meM unake laDake kA mana paDhane meM jarA bhI nahIM lagatA thA. rAjA parezAna thepara koI upAya nahIM dikhalAI paDatA thA. bahutase zikSaka niyukta kiye gaye. para sabhI vyartha. eka zikSaka ne Isa kAma ke liye vacana diyA. vaha rAjakumAra kI prakRti kA nirIkSaNa karane lagA. use mAlUma huA ki rAjakumAra kI pravRtti khela kI era hai. yaha soca kara usane geliya dvArA rAjakumAra ke varNamAlA kI zikSA dI, aura dhIre-dhIre zikSA kA vikAsa bhI kiyA. yahI kahAnI hamAre hitopadeza kI racanA kI hai. astu. yaha to mAlUma huA ki prAcInakAla meM bhI logoM kA Isa era khayAla thA. aba prazna hai ki khela kitane prakAra ke hote hai? hama jAnate hai ki hamAre pAsa zarIra, mana aura AtmA hai. dArzanike kA kahanA hai ki yaha saMsAra usa paramAtmA kI lIlA kA phala hai. yaha saMsAra yadyapi vAstava meM eka hI hai, tathApi hama logoM ke dekhane meM bhinna bhinna mAlUma paDatA hai. isa prakAra hamArA saMsAra hamArI AtmA kI lIlA hai. yahAM para hamane AtmA ke sAtha "hamArI " zabda kA prayoga kiyA hai. dArzanika bhAI isa zabda para Apatti kara sakate haiM; para yadi hama ise mAyopahita athavA dehabhAvayukta AtmA kahe, te kisI ke kucha bhI Apatti nahIM hogI. astu. bAta eka hI hai. aba bAkI bace zarIra aura mana. inase kucha zArIrika khela nikale hai. jaise phuTabaeNla, kabaDDI ItyAdi aura zataraMja, causara ItyAdi kucha mAnasika khela bhI hai. kucha khela Ikiya ke bhI hete haiM. x x x x Isa prakAra saDena pavela sAhaba ne aneka khela Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe nikAle hai, jinase hamArI Idriyo ke yatheSTa zikSA milatI hai. ina sabakA varNana karane kA yahAM sthAna nahIM. krovela ke giphaTa bhI IsI prakAra ke hai. maunTesarI kI paddhati bhI ikiye ke. khela kA vicAra rakhatI hai. -vyAyAma se zArIrika vikAsa | hama upara batalA cuke haiM ki khela se zArIrika vikAsa meM sahAyatA milatI hai. yahAM para hama dekheMge ki Isa viSaya meM aura kahIM se bhI sahAyatA milatI hai athavA nahIM. una sAdhana meM kisakI pradhAnatA hai aura kAM, isa prazna kA bhI yahAM samAdhAna hogA. sabhI kaI jAnate hai ki khela ke atirikta vyAyAma aura kAma bhI zarIra-vikAsa meM sahAyatA dete hai. yadyapi skRlAM meM cAre era vyAyAmeM ke prabaMdha ho rahe . tathApi hama dekhate hai ki hamAre bAlaka unameM bahuta kama bhAga lete hai. saMsAra meM jisakI lAThI usakI bheMsavADI kahAvata sabhI jagaha caritArtha he rahI hai. hamAre yahAM "kaiva TurvadhAtA" kI kahAvata kA kitanA pracAra hai, yaha hama bhalI bhAMti jAnate hai. ina lokendriya meM hama dekhate haiM ki prAyaH sabhIme satya kI mAtrA rahatI hai. kisI lekhaka ne saca hI kahA hai ki loketiya bhASA kI jAna hai. hamArI zikSA zArIrika vikAsa ke vinA adhUrI hI raha jAtI hai. kisI ne kahA hai-"rAjabhAI hasu dharmasAdhana" saca hI to hai. yadi hama khATa para paDe Aha bharateM karavaTaeN badalate, karAha rahe haiM te apanI bhAratamAtA kA kahAM taka uddhAra kara sakate hai ? yadi dharma para saMkaTa paDe, te ekaliMga kI jaya bola kara hama apanI dharma patAkA kahAM taka phaharA sakate hai ? Aja kitane hai, je hakIkatarAya kI taraha dharma para mara miTane ko taiyAra hai ? a9 kahAM kI bAteM karate he? yahAM to dina dahADe hamArI mA-bahane vidhami ke hAtha meM paDa kara trAhi trAhi kI raTa lagAe hue hai, para hamArI kuMbhakaNa niMda kaba tUTatI hai? yahAM to kAne para jU taka nahIM raMgatI. raMge bhI kahAM se, yadi hAthe meM zakti he taba na ? eka draupadI ke vastraharaNa 5ra te cAra era hAhAkAra maca gayA thA, aMta meM mahAbhArata kI laDAi ho hI kara rahI; para Aja kyA hai ? lAkhoM baMdU-beTiyAM dina-dahADe lUMTa rahI hai, aura hama AMkha meMdakara tamAzA dekha rahe hai. karyo? hama meM zakti nahIM hai. hamArI zikSA kA yahI pariNAma che. kisI kavi ne zikSAdevI kI tulanA yadi bAjAra kI vezyA hI se kara dI, te bUrA kyA kiyA? Ajakala zikSita kA matalaba hI balIna hai. hama jaba bhAgalapura meM paDhate the, te hamAre eka aMtaraMga mitra kahA karate the ki epha. e. pAsa kara eka chaDI , bI. e. pAsa kara eka cazmA aura ema. e. pAsa kara eka IMTa na liyA, to kyA kiyA ! hama kucha dina taka gayA ke jilA skUla meM kAma karate che. jaba hama pahale pahala vahAM pahuMce, to hamArA 5hanAvA ItanA sAdhAraNa thA ki heDamAstara ne hameM miTrika samajha kara kahA-" jAIe, Apase yahAM kAma na calega; yaha hAI IMglIza skUla hai." atu. kahane kA matalaba yaha ki Adhunika zikSA ke de varadAna hai, vilAsitA aura nibaMlatA. aba dekheM ki vyAyAma se zArIrika vikAsa meM kahAM taka sahAyatA milatI hai. lAM meM sabhI jagaha DIla kI zikSA dI jAtI hai, para sAdhAraNataH isa zikSA meM itanI lAparavAhI hatI hai ki dase vyAyAma kahanA ThIka nahIM. bahuta se vyAyAma kevaLa sainikazikSA ke liye banAe gae hai. sainika zikSA aura zArIrika zikSA meM AkAzapAtAla kA aMtara che. hameM dekhanA to yaha hai ki Ina vyAyAmeM se hameM bhaviSyajIvana meM kyA lAbha hete hai. hama dekhate hai, skUla aura kaeNleja ke bAda sau meM eka laDakA bhI apane bhaviSya jIvana meM ina vyAyAma se kAma nahIM letA. hamAre yahAM janatA meM na to jimanAziyama ke liye sArvajanika sthAna hI hai, aura na isa viSaya kI koI sabhA hai, jahAM hama inameM bhAga le sake. IsakA to sudhAra bhI he sakatA hai; paraMtu vyAyAma ke sAtha-hI-sAtha hameM manoraMjana kI bhI te AvazyaktA hai. dinabhara ke kaThina parizrama ke bAda kere vyAyAma meM hamArA kitanA mana laga sakatA hai? phira ye vyAyAma asvAbhAvika bhI te hete haiM. ina abhyAse kA jIvana meM koI kAma bhI te nahIM paDatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ vwwwwww khela aura usake lAbha 13 hai. jinakA kAma hI nahIM paDatA, unakI prApti ke liye itanI kaThora tapasyA karyo kI jAya eka aura bAta hai. ye jimanAziyama ke vyAyAma baMda maidAna meM kiye jAte haiM, jahAM kI havA utanI acchI nahIM hatI. meM kabhI-kabhI kisI pradhAna kI AjJA ke anusAra kiye jAte haiM; taba te. InakA svataMtratA-guNu bhI jAtA rahatA hai. isa prakAra maidAna bhI klAsa ke rUpa meM pariNata he jAte hai.. -kAmakAja se zArIrika vikAsa Ajakala mAtA-pitA meM AturatA kI mAtrA bahuta hI adhika hai. IsakA kAraNa unaka alpAyu honA hai. pahale loga sau varSo se bhI adhika jIte the. AjakAla to prAyaH ausata tIsa varSe kI hI uMmara raha gaI hai. isI kAraNa loga ghabarAe rahate hai, aura sabhI bAta meM zIghratA karate hai. jahAM baccA tIna-cAra varSa kA huA ki logoM ne use skUla meM dAkhila karA diyA. jaba samaya thA khela-kUdane kA, taba usa becAre ke kitAba se mAthApaccI karavI paDI. zikSaka loga isa bAta kI sAkSI dege ki kama avasthA meM nAma likhAne se bAlake kA pUrA vikAsa kadApi nahIM hogA. zikSA-vizArade kA mata hai ki bAlake ke mastiSka para anucita bhAra nahIM denA cAhiye. hamAre TreniMga se lagA huA eka aiTisiMga skUla hai. hamane dekhA hai ki vahAM bahuta-se bAlaka aise bhI hai, jinheM ghotI taka pahananA nahIM AtA. hameM Ina bacca ke 10 baje se le kara 4 baje taka kalAsa meM kaida dekha kara tarasa AtA hai, para kiyA kyAM jAya! inheM bahuta-se viSaya kA paDhanA Avazyaka hai. eka laDakA thA. vaha pratidina svAdhya ke niyama ke raTA karatA thA, para una niyoM ke anusAra calatA eka dina na thA, hamane usase pUchI ki isa vyartha hI raTane se kyA lAbha? usane uttara diyA-mAsTara sAhaba ! hamArA matalaba kisI na-kisI bhAMti parIkSAsAgara pAra karanA hai; svAzya ke niyameM ka pAlana karanA nahIM. kitane hiI parIkSArthi ke to yahAM taka kahate sunA hai ki parIkSA jarA ho jAya, phira bimAra hI paDege, to kyA hogA ? vAha rI parIkSA ! kaisI mahAmAyA ho ! tumhArI vedI para sabhI kA balidAna de sakatA hai, kitane hI honahAra bAlaka tumhAre kAraNa kahIM ke bhI na rahe. Age baDhiye; bAlaka abhI ATha-dasa hI varSa kA hai, cAroM ora se nauAbrAhmaNa Ane lage. mAtA vivAha ke liye haTha karane lagI. ApakA kahanA hai ki bacce ke abhI hI to vivAha ke AbharaNa zobhA dege, aura kyAM buDhApe meM zobhA De hI hegI ? aba jIvana kA kyA ThikAnA? acchA hatA ki lallA kA vivAha apanI AMkhe dekha letIM. Age jAne kayA hogA ? isa prakAra becAre kA vivAha bhI ho gayA. usake kayA patA ki vivAha yA hai? abhI kizorAvasthA to usake liye. dilI dUra hai. hameM yAda hai, hamAre eka sAthI the. unakA vivAha ItanI kama avasthA meM huA thA ki jaba unakI strI sabake sAmane unase bheMTa nahIM karatI thI, to vaha rene lagate the. aparipakava vIrya ke nikAsa se kitanI hAni pahuMcatI hai, se to sabhI ke mAlUma hai. astu. isake bAda roTI-kapaDe kI bhI ciMtA hui. "vaMtA vADha rIvara'. phira zArIrika vikAsa kA avasara kahAM se mila sakatA hai? isI kAraNa to hamAre yahAM ke yuvaka aise hote hai ki unake AMdhi meM calanA bhI dustara pratIta hotA hai. 8-khela se anyAnya lAbha upara hama khela kA eka lAbha ( zArIrika vikAsa ) balA cake hai. yahAM para anyAnya lAbho para vicAra kiyA jAyegA. bAlaka khela aura patrane ke bilakula hI pratikUla samajhatA hai.. astu. hama dekha cUke hai ki yaha sarAsara bhUla hai. Psa sAhaba kA to kahanA hai ki khela hI zikSA kA pradhAna sAdhana hai, khela hI sebAlaka ke zarIra para prabhutva prApta hetA hai aura ThIka ThIka kAma karane kA abhyAsa paDatA hai. use zarIrasaMcAlana kI khAsI zikSA milatI hai. yahAM para yaha kaha denA ucita hai ki kucha viSaye kA jJAna mAtra prApta karanA hamArI zikSA kA lakSya nahIM. zikSA to hameM vyavahAra meM nipuNa banAtI hai. Ajakala skUla aura saMsAra meM AkAza-pAtAla. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zubhasaMgraha-bhAga cAthA kA aMtara hai. jo bAlaka apane vidyAthI-jIvana meM sadA chAtra-vRtti pAtA rahatA hai, vahI saMsAra ke bhaviSya jIvana meM asalatA ke hAtheAM kA putalA bana jAtA hai. yaha kadApi ThIka nahIM. skUla kaiA hameM saMsAra ke liye taiyAra karanA cAhIe. isa viSaya meM khela se bahuta kucha sahAyatA milatI hai. ataeva skUla kA dhyAna khela kI era bhI rahanA cAhIe. khela se hama sabhI kAma AnaMda, sAvadhAnI, tatparatA aura utsAha ke sAtha karanA sIkha lete hai. skUla meM sadA hI vicAra meM AvasyakatA se adhika samaya lagAnA sikhAyA jAtA hai. ucita aura anucita kA vicAra itanA rakhA jAtA hai ki hama kASTa kAma kara hI nahIM sakate. hama zekasapiyara ke haeNmaleTa bana jAte hai, aura hAM-nahIM me hamArA jIvana khIta jAtA hai. hame pratyutpanna-mati kI AvazyakatA hai. yaha mati hameM khela se milatI hai. hama chuTAla khela rahe hai. hame yaha eka sekaMDa me' sAca lenA paDatA hai ki hama geMda kisake pAsa bheje. isase hameM AcAra-zAstra ke niyama bhI A jAte hai. hamArI mAnasika zaktiyAM >= vikAsa meM bhI yahu sahAyatA detA hai. hama jIte athavA hAre, isakI ciMtA hameM nahIM. hama kaivala ImAnadArI se khelanA cAhate hai. isa prakAra maeN jyeSAdhijAte mA zahevuRtApana' kI vyAvahArika zikSA hameM milatI hai. isake atirikta AjJAkAritA aura ekatA bhI hamame A jAtI hai. isase hame paMcAyatI rAjya kI bhI zikSA milatI hai. hama apanA pradhAna Apa hI cunate hai. usake bAda hama sabhI prakAra se usakI AjJA kA pAlana karate hai. Ajakala kI maMtrItara-praNAlI ( meneTArIala sisTama )bhIisI tattva para sthita hai. 9-upasa'hAra "" Ajakala hama phezana ke gulAma ane hai. kheleluM meM bhI jyAdA dhyAna phaizana kI era hI -rahatA hai. ina phezana ke khelAM (Tenisa, eDaminTana ) se hameM kAi vizeSa lAbha nahIM. hame bhAratIya khelAM--jaise kabaDDI, cikkA (mAradaDI, hatatutu, khAkhA) ityAdi--kA utsAha denA cAhIe. (''sudhA''nA ASADha 1984nA aMkamAM lekhakaH-zrI avakizAra sahAya varmI 'khANu' ema.e.bI.ela.) 72-2mAva-arthAt potAno mAtra Tahe zuM ? gItAmAM "prakRtithI niyata kama karavAM e dhamA~ che" evuM kahevAmAM Avyu che. prakRtinA atha e ThekANe TevA, kAmanAe, cAritra athavA tA AvezabharI preraNAe evA nathI thatA. prakRti eTale svabhAva, ane svabhAva zabdane akSarazaH artha- sva-potAnA ane bhAva-khAdya prakaTIkaraNa-AvirbhAva eTale pAte bahAra prakaTa thavuM te '' thAya che. svabhAva eTale AtmAnA divya svabhAva evA atha prakRtinA nIkaLe che. e prabhunimi`ta svabhAvamAMthI je kaI bahAra prakaTa thAya che e sa agatyanuM, yathA ane unnata hAya che. bAkI ApaNe sAmAnya rIte vA, kAmanAo, cAritra vagerene svabhAva kahIne sakhAdhIe chIe e te ApaNuM ajJAna che. e TeveA, kAmanAe, abhiprAyA, Aveze e badhuM te! bahArathI Avelu' heAi nakAmuM che. e ' svabhAva' nathI. e te! badhAM vikArI tattvA che ane AtmAnA 'svabhAva' tA avikArI che. e bahAranAM AvelAM vikArI tattvAne oLakhI emane na svIkAravAM athavA potAnAmAM hAya te! emane dUra karavAM ane potAnA AtmAnA divya 'svabhAva te jANI e anusAra kama karavAM e sUtranuM rahasya che. jyAre bahAranA bhAvanAM kRtrima lakSaNA nAza pAmIne AtmAne divya sAce| svabhAva jIvanamAM prakaTa thAya che, tyAre bhagavAna ane vyaktine sabaMdha pratyakSa thAya che. AtmAnuM madhura saMgIta vizvamAM cAlatA jagapatinA bhavya saMgIta sAthe maLe che ane vyakti tathA vizva vacce madhura saMvAda sthApana thAya che. pachI teA vyakti svataMtra vyakti maTI jaine bhagavAnanA sAdhanarUpeja vizvamAM prabhunAja hetu saphaLa karavA vicare che. ('"kSatriya"nA zrAvaNu-1984mAM lakhanAra zrI. 'abhyAsI.') Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdurgAdAsa-jayaMti 73-zrIdurgAdAsa-jayaMti AjanI hiMdujanatA pitAnA bhavyakAlIna vIrenAM varicita karmonI kadara khUjavA lAgI che, e harSanI vAta che. vIrajayaMtionAM ujavaNAM Ajane gauravano viSaya thaI paDyo che. jagatanI vIrajAtio pitAnA vIrapUrvajonI vIragAthAonuM smaraNa karIne ja, e mahAnubhAvonA uccAdarzone aharniza cakSusamIpa rAkhIne ja pitAnuM astitva kAyama rAkhI zake che, e hiMdujanetA pUrepUruM samajI gai che. cUApAdi moTA dezomAMnAM pATanagaramAM ane gAmaDAMomAM paNa galIe galIe ane sArvajanika bhavanomAM potAnA vIra pUrvajonI pratikRtio sthApana karelI hoya che. A pratimAone pekhI pekhIne ja te te dezavAsI hadayamAM svadezapremanI bhAvanAo khIlAve che; ane e vIronA AdarzAnusAra jIvana jIvavAnI pratijJA le che. aphasesa, bhAratavarSamAM AthI viparIta dazA dekhAya che. Aja amArA keTalAe vIronAM caritro itihAsa surakSita rIte jALavI zakayo nathI. vIra nepoliyananuM jIvanacaritra pratyeka kAnsavAsInA gRhamAMthI maLI Avaze ane vIra durgAdAsane itihAsa hiMdamAM zodhavA besIe to? Aja amArA kaeNlejIyana bhAIo jeTaluM nepaliyana bonApArTa viSe ane nelasana viSe jANatA. haze tenA samA bhAganI hakIkata paNa vIra durgAdAsa, mahArANA pratApa ke pRthvIrAjaviSe nahi jANatA hoya. | durgAdAsa e eka jodhapurane senApati hatA, eTaluM ja teo jANatA haze. durgAdAsa saMbaMdhI ATalI hakIkata paNa teo phakta gujarAtI nizALa ke hAIskUlamAMthI meLavI zakaze, kaoNlejamAM te teone mATe taiyAra thayelA itihAsamAM durgAdAsanuM nAmanizAna paNa nahi maLe; ane e kaeNlejamAM nIkaLatA ApaNu yuvAnomAM ApaNe rASTrIya bhAvanA jevA mAgIe e kema bane ? vIra durgAdAsanA vRttAMtathI azikSita varga to kadAca anabhijJa hoI zake, e kSamya gaNAya; paraMtu amArA zikSita varganA mukhamAMthI paNa jyAre "durgAdAsa e jodhapurano senApati ane jazavaMtasiMhano sAthI hato" ATalAja zabdo nIkaLe e ochuM zocanIya nathI. Aje to jagata vIra durgAdAsanI vIragAthAthI nahi paNa e puNyAtmAnA nAmathI paNa aparicita che. jyAre megala saltanatane sUrya madhyAne hatA, jyAre auraMgajhebanA atyAcAro pUrNa parAkASTAe pahoMcyA hatA, jyAre rAjapUtI nAmazeSa karavAne mahattvAkAMkSI bAdazAhanI nItine soTo jorazorathI viMjhAI rahyo hato, jyAre eka saikAthI ekatrita thayelI mogala zaktinI pragaTarUpe sAme thavAne koI taiyAra nahotuM, jyAre e mahArASTrakesarI vIra zivAjI mahArAje paNa e mogala sainyano sAme moMe sAmano na karavAnI nIti akhatyAra karI hatI, tyAre vIra durgAdAse auraMgajheba jevA sAdhanasaMpanna zahenazAhanI sAme khullI rIte moracA mAMDyA hatA. Ama e bAdazAhanA vipula dalanI sAme khulI rIte thavAmAM vIra durgAdAsano udeza na to rAjyanI rakSA karavAno hato ke na te rAjyanA vistAra vadhAravAne; paraMtu kevaLa svAmI rakSA eja eno uddeza hato, e vIranuM AkhuM jIvana ApattiothI bharapUra hatuM. e ApattionA khaDakone khodI kADhI eNe svAmI rakSA sAdhI. e vIranuM aMtima jIvana zAMtimaya na nIvaDayuM. je vRkSane eNe siMcyuM te vRkSane chAMye besavA e bhAgyazALI ne thayo. vIra durgAdAsanuM jIvana ApaNI sanmukha svAmIbhaktino Adarza raju kare che. vIratA karatAM enA jIvanaparAgamAMthI AtmatyAganI saurabha vadhAre chUTe che. e vIrakesarI, svAmIbhakata durgAdAsano janma saMvata 1605 nA bIjA zrAvaNa sudI 14 ne divase thaye hate. dara varSe zrAvaNa sudI 14 nA roja e vIranI jayaMti pratyeka sthaLe ujavAya, e IcchavA yogya che. jodhapuramAM "durgAdAsa jayaMti utsava samiti" sthapAI che. A samitie mAravADanA gAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhama graha-bhAga grAthI 142 gAmamAM A jayaMti ujavAya evA prabaMdha karyAM che. gujarAtamAM gAme gAme ane zahera zaheramAM e jayaMti ujavAya evuM ame icchIe chIe. jyAM jyAM rAjapUtAnI vastIvALAM gAmeA che tyAM te e khAsa ujavAvIja joie. Aje hiMdu janatAnuM lakSya vIrapUjA prati AkarSAyuM che, e hanI vAta che. A jayatiutsavane divase jo ApaNe khIju kaMI na karI zakIe teA ATalu te avazya karIeja ke, " sa` bhAione ekatrita karI e vIraneA vIra itihAsa suNAvIe. ApaNA naSTa thatA gauravamaya RtihAsane e rIte ApaNe punarjIvana apI zakIe chIe. pratyeka jAtinA vIr itihAsa e enA jIvanaprANa che. e jo naSTa thAya te e jAti avanatinA aMdhArakUpamAM paDI, jate hArDa nAmazeSa thai jAya." Aje teA nathI rahyA e prAtaHsmaraNIya kSatriyakulakirITa mahArANA pratApa ke nathI rahyA kSAtraphulatIlaka vIra durgAdAsa nathI mahArASTrakesarI vIra zivAjI; paraMtu jagatamAM hiMdutvanuM astitva TakAvI rAkhavAne mATe e vIreAe svataMtratAdevInI vedIpara je bheTa caDhAvI che te bheTAnA jhAMkhA jhAMkhA smaraNAvazeSo mAtra rahyA che, divase divase vadhu ne vadhu jhAMkhA thatA jatA e smaraNAvazeSone jayaMtinI jyotithI prakAzita nahi karIe te jate dahArDa marAvazeSonI sAthe ApaNe bhuMsAi jaizu. zu Aje ApaNe eTalA badhA namAlA banI gayA chIe ke, e mahAna AtmAenA divya caraNAmAM zraddhAMjali paNa na arpI zakIe ? rAjapUte ! AnA ze! javAba Ape che.? jyAM jyAM rAjapUtAnI vastIvALAM gAmA hAya tyAM tyAM te| A jaya'ti avazyaja ujavAvI joie. vadhu niha teA, badhA bhAio e divase ekatrita thAya ane je je bhAi e vIrasaMbadhI je jANatA heAya te kahI batAve, ATaluM paNa ApaNAthI nahi thAya ? jyAM jyAM rAjapUta chAtrAlayAnAM astitva che, tyAM te e saMsthAenA saMcAlakA vIra durgAdAsajayaMti ujavavAnA prakhadha avazya kare, ema ame icchIe chIe.e vIranA jIvanapara prakAza pADI zake tevA sajjAne AmatrIe ane e Ama'trita sajjanA vidyAthI bhAe AgaLa e vIranI vIragAthAnuM pArAyaNa kare. khIjI je je jJAtihitApayeAgI saMsthAo che, te sa` AvAM kAryomAM rasa letI thAya; e saMsthAe! taraphathIja gAmegAma A jayatiutsavane prabaMdha thAya te tA ghaNu ja sarasa. AzA che ke, evI saMsthAonA AtmAe AnA suMdara javAba vALazeja. ( '' kSatriya ''nA zrAvaNu-1984 nA aMkamAMthI saheja saMzAdhana sAthe ) jodhapura me' durgAdAsa kI jayaMti-rAaurazreSTha dezabhakta vIra yAhvA durgAdAsa rAThaura ke saMmAnA jodhapura me` 29 agasta ! khaDe dhUmadhAma ke sAtha, badhAkhAsa ke musAhiba raNajita kaNujI rAThaura kI adhyakSatA meM durgAdAsa-jaya'ti manAyI gayI. jodhapura sTezana meM kuMvara cAMdakaraNu zAradAjI kA dhUmadhAma ke sAthe svAgata kiyA gayA. vIra durgAdAsa ke citra ! khaDe samAreAha ke sAtha jalUsa nA kara, sAre zahara meM mAyA gayA. rAste bhara meM 'durgAdAsa kI jaya' ke jayadhASa se AkAza guMja uThatA thA. 30 agasta kI zAma kA kuvara cAMdakaraNujI zAradA, svAmI cidAnaMdajI saMnyAsI, zrI jagadIza si'hu gahaleAta, 50 hemacaMdra chAnI, zrI rAmakRSNe AsapA ItyAdi sajjanAM ke durgAdAsa ke jIvana para prabhAvazAlI bhASaNa hue. aneka kaviyeAM te durgAdAsajI ke jIvanaparI svaracita maneAmugdhakArI kavitA se janatA kA mugdha kara liyA. pulisa ( " vizvamitra " nA eka aMkamAMthI) kA prabaMdha acchA thA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ elzevika trimUrti 74 - bolzevika trimUrti 143 I. sa. 1917 nA navembaranI sAtamI tArIkhe raziyAmAMnI provijhanala gavanameMTanI risamApti thaIne sa sattA melzevika AgevAneAnA hAthamAM AvI. A ekzevika AgevAne mAM traNa puruSa atyaMta pramukha jevA cheH-nikAlAya lenina, lIoNna TrolskI ane sTAlina, A e traNa pramukha vyakti che. A paikI lenina e teA khelzevika sapradAyanA Adya zaMkarAcAryAMja thai gayA, TrATkI ane sTAlina e leninanA DAmeA ane jamaNeA hAtha hatA. A trimUrti paikI nikAlAya lenina e I.sa. 1924 mAM divaMgata thayeA. sTaeNAlina e hamaNAM seviyeTa rAjyanA mukhya cAlaka che; ane TrovskIne sTAlinapakSe hadapAra kareleA heAI te hamaNAM sibirayAmAM hadapArI bhogave che. A trimUrtinuM caritra te khelzevika saMpradAyanA zarUAtathI itihAsaja che-arthAt te smruti - dAyaka hAvAthI atre saMkSepamAM rajI karavAmAM Ave che. lenina leninanuM kharUM nAma lADamIra lica ulinAhu che. eNe jyAre rAjyakrAntinI caLavaLa teramAM zarU karI, tyAre sarakArI trAsa cUkavavA sArU teNe potAnuM lenina' evuM sAMketika nAma dhAraNa karyuM. raziyAmAMnI lenA nAmanI khANu najIka te peAtAnI hadapArImAMthI pAche AvyA ne tyAM te keTalAka divasa rahyo hatA. e khANanA nAma uparathIja tene lenina nAma sUcyuM hatuM. leninane janma raziyAnA simpruske nAmanA gAmamAM i. sa. 1870 mAM thayA, enuM kuTuMba khAnadAna hatuM; paNa gheADA vakhatathI te utaratI kaLAe lAgyuM hatuM. leninanA pitA keLavaNI khAtAmAM jIllA skUla InspekaTara hatA. lenina uMmaralAyaka thayA pachI pITarsabarganA vizvavidyAlayamAM abhyAsane mATe rahyo. bacapaNathIja tene kheDutavane mATe anuka MpA hatI. kAlejamAM praveza thatAMnI sAthe te kheDutAnI sthiti sudhAravAnA vicAra karavA lAgyA ne tarataja teNe e khAkhatanI caLavaLane AraMbha karyo. bacapaNathIja tenI AsapAsa kA mArUM nAmaka jarmana paDitanA samAjasattAvAdanuM vAtAvaraNu pasarAyaluM hAvAthI te kaeNlejanI avasthAmAMja kAla mAkarsanA samAjasattAvAda uparanA graMthA lakSapUrvaka vAMcavA lAgyA hatA. pachI gheADAja vakhatamAM eTale 1877 mAM tenA mATA bhAi nikAlasane raziyAnA jhAra khIjA nikAlasanuM khUna karavAnA prayatna karyA badala phrAMsIe laTakAvavAmAM AvyeA. nikAlasa paNu leninane gamatI caLavaLamAM pahelethIja paDelA hatA. jhArazAhInA asahya julamane nAza karavA sArU khuda jhAraneja mAravAnA SaDayaMtramAM te sAmela thayA hatA ne eja aparAdhane mATe sarakAre tene phrAMsIne lAkaDe laTakAvyeA hateA. prathamathIja jhArazAhInI viruddha khaLabhaLeluM leninanuM mana vaDIla adhunI phAMsIne lIdhe khUbaja satapta thayuM. teNe khullI rIte majurapakSanI caLavaLa zarU karI. teNe kheDuta ane majuravanA manamAM kArla mAkarsanAM tattvAnI chApa pADIne bhaviSyanI adbhuta rAjyakrAntinAM bIja vAvyAM. jhArazAhIe tenI AvI caLavaLane khAtara tene saikhiriyAmAM hadapAra karyAM. Aja hadapArInA divaseAmAM teNe peAtAne prasiddha graMtha "raziyAmAMnA muDIvAdane vikAsa" lakhyA. A hadapArI pachI te ghaNA divasa raziyAnI khAra rahIneja jhArazAhIne uthalAvI nAkhanArI krAntikAraka caLavaLa karatA hateA. peAtAnI vilakSaNu dhATI ane buddhimattAthI teNe peAtAnI pahelAMnA plekenAva ane mAraTAva jevI caLavaLanA AgevAnane DhAMkI dIdhA hatA. te eTalA badhA ke jhArazAhInuM lakSya have khIjA kAi paNa AgevAnanA karatAM leninanI taraphaja vadhu lAgI rahyuM. lenine tenI paravAha na karI. tenI sAme ekajabasa ekaja-dhyeya hatuM te e ke, dezamAMnI trasta thayelI te bhUkhe maratI prajAne sukhasamAdhAna kevI rIte maLe? A dhyeyaprAptine mATe lenine aneka turaMgavAsa ne hadapArIe sahana karI; paNa ' nyAyyAt vathaH vizvanti patuM nathI: " AvA namunAnA te vIrapuruSa heAvAthI te jarA paNu DagyA nahi. raziyana rAjyakrAntikArakAnA tyAMnI sarakAre je hAla karyAM che tenu varNana vAMcatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zubhasaMgraha-bhAga cotha rAvaNarAjya ke Adhunika nAdirazAhI suddhAM phikkI paDe eTalA te bhayaMkara che. lenine tathA tenA anuyAyIoe upalAM kaSTone na gaNakAratAM potAnuM kArya aprahitapaNe calAvyuM rAkhyuM hatuM. paraMtu temanAM kAryane kharo yaza sana 1917 nI sAla pUrI thatAM sudhI naheAte maLyo. prajAne rIbAvanArI jhArazAhIno nAza eTaloja kaMI lenina vagereno kAryakrama nahote. khare kAryakrama te jhArazAhI uthalI paDavyA pachIja hato. paikI jhArazAhIne kerenkI vagere samAjasattAvAdI AgevAnoe . I. sa. 1917 nA mArca mahinAmAM uthalAvI nAkhIne provijhanala gavarnameMTanI sthApanA karavAmAM AvI. A vakhate mahAyuddhanI dAvAnaLa AkhI duniyAmAM saLagI uThyA hatA. kereskInA manamAM jarmanInI sAthe cAleluM yuddha thobhAvavAnuM nahotuM; paraMtu lenina e yuddhanI bIlakula viruddha hato. thatuM nukasAna thAya che te svIkArI laIne paNa jarmanI sAthe taha karI raziyana prajAne raktapAta, ane dravyanAza aTakAva, ema tenA manamAM dara thaI gayuM hatuM; kAraNa rASTranI khATI pratiSThA tene nahotI joItI, paNa rASTranI garIba prajAne sukhasamAdhAnIthI bhAkharIne TukaDo khAvA maLe evI tenI utkaTa icchAnahi yeya hatuM. AthI kairenkI ane leninanI jhaTapaTI zarU thaI. atyArasudhI leninanAM to ane tatrItyartha tenA prayatna lekene eTalAM gamyAM hatAM ke kaeNrenkIne parAbhava karatI veLA tene lokenA taraphathI virodha te thayo nahi, paNa ulaTI madadaja thaI. lenine TroskI ne eNlina A ubhaya hastakanI madadathI karIne uthalAvI nAkhe ne raziyAmAM kharekharUM bolazevika rAjya thApana thayuM. A ghaTanA I.sa. 1917 nA naba2nI 7 mI tArIkhe banI, A divasa raziyana ItihAsamAM suvarNAkSare lakhavA jego manAI gayo che; kAraNa eja divase raziyAmAMnAM bALabaccAM, strIo, kheDuta ane majUravarganI sukhasamAdhAnIne pAyo nAkhavAmAM Avyo. adhikArasUtra hAthamAM AvyA sAthe lenina pakSe sauthI prathama je bAbata karI te e ke, zevika rAjyapaddhatino kasIne virodha karanArA eTaluM ja nahi paNa tene kaTTara zatru evA je loka hatA te badhAne hadapAra karyo athavA bAjue kADhayA. 1917nA navembaranI bIjI tArIkhathI te bAramI tArIkhaparyata bolsevikoe pitAnA mArgamAM tamAma nAnAmoTA kAMTA dUra karyA ne ema karatI veLA temaNe rAjanItinA tatva pramANe koInee dayA-mAyA batAvI nahi. Arogyane bAdhaka evA sAmAnya kiMvA bhayaMkara rogajaMtu zarIramAM pravezyA pachI temane mAravAnI bAbatamAM dayA-mAyA batAvavI e jeTaluM zANapaNanuM lekhAya teTaluM ja bolazevijhama jevI garIbonI sahAyaka rAjyapaddhatinA zatrane, pachI te sAmAnya ho athavA bhayaMkara he, jarA jeTalI paNa kSamA ke dayA-mAyA batAvavI jokhamavALuM che. e jANIne ja lenina kSe A kRtya karyuM. Aja zatrusatramAM jhAra-jhArInAnI temanAM bALabaccAMsaha Ahuti ApavAmAM AvI. A zatrusatra daza divasa sudhI cAlyuM hovAthI A daza divasene muDIvAdI virodhI rASTro "rena eMpha Terara" athavA "rAvaNa rAjya' AvI saMjJA Ape che. A kRtyamAM TroskI ane sTalina e leninanI DAbI jamaNI bhujAo hatI ane temaNe A kAryamAM tana-mana-dhana arpaNa karIne karelI rAjyakAntinuM dazya phaLa garIba prajAnA hAthamAM ApyuM. uparanA kRtyanI bAbatamAM hajAro lekhakee leninane doSa Ave che ne tene rAkSasa kahyo che, paraMtu temane A Aropa pikaLa che; kAraNa leninanAja zabdomAM kahIe to, amuka eka puNyakRtya karatI veLA sAdhananA sArA-narasApaNAne vicAra karavAmAM kALanA apavyaya karatAM besavuM nahi. sarpa najare paDanyA pachI tene kapaTathI-kAratAthI mAro ke saumyapaNe mAro, A AtmaghAtaka vicAra karavA rahevuM nahi e khuluM che. prabhu maLatuM hoya te adharma kare ' A leninane siddhAMta hato. garIba prajAnuM sukha e tenuM dhyeya ne A sarva prakAranAM sAdhano amalamAM ANIne A dhyeya teNe saMpAdana karyuM, emAM kaMIja geravyAjabI nathI. dhyeyaja je kharAba hota, tA anaja jUdo hate. astu. A pramANe zatrunuM nikaMdana thayA pachI niSkaTa paristhiti prApta thayelI joIne dezamAMnI Arthika paristhiti sudhAravAne teNe prayatna zarU karyo. eNe tamAma jamInadAra ane puMjapationI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ elzevika trimUrti 145 jamIna temaja caritAnA karatAM vadhu evI tamAma mAlamattA chInavI laine te rASTranI mAlakInI che, evu jAhera karyuM. tyAra pachI tamAma kheDuta ane majuravamAM jenI tenI AvazyakatA pramANe te badhI jamIna vaheMcI dIdhI. teNe eka evA niyama karyAM ke, kAI paNa kheDute peAtAnA kuTuMbanA peASaNane mATe joituM dhAnya rAkhI laI khAkInuM badhuM sarakAramAM jamA karavuM; paraMtu A niyama ceADAja vakhatamAM leninanA aMgapara AvyeA. kAraNu sana 1921 nI sAlamAM bhayaMkara duSkALa paDo. varasAdanA abhAve A duSkALa paDavo naheAtA; paNa leninanA upalA kAyadAnA garbhitA ajJAna prajAnA samajavAmAM na AvavAthI temaNe dhAnyanI pedAzaja karI nahi. jarUranA karatAM vadhAre pakavyu teA te sarakAramAM jamA thAya che, teA pachI vadhu pAka lAvaveAja zA sArU ? AvA avicAra kheDatAe karavAthIja A duSkALa paDayo hateA. lenine tyArapachI tarataja A kAyade pAchA kheMcI lIdheA; kAraNa prajAnA gaLe utArIneja kAipaNu bhAkhata karavI hitAvaha thaze, evA teNe vicAra karyo. dhyeya sAdhatI veLA upAyayeAjanAmAM pheraphAra jaNAtAM leAkeAe ApaNane cAMcalacitta TharAvyA teApaNu harakata nahi; paNa game te upAyavaDe dhyeya sAdhavuja joie, evA leninane mata hatA. AthI aneka vAra tenI te tenA anuyAyIonI vacce matabhedanA khaTakA uDavA lAgyA. TrovskIne A pheraphAravALu dheAraNu pasaMda nahAtuM; tathApi chevaTasudhI leninanI avajJA karI nahi, e lakSamAM levA jevu che. upara jaNAvelA duSkALa pachI leAkeAne game te potAnA hetu paNa sAdhya cAya evI navIna yeAjanA lenine lakhI kADhI ne amalamAM paNa ANI. A yAjanAne nyu kAnemika paeNlisI' kahetA ane teneAja amala hamaNAM raziyAmAM cAlu che. A pramANe divaseA jatA hatA eTalAmAM sana 1924 nA jAnyuArI mahinAmAM leninanI pahaleAkanI yAtrA pUrI thaI. te puSkaLa divasa AjArI hatA. have pAte bacavAnA nathI, evu joIne teNe eka mRtyupatra lakhI rAkhyuM ane peAtAnI pachI rASTramAMnI elzevikAnI AgevAnI sTAlinane ApavI, ema teNe nakkI karI rAkhyuM. leninanI yAgyatAnu gheADAmAM varNana karavuM hAya te| tenA ziSyanA eTale jhineAvhikanA zabdomAM A pramANe karI zakAya. jhinevhika kahe cheH " kAtreDa lenIna e aNInI paLe ane kaTAkaTInA divaseAmAM hAjara na heAta te amArA baLavAnuM zuM thayuM heta te kahI zakAya tema nathI. te kA` mAkanA siddhAMtAnA adbhuta pracAraka hatA." je garIma ane trasta thayelI prajAne mATe teNe ATaATaleA trAsa veThyo te samAjamAM samatA pravarte eTalA sArU aTTahAsa karyAM, e samAjanAM sarva sukhaduHkhAte elzevika rAjyapaddhatine adhyakSa thayA tyAre paNa teNe sahana karyAM. tene kAi e. DI. sI. nahAtA, rahevAne rAjamahela nahAtA, besavAne gADIgheADA nahAtA, paheravAne uMcI jAtanAM kapaDAM naheAtAM ane pAse eka kapakiA suddhAM nahAtI! melAMghelAM kapaDAM, kurUpa vherA, vaktRtvazakti vizeSa nahi; Ave te eka sAde puruSa hatA; paNa tenA mastakamAM sAkSAt buddhimattA, hRdayamAM prajAsabaMdhenI lAgaNI, khAvaDAMmAM parAkrama, raktamAM muDhIvAdIonI cIDa ane chAtImAM athAga sAhasa ane dhairyAM vAsa karatAM hatAM. A ApamatalakhI jagamAM khALaka, strI ane nina prajAnA jeTalI durdazA ane trasta hAlata khIjA kAI paNu vanI nathI. e paikI ekekanI durAvasthA dUra karavA sArU hajAreA AgevAnAe Aja hajAreA varSathI prayatna cAlu karyAM che; paNa ekIsAthe A traNe pracaMDa kArya ekadama hAthamAM laine tene puSkaLa pramANamAM ne gheADA kALamAM kAie sukhI karyo haiAya teA te ekalA mahAtmA nikAlAya lenineja. upalA traNe vanI durdazAne nAza karI temanI pratisRSTi karI khatAvanArA leninane temaNe pratyakSa Izvara mAnyA hAya teA temAM kaIja geravyAjakhI thayuM nathI, emaja kAi paNa kabUla karaze. lenina Azare trepana varSanI vaye mRtyu pAmyA. tenI strI hayAta hAi zikSaNanI khAkhatamAM te hamaNAM uttama kA khajAve che. leninane yeAgya evIja te kharI sahadhamacAriNI che. TrAnskI elzevika trisUti paikI lenina pachInI mahattvanI mUti te lIona TrATkInI che. TrAnskI chu. 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cotho e paNa leninanI peTheja dhAraNa kareluM upanAma che. tenuM kharuM nAma lIna DeviDavica brAnasTIna che. tene janma i. sa.1879 nI sAlamAM thayA. te jAte khare raziyana * yahudI hato. te eka moTA zrImaMta jamInadAra ane kArakhAnAvALAno chokaro hato. putranAM lakSaNa pAraNAmAMthIja jaNAya che, te pramANe TroskI sAta varSano hato e vakhate tenuM bhaviSya tenA mAbApane samAi cUkayuM hatuM. eka vakhata eka kheDUtane gheDa bhaDakIne nAThe te skInA pitAnA khetaramAM peTho; tethI tenA bApanA kare e gheDAne pakaDIne bAMdhI mUke. ghoDAno mAlIka raDate ane deDato Avyo. teNe brAnasTIna sAhebane ghoDAne choDI devA page paDIne vinavaNI karI; paNuM badhuM uMdhA ghaDA para pANI nAkhavA jevuM thayuM. bronasTIna sAhebe ulaTe kheDuta pAsethI nukasAnI badala daMDa mAgyo. nAnakaDo lIna A badhA prakAra jete hate. garIba bicArA khetapara potAno pitA julama kare che evuM tenA manamAM kahyuM ne te tyAMthI je nIkaLyo te ghera AvI pitAnI oraDImAM ozikAmAM meM ghAlI raDato beThe. jamavAno vakhata thaye, ghaMTa vAge; paNa bhojanAgAramAM lInano patto nahi. enA bApanA dhyAnamAM e badhe prakAra Avyo. lInane gusse thaI cAlyo jatAM teNe joyo hato. te potAnI oraDImAM raDate beThe che, evuM jyAre tenI mAe tenA bApane kahyuM tyAre te bolyo ke "e chokarAne kaho ke, pele kheDuta pitAne ghoDe laI gayo che ne teNe eka pAI paNa daMDa Ape nathI. Ama tene kahe, eTale te mUMgemoDhe jamavA Avaze. ane thayuM paNu temaja. sArAMza, TrekIne kheta ane majUravargasaMbaMdhe bacapaNathI ja lAgaNI utpanna thaI hatI. lIna nava varSano thayo, tyAre tene DerAnI nizALamAM mokalavAmAM Avyo. tyAM paNa A chokarAe aneka pratApa gajAvyA. AsAne zikSaNakrama pUro thayA pachI lIona AgalA zikSaNa mATe nikeliha gAme pitAnA kAkAne tyAM AvyA. A kAkAno pitAnA bhatrIjA upara tenI buddhimattAne lIdhe bahu prema hato. bApanuM kaDavApaNuM ahIM na hovAthI lIona thoDAja vakhatamAM eka guptamaMDaLamAM prave. A maMDaLanI AgevAnI alekjhAMDA levAnI hatI. A maMDaLamAM jhika, evoskI baMdhu ( alekajhAMDAnA nAnA bhAi ) vagere leka hatA. alekajhAMDA kArla mAkarsanA matanI anuyAyinI hatI. prathama puSkaLa varSa sudhI lIonane mata kArla mAkarsanI sAthe badhI rIte maLatA nahote. eka vAra te teNe bharasabhAmAM alekjhAMDUAnuM kutsitapaNAthI ne ziSTAcAra choDIne apamAna karyuM hatuM, paraMtu pachIthI te kArla mAkarsane kaTTara anuyAyI bane. A bInA jyAre alekjhAMDrAnA jANavAmAM AvI, tyAre te tene kharI paNa lAgI nahi. je alekjhAMDAnI sAthe lIenanI vAraMvAra TapATapI thatI, tenIja sAthe AgaLa jatAM tenuM lagna thayuM. A paNa eka gAyogaja kahevAya. bApanA ane lInanA matabhedane lIdhe temanI vacce thoDA ja vakhatamAM aNabanAva thaze. bApanA manamAM chokarAe sivila ijInIyara thavuM, evI IcchA hatI ne tevuM teNe lInane jaNAvyuM paNa kharuM; paNa chokarAe dezanI duHsthiti para eka lAMbu lacaka vyAkhyAna ApIne bApanA kathanane spaSTa za domAM nAkabUla karyuM. tethI " tAre kAM to A parIkSA ApavI joie kiMvA mArA paisApara cena karavAnuM choDI devuM joIe " A tene tAkIdane saMdeze tenA bApe mokale. pachI zuM? tejasvI pitAne tejasvIja kare te ! tyAra pachI teNe mAvajajIva bApanI pAsethI eka kapardikA paNa lIdhI nahi. TroskIe zikSaNane rAmarAma karyA ne khullI rIte jhArazAhI viruddha cAlelI caLavaLamAM sAmela thayA. bApanI sAthe thayelI vaDhavADa tene jAhera rIte lenina pakSamAM jaI maLavAne kAraNarUpa banI. tenA supta tejane camakI uThavAne te eka amisphaliMgaja nIvaDI ema kahevuM joIe. krAntikArakonI caLavaLamAM peThA pachI TrasTanA aMganuM teja vizeSa camakavA lAgyuM. teNe "sAutha raziyana vakarsa yuniyana" nAmanI saMsthA sthApana karIne te samatAvAdane upadeza khullI rIte karavA lAgyA. ajJAnI lokone samatA joitI hoya che. paNa samatAvAda e ze pada che, e temane samajAtuM nathI ne kahetAM te bIlakula AvaDatuM ja nathI. AvAone kevaLa bhASaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zevika trimUrti 146 ApIne samajAvavA e zakya nathI, ema TroskIe jANI lIdhuM hatuM. tenA maMDaLamAM eka mukhIna nAmano suzikSita kheDuta hato. te mAtra pitAnA vyAkhyAnamAM samatAvAda eTale zuM samatAvAda eTale zuM, e bahu uttama rIte samajAvIne kahetA. te khissAmAMthI kaIka jAtanAM bIyAM kADhIne emAMnuM eka Tebala para mUkIne te lokone kaheto ke " A jhAra! samajyA ke?" tyAra pachI te bInI AsapAsa bIjA keTalAMka bIyAM mUkIne te kahetA ke " A tenA divAna ane amaladAra !" tyArapachI vaLI te bIyAMnI AsapAsa bIjA thoDAMka bIyAM mUkIne te kahe ke "A senApati ane bIjA nAnAmeTA adhikArI A pramANe te bIyAM mUkato jaine vyApArI, vakIla, mIlavALA, kArakhAnadAra, kheDuta, majura vagerenI racanA karato ne chevaTe badhAM bIyAne ekaThAM karI laI zretAne pUchato ke "have mane kahe ke, AmAM jhAra kayo? divAna kayo? senApati kayo ne adhikArI, vyApArI vagere kyAM che?" arthAta badhA eka thayA. badhA sarakhA thayA ! " A davani zrotAomAMthI nIkaLatA. enA para mukhIna kaheto ke "Aja te samatAvAda ! have te tamArA lakSamAM Avyone? A paristhiti tamane game che ke? ame teja karavA IcchIe chIe--ane eja pavitra kAmamAM tamArA hitanA kAmamAM amane tame 2. " A prayAganI leAkAnA manapara utkRSTa chA5 5DatI ne tenA vyAkhyAnanI meme nAnAmoTA, sajJAna-ajJAna, evA sarva prakAranA lokenA dhyAnamAM caTa daIne Avate. jaladIthIja TeskIne krAntikAraka tarIke pakaDavAmAM Avyo ne tenI ravAnagI nikalIhanI turaMgamAM karavAmAM AvI. tyAMthI be mahine tene chUTakAro thayo; paraMtu eTalAthI tenI caLavaLa kevI rIte baMdha paDe? punaH tene pakaDavAmAM Avyo ne eDesAnI bhayaMkara turaMgamAM tene pUravAmAM Avyo. A sthaLe thayelA hAlahavAlanuM teNe bahu sarasa varNana karyuM che. enI barobaraja alekjhAMDrAne paNa pakaDavAmAM AvI hatI. tene chUTakAro che. sa. 1897 mAM thayA pachI barAbara be varSe alekjhAMDrA ane skrInuM lagna thayuM. tenA bApane A lagna pasaMda paDayuM nahi ne teNe pITsabarganA jyuDIziyala khAtAnA divAnane tAra karIne A lagna na thavA devuM, evI vinati karI hatI, paraMtu eDesAnI turaMga-nivAsamAMja A lagnane vicAra nakkI thayela hovAthI keInuM kaMI cAlyuM nahi. A lagnamAM vizeSatA eja hatI ke, tenA mULamAM kevaLa vaiSayika prema nahote. bannenuM dhyeya ane kArya ekaja hovAthI ekatra rahIne te ekabIjAnI madadathI karI zakAya e paNa temane A lagnanA mULamAM hetu hato. I. sa. 1900 mAM vaLI tene pharIthI pakaDavAmAM AvyA ne sibiriyAmAM hadapAra karavAmAM AvyuM. sebiriyAnA nivAsamAM TroskIe aneka graMtha vAMcyA ne aneka lekho lakhIne "IsTarna rivyu' nAmanA mAsika tarapha mokalyA. A hadapArImAM ToskIe potAnI kalama majabUta karIne AgalA kAryanI rUparekhA paNa taiyAra karI. e vakhatamAM laMDanamAMthI "iskrA" nAmanuM vartamAnapatra bozevika matane pracAra karatuM hatuM. A patra lenine pitAnA pAMca anuyAyIonI madadathI cAlu karyuM hatuM. skrInI kArya kuzaLatA ane kIti atyAra agAuja leninanA kAne gai hatI; paraMtu lenina pote hadapArIo ane turaMgavAsa bhogavato hovAthI adyApi A be advitIya guruziSyanI mulAkAtane yoga Avyo nahote. TaskI pite leninanI mAnasapUjAja Aja sudhI karI rahyo hato. pratyakSa mulAkAtano ga zrI zivAjI rAmadAsanI peThe bahu moDo Avyo. lenina ane TrasTI vacce mulAkAtane yoga "iskrA' vartamAnapatreja Apyo. krAtikAraka pakSe leninane maLavA sArU skIne laMDana mokalyo. TakI maLaskAnA cAra vAge laMDana pahoMpe ne sIdhA leninane ghera jaI pahoMcyo ne pitAnA nirbhaya svabhAva pramANe eTalI moDI rAtre paNa jorathI daravAjo khakhaDAvavAnI zarUAta karI. kAInI uMgha uDaze evI tene bIka lAgI nahi. nADIdA kensTanTinohA eTale leninanI strI jAgI ne daravAjo ughADIne teNe TrasTIne aMdara lIdho. lenine "IskrA' vartamAnapatra pUratuM proTaskInuM "pI" evuM nAma rAkhyuM hatuM. bannenI paraspara bheTa thayA pachI lenine "ApaNo pIro Avyo ema peAtAnI strIne meTA AnaMdathI kahyuM. A bInA sana 1902 nA kaTAbaramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zubhasaMgraha bhAga ceAtho banI. tyAra pachI A guruziSyane saMbaMdha AjIvana rahyo. A baMne vacce hamezAM matabhedanA jhagaDA thatA rahyA, paraMtu leninane droTaskIparano prema ane TroskInI lenina saMbaMdhenI bhakti emAM ratI jeTaluM paNa kadI pharaka paDyo nahi. skI pite leninanA mukhya sekreTarI tarIke chevaTa sudhI rahyo. lenina ane TroskIe sana 1917nA navembaramAM kerekTInA pramukhapaNuM nIcenI provijhanala gavarnameMTa uthalAvI nAkhI be zevika amala jAhera karyo. TroskI jema leninane sekreTarI hato, tema te raziyana krAntikAraka sainyane mukhya senApati paNa hato. AgaLa jatAM 1921 mAM majura ane kheDutonA ajJAnane lIdhe bhayaMkara dukALa paDya; tethI lenine nyu ikonomika oNlisI " rAjyamAM zarU karI. lenina ne TroskI varace sauthI moTe matabheda A ThekANeja thayo. te kahe ke, jAnI eNlisImAM pheraphAra kare nahi. tyAre lenina kaheto ke, lokenI sagavaDane khAtara te karavo joIe. A virodha chevaTa sudhI Takayo. lenina jIvate hato tyAM sudhI mAtra TroskIe potAnA vartanamAM jarAye phera karyo nahi ne potAnA gurunI AjJA akSaraza: pALI. lenina 1924mAM maraNa pAme. maratAM pahelAM TroskIne virodha joine tenuM paryavasAna zemAM thaze, e tene samajAI cUkayuM hatuM tethI petAnI pAchaLa bezaka adhikAranAM sUtro ane AgevAnI tenA bIja mukhya ziSya eNlinanA hAthamAM jAya evuM teNe jAhera karyuM; paNa TUMkI uparane tene prema mAtra chevaTa sudhI kamI thaye nahi. te tenI yogyatA apachI rIte oLakhato hato. lenina maraNa pAmyA pachI maeNDama lenine TokIne je patra mokalyo che, e uparathI e bInA khulI thAya che. temAM te lakhe che - ane ane kahevA mAguM chuM te e che ke -llebImAra lIca ane tamArI vacce-sAIbIrIAthI laMDanamAM AvyA te vakhate-je saMbaMdha baMdhAyo hato, te temanA mRtyuparyata pheraphAra thavA pAmyo na hato." khuda lenine tenI bAbatamAM ema kahyuM che ke, te caMcaLa che; paNa tenI tatvaniSThA aDhaLa che ne tenAmAM dezasevA sivAya bIjo vicAra paNa Avato nathI. lekone TrophI saMbadhe bahu mAna hatuM ke teo tene leninane jamaNe hAtha kahetA. TroskIna nAmane nirdeza karavAnuM thatAM loke premapUrvaka "lenInsa biga TIka" AvA mahattvadarzaka nAmathI karatA; paNa tenI tavaniSThA bahu kaDaka hovAthI AgaLa jatAM eTale leninanA mRtyu pachI rAjyAdhikAranA spardhAbharyA sAmanAmAM phera-nApheravAdane lIdhe tene TakAva thaI zakyo nahi ne tene hadapAra thavuM paDayuM. sivAya te belsevikene khare AgevAna ane garIbane khare lAgaNIvALA mitra che. TraTaskInA svabhAvamAM thoDA vidhI ane puSkaLa sArA guNonuM mizraNa thayeluM che. te jeTalo caMcaLa teTaloja karArI che. tenI caMcaLatAne lIdhe lenina "Tazina vaeNriyara' Ama vidathI kaheto. parAkrama, zista, kalAkauzalyanI abhiruci, mananuM mokaLApaNuM, sAhasa, spaSTavaktApaNuM, apratima buddhimattA ane vastRtva, majabUta ane kasAyeluM zarIra, dekhAvaDI ane nizcayI mudrA, janmajAta senApati ane AgevAna, AvA aneka uttama guNa tenAmAM che. tene cAhanArA te ema. kahe che ke, te raziyAno nepoliyana hAI thoDAja vakhatamAM AkhA jagatane potAnA parAkramathI jItaze, evI amane khAtrI che. te uttama senApati hovAthI teNe raziyana sainyanI vyavasthA eTalI uttama ne evI sarasa rItanI karI rAkhI che ke, raziyana sinyakhAtuM ne khuda sainya eka utkRSTa namunArUpa thaI paDayuM che. ToTaskInI A sainyaviSayaka abhirucinuM pariNAma tenA piSAkapara suddhAM thayeluM hoI te hamezAM sainika poSAkamAMja raheto hato. leninanA mRtyu pachI eNlina ane TroskI A. be tenA mukhya ziSyo vacce bhayaMkara jhaTapaTa zarU thaI. sTelina, leninanI nyu ikonaimika polisI pramANe ekaniSkapaNe cAlanAra che. droTInuM kahevuM evuM hatuM ke I. 1920nI sAlaparyata je polisI hatI te ja kAyama rAkhe. paristhiti pramANe pheraphAra karavo DhoskInA tatvaniSTha ane ekamAgI manane bIlakula gamatuM nathI; tathApi A nApherapaNAne lIdhe ja tene lokamatane Take na maLatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Taka bolazevika trimUti 14 lokee linaneja uMcakI lIdho. AthI TroskIno pUrNa parAbhava thaIne Aja te saibiriyAmAM hadapArInI zikSA bhogavI rahyo che. sTAlina zevika trimUrti paikI trIjI vIra vyakti te sTAlinanI che. eNlina nAma paNa lenina roskInA nAma pramANe sAMketika nAma che. tenuM kharuM nAma josepha visArionevica jugAvelI che. ema kahevAya che ke, jugAvilInI lokhaMDanA jevI dehayaSTi ane daDhanizcayI sAhasI svabhAva joIne lenine tenuM nAma eNlina pADayuM. Aaulina zabdano artha ja mULamAM sTIla-peTalAda evo che. ailinane svabhAva zAnta ane gaMbhIra che. tene vizeSa bolavuM gamatuM nathI. rAjakAraNanI caLavaLamAM be prakAranA loka najare paDe che. vizeSa na bolanArA gusakArasthAnI ane Avezayukta bhASaNe ApI lokamAM bha utpanna karanAra pracAraka paikI eNlina e pahelA prakAranA AgevAna che ane ne e bIjA prakArano che. koI paNa jAtanI jAherAta na karatAM mUMge mATe kAma karavAnI sTAlinane evI jambara Teva che ke, vartamAnapatramAM te kadI lakhato nathI ne sabhAmAM vyAkhyAno Apato nathI. vadhu to zuM paNa raziyAnI bahAra e vizeSa prasiddha paNa nathI. Avo A raziyAno Ajano adhyakSa, leninane mukhya ziSya, skIne viredhI gurubaMdhu josepha eNlina i.sa. 1879 mAM kuTasa nAmanA prAMtamAM eka kheDutanA kuLamAM janmyo. lenina jAtine lAva, TroskI kyU ema eNlina paNa asala raziyana na hoI jIyana che. eNlinanA bApanI IchA josephe dharmazAstra zIkhIne pAdarI thavuM evI hatI; paNa bhavitavyatA kAMI jUdIja hatI. ailinanA gurujIne A chokarAmAM kAMI juduja pANI dekhAyuM ne te tenAthI eTalA hInyA ke temaNe sTAlinanI carcazALAmAMthI bahu utAvaLe hakAlaThThI karI nAkhI i. sa. 1906-07 mAM te krAntikArakone maLyo ne temanI laMDana temaja eNkahemanI pariSadamAM hAjara rahyo. tyAra pachI jhAranI polIsa tenI pAchaLa lAgI. tyAra pachI sana 1917 sudhIne teno itihAsa dharapakaDa, turaMgavAsa, hadapArI ane nAsI sTavuM, AvA prasaMgothI bharelo che. chevaTe 1917 mAM te miliTarI riholyuzanarI kamiTimAM eka pramukha amaladAra thayo. kereskrIne parAbhava karIne kema iDa hastagata karavAmAM ne chevaTe zevika sattA sthApana karavAmAM leninane TraskInA jeTalIja ailinanI madada thaI hatI. sTAlinanI dhATI asAmAnya hatI. tenA krAntikArakanI sAthe kharekhara meLApa sana 1917 mAMja thayo ne pitAnI kartavyagIrIthI teNe leninanI kRpA eTalI meLavI ke jenA tenA moMe "lenina sTAlinane vizvAsa rAkhe che, paNa sTAlinane koIne bharoso nathI." A vAkaya besI gayuM hatuM. chevaTe tene rAjyane yuvarAja kahevAne e lokoe kamI karyuM nahi. leninanA mRtyu pachI lina, jinevipha ane kAmInIvane eka pakSa ane skIno eka paNa AvA be virodhI pakSa nirmANa thayA ne temanI jhaTApaTa zarU thaI. chevaTe sTalinane vijya thaIne teNe TroskIne rAjInAmuM ApavAnI pharaja pADI; eTaluM ja nahi paNa tene teNe saibiriyAmAM hadapArI zikSA bhogavavAne mokalI dIdho. AjanI ghaDIe linaja soviyeTa rAjyane cAlaka hoI te pitAnA guru leninanA dhoraNa pramANe rAjakArabhAra calAve che. tenI sAthe sarva raziyana prajA suprasanna che. te potAnA lokomAM to priya cheja, paNa parAyA dezamAMnA loka paNa tenA parAkrama ane aDhaLa sattAnI bAbatamAM sAdara ane savismaya udagAra kADhe che. eka suprasiddha lekhaka tenI bAbatamAM kahe che -"eka eziyAvAsIne raziyAparane lokhaMDI kAbu tenA pilAdI nAmane sArthaka kare che." citramaya jagata"nA "raziyA aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 zubhasaMgrahabhAga cothA 75-raziyAno zikSaNaprayoga raziyAmAM Aja badhIja bAbatamAM kAntine amala cAlu che, paNa zikSaNaviSayaka matamAM teNe karelA pheraphAra badhAnA karatAM vizeSa dhyAna kheMcanArA che. " briTIza TreDa yuniyananA. ziSTamaMDaLe raziyAmAM cAre tarapha pravAsa karI pratyakSa najare joyelI sthitine je riporTa lakhyo che temAMnAja A uddagAra che. tevI ja rIte amerikAnA zikSaNapremI lekhaka DeMTa niyarige paNa raziyAmAM pharI AvI tyAMnA zikSaNa para je pustaka lakhyuM che temAM te kahe che ke, raziyA e AjanA jamAnAmAM "zikSaNaviSayaka sarva prakAranA prayogonI jagatamAMnI atyaMta moTI prayogazALA hAI kalpanAnI sAme taratAM dhyeyane kutimAM utAravAne raziyana lekeno AtmavizvAsa ane bhagIratha prayatna joIne mane Azcaryacakita thaI jAya che. " AvI jAtanA navala ugAra je zikSaNaprayoganI bAbatamAM saMbhaLAya che, te zikSaNaprayAgamAMnuM vaiziSTaya te zuM che, e vadhu nahi te kalpanAvaDe paNa jANavuM ApaNuM hiMdusthAnamAMnA zikSakane jarUranuM che. te pustakavAcanathI ane mane AvelI kalpanA AjanA raziyA aMkane nimaNe mArA vyavasAyabaMdhaonI sAme saMkSepara karavAno prayatna karuM chuM. hamaNunI navI eTale majura sarakAre zikSaNakSetranuM nirIkSaNa karatAMnI sAthe tenI AMkhamAM prathama je bAbata vizeSa kheMcI te nirakSaratAnuM bhayaMkara pramANa. thoDAmAM kahIe to A bAbatamAM raziyA, hiMdusthAnanA uttara taraphane bhAga levA jevoja hate. pahelAMnuM jhAranuM rAjya eTale te "svarAjyaja, chatAM paNa A "va"rAjyanA eka pharamAnamAM spaSTa lakhyuM che ke, mIThuM jema thoDA pramANamAM vAparavAthI te upayukta Thare che, tevuM ja zikSaNanuM paNuM. kaMi thoDA lokene tenI AvazyakatAonuM tAratamya joIne te ApavAmAM Ave teja te phAyadAvALuM, nahi te sau koIne lakhatAM vAMcatAM zIkhavavAmAM AvyuM te anartha thaze. navI sarakArane A garbhita anarthano artha sArI rIte samajAya ne teNe mAtra daza varSanI aMdara seMkaDe 10 sAkSara ne 90 nirakSara A pahelAnuM pramANa barAbara ulaTuM karI batAvyuM che. sivAya zikSaNamAM mAtra zALAmAMnuM pATI-penanuM zikSaNa eTaloja artha na letAM temAM matapracAranAM sarve sAdhanono aMtarbhAva karavAnuM teNe poryuM ne e yojanA pramANe raziyAnA zikSaNa khAtAmAM hamaNAM zALA, vartamAnapatra, sinemA ane nATakagRha, A badhAne ekasamavAye aMtarbhAva karavAmAM Ave che. tevI ja rIte A badhAmAMthI kayA mateno pracAra karavAmAM Avo joIe te, A. badhAonA pratinidhionI sAmudAyika kamiTi taraphathI nakkI karavAmAM Ave che. A catuSTaya paikI zALAmAM zikSaNasaMbaMdheja be zabada lakhavAnA che. raziyAmAMnI sarakAra e niHsIma peyavAdI hAI sAmayika mAlamattAnA viziSTa tatva para tene samAjanI purghaTanA karavAnI che. A punardhaTanAne prayoga yazasvI karavAne lazkarI sAmarthya Avazyaka che. A jevo teno siddhAMta che, temaja te preganI bAbatamAM janatAnA manamAM gya Adara utpanna karavA sArU lokazikSaNanA badhA aMgone bahu moTe upayoga thAya ema che, evo paNa tene daDha vizvAsa che-arthAta vagaravAhananA, moLA, nirAkAra "udAra" zikSaNane mATe tene jarA jeTalo prema nathI. rASTranAM yeyane mUrta svarUpa ApavAnuM zikSaNa e eka pramukha sAdhana che, ema te mAne che ke e matane anusarI zikSaNamAMnI pratyeka nAnI moTI bAbata mukhya madhyavatI dhyeyane poSaka thAya evI rItanI TharAvavAno tene prayatna che. zikSaNa paddhatimAM pArakhavAnI bAbata che. eka zikSaNakrama ne bIjI zikSaNa saMsthAnI ghaTanA ane kArabhAra. zikSaNakrama saMbaMdhe lakhavuM eTale prathama mahattvanI bAbata e ke, zikSaNanI zarUAta bALakanAja janmathI ja thAya che, ema kahIe te cAle. " pAnAM vinAyAdhAnA rakSALA" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ raziyAne zikSaNaprayoga A kAlidAsakti pramANe bALaka janme tyArathI tenI tamAma kALajI sarakAre eTale samAje rAkhavI evuM temanuM nidAna theya che athata pahelAM traNa varSa sudhI bALaka Arogya maMDaLanI dekharekha nIce hoya che. pachI traNathI ATha varSanI vaya sudhI kiMDaragArTana nizALAmAM tenI vyavasthA karavAmAM Ave che. A paddhatimAM chokarAMone haravApharavAne ne ramavAne joItA bagIcA ane medAne pratyeka nizALAnAM svataMtra hAI keTalAkanA maLIne ekatra paNa hoya che. sarva vyavahAranI aMdara sAmayikapaNuM ne sahakAya e dhyeya hovAthI tUTakapaNuM jeTaluM naSTa karI zakAya teTaluM karavA prayatna che. pachI 8 thI 15 varSanI vayaparyaMtanAM bALakane mAdhyamika nizALAmAM dAkhala karavAmAM Ave che. 15 thI 10 paryata pratyekane kaMi ne kaMi dhaMdho zIkhavo paDe che. bIjA varSe e dhaMdhAnAM kArakhAnAMomAM pratyakSa kAma karavuM paDe che. te kAma thoDuM ghaNuM hAthethI karyuM" ne dhaMdhAnI pratyakSa pichAna thaI gaI ke vIsame varSe e dhaMdhAnuM ucca zikSaNa levA sArU vizvavidyAlayamAM praveza maLe che. vizvavidyAlayanuM zikSaNa pUruM thayA pachI jemane ucca saMzodhana karavAnuM hoya che, evAene mATe saMzodhana saMsthAnI vyavasthA che. mAtra A saMsthA suddhAM vyavahArazUnya paMDite na thAya eTalA sArU tenI vyavasthA jUdAM jAdAM kArakhAnAMomAMja karelI hoya che. saMzodhana mATe khAsa ziSyavRttio hoya che ja; paNa itaratra suddhAM zikSaNa saMsthAomAM garIbane mATe nuM nAma paNa nathI hotuM. ardhAzrImaMtonI pAsethI atyAra sudhI phI levAya che ne asala khAnadAna zrIsaMtAne zikSaNa saMsthAmAM AvavAnoja pratibaMdha che-arthAta A saMkramaNAvasthAnI yeAjanA che. AjanI majuronI sarakAra pUrNapaNe sthirasthAvara thAya ane sAmayika mAlIkanuM tattva vyavahAramAM khullI rIte kheLavA lAge, eTale badhAja vyavahAra paisA sivAya thaI zakaze, evI kalpanA che. Aja phI le che te suddhAM mAphakasaraja hoya che. kiMDaragArTananI zALAnA pratyeka vidyArthI pAchaLa dara mahine mAtra be rUbala eTale sarAsarI traNa rUpiyA kharca Ave che; ane A kharca suddhAM ekalA zikSaNano nahi paNa rahevA temaja bhejanakharca vagerene maLIne ja hoya che. abhyAsakramamAM paNa navInatA najare paDe che te e ke, ApaNuM zALAonI peThe gaNita, bhUgoLa, DroIMga vagere viSaya bIlakulaja dekhAI AvatA nathI. eTale A sarvamAnya viSayanuM zikSaNa ApavAmAM AvatuM na hoI AkhA jagathI viruddha evuM kaMi paNa jUja zIkhavavAmAM Ave che, e tene artha nathI; paNa ApaNe jema pratyeka dhAraNamAM amuka viSaya zIkhavavA ema karAvIe chIe, tevI vyavasthA raziyana kAryakramamAM nathI. pratyeka dhAraNanI aMdara vyavahAramAM naDanArA amuka amuka prazna ukelatAM zIkhavavuM e temano mata che. ApaNe tyAM aMgrejI cothA gheraNumAM vidyArthIe praveza karyo ke tene bIjagaNita, bhUmiti vagere navA viSaya zIkhavA paDe che kiMvA AgaLa jatAM IglaMDano ItihAsa, rasAyaNazAstra vagere viSaya paNa tenI sAme AvIne ubhA rahe che; paNa raziyana zikSaNanA niSNAtonI vicArasaraNI evI che ke, chokarAne prathama AjubAjunA vyavahAranuM nirIkSaNa karavAnuM zIkhavavuM, e mukhya bAbata. pachI te nirIkSaNa zarU thayuM ke tene aneka aDacaNe bhAsavA lAgaze; ane e aDacaNo jema jema bhAsatI jaze, tema tema temAMthI pAra paDavAnuM jJAna ApI zakAya evo kAryakrama AMkavo joIe. ane ene mATe viSaya nImavAne badale vyAvahArika anasamudAya (problemsa) nImavA e temane mata keTalIka maryAdAnI pelI tarapha ke jyAM prAvINyaniSTha zikSaNanI zarUAta thAya che tyAM uparathI viSaya upara punaH kudake mAra paDazeja; paNa sAdhAraNata: mAdhyamika zALAmAMnA abhyAsakramamAM viSayanA karatAM vyAvahArika anethI vidyArthIone vadhu kAryakSama zikSaNa maLe che, e raziyanene mata che, tene vicAra karavo. paNa vyAvahArika prazna suddhAM cuMTavA kevI rIte? te tenI pasaMdagI karatI vakhate mukhya dhyeya tarapha lakSa rAkhIne traNa kSetro pasaMda karavAmAM AvyAM che. te e ke, sRSTivijJAna, samAjavijJAna ane dhaMdhAvijJAna, samAja, sRSTi ane dhaMdhe, A traNanuM jJAna vyaktimAtrane hovuM Avazyaka che. Ane mULabhUta siddhAMtatarIke svIkArIne enA para sarva zikSaNakramanI racanA karavAmAM AvI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zubhasaMgraha-bhAga cAthA (jUnA itihAsa-bhUgAlAdi viSaya kADhI nAkhIne samAja, sRSTi ane vRtti, A traNa navA viSayaja raju karyo che, ema kahIe tApaNu cAle.) A navI racanA pramANe abhyAsakrama kevI rIte AMke che enI kalpanA AvavA sArU Azare cauda paMdara varSanI vayanA--eTale ApaNe tyAMnA lagabhaga maeNTrikanA kaheAne-vidyAthIne zuM zuM zIkhavuM paDe che te joie. (1) prathama sRSTivijJAnanA sadara nIce viSaya lakhyA che te AvAH-- a-- manuSya ane DhAraDhAMkharanA jIvanakramasamajavAne Avazyaka rasAyana ane padArtha -vijJAnazAstra. gA--khANA, khanijapadArthoM ane jvAlAgrAhI, enuM sAmAnya jJAna ane raziyAmAMnI khANu!- sabaMdhe vizeSa jJAna. 6 --udyogadhaMdhAmAM thatAM janAvarA ane khetIvADInA mAla. ph--prANisRSTimAMnA mAnavAnuM sthAna-zArIra zAstra. jI--zArIrika ane mAnasika AreAgya. (2) khIjuM sadara udyogadhaMdhAnu', emAM nIcenI bAbatAne samAveza dekhAI Ave che:a--khANAmAMthI khanijapadArtho kADhavAnuM jJAna. --nAnI sarakhI dukAna kivA mATuM kArakhAnuM kevI rIte UbhuM' karavuM ane calAvavuM enuM jJAna. raziyAmAMnAM temaja bahAranAM kArakhAnAMesa.badhI mAhitI. udyogadhaMdhAmAM temaja itaratra kArakhAnAMosabaMdhI mAhitI, udyogadhaMdhAmAM jotAM rasAyane tathA yaMtronI mAhitI. 6--khetIvADImAM joItuM prayAgajJAna. --mAnavavaMzanI dRSTie bhUMgAlanuM jJAna. vyakti ane samAja e paristhiti upajI che enI samajaNa. 3----dhAmAMnuM AreAgya ane svacchatA. (3)--trIjuM sadara samAjajJAnanuM. emAM nIcenI mAkhatA najare paDe cheH---- majura ane muDIvALA, rAjadArI ane muDIzAhI, khAnagI mAlIkI ane majura-majIravanI kharI sthiti, thApaNavALA ane jAgIradArAnI ekatA, maryAdita rAjasattA, paisAvALAonA hAthamAM ramanArI nakalI leAkazAhI, anarthAvaha hariphAi, muDIvAdI ane majura vaccenA jhagaDA, cArTisTAnI caLavaLa, 1848 nA varSInA ItihAsa, kamyunisTAnuM jAheranAmuM, majurAnI sa`rASTrIya saMsthA, TreDa yuni yansa, rAjakIya pakSApakSa, raziyAmAMnI 1905 ane 1910 mAMnI krAnti vagere. zikSaNukramanuM svarUpa lakSamAM AvavAne ATale namunA khasa thaze. A zikSaNakramanA abhyAsasabaMdhe hamaNAM hamaNAM vizeSa gAjI rahelI je TAlTana paddhati te saMbaMdhe raziyAmAM anubhava lai jotAM raziyane ne e paddhatisabaMdhe evA graha thayA ke, e patimAM vidyArthIne svataMtra abhyAsa AMkI levA e je vizeSa che, enAthI ekatra kAma karavAnI abhiruci utpanna thatI nathI. vyakti e svataMtra na heAi samAjanA dhaTaka che, e raziyana dheAraNamAMnuM mahAsUtra che. A dheAraNanA virAdhItarIke DAlTana paddhatine temaNe cheDI dIdhI che. ahIM mAtra e kahevuM joie ke, navA prayAga karavAnI raziyaneAne keTalIe hAMza hAya, tApaNu zikSaNakSetramAMnAM amerikana prayAgAnA lakSapUrvaka abhyAsa karyAM pachIja te navA prayAgamAM hAtha dhAle che. astu. have zikSaNasaMsthAnA kArabhAra tarapha vaLIe. A bAbatamAM mukhya bInA e che ke, saMsthAnA mukhya cAlaka maMDaLamAM badhA zikSakA te bese cheja; paNa e sivAya pAlakAnA pratinidhi, e jIllAmAMnAM kArakhAnAMonA pratinidhi te chevaTe vidyArthIonA pratinidhie suddhAM emAM samAviSTa hoya che. zasTAntanI eka zALAnA maMDaLamAM chara sabhAsada hAi temanI vaheMcaNI 37 zikSaka, 25 vidyArthI, 3 pAlaka temaja jIllAmAMnAM kArakhAnAM, nagaramaMDaLa, manusaMdha, zALAmAMnA zikSaketara kAmadArava, taruNa kamyunisTa ne pAyeAniyara vidyAthIM vagere taraphathI ekeka pratinidhi, AvI karelI che. mAskAmAM AvelI 'eDisana zALA'nA cAlakama`DaLamAM pa0 zikSaka, zALAne DaoNkaTara, zALAnA kAmagArAnA te jIllAmAMnI kamyunisTa pArTInA eka eka pratinidhi, 12 vidyArthI ane 15 pAlaka ATalAne samAveza karavAmAM Avele jaNAi Ave che. ThekaThekANAnAM kArakhAnAMone te zALA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa3 raziyAne zikSaNaprayoga ene saMbaMdha joDAyelo hovAnuM sarvatra najare paDe che. chevaTe vidyArthIonI sAthe be zabda bolIne nizALamAMthI bahAra paDIe. koI paNa sadagRhastha zALA jevA sArU jAya eTale zALA batAvavAne tenI sAthe prinsipAla na jatAM tene vidyArthIne havAle karavAmAM Ave che. te ekAdA varganA daravAjA pAse gayA ke aMdarathI zikSaka bahAra na AvatAM vargane maeNniTara bahAra Ave che te jovA AvanAra gRhasthanI badhI vyavasthA kare che. eka sadagRhastha eka varga pAse pahoMcatAM eka prauDha vidyAthI bahAra AvyA ane hastAbdolana thayA pachI temanI vacce bahu manoraMjaka saMbhASaNa thayuM. gRhastha-mane varganI pAse Avelo jotAMja mAstaranI paravAnagI sivAya tame ekadama varganI bahAra kevI rIte AvyA? - vidyAthI-kema vArU? AvelA mahemAnane mAre varga batAvo e maeNniTaratarIkenuM mAruM kAma ja che. AvI bAbatamAM ame gurujIne tasdI ApatA nathI. "bIjI kayI kayI bAbatamAM tame gurujIne tasdI ApatA nathI? " "tasvI" zabda meM kharA bhAvathIja vAparyo che, ane tamane kahuM chuM ke, zALAmAMnAM ghaNAMkharAM kAme vidyAthI ja ukelI le che. jJAnadAnanA mukhya kAmasivAya bIjI bAbatamAM ame gurujIpara bojo nAkhatA nathI." "ane zista-vyavasthA-lAvavAnuM kAma? e bAbatamAM paNa gurujIno bhAra halake karo cho?" "joie te mazkarI karo, paNa zista zuM amArI amArAthI na lAvI zakAya che? mArI A nizALamAM to vyavasthA vagerenuM kAma ame ja karIe chIe." ane teno bhaMga thAya to ?' bhaMga thAya che ja. mULamAM bahu thoDI vAra; kAraNa vidyArthIonAja upara te kAma paDavAthI tenuM mahattva temane samajAya che ane ekAda keAI e uddhata nIkaLeja te tenI tapAsa ame amArI kamiTi AgaLa karIe chIe." ane tyAM nirNaya na thayo to ?" "evuM kavacita ja bane che. mane eka ja prasaMga yAda che. e prasaMge ame te bAbata zALAnI kAryakArI kamiTi AgaLa raju karI hatI." " e kamiTimAM koNa koNa hatuM ?' mukhya adhyApaka, bIjA eka zikSaka ane huM (jarA saMkoca pAmatAM) eTale vidyArthIenI kamiTIne adhyakSa. Aja suddhAM huM adhyakSa chuM." vAha! adhyakSa sAheba! Apa A kamiTimAM tamArA gurujInI khurazInI joDe khurazI mUkIne beso cho tyAre ?" "kAM, tamane emAM navAI jevuM lAgyuM? tamArA dezamAM e cAla nathI ema lAge che!" "vArU, presiDenTa sAheba! tamArI ja A kamiTio ane miTigone lIdhe tamane abhyAsano vakhata kevI rIte maLe che ?" "eTale? kamiTimAM besavuM e abhyAsa nahi ke? A eka zikSaNane bhAgaja che." paNa te ekalA pratinidhineja maLe, bAkInAone ?'' kema vArU! amArI zALAmAM aneka jUdI jUdI kamiTio hoI sau koIne kAma karavuM ja paDe che. AgaLa upara moTA thayA pachI amane A kAmo karavAM ja paDe che. enuM zikSaNa ame atyArathIja laIe chIe ane eTalAja sArU zALAmAMnI kamiTio sivAya dezamAMnI kamyunisTa vagere rAjakIya saMsthAonA paNa ame sabhAsada thaIe chIe." " ema, rAjakAraNanI paNa manA nahi ?" kema camakayA jevA dekhAo cho ?" " kaMI nahi kahyuM........." ("citramaya jagata"nA "raziyA aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa4 zubhasaMgraha bhAga ethe 76-Adhunika jApAna tathA isakI zikSA-paddhati jApAna meM tIna hajAra se adhika dvIpa huM. e dvIpa jvAlAmukhI zakti ke phalasvarUpa hai. Aja bhI pracUra javAlAmukhI parvata Isa dvIpa-puMja meM vartamAna hai. prAyaH pacAsa javAlAmukhI parvata Isa samaya bhI apane uttApa se vahAM ke nivAsiyoM ke saMtapta kara rahe hai. sana 1884 ora 1905 IsvI ke bIca 30,680 bhUkaM5 hue! cAra se adhika bhUkaMpa pratyeka divasa huA karate hai. phalataH makAna gira paDate hai aura bahusaMkhyaka manuSya kI mRtyu letI hai. ina bhUkaMpe tathA vAlAmukhI parvata ne jApAna ke saMpanna banA diyA hai. ise gaMdhaka tathA dhAtusaMbaMdhI nijhara se paripUrNa kara diyA hai. bhaukaMpika padArtha pRthvI ke upajAu banA. dete hai. vividha bhAMti ke dhAtu yathA sonA, cAMdI, tAMbA, TIna, lohA, peTroliyama tathA kAyelA isa dvIpa meM ina prAkRta ghaTanAo hI ke kAraNe pAe jAte haiM. jApAna ke cAre ora kA samudra machaliya se paripUrNa hai. 4 x 4 isa dvIpa kA kSetraphala 1,42,000 varga mIla tathA IsakI janasaMkhyA sana 1920 IsvI kI janasaMkhyA ke anusAra 5,59,61,140 hai. samasta jApAnIsAmrAjya kI janasaMkhyA (keriyA, ramosA tathA saMgheliyana dIpAdi ke sAtha) sAta karoDa sattara lAkha hai, para sana 1923 isvI ke bhISaNa bhUkaMpa ke kAraNa pAMca lAkha manuSya vinaSTa ho gae. sana 1927 isvI meM bhI aisA bhUkaMpa huA ki 6500 manuSya kI mRtyu ho gaI. IgleMDa tathA jApAna meM bahuta kucha sAdasya hai. (1) IgleMDa kI jalavAyu uSNastrota ke dvArA uSNatva ko prApta hatI hai. jApAna kI jalavAyu ke kyureziyo strota garma karatA hai. (2) spena ke durdamanIya eramaDA ne IgleMDa para solahavI zatAbdI meM AkramaNa karane kI kiTa abhilASA se spena cheDA. 13 vIM zatAbdI meM kublAkhAM ne eka bhayaMkara maMgela pitapuMja jApAna ke viruddha bhejA thA. denAM pitapuMja dhvaMsa ke prApta hue. (3) jisa prakAra aMgreja jAti bhinna jAtiya ke mizraNa se banI he; usI prakAra jApAnI jAti kA bhI nirmANa huA hai. kelTa, saikasana, egilsa, juTa, Dena tathA normana jAti ke saMyoga se arvAcIna glajati kAyama huI hai. jApAnI jAti bhI cIna, malAyA prAyadvIpa, tatAra, maMgeliyA tathA nyUnAMza bhArata kI jAti ke aMza se banI hai. (4) sAmudrika samara meM dene jAtiya ne apanI daDhatA, adhyavasAya, parAkrama tathA dUradarzitA kA pragADha paricaya diyA hai. (5) dene deze meM vartamAna rAjavaMza ke samrATe ne prAraMbhakAla se isa samaya taka zAsana kA bhAra vahana kiyA hai. jApAnI jAti meM je bAta baDe mAke kI pAyI jAti hai, vaha isakI dezabhakti tathA rAjabhakti hai. ye do saguNa prastara kI nIMva hai, jisa para samasta Adhunika jApAna-sAmrAjya kA prAsAda nirmita huA hai. jaba koI videzI yAtrI jApAnI vidyArthI se pUchatA hai ki tumhAre jIvana kI sarvazreSTha abhilASA kyA hai? taba vaha isakA uttara vinItabhAva se darpasamavitA zabda meM detA hai. isakA ullekha usIke zabdoM meM karanA nyAyasaMgata pratIta hatA hai. "apane samrATa tathA apane deza ke vaibhava ke nimitta jIvana ke balidAna karane ke liye hama eka avasara cAhate hai.' kaMsA Adarza hai! kesI bhakti hai! kesA prema hai! ise sahadaya pAThaka svayaM vicAreMge. jApAnanivAsiye kI yaha aTala dhAraNa hai ki ve eka parivAra ke sadasya hai, aura unake samrATe usa vistRta parivAra ke adhipati hai. ve kisIke apanA samrA ke Asana se ucca Asana para baiThA dekhanA nahIM cAhate. samrA ke jIvita Iza samajhate haM. te purAtana zAsaka kI samAdhibhUmi kA sammAna karate hai. unakA vizvAsa hai ki ve samAdhistha zAsaka jAtIyatA ke saMpUrNa prarne para prasannatA prApta karate hai. jaba ve kisI jAti se yuddha cheDane lagate hai athavA saMdhi saMsthApita karanA cAhate hai, to vidhipUrvaka ina prA~ se ve avagata karAye jAte haiM, punaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 Adhunika jApAna tathA IsakI zikSA-paddhati sagrAma aura sadhi ke kAryAM me' unakA AzAvAda apekSita hai. astu. jIvanayAtrA jApAnI svabhAvataH prasannacitta Ate hai. sAdhAraNa se sAdhAraNu jApAnI bhI prasannatApUrvaka karatA hai. jApAnI vidyAthI kAleja qI pIsa (zUlka) cUkAne ke liye rAta athavA dina ke kisI bhAga meM kulI take kA kAma karate hai. te krisIse kucha mAMganA dharmAMviruddha samajhate haiM. rAsa masUda sAhaba apane graMtha jApAnI zikSA-paddhati meM likhate haiM ki unhAMne TAkricaiA vizvavidyAlaya ke eka vidyAthI kA kucha Arthika sahAyatA pahuMcAne kI icchA prakaTa kI. usa vidyAthI te jo AtmasammAna kA paricaya diyA hai, use ullikhita karanA asa Mgata pratIta na heAJA. mahAzaya ! merI nADiyAM meM purAtana jApAnIya vIrezaMkA rakta pravAhita ho rahA hai. ataH binA kisIke sahAya hai| yathAsAdhya vIratApUrvaka una khAdhAe kA sAmanA karanA merA dha hai, jo khAdhAe' mere mA` me upasthita haiAgI.' usa jAti kA rAjanItika tathA AdhyAtmika adhaHpatana kabhI saMbhava nahI; jita rASTra ke pratyeka manuSya meM aisA agAdha svadezaprema aura adbhU svAvala ane bharA huA hai. purAtana jApAna ke taimurAya ke jo zikSA dI jAtI thI, vahu prAcIna bhArata ke kSatriyeAM ka zikSA se bahuta sAdasya rakhatI hai. jisa prakAra sainyavRtti kA nyUnAdhika bhAratIya kSatriyAM ne apanA liyA thA; usI prakAra jApAnI sainyavibhAga kA kA saimurAya hI ke bIca sImAbahU hA gayA thA. IsI saimurAya zikSA ne vIsavI~ zatAbdI me eka apUrva rASTra kA sUtrapAta kriyA. eka saimurAya duHkha tathA sukha kA sahana karane ke liye zikSA pAtA thA. azAMta tathA dhabarAhaTa ke cihana binA prakaTa kiyehI vahu vipatti kA sAmanA karatA thA. Aja bhI ve hI guNu jApAnI sipAhiyAM me' pAye jAte haiM. Ara ke krile para jApAniyAM te jo vIratA pradarzita kI thI, usakA sAkSI samasta sabhya saMsAra hai.. jaba Ara daragAha kA jItane ke liye svayaMsevakAM kI AvazyakatA upasthita hui taba 2000 se adhika jApAniyAM ne isa bhayAnaka kA ke liye apane ke| samarpita kara diyA; aura kitane vIrAM ne te jadhe ke khUna se darakhAsta likhI thI! jApAna meM manuSya kA yaha anivAya` kevya hai, ki vaha apane svA kAsarvasAdhAraNa ke kalyANa ke liye tilAMjali de. prAcIna jApAnI saimurAya yA strI, kayA puruSa, kayA acce salI astraprayAga tathA talavAra-sacAlana kI zikSA pAte the. unake sammAnadharmI meM yaha khAta likhita thI ki kAi saimurAya saMgrAma meM zatru ke| pITha na dikhAve. jApAna ke itihAsa meM aise hajArAM dRSTAMta hai, ki jApAnI sipAhI tathA kaptAneAM te Atma-hatyA tarka kara dI hai; para ve parAbhUta hA kara raNukSetra se nahI lauTa hai. Aja bhI jApAniyAM kI yaha dhAraNA hai, kizatrukRta apamAna kA badalA de| prakAra se liyA jA sakatA hai. eka to ve usakI hatyA kara badalA cUkAtA hai, jo unheM apamAnita karatA hai. aura dUsare jahAM para ve apane apakArI ke vinAza karane se asama pramANita haiAte hai, vahAM svayaM AtmahatyA kara DAlate hai. isa liye aDI sAvadhAnI se videziyAM kaiA jApAniyAM ke sAtha vanA paDatA hai. atizaya Atma-sammAna, svadeza-prema tathA rAjabhakti te jApAniyAMkA abhimAnI jAti anA dI hai. jApAna kI striyAM svataMtra vicAra rakhatI hai. aura svacchaMdatApUrNAMka rahatI hai. ve atyaMta aliSTha hote hue bhI vinaya kI khAna hai.... veslAhIna hai, kartavyaparAyaNatA ke avatAra hai. Adhunika jApAna ke vidyA-maMdizaM meM zArIrika zaktiyAM ke vikAsa kI zikSA kA prathama sthAna prApta hai. zikSaka tathA ziSya kaimpapara savAra heA kara bAhara nikalate hai. vAyumaMDala kI bhISaNatA kI kucha paravA na kara khAdya-padArtha svayaM Dhete hai. svacchatA ke liye teA Adhunika jApAna ne prasiddhi hI prApta kI hai. Aja sabhya saMsAra me kAi aisI jAti nahIM hai, jo svacchatA me jApAna deza kI tulanA kare. asvaccha rahenA unake yahAM adharmI samajhA jAtA hai. kyA garIba, kyA amIra~~samake saba svacchatApriya hai;. kAraNu jApAnI gRha atyaMta svaccha tathA pavitra hote hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ~ 156 zubhasaMgraha-bhAga cothA jApAniya kA dharma prAraMbhika kAla meM Isa dvIpa ke nivAsI zidharma ke anuyAyI the. zire zabda kA artha deva kI rIti hai. isa mata kA koI graMtha prApya nahIM hai. na IsakI koI sAtvika gAthA hI hai aura na isameM koI viziSTa niyama hI. pUrvajapUjana tathA prakRti-arcana hI dharma hai. zirA dharmAvalambiyAM kA vizvAsa hai ki dazya tathA adazya jagata meM ghaniSTha saMbaMdha hai. jIvita vyakti apane kartavya ke dvArA mRtake kI AtmAo ke sukha aura duHkha pahuMcA sakatA hai. chaThThI prIchAkhI ke madhya taka jApAniyAM ne dharma ke vibhinna saMsthA nahIM samajhA thA. 19 vI zatAbdI ke madhya taka jApAniyAM kI yaha dhAraNA thI ki manuSya ke apanI pravRtti ke anusAra dharma ke viSaya meM vartana ucita hai. khINAbdI ke prAraMbha meM kanaziyasa ne eka dharma kA pracAra kiyA; 'jisakA nAma kanaziyajima paDA. isa dharma-pracAraka ne pitA-mAtA kI AjJA kA pAlana karanA, tathA zAsaka ke Adeza ke anusAra calanA hI apane dharma kA pradhAna uddezya mAna rakhA thA. - chaThI zatAbdI ke madhyabhAga me bauddha dharma kA samAveza kasi deza meM huA; aura isa dharma ne purAtana ziMde ke vizvAsa ke grasita kara liyA. bauddha dharma ke pracArake ne apane dharma ke sarvapriya banAne ke ekamAtra udezya se ziTa kI upasthiti bhI vAMchana valambi kI deva-deviyoM ke bhI bauddha-maMdire meM sthAna dete the aura kahA karate the ki ye deva prAcIna buddha ke avatAra hai. bauddha purohita jApAna ke prathama zikSaka the. ve bahuta vidvAna the. ataH rASTra ke pratyeka bhAga meM inone apanA prabhAva jamA liyA. hama loga jisa bhAva meM Izvara kA artha karate hai, usa bhAva meM na ziTe dharma, na kanakasiyana dharma aura ne bauddha dharma ne hI Izvara ko samajhA. ataH Aja bhI sAdhAraNa jApAnI Izvara kA nAma uccAraNa karane para haMsatA he! kistAna dharma kA praveza jApAna meM 16 vI zatAbdI ke madhya meM huA. arvAcIna jApAna ke dhArmika vicAra ziTa-kanasiyana, darzana, bauddha-tattva tathA kristAna AdhyAtmika niyama ke phalasvarUpa hai. ina dha meM ziTe kA prabhAva sarvasAdhAraNa para atyadhika hai. kejika' eka mahattvapUrNa jApAnI graMtha hai, isakA saMkalana 711-712 isvI meM huA thA. dUsarA apUrva graMtha nihAna zakI hai. IsakI bhI racanA 720 isvI meM huI hai. kojikI" ruSTiracanA tathA dhArmika prathAo kA vivaraNa karatA hai. isI graMtha meM eka ziTe sUkta hai, jisakA Azaya pragaTa kara denA ucita pratIta hatA hai-"dava pavitra mA pRthvI utrA ta pavitrAtmA meDatu jANakAra pavitrALa mag: paDiyALa pavitrALa mUary: yahAM para che: Ikiye se pAMca jJAnendriya aura chaThe meM hadaya se Azaya hai. isa sUkata meM kevala pavitratA ke liye prArthanA hai. Aja bhI jApAniyAM ke bIca yahI bhAva vidyamAna hai. pukajAvA jisane sArI jApAnI zikSApraNAlI ko unnatAvasthA ko pahuMcAyA hai, dharma ke viSaya meM Isa prakAra apanA mata prakaTa karatA hai: "samAja meM zAMti tathA Apatti se mukti ke liye nisaMdeha dharma kI AvazyaktA hai, para Isa kAma ke liye koI bhI dharma paryApta hai. dharma bhI kaI prakAra ke hete hai; yathA bauddha, kistAna Adi, merI samajha meM to Ine dharmo meM utanI hI bhinnatA hai, jitanI bhinnatA nIlI tathA kAlI cAya meM. meM to IsameM kaI aMtara nahIM dekhatAH jaba eka kAlI cAya pItA hai aura dUsarA harI cAya. dharmavettA tathA dharmapracAraka merI samajha meM ThIka cAya ke vyApArI ke sadaza hai. te apanI apanI dharmarUpI cAya ke vijaya ke liye prastuta hai. golokavAsI ITo Adhunika jApAna kA pitA thA. vaha bhI dharma ke viSaya meM isI prakAra kI bAte karatA thA ki "zAsake ke liye dharma gauNa hai. jAtIya caritra ke ThIka rakhanA, deza ke prati pragADha prema pradarzita karanA, samrATa ke liye bhakti ke hRdaya meM sthAne denA, pitA-mAtA ke prati zraddhA tathA bhakti rakhanA, parivAra meM ekatA kA bhAva jAgRta karanA, putra tathA putri ke ti neha darzAnA, pUrva kI arcanA karanA-ce hI bAte zAsake ke liye atyAvazyaka hai.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adhunika jApAna tathA IsakI zikSA-paddhati 157 jApAniye meM isa prakAra kA vicAra dharma ke prati bhI Ajakala dekhane meM AtA hai. yahI kAraNa hai ki inakI zikSApraNAlI meM dharma ke alaga sthAna nahIM milA hai. japAna kA prAcIna tathA arvAcIna zAsana bauddhadharma kI sattA jamate hI chaThIM zatAbdI se jApAna ke samrATa zAsana ke kAryo se vilaga rahane lage. ataH rAjakIya adhikAra bhinnabhina zaktizAlI parivAra ke hAtha meM calA gayA. ina zaktizAlI parivAra ke pradhAna AdamI zagana nAma se prakhyAta hue. zAsanakAya ke saMcAlana kA pUrNa bhAra ina zaktizAlI zagane ke hAtha rahA. Isa samaya se 1868 IsvI taka saca pUchiye te jApAna kA rAjanItika ItihAsa ina pradhAna roganavaMzIya kA hI usthAna aura adhaHpatana kA itihAsa hai, ye zegana isa bhAMti se rAja-kAja calAte the ki saMsAra kI daSTi meM jApAnasamrATa hI zAsana kara rahe the-aisA pratIta hotA thA. ye zagana yUnAdhika rAja-saciva the. kugavA aMtima zaganavaMzI thA. Isane sana 1803 IsvI se 1868 isvI taka zAsana kiyA. IsI vaMza ke rAjakAla meM jApAniyAM ke AMdolana se vartamAna jApAnI samrATa ke pitAmaha rAjyakArya kA saMpAdana svayaM karane lage. isa parivartana kA ekamAtra kAraNa jApAniye kA pAzcAtya saMsarga aura inake dRSTikoNa kA prauDha vikAsa thA. yUrepa kI zAsana-praNAlI kA hI anusaraNa kara I-hene yaha krAMti upasthita kI. yUropa se jApAna ke saMsarga kA prathama sUtrapAta 1543 I. meM huA. isI varSa purtagAlanivAsI meMTeja piMTo ne tUphAna kI apA se apane do sAthi ke sAtha Isa kIpa meM padArpaNa kiyA. - ghara se vaha cIna ke liye calA thA. piTa aura usake sAthiyAM ke pAsa bajUke thIM. inakI babUke ne jApAni kA dhyAna isa prakAra AkRSTa kiyA ki thoDe hI varSo ke bhItara tIsa hajAra se bhI adhika bajUke taiyAra ho gayIM aura isake anaMtara pratyeka jApAnI ne ise apanA astra banA liyA. tatpazcAta jesUTa dharma-pracAra ke uddezya se yahAM Ae; para jApAna jaise deza meM InakI dAla na galI. kahA jA cUkA hai, ki jApAni ke liye dharma gauNa viSaya hai. tatpazcAta anya kaI kristAna pAdarI Ae. ataH pUrepa ke sAtha isakA saMbaMdha daDha hotA gayA. are hAkusekI eka jApAnI vidvAna thA. isane do kitAbeM likhI, je yUropa kI avasthA aura sabhyatA kA samIcIna citra citrita karatI thIM. isI samaya se logoM kA dhyAna yuropIya jyotiSa, bhUgola tathA cikitsAzAstra kI ora kirA. TekagavA sarakAra ne ye de nAma kI saMsthA saMsthApita saMsthA meM pAzcAtya bhASAoM sIkhI jAtI thI, aura pAzcAtya graMtha jApAnI bhASA meM anuvAdita kiye jAte the. 1862 isvI meM pAzcAtya vijJAna ke adhyayana aura adhyApana ke liye eka vaijJAnika koleja kholI gaI. punaH 1868 IsvI meM samrATa ne rAjya kI vAgaDora apane hAtha meM lI. usane yaha zeSayuM dI ki zAsanakArya ke liye yogyatA ko ucca sthAna milegA. uccavaMza meM janma, rAjakAyasaMcAlana ke liye yogyatA ke sAmane, nIcA samajhA jAyegA. mulataH zikSA kI pradhAnatA svIkRta huI, 1871 isvI meM eka anusaMdhAna kamIzana yUropa tathA amerikA bhejA gayA. isa kamIzana ke jApAna lauTane 5ra zikSA-pracAra ke liye eka vistRta musaddA taiyAra kiyA gayA aura nizulka zikSA pradAna karane kA bhAra apane upara liyA aura zikSA saba zreNuM kI janatA ke liye anivArya samajhI gaI. jApAna kI vartamAna zikSApraNAlI para vicAra karane ke pUrva meM isakI prAcIna zikSAsaMbaMdhI saMsthAo kA digdarzana karI denA ucita samajhatA dU. purAtana kAla meM vidyAlaya yadi jApAna meM the, te saimurAya kI hI zikSA ke liye unakI sthiti thI. saimurAya apane bacce kI zikSA hI ke liye pAThazAlA saMsthApita karate the. ataH prAIveTa skUla hI pahale pahala AvirbhUta hue. purAtana jApAnI sarvasAdhAraNa-zikSA kA pradhAna uddezya zikSaka aura ziSya meM alaukika prema kA utpanna karAnA thA. skUla meM dAkhila hone ke pahale pitA apane laDake ko guru ke ghara le jAte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zubhasaMgrahabhAga cotho che. ve ne ke sAmane ghuTane Teka kara pratijJA karate the ki zikSaka mahAzaya ke zAsana kA pAlana kAya, mana, baca, kama se kareMge. pitA ke cale jAne ke bAda guru bhI usa bAlaka ke pitA ke sthAna ko pUrita karate the. guru ke prati je bhakti bAlaka pradarzita karate the, vaha jApAnI dharmagraMtha meM Isa prakAra varNita thI ki "zikSaka ke parachAhIM ke koI vidyArthI padadalita na kare, varanuM usase tIna phITa dUra hI rahe. maMdira-skUla ke purohita zikSaka bAlakoM kI gRha-sthiti se pUrNa jAnakArI rakhate the. punaH vi una balake ke aisI zikSA dete the, jisake dvArA te gRha-kArya meM paTu ho jAte the. deza kI sevA karanA aura apanI vRtti meM lagA rahanA hI prAcIna jApAnI zikSA kA lakSya thA! saimurAya ke bacce zAstrakalA meM zikSA pAte the. AyudhasaMcAlana meM kuzalatA prApta karane ke pazcAta ve deza meM paribhramaNa karate the; aura pratyeka prakAra ke kleza ko sahana karate the. punaH sthAnIya zUrAM ke zakti kA paricaya dene ke liye Akuna karate the! vyApAra-saMbaMdhI jJAna bhI guru-sevA hI ke dvArA purAtana jApAnI upalabdha karate the. nau athavA daza varSa kA bAlaka kisI vaNika ke sAtha raha jAtA thA. vaha vaNika bAlaka ke bharaNapoSaNa tathA vyApAra-zikSA kA uttaradAyitva apane upara le letA thA. sAdhAraNataH yaha ummIdavAra likhanA-paDhanA nahIM sIkhatA thA. vaha vyApAra kI sabhI sakriya ko pAra ho jAtA thA. sabase pahale use nIca naukara kA kArya karanA paDatA thA. isake bAda vaha saMdezahara kA kArya saMpAdita karatA thA. tatpazcAta adhama kirAnI kA kArya karatA thA. taba bikrI bAMTe kA kAma, aura kira baDe kirAnI kA kAma. saMdhyA samaya eka zikSaka se vaha patravyavahAra aura vANijya kA rahasya sIkhatA thA. jaba ummIdavAra pradhAna kirAnI kI yogyatA meM kAma karatA huA ane vyAvahArika jJAna kA pramANu detA thA, taba usakA mAlika use kucha mUladhana de rojagAra meM lagA detA thA. dukAna umIdavAra hI ke nAma se khelI jAtI thI. mAlika apanA kucha grAhaka bhI usIke pAsa bheja detA thA. Isa prakAra kI zikSA TokuLavA-zagana sarakAra ke pUrva jApAna meM pracalita thI. kuzavAsarakAra ke pUrva sarvasAdhAraNa kI zikSA ke liye rAjya kI ora se koI prabaMdha na thA. kevala bauddha maMdira hI the; jahAM sarvasAdhAraNa ke bacce jUtAdhika zikSA pAte the. kucha samaya ke bAda jaba isa prakAra ke maMdira zikSA-vitaraNa ke liye prasiddhi prApta karI lete the, te saimurAya ke bacce bhI aise vidyAlaya meM joyA karate the. prAiveTa skUla tabhI khole jAte the, jaba paDhanevAle kI saMkhyA yatheSTa hetI thI. TophagavA yAsu ne, je Isa zaganavaMza kA janmadAtA thA, zikSA-pracAra meM baDI sahAyatA dI. usane vidvAne ke niyukta kiyA, purAtana graMthe tathA hastalipi kI khoja karavAthI, kitAba kA prakAzana karavAyA aura skUle kA saMsthApana kiyA. jaba 1868 isvI meM samrATa kI zakti kA punarAvartana huA, te pAzcAtya jJAna kI upalabdhi para adhika jera diyA gayA. jApAna kI nUtana zikSA-praNAli yadyapi purAtana se vibhinna hai, tathApi saimurAya zikSA kA sAra rakhatI hai. zikSAvibhAga kA saMsthApana 1871 isvI meM huA. isa vibhAga kA uddezya isakI zikSApaddhati kI nignabhUmikA se hI TapakatA hai - "manuSya ke utthAna, saMpatti ke prabaMdha, kArya meM siddhi tathA jIvana meM saphalatA prApta karane ke liye kevala eka hI upAya hai, vaha sAtvika guNoM kA upArjana, medhAzakti kA vikAsa aura kalA meM dakSatA prApta karanA hai. punaH InakA uddabhava kevala vidyA hI dvArA saMbhava hai. ataH isa samaya se pratyeka grAma meM eka bhI ghara vidyAvihIna na rahane pAyagA aura pratyeka ghara meM eka bhI AdamI vidyA se analaMkata nahI rakhA jAyegA." Aja jApAna meM yaha uddezya phalIbhUta bhI huA hai. ("manoramA mAsikanA eka aMkamAM lekhaka-sAhityapAdhyAya zrI, rAmadIna pAnDeya) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalaba ke kedakhAnAM? 77- tallAnAM? sevIeTa razIAnI jelanI mulAkAta; kedIone kAmanA badalAmAM pagAra maLe-pakhavADIAnI bahAra javAnI rajA maLe - gavarnara ane kedInAM sarakhAM lUgaDAM razIAmAM je mane saghaLA vicitra anubhavo thayA hatA, temAM sauthI vicitra to jyAre meM eka razIana kedakhAnAnI mulAkAta lIdhI tyAre thayo hato. jIAnI e jela joI kedakhAnAMviSenA IMglIza dharaNanA mArA badhA khyAlonuM rUpAMtara thaI gayuM hatuM. meM jela jevA javAnI mAgaNI karI hatI, je mane ApavAmAM AvI hatI. huM tyAM pahoMcyA tyAre mane khabara paDI ke, kaMIka bhUlathI jelanA gavarnarane mArA AgamananI khabara AgaLathI ApavAmAM AvI nahatI. pahelAM e viSe jarA muzkelI ubhI thaI hatI; kAraNa ke tene evA hukamo maLelA hatA ke, paravAnagI vagara koI paNa vIjhITarone jelamAM dAkhala karavA nahi. chevaTe keTalIka dalIla 5chI evo toDa kADhavAmAM Avyo ke, gavarnara kedakhAnAmAM haMmeza mujaba cAre bAju sAthe phare, tyAre mAre tenI sAthe rahevuM. daramiyAna teno koI esisTaMTa TelIphena mAraphata mAre mATe paravAnagI meLavI le. e pramANe jelanA gavarnara ane bIjA eka be jaNa ema amArI ToLI kedakhAnAmAM pharavA lAgI. bArAkI khAtAno vairDana mArgamAM huM jelanA khArAkI khAtAnA voraDana joDe vAte vaLagyo. te jhAranA ane mezevikonA amala vakhate Aja jelamAM eka ekIsara hato ane baMnenI kharAba yAdagIrIo tathA kaDavA anubhavo tenA magajamAM tAjA hatA. baMne amalamAM ekalA kedIone ja nahi paNa veMDara suddhAMne kherAka ghaNe kharAba maLato hato; paNa e jamAnAmAM sArA khorAkano khyAla ja koIne na hato. e jamAnAmAM kedIo tarapha ghaNI sakhata vartaNuka calAvavAmAM AvatI hatI, paNa tenI sAme zuM upAya laI zakAya? huM pote mArAthI banatuM tyAM sudhI kedIo tarapha mAyALu rahe, paNa e vakhatanI paddhatija evI jAmI hatI ke tenI sAme koI TakI zake nahi. e vAta kharI ke megnevika amalamAM te kaI anyAya sAme phariyAda karI zakatuM; paNa jhAranA amalamAM te phariyAda suddhAM thatI nahi. paNa phariyAda tarapha lakSaja na apAya tyAM phariyAda karavAno artha zuM ? mejovike ukhaDI gayA tyAre mane ghaNe kheda thayelo, kAraNa ke e loko jelanA sTAphanA traNa mahInAnA pagAra cAMu karIne cAlI gayelA. eka razIana svabhAve pramANika mANasa che ane tene koI lUMTI jAya e pasaMda paDatuM nathI. A AgalI yAdagIrIo tenA bicArAnA mana para haju paNa tAjI hatI. e tene bhUlI zakato na hato. atyAranI sthiti atyAre jelamAM paristhiti kevI hatI? meM pUchyuM ane javAba maLyo ke "are, ghaNI sArI. kedIo para kharAba vartaNuMka calAvavAmAM AvatI hatI nahi. kedIo ane voDare baMnene khorAkI sArI maLatI hatI ane temanA kArabhArIone pagAra niyamita maLato hato. jUnA amala jevI sthitinuM nAmanizAna rahyuM na hatuM, ane atyAre vadhAre sukhI ane AbAda chuM. jo ke huM jelamAM baeNDaratarIke kAma kare che. chatAM huM Akhare to mAnavI chuM." kedIo ane temanA mitro amArI jelakhAnAnI saphara daramiyAna eka oraDAmAM ame jaI caDyA, jyAM jAhera prajAnAM mANase kedakhAnAmAM potAnA mitro ane sagAne maLavA AvyAM hatAM. kedIo ane mitro vacce eka lokhaMDano kaThera hato; paNa A kaTherAnI pelI bAju ubhA rahI eka kedI pitAnAM sagAM ane mitro sAthe vAta karI zake, temanI sAthe zekahenDa karI zake ane cuMbana suddhAM karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160. zubhasaMgraha-bhAga ceAthA zake. eka kedI tenI patnI pitAnAM nAnAM baccAMne lAvI hatI tene bacIo leto hato. mane khabara paDI ke, aThavADIAmAM traNa vakhata eka kedI potAnA mitro ane sagAMvahAlAMone aDadho kalAka sudhI maLI zake; ane game teTalI saMkhyAnA pitAnA mitrone e maLI zake, jelanA jIvana saMbaMdhamAM ApaNA potAnA khyAlane ahIMja pahelo AMcako ane acaMbo lAge. koTaDIo nAbuda bIjI ajAyabI mane e lAgI ke, A jelamAM kedIo mATenI keTaDIo hatI ja nahi. A kedakhAnAmAM dareka kedI mATe jaMgalI jAnavaranAM pAMjarAM phezananI koTaDIo nAbuda ja karavAmAM AvI hatI. kedIo dareka mALa para AvelA moTA hailamAM paMdarathI vIsanI saMkhyAmAM sUtA hatA, ane A halane divase ke rAte tALAM mAravAmAM AvatAM hatAM nahi. eka mALathI bIje mALe, javAnA dAdarAparanAM bAraNAMne ja mAtra tALuM mAravAmAM AvatuM hatuM. dareka mALanA kedIo potAne mALamAM eka oraDAmAMthI bIjA oraDAmAM khuzIthI jaI zakatA hatA; ane vagara aMkuze vAtacIta karI zakatA. sIgareTa-sIgAra jhukI zakatA ke lekhana-vAMcananuM kArya karI zakatA. divasanA judA judA mALa vaccenA dAdaro paranAM tALAM paNa khaseDI nAkhavAmAM AvatAM hatAM. kasarata divasamAM cAra vakhata kedIone bahAra khullI jagAmAM kasarata karavA javA devAmAM AvatA hatA. jelanA kaMpAuMDamAM teo hathIArabaMdha gArDanI saradArI heThaLa jatA nahi, paNa teo potAnI jAte jelanA kaMpAuMDamAM niraMkuza laTAra mAratA hatA. A vadhu ajAyabI ! kedIone bahAra javA suddhAMnI rajA * mane vadhu khabara e maLI ke, sArI cAlacalagatavALA kedIne aThavADIAmAM eka divasa gAmamAM rajA para javAno maLatA hatA, jyAre te zaheramAM niraMkuza pharI karI zakatA ane pitAnA kuTuMbanI sAthe eka Akho divasa gALI zakato. meM pUchayuM ke "AvI rIte rajAne lAbha laIne koI kedI pila thaI jato hato ke nahi?" te mane javAba ApavAmAM Avyo ke, rajApara gayelA kedIo tyAMthI TharAvele vakhate pAchA jelamAM hAjara na thavAno banAva kavacItaja banate. unALAmAM sArI cAlacalagatavALA kedIne eka pakhavADIAnI rajA bakSavAmAM AvatI, je te pitAnI khuzI paDe tyAM gALI zakato hato. AvA saMjogomAM paNa koI kedI guma thato ja nahi. iMglIza jANato kedI . keTalAka helamAM karyA pachI mane eka aMgrejI bhASA jANate kedI maLyo. te jelamAMja aMgrejI zIkhyo hato. tenI sAthe mane ghaNI jANavAjoga vAtacIta thaI. teno khyAla pramANe kedakhAnuM eka saMdara jaga hatI. kedIo divasanA ATha kalAka kAma karatA hatA. temane khorAka sAro maLatA; temanA tarapha sakhta vartaNuMka calAvavAmAM AvatI hatI nahi. kedIonAM pitAnAM abhyAsanAM maMDaLo hatAM. temanI potAnI eka lAIbrerI hatI, jenI vyavasthA khuda kedIonI potAnI kamiTi karatI hatI. A uparAMta kedIonI pitAnI erastrA, vAyarlesa, cesa ane DrAphaTanI kalabo hatI. kalaba ke jela ? TuMkAmAM e AkhuM makAna eka jelane badale eka klaba jevuM lAgatuM hatuM, bilDiMga alabatta jela jevI dekhAtI hatI. pharnicara ane oDhavA pAtharavAnAM sastAM hatAM. te sivAya e sthaLane kalaba karatAM jAdI pADanArI koI sthiti hoya to te mAtra eTalIja ke, rajA vagara tenAM mANase makAnanI bahAra jaI zakatAM nahi. A sthaLanI sukhasagavaDo te bicArA sakhata majurI karanArA briTiza bhegave te karatAM vadhu sArI hatI, ane ApaNuM kamanasIba kedIone ApaNe je sagavaDa ApIe te. karatAM alabata ghaNIja sArI sagavaDo ane sAdhano ahIM hatAM. sInemAne paNa bhUlavAmAM AvyA hato nahi, ane aThavADIAmAM traNa vakhata kedIo AgaLa sInemA do ane nATake thatAM hatAM. razIAmAMja banI zake kedIonAM lUgaDAM jelanA gavarnara jevAM ja hatAM. ame jelanA makAnanI gelerImAM besI vAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalaba ke kedakhAnAM ? karatA hatA. huM, gavarnara, be traNa gavarnaranA esisTaTA ane cAlIsa jeTalA kedIo, tyAM AvI pahoMcyA. tene khabara maLI hatI ke, huM jela jovA AvyA hatA, ane mAro satkAra karavA te AvI pahoMcyo hato. te amArA maMDaLamAM bhaLI gayuM ane aMgreja kedakhAnAnI paddhati viSe ame saghaLA, gavarnAra, nyAyAdhIza, huM ane kedIo saghaLAM chUTathI carcA karavA lAgyA ane te paNa samAnatAthI. razIA sivAya bIjA koI paNa dezamAM AvI sthiti cAlI zake ja nahi. temanAM lugaDAM parathI keIja kahI zake nahi ke, keNa nyAyAdhIza hatA ? kANu garvanara ane koNa kedIo ? kedIoe potAnI eka dukAna udhADI che, je temanI eka kamiTi calAve che. A dukAnamAMthI kedIo taMbAka, miThAI, dAMta ghasavAnAM braze, daMtamaMjana vagere hamezanI jarUranI nAnI nAnI vastuo kharIdI zake che. A dukAnamAMthI je naphe thAya, tenI AvakamAMthI jelamAMthI chuTelA kedIone madada ApavAmAM Ave che. kedIone pagAra maLe koI pUche ke, jelamAM vasanArA kedIo bicArA paisA vagara kema kaMI kharIdI karI zake? paNa vAta ema che ke, razIAmAM kedIone teo je kAma kare tenA badalAmAM pagAra ApavAmAM Ave che ane e pitAnI Avakane upaga game tema karavAne temane hakaka hoya che. - kedIo ekabIjA sAme kaMI mAraphADa ke gunhA kare to tene nIkAla jelanA gavarnara nahi paNa kedIo pote kare che. kedIonI kamiTi kedIonI potAnI cuMTAyelI kamiTi jelamAM ubhI thatI muzkelIone toDa kADhavA mATe hoya che. A kamiTine sattAvAra svIkAra thayelo hoya che ane te game tyAre gavarnarane maLI zake che. je jhagaDAmAM kedIo ane gavarnara vacce samAdhAnIbharI samajutI na thAya te nyAya khAtA AgaLa e vAta jAya dIonuM pitAnuM nAnakaDuM chApuM nIkaLe, jemAM teo game te lakhI zake che; ane khuda jelanA kArobAraviSe temAM TIkA karI zake che. kedIonI kamiTi chApAMmAM AvatAM lakhANo vAMcI jAya che. hunnara udyoganA vargo judA judA rUmamAM meM kedIone jUdA jUdA dhaMdhA ane udyogomAM rokAyelA joyA hatA. koI zIvaNakAma karatA, koI bUTa banAvatA, koI suthArakAma karatA, e rIte kAma karatA temanA abhyAsavargamAM keAI vakhata bahArane zikSaka zIkhavavA Avate to koI vakhata kedImAMthIja kaI zikSakanuM kAma upADI lete. eka kedI je zikSaNa ApavAnuM kAma kare to tenI sajAnA traNa divasa be divasanA gaNAya. mAnyuM nahi mane kahevAmAM AvyuM ke, mArI marajI hoya te kedIone eka bAju laI jaI huM temanI sAthe vAtacIta karI zakuM tema chuM. A takane meM lAbha lIdhe. eNphIsaro bIjI bAju cAlI gayA ane kedIo mArI joDe vAte vaLagyA. teoe mane briTiza jelakhAnAM viSe ghaNuM ghaNuM savAlo pUchyA ane jyAre meM jaNAvyuM ke, IglAMDanI jelamAM dareka kedIne rAtre eka oraDImAM pUravAmAM Ave che tyAre e vAta temane gaLe utarI nahi. kedIonI kamiTi zuM kare che? ema e lokee pUchayuM tyAre mAre zaramIMdagIthI javAba Apavo paDe ke briTanamAM koI jelanA gavarnara kedIonI kamiTinI vAta sAMbhaLe to tene mAthe lehI caDhI jAya. kedIoe pachI temane mATe surataneja taiyAra karavAmAM Avelo nahAvAno hoja mane batAvyo ane huM upaDe tyAre mane bAdazAhI AvakAra Apyo ane briTiza kedIo mATe bhalI davAnA pegAma mokalI jelanA bagIcAmAMthI mane puSponI eka suMdara kalagI bheTa ApI. (dainika "hiMdusthAna" nA eka aMkamAMthI. mULa lekhaka -Dabalyu. je. brAuna) sudharelA kahevAtA dezomAM paNa jelanuM nAma detAM mANasa dhrujI uThe che. kharekhara, enI tulanA zAstromAM je narakavAsa tarIke jaNAvavAmAM Ave che tethIja thaI zake. e narakavAsamAM durbhAgI zu. 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zubhasaMgraha-bhAga cothA prANIone phaTako paDe che, mAraphADa thAya che, dareka jAtane julama bhogavavo paDe che; are, mAnavatarIke tene kaI gaNatuM paNa nathI. e hiMdanI jelonI hAlata che. keIne tene anubhava karavo hoya te te mArI sAthe pezAvaranI jelamAM Ave. barelInI jelamAM to kedIone khAsaDAMthI mAravAmAM Ave che. lokhaMDI piMjarAmAM ApaNe aneka dezabhakata ane dezanA sapanA chaLa karavAmAM Ave che. meM mArI jIMdagInAM sADAcAra varSa hiMdanA kArAvAsamAM gALyAM che ane tethI ja moskomAM hatA tyAre tenI jela javAnI mane utkaMThA thaI. meM tyAM je kaMI joyuM te parathI tene jela kahevIja kema, e savAla pedA thAya che. hiMdanI jelomAM mAnavano pazu bane che tyAre raziyAnI jelamAM pazutA bhogavanAra prANIo paNa keLavaNuM ane saMskAritA meLavI ucca keTie caDhe che. ahIMnI jelomAM bhaya pravarte che-tyAM sarasvatInI AziSa varase che. meskonI jelamAM eka kArakhAnuM joyuM. bAjumAM ja kedIone rahevAnI jagA hatI. je tyAM lokhaMDI jALIo na hota to te jela che ema kAI paNa mAnata nahi. khurazIe ane sAdaDIe banAvavAnAM, darajIkAmanAM, sAbu tathA TAipanAM kArakhAnAM paNa joyAM, tema kedIonI dareka sagavaDa jALavatI khelIo tathA khorAka paNa tapAsyA. mArI sAthe bIjA paNa keTalAka gRhasthI hatA. temAMno eka camena bolI uThayo ke "" are kaNa kahe ke A jela che?" ahIMnA kedIo amArA jevA bahArathI AvelA mANase sAthe paNa 2thI bolI zakatA. temanA manaraMjana mATe gAyanavAdananA jalasA thatA, dareka rIte kedIone ahIM chUTa che. sivAya ke, kedI jelamAMthI bahAra na jAya. uparAMta lAyabrerIo paNa che, tema nirakSara kedIone lakhatAM-vAMcatAM zIkhavavAnI zALAo che. kedIone kule ATha kalAka kAma karavuM paDe che ne temAMnA be kalAka temane bhaNAvavAmAM Ave che. vaLI ahIM veMDara hotA nathI, mAtra thoDA suparavAIjhare hoya che. dareka dezamAM gunhegArane sajA thAya che ane temane jelamAM paNa mokalavAmAM Ave che; paraMtu tenI pAchaLa rahelA hetuviSeja soviyaTa raziyAmAM dekhIto bheda che. tyAM kedIne sajA mATe nahi paNa tAlIma ApI lAyaka nAgarika banAvavAne mATeja laI javAmAM Ave che; tema kedIonI madazA dhyAnamAM laI te mujaba temanI pAchaLa dhyAna ApavAmAM Ave che. vaLI ahIM bIjI eka vizeSatA e jovAmAM Ave che ke, kedI je jAtanuM kAma bahAra karatA hoya tevuM ja kAma tenI pAsethI jelamAM paNa levAmAM Ave che. kedIo potAnAM kapaDAM vAparI zake che, tema kherAka paNa sAro hoya che. kejadArI gunhAvALA kedIonI A vAta thaI tyAre rAjakIya kedIonI sthiti kevI haze e kalpI zakAze. temane kAma karavuM paDatuM nathI. khAsa sagavaDo ApavAmAM Ave che. game te jAtanI copaDIo te vAMcI zake che ne mitrone maLI zake che. paradezIonI vyavasthA vaLI raziyAmAM paradezIonI je khAnadAnIthI baradAsta rAkhavAmAM Ave che tevI baradAsta to bIjA koI paNa dezamAM meM ke bIjA koIe paNa anubhavI nathI. paradeza khAtA taraphathI belAvelI sabhAmAM huM eka divasa hAjara hatA. vaktAoe paradezIonA be vargo jaNAvyA. soviyaTa raziyA jagatabharanA kAmadAronI ekatAmAM mAnanArUM hovAthI teo jIgarajAnIthI bIjAo sAthe vahe che. AthIja paradezanA pratinidhio raziyAne kinAre utare tyArathI ja sarakAranA paroNu gaNAya che. temane koi paNa jAtano kharca karavo paDato nathI. vaLI raziyAnI sthiti najare nIhALavAne mATe AvanAra paradezI pathikanI soviyaTa sarakAra piteja dareka vyavasthA rAkhe che, paNa kharca dareke ApavuM paDe che. A koI musAphara Ave ke teNe be mahInAnI aMdara sarakAramAM pitAnI khabara ApavI joIe. nAgarikatAnA kAyadA paNa ahIM ghaNAja saraLa ne sAdA che. koIpaNa paradezI nAmaThAma noMdhAvatAMnI sAthe ja tyAMne nAgarika banI zake, tene zaherItarIkenA saghaLA haka maLI jAya che ane vizeSatA e ke, temane lazkaramAM nAkarI karavAnI pharaja hotI nathI, tema teo cokkasa kAyadAo bhaMga na kare tyAM sudhI temanI 11. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalaba ke kedakhAnAM? 163 khAnagI malAmatA paNa japta thatI nathI. seviyaTa samAja ahIMnI samAja paddhati sudharelI gaNAtI pazcima ane praNAlikAvAdI pUrvathI ekaja judI jaNAya che. poSAka mATe koI jAtanuM baMdhana nathI. zaherIo paNa miliTarI phezananAM kapaDAM paherI zake che, tema strI-puruSonA poSAkamAM paNa koI jAtano phera heto nathI. temanAM maMDaLo pasaMda kare te poSAka teo paherI zake che. AthI lazkarI vibhAgamAM saMkhyAbaMdha yuvatIo miliTarI yuniphormamAM haratI pharatI dekhAya che. nAnAM nAnAM chokarAMo paNa khAkhI yuniphorma pahere che. teo dezanA bhAvI AdhArarUpa gaNAya che. meM eka amaladArane pUchayuM ke "15 varSanI aMdaranAM chokarAMone tame lazkarI pozAka paheravAnI paravAnagI zA mATe Ape che ?" are bhAI " temaNe javAba Apyo "A to manodazA keLavavAno eka mahattvane savAla che. nAnapaNathI tAlIma na hoya ane je raziyA sAme ekAda zAhIvAdI humalo thAya to zuM karavuM? te prasaMge navA sipAIonI bharatI karavI, tAlIma ApavAnI dhAMdhala karavI, te karatAM hameza ja yuvAnonI manodazA keLavavI e vadhAre mahattvanuM che. vaLI tame jANatA nathI ke, lazkarI lebAzathI mANasamAM tevI jAtanuM jhanuna svAbhAvika rIte ja pedA thAya che ? amArI prajAmAM ame gADarIyA gheTAM pedA thayelAM jovA mAgatA nathI. temanA aMtaramAM tejasvitAnA jhara jhamakatA rahe e jovAnI amArI jhaMkhanA che. kAmadAranI pratiSThA soviyaTa rAjataMtranuM AkhuM rahasya kAmadAra vargomAM tenA hitasaMbaMdhanI jAgRti pedA karavAmAMja samAeluM che. kAmadAro ane kheDutonI paMcAyato eTale ne tethIja rAjakIya sattA A paMcAyatonA hAthamAM hoya che. zramajIvI samAjenuM taMtra eTale A paMcAyata cUMTelA pratinidhi taraphathI cAlatuM taMtra-ane je kAI paMcAyatane ema lAge ke, eka vAra cuTela pratinidhi tenA dhoraNasara cAlato nathI to tene paMcAyata rada karI zake che. ane tethIja madhyavartI kamiTi para prAMtika kamiTienuM ane temanI upara tAlukA kamiTinuM dabANa hoya che. 1920-21 nA kALamAM je vaira-kamyunIjhama tarIke oLakhAya che te kALamAM dezamAMnI dareka vyaktine ekasarakho khorAka tathA bIjI jarUrIAta vastuo pUrI pADavAmAM AvatI; paNa te pachInA alpa samayamAM je navI Arthika paddhati ghaDAI teNe vyavasthAzaktinI daSTie adabhUta parivartana karI nAkhyuM che. paraMtu chatAM kArakhAnAMonI mAlIkI to kAmadAronI ja che, tema jamInanA kharA mAlIke paNa kheDuto ja rahyA che. kheDatAnI AbAdAnI kAmadAro sAthe ja bIjo mahattvano varga eTale kheDutono-kheDutane tyAM "maujIda" kahe che. A lAMbI dADhIvALa paragaju maujIda jhAranA kALamAM bhayaMkara praNAlikAvAdI hato ane tabadIranuM nAma laI ALasamAM paDI raheto. temane ajJAnatAmAM rAkhavAmAM AvatA, rAjakIya zikSaNa jevuM temane kaMI paNa maLyuM na hatuM-jANe kema jamInadAranI gulAmI sivAya temane duniyAmAM kaMI karavAnuM hoyaja nahi, ema temane viSe mAnavAmAM AvatuM; ane je te kadAca takarAra kare to tarata tenI sAme kaDaka pagalAM levAmAM AvatAM. paNa have-krAMti pachI-kheDuta ajJAnI rahyo nathI. teone koI lUMTI zake nahi, kheDutomAM paNa have yuvAna maMDaLa jAmI gayAM che. temane potAnI gulAmI sAlatI hatI ane tethIja teo krAMtivAdI banyA, kharuM che ke, ajJAnane lIdhe mAnavI gulAma banI rahe che, paNa aMtaranA agnipara vaLelo rAkhane Dhagalo keLavaNInA pavanathI uDI jatAM te prakharatA dhAraNa kare che-bhabhukI uThe che. ane gulAmInAM baMdhanene bALI bhasma kare che. A bhAna be rate thAya che; keLavaNuthI ane bhayaMkara durdazAthI. keLavaNInuM bhAna pAyarI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cotho pAyarIe dhIme dhIme thAya che, jyAre bhayaMkara vipattinuM bhAna ekadama thAya che ane temAMnI krAMtino ja sphoTa thato hoya che. A avasthA samajavI hoya to capaDAM vAMcIne nirAMta nahi vaLe-kharI sthiti najare nihALavI joize, tenI aMdara saMkelAyelAM aneka tanuM Akalana karavuM joIze. raziyana kheta abhaNa chatAM A satya joI zake tethI have te dharmane khoraMbhe pitAnA savAlo mUkatoja nathI. te jANe che ke, dharmane nAme to te jhAranI gulAmInA dojhakhamAM sabaDato paDayo hato. AmAMthI makti ApanArI eka krAMtija hatI ane tethI te krAMtine ja pitAnI pUjAmUti gaNI vaMde che. raziyAmAM have e to kahevataja paDI gaI che ke, dharma e prajAne mATe ane khAsa karIne kheDutane sarajAyeluM akhINa che. jyAre tenI asara kADhI nAkhanArI javalaMta mAtrA eka mAtra kAMti-caturaMgI parivartana eja che. kAma nahi te dAma nahi je kaMI paNa mANasa zarIre tema mAnasika daSTie sAje che tene 18 thI 25 varSanI uMmara daramiyAnamAM kAma karavuM paDe che. je koI kAma karatuM nathI tene sAmAjika tema rAjakIya mobhe heto nathI. tenI keLavaNI, davAdArU vagere mATe sarakAra jokhamadAra nathI. tyAM te eja kahevata che ke "kAma nahi te dAma nahi." AvA mANase sAmAnya rIte jhAranI AmadAnImAMnA amIraja hoya che. temaNe krAMti vakhate potAnI dhana-dolata jamInamAM dATI rAkhelI te have jarUra paDe tema vAparI zAMtiluM che jyAre A dATI rAkheluM dhana khalAsa thaI jAya che, tyAre teone keLavaNI khAtA tarapha ke kArakhAnAMo tarapha ja AjIvikA mATe doDI javuM paDe che. tarata tene sarve sAmAjika tathA rAjakIya hakka maLI jAya che ane te potAnA pasInAnI kamANI karatA thAya che. raziyAnI strIo soviyaTa rAjataMtramAM strIone puruSathI Arthika svataMtratA ApavAnI dRSTie ghaNAja khaMtIlA prayAso AdaravAmAM AvyA che. soviyaTa taMtra sthApana thayuM ke tarataja eka DhaMDhero prakaTa karI strIo sAme mUkAyelA aMkuzo kADhI nAkhavAmAM AvyA hatA, eTale have strIo rAjakIya tema sAmAjika darajajAmAM puruSonI barAbarIe haka bhogavI zake che. te have puruSanA thIArarUpa rahI nathI, tema lagnanI gulAma paNa rahI nathI. raziyAmAM lagnane premenyana sAmAjika vyavahAratarIke mAnavAmAM Ave che. strIpuruSanI khuzI hoya te-ane tyAre ja teo paraNI zake che. tema chaTAcheDA meLavI zake che. temaja jyAM sudhI ekAda lagna khAtAmAM ke sAmAjika khAtAmAM noMdhAyuM nathI tyAM sudhI te kAyadAsaranuM gaNAtuM nathI. strIsvAtaMtryanI A mananIya pejanAthI raziyAmAM vezyAvRtti taddana naSTa thaI gaI che. kuTaNakhAnAM e have raziyAmAM bhUtakALanI bInA thaI paDI che, tema te sAme ghaNAja kaDaka kAyadA ghaDavAmAM AvyA che. khetIvADI hiMdusthAna pramANeja raziyA paNa kRSipradhAna eTale khAsa karIne khetIvADIvALo deza che; ane tethI ja dezanI lokavastImAM kheDutonuM pramANa ghaNuM moTuM che. 16 karoDanI raziyAnI prajAmAM 14 karoDa kheDuto che. anya sthaLe ApaNe joI gayA tema krAMtinA pUrvakALamAM kheDutonI hAlata ghaNIja kharAba hatI. kula jamInomAMnI trIjA bhAga jeTalIja kharAba jamIna kheDutenI mAlIkIvALI hatI. "kalyAkAe" (jamInadAroe) temane sadaiva gulAmImAM dabAvI rAkhyA hatA. dharmaguruo jhAranA hathIAra banI prajAne uMdhe raste dorI jatA hatA, paraMtu krAMtie AkhI sthitimAM parivartana karI nAkhyuM hatuM. krAMti pachI jamInonI mAlIkI kheDutane maLI. tA. 14 phebruArI 1918ne roja jamIno dezanI mAlIkInI banAvI devAno kAyado ghaDAyo ane 1919 sudhImAM to 96 TakA jeTalI jamIne kheDutone kabaje thaI gai tathA sahayogI paddhati para temanuM saMgaThana paNa jAmI gayuM. (mULa lekhaka-bhAI zakti usmAnI. anuvAdaka-zrI rAjazekhara. denika "hiMdusthAnamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 mIraja mizana haispiTala 78-mIraja mizana haoNspiTala vizeSya dharma karatAM sAmAnya manuSyadharma vadhe che; kAraNa ke janmatI vakhate janmanAra prathama vizvadarzana eka manuSyatarIke ja kare che. pachIja sthaLa, kALa ane saMjogone vaza thaI te hiMdu, musalamAna, pArasI ke khristIrUpe matamatAMtaravAdI banI, satya-asatyanA jhaghaDAmAM paDI manuSyatvanI mahattA vadhAre che ke ghaTADe che. chevaTanAM lagabhaga eka so varSa thayAM, khristI dharmane pracAra karanAra ghaNAM mizane atyAre AkhA hiMdamAM sthaLe sthaLe kArya karI. sevAvRttithI hajAro anya dhamAM ne ! chatra nIce lAvI rahelA che. dhamaghelachAno savAla je bAda karavAmAM Ave to amuka saMsthAe uMcA prakAranI. samAjasevA-dInasevA bajAvI, hajAro kacarAyelA, lAcAra ane parapadadalita ke jeo mAtra nAmaneja: manuSyatve bhogavI rahelA hatA, jeenI gaNatrI pazuothI paNa napAvaTa jevI hiMduoe karI hatI, teone punaH manuSya banAvI, jagatane upayogI sevaka-sevikAo ApyAM che. muktipheMja, keTalAMka phAunDalIMga homsa-anAthAzrama ane davAkhAnAMo A upayogI saMsthA mAMhelAM che. mIrajanI mizana hospiTalamAM thatI dardIonI cikitsA, nidAna ane sAravAra vagerenI tArIpha ghaNe vakhata thayAM tene lAbha lenArAo pAsethI sAMbhaLelI; paraMtu tyAM prabhu krAIsTanA sAcA bhekhadhArI, rogI janatAne caraNe pitAnuM jIvana apI rahelA che te to gayA oNgasTa mAsamAM ja jANyuM. mIraja haispiTala amerikana pAdarI DaoNkTara paeNnalese AjathI 35-40 varSa pahelAM amerikana preskiTeriyana mizana taraphathI eka nAnA bhADAnA makAnamAM bolI, tene pitAnuM jIvanakArya banAvyuM. dhIme dhIme kAryaparAyaNatA, sevAvRtti ane daDhatAthI hAlanI sthiti para e saMsthAne ANI. zarUAtamAM DaoNkaTara oNnalesane ghaNuja muzkelIo sAme thavAnuM hatuM. tenuM kAryakSetra, hiMdudharmanA custa himAyatI ane tadana ajJAna mANasanI vacamAM hatuM. mIraja rAjya koI paNa rIte ane kai paNa zarate pAdarI lokone jagyA Ape tema hatuMja nahi. AvA saMjogomAM paNa te pAdarIe potAnuM kAma sAdhAraNa pAyApara calAvyeja rAkhyuM. te bimArane davA Apato ane khabara paDatAM vagaranotare-vagaraNIe dadIne tyAM pahoMcI jato. tenI pAse bolavAnAM vacane ke pAMDitya jeTaluM hoya te karatAM garIbonA caraNamAM dharavA sevAvRtti vadhAre hatI. eka sAcA saMnyAsInuM jIgara hatuM ane mAthe lIdhelA kAryane pAra pADatAM sAme AvatI vipattio jhIlI levA eka vIra-dhIra-hRdaya hatuM. A arasAmAM kolhApuranA koI kuMvaranuM oNparezana karavAnI temane taka maLI ane ArAma pachI mahenatanA badalAmAM hAlanI haoNspiTalanI jamInanI mAgaNI karI, je sTeTe kabUla rAkhI mIraja pAsethI apAvI dIdhI. A vakhate A DekaTarane pitAnA aMgata svArtha sAdhavAnI taka sArI hatI, paraMtu tene to potAnuM-sevAnuM ane khristI dharmanA pracAra karavAnuM kArya pAra pADavAnuM hatuM. pagabhara thayA pachI teNe AsapAsanA abhaNa-ajJAna hiMduo ke jemane hiMduoe aspRzya gaNuM dUra karelA hatA, jemanuM manuSyatva adhupardha to A pApe harAI gayuM hatuM, jemanA nItirItinA saMskAro dhovAI gayA hatA ane peTapUratuM game te rIte meLavI peTano khADo pUravo eja jemanA jIvanavyavasAya thaI paDelo hate, teone keLavI punaH manuSya banAvI temanA bhUkhyA peTamAM roTalI ApI ughADAM zarIra DhAMkI, teonA dilanA ane dehanA AkhA AkhA jo davAthI ane IsunI duvAthI rUjhavavAnuM kArya zarU karyuM. atyAre teo khristI svarUpe DaMkaTara vainalesanA madadanIza banI rahe che. lagabhaga rDokaTarathI mAMDI vaiDamAM kAma karatA halakA nokaro sudhInA tamAma sTApha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgrahabhAga cotho te garIba abhaNa gAmaDIAemAMthI upajAvI kADhelo che. temAM eka DokaTara sAthanI atyAre leboreTarI ekasa re' nA khAtAmAM . nilesano mukhya madadanIza che; Akho divasa kAma karavA chatAM paNa te mANasa pUrepUrI zAMtithI sadA taiyArane taiyAra ja hoya che. tene pUchyuM ke "DaoNkaTara ! tamAre kyAMthI kayAMsudhI davAkhAnAmAM hAjarI ApavI paDe che!" teNe zAMtithI khyAla Apyo ke "ahIM davAkhAnAmAM mukarara karelA kalAke thIja hatA, kAma karanAra mANasa covIse kalAka kAma karavA taiyAra ja hoya che, kAraNake ame davAkhAnAnA chIe ane davAkhAnuM amArUM che." A DaoNkaTara leboreTarInA eksa renA kAma uparAMta rasAyaNazAstra ane zArIrika zAstranA ahIMnI meDIkala skUlamAM-ke jyAMthI te pAsa thaI bahAra nIkaLyA che. tyAM-prophesara che. tevI ja rIte tyAM kAma karatI keTalIka sevikAo ane nokarI paNa tyAMnAja mizane taiyAra karelAM che. teo kharekharI lAgaNIthI dardIonI sevA kare che. muMbaI, amadAvAda ke evAM bIjA sthaLonI sArvajanika haMspiTalamAM ghara karI rahelI paisAnI nIce lAlaca (pAna-sopArI-cAha) haju sudhI A saMsthAne nathI vaTalAvI zakI. te pratApa paNa kAryavAhakanI saMpUrNa kALajI ane nokarone maLatI tAlImaneja che, ema mAruM mAnavuM che. dardamAMthI mukta thaIne ghera jato dadI pitAnI cAkarI karanArA A bhAIo-bahenane banatAM sudhI to nathI ja visarato. duniyAnA taLapara kAma karatAM lagabhaga ghaNAMkharAM khristI mizananA vijayanI gupta cAvI tenI ucca sevAvRtti ja che. bejIyamanA bhalA pAdarI phAdhara Demiyane ane evA bIjA ghaNA dUra dUra paDelA TApuo ke duniyAnA bhAgamAM kAma karatA aneka sevAdhamI pAdarI sAdhuoe pitAno dharmano saMdezo muMgI sevAthIja prajAmAM pahoMcADavyo che. kadAca vizva samasta AvI sevAothI teonA matane anusaratuM bane te paNa navAI jevuM nathI. sevAvRttinA abhAve ApaNe ApaNuM hajAro bhAIone hamezAM gumAvIe chIe. mIrajanI hospiTalamAM banelo eka prasaMga ahIM TAMkuM chuM. mIrajanI haispiTalamAM dagaDu siMdhe nAmanA eka dezI khristI dada sAthenI vAta daramiyAna meM tene pUchayuM ke "bhAI ! tane hiMdudharmamAM zuM khAmI lAgI ke tuM khristI thaye ?" teNe uDe niHzvAsa mUkI javAba dIdho ke ""dharmanI khAmI seMdhavA jeTalI pAkI buddhi mArAmAM nathI. paraMtu mane hiMdu samAjanI niSpharatAthI te tarapha dhRNAja AvI. jyAre ame duSkALathI annapANI vagara pAMca bhAIo. be baheno ane eka vRddha mAtA pIDAtAM hatAM tyAre te keAIe amArI prArthanA tarapha taja no. game te rIte pUruM karyuM. pUNa amArI mAMdagIprasaMge AbhaDacheTane bahAne AsapAsanA dhanika, dayAnAM pUtaLAM jevA dekhAtA hiMdu bhAI-bahenoe pitAnI lAgaNIzUnya ane mArA traNa bhAI ane eka bahenane Tagara Tagara joyAM karyA, paNa maratAM moDhAmAM pANInuM TIpuM mUkavA jeTalI paNa dayA naja batAvI! amerikana mizananA pAdarIne khabara paDatAM teo amArI madade AvyA, amArI cAkarI karI amane bacAvI lIdhA. tyArathI ame te prANadAtA pAdarInA paMthe vaLI khristI thayA ane AnaMdathI manuSyatarIke rahIe chIe. tame hiMduoe te amane kALanA mukhamAM javA dIdhA. koIe dayAnI daSTi paNa karI nahi. have zAmATe valopAta karo cho ke "hAya! hAya ! hiMdudharmane lopa thavA beTho che ! badhA vaTalI jAya che!" huM to haju paNa mAnuM chuM ke, bAkI rahelA hiMduo paNa kALe karI hiMdu dharma choDaze; kAraNake hiMduomAM dhamaghelachA che, sevAbhAva nathI; pitAnuM hiMdutva TakAvI rAkhavAnI icchA che, paNa bhAIo pratye sahAnubhUti ke sahAya nathI. mAtra kriyAkAMDanI-tAlAvelI che, paNa sAmAnya dharmane Adara nathI. amArA dharmanA thAMbhalAtarIke gaNAtA sAdhu mahArAjemAM! " A javAbathI huM stabdha thaI gayo. hiMduonI vakIlAta karavAnA mArA badhA muddA mAryA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIraja mizana hospiTala gayA. AvA hajAre dagaDue atyAre haDadhUta thaI hiMdutva choDe che te tarapha zuM keInI AMkha nahi ughaDe? wwwww mIrajanI hospiTalamAM DaoNkaTara oNnalesa uparAMta bIjA be pAdarI DokaTare De. veIlsa ane uM. sTivansana kAma karI rahelA che. . veilsa je divase De. oNnalesa AMkhanA oparezanamAM rokAyelA hoya che, tyAre bIjA badhA oparezananuM kAma saMbhALe che; ane bIjI vakhate jyAre DaMkaTara vainalesa janarala oNparezanamAM hoya che tyAre Do. veITasane AMkhanA oNparezanamAM dardIo jue che. eTale bane khAtAo eka sAthe cAle che. aThavADIAmAM traNa traNa divasa savAre navA dardIone banne veMkaTaro tapAsI, bIje divase tapAsanAraja oparezana kare che. oparezana pachI paNa sau potapotAnA dardIone hamezAM savArasAMja tapAse che. DaoNkTara sTivansana pahelAM gulaiM mizana hAspiTalamAM kAma karatA hatA. hAlamAM thoDA samaya thayAM ahIM AvelA che ane bane kaTaronA madadanIzatarIke janarala oNparezana vakhate madada kare che. "ilekaTrIka klorAIDa lozana" nAmanI jakhame devAnI eka davAno pahelo upayoga hiMdamAM A hospiTalamAM teNe ja zarU karyo che ane paddhatisara prayoge haju paNa tene viSe cAle che, ema sAMbhaLyuM che. atyAre te yUropa-amerikAnI chellAmAM chellI paddhatisara sagavaDo ane sAdhane A pAdarI DokaTaro hiMdane caraNe dharI rahelA che. DokaTara caeNnalese AMkhanA oparezana mATe keTalAMka navAM ojArenI zodha karI vaidyakIya khAtAmAM navo umero karI uMcI sevA bajAvI che. | dara varSe lagabhaga 70 00 thI 8000 dadIo hiMdanA judA judA bhAgamAMthI AvI lAbha le che. have mizanane Arthika bAbatamAM aDacaNa nahi ja AvatI heya, kAraNa ke dhanika dardIo pAsethI maLatI rakamano upayoga hospiTalamAM karavA uparAMta te rakamamAM meDIkala skUla tathA bIjA keTalAMka khAtAMo calAvavAmAM Ave che. meDIkala skUla hamaNAM thoDA varasa thayAMja cAlu karelI che. tyAMnA vidyAthIo davAkhAnAnuM tamAma kAma rAma ApavAthI phesIMga (jo para pATA bAMdhavA) sudhInuM kAma kare che, jethI hospiTalane te kAma mATe rokavo joIto sTAphane kharca nibhAvavo paDato nathI. dardIonI saMkhyAnA pramANamAM sevikA vagerene sTApha bahuja e che kahevAya, paNa A uNapa meDIkala skUla pUre che. ahIM eka bAbatanI mAre sakheda neMdha levI paDe che ke, ahIM keTalAeka evA paNa dardIo Ave che, ke je AvI upayogI saMsthAne paNa chetarI javA jeTalI halakAI karatAM acakAtA nathI. A saMsthAmAM paisAdAra dadIo mATe judA judA bhADAnI koTaDIo rAkhavAmAM AvI che, jenuM bhADuM sagavaDatAnA pramANamAM hamezanuM 0-12-0 thI rUA. 3-8-0 sudhI che. ArAma thayA pachI ghera jatI vakhate oparezananA ane sthitinA pramANamAM hospiTalanA dAnanA khAtAmAM keTalI rakama bharavI te 3. oNnalesa nakakI karI AMkaDo Ape che. ane pahelI vakhate jovAnI phInA zaktivALA mANase pAsethI rUA. pAMca levAmAM Ave che. garIbo maphata sAdhano ane pAsa meLavI zake che. Ane hetu eTaleja che ke, A bahAne dhanika pAsethI saMsthAne Arthika madada maLe ke jethI garIbo mATe ane saMsthA mATe thatA kharca sArU bIje hAtha laMbAva na paDe. garIba dardIo mATe janarala vairDajha (sAmAnya varDajha) rAkhelA che, jenuM bhADuM kaMI paNa nathI. Ano lAbha lagabhaga 90 TakA jeTalA dardIo le che. bhADAnI tathA dAnanI najIvI pacIsa pacAsa jevI 2kama mATe keTalAka sArI sthitivALA ke jeo bIjI rIte hajAro rUpIAne kharca nIbhAvI zake che, teo janarala vairDamAM AvI garIba dardIonA khATalA ane sagavaDa pacAvI pADe che; eTaluM ja nahi paraMtu davAkhAnAnAM kapaDAM, pATAo vagere laI janArA ane AMkaDAmAM jaNAvelI rakama ApavAnI kabUla karI hoya te ApyA vinA ja chAnAmAnA nAsI janArA dardIo paNa davAkhAnAne maLyA che. ApavA nI rakama nakkI thayA pachI paNa je dardI pitAnI sthitine khare khyAla DokTara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zubhasaMgrahuM-bhAga cAthA vAnalesa Ape che. te! rakamamAM sArI rItanA dhaTADA karavAmAM ke kadAca taddana jatA paNa karavAmAM Ave che. tehamaMda nahi thayelAM Aparezane mATe game te sthitinA dadI hAya tApaNuM kaI cArja levAtA nathI. A bheLA bhalA pAdarImAM paNa AvA svAthI zakhsAthI chetarAi chetarAi have kaMika vyAvahArika jhINavaTa AvI heAya tema lAge che. lAMbA vakhata sudhI dardInI vAtane ekadama satya mAnI lenArA A vRdgha DaoNkTara have ekadama sAcI mAnatAM acakAya che. mArA thaDA divasanA vasavATadaramiyAna taddana garIba niradhArarUpe hAjara thayelA mANase pAchaLathI tapAsa karatAM mane peAtAne sArI sthitivALA mAlUma paDathA che. eka kAThiyAvADIne peAtAnI mAtAnA AMkhanA Aparezana vakhate tyAM peAte dIkarAtarIke jAhera thAya teA paisA ApavA paDe teTalA mATe DeAzInI dayA khAi AvelA pADAzItarIke raju thatA me joyA che. AnuM pariNAma kharA garIbaneja sahevuM paDe che. A prasa`gane anusaratuM eka dRSTAMta mane yAda Ave che. eka zAha eka phakIraneA vahAlAmAM vahAlA dhADA game te kiMmate ke zarate jyAre na meLavI zakyA, tyAre eka apaga garIba bhIkhArInuM rUpa lai phakIra pAse AvI mAgaNI karI ke "huM bhalA sAMi maulA ! mane apaMgane gheADe dUra javA tArA dhADe| Apa, turata pAche. paheAMcADI daIza.' garIe mATe sarvasva ApI denAra phakIre te apaMga garIbane dhADA ApyA. dheADe caDhI tene eDI mArI deADAvI jatAM jatAM te garIba apa'garUpe AvelA AdazAhe kahyuM ke "kIra ! huM bhIkhArI nathI, paraMtu bAdazAha chuM. te tArA gheADA rAjIkhuzIthI na ApyA tethI AvI rIte lai jAuM chuM. have dhADAnI AzA rAkhatA nA.' A zabda sAMbhaLI phakIra khelyA ke "A zAha! bhale mArA dhoDe! laI jA, mane tenuM kaMi lAgatuM nathI; paraMtu eka vinati che ke, tArA A dagAnI chetarapIMDInI vAta tuM gupta rAkhaje, jo kAi sAMbhaLaze teA kharA garIka tara paNa dayA karatAM aTakaze. jA, khudA tArUM bhalu kare." A sAMbhaLI zAha zaramI thai gayA. ekadama pAche. AvI phakIranA pagamAM paDI khelthA ke dhADA mATe huM garIbenAM gaLAM nahija kapAvuM." Ama sthitivALAe garIbenAM gaLAM na kapAve ema prAnA che. sagavaDatAnA lAbha lai dardIe peAtAnI sthiti pramANe saMsthAne madada kare te garIkhAnA lAbha hAlamAM jeTaleA sacavAya che, te karatAM vadhu sArI rIte sacavAze, ema mArI khAtrI che. eka khe udAra gRhasthAe upakAranA adalAmAM hrAspiTalane sArA vAjha khaMdhAvI ApyA che. muMbai ke evAMja sthaLeAe dhaMdhA karatA nAmAMkita DaoNkTareAnI mAphaka A DaoNkaTara paNa dhAre teA eka bAdazAhI kamANI karI, navAkhI mANI zake; gADI-bagalA vasAvI zake; zera-saTTAnA bajAramAM vadhadhaTa karAvI zake ke zaratanA medAnamAM dhADA doDAvI hArajItanA pAsA nAkhI zake; paraMtu te te| sAdhu rahyo, tenI bAdazAhI tenI sevAmAM, tenA AtmAaenI jIvanamurAda sevA sivAya khIjI zI hrAya ? tyAM kAma karatA DaoNkaTarA peAtAnA kharca jeTaluM vetana svIkAre che. te pAdarI vArSika 40 pauMDamAM bAdazAhI anubhavatA.' (gAlDasmItha) Ama peAtAne maLatA vetanamAM A DaeNAkaTA paNa bAdazAhI mANe che. tyAMnA haMmezAMnA kACkrama nIce pramANe cheH-- OM vAnalesa peAtAnI 65 thI 70 varSanI uMmare paNa savAranA pAMca vAge UDI, prAtaHkriyA ane prAnA karI, nAstA lai, ATha vAge eNDDIsamAM Ave che. tyAM haMmezanA patravyavahAra tapAsI, upayeAgI kAmanI sUcanA karI aThavADIAmAM eka AMtare traNa vAra daI tapAsavAnuM kAma kare che. bAkInA traNa divasa teA veilsa dI tapAse che. navA tathA jUnA dardI tapAsavAnuM kAma lagabhaga 12-30 sudhI cAle che...tyAra pachI eka vAge jamIne e aDhI vAgatAM Aparezana mATe Ave che. ravIvAra sivAya badhA divasa Aparezana cAle che. A kAma lagabhaga sAMjanA sADAthI sAta sudhImAM khAsa karI, devaLamAM sAme prArthanA karI nava vAge rAtanuM bheAjana le che. pachIdaza vAge punaH vADamAM dardIo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIraja mizana hospiTala tapAsI bAra vAgatAM ghera jai sUe che. A kAma uparAMtanA phAjala paDatA vakhatamAM meDikala skUlamAM lekacara ApavA dara mAse traNa cAra divasa muMbaI AvI dardIne tapAsavAnuM kAma paNa karavuM paDe che. ravIvAre savAre gAnatAne sAthe dareka vairDamAM dardInI sAme IzvaraprArthanA karavAmAM Ave che. prArthanAnA aMtamAM "pitA jIsasa ! dUradUrathI AvelAM mArAM dardIone ArAma karI temanAM pApa mAruM karI teone temanAM vahAlAMo pAse ghera pAchAM mokalI de" A yAcanA hoya che. jyAre dardI ghUMTaNa paDI prArthanA karatA potAnA dAtaranA A chellA zabdo sAMbhaLe che tyAre te AbhAra nIce dabAyelA dardInA jIgaramAM kharI sevAvRtti uddabhavI A IzvaranA baMdAo tarapha game tevA custa hiMduone paNa pUjyabuddhi AvI jAya che. manuSyanA jIvanane palaTo kharA premathI-sevAthI ja thaI zake tenI pratIti A prabhunI prArthanA vakhate thAya che. mUrkhAo ke jeo mAtra TIkA karavA AvatA teo paNa A pAdarInA prArthanAnA saredo sAMbhaLI bhaktimAM lIna thaI jatA; temaja meM keTalAeka custa vaiSNavanAM mAthAM paNa A vakhate lAgaNI, bhAva ane komaLatAthI namatAM joyAM che. rAo ane bALakonA vaimAM hamezAM bapore prArthanAmaya saMgIta vAdya sAthe sevikAo kare che, jethI jamevALA dardIe thoDA vakhata mATe te potAnuM duHkha visare che ravIvAre sAMjane vakhate mejika lenTarnathI Isu khristanA jIvananA prasaMge dardIone batAvavAmAM Ave che. A pAdarIe pitAnuM eka mizana pAra pADavA mATe pitAnuM mAneluM satya bIjAne samajAvI manAvavA mATe keTaluM keTaluM kAma karI rahelA che, keTalA keTalA uMcI keLavaNu pAmelA mANase ke jeo saMsArItarIke rahe te nAmanA ane nANuM meLavI bAdazAhI mANI zake, teo svachAe phakIrI svIkArIne mitra, saMgAtha ane mAtRbhUmithI dUra-taddana ajANyA aMdhArA pradezamAMkAma karI, 5DelAne uThADI, aMdhArAmAM prakAza lAvI, bhUkhyAne bhojana ApI, dharmabodha saMnyasta dIpAve che. AvA loko samasta vizvane paNa potAnA bAhamAM sameTI de to navAI zI? jyAre jyAre mane A pAdarIonuM kAmakAja yAda Ave che, tyAre tyAre kavi geDasmIthe tyajAelA gAmaDAmAM varNavela pAdarI mArI AMkha sAme tarI Ave che. hAlanA jamAnAmAM jeTale sevAbhAva krAIsTanA A bhekhadhArIo keLavI zakyA che, teTalo anya dharmanA atyAranA AcAryo-mahArAje nathIja keLavI zakathA! vizeSya dharmanA anuSThAnamAM eTale eka jAtIya dharmAnA kriyAkAMDamAMja jyAre ApaNA AcAryo, gosAMInAM bALako ane brahmadeva paDathI rahI, sAmAnya dharma visarI rahelA che. tyAre A videzI pAdarIo ApaNA bhAIone sevAthI, premathI potAnA kahIne jagatane batAvI Ape che ke, emano dharma eka divase vizva samastamAM vijaya meLavaze. atyAre keTalAM keTalAM khAtAMomAM jevAM ke raktapittiyAMnA davAkhAnAmAM, anAthAzrame, ane khuda laDAInA medAnamAM tathA tenA maracA sAme paNa A pAdarIone jIvatA maratA ane pIDAtA mANasAnI sevA karavAnuM maLe che; tyAre ApaNe dhanaprApti, majazekha, paropakArane nAme svArthasAdhanA ane uMca nIcanA jhaghaDAmAM rahIne dharmano lepa karI rahelA chIe. A khristIo sAme tiraskAranI dRSTithI jonArA hiMdu bhAIoe ane sAdhu mahArAjee ke jemanI pAse karoDone phALe sevakomAMthI ubho thayelo che, temAMthI potAnAja bhAIo mATe AvA kAmamAM kharcavA vicAra karyo che kharo? keLavaNI pAmelA hajAro hiMdumAMthI Ama dharma-phakIra banI, hiMduone sevAthIja hiMdutva badhI hiMdu rAkhavAne vicAra sUjhayo che kharo? nA, ApaNe kArya karavuM nathI ! vAteja karavI che! hiMdu dharmanA pakSapAtIo, zA duHkhe hiMduo khristI thAya che, te zodhI kADhI tene upAya te pAdarIo le, tenI pahelAM ja pate laI le, teja kAma sare. AmAM mukhya phALe sAdhu AtmAoja ApI zake. kharo sAdhu-carita AtmA dhAre te potAnI sevA, pavitratA ane premanA baLathI, AkhI prajAnI prajAne nacAvI zake-petAnI pAchaLa gAMDI banAvI zake-te mahAtmAjInA prasaMgamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. zubhasaMgraha-bhAga cA AvelA hiMdane kahevAnI jarUra nathI !! kutarA, bakarA ke ghoDAne aDavAthI hiMduo nathI vaTalAtA, teone khavarAvI puNya mAne che; paraMtu aphasanI vAta che ke, pitAnAja bhAIo ke je rAma-kRSNanA pUjArI che, gAya-brAhmaNane pavitra mAne che ane samAjanA sArA sevake che, te aMtyaja bhAIothI abhaDAya, teone aspRzya gaNa, pazuthI paNa adhakatara halakI rIte mAnIne, teone hiMdu rAkhavA mAge che. AthI vadhAre mUrkhAI, svArthavRtti ke nIcatA eka manuSyanI AvA pragatamAna yugamAM zI hoI zake? vizALa aMtaHkaraNa thavA de, haiyAnI huMpha pAmavAne adhikAra darekane rahevA do ane vizeSya dharma sAthe eka manuSyatarIkene sAmAnya dharma ApaNA samAjamAM pravartAvA do-eTale hiMduo hiMdu raheze ane prabhunI dRSTimAM ApaNe manuSya banazuM. jyAre sAdhuo ke jeonI saMkhyA atyAre bhAratane bhAre paDI rahI che, jeo pazrita jIvana gujArI rahelA che, teomAM A rItano sevAbhAva jAgaze, tyAre kaMI ane raMga hiMdu dharmamAM ane hiMdamAM Avaze ane tyAre sarakhesarakhAM thatAM pUrva pazcimanAM madhura milananAM maMgaLa pagalAM thaze. uMcA nIcA pharaka visarI eka sAthe ramI che, nodhArAne karathI uMcakI re ! dilAsA daI 9: sevA kAje priyajana badhAM divya saMnyAsa leze, tyAre he! paramadu:khanI vALa phelAI jAze. (vilApI) (le-zrI. vrajalAla dharamacaMda meghANI "jAgRti"nA caitra-vaizAkha 1984nA aMkamAMthI thoDA zodhana sAthe) 79-baMbai meM bhAratIya pArlameMTa (eka suMdara prahasana) baMbaI prAdezika navayuvaka liga ne gata saptAha sara sIje. haila meM eka baDA bhArI jalasA kiyA. jalasa meM baDe baDe gazyamAnya vyakti upasthita the. upasthita vyakti meM se nignalikhita sajajane ke nAma ullekhanIya hai -mi bhUlAbhAI je dezAI, zrImatI hIrAbAI TATA, zrImatI bApasI sAbAvAlA. zrImatI ela0 keema. munzI, zrIyuta bI. DI. desAI, aura mi. keepha 0 nArImana. svarAjapArlameTa kA eka prahasana racA gayA thA. jisake lege ne baDe cAva ke sAtha dekhA. navayuvake ne kitane hI alaga pirTa pheliyoM ke kAma kA vibhAga banAyA thA, jinakI ji mevArI netAo ke upara rakhI gayI che. paM. jvAharalAla neharu prAIma minisTara kI adhyakSatA meM 10 Adami kA maMtrImaMDala banAyA gayA che. jisameM niRlikhita vyakti hai mahAtmA gAMdhI-zAMtimaMtrI, zrIyuta kavIMdra ravIdra zikSAmaMtrI, zrIyuta subhASacaMdra-homamembara, paMDita motIlAla neharu-pararASTrasaciva, zrImatI sarojinI nAIDu-maMtrI sAmAjika unnati, mi. ke. epha. nArImana, unnativibhAga ke maMtrI, maulAnA zaukataalI svAdhya aura zArIrika unnati maMtrI, zrIyuta araviMda ghoSa havAI zakti ke maMtrI, mi. jinnA kAnUnasadasya aura divAna camanalAla majArasadasya. ("vizvAmitra'nA eka aMkamAMthI) - =- = : : : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ nUtana bhAratanA vidhAyaka tilaka mahArAjane smaraNAMjali 11 80-nUtana bhAratanA vidhAyaka tilaka mahArAjane smaraNAMjali lokamAnya tilaka mahArAjanI AThamI saMvatsarI veLA, nUtana bhAratanA vidhAyaka e narane samagra prajA vaMdanA apI rahI che. tilaka mahArAjanuM nAma saMbhAravuM eTale svarAjanI sAdhanA karavI. enA AtmasamarpaNanI smRtio tAjI karavI eTale Atmavizaddhi AdaravI. e narapuMgavanA jIvanane sarvaprathama saMdeza svAzraya che. tamArI mukti tame poteja meLavI lyo-Aje jANe ene e saMdeza kAna upara athaDAya che. svadezI eTale Arthika svAzraya; rASTrIya zikSaNa eTale zikSaNaviSayaka svAzraya; svarAja eTale rAjakIya svAzraya-e netAvaranAM e jIvanasUtra Ajee hiMdI svAtaMtryayuddhane preraNA ApI rahyAM che. kalakattAnA enA prakhyAta bhASaNamAM eNe kaheluM ke "jo tame svAdhIna banavA na icchatA ho, to tame patita banaze ane sadAne mATe patita raheze. A sarakArane tamArI upara zAsana, karavAmAM sAtha na ApavA pUratI paNa tamArAmAM AtmasamarpaNanI ane asahayoganI zakti nathI ! paDakAra karo ke "mahesula ekaThuM karavAmAM ame tamane (sarakArane) madada nahi daIe; hiMdI zeNitaane hiMdI samRddhithI hiMdanI bahAra agara hiMdanA sImADA upara yuddha karavAmAM ame tamane sAtha nahi ApIe; nyAyano kArabhAra calAvavAmAM ame tamane sahakAra nahi ApIe; ame amArI potAnI adAlata sthApIzuM; ane samaya Avye ame karaverA paNa nahi bharIe." tamArUM saMghabaLa jamAvIne tame ATaluM karI zake tema cho? jo tame e karI zake, to tame AvatI kAlathI svAdhIna che." e saMdezamAM zraddhA, AzA ane vIratA dhabakI rahyAM che ane enuM jIvana e prANavAna saMdezanA sadeha pratinidhirUpa hatuM. rASTrane nAme sAruM jIvana samapI denAra e vIranarane ApaNe zI smaraNAMjali ApIe ? ApaNuM artha sAcA dilanI bhaktithI bharapUra hoya, utkaTa mAnabhAvathI ubharAtAM hoya, toye e tilaka mahArAja samA mahAna naranI samIpa ochAM adhurAMja lAgaze. varSo pahelAM huM kolejanA vidyArthI hato, tyAre e puruSavara pratye mane AkarSaNa thayuM. huM parIkSA mATe muMbaI gayo. "tilaka mahArAja jelavAsI thaze evA samAcArathI vAtAvaraNa gaMbhIra banyuM hatuM. huM ane thoDA mitra jelamAM tilaka mahArAjanAM darzana mATe Atura banyA. amane jelane daravAjethI pAchA vALyA. e prasaMgane varSo vItI gayAM. kalakattA gayo. rASTrIya svAdhInatAnAM seNAM to huM kolejamAM tattvajJAna ane sAhitya zIkhavato hato. mArA pUjanIya mitra ane murzida svAmI upAdhyAya brahmabAMdhavanA netRtva nIce. cAlI rahelI baMde mAtaramanI hIlacAla pUra jozamAM hatI. tilaka mahArAjano janmadivasa Avyo. kalakattAe e ujavavAno nizcaya karyo. kalakattAmAM mahArASTranA nAmane baMgadezanA pATanagarane pAvana karI javA vinati mokalI. - aDo. kalakattAe e ArAdhanIya devanuM kevuM bhavya svAgata kareluM ! samrATo ane nareMdone jenI IrSyA Ave evuM mAne tilaka mahArAjane ApI baMgadeze pitAnI kIrti vadhArI. tilaka mahArAjanA mAnamAM svadezI meLe goThavAyo. e meLo cAra divasa cAlyo. sAMje eNe jAherasabhAne preraNasaMdeza Apyo. jANe mAnavasAgara ghughavI rahyo hato. surendranAtha adhyakSa hatA. gagananA kaDAkA thAya evA harSanAda vacce e baMne rAjadvArI pratispadhIo ekabIjAne bheTyA. e citra avismaraNIya che. sAdA, ta, svadezI lUgaDAmAM zobhatA e dezabhakate eka kalAka sudhI ne rAjakIya dharma samajAvyo. kevo sAdo mANasa! ane chatAM ke bahuzruta, ke vidvAna, ke sAphadila, kevo niDara ! baMgadeza tilaka mahArAjanI prazastithI gAjI rahyo. paNa Aje tenA A asAmAnya guNanI ane bIjI viziSTatAonI vAta huM ATalethI paDatI mUkIza. huM Aje tilaka mahArAjanA jIvananA ekaja lakSaNapratye sArA bhAratanuM lakSya nimaMtrIza. tilaka mahArAjanI gupta zakti tenI nirbhayatAmAM-tenI mAnyatAone hiMmatapUrvaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAtho jAhera karavAmAM rahelI che. varSo sudhI ene pakSa jorAvara nahoto banI zakya; chatAM te naravIra tenI svataMtra mAnyatAone makkamapaNe vaLagI rahevAnI hiMmata batAvI zakyA. amaladArazAhIe tene jela mokalyo ane vijayI banavAne ghaDIbhara AnaMda mANyo, chatAMye te tenI mAnyatAomAM d, custa rahevAnI hiMmata batAvI zakyo. tenA kALanA ghaNAye rAjakIya agresaro "sudhArAnI bakSI sethI saMtoSa mAnavAne taiyAra hatA; chatAMye te hiMmatabhera tenI mAnyatAomAM aDaga rahyo. tenA ghaNAye dezabAMdhavo dhyeyanI asAdhyatA joI hatAza banatA; chatAMye te vIra tenI mAnyatAonI siMhagajanAothIja AkhA dezane gajAvata: chatAMye tenA hRdayamaMdiramAM pUrvanI prajAomAM mahiSIsamI hiMda mAtAne te siMhAsanArUka joto, tenAM darzana karate ane "svAdhIna hiMdamAtA'ne jayakAra gajAvI taruNone preraNA ApatA. tilaka mahArAja tenA AtmAnI guphAomAM svAdhIna bhAratanI ArAdhanA karatA. ane, e anaMta zraddhAnI sAbItI tarIke, tilaka mahArAje, jIvananI sarva RtuomAM, hiMdane ekaja prANasaMdeza ApyA karyo ke "svarAja mAro janmahakaka che ane e huM meLavIza." teNe pharI pharIne vANI TaMkAra karyA karyoH "hiMdusthAna svAdhIna banavAnI IcchA dAkhave te te jarUra svAdhIna banI zake che." tilaka mahArAja nirbhayatAnI mUrti hatA. amaladArazAhIne rUAba teNe teDavo. svadezI ane bahiSkArane teNe hiMdane maMtra Apo. rASTrIya zikSaNa ane rASTrIya adAlatonI teNe ghoSaNA karI. sattAnA nazAmAM cakacUra sarakAranAM pIDano teNe hasate meMe sahyAM ane chatAM, vAdaLAM bhedIne sUrya prakAze tema, svAdhIna bhAratano teno Adarza hiMdabharamAM prakAzI rahyo ane devadUta duHkhI mAnavIne zAtA Ape tema hiMdI taruNene zAtA, preraNA ane sukha ApI rahyo. anekAneka pIDanoe ene bhAMgI nAkhavA mithyA prayatno karyA pachIye tilaka mahArAjanuM hadaya sAbuta rahI zakyuM ane potAnI mAnyatAone sAcavI zakyuM. Aja zraddhAthI e yoddho jhajhame-jIvananA aMta sudhI aNIzuddha vIratva jALavIne. niSphaLatAo enA prabuddha AtmAne na DagAvI zakatI. laDavuM ane parAjaya meLavo. e nikriyatA karatAM bahuja bahetara che-e enuM jIvanasUtra hatuM ane Aje ApaNe joIe chIe ke, tilaka mahArAjanuM juddha niSphaLa nathI gayuM; Aje ApaNe jANIe chIe ke, tilaka mahArAja maraNa nathI pAmyA; Aje ApaNe nIrakhIe chIe ke, tene Adarza jIve che, tenI preraNA hatAzomAM prANa pUrI rahI che; Aje ApaNe anubhavIe chIe ke, tenI zraddhAne vijaya thaI rahyo che; Aje ApaNe anubhavIe chIe ke, tenA Apabhogone pratApe hiMda no avatAra pAmI rahyuM che-ane kaca kadama AgaLa dhapI rahyuM che. tilaka mahArAja amara che. tilaka mahArAjane, temanI AThamI savaMtsarIe hiMdI prajAnA kaTi keTi vaMdana ho! (sAdhu vAsavANI-"saurASTra" tA. 11-8-1928nA aMkamAMthI) 81-2000 varSa pahelAM guma thayelA eka zaherano AviSkAra ragabI, 31 agasta. paththara yuga arthAta Aja se prAyaH 2000 varSa pUrva kA eka gAMva, jisameM bAkAyadA saDake, galimeM tathA ghara maujUda hai, orkanIja meM skela khADI ke pAsa AviSkata kiyA gayA hai. eDinabarga vizvavidyAlaya ke eNDa gAIna cAIDa, jinane Isa kArya meM baDI sahAyatA kI hai, kahate haiM ki yaha AviSkAra pazcima yurapa ke liye baDA adhitIya hai. aba taka 6 paDe maujUda hai, jisake AMgana paththara ke bane hai, vaha para Adi krizciyana yuga ke pitRjAtIya loga nivAsa karate the. saDake, jinake upara paththara tha5 jaDe hai cAra phITa se adhika uMce nahIM hai. eka strI kA piMjara 5 phITa 6 Ica uMcA milA hai. isa gAMva kA patA pahale pahala eka baDe bhArI tUphAna Ane para lagA thA. ("vizvAmitra"nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrAvaNa mAsa ane hiMdu parvo 82-zrAvaNa mAsa ane hiMdu paryo zrAvaNa mAsane hiMduo ati pavitra mAnatA AvyA che. e mAsamAM jeTalA tahevAre Ave che teTalA bIjA koI mahinAmAM AvatA nathI. tahevAro ujavavA ane jUnA cirasmaraNIya vIre, dharma dhuraMdhara ane mahApuruSonI tithi ujavI temanAM smaraNe tAjA rAkhavA Avazyaka che. A usomAM eka jAtano kaMIka addabhuta-anere vega utpanna thAya che, tene sAre raste deravI sArAM sArAM kAryo karavA tarapha vALavo e irachanIya temaja Avazyaka che. uttama cAritrazIla, mahApuruSonA smaraNArthe e sarva karavuM ISTa che tathA temanA jevA thavA, teoe karelAM kAryone maraNamAM rAkhI tevAM kAryo karavA tatpara rahevuM e hiMdusamAjanuM bhUSaNa che; paraMtu aphasosa thAya che ke, tevuM kAMI karavAne badale moTe bhAge sau sAmAnya janasamAja zrAvaNa mAsa eTale jugAra chUTathI khelavAnuM parva emaja gaNuM, temAM vizeSa pravRtta thaI jAya che; e koIpaNa rIte IcchavA yogya nathI. puruSone joIne strIo paNa A mAsamAM e vyavasAyamAM paDI jAya che. te kAMI sAruM kahevAya nahi. jugAranAM aniSTa pariNAmenAM daSTAMta ItihAsaprasiddha che. hiMdupurANo vageremAM tenAM savistara varNana karelAM che, ane bahuja ceDA hiMduo tethI ajJAta haze. have to samaya varte sAvadhAna karI hiMdusamAje samaya oLakhI, jamAno badalAyo che te joI-jANI, pitAnAM AcaraNa samayAnusAra sudhAravAnI ane sAvadhAnatAthI vartavAnI ghaNIja jarUra che. A mAM thaI gayelA prAcIna mahApuruSonA caritra vAMcavA-sAMbhaLavAM-saMbhaLAvavA eja hiMduene parama dharma che, ema samajI tadanusAra vartavuM ISTa che. vaLI Adhunika prAtaHsmaraNIya dezabhimAnI saspaSonAM jIvanacaritrone abhyAsa karavo, temaja zrImatie to evAM cAritrapustakAnI lahANa pitAnA iSTamitrAmAM, pitAnI jJAtimAM temaja zALAmAM bhaNatA yuvakomAM maphata vaheMcavAno lahAvo levAnI prathA zarU karavI Avazyaka che. AvA caritranA zravaNa-manana ane abhyAsathI manuSyanI buddhi khIle che, tathA temane tevA thavAnI hoMza thAya che. ane tethI pitAnA, cAritramAM pote jAteja aneka pheraphAra karIne mANasa Akho badalAI jAya che. A mAsanAM be mukhya parva zrAvaNa suda pUrNimA ane vada AThamane dine Ave che. pahelo zrAvaNa-baLeva ke nALIerI pUnama athavA bArApUjA; ane bIje janmASTamI athavA kaNajanma-mahotsava kahevAmAM Ave che. zrAvaNuM athavA upAkarma e vaidika samayathI cAlatuM AveluM parva che. je jamAnAmAM AkhA AryAvartAmAM keLavaNI maphata ane pharajIAta hatI, dareka zaheranI bahAra upavanamAM eka gusakala hatuM. tevIja rIte grAmya vastI mATe pAMca-sAta ke daza gAma 6 gurukula hatuM. evI rItanI gurukula 5ddhati te samayamAM pracalita hatI, tethI bhAgyeja koi ekAda bhale-cuMke bhaNyA vagara rahI jatA. bAlaka cha ke sAta varSano thatAM gurukulanA AcArya tenAM mAvitrAne agAuthI cetavaNI ApatA ane te bALakane gurukulamAM dAkhala thavAnI yogyatA mATe upanayana saMskAra vidhipUrvaka karavAmAM Avato. upanayana zabdaja sUcave che ke, tene have guruAame mekala. evI prathA prAcIna AryAvartAmAM pharajIAta hatI, tethIja gurusaMnidha rahI vIsathI cAvIsa varSaparyata akhaMDa brahmacarya pALI, abhyAsa karI vedapAraMgata banela brahmacArIomAMthI aneka mahApuruSo A bhAratavarSamAM pedA thatA. bhagavAna zrIkaThaNa paNa sAMdIpanI RSinA AzramamAM garIba brAhmaNa sudAmAnI sAthe sAthe rahIne ja bhaNyA hatA, tevIja rIte bhagavAna rAmacaMdra potAnA baMdhu lamaNu sAthe vizvAmitra RSinA Azrame abhyAsArtha rahelA. ethI sarva hiMduo vijJAna che. te have A samayamAM paNa evA thoDAM ghaNAM sthApita thayelAM gurukalo mATe hiMdae A zrAvaNa mAsamAM dhyAna rAkhIne tene Azraya ApavAnI AvazyakatA che; ane AvAM gurukula sArAM sugaThita ane sthAyI thAya tema karavAnA prayatnomAM sahAyabhUta thavA pratyeka bhArataputranI pharaja che. A mAsanuM prathama mahattvanuM parva zrAvaNI che, ene upAkarma saMskAra paNa kahevAmAM Ave Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cotho che. keTalAka tene utsarjana paNa kahe che. zrAvaNI parva tijamAtrane karavuM Avazyaka che. je koI paNu manuSya abhyAsa karI lAyaka banIne yajJopavIta dhAraNa kare che, ane tene aMge kahelA vaidika niyamonuM yathArtha pAlana kare che tene dvija kahI zakAya. evA upavItadhArI die e dine upAkarma saMskAra karavo joIe. upavIta paheranAra dija eka jAtanuM baMdhana pitAne zire le che, e baMdhana te dharmabaMdhana che; eTale te RSiRNa, pitRRNuM ane devaRNuM pUruM karavAne baMdhAyelo che. A baMdhana te dharmarakSA karavAnI lIdhelI pratijJA smaraNa karAvatuM baMdhana che. enI brahmagAMTha Aryone potAnI dhArmika pharajanuM bhAna karAvanAra gAMTha che. Aryone mATe te A mAsamAM svAdhyAyagvAnAkhyAM kamati cam e zikSAne smaraNamAM rAkhIne AryasamAjanA trIjA niyamAnusAra vedanuM bhaNavuM ane bhaNavavuM ene ja pitAne parama dharma mAnavAne che. upavIta sAthe aneka jAtanAM dhArmika baMdhano aihika ane pAralaukika ghaDAyelAM che; paraMtu aphasosa sAthe kahevuM paDe che ke, hAlanA sudharelAmAM potAne khapAvanAra keTalAka AgaLa vadhelA hiMdue, ke jemanAM mAvitrAe hajAro rUpiyAno kharca karIne temane paherAvela A yajJopavIta eka sUtarane tAMtaNe gaNIne tene tyAga karI beThA che-tene kADhI nAkhIne pheMkI dIdhuM che; A temanI keTa mUrkhatA che! AmAM emane doSa nathI, paraMtu te mATenA kharA doSabhAgI temanAM zrImaMta mAvitra che, ke jeo potAnI gADI, vADI ne lADInI mejamAM A temanA suputrone kaI paNa jAtanuM kharuM dhArmika jJAna na ApyuM, kharo dharma na samajAvyuM ke tenA saMskAro potAnA putraparivAramAM pADavA prayatna na karyo, paraMtu bIjo vicAra karatAM ema dekhAya che ke, bicArAM e mAbApa paNa lobhI ane daMbhI guruonI lAlacu jALamAM phaselAM hatAM temane potAne paNa dharma e kayI jAtanuM prANI che ke zuM cIja che, tenuM bhAna na hatAM aMdhaparaMparAnA nyAye meMDhAnA ToLAmAM bhaLelA hovAthI ane temanA matapaMthanA guruo te upavIta dhAraNa karAvavA mATe pitAnI phI savA rUpIo TharAvI rAkhI beThela hatAM tevA ThagArA-daMbhI dharmAcAryoneja zire A katyane deSabhAra rahela che. tevI ja rIte yajJopavIta saMskAra karAvanAra brAhmaNa ke jeNe te AcAryatarIkenuM potAnuM kartavya barAbara samajI-samajAvIne nahi kareluM te paNa A doSane bhAgIdAra bane che. AvA bicArA aneka suzikSita yuvAno joInuM mahatva samajI na zakavAthI ekabIjAnI nakala karIne joI kADhI pheMkI devAnuM je adhama pApa karI rahyA che, temaNe avazya jarA vicAra karavo ghaTe che ke, A upavIta dhAraNa karavAnuM prayojana zuM? temaNe jAte enuM rahasya samajavA jijJAsA rAkhI, e viSayanA jANakArone maLI pitAnI zaMkAnuM samAdhAna karavuM ghaTe che; paraMtu Ama nakalI sAhasa karIne temane hajAro rUpiyAno kharca paherAvela upavItano ekadama tyAga na karavo joIe. jene dharma zuM che, adharma zuM che, e jANavAnI jijJAsA che e to avazya AvuM sAhasa karavA pahelAM kharo dharma samajavA prayatna karaze; paraMtu jeo hAlamAM cU5; amerikAmAM cAlI rahelA jaDavAda, paisAdharma, paisAkarma, paisA hI unne pakSa ne sAco dharma mAnI beThelA che, tevAone mATe to kAMI kahevApaNuM rahetuM ja nathI. banI beThela paramahaMso ane dhamAMcAryonI pharaja che ke, A viSayanuM jJAna temanA ziSyone ApavuM ane dharmanA mahatvane bodha kare; paNa e bicArAone maMdironA devanAM darzana karAvavA ATha ATha vakhata devanA daravAjAnI DhAMka ughADa karavA ane prasAdanI pAtalo tathA pAnanAM bIDAM cAvatAM purasada kayAM rahe che! vaLI potAnA ezaArAmamAM ane mojazokha AdimAM mazagula rahetA hovAthI AvA upadeza ApavAne samaya e che rahe che. temaja temane tyAM hajAro ane lAkhonI bheTa karanArA temanAM bhoLA bhaTAka sevaka-sevikAone je daroDo paDe che, te AvAM jJAna ApavAnAM kAmo karavAthI temane maLatI harAmanI Avaka aTakI paDavA bhaya rahe e kudaratI hotAM, tevA dharmAcAryo kharo dharma samajAvavA tajavIja karatA nathI ane karaze paNa nahi, e cokkasa che. AthI evA lebIo upara AdhAra na rAkhatAM kharo dharma samajAvanAra udAravRttinA vidvAnone maLIne dharmA rahasya samajavuM joIe. upavIta e dharmabaMdhana che, e dhAraNa karanArane tenA dharmanI-pharajanI bhAvanA jAgRta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvaNa mAsa ane hiMdu parvo 195 karAvanAra baMdhana che. te vaidika dharmanA siddhAMta preranAra saMjJArUpa paTa che. upavIta dhAraNa karanAre pitAnAM nitya naimittika karmo yathAyogya rIte karavAM jarUrI che. upavIta jema puruSo dhAraNa kare che, tema strIone paNa dhAraNa karavA adhikAra che. purA peDu nA seMnavaMyaM vidhIvate eTahuMja nahi paNa teoe pharajIAta dhAraNa karavuM joIe. lagnakriyAprasaMge vararAjAne bIje upavIta paheravAnuM prayojana e ja ke, pite pitAnI patnI mATenuM upavIta dhAraNa karIne bevaDI dhArmika pharaja potAne mAthe vahorI le che. A strIsvAtaMtryanA jamAnAmAM have strIone karavAnAM kAryo temane hAthe karAvavAM ISTa che, mATe strIone dharmakAryamAM paNa pitAnI bhAgIdAra banAvavI e kijamAtranI pharaja che. A zrAvaNuM upAkarma saMskAravidhisahita keTalAka dine kare che. vApavItanuM nAma yajJa sAthe sabaMdha dharAve che, te jANatAM chatAM tene keTalAka sArthaka kare che? nadIkinAre, taLAva-kUve, samudrakinAre ke pachI naLa upara ghaNAkharAo jyAre zrAvaNI karma kare che, tyAre amArA AryasamAja baMdhuo yajJavedI pAse besI temAM ghata Adi sugaMdhI dravyothI Ahutio ApI vedamaMtronA ghoSasahita A kriyA vidika paddhatithI kare che. - zrAvaNIno dhArmika bhAga upara varNavyo. have sAmAjika ane Arthika vibhAgane nyAya Apavo joIe. ene baLeva, nALIerI pUnema ke bArApUjA paNa kahevAmAM Ave che. baLevamAM rakSAbaMdhananuM tattva raheluM che. bahena bhAIne rAkhaDI bAMdhI tenI rakSA Icache, ane potAne mATe rakSA mAMgI laI pitAnuM rakSaNa karavAno bhAra bhAIne zire nAkhe che. jUnA jamAnAnAM evAM aneka daSTAMto maLI Ave che ke ghaNI rajapUta strIoe potAne mAthe AvI paDanArI bhAvi ApattinA nivAraNArthe aneka zara ane udAra vIranarene AvI rakSAo pAThavI hatI ane tethI temanA ziyaLanI temaja zarIranI rakSA thaI hatI. nALiyerI pUrNimA athavA bArApUjA karavAnI praNAlI kaccha, kAThIAvADa ane gujarAtanA keTalAka bhAgomAM ja pracalita che. jyAre prAcIna samayamAM hiMda samRddha hatuM ane tene vepArarojagAra bahoLo hato, tyAre vepArIo potAnI mAlIkInAM ATha-daza ke paMdara vahANa dharAvatA, te vahANamAM ane mAla bharIne paradeza vecavA laI jatA ane tyAMthI pAcho te te dezane mAla atre lAvI teno vepAra kheDatA. tyArathI samudrasAMtvanAthe A utsavanI kalpanA uddabhavI saMbhave che. ghaNuMkharuM zrAvaNa suda pUnema bAda comAsu zAMta paDatAM samudrano vega narama paDe che ane tyArathI pAchA vahANavaTAnA udyogane AraMbha thato. have hAlanA sudharelA jamAnAmAM sTImaronI hariphAIne lIdhe A vahANavaTAne udyoga lagabhaga nAza pAmavA Avyo che. mAMDavI zaheranA bArAnI nadInA mukha AgaLa seMkaDo vahANa baMdhAtAM hatAM. Aje have varSamAM pAMca-daza machavA paNa mAMDa mAMDa baMdhAtA haze. tevI ja rIte kAThIAvADanAM baMdaromAM paNa baMdhAtAM vahANo have to nAmazeSaja rahela che. AthI hiMduone naukAudyoga taddana nAza pAmavAnI aNa upara che. hajAro khalAsIe, hajAro luhAra ane suthAro, seMkaDo vaNakaro (jeo vahANanA saDhamATe kapaDuM vaNatA teo) vagere e udyoga upara AdhAra rAkhatA. aneka dhaMdhAdArIo, A udyogane nAza thatAM rAjIvagaranA thaI bIjA dhaMdhAnI zedhamAM ravaDatA rahyA che. have AgaLa vadhelA jamAnAne anusarI deza mATe sTImaranA vyApArI kAkalA ubhA karavAnI agatya ane A naukAudyoganI keLavaNI mATenAM sAdhane ubhAM karavAnI paNa teTalI ja jarUra che. samudra kheDanAramAM je sAhasa, vairya, samayasUcakatA ane zaurya rahelAM che, te sAdhAraNa dhaMdhA karanAramAM Ave tema nathI. samadra e svAtaMtryanuM pAraNuM che, e sUtra A bhAratavarSanI pratyeka vyaktie manana karavuM jarUrI che; ane e dhyeyane pahoMcI vaLavAnA dareka prakAranA prayatno AdaravA e A dezanI zikSita ane samaju vyaktinI pharaja che. * * * * * yadukulabhUSaNa zrIkRSNanA janmadinatarIke A utsava ujavavAmAM sarva jAtinA hiMduo judI judI rIta pramANe varte che. bAlabrahmacArI kRSNa ke jeNe sAMdIpanI RSinA Azrame rahIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe sarva vidyAone abhyAsa karyo, tene taddana jUde AlekhI bhAgavatakAre kRSNanI stuti nahi paNa niMdAja karI che, ema kahevAmAM kaMI khoTuM nathI. jyAM mahAyogI kRSNa ane kyAM bhAgavatakAranA dazama skaMdhane kaNa ! kayAM mAkhaNa-dahIM-dUdhanI corI karanAra kuNu ane kayAM nava lAkha gAyanI lakI dharAvato kRSNa ! A paraspara virodhI bhAva mahAbhAratanA yuddhakaLAvizArada, rAjanItivettA ane dhanurdhArI mahAbalI arjunanA sArathi kRSNa mATe to na saMbhave. AvA mahAyogI mahArAja zrIkRSNa ke jemaNe mahAbhAratanA pAMDava-kauravonA yuddha prasaMge pAMDavakuladIpaka arjunane sakhAbhAve saMbodhIne teno dharma bajAvavA-tenI pharaja amalamAM ANavA je bodha Apyo che. tenuM kAvyarUpe varNana vyAsamunie gItAmAM guMcyuM che. catra coghaH daLa pAtha dhanudhara: kyAM che evA yuddhakalAvizArada, rAjanItijJa, mahAgI kRSNa ane kayAM che evA AjAnabAhu, dharmadhuraMdhara, mahAbANAvaLI arjune ! A bhArata bhUmine to have AvA kRSNa ane AvA aju nAnIja agatya che. karNa jevA uttama koTInA rAjadvArIo ane arjuna jevA dharmadhuraMdhara vIronI ja have jarUra che. - atyaMta kheda sAthe lakhavuM paDe che ke, AvA bAlabrahmacArI ane mahAyogI puruSane cora ane vyabhicArI cItaranAra bhAgavatakAra pipadevanI zuM matalaba hovI joIe? A mahApuruSane A adhama dekhADavA ene kema sUjhayuM haze ? jevI rIte ghaNAMkharAM purANe madhyama kALanA aMdhakAra samayamAM lakhAyAM hatAM, teja pramANe bhAgavata paNa eja aMdhAdhuMdhInA samayamAM lakhAyela graMtha che. ane te graMtha matalabI dharmAcArIoe potAno svArtha sAdhavA tathA bheLA ane ajJAna lokemAM pitAne pagadaMDe jamAvavA padeva zAstrIne preryo hoya, e banavAjoga che. ane kRSNa arjunane kutarA mami viSe samuritharam nAguvmasvaryAkarti mana ema saMbodhIne kahe che, te zuM govALonI strIo sAthe rAsa khelato kRSNa hoya e banavA yogya che? kadI nahi. ema mAnavAvALAe bicArA mUrkha ane bhoLA bhAvike che. ane tevuM manAvanAra duSTa, svAthI, matalaba sAdhanAra dharmAcAryo che. dhikakAra che evA dharmAcAryone ke jemaNe AvA kSatriya vIragI puruSanI niMdA potAnA mata-paMthano phelAvo karavA mATe karI che ane hajI paNa karatA rahyA che. A matapaMthanA vADAnA mukhI ke jeo pitAne gusAMI kahevaDAve che. teo pote jAte vAnatAsI saMnyAsInA vaMzaja hAI vaTalelA telaMgI brAhmaNa che, ane pote ja kRNarUpa banI bhAgavatanA dazamaskaMdhamAM varNana karela kRSNanI lIlAo karI maMdiramAM bhraSTAcAra AdarI beThA che. jyAM e mahAbalI zaMkha-cakradhArI kSatriyavIra kRSNa ane kayAM A telaMgaNa vaTalelA bhaTajIe ! pitAnA paMthanI ATa ATalI pola udhADI paDavA chatAM paNa, hajI pitAnI TaMgaDI uMcI rAkhI pitAne zuddha dekhADavA dhamapachADA mArI rahyA che; ane bicArA zraddhALu bhakato pAsethI meLavelA harAmanA dhananAja re saya vaktA garIbone satAvI rahelA che. temano kharo nyAya te IzvaranA darabAramAM thaze. A banAvaTI kanaiyA ane nakalI nATakIoe have samajI jaI A badalelA jamAnAne oLakhI potAnI lIlA have sameTI levAmAM ja temanuM bhaluM raheluM che; kAraNa have temane chadmaveza oLakhAI gayela che, ane tethI vAmamArgIonI lIlA tyAgIne have kAMIka jJAnamArga tarapha vaLe to bAkInA rahyA sahyA temanA bhakatamAM emane mATe thoDI ghaNI zraddhA rahelI che, tethI potAnuM gADuM gabaDAvI, potAnI A dharmane bahAne ubhI karela vepArI peDhIo cAlu raheze nahi. pachI te devALuM kukI IzvarI darabAramAM nAdArIno lAbha levA arajI noMdhAvavA javuM paDaze. mahApuruSonI janmatithio ujavavI, temanA Adarza jIvananA yazogAnanuM zravaNa, vAMcana ane abhyAsa kare, e hiMdumAtranI parama pavitra pharaja che. mahAbhAratanA kRSNanA jIvanacaritranuM bArIkIthI nirIkSaNa karavuM; tevIja rIte je je anya mahApuruSo ane RSimunio thaI gayA temanA jIvana Adarzo samajavA ane te jIvananA gUDha rahasyamAMthI tatva zodhI A bhAratavarSanA sarva baMdhuone tenuM pAna karAvavuM Avazyaka che. hAlane samaye te bhagavAna kRSNa jevA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma kI mahattA 177 mahAcAritrazALI ane rAjanItijJa puruSonI A dezane agatya che. bauddha ane jaina siddhAMto AcarI rahelA DhIlA pocA vaNakee A yugamAM te A bodha Apavo mulatavI rAkhI kRSNa ane arjuna jevA thavA bhAratanA navayuvakene preravAnI agatya che. varmavadhavaratte mujaba saune pitAnAM karma karavA, A pitAnI mAtRbhUmi taraphanI pharaja bajAvavA preravA ane kRSNa jevA mahAbalI thavA saMbodhavA jarUrI che. jaina tattanA pAlana karanAranA bodhathI bhAratabhUmi pitAnuM svAtaMtrya meLave e AzA rAkhavI phokaTa che. brAhmaNe ane kSatriyothI ja A bhUmino chevaTa uddhAra thavA saMbhave che. bhAratanA droNAcArya ane kRpAcArya jevA brAhmaNe temaja kRSNa, arjuna, bhIma, yudhiSThira jevA kSatriyonI hAlane samaye vizeSa AvazyakatA che. yatra yogezvaraH kRSNo yatra pArtho dhnurdhrH| tatra zrIrvijayo bhUtirbuvAnItirmatirmama // evA puruSothIja A bhAratavarSa vijayazALI banaze. dezano uddhAra kara ApaNAja hAthamAM che, ApaNe ApaNAM pitAnAM AcaraNo sudhArI dezanA navayuvakone potAnI pharaja bajAvavA preravA; ane temane mATe te bhagavAna kRSNane ekaja saMdeza che kAmanAbhiAnaka, eja niSa-eja Adeza sarva kaI nAnA moTA, strI ke puruSa sau mATe samAna che. ima. ("AryaprakAza"nA tA. 9-9-28 tathA 23-9-18 nA aMkamAM lekhaka:-zrI. dAmodara suMdaradAsa) 83-dharma kI mahattA isa lIlA tathA mAyAmaya brahmasRSTi meM dharma dharma te sabhI lega cillAte hai; paraMtu dharma hai kyA vastu? IsakA vicAra bahuta kama kiyA jAtA hai. astu. sarvaprathama hameM yaha jAnanA Avazyaka hai ki dharma kayA vastu hai? veda anAdi haiM, isI liye unameM varNita vaidika dharma bhI anAdi hI hai; tasmAta kAraNuta yahI sanAtana dharma aura saccA sanAtana dharma che. dharma kI vyAkhyA vaizeSika zAstra ke nirmAtA parama pUjya kaNAda muni ne isa prakAra se kI hai - cAkhyunisiddhiH sa dharmaH" arthAta jisase isa loka aura paraloka dene meM sukha mile vahI dharma hai; athavA samajha lIjIye ki mAnavajAti ke vikAsa aura kalyANa ke sAdhane kA nAma dharma hai. isase yaha bAta jAnane meM AtI hai ki jItane bhI satkarma hai aura jinase hamako sukha tathA zAnti prApta hotI hai ye sabake saba dharma ke aMtargata A jAte hai; paraMtu isI kA Aja majahaba yA saMpradAya ke nAma se pukArA jAne lagA hai. saMsAra kA janasamUha isa daSTi se aneka bhAgoM meM vibhAjita hai, jinameM vaidika dharma janasamUhapradhAna kahA jA sakatA hai. isI vaidika dharma janasamUha kA nAma Arya samAja hai. isa vibhAga ke pradhAna ko kahA jA sakatA hai, isakA kAraNa yahAM para batalA denA Avazyaka che. vaidika dharma sArvabhaumika dharma hai aura zeSa saba dharma vyakti gata dharma hai yahI vaidika dharma kI vizeSatA hai aura isI liye ukta vibhAga pradhAna mAnA jA sakatA hai; paraMtu Isa vartamAna samaya meM veda kI ThekedAra bananevAlI AryasamAja jise dharma mAne baDI hai meM usase sahamata nahIM dU. sanAtanadhamI kahe jAnevAle tathA hindu janasamAja kA to mAmalA isa samaya beanta hai hI; parantu apane jIvana vaidika dharma para nyauchAvara karane kI DIMga mAranevAle hama Arya samAja bhI kare gappa mAranevAle logoM se adhika mahattva nahIM rakhate. yaha to sarAsara avaidikatA hI hai; kAraNa ki jisameM samAnatA, sahanazIlatA tathA sahiSNutA kA abhAva hai vaha dharma vaidika dharma ho hI nahIM sakatA. yahI nahIM, varana use to dharma kahanA bhI pApa hai. zu. 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zubhasaMgraha-bhAga cothA aba hameM jahAM para yaha jAnanA atyaMta Avazyaka hai ki kina kina niyameM ke AcaraNa karane se manuSya meM dhArmikatA A sakatI hai aura kina kina niyame ke AcaraNa karane se ghaNita adhArmikatA; IsakI jAnakArI ke liye hameM manusmRti meM varNita dharma ke ina daza lakSaNe para gaMbhIratApUrvaka pUrNa vicAra karanA aura una para amala karanA cAhiye:"ghRtiH kSamA damo'steyaM zaucamindriyanigrahaH / dhArvidyA satyamakrodho dazakaM dharmalakSaNam // " matalaba yaha ki jisa manuSya meM dhairya hA, kSamA ho, viSayavAsanA meM lipta na ho, parAze dhana ke dIkarI ke samAna samajhatA ho, bhItara bahAra se svacha tathA pavitra che. ikiyAM ke apane vaza meM rakhatA he, jJAnI che, vidvAna he, satyavAdI, satyamAnI tathA satyakArI che, krodha na karatA ho, usameM dhArmikatA A sastI hai, aura jisameM InakA abhAva he usI meM adhArmikatA. dharma ke Ina daza guNoM kA vAraNa karanevAlA manuSya sadA sukha-zAMti meM nivAsa karatA hai. na koI usake du:kha de sakatA hai aura na vaha svayaM hI kisI ke duHkha detA hai. Isa saMsAra meM je satya karma kiyA jAtA hai aura je kucha bhI dharma saMcaya kiyA jAtA te vahI isa loka meM sAthe rahatA hai aura paraloka meM sAtha jAtA hai. kahAvata prasiddha hai yaza apayaza raha jAyagA, calA jAya saba ThaThTha" isI viSaya ke manu mahArAja ne bhI apanI manusmRti meM bhalI bhAMti darza diyA haiH"mRtN zarIramutsRjya kASThazoSTasamaM kSitau / vimukhA bAndhavA yAnti dhrmstmnugcchti||" sArAMza yaha ki manuSya ke marane para ghara ke loga usake mRta zarIra kASTha ke TukaDe aura miTTI ke Tele kI taraha zmazAna meM visarjana kara vimukha lauTe Ate hai, kevala usakA satkarma dharma hI usake sAtha jAtA hai. isa liye hameM ucita hai ki dharma ke hAtha se kabhI na jAne de. dharma kI rakSA tamArI rakSA hai aura dharma kA nAza hamArA nAza hai, aisA samarjha. dekhiye, manujI ne bhI aisA hI kahA hai - "dharma evaM hato hanti dharmo rakSati rakSitaH / tasmAddharmo na hantavyo mAno dharmA hatovadhIta // " isakA tAtparya yahI hai kI yadi hama dharma ke mAra dege te dharma bhI hama ke mAra degA; aura yadi hama dharma kI rakSA kareMge te dharma bhI hamArI rakSA karegA. Isaliye dharma ke mAranA nahI cAhiye. varana usakI rakSA karanI cAhIe. yadi dharmarakSA meM prANe kI bhI bali denI paDe te usake liye haMsate haMsate bali-vedI para caDha jAnA cAhiye, paraMtu dharmarakSA ke maidAna se pIche haTanA ThIka nahIM. "raNa meM dhara kara para kadama pIche ke haTanA nA cAhiye." aba aMta meM merA Arya-samAja tathA hiMdu samAja se yaha vinamra nivedana hai ki vaha avaidika kaprathAo ke je usake aMdara vizeSa sthAna pA cUkI hai samUla naSTa kara vaidika-dhama nusAra apane AcAravicAra tathA vyavahAra ke sudaDha banAvai. isImeM hamArI prAcIna AryajAtikA gaurava hai. (eMgasTa-1928nA "sArvadezikamAM lekhaka-DA mAtAdIna siMha gautama "vizArada' saradArazahara) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdI navajuvAnA mATe tamAma dvAra baMdha! 84 - hiMdI navajuvAno mATe tamAma dvAra baMdha ! eka grejyueTanuM karuNa svapnadarzana padavIdAnane samAraMbha pUrA thayA ane huM muMbaI vidyApIThanA vyAkhyAnakhaMDamAMthI nIkaLyeA tyAre gathI mArI chAtI gajagaja phUlatI hatI, AnanI kiMma AthI mArU rAmerAma pulikata thai. rahyuM hatuM. kAraNa, kulapatitarIke ilAkAdhipatie amane vartamAna yuganA prakAzavAhaka > kahyA, ane vidyApIThamAM ame je zikSaNa lIdhuM tene " amane kevaLa peTanI pUjAmATe lAyaka banAve che eTaluMja nahi paNa mAtRbhUminI sevAmATe amane suyeAgya banAvanArUM che. '" ane " vidyApIThanI aMdara amane je prakAza maLyA che te ame dhere dhera pahAMcADIne anupama dezasevA sAdhI zakIzuM " evAM evAM umadA sUtreAnA paDadhA haya mArA kAnane viSe paDI rahyA hatA. paraMtu mArA hRdayane vadhumAM vadhu asara te iMgleMDanA pelA mukhya zikSake enA vidyArthIne ApelI zikhAmaNuthI thaI ke, nIsaraNInA llA pagathIA AgaLa ubhA rahIne eka upalA pagathIe javA mathavuM; sAmAnya TikiTa kApanAramAMthI eka che!kare! AkhI relve kapanInA DirekTara thai zake che; e vAta IlAdhipati jevA puruSanA mukhethI sAMbhaLavAne lIdhe meM emaja nakkI karyu ke, basa, mAre peAtAne te eja sAhasa karavuM. e nizcayanI khumArImAM, vartamAna yuganA prakAzavAhaka banavAnI e gauravanI dharImAM, AvatI kAlathI zarU thanAra jIvananA navIna kramamAM nIsaraNInA cheka nIcalA pagathIAthI zarU karI unnatinA zikhare pahoMcavAnu sArvasa karI batAvavAnA nizcayabalanI dhagazamAM cAMpATI upara pharavA nIkaLyo. rastAmAM eka mitra maLyo. teNe mArI mazkarI karI. " kema bI. e. nI padavI varI AvyAne ? " ,, KEE meM hasIne kahyuM:-" hA. " haveja saMsAra zuM che te samajAze. kaeNleja-jIvanamAM jagatanA vidvAna rasika nATakA ane navalakathAo vAMcI vAMcIne je svapnAM racyAM haze, ane jagatamAM tethI badhuM ulaTe ulaTuM jaNAze, tyAreja tamane jagatanuMM kharAkhara bhAna tene hasI kADhaye ane jojete, jagatamAM huM kevAM rAkrama karI batAvuM chuM '' evuM kahIne svapnadraSTAnI mAphaka mananI aneka murAdonu varNana karI gayA. e rAtre mane bhavya svapnadana thayuM. puruSAnAM racelAM jyAre vyavahArU paNa meka thaze. ' "" X x X * x * eka vizALa medAna hatuM temAM aneka nIsaraNIo ubhI karI rAkhI hatI. pratyeka nIsaraNI AgaLa nAnakaDAM bAraNAM gAThavyAM hatAM ane tenI upara jUdI jUdI TikiTA ceADhavAmAM AvI hatI. medAnamAM aneka navajuvAnAnI deDAdoDa thatI hatI; gArA, dhauMvarNo, pILA, kALA, rAtA--aneka jAtanA yuvA tyAM hatA. huM paNu e TALAmAMja ghUmatA hatA. mane eTalu smaraNa hatuM ke, sIDInA cheka nIcalA pagathIA AgaLathI zarU karIne mAre tenA uparanA pagathIe paheAMcavAnuM che. tethI eka cheDethI zarU karavAne vicAra karIne huM DAbI tarapha gayeA. bAraNA AgaLa lakheluM hatuM:-lazkarakhAtuM. mane thayuM ke, A mAga sArA che. khahAdurIthI svadezasevA karI zakAze, paNu aMdara paga mUkavA jate! hatA tyAMja eka jamAdAra aMgreje mane aTakAvyeA. meM kahyuM- mAre lazkaramAM chellI paMktinA sainika khanIne mArA dezanA senAdhipati banavuM che. "" pelAe kahyuM- hiM'dI chekarAe mATe ahIM jagA nathI. ' kaMi nahi, khIje jouM' karatA AgaLa vadhyA. tyAM vimAnakhAtAnI khArI AvI, tyAM paNa mArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zubhasaMgraha-bhAga cothA eja dazA!trIjI bArI naikA kAphalAmATenA pravezadvAranI hatI, tyAM te mane paga paNa mUkavA dIdho nahi. mane saheja nirAzA te thaI; paNa turataja hiMmata ekaThI karIne huM AgaLa vadhe. pahelI bArI videza tarapha javAnI AvI. mane ema thayuM ke cAlo, A bArImAM ja pravezuM, ahI suMdara taka che. basa amerikA jaIne kayAMka senAnI ekAda khANuM zodhI kADhIza, paraMtu mane tyAM te DokIuMja karavA dIdhuM. joLI cAmaDInA aneka juvAnIA tyAM caDha utara karI rahyA hatA. huM paNa emanI sAthe javAnI AzAthI AgaLa vadhe, tyAM amerikana dvArapALe mane hasIne kahyuM ke bhAI ! tamAre mATe tyAM jagA nathI." meM have te rakajhaka karavAno vicAra karyo hato, eTale jarAka damAmathI pUchayuM: "kema bhAI?" "kAraNa tame hiMdI che ! " are, hiMdI chuM eTale zuM thayuM ?" meM dalIla karI. "e to mane khabara nathI, paNa hiMdIne ahIM pesavA de nahi, evuM pharamAna mane che." huM kaMIka nirAza thaye, chatAM AgaLa cAlyA; paNa mane tyAM jaNAyuM ke, sIDInA chellA pagathIA AgaLa ubhA rahevAnI paNa mAre mATe manAI che. pachI to hiMmata karIne huM te hiMdI sanadI nokarInA bAraNA AgaLa gayo. tyAM thoDAka hiMdIone joyA kharA, paNa sIDInI Toce to keIja nahotuM. be cAra ke pAMca pagathIAM sudhI ja mAtra teo joI zakAtA hatA ! ane aMdara javA mATe mAre cheka vilAyatasudhI javAnuM hatuM. eTalA paisA mArI pAse nahotA ! Aja anubhava bIjI badhIja bArao AgaLa mane thayo. eTale dhakkAmukI karatAM meM revenI bArImAM paga mUka. eTalo paga mUkavA mATe paNa mAre bahu mAthAkUTa karavI paDI. pilA vilAyatI zikSake kahyuM hatuM tema ahIM "TikiTa kApanAramAMthI DirekaTara thavAnI taka che" ema meM mAnyuM. svapna AgaLa vadhyuM. huM relavemAM TikiTa kApanAra tarIke dAkhala thayo. tene varSo vItI gayAM, chatAM pelA padavIdAna samAraMbha AgaLa ilAkAdhipatie karelA bhASaNa pramANe DirekaTara thavAnuM te bAjue rahyuM, paNa vadhu uMce caDhavAnuM ja mane maLI zakayuM nahotuM. tyAM to badhA gerAe caDhI beThA hatA. AthI huM sekreTariyaTamAM dAkhala thaye, tyAM paNa eja dazA ! pachI mane khabara maLI ke, mArA jevA utsAhathI bIjA paNa mArA keTalAye sahAdhyAyIo judAM judAM kSetramAM dAkhala thayA hatA, paraMtu saune mArA jevo ja anubhava thayo hate ! ame badhAja Ama nirAza thayelA eka vakhata maLyA, ane khUba carcA pachI jIvanamAM maLelA jUdAM judAM kSetronA anubhava pachI saune eja mata jaNAyo ke, nIsaraNInA chellA pagathIA AgaLathI cheka uMce caDhavAnuM zakaya che, paNa te gerA juvAnIAoneja sArU; hiMdI juvAnIAemAMthI te bhAgyeja koI phAvI zake che. ane ame amArA yuganA prakAzavAhaka chIe e vAta to ame badhA bhUlI ja gayA hatA, bhUlI gayA na hota to paNa amane prakAza phelAvavAno avakAza nahoto ! AthI dilagIra thatA ane niHzvAsa nAkhatA jatA hatA tyAM mArI AMkha ughaDI gaI! svapnadarzanathI huM nirAza to thayo hato ja, paNa kharI nirAzA to judAM judAM kSetramAM sIDInuM chelluM pagathIuM meLavavA mATe karelA tamAma prayAso niSphaLa ja jatA hatA te joyA pachI mane thaI. mane pelA mitrane abhiprAya kharo lAgyo ane chevaTe huM eja nirNaya upara Avyo ke, padavIdAna samAraMbhanAM bhASaNo mAtra bhASaNotarIkeja ThIka che. vyavahAramAM te te divAla sAme mAthAM paTakavAnA prayatnaja thaI paDe che ane khAsa karIne te hiMdI juvAne mATeja. (dainika "hiMdusthAna"nA tA-29-8-18 nA aMkamAM lekhaka-zrI. sItArAma zarmA ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 mAMdA paDavuM te guno che. 8-mAM paDavuM te gunho che. A vizvamAM paramAtmAnI aneka camatkRtiomAMnI eka te mAnava aMga. ApaNuM zarIra te AtmAne rahevAnuM maMgala maMdira che, te maMdirane sadA niraMtara svaccha ane sazakta rAkhavuM te dareka manuSyanI pharaja che. zarIramAM kaI jAtano nAno ke moTo roga thAya to ApaNeja vAMka samajavo. kudaratanA kAnune pramANe jyAM sudhI vatIe tyAM sudhI kaMi darda thatuM nathI. teja sUcave che ke, mAMdA paDavuM ke nahi te manuSyanA hAthamAM che. darda thAya te tenI cikitsA vaidakazAstra kare che. ghaNAM mANaso mAMdA paDavuM ke nahi te nazIbane AdhIna gaNe che; paraMtu je nazIbane lIdhe tema thatuM hoya te vaidakazAstra zAmATe ApaNA pUrvajoe racyuM ? vaidakazAstranI hayAtIja kahI Ape che ke, ApaNA pUrvajo je ApaNA karatAM vizeSa DAhyA hatA, teo A bAbatamAM nazIba upara AdhAra rAkhatA nahi: tethIja vaidakazAstra banAvyuM. vidhAtAne lIdhe ja ghaDIe ghaDIe manuSya mAMdu paDe te zA mATe davA-dArU karavAM joIe? janma, lagna ane maraNa jevA mahAna prasaMge mAtra vidhAtAne AdhIna che, ema mAnI levuM joIe; paraMtu ghaDIe ghaDIe sAva mAMdA thavuM temAM bIlakula vidhAtAne vAM ka nathI, paNa manuSyanA pitAno che. hAlatAM cAlatAM dareka najIvI bAbatamAM nazIbano doSa kADhavo te dekhItI rIte bhUlabhareluM che. je dareka bAbatamAM bApaDuM' manuSya prANI nazIbane AdhIna hoya te puruSArtha jevI vastu hotaja nahi. puruSArthane laIne manuSya vijaLI, vimAna ityAdi camatkRtio zodhIne racI kADhI che. je dareka bAbatamAM - nazIba hota to paMjAbamAM janarala DAyare je khunAmarakI calAvI hatI temAM janarala DAyarane doSa na hatA, paNa jAlamanA bhoga thaI paDelA manuSyonA nazIbano doSa hato. kharekhara, ApaNA zarIra upara ApaNe poteja aneka atyAcAra karIe chIe, ruci na hoya tepaNa mAtra svAda khAtaraja aneka jAtanAM khAnapAna karIe chIe, aneka arI Tevone zarIranA hisAbe ne jokhame piSIe chIe, aneka jAtanA atibhoga bhogavIe chIe; te kharekhara zaramajanaka bAbata che. je koI manuSya nIce lakhelI pAMca jarUrIAto pramANe varte to roga-darda bIlakula na thAya; eTaluM ja nahi paNa potAnA zarIrano bAMdhe svaccha ane sudaDha rAkhI zake. 1-nirmaLa havAmAM ane sUryaprakAzamAM rAtadina rahevuM, gharanAM bArI-bAraNAM teTalA mATe khullAM rAkhavAM. 2-jIvanazaktivALo pazya khorAka, ruci hoya to ja, khUba cAvIne khAvo; temaja jarUra paDe tyAre eka be divasanA upavAsa kheMcI kADhavA. 3-zarIranA dareke dareka snAyune niyamasara kasavA. 4-pUrepUrI svacchatA rAkhavI; aM te mATe snAna karavAM. ThaMDA jaLanuM snAna zaktivardhaka che, garama pANInuM snAna cokakhAI karansara che. pa-saMpUrNa AzAyeza ane mananuM sAcuM valaNa. mAtra A pAMca jarUrIAta pUrI pADavAmAM Ave te aMga harahameza niragIja rahe. kudaratanA A pAMca meTA kAyadA nahi pALavA teja guho che. tenI zikSAmAM kaMI ne kaMI darada thAya che. amerikAmAM keTalAMka varSo thayAM eka navuM zAstra nIkaLyuM che te davA viruddha che; eTale game te roga davA vagara maTADI zakAya che. AnuM nAma "" kudaratI IlAja " kahevAya che. A zAstra pramANe davA eka dhatIMga che; eTaluM ja nahi paNa davA zarIrane mATe virodhI vastu che-arthAta jhera che. davA pIvAthI roga maTato nathI, paNa roganI nizAnIo maTe che. roganAM kAraNe maTADavAmAMja kharI khubI che, ane te davAthI kadI maTatAM nathI, paNa mAtra kudaratI IlAjethIja maTe che. AgaLa jaNavI gayA ke, davA te jhera che. A sUtra pIvAnI davAne lAgu paDe che, paNuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zubhasaMgraha bhAga ceAthe copaDavAnI-lagADavAnI davAne lAgu nathI tenuM kAraNa ke, te zarIrabahAra lagADavAnI hovAthI jherI hoya topaNa kAme laI zakAya che. ghaNuMkharuM A davA jaMtunAzaka hovAthI pIvAne mATe tAtkAlika jherI hoya che. rastAmAM akasmAta thatAM jaMtunAzaka davA jakhamI thayelA avayavane lagADavI jarUrI che. * kaMI zArIrika roga thAya che te pIvAnI davA ApavAmAM Ave che. have pIvAnI davA te katrima upAya che. pIvAnI davA mAtra uparanI TApaTIpa che. davA pIvI te kudaratathI viruddha che, kudaratanuM apamAna karavA barAbara che. roga thAya to tenAM kAraNe deja, te zodhe ane te aTakAvo. zarIramAM be jAtanI kriyA thAya che. hamezAM navA ke-athavA paramANuonuM baMdhAraNa thAya che ane jUnA koSa maraNa pAmatA jAya che; tene zarIra bahAra kADhavAmAM Ave che. A keSa lAkhoasaMkhya--hoya che te sUkSmadarzaka yaMtrathI paNa dekhAvA muzkela che. zarIranA dareka bhAga-lohI-hADamAMsa-cAmaDI vagere asaMkhya kaSothI baneluM hoya che. jyAre maraNa pAmelA ke zarIrabahAra jaladI nIkaLI zake nahi ne aMdara ekaThA thAya tyAre kaMI ne kaMI roga thAya che. have davA pIvI te zarIramAM vadhI paDelI vijAtIya vastuo je maraNa pAmelA keSo che temAM auSadharUpI vijAtIya vastune vadhu umero karavA barAbara che. A maraNa pAmelA kone temaja khAvApIvA nakAmAM rajakaNone zarIra bahAra kudarata traNa raste kADhe cheH-(1) maLa-mUtrathI, (2) parasevAthI ane (3) ucchavAsathI. teo zarIramAM bharAi rahevAthI roga thAya che. (1) bastI-have maLamUtraviSe TuMkamAM kahIe. dareka roganuM mULa kAraNu ghaNuMkharuM kabajIAta athavA adhuruM pAcana hoya che. nahi pacelA khorAkano jaththo zarIramAM ekaThA thAya che ane durgadha mAre che; te zarIrane mATe jhera che. A jhera zarIranI bahAra na nIkaLe tyAM sudhI cAlu nukasAna kare che. Ane mATe ati upayogI upAya khAsa karIne pUThapIcakArI levAnuM che. te rUA. 11 mAM maLe che.* sArAmAM sArA mANase aThavADIAmAM eka vakhata pIcakArI garama pANInI levI joIe, ema vijJAnazAstrIonuM kahevuM che, ane te kharUM che. jema ApaNe gharanI cekaDI vagere khUba pANIthI sApha karIe chIe, tema pIcakArIvatI puSkaLa pANIthI aMdarakhAnethI AMtaraDAM levAvAM joIe. julAba pIve te kRtrima upAya che. julAba teja paradezI vastu hovAthI zarIrabahAra kADhavAnI vastuomAM tene umero thAya che. tAva Ave tyAre pUMThapIcakArI levI, jethI sAdhAraNa tAva tarata utarI jaze. kabajIAtavALA mANase jeTalA bane teTalA apavAsa karavA, sAjA-mAMdA dareka mANase jeTaluM pANI pIvAya teTaluM pIdhA karavuM, jethI maLamUtra ane parasevo vAraMvAra thaze ane te vAraMvAra thavAnI jarUra che. jema bane tema ochuM khAvuM ane jema bane tema vadhAre pANI pIvuM. jamaNamATe jIvana nathI paNa jIvana mATe jamaNa che. (2) parase-rArIranI cAmaDImAM asaMkhya karoDo jhINAM kANAM che, je vATe parase nIkaLe che. parasevo thavAthI tAva utare che tenuM kAraNa e che ke, vadhI 5DelAM jherI rajakaNe zarIra bahAra parasevAmAM nIkaLI gayAM te che. te parasevo vAraMvAra thAya to sAruM. kasarata karavAthI puSkaLa parasevo thAya che. garama pANIe nahAvAthI cAmaDI sApha thAya che. (3) usa-zarIramAM svaccha lohI hoya te roga thAya nahi. dareka mANasamAM pitAnA vajana karatAM mAtra 40 mA bhAga jeTaluM lohI hoya che. lohI svaccha rAkhavAne jema bane tema ochuM khAvuM ane jema bane tema gAmabahAranI havAmAM uMDA zvAsa levA. je zvAsathI aMdara laIe chIe te nirmaLa havA amRta che ane je usathI havA bahAra kADhIe chIe te jhera che. jema nirmaLa havA phephasAMmAM vadhAre che, tema lohI vadhAre nirmaLa bane che. lohImAM rahelAM jherI rajakaNo usa vATe thaIne nIkaLI jAya che. usa vATe nIkaLatI havA eTalI badhI jherI heya che ke mANasa kei peTImAM mAtra ATha kalAka pUrAI rahe te potAnA jherI usanI havA x pIcakArI karatAM za vAparavuM eja vadhAre phAyadAkAraka che. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ isAionI cAlabAjI 183 pAchI zvAsamAM vAraMvAra javAthI maraNazaraNa thAya che. Izvare nirmaLa havA je jhaverAtathI paNa kiMmatI vastu che te sarvane mATe puSkaLa jaththAmAM ApI che, jethI maphata maLe che; chatAM ghaNu manuSyo tene upayoga barAbara karatAM nathI eTale besavAnI DALa poteja kApe che. khullI havAmAM hamezAM kasarata karavAthI lohI zuddha thAya che, kasarata karavI na banI zake te roja pAMca ke vadhu mAila gAmabahAra jhaDapathI cAlavuM. zarIramAM asaMkhya kANAMo che te vATe paNa zvAsa-urasa thAya che; mATe jema bane tema kapaDAM ochAM paheravAM ane jema bane tema khullA zarIre lAMbo vakhata rahyA karavuM. Ane havAsnAna kahevAya che. khorAka vagara mANasa be mAsa sudhI jIvI zake che, pANI vagara be divasa sudhI; paNa havAvagara be miniTa paNa cAlatuM nathI. A uparathI spaSTa thaze ke, mANasane khorAka karatAM pANInI 30 gaNI vadhAre jarUrIAta che ane nirmaLa havAnI 8640 0 gaNI vadhAre jarUrIAta che. TUMkA zvAsa karatAM uMDA zvAsa vadhAre upayogI che. UMDA zvAsanuM zAstra yuropIyana ane amerikano hiMduo pAsethI zIkhyA che. prANAyAma karavAne eka hetu AmAM samAyela che. prANAyAmane pazcimavAsIo uttama prANapaSaka sAdhana gaNe che. UMDA zvAsa levA mATe kasarata karavI. ("hANA hitecchuonA tA.12-7-28 tathA 23-7-28nA aMkamAM le. rA. ramaNIkalAla choTAlAla) 8-sAphonI vADhavAnI pratyeka hiMdue sAvaceta rahevAnI jarUra saura gAmanA eka daza varSanA jagannAtha nAmanA hiMdu bALakanI A kathanI bahAra paDI che, je TuMkamAM atre ApIe chIeH "caitra mahinAmAM mane savAre eka khristI jevAe bolAvyo ane gAma bahAra laI jaI pAnamAM kaMIka khavaDAvI dIdhuM, jethI mane cakkara AvavA lAgyA. tyAM mane kAMIka khavaDAvyuM. mane caMpAraNa laI javAmAM Avyo ane chupI rIte rAkhavAmAM Avyo. tyAM mArA zarIramAM ghaNI jagyAe lo garama karI DAma devAmAM AvyA, jethI mane koI oLakhI na zake, temaja huM nAsI na jaI zakuM. tyAMthI mane vadhu dhamakAvIne kalakattA laI javAmAM Avyo. jyAre huM sTezana upara pahoMce tyAre mane baMdha gADImAM besADI eka evA makAnamAM laI gayA ke mArI uMmaranAM tyAM hiMdu chokarAMo lagabhaga 30 hatAM. eo codhAra AMsue raDatAM hatAM; ane eka sAheba ane meDama dhurA batAvI chAnAM rAkhatAM hatAM. je A rUmamAM 50 chokarAMo pUrAM thatAM te koNa jANe kayAM temane paherA vacce mokalI devAmAM AvatAM. khAvAmAM roTI, sarakArI ane mAMsa baLAtkAra ApavAmAM A vatuM. badhAM bALako pAMcathI bAra varSanI uMmaranAM ja hatAM. mArA upara sAheba ane maDama covIsa kalAka pahero bharatAM. eka vAra sAheba jAjarUmAM gayA hatA ane maDama sAheba bahAra gayAM hatAM te takano lAbha laI ame pAMca rAMoe hiMmatathI bAraNuM kholyuM ane ekadama nAThAM. rastAmAM mAre oLakhIto mANasa maLI Avyo. teNe mane bhAgalapura pahoMcato karyo. pelA cArane sAhebe pakaDI lIdhA ke kema te mane khabara nathI." A chokaro guma thayo tyAre tenA bApe polIsamAM phariyAda noMdhAvI hatI. tene zodhavA 200 hatA. jyAre chokaro maLI Avyo tyAre te thANadAra darogA pAse khabara kahevA ane chokarAne nasADanAra pelA ghAtakI aMgreja upara kAma calAvavA jaNAvyuM; tyAre darogAe jaNAvyuM ke, te haraNa karanAra sAheba moTA khAnadAna kuTuMbanA che, temane lAgavaga bhAre che. tame dA mAMDazo to phAvaze nahi, ulaTA tame daMDAI jazo. pratyeka hiMduoe muslIma jALanI sAthe AvA chupA isAI atyAcArothI paNa pUrA cetI jaI AvAM bhopALAM jema bane tema zodhI kADhI bahAra pADI devAM joIe. ("hiMdu"nA tA-8-7-1928nA aMkamAMnAM ra. azaraphI zukala-bhAgalapura-emanA lekhaparathI) ja sUtI vakhate jarUra paDe to mAthA ne kAna para oDhavuM joIe, ane nAka upara naja oDhavuM joIye, nahi to e paNa koI ne koI rIte nukazAnaja kare che. saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga 2 87-hiMgomAM vAyApaNuM maTuM? hiMduomAM bAyalApaNuM eTale bIkaNapaNuM kema peThuM, enI je ApaNe zodha karIe to jaNAze ke, e dharmane nAme peThuM che! dharma DUbavAnA bahAnA heThaLa dharmahakakonI asamAnatA peThI ane asamAnatAne kAraNe ekabIjAnI aikyatAno pAye lulo thaI saMpa ane kajIAe sthAna lIdhuM. AgaLa cAlatAM alaga alaga deva ane alaga alaga devaLe, alaga alaga jAta ne alaga alaga hakake ane pratibaMdhee bhayaMkara svarUpa dhAraNa karyuM. AthI ekabIjA sAthe sahakAra tUTI sarvatra asahakAra jAmyo. AthI ekabIjA pratyenI lAgaNI ochI thaI gaI, premabhAvanAM mULI kapAI gayAM, saMkucita dRSTie ugra svarUpa lIdhuM, nAtajAtanI pelImera DokIyuM karavAnuM visAre paDavuM, dharmane bhUlI javAyo ane kevaLa nyAta ne jAte dharmanuM sthAna laI dharmAbhimAnane pANIcuM apAvyuM. Aje je dharmAbhimAna jAgrata hota to AjanI AvI kaDI sthiti hiMdanI kadI thAta nahi. vartamAna sthitithI ApaNe joI zakIe chIe ke, ApaNe musalamAnane nAme hIe chIe. eka musalamAna eka so hiMdune bhAre thaI paDe che. A sthiti ja asahya ane hAsyAspada che; paNa emAM atizayokti nathI, e vyAjabI che. kemake eka musalamAna pitAnA baLa para jhajhato nathI; paraMtu tene khAtrI che ke, tenI pAchaLa samagra musalamAna- saMghabaLanuM aDhaLaka saMghabaLa sadA-sarvadA taiyAra hAlatamAM paDayuM che. tene khabara che ke, mArI vahAre mArA bhAIo dhaze ane mane madada karaze-ane bane che paNa temaja. keTalAka dharma dhuraMdharo saMdhabaLanI kiMmata kaLI cUkyA che ane teo saMghabaLa jAgrata karavAne bhinna bhinna sUcanA karI rahyA che; paNa haju sudhI koIpaNa rIte temAM phaLIbhUta thayelA jaNAtA nathI. emAMnI keTalIka sUcanAnuM nirIkSaNa karavA jevuM che. keTalAkanuM samajavuM evuM che ke, mAMsAhArathI baLa Ave che, mATe mAMsAhAra kare ane balISTha banavuM yA bAyalApaNAmAMthI mukta thavuM. paNa e anumAna vyAjabI nathI. ApaNe je mAMsAhArI ane zAkAhArI ema be vibhAga pADIe te mAMsAhArIne AMkaDo ghaNo meTo mAlama paDaze; chatAM paNa ApaNA bAyalApaNAnuM palluM kai uMcuM caDhatuM nathI. AthI sAbIta thAya che ke, e anumAna khoTuM che. ema to ATha karoDa jeTalA aMtyaje gomAMsa paNa khAya che; chatAM temanuM bAyalApaNuM kyAM ochuM che? bIja anumAna zuddhi ane saMgaThananuM che. e paNa baMdhabesatuM nathI. kemake e pramANe zuddhi keTalAnI karIe ane kyAMsudhI karIe ? tene keTalA vadhAvI leze? aMgabaLanI tAlIma ApaNe keTalAne ApI zakavAnA ane keTalA teno lAbha levAnA? AgaLa ApaNe joI gayA chIe ke, ekala-DokalanuM baLa je tene saMdhabaLane Teko na hoya, to kazA khapanuM nathI. ApaNe dareka pahelavAna na banI zakIe. keTalAka sahabhejana karavAmAM saMghabaLanI gaMdha jue che; paraMtu hakIkatamAM emAMthI jarUra saMghabaLa pragaTa pAme, paNa e rasto chevaTano che-Akharane che; eTale hajI to ApaNe saMdhabaLane pAyo nAkhyo che. e pAye nakhAya, majabUta thAya, tenA upara divAlo caNAya ne chAparU naMkhAya; tyAre tenA upara jema naLIonI jarUra che, tema e roTI-beTI vahevAranI jarUra paDaze ane te ApoApa enI meLe pitAnuM kArya karyuM jaze. tethI hAlamAM reTIvahevAranI vAta karavI e pAyo caNavA agAu te jagyA upara naLI Dhaga mAravA jevI vAta che. keTalAka ema dhAre che ke, hiMdumAtra mAMsAhAra tyajavo joIe ane tema thAya teja teo samAna hakkane dAvo karI zake tathA temaja temane samAna gaNavAmAM Ave; paraMtu AvuM koI divasa bane evuM cheja nahi. keTalAka atyaMjane kahe che ke, tame sudhare te tamane hakaka maLe, paraMtu e paNa mahenA taDAkAja che. keTalA sudharaze, kANu sudhAraze ane zuM sudhAravA jevuM ke sudharavA jevuM che?. kazuM nathI. evA vicAro rAkhavA ke karavA e ApaNA bAyalApaNAne saMdharyA samAna che. kemake karoDane ApaNA jevA thavA IcchavuM ne te ApaNe jevA thAya teja hakka ApavA kahevuM emAM sAruM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaraganbhandar.com
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMduomAM bAyalApaNuM kema piThuM ? samAyeluM che. e sATApATAmAM ApaNe vaTAI cAlyA chIe ane hajIe vaTAIza. "saMdhabaLa kaMi amala vastu che' evuM je ApaNe samajatA hoIe, to ApaNI cokhkhI pharajaja che ke, te saMghabaLa kayI rIte pragaTa thAya, te tarapha pUrNa lakSya ApavuM tathA game te bhege ApaNe tene pragaTa karavuM ane tema karavAmAM ApaNe jarUra namatuM to ApavuM ja paDe, e svAbhAvika vAta che. jo ApaNe namatuM na ApIe te ApaNuM dhAreluM kArya thatuM nathI ane te je na thAya to ApaNI sthiti kaMI sudharatI nathI; mATe ja ApaNe sudhArAnI, sudharavAnI ke sudhAravAnI AzA choDI devI joie che. ApaNI AzA-ApaNuM dhyeya-ApaNI mahattvAkAMkSA kevaLa ApaNuM bAyalApaNuMja kema dUra thAya te tarapha hovI joIe ane dhyeya prApta karavAne mATe sahelAmAM sahele upAya-rasto ke je darekane paNa jhAjhA pramANamAM-moTA samudAyane anukULa paDe teja levo joIe. e rAjamArga te bIjo koI nahi, paNa dharmahakakonI samAnatAne mATe sarva dharmamaMdire, devaLAnAM bAraNAM dareka hiMdu gaNAtA sarva koIne mATe khullo mUkAvAM joIe. devaLanA bAraNe khAsa mudrAlekha hovo joIe ke "tamAma hiMdune nyAta-jAtanA bAdhavinA A devaLa ughADuM che." emAM kaMI paisAnI jarUra nathI paDavAnI ane kharI cAvI eja che. je ApaNe saMghabaLa jAgrata karavuM hoya, hiMdudharma dIpAva hoya, hiMdu hovAnI magarUrI dareka hiMdumAM jAgrata karavI hoya, hiMdu dharmanI niMdA thatI aTakAvavI hoya, to duniyAmAM enAthI bIjo koI rasto cheja nahi. A lekha lakhanArane potAne khAtara te deva-devaLanI lezamAtra jarUra nathI, kemake lekhaka mUrti pUjaka nathI; chatAM mUrtipUjakonI saMkhyA ghaNI moTI hovAthI Agraha karavAmAM Ave che ane te paNa kevaLa samAjasudhAraNAnI ane bAyalApaNAnA paMjAmAMthI mukta thavAnI khAtaraja. chatAM bhUla dekhADavI e manuSyaja che, ema samajI kevaLa ApaNI bhUla kyAM thaI rahI che, tene bhinna bhinna rIte vistArIne jaNAvavAmAM Ave che. bIjAnI (musalamAnanI) bhUla kADhavA karatAM ApaNI bhUla ApaNe sudhArIe e lAkha darajaje bahetara che. zuddhi ane saMgaThananA kAryAthI musalamAna bhAIo cIDhAya-cheDAya che; kemake temAM teo vera vALavAnI , jAe che, paNa upara sUcavelA upAyane teo ADe AvI zake ema nathI, kemake emAM evI bhAvanAne avakAza ja nathI. e kAryamAM je ADe Ave che te kevaLa ApaNuM bAyalApaNuM naMbara benuM che. ApaNe je dhaDo levo hoya ane pATha zIkhavo hoya, te duniyAnA bIjA dharmonA saMghabaLa tarapha dRSTi nAkhavI joie, teno abhyAsa karavo joIe, tenI kheja karavI joIe ane tene eka vAra nahi paNa ekavIsa vAra cAraNImAM cALI jovuM joize to ApaNane khabara paDaze. dAkhalAtarIke ApaNA musalamAna bhAIonA saMghabaLane vicAra karIe. emanuM saMghabaLa javAMmadapaNuM e emanAmAM dhamahakkonI samAnatAnuM phaLa che. jeo muMbaImAM vase che teo idane divase temanI sagI AMkhe dareka majIda AgaLa jaIne ane keTanA medAnamAM jaIne temanI nimAjanI thatI kriyAnuM avalokana kare. emanAmAM paNa jAti jevuM che, nathI ema nahi; paNa dharmahakka darekanA samAna che. pachI bhale te paisAdAra hoya ke bhIkhArI, amIra hoya ke phakIra, bhIstI hoya ke sodAgara; paraMtu badhA ekabIjAnI paDakhe paDakhe majIdamAM koI paNa jAtanA pratibaMdha vinA sarakhA ne sAmaTA nimAja gujAre che. emanAmAM gujarAtI, marAThI, madrAsI, baMgALI ke kAbUlI evA vADA nathI. majIda musalamAna mAtrane mATe khullI che, te pachI ApaNe dareka hiMdune mATe ApaNuM deva-devaLo kAM nahi udhADAM hoya? Izvare pAsanA karanArane, devadarzana karanArane, sevA-pUjA karanArane ane tene bhajanArane ApaNe aTakAvanAra koNa? ApaNane zo adhikAra che? ApaNe kema pratibaMdha mUkI zakIe ? ApaNI hAlanI manovRtti taddana vakhoDI kADhavA lAyaka che; kemake ApaNe ema karI dharmane dhako-nukasAna pahoMcADayuM che. dharmanA pracArane badale ApaNe tenA mULamAM mIThuM mUkyuM che. ApaNe kharuM jotAM dharmanuM gumAna rAkhatAM zaramAvuM joIe; nahi to DhAMkaNImAM pANI laIne DUbI maravuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zubhasaMgraha-bhAga joIe. kemake ApaNe dharmanI sevA nathI karatA, paraMtu ulaTA tene naSTa karI rahyA chIe. ApaNAthI te pApI bIje koNa haze? bIjA dharmo Aje karoDo rUpIAne dhUmADo karI paradhamane pitAnA kare che, tyAre ApaNe akkalanA dasmane sahadhamI ne dhakelI mUkIe chIe ane temane mATe bAraNa baMdha rAkhIe chIe, e ApaNI keTalI badhI mUrkhAI che? ane jyAre bIjA dharmamAM cAlI jAya che-vaTalI jAya che, tyAre te sAmA dharmavALA upara roSa ThAlavIe chIe-doSa daIe chIe, A ApaNI kevI mUrkhAI ? ApaNe game teTalA tavaMgara hAIe, game eTalI uca manAtI jJAtinA hAIe; paNa hiMdudharmane nAme ApaNuM sthAna-ApaNe dharmohakaka eka talabhAra paNa ApaNAthI je garIba hoya, nIcamAM nIca jAtinA hoya ke utaratI paMktinA ke utaratI jAtinA hoya, tenAthI caDhIAte yA to temane nAthI vimukha ke jUda na hovo joIe. Aje ApaNAmAM khAmI che te eja che. dharmanI paDatInuM kAraNa eja che. ApaNe meDA-vahelA paNa ApaNI bhUla te joIzuMja ane te sudhAravI to paDaze ja. ( "hiMdusthAna"nA tA. 11-9-1928 nA aMkamAM lekhaka:-zrI, dharmadhuraMdhara ) =00 = 88-zrI. bajAjanuM zubha kArya Aje hiMdu kAmane pakSAghAta lAgu paDyo che. tenA zarIranA hiMdujAtinA mukhya aMgarU5 7 karoDa aMtyaja prajAne Aje je tiraskAra karavAmAM Ave che te joI sAcA hiMdune du:kha thayA vagara na rahe. mahAtmAjInA ane svAmI dayAnaMdanA tathA hiMdu sabhAnA kAryakartA e aspRsthatAnA kalaMkane dhoI nAkhavA mathI rahyA che, paNa amArA custa rUDhipUjake dezane vicAra karyA vagara bApanA kuvAmAM DUbI maravAnI mUrkhAI cheDatA nathI. vardhAnA zrI. jamanAlAla bajAja Aje aMtya mATe khUba zrama laI rahyA che. varSomAM zrI lakSmInArAyaNanuM maMdira che ane bajAja tenA TrasTI che. prabhunA darabAramAM UMca-nIca yA jAtibheda jevI koI vastu nathI. dharmazAstro paNa aspRzyatAno koI sthaLe ullekha karatAM nathI. A savAla rAjakIya dRSTie paNa mahatvano che ane hiMduone mATe te jIvanamaraNane che. zrI. bajAje sAthenA TrasTIone gaLe e vAta utArI ane temaNe TharAva karyo ke, devadarabAra aMtyajene mATe khulAM mUkavAM. A vAta gAmamAM vijaLIne vege prasarI. custamAM custa tilaka-mALAdhArI mAravADIo vagee khUba virodha karyo. aMtyajonAM mAthAM bhAMgI nAkhavA sudhInI damadATI ApI. keTalAka bajAja pAse gayA, dalIlo karavA mAMDI; paNa dalIlamAM hAryA. kaMI kaMI bahAnAM kADhavAM, paNa phAvyA nahi. chevaTe gaI tA. 19-7-28 ne guruvAre bIjA hiMduonI sAthe aMtyaja baMdhuoe paNa pitAnA prabhunAM dharAI dharAIne A janmamAM pahelI ja vAra darzana karyA ane manuSyadeha pAvana thaya mAnavA lAgyA. zrI. bajAja savArathI te rAtanA 10 vAgyA sudhI maMdiranA daravAje ubhA rahyA ane darekano premathI satkAra karatA. mUrtAipUjAnA saMbaMdhamAM keinA vicAra jUdA hoya chatAM A apUrva banAva noMdhI dareka kAryamAM aMtyajone manuSyocita hakka ApavAnA dareka prasaMgamAM hiMdu janatA pAchaLa nahi ha. eja aspRzya DheDa thA bhaMgI kAle khristI yA musalamAna banI tamArI pAse Ave to tame tene tamArI gAdIpara besADe, tamArA gharamAM AvavA de ane chUTathI tenI sAthe varte, te tamArI sevAnuM Ajanma vrata lIdhelI prajAne A kara tiraskAra kare ethI vadhu adhamatA anya zuM hoI zake ? je hiMdusamAja haju paNa nahi cete, haju paNa nahi vicAre to samasta hiMdujAtinuM duniyAnA paTa parathI nAmanizAna paNa bhUMsAI jaze. Aje dharmAcAryonI svArthI vRtti hiMda prajAne nAza nIhALI rahI che. dareka dharmanA anuyAyIoe sauthI pahelAM potAnA dharmAcAryone AvA kAryamAM rasa letA karI A dhArmika unnatino prazna mAnI hiMdutvanA uddhAranA kAryamAM yAhAma jhaMpalAve. ("hiMdu" tA. 29-1-28 nA aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 paw mAisera rAjyanI prajAvatsalatA 89-mAisora rAjyanI prajAvatsalatA (1) (codizAmAM jyAre hiMdI nRpatio ane hiMdI rAjasthAnanI kaNuM avadazA najare paDI rahI che ane aneka rAjasthAnI yuvakonA dilamAM "rAjasthAnone ekaja sapATe sApha karI nAkhe-basa sApha karI nAkhe e bhAvanAnA paDachaMdA gAjI rahyA che, tyAre jANe nRpatisaMsthAnA dIrdhAyane mATe sabaLa dA noMdhAvanArA eka namunedAra rAjataMtra ane namunedAra nRpatinI A kaTAramAM pichAna ApavAnuM prApta thAya che. e rAjataMtra te mAIsaranuM rAjataMtra ane e nRpati te mAiseranA mahIpAla zrIkRSNArAja. "bhAratavarSanA bhavya bhUtakALanA avazeSasamI nRpati saMsthA" AjanA prajAzAsananA yugamAM paNa kevA sanmAnapUrvaka jIvI zake che ane kevI gAravabharI rIte potAnuM sthAna jALavI zake che, tene kaI jIvaMta namuna joIto hoya te te mAisera che. mAIsaranI jIvanapothImAMthI ApaNe nRpatio DuM thaI jatAM pahelAM sagya bodhapATha tAravI le ane pitAnA padane sArthaka kare eTalI vinati che. taMtrI "saurASTra) gayA ogasTa mAsanA prathama saptAhamAM mAiseranI prajAe eka mahotsava ujavyo; prajAhita eja jIvananuM parama kartavya evI kartavyabhAvanAthI rAjakArabhAra calAvatA potAnA rAjAne rAjagAdIe beThAM pacIsa varSa pUrAM thayAM tene e rUperI mahotsava. e mahotsava mAisera rAjyane gAme gAma ane gAmaDe gAmaDe ujavAyo. Thera Thera prajAkIya utsava-occhavanI dhAmadhUma macI rahI. madrAsanA prakhyAta "hiMdu' patranA pratinidhine A utsava-saptAhano ahevAla lakhatAM kahevuM paDayuM ke "huM jarAye atizayoktivinA ane mArA pUrNa anubhavathI kahuM chuM ke, A utsava prajAe pitAnI meLe, pitAnA aMtaranA umaLakAthI mAMDelo sAco prajAkIya utsava hato. prajAnA aMtaramAM tenA mahArAjA mATe je premamaya lAgaNIo uchaLatI joI, tenuM te varNana ja na thaI zake. mAIsoranA ati suzikSita, anubhavI ane niDarapaNe dila ughADI zake evA mANaso paNa potAnA ma rAjAne "rAmarAjA'nuM priya saMbadhana ApI rahyA che. gAMdhIjI, mAlaviyAjI ane motIlAlajI paNa mAIseranA mahIpatine "Adarza rAjA kahevA sudhI tenA jIvanavyavahArathI prasanna thayA che." mAIsoranI prajA uparAMta mAIsora rAjyanI bahAranA mAdarapatinA saMkhyAbaMdha kAe A rUperI mahotsava ujavyo. "hiMdu patre to pitAne khAsa aMka pragaTa karI, mAisarapratyenI potAnI bhakti pradarzita karI ane mAIsoranI viziSTatAo jagata samakSa rajA karI. madrAsa ilAkAnAM bIjAM mAnanIya patrAe paNa A utsavamAM eTaleja sakriya rasa lIdho. dezI rAjasthAno sAme jyAre eka prakAranA abhAvanuM vAtAvaraNa sarvatra jevAya che tyAre mAIsara upara dizAmAMthI AvI prItinA, AvI mamatAnA, AvI prazastinA varasAda varasavAnI pAchaLa kayuM tattva ubhu che ? mAIsoranA narezana ane tenA rAjakArabhArane sarvatra A ujajavaLa yaza zAmATe gavAI rahyo che ? eno javAba A nIcenI hakIkata Apaze. nRpatioe prajAkIya prItino sAco anubhava karavo hoya to eno mArga amuka akhabArane kharIdI levAno ke amuka Azrita pAse prazastio lakhAvavAno nathI. eno mArga mAIsera mahArAjAe grahaNa karyo che. e ekaja mArge-suzAsana sthApavAne ane yugabaLe pichAnavAne mArgejamAIsoramahArAjA jevA sanmAnane pAtra nIvaDI zakyA che. sane 1884nA juna mAsanI cothI tArIkhe janmelA ane mAtra daza varSanI kAcI vaye prajApriya pitAne gumAvI denArA zrI. kaNArAjAnI vaya pUrAM aDhAra varSanI paNa na thaI tyAM te 1902nA oNgasTa mAsamAM, temanA hAthamAM, te samayanA hiMdanA gavarnara janarala lorDa karjhane mAisara rAjyanI lagAma mUkI. kumAra-mahArAjAnA khabhA upara e gaMbhIra javAbadArI mUkatAM. lorDa karjhane zrIkRNArAjAnI pITha thAbaDI ane temanI hakumata nIcenI prajAne vadhAI ApI ke "mahArAjAnI svAbhAvika ucca vRttiono uttarottara vikAsa thato joine amane saMpUrNa saMtoSa thayo che ke, teozrIe manuSyonA kArabhAranI pUrepUrI javAbadArI uThAvavAnI zakti meLavI lIdhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zubhasaMgraha-bhAga cotho che. teoe temanI prajAnI vacce vAraMvAra musApharI karI che ane temanI jarUrIAtono jAtaanubhava meLavyo che. e anubhava-jJAna, AjathI temanI pAse raju thanArA rAjakArabhAranA vidhavidha keyaDAone ukela karavAmAM temane khUba ja upayogI thaI paDaze......mane AzA che ke, A jJAnathI sajaja banIne, pitAnI vyavahAradakSa ane AtmavizvAsabharI svAbhAvika vRttionA baLe mahArAjA jarUra potAnA mArge vegabharI ane salAmata majala karI zakaze." ane A badhAM vacanane mahArAjAe potAnA pacIsa varSanA rAjakArabhAra daramiyAna barAbara sArthaka karI batAvyAM che. mAIsorane vistAra 2900 corasamAIla, ane vastI 60 lAkha mANasanI; rAjyanI vArSika upaja sADAtraNa karoDanI. pacIsa varSa pahelAM e be karoDanI hatI. upaja Aje ATalI vadhI che, te navA karaverAne lIdhe nahi, ke koI bIjA prakAranI cUsaNanItine ke jumrATane pariNAme nahi. e rAjyanI uttarottara khIlavaNInuM ja pariNAma che, khetInA ane vepAraudyoganA vikAsanuM ja pariNAma che. ATalA prastAva pachI have ApaNe mAdaranI eka pachI eka viziSTatAo joIe. 1-svarAjya saMsthAo mAIsaramAM prajApratinidhi sabhA AjathI 46 varSa pahelAM eTale ke sane 1881mAM divAna sI. raMgAcArlanA samayamAM sthapAyelI. tyAre bahu ja maryAdita matAdhikAranA dhoraNe AkhA rAjyamAMthI prajApratinidhio cuMTavAnuM svIkAravAmAM AveluM. e rIte cUMTAyelA pratinidhio prajAnI jarUrIAto ane phariyAda para rAjyane nivedano karavAno adhikAra bhogavatA. 1922 mAM AjanA mahArAjA siMhAsanArUDha thayA tyAM sudhI mAIsaramAM A prajApratinidhi sabhA e ekaja "svarAjya saMsthA" hatI. siMhAsana upara paga mUkatAMja mahArAjAe ulleSaNa karI ke "A sabhA rAjakArabhArane eka kiMmatI sahAyakarUpa nIvaDI cUkI che ane yogya samaye potAnI prauDhatA ane svataMtratA mATe suvikhyAta evI dezanI agresara rAjadvArI saMsthAomAM te pitAnuM suyogya sthAna jarUra leze." ane mahArAjAnA e ugAro mujaba A prajApratinidhi sabhA pratiSThA, lokapriyatA ane upayogitAnI daSTie vikAsaja pAmatI rahI che. jo 1908mAM mahArAjAe pra. ka. sabhA karatAM vistAramAM nAnI paNa sattA ne kAryapradezamAM vizALa evI eka navI svarAja saMsthAne janma Apyo. enuM nAma "mAsora dhArAsabhA. 1923mAM mahArAjAe temanI prajAne navA sudhArAonI navAjeza karI ane baMne prajApratinidhi saMsthAone na avatAra Apyo. A sudhArAthI prajApratinidhi sabhAne rAjyanA baMdhAraNamAM kAyadesara acaLa sthAna ApavAmAM AvyuM, matAdhikArane khUbaja vistAravAmAM Avyo. strIone paNa matAdhikAranI chUTa ApavAmAM AvI. bajeTanA sAmAnya siddhAMto ane nItio saMbaMdhamAM TharAva lAvavAnI sattA bakSavAmAM AvI. rAjakArabhAra saMbaMdhamAM TharAva lAvavAnI temaja prajAnI jarUrIAte ane phariyAda saMbaMdhamAM nivedano karavAnI ane prazna pUchavAnI paNa sattA ApavAmAM AvI. rAjya taraphathI kaMi na kara nAkhavAno hoya to te nAkhatAM pahelAM pratinidhi sabhAnI salAha levAmAM Ave che; temaja kaI navA kAyadAno kharaDo dhArAsabhAmAM raju thatAM pahelAM te paNa pratinidhi sabhA samakSa raju thAya che. Ama rAjakArabhAramAM sabaLa avAja dharAvatI A pratinidhi sabhA jambara bIna-amaladArI bahumati dharAve che, e te bhAgyeja kahevAnI jarUra rahe che. dhArAsabhA paNa bIna-amaladArI sabhyonI spaSTa bahumati dharAve che; te 20 amaladArI ane 30 bIna-amaladArI sabhyonI banelI che. AjasudhI A sabhAne game te praznaparatve savAlo pUchavAne, bajeTa upara carcA karavAnuM ane rAjakArabhAra saMbaMdhamAM TharAva lAvavAno adhikAra hito. have tene pratyeka khAtAnI grAnTonI mAgaNIo upara mata ApavAno temaja sabhyo taraphathI kAyadAonA kharaDAo peza karavAne hakaka prApta thayuM che. A dhArAsabhAne pitA taraphathI pablika ekAunTa kamiTi' cUMTavAnI paNa sattA maLI che. A kamiTinuM kartavya kArabhAranA tamAma hisAbonuM nirIkSaNa karavAnuM ane bajeTanI grAnTa maMjura karatI vakhate dhArAsabhAe vyakta karelI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAisera rAjyanI prajAvatsalatA 189 icchAone jyAM jyAM apAlana thayuM hoya te bAbato dhArAsabhAnA lakSa upara mUkavAnuM che. A dhArAsabhAne bane saMsthAonA (dhArAsabhA ane pratinidhi sabhAnA) sabhyonI banelI traNa sthAyI kamiTio nImavAnI paNa sattA che. eka kamiTi relave temaja ilekaTrIkala ane jAhera bAMdhakAma khAtAne lagatI bAbato saMbaMdhamAM potAnA adhikAra vApare che, tyAre bIjI sthAnika svarAjya, tabIbI ane jAhera ArogyanAM khAtAMo upara ane trIjI nANAMkhAtuM ane karaverA viSaye potAnI karajo bajAve che. AvI traNa kamiTie nImavAne rAjyano hetu prajAnA bIna-amaladArI pratinidhione rAjakArabhAranI dainika ghaTamALamAM paNa pitAno avAja pahoMcADavAnI taka ApavAno che. mAiseranI sthAnika svarAjyanI saMsthAo paNa sarasa pragati karI rahI che. sthAnika svarAjyanI saMsthAomAM grAma paMcAyata, tAlukA boDaeN ane DisTrikaTa beDuM temaja grAmya saMdhe, ane zaherasudharAIo mukhyatve karIne che. A tamAma saMsthAonI sattA ane kAryA hamaNAMmAM sArI rIte vistRta banyAM che. A saMsthAomAMnI ghaNIkharImAM bIna-amaladArI. adhyakSa hoya che. mAisara dhArAsabhAe hamaNAMja grAmya paMcAyatane navo kAyado pasAra karIne grAmya paMcAyatone temanA pitAnA gAmane divAnI, phojadArI temaja bIjo sarva prakArano sthAnika kArabhAra calAvavAnI ghaNuM moTI sattA ApI che ane temane svarAjyanI sAcI pAyArUpa saMsthAo banAvI che. A saMsthAo uparAMta, rAjyanI Arthika sthitinuM kAyamI nirIkSaNa karavA eka Arthika saMsadu paNa astitva dharAve che; e saMsada ane tenI kamiTio prajAnAM Arthika hitenA saMrakSaNanI temaja vikAsanI aharniza ciMtA rAkhyA kare che. bIjA keTalAMya rAjyo pitAnAM pApane chupAvavA ke pitAnA gerakArabhAra ane ApakhudIne prajAnI najare caDhatAM aTakAvavAnI dAnatathI vartamAnapatro sAme sakha kAyadAo karI rahyAM che; tyAre mAre prajAmatanA saMdarasta vikAsane uttejanA ane kArabhAra upara prajAnI AlocanA. nimaMtravA, potAnA jUnA presa ekaTamAM udAra ane saMgIna sudhArA tAjetaramAM ja karyA che ene paNa ahIMja ullekha karI laIe. 2-zikSaNa jema svarAjya saMsthAo para mAIsora sarva rAjasthAnamAM agrapade che, tema zikSaNaviSayamAM paNa mAIka ra bIjA rAjasthAnane ane briTiza hiMdanA prAMtAne mukAbale agrapadaja bhagave che. jyAM pacIsa varSamAM mAisere zikSaNamAM ajaba pragati karI che. zahero ane gAmone mATe prAthamika zikSaNa maphata ane pharajIAta to kyAranuM thaI cUkyuM che; have e kAyadAno gAmaDAMomAM amala thaI rahyo che. nIcalA ghoraNonuM mAdhyamika zikSaNa paNa maphata karavAmAM AvyuM che. hAIskUlo ane kailejomAM vidyArthIone moTA pramANamAM vetane ane mArIo bakSavAmAM Ave che. Aje mAIsora rAjyamAM zALAonuM pramANa eTaluM badhuM vadhI gayuM che ke rAjyanA kula kSetraphaLanA dareka sADAtraNa cerasamAIle ane rAjyanI vastInA pratyeka 7ra6 mANaso. dITha eka eka zALA Ave che. - 1902mAM mAIsaramAM kula 2232 zALAo hatI ane zikSaNanI pAchaLa rAjyakula 3. bAra lAkha kharcAtuM. Aje mAisera rAjyamAM kula 8000 karatAM vadhAre zikSaNa-saMsthAo che ane rAjyanuM kula zikSaNa kharca 60 lAkha rU. karatAM vadhI jAya che. rAjyanA zikSaNakharcanuM pramANu kala upajanA 15 TakA Ave che. A pramANa briTizahidanA pADozI prAMtA karatAM paNa caDhI jAya tevuM che. bihAra ane orissAmAM kula upajanA 14 TakA zikSaNa pAchaLa kharcAya che; saMyukata prAMtamAM sADAtera TakA, muMbaI ane paMjAbamAM 13 TakA, baMgALamAM lagabhaga 12 TakA, AsAmamAM 10 TakA, madhyaprAMtamAM 9 TakA ane barmAmAM 9 TakA kharcAya che. rAjyanA zikSaNa levA lAyaka uMmaranA 36 TakA jeTalA chokarA ane chokarIe Aje zikSaNa le che. rAjya kanyA-keLavaNI pratye khUba dhyAna Ape che. kanyA-keLavaNIe hamaNunAM varSomAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgrahabhAga cotho pragati paNa sarasa karI che. rAjyamAM badhI jAtanI maLIne 788 kanyAzALAo che ane temAM Azare 39,000 kanyAo zikSaNa laI rahI che. AdikarNATakane nAme oLakhAtA dalita vargonAM bALakonAM zikSaNa mATe te khAsa kALajI rAkhavAmAM Ave che. rAjya temanA mATe 6 05 khAsa zALAo udhADI che ane temAM 16,600 bALakomAM ra500 to kanyAo che. A kemanAM bALakane rAjyanI tamAma zikSaNa-saMsthAomAM paNa kAja bhedabhAva vinA praveza ApavAmAM Ave che. rAjya taraphathI mAisAra, bAMgalAra, tumakura ane cIkAmAMgaluramAM A bALakone mATe khAsa maphata chAtrAlaye paNa cAle che. aMtyaja bALakone AvI sAmAnya keLavaNI ApavA uparAMta bIjuM audyogika zikSaNa-vaNakarI, suthArI kAma, guMthaNakAma, mocInuM kAma, luhArakAma vagerenuM zikSaNa-ApavAmAM Ave che. aMtyaja bALakone ane temanAM mAtApitAone zikSaNamAM rasa letA karavA arthe mAIsora rAjya taraphathI anekavidha anukaraNIya pravRttio thaI rahI che. aMtyaja bALakone khAsa oNlarazipa ApavA uparAMta kapaDAM, pustake ane tamAma jAtanAM zikSaNa sAhityanI lahANI karavAmAM Ave che. vizeSamAM, e kemanA moTA chokarAone, kamANI tUTI jAya e bIke temanAM mAbApa bhaNavA mokalatAM nahi hovAthI, rAdhe e khoTa pUrI pADavA mAsika vetana bAMdhI ApyAM che. A zikSaNa-pracAra uparAMta, rAjya A kemanI bIjI jarUra pratye paNa sahAnubhUtibhayuM lakSa ApI rahyuM che. rAjya A kAmane pra. pra. sabhAmAM ane sarve prajAkIya saMsthAomAM pratinidhio mokalavAnA khAsa hakko bakyA che ane temanI dAda-phariyAdane bahuja mAyA sAMbhaLe che. rAjya temane zAhakAronA trAsamAMthI choDAvavA sahAyakArI maMDaLIo sthApavA mAM che ane vizeSamAM temanA abhyadayane mATe, temane maphata jamIne ApI, sahAyakArI dhoraNa upara temanuM navuM saMsthAna vasAvavAno prayoga mAMDaye cheAdikarNATakamAM samAja-sudhAra karAvavA rAjya khAsa pracArakonI paNa yojanA karI che. hamaNAMja mAisera prajApratinidhi sabhAnI beThaka veLA prAraMbhika vyAkhyAna ApatAM divAna zrI mIrjhAe kaheluM ke "A dalita kemanI nirbaLa dazA, A rAjyanIja nirbaLatA che ane te sabaLa bane temAM rAjyanIja tAkAta vadhe che." mAiseranA aMtyaja-premanuM ghaNuM paNa anukaraNa ApaNe AMgaNe ApaNuM nRpatie Acare to e kUTa prazna ekadama saraLa banI jAya, dalita ke hiMdusamAjane Aje beDarUpa che te thoDA ja samayamAM AbhUSaNarUpa banI jAya. musalamAnomAM zikSaNa-pracAra mATe paNa rAjya bhAre zrama laI rahyuM che. musalamAna vidyAe mATe aMgrejI-hiMdusthAnI zALAe rAjyabharamAM Thera Thera sthApavAmAM AvI che. musalamAna kanyAone mATe khAsa "paradA-zALAo" paNa calAvavAmAM Ave che. musalamAna vidyAthIone rAjyanI tamAma zALAomAM ane kaeNlejomAM, zikSaNauttejana tarIke, ardhI mAphI bakSavAmAM Ave che. Ama aneka prakAranI sagavaDAne pariNAme rAjyanI musalamAna kAmamAM paNa zikSaNanuM pramANa vegathI vadhatuM jAya che. ane prAthamika ane mAdhyamika zikSaNanA AvA vizALa ane majabUta pAyA upara mAIsoranA prajApremI nRpAle saMskRtinuM bhavya maMdira-mAsora vidyApITha-nuM bhavana khaDuM karyuM che. mAisAra vidyApIThanI sthApanA 1916 mAM thaI. Aje mAIsAra vidyApIThamAM sAhitya, vijJAna, IjanerI (sivila, miliTarI ane IlekaTrIka eMjIniyariMga-e traNe zAkhAo), tabIbI ane adhyApana eTalA prakAranuM ucca zikSaNa ApavAne prabaMdha che. sAhityanuM, ane adhyApananuM ane mahilAonuM, ema traNa mahAvidyAlayo mAIsoramAM che, tyAre vijJAna, IjanerI ane tabIbInAM mahAvidyAlaye bAMgalaramAM che. AkhI vidyApIThanI racanA AsTreliyana vidyApIThane Adarza rAkhIne karavAmAM AvelI; paNa have tenuM punarvidhAna thaI rahyuM che. (2) uparanA lekhamAM mAiseranI svarAjya saMsthAo ane zikSaNapragatinuM avalokana karyuM. bhAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAIsera rAjyanI prajAvatsalatA 19 seranI ati ujajvaLa zikSaNapragatine pUrato khyAla Ape teTalI hakIkata to e lekhamAM apAI gaI che; paNa ghaNuM karIne AkhA hiMdusthAnamAM ajoDa evuM je aMtyajoddhAranuM kArya mAisera rAjya taraphathI ati umaMgathI thaI rahyuM che ane tenAM je manohara pariNAma AvI rahyAM che tenuM vanubhavathI bayAna karate zrI. mahAdeva desAInI kalamamAMthI Tapakelo eka phakaro te sAthe Apavo rahI gayelo te atre utArI AgaLa cAlIeH A bhAgomAM aMtyajonuM rUDuM nAma AdikarNATaka, AdiAMdhra, AdidrAviDa paDayuM che. sarakAra te pitAnA "aspRzyone eja rUDA nAmathI varNave che, ane jeTaluM rAjyathI thaI zake teTaluM karavAmAM bAkI nathI rAkhatI. enI brAhmaNavaNuM upara bahu asara nathI e sAcuM, paNa dhIme dhIme asara thaze. keLavaNInI aneka saMsthAo temane mATe khAsa banAvavAmAM AvI che. bALakone ziSyavRtti maLe che, maphata kapaDAM maLe che, maphata rahevAnuM maLe che. badhI zALAo temane mATe khullI che. 605 khAsa zALAo che. e vargone mATe khAsa sahakArI maMDaLIo lagabhaga savAso upara sthApavAmAM AvI che. temane jamIna kharIdavAnI, gharo bAMdhavAnI. khetInAM hathiyAra kharIdavAnI khAsa sagavaDa ApavAmAM AvI che. ane hiMdu rAyaja nahi, paNa divAna musalamAna chatAMye te paNa A AdikarNATakone zuddha pavitra hiMduo banAvavAne mathI rahela che. A kAmanAM bALakonAM chAtrAlae sthaLe sthaLe che, jyAM vidyArthIone rahevAnI, khAvApIvAnI, pustaka, phI, kapaDAM Adi tamAma vastunI maphata sagavaDa maLe che; sarakAra dareka bALaka upara lagabhaga 200 rUpiyA varSe khace che. bAMgaloranA AvA chAtrAlayanA vidyArthIe gaye aThavADiye gAMdhIjIne maLavA AvI gayA. ghaNAnA kapALe bhasma hatI, sau tejasvI lAgatA hatA, saumAM saphUrti lAgatI hatI ane temAMnA keI aspRzya jAtinA hoya ema kahevuM muzkela hatuM. keTalAke saMskRta ke saMbhaLAvyA, keTalAke kAnaDA, tAmila, telugu ane hiMdImAM bhajana saMbhaLAvyA-emanA zuddha, saMskArI uccAra ane madhura kaMTha sAMbhaLI je loko emane aspRzya gaNe che, temanAM durbhAgya upara dayA AvI. zrI rAmAnuje emane mATe sAdhuonA prabaMdhono banelo "tAmila-veda' racele che. te A vargomAM khUba vaMcAya che. A uparAMta eka AbhaDacheTathI na vaTalAyelo saMskArI bahmaNa A bALakonI vacce rahI temane hiMdu dharmanA badhA saMskAranuM jJAna Ape che. ATalA premamAM pAlana thatuM hoya tyAM bALakomAM svataMtratA keLavAya emAM navAI zI ? 3-khetIvADI mAisera jema potAnI prajAnA zikSaNanI ATalI sarasa kALajI rAkhI rahyuM che, tema tenA kheDutanI khetIvADInI sudhAraNA ane vikAsa mATe paNa bhAre parizrama laI rahyuM che. rAjyanI khetIvADInI khIlAvaTa mATe rAjya khAsa khetIvADI khAte sthApyuM che. A khAtuM tenI samartha vyavasthA ane utsAhabharI udyamazIlatA temaja agAdha sAdhanavipulatAe karIne AkhA hiMdusthAnamAM advitIyaja che, evo enA avalokanakArono abhiprAya che. AvA samRddha khetIvADI khAtAnI sthApanAthI rAjyanI khetI-pragatine bhAre vega maLyo che. A khAtA taraphathI bAMgaloramAM, eka niSNAta kRSiviSayaka rasAyaNazAstrInA adhyakSapaNuM nIce, khetIvADInI eka jambara prayogazALA cAlI rahI che. A khAtA taraphathI rAjyanAM pAMca judAjudA sthaLe e prayoga-khetaromAM DAMgara, baTATA, zeraDI vagere pAka utAravAmAM Ave che ane dareka jAtanA pAkane nukasAna karanArAM jaMtuono nAza karavAnA prayoga cAle che. jyAM kaikInoja mukhya pAka levAmAM Ave che evA rAjyanA eka mathakamAM, hamaNAM karI mATe eka navuM prayoga-khetara calAvavuM zarU karavAmAM AvyuM che ane kaeNrIne pAka vadhAremAM vadhAre kema laI zakAya che, temaja kaiphInA pAkane nukasAna karanArA jatuono kema nAza karI zakAya te, kheDutone batAvavAmAM Ave che. kaSi-zikSaNa mATe khAsa eka kRSi-zALA calAvavAmAM Ave che. e zALAmAM vidyArthIone traNa varSa sudhI khetInuM saprayoga zikSaNa apAya che ane pachI e ma pUro karanAra vidyAthIne khAsa DiplomA enAyata thAya che. bIjAM traNa prayoga-khetaro upara paNa kheDatamAM bALako mATe TakA abhyAsakramano prabaMdha karavAmAM AvyA che. A uparAMta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zubhasaMgraha-bhAga cothA khetIvADI khAtA taraphathI khetInA baLado rAkhavAmAM Ave che, pazu-auSadhAlaya calAvavAmAM Ave che ane rezamanA kIDAone ucheravAnuM khAsa kAma karavAmAM Ave che. A traNe kAma mATe te kAmanA jANakAra khAsa amaladAro rAkhavAmAM Ave che ane temanI dekharekha nIce madadanIzAnuM jUtha AkhA rAjyamAM thANuM nAkhI kAma karI rahyuM hoya che. khetInI sudharelI ane vaijJAnika rIte pracAra karavA rAjyanA khetIvADI khAtA taraphathI A ane bIjI aneka sagavaDa ApavAmAM Ave che tene pariNAme, temaja kheDutone joitA pramANamAM pANI pUruM pADavAne rAjya taraphathI thaI rahelI naheronI saMkhyAbaMdha yojanAone pariNAme, eka taraphathI mAIsoranA kheDUta samRddha banatA jAya che ane bIjI taraphathI rAjyanI khetI-upayogI jamInanuM pramANa paNa vadhatuM jAya che. 1902 mAM mahArAjA gAdI upara AvyA tyAre 55 lAkha ekara jamIna khetInA upayogamAM levAtI; Aje te pramANa vadhIne 62 lAkha sudhI pahoMcyuM che, eTale ke chellAM pacIsa varSamAM 8 lAkha ekara jeTalI vizeSa jamIna kheDavA lAyaka banI che. Aje mAiserane kheDuta khUba AbAda che ane khetInA dhaMdhAmAM rasapUrvaka mA rahe che. AnuM eka bIjuM kAraNa e paNa che ke, mAIseranA kheDutane te thoDI jamIna kheDato hoya ke jhAjhI jamIna kheDato heya tene kazo bheda karyA vinA,ati saraLa zaratoe, tene joItI Arthika sahAya pUrI pADavAmAM Ave che. rAjya taraphathI khetI-upayogI je moTAM jaLArA bAMdhavAmAM AvyAM che, temAM benI khAsa neMdha levA jevuM che. mAIsoranI pAseja kRSNarAja-sAgara nAmanuM moTuM jaLAzaya banAvavAmAM AvyuM che. e viSenavajIvanamAM zrI mahAdeva dezAI lakhe che ke:-"zrIraMgapaTTanathI daza mAIla ane mAIsarathI cha mAIla upara kAverI nadInA pANIne bAMdhI laine A kRSNarAja sAgara racavAmAM Avyo che. A sAgaranuM pANI 108 phuTa uMDuM che ane 44 corasamAIlanuM enuM kSetraphaLa che. AmAMthI seMkaDo mAIlanA kSetramAM khetarone pANI maLe che. A jabaradasta baMdha jagatamAM mAtra mIsaramAMja che. A bIjA naMbarane baMdha kahevAya." A kuSNarAja-sAgarane baMdha 130 phuTa uMce che-ane hiMdusthAna mAM te te uMcAmAM uMcAja che. A sAgara, cekasa AMkaDAmAM kahIe te, 120,000 ekara jamInane pANI pUruM pADe che. vizeSamAM A sAgara, khetIvADIne je agAdha lAbha karI rahyo che te uparAMta, zivasamudranA dha AgaLa rAye kADhelA vijaLInA kArakhAnAne jambara vijaLI ka baLa pUruM pADI rahyo che. A kaNarAja-sAgara pAchaLa rAjyane sADAcAra karoDa rUpiyAnuM kharca thayuM che ane te mazahura mAIsorI ijanera sara vizvezvaraiyAnI kRti che. rAjya taraphathI citaladurga tAlukAmAM, eka nadIne bAMdhIne, veNuvilAsa-sAgara nAmanuM eka bIjuM jaLAzaya paNuM bAMdhavAmAM AvyuM che. A jaLAzaya manahara saMvararUpe cALIsa cArasamAIlanA vistAramAM patharAyeluM che ane jambara kharca AjathI paMdara varSa pahelAM racavAmAM AvyuM che. A sAgarathI hajAro ekara jamInane khetI-upayogI banAvI zakAI che. A banne meTA "sAgara" uparAMta, rAjya taraphathI A paccIsImAM bAMdhavAmAM AvelAM bIjAM nAnAM saMkhyAbaMdha jaLAzayo cheane te badhAMno rAjyanI khetIviSayaka AbAdImAM kAMI nAnosuno hisso nathI. 4-udyogavikAsa Ama khetInI khIlAvaTathI tara-batara banelI prajAnA amuka vargone udyogapriya banAvavAne. mATe paNa rAjya taraphathI khAsa mahenata levAI rahI che. hunnara-udyoga ane vepAranA vikAsa mATe rAjya taraphathI khAsa khAtuM calAvavAmAM Ave che. e khAtA taraphathI chellAM pacIsa varSamAM saMkhyAbaMdha navA udyoga zarU karavAmAM AvyA che athavA to Azraya pAmyA che. rAjyanI prajAmAMthI jemanI pAse na hunnara zarU karavAnI samajadAra yojanA hoya tene dareka prakAre uttejana ApavuM, evI rAjyanI sAmAnya nIti che. tevA prajAjanone rAjya saraLa zaratothI dravya dhIre che ane bIjI badhI jarUrIAta pUrI pADavA sahAnubhUtibharyu dhyAna Ape che. AvA janAvALA mANasane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAgapaMcamI 13 rAjyanA hunnara-udyoga khAtA taraphathI jarUra paDaye salAhasUcanA paNa ApavAmAM Ave che. A badhAne pariNAme vaNATanAM kArakhAnAMo, telanI mIle, cokhAnI mIlo, davAnAM kArakhAnAMo, vAniza ane raMganAM kArakhAnAMo, sleTa-pensIlanAM kArakhAnAMo vagere eTalI moTI saMkhyAmAM cAlI rahyAM che ke temano mAtra nAme lekhaka ghaNI jagyAne rokI le tema che. khAtAnI khAsa viziSTatA to e che ke, keI na hunnara zarU karavA prajAjanA AgaLa AvatA na hoya agara amuka kAraNone lIdhe saMkocAtA hoya to A khAtuM pote rAjya taraphathI e hannara zarU kare che ane e rIte tenI upayogitA, lAbhakArakatA vagere lokone batAvI, te paratve temanAmAM AtmavizvAsa utpanna kare che. A uddezathI rAjya eka dhAtukAmanuM kArakhAnuM, eka sAbunuM kArakhAnuM, eka baTananuM kArakhAnuM, eka vaNATanuM kArakhAnuM ane eka audyogika "varkazopa DelAM, temAMthI dhAtukAmanuM kArakhAnuM ane baTananuM kArakhAnuM, saphaLa prayoga pachI khAnagI prajAjanone sevAI gayAM che ane Aje te saMtoSakAraka rIte cAlI rahyAM che. ("saurASTra" nA tA. 24-9-27 tathA 1-10-27 nA aMkamAMthI) 90-nAgapaMcamI je svabhAvathI ja duSTa che, jeno nAza karavAne mahArAja janamejayane sarpasatra karavo paDaze, dUdha pIne paNa je viSano tyAga karatA nathI, te sarpanI pUjAne A divasa che. upakArano badale apakArathI vALanAra A jIvanI pUjAne mATe eka khAsa divasa ApaNe zAmATe rAkhyo haze? sApa' zabda sAMbhaLatAM ja loko tene mAravA mATe daMDa laI taiyAra thaI jAya che. janasamAjamAM jevo bhUtaviSeno vahema pravezelo che, te ja A sapano paNa che. dezanA keTalAka bhAgomAM sarpanI saMkhyA vizeSa che; paraMtu ethI vizeSa te te viSenA vahemo che. brahmavidyAnI mAphaka sarSAvidyAmAM paNa pratyakSa pramANane badale za da mANane loko vadhAre mAne che. badhAya sApa kaMI vikta hatA nathI; ane je sarpo viSavALA hoya che, temAM badhAya sarakhA pramANanA viSavALA nathI hotA-arthAta dareka jAtanA sarSanA daMzathI mANasa maraNa pAmato nathI. AthI sApanA maMtra jANanArAo vadhI paDyA ane tethI sarpa poteja Darapoka banyA che. AvI sthitimAM jayAre ApaNe joIe chIe ke, sApa nIkaLatAM ja tene mAravA mATe pAMca-daza mANase daMDA laIne nIkaLI paDe che, tyAre manuSyanA ajJAnapara ane tenA dIrghaSa para niHzvAsa chUTe che. sApa te viSadhara che ja, paraMtu manuSyanuM dIrghaSarUpa viSa tethI utare tevuM nathI hotuM. manuSyano dIrghaSa sApathI keTalAya gaNe tIvra kahI zakAya. nAgapaMcamIne utsava A dIrghaSarUpa viSane nAza karavAno eka upAya che. varSARtune mukhya mAsa zrAvaNa che. zrAvaNanI varSojhaDImAM sarSa khAsa karIne bahAra nIkaLe che. te bicArA varasAdanA pANIthI bacavAne mATe pitAnAM darane tyAga karI AzrayasthAna zodhatA zodhatA manuSyanAM gharomAM Ave che. te sivAya temane anya Azraya nahi hovAthI temane te gharono Azra paDe che; paraMtu e te ekAMtapriya prANI che. mumukSuone manuSyonA tyAgano upadeza detI vakhate sanuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. Ama sapa e ekAMtamAM ja rahenAruM prANI che; paraMtu bicAruM lAcArIthI varasAdanI jhaDIomAMthI bacavAne mATe ja atizaya saMkecAtuM ane DaratuM DaratuM te manuSyonA zaraNe rakSaNanI bhikSAthe tenuM atithi thAya che. hiMduomAM mAnyatA che ke, paramezvara atithinAM rUpo laIne manuSyanI parIkSA kare che, ane AthI ja hiMduomAM atithisatkAranuM bhAre mahattva che. je atithi duSTatAne mATe prasiddha hoya te bhaktanI sarvaparIkSAne ja prazna upasthita thAya che. zuM te vakhate amAre atithinI sAthe duSTatAnuM vartana AcaravuM ? kadIja nahi. nAgapaMcamIne utsava amArI samakSa e Adarza raju kare che ke "amArI pAse bhale duSTa manuSya zu. 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * ** * * * * **** * 194 zubhasaMgraha-bhAga cA Ave to paNa amArAmAM rahelI saghaLI dayA ane sujanatAne ekatra karI tene sadupayoga karo, eja ISTa che." amAre amArI sujanatA kadI tyajavI nahi joIe. senTa phrAnsisanA saMbaMdhamAM kahevAya che ke, te sAdhu puruSa evA to zAMta ane dayALu hatA ke sarpa paNa temanI godamAM sukhapUrvaka sUI raheto ! zuM A ahiMsAnuM sarvazreSTha udAharaNa nathI ? ethI vadhu udAharaNa joIe to bhagavAna zeSa nArAyaNanuM ApaNI samakSa kayAM nathI? bhagavAna viSNu to temanI banAvelI zayA para sUtA hatA ane A ahiMsAnI paramAvadhi! bhaktanAM lakSaNa varNavatAM kahevAyuM che ke "teja bhakta che, ke je koInI ghaNA karatuM nathI ane kaI tenI paNa ghaNA karatuM nathI !" bhaktane oLakhavAnI e be kasoTI che. prathama kasoTI arthata lokenI ghaNA na karavI, e te saraLa vAta che, kAraNa ke te to tenA pitAnA adhikAranI ja vAta che. paraMtu bIjI kasoTI atyaMta kaThina che. loko ApaNuM para ghaNuM na darzAve, e kaMI pitAnA hAthanI vAta nathI. AthI ApaNe evI rIte vartavuM joIe, ke ke ApaNA para puSkaLa prema kare; ane e te atizaya kaThinaja che. senTa phrAnsisanuM udAharaNa pahelI kasoTInuM udAharaNa che; paraMtu bhagavAna viSNunuM udAharaNa to bIjI kasoTInuM atyuttama udAharaNa che. banne udAharaNomAM nAgapUjA che. ekamAM nAganI pUjA karavAmAM AvI che ane bIjAmAM nAge pote pUjA karI che. nAgapaMcamInuM thoDA zabdomAM varNana karavuM hoya te rAtAjjA murAthanam...... kahe che ke, jenA mastaka para nAga potAnI phaNAnI chAyA dhare, te cakravatI bane che. ame kahIe chIe ke, kema na thAya ? sarpanI phaNAnI chAyAmAM zAntAkAra vRttithI zayana karanAra vyakti sAkSAta ahiMsAnI mUrti che. nAgapaMcamIne A saMdeza che. nAgapaMcamIne saMdeza jeNe jhIlyo, tenA hRdayamAM premanuM sAmrAjya sthapAya che. AthI e sanAtana siddhAMta che ke, jenA hRdayamAM premanuM sAmrAjya che, te samasta saMsArano rAjA che, te sarvarolAnAtha che; kemake te pote potAne nAtha che !x je koI nAgapaMcamInuM rahasya samajI vicArapUrvaka tenuM pAlana karaze, tenA hRdayamAMthI dezabhAva nAza pAmaze ane tene svArAjyasiddhi prApta thaze. phari dhararAyanALakag I ( "vedika dharma" parathI zrAvaNa-1984nA "prabodha" mAMno rA. ratnazaMkara paMDayAne anuvAda ) 91-dAMtanA dukhAvAno tAtkAlika ilAja dadIne dAMtanA DokTaranI madada maLI zake te pahelAM dukhatA dAMtonuM darda aTakAvavAnI ghaNI jarUra che. e vakhatanA tAtkAlika IlAja garama zeka che. zarIranA lagabhaga dareka kIsamanA dukhArA vakhate garama zeka vedanAne zAMta karI zake che, kemake kudaratanA kAyadAnI rUe garamIthI dukhAvo narama paDe che. eja mujaba dAMtanA dukhArA mATe paNa garama pANunI kothaLIne zeka athavA garama retIno zeka ghaNIka vAra rAmabANa thaI paDe che. agara je A ilAjathI dAMtanA dukhArAnuM darda narama paDe to te pachI dAMtane havA ane zaradI na lAge tene mATe khAsa saMbhALa rAkhavI jarUrI che. keTalAka nAmAMkita tabIbano evo mata che ke, garama zekathI agara je dAMtanuM darda narama na paDe te garama pANIthI paga zekavAthI tAtkAlika asara thaI zake che. (dainika "hiMdusthAnamAMthI) 4 AmAM bhagavAna zaMkaranuM udAharaNa paNa umerI zakAya. senTa phAsisa jema temane sukhapUrvaka suvADatA; bhagavAna viSNu je nAgapara zayana karatA; tema ekAntanivAsI bhagavAna zaMkara temane pitAnA kaMThe dhAraNa karatA. anuvAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ ruziyAmAM naveA maLavA athavA khetI 92 - ruziyAmAM navo vaLavo athavA khetI 195 raziyAmAM navA aLaveA ! mathALuM jarA camakAvanArUM che! khuzInI vAta e che ke, rUziyAnA navA baLavA lehI reDavAvALA ke khunAmarakI phelAvanArA nathI ! rUziyAmAM rAjyadvArI temaja sAmAjika baLavA thai cUkayA pachI have khetInA baLavA jAgyA che; ane te ekalA kheDuteAnuMja nahi paNa AkhA rUziyAnu kalyANa kare tevA che! paratatra dezAmAM dhAmadhUmIyAM khetIvADI kamIzaneA pAchaLa jyAre nANAMne vyartha dhUmADA karavAmAM Ave che, tyAre rUziyAmAM te baLavA jevI mATI uthalapAthala kare tevI kharekharI lAbhadAyaka khetInA sudhArAnI yeAjanA hAtha dharavAnI taDAmAra taiyArIe! cAlI rahI che! rUziyAnA ni MdA bhale peAtAnI jIbha ke kalama dhasyA kare, tenA haDahaDatA duzmane bhale tene dhaDe lADavA karavAnAM chupAM kAvatrAM karyA kare; paNa rUziyA tA gulAmInA utpAdakavAdAne vinAza, IcchIne mAnavajAtanAM sukha ane kalyANanA mArgo prati tvarita gatithI prayANa karI rahyuM che ! * * x X lenInanI gaMjAvara ceAjanA ! rUziyAnA kismatamAM ajaba palaTe lAvanArA lenInanA baLavata bhejAmAM khetIsudhAraNAnI gaMjAvara yAjanA janmI hatI, ane tenI khAsa khubI khetIne audyogika svarUpa ApavAnI che. A yeAjanA ajoDa che, ane jagatanA itihAsamAM tevI jaMgI yAjanAnA keie kadI vicAra sarakhA karyo hAya eNve ullekha maLI zakatA nathI ! A yeAjanA pramANe anAja pedA karavA mATe 100,000 ekaranuM eka evAM 125 khetarA ubhAM karavAnAM che. A khetarAnI pedAzamAMthI ziyana sarakAra 20,00,00,000 muzala anAja paradeza khAte meAkalI zakaze, eTale pachI bIjA jamInadAre pAsethI anAja udharAvavAnI ke meLavavAnI tene kAi paNa jAtanI khaTapaTa karavAnI jarUraja raheze nahi. A yAjanAnA amala karavA mATe AvatAM traNa varSa daramiyAna yAMtrika haLeA, sAMcAkAma vagere kharIdavA pAchaLa 10,00,00,000 pAunDa yAne deDha abaja rUpiyA kharcavAmAM AvanAra che; ane kheDUtAnAM makAnA tathA temanI ramatagamata mATenI klA vagere bAMdhavAnAM kharcanA paNa temAMja samAveza thai jAya che. * X x X A yAjanAne amala thatAM saMkhyAbaMdha kheDUte temAM kAme lAgI jaze, ane savAseA khetare jANe ke savAse audyogika kArakhAnAM hoya evAM khanI jaze. khetI ane udyAga temaja kheDuta ane majura e banne jANe ke ekabIjAnA paryAyavAcI zabdo (adharava`) khanI jaze. kaheA ke, banne vaccene taphAvata bhuMsAI jaze. khetareAnI vyavasthA karanArI kimiTamAM kher3ata majurA virAjaze, ane anAjanI Apa-le tathA vecANune aMge zaherAnAM majurama`DaLeAnA samAgamamAM paNa teo AvI zakaze. kharA samAjavAdanI A rIte sa Mge sthApanA thaze, ane kheDutAnA agharA praznAnA ce karavAmAM rUziyA geAthuM khAi jaze; ane tenA baLavA niSphaLa jaze, evAM svapna jonArAe hAtha ghasatA rahI jaze ! lenIna e raziyAnA ulhAramATe Izvare meAkalelI eka mahAna vibhUti hatI. e vAta svIkAravAnI have kANu nA pADaze ? A yeAjanA uparathI briTiza hiMdu ke dezI rAjyo kAMI medhapATha zIkhaze ? ( ''hiMdusthAna"nA eka akamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA 93-rAjA prahlAda kA nyAya prAcInakAla meM svayaMvara kI prathA thI. jaba kisI rAjA kI kanyA vivAhAcita avasthA kI he jAtI thI taba vaha svayaMvara racAtA thA. svayaMvara meM sabhI rAje Ate the aura laDakI jisake pasaMda kara gale meM jayamAla DAla detI thI, usake sAtha usakA khyA hatA thA. eka samaya eka rAjA kI laDakI kA svayaMvara racAyA gayA. rAjA prahalAda ke putra virecana tathA agirA ke putra sudhanvA done usa svayaMvara meM gaye. vahAM aneka brAhmaNa, rAja tathA rAjakumAra upasthita the, nizcita samaya para usa rAjA kI kanyA svayaMvara-bhavana meM AyI. rAjakumArI ne brAhmaNakumAra sudhanvA ke sAthe vivAha karanA svIkAra kiyA; isa para virecana ne usa rAjakumArI se kahA-"tuma kaunasA guNa dekha kara usa brAhmaNakumAra se vivAha karanA cAhatI hai ? vaha nirdhana hai, usake yahAM tuhe kaSTa hogA. acchA hogA ki tuma hamAre sAtha sAdI kare. meM rAjakumAra hUM aura usase zreSTha . " yaha suna kara usane kahA-" arachA hogA, kala Apa lega donAM AdamI hamAre mahala meM AvuM, jo zreSTha hogA usIke sAtha meM zAdI karaMgI." - dUsare dina done usake yahAM pahuMce. pahale virecana pahuce, bAdako sudhanvA bhI Aye. rAjakamArI kezinI ne donoM kA achA AdaramAna kiyA. virocana ne sudhanvA se apane pAsa hI bahene ke kahA; paraMtu sudhanvA ne kahA-"hama tumhAre pAsa nahIM beThege, kaki hama tuma se eka hai." virocana ne pUchA-"yaha kese ?" sudhanvA ne uttara diyA-"jaba kabhI hama tumahAre pitA ke yahAM jAte hai to te apanA Asana choDa kara uTha jAte hai aura pahale hama ke biThAkara taba svayaM baiThate hai." virecana ne kahA-"yaha nahIM; kisI vidvAna ke yahAM cala kara pUchA jAya ki hama dene meM kauna zreSTha hai ? aura prANuM kI bAjI rahe." sudhanvA ne kahA-"bahuta acchA ! paraMtu dUsare ke pAsa jAne kI kauna AvazyakatA hai? calo na tumhAre pitA mahArAja pralAda se hI pUchA jAya ki hama done meM kauna zreSTha hai ? jisake zreSTha batA deMge vahI zreSTha samajhA jAyegA." aMta meM yahI nizcaya huA ki prANa kI bAjI rakha kara mahArAja prahalAda se pUchI jAya ki dene meM kauna zrei4 hai. yaha nizcaya kara ve ne mahArAja ke yahAM pahuMce. mahArAja ne sudhanvA kI baDI khAtira kara ke unake Ane kA uddezya pUchI. sudhanvA ne kahA - "he rAjana ! hamameM aura Apake putra meM Isa bAta ke liye prANoM kI bAjI lagI huI hai ki hama done meM kauna zreSTha che. kapayA Apa isa bAta kA nyAya kara de." sudhanvA kI yaha bAta suna kara mahArAja prahalAda baDe dhasaMsaMkaTa meM paDe. yadi satya kahate huM to ekalaute putra ke prANe se hAtha dhovA paDatA hai aura yadi putra kA moha karate haiM te asatya kA Azraya lenA paDatA hai. rAjA IsI soca vicAra meM paDe che. aMta meM unhone nizcaya kiyA ki cAhe putra se bhale hI hAtha nA paDe; para asatya nahIM beleMge. atae ve bole-"he putra virocana ! sudhanvA ke mAM-bApa donoM hI tumhAre mAM-bApa se zreSTha hai: Isa liye sudhanvA tumase zreSTha hai." rAjA kA yaha nyAya suna kara cAre ora se "dhanya dhanya' kI AvAja Ane lagI, sabhI rAjA ke nyAya kI prazaMsA karane lage, sudhanavA bhI bahuta prasanna huA-usane kahA-"he rAjana ! ApakI nyAyapriyatA dekha kara meM bahuta prasanna , Apane putra ke prANu kA meha ne kara ke bhI satya kI rakSA kI, isaliye meM Apake putra ke prANadAna detA hUMpha para use kezinI ke pAsa cala kara merI zreSThatA svIkAra karavI paDegI. virocana ne pitA kI AjJAnusAra kezinI ke pAsa nA kara sudhanvA thI zreSThatA kA svIkAra kara liyA. prAcInakAla meM rAjA ese nyAyI hote the ki ekalaute putra ke prANa kA meha choDa kara bhI satya kI rakSA karate the. ( "manAramA'nA eka aMkamAM lekhaka:-zrI bampanaprasAda siMha ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 uMdara karaDavAthI upajatA tAva 94-uMdara karaDavAthI upajato tAva jherI uMdaranA karaDavA pachI jyAM te karaDo hoya tyAM sojo AvI jagyA phUlI jAya che ane thoDA divaso pachI tAva thoDA thoDA vakhatane aMtare Ave che. Ane uMdara karaDavAthI upajato tAva kahe che. A tAva hiMdustAnamAM puSkaLa che. jApAnanA dAktaroe ghaNAe sikAthI A tAvasaMbaMdhI jJAna dharAveluM ane tenA jatu vagerenI have barAbara jANa thaI che. cAMdI, dukALIo tAva vagerenA jaMtune maLatAM AnAM jaMtuo che. muMbaInA DaeN0 rAve A roga saMbaMdhI vadhatA jJAnamAM sAre hisso Ape che. tenI davA paNa temaNe potAnI meLe khAsa zodhI kADhI che. uMdara, kela, sasalAM, vAMdarAM, bilADIo vageremAM A roganAM jaMtuo bahu sArI rIte vRddhi pAme che. eka vAra uMdara karaDayA pachI kAkALIAnI peThe jo daradIne eka vAra kharuM maTe te te hamezane mATe A rogathI mukta thAya che. uMdara karaDavyA pachI pAMca divase ane vadhumAM vadhu sATha divase tAva Ave che. DaMkha AgaLanI jagyA sUjI jAya che ane cAmaDI vakhate marIne kALI paNa paDI jAya che. lasikAmAM paNa sojo AvI jAya che ane lasikAgraMthio sUjI jAya che, TADha bharAIne tAva Ave che, kasamoDA paNa Ave che. traNa divasamAM tAva 103 thI 104 sudhI vadhI jAya che, ane traNa divasa vadhu tAva rahIne ekadama te utarI jAya che. utaratI vakhate puSkaLa parasevo thAya che; pAMca daza divasa pachI kAMI thatuM nathI. tyArapachIthI pAche pahelAMnI mAphakaja tAva zarU thAya che. vadhAremAM e thAya che ke, cAmaDI upara DhImaDAM DhImaDAM thaI jAya che, je zILasanA jevAM hoya che. te chAtI upara ane hAtha upara khAsa thAya che.. ghaNI vakhata hAthapaganA sAMdhAnA riplekasIsa bahu vadhI jAya che, cAmaDInI sparzendriya vadhu tIvra thAya che, snAyuo ane sAMdhAmAM dukhAvo thAya che ane goTalA ghAle che. maraNapramANasoe daza TakA jeTaluM hoya che. maraNa thatA pahelAM sannipAta thAya che. chevaTe daradI maraNanI ghaDI vakhate zuMbha thaI gayelo hoya che. tAva hoya tyAre ja tenAM jaMtuo lohImAM maLI Ave che, nahi to nahi. vetaranAkaNa lohImAM 15000 sudhI vadhI jAya che ane "iosInAphIla" nAmanI jatanAM taraktakaNuM vadhI jAya che. A daradanI cikitsA karavAne "vAsaramana" no prayoga thAya che. je daradIo marI jAya che temAM mAluma paDyuM che ke, lasikAgraMthio ghaNI phUlI jAya che, baroLa paNa phUlI jAya che, kalejuM lohIthI bharAI jAya che, phephasAMmAM lohInI naso theDI thoDI tUTI paNa jAya che, gheLo DoLe rAte thaI jAya che. ilAja:-"sAhavarjhana" nI pIcakArIo ghaNuM ja sAruM kAma kare che. "vAsIbIlona"nuM ekaja aMtarakSepana ghaNuM kharuM basa thaI rahe che. jyAM uMdara karaDyo hoya tyAM haMmeza kAlika lozanathI dhoI nAkhI agara "poTeziyama paramegeneTathI joI nAkhI cokhuM jalada kArbolika esiDa lagADIne DaMkha bALI devo joIe. ("vakalpataru"nA eka aMkamAM lakhanAra -. caMdulAla sevakalAla, vaDodarA.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. zubhasaMgraha-bhAga cAle 95-zuddhi aura achUtoddhAra kI viphalatA zabda bahuta kahe hai--ghara nizAzApUrNa hai-paraMtu sacAI che, cAhe kaDavI hai. bahuta se bhAI pUche ge-hama saMvAdapatro meM roja zuddhi aura achUtoddhAra ke samAcAra paDhate haiM ki Aja amuka sthAna meM Itane loga zuddha hue, aura Aja amuka sthAna meM itane achU ke yajJopavIta diye game; phira tuma kaise kahate he ki zuddhi aura achUtahAra Andolana saphala nahIM ? uttara meM hamArA nivedana hai ki kisIke jUThA kahane kI AvazyakatA nahIM. paramezvara ne Apake AMkheM dI hai. Apa svayaM dekha sakate hai ki isa samaya hiMdusamAja meM dUsare dharmo se zuddha ho kara AnevAle loge kI saMkhyA kitanI hai? Aja taka jitane bhI loga musalamAne aura isAI se zuddha he kara Aye hai, jinakI zuddhi ke samAcAra saMvAdapatro meM meTe akSare se chapate rahe hai, unakI saMkhyA kama se kama pAMcasau te hagI; paraMtu unameM se mujhe bIsa ke nAma to ginA dIjiye, je Aja bhI hiMdU ha. kayA ve sabake saba vApasa nahIM lauTa gaye ? gata disaMbara mAsa meM lAhaura meM tIna-cAra musalamAna zuddha hue the. unameM se eka paM. vidyAnaMda-arabI ke bahuta baDe maulavI kahe jAte che-usa samaya unakI zuddhi para baDA harSa prakaTa kiyA gayA thA. sAre muslima jagata ke celeMja diyA gayA thA; paraMtu Aja vaha vidyAnaMda kahAM hai? "teja' ke munazI premacaMda, bhUtapUrva zekha InaAmulahaka, Aja kahA hai? hamArI pratijJA hai ki 15 prati saikaDA se bhI adhika loga pIche lauTa gaye hai. malakAne kI zuddhi para baDA garva kiyA jAtA hai. thI bhI vaha baDe garva kI bAta; paraMtu kheda hai je loga sacAI ko jAnate haiM ve baDe ciMtAtura hai. malakAne kI zuddhi kI je riperTa samaya samayapara saMvAda-patro chapatI rahI hai usake anusAra zuddha honevAloM kI ginatI dvAI lAkha se kama nahIM pahuMcatI. paraMtu mujhe eka bhAI se-je zuddhi ke pracAraka hai vaha jAna kara baDA duHkha huA ki jina makAna ke sAtha hiMduo kA khAnapAna hai unakI saMkhyA Isa samaya bIsa hajAra se adhika nahIM. bAkI malakAne pUrvavat alaga ke alaga hai. na unakI beTI kaI hiMdU letA hai aura na apanI unake detA hai. jaba ve zikAyata karate hai to unhone kahA yaha jAtA hai ki tuma Apasa meM hI vyAha-zAdI kara liyA karo. ve kahate hai ki yadi hameM malakAnoM hI vyAha zAdI karanI thI to phira tumhAre sAtha milane kA DhoMga karane kI AvazyakatA hI kayA thI ? phalataH Ina logo se bahuta se ko apanI pUrva avasthA meM laTakate hue kisI Thokara kI rAha dekha rahe hai. kalakatte meM hiMdU-mizana nAma kI koI saMsthA hai. usake pramukha kAryakartA eka saMnyAsI mAluma hate haiM. unake dvArA kI jAnevAlI zakti kI je ripeTa samAcAra-pAM meM chapA karatI hai vaha ItanI avizvAsya hotI hai ki paDhakara haMsI AtI hai. svAmIjI mahArAja eka eka dina meM tIsa tIsa hajAra isAio ke hiMdu bana DAlate hai. isa mizana ke kArya ke vivaraNa ke padma kara mujhe bhI baDA Azcarya hatA thA; paraMtu jaba patA lagAyA to sArI bAte havAI kile aura zekhacillI kI kahAniyAM jAna paDI, je bhole bhAle hiMduo aura vizeSataH mAravADi ke prasanna kara ke apanA svArtha siddha karane ke liye gaDhI aura prakAzita kI jAtI hai. vAstava meM bIsa hajAra te dUra rahe, bIsa kI bhI zuddhi nahIM hotI, kathA aise khayAlI pulAva se hiMdu samAja kA kucha vAstavika hita ho sakatA hai? aba jarA achUtoddhAra para daSTi DAliye,jisake liye baDe baDe dhana-kubera apane khajAne khele rakhate hai. isa AMdolana kI viphalatA kA eka baDA pramANa yaha hai ki jinake achata kahA jAtA hai khuda unake aMdara isake viruddha bhAva utpanna ho gayA hai. unakA kahanA hai ki varNadhArI hiMdu hamAre uddhAra ke bahAne hamameM phUTa DAla rahe hai aura hameM apamAnita karate hai. te hameM samAja meM samatA kA adhikAra dene ko taiyAra nahIM. sarakAre meM kevala hiMduoM kI saMkhyA adhika dikhA kara hamAre rAjanItika adhikAra Apa haDapa kara jAnA cAhate haiM. hamameM se jina lega ke ye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhi Ara achUtAndrAra kI vilatA zuddha' kara lete haiM ve hamase tA alaga hai! jAte hai; paraMtu ye unakA kAi sAmAjika adhikAra nahIM dete. Isaliye ve bicAre na dhara ke rahate haiM aura na udhara ke. : adbhuta lAga aba apane kA AdidhI 'yA * AdihiMdu' kahane lage hai. verdUieMse alaga heA kara musalamAnAM aura sikakhAM kI bhAMti apane rAjanItika adhikAra sarakAra se mAMga rahe hai, kyAMkI unakA vizvAsa ho gayA hai ki praMsa samaya hiMdU apanA svA siddha karane ke liye hI aisI cApalUsI kara rahe hai; anyathA inakI hameM kucha dene-dilAne kI icchA bilakula nahIM. pimple dinAM lAlA lAjapatarAya ne esablI meM kahA thA ki yadi sarakAra hame eka karADa rUpiyA de de ! hama eka hI varSoM meM achUtapana dUra kara sakate haiM usake uttara meM achUtAM ke gurumukhI patra 'AdiMDa'kA' te likhA thA ki satyuga, tretA aura dvApara meM hiMduoM kA cakravatI rAjya thA. yA una tIna yugAM meM ApakA eka karoDa rUpayA nahIM milA ? usa samaya hamArA udghAra karanA teA dUra rahA, hameM zikSA taka prApta karane kA adhikAra na thA. veda-matra kI dhvani suna lene se kAna meM pIdhelA huA sIsA bharI diyA jAtA thA. ma`tra kA uccAraNa karane para jIbha phATa DAlI jAtI thI, hiMdU ne usa samaya hamArA kucha na uThAyA te aba eka karoDa rUpayA le kara hamArA kyA kara deMge? yahu saba dheAkhA hai, hama logoM kA dAsa banA kara dakhAe rakhane kI cAle hai. hA sakatA hai ki aisI jalI kaDI khAteM unakA hiMdU ke zatrue te sikhAyI heAM; paraMtu vicAraNIya viSaya yaha hai ki kyA unake Isa kathana meM kucha sacAi nahIM ? hamArI pratijJA hai ki kAi bhI mAtA kA lAla chAtIpara hAtha rakha kara unake kathana kA jUThA siddha nahIM kara sakatA. a taddAra ke liye hiMdU kI ora se jo bhI prayatna heA rahe haiM, una sabakI tahu meM eka bhAva kAma kara rahA hai. hiMdU yaha tA cAhate haiM ki achUtAM kI dazA pahale se acchI hai| jAya; paraMtu ve yaha nahIM cAhate ki ve hamAre barAbara hA jAya. dUsare zabdo me' ve rahe... dAsa ke dAsa; hAM jarA sApha suthare hA jAya. eka mahAmUrkha vyabhicArI aura madya-mAMsAhArI brAhmaNa aura aniyA hiMduoM kI dRSTi meM eka suzikSita, sadAcArI aura dharmAtmA camAra se sadA acchA hai. muMha se eka camAra kA apanA bhAI kahate hue bhI hiMdu hRdaya meM use nIca aura jadhanya samajhatA hai. koI paccIsa varSa hue mahAtmA munzIrAma (jinakA nAma khAda ke| svAmI zraddAnaMda huA)ne kucha ratiyA parivAra zudgha kIye the usa samaya lAgeAM ne unake hAtha kA le kara khAyA bhI thA. paraMtu Aja unakI avasthA kayA hai? ve phira achUta ke achUta hai. ke hiMdu unake sAthe khAnapAna nahIM karatA. zuddha hue rahitIyA birAdarI ke eka yuvaka zrIyuta udayacaMdrajI meTrikyulezana pAsa hai, mere mitra hai. unhAMne mujhe batAyA ki zuddha haiA kara hama baDI Aphata meM phsa gaye hu. jisa birAdarI kA hama azuddha samajha kara cheDa Aye hai unase teA hama milate nahIM, idhara hiMdu lega hameM lete nahIM. isa liye vyA-zAdi ke liye hameM baDI dikkata rahatI hai. aMtanI dera se zuddha haiA jAne para sI kriyAtmaka rUpa se hama achUta ke achUta hI gurudAsapura jile meM DeAma nAma ki eka achUta jAti vasatI hai. kaI varSoM hue unhe zuddha kiyA gayA thA; paraMtu unA apane zarIra kA eka aMga banAne ke sthAna meM hiMdue ne mahAzaya kauma" ke nAma se unakI eka alaga jAti banA dI hai, jo pUrvavat adbhUta kI adbhUta hai. usa jile meM mahAzaya" zabda adbhUta kA paryAyavAcI hai| gayA hai. Isaliye vahAM kAi bhI hiMdu samAjI apane nAma ke sAtha 'mahAzaya' zabda kA prayAga sahana nahIM karatA. - aba Apa svayaM bhI sAciye ki ye bAte achUtAdvAra kI saphalatA kI dyotaka hai yA vikalatA kI? jisa achUtAhAra para Aja lAkhAM rUpaye kharca kiye Ate hai, kyA usameM kucha sthAyItva hai ? kyA camAra kA RSisatAna' yA medha kA'bhakta' kahane se achUtapana dUra hA jAyagA ? maulAnA muhammadaalI ne bhAI paramAnadajI se ThIka kahA thA ki ApakI zuddhi islAmI 'takhalIga' kA mukAbalA nahIM kara sakatI. dekhiye-mai Aja eka bhaMgana kA musalamAna kara ke apanI megama banA sakatA . maiM kisI bhI musalamAna bananevAle yeAgya hiMdU kaeN sAthe apanI kanyA kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAtho vivAha kara sakatA dU. kyA Apa yA mAlavIyajI meM yaha sAhasa hai? yadi nahIM, te phira Apa zuddhi kA zora macA kara hameM ka ciDhatI haM? maulAnA ke bhAIjI ne kayA uttara diyA se hama nahIM jAnate, paraMtu hamArI aMtarAtmA kaha rahI hai ki sAre hiMdu-samAja ke pAsa isakA koI uttara nahIM. kucha varSa kI bAta hai, javAlApura (haridvAra) meM eka maulavI sAhaba aura svargIya paM. murArIlAla kA. zAstrArtha he rahA thA. maulavI sAhaba AryasamAjI paMDita kI prabala yukti kI tAba na lA sake. ve bahuta ghabarA gaye. paMDita kI vijaya 5. hiMdu janatA phUlI na samAtI thI. aMta ke maulavI sAhaba ne ucca svara se kahA-paMDitajI mahArAja! meM kahatA dU, islAma saccA hai aura Apa kahate hai vaidika dharma. merI aura ApakI yuktiyAM janatAne suna lI; paraMtu dene dharmo meM se vAstava meM kauna saccA hai isakA nirNaya abhI he jAtA hai. meM; vaidika dharma ke saccA samajha kara abhI islAma ke cheDatA hUM aura hiMdU banatA hUM. mere laDake bhI hai aura laDakayAM bhI. Apa merI laDakIyAM lIjiye aura mere laDAM ke apanI laDakiye dIjiye. taba meM mAnUgA ApakA dharma sArvabhauma aura ApakI yukti saccI hai. yadi yaha sAhasa nahIM, to Apa AIye islAma meM Apa apanI laDakIyo bhI na dIjiye, meM Apake laDake ke apanI laDakI detA hUM. maulavI sAhaba ke e zabda kayA the? paMDitajI ke liye nIle AkAza se bijalI kA giranA thA. paMDitajI cUpa raha gaye, unase kucha bhI uttara na bana paDI. taba maulavI sAhaba ne kahA-kyA isI bala para IralAma ke prabala pravAha ke. rekanA cAhate ho ? IslAma eka jIvata-jAgRta dharma hai, vaha tumhAre Ina vitaMDAvAda se kucalA nahIM jA sakatA. Aja taka hiMdu samAja ke pAsa maulavI sAhaba ke celeMja ka ke uttara nahIM hai. Aja kala jitane bhI musalamAna puruSa zuddha ho kara Aya dharma Ate hai unameM se adhikAMza muphatakhora aura nikaeM hete hai, phira musalamAna strI to kevala vahI zuddha hotI hai, jinakA kIsI ke sAtha pahale hI ApAra bigaDa cUkA hatA hai. koI bhI saMbhrAta muslIma parivAra zaddha nahIM hatA. mere Ina zabda se kadAcita zaddhi-sabhA ke kArya-katAM he jAyeMge, paraMtu yaha eka asI saccAI hai jisake ulaTAyA nahIM jA sakatA. phira, kayA kAraNa hai ki saMbrAnta musalamAna parivAra vaidika dharma meM nahIM jAte? de zabda meM isakA kAraNa hai-hiMdaoM kI jAta-pAMta. Isa jAta-pAMta ke kAraNa hiMdu una naye AnevAle bhAI ke pUre adhikAra nahIM de deta-unake sAtha roTI-beTI kA saMbaMdha karane ke taiyAra nahIM hote. manuSya eka sAmAjika prANI hai aura vyAha-zAdI ke binA sArI Ayu vyatIta karanA usake liye kaThina hai. isa liye ve loga vaidika dharma meM AnA pasaMda nahIM karate. dUsare hiMdU he jAne para bhI e kriyAtmaka rUpa se Ajanma ahiMdu nahI bane rahate haiM. una para se musalamAna hone kA kalaMka sArI umra nahIM jAtA. udhara hiMdU bhI vipakSa hai. inakI vyAha-zAdI saba apanI taMga jAta ke bhItara hI hatI hai ki navAgaMtuka bhAi kI keAI jAta nahIM hotI, isa liye keAI hiMdU unako apanI laDakI dene ko taiyAra nahIM hotA. yadi hiMdU jAta-pAta ke DhakAle ko cheDa kara guNa-karmAnusAra vivAha karane laga jAye te cheDe hI kAla meM lAkha musalamAna pratiSThita aura kulIna parivAra vaidika dharma ke grahaNa kara leMge. hiMdU kI jAta-pAMta ne kevala zuddhi aura achUtoddhAra ko hI niSphala nahIM kara diyA; varana isake kAraNa hiMdU saMgaThana bhI asaMbhava rahA hai. isa samaya pratyeka hiMdU kriyAtmaka rUpa se kevala apanI jAta ke hI hiMdU aura apanA bhAI samajhatA hai. bAkI hiMdU usake liye saba ahiMdu hai, vaha unake sAtha reTI-beTI kA saMbaMdha nahIM kara sakatA. itanA hIM nahIM, ye jAta ekadasare ke nIca samajhatI Ara dhRNA kI daSTi se dekhatI hai. inakA Apasa meM prema tathA bhrAtRbhAva ke sUtra meM piroyA jAnA asaMbhava hai. paMjAba hAIkorTa ke cIpha jajaja sara zAdilAlajI hai. eka dina eka ajanmAbhimAnI khatrI vakIla kaha rahe the ki sara zAdilAla cIpha jajaja ho gaye to kayA huA hai ta ve baniye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNanA putra geAhatyArA kema banyA ? 201 hI. kAi inase pUche ki inakI isa ukti kA kucha matalaba hai? hai teA niye hI, yaha bAta kyA huI ? hamAre jAta-pAMta-tADaka-maDala meM pratyeka jAta ke leAga sabhAsada hai'. eka bAra eka 'mahAjana' jAti ke sajjana ke apanI laDakI ke liye vara kI jarUrata thI. usane maMDala kA likhA ki vara aura cAhe kisI jAti kA haiA, paraMtu sunAra aura arADA nahIM heAnA cAhiye. maine pUchAkyAM? uttara milA--ye leAka aDe ga Mde aura kaura kamIne haute hai. maine kahA--kAi eka manuSya gaMdA yA nIca hai| sakatA hai, na ki sArI hI jAti. isa para usane kahA--nahIM", ti hI nakammI hai. dekhiye, kaisI purI dhAraNA hai! upara ke inakatiya draSTAMtAM se Apake dUSita hiMdu-maneAbhAva kA kucha patA laga gayA hegA, asI avasthA hai! kauna mAna sakatA hai ki hiMdU kA bhI kabhI saccA saMgaThana hai| sakatA hai? hiMdU ke sAre aniSTa kA mUlakAraNa unake samAjarUpI zarIra kA rAjareAga hai-janmamUlaka jAta-pAMta, adbhUtapana, saMgaThana kA abhAva, zuddhi kI viphalatA, premAbhAva, musalamAnedvArA pITAnA ye saba usa mahArega ke bAharI lakSaNa hai. ye khuda rAga nahIM, paraMtu hamAre netAlega mUla rega kI cikitsA para dhyAna na de kara usake khArI cinhAM dUra karane kA yatna kara rahe hai paraMtu jaba taka zarIra ke bhItara viSelA mAdA maujuda hai, jaba taka rAga kI jaDe nahIM kaTatI, taba taka bAharI lakSaNAM kI cikitsA karane se raugI svastha nahIM hai| sakatA. dUsaremAM kaiA sudhAranA sugama hai, paraMtu AtmasudhAra kIsI ucca AtmA kA hI kAma hai; aura achUtaeNdvAra meM kaivala rUpaye hI de dene paDate haiM. apane para kAi jimmedArI nahIM AtI. paraMtu jAta-pAMta teADanA AtmasudhAra hai. isake dvArA hama kriyAtmaka rUpa se yaha dikhalAnA hai ki hamAre adara janma se uMca-nIca kAI bhAva maujuda nahI. hama hindUmAtra ke| sacce arthoM meM apanA kharAbara kA bhAi samajhate haiM. hamAre liye hamArI taga birAdarI ke thADe se lega hI hiMdu nahIM, vana yaha sArA hiMdusamAja hamArI birAdarI hai. usameM hama jahAM cADhe guNa-karmAnusAra vyAha-zAdI kara sakate haiM, isaliye Atmazuddhi se hiMdU dhakharAte haiM; para yaha khAta eka dhruva satya hai ki yadi hiMdUte jAta-pAMta kaiA naSTa na kiyA te| yaha tako mAtmA kara DAlegI. ( "AOprakAza" tA. 30-9-28 nA aMkamAM lekhaka-zrI. saMtarAmajI khI. e.) 96 - brAhmaNano putra gohatyAro kema banyo ? aMgAla prAMtanA rAjazAhI jIllAnA 'vIrajAna' nAmanA gAmamAM nayanaMdarAya nAmane eka pratiSThita brAhmaNa jamInadAra rahetA hatA. tene kAlicaMdra rAya ( kALA cAMda ) nAmane eka yuvAna ane atyaMta svarUpavAna putra hatA. tenA mastaka upara dhudharIALA lAMbA kALA keza, vizALa lalATa ane mukha upara ugatI mUzkeAnI zyAma rekhAvaDe te prAta:kAlanA khIlelA kamaLasamAna adhika dIpyamAna thai rahyo hateA. kAlicada rAyanuM Ayu lagabhaga 25-26 vatu hatuM. te saMskRta, baMgAlI ane phArasI bhASAneA prasiddha paMDita gaNAtA hatA; eTalu ja nahi paNa te sAthe tenI zarIrasa`patti paNa eka pahelavAna jevI hatI ane te tIradAjI tathA dhoDesvArI Adi yuddhavidyAmAM nipuNa hatA. hajI te kAlicaMda rAyanA vidyAbhyAsa samApta thayeA nahAtA, evAmAM tenA pitA nayanacaMda rAyanA dehAnta thaI gayA ane dharanA kArabhArane saghaLeA kheo tenA upara AvI paDayeA. gheADA samayathI jamInanI upaja dhaTI gayelI heAvAthI tene vidyAbhyAsa cheADI kAi udyama-dhadhA khALavAnI pharaja paDI. e samayamAM bhuMgAlamAM musalamAna bAdazAha 'sulemAna'nuM zAsana hatuM. gauDa nagara 'mAM tenI rAjadhAnI hatI. eka divasa rAjyanA phojadAranI jagA khAlI paDavAthI bAdazAhe te mATe eka suyeAgya vyaktine zeAdhI kADhavA vajIrane AjJA karI. te vakhate tyAM beThelA haDDIjuddIna nAmanA eka vidvAna maulavIe bAdazAhane kahyuM ke-" nayanacaMda rAyanA putra kAlicaMda rAya mArI pAse phArasI 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 202 zubhasaMgraha-bhAga 2 bhaNelo vidvAna ane nekacAlavALo AdamI che. tenA bAhumAM 10 yuvake jeTaluM baLa che ane yuddhakaLAmAM paNa te e nipuNa che ke bhalA bhalA yoddhAo tenI barAbarI bhAgyeja karI zake. mATe e mANasane ja te jagAe niyata karavo joIe." A salAha pramANe bAdazAhe kAlicaMda rAyane tenA gAmathI gauDa nagara belAvyo ane tene phojadAranI jagAe niyukta karyo. kAlicaMda rAya zAhI mahela pAse eka makAna rAkhI rahevA lAgyo. ane atidakSatApUrvaka pitAnI nokarI karavA lAgyo. tene nitya prAtaHkALamAM snAna saMdhyAdi nityakarma karavAno niyama hate. pazcAta darabArI vastra paherIne ghoDesvAra thaI athavA pAlakhImAM besIne darabAramAM jato. kAlicaMda rAya jyAre nitya prAtaHkALe mahAnaMdA nadImAM snAna karavA jato, tyAre tene zAhI mahelanI nIcethI pasAra thatA mArga upara thaIne javuM paDatuM hatuM. te nadIsnAna karyA pachI veta vastra paherI dhIre dhIre potAnA makAna upara Avato. tenuM tejasvI mukha ane vizALa kapALa upara jaLathI bhIMjAyelA suMdara kALA keza ane aMga upara pavitra veta upavIta joI mArgamAM sAmAM maLatA loke bAju upara haDI jatA; paraMtu A samaye eka vyakti jema nayanAbhirAma ghanaghaTAne cAtaka joI rahe, tema haMmezAM tenA suMdara svarUpa sAmuM joI rahetI hatI. bAdazAha sulemAna'nI putrI dulArI nitya prAtaHkALe A brahmakamAranI manohara mUrtAinAM darzana karavA mATe nitya zAhI mahelanI aTArImAM ubhI rahetI. kAlicaMda rAyane mahAnaMdAmAM snAna karavA mATe jatAM AvatAM baMne samaya jyAM sudhI te dRSTimaryAdAmAM dekhAya tyAMsudhI ekITaze tenI sAme joI rahetI ane te daSTimaryAdAthI dara-dekhAte baMdha thaI jAya eTale lAMbo zvAsa bharIne besI rahetI. kAlAntare A brahmakumAra zAhajAdIno ArAdhya deva banI gayo. eka divasa prAtaHkALe zAhajAdI nityanA niyama pramANe aTArImAM beThI hatI, tenI bAjumAM metI nAmanI dAsI beThelI hatI. te samaye kAlicaMda rAya gaMgAstotrano pATha karato karate ghara tarapha cAlyo Avato hate. dulArI pitAnA A ArAdhya deva tarapha eka dhyAnathI joI rahI hatI, te joI metIe kahyuM-" zAhajAdI ! zuM joI rahyAM che ?" zAhajAdI---"A sAme cAlyA Ave che temane !" motI-"e to kAI brAhmaNa jevo nadI snAna karIne Avate jaNAya che. temAM zuM jovAnuM che?" zAhajAdI- "tArA mATe kaMi jovAnuM nahi hoya, paraMtu mArA mATe te te devanuM darzana svargasukha samAna che." motI(AzcaryathI) "zuM kahyuM ? tenuM darzana svargasukha samAna ?" zAhajAdI-"hA, e mArA hRdayane adhiSThAtA-mAthAne mukuTa ane zarIrane svAmI che." motI-(vadhu AzcaryathI ) "huM ? eka hiMdu brAhmaNa te tamArA pati ? tamAruM citta te ThekANe che ne ?" zAhajAdI--"mArUM citta ane zarIra meM tene ja arpaNa karI dIdhAM che! " metI-"e te ghaNIja burI vAta kahevAya !" zAhajAdI-"emAM burI vAta zAnI ? manamAM jenI IcchA thaI, tene mana arpaNa karI dIdhuM!" motI-"paNa zuM tamArI IcchA saphaLa thaI zakaze ?" zAhajAdI--"motI ! eka AkAzamAM be sUrya kadI rahetAja nathI. have A zarIra ane mana kadI bIjAnAM thaI zakavAnAMja nathI." metI-"paNa zAhajAdI ! mArge cAlanAra ajANyA puruSanI kaMI paNa parIkSA karyA vinA bAdazAhanI putrI tene potAno pati banAvavA icche e chokaravAda ke utAvaLa na kahevAya ?" zAhajAdI-"meM saghaLI parIkSA karI lIdhI che. e puruSa mArA gya-babbe mArAthI paNa zreSTha che." metI--" te kema jANyuM ?" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNanA putra hatyAre kema bane 203 zAhajAdI--" tenuM suMdara mukhaja tenI yogyatAnI sAkSI Ape che. kevuM suMdara che ?" mAtI-"zuM kevaLa suMdara hovAthI ja kAI manuSya bAdazAhanI putrIne pati thavAne lAyaka gaNAya? zAhajAdI-"tuM jarA AMkho ughADIne jo to kharI! tenI pAse kevaLa suMdaratAja nathI!" motI"huM to kaMi dekhAtI nathI, tenI pAse bIjuM zuM che ?" zAhajAdI-"pahelavAna jevI majabUta kAyA che, khIlatuM yauvana che, zarIra upara koI dhanapati jevA alaMkAro che ane AgaLa pAchaLa be sevake cAlyA jAya che. ethI jaNAya che ke, te koI moTo adhikArI ane lakSmIvAna che. vaLI tenA suMdara zarIra upara ta janoI dhAraNa kareluM che, tethI te koI kulIna brAhmaNa ke kSatriyaputra hovAnI khAtrI thAya che. hiMduomAM sarvathI kulIna brAhmaNa ane kSatriya gaNAya che. bola ! A saghaLuM eka zAhajAdInA pati thavAne mATe thoDuM che?" motI-"paNa te hiMdu hovAthI tamArI sAthe vivAha karaze? te dekhAya che te brAhmaNa je, ane tame cho paThANanI dIkarI!" zAhajAdIe A vAtane vicAraja nahoto karyo. te metInA kathanamAM rahelI satyatA joI zakI ane ekadama nirAzAmAM DUbI gaI. zAhajAdInI A dazA joine dAsIne dayA AvI. teNe kahyuM - "zAhajAdI! je tame te puruSane ja pitAnA pati tarIke mAnI lIdhuM hoya to temAM tamArI kaMI bhUla nathI thai. paraMtu nAtajAtanI A muzkelI kharekhara vicAravA jevI che. chatAM tamArA : vAtamAM saMmata thAya te cAhe so karI zakaze. zuM huM A hakIkatathI begama sAhebane jANItAM karuM ?" - zAhajAdI-"bahena ! tArI vAta akSare akSara sAcI che. brAhmaNano putra musalamAnanI dIkarIne paraNavA taiyAra thAya e banavuM azakya lAge che. paraMtu tuM begama sAhebane samajAve to khudAnI maherabAnIthI kadAca mAruM kArya saphaLa thAya kharUM. bahena ! A vAtamAM je tuM mane madada karIza, to huM tAro kadI paNa upakAra nahi bhUluM." motIe samaya joIne eka divasa A vAta begama sAhebane kahI. begama sAheba prathama te vicAramAM paDI gayAM; paraMtu aMte temaNe putrInI IcchA pUrI karavAno nirNaya karyo. eka divasa bAdazAha AnaMdamAM hatA, te samaye begama sAhebe temane putrInI premakathA saMbhaLAvI. teo A vAta sAMbhaLI kSaNa vAra stabdha banI gayA; paraMtu pitAnA yauvanakALa ane te samayanI premalIlA AdinuM smaraNa thaI AvatAM A vAta temane bilakula svAbhAvika lAgI. teo thaDI vAra vicAra karI belyA-"kAlicaMda rAya che te bahAdUra ane neka AdamI; paraMtu te brAhmaNane putra ApaNI dIkarIne ravIkAra karavA taiyAra thaze?" begama "ApanI IcchA haze te koI vAta azakya nathI." bAdazAha-"paraMtu pyArI ! mane Azcarya thAya che ke, baMgALanA bAdazAhanI zAhajAdIe eka hiMdu brAhmaNane kema pasaMda karyo?" begama- " premane vaLI koI jAtanI maryAdA hoya che? prema nAta-jAta, uMca ke nIca evuM kaMi jotaja nathI. te mAtra potAnA premapAtraneja sarvasva samaje che. zuM A vAta Apa jANatA nathI?" bAdazAha-" e vAta barAbara che, paraMtu A mAmale bahu guMcavaNabharyo che; kAraNake vivAha karavA mATe zAhajAdI kadI hiMdu thaI zakaze nahi ane kAlicaMda rAyane mAre baLAtkAre musalamAna banAvavA paDe te paNa ThIka nahi. ethI lokomAM ApaNI niMdA thavAno saMpUrNa saMbhava che." begama-" zahenazAha ! A vAtano meM khUba vicAra karI joya che. mAro evo mata che ke, kAlicaMda rAya bhale kAlicaMda rAyaja rahe. tene musalamAna banAvavAnI kazI jarUra nathI. mAtra te zAhajAdI sAthe lagna kare eTale basa. pachI bhale te lagna keAI maulavInA hAthe thAya ke kAI brAhmaNanA hAthe thAya, temAM koI vAMdho che ?" bAdazAha- "barAbara, e vAta ThIka kahI. baMne potapotAno dharma sAcavI rAkhe ane lagna kare te kAMI vAMdho nathI." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zubhasaMgraha-bhAga cotho A pramANe vicAraNA thayA pachI bAdazAhe kAlicaMda rAyane potAnI pAse bolAvI tene zAhajAdI sAthe vivAha karavA mATe kahyuM. kAlicaMda rAye kahyuM ke -" zAhanazAha ! huM brAhmaNa chuM, A5 musalamAna che. A vAta banavI azakya che. vaLI kadAca huM pote lagna karavA taiyAra thAuM, paNa mArAM sagAMvahAlAM ane nAtajAtavALA kadI A vAta svIkAraze nahi; mATe mahArAja ! ' mane kSamA karo. huM ApanI AvI maherabAnI mATe Apano upakAra mAnuM chuM." bAdazAha-"mArI putrI tArAvinA eka kSaNa vAra paNa cha nI zake tema nathI. tenuM zuM thAya?" kAlicaMda rAya-" te kharUM mahArAja ! paNa hiMdudharmamAM AvuM lagna karavAnI AjJA nathI; mAro dharma ja rahe ane mArI jIMdagI barabAda thaI jAya. " bAdazAha-baMgAlanA bAdazAhane jamAI thavAmAM chaMdagI barabAda thaI jAya? kAlicaMda rAya-"mahArAja! mApha karo." bAdazAhe joyuM ke ! kAlicaMda rAya mAruM apamAna karI rahyo che. teNe gusse thaI kahyuM-"kAlicaMda! tuM mAruM apamAna kare che. paraMtu tenuM mAThuM phaLa tAre bhegavavuM paDaze. teno kaMI vicAra karI zake?" kAlicaMda rAye atyaMta namratAthI kahyuM - "mahArAja! A vAta mArAthI kadI banI zake tevI nathI." kAlicaMda rAya koI rIte samaje tema nathI, ema bAdazAhane lAgavAthI temaNe gusse thaI bahAra ubhelA sipAIne hukama karyo ke " A bevakaphane ekadama pakaDIne jelamAM pUrI do ane kAle savAre tene phAMsIe laTakAvI de." - kAlicaMda rAyane jelamAM pUrI devAmAM Avyo. savAre tene phAMsI devAze e vAta vijaLI vege AkhA zaheramAM phelAI gaI. zAhajAdI A samAcAra sAMbhaLIne kaMpI uThI. potAnA priyatamane pitAnA mATeja vadha thaze te pachI pote kema jIvI zakaze ? e vicArathI te pAgala jevI banI gaI. bIjI savAre niyata samaye kAlicaMda rAyane jelakhAnAmAMthI bahAra kADhavAmAM Avyo. phejadArane phAMsI devAtI jovA mATe hajAro manuSyo jelakhAnA AgaLa ekaThAM thaI gayAM. kAlicaMda rAyane keTaDI bahAra kADhI khullA medAnamAM ubhA karavAmAM A hato. ghAtaka hAthamAM talavAra laIne bAdazAhano hukama AvavAnI rAha joI rahyo hato, evAmAM zAhajAdI potAnA prANAdhAranuM rakSaNa karavA ane tema nahi to tenI sAtheja paralokanI yAtrA karavAnA IrAdAthI tyAM AvI pahoMcI. kAlicaMda rAyane baMdIvAna dazAmAM joI te bhAna bhUlI gaI ane lAja-zarama vagerene kaMI paNa vicAra karyA vinA deDIne tenA kaMThe vaLagI paDI. basa, kAlicaMda rAya zAhajAdIne have paraNI cU. brAhmaNanI dRSTimAM te patita thaI gayo. hajAro loke A premaghelAM paMkhI eka-bIjAne bheTI paDelAM je premano mahimA gAvA lAgyAM. bAdazAhane A samAcAra maLatAM te khulI talavAre tyAM AvI pahoMcyA, paraMtu najIka AvatAMja kAlicaMda rAya bolI uThaya.-"zAhanazAha ! huM ApanA hukama pramANe cAlavA taiyAra chuM, ApanI putrI sAthe lagna karavA taiyAra chuM." kAlicaMda rAyanAM A vacano sAMbhaLI bAdazAhano gusso utarI gayo. sipAIne hukama thayo"baMdhana choDI nAkho." zAhajAdI nIcuM mukha rAkhI kAlicaMda rAyanI bAjumAMja ubhI rahI hatI. tene bAzAhe kahyuM-"beTA! mahelamAM jAo. tArI IcchA pUrNa thaze." ke jayajayakAra karatA vikherAI gayA; paraMtu eka vAta khUba carcAspada thaI paDI. " kAlicaMda rAya vaTalAI gaye." bIje divase kAlicaMda rAye bAdazAhanI sevAmAM hAjara thaI pitAnuM lagna karAvavA brAhmaNone samajAvavA mATe thoDA divasanI rajA mAgI. paMdara divasa mATe kAlicaMda rAyane nokarImAMthI rajA maLI. kAlicaMda rAye meTA meTA paMDito ane zAstrajJa brAhmaNanI eka sabhA bolAvI. temAM zAhajAdI dulArIne zuddha karavAnA pra"na mUko. paMDitae saghaLI vAta sAMbhaLI lIdhI; paraMtu te samaye eka paNa vedoddhAraka bhagavAna dayAnaMda ke hiMdujAtino rakSaka zraddhAnaMda nahoto eTale ajJAnAMdhakAramAM DUbelA popaTIA paMDitoe nIce jaNAvyA pramANe nirNaya Ape - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNanA putra gAhatyArA kema banyA ? 201 "musalamAna bAdazAhanI putrI dulArI kASTa rIte hiMdu banI zakatI nathI, temaja kAliya da rAya hiMdu rahIne tenI sAthe kAi paNa jAtanA saMsaga rAkhI zake nahi. jo A niya pramANe te na varte, te tene jJAtimAMthI dUra karI tenI sAthenA sarva vyavahAra baMdha karI devA.' kAlicaMda rAya A nirNaya sAMbhaLI dhaNeAja kreAdhita thaI gayA. tene IcchA thai AvI ke, gheADesvArAne khelAvI A papa tene pAMsarA karUM; paraMtu temAM keTalAka svajanA temaja gurujane hAvAthI te vicAra tarataja badalAi gayA. manuSya sadhaLuM cheADI zake che, paraMtu mAtApitAdi svajane, mitrajanA ane evA nikaTanAM sagAM-vahAlAMthI sadAne mATe dUra thavA tenI hi Mmata cAlatI nathI. A sadhaLAMnA saMbaMdha jaLavAi rahe ane zAhajAdI zuddha thAya evA mA kAlicaMdra rAya zodhavA lAgyA. teNe vicAryuM ke, jagannAtha purI jaine tyAMnA brAhmaNeAnI mAraphate zAhajAdIne zuddha karavAnI gAThavaNa karavI. evI AzAthI te jagannAthapurI AvI pahoMcyA. ahIM teNe vidvAna brAhmaNeAnI sabhA melAvI temanI sAme peAtAne prastAva raju karatAM jaNAyuM ke mahAzayA ! duniyAmAM ApaNe kahIe chIe ke, samasta saMsAramAM veda e sathI adhika pavitra dharmagraMtha che. vaLI vedavANI prabhuprerita che. tenA pavitra matrA game tevA patitane paNu uddhAra karavAnI zakti dharAve che. kevaLa gAyatrImatrathI manuSyanAM pApa dUra thAya che. AvI AvI ApaNe aneka vAra kathA ane vArtAe sAMbhaLI che, te zuM A zAhajAdI jevI eka nirdoSa mahilAne pAvana karavA jeTalI gAyatrImaMtra ke vedanA kAi maMtramAM zakti ke pavitratA che ke nahi? veda IzvaranI vANI che ane zAhajAdI anya prANIenI peThe Izvaranu ja khALaka che. tene zuddha karavA mATe IzvaranI vANI AjJA Ape che ke nahi tenA niya huM ApanI pAsethI jANavA icchuM chuM." paDitAe kAlicaMda rAyanI vinati svIkArI nahi ane tene ma`diranI bahAra cAlyA javA kahyuM. AthI kAlicaMdanA hRdayamAM bahuja AdhAta thayA. te maMdiranI bahAra eTalA upara besIne vicAramAM DUbI gayA. te hatA te mUrtipUjaka brAhmaNa ! tenA hRdayamAM hiMdu devI-devatAo mATe akhUTa zraddhA bharelI hatI. teNe jagannAtha deva pAsethI zAhajAdIne zuddha karavAnI AjJA meLavavAnA nizcaya karyo ane prArthanA karavA lAgyAH-huM sazaktimAna ! he sarvAntaryAmina! he jagatapitA ! tamArA darabAramAM rAya ane raMka sarakhAM che. he prabhu! tArI pAse uMca nIcanA kAi bheda nathI. te| A zAhajAdIne AzIrvAda ApeA." A pramANe cha divasasudhI annajaLanetyAga karI kAlicaMdra rAya prAnA karatA madiranA ATalA upara paDI rahyo, paraMtu pelA brAhmaNNAe besADelA devanA mukhamAM jIbhaja naheAtI. teNe kai paNa uttara na ApyA. anaMtakALaparyaMta esI raheta tApaNu uttara maLata nahi. kAlicaMda rAyatuM bhUkha, kSeAbha ane apamAnathI mAthuM pharI gayuM. tenI nasAmAMthI hiMdujAti ane hiMdudharmAMpratye krodhAgni saLagI uThaye| ane kSaNa vAramAM te brAhmaNa maTI jaI rAkSasa banI gayA. AThamA divase AvezamAM AvI jate maMdiranA oTalA upara ubhA thaI te khelavA lAgyAH * "je dharmAMmAM pIDita mATe Azraya nathI, sahAnubhUti ke prema nathI, te dharmAMja nathI; ane he jagannAthanA brahma! huM samajI gayA ke tuM kevaLa lAkaDAnuM pUtaLu Mja che ! huM Aje pratijJA karU chuM ke, A pAkhaMDa ane prapaMcanA phelAvA karanArI mUrti pUjAne, temaja tenA nAme peAtAnuM peTa bharavAnA vepAra karanArA brAhmaNeAnA samULa nAza karavA mATe mArU` tanamanadhana heAmI daIza. A pramANe krodhathI saLagI uTheleA kAlicaMda hiMdudharmanA dhvaMsa karavAnI pratijJA lai gauDanagarImAM AvI pahoMcyA. je kAliMda rAya bhagavAnanI mUrti sAme tenuM dhyAna dharIne haMmezAM lAMbe kALa khesI rahetA, te Aje mUrtionA saMhAra karavAne taiyAra thai gayA hatA. je kAtricaMda rAya brAhmaNu ane sAdhuonA caraNanI raja peAtAnA mastaka upara dhAraNa karavAmAM mADhu puNya samajatA hatA, te Aje brAhmaNajAtineA kaTTo vairI banI gayA ane je kAlicada rAya mlecchAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAgAthA sparzathI dUra bhAgato hato, teNe bAdazAha sulemAnanI hAjarImAM maulavIone bolAvI, kalama paDhI pitAnuM nAma "mahamada phanlI" (jene baMgAlamAM kALo pahADa kahe che) rAkhyuM ane zAhajAdI sAthe nikAha paDhIne kaTTara musalamAna banI gayo. vivAha pachI DA divase teNe mArI senA ekaThI karI jagannAtha purI upara caDhAI karI. orIsAno rAjA talaMga mukuMdadeva tenI sAme thaye, paraMtu kAlIcaMdanI bhayaMkara senA AgaLa tenuM kai paNa cAluM nahi. AkhA erisA prAMtamAM hAhAkAra macI rahyo. kAlicaMda jagannAtha purI jaI pahoMcyo. maMdiranI rakSA mATe paMDyAo tathA nagaranivAsIoe thoDI vAra prayatna karyo, paraMtu te saghaLA kapAI mu. yavana sainikAe maMdirane dhULabheguM karI nAkhyuM ane aMdarathI jagannAthanI kAchanI mUrtio bahAra laI AvyA. samudrakinAre eka moTo agnikuMDa saLagAvavAmAM Avyo. temAM "kAlicaMde potAnA hAthe jagannAtha. baLarAma ane subhadrAnI mUrtione homI dIdhI. A pramANe maMdirane lUMTI ane orisAne jItI paThANa senA gauDanagarImAM pAchI AvI. hajI paNa "kAlicaMda" no krodhAgni zAMta paDaye nahoto. teNe thoDA samaya pachI AsAmanA kAmAkhyA' nAmanA prasiddha maMdira upara humalo karI teno nAza karyo ane hajAro lokone musalamAna banAvyA. A pramANe erisA ane AsAmamAM ramakhANa macAvIne te AkhA hiMdamAM atyaMta parAkramI yoddhAtarIke khyAti meLavI zake. hiMduo tenA nAmathI ja prUjavA lAgyA. tene "kALA pahADa' nA nAmathI loke eLakhatA hatA. chevaTe teNe hiMduonA sarvathI pavitra gaNAtA kAzIkSetrano vidhvaMsa karavAno nizcaya karyo ane eka meTI senA laI tenA upara cUDhI gayA. ahIM vizvanAtha, bherava, hanumAna Adi aneka devo nivAsa karatA hatA, paraMtu koie "kALA pahADa' sAme AvavAnI hiMmata karI nahi. devaLe upara devaLe taTavA lAgyAM. tenA sainikoe kAzImAM pralayakALa jevo hAhAkAra macAvI dIdhA. be-cAra maMdira sivAya saghaLAM jamInadosta thaI gayAM. teNe pitAnA senApati rahimakhAnane pUchayuM-"vizvanAthanI mUrtinuM zuM karyuM ?'' rahimakhAne salAma karIne uttara Ape- "jI hajura ! tene paNa toDI nAkhI." A rIte brAhmaNonI A tahAsika bhUlathI hajAre hiMdue vaTalAyA ane hajAro gAye katala thaI gaI. atyAre hiMduo karatAM adhika musalamAnothI baMgALa khIcokhIca bharAI gayo che, te A bhUlanuM ja pariNAma che. ' hajI paNa je hiMdubhAIo zuddhinA kAryamAM AryasamAjane madada nathI ApatA teo upalI vAtamAMthI kaMI sAra grahaNa karaze ke ? ? ("AryaprakAza"nA tA. 31-9-28 nA aMkamAM lekhaka:-zrI. aSTAvakra) 5 . upara * upalI aitihAsika ghaTanA "zuddhisamAcAra" mAM prakaTa thayelI, te uparathI levAmAM AvI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmadInI vANI amane maMjura nathI. 97-nAmardInI vANI amane maMjura nathI. koNa kahe che ke, A badhA hiMdumuslIma jhaghaDAmAM ApaNane koI mArI jAya, ApaNuM khUna karI jAya, te ApaNe enI sAme gusse thavuM nahi ? ema kazuM kahe che? kayo mAnavI nAmardII. nI, manuSyatvahInatAnI salAha ApavA nIkaLe che ? puruSatvahIna banelA ApaNuM A dezamAM nAmaIna A jhera Aje A kaNa reDe che ? ApaNuM pavitra dharmo ane zAstrone nAme. dharmanA rakSaNanI zakti guMgaLAvanArI, dharmabhAIonI IjajataAbarUne surakSita rAkhavAnI tAkAta mArI nAkhavAnI A salAha ApavAne A adharma Aje keNa karI rahyuM che ? mANasanI mANasAIne jagADanAra, rAkha nIce chupAI gayela agnine pharI saceta karanAra atyAre zarU thayela A pAvakayugamAM pANI reDavAnuM pAtaka koNa karI rahyuM che ? pUjanIya mahAtmAjInI A salAha hoya te ame kahIe chIe, ke te amane mAnya nathI; paNa amane khabara che ke te salAha temanI nathI. te te ema kahe che ke, marIne tame tamAruM, tamArA snehasaMbadhIonuM, tamArI bahena dIkarInuM, tamArI mAlamIkatanuM, tamArI pratiSThAnuM, tamArA dezabaMdhuenuM tame rakSaNa karI zakatA he, te e sauthI sarasa mArga che. mahAtmAjI pharamAve che ke, pite maravuM ane marIne bIjAnuM rakSaNa karavuM. mahAtmAjI vizeSa pharamAve che ke, tema thavuM azakya hoya to sAmAne mArIne paNa jenuM rakSaNa karavAnuM che tenuM rakSaNa karavuM, paraMtu kAI paNa kissAmAM rakSaNa karavAnI' pha2ja mAnavI cUkI zake nahi. rakSaNa karavuM e ene dharma che. prathama darajaje, sAmAne IjA karyA sivAya, pote marIne e rakSaNa kare; e Atmabhegane mArga chee devI mArga che. e mArgane anuyAyI devamAnava bane che; paNa mANasa "devamAnava" na banI zake, to teNe "mANasa" te avazya banavuM ja joIe. teNe sAme AvanArane-pitAnI ane bIjAonI AbarU-pratiSThA-mAlamIkta lUMTavA AvanAra lUMTArUne-pitAnA hAthano camatkAra ie. e rakSaNakArya mATe hiMsAnA hathiyArathI paNa sAmAvALA sAme jhajhavuM joIe. mANasamAtrano e dharma che. e dharma cUke te marda nathI, nAmarda che. rakSaNa na karavuM, cUpa besI rahevuM, mAra khAIne muMgA marI rahevuM, potAnI ane pitAnAM bairAMchokarAMnI AbarU lUMTAvA devI, emAM sAmA mANasanA hAthe thatI hiMsAmAM napuMsakatAbharI madadagArI karavAnuM mahApAtaka che. e mANasa nathI, e hevAna che; e nAcIjha jIvajaMtu che; e maravAne lAyaka, ragadoLAI javAne lAyaka, zaramano, nAmozIno avatAra kaI kahevAto mANasa che. evo mANasa samAjane zaramarUpa che, tenI kemane zaramarUpa che, tenA kuTuMbane zaramarUpa che. evA mANase vahelA lUMTAI jAya, vahelA marI phITI jAya, vahelA ragadoLAI jAya, jagatane bhAra vahelo ocho thaI jAya, emAMja jagatanuM kalyANa che. mahAtmAjIno siddhAMta ame e rIte samajIe chIe. eja emano siddhAMta che evI amane khAtrI che. Aje ke bhaviSyamAM tema na hoya te amane te nAmaMjura che. kahe che ke, kAI jaina sAdhujInAM e vacana che ke "ApaNane mAranAra tarapha paNa ApaNe krodha na karavo, enI sAme na thavuM, ApaNe akhADA ItyAdinI pravRtti na karavI." e sAdhujI keNuM che e jANavAnI zI jarUra che ? je hoya tene ApaNe kahI laIe ke, Apa je mArga prabodho che tene ApazrI mahAvIranuM samarthana TAMke cho. mahAvIrane tapazcaryA ane yAtanAeja prabhu banAvyA, e ame jANIe chIe. evI yAtanAo vIratvapUrvaka sahana karanArane ja jainoe tIrthaMkara mAnyA che. Aje paNa e mArge paLanArane tIrthaMkara nahi to mahAna tapasvI sAdhupuruSa tarIke vaMdana karavA ame taiyAra chIe; paNa mahArAjazrI ! Apane e kyAM mAluma nathI, ke e saghaLAM siMhanAM sAdhana che? e sAdhano mAtra bedhavAthI mANasa siMha nathI thai jatA; e Apane mAlUma che ke nahi ? ane Aje ApaNAmAM eka lAkhe eka siMha paNa nathI; ane Apa iccho cho e siMha thavAno nathI e paNa jANo cho ne? tema, Apa e paNa jANo chone ke, mAnavImAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zubhasaMgraha-bhAga cothA nabaLAIo bharI che, jagatamAM comera daMbha vyApyo che, meMDhAthI paNa garIba, ja9lAdanI churI paNa aMge mee sahana karI levAnI gulAmI manedazA dharAvanAra paNa pite siMhamAM khapavAM khuzI che ? Apa jANo chone ke, Ape batAvelA siMhanA saddaguNanA bahAnA nIce pitAnI puruSatvahInatA chupAvavA Aja hiMdumAtra taiyAra thaI jAya che? mahArAjazrI ! Apa daMbhane uttejana A cho, Apa pote AtmavaMcanA karI rahyA cho. ApanA kAnamAM khIlA mAravA AvanAranI sAme mahAvIranA guNa mahAvIranA bhAve batAvavAnI ApanA pitAmAM tAkAta che ke nahi, e kahevAnI jarUra nathI; paNa ApanA lAkho jainomAM te sAmAnyapaNe e tAkAta nathI ja, e ame jANIe chIe. e mahAvIra nathI thaI zakatAH eTaleja emane mANasa banAvavA prayAsa cAle che. Apane mane mANasa rahevA devA che ke nahi? ke Apa emane daMbhI nAmardo rAkhavA mAMge che? A cAlyA AvatA jIvanakalahanA yuddhamAM Apa jaina kemane sApha karI nAkhavA mAgo cho? kaI paNa jaina bahena-dIkarInI AbarU keAI guMDAne hAthe nAza pAme temAM Apa rasa ane AnaMda lezo ? mahArAjathI to vairAgyanoja bodha thaI zake, tenAthI to ekAMta ahiMsAja prabodhI zakAya, e akhADAonI pravRttione zI rIte samarthana ApI zake ? vagere dalIlonuM pAMDitya ame jANIe chIe-ane ethI paNa ghaNuM vadhu jANIe chIe. pagale pagale, zabda zabda ane kSaNe kSaNe zuddha sAdhutAnA keTalA bhaMga thaI rahyA che? evI lAkha vAto batAvI zakAya, paNa te javA daIe; paraMtu mahArAjone eTaluM to kahIe ke, tame mardAI siMcanArI pravRttionuM samarthana na karI zake, sahAya na karI zake, te rahevA de; paNa mUMgA to rahI zako ke nahi? tamArI salAha koNa levA Ave che? tame kRpA karIne tamAruM zuddha kAryo karyA karone ! agara Apa padhArI jAo, ApanA vicAravALAone saMdha kADhI kaI jaMgala tarapha prayANa karI jAo; amArUM jagata ApanA vinA calAvI leze. amArA kAryomAM amAre ApanAM vidana nathI joItAM. gujarAtanA jainoe vastupALatejapALI utpanna karyA che, gujarAtanA jainoe muMjAla upajAvyo che, gujarAtanA jainoe zuddha svarAjya calAvyAM che, lazkaro ekaThAM karyA che, yuddho kheDyAM che. Aje AbunA tIrtha upara laviyAnA pizAkamAM azvAra vatupALanI mUrti jaina derAsara mAM ubhI che. e laDavaiyAne, enA laDAyaka guNone, enAM hathiyArane, enA azvane jeno pUje che. A vastupALa-tejapALa, e muMjAlasamA vIronA vArasadAra jaino Aje te hiMdusthAnanuM nAmardamAM nAmarda aMga che ! e nAmarda aMga marda bane, hiMdusthAna svarAjya meLavavA prayatna kare, hiMdusthAna AtmarakSaNa mATe taiyAra thAya, tyAre A aMge paNa kUcamAM sAthe hoya, evuM navajIvana janakemanI nADImAM reDavAnI pratyeka hiMdInI pharaja che. Aje te, jenI je rIte dayApAtra jatu jIvana jIve che. emAM ane sau koI ame jaina chIe eTale vizeSa karIne-jainene kALa najIka Avate joIe chIe. e chatAM, ame AzAvAdI chIe; amane gujarAtanI jaina vIratAnAM svano Ave che; ame vastupALa ane tejapALanI mUti o joI jaina juvAnomAMthI navayuganA vastupALa-tejapALo nIpajavAnI kAmanA sevI rahyA chIe. evA vIraputroja jaina kemane amara nAma, amara kIti, amara jIvana arpI zakaze. jaina komane uddhAra vIratvanI sAdhanAmAM che-sAdhujInI pelI vaMcaka vANInA sevanamAM nahi. ( "saurASTra" tA. 13-10-28 nA aMkane agralekha) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna jIsasa krAIsTanI jayaMti 98-bhagavAna jIsasa krAisTanI jayaMti* bhagavAna jIsasa krAIsTanI jayaMtimAM hiMdubhAIo zA kAraNathI utsAha ane AnaMda darzAve che? hiMdudharma ane khristadharma vacce e ka sagAi saMbaMdha che ke je vaDe janma hiMdu chatAM khrista baMdhuo sAthe AtmabhAve joDAya che ? prANI padArtho sAthe evo koI sAmAnya buddhithI agamya adhyAtma saMbaMdha hoya che ke je vaDe game te deza, kALa ane vastusthitimAM te prANI padArtho hoya to paNa paraspara AkarSAya che. kavi bhavabhUti kahe che ke, padArthone adhyAtma saMbaMdha bAMdhanArAM nimitto agamya AMtara bhUmikAnAM hoya che. jo tema na hoya to keTalo moTo ane baLavAna sUrya ane keTaluM nAnuM ane komaLa kamaLa, e benI vacce snehAkarSaNa zI rIte thAya ? caMdramA uge ane caMdrakAnta zAthI jhare ? uttara eTalo ja che ke, bAhya upAdhi karatAM - tara nehanAM AkarSaNanAM nimitto ghaNAM uMDAM hoya che, ane te jyAre snehanA pariNAmane prakaTa kare che tyAre tenA uMDA baLanuM mApa manuSya kADhI zake che. dharmanA vizALa viSayanA abhyAsamAM mane evuM samajAyuM che ke, ApaNe dharmanA zuddha rUpane bhUlI azuddha aMzane vaLagI paraspara vigraha ane kaleza karIe chIe. dharmabhAvanA ApaNI sAcI "sUjha" vALI hoya te ApaNuM dharmanA bAhyAcAre game teTalA dezakALa ane nimittone laI jUdA hoya to paNa aMtaravicAravaDe parasparanA dharmanI bhAvanAnI kadara karI zakIe; eTaluMja nahi paNa apadharmamAM taNAtAM ApaNe bacI zakIe. dharmabhAvanA manuSya prANImAM AgaMtuka nathI, paNa sAhajika che. jema sudhA ane tRSA deha sAtheja prakaTa thAya che, ane deha sAtheja laya pAme che; tema alpajJa ane parataMtra chavacetanane sarvajJa ane svataMtra paramezvara cetana sAthe anusaMdhAna karyAvana saMtoSa thato nathI. dharmabhAvanA e eka jAtanI adhyAtma bhUkha che. bhUkha e svAbhAvika che. vikArI dehamAM bhUkha vikArI thAya che. ajIrNa vyAdhivALAne bhUkhanuM vikRta duHkha bhogavavuM paDe che, paraMtu svastha dehamAM bhUkha e Arogya ane baLane prakaTa karanAra che. tevI rIte jyAM sudhI jIvane paramezvara sAthe joDAvAnI uMcI vAsanA na jAge, tyAM sudhI dharmabhAvanA vikRta rUpa pakaDe che; paraMtu bhUkha jevI rIte svataH doSarUpa nathI, tema dharmabhAvanA paNa doSarUpa nathI. nIroga zarIramAM bhUkha eka guNa che, tema nIroga manamAM dharmabhAvanA paNa guNarU5 che. manuSya prANIne jyAM sudhI alpajJatA, parataMtratA, apUrNatA vagere jaNAyAM karaze tyAM sudhI sarvajJa, svataMtra ane pUrNa paramezvarane maLavAne te talasyAja karaze. dharmanI AvI sAcI bhUkha ughaDavI tenuM nAma dharmajijJAsA che. hiMdujAtinA maharSie dharmabhAvanAnAM be rUpe mAne che-(1) prAkRta eTale prakRtinA vikAsakramathI samajaNamAM AvatuM jene aMgrejImAM "necarala rIlijIyana' evI saMjJA maLe che. (2) aprAkRta eTale prakRtidvArA samajAya tevuM nahi, paNa anya dvArathI samajAya tevuM. aprAkRta dharma aitihAsika mahApuruSothI samajAya tevo hoya che, ane prasaMge pratibhAvALA darzanathI saMskArI strIpuruSone paramezvaradvArathI jANe utarI Avato hoya evo apau ya vargano hoya che. hiMduo apauruSeya varganA dharmane vedamAM samAyelo mAne che; khristIo pavitra bAibalamAM grathita thayelo mAne che, musalamAna bhAIo kurAne zarIphamAM samAyelo mAne che. pauruSeya dharma eTale mahApuruSonA upadeza ane sadAcArathI samajAtA dharmanA mULane svIkAra hiMduoe karyo che. zrutine eTale vedane teo apoSeya dharmanuM mULa mAne che ane smRti tathA sadAcArane pauruSeya dharmanuM mULa mAne che. te uparAMta hiMduo pitAnuM priya athavA kalyANa zAmAM rahyuM che ane zuddha saMka95vaDe je iSaNAo athavA kAmanA prakaTa thAya tevaDe paNa dharmatattvane nirNaya thaI zake che. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya, aparigraha vagere saghaLA yamonI dharma * tA.24-12-1927 nA roja "khristajayaMti'nA prasaMge pramukhapadethI zrI. narmadAzaMkara devazaMkara mahetAe ApelA bhASaNane saMkSepamAM sAra che. zu. 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 * zubhasaMgraha-bhAgAthA mayatA, pitAnuM jevuM hita tevuM anyanuM hoya che, te dharmo ApaNane jevA priya che tevA anyane paNa priya che; evA buddhivaDe thatA nirNayathI samajAya che. A kAraNathI pitAnA priyapaNAnA bhAnathI ane amuka vAsanA sAcA saMkalpathI utpanna thaI che evA avalokanavaDe je dharmatatvane nirNaya thAya che tene prAkRta dharma eTale prakRtinA jJAnathI samajAya te gaNavAmAM Ave che. A prakAre hiMdudharmanA vicAroe (1) prAkRta dharmanuM dvAra, priyapaNAnuM bhAna ane satyasaMkalpavaDe udaya pAmatI kAmanAne mAnyuM che ane (2) aprAkRta pauruSeya dharmane AdhAra, Asa punA upadeza athavA vAkaya upara ane temanA sadAcAra upara rAkhyo che ane (3) aprAkata apauruSeya dharmano AdhAra zruti athavA veda upara rAkhyo che. hiMdudharma evo to saMgrAhaka che ke te sarvane pitAmAM zamAvI de che. bhAratavarSe brAhmaNadharma, jainadharma ane bauddhadharmane pitAnI maryAdAmAM prakaTa karI potAnA karyA che, te sAthe khristI ane musalamAna dharmane AvAhana karI teNe notaryA che, ane temano atithi tarIke satkAra karyo che. atithi tarIke ApaNe khristI dharmano satkAra prathama dakSiNApathamAM karyo che. AryaprajA karatAM drAviDa prajAe te dharmanuM Atithya vaheluM kayuM jaNAya che. malabArakinArA upara khristI saMpradAyane sIrIana paMtha I. sa. nA lagabhaga chaThThA saikAthI praveza pAmelo che. sIrIana, jekabAiTa ane ripharDa eTale sudharelA sIrIana e rIte traNa mukhya vargamAM e paMtha cAle che. hiMdudharmanI be mukhya zAkhAo che. (1) vedavAdanI ane (2) AgamavAdanI. saghaLA mahApuruSothI prabodhAyelA dharmasAhityane hiMduo Agama bRhamAM gaNe che. jemake jainagama, bauddhagama, vaiSNava athavA sAtvata Agama, zivAgama. kAvidezamAM vedanuM jeTaluM prAmANya che teTaluM AgamanuM paNa che. tAmIla dezamAM je zava siddhAntanA nayanAra ane zivAcAryo thayA che temaNe "vedAnta siddhAMta samarasa" evA bhAvathI nigama ane AgamanI ekavAyatA karI che ane temAM zivasiddhAntanAM mULatattvo sAthe khrista saMpradAyanAM mULatano sajAtIya saMbaMdha che. vedAntadarzananA brahmavAda karatAM ziva siddhAntanA paramezvaravAda sAthe khristadharmanA pAyAnA siddhAnto ghaNA maLatA Ave che. zivasiMddhAta pramANe traNa mukhya ta che ane tene zevo (1) pati eTale paramezvara, (2) pazu eTale jIva ane (3) pAza eTale pazune baMdhana utpanna karanAra nimitta evAM nAmo Ape che. jevI rIte khrista siddhAnta pramANe paramezvara jagatanA aMtaryAmI che, ane jIsasa krAIsTamAM devane AtmA pUrNapaNe putrabhAve prakaTa thaI manuSya prajAne prabhu sAthe saMyejana karAve che evuM maMtavya che, tevI ja rIte ziva siddhAtamAM paNa svataMtra pati athavA ziva gurudvArathI pazu eTale jIvanuM samuddharaNa kare che, ane evI eka paNa jIvakalA nathI ke jemAM zivakalA pekelI na hoya, evuM mAnavAmAM Ave che. jIva zivane jhaMkhe tenA karatAM ziva jIvane pitAmAM sAyujya bhAva pamADavA atyaMta karuNAthI zaktipAta karI kheMce che. jema paramezvara ane patita manuSyanA AtmAnuM saMyojana bhagavAna jisasa krAIsTanA tAraka avatArI AtmAthI thAya che evuM khristI saMpradAyanuM matavya che, tema zaiva siddhAntamAM paNa zivacetana keI divya siddha athavA manuSyaninA zarIramAM utarI AvI pazu eTale jIvonA pAzane toDe che. pazupAzavimecanamAM cho pitAnA prayatnathI jeTalA saphaLa thAya che tenA karatAM Izvarane prasAda vadhAre upakAraka thAya che. jyAre sAmAnya vedAnta siddhAntamAM jIva te avikRta brahmaja che ane tenuM bhinna astitva nathI, tyAre zaiva siddhAntamAM evuM mAnavAmAM Ave che ke, jIvamAtrano vikhUTo paDelo aMza te ziva sAthe pApa athavA svabhAvacaLa dUra thatAM sAyujya pAme che, vedAntane mekSa kaivalyamAM che. ziva siddhAMtano mokSa Izvara sAyujyamAM che. kevalyamAM jIvAtmAnuM bhinna astitva nathI. sAyujyamAM jIvanuM svagata bhinnAstitva paramezvaramAM vidyamAna rahe che ane zavanA sAyujaya saMbaMdhathI zivanA sarva kalyANaguNovALe te jIva mekSa avasthAmAM bane che. khrista siddhAMtanuM sarakhApaNuM zaiva siddhAMta sAthe ghaNuM baMdhabesatuM Ave che. vedAntazAstra karatAM zaiva siddhAMta khrista saMpradAya sAthe jIvanA svabhAva paNuM saMbaMdhamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna jIsasa krAIsTanI jayaMti 211 vadhAre maLato Ave che. jyAre vedAntazAstra pApa e ajJAna athavA avidyAthI jIvamAM ubhuM thayeluM che evuM mAne che, tyAre ziva siddhAMta evuM mAne che ke, jIvana svAbhAvika "aNumala" nAmano doSa, jema dhAtumAM kATano svabhAva doSa hoya tema, jIva sAthe lAgelo hoya che eTale pApa e jIvane bhAvamaya deSa che. vedAntanA kahevA pramANe ajJAnathI ubho thayelo doSa nathI. ziva siddhAMtanuM maMtavyuM che ke, jJAnava ajJAnanI nivRtti thayA chatAM manuSya pApAcaraNa kare che ane te jIvanA svabhAvamala athavA aNumalane lIdhe thAya che. ajJAna karIne manuSya azubha karma kare che e vAta kharI che; paraMtu samajaNa athavA jJAnano udaya thayA chatAM paNa jIva aNumalathI jyAM sudhI haNAyeluM rahe che tyAM sudhI savaza pA5 pravRttithI te aTakato nathI. jIvanA A AraMbhanA sahaja doSa athavA aNumalanI nivRtti paramezvaranA zaktipAta athavA anugrahathIja thaI zake che. jIvanA mAyAdeSathI prakaTa thatAM pariNAma ane karmavaDe thatA saMskAro prayatnavaDe dUra thaI zake che; paraMtu svabhAvamala athavA aNumala te paramezvaranI karuNA athavA prasAdathIja dUra thAya che. A muddAmAM khrista siddhAMta ane hiMduone zaiva siddhAMta atyaMta maLatA che. trIju vyApaka ane nirAkAra paramAtmA sAthe jIvane saMbaMdha dehadhArI ane sAkAra paramezvaranA putramAM zraddhAbhaktivaDe jIvAtmA sAdhI zake che. A khrista siddhAMtamAM muktinuM dvAra "guru-izvara" che e zivasiddhAntanuM pratibiMba hiMduone sArI rIte samajAya tevuM che. hiMduo khrista-carcanA khrista dharmane kadAca bhinna dezakALamAM ucharela hovAthI na mAne tepaNa jisasa krAIsTanI chevanamAM guMthAyelI dharmabhAvanAne to potAnIja karI mAnI zake ema che. paramezvaravAdanA nIce pramANe pAMca muddAomAM khristIo hiMduonA samAnagAtravALA gaNAya tema che - (1) pati athavA paramezvaranuM astitva banene saMmata che. (2)paramezvara dehadhArI thAya che ane puruSottamabhAva jIsasa krAIsTamAM jevo mUrta dhArI thayAnuM khristIonuM pavitra maMtavya che, tema paramezvara nAnAmoTA avatArI thAya che ane jIvano uddhAra karavA te mathe che-A bhUmikA hiMduonI pAyAmAM eka che. jo ke banne mata upara baMdhAyelI imArata bhinna dezakALane laIne bhinna bhAse che. (3) paramezvaranuM jagatakava khristIone ane sevaravAdI hiMduonuM samAna kakSAnuM che. (4) paramezvara athavA bhagavAna aneka kalyANaguNonA AdhAra che e nirNaya jevo khristIene che tevo hiMdu zeva ane bhAgavatono paNa che. para manaSyanA A mAno prema ane karuNAthI jIsasa krAisTanA ThAravaDe udAra kare che. maMtavya jevuM khristIonuM che, tevuM paramezvaragurudvArathI zaktipAta athavA anugraha karI jIvane zivasAyujaya Ape che. A hiMduone samAna kakSAne siddhAnta che. hiMdu dharmanI UMDI samajaNavALA sajIne A pAMca muddAmAM khrista saMpradAya sAthe ekamatavALA hovAthI bhagavAna jisasa krAIsTanI jayaMtimAM muditA bhAvanAthI joDAI potAnA dharmajJAnanI vizuddhi karI zake ema che. dharmanA AcaraNanAM bAhyarUpamAM aneka bhedo chatAM ane khristIono paramezvaramAM ananya zaraNatAno bhAva banenA dhArmika AtmAonuM saMgIkaraNa karanAra hovAthI khristIonA AvA jayaMtiprasaMge hiMduone svAbhAvika rIte AnaMda thAya emAM Azcarya nathI. khrista siddhAntanA tattvatro-paramezvara pitA, temanA putra ane temano aMtaryAmI AtmA, prAcIna adhideva, adhibhUta ane AdhyAtmika, evA traNa aupaniSada bRha sAthe, tathA parAprakRti vAsudevamAMthI kArya bRharUpe saMkarSaNa eTale jIvaDyUha pradyumna eTale aMtaHkaraNabRha ane aniruddha eTale ahaMkAravyuha evA traNa bhAgavata matanA traNa kAryavyahe sAthe, ane zonA parazivamAMthI prakaTa thanArA zaktitAva, sadAzivatattva ane Izvaratattva nAmanA tattavatra sAthe temanA svabhAva dharmone lakSamAM laIe to maLatAM Ave che. jevI rIte khristIomAM "beTIjhama" nAmano dharmasaMskAra che, tevo zomAM zivI dIkSAne krama muktimArgamAM Avazyaka manAyo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zubhasaMgraha-bhAga cAle jevI rIte mULane sAde bauddha dharma hInayAnamAM guMthAyele rahI mahAyAnamAM teNe sArvabhauma rUpa pakaDayuM che; jevI rIte brAhmaNane trevaNika sanAtana dharma yajJakAMDamAM maryAdita rahI brahmakAMDamAM sArvabhauma bane che, tevI rIte AraMbhamAM eka vyaktie prAcIna yAhudI dharmanI sudhAraNA karI je zabda ane sAdu naitika dharmanuM sthApana karyuM tevA bhagavAna Isukhristane dharmo pAchaLanI grIka-romana prajAnA tAttvika siddhAMtathI vipula banI have sALaMtrika dharma banyo che. hAlanA khristI dharmanI ApaNe vyAkhyA ApIe te evI thaI zake ke "bhagavAna jIsasa krAIsTanA avatArI puruSe manuSyanA AtmA ane paramAtmAno saMbaMdha zI rIte punaH siddha thAya tevA nItitattvanuM vivecana karanAre sarva bhUmaMDaLamAM manuSyone upayogI thaI paDe tevo saMsAranA duHkhathI bhItaranI nivRtti karAvanAra ekezvaravAdavALo etihAsika dharma." A dharma eka puruSanA mULavacana upara baMdhAyelo pauruSeya dharma chatAM temAM sArvabhauma dharmatatvanA aMze guMthAyelA hovAthI te ekadezI dharma nathI, paraMtu sArvatrika dharma banela che. A sArvatrika dharmabhAvanAmAM bhagavAna jIsasa krAIsTanA AlaMbana upara bhaktinuM baLa che. jevI rIte rAmakRSNanI mUrtinA AlaMbana upara hiMduonI ekezvara bhAvanA racAI che, tevI rIte jIsasanA mUrtarUpa upara khristIonI ekezvara bhAvanA che. bhajanIya vastu athavA paramezvara eka ane tenAM rUpa aneka hoI zake. ta athavA paramezvarasaMbaMdhI parama prItinuM rUpa eka ane bhajananA prakAromAM ane upAsanAnI paddhatimAM bheda Avo paramezvaravAdano siddhAMta jeo samajI jANe tevA hiMduo samAnabhAvathI khristI baMdhuonI bhAvanAnI vAstava kadara karI zake. jeone bhajanIyanA rUpabhedamAM mithyA Agraha che, teo ekezvaravAdanA samarasane oLakhI zake tema nathI. evA jayaMtinA prasaMge khristI baMdhuo hiMduone premabhAvathI bolAvI khrista dharmanA mameM samajIne ane hiMduo pitAnA vyApaka dharmatatvane khristI bhAIone samajAve te "huM ane tame" evA bhedavAna bhAvo karatAM "ApaNe" evA bhAvathI zuddha dharmarasa manuSanA AtmAne kevuM saMtarpaNa ApI zake che te ApaNe siddha karI zakIe. jene paramezvaranI bhakti sAcI lAgI che teo potAnA ISTa ya-dhyeyamAM pArakAnA iSTa ya-eyanI ekavAkyatA kavinA nahi rahe. 99-bAlaka kI vIravANI paDha aMgarejI henA cAhatA gulAma nahIM, mAtR-bhASA saMskRta mujha paDhA de mAM. keTa IMTa Adika meM dhana vyartha phukanA hai, khaTTara kI ghotI aura kuratA banA de mAM. hAvA kanakA kI galiyAM hai jhaThI "datta balazAlI abhimanyu kI kathA sunA do mAM. leke nAma bhUteM kA sapUte ke DarAtI ho kyA, jatAM-mAra dUgA use kahIM je dikhAde mAM. ("vimitra"nA eka aMkamAM lekhaka:-zrI umAdatta sArasvata datta'.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ izukhristanI vANI 105-isukhistAnI vANI 25 mI Disembara-e te AzA ane navIna citanyane tahevAra. pratyeka devaLa ane khristI kuTuMbamAM Aje AnaMdanI umio uchaLI rahI che. mahAna utsavano divasa che. Aje temanI janmASTamI che-ekahajAra navaso sattAvIsa varSanI vAta che. eja divase pApa, durAcAra, daMbhapAkhaMDa ane anItimAM DUbelA yahUdI samAjano uddhAra karavA mATe mahAtmA isu khrista A saMsAramAM avataryA hatA. jyAre temaNe pitAnA sArvabhauma dhArmika siddhAMtano pracAra karavA mAMDayo, tyAre pitAnA vilakSaNa vizvaprema ane sAdhutAthI samasta sAmrAjyamAM khaLabhaLATa macAvI dIdhA hatA. samrAnuM siMhAsana DolI uThayuM hatuM ane dharmAdha, daMbhI, pAkhaMDI dharmAdhikArIonA bAra vAgI gayA hatA. , pratyeka mahApuruSa eja pramANe bhulavaNImAM bhaTakatA saMsArane jagADavAne Ave che ane tenA cAlyA gayA pachI tenA anuyAyIo tenA zabdonA managamatA artha kADhIne pharIthI eka navI dharma-jALa khaDI karI daI mULa vAtone bhUlAvI de che. AtmA nIkaLI jAya che ane teo zarIrane pakaDIne besI rahe che. Aje kRSNa, khrista ane mahammadano avAja pharIthI vAyu 1mAM guMjI rahyo che ane bhaTakatA samAjane sanmArga khelAvI rahyo che. Aje khristane janmadivasa che. AjathI be hajAra varSa pahelAM saMsAranI jevI sthiti hatI tevI ja sthiti Aje paNa che. tethI temanA upadeza Aje paNa te vakhatanA jeTalAja upakAraka che. khristanuM sauthI prasiddha ane mahattvapUrNa pravacana te temaNe potAnA bAra ziSyone dIkSA ApyA pachI temane parvata upara laI jaIne samajAveluM teja che. temaNe e pravacanamAM pitAnA jIvananuM saMpUrNa rahasya bharI dIdheluM che. jarA ekAgracitte e yuganirmAtAnI vANI sAMbhaLe. e sAceja dhanya che ke je A saMsAramAM dIna-duHkhI, namra, svadharma samajavA Atura, dayALa, zuddha hRdayavALA ane zAMti tathA ekatAnA upAsaka che. kemake te Aja mekSanA sAcA adhikArI che, teja sAcI zAMti prApta karI zakaze, te ja prabhunA putra banavA megya che ane teo ja dharmarAjyamAM rahI zakaze." jemane svadharma pAlanamAM atyAcAra sahana karavA paDayA che temanuM jIvana dhanya che. kemake teeja sAcA IzvarI svAjyanA adhikArI che." "bhAIo! jyAre ke tamArI niMdA kare, tamArA upara julama gujAre ane mAre raste cAlavA khAtara tamArA upara juThA Ape mUke tyAre tamArI jAtane bhAgyazALI samajaje. kemake tethI tamAruM kalyANaja thaze. saMsAramAM jeTalA jeTalA saMto thaI gayA che temaNe tiraskAra ane kaSTa sahIne ja sAdhutA prApta karI che." - "bhAIo ! tamane duniyA saMpatti sukha ApI zakaze nahi. enuM abhimAna nA karazo. e jyAre jaze (ke jyAre marazo, tyAre tamane enAthI sukha nahi thAya." A laukika sukhathI tame tamane bhAgyazALI samajaze nahi. kemake e sukha to tamane eka divasa raDAvazeja, ke je vakhate e sukhane hAlane anubhava tamArA duHkhane koI paNa prakAre ghaTADI zakaze nahi." "patAnI prazaMsA sAMbhaLIne kadIpaNu phUlAI jazo nahi. kemake ethI tamane sAdhutA nahi maLe." "bhAIo! tame pitAne dIna ane dayApAtra mAnazo nahi. tame to A saMsAranuM nimakaprANa cho. nimakaja sau rasonA sArarUpa che; paraMtu je te svAdarahita thaI jAya to te koIpaNa kAmanuM nahi rahe-mATI thaI jAya mATe tame paNa tamAruM satva khAIne tamArA mUlya ane mahattvane gumAvI deze nahi." tame to A dunIAnuM nUra che. jema parvata upara vaseluM zahera chupAI zakatuM nathI athavA mINabatIne kavarathI DhAMkI rAkhI zakAtI nathI, tene te uMce sthAne athavA hAMDImAMja rakhAya che; eja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214. zubhasaMgraha-bhAga cotho pramANe tame tamArA nUrane jagatamAM phelAvo ane tene ujajavaLa karo-ke jethI janatA tamArAM satkarmo joine tamArA sarajanahAranAM yazagAna gAya." bhAIo ! ema nA samajaze ke, huM prAcIna zAstrono ucheda karavA Avyo chuM. huM to tenuM rahasya samajAvI temAM chupAyelAM tane ApanI pAse vizeSa pUrNatApUrvaka paLAvavA icchuM chuM." khacita mAnaje ke, jyAM sudhI pRthvI ane svarga che, tyAM sudhI paramAtmAnA niyamothI chUTavuM asaMbhavita che. je tene saheja paNa bhaMga karaze te tenA AgaLa turacha aNu jevoja raheze, ane je tenuM pAlana karaze ane bIjAone zIkhavaze te mAlikane tyAM paNa mahAna gaNAze. ziSyo !' yAda rAkho ke, jyAM sudhI tame sati strIonA karatAM vadhAre zIlavALA (ane ananya bhakta) nahi bane tyAM sudhI prabhunA dhAmanA daravAje tamAre mATe ughaDaze nahi." "tame e te jANe che ke, kadI keIne paNa ghAta karavo nahi. tame e paNa jANo che ke, hatyAro adhogatine pAme che. paNa huM to kahuM chuM ke, mAtra hatyAja hiMsA nathI kahevAtI: paNa tamArA bhAI upara gusse thaze to paNa tame narkanA adhikArI thazo; ane tamArA bhAIne gALa deze topaNa adhogati pAmaze. tame tene mAtra mUrkha kaheze to paNa tamane sajA thaze. yajJanI vedI upara ubhA rahIne balidAna ApatI vakhate paNa jo tamane ema lAge ke tamArA cittamAM tamArA bhAI pratye jarApaNa gusse che (athavA tamArA para tene gusso che) te. huM kahuM chuM ke tame rokAI jAo, ane pahelA e bhAI pAse jaine tene saMtoSa Ape; tyArapachI balidAna caDhAvo. tamArA virodhI sAthe niveDo lAvavAmAM kadIpaNa vilaMba karaze nahi." e te tame jANo che ke, vyabhicAra e zAstranI AjJA viruddha che; paNa huM kahuM chuM ke je kaI parastrI tarapha kudaSTi karaze te paNa te mAnasika vyabhicArane pApa-bhAgI thaze. je tamArI jamaNI AMkha caMcaLa thaIne keInA tarapha pApadaSTithI jevA lAge to tene teja vakhate phADI nAkhaje. jo tamAro jamaNo hAtha kadI tamArI pAse nahi karavAnuM kArya karAve to tene paNa tame teja samaye kApI nAkhaje; kemake tamArA satvanI hAni thAya tenA karatAM to tamAruM eka aMga eAchuM thaI jAya eja bahetara che, kemake ethI bahu bhAre nukasAna nathI." - "bhAIo! "jevA sAthe tevA" e to sAmAnya lekene nyAya che; paNa huM te (je tame satya sukhadAyaka prabhunA premI che te tamane emaja kahuM chuM ke duSTanI sAthe paNa dutA na karo. bake je koI tamArA jamaNuM gAla upara lapaDAka mAre to tenI sAme DAbo gAla paNa dharI deje. ane jo koI tamArI sAthe laDavA Ave ane tamArUM khamIsa mAge che. tene tamAre Dagalo paNa ApI deje." mitra sAthe prema rAkho ane zatra sAthe dveSa kare, e to laukikadaSTi kahevAya che. mArI te salAha che ke, tame tamArA zatru upara paNa prema kare, ane dveSa to koIne paNa nA kare. je tamane zApa de tenuM paNa tame bhaluMja cAho ane tamane herAna kare, tenA upara paNa upakAra karaje. prabhuprAptine eja uttama mArga che." jema sUrya sajajana ane durjanane sarakhe prakAza Ape che ane megha nyAyI-anyAyIne vicAra nahi karatAM sau upara ekasarakhI vRSTi kare che. te ja pramANe he bhAIo ! saunI sAthe sarakhI saMskRttithI vyavahAra karaje. je tamane cAhe tene ja tame cAho to emAM tamArI vizeSatA zuM? ema to svAthI manuSya paNa varte che. bhalAIne badale bhalAI karI te emAM zI mATI vAta che? e to jaMgalI loko paNa ema kare che. koInI cIjane pAchI ApavAnuM (ke upakArane badalo ApavAnuM koIne kahevuM paDatuM nathI; kemake evuM te eka pApI paNa kare che. sAcuM dAna-sAtvika dAna te e che ke, jyAre ApaNe pAchI na vALI zake evI vyaktine sahAya ApIe. A uparAMta tanna upara paNa dayA rAkhaje. kemake prabhu dayAmaya che. vaLI he bhAIo! tame pUrNa bano. kemake te paramAtmA pUrNa che. te samasta zA guNono bhaMDAra che." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Isu khristanI vANI 215 "koinA AMtarika uddeza viSe kalpanA nahi karatAM saunA pratye udAra buddhija rAkhajo "bhAIo! zuM koI AMdhaLe bIjA AMdhaLAne mArgadarzaka thaI zake che? ziSya ziSyo karavA e paNa evuM ja che, jyAM sudhI zikhya ziSya che tyAM sudhI te guruthI AgaLa vadhI zakatA nathI. jyAre te pUrNa thaze tyAre ja te gurunI barAbarI karI zakaze." jyAM sudhI tamArI AMkhamAM motIo che tyAM sudhI bIjAnI AMkhamAMnI raja jevAno prayatna nA karo. pahelAM pitAnAja deSane dUra karaje." "sArA vRkSanuM phaLa kadI kharAba thaI zakatuM nathI ane kharAba vRkSa upara kadI sArUM phaLa lAgatuM nathI. vRkSanI jAta te tenA phaLa uparathI jANI zakAya che. te pramANe tamArAM karma ane vANuthI tamArA hRdayane paricaya thAya che." "tame mane tamAre guru kahe che, paNa jyAM sudhI tame mArA zikSaNa pramANe tamAruM AcaraNa nahi karo tyAM sudhI tame mane guru kahe e mithyA che. je mArA zikSaNano amala karaze, tenAja kAmane pAye uDe ane majabUta naMkhAze. je teno amala nahi kare teo to mAtra pAyA vinAnI imArata ubhI karavAno prayatna kare che. (ane tenA pariNAme) temane sarvathA nAzaja thaze." bhAio ! tamArAM satkarmone gupta rAkhaje. jamaNA hAthe karelAM dAnanI khabara DAbA hAthane paNa paDavA deze nahi, tamArI pUjA ane prArthanAne kadI paNa ADaMbara karazo nahi. rastA upara ane maMdiramAM tamArI bhaktinuM kadI pradarzana karaze nahi. tamArA hRdayanA ekAMta khUNAmAM bAraNAM baMdha karIne prabhune yAda karaje. prArthanAmAM nakAmI rIMga mAravAnI jarUra nathI. ghaNA zabdonA upayogathI prabhune koI rAjI karI zakaze nahi. tame prabhunI A pramANe prArthanA karajoH-he divyadhAmavAsI pitA ! tAro jayajayakAra ho, tArUM dharmarAjya sarvatra phelAo, svarga ane pRthvImAM paNa tArI AjJAnuM pAlana thAo. tuM amane amArI rojI hamezAM Apa. amane vikAramAM na lalacAva. jema ame amArA gunahegArone mApha karIe chIe, teja pramANe tuM paNa amane kSamA kara; kemake tArUM ja dharmarAjya, prabhutA ane yaza sarvatra phelAyelAM che." "bhAIo! tame upavAsa karo tyAre tamArUM mukha prasanna rAkhaje, ke jethI koI na jANuM jAya ke tame upavAsa karyo che." bhAIo! tame zetAna ane IzvaranI ekasAthe sevA nahi karI zake. tethI dhana ane kIrtinI lAlasA rAkhatAthakA, anna ane prANanI caMtA karatAthakA, tame prabhunAM darzana pAmI zakazeja nahi. zarIranI ciMtA karIne tame tamArA zarIrane eka iMca paNa puSTa karI zakazo nahi. dilamAM daDha zraddhA rAkhe ke, je carAcara sRSTinI rakSA kare che; pazu, pakSI ane vRkSone je poSaNa Ape che, te ja tamAruM paNa piSaNa karaze." - "he zraddhAhIna loka ! tame zraddhAne mahimA nathI jANatA; tethIja anna, pANuM ane vastranI ciMtA kare che. zuddha banaze, eTale tamane sarva kAMI ApoApa maLI jaze, zraddhApUrvaka mAgavAnIja vAra che; zodhavAnI ja vAra che; ane aMdara dAkhala thavA mATe prabhuno daravAjo khakhaDAvavAnIja vAra che. zuM tamArAmAM koI paNa e che ke je roTI mAganArA potAnA putrane paththara Ape? te pachI jyAre tame prabhu pAse kalyANakArI vastu mAgaze, tyAre zuM te tamane aniSTakArI vastu Apaze?" paraMtu prabhunA dhAmane mArga sAMkaDe che, narkane mArga pahoLo ane prasiddha che. paraMtu IzvaranA gharane rasto sAMkaDe ane muzkela che. ("sAgabhUminA mAgha 1984nA aMkamAMthI zrI. vaijanAtha mahadayanA lekhano anuvAda ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 zubhama graha-bhAga cothA 101 - dharmanA ijAradArone A hiMdudharmanA ravAthI, durAcArI, khejavAbadAra ane gaijAradAra ! tamArA atyAcArAnI have parAkASThA thai cUkI che, tamArI chetarapa'DIethI hiMdudhama Aje khaLabhaLI uThayA che, tamArI akaNyatA ane asAvadhatAne lIdhe amArI jAtIyatA zithila ane amArI dhArmikatA muThThI thaI gaI che. tamArI svArthaM ane dUSita maneAvRttione lIdhe Aje hiMdusamAja azAMta, jakaDAyalA ane maravA paDelA che ! tame dharmInuM rakSaNa karavAnu ane dhama mAnA mAdaka thavAnu vacana ApyuM hatuM. A puNya saMkalpanA jhaLahaLatA prakAzamAM hiMdujAtie tamAre caraNe peAtAnAM dhana, jana ane sa`sva vaibhava nyochAvara karI dIdhAM hatAM. te tamane peAtAnA AgevAna gaNatI ane tame tenA bhAgyanirmAtA, tenA rAjakIya aizvanA mukuTamaNi hatA. tamArA pratye tenI A suMdara manAvRtti joine tame paNa mugdha thai gayA ane sevAnI tamArI niHspRha bhAvanAe vadhAre prabaLa vegathI khIlI nIkaLI. pachI teA zI vAta ? tamArI pAvanakArI-sevA ane tamArI nispRhatAnuM saundarya joine rAjA peAtAne rAjavaibhava, prajA peAtAnI bhakti ane tamArA dharmanA anuyAyIo tamAre caraNe sasva nyAchAvara karavAne adhIrA thaI gayA. dira ane ma| sthapAyAM. A nidarAnAM darzana karavAM tathA tyAM pUjA caDhAvavI, maDhAne mATe rAjyanI Avakane amuka bhAga ApavA e rAjA ane prajAne mATe eka dhArmika bAbata banI gai. lAkakalyANa, sArvajanika zikSaNa vagere nimitte tathA tamane paNu Arthika muzkelIothI mukta karavAne mATe tIsthAnAnI badhI Avaka tamArAM pUjya caraNAmAM caDhAvavAmAM AvI.tame hajArA varSa sudhI tamArI A mahattvapUrNa javAbadArI Adarza rIte saMbhALI. tamArA atula tyAga, tamArI adbhuta niHspRhatA, tamArU ajoDa maneAkhaLa ane tamArI ajeya sAdhanA joine sasAra daMga thai gayA. hiMdujAtinA hajAro varSanA gauravabharyo itihAsa tamArA balidAnanA atulanIya tejathI jhagajhage che. tamArI niSkAma sevAne suMdara ane jvalaMta itihAsa amArI dUra dUranI jyotine jhAMkhA prakAza darzAvI rahyo che. tamArI kRtajJatAnA bhAra nIce dakhAyalI hiMdujAti Aja paNa tamane peAtAnA mAdaCka mAne che ane tamAre saheja zArA thatAMja peAtAnuM sarvasva a`Nu karavAne taiyAra che. tamArI e atIta smRtione yAda lAvIne . pratyeka hiMdubALaka Aja paNa tamArI samakSa peAtAnuM gauravabhayu' mastaka nIcu' namAve che ane tamArI zAtA, tamArI chetarapaDI ane tamArA hajArA avaguNuM! dekhatAM chatAM adhavizvAsa ane adhabhaktithI tamArI sevA-pUjA kare che; paraMtu tenA badalAmAM tame temane zuM ApI rahyA che! ? jAtIyapatana, vidharmIthI thatAM apamAna ane dhArmika mRtyu ! ! ! tamArI kRtavratA, tamArI niSThuratA, tamArA atyAcAra ane vyabhicAranI tamArI dUSita manevRttione lIdhe Aje hi MdujAti maravA paDI che. Aje e satI hiMdu mahilAe ke jee tamArA upara adhabhakti rAkhe che ane jemanIdrArA tamArI peTapUjA thAya che, teo zu'DAodvArA bhraSTa ane apamAnita banI rahI che. Aje hiMduonAM nAnAM nAnAM bALakane guMDAe uThAvI jaIne vaTalAvye jAya che, madirAnAM apamAna thai rahyAM che ane tame teA tamArUM vyaktitva, tamArI maryAdA ane tamArA adhikAranuM bhAna bhUlI jaine paga upara paga caDhAvIne nirAMte khesI rahyA che!! vaLI eTaluMja niha paraMtu sudhArAsaMbaMdhI tamArI salAha levAmAM Ave che ane tamArI samakSa kAI kAnI yeAjanA raju karavAmAM Ave che, teA tame teA ulaTA te TharAva lAvanArAone gALeA bhAMDA che, temane nAstika, adhamI vagere nAmeAthI apamAna Ape! che ! dhArmikatAnI AthI vizeSa mazkarI khIjI zuM hAi zake ? krAi paNa jAtinI adhArmikatAnA AthI vizeSa pUrAveA zu maLI zake ? ane tenI javAbadArI tamArA sivAya khIjA kAnI upara che ? paraMtu A samaya kayAMsudhI rahI zakaze ? hiMdujAtinA bhUtapUrva gaurava AgaLa vartamAnanuM A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmanA IjAradArane 27 kalaMka kyAMsudhI TakI zakaze ? amArA prAcIna itihAsanA jyotirmaya adhyAyone amArI Adhunika akarmayatA, amArI Adhunika kaluSita manovRttio kyAMsudhI malina karyA karaze? saMsAranI bIjI jAti, saMsAranA bIjA dharmonA anuyAyIo-ke jemanuM amArA unnatinA jamAnAmAM kaMI astitvaja nahotuM. teo amArA A bhISaNa patanane joIne amArI jAtiyatA ane dhArmikatAnI kayAM sudhI mazkarI karI zakaze ? A sabhyatAnA yugamAM amArI asabhyatAnA aMdhakAra ke jene tame baLapUrvaka amArA zira upara ThekI mAryo che, te kyAM sudhI amane pathabhraSTa karyA karaze ? ene javAba suMdara ane kalyANakArI che. saMsArane itihAsa amArI zubha AkAMkSAone bahu kALathI puSTi Ape che. Aje amArI dhArmika saMsthAonuM je pramANe dhAmaka patana tha tenA jevuMja madhya yurepanA aitihAsika samaya(miDala eja )mAM romana kethelika saMpradAya ane te saMpradAyanI dhArmika saMsthAonuM thayuM hatuM. Aje je pramANe amArA ghaNuMkharA paMDayA-pUjArI ane mahuM tenuM naitika ane AdhyAtmika patana thayuM che, tenA jevuM ja te samayanA romana ketholika pAdarIonuM paNa thayuM hatuM. Aje jema paMDyA, purohita ane mahaMtone vaitaraNI pAra karAvavAne ane pApano nAza karAvavAno ijAro maLI gaye che, tema te samayamAM pAdarIo paNa abhaNa lokone svarganI TIkITa vecAtI ApIne svarganuM dvAra ughADI ApatA hatA. tAtparya e che ke, hAlamAM jema hiMdujAtinI dhArmikatA upara aMdhArAM chavAyAM che, teja pramANe madhya yuropanA e aitihAsika samayamAM romana kethalika dharmanuM vAtAvaraNa bhayaMkara aMdhakArathI chavAyeluM hatuM. pariNAme lokonA hRdayamAM pipa sAmrAjyanI viruddhanA bhAvo pedA thavA lAgyA ane te prathama vyaktigata rUpamAM pragaTa thayA. tyArabAda vyakitarUpamAMthI samaSTirUpamAM pheravAI gayA ane lekanA hRdayamAM papa tathA romana kethalijhamanI viruddhamAM hIlacAla cAlavA lAgI. A hIlacAlanI sAtheja yUtharanA proTesTaMTa-samAjano AvirbhAva thayo ane Aje yUropano moTo bhAga proTesTaMTa dharmane mAne che. hiMdudharmanA patanano itihAsa te samayanA rAmana kethalika dharmanA itihAsane barAbara maLato Ave che. e proTesTaMTa dharma eka sudhAraka saMpradAya hato. hiMdudharmanI patita dazAmAM paNa AryasamAja-brahmasamAja vagere sudhAraka saMpradAyanI utpatti thaI che. je niSpakSabhAve kahIe te Aje hiMdujAtinI jAgRtinAM je ciThTho dekhAya che tenuM ghaNuMkharUM zreya AryasamAjane ja che. amArA aMtaramAM AryasamAjapratye zraddhA che; kemake tenAmAM tyAga, sAhasa, puruSArtha, vIratA ane jIvana che. ame upara kahI cUkyA chIe ke, ame maMdironA virodhI nathI. ame sAthe sAthe e vAta paNa kahIe chIe ke, ame mUrtipUjAne kharAba mAnatA nathI. A sthaLe ame e paNa kahI devAnuM amArUM kartavya samajIe chIe ke, ame purohita, paMDayAo ane mahaMtonA eTale sudhI virodhI nathI ke jyAM sudhI temanA muMDA svArthomAM hiMdujAtinAM sArvajanika hita ane hiMdudharmano nAza na thAya. ame haragIja nathI icchatA ke maThAdhipatio, paMDayAo ane pUjArIone kothaLAmAM bAMdhIne hiMdI mahAsAgaramAM DUbAvI devAmAM Ave. paraMtu ame e paNa nathI icchatA ke Aje dhArmikatAne nAme vyabhicAranAM tAMDavanRtya khelAya; hiMdudharmanI anaMta chAyAmAM asAmya, dhRNA, tiraskAra ane apamAnanAM dAruNa dazyo khaDAM karavAmAM Ave; bhagavAnane bhaktipUrNa aMjali caDhAvavA icchatA aMtyaja kahevAtA hiMduo laMpaTa ane guMDA jevA paMDayA-pUjArIone lIdhe pitAnI dhArmika utkaMThA pUrNa karI na zake. ame e paNa kadI sahI zakIzuM nahi ke, eka bAju amArAM maMdiro lUMTAya, temAMnI mUrtio guMDAone hAthe bhaMgAya, paisAne khAtara saMgaThThananuM kArya karanArAo ane dhArmika pracArakone abhAva rahe ane bIjI bAju hiMdujAti ane hiMdusamAjanA paisAno moTo bhAga paMDayA-pUjArI ane maThAdhipatio mojazekhamAM uDAve tathA samAjamAM vyabhicAra phelAvIne tene bhayaMkara patananA khADAmAM nAkhI de. ame to Aje brAhmaNa samAja tathA hi purohita, paMDayAe ane mahata vagerenuM dhyAna hiMdujAtinA A bhISaNa patana tarapha kheMcIe chIe ane sAthe sAthe temane vizvAsa ApIe chIe ke, Apa ApanI sudhAraNa kare; nahi te hiMdujAtinI bhAvi kAntimAM ApanuM astitva nAbuda thaI jaze. AjasudhI hiMdujAtinA utthAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra18 as zubhasaMgraha-bhAga cothA nI derI ApanA hAthamAM hatI, paraMtu Ape ApanI javAbadArIne bhayaMkara rIte Thokara mArI che ane Aje tenAM bhUMDAM pariNAmo amArI samakSa mejuda che. have ApanA atyAcAranI avadhi AvI rahI che. ApanA pApane ghaDo bharAI gayo che. hiMdujAti have pitAnA jIvana-mRtyunA savAlane tamArI upara rAkhI zake tema nathI. te Aje jAgRta thaI che. tenI chAtI upara zatruonA lattAprahAronA ghA hajI te tAjA ane lIlA che. potAnI satI-strIonAM apamAna joyAM ane have tenI AMkhomAM pratIkArano agni saLagI rahyo che. have te pitAnI aMdhazraddhA, aMdhabhakti Apane caraNe bheTa karI zake tema nathI. tenI samakSa Aje eja savAla ubhA che jIvana athavA te mRtyu ! je tene jIvavuM che to te apamAna, tiraskArabharyA kaluSita ane bahiSkRta jIvanane dhAraNa karI zake tema nathI. tenA karatAM te mRtyuja hajAra darajaje sAruM che. kutarAMonA jevA jIvana karatAM te e lAkha darajaje sAruM che ke je potAnA jAtIya ane dhArmika astitvane miTAvI de. tethI Aje te jAgRta thaI che ane maravA jIvavAne mATe tatpara che. svataMtratA-kaluSita dhArmikatAnI parAdhInatAthI mukta thavAne yuddha maMDAzeja. e samaya have dUra nathI ke jyAre hiMdusamAja pAkhaMDavAda ane ADaMbaronA svecchAcArothI svataMtra thavAne avirala prayatna karaze. te prayatnanuM mukhya aMga tIrthasthAnonI sudhAraNA ja haze, ane jyAre dharma upara bali caDhAvanArA navayuvake ane navayuvatIonAM raNaduMdubhI vAgavA mAMDaze, jyAre hiMdujAti pitAnA vyaktitvane samajIne pitAnI dhArmika ane sAmAjika parataMtratAnI beDIo teDavAne tatpara thaze, je vakhate samasta hiMdusamAja potAnAM mAna ane maryAdAne khAtara jIvana samarpaNa karavAnA gaganavedhI saMgItathI balivedInuM AvAhana karaze ane je kSaNe hiMdudharmanA sadhaLA anuyAyIo pitAnA jAtIya ane dhArmika caitanyanI jhagajhagatI uttejanAmAM yuddhano jhaMDo hAthamAM laIne samarAMgaNamAM kUdI paDaze; te vakhate bhagavAnanuM siMhAsana paNa DolI uThaze; te vakhate A pRthvI u koIpaNa zakti dharmane khAtara utsuka banelA hiMduonI sAcI dhArmikatAne rokI zakaze nahi; te vakhate vijaya temanAM caraNomAM ALoTaze ane hiMdujAti, hiMdusamAja ane hiMdudharmanA saghaLA zatruo kaMpI uThaze. e puNyaprApamAMthI eka navIna jIvanane prAdurbhAva thaze. te jIvanamAM virodhI zaktio ulaTA pravAhamAM vahevA lAgaze ane te pravAhamAMthI eka AzAmaya bhAvi pragaTaze. te vakhate samasta hiMdujAtinuM vAtAvaraNa cetanAnA aMbArathI jhagamagI uThaze ane te prakAzamAM hiMdusamAja pitAnuM khAsa vyaktitva sthApavAmAM avazyaja zaktivAna banaze. te vizALa vyaktitvanI samakSa, te navacetanAnA prakAzamAM aMdhakAranuM AvaraNa sadAne mATe nAbuda thaI jaze ane pratyeka hiMdu potAnI mAtAo ane bahenonA saMrakSaNanI parama punita javAbadArI gauravapUrvaka uThAvaze ane eka pralayakArI jayaghoSathI gaI uThaze ke - keNa kahe mA abaLA hune !" ("caMda' nA sapTembara 1927 nA aMkamAMnA agralekhane anuvAda.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ ceAgI haridAsa 40 dvivasa bhUmimAM daTAyA hatA. 102 - yogI haridAsa 40 divasa bhUmimAM daTAyA htaaAlamamAM mazahura ajAyamI 219 eka najareAnajara jonAra sAdhu hiradAsanA A heratabharyAM akhatarA bAbata lakhe che ke, hiMdamAM hajI paNa yAganI sAdhanA sAkhIta thaI zake che. kemake pUnA RSimunie hajAre varSAMsudhI tapa karatA ane peAtAnA prANane rUMdhI rAkhatA. tevI jAtanA prayAga sAdhu haridAse 1837 mAM 40 divasasudhI jamInamAM daTAne karI batAvyeA hateA. lAheAranA mahuma mahArAjA raNajitasiMha ke jene paMjAbanA kaisarI kahI zakAya, tenA A darakhAramAM A banAva banyA hatA. mahArAjAnI samakSa hiradAsane dATavAmAM AvyA. A samaye tyAMnA darabAranA tamAma adhikArIe hAjara hatA,. uparAMta aMgreja ane phreMca DaoNkaTarA paNa A khanAva jovA AvyA hatA. sAdhu hiradAse beThaka lagAvI. pachI temane lUgaDAMvaDe DhAMkI dIdhA ane sIvI lIdhA-eTale ke je pramANe IjIptamAM mamInA pUtaLAne dATatA tevI rIte atre dATavAmAM AvyA. pachI lAkaDAnI peTImAM nAkhI tene majabUta khIlAthI ThokI ane te upara keTalIka jagyAe mahArAjAnI sIla-mahera karI. A pachI peTIne ITAnuM banAveluM bhAMyarUM hatu. temAM utArI ane upara maTADI tathA retI nAkhI ane jema sAdhAraNa rIte kareA caNe che tevI rIte te caNI lIdhI. A jamIna upara dANA vAvyA ane temAMthI sAdhunA aMdara pUrAvA pachI kheDa ugI nIkaLyA. A kamaranI dekharekha rAkhavA sAvacetI mATe eka khaDepage hathiyArabaMdha lazkara geAThavavAmAM Avyu. ane te rAtridivasa ceAkI-paherA karatuM hatuM. 40 divasa vItyA bAda mahArAjAnI samakSa e kabara khAdI ane sAdhune bahAra kADhayA ane te veLA paNu aMgreja ane phreMca DaoNkTarA hAjara hatA. bahAra kADhayA te vakhate sAdhunI kevI sthiti hatI te najareAnajara jonAra eka aMgreja "varlDa" nAmanA patramAM nIce mujaba jaNAve che: 40me divase huM mahArAjA raNajitasiMhanI sAthe jyAM kIrane dATayA hatA te sthaLe gaye.. lAhAranA eka mahelanI najIka kakharamAM A sAdhune dATa2e hatA, tenI AsapAsa khullI osarI hatI ane temAM vacalA eraDAmAM sAdhunI samAdhi hatI. hAthInI svArImAM badhA darabArIe sAthe mahArAjA nIce utarI mane badhA eraDA tapAsavA kahyuM ane jevI sthitimAM te mUkyA hatA tevA anAmata mane mAlUma paDayA. peTInI traNa bAjue majabUta sIlanA khIlA ThekIne jevI rIte mUkI hatI, tevIja Abehuba mAlama paDI. tALAM upara maTADI cAMTI gaI hatI, havA A oraDAmAM muddala dAkhala thatI naheAtI, uparAMta sAdhune kheArAka ApI zakAya tevI muddala sagavaDa nahAtI. vaLI te uparAMta divAlA ke oraDAmAM kAi dAkhala thayu nahatu. e jALAM bAjhavAthI joi zakAtu hatu. mahArAjA raNajitasiMhai, pAte sIla karI hatI te Abehuba che ema ceAsa jaNAvyuM ane peAte aMgrejanI mAphaka A akhatarA phatehamaMda thaze nahi ema dhAratA hatA; tethI khaDepage rAtridivasa ceAkI-paherA rAkhyA hatA. uparAMta dararAja rAjyane adhikArI AvIne khareAkhara dAkhasta che ke nahi te joI jatA hatA. A pramANe tyAMnI sthiti joyA pachI ame sAme khurazIpara esarImAM beThA ane majurAe kheAdavAnu zarU karyuM. eka adhikArIe sIla teADI ane tALu khAlyu. jyAre eraDAne daravAjo kheAlavAmAM AvyA, tyAre aMdarathI aMdhArU dekhAtuM hatuM. mahArAjA ane huM e eraDAmAM dAkhala thayA ane eka battI sAthe lIdhI. traNa phUTa nIce bheAMyarAmAM utarI, jyAM traNa puTa paheALI ane 4 puTa lAMbI lAkaDAnI peTI paDI hatI tyAM paheAMcyA. A peTIne tALu" lagAvyuM hatu. ane sIla mArI hatI. A peTI kheAlyA pachI ame zaNunA kapaDAmAM viMTelu mAnuSI zarIra joyuM, tene mAthe dArI khAMdhI hatI ane te kheAlatAM teApAnI salAmatI ApavAmAM AvI hatI. AsapAsa ekaThA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zubhasaMgraha bhAga-cAthI thayelA lokonI ThaTha jevAne dhasI AvI. lokonI mAbhilASAne saMtoSa ApyA pachI e samUhane dUra karavAmAM Avyo ane phakIranA ziSya e zarIrane bahAra kADhI peTIne aDhelIne mUchyuM; ane jema hiMduonA devanI mUrti samAdhi avasthAmAM beThelI hoya tema rAkhI. ame pachI bhoMyarAmAM utaryA. bhayarUM eTaluM to nAnuM hatuM ke mAMDamAMDa besI zakAtuM hatuM ane hAthapaga banene aDoaDa lAgatA hatA. 5chI ziSya te zarIra upara garama pANI chAMTavA mAMDayuM. paraMtu mane chaLabhedanI bhrAMti thaI: tethI meM mahArAjAne A zarIra kothaLAmAMthI bahAra kADhavA kahyuM. ame kathaLe khelyo te bhIno thayelo mAlUma paDyuM. sAdhunA hAthapaga cImaLAI gayelA ane ThaMDA lAgatA hatA, mahe sIdhuM ane DokuM vaLI gayeluM muDadA jevuM hatuM. meM A pachI UMTarane bolAvI e muDadAnI tapAsa karAvI; paraMtu teo nADInA dhabakArA sAMbhaLI zakyA nahi ane hAtha ke chAtImAM kazI hIlacAla nahotI. mAtra magajamAM thoDI garamI mAlUma paDI ane bIje sthaLe kaMI jIvananA saMcAranAM cihno jaNAyAM nahi. ziSya garama pANIthI sAdhune navarAvyA ane hAthapagane lAMbA-TUMkA karavA mAMDayA. ziSya meTa garama roTalo sAdhunA mAthe mUko ane e pramANe garama roTalAne be traNa vakhata uthalAvIne mUko. kAna tathA nAkamAMnAM mINa tathA rU teNe kADhI nAkhyAM ane charIvaDe mahAmuzkelIe hAM ughADayuM ane hAtha vaDe jaDabAM pakaDI rAkhI jIbha kheMcI; paraMtu vAraMvAra te pAchI cAlI jatI, paNa temAM pAchuM sajIvana paNuM meLavavA lAgaTa prayAsa karyo. A pachI tenI AMkhonAM popacAM ghIthI masaLyAM. pachI te ughADayAM te mAlUma paDayuM ke DALAmAM muddala jIvanane saMcAra nahoto. traNa vakhata garama roTalo pAcho mUkyA pachI zarIramAM hIlacAla zarU thaI zvAsane gati AvI ane kudaratI rIte sajIvanapaNAnI nizAnI jaNAvA mAMDI. hAthanI nADImAM dhIme dhIme dhabakArA zarU thayA ane te pachI ziSya ghI jIbha upara mUkayuM ane gaLAvI dIdhuM. - thoDI miniTa pachI keLA ughaDayA ane sAme mahArAjA raNajitasiMhane joyA. pachI dhIme avAje sAdhue kahyuM ke "kema mahArAjA sAheba ! have mArI yogakriyAne mAnya karo che ke nahi ?" mahArAjAe hA pADI ane sAdhune motInI amUlya mALA bheTa ApI. te uparAMta be senAnAM kaDAM ane eka khelAtane lekha arpaNa karyo, ke je mAtra rAjakumAreneja ApavAmAM Ave che. ( A pramANenI kriyAmAM mAtra a kalAka vahyo hato ane bIjA ardhA kalAkamAM sAdhu saunI sAthe chUTathI vAta karavA maMDayA. mANasa jIvato daTAya ane pAche jIvato rahe e bAbata kadI huM mAnato nahoto ane temAM paNa 40 divasa sudhI daTAya, e te asaMbhavita ja mAnato hato. paraMtu A pratyakSa pUrAvAthI mArA mananI samAdhAnI thaI che ane A heratabharyo prayAga kadI pazrimamAM koI karI zakaze nahi eto pUrvaja soMpyuM che ane duniyAmAM hamezAM pUrvaja vijJAnamAM caDhiyAtuM che ema cokkasa mAnuM chuM. ( dainika "hiMdusthAna"nA tA. rara-9-1928 nA aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 joI le A jAdu che ke mAnasika baLa? 103-joi lo A jAdu che ke mAnasika baLa ? - hiMdu sAdhuo ane misaranA phakIre je aneka prakAranA yoga vagerenA camatkAre batAve che, tevA DAka camatkAro vilAyatI duniyAne batAvavA mATe ane je vaijJAnikethI bane to e camatkArenAM mULa te loke zodhI kADhe eTalA mATe rahemAna be nAmano eka phakIra yuropa ane amerikAnA judA judA dezamAM pharyo hato. e camatkAronuM sacitra varNana 1926nA sapTembaranA " piyulara mikenikasa' nAmanA amerikana mAsikamAM ApyuM che. teno sAra nIce pramANe che: rahemAna benA prayogothI IgleMDa ane phrAnsanA sAyanTisTa chakka thaI gayA hatA. teNe laMDanamAM 27 DaoNkaTarone bhegA karIne potAnA gAlamAM moTA moTA soyA ghasyA ane DaoNkaTarone paNa potAnA zarIranA game te bhAgamAM seyA ghAMcavAnI paravAnagI ApI. teNe agAuthI ja jaNAvI dIdhuM hatuM ke, koI paNa jakhamamAMthI lehI vahevAnuM nathI ane rDokaTaree joyuM to rahemAna benA hukama pramANe ThekaThekANe soyA ghAMcavA chatAM koI paNa jakhamamAMthI lohI nIkaLyuM nahi; paNa eka veMkaTare mAgaNI karI ke eka jakhamamAMthI lohI vahevA devuM, ane te pramANe rahemAna benI rajAthI eka jakhamamAMthI lohI nIkaLyuM. jyAre sayA kheMcI levAmAM AvyA, tyAre te jagAe koI paNa jAtanI nizAnI jaNAI nahi. rahemAna be kahe che ke "jo dareka mANasa potAnI IcchAzakti upara pUrata kAbu meLave to te paNa mArA jevA camatkAra karI zake. ) rahemAna benA aneka camatkAro paikI eka camatkAra e che ke, tINa aNIvALA khIlAonI bANazayA upara te sUI jAya che ane potAnI chAtI upara meTo paththara mUkAvI meTA meTA haDAothI te bhaMgAve che. vijJAnanA niyama pramANe moTo paththara hoya te tenA upara hathoDo mAratAM chAtIne kazI asara thAya nahi, paNa bANazayA upara sUine Avo khela karavo e camahArika che. jyAre bANazayA uparathI rahemAna be uThaze, tyAre khIlAnAM nizAna tenA zarIra upara spaSTa dekhAyAM hatAM, paNa thoDIja vAramAM e nizAna adazya thayAM hatAM. DokaTaronI hAjarImAM rahemAna bee pitAnI nADIne vega marajI mujaba ochAvatto karI batAvyo. eka hAthanI nADI dhIme dhIme vadhAre vegathI cAlatI jaNAI, jyAre bIjA hAthanI nADI teja vakhate ochA vegavALI thatI gaI. tyAra pachI teNe potAnI garadana dabAvI ane muDadA jevo thaI paDaze ane pheMkaTarone kahevaDAvyuM ke, teo tAnA zarIramAM koI paNa ThekANe jIva che ke kema te kheLI kADhe. 1Tae khAtrI karI lIdhA bAda, te pAcho jIvato thayo. tenI nADI pAchI cAlavA mAMDI, zvAsocchavAsa cAlavA mAMDayo ane phakIra pAcho pahelAM jevo jAgRta thaIne ubhe thayo. AnA karatAM paNa, vadhAre camatkArika khela teNe e karyo ke, pote peTImAM sUI gayo ane bIjA mANasoe tenI upara retI bharI ane dATI dIdho. prekSakonA kahevAthI DaoNkaTara pAMca miniTa thAbhyA; pachI e phakIrane retImAMthI bahAra kADhatAM te jIvato thayo! popyulara mikenIkasa" kahe che ke "sAyansane hajI sudhI AnA thagya khulAsA maLyA nathI. sAyansanI atyAra sudhI thayelI pragati pramANe to je ema mAnavAmAM Ave che ke, kudaratI niyama pramANe amuka thavuM ja joIe ane amuka vagara te chavAyaja nahi" vagere siddhAMta pauraratye sAdhuonA kahevA pramANe khoToja che. teo kahe che ke, AtmasaMyamathI thaDA vakhata sudhI badhuM banI zake che. jIvane uMco paNa mUkI zakAya che ane marachamAM Ave tyAre pAcho bolAvI zakAya che. cArlsa bama nAmano eka aMgreja jAdugara pacIseka varSa pahelAM AkhI duniyAmAM pharyo, tyAre jogIo ane phakIranA AvA camatkAro zIkhavA mATe teNe ghaNI mahenata karI hatI ane amerikana jAdugara kelaranI mAphaka teNe paNa kahyuM hatuM ke, jAdugaratarIke prakhyAta thayelA hiMdustAnI jAdugaromAM to kaMI dama nathI, ane phakIronA camatkAro to kaI rIte samajI zakAya tema nathI. eka sAdhu eka hAtha uMco rAkhIne pharato hato. teNe baTTImanA savAlanA javAbamAM kahyuM ke, e hAtha cha varSa thayAM uMco ne uMcoja che ane hajI bIjA cha varSa sudhI uMco ja raheze. tyArapachI e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe www hAtha nIce karIne eja mujaba bIjo hAtha UMce rAkhavAmAM Avaze. tene hAtha nirjIva jevo thaI gayo hato ane baTTamane tapAsa karatAM sAdhunuM kahevuM kharuM jaNAyuM hatuM. bIjo eka phakIra hamezAM bANazayA upara besI rahIne ja jIvana vItAvato hata-jyAre eka phakIra trIsa varSa thayAM bIlakula beThe nahota. barphomane bIjA be sAdhuo maLyA hatA. te pitAnA baMne hAthane keTalAMya varSothI AkAzamAM uMcAja rAkhI cAlatA hatA ane tene pUrAvo tenI AMgaLIonA nakha, hatheLI vidhIne ArapAra nIkaLI jaIne vadhyA hatA te uparathI maLato hate. te sAdhuo kahetA ke, A badhAmAM Azaya mAtra eTaleja che ke, zarIra karatAM manane vadhAre zaktivALuM banAvavuM, IMdriya upara jaya meLavo, eja temanA dharmanuM pharamAna hatuM. ghaNAM varSothI vilAyatI jAdugaro ane vaijJAniko A camatkAronA khulAsA meLavavA magaja karI rahyA che. Aga uparathI cAlavAnA prayoge vilAyatI jAdugara phatehamaMdIthI karI zakyA che, jyAre devatA cAva ane ogaLelI dhAtu khAI javI, e to have junI vAta gaNAya che. Aga upara cAlavAnA je prayegA aMgreja jAdugare karI batAve che tenuM varNana traNeka varSa upara "mAI megejhina" nAmanA mAsikamAM AvyuM hatuM. tene Azaya e hato ke, devatA upara cakkasa jAtanuM khanIja pAtharI devAthI te garamIne lIdhe lAlacoLa thaI jAya che, chatAM uparathI TADhuMja rahe che. AvuM khanija pAtharIne devatA upara cAlavAthI pagane kazI AvatI nathI; paNa hiMdustAnanA sAdhuo devatA upara AvuM khanIja pAtharIne cAlatA hoya ane prekSakenI AMkhamAM dhULa nAkhavA pharatA hoya e na mAnI zakAya evuM che. ogaLelI dhAtu gaLI javAnI sAdhuo ane phakIronI camatkArika rItanI nakala vilAyatanA sarakasavALAo kare che, temAM paNa bahu bheda che. keTalIeka dhAtunAM mizra evAM bane che, ke je garama athavA ukaLatA pANInI madadathI paNa ogaLI jAya. meTAM kArakhAnAMomAM akasmAta Aga lAge tyAre kaMI paNa mANasanI madadavagara Aga upara pitAnI meLe pANI ITAvA mAMDe. eTalA mATe "oTomeTika aiMkalasa' rAkhavAmAM AvelA hoya che. temAM upara kahI tevI mizra dhAtu vAparelI hoya che ane e dhAtu sAdhAraNa garamIthIja ogALI zakAya evI hovAthI oraDAmAM ke "goDAunamAM garamI vadhatAMja ogaLI jAya che ane pANInA naLanuM DhAMkaNuM khullu karI de che. AvI dhAtu ogaLatAM bahu garama thatI nathI, tethI jAdugara evI dhAtu ogALIne moDhAmAM nAkhe to dAjhavAno saMbhava rahetuM nathI, paNa "eziyATika" sAdhuo athavA phakIro dhAtuonAM AvAM "le meDiMTaga peInTa'nAM mizraNa vAparatA haze ke kema, e meTo savAla che. vilAyatI jAdugaro nakala karI prekSakone bhale, phasAve paNa asala te hajI aja che. zrIsvAmI zraddhAnaMdanA haradvAra gurukuLanA be traNa brahmacArIo rahemAna be jevAja prayoga kare che ane eka to gaye varSeja pitAnA prayogathI vilAyatI DokaTarane Azcaryacakita karavA mATe gayo che. vAcakane yAda haze ke, muMbaImAM che. rAmamUrti sAthe AvelA eka saMnyAsIe eka mahinA pahelAM ja duniyAmAM kAtIlamAM kAtIla jhera 'esiDa hAyaDo sAyanika' (musika osaDa ) eka DaoNkaTaranI hAjarImAM ekSelasiyara thiyeTaramAM hajAro prekSakonI vacce pI batAvyuM hatuM ane chatAM tene kazI paNa asara thaI nahotI. sTroMga sakyurika, hAIDrokArika ane nAITrika esiDa paNa teNe pI batAvyo hate, chatAM paNa kazuM nukasAna thayuM nahotuM. sIsuM ogALIne e sAdhu pIta hatuM. te meTiMga poInTavALa eloya vAparate nahija hoya. - vijJAna AvI to hajAro bAbatonA khalAsA ApI zake evI sthitimAM hajI AvI zakayuM nathI ane tethIja guMcavAyelA vaijJAnikonI eka maMDaLIe pitAnA badhA guMcavADAone bhege saMgraha pustakarUpe chApI nAkhyo che ane tenA ukelanI rAha jotA beThA che. ("gujarAtI"ne khetIvADI ane udyogahunnaranA aMkamAM lekhaka:-zrI. mohanalAla mANekalAla jhaverI.) ja karAranavA kapa ravAvi pAtaMjala yugadarzanamAM Aga, pANI, kAdava, kAMTA vagere para cAlavA mATe udAnavAyupara jaya meLavavAnuM lakhyuM che. udAna ApaNuM zarIramAM eka vAyu che. AvI ja bIjI aneka siddhio ahiMsA, satyavAdI5NuM vagerenI hakIkata paNa e zAstramAM jaNAvI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 27 meDama leninanI mahattvAkAMkSA 104-meDama leninanI mahattvAkAMkSA AjhAda dezabhAionI sevA raziyAnA rASTravidhAyaka sAthenA tenA paricayanI kahANI, baLavAkhora zikSikAnA hAtha nIce abhyAsa, khUba phAMphAM mAryA hatAM jene eka patrakAra maLI zakI nahi teno tene acAnaka meLApa yAM ane kevI rIte thayo? (jAherajIvanamAM AgevAnI laI kItine moha nahi rAkhanArA raziyAnA tAraNahAra mahAna leninanI vidhavA krApsikAnI che je kaI paNa patrakArane kadIe mulAkAta ApatI nathI, tene enI kavesela nAmanI eka jIpatrakAra kevI rIte acAnaka maLI ane te mulAkAta daramiyAna meDama lenine raziyAnA zikSaNapracAranA kAryanI, petAnA bAlyakALanI, lenina sAthenA prathama paricayanI ne bIjI aneka vAte kevI romAMcaka rIte kahI saMbhaLAvI, tenuM rasika khyAna A lekhamAM te patrakAra Ape che. ) bazevijhamanA praNetAtarIke raziyAnI bhUmimAM ne paradezamAM leninanI kIrti comera gavAI che, paNa tenI patnI tenA jeTalI hajI jAheramAM AvI nathI. atyArasudhImAM teNe mAtra ekaja vAra jAheramAM sthAna lIdhuM hatuM ke te mAtra lenina avasAna pAmyA tyAre leninanA hajAro bhakto tenA zabapara phUlo caDhAvIne pasAra thayA hatA tyAre cha divaso sudhI akhaMDa rAtrinA ujAgarA karIne te zabanI samakSa te pUtaLAnI piThe beThI hatI. raziyAnuM bhAvi saMgInapaNe ghaDavAmAM varSosudhI lenina jahemata uThAvato hato tyAre, temaja tenA avasAna pachI tenI priyatamAe jAheramAM AgaLa AvavAno vicArasarA paNa nathI karyo. raziyAnAM bajAramAM jANItA baLavAkhoro-lenina ne TroTaskI tathA sTolIna ne kemenephanI chabIo sastA bhAve vecAtI maLI zakaze, paNa meDamaleninanI chabI joitI hoya, to tene mATe bhaTakI bhaTakIne thAkI jaie, to paNa tenI chabI bhAgye maLe. e parathI ja khAtrI thaze ke, jAheramAM AvavAnI tene bIlakula utkaMThA cheja nahi. teNe bahAra AvI AgevAnI levI hota, te te tene mATe bahu saheluM hatuM. raziyAnA rASTravidhAyaka leninanI sAthe ja te raziyAmAM kArya karI potAnA patinA jIvatAMja AgaLa paDatuM sthAna laI zakata ne tenA avasAna pachI pativratA rANItarIke raziyAmAM potAnI kIrti phelAvI zakata: paNa leninanI patnI ke jenuM nAma ena. ke. krAusakAnI AurjAnovA che, te zAMti cAhe che ne pitAnA kAryamAM nizadina mazagula banI bahAranI dhAMdhalane avagaNe che. leninanI patnI tarIkenA tenA jIvanamAM duniyAne rasa paDaze, e khyAla tene Avato ja nathI ne tethI ja duniyAnA aneka dezonAM vartamAnapatranA pratinidhio ke jeo raziyA jAya che ane tenI mulAkAta levAnI icchA darzAve che, tene te sApha sApha nA kahevarAvI de che. acAnaka meLApa paNa huM tene acAnakaja maLI zakI. raziyAmAM abhaNutA TALavA mATe thatA upAyo viSe khabaro meLavavAno meM prayAsa karyo ane te viSe sattAvAra vigate mane koNa pUrI pADaze te viSe meM khabara maDhI, tyAre seviyeTa sarakAranA keLavaNI khAtAmAM tapAsa karavA mATe mane jaNAvavAmAM AvyuM; eTale keLavaNIkhAtAnA makAna pAse huM gaI. tyAM meM gelerIomAM ne eNphIsomAM AMTA mAryA, paNa mAre joItI khabara mane kyAM maLaze te huM jANI zakI nahi. kemake te vakhata apAra hatuM ne oNphisamAMnA amaladAre ne bIjA mANaso moTe bhAge hA-nAsto levA bahAra gayA hatA; eTale huM khUNekhAMcare tapAsa karIne AkhuM makAna pharI vaLI, tyAre chevaTe eka prauDha strI eka eNphIsamAM zAMtithI kAma karatI hatI tene maLI. mAre je kAmaviSe pUchavuM hatuM, te tene jaNAvyuM. meM to jarmana-iMca ne raziyana bhASAno zaMbhumeLo karIne gADuM hAMkyuM, paNa te e badhuM kema samajI zakI te hajI huM jANI zakI nathI; paraMtu mArA savAlo sAMbhaLIne te tarataja pAsenI rUmamAM gaI ne thoDI vAre pAchI pharI tathA mane e rUmamAM laI gaI. te rUmanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 zubhasaMpraha-bhAga mukhadvAra AgaLa meDama lenina e nAmanI paTI cuMTADelI joI huM te cakita ja banI gaI ! meDama lenina-are jene maLavA mATe meM khUba phAMphAM mAryA, raziyAnA mArA pravAsadaramiyAna jenI mulAkAta levAne meM pahelane makkama kAryakrama ghaDelo to paNa te vyartha gayo hato ane cAre pAsa caLavaLa jagAvI tenI mulAkAta mATe AkAza-pAtALa eka karavA huM mathI, te meDama leninaAma acAnaka rIte maLI gaI e joI mane navAI lAge nahi ! eka paLa huM gabharAI, mane lAgyuM ke mAre tyAMthI tarataja tenI mAphI mAgI cAlyA javuM joIe; paNa tenA mamatALu mukha sAme meM joyuM to tenI snehALa AMkhamAM hetabhAva nIrakhe eTale mane hiMmata AvI ane huM dhIme rahIne tenI pAse gaI. huM keLavaNIne lagatI je khabara meLavavAne AvI hatI te mATe meM tene vigatavAra kahyuM. tene mArI vAtamAM rasa paDayo; kemake tenA pitAnAja khAtAnuM A kSetra hatuM. A kAma mATe meM kevI rIte trAsajanaka prayAsa karyo tenI kahANI meM ene saMbhaLAvI eTale enuM hAsya tenAthI ropuM rokI zakAyuM nahi. meM tenI sAme pharI vAra joyuM. tenuM smitabharyuM mukha, zAMta saumya nayane, bhurakhA vALanI laTa ne vizALa bhAla-e paLavAramAM meM joI lIdhAM ane tenI chabI uparathI tene kapI hatI, tenA karatAM te taddana jUdI lAgI. tenA mukhanA eka khUNA para saheja karacalI paDI hatI, te jotAM tene thaDe jakhama thayo heya ema lAgyA vinA nahi rahe. teNe sAda kALe gAuna paheryo hato. zarIra para kAMI jhaverAta hatuM nahi. tenI vAta karavAnI kaLA parathI ane halana-calana parathI te suzikSita ane saMskArI bAi che. tenI khAtrI thayA vinA rahe nahi ane agAdha kAryazakti-jene pratApe leninanI sekreTarItarIke raziyAnA kaparA samayamAM teNe kAma karyuM-tenuM bhAna thAya. tenA jIvana ane kAryaviSe TuMka hakIkata jaNAvavAne mATe meM ene kahyuM tyAre teNe svAbhAvika smita karyuM ne javAba Apyo ke "navA raziyAmAM ame judA vyakitatvathI kAma karatAM ja nathI, paNa sarve jaNuM sAmaTAM maLIne kAma karIe chIe ne dareka jaNa jAherasevAmAM jIvana samarpaNa kare che. huM dhAruM chuM ke, pazcima yUropamAM A dRSTibiMdu samajAtuM nathI-" ne tepaNa pitAne romAMcaka jIvananA keTalAka prasaMgo teNe kahevAno prayAsa karyo. bALapaNa ane aDhyAsakALa tenuM bALapaNa seMTa piTarsabargamAM-jyAM te janmI tyAM-vItyuM; ne tyAM eka baLavAra strIzikSikAnA hAtha heThaLa zALAmAM zikSaNa meLavyuM. Ama bALapaNathI ja baLavAnI bhAvanA tenA hRdayamAM vikAsa pAmI. zikSaNanA kSetramAM tenuM jIvana vItAvavAnI preraNA ApanAra paNa Aja zikSikA hatI; eTale abhyAsa pUro thatAM teNe zikSikAnI padavI meLavI ane aThavADIAmAM cAra divasoe ane ravivAre pITarsabarganI udyogazALAmAM te zIkhavavA jatI. e vikhyAta zALAmAM raziyana bhASA, sAmanya itihAsa ane gaNitanuM zikSaNa te ApatI. e nizALa mahAna che ane hajAro vidyArthIo tyAM AvatA hovAthI tene traNa vibhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvI hatI. temAM eka vibhAga strIo mATe ne be puruSa mATe hatA. lenina sAthe paricaya paNa zALAmAM zIkhavatI vakhate tene rAjakAraNamAM rasa paDavA mAMDe ane navI saMsthAonA baMdhAraNamAM teNe dhyAna ApavA mAMDayuM. vaigAne kinAre AvelA ujanavAsa gAmanA kAyadAnA viSayano abhyAsa karato eka juvAna AvI saMsthAno eka AgevAno kAryakatAM hatA. e e yuvAna sAtheno varSone sahavAsa ane dhIkhatI caLavaLamAM bhAga levAnA apUrva utsAhanAM romAMcaka vane meDama lenine karyA, tyAre jANe te badhuM svapnAmAM bolatI hoya evuM lAgyuM. tenA mukha para premanI jhalaka phelAI ne lAlAzabharI apUrva suMdaratA tarI AvI. teNe kahyuM ke "hA, eja samayamAM huM mArA patine oLakhI zakI-paNa e itihAsa lAMbo che." ema kahI teNe vAta TuMkAvI nAkhI. raziyAmAM zikSaNapracAra rAjadvArA zikSaNanA kamIzananA pramukhapadano hoddo meDama lenina zobhAve che ane 192thI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ meDama leninanI mahattvAkAMkSA 25 sarakArI vaijJAnika zikSaNavibhAganI paNa te pramukha che, paNa peAtAnA e heAddAnusAra karaja khajAvatAMnI sAthe teNe raziyAnI abhaNutA TALavAnA kAryamAM racanAtmaka bhAga lIdhA che. tenuM dila satata e kAryaMmAM rAkAyeluM rahe che. teNe mane pUrA saaASathI jaNAvyuM che ke "jhAranI sattA vakhate raziyAnI 1400 lAkhanI prajAne ardho bhAga abhaNa hatA; paNa te pachI vadhu 90 lAkha mANasA lakhatAM-vAMcatAM zIkhI gayAM che. lazkaramAM te bhAgye eka paNa mANasa abhaNu hAya. zarUAtamAM te prajAne bhaNavAnuM jaNAvavu' eja bahu muzkela kAryaM hatu; ne temane zikSaNu levAnA kAryamAM rasa letA karavA mATe temanI aneka sagavaDatA ame sAcavatA ane temane mAta khANAM ApatA. Aje samagra raziyAmAM abhaNutA TALavA mATe 40,000 mathakA mAraphata prayAseA thAya che. chellAM be varSAmAM sarakAre 100 lAkha rUkhalA e pAchaLa kharcyA che. raziyAmAM Ane pratApe jJAna meLavavAnI pipAsA vadhatI jAya che ane badhAM gAmaDAMone pUratA pramANamAM sAhitya-pustakA ane chApAMo-ame pUrAM pADI zakatAM nathI. Aje paNa sarahadanAM evAM aneka gAmaDAMomAM jUnA chApAnI eka prata kheDutanAM pAMca kuTuMbeAmAM vaheMcAya che ! '' A badhI navI khakhare ApatAM meDama leninanA mukhapara saMteASanI ne sukhanI rekhAo dekhAi. rakhaDela che.rA paraMtu rakhaDela chekarAone kAme lagADavAnA ne sudhAravAnA praznaviSe me pUchyuM, tyAre tenA dilamAM nirAzA udbhavI. teNe kahyuM ke " te prazna bahuja viSama che, paNa amAre tenA niveDA lAvyeja chUTakA che, ane ame dhIme dhIme emAM sArI pragati karI che. sekaDA kuTubenA rajhaLatA chekarAone ame samajAvIne kAme lagADayA che ane temane ame ceAgya pagAra ApIe chIe. A praznane niveDA lAvavA mATe bIjA aneka gaMbhIra savAleAnI mAphaka paisAnI meATI jarUra rahe che; paraMtu jo naitika dhana heAya te bahu vegavAna pragati thaze, ema huM mAnuM chuM. tame joyuM haze ke, ame raziyAmAM kAma kAma ne kAmaja kaye jaIe chIe-navu' kAma pUrUM thAya te jUnuM pAchuM hAtha dharIe chIe ane jyAre lenina-mArA pati-jIvatA hatA, tyAre ame dezapAra thayelAM te te vakhate laMDanamAM ke perisamAM, nivAmAM ke munacenamAM-jyAM jaie tyAM amane eka divasa A kA karavu paDaze enI jhaMkhanAja thayA karatI hatI ane sakhIriyAnA e ekAMta divaseAmAM AzAnA taMtupara dhIraja rAkhI kema jIvavu te paNa ame zIkhyAM." tenI AkAMkSA A suzIla bhAinI vAgdhArA ekasarakhI vahetI gaI. kAya karavAnA utsAha keTalA hAi zake, te tenA mukhaparathI huM joi zakI. meM tene pUchyuM ke raziyA cheADIne tame paradezamAM javAnAM che, evI vAta keTalAka vakhatapara chApAMomAM AvI hatI e kharI che ? " " " jarA paNa niha teNe kahyuM "mArA dezane huM khUba cAhu chuM te ahIMja huM sukhI chuM. mArA patinI marajIthI huM raziyA kadIye che|DavAnI nathI. mArI jIMdagImAM meM khUba-khUba paOTana karyuM che ne have mArA jIvanamAM mane mAtra ekaja AkAMkSA che te te e ke, mArA AjhAda thayelA dezabhAIonA hitamATe mane soMpAyalu kArya karavuM. " meDama leninanI mulAkAta lai huM mAre mukAme AvI ne tarataja TelipheAnanI dhaMTaDI vAgI. me Teliphona hAthamAM lIdheA, meAskAmAMnI mArI eka strImitra, ke jene meM meDama leninanI mulAkAta kAi paNa bhAge goThavavAnuM jaNAvyuM hatuM, tene e TelIpheAna hatA. teNe mane khAkhare avAje jaNAvyu ke - khahena ! meDama lenina sAthe tamArI mulAkAta gAThavavAnA vAraMvAra aneka prayAsa karyo chatAM paNa mArAthI te banI zakyuM nathI; huM nathI dhAratI ke tame tene maLI zakazo." paraMtu tene kyAM khabara hatI ke, meDama leninane huM maLI AvI hatI ! ( ta!. 31-7-1928 nA dainika "hiMdusthAna"mAMthI ) zu. 15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasa'graha-bhAga cA 105 - vyAyAmapremI onuM yAtrAsthAna - amarAvatI hiMdusthAnanI eka ajoDa vyAyAmasaMsthA hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLanA paricaya saurASTramAM yuvakapravRtti ane vyAyAmaprema prasAravAnAM svapnAM sevanArAone, e kAya karyo rIte thaI zake tenuM dRSTAMta pUrU pADanArU eka vyAyAmaprasAraka ma`DaLa Aje varADanA pATanagara amarAvatImAM astitva dharAve che. e maDaLanuM pUrU nAma zrIhanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLa che. nAyamAtmA vanina janmyA e enuM dhyeyasUtra che. jeTaleA adbhuta tene janmatihAsa che teTalIja tAjuba karanArI tenI AjasudhInI nAnI AvaradAnI siddhio che. hiMdabharamAM e ajoDa saMsthA manAya che. lAlAjI samA netAvara tene 'vismaya' kahe che. mahAtmAjI tenA mukhya vyAyAmamaMdiranI udghATana kriyA karavA amarAvatI doDavA jaI tenA upara zubhAziSA varSAve che. pratyeka hiMdI netA, jene A vyAyAmaprasAraka maMDaLanA astitvanuM jJAna che te tenApratye pUrNa Adara ane premathI jue che. Aje varADamAM doDhaseA karatAM vadhAre zAkhAo dharAvatI ane varADanI bahAra eTalIja bIjI prazAkhAe pAtharanArI, hiMdabharamAM peAtAnA bAhue phelAvatI A adbhuta saMsthAnA janma ane jIvanavikAsane chatahAsa jANavA jevA che. * 226 * varADa rASTrIya laDatamAM sadA agresara sthAna rAkhavAnA ane khIjA kAi prAMtathI utarate nahi evA hissA ApatuM hAvAneA dAvA kare che. hiMdusthAnamAM vIsamI sadInuM prabhAta ugyuM ane tenA prathama dazakanA uttarArdhamAM baMgALAe svadezInI caLavaLa zarU karI ane tenI pAchaLa svAdhInatA ane zarIrabaLanI jamAvaTanA sa'deza chUTachyA tyAre varADamAM paNa e AMdelana maceluM. varADa abhimAna le che ke, 1908nI sAlamAM tene gAme gAma akhADA naMkhAyA hatA ane e akhADAemAM gAmanA tamAma jIvAne! baladhaneA mahimA samajavAne AvatA. gAmegAma jIvAneAmAM svadezInI ane zarIrajamAvaTInI jhaMkhanA jAgI hatI; zastranI tAlima levAnI, svAdhInatAnA laDavaiyA anavAnI tAlAvelI pragaTI hatI. varADanA vRddo 1908 nA e vALa joi dughelA banI jatA. paNa pachI 1909 thI e vALa utaravA mAMDayeA. briTiza zAsakeAe damananAM cakro gatimAM mUkyAM, gAmegAma sarakAranA leAkhaDI mukkAe akhADAne bhukko karI nAkhyA. pANIdAra jIvAne jelamAM gayA. svadezI, akhADA, khajara`ga-upAsanA, e bahu badha paDI gayuM. 1914sudhI e sthiti rahI. * * * 1914nI sAlamAM varADanA pATanagara amarAvatInA eka nAnA makAnamAM traNa cAra jIvAna TekarA bhegA thayA. temane thayuM ke, AjanuM badhuM daulya kha'kherI nAkhavA ApaNe kaMIka saMgIna pravRtti AraMbhavIja joie. dezanA jIvAneAmAM prANa Ave, DhIlI pATalIe ane traiNa cAle cAlavAnA meAhamAMthI tee chUTe, tee dezadAjhathI saLagatA sazakata jodhamallA khane, e arthe akhADApravRtti eja sAcI pravRtti che ema temane thayu'; ane temaNe vaidyA enA agresarapaNA heThaLa eka khAnagI akhADA zarU karyAM. 1914 thI 1917sudhI e akhADe! khAnagI rahyo. temAM gheADA jIvAneA niyamasara hAjarI ApatA ane zarIra kasavAne mATe kasarata karatA. akhADAne je mAmulI kha` Avate te, tene lAbha lenArA zrImaMta cheAkarAe temanI pAsenI vadhArAnI vastuonA vecANamAMthI pUrA karatA. vaidyabaMdhuone A akhADA A rIte cUpakIthI AgaLa vadhatA gayA ane cAra varSamAM tA amarAvatImAM mazahura banI gaye!. 1917mAM vaidyakha'enu jAhera vyAyAmamaMDaLa banyuM. zrIhanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLatarIke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAyAmapremIonuM yAtrAsthAna--amarAvatI 227 : tenI jAhera sthApanA thaI. vidarbha dezanA taruNa vRddhomAM vyAyAmane prema utpanna karI temane baLavAna, tejasvI ane nirbhaya banAvavAne teno uddeza rakhAyo. zrI hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLe rAjakIya, sAmAjika agara dhArmika bAbatomAM koI paNa prakArane pratyakSa saMbaMdha na rAkhavAnI ane jAti, dharma, mata, paMthe ItyAdi bhedabhAvomAM na mAnavAnI' nIti nakkI karI pitAnuM kAma AraMbhya. ene pariNAme Aja daza varSamAM A maMDaLa varADane gAmaDe gAmaDe jANItuM thaI cUkayuM che. 1927nI AkharasudhImAM tenI 147 zAkhAo sthapAI che ane divase divase e saMkhyA vadhatI jAya che. maMDaLanA saMcAlakono niradhAra varADamAM kamamAM kama pAMcaso vyAyAmazALAo sthApavAno che. Aje A hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLanI varADamAM jeTalI zAkhAo che, temAMnI pratyeka saMsthAmAM amarAvatInI mukhya saMsthAmAM taiyAra thayelA vyAyAmazikSaka kAma karI rahyA che. A badhI saMsthAomAM maLIne kula cAra hajAra jeTalA juvAne hamezAM vyAyAma karI baladharmano mahimA gAI rahyA che. A badhI saMsthAonI mAtRsaMsthAamarAvatI hanumAna vyAyAmamaMdiramAM atyAre 600 vidyAthI e pratidina tAlIma laI rahyA che. hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLanI ATalI varADanI zAkhAo uparAMta, varADanI bahAra paNa tenI zAkhAo patharAI che. pUnA, mIraja, solApura, jabalapura, nAgapura, nAzika, yaMbakezvara, yavatamALa, amalanera, vaDodarA, jaMjIrA vagere sthaLoe tenI zAkhAo che; jenI saMkhyA pacAsa sudhI pahoMce che. e uparAMta jyAM khAsa zAkhA na naMkhAI hoya, paNa sthAnika zAkhAnI sAthe agara bIjI rIte, A maMDaLamAM taiyAra thayelo vyAyAmazikSaka akhADo calAvI rahyo hoya evAM sATha jeTalAM sthaLa che. * - hiMdabharamAM vyAyAmane vadhAre ne vadhAre pracAra thaI zake te uddezathI zrIhanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLa taraphathI sane 1924 thI unALAnI rajAomAM zArIrika tAlIma varga calAvavAmAM Ave che. e varga A cAra varSamAM bahuja lokapriya nIvaDyo che. sane 1924 mAM e vargamAM 32 vidyArthIo AvelA: 1925mAM 50, 1926mAM 250, 1927mAM 475 ane 1928mAM 503; e pramANe vidyArthI saMkhyA thayelI. A vargamAM hiMdusthAnanA dareka bhAgamAMthI vidyArthIo jAya che. A varSe kAThiyAvADamAMthI amarelIthI bhAI bhagavAnajI mahetA ane rAjakoTathI bhAI choTAlAla mAkaDa gayelA. te banne vyAyAmapremI baMdhuo upara A maMDaLanI ane tenA A varganI sarasa chApa paDI che. zrI. mAkaDa eka patramAM eka mitra upara lakhe che ke, 'hiMdusthAnanA judA judA prAMtamAMthI AvatA pAMcaso jeTalA bhAIo chAvaNIo nAkhIne lazkarI Dhabe dADha mAsa sudhI sAthe rahe ane dararoja ghaDIALanA kAMTAnI niyamitatAnI sAthe hariphAI kare evI niyamitatA ane niyamabaddhatAthI kavAyata kare e dazya adbhuta banI rahe che. ekaja uddezathI, ekaja vicAranA ane ekaja viSayanuM sevana karanArA pAMcaso hiMdI juvAne lazkarI Dhaba sAthe vyAyAmanI lIma le ane sAthe bhArata dvAranAM svane seve, e vAtAvaraNano khyAla zabdomAM huM na ApI zakuM. e jAte jovuM joie ane anubhavavuM joIe.... kAThiyAvADamAM AvuM pavitra ane mardAnagIbharyuM jIvana jIvatA vyAyAmapremIonI chAvaNIo naMkhAI hoya e divasa kyAre Avaze? A zArIrika tAlImanA vargamAM AvanArAo mATe traNa varSane abhyAsakrama rakhAya che. traNa unALAnI rajAe A maMDaLanI vyAyAmazALAmAM gALI koI paNa bhAI sarasa vyAyAmazikSaka banI zake che. A saMsthAmAM pUrva ane pazcimanI banane vyAyAma paddhationA jUdA jUdA trIsa viSayonuM jJAna apAtuM hovAthI, e zikSaka keI paNa akhADAmAM vyAyAmavizAradatarIke dIpI nIkaLe che. A saMsthAmAM mukhyatve svarakSaNanI tAlIma apAya che. e uparAMta taravAra, lAThI, bhAlA, lakaDI, jamaiyA, pazu, paTTA temaja bokasIMga, jujulsa vagerenuM khAsa jJAna ApavAmAM Ave che, e tenI khAsa viziSTatA che. AvI tAlImanuM eka varSa pUruM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 zubhasaMgraha-bhAga cotho karanArane "vyAyAmapraveza'nI, be varSa pUrAM karanArane "vyAyAmapatnI ane traNa varSa pUrAM karanArane vyAyAmavizArada'nI padavI apAya che. A zArIrika tAlImanA unALAnA vargane khAsa uddeza vyAyAmanA zikSako taiyAra karavAno che ane tenA pahelAM cAra varSamAM bArase bhAIone te lAbha apAI zake che. zrI hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLano AtmA koNa che ? maMDaLanA mULasthApaka vaidyabaMdhuomAMnA eka bhAI aMbAdAsa paMta vaidya e maMDaLanA AtmA che. emanI vaya mAtra 27 varSanI che. jene A jamAnAnA namunedAra yuvaka kahI zakAya tevA, nirabhimAnI, AdarzaghelA, divasarAta saMsthAnI pAchaLa tanatoDa parizrama karanArA A bAMdhavane joIne kaI ema na mAne che, te zrIhanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLa jevI hiMdanI anokhI vyAyAmasaMsthAne AtmA che. bhAI aMbAdAsa 5te A saMsthAnI pAchaLa jIvana arpI dIdhuM che. teNe hiMdusthAnanA prAMte prAMtamAM bhamIne, jovA jevI vyAyAma saMsthAonI mulAkAta laIne e anubhava meLavyo che ane bIjI bAju daza varSa sudhI vyAyAmano badhI daSTie zAstrIya abhyAsa karI e viSayamAM pAraMgata banyA che. e jJAnasaMcaya pachI temaNe vyAyAmazikSako mATe traNa varSano abhyAsakrama ejya che ane te pramANe saMsthAmAM zikSaNa apAI rahyuM che. zrI hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLanA AtmA aMbAdAsa paMta vaidyanI sAthe nAnA moTA doDhaso kAryakartAo kAma karI rahyA che. badhAja 16 thI 30 varSa vaccenI uMmaranA, navalohIyA, dezadAjhathI saLagatA juvAno che. badhAnI vacce vartate ekarAga tAjuba karI nAkhe tevo che. nAnAmoTA, zrImaMta-garIba vagere kaI paNa prakAranA bhedavinA badhAja bhAIo vyAyAmamaMdiramAMnuM badhuM ja kAma hAthe kare che. ja A doDhaso ekalahIyA navajuvAna dezabhakta, aMbAdAsa paMta pachI tenA mukhya sahAyamAM amarAvatInA prasiddha DaoN. zivAjI gaNeza paTavardhana, lakSmaNa kakaDekara, harihara dezapAMDe, kheDakara, pATIla, paMke ane sabakALa vagere Ave che. Da. paTavardhanane mAsika hajAra-deDha hajAranI tabIbI kamANI chatAM, te niyamita vyAyAmazALAmAM hAjarI Ape che ane tenI vicAraNAone dore che. uM. paTavardhana tenI kamANImAMthI paNa tenI priya saMsthAne sAro hisso Ape che. bhAI harihara vAmana dezapAMDe tilaka vidyApIThanA snAtaka che ane te " phijhikala kalcara Inpharmezana buro " ( zarIravikAsanI mAhitI pUruM pADanAruM khAtuM) ane saMsthAne saMpAdakIya vibhAga saMbhALe che; ane zrI aMbAdAsa paMta vaidya tathA De. paTavardhananA aneka sahAyakAmAMnA hAla kAThiyAvADamAM bhramaNa karI rahelA bhAI lakSmaNa kakakara paNa saMsthAnuM dareka kAma saMbhALe che. bhAI hArahara dezapAMDe ane bhAI lakSmaNa kekaDekare A saMsthAne jIMdagI arpaNa karI che. zrI hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLanuM taMtra tenA kAryakArI maMDaLanA hAthamAM che. tenA adhyakSa tyAMnA lekapriya Do. paTavardhana che. A saMsthAnA mukhya vyAyAmamaMdira-zrIhanumAna vyAyAmamaMdiramAM nAnA moTA kula 60 te adhyApako che. A badhA adhyApakonI khAsa viziSTatA e che ke, temAM dareka vyAyAmavidyAnA eka eka vibhAgane khAsa niSNAta (speziyAlisTa)ja hoya che. badhA ja adhyApake kazuM vetana letA nathI. A saMsthA taraphathI bIjI je pravRttio thaI rahI che temAM (1) phijhikala kalcara Inpharmezana bu, (2) vyAyAma vastabhaMDAra, e mukhya che. A saMsthAne amarAvatInI myunisipAliTi rUA. 400 nI vArSika grAnTa Ape che. zrIhanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLanA bhAvanAbhakta ane utsAhabharyA juvAna cAlakone temanA parizramane A suMdara paripAka Avela joI maMDaLane mATe eka pramukha vyAyAmamaMdira hovAno mane ratha jAge. temaNe e manerathane siddha karavA kamara kasI. temanuM kAma to kyAranuMye varADabharamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAyAmapremIonuM yAtrAsthAna-amarAvatI mazahura thaI gayuM hatuM, eTale temanA vyAyAmamaMdiranA maMDaLamAM vagaramAgyA paisA AvavA lAgyA. amarAvatInI myunisipAliTie makAnamaMDaLamAM sAta hajAra rUpiyAnI madada ApI, 1926 nI sAlamAM paMdareka hajArane kharco bhavya vyAyAmazALA taiyAra thaI. sAtaso vighAthIo sAthe kasarata karI zake eTalAM vyAyAmasAdhane temAM vasAvyAM ane 1926nA DisembaramAM mahAtmAjI gauhatI-mahAsabhAmAM hAjarI apavA jatA hatA tyAre teozrIe amarAvatI utarI e vyAyAmamaMdirane khulluM mUkavAnI kriyA karI. A vyAyAmamaMdiranI pAchaLa tenA saMcAlakonAM aneka svaonI sachi ubhI che. A vyAyAmamaMdiramAMthI hiMdabharamAM vyAyAmapravRtti banAvavAnA, hiMdanI pratyeka bhASAmAM vyAyAmanuM sAhitya pragaTa karavAnA, hiMdanI yuvaka pravRttinI lagAmo hAthamAM levAnA ane vyAyAmamaMdirane hiMdane mATe vyAyAma mahAvidyAlaya banAvavAnA tenA saMcAlakonA abhilASa che. paNa gayA pahelAMnA mahinAmAM daivayoge temanA mArgamAM eka jabbara aMtarAya Avyo che. juna mAsamAM amarAvatImAM megharAjAe dAruNa tophAna macAvyuM. temAM temanA prANasamA A vyAyAmamaMdirane paNa bhAre japhA pahoMcI che. paMdara hajArane kharce beja varSa pahelAM taiyAra karelA e maMdirano uparanA mALa varasAdanA tophAne tArAja karI nAkhe, temaja makAnamAMnAM tamAma vyAyAmasAhitya ane vyAyAmagraMthanuM satyAnAza vALI nAkhyuM. maMDaLane paMdarathI vIsa hajAranuM nukasAna thayuM. kAThiyAvADI nRpatio ane zrImaMtone, hiMdusthAnanI AvI ajoDa saMsthAnA pramukha vyAyAmamaMdiranA punaruddhAra mATe yathAzakti phALo ApavAne dharma che. hiMdu mahAsabhA paNuM A maMDaLapratye bahuja Adara dharAve che. hiMdu mahAsabhA taraphathI hiMdamAM jyAM jyAM akhADAo sthApavAnA hoya tyAM tyAM A maMDaLanA vyAyAmazikSakoneja mokalavAmAM Ave che. AjasudhImAM baMgALa, madhyaprAMta, mahArASTra, bihAra, saMyukta prAMta, karNATaka, khAnadeza vagere prAMtomAM A maMDaLanA bhAio kAma karI AvyA che ane varADanI tamAma myunisipala zALAomAM A saMsthAmAM tAlIma pAmelA bhAioneja kasaratazikSaka tarIke levAmAM Ave che. A maMDaLa taraphathI thoDAja mAsa pahelAM rUA. dazahajAranA kharce eka chApakhAnuM kharIdavAmAM ' AvyuM che. mudraNAlaya vasAvavAne mukhya hetu vyAyAmanuM vAmaya prasiddha karavAnA che. maMDaLa taraphathI vyAyAma sarvasaMgraha prasiddha karavAnI paNa yojanA che. tene aMge keTaluMka lakhANa taiyAra paNa thaI gayeluM; paNa gayA tophAnamAM vyAyAmamaMdira tArAja thayuM tenI sAthe e bahumUlya lekhe paNa nAza pAmyA. have to vyAyAmamaMdira pharI vAra ubhuM karI, maMDaLanA saMcAlake temanAM svapnonI siddhinI dizAmAM punari 34 karaze. 4 vyAyAmapremanuM AMdolana Aje hiMdusthAnabharamAM pUrNa vegathI prasarI rahyuM che. TheraThera bajaraMgaupAsanAno baladhama svIkAranArA juvAno najare caDhe che. saurASTra paNa bajaraMga-upAsanAne baladharma samajato jAya che. tenA javAnAmAM zarIrajamAvaTanA zAkha vadhato jAya che. tenAM pATanagaramAM vyAyAmamaMdira udhaDI rahyAM che. bhAvanagara, amarelI, rAjakoTa, ribaMdara, dhorAjI vagere zaheramAM niSNAta vyAyAmapremIo akhADAo calAvI rahyA che. bIjA sthaLe e akhADAnI mAgaNI thaI rahI che. Ama saurASTramAM akhADAvRtti vistaratI jAya che, tyAre tene eka zista nIce lAvavA, badhA akhADAomAM ekaja dhoraNa dAkhala karavA. saurASTranI vyAyAmapravRttinuM netRta lenArI amarAvatInA A hanumAna vyAyAmaprasAraka maMDaLa jevI keAI madhyastha saMsthAne janma nahi thAya ? saurASTranA svAmI rAva, mAMkaDa, bhagavAnajI vagere e jarUratane vicAra kare ane A vyAyAmamaMDaLanA ahevAlamAMthI preraNA laI ekAda madhyastha saMsthA sthApI saurASTrabharamAM vyAyAma pracAre evI AzA sAthe A paricaya-lekha samApta thAya che. ("saurASTra' tA-11-8-1928 nA aMkamAMthI) Geese x Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 106-paMjAbakesarI lAlA lajapatarAya nizretanomAM navacetanA saMcAranArI raNabherInuM raNagAna pUruM thayuM.... paNa enA preraka sUramAM digantavyApI paDavA girio ne gaharA, araNyo ne vanarAio, nadItIra ne janapado maLe hajI gAjI rahyA che ! hajI e raNabherI bane che ! navacetanAne maMtra guMje che ! e raNabherI amara che !. himAlayane himata gaurIzaMkara samA unnata girizaMga upara ubhIne, pacAsa pacAsa varSa sudhI, ekaja sUre avirAma raNabherI bajAvanAra e joddhI paDyA. naromAM narottama, puruSomAM puruSasiMha, cakkAmAM yoddhAvara, zahIdomAM zahIda-ziromaNi narakesarI lajapatane deha paDyo. AjathI tresaTha varSa pUrve paMjAbanA eka ajANyA gAmamAM janmelA e hiMdI putramAM evuM kayuM addabhuta tattava hatuM ke AjanI juvAna peDhIne jyAre janma paNa nahote thayo te kALamAM, sane 19 05-06nA kALamAM, jyAre 'vaMde mAtarama'no uccAra e bhayaMkara gunho gaNAto ane hiMdI rASTravAdanAM kiraNe hajI maMbAI-kalakattAsamAM nagaronI mATImeTI mahelAtenI aTArIone ja ajavALatAM hatAM tyAre, kAThiyAvADanAM nAnAM nAnAM gAmaDAMomAM custa sanAtanI brAhmaNe paNa pratidina prabhAta zivapUjAnI sAthe A naravIranI ane tilaka mahArAjanI chabInI ananya bhaktibhAvapUrvaka pUjA karatA? paMjAbanA e nare hiMdustAnanA khUNekhUNAnAM gAmagAmaDAMmAM vasatA sAmAnya gAmaDIAonAM dila upara, AjathI eka AkhI paccIsI pahelAM evuM kayuM kAmaNa karyuM hatuM ke A videzI sarakAranA vahIvaTadAre tene pakaDIne mAMDalenA killAne mArge laI jatA hatA tyAre lAlAjI hIro hiMdustAnane, pApIe nAkhyo kedajI!" evI puNyaprakopathI bhabhukatI lokakavitAmAM lokahadayanI premalAgaNI Ave pAradarzaka AvirbhAva pAmatI ? dezane caraNe jIdagInI paLepaLa apI daI narasiMha lajapatarAye nijanA cAritryabaLathI, nijanI nirbhayatAthI, nijanA siMha-svabhAvathI, hiMdanI prajAnAM mAna AjasudhI kadAca koI puruSa chatyAM nathI evAM chatyAM hatAM. sattAvana-aThThAvanane baLa bujhAyA pachI sAta varSe, e baLavA veLA pragaTelA hiMdanA AtmatatvanA avatArasamo lajapata, i. sa. 1865mAM paMjAbanA ludhiyANA jIllAne khUNe jagarAna nAmanA nAnakaDA gAmamAM munazI rAdhAkRSNa lAlAne tyAM jo. garIba paNa jUnA ne khAnadAne agravAla vaNika kuTuMbanA e lAlA rAdhAkRSNa sarakArI hAiskUlamAM urdUne zikSaka hatA ane temanI TuMkI kamANImAMthI emanAM patnI ghaNIja trevaDathI sukhapUrvaka gujarAna calAvatAM. mAtAnI e vyavasthAzakti, vaDa ane kuTuMbavAtsalyanAM lajapatarAye dharAI dharAIne vakhANa karatAM aneka vakhata kahyuM che ke "meTe thaye mArI Avaka jyAre hajAronI thaI tyAre paNa e zarUAtanI karakasaravALI jIMdagInA karatAM lezamAtra vadhu sukhakara AbAdI ame jANI nathI; eTalo mArI mAtAne hAtha e TuMkI AvakamAM paNa barakata ne rasa pUrato." bAra varSanI bALavaye lajapate maharSi dayAnaMdanAM pravacano sAMbhaLelAM ane temAM bhAratarASTrane punaruddhAra karavAnI preraNAnuM pAna kareluM. bALaka lajapatane pitA rAdhAkRSNa paNa e mArge gya uttejana ApyAja karyuM ane pUrAM paMdara varSane na thayuM tyAM te potAnA A parAdhIna dezanA uddhAranAM svapnAM sevata, dezadvAranI aneka yojanAo ghaDate e kaTTara dezabhakta banyo. ekavaDA bAMdhAnA, nabaLI tabiyatavALA e kumAranuM abhyAsajIvana tIvra ane tejasvI buddhinA camakArathI jhaLakatuM hatuM. sahavidyAthIomAM sadA mokhare rahIne lAlAe aDhAra varSanI kAmaLa vaye kAyadAnI parIkSA pasAra karIne vakIlAta mAMDI. paNa, 9 mAro A priya deza hiMdustAna Aja parAdhIna dazAmAM che, enI prajA Aje patita che, enA para paradezI sattAno paMjo celo che ane enI samRddhi ne nura satata cUsAye jAya che, e dardabharI vastusthitinuM bhAna enA magaja para sadA dhamakArA karyA ja karatuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5jAmakesarI lAlA lajapatarAya 231 eTale abhyAsa daramiyAnaja eNe maharSi dayAnaMdanA guMDA nIce dezanA sainikatarIke peAtAnI bharatI karI dIdhI. 1857nA gadaranA prathama svAtaMtryayuddhamAM AkarA parAjaya maLyA pachI hiMdI prajA nirAza ne bhamahRdaya banI hatI; aMgrejI kArabhArIonI asara nIce hiMdustAnanA manuSyatvanA dhIme dhIme paNa sthiragatie nAza thaI rahyo hatA; khaDiyAmAM khApaNa laine bhamanAra zUrA yAddAenI ane svAdhInatAnA premamAM duniyAmAM kAithI utare nahi evA bahAdUra svAtaMtryapremIenI kAma kArakunA ane mahetAenI keAma banI rahI hatI. e je jema dayAnaMda ukaLI uDDo ne e vinAzakriyAne aTakAvavA kamara kasI; tema tenA anuyAyI lajapata paNa ukaLI uTho, te jo jIMdagInI kurabAnIthI A kriyA aTakI paDatI haiAya te te rIte paNa te aTakAvavA kaTibaddha thayA. lajapatarAyanA e juvAnInA divase mAM jAkhamAM AsamAjanuM paribaLa hatuM. laDAyaka jIssAthI ubharAtA A samAjIe dayAnaMdanA medha mujaba bhAratIya prajAnA navavidhAnanA kAryAMmAM ekAgra banyA hatA. e kAryanI traNa paMjAbI jIvAtAe saradArI lIdhI, lAlA haMsarAja, gurudatta vidyArthI ane lAlA lajapatarAya, AryasamAjanA A traNe saradAreA, jemane pUrAM vIsa varSa paNa naheAtAM thayAM, jemanA haiAM upara mUchanA dvArA paNa naheAtA chuTaye evA bhAvanAbhikhkhu jIvAne hatA. juvAna ! jagatanuM punaHvidhAna karavAnI jummedArI tAre zire che; nUtana jagatanuM sana tAre hAthe thavu joie ' e yugAdezane lajapata, haMsarAja ane gurudattanI tripuTie barAbara jhIlyA ane paMjAbamAM prathama sAmAjika ane dhArmika sudhAraNAnuM kAma hAtha lIdhu. " navayuganA saMdezavAhaka sarakhA e traNe jIvAnAe, muddAomAM prANa pUratI, svAdhInatAne mATe zANita mAgatI e ajaba preraNAvata vANInA baLe paMjAkhIne khaDeA karI dIdheA. traNe jIvAne abhyAsa karatA, vidyAlayamAM mekhare rahetA, bhASaNA karavA bhaTakatA, vedAnA vAdavivAda karatA ane Aje lAhera te! kAle hIsAra ema satra bhaTakIne AgAmI jaMgane mATe janasamudAyane DhaDhALatA. huMsarAja yAjanAe yeAjatA, gurudatta preraNA arpatA ane lajapatarAya ka`vIranA vegathI e yAjanAone sthUlAkAra ApatA. Ama svAmI dayAnaMda pachI A samAjanI sasthA ane pravRttine A traNe jaNe eTalI cetanavaMta ne prakhaLa banAvI mUkI ke e saMsthAnA sarjanahAratarIke maharSi dayAnaMda pachI kAinuM nAma mUkI zakAya teA e tripuTInu ja. peAtAnI bhAvanAnA rga, aMtaranuM joma, aMganuM cetana ane kamANInuM saghaLuM dhana e pravRtti pAchaLa reDI reDIne e traNe jIvAnAe pajAbamAM sAmAjika, dhArmika ane keLavaNInAM navasarjana mAMDavyAM, emanA adamya utsAha ne athAka parizrame 1886nA jInanI pahelI tArIkhe lAhAramAM yAna gle vaidika kaeNAleja'neA pAyA naMkhAye. hiMdI bhASAnA pracAra karavA, saMskRta ane aMgrejI jJAna phelAvavu tathA audyogika jJAnapratye prema utpanna karavA-evA uddezathI paMcanadonA mulakamAM maMDAyelI A kAleja te kALe teA paMjAbamAM eka ane advitIya hatI ane Aje paNa vidyArthI saMkhyA ane zikSaNunI uttamatAmAM te sauthI pahelI ubhI che. lajapata, haMsarAja te gurudattanI tripuTae te A kaoNleja sarakArI zikSaNukhAtAthI svataMtra rahIne rASTrapremanA pATha zIkhavatA rASTrIya zikSaNanA prayeAga karavA kADhelI; paNa A bhAvanA pUrNapaNe pAra na utarI. Aje e kAleja paMjAba yuniva siTi sAthe joDAyelI che; paNa e chatAM, traNa juvAniyAe eka kaoNleja sthApe ane tenA pAyA AvA sudRDha nAkhe, e vastu to duniyAnA itihAsamAM paNa virala che. lajapatanuM dhaDatara evAM jabbara kAme AraMbhI zake ane pAra utArI zake evI asAmAnya dhAtutuM hatuM. daramiyAna pa MjAba yunivarsiTinI kAyadAnI padavI laine lajapatarAye hIsAramAM vakIlAta mAMDI dIdhI hatI. kunehabharI vedhakabuddhi ane tejasvI vaktRtvazaktine prabhAve teNe peAtAnA dhaMdhAmAM sArI pratiSThA jamAvI ane hIsAranA vakIleAmAM agraNIpada meLavyuM; paNa dhaMdhA karatAM tene khIjI uccatara vastunI paravA-laganI vadhu hatI, eTale samRddhinI cheALA uDADatI vakIlAtanA dhaMdhAnI mahattvAkAMkSA tyajIne teNe prAMtanA samuddhAranA kAmAMja jIvanazakti ThAlavavA mAMDI. ahIM paNu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zubhasaMgraha-bhAga cAthA tene anukULa ane sahRdayI mitrA tathA sahakArIe maLI rahyA. temAM peAtAnI AkhI jIMdagInI kamANI zikSaNa ane khIjA* kSetromAM aNu karI denAra dAnavIra pati lajapatarAya tathA 'paMjAbIpatranA AdyasthApakalAlA jasavaMtarAyanA pitA lAlA cUDAmaNi e be mukhya hatA. lAlA cUDAmaNie bhaTakatA kaMgAlA ane kAmadhaMdhAvagaranA rakhaDDae mATe sthApelI pa...jAmanI udyogazALA tA prakhyAta che. A badhA mitronI sAthe kevaLa pragatimAna pajAbanAMja niha, paNa svAdhIna bhAratanAM svapnAM sevatA juvAna lajapatane have hIsAranuM kSetra sAMkucita lAgavA mAMDayu.. vaLI dayAnaMda kolejanI sthApanA karyAM pachI lajapatarAyanuM badhuM lakSa e kaeNlejane sudRDha anAvavA ane vistAravA tarapha vaLyuM, eTale teNe 1892nA prAraMbhamAM lAheAramAM jai akhADA nAkhyA. pAtAnI asAmAnya buddhipratibhA, saMsarga'mAM AvanAranI aMdara cetananI cInagArI, dezadAjha, saraLa ane nikhAlasa svabhAva tathA mAhaka vyaktitvanA prabhAve, jIvAna lajapatarAye jotajotAmAM lAheAramAM peAtAne mATe mAnavaMtuM sthAna karI lIdhuM ane pa MjAbanI vaDI adAlatanA dhArAzAstrIomAM mekhare prakAzavA lAgyA. lakSmIdevIe temanApara samRddhinAM hAsya veryAM, paNa haMmezAM sAdI raheNInA cAhanAra lAlAjIe peAtAnuM kuTuMba garIba hatuM chatAM, peAtAnI vakIlAtanI AvakamAMthI khogI rakama rAkhI bAkInI yAnaMda kAlejanA dravyakASamAM bharavA mAMDI; ane e uparAMta pAkhanAM anya gAme ane zaherAmAM zAradAma dirA-kumAre ane kumArIe mATenI zALAe-sthApavA apAra jahemata levA mAMDI. Aje A samAja vArSika daza lAkha rUpiyA khacI~ saMkhyAdha saMsthAo calAve che, jemAMnA meTA bhAga paMjAbamAMja che. paMjAbanI e saMsthAemAMnI huyenI IMTA upara lajapatanuM nAma amara akSare lakhAyelu che. dilatAnAM du:kha haravA ane pIDitAnI pIDA haravAmATe peAtAnA janma che, evI prabaLa asmitAnI preraNA nIce dezakA karI rahelA lajapatarAyanI juvAnane prathama dazake! Arya samAjanI patAkA nIce AvuM racanAtmaka kArya karavAmAM vyatIta thayA ane temanuM nAma jotajotAmAM paMjAbabharamAM gavAvA lAgyuM. paNa svAdhInatAnI jha MkhanA jhaMkhatA juvAna lajapatarAyane Aya samAjanuM kSetra have sakucita paDayu. dinarAta dezahitanuM ciMtana karatA lajapatarAyane sUjhayuM ke, A badhI pravRttie TIka che. duSkALapIDitAne anna ApavuM, anAtheAne Azraya ApaveA, zikSaNasaMsthAo sthApavI, samAjasudhArA karave, jIvAneAne dezapremaprerita banAvavA-e badhuM sukAya che; paNa jyAMsudhI dezanI rageragamAM prasarI gayeluM parAdhInatAnuM jhera mArI zakAya nahi; jyAMsudhI hiMdI prajAjane tenA gharamAM gulAma maTI mAlika ane nahi, tyAMsudhI dhyeya te! dUraja raheze. uMDA abhyAsa ane avaleAkana pachI lAlAjIe agninA akSare e peAtAnI jIvanapAthImAM siddhAMta lakhyuM ke pratyeka hiMdIe sauthI prathama hiMdanI rAjakIya parAdhInatA miTAvavA mathavuM joie; rAjakIya parAdhInatAnA nAzanI sAthe khIjI badhIye parAdhInatAne! nAza thaze.' ane Ama lAlAjIe rAjakIya caiAhAnA rasAja sajyA. te divasathI-vIsamI sadInA ArbhavaSenA te divasathI te A navembara mAsanI 17mI tArIkhanA zanivAre emaNe briTiza sAmrAjyanI kharatAnA pratinidhi briTiza sipAInI lAThInA mArane pariNAme chellI seADa tANI tyAMsudhI-briTizanI chAtIne kapAvatA, hiMdanA AtmAnI vedanAne garavI vANImAM vyakta karatA, hiMdanI svAdhInatAnI jha MkhanAne DhaMDherA pITatA, siMhanI trADe trADatA lAlAjI rAjakIya ane svadezIya laDavaiyAja rahyA. jIvanabhara svAdhInatAnA rAMgaNamAMja jhujhavAnA nirdhAra karyAM pachI lajapatarAye dezadezanA svAtaMtryavIrenI dostI karavA mAMDI ane itihAsanI kitAbeAmAM kAi samAnadhInI rAha jotA paDelA jhinI ane gerIbADI, vAziMgTana ane liMkana vagere vIreAnI maitrI sAdhI. lajapatarAye emanA jIvananI pArAyaNa karI. khAsa karIne chellI zatAbdinA ITAliyana zahIdeA-majhinI ane gerIkhADIe enApara bhAre asara karI ane peAtAnA AtmAnA amara rasanI zAhImAM lekhinI meLAne lajapatarAye e ane vIreAnI preraka jIvanakathA lakhI. hiMdI itihAsamAMthI paNa lajapata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMjAba kesarI lAlA lajapatarAya 33 rAye "amara mahAjanone paricaya karyo ane temanI paNa biradAvalI lakhI. emanI lakhelI e azoka ane zivAjI, dayAnaMda ane kRSNacaMdranI jIvanakathAo AjasudhI paMjAbanA juvAne vAMce che ane avanavI preraNuM anubhave che. mejhinIsamI dezadAjhanI jvALAthI prajvalita banIne, maMjhinInA hiMdI avatArasamA lajapatarAya rAjakIya kSetramAM utaryA ane 1888nI sAlathI mahAsabhAmAM bhAga levA zarU karyo. e varSanI alAhAbAdanI mahAsabhA veLA teNe sara saiyada ahamadane uddezIne lakhelA patra hajIye mazadara che. e patramAM lajapatarAye sara saiyada ahamadanI manodazAnA palaTA upara-rASTravAdI sara saiyada kemIvAdI sara saiyada banyA te parivartana upara-sakhta phaTakA lagAvyA che. lajapatarAyanA e pAthI e kALamAM dezabharamAM sanasanATI thayelI. juvAna lajapatarAyano abhyAsa, tenI kalamanI zakti, dezadAjha ane sauthI vizeSa nirbhayatAe te kALanA rAjakIya kAryakaronA dila upara uMDI asara karI. A arasAmAM 1897mAM hiMdamAM duSkALa paDyo. lAlAjIe pitAnA duSkALapIDita dezabAMdhavonI vahAraarthe jabara rAhata pravRtti AdarI. 1898-1900mAM paDelA bIjA duSkALa veLA paNa e mAnavatAnI mUrtie hiMdustAnanA prAMtomAM bhamIne bhUkhyAonI bhUkha bhAMgI ane vastrahInone vastro pUryA. madhyaprAMta, baMgALa, rAjapUtAnA vagere sthaLoe asaMkhya hiMdu anAthAne lajapatarAye potAnI rakSA nIce lIdhAM. e veLA videzI pAdarIe hiMdu anAtha bALakone bharamAvI temane IsAI dharmamAM vaTalAvavAnI pravRtti calAvatA joi, lajapatarAye pAdarIonI e vaTALa pravRttinI sAme trADa pADI ane hajAro hiMdu bALakone hiMdutvane vAraso kAyama rAkhe. lajapatarAyanA ugra rAjakIya pracArakAryanI sAthesAtha, janasamUhanA sukhaduHkhamAM hamadardIbharyo bhAga lenArI temanI A pravRttie temane prajAnA sAcA nAyaka banAvyA. lajapatarAya temanI pAMtrIsa varSanI vaye akhila hiMdamAM nAmanA dharAvatA netAvara banyA. - 1905nI banArasa mahAsabhAmAM paMjAbanA e kesarIe sauthI pahelI raNagarjanA karI, jenAM AMdolanAe ghaDIbhara briTiza sAmrAjyanA pAyA DolAvyA. lairDa karjhane baMgALanA bhAgalA pADayA pachI barAbara sitterame divase lAlAjIe banArasanI e mahAsabhAnI vyAsapITha uparathI AgAmI nUtana rASTrIya hIlacAlanI rUparekhA batAvI. lAlAjI AgAmI baLavAnA mukhanAda banyA. baMgabhaMganA e kAraNe baMgALAnI prajA khaLabhaLI uThI, hiMdustAnanA rASTrIya utthAnanA ItihAsamAM no tabakake maMDAya. " hiMda AmAra, jananI AmAra, dhAtrI AmAra, AmAra dezanA jayanAdothI bhAratanuM gagana-ane sAthesAthe briTiza sAmrAjyavAdIonI chAtI bhedAI rahyAM. lAlAjIe baMgALanI e baLavApravRttinA AgevAnomAM sthAna lIdhuM. briTiza hAkemanA A kAyanI sAme, baMgALamAM bIpInacaMdra pAle, dakSiNamAM tilaka mahArAje ane paMjAbamAM lAlA lajapatarAye ugra virodhanI trADo dIdhI ane enI gajanAnA paDaghAthI dezabharanI dizAo gAjI uThI. lAla, bAla ane pAlanI e tripuTIe AkhI hiMdanI prajAmAM navacetana mUkyuM. e cetananI huM ke hiMdano juvAvarga khaDo thaI gayo ane jANe " baLavo thaze ? krAMti thaze? sAmrAjyano asta thaze ?" evI bhItithI briTiza kArabhArIo dhrujI rahyA. lAla, bAla ane pAlanI tripuTie navo ItihAsa , navI prajA ghaDI, navuM bhAratavarSa saryuM. svadeza ane dezabAMdhavA mATenI temanI A lAgaNInI javALAo jeI, temanI sahRdayatA ne phanAgIrIthI mugdha thaI. 1905nI mahAsabhAe vilAyatamAM pracArakArya karavA mATe gopAlakRSNa gokhalenI sAthe sarvAnumate temanI pasaMdagI karI ane gekhale ne lajapatarAyanuM pratinidhimaMDaLa yuropane pravAse upaDayuM. paMjAbane siMha gokhalejInI saMge vilAyata pahoMcyo ane briTiza sAmrAjyavAde hiMdI prajAnuM kevuM kaccaraghANa vALI nAkhyuM che, e paMjAbakesarIe tenI javALAjharatI vANImAM vilAcatI prajAne samajAvyuM. lajapatarAye saMkhyAbaMdha sabhAo samakSa bhASaNa karyA ne vilAyatanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zubhasaMgraha-bhAga cothA sarva pakSanA agresanA mana para UMDI chApa pADI khabara karI ke "hiMdI prajA have jAgI che ane pitAparanI sAmrAjyavAdanI jhuMsarI phagAvI devA mAge che.' IgleMDana pravAsa pUro karIne lajapatarAya yUropanA bIjA dezonI musApharIe nIkaLyA ane pachI amerikAnuM nirIkSaNa karavA upaDyA. emaNe tyAMnI zikSaNasaMsthAone talasparzI abhyAsa karyo ane hiMdamAM zikSaNakArya karatI saMkhyAbaMdha AryasamAjI saMsthAomAM kayI kayI dizAmAM sadhArA-vadhArA thaI zake te joyuM. ughADI AMkhoe badhuM jotA ane svAdhInatAnI dhagazathI saLagatA lajapatarAya upara yUropa-amerikAnA A pravAse UMDI asara mUkI, tene navI dRSTi ApI ane bevaDA utsAhanI bharatIthI ubharAtA hadaye lajapatarAya hiMda AvyA. A arasAmAM paMjAbamAM sarakAre vadhArelI jamIna mahesula ane naheranA pANInA darasaMbaMdhI sarakArI nItinI sAme lokone pikAra uThayo. " paMjAbI" patranI kaTAromAMthI lajapatarAyanI lekhinIe aMgrejI mahesulavahIvaTa sAme vandranA prahAra karavA mAMDayA. paMjAbanA gorA kArabhArIone A baLavAkhora, briTiza sAmrAjyanA pAyA hacamacAvato lAgyo; eTale tene ThekANe pADavA potAnA rAkSasI bhAthAmAMthI 1818nA regyulezana thI nAmanuM zastra kADhayuM ane e kAyadAnI rUe 1907nA me mahinAnA eka divase lajapatarAyane paMjAbanI sarakAre acAnaka emanA gharamAMthI gupta rIte uThAvIne brahmadezamAM mAMDalenA killAmAM pUryA. hiMdamaiyAnI sevA karavAnesvadezaprema AcaravAno "gunho' karanAra dezabhaktonI aMdagInI majaladaramiyAna vacamAM mAMDalenI turaMge Ave che e ApaNe atyAre jANIe chIe; paNa je kALe jela javuM e AjanI peThe lhAve nahAta gaNAto te samayamAM e dezapArI ne kArAvAsane mardAnagIthI bhogavI laIne tene Dara kADhI nAkhanAra lAlAjI prathama hatA. lajapatarAyanI A acAnaka dezapArIthI AkhA deza khaLabhaLI uThayo. akhabAroe, jAherasabhAoe, jAhera saMsthAoe, vidyArthImaMDaLa-comerathI sarakAranA A hIcakArA katyasAme virodhano mAro calAvyo. hiMdamAM koI ajaba jAgRti AvI. lajapatarAya thoDA mahinA mAMDalemAM sarakAranI mahemAnagatI bhogavI pAchA AvyA ane mArI dezapArInI kathanI" mAM e vItakanI AkhI kathA hiMdI prajA pAse mUkI. lajapatarAyanI caitanyadAyI lekhinImAM lakhAyelI e kathanI vAMcI hiMdI prajAe navI preraNA meLavI; Ajeye hiMdI juvAna e pustakanA vAcanathI navapreraNA meLave che. dezane nAme apUrva tyAga ane ananya tapazcaryAnA karavaiyA samaravIra tarIke, taruNa hiMdIonA pUjAspada rASTrIya asmitAnA avatAratarIke, mAMDalethI pAchA padhArIne lAlAjIe pharI eTalI ja ugratAthI dezakAryanI dhurA hAtha dharI ane 1907 nI suratanI aitihAsika mahAsabhAmAM bhAga lIdhe. tilaka mahArAja, araviMda ghoSa, khApaDe vagerenA jahAla pakSanA netAvaratarIke surate e paMjAba kesarInuM adbhuta svAgata karyuM ane tyAra pachI lajapatarAya, raNamedAnamAM sAco raNavIra pahelI haroLamAM ume tema, dezahitanI pratyeka pravRttimAM mekhare rahevA lAgyA. hiMdustAnamAM tilakalajapatayuga beThe, te cheka 1920mAM gAMdhIyugano AraMbha thayo tyAre e yuga pUro thayo. jo ke lajapatarAya te gAMdhIyugamAM paNa temanA anerA prakAzeja prakAzatA rahyA; e yuganA navA sUryamaMDaLamAM paNa temanuM sthAna avicaLa rahyuM. mAMlena kArAvAsa pachI lAlAjInA jIvanamAM ethIye vadhAre AkarA mahattvano eja bIjo prasaMga Avyo sane 1914mAM. e veLA yUropIya mahAyuddhane AraMbha thayo hato. lAlAjI amerikAnA pravAse upaDavyA hatA ane pravAsa pUro karI hiMda pAchA pharavAnI taiyArI karatA hatA, evAmAM acAnaka briTiza vahIvaTadAroe e narasiMhanA hAthamAM pharamAna mUkayuM:-"yuddha cAle tyAMsudhI tamane hiMdamAM praveza karavAnI manAI che.' lAlAjI krAMtivAdI che, meke maLe gaddaranI saradArI le tevA che, tenI saradArI nIce beonAM kArakhAnAM cAle che, evI evI mAnyatAo sarakArI maMDaLamAM pravartatI; eTale vigrahadaramiyAna lAlAjIne hiMdamAM pAchA AvavAnI manA thaI. lAlAjIne pharajiyAta dezapArI bhogavavI paDI. lagabhaga ATha lAMbAM varSo sudhI hiMdustAnathI bAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 paMjAba kesarI lAlA lajapatarAya hajAra mAIla dUra, kuTuMba parivArathI tyajAIne, Arthika muMjhavaNamAM, ajANyA janasamudAyanI vacce lAlAjIne pUrAI rahevuM paDayuM; paNa e pharajiyAta dezanikAlInA divase divasano upayoga lAlAjIe svadezanI sevA arthe karyo. lekhinIthI ane jIvAthI hiMdanI parAdhIna hAlata saMbaMdhamAM emaNe amerikAmAM ane yuropamAM addabhuta pracArakArya karyuM. ATha varSanA e amerikAvAsa daramiyAna lAlAjIe, hiMdanI durdazA pUravAra karatA AMkaDAo ane hakIkatothI bharelI daza lAkha vidhavidha patrikAo, pustikAo ne akhabAra-lekho pragaTa karyA, 'yaMga inDiyA'(taruNa bhArata)nAmanuM eka pustaka lakhyuM-je pustakane hajI cheka gayA varSa sudhI hiMdamAM lAvavAnI manAI hatI---ane hiMdustAnamAM rahI jeTaluM na thaI zake teTaluM hiMdustAnanI bahAra rahIne karI hiMdI prajAne ane amerikana rASTrane tAjuba karI dIdhAM. chatAM potAnA dezabaMdhuonI vacce vasavA ane temanI pratyakSa sevA uThAvavA talasatA lAlAjIne ethI saMtoSa nahote. dezanA vijegathI emane apAra vedanA thatI. mahAyuddha baMdha thayuM, paNa emanA dezanikAlanI avadha AvI nahi. ahIM dezamAM rauleTa kAyadA sAme satyAgraha pikArAyo, paMjAbamAM jaliyAMvAlA bAganI kalla thaI. e gojhArA saptAhanA samAcAra lAlAjIne amerikA pahoMcyA ane e dezabhakate mahAtmAjInA 'yaMga inDiyA" patramAM eka patra lakhI pitAnI e vedanA ThAlavIH-"atyAre, tyAre mArA dezabaMdhuo jambara aMtarAyonI sAme mahAna vigraha AraMbhI rahyA che tyAre, mAre hisso pUravAne huM hiMdamAM nathI e vicAre huM bahu akaLAuM chuM; huM keAI bhAre aparAdha AcarI rahyo houM ema mane lAge che... Akhare zahenazAhanA DhaMDherAe lAlAjIne mATe pitAnA priya vatanamAM pAchA pharavAnuM zakya banAvyuM ane 1920 nA phebruArI mAsanI 20 mI tArIkhe lAlAjIe hiMdamAM paga mUkyo. ATha varSanA vijega pachI lAlAjIe muMbAInA kinAre utarI hiMda upara pahelI najara karI to hiMdanI sArI sikala badalAI gaI hatI. nUtana hiMda, nUtana prajA, nUtana bhAvanAo ane manorathonI virATa mUrtio pragaTa thatI joI e puruSavarane AtmA prasanna banyo. hiMdane kinAre paga mUkatAM eNe navuM hiMda sajatuM joyuM; svarAjyane mATe adhIro banelo janasamAja je; adhikAro ane hakakonI asmitAthI dedIpyamAna navI prajA joi. jaliyAMvAlA bAganI kalanI sAme hiMda abhUtapUrva roSathI saLagI rahyo hato. gAMdhIjI asahakAranI-setAnI sarakAranI jaDa, ukheDI nAkhavAnI viplavavANI uccArI rahyA hatA ane enA paDachaMdAothI hiMdanI dizAo gAjI rahI hatI. AvI veLAe lAlAjIsamA jIvanabharanA aThaMga baLavAranuM sthAna gAMdhIjInI paDakheja heya; ane lAlAjIe e sthAna tatkALa laI lIdhuM. deze 1920nI kalakattAnI khAsa mahAsabhAveLA lAlAjIne pramukhapade padharAvyA. lAlajIe e mAnavaMta AsanethI paMjAbanA hatyAkAMDaparatve briTiza sarakAra upara mAnavatAnA devALAne, zayatAniyatano, rAkSasIpaNAne, barbaratAne-ema aneka Aropa mUkyA ane jIvanabhara siMhanI trADe videzI vahIvaTadAronI chAtI viMdhanArA e kesarIe siMha trADa nAkhI ke "je amaladAroe mArA dezanA juvAna pAse nAkalITIo kheMcAvI che, je amaladAre mArA dezabaMdhuone phaTakA mAryA che, je amaladAroe aneka rIte hiMdI prajAne apamAnI che te amaladAro sAthe mahAbata keLavavA huM haragIjha taiyAra nathI. mArA hRdayamAM kArI janma thayo che; huM hatAza banyo chuM. asahakArane jhaMDo pharakAvavo eja amAre mATe dhamya vastu che." tyAra pachI nAgapura mahAsabhA thaI ane hiMdI prajAe asahakArane niradhAra pokAryo. te divasathI lAlAjI asahakAra-jaMgamAM mahAtmAjInI jamaNI bhujA banyA. baMgALamAM dezabaMdhu cittaraMjana ane paMjAbamAM lajapatarAya e baMne netAvarae asahakArane ajaba jora ApyuM. asahakAra-jaganA e divasomAM lAlAjInI avasthA thatI jatI hatI, paMjAbano e siMha vRddha banato jato hato, paNa tenuM zaurya vRddha nahotuM banatuM jatuM. zaurya ane sAhasa, nirbhayatA ane nizcayabaLamAM te e lAlAjI dayAnaMda kaeNleja sthApanAra juvAna lajapataja rahyA hatA. juvAnanA utsAhathI lAlA asahakAranA kALamAM babbe vAra jela gayA ane bIjI je je ApadAo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zubhasaMgraha bhAga cAyA ne yAtanAo sahevI paDe te prasannacitta sahI. asahakArane juvALa utaryo; lAlAjI jelamAMthI pAchA pharyA dezabaMdhue svarAjayapakSa sthApe; dhArAsabhAe sara karavAno kAryakrama che . lAlAjI e navA saMgrAmamAM mekhare rahyA. vaDI dhArAsabhAmAM beThA pachI, tyAM paNa jIdagInI chellI ghaDI sudhI lAlAjI sadA dezahitArthe siMhanI misAle gaja che. - dezane kAje jenuM jIvana jIvaMta kurabAnI samuM hatuM evA lAlAjInA jIvanano chello prasaMga paNa e narasiMhanA unnata mastaka upara sAcI zahIdIne yazamukaTa paherAvanAra banI gayo. A dezanuM kismata ghaDavAne mATe dariyApAranA briTiza TApuomAMthI AvelA sAta paradezIonA banelA sAyamana kamizanane tenA lAhoranA Agamana vakhate jAkAro ApavAne paMjAbI prajAnuM saraghasa lAhora sTezane gayeluM. ene mokhare lAlAjI, mAlavIyajI ane bIjA sthAnika vikhyAta netAo hatA. sarakArI polisathI e saraghasanI pracaMDatA ane sAyamana pAchA jA'nI gaganabhedI garjanAo na sAMkhI zakAI. teNe mAthuM gumAvIne lADI uchALI. lAlAjInA hRdayabhAga upara lAThInA prahAra thayA. lAlAjInI paDakhe ubhelA netAoe ADA dhA jhIlI lAlAjIne ugAryA: ema na thayuM hota to lAlAjI tyAMja Dhagalo thaI paDavA heta ema lAlAe svamukhe uccAyuM che. e prahAra laIne lAlAjI pAchA phayo 30mI eMkaTobare ane pachI 17 mI navembare temanuM hRdaya baMdha paDI gayuM; paMjAbane siMha paTI gayo. lAlAjInA DokaTaro kahe che ke, e lADInAja humalAne pariNAme lAlAjInuM mRtyu thayuM che. lAlAjInA dosta divAna camanalAla kahe che ke " lAlAjIe mane kahyuM, hatuM ke temano IrAde mAruM khUna karavAno hate." lAlAjInI sAthe te veLA saraghasanA mekhare ubhelA pratiSThita puSe pokAre che ke, lAlAjI uparano e humalo jIvaleNa hato. A badhAM vacano ema pUravAra kare che ke, lAlAjInuM mRtyu sarakArI pilisanI lAThInA ghAthI nIpajyuM che; sAyamana kamizane lAlAjIno bhoga lIdhe che; ardhI sadI sudhI briTiza vahIvaTadArone haMphAvanAra vIra lAlAjInI Akhare briTiza kinnAkhorIe kala karI che ane AgAhI karavAmAM khoTuM na hoya te, briTiza vahIvaTadAre bhale jANe ke lAlAjInA khUnathI tRpta thanAra e zayatAnI briTiza tatvanI chIja hiMdane prabuddha AtmA nirAMta anubhavaze. lAlAjI teija, e lAThInA ghA paDayA pachI amara AgAhI karI jAya che ke " e ghA amArA AtmAmAM uMDA utarI gaye che... huM A sarakArane cetAvavA mAguM chuM ke, A dezamAM raktapAtabharI rAjyakrAnti thAya te evI divasa lAvavAnI javAbadArI AjanA jevuM vartana karanArA tenA yUropIyana amaladArene zira raheze... sarakAra ane tenA amaladAro AjanI rAteja vartavA mAgatA hoya te amArA jIvanane amAro kAbu phekI detA ane temanA dezanI svAdhInatA sara karavA marajI mujabane mArga letA joIne huM tAjuba nahi thAuM... e divasa jevAne huM jIvate hoIza ke nahi te huM nathI jANa; paNa jIvato houM ke na houM toye sarakAra mArA dezanA juvAnone te mArga levAnI pharaja pADaze to te mAro AtamA aMtarikSamAMthI temanA e yuddhamAM vijaya maLe evI AziSa varSAvaze." rAjakIya raNAMgaNamAM sadA zahIdanAM sAhasa, zaurya, Aveza ane nirbhayatAthI jhajhUmanAra lAlAjInA jIvananI bIjI bAjuo paNa eTalI ja javalaMta che. dezahitanI pratyeka prakRttimAMvidhAtaka ne vidhAyaka evI sarva pravRttiomAM-e naravIra sadA agresara hatA. e rAjakIya laDavA, zikSaNazAstrI, ItihAsakAra, samAjasudhAraka, dalitoddhAraka, akhabAranaveza-ane zuM zuM na hatA ? e narapuMgavanuM jIvana saMpUNa hatuM-enuM hadaya yoddhAnuM ane eno AtmA saMtano hato. enI lekhinI talavAramI hatI ane chahavA javALAnAM tanI banelI hatI. dezane kAje bhoga dharavAnI enI zakti ajoDa hatI. eNe Aja divasa sudhImAM hiMdI sarakAre aMtyajonA uddhArane mATe nathI karyuM eTaluM ekale hAthe karyuM che. eNe enuM dezakArya enA mRtyu pachIye avirata cAlu rahe eTalA mATe gokhalejInI hiMsevakasamAja jevI " hiMda-lekasevaka-samAja' sthApI; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrAnA paNa vI" 237 eNe hiMdusamAjamAM navaprANa pUravAne hiMdusaMgaThananI pravRttinI saradArI lIdhI; hiMdune tAkAta jamAvavAne maMtra zIkhavyeA; eNe lAheAranI dayAnaMda kAleja jevI saMkhyAbaMdha zikSaNasaMsthAe sthApavAmAM hissA pUryAM; ane chelle chelle peAtAnI milakatanI pAie pAnuM dAna karI daI lAheAramAM peAtAnI mAtAnA nAmathI mahilA mATe eka RspitAla sthApIne ane peAtAnA vatanamAM pitAnA nAmathI eka DAiskUla sthApIne e AtmAe tRpti anubhavI. lAlAjIe itihAsa racyA che-sadI puchI leAkeA mAnatAM acakAze evA adbhuta itihAsa racyA che. lAlAjI, A lITIonA lakhanArane mana, ane kadAca khIjA ghaNAyane mana, tilaka ane cittaraMjanathIye mahAna vibhUti hatA. svapnA, ceAjanA ne siddhimAM e pa MjAbakesarI lajapatanuM sthAna lenina sarakhAonI hareALamAM che. mahAna lajapata tenA dezabaMdhuonI vaccethI cAlyA gaye; mAnavAnAM janma ane mRtyu upara zAsana karatA devatAoe tene uMcakI lIdhA. Aje, jANe ardhI sadIsudhI, kAi girizRMga upara ubhI raNabherI khajAvanAra e zRMganI pAchaLa adRzya banI jAya che; ghaDIbhara lAge che ke, e raNubherInuM gAna pUrUM thayuM che. paNa nA- e raNugAnanA preraka sUranA digantavyApI paDadhA, girie ne gajrA, araNyA ne vanarAio, nadItIre ane janapadeAnI madhye hajI gAchaja rahyA che; ane jyAMsudhI bhArata svAdhIna nahi ane tyAMsudhI gAjyA karaze, lajapatanI raNabherI khayAja karaze. e raNabherI amara che. ('"kumAra" nA kArtika sa. 1985 nA aMkamAM lekhakaH-zrI. kakalabhAi keADArI) 107 - " vIrono paNa vIra" ('saurASTra" taraphanA lAlAjInA jIvanacaritramAMthI) i. sa. 1907 ne me mahinA cAlatA hatA; rAvalipeDInA pAMca netAone kArAgRhamAM pUravAmAM AvyA hatA. e pAMcene mATe jAmIna meLavavA, uzkerAyelA prajAsAgarane zAMta pADavA ane jarUra paDe te jelamAM mitrAne sAtha karavA lAjapatarAya yatnazIla hatA. eka jaNe kahyuM "tamArA lAyalApura khAtenA bhAmAMthI 'rAjadroha'nuM TIpuM' nIceAvavA mATe jamIna-AsAmAna eka thai rahyAM che." khIjAe kahyuM "dhukA leAkeAnA AgevAna bhAi rAmisaMganA jevI tamArI paNa vale karavAnI gADhaNu cAlI rahI che." (bhAi rAmasiMga zIkhAnA eka dhArmika saMpradAyanA netA hatA. e sa'pradAyapara rAjadvArI viplavakhArInA sadeha hatA. 1872mAM ene 1818nA kAyadA naM. 3nI rUe, mukamA calAvyA vagara ene brahmadeza kALApANIe upADI javAmAM AvyA hatA, tyAM turata e maraNa pAmyA hatA.) trIjA mitre salAha ApI ke "lAhAramAMthI nIkaLI jaIe, vAdaLuM pasAra thai javA daie.'' lAjapatarAye javAba ApyA nahi, nahi! e kAyadAnI cuMgAlamAM AvavA jevuM eka paNa kAma meM karyuM nathI. mane kAyadesara sarakAranI AMgaLI aDakI zakeja nahi, mane kaze| bhaya nathI. mArA magajamAM te ekaja vicAra ghUme che ke, rAvalapiMDIvALA pAMca mitrAne mATe kAMIka karI chUchyuM. atyAre e pAMce jaNA baMdIkhAnAmAM che ne huM sukhe gharamAM nidrA karUM chuM, e vicAra mane jhaMpavA detA nathI. huM rAvalapiDI japtane jema bane tema teonI nikaTamAM rahuM teA ThIka." lAlAjI A vicAra kare che tyAM emane samAcAra maLyA ke, e pAMce jaNAnA snehI-saMbaMdhIA icche che ke lAjapatarAya dUraja rahe teA ThIka. tenuM mAnavuM che ke, pAMca jaNAparanI A Ardrata lAlAnIja rAvalapa`DInI hAjarIne AbhArI che; ane te lAlAjI sAthenA sabaMdha tyajI devA icche che. lAjapatarAye A mAgaNIne zirapara caDhAvI, paraMtu hRdaya rahetuM nahatuM. eNe pAMca paraheja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zubhasaMgraha-bhAga cotho thayelAone kArAgRhamAM saMdezo pahoMcADavo ke "mArI jarUra paDe tyAre taiyAra ja ubho chuM; atyAre nathI Avato, kemake mane nA pADavAmAM AvI che." pitAnA para gherAtAM vAdaLAMnI vAta vadhavA lAgI. 1818ne kALe kAyado ughADIne vAMcI joyo, mAthuM dhUNAvyuM: "nA, nA, AmAM jaNAveluM meM kadIja karyuM nathI. mane pakaDe ja nahi. huM evo kayo moTo mANasa !" chatAM aphavAo vadhavA lAgI. kadAca gAmatarUM karavuM paDaze evuM mAnIne lAlAjIe taiyArI karavA mAMDI. taiyArI zI zI karI ? 1-patnI te bahAdUra che, e nahi muMjhAya. e to baccAne hiMmatathI ucheraze, enI mane ciMtA nathI. 2-pitAjIne prema aparaMpAra che. e Dose mUrI jhUrIne maraze; mATe enA para hiMmata denAre patra lakhI kADhaH "vahAlA pitAjI! mArI giraphatArInI aphavAo jorathI cAlI rahI che. e keTalI pAyAdAra che te khabara nathI, chatAM Apane vinayapUrvaka prArthanA karuM chuM ke, mArA para cAhe te vipatti paDe, Apa gabharAzo nahi. agni sAthe khelanAranuM kavacita meM dAjhe, tethI zuM thaI gayuM? rAjasattAnAM kRtyopara TIkA karavI e agni sAthenI ramata ramavA barAbara che. mane bIjI kazI phikara nathI. mAtra ApanI upara pAchaLathI AvI paDanArI muzIbatonI ciMtA che; mATe mane khAtrI Ape ke, mArI giraphatArathI Apa gabharAzo nahi. haMsarAja, gurudAsa ane amulakharAma jevA kedamAM gayA che, te huM bicArA zI gaNatrImAM ! game te thAo, paNa kAyaratA dAkhavavAnuM A TANuM nathI. ulaTuM je kAMI gujare te mardanI rIte rahevAnuM che x x x mane kazI vyAkuLatA nathI. Apa paNa mArI kazI paravA karatA nahi. li Apane namra sevaka-lAjapatarAya 3-bIjA prAMtanA netAone temaja vilAyatanA mitrane paMjAbanI damananIti viSe vAkepha karanArA kAgaLo lakhyA. 4-te divasa adAlatamAM kazuM kAma te nahatuM, paraMtu eka asIle amuka vyavasthA karavA mATe rU. 350 be divasa upara ApelA, tenI vyavasthA karavA pite taiyAra thayA. gADInI vadha dIdhI; tyAM te be polIsa amaladAra AvIne ubhA rahyA: "Apane kamiznanara sAheba yAda kare che." zA mATe?" e khabara nathI." lAgyuM ke, lokone uzkerATa zAMta karavAnA kAmamAM madade bolAvatA haze, kahyuM: "hamaNAM adAlatamAM jaine vaLatAM maLI jAuM chuM." " paNa lAlAjI ! hamaNAM ja kAma che, theDI ja miniTanuM." lAjapatarAya vahemAyA, kaMIka Aphata che. smita karIne kahyuM: "bahu sArUM, cAle. mArI gADImAMja sau jaIe." | vipattinA pravAsa para lAjapatarAya smita karatA cAlyA. tyAM te sAme bIjA aMgreja amaladAronI gADIo maLI. kudI kudIne e be gorAo lAjapatarAyanI gADInI pagathIpara caDhI gayA. lAjapatarAye pilisanA uparI raMDalane te pichAna hevAthI kahyuM "aMdara AvI jAone!" Ama be miniTamAM piolIsa kacerIe pahoMcyA. kamiznare gavarnara janarala taraphathI Avelo kALApANIno hukama dekhAze. lAjapatarAya hasIne bolyA- "taiyAra chuM." kAine maLavuM che?" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ "" vIrAnA paNa vI" "nA re !" 8 kaI kAgaLapatra lakhaveA che " " hA hA, jarUra. kAgaLa, zAhI te kalama hAjara thayAM; putra pyArelAlane lakhyuM:~ huM kyAM jAuM chuM te khakhara nathI. kyAre AvIza te jANatA nathI. A eka kAma karaje. A sAthe rUA. 350 nI meTA meAkaluM chuM, te ApaNA asIlane pAchI deje; athavA e kahe tevI vyavasthA karaje. khIjA theADA muka mA calAvavAnuM meM asIlAne vacana dIdhuM che, te te kabUla thAya te tuM calAvaje. meTA Apune hiMmata deje, enI AjJAmAM raheje !" 239 kAgaLa khIDI, polIsane ApI, peAte peAlIsanI gADImAM beThA, DepyuTi kamiznara peteija meTara hAMkI rahyo che. DI. peA. suprI. rivAlvara laine bAjumAM beThe che, pAchaLanI beThakamAM lAlAjInI paDakhe pheAjadAra kheThA che. svastha lAjapate te vakhate tyAM ubhelA ekanA eka dezabAMdhavane-pAlisa InspekaTarane salAma karI, AgaLa vadhyA. pUla eLagatAM te eNe eka mATu' sainya peAtAnI tarapha * AvatuM dIThuM. cUrApI ane dezI pedala ane dhoDesavAra, sAthe thADuM teApakhAnuM ! A badhuM lAjapatarAyapara jAptA rAkhavA mATe ! e joine lAlAnA haiyAmAM hasavuM AvyuM; paraMtu hAsya eNe rAkI lIdhuM. x X kATaDImAM pUrAi gayA. x x * x. x x saMpUrNa svAsthya sAcavyu, kazI jIkara, pUchaparacha, ugratA athavA dehazata nathI. eka rekhAmAM ke rUvADAmAM paNa uzkerATa nathI. jAte vaizya, dharme mULethI jaina, zANA TharelA vaizyanI rIte lAlAjIe bhAi rAmasiMganI valene bheTavA kALApANInI musApharI AdarI. dukAna vadhAvI letA DAhyo vaNika pAye pAinI vyavasthA karIne vepAra sa MkelI le, teTalI svasthatA lAlAjIe A navA jIvana-pravAse paLatI veLA khatAvI. rAtre kArAgRhamAM ekalA paDatAMnI vAraja Atma-nirIkSaNa AraMbhyuM, enAja zabdo TAMkIe: prathama pahelAM te paramAtmAnA meM pADa mAnyA ke, huM paraheja thatI veLA kauTuMbika karuNu nATacapravezAmAMthI bacI gayeA. pitA, patnI athavA baccAM te samaye hAjara heAta teA na bacata. pitAne mATe dilagIra hatA, paraMtu emanA cAritryanA baLa upara temaja sakaTa veLAnI emanI citta-svasthatA upara mane eTalI badhI zraddhA hatI ke emanI vyAkuLatAne vicArabhAra mArA manapara bahu na rahyo. patnI ane baccAMne te pitAnI gAdamAM surakSita mAnyAM. e rIte kuTuMbanA vicAramAMthI manane mukta karI lIdhuM. pachI meM mArUM naitika tathA mAnasika baLa mApI joyuM. mane lAgyuM ke, e khaLa tUTavAnI jarIke dhAstI nahetI. bacapaNathIja jagatakartAnA DahApaNamAM AsthA hatI ne te uparAMta cAhe tevI kaTAkaTImAM paNa mane TaTTAra rAkhanAra phAjala atmazraddhA mArAmAM meM baLatI dIThI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat A rItanA AtmanirIkSaNamAMthI nAhI-dhAine huM... jIvanamAM pUrve hatA tethI savizeSa aLavAna te nizcayavAna thaI bahAra nIkaLyA. aMtamAM prabhune prAnA karI ke, huM pitA ! mane sIneA rAkhavAnI. mate zakta deje! ane mArA svadezanuM hita jarI paNa jokhamAya tevuM kazu pagaluM jANe-ajANe paNa bharavAnA praleAlanamAMthI mane rakSI leje !" x * X AtmanirIkSaNa pUrUM thayuM. pachI sarakAra sAMbharI. sarakAranI A hasI paDayA. sarakArane enA jAsusAe AvI sajjaDa thApa dIdhelI dekhIne sUrya deva namyA, kArAgRhanA dvAraparanA tALAmAM cAvI pharatI AvyeA lAjapatarAya !" x cAlabAjIpara lAjapatarAya lAjapatarAyane ramuja upajI. salaLAI ane avAja www.umaragyanbhandar.com
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zubhasaMgraha-bhAga che AvanAra manuSya DisTriTa suparinTenDeTa mi. rUnDala hatA. eNe kahyuM "bahAra nIkaLo." lAlAjI bahAra nIkaLyA, meTara taiyAra hatI. moTara cAlI, sTezana AvyuM. paroNAne mATe eka spezyala Trena ubhI hatI. hukama mujaba kedI DabAmAM caDhayA. raMDala be "lAjapatarAya! sAMjanI salAma !" salAma tamane paNakedIe svastha uttara dIdhe. ane gADI susavATA mAratI lAhoranI sIma vaTAvavA lAgI. lAlAjI lakhI gayA che ke "huM mAtra TuMkI musApharIe jate heuM, evI mAruM aMtaHkaraNa sAkSI pUratuM hatuM. lAhorane jIvananI chellI salAma karato houM evuM mane thayuM ja nahotuM. AryAvartane kinAre paNa adazya tha ane kalakattAthI upaDelI naukAe agAdha pANImAM paMtha kApavA mAMDaze. svajanonA viyoganI ane janmabhUminA adarzananI uMDI vedanAmAM paheregIra polIsa kamiznare ApelA apamAnabharyA vartAvane vadhAre thato gaye; paraMtu mULa prakRti te ghaDI ghaDImAM cheDAI javAnI hovA chatAM lAjapatarAyanuM vIratva te divase pitAnA saMgI samudra jevuMja akSubdha banI gayuM. pachI irAvadI nadInA ArA vacce naukA dAkhala thatAM to kedIe brahmadezI puruSa, orate ane bALakonA caherA dIThA. aMtaramAM mAdhurya ubharAvA lAgyuM. e kahI gayA che ke - "nathI samajato ke te kSaNe ja huM zA kAraNe brahmadezanI bhUmi ane prajA pratye prema pAme. kadAca mAre e lokonI dilasojI para jIvavuM hatuM tethI; kadAca mane eka eziyAvAsI tarIke A prathama pahele eziyAI mulaka jotAM AkhA eziyA khaMDanI prajAnI parAdhInatAnuM snehabhInuM smaraNa thayuM tethI; athavA brahmadeze pitAne dharma AryAvarta pAsethI meLavyo heIne mAre tenAprati bhAtRbhAva jAgyo tethI-game te he, mane na lAgyuM ke huM ajANyA dezamAM AvI paDyo chuM." sAce vIra e ke je sAce vItarAga thaI zake. kALApANInI sajA bhogavavA saMcaratA lAjapatarAyane A rIte vItarAganI dRSTi ughaDI gaI; paraMtu kharI kasoTI haju cAlI Ave che. e piteja nedhI gayA che - "lAhorathI mAMDale sudhInI mArI AkhI majalamAM mArA hiMdu ne muslIma ane kAmanA piolIsa cokIdAroe mane premathIja navarAvyo che. eka khUbasurata caherAvALA naujuvAna muslIma kaMsTebalanI uMDI mAyAne huM kadI nahi bhUluM. mArI vipattipara e raDato hato. pitAnI ane mAtRbhUminI lAilAjIne e karuNa zabda gAto hato. bIjo eka jaNa barmAnAM jhamarUkha lAvIne mane ApI gayo. meM ene rIjhavavA ceDAM lIdhAM, eNe jIda karI ke "nA, badhAMja lyo. kene mAluma kadAca ApanuM A darzana chellI vAranuM haze!" meM kahyuM "bhAI ! hiMmata dhara, prabhupara AsthA ne choDa. mAre aMtarAtmA bole che ke, huM turtamAMja pAcho vaLIza." mArA zabdo sAMbhaLIne harSa gadagadita banelA e polIse mArA paga jhAlI lIdhA. Aja jIvanamAM pahelI ja vAra, pAzcAtya sudhArAnA daMbhI caLakATathI alipta rahelI evI hiMdI hadayanI bhavya nirmaLatA enA saMpUrNa ane zuddha svarUpe mArA AtmApara chavAI gaI. A eka hiMdI, mAro vidhama, garIbImAM pIsAyelI kheDa komamAMthI vakhAno mAryo sAta ATha rUpIAnI adhama nokarI karavA Avelo A gAmaDiyo ! mArA pratinI vedanA batAvavAne mATe pitAne reTa kurabAna karavA taiyAra thayA. A musalamAna sipAIone mArA vidharmI gaNIne mArApara cokI karavA mokalanAra sattAdhIze kevI thApa khAdhI.....mAMDamAM e badhAthI judA paDatAM mane ghaNI vedanA thaI. are! A mArA pagamAM keNa paDayuM che! meM joyuM to gelejInA "hiMda sevaka samAjavALA bhAI devadhara sTezana choDuM te pahelAM to e mArA pagamAM bAjhI paDyA che; ociMte, mArA kALApANInA sTezana para, e mitrane hAthane mIThe sparza lAgatAM huM raDI uThata. mAMDa mAMDa meM mArA hRdayane saMdhI rAkhyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabarI Azrama-pAlaghATa paLavAra to mane bhaya lAgI gaye, ke khuda giraphatArI ane hadapArIthI je saMyama meM nathI khAya, te A kadI na dhArelA mitranA ociMtA nehala sparzathI huM gumAvI besIza; paraMtu devadharabhAI mArA pagane haju aTakyo tyAM te pilIsa inspekaTara Do. ene lAgyuM ke, devadhara mane chUTa karavA mathe che! eNe mAruM kAMDuM jhAlyuM, ane eka gArA sArjanTe devadharane jhaTake mArI mAre pagethI judo pADe. e mitranA AliMganapratye mArAthI kevaLa muMgAja namana daI zakAyA; kemake mArA hAthe InspekTaranA hAthamAM jakaDAyelA hatA." ("saurASTra" tA. 19-1-26nA aMka uparathI) 108-zabarI Azrama-pAlaghATa esa. Ai. revenA olavakeTa sTezanathI thoDeka dUra kapAtI nadInI najadIka zabarI Azrama AveluM che. 1923mAM pAlaghATa khAte zrImatI sarojInI nAIDunA pramukhapade bharAyelI kerala prAMtika pariSada veLA zrI. TI. Ara. ke svAmI ayyara taraphathI A Azrama sthapAyeluM. zrI rAmacaMdranA vanavAsa daramiyAnamAM dakSiNanI yAtrALA zabarInA bora AregavAna zrIrAma ahIM thaMbhyA hatA. A Azrama mahAsabhAnA kAryakartAonA eka saMsthAna sarakhuM thaI paDayuM che. vaLI aspRsthatA dUra karavAnA prayAsanuM te kendra che. ahI eka gurukuLa paNa cAle che. gurukuLamAM aspRzya kemanAM bALake, ucca hiMduvaNanAM ane muslIma bALake nAtajAta ane dharmavarNanA bhedavinA ekasAthe ane ekarIte zikSaNa le che. gurukuLa mAtra 2 brahmacArIothI zarU karavAmAM AveluM. traNa varSanA kAmakAja pachI Aje 18 brahmacArIo che, jemAM 6 mAbApavinAnA anAtha che. 5 nAyara komanA. 5 aspRzya varNanA ane 2 mepalA komanA che. 2 pagAradAra zikSakothI prAthamika zikSaNa ApavAmAM Ave che. A uparAMta saMskRta bhASA ane kAMtavA-vaNavAnuM zikSaNa paNa apAya che.. - brahmacArIo ane AzramavAsIone jAgavAno vakhata savAranA 5 no che. snAna, bhajana ane baMdagI thayA pachI traNa vidyArthI rasoIne kAmamAM rokAya che, jyAre bIjA pitAnA pATho taiyAra kare che. abhyAsavarga 1thI zarU thAya che ane 2-15 sudhI varganuM kAmakAja cAle che. pachI jarA nAsto laI reTIo kAMtavAnuM ane zALapara vaNavAnuM kAma cAle che. bAda sAMjanA AzramanA bagIcA ane ramatanA medAnamAM vidyAthIo pharavA nIkaLe che. ramatagamatamAM amuka vakhata pasAra karyA pachI pharIne nadIkinArA para snAna mATe jAya che. rAtre bhajana ane baMdagI thayA bAda sUvAno vakhata thAya che. ("malabAra samAcAra" tA. 25-7-1926nA aMkamAMthI) za. 16 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 109-khaibara kA darrA jaba koI videzI yAtrI baMbaI ke baMdaragAha se bhArata meM praveza karatA hai, to sabase pUrva use eka vizAla dvAra dikhAI detA hai, jisa para ye zabda khude hue hai -"bhArata kA pravezadvAra." niHsaMdeha Aja baMbaI hI bhArata kA pravezadvAra che. bhApa aura vidyuta se calanevAlI relagADiye aura jahAjo ke isa yuga meM bhAratavarSa eka svAbhAvika dugara nahIM raha sakA hai. aba bhI isake tIna era vizAla samudra che. uMcA himAlaya uttara meM saMtarI kA kArya kara rahA hai. prAkRtika sthiti saba pahale-jaisI hI hai. paraMtu aba pahADa cIra kara, suraMge nA kara, moTare aura relagADiye ke liye mArga bana gae haiM. samudra ke Ara-pAra jA sakanA aura bhI adhika sugama ho gayA hai. Isa avasthA meM Aja baMbaI hI bhArata kA pravezadvAra he. bhArata meM AnA jAnA saba isI mArga se hotA hai. paraMtu Aja hama isa pravezadvAra kA nahIM, apitu Isase bahuta prAcIna, bahuta rahasyamaya aura bahuta mahattvapUrNa pravezadvAra kA varNana kareMge. hamArA abhiprAya khebara ke dare se hai. aThArahavIM sadI ke aMta taka yahI mArga bhArata kA pravezadvAra rahA hai. aitihAsika daSTi se isakA bahuta mahattva hai. aMgarejI vizvakoSa ke zabda meM "saMsAra-bhara meM aura kisI mAga kA itanA aitihAsika aura sainika mahattva nahIM hai, jitanA isa khebara ke dare kA hai." kevala aitihAsika daSTi se hI nahIM, Aja bhI maibara baDA mahattvapUrNa mArga che. IsAke daravAje para paDI huI vizAla briTiza senA Aja bhI apane eziyAI pratispadha, nae sikaMdara, raziyA kI utsukatA aura AtaMka se pratIkSA karI rahI che. (2) kisI ajJAta prAkRta aitihAsika kAla meM, saMbhavataH isI "kubhA ke pavitra mArga 'se bhAratIya Aryo ne isa vistRta deza meM praveza kiyA thA. bhArata ke purAne AkrAMtA Deriyasa aura sikaMdara bhI IsI mArga se bhArata ke lahalahAte maidA para apanA prabhutva sthApita karane ke liye Ae. sikaMdara ke bAda selyukasa eMTiyokasa, yukreTAiDasa Adi kitane hI grIka senApati aura rAjA bhArata meM khebara ke jaTila mArga ke pAra kara ke Ae. cUcI, kuzAna, zaka, hRNa Adi kA praveza IsI mArga se huA. bhArata ke sAmrAjyavAdI loga bhI isI mArga se bAhara jAte rahe. azoka ke bahuta-se "dhammamahA-mAtra" "dhammavijaya' sthApita karane ke liye saMbhavataH IsI dare se parziyA, masiDoniyA, misara, cUnAna Adi deza meM gae. khebara ke usa pAra, jahAM briTazasImA samApta ho jAtI hai, eka TUTA-chUTA paththara Ara miTTI kA kilA Aja bhI vidyamAna che, jisa vahA ke nivAsI " kAphira kaTa' kahate haiM. laMDIkeTala meM yaha kiMvadaMtI hamAre sunane meM AI ki yaha "kAphirakeTa" samrATa azoka kA banavAyA huA hai. isameM kaI Azcarya nahIM, yadi yaha purAnA kilA jise vahAM ke musalamAna kAphiro kA kilA kahate hai, kisI purAne bhAratIya hiMdU vA bauddha samrATa kA banavAyA huA hai. prAcIna samaya meM paibara para bhArata kI hada samApta nahIM ho jAtI thI. maurya sAmrAjya meM kAMdhAra, kAbUva tathA usase bhI pare ke pradeza aMtargata che. aitihAsika smitha ke zabdoM maurya samrA ne "bhArata kI usa svAbhAvika tathA vaijJAnika sImA ke prApta kiyA thA, jisake liye unake briTiza uttarAdhikArI vyartha Ahe bharate hai." kevala maurya-samrATa ne hI nahIM, prAcIna aura madhyakAlIna bhArata ke aneka zaktizAlI rAjane kheMbara ke pAra ke pradeza para zAsana kiyA. astu. maMgola, turka, paThAna aura mugala lage ke AkramaNa bhI maibara ke dare se hI hue hai. ktine hI gorI, gajanavI, lodI Adi AkrAMtAo ne kheMbara se praveza kara bhArata para rAjya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ ^ ^^^^^ ^^ ^^^^^ khebara kA dara * 43 kiyA. bAdazAha bAbara aura humAyU IsI mArga se Ate haiM. caMgesanAM, nAdirazAha aura ahamadazAha abdAlI apanI vizAla senAo ke sAtha isI mArga se Ae. na jAne kitane yuddha Isa taMga dare meM hue hai. prAcIna vaidika kAla se le kara AkhirI aphaghAna-yuddha taka hajAra senA Isa sthAna para apanI zakti kA parIkSaNa karI cUkI hai. maibara kI purAnI smRti kevala yuddha kI hI nahIM hai. kitane hI bauddha bhikSu pazcima aura uttara se isI mArga ke pAra kara bhArata meM dharmapipAsA ko zAMta karane ke liye Ae. kitane hI dhama-pracAraka bhArata se zAMti aura prema kA saMdezA le kara maibara ke mArga se bAhara gae. niHsaMdeha bara' yaha eka addabhuta, rahasya pUrNa aura romAMcakArI zabda hai. ise bolate hI kitanI aitihAsika ghaTanAoM, kitanI smRti, kitane yuddha, ekasAtha AMkha ke sammukha A jAte hai.. khebara eka bhayaMkara cIja hai, na kevala isaliye ki Aja vahAM nara-rAkSase kA nivAsa hai bahika isa liye bhI ki vahAM kitane hI bhayaMkara kAMDa ho cUke huM. kitanI hatyA, kitanA raktapAta Isa taMga pahADI galI meM ho cUkA hai. hamArI bahuta irachA thI ki isa aitihAsika aura sAtha hI bhayaMkara mArga ke apanI AMkhoM se dekhA jAya, AkhirakAra Isa varSa hameM avasara mila gayA. hama kula ATha AdamI the, saba-ke-saba navayuvaka, utsAhI aura sAhasI. Ina hiMdU-muslima utpAta ke dine meM kheMbara jAnA sugama bAta nahIM hai. laMDIkeTala aura usake AsapAsa ke ilAke se hiMda loge ke nirvAsita kiyA jA cUkA hai. islAmI AtaMka saba jagaha chAyA huA hai. sImA-pradeza ke hiMduoM kA jIvana surakSita nahIM hai, siMdhu nadI ke pAra je relave sTezana Ate haiM ve kile kI taraha banAe gae hai. cAro tarapha uMcI dIvAra aura bIca meM sTezana hai. samaya para daravAjA khulatA hai aura gADI jAte hI baMda ho jAtA hai. kisa liye? kayAMki sTezana ke bAbuo kA jIvana surakSita nahIM hai. kisI bhI samaya DAku loga vahAM AkramaNa kara sakate hai. isIliye inheM durga ke rUpa meM banAyA gayA hai. jaba hama pezAvara pahuMce, to aneka bhayAnaka vAradAta kI kahAniyAM sunane ke milI. kaI hitaciMtake ne hameM sammati dI ki ina dinAM aibara mata jAie. musalamAna bhaDake hue hai, hara samaya utpAta kI AzaMkA banI rahatI hai. sImA-pradeza se bhAge hue hiMdu abhI taka pezAvara meM vidyamAna che. abhI jiga se unakA samajhautA nahIM huA thA. kucha dhamadha mullAM-maulAnA loga ke pracAra se saMpUrNa sImAvata musalamAna asAdhAraNa IslAmI joza se AviSTa che. sImA kA paThAna eka bhayAnaka prANI che, usake liye maranA-mAranA bilakula sAdhAraNa bAta hai jaise Idhara loga sugamatA ke sAtha mUlIgAjara kATate haiM, vaise hI ye lega AdamiyAM ke sira kATate hai. yaha to inakI sAmAnya samaya meM hAlata hai, phira Ajakala kayA kahanA ? Ajakala inameM majahabI jeza kA bhUta savAra hai. majahabI joza meM paThAna kitanA bhayaMkara ho sakatA hai, IsakI ka9panA gorI aura gajanavI AkrAMtAo kI kahAnI 58 kara hI kI jA sakatI hai. apane hitaciMtakAM kI saMmati kI paravA na kara hama loga taiyAra he gae. yaha bIsava sadI hai, aubara jAne ke liye Aja uMTa kA prabaMdha karane kI AvazyakatA nahIM, kisI kAphile kI pratikSA karane kI jarUrata nahIM. nAdirazAha aura bAbara vinA UMTa ke isa durgama mArga se na A sakate the; para Aja khebara meM rela bana cUkI hai. zilpa-viSayaka aura vyAvasAyika krAMti ne duniyA ko bilakula badala diyA hai. prAtaHkAla uTha kara pezAvara chAvanI ke sTezana para cale jAIe. khebara kA TikaTa mila rahA hogA. TikaTa kharIdiye, aura sAmane relagADI meM baiTha jAie. sAta baje gADI sITI de degI, aura Apa bhArata ko bidA dene ke liye aphagAnistAna kI tarapha cala paDeMge. kitanA sugama kAma hai! hama lega relagADI meM savAra he gae. sArI gADI pahAne se bharI huI thI, kisIkA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zubhasaMgraha-bhAga ceAtha. kada 6 phITa se kama nahIM. uce, laMbe, vizAla zarIra, lAla muMha; khUnI AMkheM aura maile laMbe bAla, jina para DhIlIDhAlI pagaDI baMdhI huI. paThAna hamAre liye kaI naI cIja na thI. sAre sImAprAMta kA cakkara lagA cUkane ke kAraNa paThAna eka sAdhAraNa AdamI jJAta hatA thA. usakI karkaza dhvani hamAre liye sAmAnya he cUkI thI. hama khabara dekhane ke utsuka che. vaha kheMbara, jahAM kevala rela aura moTara kI saDake para briTiza loge kI hukumata he, jahAMke maidAna briTiza lAla raMga se raMge hue nahIM, jahAMke AdamI aMgareje kI vizvavijayinI senAo kI kaI paravA nahIM karate. gADI calI, islAmiyA-leja-sTezana gujarA, aura hama loga jamarUda pahuMca gae. yaha eka TIsI bastI hai, Dese paThAne ke makAna hai aura eka purAnA pakakA kilA hai, jahAM Ajakala briTiza senA aura aphasara loga nivAsa karate hai. yaha sthAna pezAvara chAvanI se 11 mIla dUra hai. yahAM briTiza bhArata samApta he kara "gera ilAkA " zuru ho jAtA hai. isake Age na aMgareje kA rAjya hai aura na aphagAnistAna kA. kahane ke yaha ilAkA bhI briTiza legAM ke adhIna haipara vastutaH yahAM svataMtra paThAna jAti vinA kisI kI adhInatA svIkRta kiye rAjya kara rahI hai. briTiza lAge ke Tekasa denA dUra rahA, Ine loga ke aMgarejo kI tarapha se prativarSa lAkha rUpiyA risvata ke rUpa meM diyA gayA hai. jamarUda pahuMca kara hamane addabhuta dazya dekhA. sekaDe paThAne gADI para caDhane ke liye Ae. sabake kaM para baMdUka Ara kamara meM galiyAM kI peTI, kamara meM dIna tarapha pistaula. bAlaka ha, vRddha ho yA javAna he, sabakI yahI avasthA thI. saba-ke-saba baMdUke aura pistaula se susajijata the. hama-bhAratIya loga, jinase hathiyAra chIna lIe gae hai, jinake liye astra rakhanA gunhA hai, yaha dazya dekha kara cakita ho rahe che. kautuhala se hama loga jamarUda kA dRzya dekhane ke liye nIce utara gae. vApasa Ae to dekhA, hamArA DabbA paThAne se bharA huA ha. kisIke pAsa TikaTa nahIM. yahAM kei TikaTa lene kI AvazyakatA nahIM samajhatA, saba svarAjya hai, yatheSTa kAma hai. TikaTa-cekara tIna sipAhi ke sAtha rakha kara TikaTa dekhatA hai, para paThAna kA kucha nahIM bigADa sakatA. hama loga gurukala ke rahanevAle the, sabameM svAdhInatA kI bhAvanA thI, apane sthAne kA isa taraha chinanA na saha sake; para ATha niHzastra AdamI ina vIsa baMdUke aura pistaulavAle bhayaMkara manuSya ko kayA karate ? apanI asamarthatA kA esA anubhava pahale kabhI na huA thA. AkhirakAra vaidha upAye kA avalaMbana karanA nizcita kara mAra ke pAsa gae. usase zikAyata kI para vaha bhI kyA karatA ? usane uttara diyA"bAbu sAhaba! ye loga te agara phasTa kalAsa meM bhI baiTha jAveM, to hama kyA kara sakate hai ? ina para hamArA yA vaza cala sakatA hai ? jisakI lADI, usakI bheMsa." yahAM na hamArI calI aura na briTiza rAjakarmacAriyoM kI. a5nI asamarthatA aura zaktihInatA kA anubhava karate hue hama cUpa-cApa dUsarI gADI meM jA beThe. jamarUda se DeDha mIla dUra pahADa zurU ho gaye. hamArI gADI ghUmatI huI pahADe ke bIca meM he kara jAne lagI. kucha dUra isa taraha cale ki "zAdI bAgiyAna" nAmaka sthAna A pahuMcA. yahIMse paibara prAraMbha ho jAtA hai. cAre tarapha uMce uMce pahADa hai. pahADa bilakula sakhe, gaje aura bhadde hai. harI pattI ke nAma taka nahIM. basa, miTTI, paththara aura caTTAne ke hera-ke sivA aura kucha nahIM. bhayaMkaratA kI sAkSAta mUrti hai jaise DarAvane yahAM ke AdamI hai, vaise hI pahADa. kahIM-kahIM nukIle paththara se bhare hue nAle A jAte haiM. bhArata kI rakSA karane ke liye ye pahADa nisaMdeha bhayaMkara dIvAre hai, jinheM lAMgha kara isa suMdara deza meM praveza karanA AsAna nahIM. isI taraha ke pahADa sAre sImA-pradeza meM uttara se dakSiNa aura pUrva se pazcimasaba tarapha phele hue haiM. khabara kA daro ihIM durgama pahADe ke bIca meM banA huA prAkRtika mArga hai. zAdI bAgiyAna se paibara kA IlAkA zurU ho jAtA hai; paraMtu abhI yaha mArga bahuta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwww kA- darI 245 kAphI cauDA hai, bahuta durgama bhI nahIM hai. AjakAla to isake bIca meM de pakakI saDake aura eka rela kI paTarI banI gaI che. eka saDaka meTare ke liye hai, aura dUsarI aphagAnistAna Ane-jAnevAle uMTo ke kAphila ke liye. rela pichale kucha sAloM meM banAI gaI hai. isake liye sarakAra ne rUpiyA pAnI kI taraha bahAyA hai. kahate hai, sArI relve kI paTarI para jitanA rUpiyA bichA diyA jAya, usase bhI adhika rUpayA isa relve para lagA hai. yaha sarakAra ne apanI rAjanItika aura sainika AvazyakatAoM se bAdhita ho kara kiyA hai. zAdi bAgiyAna ke Age bahuta dUra taka pahADe ke bIcameM hamArI rela ghUmatI gaI. Akhira hama loga "zageI" nAmaka uce patha para A pahuMce. yahAMkA dRzya dekhane lAyaka thA. eka ejIna rela ke Age thA, aura eka pache. yahAM rela ItanI dhUma-dhUma kara calatI hai ki agalA ejIna pIche ho jAtA hai, aura pichalA Age. jisa dizA meM aba rela jA rahI hai, Thahara kara usase ulaTA calane lagatI hai, aura isa taraha lagAtAra TeDhe-meDhe mAga se upara caDhatI jAtI hai. zagaI ke pathAra se alImarijada spaSTa rUpa se dikhAI detI hai. alI-majida kheMbara kA mukhya aura keMdra-sthAna hai. yahAM bahuta-sI laDAImAM laDI gaI hai. bhArata ke sainika-RtihAsa meM isa sthAna kA bahuta mahattva hai. yahAM se Age khebara ke dare kI cauDAI kevala 15 phITa raha jAtI hai. donoM tarapha uMce-uMce, sUkhe, gaMje pahADa hai; bIca meM tIna mIla taka 15 phITa cauDA khebara calA jAtA hai. isa alI khebara meM moTara kI saDaka jAtI hai, aura rela ke liye pahADa kATa kara suraMga banAI gaI hai. asalI khebara kA dara alI-majida se hI zurU hatA hai. Isake dvAra para eka purAnI TUTI-phUTI masjida banI huI hai. isake samIpa hI kucha purAne anya dhvasAvazeSa bhI daSTigocara hete haiye avazeSa hiMdu va bauddha-zAsana ke samaya ke hai. masjida ke dhyAna se dekhane para bhI kisI purAne bauddha avazeSa kA bedha hotA hai. hama to ise bauddhatRpa samajha rahe the. hameM batAyA gayA ki yaha stUpa nahIM, majida de tIna mIla taka khebara kA vAstavika dara hai. usake bAda mArga cauDA ho jAtA hai. jakkAkhela apharIdi ke gAMva dIkhAI dene lagate hai. ye gAMva miTTI ke bane sUTa-phUTe makAne ke hera ke sivA aura kucha nahIM. kahIM-kahIM dUra para miTTI kI banI huI kucha uMcI lATe bhI dikhAI detI hai. yahAM svataMtra paThAna-bacce svachaMdatApUrvaka vicarate hai, sabake kaMdhe para baMdUka aura hAtha meM pistola. phira unakA kaI kayA bigADa sakatA hai? - isa uMce pathAra kA nAma loAragI-zinagarI' hai. yaha kula sAta mIla laMbA aura tIna mIla cauDA hai. sArA IlAkA ujADa aura ubaDa-khAbaDa hai. kahIM kahIM jotI huI jamIna aura kheta bhI dikha jAte hai. isI pathAra kA aMtima bhAga laMDIkeTalI hai. yahAM se aphagAnistAna dinane lagatA hai. laMDIkeTala meM khebara khatama ho jAtA hai. yahAM aMgareja kI eka TI-sI chAvanI 5DI hai. cAre tarapha kilAbaMdI kI huI hai, te pe caDhI huI hai. phaujI zAsana hai. laMDIkeTala se Age aphagAnistAna kI sImA ke zurU hone meM cAra mIla raha jAte hai. aMtima briTiza-caukI "laMDIkhAnA' meM hai. rela Isa sthAna taka bhI gaI hai. laMDIkhAnA pahuMca kara briTizacaukI aura aphagAna-caukI Amane-sAmane dikhAI detI hai. hama lega ne rela ke dvArA khebara pAra kiyA, aura moTara dvArA vApasa Ae. jamarUda ke bAda khabara kA mArga kula 23 mIla laMbA hai, jisameM asalI dara kula tIna mIla hai. Isa saMpUrNa pradeza meM Aja bhayaMkara khUMkhAra paThAna jAti kA nivAsa hai. kevala saDaka briTiza nivAsa hai. kevala saDaka briTiza logo ke hAtha meM hai. zeSa saMpUrNa ilAkA svataMtra hai-cA yaha kahanA ThIka hogA ki kisIke adhIna nahIM hai. IsI lie ise gara ilAkA kahate hai. saDaka kI rakSA ke liye sarakAra Ina paThAna jAti ke saradAra ke hajAra rUpiyA detI hai. pahale ye loga rela banane hI na dete the; je banatI thI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zubhasaMgraha-bhAga cothA use ukhADI pheMkate the. zaktidvArA inhe vaza meM na lAyA jA sakA, IsI liye risvatI kA Azraya liyA gayA. aba prativarSa ina saradAro ke hajAra-lA rUpae "penzana' dI jAtI hai. penzana Isa sevA ke badale meM ki ye rela ke ukhADa nahIM pheMkate yA saDaka para Ane-jAnevAlI meTa ke lUMTa nahIM leta! kayA baDhiyA sevA hai! para isa upAya se sarakAra ane pUMkhAra lAge ke vaza meM rakhane meM khUba kAmayAba huI hai. ye loga rUpaye ke lobha se vAradAta nahIM hone dete, apane lAge ke kAbU meM rakhate haiM. unheM Dara hai ki agara keAI durghaTanA ho gaI te unakI penzana japta kara lI jAyagI. isI liye dina ke samaya Ina saDake para AnA-jAnA bhayAnaka nahIM hai. phira bhI kabhI-kabhI lUTa, ketI, hatyA Adi che hI jAtI hai. hamAre jAne se kucha dina pUrva isa saDaka para eka laeNrI ke lUTa gayA thA. kAle-sUkhe pahADa ke cIra kara AtI huI ve pAkI saDake baDI suhAvanI mAlUma hatI hai. ye bilakula sapheda hai aura kAle pahADapara khUba camakatI hai. saDakaM da hai, Isa liye aura bhI acchI lagatI hai. kahIM-kahIM maMda gati se calate hue UMTa ke kAphile aura unake sAtha karkaza svara meM vivAda karate hue paThAna-vyApArI purAne jamAne kI yAda karAte rahate hai. Ina kAphilAM meM seMkaDe uMTa calate hai, para aba te vyApAra bhI moTara-lairiya para hone laga gayA che. aphagAnistAna se lairiya niraMtara pezAvara AtI-jAtI rahatI hai, videzI rAjadU kI DAka le kara moTara-dvAriyAM pratidina kAbUla jAtI hai, ina para savAriyAM bhI jA sakatI hai, kevala 21 rUpayA kirAyA lagatA hai, para sarakArI AjJApatra lenA Avazyaka hotA hai. hamAre pAsa samaya kama thA, nahIM to aphagAnistAna kI bhI sara kara Ate. kAbUla jAne meM kAI khatarA nahIM hai. aphagAna-sImAM meM pahuMcate hI Apa vaise hI surakSita ho jAte hai, jaise kisI anya svataMtra deza meM. khatarA Isa gara-ilAke meM hI hai, jahAM na briTiza- rAjya hai aura na aphagAna-zAsana. hama kuzalatApUrvaka paibara kI saira kara vApasa cale Ae. pezAvara meM hamAre hitaciMtaka mitra hamAre liye ciMtita che. vaise te ciMtA kI kaI bAta nahIM hai, para ina dine hiMdu-muslima samasyA ne je ugra rUpa dhAraNa kiyA huA hai, aura sitaMbara mAsa se sImA-prAMta ke musalamAna jisa taraha hiMduo ke viruddha bhaDake hue the, use daSTi meM rakhate hue usa avasara para gaira IlAke meM hiMdu-muslima samajhaute se pUrva) maibara dhUma AnA sarala bAta na thI. isI liye hameM sakuzala dekha kara ve loga baDe prasanna hue. * bibara kI saira kiye asa huA; para usakI AtaMka-mizrita smRti hama logoM ke niraMtara AnaMdita karatI rahatI hai. ("sudhA" zrAvaNa saM. 1984nA aMkamAM lekhaka-pro. satyaketu vidyAlaMkAra) - 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta sAhitya kA vikAsa 110 - saMskRta sAhitya kA vikAsa 247 vaidya AryoM kA sabase prAcIna graMtha hai. pAzcAtya jaganmAnya vidvAnAM ne bhI Rgveda kA mAnavIya sabhyatA kA AdigraMtha svIkAra kiyA hai, veDhAM ke kAla ke saMbaMdha meM prAcIna vizvAsI puruSoM se yadi pUchA jAya, teA ve kahe Mge ki yaha prazna vyartha hai; kyAMki vaida anAdikAla se vidyamAna hai. pralaya haiAne para bhI veDhAM kA nAza nahIM haiAtA-veda brahma me lIna heA jAte hai. janma kira vizvaracanA haiAtI hai, usa samaya veda anyaktAvasthA se vyaktAvasthA meM pariSkRta hA jAte hai. maharSi dayAnaMda sarasvatI vedoM kA kAla 1 vRMda, 96 karoDa, 8 lAkha, para hajAra, 984 (1,96,08,52,984) varSoM mAnate hai. Apake vicAra meM yahI kAla sRSTi kA Adi--kAla hai, aura veda-kAla sRSTi-kAla meM hI hai. lA. tilaka ne apane erAyana-nAmaka graMtha meM akagaNita aura jyotiSa ke siddhAMtAM ke AdhAra para anaitihAsika vaidika kAla kA kama-se-kama itanA anumAna kiyA hai. prasiddha aitihAsika sara ramezacaMdra datta veda-kAla kA isvI sana se 2,000 varSoM se 1,400, varSa pUrva mAnate haiM. unakA khayAla hai ki Rgveda kA nirmANu takha huA thA, jaba A lega sidha kI ghATI meM rahate the. vedabhASyakAra sAyaNu kA mata Rgveda ke viSaya meM saprAcIna hai|ne ke pakSa meM hai. pAzcAtya vidvAnoM kA yahu mata hai ki Rgveda kA adhikAMza bhAga usa samaya kA banA huA hai, jaba A lega siMdhu ke tIra para khasate the. zeSa aMza kramazaH prApta huA hai. vizvAmitra ke putra madhucchaMdA evaM dazama maMDala ke RSivRMda hI RprakAzaka RSiyAM ke madhya Adhunika mAlUma paDate hai. jyotiSa ke mata se kAla kA nirUpaNu heAnA eka tathya khAta hai. pRthvI jitanI dera meM sUrya kI parikramA karatI hai, vaha eka ni; tathA caMdramA pRthvI kI jitanI derI meM parikramA karatA hai, vaha eka mAsa ginA jAtA hai. sAdhAraNataH eka amAvasa se dUsarI amAvasa taka mAsa mAnA jAtA hai; paraMtu z2yAtiSa kI gaMbhIra gaNunA yaha kahatI hai ki de amAvaseAM ke madhyavartI samaya se bhI kama samaya meM caMdramA pRthvI kI pradakSiNA kara letA hai. prathameAkta samaya 30 dina se aura zeSAkta 20 dina se kama haiAtA thA. isa liye prAcIna jyeAtivi`dAM ne nakSatracakra kA 27 vibhAgoM meM vibhakta kara eka bhAga kA nAma nakSatra rakhA. Ajakala nakSatrAM kI gaNanA azvinI se AraMbha kI jAtI hai, evaM jisa biMdu meM nakSatra-cakra viSuvata-rekhA se mila kara uttarAbhimukha aAtA hai, vahI biMdu azvinI-nakSatra kA AdibiMdu mAnA jAtA hai. nakSatrAM ke nAma hai--azvinI, bharaNI, kRttikA, rAhiNI, mRgazirA, ArdrA, punarvasu, puSya, zleSA, madhA, pU-rAlgunI, uttara-phAlgunI, hasta, citrA, svAti, vizAkhA, anurAdhA, jyeSThA, mUla, pUrvASADha, uttarASADha, zravaNa, dhaniSThA, zatabhiSA, pUrvAM--bhAdrapada, uttara-bhAdrapada aura revatI. isa taraha nakSatracakra ke pratyeka bhAga kA nAma nakSatra hai. tArAgaNu sadA jyeAtiya hai, paraMtu kucha yeAtiSka hai'. ve adhakAra me' grasta rahate hai. vai hI graha kahelAte haiM. unake nAma sUryAM, caMdra, budha, zukra, maMgala, bRhaspati aura zana prAcIna vidvAnAM te sU` aura caMdra kA bhI graha mAnA hai. usa samaya pratyeka graha kA nakSatra-cakra meM eka-eka bAra bhramaNa kara jAne kA kAla nirdiSTa thA. AkAza ke sabase Urdhva pradeza me eka nizcala tArA dekha paDatA hai-yaha na te anya graheAM kI taraha nakSatra-cakra meM hI ghUmatA hai, na nakSatrAM kI taraha pRthvI ke hI cArAM era ghUmatA hai. yahI dhruva hai. isIke nIce aura graha-samUhoM ke upara sarji-maMDala-nAmaka sAta ujvala tAre dikhAI dete ye sAtAM nakSatra-cakra se pRthak hai. nakSatra-cakra meM InakI kucha bhI gati nahIM, paraMtu sAmiDala ke jo de tAre dhruva ke sAtha samasUtra meM' avasthita haiM, ve jisa nakSatra ke sAtha rahate haiM saSi-ma`Dala bhI unhIM ke sAtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zubhasaMgraha-bhAgAthA rahatA hai. kurukSetra ke yuddha-kAla meM saptarSi-maMDala maghA-nakSatra meM sthita dekhA gayA thA. Aja bhI vaha saptarSi-maMDala maghAnakSatra meM hI hai. kiMtu saptarSi-maMDala meM gati na rahate hue bhI prAcIna lage ne usakI gati kI kalpanA kara usake dvArA samaya-nirNaya karane kA upAya nikAla thA. unakA anumAna thA ki saptarSimaMDala eka-eka nakSatra meM 100-100 varSa rahatA hai. zada-saMhitA meM viSuvata-rekhA meM mRgazirA-nakSatra kI avasthiti kA ulekha pAyA jAtA hai. brAhANayuga meM bhI isI rekhA meM kRttikA-nakSatra kI avasthiti kA paricaya milatA hai. mahAtmA tilaka kA yahI mata hai; aura jarmana vidvAna yAkebI isake samarthaka hai ki isase 2500 varSa pUrva kRttikA-nakSatra meM evaM 4500 varSa pUrva mRgazirA meM mahAvizva-saMkrAMti saMghaTita huI thI. isI AdhAra para unhane veda-saMkalana-kAla isA se 6,000 varSa pUrva mAnA hai. gRha-sUtro meM vivAha ke samaya dhruva-darzana" kA ullekha hai. yaha prakriyA Aja bhI jArI hai; paraMtu kisI bhI veda ke maMtra meM dhruva kA ullekha nahIM hai. purANa aura mahAbhArata se yaha spaSTa hai ki parIkSita ke kAla meM saptarSi-maMDala maghAnakSatra meM avasthita thA. prAcIna vidvAne kI yaha bhI dhAraNA thI ki 100-100 varSa taka ekaeka nakSatra meM saptarSi-maMDala rahatA hai. isI mata se aMtima naMda ke rAjyAbhiSeka ke samaya IsI hisAba se gaNanA kara ke usa samaya ke paMcAMgakAra ne likhA hai ki usa samaya saptarSi-maMDala pUrvASADha-nakSatra meM thA. isa taraha parIkSita ke janma se mahApadma ke abhiSeka ke 1,015 varSa hote hai. parIkSita kA janmakala hI kali kA prAraMbhakAla hai. isa prakAra IsA se 1,500 varSa pUrva kalikAla kA prAraMbha huA samajhanA cAhIe. 1 yaha bAta eka prakAra se nirvivAda hai ki vasiSTha aura vizvAmitra samakAlIna the. ye dAna hI sUryavaMzI paMjAba ke rAjA sudAsa ke samakAlIna the. inhane sudAsa ke yahAM yajJa karAe che. vasiSTha ke putra zakti, zakti ke parAzara, parAzara ke vyAsa aura vyAsa ke zukadeva the. vyAsa hI ke ziSya vaizaMpAyana che. gAdhi ke putra vizvAmitra aura unake putra madhucchaMda . isa hisAba se mahAbhArata ke jIvita pAtra vyAsa vaidika RSi vasi kI sauthI yA paMcavI pIDhI ke vyakti sAbita hote hai. aba agara mahAbhArata para daSTi DAlI jAya, te vaha nizcaya hI pANini ke vyAkaraNa se pUrva kA banA hai. pANini ne chaThe adhyAya meM mahAbhArata kA nAma diyA hai. AzvalAyana gRhyasUtra meM bhI mahAbhArata kA ullekha hai taba mahAbhArata sUtra-yuga ke prathama kI vastu to hai hI, cAhe usakA kucha hI aMza aisA kayAM na ho. sutra-yuga ke lagabhaga darzana-kAla hai. taba yadi mahAbhArata ke darzana-kAla kA graMtha kahe, to anucita na hogA. isase prathama kA yuga upaniSadu-yuga thA, aura usase pUrva brAhmaNa-yuga. isake pUrva kA yuga vaidika yuga hai. ' veda ke nirmANa ke bAda hI vaNa-vyavasthA kI pari-pATI paDI. dhIre-dhIre prAcIna Aryo meM gRha-agnihotra kA pracAra baDha gayA thA, jisakA pravartaka uddAlaka RSi kA putra naciketA thA. isI vidhi ko eka saMpradAya ne ya ka rUpa diyA--me yajJa prathama rAjanItika anuSThAna huA karate the. pI che ke eka baDe bhArI ADaMbara-yukta pAralaukika dharma-vidhAna bana gae. yajurveda kI pUrI upayogitA IsI meM lI gaI. sAtha hI anarthaka brAhmaNe kA nirmANa kiyA gayA. phira cunI huI kacAo ke yajJa meM sasvara gAyana karane ke liye pRthapha cuna kara sAmaveda banA DAlA gayA. na cAhiyA ke sAtha bhAratIya Aryo kI mulAkAta kA jo prabhAva paDA, usakA baDA bheda yaha thA ki jahAM prAcIna vaidika RSi kalyANakArI deva ke upAsaka the, vahAM usake sthAna para aniSTakArI deva kI upAsanA hone lagI; jaisA ki cAchiyA-nivAsI kiyA karate the. IjAlavidyA kA prabhAva bhI vahIM se huA. isa taraha atharvaveda kA nirmANa huA. yajJa kA pracAra khUba baDhA, aura usake liye brAhmaNoM kA barAbara nirmANa hotA rahA, yaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta sAhitya kA vikAsa 24 hama kaha hI cuke hai. ho-hote Rda ke aitareya, kauzItaki aura zAMkhAyana Adi, yajurveda ke zatapatha, taittirIya, caraka, zvetAzvatara, kAThaka, kATvIya, zatapatha, maitrAyaNi, jAbAla, khAMDikeya aura auya Adi, sAmaveda ke tAMDaya, daivata, paviMza, maMtra-brAhmaNa, saMhitopaniSadda, ArSeya, vaMza, sAmavidhAna, jaimini-upaniSa6, tavakAra, zATayAyana Adi tathA atharvaveda ke gopatha Adi aneka brAhmaNa nimite hue. dhIre-dhIre veda ke vAstavika mahattva naSTa huA, aura svArthi ne yajJa ke nAma para bhayAnaka hiMsA aura vyabhicAra-saMbaMdhI pApa karane zurU kara diye. hajAro varSo taka ye romAMcakArI kArya hete rahe. Ina Abaramaya yajJa-vidhAne se ghabarA kara kSatriya vidvAna ne upaniSad kA adhyAtmavAda nimita kiyA aura use yathAzakti brAhmaNe se gupta rakhane lage; paraMtu brAhmaNo ke prati pUrNa virodha sabase prathama maharSi kapila ne kiyA. Ine bahuta kAla taka lAge ke samajhAyA ki thI karmakAMDa kI kriyA karane se kadApi svargaprApti na hogI. mukti kI prApti te tattvajJAna se hogI. usI tattvajJAna ke unhoMne sAMkhya-darzana meM likhA. sUtrarUpa meM isa prakAra kI racanA ke brAhmaNe ke vistAra se ube hue lage ne bahuta pasaMda kiyA. tabhI medhAtithi gautama ne nyAya kA nirmANa kiyA. vidvAna ne ise bahuta mAna diyA, aura aneka RSiyAM ne nyAya kI yukti ke AdhAra para dArzanika viSaya ke socanA AraMbha kara diyA. ahIM dine kaNAda ne vaizeSika darzana kI racanA kara ke dArzanika viSaya para niyamabaddha graMtha likhane kI praNAlI kA pracAra kiyA. kaNAda ke isa udyoga ke dekha kara maharSi kapila ke ziSya Asuri ke ziSya paMcazikha ne sAMkhya para SaSTi-taMtra kI racanA kI. Isake kucha hI samaya uparAMta jaimini ne mImAMsA-trAM, pataMjali ne yoga-sUtro aura bAdarAyaNa ne vedAMta-sUtroM kI racanA kI. Isake kucha samaya uparAMta hI sAMkhya para Izvara kRSNane sAMkhya-kArikAoM kI racanA kI. isa prakAra bhAratavarSa kA dArzanikavAda madhyAkAza ke pahuMcA, aura eka bAra usane upaniSad ke adhyAtmavAda ke yaza ke dhuMdhalA banA diyA. yadyapi ke sAhitya brAhmaNoM se bhinna mArga para jA rahe the, para brAhmaNe kA virodha prabala he rahA thA. unake yajJa-saMbaMdhI bIbhatsa pAkhaMDa bahuta baDha gaye the. inameM prabala dhakakA taba lagA, jaba masIha ke lagabhaga 300 varSa pUrve jaina aura bauddho ne eka prabala dharma-kAMti kara ke unheM sarvathA parAsta kara diyA. e done hI dharma kSatriye kI rakSA meM udaya hue, aura Ine brAhmaNoM kI hiMsA ke chinna-bhinna kara diyA. - isa samaya ke vidvAna jahAM vaidika sAhitya meM parizrama kara rahe the, vahAM dUsare prakAra ke vidvAna anya viSaya se bhI udAsIna nahIM the. brAhmaNa-kAla meM hI bhAratIya janatA meM sarasa varNana kI abhilASA utpanna hone lagI thI. saMbhava hai, usa samaya isa viSaya para bahutase graMtha bane hAM, kiMtu hamAre pAsa isa samaya unaseMse kevala eka hI apane nikaTatama-asalI rUpa meM upasthita hai. vaha graMtha hai Adi-kavi maharSi vAlmIki kI rAmAyaNa. yadyapi usake Adi-kAMDa aura uttara-kAMDa meM bahuta se parivartana aura kSepaka hai, kiMtu mUla-graMtha lagabhaga prAcIna hai. vAlmIki rAmAyaNa ke bahuta kAla pazcAta maharSi vyAsa ne jaya-kAvya kI racanA kI. mahAbhArata meM likhA hai ki isa kAvya ke unhane tIna varSo meM raca kara pUrNa kiyA thA. usI jayakAvya ke lagabhaga cha-sAta yA Isase bhI adhika saMrakaraNa hue. usakA nAma pahale bhArata aura kira mahAbhArata huA. Adi-parva ke 63 adhyAya me' to yahAM taka likhA huA hai ki vaizapAyana ke samaya meM hI mahAbhArata ke kaI pRtha-pRthaka rUpa he gae the. mahAbhArata kA vartamAna saMskaraNa sUta-putra ugrazravA kA hai. - rAmAyaNa aura mahAbhArata se sarasa sAhitya ke uttejanA to milI, kiMtu usa samaya taka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zubhasaMgraha-bhAga cAle www kA rasAsvAdana mana aura vacana meM hI parimita thA. ataH zarIra ke rasAsvAdana ke liye dhIredhIre abhinaya AraMbha kiyA gayA, jisakA vistRta varNana bharatamuni ne apane nATayazAstra meM kiyA hai. bhAratIya sAhitya ke itihAsa meM bhAsa sabase prathama kavi hai, jinhoMne aneka nATaka likha kara bharatamuni ke niyame se kAma liyA. sarasa viSaya ke atirikta usa samaya sabhI viSaya para uttama-se-uttama graMtha likhe jA rahe che. pANini ne usa samaya saMsAra kA sabase suMdara vyAkaraNa likhA, jisa para pataMjali ne bhASya kiyA. kauTilya tathA brahaspati-jaise rAjanIti ne apane-apane arthazAstra likha kara rAjanIti kA mArga dikhalAyA. maharSi caraka ne Ayurveda kA uttama sAhitya likhA. dharmasUtro ke toDamaroDa kara smRtigraMtha banAne kA bhI isI samaya AraMbha ho cUkA thA. inameM sabase prathama graMtha saMbhavataH manusmRti hai. isake atirikta anya bhI aneka viSaye ke graMtha usa samaya likhe ja cUke the. isa ArSa kAla kI gaNanA hama isA kI prathama zatAbadI taka kara sakate hai. - prAcIna hiMdu-kAla isa kAla ke samApta hote hete te graM kI bADha-sI A gai. bauddho ke mahAyAna kI. sthApanA isI samaya kaniSka ke dvArA huI thI; ataH bauddha bhI isa samaya apane graMtha saMskRta meM hI banAne lAge . | hama pahale batA cUke hai ki mUla vaidika dharma se Isa samaya janatA kA vizvAsa uTha cUkA thA. vaidika devoM kA sthAna aba brahmA, viSNu aura maheza grahaNa kara cUke the. dUsarI ora aba janatA ane dharma-graMtha ke rAmAyaNa-mahAbhArata ke samAna sarasa DhaMga se paDhanA cAhatI thI. ataH aba inhIM tIna deva kI prazaMsA aura caritra ke purANuM banane lage. hote hote ina purANo kI saMkhyA aThAraha taka pahuMca gaI. jaba ye aThAraha meM bhI na samAe, te upapurANa kI racanA kI gaI, aura isa prakAra dhIre-dhIre Aya--dharma ne vartamAna hiMdu-dharma kA rUpa dhAraNa kara liyA. * isa samaya eka aise sAMpradAyika bhI the, je deva ke sthAna para devi kI pUjA karate che. kAlAMtara meM ye zakti meM vizvAsa karane ke kAraNa zAkta kahalAne lage. ihone devI-purANa Adi kI racanA karane ke atirikta taMtra-saMhitAe kI bhI racanA kara ke taMtra sAhitya ke ItanA vistRta bano DAlA ki isa samaya usa sAhitya ke kisI bhI sAhitya se kama nahIM kahA jA sakatA. isa taMtra-sAhitya kA bhArata para itanA bhArI prabhAva paDA ki zaiva, vaiSNava, jaina aura bauddha, sabhI usake cakkara meM A gae. bauddhoM ne te isake ItanA adhika apanAyA ki yahI taMtra kAlAMtara meM bauddha-dharma ke nAza kA eka kAraNa ho gayA. sarasa sAhitya ke bhAva Isake sAtha hI sAtha adhika baDhate jAte the, ataH uparyukata graMtha ke sAtha-hI-sAtha tIna prakAra ke sarasa sAhitya kA udbhava huA-1 kAvya, 2 sarasa varNana, 3 nATaka, anya graMthe ke sAtha-hI-sAthe kAvya bhI prAcIna hiMdU-kAla ke AraMbha se hI banane lage che. aitihAsika jagata meM kaniSka ke samakAlIna alpaSa ke sabase prathama kAvyakAra kahA jAtA hai. Inhane gautama buddha ke caritra para buddha-caritra kI racanA kI thI. isake pazcAta yadyapi pAMcavI zatAbdi taka kisI ulekhanIya kavi kA nAma nahIM milatA, kiMtu IsA kI dUsarI zatAbdi ke giranAra aura nAsika ke zilAlekha se kAvya-kalA kA acchA AbhAsa milatA hai. guptavaMza kA rAjA samudragupta bhI svayaM eka baDA bhArI kavi thA. usake putra caMdragupta dvitIya ke maMtrI vIrasena ( 300 ivI) kA bhI eka vaidabha--rIti kA uttama zilAlekha milA hai. maMdaura ke sUrya ke maMdira se vatsabhaDhi (473 IsvI) kI eka 44 ke kI prazasti milI hai ina sabhI se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ satkRta sAhitya kA vikAsa 35 unake kartA ke kAvya-kalA-kuzala heAne kA pramANu milatA hai. isake pazcAt lagAtAra kaviyemAM kA janma heAtA rahA. bAda ke kaviyeAM meM kAlidAsa (pAMcavI zatAbdi ) ke raghuva`za aura kumArasaMbhava, bhAravi (6ThI zatAbdi) kA kirAtArjunIya, daDI (6ThI zatAbdi) kA dazakumAracarita, sukha (vI zatAbdi) kA vAsavadattA, khANu (vI. zatAbdi) ke kAdaMbarI aura harita, saMbhavataH bhatRhira (DvI zatAbdi) kA bhaTTi-kAvya, kavirAja (800 dhrusvI)kA rAdhava-pAMDavIya- kAvya, ratnAkara (vIM zatAbdi) kA haravijaya-kAvya, kAlidAsa dvitIya ke naleAya aura setukhava nAma ke prAkRta-kAvya, mAdha (10vI` zatAbdi) kA zizupAla-vadha, padmagupta (1000 I) kA navasAhasAMka-carita aura zrIha (12vI" zatAbdi) kA naiSadhIya carita vizeSa ullekhanIya hai. ina sabakA adhyayana kramazaH karane ke pazcAt kAvya ke vikAsa kA hradaya para acchA citra khica jAtA hai. zvanameM se raghuva'za, kumArasabhava, bhaTTi-kAvya, kirAtArjunIya, zizupAla-vadha Ara naiSadhIya cirata ke mahAkAvya kahA jAtA hai. ina kAvyeAM ke atirikta kuSTa uttama jaina-kAvya bhI bane, jiname caMdraprabha-carita, dharmazarmAbhyudaya, drisadhAnakAvya, jIvadhara-capU aura yazastilaka-capU vizeSa mahattvazAlI hai. x + X sarasa vana ke graMtha kAvya. me' kevala vyaktiyAM ke caritra kA hI citraNa karanA hAtA hai, jisase prakRti ke rasa kA yathA AravAdana karanA unameM kaThina hai. ataH sa viSaya ke liye kaviyAM ne pRthak hI sAhitya anA DAlA. ina graMtha me' kAlidAsa ke meghadUta (115 kSeAka) aura RtusaMhAra (153 kSeAka), ghaTakarpara kavi kA graMtha (21 zleAka), bhartRhari (vI zatAbdi) ke zatakatraya, kAlidAsa dvitIya kA zRMgAra--tilaka (23 kSeAka), amaru kavi kA amaru-zataka (100 zlAka), hAla kavi (10vI zatAbdi) kA saptazataka prAkRta, bilhaNa (11vI zatAbdi) kI caurapa cAzikA aura jayadeva kavi (1ravI zatAbdi) kA gItagAvida kAvya vizeSa suMdara haiM. Ina sabhI meM bhinna-bhinna viSayemAM kA tanA suMdara varNana hai ki paDhate-paDhate hRdaya tanmaya hai| jAtA hai. X X x * nATaka pi Rgveda ke saramA aura pANisa, yama aura yamI, purUravA aura va`zI ke citrAM se nATaka kA AbhAsa milatA hai, kiMtu isakA sabase prathama AcA` bhAsa hai, jisake pratimA abhiSeka Adi khIsa-AAisa uttama-uttama nATaka mile hai, jaisA ki pIche likhA jA cUkA hai. mahAbhASya meM kasa-vadha aura lidha nATakAM kA ullekha hai; kiMtu unakA kahI bhI patA nahI" hai. kAlidAsa kaiA Adhunika nATaka kA AcAya samajhA jAtA hai; kyAMki eka te bhAsa ke nATaka abhI abhI mile ; dUsare usake samaya se kAlidAsa ke samaya meM itanA adhika aMtara hai ki pUrA yuga hI palaTa jAtA hai; tIsare bhAsa ke samaya meM saMskRta elacAla kI bhASA thI aura kAlidAsa kaeN samaya meM kevala sAhitya kI hI bhASA thI. isa samaya kAlidAsa ke samaya me` abhijJAna zAkuMtala, vikrameAzIya aur mAlavikAgnimitra, zUdraka (ThI zatAbdi) kA mRcchakaTika, havana (vI zatAbdi) ke ratnAvalI aura nAgAnaMda, bhavabhUti (vI` zatAbdi) ke mAlatImAdhava, mahAvIracirata aura uttararAmacarita, vizAkhadatta (8vI zatAbdi) kA mudrArAkSasa, bhaTTanArAyaNa (840 '0) kA veNIsaMhAra, rAjazekhara (90040) kA vidvazAlabhajikA, kapUrama jarI, bAlarAmAyaNa aura pracaMDa-pAMDava athavA AlabhAta, kSemezvara (1vI zatAbdi) caMDakauzika, dAmeAdara mizra (11vI` zatAbdi) kA hanumantrATaka aura kRSNu mitra (11vI zatAbdi) kA proAdhacaMdrodaya uttama nATaka hai. isake atirikta bahuta-se jaina nATaka bhI hai, jinakA vana kramabad na mila sakane se yahAM nahI kiyA gayA. x x Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * * X www.umaragyanbhandar.com
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 zubhasaMgraha-bhAga cothA kathA-graMtha uparyukta prakAra ke sAhitya ke atirikta paMcataMtra (pAMcavI zatAbdi ke pUrva kA) aura hitepadeza (caudahavI zatAbdi se pUrva kA) jaise graMrtho kI racanA bhI kI gai, jinameM rocaka kathAo ke dvArA nIti kI zikSA dI gaI hai. vetAla-paMcaviMzati, siMhAsana-kAtrizikA aura zuka-saptati bhI lagabhaga isI prakAra ke graMtha hai. Ina sabhI meM cheTI-choTI rocaka kathAoM sarala saMskRta meM dI gaI hai. isavI sana 1070 ke lagabhaga somadeva ne kathAsaritsAgara-nAmaka graMtha kI racanA kI thI; kiMtu yaha graMtha padya meM hai, aura vistRta hai. sana 1037 ke lagabhaga lemeMdra vyAsadAsa ne IsI viSaya ke bRhatkathA-maMjarI-nAmaka graMthameM likhA thA. x x AcAra tathA nIti-graMtha AcAra tathA nIti-viSaya para bhI choTe-hoTa graMtha likhe gae, jisase janatA ke thoDe zabdoM meM hI zikSA dI jA sake. bhartuhari ke nIti-zataka aura vairAgyazataka, zilpaNa kA zAMtizataka, zaMkarAcArya kA mehamugara, kAmaMdakIya nIti, zukra-nIti, cANakya-zataka aura nItimaMjarI, zrIdharadAsa kA saduktikarNAmRta, phAdhara paddhati aura subhASitAvalI (vallabhadeva-kRta) Isa viSaya ke accha graMtha hai. sAhitya-zAstra kAvya, nATaka Adi ke sAtha-hI-sAtha sAhitya-zAstra kI bhI bahuta unnati huI vAmana ke kAvyAlaMkAra-sUtra, mammaTa kA kAvyaprakAza, vizvanAtha kavirAja kA sAhityadarpaNu, jagannAtha paMDitarAja kA rasagaMgAdhara Adi Isa viSaya ke uttama-se-uttama graMtha haiM. ina graMtha ke pracAra ke sAtha-sAthe kavitA kA eka nayA hI calA yuga A gayA thA, jisake sAhitya ke itihAsa meM apUrva kahA jA sakatA hai. darzana-zAvyuM ke bhASya hama pIche likha Ae hai ki ArSakAla ke aMta meM dazane ke sUtra bana cUke che. IsA se lagabhaga 200 varSa pUrva bauddho ke pAlI tripiTaka aura jainiryo ke ardhamAgadhI bahuta-se sUtra bhI isI samaya banI cUke the. isa kAla ke samApta hone kI saMdhi ke samaya nyAya-darzana kA vAtsyAyana bhASya, vaizeSika kA prazastapAda bhASya, yuga kA vyAsa-bhASya aura saMbhavataH mImAMsA kA zAbara-bhASya banI cUke the. 700 I. meM zAbara-bhASya para kumArika bhaTTa ne taMtravAtika nAma kI TIkA banAI. AThavI zatAbdi ke aMte meM svAmI zaMkarAcArya ne vedAMtasutro para bhASya likha kara zava mata aura advaitavAda kA pracAra kiyA. bArahavI zatAbdi meM rAmAnujAcArya ne isa darzana para apanA bhASya likha kara viziSTAdvaita-mata kA pracAra kiyA, vAbhAcArya, niMbArkacArya Adine bhI Isa para bhASya likha-likha kara apane-apane moM kA pracAra kiyA. coga, nyAya aura vaizeSika ke upara bhI isa samaya aneka TIkAe tathA bhASya likhe ja cUke che. sAMkhya-kArikAo para bhI de-eka bhASya lie gae the. isake atirikta ane sabhI darzana para isa samaya taka aneka svataMtra graMtha likhe gae. teravI sadI ke lagabhaga sAMkhyakArikAo ke teDa-maroDa kara kisI vidvAna ne vartamAna sAMkhya-sUtroM kI racanA karI, jisa para aniruddha tathA vijJAnabhikSu Adi vidvAna ne bhASya kie. jaina aura bauddha dharma ke bhI bahuta se graMtha saMskRta, prAkRta aura pAlI meM lie gae. upaniSada ke upara bhI bahuta-sI TIkA likhI gaI. sarva-darzanasaMgraha, darzana-samuccaya Adi kaI aise graMtha bhI likhe gae, jinameM sabhI darzana kA varNana thA, aura isa prakAra yaha sAhitya-samudra taba se aba taka barAbara baDhatA hI jA rahA hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ ^^^^^ ^ ^ saMskRta sAhitya kA vikAsa jyotiSa, vaidyaka, dhanurveda Adi sabhI viSaya para aneka eka-se eka uttama graMtha likhe gae, je bhAratIya vidvattA kA acchA paricaya dete hai. isa prakAra prAcIna saMskRta-sAhitya kA vikAsa huA. amara kavitA dArzanika satya kI, saMta ziva kI aura kavi suMdara kI upAsanA karatA hai. jisa prakAra mAnava-jIvana karma, bhakti aura jJAna ke samizraNa ke vinA "pUrNatA ke prApta nahIM kara sakatA: usI prakAra satya, ziva, suMdara kI samyaka anubhUti ke liye hamAre bhItara dArzanika kA ciMtana, saMta kI sAdhanA aura kavi kI kalpanA kA ucita mAtrA meM tathA anyAzrita ho kara rahanA atyaMta anivArya hai. dArzanika kisI vastu ko dekha kara usakI taha meM, bhItara paiTha kara usakA vizleSaNa karane lagatA hai. vaha apakSa sattA kI mUla abhyatara-graMthiyoM ko bolane meM apane jIvana kI sArthakatA siddha karatA hai. vaha socane lagatA hai, dazya padArtha meM DUba nahIM jatA. dimAgI kasarata dArzanike kA nitya vyAyAma hai. saMteM kA jIvana sAdhanAmaya hetA hai. saMta-jIvana manuSyatva kA Izvaratva meM laya hone kA krama-vikAsa hai. saMta lega apane jIvana ke yama-niyama ke dvArA tapazcaryA meM nirata raha kara paramAtmA ke caraNe meM jhukA dete haiM. unake sabhI karma-sabhI vyApAra Izvaronmukha hote haiM. unake liye jagata ke sabhI 5dArtha parama tattva ke sAtha apanA saMbaMdha caritArtha karate hai. ve kisI cIja ke dekha usake rahasya kholane ke liye usakI tala meM paiTha kara socate nahIM, ve rahasya ke saMketa kA zIdhra hI anubhava kara lete hai aura usImeM apanI sattA che kara sarvAtma-bhAva se tAdAmya sthApita kara lete hai. ve sabhI jagaha apane upAsya deva ke hI dekhate aura sarvatra apane ArAdhya deva kA hI adhyAropa kara saMyoga kI madhura bhAvanA meM lIna huA karate hai. kavi kA jIvana kalpanAmaya hotA hai. kisI bhI padArtha ke dekha vaha vismaya se abhibhUta he jAtA hai. apane pArthiva astitva ke gaMvA kara kavi upara uDatA aura gAne lagatA hai. kavi-jIvana havA kI taraha svachaMda rahatA hai. sumana ke saurabha kI bhAMti vaha vizva meM rahate hue bhI svargIya saMpadA hai vaha gAtA hai, kaki vaha amara jIvana ke amara saMgIta ko roka nahIM sakatA, use gAe vinA usase rahA nahIM jAtA. vaha bhAvanA ke atyaMtara anubhUti-khaMDa meM vizva ke samasta vikAsa evaM vilAsa ko dekha-dekha, usake mUla- sauMdarya kI mAdhurI kA rasa-pAna kara, unmAda evaM vismaya se bhara jAtA hai. usake hadaya kI dhArA phUTa nikalatI hai Ara vaha apane hRdaya meM hI bhuvanavyApI parama bhAvanA kI jhalaka pAne lagatA hai. hama upara kaha cUke hai ki mAnava-jIvana kI pUrNatA ko prApta karane ke liye karma, bhakti evaM jJAna kI bhAMti ciMtana, sAdhanA evaM kalpanA kA sAmaMjasya tathA vyavasthita rUpa se rahanA anivArya hai, atyaMta Avazyaka hai. Ina tIne kA pUrNa rU5 se samanvaya hI hameM usa ucca mane bhUmi meM pahuMcA detA hai, jahAM se daSTipAta karane para jagata ke sabhI padArtho meM sarasatA kA AbhAsa milane lagatA hai, aura sarvatra divya prema-saMgIta kI dhArA anaMta nirAkAra kI virATa chAyA meM aMtahiMta ho jAtI hai. isa pUrNa dazA ke prApta kara lene para hamAre lekhanI-prasUta vacane se amara sAhitya kI sRSTi hogI, hamArI vANuM meM hI amaratA keli karegI aura hama je kucha kahege, usImeM vizva ke saMtapta prANiyo kI tRSA ke bUjhAne kI kSamatA rahegI, usI meM ItanI zItalatA evaM amaratA rahegI ki sabhI prANu parama AturatA tathA AnaMda ke sAtha usakA rasa-pAna karanA cAheMge. vaidika kAla ke RSi-maharSi se le kara Ajakala ke pratibhAzAlI kavi taka kI vANI meM jahAM bhI amaratva kA rasa hameM milatA hai, usameM kevala eka hI rahasya hai, aura vaha yaha ki kAvya meM amaratva taba taka nahIM A sakatA, jaba taka ciMtana aura sAdhanA, donoM milakara kavi kI kalpanA meM sahAyaka na hoM. vAstava meM kalpanA-vihaMgama ke ciMtana aura sAdhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe de paMkha hai, jinake sahAre kavi uDatA-uDatA Itane dUra calA jAtA hai ki svarga kI sArI saMpadA ke vaha heya samajhane lagatA hai. usa samaya vaha apanI AtmA ke anaMta meM apanI sRSTi pAtA hai, aura usa navIna sRSTi meM vaha jIvana aura mRtyu, done se hI uMcA uTha jAtA hai. aMgrejI-sAhitya meM bhI zelI, kiTsa, hirmana tathA imarasana kI vANI meM je amaratva hai, usakA mukhya kAraNa yahI hai ki ina kavi kI kalpanA ciMtana evaM sAdhanA se prasRta evuM parikRta hai. kalpanA ke uzRMkhala hone se ciMtana bacAtA hai, aura sAdhanA usake parimArjita meva saMskRta banAtI hai. kalpanA meM ciMtana aura sAdhanA kA yahI sthAna hai. ciMtana mastiSka ke jAgrata karatA hai, aura sAdhanA ke dvArA bhAvanA tIvra hotI hai. aba prazna yaha uThatA hai ki ciMtana, bhAvanA aura kalpanA ke tIna vibhinna kSetra hote hue bhI kyA kAraNa hai ki ve eka hI vyakti-vizeSa meM A milate hai? kavi ke aMtarjagata kI kauna-sI paristhiti hai, jisake dvArA prerita hA kara vaha kalpanA kA samrATuM hote hue bhI bhAvanA aura ciMtana kI upekSA karatA hai? kayAM bhAvanA aura ciMtana ke vinI kalpanA paMkhakaTe pakSI kI bhAMti, ji-vihIna kokilA kI taraha, pAtaryo ke vinA latA kI bhAMti laMgaDI dIkhatI hai! saMsAra meM eka hI aisI cIja hai, jisameM svargIya sudhA aura sauMdarya kA pracchanna mahodadhi hai. vahI eka padArtha hai, jisake dvArA dhArA vasuMdharA kahalAtI hai, saMsAra meM madhuratA aura sarasatA dIkhatI hai aura jisake dvArA jIvana dhAraNa karate rahane kI abhilASA banI rahetI hai--vaha hai prema! prema saMgItamaya jIvana kI eka gaharI calatI dhArA hai, jisameM avagAhana karanevAle ko divya mAdhurya ke atirikta aura kahIM kucha nahIM dikhAI paDatA. IsakI ramyasthalI kA puSpa hai zRMgAra, je vipralaMbha meM khila uThatA hai. saMyoga-zRMgAra meM bhAva-zAMti prApta hatI hai aura vipralaMbha meM bhAvatIvratA! saMga se hRdaya kI abhilASAoM, lAlasAe tathA AzA nirvANabhUkha ho jAtI hai; anaMta kA sAMta meM paryavasAna ho jAtA hai. saMyogazRMgAra meM prema vyaktibaddha ho jAtA hai, eke bhukha ho jAtA hai, saMkucita ho jAtA hai, prakRti ke nAnA rUpa meM prema kI vyApakatA kA dhyAna hameM nahIM rahatA aura hamArI vRtti tIvra na ho kara zAMta ho jAtI hai. jaba hama apane priya ke bichaha meM usase dUra ho jAte hai, taba hamArI sabhI rAgAtmika vRtti jaga jAtI hai. hamAre bhItara eka prakAra kI krAMti maca jAtI hai. apane sabhI karmo meM, sRSTi ke sAre vyApAra meM, prakRti ke nikhila vilAsa meM hama praNaya kI divya jyoti kA avalokana karate hai. hamArI AMkhe ke cAroM ora prema-hI-prema dRSTigocara hotA hai. hamAre bhItara milana kI je "utsukatA" hotI hai, vahI hamArI vRtti ke anurAga ke lAla raMga meM raMga detI hai, jisase hama jo kucha sunate hai, sabhI premI kA saMdezA lAnevAlA bana jAtA hai, aura hama je kucha dekhate hai, vahI hamAre premI ke raMga meM, usIkA pratirUpa bana kara hamArI AMkha ke caMcala banA detA hai. tAtparya yaha ki saMyoga meM jina-jina bhAvanAo kA upazamana ho jAtA hai, unhIM-unahIM bhAvanAoM kA vipralaMbhAvasthA meM tIvrIkaraNa aura uttejana hotA hai. bichaha meM hamAre hRdaya ke eka prakAra kI Thesa lagatI hai; eka TIsa uThatI hai aura phalA phUTa bahatA hai. yahI TIsa yA kesa hamAre aMtajIvana kI pUrNa abhivyakita hai, aura yahI hai kAvya kA yathArtha viSaya. "kAvya kA viSaya ' se hamArA abhiprAya kisI prakAra kA pratibaMdha khaDA karane ke nahIM hai, aura na kAvya ke suvistRta kSetra ke saMkucita karane kA. isa kathana se hamArA tAtparya kevala itanA hI hai ki soga-zAMgAra kI apekSA vipralaMbhazRMgAra meM hamArI rAkhyAtmika vRtti ke lIna hone kA adhika upakaraNa prApta hotA hai. karuNarasa meM hamArA hadaya aura rase kI apekSA atyaMta zIdhra hI otaprota ho jAtA hai, aura isakA prAbalya hamAre hadaya para aura se kI apekSA adhika dera taka rahatA hai. hamAre Isa kathana kI puSTi bhavabhUti ke eko rasaH karuNa eva nimittabhedAt, bhinnaH pRthak pRthagivAzrayate vivartAnH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ * saMskRta sAhitya kta vikAsa 255 athavA zelI ke "hamAre sabase madhura kAvya karuNArasika vicAra hI darzAnevAle he " Adi kathoM se hotI hai. Adikavi maharSi vAlmIki ke kAvya-kAla se kavIMdra ravIMdra ke kAvyakAla taka jina jine kavi kI vANI meM hameM amaratva kA rasa milatA hai, sabhI kI kRti meM. mala satrarUpa se hama isa eka rahasya kA udaghATana karate hai ki ve hI kavi amara ho gae, jinake jIvana meM kabhI-na-kabhI TIsa uThI thI, aura jinhane jIvana kI abhivyakti ke sUma vizleSaNa meM karuNarasa kA sahArA liyA thA ! do pahara kA samaya thA. brahmarSi vAlmIki madhyApinaka saMdhyA karane ke tamasA-taTa para khaDe che vaha uhase che ke eka je ko dekhA. vyAdha ne usa joDe meM se kAmamAhita eka krauMca ke mAra DAlA. RSi ke hRdaya meM kahyuM kA samudra umaDa paDI. akasmAta vANI phUTa paDI, sahasA anuSya chaMda unake hRdaya kI dhArA baha calI:maa niSAda pratiSThAM tvamagamaH zAzvatIH smaaH| yatkrauJcamithunAdekamavadhI:kAmamohitam // | hama kAvya meM isIke amaratva kahate haiM. Adikavi kI isa vANuM meM "nUtanaodastaavatAra hI nahIM hai, bhAvanA kI pUrNa abhivyakti ke artha upayukta sAdhana bhI hai. isI mane vega ne rAmAyaNa-jaise mahAkAvya kA prajanana kiyA. RSi ke hadaya meM Thesa lagI, dila kA dariyA umaDa paDA, karUNA kA jala kavi ke hRdaya meM halacala macAne lagA. kavitA kI racanA meM aMtastala kI isa nigUDha preraNuM kA hI nAma amaratva hai. kavi kA sAmrAjya hRdaya hai, mastiSka nahIM; usakA naMdana-vana kalpanA evaM manovega hai, buddhi nahIM; kavi tanmayatA kA upAsaka hatA hai, jigISA kA nahIM; kavi avatAra letA hai, banAyA nahIM jAtA; kAvya kI pravRttiyAM je usake hadaya ke anubhUti-khaMDa meM pracchanna bhAva se vidyamAna rahatI hai, ye anukUla kAla, ghaTanA evaM paristhiti pA kara jAga jAtI haiM, unakA puraNa ho jAtA hai aura tAdAmya kI saMgIta lahari meM ve alApa uThatI hai! vaidika yuga ke maharSi meM bhI IsI satya kA prasAra milatA hai. dhyAna aura dhAraNuM ke anaMtara jaba ve samAdhi meM praviSTa hote the, aura apane upAsya deva ke sAkSAtkAradhArA saMsAra ke aNu-aNu meM brahma kI sattA kA vikAsa dekhate the, taba AtmA kA paramAtmA meM laya he eka meM aneka kA aura aneka meM eka kA biMba-pratibiMba AbhAsa hAne lagatA thA, jJAtA aura geya meM koI aMtara nahIM raha jAtA thA. paraMtu dhIre-dhIre samAdhi TUTane lagatI thI, upAsya deva ke samIpa kI bhAvanA dhIre dhIre haTane lagatI thI aura RSi ke aMtastala se karaNa vinaya nikala kara gagana-bhedana karane lagatA thA- yaJciddhi te vizo yathA pradeva varuNa vratam, minImAse dhavi dyvi| mA ne vadhAya hatneva jihINAnasya rIradhaH mA hRNAnasya manyava // varuNa kA sthAna vaidika yuga ke devato meM sabase UMcA hai. prajApati brahmA kI upAsanA bhI RSi-maharSi meM pracalita thI. "sAlai jevA UMvidha vima?" vikSubdha Atura che evuM karuNa prakAra ke atirikta saccI lagana evaM milana kI tIvra usukatA bhI hai. kAvya meM yahI amaratva hai. . ullAsa aura viSAda, donoM kAvya ke viSaya ho sakate haiM. ullAsa meM kavi upara uDatA hai, aura viSAda meM apane bhItara hI DUbatA hai. ullAsa meM vaha samIra-sA svachaMda ho jAtA hai, kAmanA kI taraha usakI kalpanA parama madhura ho jAtI hai aura usake mane vega meM tIvra capalatA keli karane lagatI hai. vaha prakati ke nAnA rUpa meM AnaMda tathA harSa kI hI mAtrA pAtA hai. usake sanmukha prakAza-hI-prakAza raha jAtA hai. viSAda kI dazA meM hama apane hI bhItara DUba jAte hai. hadaya meM eka prakAra kI ghora krAMti maca jAtI hai. hamArA mana tanika bhI bAhara nahIM lagatA. hama "pIra' se vyAkula ho jAte haiM, vyathA se vihvaLa he jAte hai, aura IsI avasthA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa zubhasa graha-bhAga cothA meM hameM apanI vyathA-kathA dUsaroM para prakaTa kara hRdaya kA halakA kara lene kI icchA sphUrita hAtI hai. viSAda se AkrAMta hRdaya kI karuNa abhivyakti meM hI amara kAvya kA bIja sannihita hai. aba yahAM para yaha jAna lenA paramAvazyaka hai ki kyA kAraNa hai jo zRMgAra, bIbhatsa, vIr Adi rasa kI apekSA karuNu kA prabhAva hamAre hRdaya para zIghra hI paDe jAtA hai, aura sabhI rasAM kI apekSA yaha dera taka haratA hai? yaha maneAvijJAna kA prazna hai. saca te| yaha hai ki sauMsAra meM hama sukha kI apekSA duHkha kA anubhava adhika karate haiM. Izvara ne hI saMsAra me sukha kI apekSA duHkha adhika banAyA yaha kahenA sathA anucita tathA avizvasanIya hai. khAta aisI hai ki bahudhA hama sukha se rahate hue bhI apane kA duHkhAvRta mAnate haiM; paraMtu esA kabhI-kabhI hI hAtA heAgA ki duHkha meM rahate hue bhI hama apane ke| sukhamaya mAne. duHkha aura sukha sApekSika atha-ca pratidvaMdI bhAva hai. sukha aura duHkha rAta-dina kI bhAMti ekadUsare ke viparIta bhAva hai. khAdya upakaraNeAM kA hamArI citta-vRttio para jo prabhAva paDatA hai, vaha kisI-na-kisI rUpa meM prakaTa heAtA hai. isI prakaTIkaraNa kA nAma sukha-duHkha hai. sukha-duHkha, dAnAM kSeAbha utpanna karanevAle haiM, zAMti-bhaMga karanevAle haiM. yahI kAraNa hai ki duHkha kI avasthA me' duHkha saha lenA teA svAbhAvika hI hai; paraMtu sukha kI avasthA me bhI prAyaH hamArA jIvana duHkhamaya hI pratIta hAtA hai. jisa avasthA meM hama rahate hai, usI avasthA me' dUsare kai dekhakara hame' AzvAsana milatA hai, vizeSataH du:kha kI dazA me. karuNa-rasa mAnavavyApAra kI sabase adhika pravRttiyoM kA abhiSiyana evaM anuzAsana karatA hai. hamArI vRttiyAM ke bhigA rakhane me karuNu kA hAtha adbhuta adhika hai, hama duHkha se dhire hue hai, hamAre bhItara karuNA kI dhArA ahA karatI hai aura isIkI abhivyakti hama satra dekhanA cAhate hai. kSaNika milana ke anaMtara viyAga kI jo apAra vedanA hai, avarAM para kSaNika musakAna me' jo asIma viSAda chipA huA hai, jIvana ke vizvAsa atha-ca vaibhava kI taDa meM mRtyu kI jo krIDAe vartamAna hai, vahI kAvya kA viSaya hai. vahu hRdaya kI saccI abhivyakita hai, vaDu karuNA kA nirjhara hai ! Rgveda me. ullAsa evaM vivAda, deneAMka vyaMjanA hai. anAdikAla se hI ullAsa tathA viSAda, dAneAM kAvya ke viSaya mAne gae haiM. Rgveda ke uSAda me... teA ullAsa evaM uma`ga itanI adhika mAtrA me vidyamAna hai ki hamArI zameTika pAeTrI'usakI chAyA-mAtra pratIta hAtI hai; vahu sajIvatA aura sarasatA isameM hai kahAM? Isa saMsAra mecegyatama kaiAhI vijayazrI milatI hai-arthAt jIvanadhAraNu kI pratik`dvitA aura usame' yAgyatama kA vijayI heAnA yaha niyama cAlsa" vina te pahalepahala kheAja nikAlA thA, yadyapi anAdi-kAla se yaha vizva ke sabhI prANiyAM meM vyApta thA. vijJAna me' hI nahIM, kalA meM bhI yaha vyavahata hai. hAM, isame` kAi sa Mdeha nahIM ki vijJAna meM jo yAgyatama hai, vaha kalA meM nahIM; aura jo kalA me' hai, vaha vijJAna meM nahIM. himAlaya aur ga`gA kA dekha kara eka vaijJAnika pata kI UMcAI aura nadI kI gaharAi tathA paththara ke bheda aura jala ke raMga ke vizleSaNa ' meM laga jAyagA; paraMtu eka kalAvid, eka kavi himAlaya kI gaganacuMbI zikharamAlA kA dekha ullAsa se bhara jAyagA, aura usame Izvara kI mahattA kA anubhava karegA. gaMgA kA dekha vahu apane ahaMbhAva kaiM usameM nimajjita kara degA, usameM mAtRmUrti dekha gadgad hai| jAyagA. vijJAna kA mUla hai vizleSaNa, kisI cIja kA alaga-alaga kara ke dekhanA aura usake bhautika rahasya ke samajhanA. jigISA vaijJAnika kI svAbhAvika vRtti hai; paraMtu kalAvid kI pravRtti sakSe SaNa kI era hAtI hai-kisI cIja kA pUrNarUpAtmaka dRSTi se dekhanA aura usake sau para mugdha hA jAnA, usake vaibhava dekha vismaya evaM umaMga se unnasita hai| uThanA hI sazleSaNa hai. tAdAtmya kavitA kA prANa hai. upaniSadoM meM hamAre hRdaya kI sabhI vRttiyAM ke pUrNa rUpa se lIna hai! jAne kA kauna-sA upAdAna hai ? upaniSadAM me dArzanikatA lakhAlakha bharI hai, jo hamAre buddhitattva kA jAgrata evaM udmAdhita karatI hai. akhila leAka ke cakSusvarUpa `kI prabhA ke samAna, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwwww saMskRta sAhitya kA vikAsa vAyu kI vizvavyApakatA ke samAna hameM brahma kI vyApakatA kA AbhAsa pAne ke upaniSada ne hameM avazya IMgita kiyA hai; paraMtu sAtha hI sAthe yaha bhI kaha diyA ki rAvamatho mA advaitavAda ciMtana kI parAkASThA dvArA hI prApta he sakatA hai. usameM hamArI vRttiyAM ke anuraMjita evaM pramrata karane kI kSamatA nahIM'. dhAraNa kI pUrNa yojanA hI advaitAvAda kI sIDhI hai. kucha dera ke liye bhale hI hama sarvAtmabhAva se AtmA aura paramAmA kI ekava-bhAvanA kA apane hRdaya ke anubhUti-khaMDa meM AvAhana kara sake; paraMtu khAte-pIte, sate-jAgate, uThatabaiThate-arthAt jIvana kI pratyeka kriyA meM, AnaMda kI puTa dene ke liye daita-bhAva le kara hI calanA paDegA. vidyA aura vinaya se saMpanna brAhmaNa, gau, hastI, kutte aura zvapaca meM samAna rUpa se vizvAtmA kA nivAsa hai-Isa dhAraNuM meM pUrNa vizvAsa ke liye jarA kaThinatA kA sAmanA karanA paDegA; paraMtu- yadaznAsi yajjuhoSi dadAsi yat / yattapasyasi kAnteya tatkuruSva madarpaNam // - manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru / mAmevaSyasi yuktvaivamAtmAnaM matparAyaNaH // Adi bhagavacane meM hamAre hRdaya kI jijJAsA-tti tuSTa ho jAtI hai; hama jAna jAte hai ki vizva kA maMgala bhagavAna kA mukhya karma hai. ziva, kalyANa kA avatAra bhagavAna kA pradhAna svarUpa hai, vaha hamAre sabhI karmo kA prasAra evaM parikAra, saMvana evaM anuzAsana kiyA karatA hai. upaniSada meM aise vAkaya adhika hai, jinameM baita-bhAva ke le kara hamAre aura paramezvara ke bIca madhura saMbaMdha kA sUma vivecana hai. vizva ke kolAhala se hamAre prANa itane uba-se jAte hai ki hameM zAMti aura zItalatA kI apekSA hotI hai. prema ke bAhara zAMti evaM zItalatA hai hI kayAM? IsI madhura prema kA varNana upaniSadoM meM bharA paDA hai. sadAcAra prema kI madhura ti hai, jisakI vizada vyAkhyA upaniSada meM vidyamAna hai. upaniSada meM hamAre hRdaya kI niraMtara zAMti evaM pracUra zItalatA kA apAra sAdhana hai. yahI kAraNa hai ki Aja hajAro varSa bIta gae, Aja bhI utsukatA evaM ullAsa ke sAtha hama ( madhura dhArA meM avagAhana karate hai, aura hamArA hRdaya amaratva kA pAna kara kRtakRtya he jAyA karatA hai! zaMkarAcArya ke jJAna-pradhAna advaitavAda meM hamAre hadaya kA anuraMjana nahIM hatA. usa vizada mahattA se hama cakita ho jA sakate hai, kiMtu khUba nahI sakate. paraMtu rAmAnuja ke bhakti-pradhAna viziSTAdvaita meM hamArI jijJAsAvRtti ke tuSTi milatI hai, hamAre hadaya ke eka vizeSa prakAra kA AzvAsana atharca AnaMda prApta hotA hai. je hamAre hadaya ke apane raMga meM raMga detA hai aura ulAsa tathA umaMga kA uka karatA hai, vahI kAvya hai, usImeM amaratva kA rasa hai, usameM vaha pAvanatva tathA zItalatA hai, ki jise pAne ke liye hamArA hRdaya re lAlAyita rahatA hai. isIke hama kAvya meM amaratva kahate hai. rAmAyaNa aura mahAbhArata, dene mahAkAvya jIvanapUrNa AlocanA hai. unameM jIvana kI pratyeka dazA kA vizada vivecana hai. vAlmIki aura vyAsa, done apane kAvya meM DUba gae hai, ullene apanI AzA nimajijata kara dI hai. unake kAvya ke nAma te ativyApI hai. done maharSi usameM lupta ho gae hai. done kAvyAM meM krAMtidarza maharSi-kaviyoM ne apane hRdaya kI bAta kahI hai, jisase hamArI aMtarAtmA ke Ina kAvyAM meM saMtuSTi kI upalabdhi hatI hai. sItA kA satItva aura draupadI kI kriyAzIlatA kisake mugdha nahIM kara letI ? rAma-sA Adarza maryAdA-puruSottama tathA yudhiSThira-sA satyavAdI banane kI lAlasA kisake hadaya meM nahIM jagatI hAgI? bharata-sA bhAI saMsAra ke kisa sAhitya meM milegA? saca to yaha hai ki Ina mahAkAvyuM ke paDhate samaya hamArI bhautikatA naSTa ho jAtI hai, hama varga kA AnaMda lUTane lagate hai. kavi apane raMga meM hameM raMga detA hai. kAvya meM yahI amaratva hai. mAgha aura bhAravi meM pracUra pAMDitya thA, agAdha vidvattA thI. upamA, artha-gaurava tathA padalAlitya, saba kucha InameM hai; paraMtu kyA kAraNa hai ki jisa utsAha ke sAtha hama kAlidAsa aura bhavabhUti ke graMthoM kA adhyayana karate hai, utanA mAgha, daMDI aura bhAravi ke nahIM? samA, zu. 17 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zubhasaMgraha-bhAga cotha sati aura zveSa ke sahAre mAgha ne eka hI loka meM kaI bAteM kaha dI hai. camakAra kA utkRSTa udAharaNa saMskRta-sAhitya ke Ina pichale che ke kaviya pracUra parimANa meM milatA hai. inake adhyayana meM hamAre mastika kA pUrA vyAyAma ho jAtA hai, paraMtu kAlidAsa aura bhavabhUti meM je rasAtmakatA hai, je bhAva-pravaNatA hai, je ramaNIyArtha-pratipAdaka zabda kI pracUratA hai, vaha anyatra durlabha hai. kAlidAsa kA jIvana zRMgAramaya thA; zRMgAra ke dene poM kI madhuratA se unakA hadaya otaprota thA. meghadUta vipralaMbha-zRMgAra kA utkRSTa namUnA hai. viraha jesI madhura kahAnI kisI aura kavi ne nahIM kahI. haMsata, pavanadUta, mayuradUta Adi dUtakAvye meM hameM vaisI bhAvakatA tathA sarasatA nahIM milatI. e to meghadata ke anakaraNa-mAtra ha. anukaraNa meM sajIvatA kaha? raghuvaMza-mahAkAvya meM hama kavi ke mAnavajIvana kA sUkSmAtisUma vizleSaNa karate pAte hai. bAhya prakRti aura aMtaHprakRti, done ke sAtha kavi ke hadaya kA pUrNa sAmaMjasya hai. kahIM-kahI te hama kavi ke prakRti kI svachaMda suSamAo meM kilA kI bhAMti kukate hue pAte hai, aura kahIM-kahIM mAnava-hRdaya kI mUla atyaMtara bhAvanAo ke bIca bhramara-sA gujAra karate hai. kumArasaMbhava ora zAka talA te svarge kI cIja che. je te kAmanA kI taraha suMdara aura kalpanA kI taraha madhura tathA bhAvanA kI taraha kemala hai. sAdhanA aura tapasyA dvArA hI saccI upalabdhi ho sakatI hai-yahI kAvya kA vikya hai. prema meM moha, Asakti tathA bAhya sauMdarya kA koI sthAna nahIM-IsI satya ke kavi ne kumArasaMbhava aura zAkuMtala meM pradazita karane kA prayatna kiyA hai, aura isa prayatna meM vaha khUba saphala huA hai. bhagnamanorathA satI pArvatI kI kaThina tapazcaryA 5Dha kara kisakA hRdaya karaNA ke jala se pariplAvita nahIM ho jAtA? bhagavAna mArIca ke AzramameM-"vane paripUre ghaNAnA niyamakSAmamuva taLi zakuMtalA ko dekha kisakA hadaya pighala nahIM jAtA? maharSi karva ke Azrama meM rUpa, yauvana aura lAvaNya se paripUrNa zaMkutalA hamAre hRdaya para apanA prabhAva amiTa rUpa se nahIM DAla sakatI; paraMtu yahAM vedanA, pratADanA tathA pratyAkhyAna se vyathita-hRdayA zakuMtalA hamAre hRdaya kA bhUSaNa bana kara, samrAjJI bana kara hamAre hadaya ko tapavana bana kara, mArIca ke Azrama meM hamArI aMtarAtmA para apanI amiTa chAyA DAlatI hai, aura hama sadA ke liye usake pakSapAtI bana jAte hai. hamArA hRdaya karuNaddhi ho jAtA hai, yahIM kavi ne amaratva bikhera diyA hai. bhavabhUti kI racanAo meM kavi kA zabdo para apAra adhikAra jhalakatA hai. saca pUchIe, te bhavabhUti ke samAna kisI bhI saMskRta-kavi meM zabda para adhikAra hai hI nahIM. bhavabhUti kI racanAo meM zabda-mAdhurya ItanI adhika mAtrA meM hai ki unake ke ke tanika ra se paTie, aisI vani nikalegI ki mAlUma hogA, jese Apake sammukha citra khaDA he. ke meM citra khIMcane kI kalA meM bhavabhUti sarvazreSTha kavi kahe jA sakate hai. " navALA zubhraMvAra dhanu jaise vAkya bhavabhUti meM bhare paDe hai, jisase vaNya viSaya kA chatA- jAgatA citra hamArI AMkhe ke sAmane "ca jAtA hai, aura hama kavi kI prakhara pratibhA dekha vismayAbhibhUta ho jAte haiM. paraMtu isase ra -"rA abhiprAya yaha nahIM ki bhavabhUti apane zabdakAvya yA citra-kAvya ke kAraNe hI amara ho gae. isake viparIta kahanA vAstavikatA para pardI DAlanA aura vidvAne kI AMkha meM la jhakanA hogA. hamAre AcAryo meM bhale hI kAvya kyA hai?" Isa viSaya meM vivAda hatA rahA he; aura bhale hI koI vani ke, kaI alaMkAra ke aura kaI rasa ke kAvya kI AtmA mAnatA he; paraMtu isa viSaya meM sabhI AcArya sahamata hai ki kAvya kA pradhAna viSaya prabhAviddhA -hamAre hRdayapara apanA prabhAva DAla kara hamAre hRdaya ke apane raMga meM raMga lenA hI kavi kI apUrva saphalatA kahI jAtI hai. bhavabhUti meM, adhikAMza sthala meM, ve hI bAteM milatI hai, jinheM maiAranAlDa jIvana kI AlocanA kahate hai, aura varDasavartha jJAna kI mUla-atyaMtara jyoti batAte hai. bhavabhUti ko hRdaya kI bAta" kaha dene meM baDI saphalatA milI hai. unakI racanA hamAre hadaya ke sparza karanevAlI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta sAhitya kA vikAsa 259 hatI hai. kAlidAsa kI apekSA bhavabhUti meM vAstavikatA kI mAtrA adhika hai. abhijJAnazAkuMtala ke caturtha aMka meM zakuMtalA kA tapAvana se bidA lenA, apanI prANapyArI sakhi se bidA henA aura latA-puSpa kI suSamA se hRdaya kA madhura saMbaMdha vicchinna honA-yaha sabhI karaNa-rasa ke bhItara hai, aura karuNu kA skUraNa-mAtra karA kara kavi usake paripAka ke liye hameM svataMtra choDa detA hai. paraMtu uttara-rAmacarita meM bhavabhUti ne tIsare aMka meM te karuNu kA ItanA gADhA rasa bahAyA hai ki pAThaka svayaM phUTa-phUTa kara roe binA raha hI nahIM sakatA. kAlidAsa hamAre hRdaya ko pasI jate hue dekhanA cAhate hai; paraMtu bhavabhUti to hamArI AMkhe meM Asa dekha kara hI saMtuSTa hete hai. uttara-rAmacarita ke kavitva meM dArzanikatA kahIM-kahIM itanI baDha gaI hai, jIvana kI AlocanA itanI adhika ho gaI hai ki dArzanikatA ke bU phUTa nikalatI hai, aura pariNAmavAda tathA vivartavAda kI ulajhane meM hamArA hRdaya laga jAtA hai. kahIM- kahIM te apUrva-bAta kaha dI gaI hai, jise saMskRta ke anya kavi meM pAnA durlabha hI hain kiMcidapi kurvANaH saukhyairduHkhaanypohti| tattasya kimapi dravyaM yo hi yasya priyo jnH|| bhavabhUti apane citrakAvya ke liye bhale hI saMskRta sAhitya ke advitIya kavi mAne jAya; paraMtu vaha apanI unhIM racanAo ke dvArA amara ho gae hai, jinameM "hRdaya kI bAta' kahI gaI hai, jinase hamArA hRdaya ulita aura ullasita ho jAtA hai vyatiSajati padArthAnAntaraH ko'pi hetuH| na khalu bAhirupAdhInprItayaH sNshrynte|| tathA prema kI vaha paribhASA, jisameM kavi ne apanA hRdaya khela kara rakha diyA hai, kavi ke usake citra-kAvya kI apekSA amara banAne meM adhika saphaLIbhUta huA hai, vaha haiadvaitN sukhaduHkhayoranuguNaM sAsvavasthAsu yadvizrAmo hRdayasya yatra jarasA yasminnahAryo rsH| pichale che ke saMskRta kavi ne kavitA-kAminI ke alaMkAra se itanA lAda diyA ki basa alaMkAra-hI alaMkAra raha gae, kAvya kA svAbhAvika sauMdarya chipa gayA aura hamArA hadaya bhI unakI ora se eka prakAra viraktasA ho gayA. hadaya to saMsAra meM sabase adhika svAthI padArtha hai. jahAM isake anukUla dRzya mile, anukUla bAteM milI, vahAM vaha caTa ulle apane bhItara chipA letA hai, svIkAra kara letA he; paraMtu jahAM viparIta bhAva dIkhe ki caTa vaha apanA dvAra baMda karI letA hai. saMskRta-sAhitya meM eka kavi aura hai, jinheM bhAratavarSa hI nahIM, yAra! taka ullAsa evaM AnaMda ke sAtha pUjatA hai-vaha hai mahAkavi jayadeva. gItagoviMda meM je miThAsa hai, vaha anyatra kisI bhI sAhitya meM durlabha hai. saMgIta kI usa madhura dhArA kA, je gItagoviMda meM bahI hai, rasapAna karane ke liye kauna nahIM lAlAyita rahatA? aba bhI jaba hamAre jIvana meM udAsInatA baTane lagatI hai aura sarasatA tathA madhuratA adazya ke garbha meM vilIna hone lagatI hai, te aMtarAtmA ke kevala gItagoviMda se paritoSa milatA hai! jIvana ko AnaMda evaM prema se bhara dene ke liye gItagoviMda kA eka pada bhI paryApta hai. jayadeva kI devavANI kI nigdha piyUSadhArA meM avagAhana kara Aja bhI hama janma saphala karate hai, aura kavi kI madhura vANI kI miThAsa kA AravAdana kara amara pada prApta karate hai. dekhiye, kitanI miThAsa hai - llitlvNgltaaprishiilnkomlmlysmiirmdhkrnikrkrNbitkokilkaajitkuNjkuttiire|| viharati haririha sarasavasaMte; nRtyati yuvatijanena samaM sakhi virahijanasya durNte|| tathA-ratisukhasAre gatamabhisAre madanamanoharaveSam na kuru nitaMbini! gamanavilambanamanusara taM hRdyeshm| dhIrasamIre yamunAtIre vasatI vane vanamAlI; gopIpInapayodharamardanacaMcalakarayugazAlI |dhruv / gItagoviMda meM Adi se aMta taka aisI hI madhuratA labAlaba bharI paDI hai. Isa viSaya para agalI saMkhyA meM aura bhI kucha likhA jAyegA. Isa bAra itanA hI. ("sudhA"nA zrAvaNa saM. 1984 nA saMpAdakIya lekhamAMthI.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ hae AN zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 111-dAru pInArAo (gajhala) pitA trikAlanI saMdhyA kare bharama TIlAM tANI, putra paradezamAM AvI pIe che dArUnAM pANI videze putrane mUke UMcI Aze bicArAo, thatAM aMkurAthI aLagA bane dArU pInArAo ! naThArAMnI nakala karavA amArA leka zUrA che, videzInA guNa grahavA hamezAM je adhurA che! hatA sAMje savAre je prabhumaMdira janArAo ! padhAre che pIThAMomAM ahIM dArU pInArAo. dase tilAMjali ApI junI nija saMskRti choDI rahyA che mRgajaLa sarikhA sudhArA pAchaLa doDI. sudhAre zuM sukhI karaze akalahINuM khaTArAo, ahIM paradezamAM AvI ane dArU pInArAo. banI vizvAsaghAtI nija baMdhu chetaryo zUrA ! saDelAM nija maMtavya badhAmAM varta pUrA! dIse che sivilIjhezana taNuM lIdhA IjArAo!jarUra nija dezane dAridra dIe dArU pInArAo ! bIcArA dezabaMdhune nathI juvAra khAvAne, maLe che bhAIne pAgala thavA pisA uDAvAne. paraMtu cAra divasa cAMdanInA che janAra he ! na nAlAyakI maLaze jarUra dArU pInArAo. (tA. 23-9-18 nA "gujarAtImAM lakhanAra-thI. devakRSNa pItAMbara jozI) 112-mahAmAyA ko jagAo "jisa deza athavA rASTra meM nArI-pUjA nahIM, vaha deza yA rASTra kI mahAna athavA unnata nahIM ho sakatA. nArIrUpI zakti kI avagaNanA karane se hI Aja hamArA adhaHpatana huA hai. jahAM strioM kA Adara na ho, jahAM striya duHkha meM samaya bItA rahI ho, usa samAja athavA deza kI unnati kI AzA rakhanA durAzA mAtra hai. isa liye, striya ko jAgRta karanA cAhIe, briAM mahAmAyA kI pratimA hai. jaba taka unakA uddhAra na hogA, hamAre deza kA uddhAra honA asaMbhava che." -svAmI vivekAnaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThAne meLo 113-vauThAno meLo lekanI asAdhAraNa bhIDa eka khabarapatrI lakhe che ke, cAlu sAle vauThAnA meLAmAM AvelAM manuSyonI saMkhyA asAdhAraNa hatI. lagabhaga savAlAkha uparAMta manuSyo bhegAM thayAM hatAM. A vakhate A meLAmAM yAtrALuo mATenI sagavaDa karavAnuM-eTale ke bajAra goThavavuM, rastA rAkhavA, jAjarU bAMdhavA, DhALa karavA, ghAsa vagerenAM jhAMkharAM khodI kaDhAvavAM, Thera Thera dIvAbattIo rAkhavAM vagerenI vyavasthA karavAnuM je kAryo atyArasudhI revanyu khAtAne hastaka hatuM te amadAvAda jIllA kalabaDe hastaka lIdhuM ane te borDanA pratinidhitarIke dhoLakA tAlukA lokala borDanA pramukhe te badhI sagavaDo karavAnI hatI, paNa dilagIrI sAthe jaNAvavuM paDe che ke, gaI sAla karatAM A sAlano vahIvaTa vadhu asaMtoSakAraka hato. jAjarU AgaLa ke tyAM jatAM rastAomAM battIo paNa mUkavAmAM nahotI AvI. nadInA paTamAM ugelAM kAMTALAM jhAMkharAMnA velA kADhI nakhAyA nahotA; tethI lekene utaravAnI bhAre muzkelI naDatI hatI. sauthI moTI aDacaNa to vauThe javAnI dhoLakA-saIjanI saDaka upara arthe mAIla uparAMta meTala pAtharI te rastA vAhanonI avara-javara mATe muzIbatabharelo ne trAsadAyaka banAvI dIdho hato. AthI tAlukA samitie je rasto cothA varSa upara kADhayo hato te raste pAcho A vakhate samitie durasta karAvyo hato. jAjarUne kaMtAnathI baMdhAvavAmAM AvyAM hatAM te atizaya jIrNa ne pAtaLAM hovAthI aMdaranA manuSyonI kriyA bahAranA mANaso joI zake tevI hovAthI strI-puruSa vaccenI maryAdA jaLavAtI nahotI. nadInI dhAre keTaleka sthaLe uMcI bhekhaDa jevI hatI ane nahAnArAo paDe ne lapasI jAya tathA herAna thAya tevI hatI; tethI A kAma, dukAnonAM bhADAMnI lagabhaga be hajAranI Avaka khAnAra borDanuM hatuM. chatAM te tAlukA beDe karAvyuM nahi. eTale svayaM sevakavibhAge AkhI rAta gALI nadInI dhAro sarakhI karI DhALa utArI lokone nahAvAnI sagavaDa karI ApI hatI. dara dara bhAvanagara ne bAraDolI jeTalA cheTethI AvanArA tamAma svayaMsevako vagerenI saMkhyA 150 uparAMtanI hatI. AkhI rAta ne divasa temaNe pharatA rahI cukI karI, tamAma prakArano baMdobasta jALavI jene tene sahAya karI hatI; ane khuda mAmalatadAra sAhebanA taMbu AgaLane ucca DhALa ke jyAM baLada gADuM caDhAvatAM besI jaI herAna thatA te DhALa tathA bIjA aneka DhALe temaNe sarakhA karAvyA hatA. vaLI A uparAMta bhUlAM paDelAM bALako svayaMsevakonA paDAve AvyAM hatAM ane bIjA tethI vadhu rastAmAM bhUlAM paDatAM temane oLakhItAnI joDe jaI temanAM mAbApa ne vAlI vagerene jaNaso sAthe saMpyAM hatAM. bhIla sevAmaMDaLavALA vaida IzvaralAla ane bhAlejanA DaoNkaTara kamaLAzaMkare seMkaDo daradIonI sAravAra karI hatI; jyAre sarakArI davAkhAnuM kayAM che tenI lokone khabara paNa nahotI. zrI. AnaMdapriyaLa temanI TakaDI sAthe svayaMsevakone sahAya karavA AvyA hatA. temanA kAryokartAe bhAI bhUlAzaMkara ne kAlidAsa ke jee, A meLAmAM dhAMdhala macAvI tophAna karI tathA trAgAM karIne dukAnadArane trAsa ApI e AnA udharAvatA kukarano sata virodha uThAvavAmAM dukAnadArane sahAyabhUta thayA hatA; ja tenA badalAmAM esisTa, suprinTenDenTa opha pilIse temane pakaDI polIsanA paherAmAM kalAko sudhI besADI rAkhyA hatA ane kayA prakArano Aropa mUkavo te nirNaya thaI zakyo nahi; ane jamIna upara chUTavAnI A bhAIoe nA pADI tyAre Akhare thAkIne oLakhANa laI tathA jAtajAmIna laI cheDI mUkyA hatA. phojadAranuM valaNuM sAruM hatuM, paNa A sAhebaloka ke jemane gujarAtanA meLAnI khAsiyatanuM kAMI jJAna hoya nahi temanuM vartana pasaMda karavA yogya nahotuM. chellAM be varSa thayAM dhArALAe tophAna kare che tevuM tephAna cAlu sAla paNa thavAnI taiyArImAM hatuM, paNa khaMbhAta taraphanA eka bAhoza jamAdAra, dhoLakAnA phojadAra, bhAvanagaravALA svAmI rAva, mI0 DAhyAbhAI paTela, vasaMtarAva, zivAnaMdajI ane anya svayaMsevakenA ekatra prayAsathI te kAbumAM - AvyuM hatuM. AvAM tephAne jANI joIne koI guMDAo karAve che tenI khAtrI te ToLAmAM peThelA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ ^^ ^^^ ^^^^ ^^^^^^^^^ ^^^^^^^ 262 zubhasaMgraha-bhAga cothA eka musalamAna muMDAne svAmI rAva ane mI. DAhyAbhAIe kheMcI bahAra kADhyuM tyAre jaNAyuM. A guMDo te ToLAmAM dAkhala thaI dArU pInAra chAkaTAnI mAphaka lathaDI khAI vaDhAvavAmAM madada karato hato. khaMbhAta bArAnI eka hoDI uMdhI vaLI jatAM eka bALakano jAna gayo hato. eka baLada pANI pIne Apharo caDhatAM ane tenuM mAthuM nadInA cIkaNA kAdavamAM pisI javAthI maraNa pAmyo hato. svayaMsevaka taraphathI puSkaLa sAhitya maphata vaheMcAyuM hatuM. bhAvanagaranA mazAnagRhanAM svarganarakanAM 19 citrone eka khaMDa alaga kADhaye hato, jeno lAbha hajAra lokoe lIdho hato. jAduI phAnasathI gausevAnAM temaja rAmAyaNa vagerenAM citro batAvavAmAM AvyAM hatAM, mardAnagInA khelo karI batAvyA hatA, bhajana-kIrtana gavAyAM hatAM, hiMdudharma viSenA kheDutonA kAmanAM aneka vyAkhyAne thayAM hatAM. aMdhakavi haMsarAjabhAIe baMne divasa pitAnA kAvya gAi-gavarAvI janatAnAM manaraMjana karI khAdInA saMskAra reDyA hatA. lAlAjInA avasAnanimittanuM svaracita hadayadrAvaka kAvya gAI saMbhaLAvI temaNe lAlAjIviSe vivecana karyuM hatuM. zivAnaMdajIe bAraDolInI laDatane khyAla kheDutene ApI temane ekaThA karavA ne niDara thavA samajAvyuM hatuM. svayaMvakonI chAvaNIno dekhAva atizaya AkarSaka hato. eka pariSadanA bhavya maMDapa jevI vyavasthA hatI. te chAvaNuM ThIka zaNagArAI hatI. A pramANe AkhA meLAmAM svayaMsevakonuM suMdara kAma A vakhate jeTaluM spaSTa tarI AvatuM hatuM teTaluM ja temanA kAryamAM vidhra ANavAnuM kalaborDanA presiDenTa sAheba tathA keTalAka polIsa adhikArIonuM vireAdhI kArya paNa tarI AvatuM hatuM ane svayaMsevakonI chAvaNImAM je cheDA bhAgamAM nAnA pradAnarUpe khAdI gAThavI hatI ane te jamIna IjArI hatI chatAM tenuM koIthI nA AkArI zakAya teTaluM badhuM bhADuM rU.74-4-0 savA cetera levAna tumAra upasthita karIne rakama anAmata levarAvI svayaM sevakone herAna karavAmAM AvyA hatA. revanyu khAtA hastakanA chellA sAta varSanA vahIvaTamAM je sarakArI dhoraNapara kAma cAlatuM hatuM te sarakArI dhoraNa teDI nAkhI svayaMsevakonI suMdara sevA, temane sahakAra e badhAnA pariNAmamAM upalo zirapAva hAlanI vyavasthA karanAra baDe Avyo. rAmAyaNanAM je citrA jAduI phAnasathI batAvAyAM hatAM te citra sarakArI keLavaNI khAtAe mekalI ApyAM hatAM ane DheranA DokTaroe paNa DhoranA roga saMbaMdhI citro batAvI thoDuMka vivecana karyuM hatuM. ( "muMbaI samAcAra" tA. 9-12-1928 nI aThavADika AvRttimAMthI) 114-prakIrNa bAbato saLagAvavA mATe kAkaDI-saLagelI mINabattIne vahI gayele rasa upayogamAM levAnA aneka rastA che. eka to e ke, ene bhUke eka vAsaNamAM pharI ogALI temAM vAMsanI theDI saLIo palALI sUkavI rAkhavI. devatA saLagAvavA mATe kAkaDIne badale e saLIo kAmamAM laI zakAya. - sApa mATe DuMgaLI pAse rAkhavAthI sApa nAsI jAya che ema kahevAya che. eka anubhavIne mata che ke, kArabolika esiDanI vAsathI paNa sApa dUra nAse che. DAghamATe-kapaDApara baLavAthI paDelA lAla DAghapara tarataja DuMgaLIno rasa copaDI devAmAM Ave te te nIkaLI jAya che ema kahevAya che. bheja mATe-bhejavALA kabATa ke tAkAmAM zeDo ke cUne mUkI rAkhavAthI bhInAza cUsI leze. ("kumAra" nA eka aMkamAMnI mAdhukarImAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyanA avadhUta 115 - satyano avadhUta " sunnIlavI saphIrA mahtva" kharekhara eka adbhuta AtmA hatA. temanA pragADha bhakatA aneka varSonA avirata zramasAdhya RSi-jIvana-cA~leAcana karatAM chatAM temanA guNAnI mAlikA ATalIja che ema kahI zakatA nathI. dinapratidina sUrya uge che ane RSinAM tapaHpradhAna sadguNAvalinAM e navanavIna kirA vicArakanA hRdayamAM sthAna letAM jAya che, ane tenA vicAra karatAM karatAM bhaktAne AnaMdasamAdhimAM DUbatA meM anubhavyA che. temanA mATe dhyAnaMda e nAma kAI camatkArapUrNa ane leAkeAttara gauravabhayuM bhAse che; ane e zabdoccAra thatA sAMbhaLatAM temanAM khAdya nayane! mI`cAi jai aMtazrRkSue vikasita kamaLanI peThe khulI jAya che, hRdaya AnaMdasAgarane hileALe caDhe che ane jANe ke e AnaMdasAgaraneye bharatI-oTa hAya tema temanAM unnata mastakA ApoApa namI paDe che. kadAca AvA AnaMdanA sukhAnubhavane uddezIneja upaniSakAre Ama gAtAM gAtAM tene vANImAM utAravAnI azakti varNavI che keH-- na zakyate varNayituM girA tadA svayaM tadantaHkaraNena gRhyate // x X 263 x x kAi tene mahAna sudhArakatarIke eLakhe che, kAi tene mahAna ce!gItarIke pIchAne che; kAi tene brahmavettAtarIke name che teA kAi tene Adaza samartha saMnyAsI kahI vaDhe che; kAi tenA brahmaca upara ladhuM che teA keAi tenI tapaTutA ane vAgmitA upara phidA che; krAi tenA sayamanA prazaMsaka che te kAI tenA vaijJAnika siddhAMtA upara Akrina che; kAI tenA rAkSasI khaLavALA suMdara ane suDeAla zarIrathI aMjAya che, teA kAi tenAM prakhara mAnasika maLa ane uddIpta Atmika khaLane upAse che; kAI tene rASTranirmAtAtarIke, krAi tene dezabhASAnA pracArakatarIke, kAi tene vAcce vAgye' nA Adi udghASakatarIke te kAI tene sarva-sAmya-vAdanA kirastAtarIke praNamI peAtAne bhaktibhAva pradarzita kare che. dareka peAtAnI zakti-ruci anusAra tenAM caraNeAmAM peAtAnAM bhAktasUtreAne AnaMdAzru sAthe samape che. dayAnaMda e arvAcIna bhAratanA rASTra--deva che ema samajI huM hRdayanI bhAvanAethI tenuM ArAdhana karUM huM ane e rASTradevanAM siMhAsana satyaujjavala satya-tIkhAM satyanAM che ema samajI tenI satya-niSThA upara jagatanAM sAmrAjyeA huM evArI nAkhuM chuM. e alaukika ane addabhuta, e tapasvI ane satyanA aDaga pUjArInI satya niSThAviSeja Aje ahIM lakhIza, ane te pUrve te parama pitA prabhune vinavIza ke, dIpAvalinA A avasare AjathI para varSa pahelAMnI dIpamAlAe vacce, kevaLa satyane khAtara peAtAne jIvana-prakAza snUjhAvI nAkhI je yativare mahAprayANa AdaryAM, tenI kalyANaprada smRtithI amArA vyavahAra- jIvanamAM tenAM satyanAM tejajikaraNeAmAMnAM gheADAM ghaNAM paNa pragaTe evI he nAtha ! kRpA kareza. astu. X X X x satyane e parama upAsaka hatA, janmathI te satyane varI cUkayeA hateA, satya tenA jIvanane maMtra hatA ane satyamaya tenuM AghopAnta jIvana hatuM. cauda vaSa~nA jIvanaprabhAtanI surabhI sAthe tenA mAnasa-saramAM satyanuM sahastradala-kamala pAMkhaDIe ughADavA lAgyuM ane prabhue tenAM kamalanayaneAmAM tejanA aMbAra AMjyA, ane satanA A jAgrata pUjArIe mRdusvare zivAlayamAM ziva-piMDI pAse sUtelA pitAjIne dhIrethI jagADI eka zivarAtrinI ardharAtrie, mUrtinI satyatAviSe kAyA palaTAvI nAkhatA vajJAti jyo ane sumArNe mRdu prazna pUchIja nAkhyA ! satyane rasiyA khAla pitAnI dhamakIthI samasamI gayA; paNa tenuM hRdaya mUrtinI satyatAviSe jvAlAmukhInI jvalaMtatAthI prajvalita thai uDDayuM ane AtmAne avAja pArakhyA ke, je ziva "" mAnya: sa me sthAvarajJAmAnAM sarvAsthiti praNava aa hetu: " hAvAnuM kahyuM che te eka mUSakathIudarathI peAtAnuM rakSaNa karI na zake e trikALamAM naja ane te naja ne ! e nirdhAra karI satyanA khAlapUjArIe dhruvanI samAna satyaM zivaM suMmUnAM darzIna karavA mAnasika ArAdhanA AdarI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zubhasaMgraha-bhAga cAthI kevaLa Aja satyaprApti mATe tene gRhanAM baMdhana zatazata vRzcikavedanAsama sAhyAM ane eka sakhyAsamaye mApitAnAM AzA, lADa, sa`patti ane vilAsane cheDI, ekAkI satyanI ahAleka jagAvavA kamanIya yauvananA prabhAte 19 mA varSe mAyAnA pAzA teADI vADI cAlI nIkaLyA, te AmaraNAMta pAchAM pagalAM naja bharavAnI bhISmapratijJAe e gayA. X x x X siddhapuranA mahAmeLA vakhate eka zivAlayamAM bAvAe ane jogIonI DeTa jAmI che. kAi bhAMgamAM teA kAi gAMjAmAM cakacUra che, kAi sAImAM rata che te kAi carasamAM bephAma che, teA kAI zarIre rAkhADI ramAvI, jaTAjUTa vadhArI cImaTA aphALatA * ahAleka ama giranArI 'nI ameA pADatA sAdhutAne veza bhajave che teA krAi gRhasthIte paNa zaramAve tevAM vastrAbhUSaNe thI sajja thai bhaktajanone sanyAsanuM mAhAtmya samajAve che. jyAM tyAM meTA meTa! akhADAo ane dhUNIevALA sanyAsanA lIlAmanuM e pracaMDa bajAra bharAyuM hatuM. temAM eka laMgoTImAtra saMpattizALI yuvaka brahmacArI akhADe akhADe ane dhUNIe dhUNIe rakhaDe che ane satyane jANavAnI tenI AtmatRSAne chIpAve tevA hRdayanA gurudevanI zodhamAM lAMdhaNA karatA phare che ane eka jagyAe vedAMtanI carcA sAMbhaLavA lalacAi tyAM bese che. tyAM te durvAsA munine paNa Ajue mUke tevA raudrasvarUpa pitRdevanAM darzana thAya che, ane kupita thayelAM pitR-netra-yamAMthI jharatA agArAone peAtAnI dayAbhInI AMkhamAM samAvI le che ane yatheccha prahArAne puSpa gaNI vadhAvI le che. taruNu brahmacArI baMdIvAna bane che ane pitAjIne ghera pAchA pharavA svIkRti Ape che. AkhA jIvananI A ekaja paLa che, jyAM dayAnaMdane--hAM hAM dayAnaMdane-jUThThuM' khelavu" paDe che ! ane lAga maLatAM punaH jete khAtara asatya khelela te anaMta satyanI zodhamAM chaTakI jAya che ! X * X x paNa AthI kAi satyavatA RSine asatya khelyAnA AreApa nA karo; re e pApamAM kadI nA paDajo ! e anRtane teNe kadI chupAvyuM nathI, e anRtathI tene kaI pArthiva lAbhA hAMsala karavAnA na hatA. A prasaMgane temaNe peAtAnA AtmacaritamAM spaSTavAditAthI ApyA che, eTale temanA upara jyUDanuM ALa lAgI zakatuM nathI. mane te e prasaMgathI tenI satyavAditA vadhu spaSTa thatI lAge che ane kadAca tene kAi kSudra aparAdha gaNe teye kavivara kAlidAsa kahe che tema--- eko rhi doSo guNasannipAte nimajjatIndo: kiraNeSvivAGakaH / anaMta guNurAzimAM A tikSudra doSanuM astitvaja kyAM bhAse che ? kSIrasAgaramAM eka kSudra lavaNa-kaNikAnuM astitva kyAM che? "naro vA kuMgaro vA" nI peThe A prasaMga hatA; dhama ane adharmanuM tyAM pArthiva yuddha hatuM, meha--pAzanAM mAnavI adhatA ane satyanI zodhamAM nIkaLela AtmAnI ArAdhanAnuM ahIM daivI yuddha hatuM; chatAM yudhiSThirane saMsAradhamatA vicAra karatAM dharmarAja kahI sa`khave che tema huMya amaratAnA vicAra karatAM RSirAjane satyAvatAra kahu te jarAya anucita hAvAnI kAne AzaMkA sarakhI na Avajo. kemake RSi peAtAnA doSone svayaM khullA karavAnu pasaMda kare che ke, eka vakhate temane bhAMga pIvAnI paNa Adata paDI gayelI. hukkApAnanI paNa lahejata temaNe bhAgavyAnu vIkAyuM che; paNa satyane cheADavAnuM kadI vicAyuM sarakhuMce nathI. bhalA ! AvI Adate na lakhate te kANu jANavA gayuM hatuM ? paNa nA, e te satyanA pUjArI che, ane jyAre Atmacaritra lakhe che, tyAre peAtAnA doSonA svIkAra karyeja chuTakA. tene e tamA hotI nathI ke, leke ethI tenA viSe kevuM khelaze? je mANasa peAtAnI jAta upara satyane khAtara ATale tItra thai zake che, tene khIjAe upara tIvratara thavAne naisagi`ka hakka che; ane e tIvratA jyAre satyanI sarANapara caDhe che tyAre tIvratama thai jAya che. jarmanInA mahAna vicAraka kavi nItzee eTalA mATeja kahyuM che ke, tamAma saMsAranA navayugapravartI kA kaThAraja hAya che ane kaThera thavuM temane mATe Avazyaka paNa che. ( 'pracAraka'nA sapTembara-1927 nA akamAM lekhaka:-snAtaka satyavrata ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAI ke kasAI? 265 62-mAda mA ? ........1921 no e jamAno hato. svAdhInatAno ahiMsaka raNajaMga maMDAyo hate ! hiMdanI tetrIsa karoDanI prajA hiMduonA tetrIsa koTi devanA avatArasama thaI gaI hatI ! jIvatAsadehe-mRtyuvaza rahevA karatAM marIne jIvavAno aNamUla pATha teNe aMtarathI vadhAvI lIdho hato. jananI sarakhI janmabhUmi upara balidAna devAne mATe potAnAM zarIro teNe chAI dIdhAM hatAM. e abhUta ane azrutapUrva raNakSetra upara vAmana svarUpe baline pAtALamAM cAMpavA utpanna thayelA bhagavAna vAmananA dvitIya svarUparUpa mahAtmAjI pitAnAM virATa pagalAM bharatA hatA. jagata thaMbhI gayuM, ItihAsa thaMbhI gayo, mAnavabhakSI kALa paNa ghaDI eka thaMbhI gayo, corAsI jeTalAM gAmaDAMnAM pAdara pitAnA garbhamAM sAMkaLI letA bAraDolInA bahAdura tAlukA upara jagatamAtranI AMkho maMDAI hatI ! ghaDIbhara to mahAsAgaranAM garjatAM pANIye thaMbhI gayAM! mokSanI e amara ghaDI itihAsanA aMdhArAmAM paNa hajI tejasvI ojasathI bhabhUkI uThe che ! ekAeka nirmaLA AkAzamAM medhano kaDAko thAya ema corIcArAne ramakhANa phATI nIkaLyuM, ane sarvatra jheranAM bIja verAyAM ! jema eka raktabIjanA lohInA baMdeNaMdamAMthI anekazaH raktabIjo pedA thAya ema ThAmaThAma kamI vera, komI TheSa ane kamI IrSAne saLagato dAvAnaLa sarve pragati, sarva pravRtti, sarva cetana ane sarva utsAhane jalAvI deto, AgaLa ane AgaLa matanI kUca karato vadhato cAlyo ! e haLAhaLa jhera ApaNA koI bhayaMkara pApe Aja gujarAtamAM mRtyudhAre utare che ! bhUlAI jAya che e kALajUne mitraprema, bhUlAI jAya che e badhAM nehanAM saumya ane kAcA sUtaranAM majabUta baMdhano ke jethI eka mANasa bIjAne pitAnuM sarvasva samapI devA taiyAra thAya che ! Aja to hiMdu pitAnA rakSaNa mATe arajI karI, kalekaTaranAM caraNa cUmI sarakArI miliTarInI mAgaNuM kare che, kacerImAM keso calAvavA nANAM veravA taiyAra thayo che, chApAMmAM potAnI nirbaLatAne chApare vA vANInA khela karI rahyo che. musalamAna potAnA dIna. potAnA yakIna ane pitAnA bhAI sAme ubho thaI gayo che. je pitAnA dezane mATe marI zakato nathI, je potAnA adhikAra mATe paradezIo pAse mAtra bhIkhaja mAge che, je mAtRbhUmine mATe marI zakatuM nathI, maravAnI tAkAta paNa dharAvato nathI, te Aja majIdanA paththaro mATe mUrtipUjaka samo banI hiMduo upara taravAra tANI guMDAzAhI khelI rahyo che ! hiMduo eka hAkema paDatAM ja potAnA devanI pAlakhIone rastAmAM mUkI palAyana thaI jAya che, ane pitAnA devanI e paththarapUjA mATe videzI gaubhakSakonI adAlatone AMgaNe bhAio viruddhanA mukardImAnA sapheda hAthIo bAMdhe che! musalamAno paNa pitAnI jAhojalAlInA naMdanavanane ukheDI nAkhanArAone bhUlI jAya che. pitAnA bAdazAhanA zikAra karanArAo pAsethI bhikSA mAge che ! koI jANatuM nathI ke, A komI kalaha zA mATe thAya che ? hiMduone potAnA devonAM abhimAna hoya to e devone mATe marI phITavA taiyAra thavuM joie; paraMtu hiMduo te pitAnA devanI pAlakhIne sauthI pahelAM ja rastAmAM pheMkI de che! muslImone je pitAnI marajIdanuM kharuM abhimAna hoya to te e bhAIoe yAda karavuM ghaTe che ke, teo jAte ja temanA pitAnA tahevAramAM majIda AgaLa covIse kalAka ghoMghATa kare che athavA to tene nAme potAnA baMdhuonAM lohI reDI tene te prathamaja apavitra kare che ! A kAraNe e kharAM kAraNeja nathI. e to mAtra athaDAmaNunAM bahAnAMja che, baMne pakSane e khe daMbha che. naryuM mithyAbhimAna ane garva che ane e sivAya emAM kAMIja sAra ke satya nathI !! muslIma adhipatinA Adhipatya nIce prakaTa thatuM A sAmyavAdI sAptAhika pahelAM muslIme * A lekha eka IslAmI baMdhanA taMtrIpaNA nIce rANapurathI prakaTa thatA "saurASTamitra"mAMthI "AryaprakAza" tA. 21-10-28 nA aMkamAM levAyalo temAMthI lIdhe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAgAthA ne be bela kahevAne je kamI adhikAra dharAve che tene upaga A sthAne amAremATe ayogya nathI. birAdare ! tamArA magajanuM samatolapaNuM gumAvo nA! tamAruM bhAna bhUlo nA ! pArakAnI AMkhe ane pArakAnI buddhie gatAnugatikanI mAphaka derAvyA have dorAo nA ! je hiMduo sAme tame jaMga mAMDI beThA che, je videzIonAM zaraNo zodhI rahyA che, te upara kAMIka vicAra kare ! tamArIja bAdazAhI ane sattAnI jAhojalAlInI vADI veDaphI nAkhanArA, tamArA e vRddha ane kavivara bAdazAhanA zAhajAdAono zerIe zerIe zikAra karanArA videzIo sAme raMgunanI nAma bhUlAyelI kAramAMthI tamArA e zahIda bAdazAhane karuNa ArtanAda tame sAMbhaLI zakatA nathI ? navAba surA judaulA sAme kALAM kAvatarAM zuM koI hiMdue karyA hatAM ? baMgALAnI e muslIma salatanatanA nAmane khAtara khudAnuM nAma laI phAMsIne mAMcaDe hasatAM hasatAM caDhI janAra mahArAjA naMdakumAra zuM koI phIraMgIne peTe janmyo hato ? nirAdhAra haraNanI pachavADe zikArI varUenAM vipharelA ToLAM gAjatAM hoya tema khuda muslIma zikArIoja-aphaghAna jenI pachavADe kALanA DAbalA gajAvatA paDayA hatA, te tamArA bhalA ane dInapremI bAdazAha humAyUne jyAre tenA bhAIoeja tiraskAra karyo, tyAre tene Azaro ApI zAhI gusso potAne mAthe kheMcI lenAra mevADano e mahArAja aMgreja nAta, phIraMgI ke videzI na hato ! e to hiMdavANInA ratnagarbha mAMthI hiraNyagarbhanA paripAkarUpa eka kSatriya-eka hiMdu hato ! birAdaro ! e jagajAno itihAsa to vicAro ! ! hajAro hajAro varSanAM vahANAM je bhAI cArA upara tayAM che, te tame kema bhUlo che ? dInapremI muslImone Azraya ApanArA mevADa, raNathaMbhora, jesalamIra Adi rajapUta riyAsatama tamArA mAna-tamArA svamAnane khAtara hasate mukhaDe jaLahaLatA agninI pAvakajvAlAmAM homAI jatI hiMdavANIonA joharanI jvAlAonI suvarNa jyota, je baMdhutva upara prakAzI rahI che, je baMdhutve kSatrinAM kesariyAM lohInA pavitra mArjanathI poSAyuM che, tene tame visArI zakavA jeTaluM tamAruM bhAna bhUlyA che ? tamArA dharma paTane khAtara vecI tamArA yakInanAM hAsyajanaka lIlAma karAvavAM che? ane amAre hiMdubhAIone paNuM kahevuM paDe che tame chavIsa kareDanA jeravALA ho te paNa amane sAta kareDane jarAya IjA karI zakavAnA nathI ! tamArAmAM aMdara aMdaraja eTalo kusaMpa, eTalo aghora atyAcAra ane anyAya pravata rahyo che ke, tamArA krodhanI ThaMDI javALAothI amArI majIdanA minArAo DagamagavAnA nathI. tamArI gAyo mATe zahIda thayelA pIranI daragAha Aja Thera Thera verAI che ! tamane nAdIrazAhanA krodhamAMthI ugArI lenAra muslIma zAhajAdI Aja pitAnI irAnI kabaramAMthI bolI uThe che ke "ATalA khAtara mAro bhAga !" muslIma ! hiMduo ! ekaja khudAnAM khudAI bALake ! tamArA sneha upara Aja divasa sudhI svArthanAM AvaraNa chavAyAM nahotAM ! tamArA bhAicArA mAtra vANImAMja samAyA na hatA ! jagannAtha paMDitane varanArI e malIma nAjanIna ke mogalonA janAnakhAnAne ojasa ApanArI hiMdu ramaNIo e bhAIcArAnAM baMdhane vadhAre majabUta ane sthAyI batAve che ! paraMtu Aja vIsamI sadInA yugamAM anyanI dhamadhelachA ane dharmaprema eTalo badhe zuM vadhI gaye, tamArA aMgata svArthanAM mULa zuM eTalAM UMDAM ropAyAM ke baMdhutvathI prApta thatI sanAtana zAMti, paraspara vizvAsa ane tajajanya ulAsabharI-arasparasa vizvAsabharI salAmatI e sarvane bhUlI jaI, covIse kalAka tamArA svajano ane bALabaccAM tathA phUlanI kaLIthI sukumAra strIone pratikSaNa saLagI uThanArA javAlAmukhInA ahoniza bhayamAM rAkhavAnuM tame sArUM samajo cho ? - majIda ane maMdiranA jhaghaDAmAM macelA gAMDAtura mAnavIo ! jarI te thobhe ! ane jarA vicAra karo ke, A kalahanuM zuM aMtima aMjAma Avaze ? je dharmanI ghelachAe, je aMdhazraddhA ane khudAne nAme khelAtI pizAcatAe tarasyAMne pANI pItAM ane bhUkhyAne anna pAmatAM aTakAvyAM che, tene ekabIjAne rahelo vANI ane anya vyavahAra paNa aTakAvavA zA mATe uzkero cho? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAI ke phasAI ? 267 mahAbhAratanA saMgrAma jeNe vAMcyA ane vicAryoM che, ziyA ane sunnInA, dilhI ane dakSiNanA kajIyA jeNe vicAryuM che te jANe che ke, kalaha e teA kAlasA sameA che. bIjAne te garamI Ape paNa peAtAne khALe tevA ! duryodhanane hAMkI kADhanAra yudhiSThirane paNa e rudhirapradigdha rAjya na pacyuM. dakSiNanI bAdazAhInA pAyA khAdI nAkhanAra dilhIthI paNa mugalAInI jAheAjalAlI na pacAvI zakAi ! Ama keAmI kusaMpa e khuda kAmanA pAyA pahelAMja khAdI kADhe che. IzvarI nyAya evAja che ke, khIjAtu khUrUM icchanAra khIjAnuM khUrUM te karI zake ke nAye karI zake; paNa peAtAnu' te khUra kare cheja! khADA kheAdanAra je temAM pahelAM paDatA na heAta te| teA hajAre varSothI cAlI AvatI A sRSTi kSaNabhara TakI na zake evI rIte svAthI manuSyA tene cagaDALe caDhAvI zakata ! A kAmI kahanA aMta ekaja AvavAne. Akhara jatAM hiMdue muslIma sAthe sabaMdha nahi rAkhe-kAma prakAraneye ane muslImeAe sabaMdha nahi rAkhe hiMdu sAthe kAi prakArane, ekaja prajAnA e pakSanA aMdara aMdaranA dareke dareka bAbatamAM saceATa khahiSkAranuM phaLa zuM Avaze? jIvatAM jAgatAM alasTareza peAtAnI sanAtana ADakhIlInI vamekha zeSanAganA mAthA uparaja coMTADaze ane hiMdanA bhAgyahIna kapALe cirajIva gulAmInI leAkhaDI jaMjIrAja rahevAnI che. je hiMdu ane muslIma badamAzA jhagaDe che te te nathI mAnatA masjIdane ke nathI mAnatA maMdirane! emane namAjhanI paNa darakAra nathI, sadhyA ke dharmadhyAnanI paNa paravA nathI. mAtra maukhika dIna ke dharmane AgaLa karI e kAme AgaLa 'dIna upara Aphata ' ke 'dharmanA rasAtALa' javAnA gayamI gALAe gabaDAvI peAtAnu kAma te kADhI le che! e bhAie athaDI mare che, kajIyAdalAleA rAjI thAya che; kAraNa ke kajIyA thAya tAja e kayAlAleAnI rAjI cAlI zake che! hiMdue ane muslIme| vaccenA kAmI kalahane vadhu svarUpa ApI, tevI khakharAne vadhAre prAdhAnya ApI eglA-Diyana patrA A kAmI kalahaneA eTaleA teA pracAra kare che ke ApaNe taTasthatAthI vicAratAM samajI zakIe chIe ke, ApaNI kAmI ekatA teone jarApaNa rUcatI nathI. "hu karUM" ema ajJAnathI zakaTane bhAra kheMcavAnI mithyAbhimAnI maneAtti jo visArI daie te ApaNane ema bhAsyA sivAya nahi rahe ke, ApaNe e e glA-inDiyana patrAnI AMgaLIne sAre nAcanArA maka TAthI saheja paNa vadhAre nathI; temane mana ApaNI eTalIja kiMmata che ke jeTalI kiMmata madArIne mana mAMkaDAnI hAya che, khAdya jagatane chetaravAne laDAinA vakhatamAM temane kAmI ekatAnA ADaMbara joie chIe; ane 1916mAM lakhanaumAM kAlakarArA thAya che. Aja temane e ekatA aNugamatI che, temanA svAthI viruddha lAge che ane ApaNe laDIe chIe. ApaNI pAmaratA ane gulAmI eTalI te adhama ane bhayaMkara rIte majabUta che ke, jo hiMdanA e raktazASaka sattAzALIe AvatI kAla ApaNane eka bhANe besADI khavarAvavA dhAre teA ekasAmaTA hajAra brAhmaNeA ane hajAra maulavIe vaida ane kurAnamAMthI arasparasa bheAjanavyavahAra ane kheTIvyavahAranI AvazyakatA batAvyA sivAya rahe nahi. ApaNA arvAcIna dadhicIenA avatArasamA netAe ApaNe mATe sarvasvane hAma karI phakIra thaI janArA naraoAnI nidA khuda ApaNeja hAthe je karAvI zake che tenI zaktinI ahAra kazuMe hAi zakavAnA saMbhava nathI. je suva'siMhAsana upara pRthvIrAja, akabara, auraMgajheba, Adi kheThA che; te atyAre te bhraSTa suvarNIsananA aMgrejI pAyA khuda ApaNAja leAhI ane mAMsathI sthira ane vadhu sthira thatA jAya che. rAjAeja rAjavaTa mATe laDI zake ane rAjavaTane mATe gulAmeA tA reATalAnA TukaDA mATeja laDI zake. zvAneAja mAtra cUsAi laDe ! ApaNe paNa je gulAbanI suMdara suvAsane saMpUrNa upabhAga te rAjane tyAgI paNa zake ! paraMtu gayelA hADakAnA TukaDA mATe kare che tenI karamAyalI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe pAMkhaDI ane kAMTAmATeja laDI zakavA samartha chIe; jyAre hajAro rUpIAnI amaladArI ane navAbInI jAhojalAlI tathA sattA to devanA moTA putrasama aMgrejo vagaraharakate, vagaravAMdhAe bhogavI zake. tyAre ApaNe daza daza-paMdara paMdara rUpIAnI ATha kalAkanI veTha ekaja kemamAMthI vadhArene maLe, yunivarsiTinA kArakhAnAmAMthI utpanna thatA mAnasika majure ne vadhAre pramANamAM te veTha ke baha to tenI mukAdamI maLe teTalA mATe ekabIjAnAM gaLAM kApIe chIe! are zuM eja hiMdudharma hoya ! eja islAma hAya ! re hiMdU! re muslIma ! pAmara hiMdI ! tArI gulAmInI mAnasika aMjIra Aja tarachoDI nAkha! AjasudhI tuM je zIkhyo ho te bhUlI jA ! jagatanA, tArA bhAIonA lohIthI kharaDAyelA cokamAM ubhIne tArI AsapAsa eka najara nAkha ! je pelA bhavya himAlayanI pele pAra svAdhInatAnA mahAsAgarano ghero ghughavATa sAMbhaLa ! e deze svataMtra che, enAM bALabaccAM salAmata che, tyAM kheDuto. rajavADA jeTaluM sukha bhogave che. jyAM mANasa sukhI ane svataMtra che, tyAM tArI najara pherava ane vicAra kara ! e deza sukhI che, saMtoSI che, AbAda che, tyAM annavagara bhUkhyAM, vastravagara nAgAo ane alaMkAravihoNI strIe tArI najaramAM Avaze nahi. saMtelI ane AbAda mAtapitAnI AsapAsa tenAM phalasamAM sukamAra bALako ghavATa karI siMhanA baccA sAme gAje che; e bALakanA bhaviSyanI ciMtA paNa e mAbApanAM haiyAM talabhAre nathI karatAM. kAraNa e ke, tyAM bhAIo-bhAIo laDatA nathI-tyAM dharma khudAnI baMdagImAM samAya che, tyAM pADozIbhAIonAM dila du:khAvI vAjAM vagADavAmAM AvatAM nathI ! sAgara jene metIe vadhAve che tene pelepAra AvelA dakSiNa AphrikAmAM najara karo !tamArAthI AbAda thayelA e dezamAM, tamArAja lohIthI chatAyelA e dezamAM, Aja tamane ubhavA devAmAM AvatA nathI. je mulaka trikAlabAdhita ApaNo ane ApaNeja che, jenA jaMgale jaMgale hiMdIonA lohInAM tarpaNa thayAM che, tyAMthI Aja DhoranI mAphaka hiMdIo haMkAya che ! zAstrIjI je gekhalene ziSya mAphIpatranI thAjanAthI rAce che ! khuda khudA AkAzamAMthI raDI uThe, jyAM khudAI nUra paNa kalezathI zyAma banI jAya, tyAM ApaNe saharAnA zAhamRganI mAphaka retImAM mAthuM nAkhI ApaNA hAthe calAvI jANyA che ane jo e jhUlatA-guMgaLATanA sanipAtanA pariNAmarU5 viMjhAtA hAthanI vacce paradhamI ke paramI mANasa AvI jAya to khudAnA zakara gujArIe chIe! chevaTe e vakhata Avaze, ke jevI sthiti amerikAnA reDa inDiyAnI ke AphrikAnA sIdIonI thaI ! atyAre cAlatI gIramITIA paddhati AgaLa vadhIne jyAre zveta bajAramAM gulAma tarIke ApaNuM lIlAma thaze, jyAre reDa inDiyAnI mAphaka ApaNA zikAra thaze ane jayAre e bhAna bhUlelA reDa inDiyAno ane sIdIonI mAphaka ApaNe paNa eka kAma viruddha bIjAne e zikAramAM madada karazuM, tyAre ApaNe jaMgale jaMgala gharavihoNuM bAravihoNA nIlA AsamAnanAM pakSIo 'laeNnDarIMga yu'nI mAphaka bhaTakIzuM tyAre chuMTaNIe paDI AsamAnane pUchazuM:A te bhAI ke kasAI ? ane pavanathI dhrujatI vRkSarAjIonA khaDakhaDATa hAsya vacce e AsamAna javAba deze.-ApaNA motanI sajA pharamAvatuM hoya tema-"kasAI-kasAI-kasAI !" - pRthvIne bhAra paNa emaja utare ! svataMtratAthI thatA atyAcAra e pApa che-enuM prAyazcitta paNa che; paraMtu parAdhIna atyAcAra e adharma che-meta e enI sajA che! ApaNe Aja adharma AcarI beThA chIe. samasta jAtinA vinAzanI bhayaMkara khudAI sajA ApaNA mAthe gAje che ! pRthvI upara gulAmone sthAna nathI. khAsa karIne mAnasika gulAmone to nahi ja. pRthvI uparano e adhamano bhAra utAravAno samaya have Avyo che, kAM te bhAI banI svataMtra thaIne, ane kAM to kasAI banI ekabIjAnAM gaLAM kApIne ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgItanI asaviSe gAMdhIjInA vicAra 117 - saMgItanI asaraviSe gAMdhIjInA vicAra 26 saMgItathI mane zAnti maLI che. evA prasaMgeAnuM smaraNa che ke, jyAre huM kaMi kAraNathI udvega pAmyA hAuM tyAre saMgIta sAMbhaLatAM mana zAnta thayuM che. saMgItathI krodha zame che evA paNa anubhava thayeA che. evAM teA keTalAMye smaraNeA che, ke jemane viSe ema kahI zakuM ke, gadyamAM lakhAyelI vastuonI asara nathI thaI tyAre teja vastuviSenAM bhajanA sAMbhaLatAM thai che. me joyuM che ke, badasUrUM ke besUrUM bhajana gavAyuM che tyAre tenA zabdonA artha jANatAM chatAM te na sAMbhaLyA khareAkhara lAgyuM che; ane teja bhajana jyAre madhura sUramAM gavAyuM che, tyAre temAM rahelA arthanI asara mArA mana upara bahu gaMbhIra thai che. gItAjI jyAre madhura sUramAM ekaavAje gavAya che, tyAre te sAMbhaLatAM huM thAkatAja nathI; ane gavAtA zlokanA a hRdayamAM vadhAre ne vadhAre uMDA utare che. madhura gavAyeluM rAmAyaNu bacapaNamAM sAMbhaLyuM tenI asara Aja lagI cAlu che. eka veLA hiranA mAraga che zUrAne' e bhajana eka mitre jyAre gAyuM tyAre tenA anI je asara mArI upara thai te AgaLa ghaNI vAra te sAMbhaLelu tenA karatAM bahu vadhAre gaMbhIra thai. sana 1907mAM TrAnsavAlamAM mArI upara mAra paDayo hateA, jakhamane TAMkA daine dAktara cAlyeA gayeA hateA, huM pIDAtA hateA. pote gAne ke manana karIne je duHkhane zamAvI naheAte zakatA te duHkha eliva DeAkanI pAsethI eka prakhyAta bhajana sAMbhaLIne huM zamAvI zakyA. A vAta AtmakathAmAM lakhAi gaI che. Ama mArA lakhavAnA kAi evA a na kare ke, mane sa'gIta AvaDe che. sagItanuM mArUM jJAna zUnyavat che, ema kahI zakAya. saMgItanI parIkSA huM karI zakuM chuM ema paNa na kahI zakAya. keTaluMka saMgIta mane sArUM lAge che, athavA sArUM saMgIta game che e mAre sArU eka kudaratI bakSIsa che. mArI upara saMgItanI asara Ama binaapavAda sarasaja thai che te uparathI huM eveA sAra kaDhAvavA nathI icchatA ke, badhAnI upara evIja asara thAya che athavA vIja joie. dhaNAee gAyanAvaDe potAnA viSayavilAsane uttejana Apyu che, e huM jANuM chuM. e uparathI ema sAra kADhI zakAya ke, jevI jenI bhAvanA tevuM te pAme. tulasIdAse ThIkaja gAyuM che keHjddcetn guNadoSamaya vizva kinha karatAra, saMta haMsa guNa gahahiM paya parihari vAri vikAra | paramezvare te! jaDa, cetana-badhAne gudASavALA sarjyo che; paNa vivekI haiAya te kathAmAMthI haMsa jema dUdhamAMthI pANI cheADI malAI laI le che, tema doSane cheADI guNane ArAdhaze. ( "navajIvana" tA. 25-11-1928 nA aMkamAM lekhakaH-mahAtmA gAMdhIjI) * A kudaratI bakSIsa pAmara manuSyeAmAM ane haraNu, sarpa ityAdimAM paNa hoya che. alakhatta, saMgItane viSaya kharAba hoya teA asara paNa kharAba thai adheAgati thAya che ane sAre| heya tA sArI thaI unnati thAya che-arthAt sadupayoga ane durUpayoga eja sArA ke narasA phaLanuM kAraNa hoya che. Avu` chatAM vezyAdidvArA halakaTa viSayo gavAtA heAvAthI aneka mANasA gAyanamAtrane halakuM gaNe che. tee sadu5yogane duzyacoganI samajaNa dharAvatA nathI. deviSe nArade yoganA eka satvara siddhinA sAdhanarUpe tenI racanA karI che; brahmavidyA viSe aneka yoga, bhaktiyoga temaja vIrativaSe paNa saMgIta keTaluM badhu asarakAraka che, te te sarva kAi jANe tA ane tyAMsudhI saMgItadvArAja dareka prakAranuM zikSaNa apAya, evI A hakIkata che. banArasI uparAMta mahAtmAM najhIranI paNa aneka gajhalo ekdama dilane DelAve ane anubhavIne aMtarmukha paNa karI de evI che. A sevaka taiA gAyana taraphanA A Nune lIdhe bacapaNathIja kharAba gaNAtA. bhillu-akhaMDAnaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ vvvvvvvvvvvvvvvvvvvvvv zubhasaMgraha-bhAga 118-rAMderamAM eka mAsano upavAsa phakta pANI upara rahevA chatAM zakti jevI ne tevI ja rAMderanA rahIza bhAIzrI gaNapatarAma amRtarAma joSI(jJAte audicya sahastra brAhmaNoe gayA adhika zrAvaNa mAsamAM 29 upavAsa phakta pANI pIne karelA che. A upavAsamAM eozrIe taddana annano temaja phaLano tyAga karelo hato. pite AkAzamAMthI bArobAra jhIleluM varasAdanuM pANI hameza traNathI cAra zera jeTaluM phakta letA hatA. koI kaheze ke, zrIyuta joSIe te phakata 29 upavAsa karyA che, paNa tenA karatAM vadhAre paNa upavAsa karanArA mANaso che. dAkhalA tarIke ghaNAkharA zrAvaka loko parthasaNanA tahevAramAM lagabhaga cAlIsa-betAlIsa upavAsa kare che, ane te paNa ekalA pANIthI ja kare che, te pachI zrIyuta joSIe 29 upavAsa karyA temAM zI navAI che ? A zaMkAnA samAdhAnamAM mAre jaNAvavuM joIe ke, zrIyuta joSInA upavAsamAM tathA zrAvaka lokonA upavAsamAM nIce mujaba ghaNeja phera che ane tethI ja A lekha lakhavAno hetu che. zrAvaka tathA anya sAdhAraNa puruSa jyAre upavAsa karavA lAge che, tyAre jema jema upavAsa vadhatA jAya che, tema tema upavAsa karanAranI mAnasika tathA zArIrika zakti ochI thatI jAya che; ane chevaTe te eTalI badhI nabaLI paDI jAya che ke, upavAsa karanArane pathArIvaza thaI javuM paDe che. zarIra taddana azakta ane pAtaLuM paDI jAya che. hAlavA-cAlavAnI bIlakula zakti rahetI re chevaTe pote potAnI meLe pANI paNa pI zake teTalI tAkAta, tenAmAM rahetI nathI. tene pANI pAvAne mATe khAsa eka mANasanI jarUra paDe che ane jema keAI ghaNIja lAMbI mAMdagImAM paDela mANasanI sAravAra karavA eka bIjA mANasane khAsa tenI pathArI pAse rahevuM paDe che, tevIja rIte tenI paNa sthiti thaI jAya che. AthI tadana ulaTuM zrIyuta joSInI bAbatamAM banyuM che. AkhA mahinA sudhI pite phakata pANIthI upavAsa karyA chatAM potAnA upavAsa pahelAM jeTalI zakti hatI, teTalIja zakti upavAsanA aMta sudhI kAyama rahI hatI-eTale ke, pathArIvaza na thatAM game tyAM eka sazakta mANasanI peThe harIpharI zakatA hatA. A bAbata temanA upavAsamAM khAsa mahattvanI che. temanI kAyama rahelI zakitanA thoDA dAkhalA nIce ApuM chuM-(1) upavAsa cAlatA hatA te daramiyAna te hamezAM tApI nadIe cAlIne nahAvA jatA hatA. (2) gharanAM tathA bahAranAM badhAM kAmakAja jarApaNuM nabaLAI tathA becenI anubhavyA vagara hamezAM te karatA hatA. (3) paMdarame upavAse to te traNa mAila sudhI karavA mATe cAlIne jatA hatA. (4) chavvIsame upavAse adhika mAsanI ujANImAM potAne ghera jJAtijana temaNe karAvyuM hatuM te vakhate savArathI sAMja sudhI jarApaNa vizrAma lIdhAsivAya pitAnA asalanA AnaMdI svabhAvathI saghaLuM kAmakAja karavAmAM macyA rahyA hatA. A dAkhalAo uparathI koIne jANavAnI utsukatA thAya ke, ATalA badhA upavAsa pachI paNa ATalI pitAnI asala zakita kevI rIte zrI. joSIe jALavI rAkhI haze? A rIte janasamahane jaNAvavA tathA jene upayogI thAya tenA lAbhArthe ja A lekha pragaTa karavAno mukhya udeza che. zrI. joSI anDaragrejayueTa che. temanI uMmara atyAre 47 varSanI che. upavAsa pahelAM temanuM vajana 3 maNa 7 zera hatuM; ane 29 upavAsa pachI temanuM vajana 2 maNa 24 zera rahyuM che. jayAre zrI joSIne pUchavAmAM AvyuM ke, AvA lAMbA vakhatanA upavAsa karavAne tamane kayAMthI vicAra Avyo ane tame tamArI asala za ta teTalAja pramANamAM TheThasudhI jALavI rAkhavAmAM kevI rIte phateha pAmyA? tenA javAbamAM zrI. joSIe kahyuM ke, meM hiMduzAstromAM aneka ThekANe upavAsanA phAyadAo vAMcyA che. tenI sAthe amerikAmAM zArIrika zaktinuM jJAna dharAvanAra mahAna barnADa mekapheDananAM saghaLAM pustakano bArIkIthI abhyAsa tathA avalokana meM kareluM hovAthI ane te pustakomAM paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAMderamAM eka mAsane upavAsa 271 upavAsanuM atizaya mahAma varNavyuM hovAthI tathA Akhe amerikAmAM upavAsaviSe janasamUhane sArA abhiprAya che, ema meM jANeluM hovAthI mane paNa teonA niyamone anusarIne upavAsa karavAnI icchA thaI AvI. upavAsanA divasomAM potAnI asalI zakti jALavI rAkhavAne sAdhAraNa rIte nIcenA mukhya niyamo khAsa pALavAnI jarUra che. (1) "enImA-Duza" nA prayogathI saheja garama pAvaDe zarIranI aMdaranAM AMtaraDAMo be divasamAM eka vakhata te sApha karavAM ja joIe. "enImA-Duza ane prayoga dareka rDokTarane jANItA che, mATe jene jANavAnI IcchA hoya, temaNe te kema kare te rDAkaTarane pUchI mAhitagAra thavuM. je loko A prayogathI AMtaraDAM sApha karatA nathI, teone becenI tathA nabaLAI jaNAya che. (2) lehIne pravAhI rAkhavA mATe upavAsanA divasomAM pANI vAraMvAra pIvuM joIe. varasAdanuM addharathI jhIleluM pANuM athavA to ukALeluM pANI pIvuM. (3) zuddha tathA khullI havAmAM sAdI kasarata hamezAM gheDI karavI joIe athavA te zarIrane thoDI vAra cALIne garama banAvavuM joIe. (4) keTalIka vakhata zArIrika garamI zarIranA koI bhAgamAM atyaMta vadhI jAya che ane tethI becenI utpanna thAya che. A zAMta karavAne divasamAM be-traNa snAna karavAM te bhalAmaNukAraka che. (5) upavAsanA divasomAM dareka mANase svecchAthI pitAnuM mane pitAnA Icchita viSayamAM rokavuM joIe. AMtaraDAMmAM coMTI rahelo maLa mukhyatve karIne becenI tathA azakita utpanna kare che tenA upAyatarIke " enImA-kuza "nA prayogathI AMtaraDAM khAsa sApha karavAM joie. sattAvIsame upavAse paNa zrI. joSIe jyAre uparanA prayogathI AMtaraDAM sApha karyo tyAre sAdhAraNa pramANamAM kaThaNa maLa nIkaLI Avyo hato. zrI. joSIne potAnA upavAsa daramiyAna evo anubhava maka che ke, jema jema upavAsa vadhatA jAya che, tema tema zArIrika zaktine ghaTADo thavAne badale saMcaya thato jAya che ane zarIramAMthI mAtra nakAmo maLa tathA carabI baLI jAya che. zrI. joSIne zArIrika tathA mAnasika niyamanuM eTaluM sAruM jJAna ane pAke abhyAsa che ke, te pote hiMmatathI kahetA ke " amuka niyama pALIne huM ogaNatrIsa upavAsa pachI paNa trIsame divase bhAremAM bhAre khorAka khAIne pacAvavAne zakitamAna chuM." | dhAmika draSTithI athavA zArIrika zaktio saMcaya karavAne upavAsa karavAnI IcchA rAkhe che, temanI jANa tathA lAbhArthe ja A lekha pragaTa karavAmAM Avyo che. A bAbatamAM jene kaMipaNa pUchavuM hoya, te je zrI. joSIne pUchaze to te khuzIthI te bAbatane khulAso karaze. ( tA. 16-9-18 nA aThavADika "muMbaI samAcAra"mAM lekhaka -zAha gaMgAdAsa gRjavallabha bI.e. ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zubhasaMgraha-bhAga 2 119-bairAMnuM paMca "o kAkI! o kAkI! sAMbhaLatAM kema nathI? huM kyAranI tamane bolAva lAva karuM . navarAtrinI zarUAta thaI gaI che. ApaNe becarA mAtAnA maMdire garabA gAvA jaIzuM ke nahi ?" kema nahi? mAtAjInAM darzana thAya ne garabA gavAya, garabA nA gAIe te mAtAjI gusse thAya." ema kahI caMcaLa kAkIe potAnA gharanI chokarIone tathA vahuone maMdira javA taiyAra karI. | navarAtrimAM durgAnI pUjA ne garabAnI dhamAla khUba jAmI; raMgaberaMgI sAllAomAM gAmanI bhAminIo garabA gAvA jAya che, eTale tamArA jevAnI IcchAvALA laherI lAlAe guMDA prakRtivALA keTalAka phATelAo paNa banIThanI tyAM pahoMcavA lAgyA. mAtAjIne rAjI karavAnI dhanamAM-garabAnI dhamAlamAM strIe gutAne bane eTale pelA lAke jAta jAtanI mazkarIo ane drA karavA maMDI paDe. vadhAre bhIDa jAme te guMDA loke Amatema hAtha nAkhavAnI paNa kazIza kare. garabo cAlatA hatA, eTalAmAM caMcaLa kAkI pitAnI vahue, chokarIo sAthe rezamI sADIemAM ramajhama karatAM AvI pahoMcyAM. tyAM bhegA thayelAonI najara te tarapha jatI. eke potAnA sAthIdArane dhakko mAryo ne te caMcaLa kAkInI dIkarI suvIrA upara po. badhA hasavA lAgyA ne caMcaLa tathA tenI vahu ane dIkarIe pelAne gALa daIne chevaTe garabe gAvA gayAM. eTalAmAM kaeNlejamAM bhaNanAra ramaNadeva bAju thaIne jato hato tyAM guMDAoe pharI mazkarI zarU karI te bIjI bAI upara paDaLyA. ramaNadevathI A sahana na thayuM. teNe te tarataja pelA guMDAne methIpAka jamADI temanI revaDI dANAdANuM karI nAkhI. methIpAkane svAda cAkhI guMDAo cAlatA thayA evAmAM ramaNa bahenane uddezI bolyo-bahena ! A zuM kare che?" caMcaLa bolI-"navarAtrimAM mAtAjInA garabA gAIe chIe." kathI mAtAjInA ?" ramaNe pUchayuM. dIvALI bolI uThI-"aMbA mAtAjI, durgA mAtAjI.' durgAnI chabI sAmeja hatI tene batAvI ramaNe gaMbhIratApUrvaka pUchayuM-'juo cho ? juo cho?' zuM bhAI? zuM che ? strIo belI. "mAtAjInA hAthamAM zuM che? ekasvarathI badhAM bolI uThayAM-kema, mAtAjInA hAthamAM trizula, zaMkha, bhAle, talavAra, kula vagere hoya che." - dhIka, durgA mAtAjIne rIjhavavAM hoya te tame paNa talavAra, zaMkha, bhAla, trizala rAkhatAM zIkha: kadI AvA guMDA tamArI mazkarI kare te trizUla, bhAla ane talavArathI temane uDAvI de: ekalAM che te zaMkha phukI tamArI sahacarone bolAvo jethI badhAM talavAra-bhAlAvaDe duSTone nAza kare; ane sArA mANasonuM puSpothI svAgata kare. Ama karazo teja mAtAjI rAjI raheze.' ramaNane A upadeza sAMbhaLI badhAM bairAM acaraja pAmI bolI uThyAM ke "hAya, bApa! bairAMothI hathiyAra rakhAya ke ramaNa hasI paDyo "nA rakhAya te strI thaI mAtAjI ATha jAtanAM hathiyAro kema rAkhe?" juo, tamArA upara pelA guMDA paDApaDI karatA hatAtamAre te vakhate durgAmAtAnuM anukaraNa karI temane prasAda Apavo hato ne!' "navarAtrinA garabA varSovarSa Ave che. durgAnI pUjA karavI hoya te keDe hathiyAra rAkho, eja kharI pUjA che. bAkI tALIo pADI pADI jagatamAM tamArI hAMsI karA emAM zuM majA che?" ramaNanI A vAta sAMbhaLI badhAM bairAM vicAramAM ne vicAramAM ghera gayAM. kahe che ke, te divasathI pachI te gAmanAM bairAM kammare churA ne kirapANa rAkhatAM thayAM ne te divase aMbAjI kharI rIte te gAmamAM jAgyAM. ("pracAraka" nA eka aMkamAM lekhaka zrI. AnaMdapriya AtmArAma paMDita) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmana avatArane saMdeza 273 120-vAmana avatArano saMdeza svakIya svarAjayanI bhUkha parakIya surAjayathI zAMta thaI zake nahi." niMdakone mata vAmana avatAranA viSayamAM ghaNAka vidvAne zaMkA kare che ke, ene avatAraja zAmATe mAnyo che ? A vAmane evuM kayuM meTuM kArya karyuM che, ke jethI ene ATalo badho pUjya mAnyo che ? balirAjA mATe dharmAtmA hatA. te yajJayAga ne dAna-dharma karavAmAM bhAre hato. evuM dharmAmA rAjAne dAna levAnA bahAne jaI vAmane pitAnA paga taLe dabAbhe, emAM teNe zI aDAI karI ? A vAmananA kAmamAM te bahu kapaTa ne chaLa dekhAya che. balinI yajJazALAmAM vAmana baTukanA veSamAM jAya che, rAjA pAse dAna mAge che, rAjA tene dAna ApavA lAge che. evI avasthAmAM balinA mAthA upara paga mUkI, vAmana ene dhAkho daI, ene potAnA paga nIce dabAve che. zuM A dharma che? Ama dhakho denAra kapaTI vAmana avatAra mAnavo, e to bahu AzcaryanI vAta? vAmana avatAranA saMdezane nahi samajanAra vidvAna AvI rIte vAmananA kAmane vakhoDe che ane balinIja prazaMsA kare che. emano pakSa jIo - 1-balirAjA asura hai, deva athavA Arya he; bhale game te ho, paNa eTaluM te spaSTa che ke, te uttama dharmAtmA kSatriya hato: 2-balirAjA nakkI uttama nyAyI, kIrtivALo ane puNyazALI rAjA hato; 3-bali ane idra, e beu kSatriya hatA; 4-balinuM khAnagI ane rAjakIya caritra pUrNa nirdoSa hatuM; prajAmAMthI koIe paNa balinI niMdA karI nathI; enA rAjayamAM badhI bhUmi ghaNuM AnaMdamAM magna hatI; pa-balinA rAjazAsananI sarvee prazaMsA karI che; enA rAjyamAM prajA AnaMdamAM haratIpharatI hatI ane khUba yajJayAga thatA hatA; 6-AvA dharmAtmA rAjAne dhUrta, bhikhArI vAmane lAta mArI ane kapaTathI enuM rAjya laI lIdhuM. -rAjA balie vAmananuM kaMipaNa bagADayuM na hatuM, chatAM paNa vAmane baline paga nIce dabAvyo -vAmane kSatriyanI hatyA karI, vizvAsaghAta karyo ane lokakalyANakArI rAjyano nAza karyo, 9-baline nAza karavAmATe vAmane evuM zuM moTuM parAkrama karyuM, ke jethI enI avatAramAM gaNanA karavAmAM Ave ? vAmanane avatAra mAnavAvALA mANaso A vidhAne upara jarUra vicAra kare. je A vidhAno koi nipakSa mAsa AgaLa raju karavAmAM Ave, te e paNa emaja kaheze ke, vAmane rAjA baline lAta mArI, enA zira upara paga mUkyo, kSAtra hatyA karI, ene parAbhava karyo, e satya che; paraMtu bali paNa rAjya karavAvALA mATe rAjA hato-arthAta vAmane avazya kaMI asAdhAraNa parAkrama karyuM haze, kAraNa ke koI paNa rAjyakartA rAjA potAnA mAthA upara eka sAdhAraNa mANasanA pagathI kacarAnA pitAnI icchAthI kadI taiyAra hoya nahi; tethI karIne vAmane kaMI vizeSa parAkrama karyuM haze, emAM zaMkA ja nathI; paraMtu A praznane sadAne mATe javAba ho ghaNo ja jarUra che; tethI prathama vAmana avatAranA pUrvanI sarva rAjakIya sthitinI parIkSA karavI joIe. prAcIna dezavyavasthA triviSTapa eTale tIbeTamAM deva jAtinuM rAjya hatuM, bhAratavarSamAM AryonuM rAjya hatuM, himAlayanA madhyaDhALa upara gaMdharvonuM rAjya hatuM, himAlayanI pUrvabAjue bhUta jAtinuM rAjya hatuMjene hAla bhUtAna kahe che; himAlayanI pazcimamAM pizAca jAtinuM rAjya hatuM, tIbeTa tathA bharatakhaMDanI pazcimadizAmAM asura, daitya, dAnava tathA rAkSasonuM rAjya hatuM. e asura rAjya irAnathI raziyA sudhI phelAyeluM hatuM. mahArASTranA je bhAgane hAla te kahe che te agAu bhA. 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zubhasaMgraha-bhAga cothA maNIpuSTa kahevA ane kaMkaNanuM nAma mahatta, sAtara, mUtra vagere taru vA tAi pratyayAMta hatuM. e nAmamAM pAtAra e eka nAma che. tIbeTa, bharatakhaMDa ane samudrakinAre AvelA dezane sAdhAraNa rIte triviSTapa, bhUleka ane pAtAla kahetA. triviSTa5 saMpUrNa Idane adhIna hatuM. atiprAcIna kALamAM asura, daitya, dAnava ane rAkSasone triviSTapanA devo sAthe je yuddha thayelAM, te badhAM devanuM rAjya harI levAne mATe thayelAM hatAM. pachI bhAratIya Arya potAnI cAturvaNya saMsthAnI ane yajJasaMsthAnI sAthe prabaLa thayA ane gaMdharvAdi paDozI jAtio nirbaLa thaIje vakhate bharatakhaMDamAM devonuM rAjya hatuM ane Aryono vizeSa udaya tha na hato te samayanI rAjA balinI kathA che. balirAjAnI kathAno pUrvApara saMbaMdha samajavAne ATalI hakIkata basa che. rAjA balinI jAti rAjA bali Arya saMtAna na hato, tema tabeTanI devajAtine paNa na hato. atiprAcIna samayamAM hiraNyAkSa ane hiraNyakazipu nAmanA daitya jAtinA bAdazAha hatA. kharI rIte te irAnanI uttaranA pradezanA baLavAna rAjA hatA. ame kahI zakIe chIe ke, AjakAla jevA paThANa che, tevAja te hatA. jema musalamAnee vakhatovakhata hiMdusthAnapara caDhAI karI hatI, tema e daityoe paNa karI hatI. hiraNyakazipuno putra prahalAda hato. tenA putra vairocana hatuM ane tene putra bali hato. jema hiraNyakazipuno bhAratIya Arya kSatriyonI sAthe bIlakula saMbaMdha na hato, tema rAjA baline paNa na hata; kAraNa ke te asurajatine ha. rAjA bali asala kSatriya hate ema kahevuM te taddana gAMDapaNa che, jema mahamUda gajanIne asalI kSatriya kahe tema. bIjA dezomAM zuravIro bhale he, paNa emane bhAratIya Arya kSatriyonI peThe kSatriya kahevA, e itihAsanuM ajJAnapaNuM kahevAya. je mANaso mahamUda gajanavIne asala kSatriya mAnavAne taiyAra hoya, te baline paNa asala kSatriya kahI zake; kAraNa ke te beu bharatakhaMDanI bahAranA nivAsI hatA ane bhAratIya AryonI sAthe zatrutA rAkhanArA asurajAtinA hatA. jema hira devAno ane Aryone zatra hato, tema bali paNa hato. beumAM auraMgajheba ane akabaranA jeTalo bheda hato. eTale te bheda kevaLa rAjazAsananI paddhatimAM hato, zatrutAmAM na hato. IrAnathI raziyA sudhI asura, daitya, dAnava ane rAkSasone deza hato. e badhAne ekamAtra udeza tIbeTanA devarAjAne harAvavAno ane bhAratavarSamAM manamAnya upadrava macAvavAnA hato. kAraNa spaSTaja che:-bhAratavarSamAM utpanna thatA dhAnyanI jema tIbeTanI devajatine jarUra hatI, temaja asurajAtine paNa hatI. e kAraNathI A suvarNapurIpara adhikAra jamAvavA mATe prAcInakALamAM deva ane asuro vacce yuddha thayA karatAM hatAM. paMdaramI tathA soLamI zatAbdimAM jevo prayatna aMgreja, ca, porTugIjha vagere bhAratavarSamAM karatA hatA, te ja prayatna asurAdi tIbeTane mArge thaIne karatA hatA. beunI kozIzAmAM ghaNI ja samAnatA che. balinI prathama caDhAI bali devajAtine na hato tema te bharatakhaMDano nivAsI paNa na hato. te tIbeTanI pazcima bajAnA asura pradezanA nivAsI hato. teNe devane harAvIne bharatakhaMDapara rAjya karavAne tIbeTa upara caDhAI karI. enI pahelI caDhAInuM varNana zrImadbhAgavatanA AThamA skaMdhanA dazamA adhyAyamAM che. e vakhate bali, namuci, yAtudhAna, vairecana, daMbha Adi sarva asura, daitya, dAnava ane rAkSasa eka thaIne deva upara caDhAI karavA lAgyA hatA. devane mukhya rAjA IMdra hato ane ene madada karanAra mata, varuNa, hayagrIva Adi aneka devavara hatA. - e yuddha bahu divaso sudhI cAlyuM. emAM badhA devoe advitIya saMghazaktithI kAma karyuM, tethI bali hArI gayo. enuM varNana bhAgavatamAM (8-11-47) Ama che ye'vaziSTA raNe tasminnAradAnumatena te / baliM vipannamAdAya astaM girimupAgaman // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmana avatAranA sadaza 275 yuddhamAM bali mUrita thayo hato. enA thoDAja vIra bacI gayA hatA. tyAre nArade temane kahyuM ke, have tame loke ahIMthI jatA rahe, nahi to tamArA nAza thaze. nAradanuM kahevuM emane ThIka lAgyuM ane te asura sainike mUcchita baline laIne pazcimanA parvata pAchaLa bhAgI gayA. balie tabeTa upara humalo karyo te paNa pazcimadizAethI ane asura sipAIe baline laIne nAsI gayA te paNa pazcima dizAmAM; tethI spaSTa che ke, baline deza tIbeTanI pazcimamAM hato. vartamAna raziyA, turkastAna athavA enI pAseno bIjo koI deza baline deza haze. pitAnA dezamAM pAchA jatAM rastAmAM bhRguRSinA AzramamAM te keTalAka mAsa rahyo pANI karavAthI te sAre thaI gaye. A viSayamAM bhAgavatamAM (8-15-3) kahyuM che ke - parAjita zrIrasubhizca hApito hIndreNa rAjan bhRgubhizca jiivitH| sarvAtmanA tAnabhajad bhRgUn baliH ziSyo mahAtmArthanivedanena // che ke baline pUre harAvyo. enI sthiti marI javA jevI thaI hatI. bhRgunA Azrame pahoMcavAthI tyAM tenI sAravAra thayAthI te jIvato rahyo. tethI te bhagune mAna ApavA lAgyo. maravAnI aNu upara AvelA te bali upara mutraSie upakAra karyo ane enA prANu bacAvyA; paNa eNe bharatakhaMDa upara pharIne caDhAI karavAno vicAra cheDayo nahi. zuM, A asurenA mananI pravRtti vicAra karavA lAyaka nathI? jeno prANa pRthvIrAje bacAvyA hatA, teja mahamada gerIe pRthvIrAjano nAza karyo ! ! amArI sUcanA che ke, vAcakagaNa uparanI A aMtihAsika vAtanI sAthe paurANika vAtanI tulanA jarUra kare. dInaduHkhI upara dayA lAvI tene sahAya karavAnA vicArathI bhRguRSie ghAyala thayelA baline pitAnA AzramamAM rAkhI enI sAravAra karI, paNa eja balie AgaLa upara bhRguRSinuM evuM apamAna kareluM, ke jethI SinI AMkha ekadama khulI gaI ane emaNe baline zApa dIdho. ahIM spaSTa dekhAya che ke, asura detyAdi kevI rIte pitAnI jAta para jAya che. bali pitAne deza gayo ane eNe pharIne devarAjya upara humalo karavAnI taiyArI karI. balinI bIjI caDhAI pahelI caDhAI niSphaLa gayelI chatAM balie pharIne navA utsAhathI bIjI caDhAI karavA mATe taiyArI karI. pahelAM karatAM vadhAre sArI taiyArI thaI eTale balie devonA deza upara bIjIvAra caDhAI karI. vRto vikarSan mahatImAsurI dhvajinIM vibhuH / yayAvindrapurI svRddhAM kaMpayaniva rodsii|| bhAgavatanA (8-15-11) A lokamAM ema kahyuM che ke, balie moTI bhAre senA sAthe laIne IdrapurI upara caDhAI karI. paNa A vakhate devonA sanyanI bilakula taiya balinI AsurI senAne harAvavAnuM Idrane asaMbhava lAgyuM. jemake bhAgavata (8-15-25)mAM kahyuM che ke bhagavannudyamo bhUyAn balena pUrvavairiNaH / aviSadyamimaM manye kenAsIta tejsorjitH|| Ide kahyuM ke, amArA jUnA zatru balie humalo karyo che. amArI to bIlakula taiyArI nathI, tethI e humalAne pAcho haThAvavo asaMbhavita lAge che. gayA yuropanA mahAyuddhamAM kAMsanI taiyArInA abhAvamAM jema jarmanIe humalo karyo hato, tema devavIra asarAenI sAthe nAcamAM magna hatA ane balinI A caDhAInI bAbatamAM sAva asAvadhAna hatA, eve vakhate balie ghaNI capaLatAthI humalo karyo. de eno pratikAra karI zakyA nahi, tethI devavare potapotAnuM gAma choDI jIva bacAvavAne bhAgI gayA ane jyAM chupAI rahevAnI jagA maLI tyAM chupAI rahyA. deveSvatha nilIneSu balivairocanaH purIm / devAdhInamadhiSThAya vazaM ninye jagat trayam / / devavAre bhAgI gayA, ema jANIne balie IndranI rAjadhAnImAM praveza karyo ane trivichapa, bharatakhaMDa ane pAtALa, e traNe sthAno pitAne tAbe karyA." (zrI. bhAga 8-15-33) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zubhasa'graha-bhAga cAthA A pramANe yuddha karyAM vagara khIjAonI asAvadhAnatAnA lAbha laine bali daitya AvA meATA pradezanA svAmI banI kheDe. agni jANatA hatA ke, enA dAdA hiraNyakazipu krUra nItithI kAma letA hatA, tethI evuM rAjya leAkapriya na thayuM ane enA vadha thayA; tethI karIne lie saumya nItinA Azraya lIdheA. eNe amala karavAmAM evA prabaMdha karyo ke, kAine duHkha devuM nahi ane badhA vaza rahe. AvI nIti akhatyAra karavAmAM ene uddeza evA hatA ke, keAi devarAna athavA A`rAjA baLavA kare nahi ane peAtAnuM rAjya jAya nahi. barlinI khAdya nIti saumya hatI, paNa eNe sArA sArA adhikAranI jagAe daityoneja ApelI hatI. enA aMdaranA prAdha evA sakhata hatA ke, devA athavA AryoMmAMthI kApaNu amuka hadathI AgaLa vadhI zake nahi. bilanA rAjyamAM bahAra zAMti jaNAtI hatI. keAIne khullekhulluM kaSTa ApavAmAM AvatuM na hatuM. sane ekasarakhA nyAya maLatA hatA, eTale Aya ane devanI vaccenA jhagaDAmAM e kharAbara nyAya ApatA, kAinA dharmAMkamAM ADe AvatA niha. kAi paNa daitya agAunI peThe AryoMne herAna karate! nahi, tApaNu enI rAjanItinu phaLa evuM AvatuM jatuM hatuM ke, bhAratIya AryAM, tIbeTanA deva ane pAtAlavAsI sa` Adi jAtie dinapratidina nAkauvata ane bAyalI-kAyara thatI jatI hatI ane emanAmAM pharI mAthuM uMcuM karavAnI hiMmata ane zakti hatI nahi. enI nItija evI hatI ke, e jAtiene teolIMga sadA thatA rahe ane te sadA tAkhe rahe. hameza teobhaMga thatA hAvAthI te tAmedAra jAtionI sarva zakti nirmULa thavA lAgI. emane puruSArthaM dekhADavAnA avasara niha rahevAthI emanuM jIvana usAharahita rahevA lAgyuM. kASTane amuka maryAdAthI AgaLa kAryakSetra maLatuM hatuM nahi, tethI emanI caDhatI rokAi gai hatI ane upabhAga paNa aTakI gayA hatA. li daityanA kaparA dekhastane lIdhe ane enI asAdhAraNa zaktine lIdhe kAipaNa AvIra athavA devavIra uDI zakatA na hatA. sa` vIrA gharamAM chupAine beThA hatA athavA jaMgalAmAM nAsI gayA hatA. strIe dharamAMja esI prAcIna vaibhavanuM smaraNa karI vilApa karavA lAgI hatI. puruSanA vicAra alithI parAjita devavIra ane A vIra nirUtsAha thai gayA hatA. alinuM surAjyaja sArUM che, ApaNane paNa adhika upabheAganI zI jarUra che ? daitya kartAkAravatA che, emanA jevuM kartAkAravatApaNuM ApaNAmAM kayAM che ? devAnuM Aryo upara rAjya hAya athavA AryoMnu' devA upara rAjya hAya, ethI lAkha darajje Aja sArUM che ke, je Aya nathI tema deva paNa nathI evA daityanu rAjya e beu upara heAya; kAraNa ke devAnuM rAjya thAya te| devavIrA AOpara julama karaze ane AryoMnu rAjya thayuM' te A vIrA deveza upara atyAcAra karaze. e beu sthiti burI che; tethI e beu jAtio upara je alinuM surAjya che teja ThIka che. alinA rAjyamAM amane kaMi kaSTa nathI. lie jAte yajJayAga calAvyA che, te amArA yajJAmAM kai harakatakartA nathI. ene evA prayatna che ke, amArI dhIre dhIre unnati thAya, tethI ThIka te! e che ke, linuM rAjya sadAya rahe." e samayanA puruSonA vicAre evA hatA, tethI karIne balinu surAjya sthApita thai gaye kAi devavIre athavA kAi AvIre balinu rAjya naSTa karavAne prayatna karyo nahi; paraMtu devastrIo ane A strIe pUrvakALanA vaibhavanu smaraNa karI karIne annupAta karatI hatI A joine keTalAkeA kahetA hatA ke A te! jUnI purANI rIteA pasaMda karanArI mUrkha ane pAgala strIo che. paNa keTalAka tA e strIonA hRdayamAM dhadhakatA svataMtratAnA agnine jANatA hatA. strIonA zAka mAtAnA hRdayamAM je vicAreA tIvra hAya che, teja vicArA bALakanA hRdayamAM jaDa jamAve che. jo mAtAnA hradayamAM rAjyakrAMtinA vicAreA tIvratAthI vAsa kare che, te eeka peDhImAM khacita rAjyakrAMti thayA vagara rahetI nathI; paraMtu jo bhUSaNa samaje, te rAjyakrAMti thavI asaMbhava che. strIe jAteja pArakA rAjyane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmana avatArane saMdeza raha7 parAjita devonI ane AryonI strIo pUrvabhavanuM smaraNa karI manamAM kevI talasatI tathA zeka karatI hatI, te mATe nIceno bhAgavata (8-16-1) ne zloka juo - evaM putreSu naSTeSu devamAtA'ditistadA / hRte triviSTape daityaiH paryatapyadanAthavat // arthAta e amAruM rAjya laI lIdhuM ane amArA putrano sarvanAza thaze. A vicArathI anAthanI peThe devamAtAo manamAM ne manamAM baLatI hatI. e strIo ema vicAra karatI hatI ke, amArA pUrvanA vaibhava pharIne prApta thAo; amArA putranI yogyatA rASTrIya dRSTie vadhe; evI paristhiti utpanna thAo, ke je saMpattino upabhaga daitya Adi A vakhate kare che te saMpattine upabhega amArA putra kare. sArAMza e ke, mAtAonA hRdayamAM divasarAta A vicAra tIvratAthI rahetA hatA ke, amAre gata vaibhava amane pharIne prApta thAya. AkSepaka kahe che ke, balinA rAjyamAM prajA ghaNI sukhI hatI. ame ene kahIe chIe ke, te strIonA hRdayamAM je Aga saLagatI hatI te upara dhyAna Ape; paNa A Aga e kevI rIte joI zakavAno ? devamAtAonA hRdayanI vyathA zI hatI ane keTalI tIvra hatI ? e vAta teoja jANI zake, ke jeo svarAjyanA jIvananA tarasyA hoya. anya ezaArAmI loka to" emaja kahevAnA ke, daityonuM rAjyaja cirakAla sudhI bhale rahe. je kadAcita e lokone AtmA balinA rAjyamAM zarIra dhAraNa karI Avyo hato to saMbhava che ke, teo upara kahelI rAjadrohI mAtAone zirachedaja karata. ame mAtAonA vizeSa tarIke rAjakohI zabda eTalA mATe vAparyo che ke, te mAtAo pratidina Izvara pAse rAjadrohIja prArthanA karatI hatI. strIonI IrachA pUjA karIne teo rAtadivasa izvara pAse evuM mAgatI hatI ke, amArI laI lIdhelI svataMtratA puna: prApta thAo. jemake - tasmAdIza bhajantyA me zreyazcintaya suvrata / hRtazriyohatasthAnAn sapatnaiH pAhi naH prbho|| parairvivAsitA sA'haM magnA vyasanasAgare / aizvarya zrIryazaH sthAna hatAni. prabalairmama // tathA tAni punaH sAdho prapadheran mmaatmjaaH| tathA vidhehi kalyANaM dhiyA klyaannsttm| A bhAgavata (8-11-15,16,17) nA zlokamAM ema kahyuM che ke, he Izvara ! huM tamArI bhakti karuM chuM. tethI evuM kare, ke jethI mAruM kalyANa thAya. he prabhu ! baLavAna zatruo amArI saghaLI saMpatti harI lIdhI che ane amane sthAnabhraSTa karI dIdhAM che, amane vaibhavanA zikhara parathI du:khanA sAgaramAM pheMkI dIdhAM che, amane zaheramAM phAve tyAM haravA pharavAnI svataMtratA nathI. baLavAna zatruo amArAM aizvarya, saMpatti, yaza ane sarva sthAne harI laIne amane nirAzrita banAvI dIdhAM che. amArA navAjavAnone prAcIna vaibhava maLe, teo agAunI peThe aizvaryasaMpanna thAo, emanI dhavala kIti cAre dizAomAM phelAya ane emanA sadhaLA adhikAra emane pAchA maLe. balinA rAjyamAM parAjita devamAtAonI pratidinanI A prArthanA sarvane mATe vicAraNIya che. A prArthanAno dareka zabada batAve che ke, balidaitye kevo moTo anartha devarAjyamAM karyo haze ane eNe parAjita lokone kevI adhama dazAe pahoMcADayA haze. A viSayamAM nIce lakhelA zabdonuM manana karo -daMtaci :. daitye emanI sarva saMpatti harI lIdhI hatI, tethI detya hamezAM dhanavAna thatA hatA ane deva dhanahIna thatA hatA. 2-hRtasthAnA: A devarAjyanA sArA sArA hoddAo ane adhikAro daityoe laI lIdhA hatA, tethI devayuvakone tAbedArInuM kAma karavuM paDatuM. rU-vivAhitA: / daityoe devone dezamAMthI kADhI mUkyA hatA. -vyavane mana: | sarvane duHkhasAgaramAM pheMkI dIdhA hatA. - -zvarca, saMpatti, cara ane thAna ! A badhI vastu devone maLatI na hatI, paNa te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zubhasaMgraha-bhAga badhuM daineja maLatuM hatuM. (hAlanI ApaNI sthitine A varNana AbehUba maLatuM Ave che ke kema, te dareke vicArI jevuM. A uparathI jANavAmAM Avaze ke, balinA surAjyamAM devarAjyanI ane AryarAjyanI kevI dazA thaI cUkI hatI ane navayuvakonI sAthe daityone kevo vyavahAra hato. - devamAtAone to dhagaza lAgI hatI ke, amAre gayo vaibhava amane pAchA maLe. dhagaza lAgavAthI Izvara sAkSAtkAra thAya che. devamAtAone paNa Izvara sAkSAtkAra thayo. juo bhAgavata (8-12-15) - devamAtarbhavatyA me vijJAtaM cirakAMkSitam / yat sapatnaiH hRta zrINAM cyAvitAnAM svdhaamtH|| tAn vinirjitya samare durmadAn asurarpabhAn / pratilabdhajayazrIbhiH putraiH icchasyupAsitum / / indrajyeSThaiH svatanayaH hatAnAM yudhi vidvipAm / striyo rudantI AsAdya draSTumicchasi duHkhitaaH|| AtmajAna susamRddhAn tvaM pratyAhata yshaashriyH| nAkapRSThamadhiSThAya krIDato draSTumicchasi / / ' he devamAtA ! tamArA mananI bahu divasanI IchA meM jANuM che. daityoe tamArA bALakanuM saMpUrNa rAjya haraNa karyuM che ane emane potAne gharamAMthI bahAra kADhI mUkyA che. tamArI evI icchA che ke, tamArA juvAna putro laDAImAM daityane harAve ane teo gayelo vaibhava punaH prApta kare. tamArI IcchA che ke, tamArA IdrAdi putra laDAImAM zatrune mArI nAkhe ane e duHkhathI du:khI daityanI strIone retI tame juo. tamArI IcchA che ke, tamArA taruNa putra gayele vaibhava. pharIne meLave ane potAnA dezamAM pahelAMnI mAphaka aizvaryAno upayoga karatA emane tame juo. A sAkSAtkAranA zabdathI e jaNAya che ke, balinuM rAjya kevA prakAranuM hatuM ane chatAyelA lokonA vicAra A balinA surAjyamAM kevA hatA. A varNanathI spaSTa thAya che ke, balinA amaladaramiyAna saMpUrNa devajAti ane AryajAti pUrI niHsarva thaI gaI hatI. AvI parAdhInatAnI beDImAM rahenAra koI kahe ke, balinA rAjyamAM prajA sukhI hatI, to pachI rASTrIya Apatti bIjA kayA prakAranI hoI zake, te samajAtuM nathI. evA balirAjAne bAlabrahmacArI vAmana nAmanA brAhmaNakumAre lAta mArI temAM vAmane zuM khoTuM karyuM che? vAmananI kartuta je vakhate vAmana avatAra che, te vakhate rAjakAja ghaNuM vikaTa thaI gayuM hatuM. tIbeTanI devajAti, bharatakhaMDanI AryajAti ane bIjI nAnI nAnI jAtiomAM phATapuTa paDI gaI hatI. aneka varSo sudhI e loke parAdhIna rahyA hatA, tethI emanAmAM kaMI vyavasthA rahI na hatI. dareka jaNa pitAnA svArthInI phIkara karato hato. saMghazakti utpanna thavAnI saMbhAvanA ja hatI nahi, saghaLA loko hRdayathI mAnatA hatA ke, cAre bAju phelAI gayeluM balinuM rAjya uthalAvI pADavuM kharekhara asaMbhavita che. devano rAjA IMdra dhaLe divase sarIAma raste jaI zakato nahi. strIonA nemAMthI vahetI du:khanI AsudhArAe baMdha thatI nahi. badhI rIte AvI mahAbhayaMkara sthiti hatI. svataMtratAnI prAptino saraLa mArga kAinI najare dekhAto na hato ane koI paNa enI AzA paNa rAkhato nahi. AvI pUrepUrI nirAzAmaya sthitimAM vAmanane janma thayo hato, tethI enA kAryanI mahattA sahejamAM jaNAI AvatI hatI. e vakhatanI vIrAMganAonI AkAMkSAo vAmananA aMtaHkaraNamAM ekaThI thaI hatI. balidaitya asAdhAraNa vyakti hato. te ghaNe dhUrta temaja nItijJa hato. eNe jAte vaidika dharmanI dIkSA lIdhI hatI. te pote yajJayAga karAyo hato. A pramANe e ema dekhADo hato ke, ame sarva rIte prajAnAja chIeparaMtu te traNe dezanA loka pitAnuM mastaka uMcuM na karI zake, e hetusara je karavuM jarUranuM hatuM, te karavAnuM te kadI paNa bhUlate nahi. bhAratIya loka prathamathI ja dharmanI bAbatamAM bheLA che. balirAjA yajJa karatA tethI teo tenI baDAI gAtA hatA; paNa ghaNA cheDA. loko evA hatA, ke jeo teno aMdarano hetu pUrepUrI rIte samajatA hatA. A uparathI ApaNane eka zikSA maLe che ke, je paradezI rAjanIti mANasa parAjita lekanAM guNavarNana kare ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAmana avatArane saMdeza rahada dharma svIkAra kare, te ApaNe vicAra karavo jarUrI che ke, eonA A kAryamAM rAjanaitika uddeza zuM che? vAmana badhuM jANuM gayo hato ke, A svAMga kevaLa eTalA mATe che ke, tIbeTa vagere traNe deza upara potAnI sattA jArI rahe; tethI je samaye balino yajJa cAlu hato ane sAmane rasa kADhavAnI taiyArI hatI, te ja samaye vAmane yajJamaMDapamAM praveza karyo ane jaine balinI sAme ubho rahyo. yAjaka samarasa kADhavAnI taiyArImAM hatA. te ja samaye vAmananI tejasvI mUrti yajJanA maMDapamAM AvI ubhI rahI. vAmananI pUrva taiyArI vAmana nAno hato, paNa rAjanItimAM nipuNa hato. enA zarIranuM baLa kaMi kama na hatuM. avasara AvyuM te laDavAne taiyAra raheto. yuddhanA dAva, mallayuddhanA peca ane caDhAInI yukitaothI pUrepUro mAhitagAra ha; tethI vAmana bahu yajJamaMDapamAM ekale AvyuM na hatuM. enI agAu gupta veSamAM seMkaDe devavIra ane AryavIra brAhmaNane veSa dhAraNa karIne maMDapamAM hAjara thaI te rAva potapotAnAM asazastra darbhamAM, dhotImAM. chAtImAM. kuNAjinamAM saMtADI lAvyA hatA. teo brAhmaNanA bhegA jaI beThA hatA. evI taiyArI karyA pachI vAmana jAte brahmacArInA vezamAM daMDa-kamaMDaluM hAthamAM lai laMgoTI paherelo maMDapamAM AvI balinI AgaLa hAjara thayo. uMmara nAnI paNa tejasvI, dekhAvamAM ThIMgaNe paNa buddhimAM bhAre, thoDA paNa gaMbhIra zabda bolanAra vAmana jevo brAhmaNakumAra balidaitye agAu kadI joyo na hato. enuM asAmAnya teja joIne bali stabdha thaI gayo. eNe vAmananuM svAgata karyuM ane kahyuM ke, heya te mAgo. vAmane tripAda bhUmi mAgI. balie ene ghaNe samajAvavAno prayatna karyo ke, bIjI keAI mATI cIja mAge, paNa vAmana ekano be na thayo AnA jevI eka kathA mugala pAdazAhanA vakhatamAM banI hatI. dilhInA eka mugala pAdazAhanI putrI bimAra thaI hatI, ene eka yuropIyana dAktare sAjI karelI; tethI bAdazAhe dAkatarane kahyuM ke, tamArI IcchA hoya te mAMge, huM te ApIza. eTale dAkatare kahyuM ke, jahAMpanAha ! bakarAnA cAmaDAnI barAbara jamIna mane Apo. A vAta sAMbhaLIne bAdazAhane khUba hasavuM AvyuM ane bIjuM kaMI mAgavAne rDAkaTarane samajAvavA lAgyA; paNa teNe kaMI mAnyuM nahi. pachI bAdazAhe bakarAnA cAmaDAnI barAbara jamIna ApavAnuM pharamAna kADhayuM; eTale e dhUrta veMkaTare e cAmaDAnA bArIka taMtu kADhayA ane te ekabIjA sAthe joDI lIdhA, tethI enI laMbAI mAIle sudhI thaI ane eTalIja jamIna mAgI. bAdazAha enI buddhimattA upara khuza thaI gayo ane ethI bamaNuM jamIna ene bakSIsa ApI. itihAsamAM AvI aneka kathAo prasiddha che. AvI viparIta jaNAtI vAta mAganAranA kahevAmAM leSa rahe che. je e bhaleSa jANavAmAM Ave, te kaMI Dara raheto nathI; paNa te na samajI zakAya, te samULA nAza thAya che. vAmananA 'tripAda bhUmi" zabdomAM "leSa spaSTaja hatuM. tIbeTa, bharatakhaMDa ane pAtAla-e traNa deza mAgavAnI enI matalaba hatI: paNa e vAta balinA dhyAnamAM AvavI asaMbhavita hatI, kAraNa ke baline khabara na hatI ke, brAhmaNae pitAnI viruddha koI SaDayaMtra racyuM che ane emAM anekAneka devavIra paNa bhaLyA che, tethI karIne balidaitya asAvadhAna hato. je ke bali pite ane ene sarva vIra asAvadhAna hatA, to paNa te mATe samrATa hovAthI e yajJamaMDapanI AsapAsa ane aMdara paNa seMkaDe rAkSasa sainika taiyAra hAjara hatA. teo kaMI Apatti Ave te vakhate balinI rakSA karavAne hAjaraja hatA, paraMtu emAMnA keIne paNa krAMtinI zaMkA sarakhI hatI nahi. evI gupta rIte vAmane kAvatru racyuM hatuM. vAmane AvI sAvadhAnatA na. rAkhI hota te te balinuM rAjya uthalAvI zakata nahi. jyAre vAmane joyuM ke, zatrunA vIro asAvadhAna che ane pitAnA pakSanA vIra astrazastrasahita tyAM ja pUrepUrI rIte taiyAra che, tyAre e samajI gayo ke, Aja avasara anukULa che; tyAre ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasa'graha-bhAga cAthA eNe "tripAda bhUmi" nuM dAna mAgyuM. te jANatA hatA ke, yajJanA semanuM savana jyAMsudhI thayuM nathI, tyAMsudhI peAtAne anukULa paristhiti che. ali ane vAmana vacce dAna mATe theADe vineAda thayA, te pachI vAmana khalinA saMmukha dAna levAne besI gayeA. A vakhata sudhI balinA manamAM kASTha prakAranI za`kA uThI na hatI. alinA pureAhitane vAmananI khAkhatamAM sadeha thayA. kadAcit vAmananA SaDayaMtranA saMbaMdhamAM kaMi vAta enA jANavAmAM paNa AvI haze, tethIja teNe khilane cetavavAne yatna karyAM; paNa khalie enA kahevA upara kai lakSa ApyuM nahi. jo bali peAtAnA pureAhitanuM kahevuM samajI gayeA hAta, teApaNu have e vAmananA paMjAmAMthI chUTe e asaMbhavita thai gayuM hatuM. yeAgya avasara joine vAmane baline nIce nAkhyA ane enA mAthA upara peAtAnA paga mUkyA. A dhaTanA evI cAlAkIthI ane sphUrtithI banI ke prathama to keAInA samajavAmAM paNa AvyuM nahi ke, A zuM thayuM? Rtvija ledha yajJa karavAmAM magna hatA, bIjA brAhmaNeA vaidyAyamAM lIna hatA ane prekSaka leAkeA vArtAlApamAM lAgelA hatA. eve samaye vAmane balidaityane jamIna upara pachADayA. A ghaTanA prathama paheredAra sainikAe joi, eTale tee ekadama khUma pADI uThayA. jemake anena yAcamAnena zatruNA bahurUpiNA / sarvasvaM no hataM bhartuH nyastadaMDasya barhiSi / / tasmAdasya vadho dharmaH bhartuH zuzrUSaNaM ca naH / ityAyudhAni jagRhaH baleH anucarA surAH // te sarve vAmanaM hantuM zUlapaTTizapANayaH // A bhAgavata (8-21) nA zabdomAM e kahyuM che ke "ahA, A yAcanA karanAra bahurUpI brAhmaNu zatru vizvAsadhAta karI amArA rAjAnuM sasva haraNa karI gayA che. amAre rAjAnI rakSA karavIja joie; tethI A brAhmaNakumAranA vadha karavA e amAre dhama che. ema khelIne alinA daitya sevAe zUla, paTTaza Adi peAtAnAM AyudheA hAthamAM lIdhAM ane te turata taiyAra thaine vAmananA vadha karavA mATe tenI tarapha doDayA." A vanathI spaSTa thAya che ke, vAmane rAjyanI bhikSA" mAgI ane balie khuzIthI ApI, e vAta sAcI nathI. vAmana paNa saMpUrNa bhaviSya pahelethIja jANatA hatA. catura vAmana samajateA hatA ke, rAjyanI bhikSA kAi kAine Ape nahi ane bhIkha mAgIne maLeluM rAjya kAi calAvI paNa zake nahi; tethI te! eNe maMDapamAM potAnA vIreAne agAuthIja meAkalyA hatA ane A rIte dina prasaMgamAM peAtAnI rakSAne mATe ane potAnA vicAranI saphaLatAne mATe joitI sahAyatAnA prakhadha pahelethIja karI rAkhyA hatA. enA anumAna mujabaja enI taiyArI e vakhate ene sahAyakArI nIvaDI. tAn abhidravato dRSTvA ditijAnIkapAn nRpa / prahasyAnucarA viSNoH pratyaSedhannudAyudhAH // A bhAgavata(8-21)nA leAkamAM kahyuM che ke, daityeA peAtAnA netA vAmanapara humaleA kare che, e joIne ka MIka hasIne petAnAM AyudheA upADI vAmananA anuyAyIee daityanikAne rAmyA. jo vAmana prathamathIja pUrepUrA taiyAra na hota, te Aja samaye ene ataja AvI gayA heAta. vAmane A prasaMganuM anusadhAna pUrI rIte karyuM hatuM, ane peAtAnI taiyArI yeAgya dizAmAM karI hatI. khadaiitya ane enA sevake pUrA asAvadhAna hatA. vAmananA anuyAyIe paNa jANatA hatA ke, Ave humaleA jarUra thavAne; tethI vAmananA vijaya ghaNI jaladIthI thayA. vAmane daityAne saMpUrNa tAbe karyAM pachI baline pakaDI rasIthI bAMdhI kaida karyo. bhAgavata (8~21) mAM paNa kahyuM cheH-- babandha vAruNaiH pAzaiH baliM sautye'ni Rtau / hAhAkAro mahAnAsId rodasyoH sarvato dizam // gRhyamANe'surapatau viSNunA prabhaviSNunA || seAmarasatA havana karavAne divase baline varuNupAzavaDe kasIne bAMdhyA. ali jevA mahA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 vAmana avatAranA sadeza rAjAne vAmana nAmanA brAhmaNakumAre keda karyo, e joine cAre dizAmAM bhAre gaDabaDa macI gaI. AvI gaDabaDa thavI e svAbhAvika vAta hatI; kAraNa ke kAine svapne paNa khyAla hatA nahi ke, alinuM rAjya be cAra kalAkamAM jatuM raheze. sarva leAka yajJamAM magna hatA. balinA adhikArIe ezaArAmamAM lIna hatA. yAMye khabara na hatI ke, kSatriyAe caDhAI karI che. krAine svapne paNa vicAra AvatA nahatA ke, brAhmaNa A rIte krAntinu SaDayaMtra racI zake che; paraMtu je vAta kAinA khyAlamAM na hatI, te vAta e cAra kalAkamAM pratyakSa banI gai. A ghaTanAthI saMpUrNa dezamAM gaDaDa mace te temAM AzcaryuM zuM? jyAre kAi paNa kALe AvI meTI rAjyakrAnti ekAeka thAya che, tyAre leAkA kaMika bhayane lIdhe ane kaMika kabyameAhane lIdhe gabharAya, e paNa svAbhAvika che. aline keda karI rahyA pachI AkhA rAjyamAM daityAne pakaDavAnuM zarU karavAmAM AvyuM, kAi kAi sthaLe teoe sAmA thavAne yatna karelA, paNa teonA rAjAja keMda thai cUkyA ha|vAthI emanAmAMthI utsAha uDI gayeA hateA. sarva daitya Adi gabharAi gayA haiAi, vAmananA anucare sAvadhAna heAvAthI peAtAnuM kAma ghaNI sahelAIthI karI zakyA. chevaTe lie jAteja tamAma daityAne vAmanane tAbe thai javAnu kahyuM, jethI daityAnA nAhakanA saMhAra thAya nahi; tethI satra zAMti pasarI. pachI vAmane DhaMDherA pITAvyeA ke, daityanuM rAjya gayuM che ane devAnI tathA AnI svataMtratA thai che. pachI IMdranA vAvaTA amarAvatI nagarIpara pharIne pharakavA lAgyA. te pachI keTalAka lokoe vinaMti karI ke, aline vadhAre kaSTa ApavuM nahi. lie jAte paNa sa` jAtanI kSamA mAgI, tethI baline tenA anucare hita cheDI mUkyA. ityuktvA harimAnamya brahmANaM sa bhavaM tataH / viveza sutalaM prIto balirmuktaH sahAsuraiH // balie vAmananI badhI zarA kabUla karI ane pachI vAmanane namaskAra karyAM ane peAtAnA anucarA sAthe te sutala dezamAM jai vasyA, Ama bhAgavata(8-23-3)mAM kahyuM che. A sutala deza kAMkaNunA eka bhAga hatA. kAMkaNanA cauda tAla che. pratyeka tAlanAM atala, vitala, sutala Adi nAma che. jo samasta keAMkaNanA cauda bhAga karavAmAM Ave, te trIjo bhAga sutala te jagA upara Ave che, ke jyAM hAla rAjApura ane ratnAgiri che. A sthaLe khali daitye peAtAnI bAkInI jIMdagI pUrI karI hatI. Ama vAmane baline sutalamAM meAkalIne, tyAM rAkhIne ghaNuM DahApaNanuM kAma karyuM. hatuM. jo ali pahelAMnI mAphaka peAtAnA sAthIone laine peAtAnA dezamAM gayA heAta, te te jarUra karIne caTAi karata, ane punaH raktapAta thAta. pUrvaitihAsanI punarAvRtti na thAya, teTalA mATe vAmane baline mukta karyAM; paNa DhAMkaNamAM ene najarakedamAM rAkhyA. balinA eka paNa anuyAyIne daityanA dezamAM vAmane pAdhyeA javA dIdheA nahi. enI A vAta kharekhara vakhANavAjoga che. prathama yuddhamAM balie hAr khAdhelI, te vakhate jo IMdre paNa ema karyu" heAta, te devAne parAdhInatAnA saMkaTamAM AvavAne samaya Avata nahi. IMdre te vakhate bhUla karI, tenu' phaLa ene ghaNuM veThavuM paDayuM. vAmana iMdranI A bhUlanuM bhayaMkara pariNAma pUrI rIte jANatA hatA, tethI eNe kAi paNa asurane asuranA dezamAM pAche! javA dIdhe! nahi; paNa te sarvane kAMkaNamAM najarakedamAM rAkhyA ane tyAM eNe emanA ArAma mATe ceAgya vyavasthA karI. e pachI IMdranuM rAjya iMdrane soMpyuM ane A rAjAmahArAjAone potapeAtAnA rAjyamAM meAkalI dIdhA. vAmane sane jIvata rAjanItinA upadeza karyo ane pete te tapasyA karavA cAlyA gayA, pete rAjyane bhega karyAM nahi. vAmananeA A svAtyAga apUrva che. tAtparya e che ke, itihAsanI dRSTie ame vicAra karIe chIe, tyAre amAre A spaSTa kahevAnI jarUra paDe che ke, vAmananA A mahAna kAnI sAthe khIjA kAinA kAnI tulanA thaI zakatI nathI. satya itihAsa A pramANe che, jevu kharI rIte banyuM hatuM tenuM vana upara ApeluM che. vAmanamAM zauya, vIya, parAkrama, teja Adi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zubhasaMgraha-bhAga cAthA aneka guNu hatA. enuM jeTalu varNana karAya teTaluM' epuMja haze. eTalA mATe ame kahIe chIe keHvAmanAvatAranA sadeza "svakIya svarAjyanI bhUkha parakIya surAjyathI zAMta thatI nathI ane zAMta thavI joie nahi." AvA rAjanItinA atya'ta mahattvanA siddhAMta atiprAcIna kALamAM AkhA saMsArane vAmanAvatAre dekhADayA che. vAmananI pUrve khIjA kAe paNa A siddhAMta jagatane dekhAyA na hateA. A mahAna siddhAMtane kAraNeja, jyAMsudhI saMsAranI hayAtI che tyAMsudhI rAjanItijJa puruSA vAmananA guNAnuM gAna avazya karazeja. je samaye devavIra ane AryavIra alinA rAjyamAM tAme rahevAmAM bhUSaNa mAnatA hatA, te samaye vAmana baTue kahyuM ke, peAtAnu' svarAjya game tevuM kharAba hAya, teApaNu te parakIya rAjAnA suvyavasthita rAjyathI kaMIMgaNuM adhika lAbhakArI che. je pAkA mULakathA vistArathI jANavA icchatA heAya, tee bhAgavatamAM jue ane vAmanAvatArane A saMdeza jANI enuM manana kare.* ('"buddhiprakAza"nA oNgasTa-sapTembara 1928nA aMkamAMthI) 121 - vardhAne pagale cAlI aMtyajone nyAya Apo. hiMdu kAkartAone araja zrI ratanabahena mahetA nIce pramANe lakhI jaNAve che ke:-- prinsIpAla pramathanAtha tathA bhUSaNuzarmA ane banArasa yunivarsiTinA erienTala kaeNlejanA khIjA cAra prAphesarA ke je mazahura paDatA che, teoe lekhita jAheranAmuM bahAra pADayuM che ke, varSA khAte AvelA lakSmInArAyaNanA maMdiramAM atyajone dAkhala karavAnuM zeTha jamanAlAla jAje je pagalu bharyuM' che, te hihaMdu zAstrAnusAra che. banArasa yunivarsiTinA prinsipAla AnaMdazaMkara dhruve ane dharmacusta bhAratabhUSaNu paMDita madanamehana mAlavIyAe zeTha jamanAlAla bajAjanI caLavaLane aMtaHkaraNapUrvaka TakA ApyA che; teA ahI muMbaI zaheramAM-mAdhavabAgamAM lakSmInArAyaNanA madiramAM aMtyajone dAkhala karavAnuM zubha pagaluM tenA kAryakartAe bharaze ? aMtyajo hiMdudharma pALe che; rAmajayaMti, kRSNajayaMti ane tulasIvivAha vagere ApaNA saghaLA tahevArA hiMdu pramANe pALe che ane te pramANe varte che; teA hiMdudharma pALanArAone ApakhudIthI peAtAnAM jAhera madirAmAM devanAM dana karatA aTakAvavA, e temanA tarapha eka meTA anyAya thAya che. devAnAM madirA bhaktajanene sArU khullAM mUkAya che, je devanI mUrtine temanA kAryakartAo pote bAMdhI le che. hiMdunA devanAM darzana karavAne adhikAra hidudhama pALanArAone badhAneA che; paraMtu devanAM darzanamAM paNa bhinnatA ane khATA uMca-nIcaneA khyAla pesI gayA che. devanAM dana karavAmAM kAiMca ke nIca cheja niha. ApaNI ajJAnatAne lIdhe uMcanIcapaNuM mAnI beThelA chIe; ane tene lIdhe ApaNe sAtakareDa hiMdudharma pALanArAone ApaNAM devasthAnemAM devanAM dana karavAne aTakAva karI anyAya karI rahyA chIe; hiMduomAMthI keTalIka jAto kayAM mAMsa ke madirAnA upayeAga karatI nathI? jevA ke parabhu, kSevI, baMgAlI vagere. ApaNA hi Mdudha pALanArA rAjA-rajavADAo chaMDe ceAka tAjamahAla hoTelamAM rahI khabaracI ane anya halakI varNInA hAthanuM khAvAnuM khAte ApaNAM devAlayeAmAM javAnA hakka dharAvI zake che; tyAre dha`para enAthI paNa vadhAre prema rAkhanArA zraddhALu ane nItivAnuM atyaMjone za! sArU devasthAnemAM darzana karavAnI chUTa nathI mUkatA? AzA che ke, ahI muMbai zaheramAM devasthAneAnA kAryavAhaka! A kAmane sArU chUTa mUkI tee taraphanA anyAya thatA dUra karaze ane zeTha jamanAlAla bajAjane pagale cAlI ahIM devasthAnemAM atyaMjone dAkhala karavAnI chUTa Apaze. ( dainika " hiMdusthAna 'nA tA. 28-8-1928 nA aMkamAMthI ) vaidikadhama " mAsikamAMthI, " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI vivekAnaDhajI 122 - svAmI vivekAnaMdajI 253 24 bhAratanarazreSTha svAmI vivekAnaMdanA nAmathI kANu ajANyu haze? ee dharmapracAraka hatA, samAjasudhAraka hatA, mahApuruSa hatA. emanA mukhamAMthI A RSimunioe yugayugAMtaramAM sacita karelA jJAnarAzi saritAnAM srotanI mAphaka vahetA hatA. bhagavAna zrIrAmakRSNa paramahaMsajIta:zaktine temanAmAM saMcAra thatAM je kAI apUrva cAritryasRSTi utpanna thai hatI te vicAratAMja zarIre rAmAMca khaDAM thAya che ! temanA mukhamAMthI jyAre gaumukhInI jaLadhArAnI mAphaka veda, vedAMta, upaniSad ane sakaLa vizvanA dharmazAstraneA sAra bahAra nIkaLate! tyAre kharekhara sau kAI Azcaya - kita banI jatuM. dhaniSThA, kaThora brahmacaya ane gurukRpAnu saMmelana thatAM te tejoga vajrasamAna banI gayA hatA. emanA jeTaluM vaktRtva ane lekhanazakti bhAgyeja khIjAnAmAM haze. te jyAre amerikAmAM bhAratavanA pratinidhisvarUpe gayA tyAre 'mekisama' baMduka anAvanArA amerikA e apUrva tejomaya sanyAsIne jeSTha vismita thaI gayA hatA. " ''jyAre vivekAnaMdajI uDDayA tyAre teoe joyuM ke, temane tailiyananI sAthe kAma levAnuM hatuM. te samayane te siMha hatA. u MdaranI sAthe bilADI rame tema tee temanI sAthe khelatA hatA. satyasaMdha svAmIjInI vANI ghaNI vAra bhaviSyakathanatarIke mAnavAmAM AvI che. vamAnayugamAM temanAM kathane vizeSa pramANamAM pratyakSa mAlUma paDe che; ane te sa vicAraNIya thai paDayAM che. vivekAnaMda jevA eka yugapravartaka mahApuruSa, bhAratavarSanA vizeSa sadbhAgye ApaNI A patana pAmelI jAtimAM janma pAmyA hatA. temanI vajaMgala bhaktidvArA temaNe samasta jagatane jAgRta karavAnA prayatna karyo hatA. svadezapara temane keTalA prema hatA tenuM pramANa AMkI zakAya ema natha!!'svaderAprema, svadezaprema'nI bUmeA mAravAthIja kAMI svadezaprema vyakta thatA nathI. svadezanA premane mATe zuM karavuM' joie, te svAmI vivekAnaMdanA caraNAmAM besIne temanA vicArAnu manana karIne yugeparyaMta zIkhavA jevu che. tene A dezanI dhULanI eka rajakaNa paNa priya hatI. A dezanuM je kAMi utaratuM hAya tene te uccapade lAvatA. A dezane jagatamAM kArya mahat sthAna ApavAne mATeja jANe teo urSyA hatA ! A dezanA guNudeSa temaNe jevI rIte bhAratavarSamAM khatAvI ApyA che, tevI rIte kAe kadI paNa batAvyA haze ke kema e zaMkAspada che. temanA svadezaprema adha na hatA. teee svadezane jagatanI sabhAomAM zreSTha, vareNya, garIyAn karavA prayatna karyAM hatA;. paraMtu tema karavAmAM kevaLa meATe avAje dezanAM jayadudubhI vagADaye cAle ema na hatuM. ApaNe ApaNI meLe ApaNI jAtane meTA kahevAthI ApaNe meTA chIe ema ceAkkasa manAya nahi; paraMtu tee videzIe AgaLa ApaNA AdhyAtmika Ada` niyatAthI kahetA, teja pramANe ApaNI AgaLa ApaNA doSasaMbaMdhI paNa vadhAre bhArapUrvaka kahevA cUkatA nahi. te satya kahetAM kadI sakAya pAmyA nathI. teo kahetA ke, jee satyane Azraya kare teja vitamIH che--arthAt temane kazAnA bhaya nathI, tALIo paDAvavAnA leAbhe te apriya paNa satya khelatAM acakAyA nathI. ulaTu jyAM deSa, truTI, abhAva, vagere AMgaLI karI batAvI ApavAnI jarUra heAya tyAM teo *TakA lagAvavAmAM paNa kAMI kasara rAkhatA nahi. hajAre| varSathI jaDatA ane ALase ApaNI jAtinuM hRdaya aDakAvI nAkhelu jotAM svAmIjIe vicAra karyo ke, e jaDatA TALavI heAya te muktaharata AdhAta karavAja paDaze, tyAreja temAM punaH caitanya AvI zakaze; paraMtu ApaNI jaDatA, e cAbukanA prahArathI TaLI zakI nahi, e ApaNuM durbhAgya ! temAM svAmIjIne kaMi deSa nathI. te je kharAba mAnatA hatA jene kusaMskAra kahetA hatA teneA mULamAMthI uccheda karavAmAM temaNe sahaja paNa pAchI pAnI karI nathI ! jagatanI sabhAemAM ubhA rahI temaNe bhAratavarSanA pratinidhitarIke bhUtakAlIna saMskRtinu gaurava hRdayamAM rAkhI A RSimunienA AdarzothI ubharAtA hradaye jaNAvyuM hatuM ke '"bhAratavarSamAM dharmaprANutA che, AdhyAtmikatA che, bhaktinu` prasravaNa che, jJAnane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zubhasaMgraha-bhAga cAthA akhUTa bhaDAra che, himAlaya jeTalI sthira aTala zraddhA che..e sava bIje kyAM che? " vizvanA vividha leAkA maunapaNe vismayathI A udgAra sAMbhaLI rahyA hatA; paraMtu tevIja rIte A dezanA leAkeAne temaNe kahyuM hatuM ke "A kevA tamArA dharmo ke jenA astitvamAM dezanA garIkhe, kaMgAleA, nArAyaNahari karanArA bhikSukA bhUkhe mare ? evA kevA tamArA dharmAM ke jemAM leke A varSanI kanyAnuM lagna karI AnaMdamAM magna bane che ? evA kevA tamArA dharmo, kevA Izvara ke jenA bahAnA heThaLa eka jAti bIjI jAtinA mAM sAme avajJAthI najara karI, tene khAvAne anna paNa na ApI zake ? jIo, pAzcAtya jagata tarapha eka vAra dRSTipAta kare ! te dAridya, garImA, bhUkhamarA vagere Apattie pAtAnA dezamAMthI TALavA mATe hamezAM tatpara rahe che. tee strIjAtine pagataLe kacaDatA nathI, tyAre te tribhuvanavijayI thayA che ! '' svAmIjIe je sarva vAte karI che temAMthI traNa bAbata manapara ajaba asara kare che. eka tA dArithraleAcana, khIjuM jAtibhedanuM kaThera khadhana ane trIjI jAtinA zArIrika utkarSa, ane e traNa bAbatanA atyAre barAbara vicAra karavA jevA che. manuSya game te kArTinA hAya, paraMtu tene jIvana TakAvI rAkhavAne annanu sAdhana ane zArIrika baLanI te khAsa AvazyakatA cheja. ApaNe meAjazeAkhamAM lAkhA-kareADA rUpiyA gumAvI daie chIe, ApaNAM devadi| akhUTa dhanabhaDArathI bharelAM che, meTAM zaherAnA zrIma'te| hAspiTale! bAMdhavAmAM hajArA rUpiyAnI hALI kare che; paraMtu peAtAnA pADeAzIo bhUkhe marI jAya che te para kAI lakSa ApatuM nathI. svAmIjIe ApaNAM duHkha-dAridna dUra karavAne saceSTapaNe je prayatna karyAM che, te ghaNA jaNu ANe che; paraMtu jo ApaNe ApaNA dezabhAinI sthiti tarapha najara na karIe te ApaNA svadezaprema kevA kahevA ? svAmIjInA upadeza sAMbhaLI, vAMcI e tarapha je sarvee diSTa TheravI heAta te! bhAratavaSa~nI sthiti atyAre aneka rIte sudharI jAta emAM zakA nathI; paraMtu hAya ! ApaNe nirbaLa chIe, ApaNe kaSTa sahana karavAne azakta chIe, ApaNe AmarakSaNa karavA asamartha chIe, ApaNe svAmIjInuM rakSaNa karavA zaktimAna nathI ! zI A sarvanAzaka niLatA ApaNI hi MdujAtinA grAsa karI rahI che? svAmIjI kahetA ke laumAgyA vadhuMdharA-baLavAna thAva, vIra aneA ! 'svataMtratA, svataMtratA' karI khUme| pADavAthI svataMtratA kadI paNa ApoApa hAthamAM AvavAnI nathI! svataMtratA prApta karavA jeTalu` ane AtmarakSaNa karavA jeTaluM khaLa je paLe ApaNAmAM Avaze teja paLe svataMtratA ApaNA kaMThamAM vijayavaramALA AreApaze, pachI evI kAinI zakti nathI ke je ApaNane pachAta rAkhI zake! RSiesa'badhI vAta karatAM teoe kaheluM keH-- dd "nAyamAtmA baddInena jamya: jAgo, bhAi! jAgA, eka vAra AtmabaLathIja uDIne ubhA thAva, ane manavAMcchita phaLa meLave. ' ApaNe svAmIjIne upadeza sAMbhaLavA chatAM kamAmAM pravRttaja thai zakatA nathI. yugayugAntaranI e jaDatAe ApaNane baherA khanAvI mUkayA che. svAmIjInI ameAdha vANI ApaNA kaNamAM TheTha paheAMcI zakatI nathI. meAMe ApaNe sAmyavAda karI khUmeA mArIe chIe, ApaNe ekaja brahmanI pedAza chIe, ApaNAmAM bheda nathI vagere vAta karIe chIe; paraMtu ApaNA peTamAM annano abhAva che ane bAhumAM baLanA abhAva che, eTale sAmyavAda mukhamAMthI nIkaLI pAche temAMja laya pAme che. tyAre have musalamAnA tarapha najara kareA ! temanAmAM keve! apUrva sAmyavAda adhAi gayele jaNAya che ! eka mANasapara Apatti AvatAM seMkaDa| musalamAne kamara kasI tenI madade AvI paheAMce che, jIvananI te darakAra karatA nathI, strIputrAdine teo vicAra karatA nathI; ulaTA teo tA ema mAne che ke, jAtabhAi AphatamAM hAya teve vakhate ApaNe cupakI pakaDI besI rahevu barAbara nathI. ApaNA khAhumAM baLa nathI teA rahyuM, ApaNe yuddhamAM nipuNa nathI teA rahyuM; paNa ApaNe tenI madade javuja joie. ane ApaNe ?...? svAmIjI AMkhe! phADIne kahe che ke, phekI de! tamArAM dharmAMka ! pahelAM khaLavAna thAva, Atma rakSaNa mATe sama khanA ! paraMtu A mahAnubhAva rAjanItijJa yugapravartaka mahAtmAnI vAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAmI vivekAnaMdbhajI ta 285 ApaNe sAMbhaLI na sAMbhaLI karIe chIe; Aja tenu prAyazcitta veThavA bhAratavarSa khulle vAMse ubhuM che ! ApaNe meDhethI phAve teTaleA sAmyavAdanA pracAra karIe; paraMtu jAtibheda ApaNune bhedabhAvanI prakhara avasthAmAM ghasaDI jAya che. ApaNe mATe zivoE kahIe, soDhuM kahIe; ane kArya karatI vakhate ApaNA ziva aneka khanI jAya che. brAhmaNa ziva, vANiyA ziva, kAyastha ziva, mecI ziva-sA ziva ! ApaNane hajI barAbara khyAla paNa nathI ke, A jAtibheda gAmaDAmAM keTale vikaTa thaI paDayA che! evAM aneka sthaLa che ke jyAM zUddhanI kALI jhupaDIe AgaLa thaine brAhmaNa pasAra thatAM paNa acakAya che, abhaDAya che! ApaNA jAtibheda devatAepa ta paheAMcI cUkyA che; te pachI khIjI khAkhatAnI teA vAtaja zI ? je jAtinI AvI sthiti heAya tenI unnati thavAnI AzA kyAMthI rAkhI zakAya? dhyAna dhareA, svAmIjInA te teja:pu Mja levaranuM dhyAna dhare. A patita jAtinA paraspara dveSa ane jheravera joi temanAM cakSuemAMthI agninI jvALAnI mAphaka keTalAM uSNa cakSuerUpI taNakhA jhare che! e sa` chatAM ApaNe temanI vAta grAhya karatA nathI. svAmI vivekAnaMdajInA svadezapremanI tulanA zI rIte thaI zake? e anurAga, e satya saMkalpaniSThA, e sevAnuM gaurava anyatra kyAMye jovAmAM AvatuM nathI. ApaNe tyAM te e svadezapremanA chAMTA paNa nathI, ApaNAmAM jee svadezapremI che temAMnA ghaNAne paradezI vastu anivArya thai paDI che. paradezI pANIvinA temanA AdhivyAdhi maTatA nathI; paradezI bhAvanA, paradezI pezAkavinA eka divasa paNa te TakI zakatAM nathI; ane evA leAkeA dezanA mukhya netAtarIke AgaLa paDe che! A bAbata kadAca koikane khukheMcaze; paraMtu te kA vinA nathI rahevAtuM. vaLI sarakArI neAkarIne svIkAra karavA uparAMta khitAbanI bevaDI gulAmagIrI vaheArI levI e peAtAnI icchApara avalaMbe che; A vAta jo ApaNA cittamAMthI khasI gai hAya te| svAmIjInA Adarza vicArI jovAnI jarUra che; ane ApaNe jo hajI paNa e Adarza nahi grahaNa karIe te unnatinI koI paNa kALe AzA rAkhavI vyarthAM che. dezanu dAridya-duHkha-nivAraNa karavA jatAM ApaNe jo emanI vANInuM anusaraNa karIe te! vivekAnaMdajIne A dezamAM janma levA sArthaka che, nahi teA vya ! strIenI sthitine je ApaNe unnata na karIe, zikSaNanA viSayamAM vistRta pramANamAM prayatna na karIe, ApaNe jo duSTa rUDhirivAjonI jALamAM jakaDAi jai ApaNAthI utaratI jAtine aspRzya rAkhI mUkIe te svAmIjInuM zikSaNa, emanA upadeza, Ada e sarvAM maheAdhinA majaLamAM guma thaI jaze, emAM zakA nathI ! bhAratavIra ! jAgA ! jAge!!! ("jJAnapracAra"nA eka aMkamAM lekhakaH-zrI. "jyeAti") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 123-hiMdanA uddhAranI cAvI rASTrIya keLavaNI dareka dezanA uddhAranI guru cAvI rASTrIya keLavaNuM che; ane rASTrIya keLavaNIne AraMbha dezanAM bALakethI tho joIe. bAlyAvasthA sA mAM bALakothI thavo joie. bAlyAvasthAmAM sArA-narasA saMskAre jeTalI sahelAIthI ghara karI zake che teTalI sahelAIthI te meTI vaye dAkhala thaI zakatA nathI. AthI je dezane udaya karavo hoya te nAnAM bALakone prathamathI ja rASTrIya keLavaNuM ApavI joIe. jApAnamAM abhyAsanI zarUAtamAM ja zikSaka nIcenA savAla-javAba vidyArthIo joDe kare che. sa-tame kyAM janmyA cho? ja-jApAnamAM. sa-tamAruM zarIra kayAMnA annapANIthI poSAya che? ja-jApAnanAM. sa-te pachI jApAna tamArI mAtA thaI ke nahi ? ja-jarUra, jApAna amArI mAtA che. sa-e mAtAnA rakSaNa mATe tamAre prANa paNa ApavA paDe te Apa ke nahi? ja-khacita, mAtRbhUminI khAtara prANa paNa ApavAne ame taiyAra chIe. AnuM nAma kharI rASTrIya keLavaNI ! jApAnanAM kumaLAM magajavALAM e bALakonI nasenasamAM potAnA deza pratye AvI suMdara bhAvanA prasarelI hoya te pachI kayo paradezI e dezano vALa paNa vAMke karI zake? hiMdanI arvAcIna sthiti rASTrIya keLavaNInI bAbatamAM kharekhara zocanIya che. hajI te ApaNe tyAM jAgRtikALa zarU thAya che. rASTrIya keLavaNInA gaNeza ApaNA dezamAM hajI hamaNuMja maMDAyA che. vaLI tenI pragatimAM eTalAM badhAM vidane naDavA lAgyAM che ke, tenuM bhAvi atyArathI kalpavuM muzkela che. briTiza sarakAra taraphathI hiMdanAM bALakone tathA yuvakane je zikSaNa ApavAmAM Ave che, te teone nirmAlya ane niHsatva banAvI mUke che, e vAta te nirvivAda che. hiMdanA aneka mahApuruSoe pikArI pokArIne sarakArI zikSaNa paddhati sAme virodha batAvyo che. thoDAja samayapara muMbaImAM bhASaNa ApatAM AcAryazrI praphulacaMdra rAye nIcenA smaraNIya uddagAro kADhayA hatA. keTalAka hiMdI vidyArthIo sivila sarvisanI parIkSA ApavAnuM ane bIjA keTalAke berIsTara thavAne vilAyata jAya che ane hajI ApaNA lokomAM vilAyatI DIgrIone meha rahyo che. e kharekhara zocanIya dazA che. sivila sarvisa ane kAyadAnI DIgrIe ApaNA dezane kayI rIte upayogI che?" "yunivarsiTI e to saMzodhana karavAnuM dhAma hovuM joIe; paNa hAlanI zikSaNa paddhatimAM jeTalo samaya gALavAmAM Ave che tethI yuvakanI zaktino bhayaMkara durvyaya thaI rahyo che." kAyadAnA grejayueTonA to rAphaDA phATavA lAgyA che ane have to vakIlonI saMkhyA karatAM, teonAM kuLonI saMkhyA vadhI paDI che. je mane covIsa kalAka mATe saramukhatyAra banAvavAmAM Ave te huM badhI kAyadAnI kaeNlejone jamInadosta karI nAkhuM." cInAi vidyArthIonuM anukaraNa karo AcAryazrI rAya cInAI vidyArthIonuM daSTAMta ApI, hiMdI vidyArthIone jJAna meLavavAno ekamAtra hetu, e jJAna dezanI svataMtratA meLavavAmAM dezanI sevArthe vAparavAnuM hoya che. hiMdI vidyArthIoe paNa A hetu pitAnI dRSTi samakSa rAkhIne zikSaNa levuM joie. cInAI vidyArthIoe sAmAnya janatAmAMthI abhaNapaNuM dUra karavAne maMDaLo sthApyAM che ane te maMDaLono Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdanA uddhAranI cAvI 287 tujArA cInAo lAbha uThAvI rahyA che. sarakAra ApaNI madade Ave tyAMsudhI rAha jovAthI hiMdIonu` kazuM vaLavAnuM nathI; kAraNa ke ema rAha jovAmAM te yugeAnA yugeA vahI jaze. ApaNe AmavargomAM keLavaNInA pracAra karavAnI khAkhatamAM cInA yuvAne pagale cAlavu joie. cInAoe te madirAja zALAe banAvI dIdhI che ane madiranAM ceAgAnAne ramatagamatanAM medAna banAvyAM che. hAlanA hiMdI grejyueTAnI durdazA taraph sahAnubhUti batAvatAM AcAryaM zrI rAya khelyAH- hiMdI grejyueTAnI dudarzI "hiMdI yunivarsiTienA eka sAmAnya grejyueTa karatAM vadhAre yAjanaka prANI zodhavu e muzkela che. teeAnI paMDitAi ane milTana tathA zeksapiyara viSenuM jJAna oNphisamAM cAlatA patravyavahAramAM vaparAya che ane teone badalAmAM mAtra AvikA jeTalI kamANI maLe che.' zikSaNunI cAlu paddhati pAkaLa che. zikSaNa paradezI bhASAmAM apAya che ane je vakhate vidyArthIe satyAsatya hakIkatAnu saMzAdhana karatA heAvA joie te vakhate tee zabdo zIkhavAne mathI rahyA hAya che. Adhunika keLavaNInA mArga, vidyAnI kabara bhaNI dorI janArA che.'' dhagadhagatI bhASAmAM raju thayelA hRdayanA A udgAre!, sarakArI zikSaNapaddhatinI asa`gInatA sArI rIte ughADI pADe che ane rASTrIya keLavaNI mATenI AvazyakatA paNa eTalAja saceSTapaNe pUravAra karI batAve che. rASTrIya keLavaNI kevI hAvI joie ? rASTrIya keLavaNInI dhaNI yAjanAe Aje ApaNA deza samakSa paDelI che, paNa e badhIne vicAra atre thai zake tema nathI. ApaNe te TukamAM rASTrIya keLavaNInuM svarUpa nirakhI jaizuM. prathama te| rASTrIya keLavaNIne mukhya hetu, khALAmAM dezabhakti utpanna karavAnA hovA joie. rASTrIya keLavaNI evI rItanI apAvI joie, ke khaLakA nirmAlya ane niHsattva na khanatAM tejasvI, buddhimAna ane niDara ane. AjakAlanA sarakArI keLavaNI pAmelA yuvazA neAkarI karavAmAMja jIvananI sArthakatA mAne che. rASTrIya keLavaNI pAmeleA yuvaka neAkarInA mRgajaLa pAchaLa kAMkAM na mAratAM svAvalakhI banavA joie. svAvalaMbana e manuSyajIvana ane rASTrajIvananA udayanuM mukhya pagathI che. sarakArI keLavaNImAM dhazikSaNa ane zarIrarakSaNanA viSayeAparatve bhAre avagaNunA jovAmAM Ave che. A khAmI rASTrIya keLavaNImAM nahAvI joie. baLavAna zarIravagara yuvaka kazuM karI zakavAnA nathI ane satya dharmonI tene jhAMkhI paNa nahi hAya te! te peAtAne kavyamAga kharAbara eLakhI zakavAnA nathI; mATe rASTrIya keLavaNImAM A e viSayeAparatve khAsa dhyAna apAvu oie. bALakAne brahmacaryAMnuM mahattva sArI peThe samajAvavu joie ane tenA kaDaka pAlanamATe khAsa pagalAM levAvAM joie. brahmacArI yuvakaiA ane yuvatIonI nAnI saMkhyA paNa jo dezadvAra arthe bahAra paDe te pacIsa varSInu kA eka varSImAM karI zake. akhaDa brahmacArIe bhagavAna isu khrista, bhagavAna zaMkarAcAya ane Adhunika mahApuruSa svAmI vivekAnaMdajI brahmacaryanA pratApe keTaluM badhuM kAryaM karI zakyA e teA saune viditaja che. A uparAMta rASTrIya keLavaNI mAtRbhASAmAMja apAvI joie. sarakArI keLavaNI aMgrejI bhASAmAM apAtI hAvAthI vidyAthI enA magajapara je kheAjo AvI paDe che te asahya hAya che. ATalA khAtara mAtRbhASADhArAja bALakAne zikSaNa maLavuM joie, jethI te peAtAne maLatA jJAnanuM svarUpa sapUrNa rIte samajI zake. A rASTrIya keLavaNInI TukI rUparekhA che. temAM mukhya mukhya muddAo raju karelA che. khIjA ghaNA agatyanA nAnA meTA muddAe rahI gayelA haze; paraMtu e badhAnA vicAra karavAnA A lekhane uddeza nathI. chevaTe sarakArI zikSaNapaddhatinI meAhajALamAM krUsAyelAM mAbApene eTalIja vinaMti karavAnI ke, e mehajALane phagAvI dai bahAra nIkaLeA ane tamArAM bALakone dezabhaktinA pATha zIkhave; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zubhasaMgraha-bhAga cAthe teone parAvalaMbI neAkare!-gulAme na banAvatAM, mAtRbhUminA sAcA sevakA banAve. mAtAe! tame jAgrata thAo, tame dhAre te dhaNuM karI zake. tame dharamAMja tamArAM bALakone dezabhaktinA pAThe zIkhavA ane dezAbhimAnanAM sUtrA samajAvA te! tame dezadvAranI khAkhatamAM ghaNuM kArya karI zakazeA. ane zikSakA ! yAda rAkhajo ke, tamArA hAthamAM dezanuM bhAvi che. tame jo bALakane atyArathI mAtRbhUminI sevAnA mantrA zIkhavaze te! meTA thatAM tee jarUra svadezanA sAcA sevakA banaze. sarakArI nAkarI na cheDI zakeA teAye bALakAne sAcI svadezasevA zIkhavavA jeTaluM kanya te tame jarUra kharjAvI zake! che. ane hamaNAMja jAgrata thayelA yuvakA! tame A dizAmAM dhaNuM kAya karI zakA che. AmavanI nirakSaratA dUra karavAmAM, cInAi vidyAthI ene pagale cAlA ane ApaNA abhaNa bhAiene jAgRta kare. A rIte ApaNe badhA A eka mahAna rASTrakAnI pAchaLa maMDIe teA keAnI tAkAta che ke hiM'dane svataMtratA meLavatA aTakAvI zake ? (tA. 23-12-28 nA "e dhaDI meAja"mAM lekhakaH- zrI. yogeza ) 124 - navA jamAnAnA juvAnone ridrAnI sevA karavI e 'nArAyaNa'nI pUjA karavA barAbara che; paNa huM kahu chuM ke, jee Aja bIjAnA atyAcAranA bhAga banI pazuenI jema pIDAya che temanI sevA karavI e kharekhara! sAkSAt puruSottama'nI pUjA karavA barAbara che. e sevAnAM mahAvratanuM anuSThAna karavAnI javAbadArI uThAvI ka kSetramAM jha MpalAvanAra pUjArI maDaLane AzIrvAda ApavA karatAM te temanI sevA karavAnA avasara jo mane maLe te! huM mArI jAtane vadhAre kRtA thayelI gayuM. bhAratanI bhUmi hiMdupradhAna che, bhAratanA dharma sanAtana che, dezadhanI vijayadhvajA hiMduja pharakAvaze. dharmAMtA vijayadhvaja pharakAvavAnA adhikAramAMthI je kepaNa hiMdune-pachI te game te kAmanA kaeNma na hoya-Ada rAkhavAmAM Ave te ApaNe AtmadhAta karanArA gaNAie. Aje ApaNe asakhya hiMduone aspRzya gaNI, temane devama dizathI paNa dUra rAkhI adhaHpatananI chellI sImApara pahoMcyA chIe. bhagavAna vAsudevane pAMcajanya kAyA che. hiMdujAgRtinA A prabhAtasamayamAM dareka hiMdune jagADavA joie. pachI te hiMdu aspRzya hAya ke dalita hAya tAya zuM ? dezadhanI sAdhanA vakhate bhedanI divAla khaDI karI rAkhavAthI kAma nabhI zakaze nahi; ane A dharmanA maMdiramAM jAtibheda ke spRsyAspRzyanA bheda vinAzakAraka nIvaDaze. tethI Aje jagannAthanA maMdiranA pAyA nAkhavA ubhA thayelA navIna yuganA manISI yuvakeA ! huM tamane namaskAra karUM chuM, e navIna dharmanI vedIpara tame hi MdumAtrane AmaMtraNa Ape; temane dRDha AliMgana ApI tamArI chAtI sAthe cAMpe! ane vaLI temAMya je atinIca gaNAtA hAya, hajArA varSanA tiraskAra, khedarakArI ane dhRNAnA bhArathI jemanA merudaMDa jhukI gayA che, jeo potAne aspRzya mAnIne manuSyatvanA adhikAra suddhAM bhUlI jai Aje dhULabhegA thai javAnI taiyArImAM che temane hAtha pakaDI uThADA, temanA kAnamAM manuSyatvaneA maMtra ApeA, hiMdutvanA udAra vakSaHsthaLapara temane paNa peAtAnuM sthAna meLavavA do ! bhAratanI akhaMDa hiMdujAtinA kathI Aje milananA sUra jhaMkRta thavA dA, e mahAna dharmamAM tamArUM peAtAnuM AtmadAna prabhu saphaLa kareA; eja mArI Antarika prArthanA che ! zrI. meAtIlAla rAya (tA 28-9-26 nA "dalitakAma"nuM mRkhapRSTha) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ kesara zI vAtanI che ? 125 - kasara zI vAtanI che ? 189 dezanI vartamAna avasthAthI kAIne sa MtASa nathI. jo ke daza varSa pahelAMnA karatAM Aje dezamAM jIvana ane khaLa khahu vadhAre che; paNa te dezanuM daiva pheravI nAkhe-svarAjyane jaladI lAveevA kAryaMmAM nathI rezakAyAM. e jIvana ane e baLa Aje mArI samaja pramANe dezane uMce caDhAvavAne ane AgaLa dhapAvavAne vaparAvA karatAM vadhAre te dezane pADavAmAM ane pAchA haTAvavAmAM vaparAya che. e te niHsazaya vAta che ke, A je kaIM thaye jAya che te sArAne mATeja che; ane kAne krAi divasa ApaNe e sArApaNAne spaSTarUpe joI paNa zakIzuM. paNa eka becena hRdaya ke jene parAdhInatA kAMTAnI peThe khuMce che, jene svarAjya vinA kaMIpaNu sArUM lAgatuM nathI, te A sthitithI zI rIte saMteASa pAmI zake? jyAre dezamAM kAi paNa kAma utsAha, dRDhatA, kALajI ane gaMbhIratApUrvaka thatuM dekhAtuM nathI, jyAre prasaMga dveSane raMga badalavAnI nIti kAI paNa kAmanAM mULa nAkhavA detI nathI, jyAre bhAi bhAiomAM-dharamAM-khunAmarakI tA rAjanI vAta thai paDI haiAya, tyAre A vyAkuLa hRdaya adhIratA ane AturatAthI phATI paDavA lAge te| zu' AzcaryAM ? A taphAna ane arAjakatAnA yugamAM dhanya che e mAnavAne ke jeo dezanI mULabhUta nabaLAone dUra karavAnA kAmamAM peAtAnI jAtane khapAvI rahyA che. svarAjyasaMgrAmamAM vijaya meLavavAnI dRSTithI jyAre ame amArA deza ane samAjanI dazA upara vicAra karIe chIe, tyAre amane aneka bhUlA ane uNapo dekhAi Ave che. jyAMsudhI ApaNe tene pUratA pramANamAM dUra karI zakIzuM nahi, tenuM mULa svarUpa samajI zakIzuM nahi, tyAMsudhI ApaNA baLane pUrepUrA upayega thaze nahi. ApaNI dhama bhAvanAe hajI doSavALI che, ApaNI samAjavyavasthA vizRMkhala ane sAmAjika jIvana chinnabhinna che. amArI rAjanaitika kA pati parAvalaMbI che. temAM sudhArA karavAnI bhAre jarUra che; vidhavAe amArA upara zApa vasAvI rahI che, sAta kareDa aspRsyA rAtridivasa amArA upara nisAsA nAkhe che, vaLI ALasa ane akarmAMNyA amAre! amUlya samaya barabAda karye jAya che; e badhAnA upAya karavA jarUranA che. A dizAomAM dezanI samakSa hajI kAma teA athAga paDeluM che. leAkeAnI bhramabharI dhAraNAo ane kalpanAe| sAthe laDhIne temane sAcA ane amalI kAma tarapha preravAnA che. sarakAra sAthe laDAi laDavAnuM cheADI daine hAlamAM te ApaNe ApaNAja samAja sAthe-tenI khUrAe sAthe-laDavAnI jarUra utpanna thai che. paNa Ane moTe khAmI zI khAkhatanI che? mArI buddhi pramANe te! A pAMca-cha varSanA sAjanaka jIvanane anubhava mane je samajAve che, te uparathI mAlama paDe che ke, A kAma jeTaluM yeAgya, pramANika, mahenatu ane dhagazavALA kA kartAonI echapathI aTakI rahyuM che, teTalu' paisAne khAtara aTakI rahyuM nathI. bIjA zabdomAM kahIe teA tyAga ane tapeAmaya jIvana gALanArA, vidyA ane tapazcaryAM bannene meLa potAnA jIvanamAM meLavanArA dezasevakeAnI kheATa che. vyAkhyAna ApanArA, mAna ane meTAi icchanArA jeTalA kAryakartAo maLe che teTalA dhIraja, daDhatA ane dhagazapUrvaka kAi eka kAmamAM peAtAnI jAtane aNu karanArA sAdhucarata ane satyAcaraNI kA kartAe ochA maLe che. game te! khAdI ke khAdIdvArA janatAnuM saMgaThana hAya, aspRsyAhAra hAya, anAthA ane vidhavAonI bAbata hAya, zArIrika avanatine prazna heAya ke strIsudhAra ane AtmarakSaNanI bAbata hoya; paNa jyAMsudhI dezamAM tyAgI ane tapasvI, jJAnI ane zUravIra, vivekI ane karakasarIA ane dezanI parataMtratA jenA aMtaramAMthI rAtadahADe AMsu vahAvatI heAya evA dezasevA nahi pAke tyAMsudhI dezanI dazA jaladI sudharI zakavAnI nathI. kAma tyAreja sArUM thAya che ke jyAre kAma karanArAo sArA haiAya che. sArA kAma karanArAone dhananI muzkelI nathIja rahetI. dezane jo Aje vadhAremAM vadhAre jarUra heAya teA te muMgA sama dhamajAvanArA tyAgI kAryakartAonI che. mane te dezamAM Aje A bAbatanIja bhAre uNapa dekhAI Ave che. leAkeA kahe che ke, paisA ochA zu. 19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 zubhasa mahu, bhAga mA che. huM kahu chuM ke, sArA kAryakartAonI epa che. keTalAya navayuvakaiA kAma ane reTInI zeAdhamAM gheraghera ghUme che, paNa tee pAtAne dezanI sevAne lAyaka banAvatA nathI. jemaNe sevAnuM vrata lIdhuM che tee paNa jeTalI sevAnA phaLa tarapha dRSTi rAkhe che teTalI sAcA sevakanI yeAgyatA vadhAravAnA prayatna karavA tarapha rAkhatA nathI. yAgyatA ane guNanI kadara sau jagAe thAya che; tethI kAkartAAe peAtAnI yAgyatA ane guNAnI vRddhi karavI joie ane navyuvakAe peAtAnI jAtane dezasevAne lAyaka banAvavA mATe rAtadivasa kaDIteADa prayatna karavA joie. X X X ( 'tyAgabhUmi'nA mAgazara 1984nA aMkamAMnA zrI. jamanAlAlajI khAjanA lekhaneA anuvAda. ) X 126 - pola patrikA dhArmi ka saDA nAkhuda karavA, vyavasthita caLavaLa upADavAnA" abhilASathI peAla patrikA'nA zrI. nAgaradAsa gaDhIA nAmanA navajuvAna lekhake AraMbha karyo che. dharmAMcAyAM ane dharmaguruonA DALa, DhAMga temaja khIjAM dhatIMgApratye dhikkAra varasAvavA taiyAra thayela peAla patrikA'nA jIvAna taMtrI janatAne khAtrI Ape che ke "kAi paNa dharma ke dharmaguru pratye amAre dveSa ke jhera nathI. " vyaktigata niMdA ke bIbhatsa TIkAothI " dUra rahevAnI paNa emanI eTalIja taiyArI che ane mAtra prajA emane 'jarUra sAMbhaLe ' eTalIja emanI mAgaNI che. "6 dharmane nAme hi MdusamAjamAM pArAvAra pAkhaMDa cAlI rahelAM che. tene teDI phADIne chinnabhinna karI nAkhyA vinA samAjanA chUTakA ke ulhAra nathI; eTale ame 'pravAsI pAgala'ne pagale cAlIne A patrikA prakaTa karavA taiyAra thayelA bhAi nAgaradAsane dhanyavAda ApIe chIe ane IcchIe chIe ke, AvA yuvAne gujarAtamAM ane hiMdusthAnamAM dhAja nIkaLeA. pravAsI pAgalanA hetune mATe amane mAna hatuM; paraMtu te hetunI siddhi mATe emaNe dhAraNa karelI zailI sAthe ame jarAye maLatA thatA naheAtA. alabatta, dhaNA jamAnAnA jAmI gayelA kacarAne sApha karavA ane aMdhazraddhAnAM jUnAM jALAMne useTI nAkhavA mATe kaDaka bhASAnI jarUra ame svIkArIe chIe; paraMtu kaDaka ane jozabharI bhASA bIbhatsa banavI joie evA kazAja niyama nathI ane peAla patrikA'nA hAlanA taMtrI e vAta agAuthI samajI gayelA lAge che. ethI amArI khAtrI che ke, emane dhArelA kAmAM sArI saphaLatA ane saMgIna sahAya cAre taraphathA maLazeja. pola patrikA 'nI sarvAMge saphaLatA icchatA tenA taMtrIne ame dhanyavAda ApIe chIe ane pratyeka hiMdune ane khAsa karIne navajuvAna hiMdune A patrikAne apanAvI, teNe upADelA suyogya kAryAMmAM madada karavA ame bhalAmaNa karIe chIe. k ( dainika " hi MdusthAna '"nA tA. 1-9-1928 nA aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhamInA pracAra 127 - vidhamaonA pracAra gujarAtanA hiMduemAM have hiMdutvanI bhAvanA jAgRta thai che, e joI amane AnaMda thAya che; paNa A bhAvanA moTebhAge hajI zabdomAMja rahI che. saMgaThananAM bhASaNeAmAM hAjarI ApavI ane eka-be hiMdusaMgaThananAM vartamAnapatrAnA grAhaka thai javAmAMja amArUM kavya pUrUM thai gayuM, ema ame mAnIe chIe. zuddhi ne saMgaThanamAM ame pUrI sahAnubhUti darzAvIe chIe; paNa kaMi karavAnuM AvatAM ame sADAbAra gaNI jaie chIe, ane jANe amane hiMdusaMgaThana sAthe kaMija lAgatuM vaLagatuM nA hAya eNvI amArI valaNa thAya che. ame jyAre melIe chIe tyAre 'hiyara, hiyara'nA pAkArAthI AkAza gujAyamAna karI daie chIe. tyAre jIe ! vidharmI e bIjI bAju peAtAneA pracAra AgaLa dhapAvavA zAMtapaNe ekITase kAma karatA haiAya che. khristIe vyavasthita rIte je pracAranuM kAma kare che, tenAM vakhANa teA hiMdue paNa kare che; paNa je sagavaDA ane sAdhane temane hAya che, te potAnA hiMdusaMgaThananA pracArakeAne karI ApavAnI mAgaNI thatAM kaMI karatA nathI. hiMdusaMgaThanamAM paisA ApavAnI vakhate amArAM gajavAM khAlI thai jAya che ane ame te badhI vAtAnA nirIkSaka banIne kahIe chIe ke, ehe!! tame bahu sArU karyuM. nA, A tame bahuja kharAba karyuM. ane pachI gapATA mArI besI rahIe chIe ane ka Mija karatA nathI. khristI mizaneAnA kAmanA AMkaDA ame raju karazu. hiMdamAM thatA pracAranI badhI hakIkata amArI pAse che. eTale patrikAnA vAcA jANI zakaze ke, temaNe zuM karavu joie ? khristIonu` kAma moTe bhAge DheDavADAmAM che. temaNe peAtAnI jALa tyAMja pAtharelI che. A vakhate ame naDIAda tAlukAnI samAleAcanA karIzuM. khristI eka tAlukAmAM jeTaluM kAma kare che teTalu ame AkhA hiMdustAnamAM karatA nathI. 201 naDIAda tAlukAmAM 95 gAma che temAM ayajonI vastIvALAM 93 gAma che, jemAM 13790 ayo che. kula vastInA 9 TakA atyo che. dhavAra AMkaDA juoH strI bALaka 2209 3102 1705 1744 2650 e 90 104 eTale ekadare 6099 hiMdu aMtyajo khristI thaI gayA che. 290 hiMdu ayo musalamAnakhAjA thai gayA che. remanakathAlika, muktipheAja, methADiTa ane Ai. pI. mizana e cAra mizane temAM kAma kare che. A mizanA zALAo, davAkhAnAM ane pracArakA rAkhI kAma kare che, tAlukAmAM 50 khristI zALAo che ane saMkhyAbaMdha khristI upadezake che. kheAjAnI zALA paNa che. aMtyaja sevAmaMDaLanI 3 zALAo che. te uparAMta bIjI eka hiMdusaMsthAnI zALA nathI. ekaja tAlukAmAM khristIo keTaluM saMgIna kAma karI rahyA che te AthI samajAze. hiMdue A sthiti sudhAravA kai madada karaze ke pachI zuddhinA samAcAra vAMcI phUlAyAM karaze ? upalA varNanamAM temanA sAhityapracAranuM varNana karyuM nathI. AvA pracArathI ekalA atyajoja vaTalAtA nathI. bIjA ucca gaNAtA hiMdue paNa sapATAmAM AvI jAya che. hiMdu atyo khristI atyanne khAjA aso puruSa 2090 mATe hiMdurakSAnA upAyo yAjavAmAM kriyAtmakarUpe bahAra paDe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ("prayAraka"nA eka atRkamAM lekhaka:-zrI. A. paMDita) www.umaragyanbhandar.com
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zubhasaMgraha-bhAga cAthI 128 - mi. henrI phaoNrDanA mananIya vicAro amerikAnA udyogavikAsanA eka AgevAna mi. hetrI phADe eka vamAnapatrakAra sAthe vAtacIta karatAM punarjIvanaviSe bahuja suMdara ane spaSTa vicArA darzAvyA hatA. vidvattAnA jarAe ADaMbara ke abhimAnavinA temaNe kahyuM ke evI vibhUti che, je ApaNane-pRthvIparanA manuSyAne preraNA Ape che. ' vizvamAM kAMIka eka peAtAnA A vicArAne vadhAre spaSTa rIte samAvatAM temaNe kahyuM ke " AjanA sudhArA pahelAM leAkeAmAM satyane aza vadhAre hatA.dAkhalAtarIke amerikAnA mULa vatanIe kAI adRzya daivI zaktine pUjatA ane evI daivI zaktinuM astitva teA jarUra cheja. bhale tame te zaktine Izvara kaheA, vibhUti kaheA, utpAdaka zakti kaheA ke buddhinidhi kahe; paraMtu e adazya AtmA-paramAtmAja ApaNA vicArA ane kAryone preraka che. " " tyAre zuM ApaNe ApaNA AtmAnA sukAnI nathI ? '' patrakAre prazna karyAM. '' mi. phADe taddana saraLa bhAve kakhala karyuM ke "nahi, mane peAtAne te ema lAge che ke meM kazuM kAma mArI peAtAnI icchAthI nathI karyuM. mArI aMdara temaja bahAra rahelI kAi adazya zaktinI preraNAthIja huM te! devAyA cheM. ' potAnI AvI aTala zraddhAviSe khulAsA karatAM temaNe kahyuM ke " zraddA e te pUrvanA jJAnanuM avazeSamAtra che. ApaNA pUrvajone jJAna hatu. tene evuM jJAna hatuM, ke je Aje ApaNe teA gumAvI beThA chIe. ApaNane te smaraNamAtra rahyuM che. ApaNe Aje te eTaluMja kahI zakIe chIe ke ' amane zraddA che" athavA ame mAnIe chIe;' paraMtu eka kALa evA hatA ke jyAre ApaNe kahI zakatA ke 'ame jANIe chIe. "" "" punarjIvananA siddhAMta e jJAnane avazeSa che ?' patrakAre prazna karyAM. " punarjIvana e te sarva jJAnanu sattva che '' mi. pheMDe uttara vALye " hu chavvIsa varSanA thayA tyArathI meM e siddhAMtane svIkAra karyo che. eralenDa smithanA pustaka uparathI mane e siddhAMta hAtha lAgyuM. e siddhAMta jANyA pahelAM huM taddana becena hatA. A viSayamAM dharmAMmAM kAMI naheAtuM. chevaTa mane te na jaNAyuM. kAmathI paNa mate sateASa na thayeA. jo eka jIvanamAM maLele anubhava bIjA jIvanamAM kAma na lAge te kAma karavAnA paNa kAMi artha nathI. paraMtu jyAre mane punarjIvananA siddhAMta samajAye! tyAre kema jANe mane kAi vizvavizALa yeAjanA hAtha lAgI hAya evu lAgyuM. mane lAgyuM ke, mArA vicArAne amala karavA mATe have taka che. have mAre mana samaya amaryAdita banI gayo. have huM ghaDiyALanA kAMTAone gulAma rahyo nahAtA. jagatamAM ceAjanAe dhaDavA ane kA` karavA mATe have joie eTalA samaya hatA." 46 " dhaMdhAmAM te huM cheka cALIsame varSe paDayA-eTale ke phADa` yaMtra' racavAnuM meM te vakhate zarU karyuM; paraMtu te pahelAM badhA samaya huM enI taiyArIja karI rahyo chuM. vizAla daSTibiMduthI eja lAbha thAya che ke te mANasane taiyArI karavAnA samaya Ape che, mArU dhaNuMkharUM jIvana taiyArI karavAmAMja gayuM che; kemake huM jANu chuM ke, mArI sAme bhAvI anata che. Ama vAtacIta tattvajJAnamAM UMDI utaratI jatI hatI ane patrakAra teA punarjIvananA siddhAMtanA spaSTIkaraNa mATe utsuka hatA; eTale teNe prazna karyAM " mI. raa! hu ahIM tamane maLavA AvatA hatA tyAre tame sarakAra pAsethI kharIdelAM vahANe joyAM ke jemAMthI tame have phorDanAM yaMtrA banAvI rahyA che.. zuM A vahANAnuM punarjIvana che? athavA rUpAMtara thayelA phAyatrAne smaraNa paNa haze ke te eka vakhata vaDANA hatAM ?' A bAlIza praznathI mi. phAthI saheja hasI javAyuM. temaNe khulAsA karatAM jaNAvyuM ke, " punarjIvanane| mArA khyAla evA nathI. " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ mi. henrI phorDanA mananIya vicAre 293 patrakAre pharI pUchyu r paNa jema vahANA bhAMgIne temAMthI rAyatra'ane che tema jIvanazaktie bhAMgI tUTIne pharI pAchI ekaThI thAya che ema tame kaheA che?" mI. phADe samajAvyuM " tamArI sarakhAmaNI khATI che. ApaNA deha kharI vastu nathI. ApaNuM cAritrya e kharI vastu che. pachI e cAritryane tame jIvanazakti kahA ke AtmA kaheA. e kharI vastune-AtmAneA nAza thatAja nathI. 66 paNa kamanasIbe hajIsudhI kAi vijJAnazAstrI AtmAne dehathI alaga pADIne batAvI zakyA nathI. game tevA sUkSmadarzaka yaMtrathI te dekhAtA nathI ke game tevA trAjavAthI te teALI zakAtA nathI. " patrakAre peAtAnI muMjhavaNa darzAvI. " eka vastu adRzya che-ApaNe tene joi zakatA nathI eneA atha evA nathI ke, te vastunu' astitvaja nathI. '' mi. phADe` khulAsA karyo " jema prabhu adRzya che, vijaLI adRzya che ane chatAM e bannenuM astitva cheja; tevI rIte AtmA adRzya che, chatAM tenu astitva te cheja. kayI zakti tamane ahIM kheMcI lAvI e tame joi zakatA nathI; chatAM e zaktinA astitvane tame InkAra karI zakaze nahi." . zakAya " tame kahezeA ke pavananuM vajana karI zakAya che ane vijaLInuM paNa mApa kADhI che. tene mAre javAba e che ke, kAIka divasa ApaNe AtmAnuM paNa mApa kADhI zakIzuM; eTatuMja nahi paNa mArI te! evI zraddhA che ke, eka kALe AtmAnuM mApa thai zakatuM hatuM. ApaNI atyAranI 'zrahA' e jUnA bhUtakAlIna ane gumAyelA jJAna uparaja racAyelI che. 31 tattvajJAnanI AvI jhINI mAthAkUTamAM ramuja umeravA patrakAre kahyuM ke " mArA tattvajJAnanA prAphesara ema kahetA ke, jaDa eTale zuM ? jemAM AtmA na heAya te; ane AtmA eTale zu' ? je jaDa nathI. Apa A mAM mAnA che?" - jaDa-cetananA AMtuM khaMDana karatAM mi.phDe kahyuM " nahi, vizvanI vastumAtramAM ekaya che. jaDa ane cetana ekaja vastu che athavA vadhAre spaSTa kahIe teA ekaja vastunAM khe svarUpe che. vastumAtra dekhAvamAM jaDa che. paraMtu tenuM bArIkamAM khArIka pRthakkaraNu kareza ane emAMnI cetanazakti dekhAze. Ama jaDa e cetananuM bhinna svarUpa che ane cetana e jaDanuM bhinna svarUpa che, mULamAM anne eka che. " " paraMtu jema A rAyaMtra'ne smaraNu nathI ke pahelAM te vahANa hatuM, tema ApaNane paNa ApaNA AgalA janmanuM kazuM smaraNa rahetuM nathI; ane evA smaraNavinA AtmA amara che, ema kema mAnI zakAya? jo jaDa vastu avinAzI heAya-tene kadI nAza na thatA heAya teAja deha amara banI zake. " patrakAre peAtAnI zaMkA raju karI. " tame bhUle che! " mi. phorDa kahyuM " zarIrane peAtAnI vRttithI ane AtmAne peAtAnI `ithI AgalA jIvananA anubhavenu smaraNa rahe che ane tene upayAga kare che. '' " tyAre tamane tamArA AgalA janmeAnu smaraNa che ?" patrakAre pUchyuM. " mane te! zuM paNa ApaNane saune ApaNA AgalA janmanuM jhAMkhuM smaraNa te hAyaja che. ApaNane ghaNI vakhata AgalA janmamAM joyelA kAi dRzyanuM ke anubhavelA banAvanuM smaraNa thai Ave che, paraMtu te bahu agatyanuM nathI; paNa e anubhavAnuM sattva, tenuM rahasya, tenAM pariNAmeA kiMmatI che ane tenI ApaNA jIvanamAM uMDI uMDI chApa hAya cheja. '' 'bhUtakALanI ghaNI vAteA ApaNe bhUlI jaie chIe, para Mtu tenI jhAMkhI ApaNA aMtarAtmAne hAya che. kAika rezamAMcaka banAva banatAM pahelAM uDe uDe rahelAM smaraNe! upara tarI Ave che; vastutaH te hayAtImAM te| hoya cheja ane ApaNA jIvanamAM te agatyane bhAga bhajave che." mi. phADe kahyuM. " tyAre tamArA AtmA AgalA aneka janmamAM duniyAnA saghaLA bhAgeAmAM pharI Avye nDaro te badhA deze jovA javAnI tamane icchA nathI thatI ?" patrakAre pUchyuM. . hiMja. e dezanI mane kazIja ki Mmata jaNAtI nathI. mane te! manuSyeAmAM rasa paDe che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubha graha-bhAga kemake manuSya pRthvI uparanI chellAmAM chellI ane navAmAM navI vastu che ane sauthI navI vastu. hoya temAM mane rasa paDe che. vijJAnazAstrIonI zodha pramANe manuSyajIvana 23 abaja varSathI pRthvIpara che; ane eTalA kALamAM to AmAM aneka anubhavo meLave che." " tyAre tamArA abhiprAya pramANe jIvanano hetu zo che ?" patrakAre pUchayuM. "mArA mAnavA pramANe jIvanane hetu anubhava meLavavAne che. manuSya khorAka ane zArIrika sukha-sagavaDa karatAM kAMI vadhu zodhe che. mAtra khorAka ane ArAmathI manuSyane saMtoSa thato. heya te teTaluM to tene saheje maLI rahe che. bahu gheDA mANase mAtra dehanI jarUrIAto maLI rahevAthI tRSNarahita thaImekSa pAme che. ApaNe badhAya punarjIvana pAmyAja karIe chIe, darekanI pAchaLa kaMika hetu rahelo hoya che ane tethI jIvana-paraMparA cAlu rahe che." dareka vananA anubhavathI ApaNe zIkhatA jaIe chIe. saphaLatA ane niSphaLatA, banemAMthI ApaNe kaMIka zIkhIe chIe, je saphaLatA karatAM niSphaLatAthI vadhAre zIkhIe chIe. phAMsIne mAMcaDe jatAM jatAM eka mANase kahyuM hatuM ke, "mAre mATe A bahu sAre pATha che." tenuM A kathana khoTuM nahi hoya. phAMsIe laTakIne paNa mANasa kaMIka anubhava meLave che. AmAM kheTano nahi paNa naphAne hisAba rAkhe che. AmAnA copaDAmAM khATa paNa anubhavarUpI naphAmAM gaNAya che." saMta krAMsisanI mAphaka tame paNa ema mAne che ke, pazuomAM AtmA che ?" "jarUra, zA mATe nahi !" "paNa, mi. phorDa ! jo tame bIje janma paNa manuSyajIvana pAme to tame tamAruM jIvana jUduja ghaDavAnA prayatna karo ke nahi ?" " paNa temAM savAla ja "jene che. jene huM vicAraja karatuM nathI. mArA mAnavA pramANe pratyeka jIvanamAM levAnA anubhavo paNa bhAvIe nirmANa karI mUkyA hoya che. ApaNe ApaNuM jIvana ghaDatA nathI. ApaNane kadAca agAuthI bhAna thAya che, paraMtu nirmANa ApaNe karI zaktA nathI." " tyAre zuM rASTrone paNa eja niyama lAgu paDe che? "emAM jarAye zaMkA nathI." "to jagatanAM mahAyuddhonI bhayaMkara Aphata mATe tame amuka rASTrane deva Ape nahi ne?" bIlakula nahi." "jIvanamAM tamane zA kAmamAM sauthI vadhu AnaMda Ave che ?" "amuka kAma mane AnaMda Ape che teTalA mATe huM kAMI karato nathI paNa amuka kAma karavAnI jarUra che, te mATe ja karuM chuM. sahelo mArga pasaMda karato nathI, paraMtu kaThina mArga pasaMda karuM chuM. ApaNane managamatuM kAma karIe emAM ApaNe kAMI bhaluM karatA nathI." tyAre tame kAmamAMthI nivRtta thavA IcchatA nathI ?' "ane bhaya rahe che ke, taddana kAmavagaranA besI rahevAnuM duHkha huM kadI sahana karI zakIza nahi. kaMIka ne kaMIka kAma karavAnuM te heAyaja che. yuvAnI e jIMdagInI dolata che, paraMtu anubhavavinA yuvAne jagatane kArabhAra calAvI zake nahi. je mANaso 30-50 varSe kAma karavuM choDI de te kadAca saMskRtinI avadazA thAya. anubhavIe jagatanA vyavahArane niyamamAM ane suyogya gatimAM rAkhe che. 50 varSa nIcenA mANasomAM duniyAno vyavahAra calAvavA jeTalo anubhava hatA nathI, eTale je 50 varSa uparanA mANaso kAma karavuM choDI de te duniyAne vyavahAra kadAca baMdha paDe." "tamane sAhityamAMthI kAMI jANavAnuM maLyuM?" vijJAnanAM pustakamAMthI ghaNuM jANavAnuM maLyuM; temaja "Ine Tayuna vitha dhI inphiniTa'.* ja A saMsthA taraphathI gujarAtImAM svataMtrAnuvAdarUpe A pustaka prabhumaya jIvana e nAmathI trIjI vAra hamaNAM nIkaLyuM te AgalI AvRtti karatAM vizeSa saMzAdhanapUrvaka ane sarala bhASAmAM tathA mAtra cAra AnAmAM (pAkA pUThA sAthe cha AnAmAM) nI karyuM che. sastuM sAhitya vardhaka kAryAlaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ bagIcAmAM majura ekalanAra ejaMTa 5 mAMthI paNa mane jANavAnuM maLyuM che." "bAIbalane tame dhArmika graMtha gaNe che ?" "bAIbalane huM anubhavonI seMdhathI mAnuM chuM. bAibala vAMcatAM ApaNane eTaluM AzvAsana maLe che ke, jIvanamAM ApaNe jevI Thekara khAdhI che tevI bIjAone paNa khAvI paDI che; eTale bAibala anubhavonuM kharuM pustaka che."* "tame mAno cho ke tamArA jIvanane aMte tamane tamArI mahenateno badale maLaze?" "jIvananA aMtaviSe huM kAMI jANato nathI. aMta to bahu dUra che, paraMtu ApaNe jene mATe lAyaka hoIzuM teTaluM ApaNane maLe che ja ane maLyAja karaze." ("be ghaDI meja" tA. 2-12-28nA aMkamAMthI) 129-bagIcAmAM majura mokalanAra ejaMTa sAheba ! thoDA vakhatapara sarakArI kAmane aMge surata jIllAnA kIma sTezane javAnuM thayuM hatuM. tyAM majura pUrA pADanAra mitra senDaphreMDa nAmanA eka yuropIyana sAthe thayelI vAtacItane sAra nIce pramANe che: hu AyarlAnDane vatanI chuM. mAruM nAma senDapharDa. lazkarI nokarImAMthI phAragata thaI hAla huM AsAmanA plAnA bagIcAmAM majAra mokalanAra eja tarIke kAma karuM chuM. tyAM mokalavAmAM AvatA dareka kuTuMba dITha mane rU. 60 kamIzana maLe che. tame je eka strI ne eka puruSa evuM kuTuMba meLavI Ape te huM tamane darakuTuMba dITha vIsa rUpIA ApuM. tyAM kAma karanAra majuro sukhI che ke duHkhI e savAla tame pUcho cho to Izvarane hAjara jANI jaNAvuM chuM ke, atrethI moTI AzA ApI mokalavAmAM AvatA majure tyAM gayA pachI bahu ja pastAya che. rojanA rUpiyA-doDha rUpiyA kamAze" evI lAlaca ApI laI gayelA majurane cArathI pAMca AnA paNa roja paDato nathI. maphata baLataNa maLaze eno artha e ke, majuroe jaMgalamAM jaI khapa pUratAM lAkaDAM jAte kApI lAvavAM. peTane khAtara ajJAna lokone uMdhuM samajAvIne phasAvavAne dhaMdho huM laI beThe chuM, paNa tenA badalAmAM Izvarane krodha ane garIbenA zApa mArA upara ne mArA kuTuMba upara varSa rahyA che. | mArA be dIkarA gAmegAma pharI kharI hakIkata garIba lokone samajAvI mArI viruddha pracArakAma karI rahyA che; ane evI rIte teo page cAlI mahAtmA gAMdhIjIne maLI badhI hakIkata rUbarU nivedana karavA javAnA che ane tamane paNa huM paravAnagI ApuM chuM ke, jAhera chApAdvArA A hakIkata jema bane tema vadhAre lokone jAhera karavI. AsAmamAM rahAnA bagIcAmAM janAra majurane koI paNa prakAranuM sukha maLatuM nathI. ghaNA kharA tyAMja maraNa pAme che. mahAtmA gAMdhIe caMpAraNyamAM je saheja caLavaLa calAvI tethI paNa majurone ghaNo lAbha thayo ne temanA mAlIkane rUpiyA daza lAkhane Azare vadhAre kharca karavuM paDayuM. AsAmamAM paNa mahAtmAjI jevAnI caLavaLanI khAsa jarUra che." ATalI vAtacIta thayA pachI vizeSa khAtrI mATe meM mi. senDapharDanA hastAkSara mAgyA, jemaNe upara jaNAvelI keTalIka hakIkatanI nedha mArI DAyarImAM pitAne hAthe karI. ("gujarAtI"nA tA. 23-12-28nA aMkamAM lakhanAra De. motIrAma harizaMkara bhaTTa-veTanarI satyena-olapADa ) 4 ApaNI bhagavadagItA bAIbalathI paNa keTalI badhI caDhiyAtI che te saMskArI sajanone kahevuM paDe tema nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 zubhasaMgraha-bhAga cothA 130 - bhayAnaka rAkSasI hAyare, mRtavat bhAratavAsI hiMdU! isa ubhayeAnnatAdara rAkSasI kaiA apane pA meM avaleAkana kara bhI tumhAre hRdaya meM jAgRti kA kAi bhI lakSaNa dRSTigeAcara nahIM haiAtA. tumhArA pratikSaNa bhISaNa hrAsa hA rahA hai; para tuma IsakA pratIkAra karane ke badale ulaTe pUrNa rUpa se Isase sahayAga karate jA rahe hai. isakA kupariNAma pratyakSa hai; nAza avazyaMbhAvI hai; patana nizcita hai; isa vistRta medanI ke vakSasthala para se tumhArA nAma miTanA dhruva hai. tumhAre cakSuya para aba ajJAna-adhakAra kI yavanikA nahIM; tumhArA hRdaya-gagana anya anabhijJa-dhana se AcchAdita nahIM. tumhAre sammukha kavya-patha bhI lupta nahIM. hamAre katiya prakAMDa vIAM te apane alaukika prakAza se hRdaya prakAzita kara diyA tathA apane siMhanAda se sAre aMdhere kA phADa kara tumhArA kavyapatha svaccha kara diyA. zoNita-siMcana kara kaThina mA sulabha kara diyA hai. chatane para bhI yadi tuma kavya-patha se vicalita hete hA te| tumhArA patana rAkSasI ke ubhayAnnatAdara me hAnA hI anivArya hai. tuma de bhAgAM meM vibhakta heA kara usa rAkSasI ke udara ke dAnAM era ulaTe Tage he. taba bhI tuma apanA anucita haTha tyAga nahIM karate. hAya ! isa pApinI kI udarapUrti ke liye kaise kaise dAruNa pariNAmasvarUpa kAryaM svayaM bhAratavAsI hiMdu karate hai, jinake smaraNamAtra se rezamAMca hA jAtA hai, hRdaya tama hA jAtA hai--glAni, nirAzA tathA bhaya kI uSNa AheluM se zarIra bhasmIbhUta huA jAtA hai; para hamAre dharmAM ke ThekedAroM kI nidrA bhaMga nahI. hAtI aura saMbhava hai ki nikaTa bhaviSya me hI unakI yahu nidrA mahAnidrA me sadA ke liye vilIna hai| jAye ! sasAra kA tItra-gati se unnati kI ora asara hete avaleAkana kara bhI tuma nahI ute. maiM hiMdu samAja! tere isa ni`ma atyAcAra se ukha kara lAkhAM hiMdU nAmadhArI Aja isA mahAprabhu yA dIne islAma kI zaraNameM jA kara nirbhIya hai| rahe aura isa krama se sanAtana dharma ke tilAMjali de para-dhama meM jA unhI hindU se apanA patrANu bhI spa meM hiMcakate hai, jo tilakadhArI use hiMdU dharmAvalI heAne para apane se pacAsa zITa kI dUrI para lI phaeNTakane nahI dete the. haiM tuma apane ke baDe gaI ke sAtha puruSottama zrIrAmacakra tathA yogIrAja AnaMdakaMda zrI- kRSNacaMdra ! sa MtAna khatAte hA. A mahApuruSoM kA apamAna karane kA tumhe kAi adhikAra nahIM hai aura ddhi adhikAra bhI hai, teA se kahate tumhe lajjA se sira nata kara lenA hI ucita hai. kyAM ? kAMki nararatna vIrakesarI zrIrAmacaMdra ne eka bhillunI ke jUThe era aura zrIkRSNacaMdra te vidura kA zAka baDe prema se bhejana kiyA thA; aura tuma tA rAma-kRSNa ke kucha bhakatAM kA adbhUta kaha kara unase spati bhAjana karane kI kauna kahe, zarIra taka spardhA hAnA ghera pApa samajhate hai. yahI nahIM usake zarIra kI chAyA bhI zarIra para paDanA raurava naraka me paDane tulya samajhate haiM. di eka patha se eka tilakadhArI vA eka hiMdU jise tuma achUta kaha kara sakhe! dhita karate hA, akasmAt A paDe, teA use vahIM dharAzAyI haiAnA paDegA, cAhe use sa ya! bicchu tamareNukA yA kIca, patthara yA pAnI para hI kayAM na paDanA paDe, cAhuM vaha kitane hI mUlyavAna vastroM se susajjita kyAM na heA, use prANa taka kayAM na visarjana karanA paDe; para use vasA karanA hI paDegA. vahu usake liye sAmAjika hathakaDI se badhA hai, mukta nahIM. eka, kaisA hRdayavidAraka dRzya hai! eka bAbAjI eka kue para jala khIMca rahe hai, aura eka achUta pyAsa se vyAkula hai! kara chaTapaTA rahA hai. hAtha me jalapAtra aura khIcane kI rassI bhI usake pAsa vamAna hai; para bAbAjI kI AjJA nahI. khAbAjI use e ke pAsa phaTakane taka nahIM dete, na jala pilAte haiM; na use svayaM jala khIMca lene kA Ar hI dete haiM; para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayAnaka rAkSasI 297 vahI achUta yadi rAma-kRSNa se dhRSNA kara isA yA muhammada kA maMtra uccAraNa karatA hai, tA ekasAtha jala khiMcane kai kauna kahe, usase zeka-haiMDa yA AdAba arja karane meM apanA ahebhAgya mAnate haiM, pUrvajanma kA susa`skAra mAnate hai. sikA kupariNAma jo huA hai, vaha sasAra ke sAmane hai. jisa samaya mepalA ne hiMdU para amAnuSika atyAcAra kiyA thA, vahu paisA bhayAnaka thA! eka bAlikA ke sAtha pAvika atyAcAra hotA hai aura usake mAtapitA kA vaha aprAkRtika dRzya dekhane kaiA vAdhya kriyA jAtA hai aura kucha dUrI para adbhUta bhI khaDe khaDe yaha dAruNa du:kha saha rahe hai. muThThIbhara mepalAM ke liye ye adhika the, para ve bicAre kyA karate ? unhe teA khAkhAjI leAgoM ke pAsa jAne kA pAsapeTa hI na thA. IjahAra ke samaya jaba mejisTreTa ne ina lAgeoM se pU ki tuma legoM ne paDitAM cha ceAM na rakSA kI? te una leAgamAM ne uttara kriyAH--dharmAvatAra ! hama legAM kAunake pAsa jAte taka kI AjJA na thI. anyathA hama lega muThThIbhara atyAcAriyAM kA paira se hI kucala DAlate." hiMdU samAja ke sa aharniza aniyamita atyAcAra kA pratikUla unheM patana tathA vinAza ke gaharI gadara me' Dhakele liye jA rahA hai; para tumheM apane haTha para aDe rahane ke sivA aura kucha nahIM khana paDatA. isake phalasvarUpa Aja kevala kalakatte nagarI hI meM paccIsa sahastra striyAM ne vezyAvRtti grahaNa kI hai. yadi tuma isapara kSaNamAtra bhI vicAra karate te isakA kAraNa pratyakSa prIta hatA. dhara tumane apanA Adarzo te gaganacummI banA liyA hai, para usakI sAdhanA ThIka usake pratikUla patAlagAmI hai, tau bhI aprApta vastu kA pAne kI abhilASA nahI tyAga karate. tumhArI yaha mukta kaisI hAsyapUrNa hai! pagu hA kara himAlaya kA uttaMga zikhArehaNa karanA cAhate hai!, khaunA khana kara AkAzasthita cadra ke! pakaDanA cAhate hA, khAla-vidhavA ahina eTI ke! te Ajanma brahmacarya vrata pAlana kara ke pavitra jIvana vyatIta karane kI zikSA dete hai aura svayaM unake saMmukha prakhala kAmavAsanA kI pratimUrti khana kara prakaTa hote hA. eka Ara vRddha, SoDaSI yuvatI kA le kara sAyaMkAla se hI krIDA-kakSA meM praveza kara aTTakheliyAM karate hai, tA dUsarI era vidhavA-khAlavidhavA nirjana kArI meM apane viSamaya vicAre kI jvAlA se jalatI rahatI hai. eka era zikSA kA pUrNa abhAva, dUsarI ora duSita saMsa`kA burA prabhAva ! eka era ghara ke sAre lega vilAsitA ke samudra meM sikhApata DUbakI lagAve aura dUsarI ora vidyA tathA azikSA ke kAraNa sadaiva ke dUSita vicAreAM kA AkramaNa heA; tama bhalA isa uThatI hui yuvAvasthA kI taraMga meM brahmaca pAlana kaise saMbhava hai| sakatA hai? isa prakAra prAcIna RSimuniyAM ke pavitra vAyAM para calane kA DhAMga karanevAle patita hindU! tuma svaya' una ciraduHkhanI vidhavAe ke Adarza vaidhavyavrata ke kha`Dita karane kA AyeAjanA karate hA! re svArthA adhapakSapAtI samAja ke vyavasthApaka ! re nimaniyama ke niSThura paripATI ke niyAmaka ! dekhA, AMkhe khAla kara dekhA, Aja tumhAre aniyamita atyAcAreAM se ubha kara kitanI bhAratIya lalanAye bIbhatsa vyApAra meM lagAyI jA kara apane satya sanAtana dharma kA tilAMjali de kara rAkSasI ke udara kI pUrti kara rahI huM; tumhAre dhame' unake liye sthAna nahIM! epha! tumhArA yaha mamatA-zUnya vyApAra kitanA bhayaMkara hai. eka kAmala sukumAra kizorI kA eka cha zI vRddha ke hAtha AjIvana sabaMdha karane kA pratila dekha kara bhI prakRti viruddha kAae se nahIM hahate! isI atyAcAramayI anIti ke kAraNa hI ubhayeAnnatAdara kA peTa bharAva rahA hai aura usake udaraya paripUrNa hete heAte tumhArA nAma sadA ke Alaye isa pRthvI se uTha jAyagA. zAyada tumhArI carcA kathA-kahAniyAM meM kucha samaya taka mile.tapazcAt vaha bhI samaya ke garbha meM sadA ke liye vilIna hai! jAyagI. samhaleA, samhaleA aba bhI samaya hai. ( "maneAramA"nA eka aMkamAM lekhikAH-zrImatI vimalAdevI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 zugasaMgraha-sAga cAthA 131 - muslIma bhAione eka samaju muslImanI khAsa sUcanA je kAma peAtAnA dharmaguruone katala kare te julamI kahevAya. pachI te game te hAya-hiMdu hAya, musalamAna hoya ke khriratI haiAya. hiMdu temaja khristI e beu kAmeAne huM khAtala karUM chuM;, kAraNa temanA dharmo ane RtihAsanI mane pUrepUrI mAhitI nathI. eTale temanA viSe kaMI lakhavuM e vAstavika nathI; paraMtu huM musalamAna chuM. musalamAnI dharma ane tihAsanI mane kaMIke mAhitI che te AdhAre islAmI dharma bAbata, islAmI itihAsa bAbata ane musalamAnoe potAnA dharmaguruo upara gujArelAM mahAjulmI, mahAkrUra, mahAnirdaya ane mahApApI kRtyA bAbata je lakhu te alabatta vAstavikaja kahevAze; tema chatAM hAlanA jamAnAnA musalamAne jyAre temanA vaDIleAnAM ati ghera ane mahApApI mRtyu! mArI kalamathI chApAMomAM prasiddha thatAM jue che tyAre mArA pratye temanA gussAnA pravAha josabhera ubharAi Ave che. temanA krodhane agni uchALA mArA mArA tarapha doDe che ane temanA jImanI khUnI talavAra mArA niLa ane nAjuka deha upara camakArA mAre che; tema chatAM nirbhayatAthI huM mArUM kartavya karIza, temanI dhamakIe mane je satya sthAna ane upadezanuM lakSyabiMdu me pakaDelu che tyAMthI DagAve e vAta kAi paNa kALe banavAjoga nathI. islAmanA mahAna dharmAMgurue upara musalamAnae peAteja gujArelA khehada julamanA hRdayabhedaka vRttAMte lakhavA eja mArkavya che ane emAMja mArI jIMdagInuM sArthaka ane kalyANa che, ema huM mAnuM chuM. have huM cokkasa nirNaya upara AvI gayA ... ane khAtrIthI kahuM chuM ke, je vakhate mAMkhavIAnA harAmI dIkarA yajhIda damAskasa zaheramAM khIlAphatanI gAdIe eTho tyAre sadhaLI islAmI duniyAnI hakumata tenA kabajAmAM AvI ane saghaLA musalamAne e tenI tAbedArI svIkArI; paraMtu je musalamAne kharA ImAnadAra eTale dharmAM hatA teoe tenI islAmanA dharmaguru hAvAnI pAtratAnA asvIkAra jAhera karyAM. te kharA dhI puruSAnA saradAra zAhajAdA hajharata husena hatA, je islAmanA mahAna pegambaranI pavitra ane pUjya dIkarInA dIkarA thAya. A bahAdUra ane dharmAM pATImAM phakta 72 puruSo hatA, jemane karabalAnA raNamAM anna ane pANIvagara rokI rAkhavA, evA yajhIda palIde tenA zkarIone hukama ApelA. A dhika pATI` bhUkha, tarasa ane unALAnA sakhta tApanu duHkha veThI e raNa daramiyAna tabuemAM peAtAnAM bAlabaccAMe sAthe paDAva karI vasela! hatA. yajhIda pade temane mATe annapANInI naherA ane nadIe nALAMgmA upara pahere mUkelA. nAnAM bALakA tarasyAM ne tarasyAM maraNa pAmyAM, meATA mANase bhUkha-tarasathI maravA karatAM khAdUrIthI duzmane sAthe laDI zahIda thayA. IslAmI duniyAmAM adhakAra vyApyuM. tyArathI islAmanI khALa julamIenA hAthamAM AvI; eTale islAma je kharA dhama hatA te maTI adha thayA. adhamI AgevAtAe islAmanA nAme adharmAMte pracAra karyo ane julamagArIne pAyA cyA. tyArathI islAma IslAma na rahyo. kharA islAmIenI sAthe IslAme paNa duniyA tyAga karI, paNu islAmane ThekANe julma sthapAyA te atyAra sudhI cAlyA che ane cAlaze. have islAma e dharma nathI, paNa julama e dhama rahyo che. e dharmamAM paisA eja khudA, paisA eja pegambara ane paisA eja dhama guru. paisAne mATe khudAne paNa mAre, pegaMbarane paNa mAre ane dharmagurune paNa mAre. jo ema na hota te| musalamAtAe peAteja hajharata husena ane temanA 72 sAthISene duHkhI avasthAmAM zahIda karyoja na heAta; mATe musalamAnane islAma tyArathI guma thaye!-mane tene patto lAgatAja nathI. huM teA badhA musalamAnene emaja kahuM chuM ke, have jo islAma pAchA meLavavA hAya ! tameA hajharata husenanI pAse mAgaNI karA; kAraNa islAma tA teozrInI sAtheja gayA. have islAma ahIM kyAMthI maLe ? mATe nAhaka phAMphAM mAreA nahi. (tA. 28-10-1928nA "hiMdu" mAM lekhaka-zrI. saiyada inAyataalI khAkaraalI kAdarI.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakti ko hasya 132-zakti kA rahasya brahmacarya hI prAcIna bhAratIya sabhyatA kA AdhAra hai. saMsAra kI uMcI uMcI sabhyatAryo bhoga-vilAsa meM paDa kara naSTa hotI rahI hai. paraMtu hiMda sabhyatA ke AcAryo ne isa bAta ke bhalI prakAra samajha liyA thA ki IdriyasaMyama hI unnatizIla sabhyatA kA ekamAtra Avazyaka siddhAnta hai. merI saMmati meM prAcIna brahmacarya zabda kA atha hI atyaMta bhAvapUrNa che. saMskRta ke aneka zabda meM Azcaryajanaka sauMdarya hatA hai aura unake aMdara atyaMta gaMbhIra rahasya bhare hote hai." "brahmacarya" zabda ke dhAtvartha para jarA vicAra kIjIe. yaha do zabda ke mela se banI che. brahma aura carthe. isakA arthe hai, "brahma ke sAtha gati." brahma kA arthe hai-vRddha yA vikAsa. brahma zakti kA strota hai. e navayuvako ! tumameM bhI usa prajApati kI daivI zakita kA aMza maujuda hai. kyA tuma usake sAtha soga karate hai, yA bhegavilAsa tathA kSaNika sukha aura vArtho ke liye usakA durupayoga karate ho ? brahmacarya hI sabhyatA aura sadAcAra kA mUla hai. yahI rASTrIyatA kA mUlamaMtra hai. yahI zakti kA rahasya hai. saMsAra ke sAre DokTaroM kI sArI davAye svAdhya kI itanI rakSA nahIM kara sakatI, jitanI eka brahmacarya dvArA kI jA sakatI hai. puruSatva karI zakata iMdriya saMyama se hI prApta hotI hai. hiMdU-samAja ara hi kA prANa prahmacarya hI thA. hiMdU-sabhyatA ke prANusvarUpa brahmacarya kA hamane apamAna kiyA hai, isI liye hamArA hara taraha se adhaHpatana ho gayA hai. mujhe pUrA nizcaya hai ki bhAratasaMbaMdhI sArI samasyAye navIna puruSatva aura navIna zakti ke saMcAra se hala ho sakatI hai. je jAti svataMtra honA cAhatI hai, use pahale baliSTha banAnA cAhIe. saca to yaha hai ki dubhAya se Adhunika pracalita zikSA-praNAlI ne brahmacarya para kucha bhI keyAna nahIM diyA; para hameM Isa bAta para hairAna nahIM honA cAhIe ki skUla aura kAli se khUba cAlAka vyakti paidA. hote hai. deza ke cAlAka kI nahIM, kintu sarala logoM kI AvazyaktA hai,je ki baliSTha hoM Ara deza kI sevA meM apane Apake balidAna kara sake, eka bAta ma sApha-sApha kaha denA cAhatA hUM ki pAzcAtya sabhyatA kI nakala karane se hiMdusthAna kA kucha nahIM bana sakatA. bhAratamAtA ke to una brahmacAriye ke samUho se hI AzA hai, je ki kone-kone meM jA kara dharma-pipAsu legAM ke RSi kA punita saMdeza gunA sake Adhunika zikSA ke prabhAva se hamAre dimAgoM meM eka nazA paidA ho gayA hai. nakala karanA. kamajorI che. vicAra tathA jIvana ke hara kSetra meM eka vastu kI AvazyakatA hai-zakita-bala; paraMtu bala kA rahasya yahI hai ki nakala na kara ke svayaM apane parAM para khaDA huA jAya. vaidika sabhyatA kA yuga na mAlUma kitanA purAnA hai. eka Adhunika aitihAsika kA kahanA hai ki 20,000 yA 25,000 varSa pahale vaidika sabhyatA kA yuga thA. Isa yuga ke viSaya meM meM jitenA adhika vicAra karatA hUM utanA hI isakI aura saralatA para mugdha hatA jatA iM. Adhunika sabhyatA 'kI apekSA prAcIna sabhyatA meM adhika saralatA thI. saralatA hI sabhyatA kI kucha hai. akasara hama lega prajAtaMtra rAjya para vicAra kiyA karate hai. merI rAya hai ki vaidika prajAtaMtra adhika uca thA. rAja sadI janatAdvArA cunA jAtA thA. merI rAya meM prAcIna rAjavyavasthA kA mukhya tattva prajAtaMtravAda hI thA. janatA kI IcchA ke sanmAna diyA jAtA thA. prajAtaMtravAda prAcIna Aryo ke ajJAta na thA. dharma kA sthAna saMdeva rAja ke upara 23mA jAtA thA vaidaka rAjavyavasthA karI AdhAra AmeniyaMtraNa ora AtmasanmAna thA. Ajakala duniyAdArI aura vyavahArakuzalatA para adhika jora diyA jAtA hai. pAna ke patto kI taraha cAlAka logoM kI sarvatra hI adhikatA hai. aise AdamI bhArata ke svataMtratA nahIM dilA sakate. A kA ra sadaiva AtmA kI unnati para thA. mAnasika caturatA dvArA saphalatA tathA svArtha-sAdhana meM kucha hAyatA to mila sakatI hai; paraMtu saphalatA kiI prApti vastuta: AtmA dvArA hI hatI ha, je kucha sthAyI hai, usakA nirmAtA AtmA hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA AtmA ke hI apane svAdhyAya tathA jIvana kA vAstavika nirmAtA samajha. Atmika zakti hI bhArata ke svarAjya dilAyegI.agara bhArata meM Atmika zakti kI nyUnatA hogI, te hama uMce-uce ude taka nahIM pahuMca sakate. hamAre jAtIya Andolana cadi Atmika zakti se anya haze, te ve garva, viSayasukha, dhRNA ra jhagaDo ke hI paidA karanevAle ho! Adhunika jamAne kA khatarA yaha hai ki Ajakala AtmA ke parAdhIna kara diyA gayA hai. daivI zakti ke mazIna kA gulAma banAyA jA rahA hai. AtmA ke adhikAre ka zaktimadonmatta sabhyatA para karabana kiyA jA rahA hai, traSi kI buddhimattA kA anusaraNa karanA ApakA prayatna honA cAhIe. Ajakala kI spardhA aura pecIdagiyAM ne manu ke jIvana ke bilakula pAgalo kI taraha bAhya sukhe ke pIche bhAganA sikhA diyA hai. isI liye Antarika zakti ke vikasita karane kI bahuta adhika AvazyakatA che. Adhunika zikSA sarvathA asaphala rahI hai, kaki isane vidyArthi kI Antarika zakti ke vikasita nahIM kiyA. abhI kucha dina hue ki jarmanI ke eka mahAna vicAraka aura rAjanItijJa mahApuruSa kI mRtyu huI hai, unakA nAma "maithine ' thA. unhoMne apanI eka kitAba meM likhA hai ki "AtmA che vikasita karo. yaha te prAcIna RSi ke siddhAMta kA eka anuvAdamAtra hai. meM Adhunika skUla, kAli, yunivarsiTi aura saMsArabhara kI sarakAra se eka prazna pUchanA cAhatA , ki Apa apane navayuvaka vidyArthi kI AtmAo ke vikasita karane ke liye kayA yatna kara rahe hai ? kayAMka, mujhe dRDha nizcaya hai, AtmA ke vikasita karane se hI vAstavika navajIvana kA vikAsa hetA hai.4 TI. ela. vasvANuM 133-lakhANo e bhalA jethI jJAnateja rahe vadhI. anuTupa chaMda saMsAre sArI vastu te eka Izvara jANe, enA vinA vRthA karmo vRthA janmaja mAna. 1 alpa surajade evAM saMsAre sAdhano ghaNAM, paraMtu pUrNa zAMti te prabhunA nAma-kAmamAM. 2 leDe uSNatA ThaMDI guNe e agni TADhanA, mahattA maMdatA guNe jJAna ne ajJAnanA. 3 jIvyA kAje ja khAvAnuM khAvA kAje na jIvavuM, jIve je phakta khAvAne dhikka enuM ja janmavuM. 4 vaNeluM vastra tANethI tUTI turta jatuM nathI, susaMpathI rahetAM ke haMphAvI zakatuM nathI. 5 bane te hita bIjAnuM sadAye karatA phare, bane nA jo kazuMye te pIDA nA anyane kare. 6 pitAnuM vizva mAnIne vizvapremIja je bane, kadI paDe nahi ne dhanya anAja janmane. 7 lakhANe kAmanAM zAM je bahekAve iMdrie badhI ? lakhANo e bhalAM jethI jJAnateja rahe vadhI. 8 prabhupichAna ApavAvALI brahmavidyAne bhUlAvavAmAM AjakAlanA svachaMdI zikSaNane jevo tevo phALo nathI. AjanuM zikSaNa zAti ApanAra nathI paNa cagaDoLe caDhAvanAra che. * * sevA dharma: parama padano minAmaNa-kaThaNa tapazcaryA karanArA yegIo paNa sevAdharmano marma pUrepUre ekadama nathI jANI zakyA. e sUtranA e bhAvArthamAM uMDuM rahasya chupAeluM che evuM je jANI zake che, te ja zreya sAdhI zake che. e sUtra nakAmuM lakhAyuM nathI. koI paNa kAyane jhINavaTathI tapAsatAM na AvaDe tyAMsudhI kharUM sAdhya sAdhI zakAtuM nathI. x x eTale zuM ?" e prazna Aje to seMkaDe navvANuM TakA jeTalA lekamAM carcAI rahyo che. adhurA zikSaNane A pratApa che. eTale zuM ? eno artha jene samajAya agara te jene e kahevApaNuM maTI jAya tenAM ahobhAgya samajavAM. ("pragati' sAptAhikamAM lekhaka zrI. maMgaLadAsa caturbhuja kavi) 4 gurukula-kAMgaDI ke dIkSAta bhASaNa se. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 vIra laTara DAvane 134-vIra lATura Dovarna nepoliyana bonApArTa kA nAma kisane nahIM sunA hegA ? Ihone apane bAhubala se aneka deza ko jaya kara ke aMta meM, kisa prakAra krAMsa ke rAjyasiMhAsana ko hastagata kiyA thA, ise bhI bahutere jAnate hoMge. inameM eka yaha bhI asAdhAraNa guNa thA ki jisa prakAra ke svaye vIra . vase hI apane adhInastha sainike ke aMdara thI vIratA kA bhAva bhara sakate the. isake daSTAMtasvarUpa "lATara Devana' nAmaka eka sainika kI vIratA kI kahAnI likhI jAtI hai, lATura Dovana nepiliyana ke adhIna eka sAdhAraNa cineDiyara sainika kA kAma karate the. yaha Aja se bahuta pahale kI bAta hai. Dovarna laDakapana hI se bahuta sAhasI thA. isIse usake mAtApitA ne usake liye yuddhavidyA kI zikSA kA prabaMdha kara diyA thA. vaha apane adhyavasAya aura buddhi ke bala se thoDe hI samaya meM apanI zikSA samApta kara ke sainika kA kAma karane lagA. loga pahale use utanA pahacAnate na the, kintu tINuM dRSTivAlA nepoliyana thoDe hI samaya meM DovarnA ko pahacAna gayA. isIse usakI padonnati hone meM adhika samaya na lagA; kintu Dovana padonnati nahIM cAhatA thA. vaha kahA karatA thA- "mai jhineDiyara dU, meM trineDiyara raha kara hI mAtRbhUmi kI sevA karUMgA." nepoliyana ne usakI prArthanA mAna lI. Dovarna cineDiyara dala kA adhinAyaka banAyA gayA; kinatu kramazaH jisa samaya bhinna bhinna cineDiyara dala ekatra mila gaye, usa samaya Dovana ne dekhA ki usakI AjJA ke adhIna ATha hajAra grineDiyara sainika binA mInamekha kiye marane ko taiyAra hai aura vana hI unakA adhyakSa hai. ItanI bhArI senA kA bhAra lene para bhI vaha kastAna hI rahA, aura keI ucca pada nahIM grahaNa kiyA. "kAMsa kA pradhAna trineDiyara' nAma se vaha sarvatra prakhyAta ho gayA. Dovana kI avasthA jisa samaya 47 varSa kI huI, usa samaya vaha kucha dine kI chuTTI le kara eka bAra ane mitra ke sAthe sAkSAta karane ke gayA thA; kintu mitra ke ghara meM vizrAma ke liye jAne para bhI Dovana eka catura sainika kI AMkha se usa sthAna kI dekha bhAla karane lagA. zAyada kisI dina isa deza meM bhI yuddha karane kI naubata A jAya. bhAgyavazAta usakI Isa ayAcita abhijJatA ne bhI use samaya para baDA kAma diyA thA. usa samaya AyiA ke sAtha kAMsa kA yuddha ho rahA thA. lATura Dovana ne sunA ki vaha jisa sthAna para avasthAna kiye hai, usake pAsa eka choTe se pahADI kile ke dakhala karane ke liye eka AsTriyana senA-dala, baDe vega se, saba bAdhAo ke pAra karatA huA baDhatA A rahA hai. vaha eka bahuta mAmUlI kilA thA. use eka chAvanI kahane meM bhI kaI harja nahIM; kintu vizeSa ghaTanA ke kAraNa vaha choTI chAvanI bhI aise mau ke para thI ki usake hAtha se nikala jAne para kAMsakI bahuta bhArI kSati hone kI saMbhAvanA thI. Asiyana senA ke usa gupta AkramaNa kI bAta ke neliyana nahIM jAnatA thA, isIse sadA kI bhAMti usa durga kI rakSA ke liye kevala 30 sainika vahAM nivAsa karate the. Dovana ne sthira kiyA ki Isa durga meM jA kara khabara de dU? koMki kucha hI ghaMTe kI derI hone se Asiyana senA usa pahADI kile ke dvAra para pahuMca jAyegI. yaha soca kara vaha prANapaNa se rAstA calane lagA. usa samaya saMyA ho calI thI. pahADI ke agala bagala se astagAmI lohita sUrya kI kara jisa prakAra bhinna bhina tapa ora khandaka ke bhinna bhinna nAma hote haM-koI 'laTema" koI maikisama gana" ke "mAra rAIphila" kahA jAtA hai, vaise hI bhinna bhinna prakAra ke gole-geli ke nAma bhI bhinana bhinna hete hai. jaise kisIkA nAma phalAITa kisIkA nAma "miti" kisI kA nAma "dama dama" hatA hai. grineDa bhI aisA hI eka prakAra kA gelA hai. nepoliyana ke je senika dela yuddha ke samaya, isa gele ko kAma meM lAtA thA, vahI usa samaya graneDiyara ke nAma se prakhyAta thA. Inake atirikta jhineDa gele ke aura koI vyavahAra meM nahIM lA satA thA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zubhasaMgraha-bhA ceAthA mhAna razmiyAM khIcakhIca meM' dikhAi paDatI thI. TIka IsI samaya pasIne tara, thakA mAMdA DeAvana kile ke daravAje para jA pahucA. pahuMcane para dekhA ki daravAjA khulA paDA hai. jinake hAthAM meM kile kI rakSA kA bhArathA, sabhI bhAga gaye huM ! usa stabdha nirjana parityakta pahADI kileke mastaka ke upara phrAMsa kI jAtIya patAkA mAnA astagAmI sUkI ora nihAra kara uDatI hui rAkara kaha rahI thIH-"Aja tuma DUba rahe hai|, tumhAre sAtha meM bhI DUbanevAlI " DeAvana kA vIra hradaya kAMpa uDDA. kintu aura samaya nahI' thA. eka eka mu` ke sAtha sAtha mAneA usake jIvana kA eka eka va khatA jA rahA thA. daTapratijJa DeAvana ne usa zUnya du` ke bhItara praveza karake usakA daravAjA khanda kara diyA. usane sAcA, cAhe jisa taratu se hA, aMtataH 24 dhaTe taka isa du kI rakSA karanI hI hAgI. DeAva te jIvana kI bAjI lagA dI. du` meM praveza kara ke usane dekhA ki kevala 30 jUka aura kucha gAtre-gAliyAM huM Devana kA usa samaya marane kI bhI puta na thI ! du` ke dvAra kA aura bhI dRDha karane ke liye, jatAM jo kucha pAyA, use hI le A kara dvAra ke sAmane rakhane lagA. usake bAda una 30 khandUkAM kA bhara kara kile kI dIvArAM ke chidro ke muhu me' eka eka kara ke rakhane lagA aura phira khAkI bace hue bArUda kA apane nikaTa meM lA kara rakhkhA. itaneme DeAvana eka vAra haMsA. vahu hasI maraNabhayarahita vIra kI haMsI thI! kile ke bhItara khAnepIne kI kAI sAmagrI thI, zrAnta DeAvana bhUkha se adbhuta vyAkula hI he! rahA thA. varSa kSaNabhara kI bhI derI na karake caTapaTa khAne kA aiTha gayA. yahI usake jIvana kA antima bheAjana nahIM hai ? kauna kaha saktA hai ki sadhyA ke vyatIta hai| jAte para isa samaya rAtri / Ai hai. cAreAM tarapha dhatA andherA chAyA huA hai aura usI adhakArapUrNa cheTe se kile meM akelA DaeNAvana hai. bhaya kise kahate hai, ise vahu jAnatA taka nahI. usa samaya taka AsTriyana senAdala nahIM pahuMcA hai. Devana ka aura vilaMba hAnA nahI' sahA jAtA hai. dUrI para koi sAdhAraNa zabda hene para bhI vaha samajhatA hai ki vahu A raheM hai. isa taraha bahuta samaya khIta gayA. usa samaya bhI zatru ke Ane kA koi cihna na dekha DAva ne sAcA ki saMbhava hai ki una leAgAM te idhara Ane kA irAdA, breDa diyA hA. gheADI derI me eka prakAra kA zabda sunane meM AyA. Devana ke zikSita sAvadhAna kAnAM te samajha liyA ki dUra ke parvata ke upara dhADAM ke khura kA zabda hai| rahA hai. vahu aura samaya naSTa na kara ke apanA sAMsa rAka kara meja ke upara kAna de kara leTa gayA. isa bAra kucha bhI sadeva na rahA, DeAvana kA acchI taraha se sunAi paDa rahA thA ki vaha zabda kramazaH dhIre dhIre nikaTatara A rahA hai. kramazaH vaha AsTriyana senA kile ke pAsa kI pahADI ke sAmane A pahucI. DeAvanA~ ne caTapaTa uThe kar apanI saba bandUkAM aa eka vAra acchI taraha parIkSA karake dekhA, isake bAda usa zAnta AkAza, nistabdha aMdhakAra se samAcchanna pAtya pradeza, usa kSudra pahADI kile kA kapita karatA huA zabda huA, guma guDama guDama! vahu bhISaNa AvAja bahuta dUra taka phelI hui pahADI me' guMjatI rahI. dUsare zikhara se bhI kapita karatI huiDAvana kI antka phira ga uThI, "guDama guma guDama" kucha dera ke bAda sabhI dRzya nistabdha hai| gayA. AsTriyana senA ke nAyaka ne samajha liyA ki hamArI senA ke mAne kA hAla duvAsiyAM kA mAlUma hA gayA. unhoMne jitanI AsAnI se kile ! adhikAra me kara lene kAbhicAra kiyA cA, vahu na huA. pati ke usa unnata dukSy abhedya prAcIra kA bhedana karane kI zikta unakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwjana vIra lAtura Dovana 303topa-banduka meM na thI. Isa para rAstA bhI itanA taMga thA ki do AdamI se adhika ekasAtha nahIM praveza kara sakate the. Isa kAraNa usa rAta ke laDAI banda rahI. Ayine ne kucha pIche haTa kara usa rAta ke ArAma kiyA. dUsare dina sabere zatrupakSa se eka AdamI zAnti kI sapheda patrakA uDAtA huA usa kile ke pAsa A kara belA-hama lAge ke pAsa tumhArI senA se bahuta adhika sipAhI hai. tuma loga parAjaya svIkAra kara AtmasamarpaNuM kare. vyartha karyo prANu gaMvAte he? isa bAta kA uttara dene ke liye eka prineDiyara kile ke bAhara A kara belA-" tuma tela 2 pAma ja kara kaho, hama DhoNa aMtima ghaDI taka Isa kile aura giri-saMsTa ki rakSA kareMge. nepoliyana ke sipAhI AtmasamarpaNa kise kahate hai, jAnate taka nahIM. phira kile kA phATaka baMda ho gayA. yuddha AraMbha huA, vipakSI dala ne eka baDI bhArI topa lA kara parvata ke usa raMdhra ke muha para sthApita kara dI; kiMtu kile ke upara gelA barasAne ke liye tapa kile ke ThIka sAmane sthApita karanI paDI. abhI topa yathAsthAna sthApita bhI nahIM huI thI kI itane meM kile se golI kI barasanA AraMbha ho gayA. AsTriyana golaMdAja usa AghAta ko na sahana kara sakA. topa ke haTA kara anyatra le gayA. tapa se kAma calatA na dekha kara AsTriyana senAnAyaka ne kahADa-baMduka cheDe ! choDate huye baMduka kI sahAyatA se dila hI durgapara AkramaNa karo." na AsTriyana senA bhImanAda karatI huI, usa taMga giri-saMkaTa ke mukha meM praveza karane ke liye agrasara huI, phira golI ki vaSa hone lagI ! mAneM vaha choTA prANahIna pahADI kilA hI kAnsa deza kI gauravarakSA ke liye mUrtimAna ho kara hajAra hAthe se galI barasAne lagA. bhalA kisameM itanI sAmarthya che je usa galI varSaNa ke sanmukha dahara sake ! vipakSI dala ke pIche haTanA paDA. phira niHstabdhatA chA gaI. isa prakAra tIna bAra ceSTA karane para bhI AsTriyana senAnAyaka usa giri-saMkaTa ke bhItara praveza na kara sake. sutarAma kile para adhikAra na hai sakA, udhara apanI senA para daSTi DAlI te dekhA ki unakI tarapha ke 50 se adhika sipAhI kheta rahe! usa niSphala dina ke bAda dhIre dhIre saMdhyA AI, phira sArA parvata aMdhakArAcchanna ho gayA. taba taka ke liye yuddhavigraha baMda ho gayA. vanane kisa prakAra usa bhISaNa rAta ko batAyA, isakA varNana karanA kaThina hai; kiMtu usane dekhA, 24 ghaTe bIta gaye. isa samaya Isa kile ke cheDa dene se bhI kisI vipatti kI AzaMkA nahIM. usa rAta ko prAyaH bAraha baje ke samaya phira zatru kI ora se eka dUta ne A kara AtmasamarpaNa karane kA prastAva kiyA, isa para Dovarna bolA-hama loga ke isameM kucha Apatti nahIM. yadi tuma loga yaha aMgIkAra karo ki Isa kile meM je astrAdi hai, u le kara hama lega binA kisI bAdhA ke pharasIsI zibira ko lauTa jAryo te kala prAtaHkAla ke hI hama loga kilA choDa dene ko taiyAra hai." karnala sAhaba ne yaha bAta mAnI lI. dUsare dina balkala taDake usa giri-saMkaTa ke bhItara AsiTrayana senA pahuMcI. durga kA vaha baDA phATaka phira khelA gayA. isaka bAda sabane vismita he kara dekhA ki kevala eka vRddha trineDiyara baMduka kA eka gaTTara sira para liye, bahuta kaSTa ke sAtha dhIre dhIre zatrusenA ke bIca se he kara agrasara ho rahA hai! atyaMta Azcaryacakita he kara karnala sAhaba be-"sainika! tumhAre aura sAthI kahAM gaye?" vaha vIra sainika garva ke sAtha bolA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 zubhasaMgraha-bhAga cothA kala sAhaba! meM kile meM akelA hI thA !" kyA tuma akele che? akele hI usa durga kI rakSA kI hai?" vIra Dovana ne vinIta bhAva se uttara diyA-"jI hAM, meM akelA hI thA." sainika ! tamane kyA dekha kara aise dusAhasa ke kAma meM hAtha DAlA thA ?' bajUka ke bhAra se nipIDita mastaka ke unata kara ke vaha vRddha trineDiyara belA: aura kucha nahIM, kevala kAnsa ke gaurava ke saMkaTApana dekhA thA-" saba loga vismaya pUrvaka varna ke muMha kI ora tAkane lage. vaha karnala sAhaba vIratA ke prati sanmAna pradarzita karane ke liye zIdhra hI apane zira para kI TopI utAra kara bele -"prineDiyara ! meM tuma salAma karatA hUM. tuma vIra hI nahIM, vIra ziromaNi he, karnala itana kaha kara hI raha gayA. apane AdamiyAM ke dvArA sabhI baMduka ke phreMcakempa meM pahuMcavA diyA, aura sahastro muMha re Dovana kI prazaMsA karate hue pheMca-senAdhyakSa ke pAsa patra bhI likhA. jisa samaya isa amAnuSika vIratA kI addabhuta kahAnI nepaliyana ke kAne meM pahuMcI usa samaya Dovarna ke aura bhI ucca pada dene ke liye use bAraMbara anurodha karane lagA; kiMtu Devarna bolAH-"meM eka bilakula sAdhAraNa cineDiyara hUM, mane apane kartavya kA pAlana kiyA hai. meM jhineDiyara bhara rahUMgA." isake bAda kucha dina aura bIte. eka bAra eka bhISaNa yuddha meM Devana kI mRtyu hui. kAnsa eka amUlya ratna se hAtha dhe beThA. | kiMtu Dovana kI paralokagata AtmA ke prati varasammAna dikhAne ke liye nepoliyana kI AjJA se bahuta dine taka usa grineDiyara dala ke loga ke aMdara eka suMdara rIti pracalita thI. prineDiyara dala ke loge kI jisa samaya gaNanA kI jatI. usa samaya anyAnya sainiko kA naMbara pukArane ke sabhya Dovana kA bhI naMbara pukArA jAtA, aura usake uttara meM usa dala kA eka sabase vRddha aura purAnA sipAhI kucha paga Age baDha kara zira kI TopI utAra bhakti aura Adara ke sAtha hatA- "ve yakSetra meM samAdhistha he gaye" | hiMdI mAsika "mahArathInA okaTobara-1927nA aMkamAM lekhakaH-zrI. gaNeza pAMDeya) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJAnane varelI vegavaMta vijaLI 135 - vijJAnane varelI vegavaMta vijaLI 305 sAdhAraNa sthitimAM janmelA paNa ApabaLathI AgaLa vadhelA pelA jagavikhyAta ameri kana benjAmIna phreMkline pahelavahelAM vijaLInI zeAdha karI hatI, ane AsapAsamAM camakatI vijaLIne mANasajAtanI dAsI banAvI zakAya tema che e batAvyuM hatuM. sAheba eka divase pataMga cagAvatA hatA tyAre A zodha thai hatI, ane tyArapachI te sAyanTisTA ane padArthavijJAnIe vijaLInI pAchaLa paDacA ane klinanA jamAnAthI atyArasudhImAM jenAM vanA sAMbhaLI ApaNe ajAyakhIthI daMga thai jaie evI zeAdheA leTrisiTInA upayegathI thai gai che, ane hajI paNa thayA kare che. A navI navI zeAdheAnI mAhitI ApavA pahelAM vijaLI zuM che e jarA ApaNe joie. ilekTrona sAyanTisToe zodha karI che ke, jagatanI dareka vastumAM jema tenuM paramANu (eTama') hAya che, tema dareka vastuemAM vijaLInA paNa paramANu-jene ilekaTrAna kahevAmAM Ave che te-hAya che. lAkaDAmAM tenuM paramANu hAya che, dhULanuM eka nAnAmAM nAnuM kaNu ane tene paNa nAnAmAM nAnA aza tenuM paramANu dharAve che, ane badhAM paramANu athavA vaijJAnikAnI bhASAmAM eTameA' ekaThAM cai nakkara ane tyAre mATInuM Dheku` ke paththara bane che, jema lAkaDAM ane paththaramAM tenAM eTame' hAya che tema dareka dhAtumAM tenuM peAtAnuM 'eTama' heAya che. lagabhaga dareka vastumAM vijaLInAM paramANue heAya che. keTalIka dhAtuomAM e eTame" vadhAre saMkhyAmAM maLI Ave che, jyAre keTalIka vastuomAM te tattva hAya che kharAM, paNa zithila svarUpamAM heAya che. mucakalAM jAdugare padArthavijJAnIe eTale ke phijhisisTA kahe che ke, ilekTrisiTInAM paramANue 'ilekaTrona' bahuja nAnAM hAya che, ane nakkara vastuenAM 'eTamA' karatAM paNa nAnAM heAya che. atyArasudhImAM kAi paNa sAyanTisTe ilekaTronane joyuM nathI, kAI tene narI AMkhe jovAnI AzA paNa rAkhatuM nathI. vijaLIka taNakhA A ilekaTronane kAjImAM rAkhI mANusajAta tenA upayAga kare che tethIja vijaLInI navI navI zodheA thAya che. ilekTrikla enjIniyara A mucakalAM tAphAnI ilekTronane kAjImAM rAkhe che ane peAtAnI marajI pramANe tene kAmamAM lagADe che. dhaNAM ilekaTrona kAI khAlI jagyAmAM dhasArAbaMdha doDe tyAre vijaLInA prakAzane taNakhA ApaNane dekhAya che. vijaLIka pravAha ApaNe dhAtuonA tAra mAraphate vijaLIka pravAha banAvIe chIe. A pravAha khIjI ka Mija nahi paNa tAramAM doDatAM vijaLInAM paramANu ilekTronanAM lazkaranAM lazkara che. A vijaLIka pravAha zAthI khane che te zodha hamaNAM sAyanTisToe karI che. ilekTrikala enjIniyarA dhAtunAM tAranAM A ilekTronanAM sainyapara aMkuza rAkhe che, ane e aMkuza mATe evI vastuo ke jemAMthI pasAra thavuM ilekTronane gamatuM nathI tenA upayeAga te kare che. jemAMthI vijaLInA pravAha pasAra nathI thatA tene insyuleTara kahevAmAM Ave che. lAkaDuM, rakhkhara, pAleina vagere insyuleTara vastue che. tyAM AgaLa vijaLIka paramANue AgaLa dhasatAM aTakI jAya che. eka meTA zaheranI naLanI yeAjanAmAM pANI karatAM vadhAre agatyanI vastu tene vyavasthAmAM rAkhanAra naLeA che; tema eka ilekTriziyanane manathI vijaLIka sisTama ke yaMtramAM tenA tArA ke zu. 20 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 zubhasaMgraha-bhAga cAthA DAInemA karatAM paNa vijaLIka pravAha ane paramANuone kANumAM rAkhanArU' nAnu insyuleTara che. sthAnamAM eTale ke vAyaramAM rAkhI mUke che, ane ApaNA hAthane A insyuleTara vijaLIne tenA vijaLIthI dAjhatAM bacAve che. navI zAdhA duniyAnI prayeAgazALAemAM haju vijaLIviSe akhatarA thai rahyA che, ane sAyanTisTAne darareAja navA navA prakAza maLe che. ilekaTrona nAmanAM vijaLInAM paramANuone sIdhAM rAkhI tenI pAsethI kAma lenAra InsyuleTAnI zeAdhamAM navA navA pheraphAra thavAthI TelIvIjhana eTale dUra citrA mekalavAnI, sUryanAM kiraNeA ekatra karavAnI, reDIenI ane chellAmAM chellI yAMtrika mANasanI zodha zakya banI cUkI che. A yAMtrika mANasa TelIpheAnamAM javAba ApI zake teTalu` kAma ApI zake che. ilekTrona cAMthI maLe che ? kelinanA vakhatamAM AsamAnanI vijaLInA pravAhane pakaDavAmAM AvatA hatA, paNa have ghaNI khIjI bIjI yuktithI sAyanTisTA ilekaTrona pedA karI zake che. poTeziyamanI pleTapara jyAre prakAzanuM kiraNa paDe, tyAre temAMthI puSkaLa ilekTrona bahAra paDe che. vaLI reDIe TayubamAM garama karelA prIklemenTa eTale paDadA mAraphata paNa ileTrAna lAkhkhA ke kareADAnI saMkhyAmAM utpanna karI zakAya che. A pIlemenTamAMthI jema eka ilekaTrIka lAiTamAMthI ilekaTrona bahAra paDe, tema lekaTrona bahAra paDe che. A pIlemenTanAM eTame jyAre dhaNAM garama thaI uzkerAya tyAre te temAMthI jUdAM paDI havAmAM bahAra nIkaLI jAya che. A saMjogeAmAM te vAyaramAMthI paNa jUdAM paDI jAya che. A jAtanAM ilekaTrona ApaNA dharanAM reDIomAM ApaNane kAma Ape che. adbhuta zayatA ilekiTraka vAyaramAMthI chUTAM paDatAM ilekTrona AvatAM pacAsa varSAmAM ilekTrika ejIniyarIgamAM dhaNI meATI ane jabarajarata uthalapAthala karaze. chellAM pacAsa varSamAM ilekTrika DAyanemAe ghaNI caLavaLa vijaLIka AlamamAM karI hatI. adbhuta vipulatA A vijaLInAM paramANu ilekTronanI vipulatA asAdhAraNa hAya che, navAM reDIo pIlemenTamAM eka TAMcaNInA mAthA jeTalI jagyAmAMthI lAkhkhA ane kareADA ilekTrona bahAra paDe che. bilADInI cAmaDImAMthI bahAra paDatA vijaLIka taNakhAmAMthI kareADA ilekaTrona bahAra paDe che. eka ilekTrIka phIlemenTamAMthI dara paLe ilekTrona jeTalI sakhyAmAMthI bahAra paDe che tenI gatrI kuhADIe teA khacita buddhi muMjhAI jAya. tAMbAnA tAramAM eka tAMbAnA tAranA nAnAmAM nAnA kakaDAmAM kareDA ilekTrika eka eka eTamanI AsapAsa 29 ilekaTrona pheraprudaDI karyAM kare che; mAstaranI AsapAsa nAcanArI che!karIe nAce tema. paramANu heAya che. tAMbAmAM jema nATakamAM eka beleTa mara ilekTrisiTInA gruDa kaDakaTara dhAtuomAM vijaLIka eTame vadhAre hoya che ane khIjAe!mAM nathI heAtAM tema nathI. raara guDa kaDaTara nathI chatAM bIjI dhAtuo jeTalAMja ilekTrona tenI dara hAya che; paNa rabara ane dhAtuonAM ilekaTrena vacce taphAvata e Aya che ke, rabaranAM ilekaTrona potAnAM gharane eTale rabarane vaLagI rahe che, jyAre dhAtuomAMnAM ilekaTrona rakhaDu ilekaTrAna hAya che ane tene eka ThekANe esI rahevuM pasada paDatuM nathI. vijaLIka kAsadA mAnavasamAjamAM agAunA vakhatamAM khabara-aMtara paheoMcADavAnuM kAma kAsadeA karatA hatA; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ vijJAnane varelI vegavaMta vijaLI - 307 ane AgaLanA vakhatamAM ane hAlanA vakhatamAM paNa keTalIka mAnavajAte duniyAmAM eka sthaLe sthAyI rahevAne badale bhaTakatIja phare che. tAMbAnA tAranI duniyA eka tAMbAnA pAtaLA tAranI aMdara je IlekaTronanI duniyA vase che, tenI aMdara paNa be jAtanAM ilekaTrona hoya che -eka jAtanAM ilekTrona ekaja sthAna para rahe che, jyAre bIjA paramANue haMmezAM bhaTakyA kare che. have dareka tAMbAnA paramANumAM 29 ilekaTronanuM eka kuTuMba heya che, bIjAM bhaTakatAM ilekaTona tenI AgaLathI pasAra thaI tyAM AgaLaja thobhI jAya che. ane sthAyI lekaTonamAMthI koI IlekaTrona AgaLa dhase che. AvuM banyAja kare che ane A kriyAthIja vijaLIno pravAha zarU thAya che. saMpUrNa IsyuleTara ilekaTriziyanae haju saMpUrNa inasyuleTara zodhI kADhayuM nathI, paNa sAyanTisTo evI AzA rAkhe che ke, AgaLa upara evI IsyuleTara-meLavaNI ke rasAyaNa zodhI kADhavAmAM Avaze ke je dazathI vIsa lAkha voTanuM vijaLIka baLa bahAra pADaze. atyAre te evI jAtanuM inasyuleTara nathI. atyAre koI sAyanTisTa keAI vAyaramAM ke InasyuleTaramAM vadhAre paDatuM vijaLIka pravAhanuM dabANa karavA jAya to phATI javAno saMbhava che, ane e akhatare atyAre karI jovAnuM paNa dhAstIbharyuM che. pragati paNa vijaLIka zodhakhoLAno chellAM 50 varSano itihAsa tapAsIe te ApaNane jaNAya che ke, e dizAmAM ApaNe keTalI pragati karI che. "veTiMga hAusa rIsarca leboreTarI'nA pahelA DAyarekaTara mI. sI. I. skInare eka sthaLe bhASaNa ApatAM jaNAvyuM hatuM ke, teo pote kolejamAM hatA tyAre mAnatA hatA ke, IlekiTrakana pAvara pAMca mAIla karatAM vadhAre lAMbe cheTe kadI mokalI naja zakAya ane 220 voTathI vadhAre veTanuM vijaLIka dabANa AvI zake nahi. Aje 200 mAIla sudhI vijaLIka pravAha laI javAmAM Ave che, ane 60,000 voTanuM vijaLIka dabANa ApI zakAya che. mI. skInare jaNAvyuM hatuM ke, eka sAyanTisTa AkhI jIMdagI ilekiTraka eTamanI khAsiyata zodhavA pAchaLa kADhe teja AgaLa upara koi divase game teTalA voleTanAM vijaLIka dabANane pakaDI rAkhI zake evuM isyuleTara zodhI kADhI zakAya. vaLI enuM paNa kAraNa zodhavAnuM rahyuM che ke, ilekaTronathI bharelA eka vAyara AgaLa bIja vAyara lAvavAmAM Ave to pahelA vAyaranA zkerAyane zA mATe ekadama nAcavA mAMDI prakAzanA taNakhA pADe che? mI kITanara nAmanA vaijJAnika A viSayamAM zodhakhoLa karI rahyA che. teo paNuM veriTaMga hAusa leboreTarImAM kAma karI rahyA che. mI. kITanara uparAMta mI. Tonasana nAmane eka sAyanTisTa che ke je pITasabaganI leboreTarImAM kAma kare che, teNe lohacuMbakanA viSayane pitAne karyo che ane jIvanabhara tenIja zodhakhoLa karavAne teNe TharAva karyo che; ne te duniyAmAM cekhAmAM cokhkhuM lokhaMDa zedhavA prayAsa karI rahyA che. jagatamAM cAre bAju haju IlekaTrona verAyelAM paDayAM che. ApaNI AjubAjunI havAmAM ane vAtAvaraNamAM paNa ilekaTIna che. ilekaTromegneTika mojAMothI duniyAmAM navI navI vijaLInI addabhuta zodha karI zakAze. jagatamAM evA sAyanTisTo paDayA che ke jeo eka prazna laI te para AkhI jIMdagI sudhI zodhakhoLa ane akhatarA karyA kare che. citronuM broDakAsTiMga vijaLIka pravAhathI dUra avAja mokalavAnI reDIo ane TelIphenanI zodha atyAre pracalita che. paraMtu sAyanTisTe have citro paNa broDakAsTa karI zake che. amerikAnA janarala ilekaTrIka kaMpanIvALA DaoNI. epha. Dabalyu. elekajhAnDarasane A zodha karI che, ane te ghaNe aMze bela TelIphona sIsTamane maLatI che. A alekajhAnDarasana TrAnsamITaramAM je citra dUra mokalavAnuM hoya te eka jUnA jamAnAnAM phenegrAphanAM silinDaranI mAphaka eka geLa silinDara para viMTALavAmAM Ave che ane vijaLIka kiraNo mAraphata tenA raMge kiraNone laI jaI dUranA sensiTiva skrInanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zubhasaMgraha-bhAga cAthA paDadA para te raju kare che. A pramANe TelIvIjhana' eTale ghera beThAM nATaka ke duniyAnu kAI paNa dRzya joI zakavAnI zodha paNa najadIkanA bhaviSyamAM mANasAta upayAgamAM lai zakaze. esarainI aMdara paNa navA navA sudhArA vadhArA thAya che, ane OM ejha te! eTale sudhI mAne che ke, vijaLIka kiraNAnI madadathI eka khetaramAMthI sekaDeAgaNA vadhAre pAka meLavI zakAze. sUryanAM kiraNAne jhIlI lai temAMthI vAyeleTa ilekaTrika kiraNA banAvI du:khadardo sAjA karavAnI zodha tA thaI gaI che. AvatAM seA varSomAM vijaLInI dizAmAM mANasa zuM zuM navI navI zeAdheA karaze tenI atyAre te kalpanA paNa nathI AvI zakatI. pelA sekreAlavaGIana lekhaka kAkAMkSa ke kalpanA karI hatI te pramANe amerikAnA eka sAyanTisTe vijaLInI madadathI yAMtrika mANasa suddhAM banAvyuM hatuM. A navI navI zeAdheAthI mANasajAta sukhI thaze ke ekabIjAne sahAra karI nAkhaze ke jagata ane peAtAnI jAtane uMcA tabakkApara lai jaze, e haju jovAnu` che. (tA. 24-1-29 nA dainika "hiMdusthAna"mAMthI) 136 - AMsu sArato adbhuta hIro paththarA paNa kema raDe che tene itihAsa hiMdamAM ane brahmadezamAM hIrAnI khANA che; ane je je duniyAnA nAmIcA hIrA che te sarve hiMdanI khANeAmAMthI nIkaLelA che. keTalAka hIrA upara sUrya ane cadranI asara thAya che, eTale sUrya tejasvI heAya tyAMlagI jhaLahaLATa kare ane sUrya Athame eTale A hIrAnuM nUra jhAMkhuM paDe che. caMdranI asara paNa tevAja prakAranI thAya che; eTale caMdra uge tyAre tejaravI ane ane asta pAme tyAre jhAMkhA thAya. A hIrAone 'sana-sTezana' ane 'mUna-sTAna' kahe che. hamaNAM trAvaNukAranA khajAnAmAMthI eka hIrA madrAsanA jhaverI khajAramAM vecAvA mATe AvyeA hateA. A jhaverIe navA varSane dahADe peAtAnI putravadhUne e hIrA ApavA vicAra rAkhyA hatA. A hIre| sUryanA prakAzamAM bhUrA raMganA hatA ane madhyAhane te gulAbI raMga ApatA hatA temaja sUryanA taDakAmAM rAkhavAthI pALeA bhUrA raMga dekhAvA mAMDayeA. vaLI aMdhArAmAM te muddala teja ApatA nahAtA ane sAMjanA jyAre caMdranuM teja prakAzavA mAMDayuM tyAre pAche! hIrAmAMthI caLakATa jaNAyeA. A hIrAnu vajana pAA kereTa che. A hIrAne jhaverIe peAtAnI trIjorImAM rU tathA unanI gAdImAM sAcavIne rAkhyA hatA. savAre vepArIe trIjorI udhADI joyuM te e gAdI bhInI thayelI mAlUma paDI. rAtre A hIrAmAMthI kalpAMtane kAraNe azrupravAha cAlyeA haze ema jaNAya che; kemake jhaverIe! kahe che ke, keTalAka hIrA rAve che. sIlenanA myujhiyamamAM eka meAtI evuM AvyuM hatuM ke je gajeMdrane jyAre mada caDhe che tyAre gaMDasthaLamAMthI jhareluM meAtI haiAya evuM mAlUma paDayuM che. AvI jAtanA meAtI viSe hiMdu purANAmAM aneka tavArIkheA che; paraMtu pazcimanA leAkeA te mAnatA nathI. tee A meAtI joI khAtrI karaze; kAraNa ke myujhiyamanA DirekTara DA. josaka pIarasana DI. esa. sI.e jAte joine pUravAra karyuM che. A meAtI 2000 vaSa~ pahelAMnu ane sUkSmadarzIka yaMtravaDe jovAthI tenA taLIyAmAM hAthIdAMta mAlUma paDe che. A hAthIdAMta ceAkhkhI rIte joi zakAya che; eTale kavinI kalpanAmAM gajeMdranA mada jhare che, meAtI khare che vagere je mInA kahevAmAM Ave che te kharekharI ane che evuM pUravAra thAya che. varAhamIhIra nAmanA hiMdu mahAjJAnI zAstrIe 4 thA saikAmAM AvI jAtanA metIviSe puSkaLa lakhyuM che. A uparAMta bIjA paNa mAtIe ajAyababharelAM pAke che-eTale ke pavananu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMsu sAratA adbhuta hIrA 309 vAvAjhoDuM hAya che tyAre AkAzamAMthI meAtI khare che; ane tenA raMga tathA kada dADamanAM khIyAM jevaDu hAya che. vaLI temAMthI tejanA caLakATa vijaLInA camakArA mAka thAya che. A metI jeo pAse hAya teone pavananA vAvAjhoDAnI AgAhI thAya che; ane kadApi vijaLInA bhaya rahetA nathI. sApane maNi sApanA mAthAupara rahe che ane rAtre te sApa maNi eka sthaLe mUkIne vagaDAmAM zikAra zeAdhavA nIkaLe che. jo sApa gusse thAya ! A maNi pIgaLe che ane tenuM jhera ane che. pUnA pAsenA eka jamInadAra pAse AvA maNi che. tenAthI jene sApanA dazathI jhera caDhayuM hAya tee sAjA thAya che. A maNine jyAM sApa karaDyo heAya tyAM aDakADavAthI jhera cUsI le che. A pachI mane gAyanA dUdhamAM dheAve. mI. eca. Dablyu. khImeArIneA, baMgALAnI dhArAsabhAnA sabhya pAse eka mANeka che, jemAM aMdaranA bhAgamAM dheALI pAghaDI paherelA AdamI Abehuba dekhAya che. A mANasanI AkRti mANekamAM zI rIte AvI te khAkhata hajI keAi aTakaLamAM lAvI zakatuM nathI. e paNa AzcamanI ajAyabI lekhAya che. brahmadezanA rAjA thIe! pAse mANekanA eriMganI bleDa hatI, jenI nIce kamaLA Amehuba dekhAtAM hatAM. A mANekanI joDa jhera utAravAne guNa dharAve che. rAjAe te mANekA maraNuparyaMta peAtAnA kAnamAM paheryAM hatAM ane maraNapathArIe e joDa eka cAkarane bakSIsa ApI hatI. A cAkara kAI sthaLe nAsI gayA che, teneA pattA nathI. khudInA mahArAjA pAse lIlamanu eka pyAlu che, jenA raMga dherA lIleA che. eka muddata sudhI A pyAlAmAM je taDakAmAM pANI bharI rAkhyu` hAya ane te cAmaDInA dardI` pIe te tethI cAmaDInAM dardI maTe che. muMbai ilAkAnA eka saradAra pAse pAnAnI nAnI kharala tathA dastA che. je je davAo A kharalArA vATavAmAM Ave che tethI ahajanInA rega sArA thAya che. trAvaNakAra rAjyamAM eka gaNapatinI mUti mANekanI che. A uparAMta bIjI mUrti e nArAyaNanI paNa che. A mUrtione upayAga vAra-tahevAre karavAmAM Ave che. ( dainika "hiMdusthAna"nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zubhasaMgraha-bhAga cothe zarU-vALa" "mamAM hiMdI-bhASA-bhASI sahaya sajajana ke kalyANa kalyANu" ne "bhaktAMka" nikAla kara, saccI sAhitya-sevA kA paramAdaraNIya satkArya kiyA hai. aneka pratiSThAspada vidvAna lekhake ke bhakti-bhAva-bhUSita utkRSTa nibaMdhe se paripUrNa, ukta aMka kI pUrNa saMkhyA 250 taka pahuMca gaI hai. isameM aneka siddha evaM sadu bhakta mahAnubhAva kI bhakti-gAthA bhI dI gaI hai. saMpUrNa nibaMdhAvali lagabhaga 101 maNimAlAo se alaMkRta ho rahI hai. raMgIna evaM sAde, saba milA kara 55 bhAvapUrNa citroM kA saMgraha bhI atyaMta suMdara tathA sarAhanIya hai. prathama citra bhIma-pratijJA kA . gAMDIvadhArI dhanavIra ana kI dayanIya dardazA ko dekha kara kuddha kehari kI bhAMti bhaktavatsala bhagavAna zrIkRSNa, bhISmapara rathacakra calAnA cAhate hai, kiMtu arjuna para pakaDa lete hai. kesI vicitra chaTA hai ! dekhate hI banatI hai. zrIrAma-jaTAyu, ahalyadhAra, mahArAja raMtideva, bhakta rasakhAna tathA devarSi nArada evaM vyAdha ke citra vizeSa ulalekhanIya hai. padya-saMgraha bhI uttama rahA. zrI. viyegI hari, bAbu maithilIzaraNajI evaM 50 rAmanarezajI kI racanA baDI hI manahara hai. prathama pRSTha para bhaktapravara sUradAsajI kA bhramara-gIta mahAbhArata ke bhISaNa yuddha kI eka divya chaTA ke digdarzana karI rahA hai. manuSya-jIvana meM mAnavatA evaM AdhyAtmikatA kA saMcAra karanevAle, mAyA-marIcikA meM paDe hue tRSArta prANiyo kA sahaja meM uddhAra karanevAle tathA hIna jana ke malina mana meM niSkAma bhagavadbhakti kI pavitra maMdAkinI bahA denevAle sarvotkRSTa lekha para kisI prakAra kI saMmati prakaTa karanA unake guNa-gaurava ke ghaTAne ke samAna che. pUjyapAda zrI. ayyata munijI, zrI. sItArAmajI, zrI.anaMtAcArya, zrI. jyadayAlajI tathA paM. prabhudarajI brahmacArI ityAdi vijJajane ke pAMDityapUrNa, vedasaMmata aura premapiyUSa se otapreta nibaMdha yuktiyukta tathA siddhisAdhanapUrNa hai. "hari rasa mAte je rahahiM, tinake mata agAdha" vizeSa kahane hI vyartha hai. mahAtmA gAMdhI, sI. epha. eka evaM zrI ronAlDa nikasana kI paMkti baDI hI prabhAtpAdaka hai. itanA saba kucha hete hue bhI "kalayANu" ke "bhakatAMka " kA mUlya kevalI nA 30 aura vArSika bheTa 4) hai. yaha bhI hiMdI sAhityasaMsAra ke liye eka mahAna saubhAgya kI bAta hai. zraddhAspada zrI hanumAnaprasAdajI poddAra kA parizrama aura utsAha sarAhanIya rahA, jisake liye hiMdI sAhitya sarTiva hI AbhArI rahegA. je sujana dhArmika jagata ke svarga-saukhya kA AnaMdAmRta pAna karanA cAhate hai, apane bAlaka evaM bAlikAo meM Atmika bala kA zakitazAlI saMcAra karanA cAhate haiM tathA paramAnaMda se paripUrNa pratyeka parivAra meM zAMtisukha kA anaMta. sAmrAjya sthApita karanA cAhate haiM, ve Isa suyoga ke hAtha se na jAne de, pratyuta "bhaktAMka" ke maMgA kara usase lAbha uThAve. dhanI-nAnI vyakita ke te IsakI pratiyAM maMgA kara vitaraNa karanA cAhiye. kanyAdAna meM dene ke liye vAstava meM yaha kubera ke ke Sase kahIM baDha kara amUlya nidhi hai. saMprati jaba ki dhArmika vRtti tathA bhAvanAo kA lopa-sA ho rahA hai, zrI. piddAra ne kalyANa" ke janma de kara hiMdujAti kA mahAna upakAra kiyA hai. pAzcAtya vidyA kI zikSAdIkSA se dhArmika vicAro para satata kuThArAghAta ho rahA hai. rahana-sahana, khAna-pAna, sabhyatAsaMskRti, sabhI meM dayanIya krAMti kA bIja vapana kiyA jA rahA hai. aisI saMkaTApana paristhiti ke vAtAvaraNa ke zuddha aura pariSkRta banAne meM tathA rahI-sahI bhAratIya dharmapravRtti ke sthira rakhane meM kevala sanAtana-zikSA-pracAra hI samartha ho sakatA hai. aise surucipUrNa uddezya se pariplAvita "kalyANu" ke liye kisa hRdaya meM sthAna na hogA ? hamArI maMgalamaya jagadIzvara se yahI prArthanA hai ki ve "kalyANa" ke dvArA na kevala hiMdUjati kA, varanuM samasta saMsAra kA kalyANa kare! bhArata ke pratyeka ghara meM " kalyANa" kA pracAra che. tathAstu ! ("mAdhurI"nA zrAvaNa-1984 akamAM lekhaka:-zrI. ramAzaMkara mizra "zrIpati") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmazraddhAnA rAha 138 - AtmazraddhAno rAha kAra itihAsanA aruNAdayanA kALathI himAlayanI girizikhA jenAM vijayastaMtrA vadI rahI che, puNyasalilA bhAgIrathInI tara`gamAlA jenI stutigAthAo gAi rahI che; e A ajarAmara bhAratavanA klevaramAM navaprANunI pratiSThA karavAnuM mahadbhAgya kAnuM haze ? bhAratavarSanuM punaHvidhAna karavAnI dhanya jIvanalhANu kAne lalATe lakhAI haze ? AzA ane utsAha, prema ane puruSA, mAtRbhakti ane Adaza prItinAM ajavALAMthI jhaLahaLatAM nayaneAvALA taruNAne huM jouM chuM ane mArA aMtaramAMthI nAda uThe che ke A-A baDabhAgI yuvakAnA hAtheja bhAratavarSanu punarutthAna nirmAyu' che. jeo bhAratamAtAne pharI vAra jagadaMbA banAvavAnA che, jee e jananInA jayajayakAranA jhuDA avanIbharamAM pharakAvavAnA che, e taruNAne-nUtana bhAratavarSanA eka nirmAMtAne huM praNAma karUM bhAratavatuM punaviSa~na briTananI ke briTiza mutsaddIonI rahemadilIne AdhAre nahi thai zake. enA rAha jUde che. punaHvidhAnanA rAha e AtmazraddAnA rAha che. punaHvidhAna tapazcaryAnI zaktithIja siddha karI zakAze; rAjaramatanA khelanArAe nahi, paNa tapasvIeja punaHvidhAna karI zakaze. nUtana bhAratavarSI, je jagatanI prajAone navadeza pAThavavAnuM che, je jagadguru banavAnuM che, je mAnavajAtanA vinamra sevakatarIke navI tavArIkha racavAnuM che, te nUtana bhAratava-te svAdhIna, AtmaniSTha, AtmazraddhAvAna bhAratava-brahmaca, vizuddhi ane tapazcaryAMnI zaktivaDeja sarjI zakAze. yuvA ! bhAvI bhAratavanA AzAstra bhA! tapazcaryAnI zakti jamAve. purANA graMthAmAM RSivaree gAyuM che ke, tapathIja A vizvane uddbhava thayA che; ane hu vinamra vANI uccAre. ke, tapazcaryAthIja-tapasvInI zaktithIja navavizvanuM nirmANa thaze. taruNA ! A tapazcaryAne sadeza jIvanamAM vaNI kADhe. AtmasamarpaNu, Atmaniyamana, Atmazuddhi ane brahmacaryaMnA catura pAyA upara jIvananI mahelAta ubhI kare. bhArata mAtA Aje evA yuvakeA mATe peAkAra karI rahI che. dAriAnA lebAsamAM sajja thayelA ane hRdayamAM eka mAtRmuktinuMja raTaNa karatA brahmacArI yuvakaiAnAM bhRMdA je divase bhAratavaSa nA gAme gAma ghUmatAM haze, e tapasvI yuvakeAnI TukaDIe je divase bhAratavarSanuM gAmaDe gAmaDuM paga taLethI kADhI nAkhaze, te divase bhArata mAtAnA devAlayamAM svarAjyanI nAkhatA vAgatI haze ! je yuvakAnuM evuM mahadbhAgya nirmAyu' che, jemane kIratAre bhAratavarSanA navavidhAnanA nirmAtA niyeAjyA che temane-e baDabhAgI brahmacArI tapasvIone-anekAneka praNAma hA ! sAdhu vAsavANI (tA. 21-4-28 nA "saurASTra"nuM mukhapRSTha) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zubhasaMgraha-bhAga cothe 139-prAcInakALanI zrAvaNI AjakAla zrAvaNInA utsavapara koI paNa prakAranA yajJayAgAdi karavAmAM AvatA nathI. prAcIna samayamAM evuM na hatuM. "zAvavAM mAryA zravaNavarma" "jaratAmatisthAzrI apavitA" I. sUtrathI spaSTa thAya che ke, agAunA samayamAM RSiodvArA zrAvaNa mAsanI pUrNimAne roja sAyaMkALe keIka mahAyajJanuM anuSThAna karavAmAM AvatuM. te samaye e yajJadvArA sAMsArika tathA pAralaukika unnati prApta karavAmAM AvatI. ApaNA dhArmika graMthomAM yajJanuM parama prazaMsanIya varNana karavAmAM AveluM che. A divase karavAmAM AvatA yajJane " zravaNakarma " e nAma ApavAmAM AvatuM. grahaNa-saMkrAMtidoSavarjita zravaNa nakSatravALI pUrNimAnA re ja te karavAmAM Avato hovAthI tenuM nAma "zravaNAkama" paDayuM; ane te divasa "zrAvaNa" nAmathI vikhyAta thayo. te divase prAta:kALe prAcIna samayanA guruo potAnA ziSya-samudAya sahita koI svaccha jaLAzayane kinAre jaI vedono prAraMbha karatAM pahelAM vaidika maMtrAnA draSTA RSienuM pUjana karatA eja prAcIna paddhati AjakAla paNa maMda utsAhapUrvaka karavAmAM Ave che. AmAM sarvaprathama kartavya te saMkalpa karavo. vaidika kALamAM kayo saMkalpa balavAmAM Avate tenI atyAre mAhitI nathI. paraMtu anumAnathI jaNAya che ke, arvAcIna saMkalpanA bhAvavALA ja saMkalpa judI bhASAmAM bolAtA. AjakAla hemAdrIkRta saMkalpa ghaNAkharA prayogamAM Ave che. temAM kahevAya che ke " zrIbhagavAna nArAyaNanI racelI anaMta koTi brahmAMDa svarUpe sRSTimAM eka amArUM brahmAMDa che, jemAM 14 loka che. amArA lokanuM nAma bhUloka che, jenA sAta dvIpamAM jaMbudvIpa che ane tene ame amAro kahIe chIe. jabUdIpanA nava khaMDemAMnA eka bhArata nAmanA khaMDamAM AryAvarta mAMnA brahmAvarta nAmanA kSetramAM amuka sthAna para huM..." basa, ATaluM kahetAM ja kahenAranI tucchatAno paricaya maLI jAya che. IzvaranI A vizALa anaMta sRSTimAM manuSya to AkAzacuMbI laherovALA aaN paDelA eka taNakhalA jevo che. manuSyane samasta saMsAranA vidhAtA IzvaranI samakSa namra banAvavAne A saMkalpane hetu che. saMkalpamAM kahevAmAM AvyuM che ke, gayA varSamAM jeTalAM kAyika, vAcika ke mAnasika pApa thayAM hoya te sarvene dUra karavA mATe ( amuka nAmane dija) huM vedone grahaNa karIza. pramAdavaza thaI karavAmAM AvelAM pApono pazcAttApa karavAno A uttama samaya ApaNA pUrvajo e nakkI karyo che. saMkalpa pachI vividha prakAranI auSadhiothI snAna karavAmAM Ave che, jemAM dUrvA ane darbha mukhya che. prAcIna samayanA manuSyo aneka jAtanA videzI apavitra sAbuno upayoga karI pitAnA zarIrane dUSita nahotA karatA; paraMtu gAmaya samAna apUrva jaMtunAzaka sulabha vastuonA zarIre lepa (ane pachI zuddha jaLathI snAna) karI svaracha thaI Arogya rahetA. - keDa sudhI pANImAM ubhA rahI aneka pApanAzaka maMtranA japa karavA mATe A divasa nakakI karAyo che; ane eja divasa zAmATe ? prAcInakALanA manuSyo to harahameza uMDA pANImAM ubhA rahI japAdika karatAja hatA. AnA pariNAme teo ekalA mAnasikaja nahi paraMtu (DaoN. luInenA mata pramANe ekAMtasnAna karI) zArIrika vyAdhiothI paNa dUra rahetA. - te divase paMcagavyarUpI mahauSadhinuM pAna karavAthI prAcIna vidyArthI o ghaNA divasone mATe roganA humalAthI bacI jatA.te divase snAna-saMdhyAthI paravArI RSio, "cA" "sahastrI vitrA" tathA "tamaMsNe tapati' e saMhitA tathA brAhmaNarUpa vedasUkti ke adhyAyane pATha karatA karatA teja:puMja zrIbhagavAnanA cakSusvarUpa savitAdevatAnuM upasthAna karI anya kAryone prAraMbha karatA. je deve yegI yAjJavalkayane vedano upadeza Apyo hato, te sUryanArAyaNanI stutidvArA prAcIna manuSyo teja tathA vidyAvRddhinI kAmanA karyA karatA. te pachI zrI gaNeza, brahmA, nArAyaNa, zaMbhu vagere devatAonuM vidhipUrvaka gaMdhAdikavaDe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInakALanI zrAvaNa 313 pUjana karI zaunaka, zAMDilya, mAMDavya, vatsa, vAmakakSAyaNa Adi maMtrokta tathA vaMzakta, RSienuM ane gAyatrI, uSmika, anuSTrapa Adi denuM smaraNa-pUjana karavAmAM AvatuM. vartamAna manvatanA saptarSionuM paNa AvAhana tathA pUjana AjakAla karavAmAM Ave che. jeonAM nAmakazyapa, atri, bharadvAja, vizvAmitra, gautama, jamadagni tathA aruMdhatIsaha vasiSa vagerenA pUjana pachI RSionuM tarpaNa karavAmAM AvatuM; tethI A utsavanuM bIjuM nAma "RSitapiNuM paNa paDyuM che. A divase RSipUjana pachI navIna yApavIta dhAraNa karavuM e mukhya kartavyomAMnuM eka che. - prAcIna maharSioe jema vadatattva samajI teno jagatamAM pracAra karyo hato, tema ApaNuM sarvanuM e kartavya hovuM joIe ke, vedokta jJAnarAzine pote samaje tathA jagatamAM vyApI rahelA ajJAnAMdhakArane vedapracArarUpI sUryanA AlokathI haThAvI jagatamAM bhAratavarSanuM mastaka unnata tathA prakAzavAna kare. je ke zrAvaNI jevA prasaMge para devapUjA tathA havana vagere puNyakAryo paNa karavAmAM AvatAM, tathApi temAM vedacarcAnuM prathama sthAna rahetuM. e divasanuM mukhya kArya te vedana prAraMbha karavAnuM che; ane AthI ja te divasanuM nAma "upAkama" prasiddhimAM AvyuM. Aja divasathI pUrva samayanA bhAratavarSanAM vidyAlayomAM veda zIkhavavAne prAraMbha thato. e vidyAlaye kevA prakAranAM hatAM te viSenuM TuMka varNana A pramANe che - je divasomAM sarvatra vedane pracAra hato, te divase bhAratavarSamAM suvarNayuga jevA hatA. te samayanA vidyAthIo AjakAlanA vidyArthIonI peThe vilAsI nagaramAM khelavAmAM AvelI skula-kolejomAM rahIne phezanane abhyAsa karI videzI sabhyatAne potAnAmAM dAkhala naheAtA karatA. temanAM vidyAlaye nagaranA sahavAsathI ghaNe dUra ane AyuSyapradAyaka khullA medAnamAM hatAM. aneka vRkSonI ghaTAothI ghaTAdAra banelA, kokIlonA gAnathI TahukI rahelA, evA zItala mada sugaMdhayukta pavanevALAM vana-upavanamAM gurujanonA caraNakamaLa samIpa besIne prAcIna kALanI vidyArthIo aneka zAstronuM adhyayana karatA. jagatane hatheLImAMnA AmaLA jevuM jANanArA anubhavI adhyApakonAM sAragarbhita vyAkhyAne sAMbhaLavAthI je alabhya lAbha thato te khareja akathanIya che. temanA dhUmADAvALI evI suvAsita parNakuTIomAM Asana lagAvI vidyAthIo niyamapUrvaka nitya saMdhyAvaMdanAdi kArya karatA hatA. kalakala ninAda karatI, sphaTika jevAM svaccha jaLavALI ane rasavatI evI kalyANakArI saritAonAM nirmaLa jaLamAM snAna karavuM, naisargika kuLa tathA sAdhAraNa anna ane cokhAM ghI-dUdhanAM bhajana, zItaLa vRkSa chAyAmAM vizrAma, gurune nivedana karI bhojana karavuM, satya bolavuM, sadAcArapUrvaka rahevuM vagere vagere prAcIna bhAratanA vidyArthIonAM mukhya kAryo hatAM. evuM ja svAbhAvika jIvana vyatIta karatAM teo ucca koTinA apUrva vijJAna ane adhyAtmajJAnane prApta karI kRtArtha thatA. he bhagavAna! zuM pharIthI bhAratanI pUrvavata avasthA nahi thAya ? prAcInakALamAM vidyArthIone mATe AvuM vAtAvaraNa upAgI mAnavAmAM AvatuM. AvI eka eka vidyApIThamAM hajAra hajAra vidyArthIonA abhyAsane prabaMdha rahetA. AvI vidyApIThanA pradhAna adhyApakane " kulapati' kahevAmAM AvatA; ane temanI "sezana' (satra) A zrAvaNInA divasathI ja zarU thatI. ahIM have kahevAnI AvazyaktA nathI ke, prAcIna vidyAlayo resIDenziyala' hatAM. acAra mAhyAM nAstha vidhI e vacanAnusAra mAgha mAsanA aMtamAM vede bhaNAvavAnuM baMdha thatuM. vAstavamAM mAgha mAsa pachIthI veda jevo kaThina graMtha bhaNavo paNa nahi joie; kemake viSaya eTale kaThina hoya teTaloja adhika zrama tenA adhyayana tathA mananane mATe lAge che. ane e to dekhItuM ja che ke, jeTalI mahenata anya divasomAM vidyArthIo karI zake teTalI garamInA divasomAM naja karI zake. bhagavAna vedanI kaThinatAnAM dRSTAMta ApavAnI koI AvazyakatA nathI. sarva koI jANe che ke, vedanuM tattva samajavuM e kaMI hareka jaNa karI zake tevuM kAma nathI. phAguna mAsanA AraMbhathIja vaidika "DIpArTameMTa' baMdha karI devAmAM AvatuM; ane vasaMta-prIma-varSA uparAMta zrAvaNIne divase vedanI "sezana (satra) zarU karI zaraRtunA bIjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovAmAMja suMdara nahi. 314 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe divasathI niyamapUrvaka vedAdhyayana karavAmAM AvatuM; je zara, hemaMta tathA ziziranA aMtaparyaMta cAlatuM. vidyArthI bAkInA 6 mAsamAM zuM karatA te viSe kahevAya che ke, te divasamAM teo zikSAdi vedAMga, ItihAsa, rAjanIti, darzana, purANa, smRti, bhUgoLa, khagoLa vagere vagere viSayanuM adhyayana karatA tathA cosaTha kaLAo zIkhI letA. e divase bhadrAvarjita trIjA pahere purohita yajamAna, strI, puruSa ane guru ziSyanA hAthe maMtrAva pavitra karelI suvarNayukta rezamI rAkhaDI bAMdhatA, ke je jovAmAMja suM paNa suvarNa AdinA saMyogathI zarIrane paNa hitAvaha thatI; tethI A utsavanuM nAma "rakSAbaMdhana' paNa pracalita che. zrAvaNano vedanI sAthe vizeSa saMbaMdha che. e parama uttama divase zrIbhagavAne hayagrIva nAmano avatAra dhAraNa karIne sAmavedano pracAra karyo hate. eja sAma Aje naSTaprAya thaI rahyo che. tenI paThana-pAThana-paddhatine pracAra bahuja gheDa che. A divase zrInArAyaNane avatAra thavAne lIdhe A utsavane "zrIhayagrIva jayaMti' paNa kahe che. - ApaNuM kartavya che, ke zrIbhagavAna hayagrIvajInuM smaraNa karI ApaNe paNa AjathI vedanA vidyArthI banI ApaNuM vedAnuyAyI nAma sArthaka karIe.* (saM. 1984 bhAdrapada-AzvinanA "prabaMdha"mAMthI) 240-snya vagara je kAma karatA hoIe te kAmamAM badhI indriyo parovI daIe e hanumAnanA anukaraNane pahelo pATha che. e karavAne mATe AMkhane nizcala ane cokhkhI rAkhavI joIe. AMkha AkhA. zarIrane dIve che ane zarIrano tema AtmAno dI che, ema kahIe to cAle; kAraNa ke jyAM sudhI AtmA zarIramAM vase che tyAM sudhI tenI parIkSA AMkhathI thaI zake che. mANasa potAnI vAcAthI kadAca ADaMbara karIne te potAne chupAvI zake, paNa tenI AMkha tene ughADo pADaze. tenI AMkha sIdhI-nizcala na hoya to tenuM aMtara parakhAI jaze. hanumAnanI AMkha nizcala hatI, ane te sadA batAvatI hatI ke, rAmanuM nAma jema temanI jIbha upara niraMtara hatuM tema temanA hRdayamAM bhareluM hatuM, ane temane romerome vyApeluM hatuM. ApaNe akhADAomAM hanumAnanI sthApanA karIe chIe e mane game che; paNa teno artha e nathI ke, ApaNe kevaLa zarIre baLavAna thavA IcchIe chIe athavA hanumAnanA zarIrabaLanI ja ArAdhanA karIe chIe. zarIra baLavAna jarUra thaIe, paraMtu e paNa jaNa laIe ke, hanumAnanuM zarIra rAkSasI naheAtuM; te to vAyuputra hatA, eTale temanuM zarIra halakuM phUla jevuM hatuM ane chatAM kasAyeluM hatuM. paNa hanumAnanI vizeSatA temanA zarIrabaLamAM nahatI, temanI bhaktimAM hatI. te rAmanA ananya bhakta hatA, temanA gulAma hatA, rAmanA dAsatvamAM ja temaNe sarvasva mAnyuM; ane temane je sevAnuM kAma soMpavAmAM AvyuM, te temaNe vAyunA vege karyuM. ethI hanumAnanI ArAdhanA karIe chIe, ane vyAyAmazALAmAM hanumAnanI sthApanA karIe chIe te e arthe ke, vya karIne paNa ApaNe dAsa banavAnA chIe-bhAratanA dAsa, jagatanA dAsa; ane tema karIne IzvaranA dAsa banavAnA chIe, e dAsatvamAMthI ApaNe IzvaranI jhAMkhI karIzuM. mohanadAsa karamacaMda gAMdhI "mAdhurI " mAMnA zrI. kRSNadatta bhAradvAja zAstrInA lekha parathI anuvAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31da mizra kA eka mahAtmA 141-mizra kA eka mahAtmA "alaajahara vidyAlaya ke ulemAone sarakArI AjJA kI avahelanA kI hai. unakA netA ismAila amIra mujhase milA thA. usane kucha bAta kI ora merA dhyAna AkarSita kiyA thA; paraMtu usakI bAteM se to yahI mAlUma paDatA hai ki vaha mitra deza kA eka baDA bhArI zatru hai." aTiza zAsaka kI isa bAta ke uttara meM usake eka sahayogI senApati gAna ne, Azcaryacakita he kara kahA-"zatru!" hAM, zatru! koMki vaha adhikAriyoM aura janatA ke sainika vibhAga se alaga rahene ke liye dasa kAraNa kahatA hai ki yuddha adhArmika hai. deza aura samAja ke liye, vartamAna paristhiti meM sarvathA ahitakara che." ThIka te hai!" suna bhI! vaha mizravAsi ko kahatA hai ki jahAM Izvara kI aura zAsakavarga kI AjJAo meM viredha dikhAI de, vahAM Izvara kI AjJA mAne ! yaha to pratyeka vyakti ke svachaMda banA denA hai, mAne sarakAra kucha hai hI nahIM! yahI nahIM, vaha te spaSTa kahatA hai ki mizra aba eka bilakula svataMtra deza hogA. vaha, te khullaMkhullA rASTrIyatA kI pukAra macAye hue hai, jisakA spaSTa artha hai nIla nadI ke taTapara ileMDa ke prabhutva kA aMta!" gorDana ne kucha uttara dene kA prayAsa kiyA, paraMtu krodhita janarala ne adhIratA se kahA"meM tumase tarka nahIM karanA cAhatA. dharamAIla baDA cAlabAja hai. dhArmikatA aura rASTrIyatA ke nAma para vaha uthala-puthala macA denA cAhatA hai-barbaratA kA sAmrAjya sthApita karanA cAhatA hai." ismAila amIra ne Apase kisa bAta kI carcA kI ?" gorDana ne dabI jabAna se pUchI. "usane kahA ki hama alaajahara ke toDa dene kI apanI AjJA vApisa le leMarthAta sarakAra ke viruddha paatra karane ke sAdhana ke jIvita rahene dai. yaha kabhI nahIM ho sakatA, gArDana ! kisI bhI hAlata meM nahIM ho sakatA!" krodha e Ape ke bAhara hone ke kAraNa briTiza zAsaka ne cheDI dera Thahara kara phira kahA "gorDana ! saba taiyArI ho cUkI hai. zahara kotavAla tuhe tumhAre kavArTara se samaya para bulA legA; aura usake bulAne para tumake sainike ke eka rejimeMTa-sunA, sazastra rejimeMTadila sipAhi kI eka InTeTarI le kara alaajahara vidyAlaya cale jAnA hogA, vidyAlaya ke ghera lenA hogA. aura ? aura tumha AjJA hai ki vidyAlaye ke chAtrAM aura adhyApake ke nikAla bAhara karane ke liye astrazastra kA bhI upayoga kara sakege. cAhe jisa bAta kA sahArA lenA. paDe-sunA ? cAhe jisa taraha hai, tumahe sarakArI hukama kA pAlana karanA hogA !" janarala kI aisI uttejanApUrNa AjJA suna kara gArDana ne baDe bhArI saMyama ke sAtha kahA"duHkha hai ki meM nRzaMsatApUrNa yaha kAma na kara sakuMgA. yadi yaha kAma Avazyaka hI hai, to isake liye kisI dUsare vyakti ke niyukta kIjIe." "yaha ho nahIM sakatA. tumaheM hI yaha kAma karanA hegA. tumahI isake liye upayukta he." "Apa je cAhe so kare, korTamArzala kare athavA bakhrasta. meM yaha rAkSasI kRtya nahIM karUMgA. Izvara sAkSI hai, maiM aisA nahIM karatA. meM sainika huM, isakA mujhe garva hai; paraMtu mujhe Isa gaurava se vaMcita " sarakAra kA nimaka khA kara tuma ADe vakta para Isa prakAra ghekhA doge? aisA mujhe khyAla na thA! yadi tuma sarakAra ke sAthe vizvAsaghAta hI karanA cAhate ho, to apanA tyAgapatra de Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 zubhasa'graha-bhAga cAthA sakate hA; paraMtu abhI tA tuma mere sainika heA, maiM tumhe AnA de cUkA krU, tumheM usakA pAlana karanA hogA ! yaha merI sabase adhika riyAyata tumhAre sAtha hai." gArDana ke mana meM bhArI saMgrAma hai| rahA thA, usane dRDhatApUrvaka kahA- mujhe kahate duHkha haiAtA hai ki maiM ApakI isa AjJA kA pAlana karane se majabUra haiM. Apa mujhe ala-ajahera ke vidyArthI aura adhyApakAM kA nikAla dene kI hI AjJA nahIM de rahe hai, balki saikaDAM, nahIM nahI', hajArAM ke khUna se mere aura mere sainikAM ke hAtha raMgane kA bhI kahate hai...." "duSTa ! kaisI behudI bAta hai!" janarala ne ghRNA se kahA--" ye kAyara mitravAsI lAga sainikAM ke Age ThaMreMge ? baMdUka dekhate hI ciDiyAM kI taraha uDa jAvege ! agara ture bhI, te yaha dekha unakA hI heAgA ! sAceA, samajhA, merI AjJA kA pAlana karA!' " mane sAca liyA, aura samajha liyA! mujhe duHkha hai ki maiM ApakI AjJA ka! ama bhI vidha karatA. yadi ApakA Isa kAma meM sahAyatA dUMgA, teA vahu mere liye aura bhI adhika du:kha kI bAta heAgI. isa kAma se nirIha prajA ke khUna kI nadidhyAM bahu jAya...gI, sArA deza / uThegA, azAMta hA jAyagA, bhArata me, yUrepa me, amerikA meM satra iMgleMDa kA mAna mati hai| jAyagA. ghAyaleAM aura mRta}AM ke bilakhate strI bacce kI A igleMDa ke siMhAsana kA hI nahIM, AkAza kA bhI hilA IMgI! isa prakAra hama apanI jaDa ane Apa hI kATeMge aura zIra isa kalaka kA TIkA kisake sira lagegA ? Apa jarA sAce' te ?'' yuvaka gArDana kI itanI daDhatApUrNa khAte suna kara janarala ceDA vicalita huA, usane kucha zAMta hai! kara kahAdi tumhArA aisA hI kahanA hai, te mai isa AjJA ke eka za para vApisa le sakatA . tumheM ismAila kA-sAre SaDyaMtra kI jaDa -binA bilamba deza se Ahara kara denA hAgA.' gRha bhI saMbhava nahI. mizravAsI IsmAila kA mahAtmA mAnate hai. usake sAtha atyAcAra karanA sAre deza ke sAtha-unake dharma ke sAtha atyAcAra karanA haiAgA. unakI dRSTi aisA kAma mAnavatA ke prati, Izvara ke prati, aparAdha karanA haigA.' "" yahu sathya ThIka hai| sakatA hai; para hama sainika hai; hame - se hI vicAra karanA haigA. binA kisI vAdavivAda ke meM pUchanA AjJA pAlana karane ke liye taiyAra hA ya! nahI ?" mAtoM para sainika kI dRSTi cAhatA dUM ki tuma merI " yaha tA jadhanya pApa hAgA." "pApa athavA puNya, isase tumheM kayA matalaba ? kayA tuma merI AjJA ka! pAlana nahI kareAge ?" yaha merI AtmA ke viruddha hAgA." prazna tumhArI AtmA kA nahIM hai, prazna hai samrAT ke khAye namaka kA halAla karane kA aura merI AjJApAlana ko." "jaba maine sainika kI dIkSA grahaNa kI thI, taba yA maine ane manuSya ke adhikArAM kai bhI meca diyA thA ?" apane adhikArAM kI carcA mata kareA, yAda rakakhA, sabase paDele tuma sainika hai." "hAM, maiM sainika; para usase bhI pahale maiM' manuSya dU" janarala kA krodha nissIma hA gayA. gArDana ke Isa prakAra prativAda karate dekha kara janarala ne Aveza meM usake sainika ke cihna chIna liye, use satra prakAra se apamAnita kiyA; paraMtu dhIravIra gAna te dRDhatApUrvaka kahA---- eka anucita AjJA kA pAlana nahIM ho sakatA. yaha AjJA sarvathA anucita hai, anyAyapUrNa hai. Apa mujhe hatyA karane kA kaha rahe haiM-hatyA karane kA ! janarala ! gArDana eka saccA sainika hai, vaha aisA nahIM kara sakatA!" eka sacce sainika kI bhAMti dhRtane uMce pada kA bhI tRNuvat samajha, jAte-jAte gArDana ne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ mizra kA eka mahAtmA 317 phira kahA-"janarala! yAda rakhiyegA, eka dina sA bhI AyegA, jisa dina ye saba ghaTanAmeM mere se bhI adhika Apake liye Atma-saMtApa-prada hoMgI." mAro! usa pAcha kare ko!" ala-ajahara ke Age ekatrita senA ke sthAnApanna senApati ne krodha e kAMpate hue kahA. dUsare hiI kSaNa kaI baMdUke ekasAthe uMcI hui, geli daMgI aura vidyAlaya kI uMcI dIvAra se eka komala bAlaka kA mRtazarIra rAte meM A kara dhaDAma se gira paDA ! senApati lAza ke pheMka dene kA hukama da hI rahA thA ki eka cItkAra sunAI dI aura dUsare hI kSaNa sainike ke saMsAra kI sabase adhika zaktizAlinI mAtRdevI ke, rAstA denA paDA. krodha aura duHkha se vyathita mAtA ane mRtaputra ke pAsa khaDI dikhAI dI. usa devI ne apanA kAlA ghuMghaTa haTA diyA thA. putra ke zava goda meM le chAtI vaha phUTa-phUTa kara ne lagI. idhara atyAcArapIDita nirdoSa mAtA kA karuNa--kaMdana ho rahA thA, udhara sainikagaNa ala-ajahara vidyAlaya ke vizAla prAMgaNa meM ghusa rahe the. pAMca hajAra vidyArthI aura adhyApaka zAMtipUrvaka vidyAlaya meM Dare hue the. he apanA kartavya-patha nizcita kara cUke che. ghoDAM kI TApa aura sainike ke astrazastroM kI AvA ke bIca phira vaha karuNa-paMdana sunAI diyA-eAha ! merA beTA ! hAya alI! tU mara gayA ? nahI, marA nahIM', alI! tu Ina duSTa ne mAra DAlA ? o ! mere Ikalaute beTe! aba merA kauna hai? beTA! A, phira A jA ! alI ! alI ! !" vidyArthIyoM aura adhyApake ko talavAra ke jera para vidyAlaya se nikAla bAhara kara dene kI AjJA hai cUkI thI. bhISaNa nara-hatyA-kAMDa ho rahA thA. retI huI mAtA ke liye bhI senApati AjJA de hI rahA thA-uDAo! ise cillAne " akasmAta vIra gorDana vahAM A pahucA. na jAne kisa ajJAta preraNuM se vaha vahAM A pahuMcA thA. yaha bIbhatsa kAMDa usase na dekhA gayA. sthAnApanna senApati para vaha zera kI bhAMti jhapaTA. gheDe se nIce ghasITa kara usane use jamIna para paTaka diyA. apane pahale senApati ke vahAM isa prakAra dekha kara sAre sainika kiMkartavyavimUDha he gaye- ke tyAM khaDe raha gaye! dUsare hI kSaNa mizravAsi kI eka bhIDa na jAne kidhara se AI. gArDana ke sanmAnapUrvaka hAthe hAtha na jAne re loga kidhara le gaye. gArDana bhI Azcaryacakita he gayA thA. X je honA thA se ho gayA. eka sukumAra bAlaka kI bali se eka bhISaNa hatyAkAMDa prAraMbha huA. seMkaDo vidyArthI aura adhyApaka mAre game! sarvatra sannATA chA gayA. mizra para aMgrejo ke zAsanakAla meM eka aisI nRzaMsa aura bIbhatsa durghaTanA ghaTI. hajAra mizrI sulatAna hasana kI majIda meM ekatra he rahe the. mRta vyakti ke zava majIda ke prAMgaNa meM rAkhe che. imAme ne mRta vyakti kI zAMti ke liye prArthanA paDha kara ucca svara se kahA-"apanI sAkSI do, ina vIroM kI mRtyu ImAna ke liye huI hai !" hajAro vANiye se ekasAthe AvAja AI-"ImAna ke liye! imAna ke liye!!" | kurAna kI Ayarle bolate hue sUradAsa ke samudAya ke pIche zoM ko uThAte hare aura lAla kapaDe 5hane ciMtAgrasta Adami kI eka laMbI zreNI thI. unake pIche kyAmata ke varNana kA gIta gAte hue vidyArthI cala rahe the. seMkaDo phakIra bhI dhArmika gIta gAte hue mRta vare kI smazAnayAtrA meM saMmilita the. mRtake ke saMbaMdhi ke ro-bilakhate samudAya ke pI che ane hajAro anuyAyiya ke sAtha dhIra aura zAMta IsmAIla amIra dhIre-dhIre cala rahA thA. eka vizAla janasamudAya una mRta vIrAM ke sanmAna meM ekatra ho rahA thA ! strI-puruSa, amIra-garIba, choTe--baDe, eka baDe bhArI strota kI bhAMti cale jA rahe the; unakI cAla gaMbhIra aura dhImI thI. cehare para hadayabhedI zeka spaSTa dikhAI de rahA thA. kisIkI AMkhoMse eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zubhasaMgraha-bhAga cothA de AMsU kabhI kabhI Tapaka paDate the, usa samaya pratIta hatA thA ki usakI AMtarika vedanA bahI jA rahI hai. paraMtu jinakI AMkheM sUkhI thI, unakA duHkha bhayaMkara thA; kAraNa ki unake duHkha ke bAhara nikalane kA kaI rAstA nahIM thA. isa prakAra yaha jalUsa zahara kI saDake aura -galiyAM meM ghUmatA huA zmazAna jA pahuMcA. rAtri zAMta thI. vizAla registAna bAdala se anAcchAdita cAMda ke nIce paDA so rahA thA, usake Isa ora A kara vaha janastrota rUka gayA. mRta vyakti ke zava daphanAne kI kriyA jaba samApta kI gaI, taba kurAna kI yaha Ayata sunAIde rahI thI" allAha ! khudA ke sivAya kisame bala hai, kisameM zakita hai? khudA ! hama tere baMde hai aura tere pAsa eka ne eka dina lauTaMge hI." duHkhI ja ke, alaajahara ke zikSaka aura anya mullAM sAMtvanA de rahe che. cAMda ke prakAza ke nIce duHkha aura zeka se pIDita isa bhIDa kA vaha dazya kitanA hRdayavidAraka thA! mujhaMye hue cehare ke nIce kiye IsmAIla amIra baDI gaMbhIratA se kaha rahA thA hamAre jIvana meM yaha eka rAta AI hai, bhAIyo ! hamArA mArga nirjana sA ho rahA hai. hamameM zoka chAyA huA hai. kabroM meM aba zAMti se haiye hue Ina vIre se IrSyA hotI hai! e saba hama loge ke Age cala bese! unheM zAMti mile, hama sabake zAMti mile! yaha dekho, yahAM eka devI hai, isane apane pati ke kho diyA hai. yaha yahAM eka mAtA hai, jisakA putra cala - basa! eha! isake hRdaya meM kitanA ghora saMtApa bharA huA hai." "hAya meM garIbina ! eha! mere garIba bacce ! eha! sAre duHkhI garIba !" cillAtI huI vaha dIna duHkhiyA mAtA A kara IsmAIla ke caraNa para gira gaI! zoka aura viSAda kA samudra sA umaDa AyA ! use zAMta karate hue IsmAIla amIra ne ucca svara se kahA-"o! khudA ke baMdA! dharma hamArA prANa hai. pazcima se A kara ke videzI hamArA dhama aura deza chInanA cAhate hai. hameM inase apane dharma aura deza kI rakSA ke liye prANapraNase kaTibaddha hai jAnA cAhIe. meM apanI AtmA kI talavAra isa rAkSasI bhakSaka ke sAmane uThAnI cAhIe. manuSya bano, gulAma nahIM ! jiMdA bano, marda nahIM ! yUropa ke liye paisA paidA karane kI mazIna hI na bane rahe ! khudA ke baMde bana kara jhuMpaDI meM rahatA bhI acchA hai, kisIke gulAma jaisI bhI atyAcArapUrNa zakita ke gulAma bana kara mahala meM rahanA bhI kisa kAma kA? cala ! manuSya ke zAsana ke lAta mAra kara usa sarvazaktimAna ke zAsana kI isa pRthvI para sthApanA kare!" lage kA joza baDha rahA thA, ismAila ne cheDI dera Thahara kara phira kahA-"mujhe ApameM se ese sau bhAI kI jarUrata hai, je ghara-ghara paramAtmA kA saMdeza pahuMcA de, atyAcAriyoM kI atyAcAra-gAthAye sunA kara unakI AMkheM khela de. hamAre muhammada sAhaba eka gulAma kI bhAMti makakA se nikAle gaye the; paraMtu vahu vahAM lauTe eka vijetA kI bhAMti. Aja hama kAharA nagara se apamAnita kara ke nikAle gaye hai, paraMtu yadi kabhI jiMdA lauTaeNge te pUrNa gaurava ke sAtha hI." apane netA kI itanI utsAhabharI bAteM suna kara sabane ucca svara se pukArA-"avastha, avazya ! khudA ke nAma para avazya !" mujhe dUsare ke prANa lenevAle sainike kI jarUrata nahIM hai; mujhe jarUrata hai una tapasvI vire kI, je atyAcArI niraMkuzatA ke sAmane na jhuke aura apane prANe kI Ahuti de de. dezabAMdha ke hita ke liye apanI bali dene vAle kA puraskAra kyA usa sainika se kama hogA, je raNakSetra meM mRtyu pAtA hai? mujhe yuvake kI, vIra kI, jarUrata hai. vipatti kA pahADa hamAre sAmane hai. vipatti aura bhaya hI nahIM, mRtyu kA bhI hameM sAmanA karanA hogA. Apa saba samudrataTa kI bAlU ke samAna pavitra hai, para usakI bhAMti kahIM Apa niruddeza na paDe raha jAyuM. mujhe sAdhu-saMte kI AvazyakatA nahIM hai. mujhe to pApa aura atyAcAragrasita vyakti.' meM kI AvazyakatA hai. yA Apa pApapIDA se grasita hai ? jIvana kI gati kyA Apake liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlaka malinI 319 rUka gaI hai? kayA A5 IsI avasthA meM mRtyu ke aMdhakAra meM lIna hone kI taiyArI cUpacApa nahIM kara rahe? kyA ApakA pazcAttApa gaMbhIra hai? AtmA kI kaTutA meM kyA Apa kisI satpatha kI prApti ke liye paramAtmA se prArthanA kara rahe hai? yadi hAM, te bhAI! Ao, pavitratA A kara ApakA padacuMbana karegI. eka mahAna yAtrA Apake saMmukha hai, jisameM Apake sAre 55 Tai jAge. " - "allAha!" karate hue saikaDe yuvaka Age baDha Aye! Itane adhika yuvake meM se sau ke chAMTane kA kAma alaajahara ke adhyApake ne kiyA. sabhI yuvaka deza aura dharma kI sevA meM Amatsarga karane ke liye usuka ho rahe the. cAMda kA prakAza maMda paDane lagA thA. prabhAta kI sukhamaya belA kSitija para dhIredhIre 5dArpaNa karatI haI A rahI thI. aise samaya meM ismAila ne una tyAgI vIrAM ke saMbaMdhita karate hue kahA-"tuma loga ne Aja paramAtmA ke dUta kA mahattvapUrNa kAryo ane upara liyA hai. jahAM taka pahuMca sake, usakA saMdeza sunA do ! tuma sarakAra ke zatru nahIM; paraMtu jahAM sarakAra aura paramAtmA ke pharamAna meM pharka dikhAI de, vahAM sarakAra ke bajAya paramAtmA kI AjJA pAlana karane kI bAta ghara ghara pahuMcA do!" tuma usa paramAtmA ke sainika he. tuma he tumhAre prayatna kI saphalatA ke liye astra-zastra kI AvazyakatA nahIM. kyA tuma talavAra ke bala para vijaya kI AzA karate ho ? te pIche haTa jAo ! yaha kAma tumhArA nahIM. kyA tuma aMgrejo ke mizra se nikAla bAhara karanA cAhate ho? koI rAjya athavA sAmrAjya sthApita karanA cAhate he ? to jAo, ghara lauTa jAo ! caha kAma tumhArA nahIM, tumha kevala eka zatra ke bAhara karanA hai, aura vaha he atyAcArakutaMtra! kevala eka sultAna ko tuma sthApita karoge, aura vaha hogA parama pitA paramAtmA !" _ usa rAta kA kArya samApta hone ke AyA ! videzI zAsake ke atyAcAra ne haiye hue mizravAsiyoM ko jagA diyA. (zrI. hAlakenanA "dhI hAITa oNpheTa" nAmaka upanyAsa parathI zrAvaNa-1984 nA "tyAgabhUmi'mAM lekhaka -zrI gopAla nevaTiyA.) 142-bAlaka masolinI duniyA ke baDe baDe A masolinI kauna? eka lohAra kA laDakA, vaha Aja ITalI ke saba kucha hai, vahAM usakI tUtI bela rahI hai. ke baDe baDe AdamiyAM meM vaha bhI eka hai. usake bacapana kI hAlata jAnanA tumahAre liye bahuta Avazyaka hai. lo suno; dhyAnapUrvaka sunanA. masolinI ke pitA kA nAma "elI saMDo thA aura mAtA kA nAma "rAjA.' iTalI kA devADelA gAMva masolinI kI janmabhUmi hai. yaha zahara isI kAraNa se bahuta mazahUra ho gayA hai. sana 1883 IsvI kI 29 julAI ke usakA janma huA thA.bAlaka malinI khela-kUdane kA baDA zaukIna thA. paMdraha varSa ke umra taka malinI ne khUba khela-kUdA. usakI paDhI likhI mAM "rAjA" baDI cogya thI. vaha bacce ke lADa dulAra se khela kuda ke sAtha sAtha akSare kA jJAna karAtI rahI. mAM use zAma ke achI acchI kahAniye sunAtI aura ache gIta ke jabAnI yAda karA detI thI. bAlaka malinI kahAnI suna kara kabhI jeza se uchala paDatA thA, aura gIta ke gA gA kara khuza hatA thA. ina bAta kA usake bhaviSya jIvana para bahuta asara paDI. selahavuM varSa vaha "proDapI" ke skUla meM paDhane ke gayA. khUba khela-kUdane ke kAraNa vaha baDA haSTapuSTa aura balI thA. itanA hI nahIM, naTakhaTI bhI pahale naMbara kA thA. haMsI karane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 zubhasaMgraha-bhAga cotho meM bhI vaha baDA catura thA. skUla ke vidyAthIM use apanA aguA samajhate the. eka dina kI bAta hai, usake eka sAthI ne jAna bUjha kara usake mAthe meM eka baDI iMTa mAra dI, sira phaTa gayA, TapaTapa khUna gine lagA. mesolinI kamajora nahIM thA. vaha jaba ta haze mArane ke liye taiyAra huA taba taka va6 laDakA caMpata ho gayA. aba becArA kayA karatA! khUna se lathapatha, aMguli se khUna pachatA huA vaha pitA kI dukAna ke sAmane jA khaDA huA. ronIsI bolI meM usane sArA hAla kaha sunAyA. sArI kahAnI suna kara "elI ke baDA raMja huA aura lAla pIlI AMkheM karake une use de-cAra cAMTe jamAye. u gussA AyA-masolinI ke Darapokapane para ! baDe gaje kara bole -jaba taka tuma usa laDake e badalA le kara apanA sAhasa na batAoge taba taka meM na tujhase bolUMgA aura na bhajana karane ke gA. mAlinI kI bAta laga gaI. hAtha meM haikI kA phaMDa liye hI thA, calA badalA lene. khUna TapaTapa giratA thA; daI bhI hotA thA. use te badala lene kI dhUna savAra thI. mIke kI bAta hai vahI laDakA mAranevAlA khela ke "grAunDa' se lauTa rahA thA. use dekhate hI malinI usa para zera kI taraha TUTA aura khetaraha pITA, ghAyala kara diyA. use bhI kama ceTa nahIM lagI-kapaDe lAla lAla he gaye. badalA le kara vaha pitA ke pAsa dauDA AyA aura sArI kathA kaha sunAI. suna kara "elI phalA na samAyA. prema ke mAre usakI AkheM se AMsu Tapakane lage. beTe ke uThA kara usane goda meM lagA liyA aura marahama-paTTI kara use bichaune meM liTA diyA. usane kahA -dhyAre beTe? Aja se yAda kara lo-kabhI kisI se pITA kara nahIM AnA. jaba tuma badalA le kara Aye, to merI prasannatA kI sImA na rahI. bhaviSya meM kabhI mAra khA kara na AnA-kucha paravAha nahIM yadi tumhArI lAza ke meM usa sthAna' se uThAne jAuM. yaha hai vIra banAne kI sikhAvana ! | malinI baDA tINa buddhivAlA thA; sAtha hI bharapUra mihanatI bhI. vaha parIkSA meM hamezAM prathama zreNI meM pAsa hetA thA. sana 1906 IsvI meM isane apanI kula kI paDhAI samApta kara lI aura pitA kI sahAyatA karane lagA. dhoMkanI dhaukata dhaukate usakA cha uba gayA thA. paDhanevAlA bhI khUba thA, rAterAta gerIbADI aura mejhinI jaise vIre kI ivaniyAM paDhane meM isakA mana khUba lagatA thA. inake 58 kara mana hI mana kahatA thA -meM kyA aisA nahIM hai sakatA? nahIM, meM bhI aise kArya karUMgA, jisase loga mujhe marane ke bAda samaraNa kare. vaha lekhaka thA; baDA bhArI vaktA thA. eka bAra silisithana kaeNleja ke prinsipalane usake bAre meM kahA thAH- "masolinI kisI dina saMsAra meM nAma paidA karegA. Aja ITalI meM vaha eka mahApuruSa hai, usase saba Darate hai tuma bhI apanA jIvana IsI prakAra DhAlo aura saMsAra meM mazahUra bane. jo bAlaka bacapana hI se bahAdUra ora tIvra buddhi kA hotA hai, vaha kisI dina baDA AdamI jarUra banatA hai. sAhasI aura vidvAna hI uMcA uThegA! ("manorama"nA eka aMkamAM lekhaka-zrI. gaurIzaMkara caudharI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 dharmapAlananI zreSTha bhUmikA kevI hoya? 143-dharmapAlananI zreSTha bhUmikA kevI hoya ? sanAtana dharma to eka ja che, zarIradharma bhale bhinna bhinna hoya; paNa AtmAne dharma te ekaja che. sarva kALa, sarva sthaLe satyanuM svarUpa to eka ja che ane satyanuM aNIzuddha pAlana te dharma. dharma koIe khoLI kADhayo nathI ke koIe utpanna karyo nathI. jaDa ke cetana koI paNa padAtha nI ke jIvanI utpatti sAthe ja tene dharma svIkArAto Ave che. dharma koI eka vyaktinI ke dezanI ke duniyAnI thApaNa nathI. sarva dezanI te sAmAnya milkata che. jenA pAlanathI zAzvata AnaMdasukha prApta thAya te satya. satya trikAla-abAdhita che ane tethI anaMta, avyaya ane agAdha che. sthitinuM bhAna thatAM viveka janme che, vivekanA hutAzamAMthI vairAgya janme che ane vairAgyamAMthI jJAna prakaTe che. satyanuM darzana te jJAna ane ajJAnanuM jJAna te jJAna. satsaMgathI viveka janme che ane sArAsAra pArakhanArI zakti je viveka te abhyAsathI Ave che. samajapUrvaka ekaniSTha ciMtana te abhyAsa. AvA abhyAsamAM citta parovAI rahe te vivekadRSTi sAMpaDe e jIvanane dhanyavAda che. zravaNa, manana ne nididhyAsana mANasane e ciMtanamAM prere che. tamAma idriyone vazavatI banAvI eka zubha kAryamAM vALavI tenuM nAma ekaniSThA. AvI ekaniSThAthI je anubhava grahaNa thAya te zravaNa gurune anubhava grahaNa karavA mATe AvI ekaniSThA joIe. pachI gusnA anubhavane mAge vaLavuM ne te anubhava karavo enuM nAma manana ane nididhyAsana. ziSya taiyAra to guru hAjara. avinayIno vinayI kare; avivekIna vivekI kare te guru. gurunI IcchA rAkhanAre prathama ziSya banavuM joIze. jagatanA tamAma sthULa-sUkSama padArthomAM ne prANImAtramAM natabhAvathI avalokavAnI dRSTi teNe keLavavI joize. je draSTA che tene ja guru dekhAya che. tevA draSTAne pade pade guruno Adeza ne upadeza saMbhaLAto thaze. janamAM ke vanamAM, skUlamAM ke sUmamAM saghaLe tene sarvavyApaka gurudevanI mahArANI saMbhaLAze, tenA zravaNathI tene vivekadRSTi sAMpaDaze. - viveka janmatAM mANasa samaje che ke, jUThuM bolavAthI uMDI asaMteSanI ne duHkhanI lAgaNI thAya che ane satya bolavAthI AnaMda anubhavAya che. keIne duHkha devAthI hRdayamAM na samajAya evI vyathA thAya che ane koInuM zubha karavAthI aMtara praphulla rahe che. Ama vivekathI mANasa lAbhAlAbhane jayAjaya samajatAM zIkhe che. ajJAnane jema jema te vadhu oLakhate thAya che, tema tema jJAnanI vadhu najIka te thato jAya che. ajJAnano aMdhakAra have tene spaSTa samajAya che ane jJAnanA prakAzamAM tenA netranAM popacAM aNumIMcAyAM rAkhatAM te TevAto jAya che. have tene tenI sthitine bhAna thAya che. te dardathI ne vedanAthI akaLAya che. aMdha jema lAkaDI Thokate bhIMta khoLe, tema te hAMphaLo phAMphaLo cAregama nirAdhAra jema jeto hoya che; noMdhArAnA AdhArane zaraNe javA te talasI rahyo hoya che. have tenAmAM vairAgya janme che, rAgadveSa tene asara karI zakatA nathI. mAna-apamAna tene bAMdhI zakatA nathI, stutithI te phUlAta nathI, niMdAthI te hajharato nathI, vizvabaMdhutvanI bhAvanAnuM mUrtimaMta svarUpa te banI rahe che. jagatamAM te rahe che paNa jagatano mela ene sparza karI zakato nathI. te kAma kare che, paNa tenA phaLanI tene tRSNa rahI nathI. have karma ene baMdhanakartA rahyAM nathI. siddhi ke riddhinI tene paravA nathI. manathI. vacanathI ke karmathI te pavitra ne ekaniSTa che. tenAM karma ne tenI vANI tenA AtmAnI vizALatAnuM pratibiMba che. tene bhAI nathI, bahena nathI, sagAM nathI, sahodara nathI; chatAMya AkhuM vizva tenuM kuTuMba che. tene pitAnI kAMI milakata nathI. sarva pApathI te vegaLa che, durAcArathI te dUra che, ajJAnamAM have e aTavAya ema nathI, baMdhanamAM e baMdhAya tema nathI. have te sthitaprajJa che, have te jJAnI che, have te svataMtra che. samasta duniyA pratye ene prema che, e premI che. vananAM jhADa ne pahADanA paththara enA ru. 21 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwwwwwwwww 32 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe mitro che. pazu, pakSIo ne mANaso enA dasto che. e saupara vahAla rAkhe che sau enA para vahAla rAkhatAM zIkhe che. ene koinI sAthe vera nathI, keine e dhikkArato nathI, koIne e mArato nathI, koIne e niMdato nathI. e parama ahiMsaka che, parama satyavAdI che, duniyAnA daMbhanI enA para asara nathI. e nirlepa che, nirmama che, nirahaMkArI ane nirbhaya che. e kAIne nathI deto ane eTale e paramasakhI che. e kAInuM paDAvI levA irachA nathI karato ane eTale e parama saMtoSI che, e kAInA doSa jovA nathI besate ane eTale e parama pavitra che. premabharI enI dRSTi che, zraddhAbharapUra enI vANI che, tapa e enuM jIvana che. enA zabda zabdamAMthI bhaktinuM mAdhurya kare che, AkhuM vAtAvaraNa enA nAdathI zAnti anubhave che. e evo zAntipracAraka che. asatya enAthI dUra nAse che, ajJAna enI AgaLa kAtuM nathI. e mahAjJAnI che, bhakata che, tapasvI che, e jame che ane teya e sadAne upavAsI che. e kAma kare che ane toya e sadAne tyAgI che. e zvAsa le che ane teya e sadAno ahiMsaka che. e dehadhArI che ane toya e videhI che. jIvavAno ene moha nathI ane mRtyunI ene utAvaLa nathI. mukata te e che ja ane jagatanI mukita kAje e mathe che. jagatanI e sevA kare che, paNa jagatanI pAsethI e sevAnI AzA rAkhatA nathI. ati dainyathI e rahe che, paNa vaibhavanI ene tRSNa nathI. sau para e dayA rAkhe che, paNa kedanI dayAnI ene paravA nathI. duniyA enI AgaLa mAthuM namAvatI Ave che, pipAsuo ene caraNe jJAna pIvA Ave che, dakhiyAM AzvAsana kAje Ave che, bhakate satsaMga kAje Ave che. enAM vacanAmRtathI anAthane mAtApitAnI duka maLatI lAge che, rIbAyalAMne mukti maLatI lAge che, ghavAyalAMne rUjha vaLatI lAge che, koI enI vANImAM zAnti zodhe che, koI zaraNa zodhe che ne keAI bhaviSya khoLe che. duniyA AkhIne mATe enAM dvAra khullAM che, duniyA AkhIne mATe enuM jIvana preraka che, duniyA AkhIne mATe ene janma sArthaka che. e puSyaloka satyane aNIzuddha pAlaka dharmarAja bhaktibhAvabhInAM enAM locana, premabhAvabhInuM enuM hadaya, dayAbhAvabhInI enI vANI. dharmapAlananI A uMcAmAM uMcI bhUmikA che. ApaNuM te dhyeya ho, ApaNA sau prayatno te dizAe he, ApaNuM gati pragati he, tevA dharmarAjanA caraNamAM ApaNuM kaTi koTi praNAma che. OM tatsata. (phebruArI 1929nA "sAhityamAM lakhanAra-zrI ramaNalAla pI. senI) = = = 144-eka aMgrejano saMnyAsa zrIyuta ronAlDa nikasana banArasa yunivarsiTImAM aMgrejInA prophesara hatA. have nikasana sAhebe vairAgya laI pitAnuM nAma "verAgI" rAkhyuM che. have e bhagavAM vastra dhAraNa karI, gaLAmAM kaMThI-mALA dhAraNa karI, vaiSNava tilaka lagAvI rAtadivasa AnaMdakaMda vrajacaMdra zrIkRSNanA bhajanamAM lIna rahe che. banArasa mUkI daI emaNe alamerAmAM pitAne nivAsa rAkhyo che. prabhu dareka aMgrejane AvIja sanmati Ape. tathAstu. (tA-28-10-1928 nA "hiMdu" mAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323. mahArAjA azaka ane bhikSano saMvAda 145-mahArAjA azoka ane bhikSuno saMvAda janma paTaNa zaherathI gaMgAne sAme kinAre bahu moTuM medAna che. hAlamAM tene hariharakSetra kahe che. pahelAM kAI samaye tyAM jaMgala hatuM, e jaMgalamAM be manuSya vAtacIta karI rahyA che. temAMnA eke zikArInAM kapaDAM paheryA che. tene khabhe dhanuSya che ane kammare talavAra laTake che. tenA aMge aMgamAM vIratA dekhAI Ave che, e e bahAdUra yuvAna che. bIjo bhagavAM vastra sajelA vRddha manuSya che. vRddha hovA chatAM tenA mukhanI kAMti zAMtimaya che. bagalamAM eka ghAyala pakSI che ane pAseja eka ghavAyeluM haraNanuM baccuM ubhuM che. tenA tarapha te ekAgracitte joI rahyo che. e baMnenI vAtacIta sAMbhaLe - zikArI --e vRddha! tuM koNa che, kyAM rahe che ane A zuM kare che? -bhikSu chuM, gurune nAme meM sarva prANuonI sevA karavAnuM vrata lIdhuM che. ahIMthI ardhA mAIla upara vihArasthAna che tyAM rahuM chuM. zikArIH--kahe joIe ke, A pakSIne te bagalamAM dabAveluM che ane A haraNanA baccA pratye tuM dhyAnapUrvaka joI rahyo che, emAM tAre ze uddeza che? bhikSu: - beTA! je kaMI kahevAnuM hatuM te kahI dIdhuM ! zuM mAre hajI kaMI vadhAre kahevAnI jarUra che? sAMbhaLa. buddhadevanI AjJA che ke, sarva prANIonI rakSA kare! buddhadevanA saghaLA ziSyo ta le che. A pakSI kAInA bANathI ghAyala thayuM che ane A haraNanuM baccuM paNa eja prakAre ghavAyeluM che. prAtaHkALanuM nityakarma paravArIne huM ahIM TahelatA hatA, ghAyala pakSI AvIne mArA page bhIDAI gayuM, meM ene khoLAmAM lIdhuM ane AzvAsana Apate hato; eTalAmAMja haraNanuM banyuM mArI pAse laMgaDAtuM laMgaDAtuM AvIne ALoTavA lAgyuM. meM tene ghA sApha karyo ane kapaDuM phADIne ghA upara bAMdhyuM. AthI lohI nIkaLatuM baMdha thaI gayuM che. have huM vicAra karuM chuM ke, Ane huM vihArasthAne zI rIte laI jAuM ane tyAM tenI davAdArU karIne jaMgalamAM chuTuM mUkI dauM? vihArasthAna ahIMthI thoDe dUra che. huM vRddha chuM ane vicAruM chuM ke, A bacAne duHkha na thAya tema kevI rIte upADuM ane vihArasthAne jaladI pahoMcuM ? bIjo kaI bhikSu AjubAjumAM dekhAtuM nathI eTale vicAra karI rahyo chuM. zikArI:-pAkhaMDI sAdhu! A badhI tArI prapaMcI vAta che. tuM emanuM mAMsa khAvA che che, tethI tene upADI jAya che ! sAMbhaLa, e bane mArAM bANathI ghAyala thayelAM che. meM ja temane mArelAM che. temanA upara mAro adhikAra che, tAro adhikAra kaMija nathI ! bIjAnA mAlane tuM . mAge che, evuM banI zakaze nahi. emane ahIM ja mUkI de ane sIdhe tAre mArge cAlyo jA. bhikSu -(zikArI tarapha joIne) kSatri! AryadharmanA bhikSune AvAM durvacana kahIne koIe apamAna karyuM nathI. mane lAge che ke tuM dharmane jANato nathI, athavA to teM AjasudhImAM bhagavAna buddhanuM nAma sAMbhaLyuM nathI ke jemaNe jagatanA kalyANane mATe pitAnuM rAjapATa tyajI dIdhuM, saMsArane sarva kalezothI mukta karyuM ane nirvANane mArga dekhADyo. temanA ziSya zAkayamuninuM nAma paNa teM sAMbhaLyuM nathI. ThIka, have huM tane amArA gurunI AjJA kahuM chuM - dukhIone madada kare, rogIone davA Apo, ajJAnIone vidyA Ape, bhUkhyAne anna Ape tarasyAne pANI ApanAgAMne vasa Ape, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 zubhasaMgraha-bhAga che ame bhikSu banIne amArI zakti pramANe A dharmanuM pAlana karIe chIe. he kSatri! teM vagara samaye mane A durvacano kahyAM che tethI mane khoTuM lAgyuM nathI. sau potapotAnI samajaNa pramANe varte che. tuM mane phAve te bIjI paNa vadhAre gALo bhAMDI le, mane zarIrane moha nathI. A te mane sAdhu samajIne mAre zaraNe AvyAM che. zarIra paDe to bhale, paNa amAre zaraNe AvelAMne ame jIvatA chatAM tyajI detA nathI ! atyAre mane dharmapAlanane je rUDe avasara maLyo che, temAMthI mane vaMcita rAkhavo e tane ghaTatuM nathI. kSatrIH-(svagata) aho! meM to A sAdhu Aja sudhImAM paNa jo nathI tema AvI vAta paNa sAMbhaLI nathI; paraMtu mane A sAdhuno vizvAsa AvatuM nathI. enA sthAnamAM jaIne satyAsatyanI khAtrI karavI joIe che (pratyakSa) ThIka, huM A ghAyala haraNane mArI pITha upara uThAvuM chuM. cAlo, tene vihArasthAna sudhI pahoMcADI jAuM! bhikSu-nahi, tArI dAnata kevI che te huM jANuM chuM. tuM adhama che, adharmane lIdhe ja tane mAro vizvAsa nathI. tuM mArI sAthe bhale Ava; paraMtu A prANIone hAtha na lagAva! teo tArA upara tiraskAra varSAve che ane tArA zarIranI gaMdha paNa temane sArI lAgatI nathI. tArA sparzathI temane duHkhaja thaze ! hA, tuM eTaluM kara ke, haraNane uThAvIne mArI pITha upara rAkha ane tene kapaDAthI barAbara bAMdhI de ! kSatrI haraNane hAtha aDakADe che, atyArasudhI te haraNa ArAmathI bhikSunI pAse paDayuM hatuM; paraMtu tene hAtha aDatAMja te cIso pADe che, pakSI paNuM gabharAIne DacakA khAvA lAge che. bhikSu-kSatri! tuM to nathI ke, temane tArA upara tiraskAra che, teo tArAthI Dare che? je, mane kevAM coMTI jAya che ! jo ke mArI pAse AvyAM temane adha ghaDI to thaI nathI ! kSatrI-vAha ! e te badhI kahevAnI vAta che, pazuomAM AvI buddhi kayAMthI AvI? bhikSu -kSatri! tuM haju paNa dharmane jANatA nathI. pazu, pakSI, vRkSa vagere koIpaNa preraNArahita nathI! jevuM jemanuM zarIra che, te ja pramANe temanAmAM buddhi paNa che. te joyuM haze ke, jayAre kasAI ke mAchImAra zerImAMthI pasAra thatA hoya che tyAre kutarA temaja bIjA pakSIo paNa temane joIne kAramI cIso pADe che. sAdhuone joIne teo evuM nathI karatAM ! bhayAnaka jaMgalanAM pazuo paNa navA sAdhune joIne pitAnI pUMchaDI paTapaTAvatAM tenI pAse Ave che. temane hiMsaka ane ahiMsakanI oLakha hoya che. hiMsakane joIne teo dUra nAsI jAya che. vRkSe paNa premadRSTie jovAthI prasanna thAya che. amAro dharma ahiMsA che. "rdikSA paramo dharmaH" e buddhadevanuM vacana che. kSatrI Azcarya pAme che, sAdhunI nirbhayatA ane premane tenA upara ajaba prabhAva paDelo dekhAya che. te zAMtapaNe ubho che ane sAdhu tenI madada mAge tenIja rAha joI rahyo che. sAdhu paNa tenI sAthe bAlate nathI. haraNAne poteja pitAnI pITha upara lAdI laIne tathA pakSane bagalamAM ghAlIne te vihArasthAna tarapha jAya che. kSatrI paNa tenI pAchaLa pAchaLa jAya che. cAlo, pAThaka ! amArI pAchaLa Apa paNa cAlyA Avo. juo ! sAmeja vihArasthAna dekhAya che, keTalAka juvAna bhikSuo vRddha bhikSune joine doDatA AvI rahyA che. eka haraNane vRddhanI pITha uparathI utArI pate uThAvI lIdhuM che ane sau cUpacApa vihArasthAna tarapha jAya che ! - oho! vihArasthAna zuM che? e te navI duniyA che! Ape pahelAM kadI paNa nahi joI hAya! juo, cAre bAju pAkI oraDIo baMdhAyelI che; pazu-pakSIo sthaLe sthaLe nirbhayapaNe ghumI rahyAM che. ahIM rakatapittiyAM ane kaDhIyAMnI davA cAle che. bhikSa jAteja temanA ghAne joI malamapaTTI lagADe che; ahIM rogIone davA apAya che. pelAM pakSIonA ghA upara pATA baMdhAI cUkyA che ane teo vRkSo upara beThAM che. ahIM gAya, bheMsa, bakarI, haraNa vagerenI davA thAya che. A medAnamAM pATA bAMdhelAM pazao ArAmathI beThelAM che. keTalAMka harephare che ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArAjA azoka ane bhikSane saMvAda 325 keTalAMka vAgoLatAM dekhAya che. juo ! A pAThazALA che, vidyAthIo bhaNI rahyA che ane adhyApake bahu premathI bhaNAvI rahyA che! ahIM mata-matAMtara upara zAstrArtha cAlI rahyo che. A eraDAmAM kacerI beThI che. zaheranA loko potAnA jhagaDA ane mukaddamAne phesalA karAvavA ahIM Ave che! nyAyapUrvaka nyAya karAya che ! rAjAne tyAMnA karatAM paNa ahIM vadhAre bhIDa che ! vihArasthAna zuM che? sAceja dhArmika jagata che! keTaluM lAMbu-paheluM suzobhita sthAna che, vacce keTalAMya vidhAMnuM pAkuM sarovara che, kinArA upara suMdara velabuTTA zobhI rahyA che ! A bhikSuo hAthamAM hathoDA laine mUrtio ghaDI rahyA che ! saunAM mukha prasanna che! vihArasthAna doDha-be mAIlathI ochuM lAMbuM paheluM nathI, hajAre sAdhuo ahIM rahe che. vihArasthAna eTale jANe eka sAruM evuM gAma ja che! juo ! A eja bhikSu ke jemane ApaNe jagalamAM joyA hatA, teo garama pANIthI haraNa ane pakSInA ghA dhuve che. baMnenA ghAne malamapaTTA bAMdhIne have temane vihAramAM chUTA mUkyAM che. baMne vRkSanI chAyAmAM ArAmathI besI gayAM che ane potAnA upakArakapratye premadRSTithI joI rahyAM che. bIjAM paNa keTalAMye pakSI te bhikSanI pAse cIMcIM karatAM AvI pahoMcyAM che. bhikSu premapUrvaka temane paMpALe che ! davA apAI gaI che ! juo, keI bhikSu pazuone ghAsa nIre che, te koI dANA khavaDAve che ! A bauddha sAdhuo saMpUrNa ahiMsaka che, teo nathI to koIthI DaratA ke nathI koI temanAthI DaratuM. bhagavAne gItAmAM kahelA "jJAnIne keIne bhaya hoto nathI, tema jJAnIthI koine bhaya thato nathI" A vacanano ahIM pratyakSa anubhava maLe che ! jaMgalamAM joyelo pelo kSatrI bhionAM kAryo pratye AzcaryAdaSTithI joI rahyo che ! bhikSu pitAnA kAmakAjamAM haju sudhI lAge rahyo hato eTale kSatrI tarapha tenuM dhyAna nahotuM. have te kAmakAjathI nivRtta thatAM tenI dAjha pelA kSatrI tarapha jAya che, te hasIne kahe che - bhikSu --kSatri! kema, tane mArI vAtane vizvAsa Avyo ? ame buddha bhagavAnanA dAsa ane carAcara(jaDa-cetana sarva)nA sevaka chIe. amArAthI bane che tyAM sudhI ame bhagavAna buddha niSedheluM koI paNa kArya karatA nathI. eka bIjo bhikSu AvIne A bhikSunA kAnamAM kaMika kahe che, bhikSu hasIne ubho thaIne kahe che. bhikSuH-aho ! mahArAja azoka ! meM te atyArasudhI Apane kSatrInA nAmathI bolAvyA che, huM jANato nahoto. Apano jaya he ! ama bhikSuone rAjadarabAramAM javAnI jarUra hotI nathI, tethI ame dezanA rAjAne oLakhatA nathI. Apa jue che ke, ame tana, mana ane vacanathI ApanA rAjyanI sevA karI rahyA chIe. juo, A chokarAe rAjadhAnImAMthI amArI pAse bhaNavA AvyA che, temane ahIM dharmanuM zikSaNa maLe che, teo sAcA dezabhakato thaze. juo, A laDAI ke To-phisAda karanArAo sAdhuonA nyAyathI jevA rAjI thAya che tevA nyAyAdhIzanA nyAyathI rAjI thatA nathI. cikitsA vagere karavuM e paNa eka lokopayogI kArya ja che. e badhuM kAma ame kaMIpaNa badalo lIdhA sivAya karIe chIe. jeo amArI pAse dharmane upadeza levA Ave che, temane ame dharmanuM zikSaNa ApIe chIe. he rAjan ! Apano jaya ho! ame sau bhikSuo Apane AzIrvAda ApIe chIe ke, ApanuM rAjya e dharmarAjya che. ApanA rAjyamAM prajA rAmarAjyane paNa bhUlI jAo. tathAstu ! azoka -bhagavan! Apane prapaMcI ane kapaTI kahyA hatA, e vacano mArA mukhe bhUlathI nIkaLI gayAM che, mane Apa kSamA karazo ? bhikSu-(hasIne) rAjana ! Ape to e vacana bhUlamAM kahyAM hatAM, paNa amane koI jANIbujhIne gALo bhAMDe ke durvacana kahe to paNa tene ame kSamA ApIe chIe. jeo amArI sAthe kharAba vartana rAkhe che tenI sAthe paNa ame bhalAithIja vartIe chIe. je amArA upara vaira rAkhe che, tenA upara paNa ame prema ja rAkhIe chIe, je amane mAravA mATe lAta ugAme che, tenA pagamAMthI ame kAMTA kADhIe chIe ane jeo amane pappA mAre che, temanA upara ame premapUrvaka hAtha pheravIe chIe; kemake e paNa amAro dharma che. bhagavAna buddhanI AjJA che ke "saMsAranA prANImAtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3ra6 zubhasaMgraha bhAga . upara prema karo, temanA aparAdha juo nahi ! teo ajJAnI che, ajJAnInuM ajJAna ja enI jaDatAnuM kAraNa che. jJAnIne sau Atmavata che. ame temanA upara vera zI rIte rAkhI zakIe? dhammapada graMthamAM buddhadeva kahe che ke "jema bhAgyAtUTayA chAparAmAMthI pANI TapakayA kare che, temaja ajJAnIonA aMtaramAMthI azuddha ane hAnikAraka saMkalpa nIkaLyA kare che; ane jema sArA chAparA uparathI pANI vahI jAya che ane TapakatuM nathI, temaja jJAnIo upara thayele kodha temanA cittamAM TakI zakato nathI ane temane nukasAna karI zakato nathI." bIje sthaLe gurujI kahe che ke "je dharmane jANe che, teja dhArmika che; jenAmAM vera, ajJAna, Sa ane IryA nathI, teja buddhane ziSya ane buddhidharmane bhikSu che." eka anya sthAne kahyuM che ke "jenAmAM krodha nathI teneja zAMtinI nidrA Ave che. jeNe krodhane rajA ApI che tenA tarapha te duHkha bicAruM najara paNa karatuM nathI." eka A vacana paNa che ke " krodhane jItavA jevuM bIjuM koI kAma nathI. krodhathI agni utpanna thAya che, te krodhAgni krodha karanArane pratyakSa agninI peThe bALyA kare che. je tiraskAranA badalAmAM tiraskAra kare che, tene zAMti prApta thatI nathI; paNa je tiraskAranA badalAmAM prema varSAve che, teja zAMti pAme che. Aja sAco dharma che. vijaya karavAthI paNa dhRNA upaje che; kemake parAjitane duHkha thAya che. jeNe ne jaya parAjaya baMneno tyAga karyo che, te ja sukhI ane zAMta che." dhammapadamAM lakhyuM che ke, koInI sAthe tuMkArAthI na bole, kemake te paNa tamane tuMkAro karaze; AthI duHkha thaze ! bhagavAna eka prasaMge kahe che ke "jJAnI eja che ke jeNe mana, vacana ane zarIrane vaza rAkhyAM che!" he rAjana ! ApanAM vacanano khyAla paNa mane rahyo che ke nahi te Apa pote ja samajI leje. sAMbhaLo khAdakhAda dharatI sahe, kAMTA TI vRkSa; kuTila vacana sAdhu sahe, samadazI nirpakSa ame badhA dharmanA sevaka chIe; amAre anAdara bhale kaI kare, ame keino anAdara karatA nathI. evuM karIe to amane AryabhikSu kaNa kahe ? ame bhagavAna buddhanA ziSya zI rIte kahevAie ? bhikSunAM cittAkarSaka vacana ane zikSAprada hitakara vANI sAMbhaLIne azokanuM hRdaya premathI bharAI AvyuM. premapravAha tenAM netromAMthI bahAra nIkaLI rahyo che. tenI namelI AMkhamAMthI AMsu TapakI rahyAM che. hAtha joDIne te bhikSuo pAse javAnI rajA mAge che. rAjA mahele jaIne A divasa AjanA dazya upara vicAra karI karIne rAta paDatAM palaMga para sUI rahyo che, AdhI rAta vItI gaI che; vicAramAM ne vicAramAM have nidrA AvI gaI che. pachI savAra thatAMja te vicAra kare che - "oha! kAle meM kevuM uttama sAcA dharmanuM dazya joyuM hatuM! hajusudhI meM kaI paNa dharma svIkAryo nathI. mAre kaI paNa dharmane avazya Azraya levo joIe. pelA bhikSuono dharma ke jIvatA jAgate dharma che ! kSaNabharamAM tenuM hadaya palaTAI jAya che. AryadharmanA sAcA bhikSuo niHsaMdeha dharmanI jIvatI jAgatI mUrti che! temanuM jIvana ja dharmarUpa che; temano dharma mAtra graMthamAM mUkI rAkhelo nathI, paraMtu temanAM zarIra, mana, buddhi, vANI ane karma e badhAMja dharmasvarUpa banI rahelAM che. vAda-vivAdavALA dharmathI kaMIja lAbha nathI. tenAthI te ulaTI azAMtija thAya che. Ama vicAra karIne pachI rAjA azaka bhikSuone ziSya banyA. teNe nyAyapUrvaka rAjya karyuM. tenA rAjyamAM vAgha ne bakarI eka Are pANI pItAM hatAM. putro mAtApitAnI sevA karatA hatA ane strIo pati upara prema rAkhatI. jeTalA maTha hatA te badhAya auSadhAlaya, vidyAlaya ane nyAyAlaya rU5 banI gayA hatA. bhikSuo pUrI niSkAmatAthI(pAI paNa lIdhA sivAya) zikSaNa ApatA, davA ApatA ane nyAya karatA hatA ! vadhAre zuM kahIe ? azAkano samaya ItihAsano suvarNasamaya hato ane saMsArI, viSayAsakta ane rAgaSavALA manuSyonI dRSTi pheravI daIne temane samadazI banAvavAno samaya hato ! (bhakti' mAsikamAMnA zrI. bhale bAbAnA lekhamAMthI anuvAdita) vItI jAha! kAle . paNa dharmane ya palaTAI jAya che. temane dhama svarUpa banI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ navajIvAnAnA jIvanadha 146 - navajuvAnono jIvanadharma kumAronI maitrI hu` jhaMkhuM chuM. jIvAneAne huM Azaka chuM. temanA prati huM zraddAnI najare jouM chuM. AvatI kAlanI prajAnu vidhAna pariSadA ane dhArAsabhAenA kAgaLIyA TharAveAdvArA nahi, paNa AjanA yuvakeAnA makkama, muMgA, maraNIyA nizcayadvArA thai rahyu che. sAkreTisanA, e yeAgInA ziSyAe evAM navabaLe! sA~ ke jeNe yureApamAM navicAra ane navajIvananuM ghaDatara karyuM, musAlinI ane enA zyAma jhabbake nUtana sa`gaThita iTAlIne janmAvavA A pRthvInI kSitija upara dekhAyA, te pahelAM iTAliyana prajAne punarjIvana ApanArA mejhinI ane geriADInA jhaDA nIce ekatra thanAra jIvAneA hatA.... mud ane zaMkara, e banne puruSavarAe jyAre ga vijaya Ara'byA tyAre paNa yuvakAja hatA. bannee bhAratavamAM navaprANa prakaTAvyA. jIvAneAja samAja prajA ane rASTronA tAraNuhAra anyA che. x x x navasarjana-punarUtthAna-nahi ke anukaraNu e AjanA bhAratIya yuvakanuM kavya che. raziyAnI yuvaka-pravRttimAM raziyana yuvakanI vicArakrAntine sauthI mahattvanuM sthAna ApavAmAM Ave che. yuvAna raziyA arvAcIna khAnAM mUla kharAkhara mUlavI jANe che. kALa kUcakadama dhasyA jAya che. bhAratanA jIvAne! tamAre kALanI gatinI sAthe hADa khelavI paDaze; nahi te! tame bharatInA AvALanI peThe kAMThe pheMkAi jazeA-kAhI jazeA ane nAza pAmaze....raziyA, tenA jIvananA punavadhAnamAM-punaHvidhAnanA pratyeka kSetramAM-nArIne bahu mahimAvaMtu sthAna Ape che. ane jyAMsudhI hiMdI nArI prajAnA jIvanamAM evuM mAnavatuM pada nahi pAme, tyAMsudhI hiMdusthAnanI zakti ramaze nahi caDhI zake. 327 x x X museAlinIe mAMDelI yuvaka-pravRttie iTAlImAM kAi ajaya cetanA mUkI che. jagatanA samarthomAM sama kAvIrAnA samevaDa naratarIke huM musolinInI ki Mmata AMku chuM. muselinInI jIvanakathA adbhuta che. luhAranA cheAkareA mahetAjI banyA, akhabAranaveza khanyA, dezapArI meLavIne paradezamAM bhaTakayeA, IMTA pADanAra zramajIvItarIke svITajharalAMDamAM gujArA karyAM, musAlinI mahAyuddhamAM laye, tenAM svapnAnA cUrecUrA thai gayA; musolinInI AMkheA udhaDI gai; paNa muselinI nirAza na thayA. museAlinIe yuvakeAne ekatra karyAM, temaneA saMdha yeAjyA, temane bhAvanA ane mahecchA apI; ane AjanuM nutana iTAlI jagatane AMjI rahyuM. * x * jarmanInI yuva-pravRtti e yUreApanI sathI vadhAre vikhyAta yuvaka-pravRtti che. samAjanA ziSTAcAra ane madhane teADIne svAdhInatAnI khuzameAdAra havAnA zvAsa levA adhIra banelA eka yuvake e pravRttine janma ApyA. e pravRttinuM nAma venDera vAdhela-bhaTakatAM paMkherU ! kevuM suMdara nAma! ane e yAda rAkhajo ke, barlInanA eka chaThThA dheAraNamAM bhaNutA kA z2Izara nAmanA nAnA vidyArthIe A 'bhaTakatA pAMkherU'nI pravRtti AraMbhI. ene lAgyuM ke, enI zALA teA kArAgAra che. ene jagalAmAM ane gAmasImeAmAM nidha rajhaLATanI jha MkhanA jAgI ane 'bhaTakatAM 5 kherU' jarmanInA pratyeka bhAgamAM nIkaLI paDayAM. * X hiMdusthAnanI yuvaka-pravruttine huM hiMdusthAnanA peAtAnA Adarzo, hiMdusthAnanI pratibhA, hiMdusthAnanA vyaktitvanA AvirbhAvarUpa banatI jovA icchuM chuM. jarmanInI yuvaka-pravRttinAM aneka su Mdara lakSaNa che. sAdAnA prema, zistapratye prIti ane grAmyajanAnI sevA arthe grAmya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA pravAsonI prathA-e A pravRttinAM suMdara lakSaNo che. huM hiMdusthAnanI yuvaka-pravRttine brahmacaryanA Adarza ane bhAvanAnA pAyA upara ghaDatara pAmatI jovA IcchuM chuM. * * * * thovana e navasarjananI zaktine akhaMDa jhare che. yuvAne ! RSionA zANapaNanA vArasadAro ! hiMdI AdarzothI prerita banIne, nUtana bhArata sarjavAne kaTibaddha thAo. hiMdusthAnanI tavArIkhamAM navo zaka AraMbhe.... kaI kaI vAra yuvako mane kahe che-ame daridra chIe, ame ajANyA chIe, ame nirbaLa chIe, ame zuM karI zakIe?' ane temane huM javAba ApuM chuM-tame daridra che, bahu sAruM. tame ajANyA che, barAbara che, paNa tame nirbaLa che evI vANI kadI na vada je. yuvake ! tamArA aMtaramAM gupta zaktinA bhaMDAra bharyA che; tamArA bhItaramAM mahAzakti paDhelI che. e zaktine jagADa, tene dhedha vahevA do ane bhAratavarSanA khUNekhUNuM khaLabhaLI uThaze. prakAzanA putro ! gupta prakAzane bahAra ANe ane pRthvIne ajavALe.' AyelaDamAM prativarSe zArIrika khelonA utsava thAya che tyAre hajAro Ayariza e utsavamAM bhAga le che. jarmanInI yuvaka-pravRtti jaMgalo ane sImamAM bhaTakavAnA zekhane-khetarI jIvanane prAdhAnya Ape che. javAna jarmana chokarAo ane chokarIo parvata upara bhaTakatAM ja hoya che ane mAIlonA mAIlo pagapALA athAka rakhaDatAja hoya che. jApAnamAM ramatagamato pharajiyAta che. vidyArthIone ziyALAnA barapha upara cAlavuM paDe che. juvAna kumAre ane kumArIo kaThaNa jIvana jIvatAM zIkhe che ane hiMdI kumAro ane kumArIe? teo khAsa karIne jyAre kaeNlejamAM praveze che tyAre bahuja sukumAra banI jAya che. have vakhata AvI pahoMcyo che ke jyAre hiMdusthAnanA pratyeka yuvaka ane yuvatIne samajAI javuM joIe ke, Aje hiMdusthAna je zikSaNa mAge che te sukumAratAnuM nahi, paNa manuSyatvanuM zikSaNa mAge che. hiMdusthAnanA yuvakoe pura1 banavuM joIe che. hiMdusthAnanI yuvatIoe zaktinA avatAra banavuM joIe che. vajAMga bane. e AjanA hiMdI vidyArthIne jIvanamaMtra bana joIe che. yuvake! sevAnI mazAla laIne tame janapadamAM bhaTake. bhAratavarSanAM rAMka grAmyajano tamArA AgamananI vATa joI rahyAM che, sAcuM bhAratavarSa gAmaDAomAM vase che. bhAratavarSanA prANa grAmyajanonAM haiyAMmAM dhabake che. bhAratIya prajAnuM navavidhAna taLiyethI thavuM joIe che. grAmya uddhAranI janAo race ane e bhAvanAnA bhekhadhArI bane. kSudhA, kaMgAliyata, ajJAna, anArogya-e badhAM to e grAmya prajAne niprANa banAvI dIdhI che. temane ArogyanAM prAthamika sUAnuM paNa jJAna nathI; teo nirbaLa che, nutana jagadUbaLAnuM temane kazuM ja bhAna nathI, hiMdI Adarzo ane bhAvanAonuM temane kazuM ja jJAna nathI ane rAjadI roTI mATe temane taraphaDATa dayApAtra che. grAmya janatAnA sevaka joIe che, gAmaDAMonA uddhAraka joIe che ane grAmya janatAnI sevA eTale hiMdI prajAnI sevA, grAmya janatAno uddhAra eTale hiMdI prajAne uddhAra, gAmaDAonuM punarUtthAna eTale bhAratavarSanuM punarUtthAna. (sAdhu vAsavANInA vyAkhyAnamAMthI "saurASTra" tA. ra7-10-28) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmya zikSaNa 147 - grAmya zikSaNa 3ra zikSaNanA pracAra eja bhAratavarSanI sadhaLI muzkelIonA nikAlaneA upAya che; paraMtu jJAnane ThAMsI devuM, enuM nAma zikSaNa nathI. sAcu zikSaNa te jAtianubhavathIja prApta thAya che. anubhava eja sarvottama zikSaka che. gAmaDAMnA leAkAne pustakIyA zikSaNanI jarUra nathI, temane te jIvanepayeAgI zikSaNanI jarUra che. tyAM pustake geAkhAvavAnA ke parIkSA apAvavAne savAla nathI, paraMtu jIvananI mahAna ane kaparI parIkSAmAMthI pasAra thavAne prazna che. mATe sAcA zikSakanuM kAma mAtra anubhavamATenAM sAdhana raju karavAnuM che, tenu kAma temane anubhava meLavavAne utsAhita karavAnuM che. bhUleA thAya teApaNa navIna anubhava mATe utsAha ApavA ane anubhavanAM pariNAme uparathIja satya samajavuM eja sAcA zikSakanuM kAma che. zaherI leAkeA taiyAra davAomAM vizvAsa rAkhe che ane rAgeA dUra karavA mATe teneja vAparavAnI jarUra mAne che; paraMtu zikSaNanA artha kAMi evA nathI anubhava tathA parIkSAne mATe saceAgA ubhA karavA ane parIkSAne mATe utsAha ApavA, eja sAcuM zikSaNa che. hAlamAM pharajIyAta zikSaNa ane gAmaDAMmAM vadhu zikSaNa phelAvavAnA prazno carcAya che. zaheranA bhaNelA-gaNelA leAkeA ema samaje che ke, gAmaDIAe vAMcatAM-lakhatAM zIkhI jAya tenA bahu bahu lAbha atAvavAmAM Ave che. kAi kahe che ke, gAmaDIAe abhaNu hAvAthI leAkeA temane raMge che, tethI temane lakhatAM-vAMcatAM AvaDaze te tee gAze nahi. kAi kahe che ke, tethI temane ahAranI duniyAnuM jJAna thaze ke jenAthI teo taddana ajANyA che. kAi kahe che ke, vAMcatAM-lakhatAM zIkhavAthI heAkarAone ekArI satAvI zakaze nahi ane gAmamAM kai kAma nahi maLe teA tee zaheramAM nekarI karIne cAra paisA kamAi zakaze. hAlanA pustakIyA bhaNataranA grAmyajIvana sAthe khIlakula sabaMdha nathI, tethI khALakAne peAtAnAM gAma ane khetInA praznonA nikAla karavAmAM temane kaMi paNa madada maLatI nathI. Aja kAraNe gAmaDIAe peAtAnAM khALakAneA vakhata bhaNavAmAM gumAvavA karatAM temane khetareAmAM kAme lai javAnuM vadhAre pasaMda kare che. zikSaNa tarapha teo ATalA adhA udAsIna heAvAnu' eja kAraNa che ke, e zikSaNa temanA nityajIvanamAM madada nahi karatAM temanI viruddha jAya che. ApaNe gAmaDIAAne temanI A udAsInatA mATe bhale doSa daie; paraMtu jyAMsudhI A doSone dUra nahi karIe tyAMsudhI te zikSaNa gAmaDIAenAM manane AkaSI zakaze nahi. zikSaNa-pracAranA A yugamAM vAMcanAra sAMbhaLIne Azraya pAmaze ke, emaha sAheba jevA pAzcAtya vidvAna A akSarajJAnanA pAyA upara racAyelA zikSaNa-pracAranI viruddha che. teo kahe che ke, ethI bhale khIjAethI ThagAvAnA sabhava eche. thAya, paraMtu khIjAone ThagavAnu baMdha thai zakaze nahi; te ema nathI kahetA ke, mUrkhatA sArI che, paraMtu temanu kahevu' eja che-ane te arAbara cheke kriyAtmaka jJAna sivAya mAtra akSarajJAnaja grAmya praznone ukela lAvI zakaze nahi, eka gAmanu dRSTAMta ApatAM temaNe kahyuM ke, e gAmamAM nizALa che, te sArI cAle che; paraMtu temAMthI eka paNa mANasa grAmya praznone ukela lAvI zake tevA pAmyA nathI. gAmamAM vAMdarAMone upadrava che, rAgacALA te! do. kAipaNa salane pAka-kheMcI zakatA nathI. te pachI kahA teA kharA ke, je zikSaNa kAmamAM nA Ave evA zikSaNathI ze! lAbha ? zikSaNa e ApattienA upAya avazya che, paraMtu te zikSaNa gAmaDAMnI AvazyakatAene anukULa hevu joI e. gAmaDAMnI sthiti ane jarUrIAta bhinna bhinna heAya che, tethI te tarapha paNa dhyAna Apavu. joie. badhAne mATe ekaja paddhati zarU karavI joIe nahi. siddhAMta eka rahe, paraMtu peTAbAbateAmAM bhinnatA rahe e khAsa jarUranuM che. zikSaNane mATe bAlyAvasthA eja uttama avasthA manAya che. A avasthAmAM magaja navA saMskArA jhIlavAne taiyAra rahe che tethI je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 zubhasaMgraha-bhAga cAthA kaMi batAvavAmAM Ave che tenA satkAra magajamAM sArI rIte paDe che, ane 25 varSanI uMmara pachI magajamAM kAi evI sthULatA AvI jAya che ke tethI te navI vArtA grahaNa karavAne taiyAra hetuM nathI. tethI bacapaNathIja zikSaNanI zarUAta karavI joie. zrIniketanamAM (baMgALAnA eka gAmamAM) paNa emaja karavAmAM AvyuM che. gAmanA dharaDAAne eka bAjue rAkhI bALakAne zIkhavavAnuM zarU karavAmAM Avyu che. zarUAtamAM gAmanA leAkeAne ekaThA karIne temane mejIka lenTana (jAdui qAnasa ) vagerethI taLAvAnI saphAI vagerenA upAya batAvyA; paraMtu temaNe kaMi dhyAna Apyu nahi. pachI te gAmanA cheAkarAone saphAi kema rAkhavI te samajAvyu. temanA bAlacara so (Aya kAuTa grupsa) racavAmAM AvyA ane temanI sAthe maLIne taLAva sApha karyAM. temane khetInI navI paddhatio ane prayAgA batAvyA ane rAgIene davA ApavAnuM tathA Aga bUjhAvavAnA upAya samAvavAmAM AvyA. gAmalAkAe pAtAnAM bALakAne e badhAM kAma karatAM joyA, tyAreja temane te kAmeAnI upacegitA kharAkhara samAi ane teo madada karavA lAgyA. A rIte cheAkarAee Adaza raju karI gharaDAone zikSaNa ApyuM ! sAmAnya mA-bApA peAtAnAM bALakAnA kalyANa tarapha AMdhaLA jevAja heAya che. temane AMdhaLeA prema ane ajJAnaja tenu mukhya kAraNa che. zrIniketananA kAryakartAe! ane zikSakA e vAta samajI gayA ke, bALaka kapaNu sArU kAma karI khatAve che tyAre temanAM mAmApa temanI pAsethI jarUra zikSaNa le che ane tee pote paNa te kAmamAM bhAga levA mAMDe che. gAmaDAMnAM khaLakAnA khAlacara saMdheA racIne taLAvAnI saphAi, Aga vakhate sevA, vA vaheMcavI vagere kAma zarU karavAmA AvyAM, tyAre vRddho paNa tenI upayeAgitA pratyakSa jone temAM madada karavA lAgyA. prathama jyAre khAlacara senAe zarU karI ane temane vAyata, kasarata vagere karAvavAmAM AvatI tyAre leAkA kahetA ke, A te amArAM che!karAMne laDAimAM lai javAnI taiyArI thai rahI che ! paraMtu dhIme dhIme temanA te sa Mdeha dUra thayA ane temane A pravRtti upara vizvAsa beThA. kAnI zarUAtane mATe emaja ThIka samajAyuM ke, gAmanI nizALaneja A badhAM kAryonu kendra banAvavI. AthI zikSakane netA banAvIne khAlacara rAdhA ubhA karavAmAM AvyA. tenuM pariNAma e AvyuM ke, gAmanAM bALakAmAM AjJApAlana ane sahakAranI bhAvanA jAgRta thai; ane tenI asara gAmanA leAkA upara paNa thai. temaNe parasparanA sahakArathI peAtAnA jhagaDA ApasamAM patAvavAnuM zarU karyuM.. eka 'surala' nAmanA gAmamAM jamInadAranAM kuTumbemAM jhagaDA cAlatA hatA, tyAM zizu-pradarzIna bharavAmAM AvyuM. temAM ekaThA thaine kAma karavAnuM pariNAma e AvyuM ke, aMdara aMdaranA jhagaDA dUra thayA ane badhAye maLIne eka khAlacara-samiti (skAuTa kamiTi) racI. jamInadArAe paNa temAM saunI sAthe maLIne svahaste taLAvAnI saphAi karI. A pramANe 'luhAragaDha' nAmanA eka bIjA gAmamAM leAkeAe paNa potAnA mukarramA ApasamAMja patAvI lIdhA. tyAM pIvAnA pANInuM mAtra ekaja taLAva hatuM ane jhagaDAnuM kAraNa paNa eja hatuM. tyAM khAlacara-sadha ubhe! karyo ane teNe khIjuM taLAva sApha karI Apyu. eTale badhA jhagaDA maTI gayA. ekatra thaine kavAyata karavAthI tathA ramatA ramavAthI sahakAranI je bhAvanA jAgRta thAya che, teja prAma-sevAmAM daravakhate kAma lAge che. gAmanI saphAi tathA rogacALA sAme yuddha karavAne eja bhAvanAnI jarUra paDe che. skAuTa mAstare vicAratA hatA ke, skAuTAmAM sevAnI bhAvanA kema karIne jAge? tevAmAM eka meLe AvyA. te prasa Mge temane sevA karavAne ThIka prasaMga maLI gayA. temaNe karelI niHsvA sevAthI gAmanA lekA temanA dhaNA AbhArI thayA ane temanI pravRttinI upayeAgitAmAM vizvAsa karavA lAgyA. mAdapura nAmanA gAmamAM eka dharamAM Aga lAgI tyAre pADezIoe vAsaNa paNa ApyAM naheAtAM. pachI eja gAmamAM skAuTae Aga bujhAvavAnA upAya batAvavA mATe eka khela karyAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ grAmya zikSaNa eka jhADamAM Aga lagADIne tene temaNe ghaNIja jaladIthI mujhAvI lAkAmAM ekasAthe maLIne kAma karavAnu` mahattva barAbara samajAi kAma na thAta te ekaja dRSTAMtathI thai gayuM. A joine teone Aga lAge tyAre badhAe bhegA thavuM ane te mujhAvI nAkhavI. A joine AjubAjunAM ghaNAM gAmeAmAM leAkeA peAtAne gAma khAlacara-sadha kheAlavAnI mAgaNI karavA lAgyA. dareka gAme zIkhavavAnI alaga alaga vyavasthA karavAnu muskela heAvAthI eka aThavADIAthI mahinA sudhInA nAnA nAnA abhyAsakrame zarU karI gAmaDAMnAM ALakAne zikSaNa ApavAnI yeAjanA karavAnA vicAra cAle che; kemake evA vargomAM saphAinA upAya, khAtara banAvavuM vagere khetInI paNa Avazyaka bAbatA gheADAja vakhatamAM temane zIkhavI zakAya ane pachI gAmanI zALAeAmAM paNa eja abhyAsakrame zarU thAya. 331 dIdhI. temane joine gAmanA gayuM. hajAreA upadezAthI je emaja lAgyuM ke, have pachI A prakAranA abhyAsakrama zrIniketanamAM zarU paNa kareleA che, ke jyAM thaDA samaya mATe hekarAo AvIne zikSaNa le che ane upayeAgI khAkhatA samajI laI peAtAne gAma jAya che. temane skAuTiMga, khetI, kSetrajI ane gAlIcA banAvavA tathA kapaDAM vaNavAnuM ane chApavA vagerenuM kAma paNa zIkhavavAmAM Ave che. vidyAthIe peAtAnA paga upara ubhA rahI kaiMka kamANI karI zake evI yogyatA prApta thAya e paNa A zikSaNanuM eka aMga che. Ane te gRhaudyoga (hAma projekTa) kahe che. ene uddeza evA che ke, vidyArthIone kAi paNa evI khAsa bAbatamAM ceAgya banAvIne ghera meAkalavA, ke jethI teo jAte gAmamAM kaMIka kAma karI zake. bALakeAmAM peAtAne hAthe kaMi paNa kAma karavAnI svAbhAvika prucchA haiAya che; paraMtu vartamAna zikSaNapraNAlImAM. te| A icchAne kacarIja nAkhavAmAM Ave che, ke je icchAne uttejavAthI AgaLa upara ghaNAja phAyadA thAya tema hAya che mAsa bacapaNathIja kaMi ne kaMi karavAnuM zIkhe che, theADA samayamAM kapaDAM-zetraMjI vagere vaNavAnu tathA zAkabhAjI utpanna karavAnu... vagere zIkhI laine chekarAe jyAre pAtAne gAma jAya che, tyAre zikSakAnI dekharekhamAM temanI pAse eja kAma temane ghera zarU karAvavAmAM Ave che. AthI temane svAvala'khananuM` zikSaNa maLe che ane AvakanA upAya paNa maLI Ave che, ke jethI te peAtAnA kuTuMbane kAMI paNa madada karI zake che. peAtAnI nAnI nAnI vADIomAM zAka-bhAjI utpanna karIne gAmamAM zAkanI kheATa pUrI pADavAmAM Ave che, ke jenA abhAvathI leAkA bimArInA bhAga thAya che. AmAM kacarA, pAyakhAnAM tathA chANanA upayAga paNa sArI rIte thai zake che. AthI bALakane je anubhava ane zikSaNa maLe che te bahu ki MmatI heAya che. peAte sAthamAM rahIne bagIcA karAvavA athavA khetI karAvavI eja grAmya zikSaNanA mULa AdhAra heAvA joie. AthI temane jIvananirvAhanuM ghaNuM vizALa kSetra maLI raheze. bAgAyatanI sAthe sAthe chekarAone vAMcavA-lakhavAnI ruci paNa upAvI zakAya, emAM jakhastI karavAnI jarUra nahi paDe. peAtAneA hisAba rAkhavA tathA khetIvADInAM pustakA vAMcavAmAM temanuM mana jaladI lAge che. ucca zikSaNa tarapha AgaLa vadhavA mATe paNa AmAM puSkaLa avakAza che. AnI sAthe bhUtaLazAstra, rasAyanazAstra, padArtha-vijJAna, vanaspatizAstra, prANIzAstra vagerenu paNa adhyayana karAvI zakAya che. jamInanI pedAza, jamIna sarakhI karavI, mATInI parIkSA karavI, pANI ekaThuM karavu, khaMdha bAMdhavA, naherA karavI, heADI calAvavI, tarI jANavuM vagere khAkhatanuM jJAna sahejamAM thai zake che. jhADa-mIDa, kIDA-makADA, pazu-pakSI vagerene paricaya jaladI thAya che; kemake e badhI khALatAnA khAgAyata ane khetIvADI sAthe sabaMdha che. gaNita ane rekhAgaNita(bhUmiti)nuM jJAna paNa AnI sAthe ApI zakAya. AvA AvA adhyayanathI vizALa kSetra temanI dRSTi samakSa raju thAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasa'graha bhAga cAthA hAlanI zikSaNapaddhatimAM sauthI meATA deSa e che ke bALaka potAnA anubhavathIja kaMi paNa lAbha meLavI zake che" e vAtamAM ApaNane vizvAsaja nathI. temane ApaNe mAtra dAna ApavA mAgIe chIe, temane svAzrayI thavA detA nathI. ApaNe temane evIja vAte geAkhavAnI pharaja pADIe chIe, ke jene ApaNe peAteja bhUlI javAnu. yeAgya gaNIe chIe. ApaNe temane dharanA svAbhAvika jIvanane badale vargonA AraDAomAM pUrI daine temanA upara ALasa ane gulAmIne ejo lAdIe chIe. 32 jyAMsudhI bALakA jAtamahenatanuM tathA te dvArA meLavelI kamANInA upabheAga gharanAM mANasAnI sAtheja rahIneja karavAnuM mahattva na samaje, tyAMsudhI temanuM zikSaNa adhUrUMja mAnavu joie. nAgarikatA(sITIjhanazIpa)nA paNa zikSaNa mATe uparokta bAbatA jarUranI che. jo gAmaDAMmAM sahakAritAnA siddhAMtAnA pracAra karavA hAya ! tenA sauthI sarasa upAya e che ke, gAmanA keTalAka chekarAe maLIne peAtAnI upaja ekasAthe vece ane jarUrI cIjo ekasAthe maLIne kharIde. AthI temanA hRdayamAM sahakAritAnA je siddhAMtA jAmI jaze te temane AgaLa upara bahu kAma Avaze. gharanI vADImAM bagIceA karavA ane zALAmAM bagIceA karavA emAM bahu phera che. zALAnA agIcAmAM che.karAone bhaNataranA samaya pachI ghera javAne vakhate jabardastIthI kAma karavuM paDe che, rajAnA divaseAmAM tenI dekharekha rAkhanAra kAija nathI hAtuM, vaLI mAstara sAheba tene potAnI mIlkata samaje che; jyAre ghera bagIcA karavAthI tenuM mana temAM lAgeluM rahe che, tenI sa MbhALa rAkhanAra gharamAM kAi ne kAi daravakhata hAjara heAya che, tethI tene nAza thavAne paNa bhaya raheto nathI. emAM ThAkarAonuM dhyAna bahu jaladI lagADI zakAya che. jyAMsudhI ApaNe bALakAne nAnapaNathIja ApaNI dekharekha nIce, sAmAjika ane Arthika AkhatemAM svayaM' anubhava prApta karavAnA sayeAgeA nahi ApIe tyAMsudhI zikSaNaprathA sudharI zakavAnI nathI. zrIniketananA zikSake eja prayatna kare che ke, je kA gAmamAM zALA hoya tyAM A khAkhatAne pracAra thAya ane zALAnA zikSakA AvI bAbatanuM zikSaNa cheAkarAemAM phelAve. jyAM zALA nathI tyAM rAtrizALAe kheAlIne athavA skAuTAdvArA e bAbatenu zikSaNa te gAmanA cheAkara!ene apAya. temane peAtAnAM dharAmAM upayogI zAka-bhAjI pedA karavAnu zikSaNa ApIne te pramANe karavAnA utsAha apAya ane temanA khagIcA vagerenI saMpUrNu dekharekha rakhAya, ene mATe thADA khaCnI jarUra paDaze, paNa tene prAdha teja gAmamAMthI thavA muzkela nathI; kemake A bAgAyatanA lAbha saune sahelAithI samajAze. A rItamAM sauthI vadhAre lAbha e che ke, temAM pratyeka bALakanI jUdI jUdI ruci upara dhyAna apAya che. badhAne ekaja bIbAmAM DhALavAmAM AvatA nathI, bhinna bhinna ruci ane zaktievALAM bALakAne eka prakAranA zikSaNanA khIbAmAM DhALavAnAM je kharAba pariNAma Ave che te AmAM hAi zakatAM nathI. vADI karavI vagerenuM sAmAnya zikSaNa te gAmaDAMmAMja ApI zakAya; paraMtu eka evA vidyAlayanI jarUra raheze ke jyAM A viSayeAnI sAthe sAthe udyoga-dhaMdhAonuM ucca zikSaNa pazu apAya. je vidyArthInI je dizAmAM vizeSa ruci dekhAya, tene te khAkhatamAM vizeSajJa banAvavA joie, tene gAmanA kAi ne koi khAsa kAmane yeAgya banAvave oe. ApaNe gAmanAM bALakAne gAmanA kAmane yAgya banAvavAnAM che, ke jethI temane potAnA gAmamAMja peTa bharavAnI sagavaDa maLI jAya ane temane gAmaDAM cheDIne zaherAmAM majurI ke nAkarI karavA javuM paDe nahi. bALakAne gAmanI AvazyakatAonI pUrtine yeAgya banAvI devA, eja grAmya zikSaNapraNAlInA uddeza hAvA joie. leAkeA kahe che ke, temAM dhArmika zikSaNane paNa sthAna Apavu joie. huM kahuM chuM ke bhUkhe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ tilaka ane leninanA jIvamAM adbhuta sAmya 333 bhajana na hoya gupAlA, yahu lA apanI kaDI mAlA." ame dhAmika zikSaNanA pATha bhaNAvavAnA pakSamAM nathI. khIjAonI sevA karatAM zIkhavu, ethI vizeSa dhArmikatA zI hoi zake? grAmasevaka sadha teA A bhrAtRbhAva ane sevAnA Ada` uparaja racAyeA che. grAmasevAnAM sadhaLAM kAryoM A sevAnA Adarzane daSTi samakSa rAkhIneja karavAM joIe; tyAreja tenI saphaLatA che. dharma e krAi evI cIja nathI ke je niyamita khArAka ke davAnI peThe pADeAdvArA bALakAne pAi devAya. sevA karavAthIja dhArmika bhAvA jAge che ane ApaNe sevA paNu dhArmika bhAvanAthIja karavI joie. grAmasevAne mATe tana-mana lagAvIne kAma karanArAonI jeTalI jarUra che teTalI makAnanI jarUra nathI; ene mATe te tana-manathI kAma karanAra mANasanIja jarUra che. hA, dhana paNa jarUrI mAkhatAmAM upayAgI che kharUM, paNa tenAja upara kaMI badhA AdhAra raheaA nathI. zaheramAM cAle che tema AmAM paNa khAlI rAjanaitika uttejanAnI peThe meDhAnI vAteAthI cAlI zakaze nahi. kharI jarUra tA temanI sAthe kAma karIne temane kAmamAM ceAjavAnI che. ('vizAlabhArata'nA jAnyuArI 1929 nA aMkamAMthI byAhAra rAjeMdrasiMha ema. ela. sI.nA lekhane anuvAda. ) 148 - tilaka ane leninanA jIvanamAM adbhuta sAmya raziyAnA muktidAtA lenina ane hiMdanA rASTrIra leAkamAnya tilaka e baMnenI jIMdagInA banAvAmAM Azcaryajanaka sAmya hatuM. e nIcenI vigatAparathI jaNAze. tilaka ane lenina e baMne pAtaputAnA dezanA zikSaNavibhAganA kamacArIone ghera janmyA hatA. tilakanA janma ratnAgirimAM 1856 nI sAlamAM thayA hatA. e samaye emanA pitA zrI gaMgAdhara rAmacaMdra tilaka eka marADI zALAnA zikSaka hatA. emane zarUAtamAM mAsika pAMca rUpIAne pagAra maLatA hatA. dhIre dhIre unnati karatA karatA tee keLavaNI khAtAnA madadanIza DepyuTI inspekTara thayA. leninaneA janma 1860 nA eprilamAM thayeA hateA. e samaye emanA pitA iliyA nikAlevIca biline mitra vikamAM skUla inspekaTara hatA. tilaka ane lenina khanene potAnA pitAnA mRtyune AdhAta 16 varSanI vaye sahana karavA paDayeA. tilakanA pitAne svargavAsa 1872 mAM thayeA; ane leninanA pitAnuM avasAna 1886mAM thayuM. tilaka ane lenina baMnee kAyadAnA abhyAsa karyo hateA-eka muMbai yunivarsiTImAM ane bIjAe senTa piTasabanI yunivarsiTImAM. e tenI sAme sarakArI pada, AnaMdamaya jIvana, nAkarInA aMdhakAramAMthI svataMtratAne prakAza jovA, e badhu' hatuM. e uparAMta e baMnene IzvaranuM kAae manuSyadvArA pUrU karAvAya che' evI kalpanA hatI. e icchA anee pAra pADI. kAyadAnA abhyAsa karI lIdhA pachI e baMnee evA nizcaya karyo ke ' ApaNe peAtAnA navayuvAna sAthIe sAthe maLIne dezanI svata MtratA mATe kArya karavu." e khanene e mahat kAryamAM sahAya karanArA sAthIo paNa maLyA. tilaka ane lenina baMnene peAtAnI juvAnImAM rAjya taraphathI kaSTa veThavu paDayuM. leninane 17 varSoMnI uMmare sajA thai. emane kAkuskInA nAmanA gAmamAM mAkalI devAmAM AvyA. leAkamAnya tilakane tathA emanA mitra agarakarane, kAlhApuranA divAna bahAduranI viruddha kaMika lakhyuM ethI, cAra mahInAnI sajA thai; ane baMne mitrA 1882 nA julAimAM jelamAM gayA. A rIte bhaviSyanAM kALAM vAdaLAMnI chAyAnAM teone peAtAnI yuvAvasthAmAMja dana thayAM. tilaka ane lenina e baMnenAM kAya kendro pAtapeAtAnAM dezanAM evAM zaherA hatAM, je saMskRti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 www.www. zubhasaMgraha-bhAga cothA ane keLavaNInAM dhAma gaNAtAM. pUnA hiMdI rAjakIya kSetramAM mahatvanI jagA che ane senTa pITarsabarga raziyana jJAnapipAsuonuM yAtrAsthaLa che. janatA upara prabhAva tilaka ane lenina baMne patrakAra hatA. patrane pratApe janatAparane teone prabhAva dinapratidina vadhatuM jatuM hatuM. tilakanuM patra "kesarI' (siMha) hatuM; ane leninanuM paheluM patra "IskA' (ciNagArI) hatuM. baMnenA patrakAratarIkenA jIvananI zarUAtamAMja aDacaNa upasthita thaI hatI. leninano sahAyaka ane sahakArI lekhana bhaviSyamAM Arthika parivartana thAya evuM Icchato hato; ane e patra sAvacetIbharI bhASAmAM rAkhavA cAhate hato. ati vidvAna puruSonI peThe enAmAM saMdehano vAsa hato. ane potAnA vicAro pragaTa thaI javAmAM zo bhaya che e samajanAra mANasanI peThe, te samAlocanA moTA moTA goLa goLa zabdomAM karI jANato. lenina ethI viruddha hato. e evuM Icche che ke, je kaMI kahevuM hoya e niDarapaNe kahI nAkhavuM. goLa goLa zabdomAM lekha lakhavAnI e viruddha hatA. tilakanA sahakArI Agarakara paNa phekhene jevA vicAranA hatA. emane lAgatuM hatuM ke, tilaka saMpAdanavibhAgamAM mArgadarzakanuM kArya karavA mAge che ane e rIte lokopara potAno pUre prabhAva jamAvavA Icche che. leninane "IskA' choDI devuM paDayuM. pAchaLathI e paNa narama vicAranuM thaI gayuM. lenine bIjuM patra "peDA" cAlu karyuM. tilaka ane leninane lakopara je jabaro prabhAva paDe enuM rahasya e hatuM ke, teo baMne pracArakanI nItie kArya karatA hatA. enI zaili paNa bahu saraLa hatI. teo baMne kheDuta saMbaMdhI lakhatA. teo ghaNI mahatvanI vAta karatA; paNa e pitAnI bhASAmAM nahi, janatAnI bhASAmAM. hAlamAM eka aMgreje pragaTa karela "zrI maMgsa ina rUziyAnAmanA pustakamAM lenina viSe je lakhyuM che e tilakane paNa lAgu paDe che. itihAsamAM leninanuM sthAna apUrva che. enA smArakamAM moskomAM eka saMsthA che. tyAM lenine lakhelA kAgaLanA jeTalA TukaDA maLe e badhA bhegA karI rAkhavAmAM Ave che. ane loko enuM adhyayana kare che. rAjanaitika vArtAlApamAM "lenine kahyuM che ke' e zabdo lokonI jIbhe hoya che. koI paNa vAtanA artha spaSTa karavA mATe e zabdo nizcita pustaka jevA gaNAya che, rAjanaitika gItA jevA thaI rahyA che." lenina kharekhara addabhuta puruSa hato. enI adabhuta dAtA, pitAmAM ane pitAnA dhyeyamAM zraddhA, manuSya ane paristhitiviSenuM tenuM athAka jJAna, badhA loko sAthe sAdI sAdhAraNa bhASAmAM vAtacIta karavAnI AvaData, pitAnA svArtha pratye beparavAI vagere kAraNone lIdhe e bIjA lokathI linna thaI jAya che ane mahAna gaNAya che. (tA. 23-121928 nA "be ghaDI moja"mAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 vRMdAvanamAM grAmyasevA zikSaNavarga 149-vRMdAvanamAM grAmyasevA zikSaNavarga vRMdAvananA prema mahAvidyAlayanA AcArya jugalakizore temanI saMsthAdvArA grAmya sevake taiyAra karavA mATe eka moTI ane rasika jana mane mokalI che. yojanAne AraMbha gayA DisembarathI thayo hato. have teo lakhe che - grAmya sevA zikSaNavarga have cAlu thaI gayuM che. pAMca vidyArthIo joDAyA che, ane lagabhaga eka aThavADiyAnI aMdara be bIjA vidyArthIoe joDAvAnuM nakkI karyuM che. huM pote arthazAstra ane nAgarikatAnA varga lauM chuM, te uparAMta teo kAMtavAnuM ane pIMjavAnuM bharatabhAI pAsethI zIkhe che. ahIMnI myunisipAliTInA dAktara temane "svAthya, saphAI, zArIrazAstra ane tAtkAlika upA" upara vyAkhyAna Apaze e paNa prabaMdha thaI gaye che. vaLI A varganA vidyArthIo aThavADiye eka vAra AsapAsanAM gAmaDAMmAM tyAMnA lokonI Arthika sthiti viSe AMkaDA ekaThA karavAne jAya che ane anukULa kSetra maLI jAya te eka ke be gAmaDAmAM eka nAnakaDuM khAdI kendra sthApavA ame vicArI rahyA chIe. mane AzA che ke, A saMsthAnA bIjA vidyArthIo upara paNa AnI asara thaze, ane teo A kAmamAM rasa levA lAgaze. hiMdustAnI sevAdaLanI eka TukaDI ame ahIM ubhI karI che, ane ene atyAra karatAM vadhAre upayogI ane sajIva banAvI zakIzuM evI AzA che." vidyArthIonI saMkhyA ochI che tethI vAcakane gabharAvAnuM kaMI kAraNa nathI. dAkhala thavAnI bAbatamAM zarata mUkavAmAM AvI che tethI ghaNAkharA rekAI jAya che ane zarUAtamAM ema thAya eja sArUM che; kAraNa ke mAtra evA ja vidyArthIo A vargamAM levAmAM Ave che jeo be varSanuM zikSaNa pUruM karyA pachI ochAmAM ochAM daza varSa grAmya sevA karavAne baMdhAya. garIba vidyArthIone dara mahine 15 thI 20 rUpiyA sudhI chAtravRtti ApavAmAM Ave che. zikSaNakrama pUro karyA pachI vidyArthIne tenI kauTuMbika jarUriyAta pramANe rUA. 30 thI 75 sudhI mAsika ApavAmAM Avaze. grAmya punarracanAnA kAmamAM rasa lenArA badhA lokenuM huM A pejanA tarapha dhyAna kheMcavA mAguM chuM. rojanAnI nakala saMsthAnA maMtrIne lakhavAthI maLI zakaze. AcArya A jAtanI bIjI saMsthAone ane sabhyone nIce pramANenA sahakArane sArU nimaMtraNa Ape che - (ka) chAtravRttio ApIne; (kha) ahIM tAlIma letA vidyAthIo grAmya uddhAranA kAmasaMbaMdhI anubhavajJAna bIjI AvI saMsthAo dvArA meLavI zake evI goThavaNa karIne; (ga) je vidyArthIo ahIM temanI keLavaNuM samApta karI cUkyA che temane upayoga karIne; (gha) nANunI ane ahIMnA vidyArthIone upayegI paDIonI bheTa ApIne, (ha) upagI salAha ane sUcanAo ApIne; ane (ca) vakhatevakhata grAmya praznasaMbaMdhI vyAkhyAnene prabaMdha karIne. AcArya jugalakizore A cejanAne prAraMbha karIne je utsAha ane hiMmata darzAvyAM che tene sArU temane huM dhanyavAda ApuM chuM. je ene ThIka ThIka rIte calAvavAmAM Avaze te emAMthI moTAM pariNAme AvavA saMbhava che. ("navajIvana" tA. 17- -29 nA aMkamAM lekhaka:-mahAtmA gAMdhIjI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 zubhasaMgraha-bhAga 2 150-eka corano haiyApalaTo avantIdezamAM kuraraghara nagaramAM kAtiyAnI nAme eka bauddha zrAvikA rahetI hatI. te eka samayane viSaye kaTikarNa zaNa nAme sAdhunI kathA sAMbhaLavA gaI. A sAdhu garbhazrImaMta hatA. kAnamAM eka keTi(karoDa)ne mUlyanI chelakaDI paheratA. A vaibhava choDIne tyAgI thayA hatA. kAtiyAnI Ama ke TikarNanuM vakhANa (vyAkhyAna) sAMbhaLe che tyAM ceranI eka ToLakIe enA gharamAM khAtara pADyuM. khAtara pADIne cora gharamAM gharyA che ne peTI-paTArA vikhe che tyAM kAtiyAnIe dAsIne dIvI prakaTAvavA sArU tela levA ghera mokalI; te AvIne jue che te gharamAM khAtara paDayuM che. eTale te AvI hatI evI ne evI tela lIdhA vinA pAchI kathAmAM gaI. cerano nAyaka cerI kAma upara dekharekha rAkhate bahAra ubhe hate. eNe dAsIne AvatI ne pAchI jatI joI, eTale te keNa che, kyAM jAya che, zuM kare che te jANavA sArU e paNa dAsInI pAchaLa pAchaLa cAle. dAsI kathAmAM AvIne kAtiyAnIne badhI vAta kare che. te ceranAyaka pAchaLa ubhe ubhe sAMbhaLe che. bA, bA! gharamAM te care khAtara pADyuM che.' ema gokIre zuM karatI haIza?cora laI jatA hoya te pitAnI dIThI vastu bhale laI jAya; paNa huM te Aja durlabha zravaNa suNuM chuM eTale dharmamAM aMtarAya kara mA." A sAMbhaLIne ceranAyaka uMDA vicAramAM paDI gaye--ahe, dhanya che A bAIne ! bIjAM kathA sAMbhaLavA jAya paNa mana te kAM vArtAvALA sutArabhAInI ghoDe bAvaLiye hAya, ne kAM kathAsthAnaka bahAra utArelA jeDAmAM hoya; paNa Ane te dharmazravaNa AgaLa gharabAra, DheraDhAMkhara, mAlamattA kAMI gaNatrImAM ja nathI. AvA dhamI mANasanA gharanI eka keDIe ApaNane pace nahi, kAcA pArAnI gheDe remerAme phUTI nIkaLe. AvAne ghera corI karI te pachI sarvasahA dharatImAtAneya ApaNe bhAra asahya thaI paDe ane te sahasA phATIne ApaNane pitAnA vizALa udaramAMja bhaMDArI de." ja corI karatAM karatAM kaMIka mANasanAM Doka uDADI detAM jeNe pAchuM vALI joyela nahi evA A thoranAyakanA vajahRdayane cIrIne prema tathA jJAnanuM pAtALajharaNuM jharavA maMDayuM. kAtiyAnIne ghera jaIne eNe enA goThiyAoe upADela jokhama jyAM hatuM tyAMja pAchuM mUkAvI dIdhuM, ne khAtara bUrAvI dIdhuM. ane pachI e AkhA cerasamAjane kaTikarNa sAdhunI kathA sAMbhaLavA teDI gaye. ceranAyaka upara kAtiyAnIne ja pUro prabhAva paDI cUkyA hatA, paNa kAMI UNuM hatuM te te kaTikaNunI dharmakathAe pUruM karyuM. * * * * savAra paDayuM eTale ceranAyaka kAtiyAnIne ghera jaIne ene page paDe ane kahyuM, amane sarvene kSamA kare." "paNa tame mane kahyuM che zuM?' coranAyake pAchalI rAtane ItihAsa ko. "ThIka, bApu! huM tamane kSamA karuM chuM." nA, bA ! ema kSamA na thAya. keTikarNa mahArAja pAse amane badhAne laI jAo ne pravajyA devarAve." teja divase e coroe saMnyAsa dIkSA lIdhI ne kema karIne ahaMtapadavIne pAmyA. ("navajIvana"nA tA. 17-2-29nA aMkamAM lekhaka:--zrI. desAI vAlajI goviMdajI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 rAine merU!! -rAno !! kAunsIlano eka yUropIyana sabhya-bahu ciMtAjanaka khabara maLyA che, mAI lairDa !" gavarnara-"kayAMthI? khabara maLyA che ?" sabhya-"kheDA jIllAnA lokee kara bharavAno InakAra karI dIdhA che!" gavarnara-"huM ? tamane keANe samAcAra ApyA ?" sabhya-"chalA kamiznara mi. visane." gavarnara-"kharekhara ?" sabhya-"hA, mAI laDe !" gavarnara-vArU, kamiznara mi. vilsanane mArI pAse mokalaje." gavarnara-"zuM samAcAra che, mA.visana?" mi. vilsana-"kheDA jIllAnA lokoe kara bharavAne InkAra karI dIdhuM che! gavana -"zuM samasta jIllAnA lekAe TharAva kayo che ?' mi. vilsana-"nahi sAheba, kevaLa ANaMda ane naDiyAda tAlukAnA lokoe kara na ApavAnI vAta jANavAmAM AvI che!" gavarnara-"tamane A samAcAra koNe kahyA ?" mi. vilsana-"DepyuTI kalekaTara mI. brAuna taraphathI khabara maLI che." gavarnara-"vArU, mi. brAunane mArI pAse mokalajo." gavarnara-"vela mi. brAuna ! zuM samAcAra che? zuM naDiyAda ane ANaMda tAlukAnA lokoe kara bharavAno InkAra karI dIdho che?" - mi. brAuna-"nahi sara! kevaLa ANaMda tAlukAnAja lokee kara bharavAno inkAra karyo che, naDiyAda tAlukAnI vAta khoTI che." gavarnara-"A khabara tamane kyAMthI maLyA ?" mi. brAuna-"ANaMdanA mAmalatadAra mi. vyAsa taraphathI jANavAmAM AvyuM." gavarnara-"mi. vyAsane mane maLavA kaheje." gavarnara-"kema mi. vyAsa! tamArA tAlukAnA zA samAcAra che?" mAmalatadAra-"sAheba! samAcAra to ThIka che. kaMI navAjunI nathI." gavarnara-"kahe chene ke, tamArA tAlukAnA lokoe kara na ApavAno TharAva karyo che ?" mAmalatadAra-"nA, sAheba! amArA tAlukAmAM zAMti che, kevaLa tAlukAnA sAmarakhA nAmanA gAmanA lokomAM asaMtoSa phelAyo jaNAya che ane te loko kara na ApavAnI caLavaLa karI rahyAnuM sAMbhaLyuM che." gavarnara-"tamane te vAta koNe karI ?" mAmalatadAra-"gAmanA talATI vAta karatA hatA." gavarnara-"vArU, talATIne mArI pAse mokalaje !" gavarnara-(talATIne) "tamArA gAmamAM kema cAle che?" talATI-"ThIka cAle che sAheba! loke sukhI ane AnaMdamAM che !" gavarnara-" sAMbhaLavAmAM AvyuM che ke, tamArA gAmanA lokoe kara na bharavAnI caLavaLa karavA mAMDI che." zu. 22 4 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 zubhasaMgraha-bhAga cotha talATI-"nA, sAheba! gAmanA lokomAM te zAMti che. kevaLa gAmanA eka-be kheDUtoe kaMI kAraNathI mahesula ApavA mATe vAMdhe pADyAnI vAta sAMbhaLavAmAM AvI che sAheba!" gavarnara-kenA taraphathI sAMbhaLavAmAM AvI?" talATI-"gAmanA mukhI vAta karatA hatA.' gavarnara-"vAra, mukhIne mArI pAse mokalaje." gavarnAra-"kema mukhI zuM samAcAra che?" mukhI-"annadAtA ! samAcAra sArAja che." gavarnara-"tamArA gAmanA keI kheDuto mahesula ApavA AnAkAnI kare che ne?" mukhI- "annadAtA ! evuM kaMI mArA jANavAmAM nathI AvyuM. mAtra eka mAsa mahesula ApavAnI nA kahe che evI kaMI vAta amArA havAladAra karatA hatA." gavarnara-"vAra jAo, havAladArane mArI pAse mokalo." gavarnara-"kema havAladAra ! tamArA gAmamAM kayo mANasa mahesula ApavAnI nA pADe che ?" havAladAra-"annadAtA! evI kaI vAta mArA jANavAmAM nathI, sAheba!" gavarnara-"tyAre, mukhI mane zuM kahI gayA?" havAladAra-"mahesulanI vAta te huM jANato nathI, paraMtu tAlukAnA mAmalatadAra sAhebane eka zera mAkhaNa joItuM hatuM, te mATe thoDA divasa upara ahIMnA pATIdAra baLadeva ane cImanalAla sAthe talATI sAhebane jarA bolAcAlI thaI hatI. temaNe mAkhaNa na ApyuM !' gavarnara-(manamAM) "eka zera mAkhaNa na ApavAnI vAta uparathI AkhA jIllAnA lake mahesula bharavAnA nathI evaDuM moTuM bhayaMkara svarUpa?" A gavarnara sAhebane khabara nahi hoya ke A rIte hiMdanI najIvI vAtomAM aneka prakArano masAlo bhego thaI IMglAMDanI pArlAmeMTa pAse jatAM te vAta rAIne meruM banI gayelI hoya che! eja rIte koI netA athavA jAhera kAma karanAra sAdhAraNa mANaso viSe saMbhaLAtI vAta paNa raja hoya te gaja jeTalI lAMbI thaIne lokomAM carcAya che, athavA te kAganA badale vAgha banI gayelI hoya che.* (tA. 10-2-1929nA "AryaprakAza" mAM lekhaka -zrI. aSTAvakra) 152-eka zubha kArya jaunapura jIle ke rAjAbAjAra nAmaka sthAna meM zrImAna rAjA lAlabahAdura siMhajIne hAla meM rahI svA. rAmAnaMda brahmacArI ke utsAha dilAne para sthAna pUragAMva meM eka baDI gozAlA sthApita kI hai, jisameM bAjAra tathA AsapAsa ke sthAne se bahutasI niHsahAya aura vRddhA gAmeM lA kara rakhkhI gaI hai. zrImAna rAjA sAhaba ne gAya ke carane ke nimitta 1400 vIghe gocara bhUmi gozAlA ke hetu pradAna kI hai. sAtha hI 37 vIghe jamIna meM dUkAneM banavA rahe haiM. yaha bAjAra kavAra mAsa se lagegA, jisameM kisI prakAra nI cuMgI nahIM lI jAyagI. ese zubha kArya ke hetu zrImAna rAjA sAhaba dhanyavAda ke pAtra hai. ("hiMdUpaMca"nA eka aMkamAMthI) x hiMdI uparathI sUcita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 eka samAjahitakArI saMsthA 153-eka samAjahitakArI saMsthA cesTaramAM eka evI saMsthA sthapAI che ke jene uddeza dhanavAna strIpuruSonA dhanano -lokahitanAM kAryomAM upayoga thAya tevA prayatno karavAno che. A saMsthAne Arthara chasTebalanA sAmyavAdI putra vAIkAunTa enimera yAne mi. Dablyu. epha. demara taraphathI saMpUrNa madada maLI che. saMsthAnuM nAma nebarsa limiTeDa' che. te kalA, vijJAna, lokadazA ane zrAtRbhAvanI unnati mATe keTalAka prakAranA udyoge, dhaMdhAo ane sAmAjika kAryo zarU karaze. maitrIpUrNa saMsthAonA kAnunanA pAlana mATe sabhAsadee eka ke ethI vadhu zera levA joize; ane pratyeka zeranI sAthe saMsthAne so pauMDanuM dAna ApavuM paDaze. koIpaNa sabhAsadane so paDanA dAnane mATe eka zera meLavavAno adhikAra raheze; ane e hisAbe tene zera maLaze. saMsthAnuM kAma milkatonI levaDadevaDa tathA vecANa vagerenuM temaja jeone saMpatti jevuM kazuM ja nathI temane sAmAnya nirvAhanI ane zAMtithI jIvana gALI zakAya tevI vyavasthA karI ApavAnuM che. teo AzA rAkhe che ke, saMsthAnA ghaNAkharA sabhya potAnI sadhaLI mAlamilkata saMsthAne arpaNa karaze. ke je lAge haze. badalAmAM temane dara aThavADIe strI yA puruSane traNa pauMDa maLaze. pati-patnI ekasAthe rahetAM hoya temane dara aThavADiye cAra pauDa maLaze. temanI sAthe bALako paNa hoya to temane mATe daza daza ziliMga vadhAre maLaze. "nebarsa limiTeDa" saMsthAnA niyamomAM vAIkAunTa enimere Doka samaya thayAM sudhAro karyo hato ane teo dara aThavADiye traNa pauMDa laIne mi. heyaratarIke rahevA icche che. zarUAtamAM kembrijanI saiyasa kaeNlejanA arthazAstranA adhyApake AvI eka saMsthAne TharAva raju karyo hato. saMsthA rAjakAraNathI alaga raheze; paraMtu sAmyavAdanI bhAvanAthI bharelA dhanavAnone nivedana karaze ke, teo saMpattinI muzkelIo dUra kare. A saMsthAnA vyApaka kAryakramamAMthI keTaluMka A pramANe che:-(1) sarva prakAranI kaLAone uttejana ApavuM ane navI navI zodhIne vyavahAramAM lAvavI. (2) gAmo ane gAmaDAMnA sauMdaryanuM saMrakSaNa karavuM. (3) khullA medAnonI rakSA karavI tathA dezane svaccha karavo. (4) gaMdakI, dhUmADe, ghoMghATa ane roganAM utpAdaka kAraNone dUra karavAM. (5) zikSaNa ane zikSaNaviSayaka siddhAMtone pracAra kare. (6) saMsthAnA kArya mATe dhana ane bIjI sagavaDo ubhI karavI tathA temAM vadhAre karavo. (7) samAjasevAnAM kAmomAM vadhAro karavo, bALakanI kalabo kholavI, rajAo gALavAnA kepe goThavavA, vAcanAlaya kholavAM, vizrAmAlayo khelavAM ane zikSaNa-pracAranA prayatno karavA tathA daridro ane vRddho mATe Azramo banAvavA. (8) kedakhAnAmAM zikSaNanI sagavaDamAM sudhAro karavo tathA kedamAMthI phTavyA pachI kedIne mATe kAmadhaMdhAnI sagavaDa karI ApavI. (9) jemanAM gharabAranuM kaMI ThekANuM nathI evAMonA pAlana-poSaNanI vyavasthA karavI.(10) kAmadhaMdhAomAM sahakAra ane sabhAva pedA karavo tathA sau rASTromAM AMtarrASTrIya saMbaMdhanI vRddhi karavI. nebarsa limiTeDa saMsthAnA e uddeza ane abhilASa che. 6 = - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. zubhasaMgraha-bhAga ceAthe 154-bhAdaraNano bhagavAna rAta laine nATho! naDIyAda tA. 1-8-28 ApaNA dezamAM ghaNI kharI jagyAethI dvArA khabara Ave che ke, "amArA gAmamAM (vagara mosamanA) kRSNa bhagavAna(!) phuTI nIkaLyA che ! amArA gAmamAM paNa cheDA vakhata upara "bhAdaraNanA bhagavAna AvyA hatA. temane poSAka makhamalane hatA, temaNe koTa-pATaluna ane mAthe vararAjA jevI pAghaDImAM phUlane hAra laTakA hato. koI ajANyo mANasa niHsaMdeha vararAjAnI upamA ApI zake ! te pote vRddha che. A bhAgavAna amArI mAtRbhUmine apavitra karavA potAne kharce baMdhAyelA maMDapamAM padhArI aMdhazraddhALu lekanI pavitratAno bhaMga karavA svayaM prerAyA hatA. amArA gAmanA keTalAka bhAIonI ane bahenanI pUjA aMdha na hovAne pratApe, adhera pApamAMthI e "bhAdaraNanA bhagavAna ane aMdhazraddhALu leke mukta thayA hatA. A mahArAjane rAtre ne rAtre nAsI javAnI pharaja paDI hatI, ane te rAtre ne rAtre palAyana thaI gayA hatA. A mahArAjane badhA "bhAdaraNanA bhagavAna !tarIke oLakhe che. AvA dharmanuM nikaMdana kADhanArAonI dhuMsarIne phagAvI devA ane hiMdudharmane AjhAdIne akhaMDa dIpaka pragaTAvavA bhAratIya yuvake ! taiyAra thaje. kaLiyugamAM aMdhazraddhALuonI AMkhoe dekhAtA kRSNa bhagavAnane ane tenA svAthI celAonI AMkhe aMdhApo Avyo che, ane teo hiMdudharmanA satyAnAzanA samarajaMga mAM uchaLavA svayaM prerAyA che! aMtarikSamAM ubhele vahive Aje kALA akSare AkAzanI pArTImAM AlekhI rahyo che ke "A aMdhazraddhALuo hiMdudharmane vinAzakALa ghaDI rahyA che." o bhAratIya yuvake ! Aje tamArI dhArmika kasoTI thaI rahI che. tamArI chAtIne majabUta rAkhaje. AvA lebhAgu bhagavAnanAM pokaLa khullAM pADI janatA samakSa raju karaje, ane adhamaonI adharmazAhInA javAbamAM tIkhI mardAnagI jarUra dAkhavajo! ("pala patrikAnA tA. 13-9-20nA aMkamAM lekhaka-sa. caMdra kaMthAriyA.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 rUpayAmAhAmya 155-rupayAmAhAtmya meM laDake ke laDakapana kA khilaunA dU, miThAI . meM javAnoM kI javAnI kA jAna hUM, mastI dU. meM bUDha kI buTautI kI lakaDI dU, sahArA dU. meM rUpayA dU. manuSya merA gulAma hai. maiM use hajAra nAca nacA sakatA dU, nacA cUkA hUM, nacA rahA hR. duniyA mujhase dabatI hai. meM use palaTa sakatA hUM, palaTa cUkA , palaTa rahA hUM. prakRti merI basavartinI hai. meM use banAtA dU, bigADatA daM, teDatA dU, meDatA dU, meM rUpayA daM. ( vizAla vizva meM yadi koI Izvara ho, to meM , dharma ho to meM dU, prema ho to meM 6. meM satya daM, ziva dU, miM suMdara daM; meM sata daM, cita dU, maM AnaMda . paraloka meM dU, leka meM , harSa meM dU, zoka meM daM, kSamatA meM dU, mamatA meM dU, meM rUpayA dU. je merI jhanajhanAhaTameM alaukika madhurimA hai vaha vaNapANi kI vINuM meM kahAM ? naTavara zyAma kI baMzI meM kahAM? DamarUvAle ke DamarU meM kahAM? kAminI ke komala kaMTha meM kahAM ? kokila-kala-kAkalI meM kahAM? mRdaMga-bhuracaMga meM kahAM ? sitAra jalataraMga meM kahAM ? yahAM kayAM ? vahAM kahAM ?meM sapta svaro se upara aSTama svara dU, parama madhura dU, meM rUpayA dU. gItA ke gAyaka, caMDI sarasvatI ke pAThaka, bhagavata ke bhakato, satyanArAyaNa kathA ke premiyo, rAmAyaNa ke anurAgiyo, mahAbhArata ke mAnanevAlo ! merA gIta gAo, merA pATha paDho, mere bhakta bano, merI kathA suno, mujhase anurAga karo, mujhe mAno, merI zaraNa Ao. tArana- -tarana meM dU, bhava-bhayaharaNa meM dU, maMgalakaraNa meM dU, puNyacaraNa meM , meM rUpayA hUM. mujhake AMkha dikhA kara, mujhe ThukarA kara, mujhase vidroha kara koI baca sakatA hai? koI nahIM. jamIdAra meM daM, rAjA meM , bAdazAha meM daM, bAdazAha kA bAdazAha meM hUM, meM Izvara huM, meM rUpiyA daM. - laMkA, sItA kI ruSTi se nahIM, merI raSTi se jalI thI; meM vibhISaNa para prasanna thA. kaurava, draupadI ke kopa se nahIM, mere kopa se naSTa hue the, meM pAMDa para prasanna thA. jarmanI bhI briTana yA amerikA kI dhUrtatA se nahIM, merI dhUrtatA se parAjita huA; meM briTena para prasanna hUM. ThAkurajI bolate nahIM, meM belatA dU. koMki maiM unase baDA hUM. ThAkurajI calate nahIM, meM calatA hUM, kayAM ki unase mere adhika mAnanevAle hai, merI adhika sAkha hai. devatAo meM vaha AkarSaNa nahIM, je mujhameM hai. yaha yuga tarka kA hai, udAharaNa kA hai, pratyakSavAda kA hai aura svayaM prabhutA sa0: phala kA dAtA haiM', svayaM prabhu dU, AkarSaka de, isase meM hI Izvara dU, Izvara se baDA hUM, meM rUpayA daM'. | mujhase varadAna le kara pApa kare tuma devatAo se pUje jAoge. mujhase varadAna le kara tuma eka do nahIM, sAta khUna karo, sApha baca jAege. sAmrAjya ke sAmrAjya se bhiDA do. manudhyatA kI baDhI huI khetI ke berahamI se kaTavA DAlo, jalavA DAlo. striya kI maryAdA ke paise meM do sera ke hisAba se dina meM dasa bAra kharIda aura beca DAlo. saMsAra ke vidhavAo, ba, khUTe aura apAhi kI "hAya" se bhara de, bhUkaMpa uThA do, pralaya kara de-je cAhe so kara do, magara mujhase varadAna le kara karo. kaki meM sarvazaktimAna , meM rUpayA dU "sarva dharmAn parityajya mAmekaM zaraNaM vraja" ("vizvamitranA eka aMkamAM le- zrI. pAMDeya becana zarmA) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cAthA 156 - zekhAvATI kA eka uttama gIta grAmya gItAM kA tulanAtmaka adhyayana karane ke liye maine gujarAta, kAThiyAvADa aura rAjapUtAne kA eka lambA daurA kiyA hai. isa daure meM mujhe jo gIta mile, unameM gujarAta aura kAThiyAvADa ke gItAM meM prema, zRMgAra, karuNA aura bhaktirasa lahareM mAra rahA hai. pazcimI rAjapUtAne ke gItAM meM vIrarasa se umaDate hue gIta bhI hai'; para zekhAvATI meM bhI acche gIta mile Mge. isI AzA mujhe bahuta kama thI. yAMki eka te! yaha prAMta bilakula rUkhA sUkhA hai. Rtue kA parivartana te hAtA hai, para prakRti apane hATabATa se usameM bhAga nahIM letI. ataeva manuSyAM ke jIvana meM naSTa targe uDDane kA avasara bahuta hI kama milatA hai. taraMga uThe khinA kavitA meM usakA rasa kahAM se A sakatA hai? mujhe vizvAsa thA ki zekhAvATI meM mujhe strI-puruSa ke sayeAga aura viyAga ke zRMgAra saMbadhI hI gIta mile ge; para zekhAvATI meM Ane para merA vizvAsa. galata nikalA. IMsa prAMta meM bhI grAmya-kavitA kA vikAsa usI unmAda ke sAtha huA hai, jaisA bhArata ke anya prAMtamAM me hai. yahAM bhI pAvu jaise vIre N kI kathAye dehAta meM usI taraha pracalita hai, jaise yuktaprAMta meM AhA. sayAviyeAga ke zRMgAra ke gItAM kI teA bAta hI alaga hai. isa viSaya meM te krAi prAMta piDA huA nahIM hai para yutaprAMta ke dhAdha kI taraha rAjiyA, kisaniyA, bheriyA, meAtiyA, IMTiyA, nAgiyA, bAdhajI, nAthiyA Adi dasa paMdraha bAdhAM. kI nItikavitA sarvatra pracalita hai. srIyAM ke gItAM meM bhI saba rasoM ke gIta milate he kisI bhI samAja kA zuddha pratibiMba te! usake gItAM meM nilatA hai, zekhAvATI ke mAravADI samAja kA bhI pratibiMba usake gItA meM vidyamAna hai. yaha samAja vyApArakuzala aura dhanI hai. isase isa samAja meM zAbhA-sajAvaTa kI sAmagrI kucha vizeSa he. strI-samAja me' musalamAnI AtaMka ke cihanasvarUpa pade kA pracAra khUba hai. para kucha mAravADI sudhAraka aura kucha anya prAMta ke lega bhI, je rahana-sahana dekha kara kalpanA kara ke hI rAya kAyama kara lete haiM; Isa samAja para jo vilAsitA aura caritrahInatA kA lAMchana lagAte hai, mujhe teA vaha eka prakAra se atizayeAkti hI jAna paDA. sAdhAraNataH citra sabaMdhI bhalI-bhUrI khAte bhArata meM aisI satra huM, vaisI yahAM bhI hai; para yahAM esI nahIM ki unapara khAsa taura para aMgulI uTAi jA sake. striyAM ke gItAM meM sIne Adi kucha azlIla gIta avazya hai; para yuktaprAMta me' samadhI jimAte samaya je 'gArI' gAi jAtI hai, unakIsI azlIlatA teA ina sIinAM meM nahIM hai. maiM yaha svIkAra karatA hU~ ki samAja kI khUrAIyAM kheAja-khAja kara prakaTa karanevAle me' bahutAM kA uddezya acchA hai; para samAja meM pracalita acchAyAM kI prazaMsA karanA bhI teA unakA kartavya thA; jisase samAja meM sadguNAM kA vikAsa heAtA aura kharAi ke tyAga ke sAtha sAtha bhalAI kA grahaNa bhI calatA rahatA. mAravADI gIteAM hI kA lIjiye, sItAM kI niMdA te bahuaAM te ka; para striyoM meM pracalita upadezapUrNa gItAM kI era kisane dhyAna diyA ? kitane hI acche--acche gIta vRddhA striyoM ke sAtha kAla - gAla me' sadA ke liye vilIna heA gaye ! aba bhI jo gIta vartamAna hai, unake saMgraha kI era kauna dhyAna detA hai? unake samAja meM suruci nahIM paidA kI jA sakatI ? dvArA kyA kara yahAM zekhAvATI meM Ama taura se pracalita eka gIta kriyA jAtA hai. yaha gIta mujhe kRtahapura meM milA. isa gIta meM jo bhAva varNita hai vaha ucca koTi ke samAja kA mAravADI-samAja me aisI bhI bahuye hai, je apane svAmI tathA devara-jeTha, sAsa-sannura aura tanada Adi kA hI apanA gaDhanA mAnatI haiM. aisI bahU se hI samAja ka zAbhA hai. aisI bahue samAja kI lakSmI'. yadyapi Ajakala mAravADI-samAja me' gahanAM kA rivAja adhika hai, para isa gIta meM jisa samaya ke samAja kA vana hai, usameM gahane chatane nahI rahe hoMge. bhaviSya meM sadguNurUpI gahanAM se bhUSita aise hI samAja qI AvazyakatA hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ zekhAvATI kA eka uttama gIta 343 A gIta Aja mahArI ImalI phala liyona bahu rimajhima mahalAM se utarI, kara solA siNagAra. Aja0 1 mahArA sAsajI pUgyA he bahu, thAre gahaNuro artha batAya; sAsu gahaNa nai ke pUcho, hArA gahaNa devara je; gahaNa hArI bhelI bAIjI re vIra. Aja0 2 mahArA sasurajI ghara kA rAjA, sAsajI mahArI artha bhaMDAra; mahArA jeTha bAjubaMda bAMkaDAM, jiThANuM hArI bAjubaMda kItsaMga. Aja0 3 hAro devara cUDalo dAMta ko, devarANI hArI cUDalA rI TIpa; hArA kuMvarajI matI vATalA, kulabahu mahArA metyAM bIcako lAla. Aja0 4 hArI dhIyaja cAlI pAna kI, javAI hAre camelyAM re phala; hArI naNaMda kasUmala kAMcalI, naNadoI hAra gajametyAre hAra. Aja0 5 mahArA sAyaba sira ke sevare, sAyabANuM meM to seja siNagAra; mahe to vArI bahujI thAre bolana, hAre laDAyo saba parivAra. Aja0 6 to vArIjI sAsUjI thArI kUkhanai thai to jAyA jaisA arjunabhIma; mahe te vArIjI thArI gaudana, the khilAyA lichamaNuM rAma. Aja0 7 Aja mahArI ImalI phala liyo. artha -Aja merI imalI meM phala AyA hai. bahu solaha zRMgAra kara ke chamachama karatI huI mahala se utarI. (1) sAsa ne pUchI-he bahu! tumahAre pAsa kyA kyA gahane hai? bahu ne kahAhe sAsajI ! mere gahane kI bAta kyA pUchatI ho? mere gahane te mere devara aura jeTha hai. merA gahana te merI suzIlA nanada kA bhAI arthAta merA pati hai. (2) | mere sasurajI ghara ke rAjA hai aura sAsUcha bhaMDAra kI mAlakina mere jeThajI to bAjUbaMda hai aura jeThAnIjI bAjubaMda kI laTakana. (3) merA devara merI hAthIdAMta kI cUDI hai, aura devarAnI usakI TIpa. merA putra meti kA hAra hai aura merI putrabadhU mati ke bIca kA lAla. (4) merI kanyA jaradAra cAlI hai aura merA jAmAtA camelI kA phUla hai. merI nanAda kusummI colI hai aura nanaI gajamuktAo kA hAra. (5) mI sira ke makaTa hai. aura se usakI seja kA zaMgAra . yaha sana kara sAsa ne kahAbahu ! meM to tumhArI bela para nyochAvara TUM. tumane mere sAre parivAra ke sukhI kiyA. (6) bahu ne kahA-sAsajI! meM to tumhArI kokha para nyochAvara TUM. tumane te arjuna aura bhIma se pratApI putra pidA kiye hai, aura he nada! meM tumhArI goda para chAvara dU. amane to rAma aura lakSmaNa aise bhAI ke goda meM khilAyA hai. (7) gIta kI aMtima paMkti para jarA gaura se vicAra kIjiegI, yaha usa samaya kA gIta hai jaba mAtAeM arjuna aura bhIma aise putra utpanna karatI thIM; aura bahane rAma aura lakSmaNa aise bhAIyoM ko goda meM khilAtI thIM. sAsa ne je bahu ke nItiyukta vyavahAra aura madhura bhASaNa kI prazaMsA kI hai, vaha bhI kama mahattvapUrNa nahIM hai, vaha eka parivAra ke premabaMdhana meM bAMdhane ke liye hai, na ki phUTa DAlane ke liye; jaisA ki Ajakala hai. yadi hamAre sudhAraka ajuna-bhIma kI mAtAeMvAlA aura rAmalakSmaNa kI bahanevAlA samAja lauTA lAne meM samartha hue to mAravADI-samAja ke saubhAgya kA kyA kahanA! ("tyAgabhUmi" saMvata 1984-mahA mahinAnA aMkamAM lekhaka -zrI. rAmanareza tripAThI). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 zubhasaMgraha-bhAga ceAtheA 157 - hiMdu koma ! tArA upara dararoja lAkho vahu beTIonA zApa varase che! nAnI uMmare paraNAvIne sAsare mekalelI dhaNI cheAkarIe temanA var athavA sAsariyAMnA julamathI trAsa pAmIne ApadhAta kare che, athavA te temanAM khUna karavAmAM Ave che, te bAbatanA samAcAra vakhate vakhate vamAnapatrAmAM chapAya che. dAkhalAtarIke~ Azare cha varSanI eka chekarIne paraNAvIne sAsare meAkalI hatI. tyAM trAsa pAmavAthI te vakhate vakhate peAtAnA bApane ghera jatI. te tyAMthI tene dareka vakhata sAsare pAchI mekalatA. chevaTa jyAre tenI uMmara agiyAra varSanI hatI tyAre tenA bApe tene pAchI sAsare mekalavAnI haTha lIdhI. tethI nirAza thane te che|karIe eka kuvAmAM paDIne ApadhAta karyAM ? Azare ATha varSanI eka che!karIne paraNAvIne sAsare meAkalI hatI. tyAM tenA varanA julamathI trAsa pAmIne te peAtAnA bApane tyAM gai hatI. tenI uMmara Azare agiyAra varSanI hatI tyAre tenA sasarA tene teDavA gayA, ane peAtAne dIkarA tene herAna karaze nahi evuM vacana ApyuM; tethI tene pAchI sAsare meAkalavAmAM AvI. niya vare tene herAna karavA mAMDI, teNe vAMdhA lIdhe, bhUkhI rahevA lAgI, varatI nirdayatA mATe tenA khapa tathA tenA mitrAe tene sakhata ThaMkA ApyA; tethI gusse thaine teNe te hatabhAgI che!karInA mAthA upara pAvaDA mAryo, tethI te bicArI marI gai. te khutI varane daza varSanI sakhata kedanI sajA karavAmAM AvI. vAMcanAra ! kAine paNa parkA athavA upadeza Ape| tyAre mIThI bhASA vAparo. kaDavI bhASA vAparavAthI upara pramANe mahApApa thAya che. daza varSanI eka paraNelI cheAkarIne kheAlAvavA mATe tene vara gayA. divALInA tahevAra pachI tene mAkalIzuM ema tenI mAe javAba dIdheA. tethI gusse thaine te vare chekarIne pANImAM DUbADIne mArI nAkhI. te khunI varate phAMsInI sajA thai hatI. tA. 6-4-27 nA 'hitecchu mAM jaNAvyA pramANe Azare cauda varSanI eka khAnadAna vaNIka kuTuMbanI dIkarIne tenI sAsu tathA vare eTalu' badhu duHkha dIdhu` ke tethI kaMTALIne te bicArI chekarI peAtAnAM kapaDAM upara ghAsaleTa chAMTIne khaLI mUi ! muMbaimAM eka zrImaMta hiMdu chekarA peAtAnI bALaka strIne potAnI gulAmaDI samajateA hateA. eka vakhata te chekarInI mA bimAra paDI, ane teNInI sAravAra karavAne te cheAkarI muMbaimAM rahevA icchatI hatI; paNa tenA vare tene peAtAnI sAthe bahAragAma javA kahyuM. chekarIe tema karavAnI nA pADI. tethI gusse thaine te cheAkarAe peAtAnI bimAra sAsunI hAjarImAM peAtAnI strIne charI mArI, pariNAme te strI marI gaI! te khutI karAne janmadezanikAlanI sajA thai ane tethI kheda pAmIne te heAkarAnA zrImata Ape aINa khAine ApadhAta karyAM! hiMdu dharmamAM strInI pUjA karavAnu, eTale ke tenA taraph mAna ane mAyAthI vartavAnuM ceAkhkhuM pharamAna che, te yAda rAkhIne peAtAnI vahu dhera AvI tyArathI tenI sAthe mAyAthI vavAnI jo te khApe peAtAnA dIkarAne pharaja pADI hAta-khedha ApyA hAta, te te traNe sukhI thAta; paNa pharaja bajAvavAmAM te bApa bedarakAra rahyo, tene pariNAme chevaTe vahunuM khUna thayuM, dIkarA janmadezanikAlanI samna pAmyA ane bApe ApadhAta karyo ! kacchanA kaDiyA-mistrI jJAtinA AgevAnee ekaThA maLI varanI saMmati vaya 10 (daza) varSoMnI harAvI. varanI daza eTale te kanyAne cAra-pAMca varSe ja patnIpadanA lahAvA maLaze. " (gAMDIva, tA. 12-12-1926.) paMdara varSanI uMmarasudhI lAyaka thatAM pramANa vadhI jAya che. (nyu iMDiyA tA. 1-4-1925.) eka cetavaNI-cheAkarIenAM zarIra mAtA thavA mATe nathI. ane tethI nAnI uMmare paraNAvelI chekarIonuM maraNu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharatabhUmine abhinaMdana 345 lagna pachI chokarI sAsariyAMnI gulAmaDI bane che. nAnI uMmare paraNavelI chokarIone tahevAra vagerene bahAne thoDI mudata mATe sAsare mokalavAnI temanA vara athavA sAsariyAM mAgaNI kare che. te mAgaNI svIkAravAthI temaja nahi svIkAravAthI hatabhAgI chokarIo jIvate jIvata narakanI IDA sahana kare che. mATe pitAnI dIkarIone paMdara varSanI uMmara pachI paraNAvavAnuM vicAravaMta mAbApa TharAva kare evI mArI prArthanA che. paramAthI AtmAone apIla-bALaka strIonAM khUna, ApaghAta, sakhata mAra, nAka kApavAM vagere bhayaMkara guhAonA samAcAra vakhate vakhate vartamAnapatromAM chapAya che. tevA samAcAro tArIkhavAra kApI laIne eka noTabukamAM coTADavAnI tathA tevA mahApApa sAme prajAmata keLavavAnI paramAthI AtmAo maherabAnI kare, ane tethI teo lAkho chokarIonA AzIrvAda meLave evI mArI prArthanA che. strIsaMbaMdhI bhayaMkara gunAhAnA samAcAra vakhatovakhata vartamAnapatromAM chapAya che. mATe vicAravaMta paraNelA yuvake potAnI strI tarapha prathamathI ja mAna tathA mAyAthI vartavAne TharAva kare, vicAravaMta sAsuo tathA sasarAo paNa vahu tarapha mAyAthI varte ane pitAnA dIkarAne paNa te bAbata haMmezAM bAdha Ape, ane te sarve sukhI thAya evI mArI prArthanA che. vAMcanAra! hiMdu komane lAkho vahunA rojIMdA zApathI bacAvavAno koI paNa prayAsa karavAnI Apa maherabAnI kare, ane lAkho chokarIonA AzIrvAda meLavo evI mArI prArthanA che. yatra nAryastu pUjyante ramante tatra devatAH // (1) ghauM vAvazo to ghauM pAmaze. (2) paththara vAvazo te paththara pAmazo. (3) AzIrvAda vAvaze, te sukha ane svarga pAmaze. (4) zApa vAvazo, te duHkha ane naraka pAmazo. 'tuM bhuvane' junAgaDha, je lAbhazaMkara lakSmIdAsa 158-bharatabhUmine abhivaMdana vaMdu mAtA vizva vikhyAtA ! padapaMkaja tuja bharatabhUmi; jIvananA abhilASa pure tuM, parama sukhada priya puNyabhUmi. vaMdu zira mugaTa himAdri rAje, dakSiNa bhuja paMjAba virAje; vAma bhuje he jJAnanI gaMgA, caraNa came mahArASTra bhUmi, vaMda suragaNunI tuM zakti mAtA, RSivara kerI nivAsabhUmi; veda prakAze jhaLahaLa aMge, devabhUmi ama svargabhUmi, vaMduvIraratnathI vibhUMSita mAtA, vizva viSe sai tuja guNa gAtA; lakSmI taNAM navalAM ja svarUpe, zobhI rahI zI suvarNabhUmi. vaMdu pUrvathI cetanabhaga tuM reDe, jaDa vijJAna-timira vikhere; bhUlyA bhaTakI zaraNe Ave, pAda pUje tuja puNyabhUmi. vaMdu pazcima jaDa zaktithI gAje, bhautika sukha-Asana para rAje; jaDamAM cetana tattva virAje, e AkarSe Arya-bhUmi. vaMduzizu para snehasudhA vaSave, nIti rIte saMpa sajAve; AtmabhoganA pATha bhaNAve, jagahita kAje janmabhUmi. vaMdu (gujarAtI'nA eka dIvALInA aMkamAM lakhanAra "siMha") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha bhAga cAze 159-rASTrIya yoddhA zrIrAma rAjU Alba vIra kA svAdhInatA-saMgrAma satya kabhI chipA nahIM rahatA. eka na eka dina vaha avazya prakaTa hogA. bAlyakAla meM hamAre zikSaka sadeva hameM yahI sikhAte rahe hai ki sipAhIvidroha kucha svAthI aura artha lupa pizAceM ka kArya thA. kiMtu Aja Isa nere asatya kA pada haTa gayA hai, hamake Aja acchI taraha bhAsita ho gayA hai ki sipAhIvidroha arthAta sana 57 kI gadara vastutaH bhArata kA svAdhInatA-saMgrAma thA. yahI kAraNa hai ki Aja hama usa puNyasaMgrAma kI puNya smRti 10 maI ke manAne kA samasta bhAratavarSa meM Ayojana kara rahe haiM. videzI svArthodha itihAsattAo isa deza ke svAdhInatA-yajJa ke hotAo ke kalaMkita karane meM koI kasara bAkI nahIM rakhI. atae videzI atihAsika vidvAna Adhra pradeza ke mahAvIra zrI rAmarAjUke sAtha nyAyAcaraNa kareMge aisI AzA nahIM hai; kiMtu zrI rAmarAjU Aja Adha pradeza ke do kareDa nivAsiyoM ke hRdaya meM pratiSThita hai. videzI etihAsike kI koI bhI ceSTA unake usa sthAna se Tyuta karane meM saphala nahIM ho sakatI. naukarazAhI kI bhASA meM zrIrAmarAjU eka upadravI aura lUMTerA hai kiMtu unake svadezavAsI unake svAdhInatA kA upAsaka hI jAnate hai. ve jAnate hai ki mAtRbhUmi kI gulAmI kI beDiyo kA kATanA hI usa mahAvIra ke jIvana kI ekamAtra sAdhanA thI. bAyajIvana isa mahAna svadezapremI vIra kI bAlyAvasthA ke saMbaMdha meM vizeSa kucha jJAta nahIM hai. 1897 isvI kI cauthI julAI koTa pazcima godAvarI jilA ke megAlU nAmaka sthAna meM kisI saMbhrAMta kSatriyakula meM ApakA janma huA thA. Apane likhane-paDhane meM vizeSa ma ga nahIM diyA. jagata ke aneka mahApuruSa ke caritra isI prakAra ke pAye jAte hai. likhane--paDhane kI ora vizeSa manoyoga na dene ke kAraNa unake gurujana aura sahapAThIgaNa kabhI kabhI unakA tiraskAra karate the. usa samaya meM ve vidyA aura avidyA ke saMbaMdha meM eka pAMDityapUrNa vakatRtA sunA kara ke vidyA ke nAma vartamAna meM je kuzikSA dI jA rahI hai usakI tIvra AlocanA kiyA karate the. usa samaya Aveza meM A kara Apa prAya: kahA karate the ki "meM saMnyAsI baneMgA, maiM deza kI durdazA dUra karUMgA; kiMtu usa samaya unake isa mahAna vAkya kA vizeSa koI nahIM samajhatA thA.svAdhInatA saMbaMdhI telagU bhASA meM suMdara suMdara rASTrIya bhAva se otaprota saMgIta gAna kara ke ve apane sAthiyo ke svadezaprema ke raMga meM raMgane kI ceSTA kiyA karate the: kiMtu vaha saba vyartha ho jAyA karatA thA. isake bAda vidyAbhyAsa ke liye Apa narasApara gaye. vahAM jA kara tiSa-sAmudrika vidyA aura azvArohaNa kI ora ApakA dhyAna AkRSTa huA. isake sivA rAjUke bAlyajIvana ke saMbaMdha meM aura adhika kucha bhI mAlUma nahIM. saMnyAsagrahaNa rAjU ne kaba saMnyAsa grahaNa kiyA ThIka nahIM mAlUma. saMbhavataH 1917 isvI ke maI mahIne meM Apane saMnyAsa grahaNuM kiyA thA. unake saMnyAsajIvana ke prAraMbhakAla ke viSaya meM bhI kucha nahIM jAnA jAtA. 1918 isvI meM mAluma huA ki Apa ejaMsI prAMta meM hai aura sambavarI parvata meM tapasyA kara rahe hai. isake bAda Apa pApI pahANa meM gaye aura vahAM sAdhu saMnyAsI kI bhAMti jIvana bitAne lage. isa pahADa meM kayA nAmaka pahADI jAti kA nivAsa hai. Isa taruNa saMnyAsI kI bhagavaniMdA, tapazcaryA ra sAdhujIvana ke prabhAva se yaha pahADI jAti rAju ke upara mugdha ho unake ekAMta anugata bana gayI. sUnA jAtA hai ki sana 1920 IsvI meM ve bramaNa karane ke liye godAvarItaTavata nAsika sthAna meM gaye. yaha bhI kahA jAtA hai ki Apa naipAla bhI gaye the aura usI samaya baMgAla ke kucha viplavavAdi se ApakI mulAkAta huI thI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrIya yoddhA zrIrAma rAjU - asahayoga yuga mahAtmA gAMdhI ke asahayoga kAryakrama ke sAtha ApakI vizeSa sahAnubhUti thI yA nahIM, kahA nahIM jA sakatA. unakI kAryAvalI ke dekha kara aura bAda meM unane je kucha kahA thA usase yaha spaSTa dhvani nikalatI thI ki mahAtmAjI ke ahiMsAtmaka kAryakrama para unakI tanika bhI. sahAnubhUti nahIM thI. unakA vizvAsa thA ki ahiMsAtmaka upAya se kabhI svarAjya prApta nahIM kiyA jA satA; tathApi dhairyapUrvaka Apa asahayoga Andolana kI pratIkSA karane lage. mahAbhAjI ke kAryakrama meM "adAlata bAyakATa" aura "madya-bahiSkAra" ina do kAryakrama ke Apane AMtarika preraNA ke sAtha grahaNa kiyA thA. godAvarI kI ejaMsI aura vijAgApaTTama chalA meM Apane "maghavana" Andolana zurU kiyA. Apa jahAM jAte the vahIM Apake saumya aura ziSTa svabhAva ke prabhAva se Apake hajAre anuyAyI paidA hone lagate the. Apake mukha se nikalI huI: bAta ejaMsI adhivAsiyoM ke liye vedavANI thI. isa taruNa saMnyAsI kI AgamayI aura uddIpanAmayI vANI usa aMcala ke sIdhe sAdhe rahanevAloM ke hRdaya meM kAphI jagaha kara letI thI. sarala grAmavAsiyo ke nikaTa zrIrAma rAjU kI yahI vANI thI ki "kabhI adAlata kI era para mata rakhanA aura zarAba ke nA bhI pA5 samajhanA." ApakI yaha vANI dAvAnala kI taraha cAroM ora phala gayI. eja sI aMcala meM esA kAI nahIM thA jisane unakI bAta ke na rakhA ho. rAja ke. prayAsa se isa pradeza meM eka naye jIvana kA saMcAra huA. logoM ne zarAba kA sparza taka karanA pApa samajhA. adAlata meM mAmalo mukadamAM kA TeTA paDa gayA. grAma grAma meM paMcAyate banane, lagI evaM inhIM svadezI adAlata meM paMca dvArA vicAra hone lagA. - nAkarazAhI kI enI zrI rAmacaMdrajI ke eka maMdira meM rAjA rahate the. keyA jAti mahA azikSita hai. yaha jAti svabhAvataH jaDa ravabhAva kI hai. sahaja meM dasa jAti ke bhItara kisI prakAra kI caMcalatA paidA. nahIM kI jA sakatI, kiMtu eka bAra usameM cAMcalya kI sRSTi he jAne se phira vaha mahAdurdAnta he uThatI hai. vaha pacIsa varSaya taruNa saMnyAsI isI jAti meM vidroha kA agnimaya maMtra pheMkane lagA. yaha dekha kara bhalA naukarazAhI kaba taka cena se baiThI raha sakatI thI? usake kAna khaDe ho gaye. che ke dasa karane ke liye prAMta kI sarakAra becana ho uDI. 1922 isvI kI ja navarI meM yaha baDe je kI aphavAha phelI ki rAjU rAjavidroha khaDA karane kI taiyArI kara rahA hai. bhUtapUrva godAvarI chalA ke pulisa suprinTenDanTa phauranA ghaTanAsthala para pahuMca gaye, kiMtu vahAM unake kucha bhI na milA. rAjU usa samaya tapasyA meM lIna the. pulisa unako giraphatAra kara ke narasipaTTama le gayI. isa jagaha Apa 6 saptAha taka najarabaMda rakhe gaye. aMta meM pulisa ne Apake choDa diyA; kiMtu barAbara unake upara nigarAnI rakhane lagI evaM taraha taraha ke upAse vaha ihuM satAne lagI. pulisa ke isa atyAcAra se mukti pAne ke liye rAjU ne bolAvarama vibhAga ke DiTI kalekTara mitra kajala ullA ke pAsa Avedana kiyA. kahA jAtA hai ki isa ke bAda DipTI kalekaTara se rAju kI mulAkAta haI.isa mulAkAta kI bhItarI bAta te nahIM mAlUma huI, kiMtu usake pariNAma svarUpa mi. phAjala ullA ne madrAsa sarakAra se 90 bIghA jamIna rAjU ko dene ke liye siphArIza kI. Isa prakAra svadezaprema se otaprota rAju ko gAIzya jIvana meM DAlane kI koziza kI gayI, kiMtu yaha koziza bekAra hui. svadezaprema se prabhAvita hokara jisane samasta jIvana ke upabhoga ke lAta mAra kara saMnyAsa grahaNa kiyA usakA 90 vIghA jamIna de kara usa vrata se DimAne kA prayAsa karanA upahAsAspada hai. jisane himAlaya parvata se le kara kanyAkumArI taka samagra bhAratabhUmi ko apanA liyA hai usake liye 90 bIghA jamIna bhalA kayA cIja hai? rAjU videzI prabhuse sAmAnya 90 bIghA jamIna le kara saMtuSTa nevAlA jIva nahIM ha; vaha to samagra bhAratabhUmi ke videzi ke hAtha se chuDAne ke liye pAgala hai uThe hai. svAdhIna bhArata kA ravana hI Apa sadaiva dekhate the. IsI eka ciMtA meM Apa masta rahate the, svadeza kI isI svAdhInatA ke liye hI Apa nIrava sAdhanA meM lage hue the. ejaMsI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. zubhasa'graha-bhAga cothA acala kI tatkAlIna avasthAne ApakA sahAyatA pahuMcAyI, deza kI svAdhInatA ke liye usa acala kI tatkAlIna avasthA se Apane selaoAM AnA lAbha uThAyA. esI acala meM gudema tAlukA hI rAjakA keMdra thA, briTiza bhArata ke anyAnya sthAnamAM meM je Aina kAnUna hai ve isa aMcala meM nahIM hai. saMthAla paraganA kI taraha yahAM kI bhI vividha-vyavasthA bhinna hai. yahAM para eka tahasIladAr thA, usakA nAma thA resTiyAna. vahu rAstA kI kaMTrakTarI bhI karatA thA. vahu baDA jAlima thA. usakI tulanA DAyara ke sAtha kI jA sakatI hai. naukarazAhI ke devadUtAM te rAste meM kAma karanevAle kuliyoM kA 6 AnA pratidina ke hiMsA" se dene kI svIkRti dI thI; ki Mtu una devakrUtAM kA yaha purahita tahasIladAra majUrAM ke kaivala de AnA hI detA thA. bicAre asahAya majUrAM kA hujUra kI ma mutAbika kAma karanA paDatA thA nahIM. te| unakI pIThe aura kheta ekasa / jAte the. isa tahasIladAra kA saMtAnama pile nAmaka eka pAIka thA, vahu atyAcAra utpIDana me apane svAmI se bhI eka da` adhika thA. isa prakAra Ina denAM guru aura celA ke atyAcAra aura utpIDana se logAM meM hAhAkAra maca gayA. kAyA legoM ke saMpUrNa adhikAra china gaye. pahale peDa kATa kara Idhana lene kA adhikAra unake thA; kiMtu vahu adhikAra bhI unase chIna liyA gayA, krmAMna-nAdirazAhI krmAMna-nikAlA gayA ki ama unake jAnavara abAdha rUpa se maidAna meM cara nahIM sate. isa prakAra kI sakhtI ke klasvarUpa kAyA legeAM me bhISaNa a`ASa kI mAtrA ane lagI. samasta ejaMsI acala me sarakAra ke viruddha agni bhabhaka urjAne kA hui. ejaMsI acalAM ke nivAsiyeAM ke bhItara isa prakAra kA asaMtoSa dekha kara rAjU ke apane uddezya kI siddikA acchA avasara hAtha AyA. unhAMne apane vizvasta AdamiyoM ke le kara eka saMgaThita saMdha anAyA. svarAjya kI AkAMkSA leAgAM ke hRdaya meM baDe vega se rahI thI, ejaMsI acala kI isa asatASAgni me rasTiyAna sAhaba kI DAyarazAhI te dhI kA kAma kiyA. vidroha kA Arbha vidroha ke lakSaNa spaSTa dekhAi dene lage. 1922 isvI meM 30 agasta kA madrAsa sarakAra kI nimnalikhita vijJapti prakAzita hui .madrAsa presiDensI ke uttarIya bhAga me' ejaMsI kI adhInastha pAtya jAtiyAM ne sarakAra ke viruddhAcaraNa karanA Arabha kara diyA hai. guMdema tAlukA ke resiDenTa ke patrase nAta hatA hai phri katiSaya vidroDhiyAMte gata 22 agasta kA tricanApallI thAne para caDhAi kI thI. 23 kA una lAgeAMne kRSNadeva peTAyAne para AkramaNa kiyA. apane sAtha ve leAga 25 aura 1600 TATA lUTa le gaye. abhI taka kisI grAmavAsIkI hatyA nahIM hui. sarakAra kA samAcAra milane para usane sazastra pulisa ghaTanA sthalapara bhejA hai.' ke , ekamAtra uddezya-svarAjya Isa vidroha karane kA uddezya svarAjyaprApti thA, isake aura bhI pramANu haiM. adAlata meM gavAhI dete hue saba InsapekaTara mi. cha. zrInivAsa rAva te svIkAra kiyA thA ki svarAjya hI rAjU kA Adarzo thA. anyAnya gavAhAM te bhI yahI kahA thA ki rAjU ne apane pradhAna sahakI gAmA bhrAtRya / svarAjya kI vANI sunA kara hI uttejita kiyA thA. eka khAra vegAdAvarI ke anyavarama nAmaka tI sthAna para gaye. unhoMne usa sthAna ke thAne meM jA kara dekhA ki unakA nAma suna kara pulisa prANabhaya se vahAM se pahale hI bhAga gayI hai. usa jagaha eka asahayogI ke sAtha unakI mulAkAta hui. unhAMne usa asahayogI kA apanI kAryapraNAlI kA jisa prakAra samajhAyA thA usakA vRttAMta yahAM diyA jAtA haiH--praznaH-isa Andolana meM pravRtta hete me ApakA kyA uddezya hai ? rAjU:-hamArI mAtRbhUmi kI svAdhInatA. praznaH-kisa upAya se ? rAjU:-naukarazAhI ke viruddha astra uDAye binA hama svarAjya kisI prakAra prApta nahIM kara sakate. praznaH-Apa kayA vastutaH vizvAsa karate haiM ki Apa svarAjaya prApta karane meM sama hAMge ?" rAjU:-nizcaya, deA varSa ke bhItara hama avazya svarAjya prApta karege. prazna:-Apa kisa prakAra dA varSoM meM svarAjya prApta kareMge? kyA Apa apanI vartamAna nIti kA avalabata karake hI salatA prApta karege? rAjU Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrIya cAndrA zrIrAma rASTra 349 nizcaya hI, isame tanika bhI saMdeha nahIM hai. hameM AmiyAM kA abhAva nahIM hai. ki Mtu abhAva hai gAlI-khAruda kA. maiM isIkI kheAja meM dU Itanepara bhI kayA yaha kahA jA sakatA hai ki 'svarAjya'rAjU kA uddezya nahIM thA? kiMtu isa deza kI naukarazAhIne yahu pracAra kara rakhkhA thA ki gudAma pahADa kA Isara'khata kara eDanA hI rAjU kA uddezya hai. kyA yaha eka Azcarya kI bAta nahIM hai, ki itane prabala briTiza sAmrAjya kai viruddha eka pacIsa varSoM ke yuvaka te vidroha khaDA kiyA ? yahu vidrohI saMgrAmasthala aura samaya kA nirdhAraNu kara ke briTiza naukarazAhI ke yuddhA AhvAna karane lagA. usakA dhanuSa hI thA usakA ekamAtra astra; azikSita kAyA hI usake sipAhI the; parvata thA usakA raNakSetra aura giriguhAe thI usakA Azrayasthala. grAmavAsI svecchA se je dete the aura zatrue se lUTa karake jo milatA thA vahI thA senA cha rasada. isa prakAra kI avasthA ke AdamI ke sAtha zaktizAlinI briTiza sarakAra kA saMdharSa ke liye maidAna meM AnA paDA, kiMtu rAjU kA bahutasI suvidhAe' aura suyeAga prApta the. pahADI bhUmi, usakI TeDI meDhI rAhe' eva` ajJAta giriguhAe bhI unake kAryAM meM bahuta sahAyaka thI. vahu acala maileriyAgrasta heAne ke kAraNa unake zatru ke liye bhISaNa pratibaMdhasvarUpa thA. ve legasa prakAra ke jalavAyu se atabhyasta the. sAmarika dRSTi se rA ne anukUla evaM uttama yuddhasthala cunA thA isameM tanika bhI saMdeha nahIM. nAkarazAhI vipadma me rAjU ke sAthe naukarazAhI ke huM yuddha hue. Ina yuddo me pAMca meM rAjU kI vijaya hui. aMgrejo te mAlavA kI kauja vaDAM mulAyI thI eva' pIche se AsAma ka vizeSa phauja bhI bhulAtI paDI. kai jagaheAM me' bhISaNa yuddha hue, pedAvaleAsA nAmaka sthAna meM je sadha` huA usame kATa kAvA aura heTara nAmaka / aMgreja aphasara mAre gaye aura kitane hI sipAhI dhAyala hue. isake bAda nimnalikhita sarakArI vaktavya prakAzita huAH-gata 24 tArIkha kaiA 2 pulisa aksara 28 pulisamainAM ke sAtha madrAsa ke gudema parvatapara vidrohiyAM kI talAza kA gaye. rAste meM acAnaka vidrohI unapara TreTa paDe, jisake phalasvarUpa skATa vADa aura heTara nAmaka aksara aura eka kAnsTebala nihata jue. eka AdamI lApatA hai. 23 tArIkha ! khabara AyI ki vidrohI dhATa pahADa ke AraMbha meM avasthita sepathana pAlema nAmaka sthAna kI era agrasara hA rahe haiM. vahAM jAne kA paMtha atyaMta duma hai. khIcakhIca meM vahu itanA taMga hA gayA hai ki de| AdamI kharAkhara ekasAtha cala nahIM sakate. pulisadala jaba isa prakAra ke durgIma aura. duSpradhya patha kI ora agrasara hA rahA thA usa samaya vidrohI AkramaNa karane ke liye mA ke upara pahADI jaMgala me chipe the. pahale ekasAthe pAMca pAMca kAnsTebala Age baDhane lage. vidrohIyAM ne unheM kisI prakAra kI bAdhA nahIM dI. khAda meM jaba zeSa dala vahAM pahuMcA taba ve lega jhADiyAM se nikala kara una para geAlI calAne lage. pulisa ke InspekaTara janarala mi0 AmiTeja aura sahakArI pulisa supriTenDanTa mi. ki Mgsa pahADa ke nIce hI the. dhana leAgAM kA jaba vidrohiyAM kaiM isa prakAra ke AkramaNa kA samAcAra milA taba ina leAgamAM te pulisa ke sahAyatA Age baDhane kI ceSTA kI; kintu vidrohiyAM kI acUka nizAnabAjI te inake prayatna bya kiye evaM vila maneAratha hA unakA lauTa AnA paDA. nake dala me' bhI eka kAnsTebala nihata huA. isI khIca meM mAlAvAra se ahusakhyaka spezala pulisa mulAi gai. madrAsa ke pulisa kamiznara mi. e. je. haipela isa dala kA netRtva karate the. sunA jAtA hai ki Apa pahADI acaleAM ke viSaya meM bahuta jAnakArI rakhate hai. Isa Azaya kI sarakArI gheSaNA kI gayI ki jo vidrohI saradAra aura unake dA sahakAriyoM kA pakaDA de sakegA unA khUba inAma kriyA jAyagA. zAnti-sthApanA miTTAdAra lAgeAM kA khAdhya kriyA gayA. ve leAga isI za para jAgIra ka upayeAga kara rahe haiM. ki Mtu rAjU ne deza ke AdamiyAM ke hradaya me' thA. sarakAra ka puraskAra ASaNA kA kucha bhI prabhAva na huA. rAjU aura gAmA pakaDAne kA kApa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat dhar kara liyA bhrAtRya kA www.umaragyanbhandar.com
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ : zubhaha-bhAga thI bI prastuta nahIM huA. isakA kAraNa tatkAlIna samAcArapatro ke nimnalikhita prakAzita saMvAda se jAnA jAtA hai-"yaha pahale likhA jA cUkA hai ki ejaMsI tAlukA meM kisI kisI jAha 2-3 thAna! lUTa lithe gaye hai. aba mAlUma huA hai ki ine lUTanevAle meM hajAre AdamI zAmila hai. unakA saradAra 25 varSa kA eka atyaMta sAtvika prakRti kA kSatriya belika hai. isakA apane AdamiyAM ke Adeza hai ki kisI AdamI ke upara atyAcAra na kiyA jAya. - unakA isa bAta kA sakhta hukama hai ki ve kabhI madirA aura strI kA sparza bhI na kare. lage ke vizvAsa hai ki yaha kSatriya saradAra daivI zaktisaMpanna hai aura usa para golI kI asara nahIM ho sikatI. usakI adbhuta zakti ke upara saba ekamata hai." pATha ke vidita hogA ki kucha dina pahale madrAsa ke gudema parvata ke vidrohi ne kitane hI pulisa aphasare ko mAra DAlA hai. ve abataka nahIM pakaDe gaye. sarakAra unake sajA dene kA vizeSa Ayojana kara rahI hai, kiMtu sthAnIya nivAsiye se kisI taraha kI sahAyatA nahIM milatI isa liye unapara vizeSa kaDAI kI jAyagI. eka muddAdAra (jamadAra) kI jamIna japta kara lI gayI hai: koMki unake jamIna Isa liye dI gayI thI ki azAMti ke samaya ve sarakAra kI sahAyatA kareMge. ukta jamadAra apanI pUrva pratijJApAlana meM asamartha hai Isa liye unake yaha daMDa diyA gayA hai. anyonya jamIdAre para bhI noTisa jArI kI gayI hai. 1921 sAla ke atUbara mahIne meM nimna samAcArapatra meM nimnalikhita saMvAda prakAzita huA thA -"madrAsa ejaMsI tAlukA kI pahADI jAtiya kA vidroha abhI bhI zAMta nahIM huA. TanI ke nikaTavatI aneka sthAne ke thAne ko lUTakara vidrohI astrazastra saba uThA le gaye. yaha vidroha dinapratidina bhISaNa rUpa pakaDatA jA rahA hai. pUrvaprakAzita tIna thAne ke sivA aura eka thAnA laMTa liyA gayA hai. vidrohi ke dala meM hajAra AdamI hai. aMtima yuddha eka bAra sarakArI senA ne acAnaka rAju ke niti dala para AkramaNa kiyA. rAjU ne baDI vIratA ke sAtha ghara yuddha kiyA. bhISaNa saMgrAma huA. aMta meM rAjU kA dala parAjita huA. isa samaya se rajU ke svAdhInatA saMgrAma kA avasAna huA. agasta 1922 isvI se maI 1924 taka do sAla yaha saMgrAma huA. kiMtu isa yuddha ke bAda rAjUkA kayA huA ? ve pakaDe gaye the yA golI se mAra DAle gaye the kucha patA nahIM calatA. Isa samaya ve jIvita hai yA nahIM isa saMbaMdha meM sarakAra kI je vijJapti nikalI hai usase kucha spaSTa nahIM hatA. A pachI mRtyu kI bAta eka gaMbhIra rahasya hai. maI 1924 meM sarakAra ne isa Azaya kI eka vijJapti nikAlI ki rAjU pakaDe gaye the. bhAgane kI ceSTA karete samaya gAlI se mAra diye gaye. Isa saMbaMdha meM sarakArI pulisa riporTa meM matabheda hai. pulisa kI riporTa gata 6 maI ke vidrohi ne pulisa ke upara golI calAyI thI. zrIrAma rAju usa samaya vahAM upasthita che, kiMtu te bhAga gaye. dUsare dina sabere pUrvagodAvarI kI spezilaya pulisa kA eka dala jamAdAra kuMcU menana kI adhInatA meM darogA alavara nAiDU ke sAtha gasta meM nikalA thA. rAte meM rAjUke dekha kara Isa dalane una para AkramaNa kara ke giraphatAra kara liyA. unake kepUra le jAyA gayA. vahAM bhAgane kI ceSTA karane para gAli se mAra dile gaye. sarakArI vijJapti 6 maI ke saMgharSa ke bAda zrIrAma rAjU ke sahakamI zrI satyanArAyaNarAja giraphatAra kara liye gaye. isa saMgharSasthalapara zrIrAma rAjU bhI upasthita che. dUsare dina ve giraphatAra kiye gaye." de varNana me kitanI bhinnatA hai? sarakArI vijJapti meM mAre jAne kI keAI bAta hI nahIM hai. A~nivAsiye kA sabakA yaha daDha vizvAsa hai ki zrIrAma rAjU gelI se nahIM mAre gaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArata meM bhara saMgrAma hAMgA ! ka gAlI se mAre jAnevAle aura hI kAi hai. sarakArane jo citra nikAlA thA usame spaSTa dikhAyI paDatA hai ki gAlI chAtIpara lagI hui thI. prANabhaya se bhAganevAle vyakti kI pITha meM gAlI laganA svAbhAvika hai. chAtIpara geAlI kisa prakAra lagI ? Andhra pradeza ke kitane hI rAjanaitika saMmelaneAM meM sarakArI vijJapti ke viSaya me tIvra AleAcanA aura kaDe kaDe prazna kiye gaye hai; kiMtu sarakAra akha taka kai uttara dene meM sama` nahIM hu. saMbhavataH sarakAra ke pAsa kAI javAba hI nahIM hai. rAjU ne digAlI mA prANu bhI diye haiAM teA ve chAtIpara vAra le kara vIra kI taraha vIragati kA prApta hue haiM. pITha meM astracihna lene kI kala`kakAlimA unakA nahIM sakI; aura agara Aja bhI ve jivata hai tA naukarazAhI kI mukriyA pulisa kI karAmAta kitanI hai spaSTa dikhA rahe haiM; eva apane gupta AzrayasthAna se Aja bhI apanI zakti kA paricaya de rahe hai. jo kucha bhI hai| rAjU kA svadezaprema bhArata ke bhAvI itihAsa meM svarNAkSareAM se likhA jAyagA evaM Andhra pradeza ke adhivAsIgava` ke sAtha cirakAla rAjU kA nAma smaraNa karege. (" vizvamitra '"nA eka aMkamAMthI) 160 - bhArata meM bhayaGkara saMgrAma hogA ! zuddhisamAcAra ke pAkAM aa viti hI haiAgA ki hamane sana 1926 isvI meMzuddhisamAcAra ke kisI pace meM bhArata kA bhaviSya " nAmaka lekha likha kara prAmANika pramANAM siddha kriyA thA ki sana 1930 IsvI taka bhArata me bhArI sa'grAma haigA. Aja hama phira apane pyAre pAkAM kA gaNita hiMsAkha lagA kara khatalAnA cAhate hai ki san 1929 IsvI meM bhArata meM anivAya bhayaMkara saMgrAma hAgA. Isa saMgrAma meM jahAM prajA ke pIDA haiAgI vaDAM zAsakava kI zaktiyAM cUra cUra heA kara vilIna haiA jAne kI sa`bhavanA hai. hamArI hArdika icchA te| yaha hai ki vahu bhAvI sagrAma na heA kiMtu "nara cetI nahIM haiAta hai prabhu cetI tatkAla kahAvata ke anusAra saMgrAma kA heAnA na heAnA prabhu cetI para hI nirbhara hai. * astu. "" aba hama gaNita kA hisAba pAkAM kI sevA me` upasthita karate haiM. yahu khAta teA sabakA vidita hai ki sana 1857 isvI meM bhArI rAjaviplava ( gaddara ) huA thA. jaba hama Isa sana ke akrAMkA yoga kara ke 1857 ke sAtha yeAga dete hai' teA gata baMgAla kA saMgrAma itihAsa ke padmAM parapaDhate haiM. yathA 1+8+5+7=21 isakA 1857 me" joDane se sana 1878 IsvI hAtA hai aura san 1878 isvIme aMgrejo kA baMgAla ke sAtha saMgrAma huA thA, jisameM inheM vijaya milI thI. isake pazcAt 1878 sana ke akAM kaiA san 1878 me' joDa dene se (118+++ 1878=1902) sana 1902 isvI hAtA hai, IsI san meM baMgaviccheda kA sazrAma aMgrejo ke sAtha aMgAliyAM kA chiMDA thA jisameM prAyaH aMgrejoM kI hAra hui thI. isake bAda san 1902 isvI ke aA kaiA san 1902 meM joDa dene se (1+9+2+1902=1914) san 1914 isvI hAtA hai. IsI san 1914 isvI me prasiddha janavAra aMgrejo ke sAtha huA thA jo san 1918 I. tarka calatA rA akSa san 1914 isvI ke akAM kA yAMga sana 1914 isvI meM jamA karane se ( 1+9+1+4+ 1914=1929) san 1929 I hAMtA hai. jisase siddha hai ki bhAratavaSa meM aMgrejo ke sAtha san 1929 IsvI meM avazya bhAvI saMgrAma hAgA. isa saMgrAma ke khAdala abhI se yArapa Adi dezeAM meM maMDarAte dikhAi de rahe hai. dekhe, paramezvara kI kayA icchA hai. (''zuddhisamAcAra" nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 zubhasaMgraha-bhAga ceAthA 161 - kAmadAra jagatanA ugatA tArA mIlahaDatAlanA mAmalAmAM mukhya AgevAnI muMbaInA kheDuta ane kAmadAra saMdha''nIja che. eTale haDatAlanI adbhuta laDatane paricaya karatA te pakSanA je kAkartAe ekale hAthe asahAya sthitimAM paNa javalaMta tattvaniSThA ane asAdhAraNa sAhasathI kesariyAM karI rahyA che, te bahAdUra yuvakAne paNa sAthe sAthe paricaya karI levA rjaka thai paDaze. X X X X A yuvakaiAnI bAbatamAM mahattvaneA sAmyabhAva e che ke, mi. jhAkhavALAne bAda karatAM bAkIne ekeya kA kartA grejyueTa nathI; tema 30 varSanI uMmaranI mA~dA oLaMgI nathI; kemake temaNe ghaNebhAge asahakAramAMthIja jAhera jIvananI preraNA meLavI heAvAthI abhyAsa adhurAja paDatA mUkavA paDayA hatA. trIjuM sAmya e che ke, temanAmAM kaMi paNa tavaMgara nathI ane A sthitine aMgeja teo kAmadArAnA ane kacaDAyalI prajAenA jIvana sAthe sahelAthI ekarUpa thaI jAya che. A traNa muddA sarvene lAgu paDatA hovAthI asahakAra pachI temaNe zuM zuM karyuM te joie. x x * X zrI. esa. e. DAMge emanI uMmara Azare 28 varSanI che. asahakAra pahelAM zrI. nibakara sAthe maLI vilsana kAlejamAM bAibala zIkhavAnI sakhtAi sAme emaNe jhuMbeza upADI tarataja thatAM cepaDAM bAjue mUkI te caLavaLamAM jhaMpalAvyu, paNa gAMdhIjInA AkhA kadI maLatA thaI zakyA nahi. azAstranA abhyAsathI temanI evI khAtrI thai kaeN, muDIvAda ane zAhIvAda kAyama che, tyAMsudhI prajAe kharI rIte svataMtra thai zakavAnI nathI. AthI temaNe dhI seziyAlisTa' patra kADhyuM. te pahelAM zrI. niraMbakara sAthe maLI tee dhI yaMga kAlejIyaTa" nAmanuM mAsika pragaTa karatA hatA. bAda temaNe "gAMdhI vi. lenina' nAmanI cApaDI lakhI. tenA siddhAMtAnI ghaNIja mArmika sarakhAmaNI karI. leninanA siddhAMte gAMdhI karatAM kevA sarvopari che te darzAvI Apyu hatuM. khAda kAnapuranA khelzevika kesamAM te saDAvAyA ane pInala kADanI 121 e kalama mujaba eTale briTiza rAjya sAme kAvatarUM karavAnA AreApasara temane cAra varSanI sajA thai. gai sAlamAM chUTayA bAda te kheDuta ane kAmadAra saMdhamAM joDAyA. akhIla hiMda TreDa yuniyana keMgresanA teo upama`trI che. gheADAka mahInA pahelAMja eka vidhavA sAthe paraNIne temaNe sAmAjika sudhArAmAM sakriya hissA pUryAM hatA. * X X X zrI. Ara. esa. nikhara DAMge karatAM zrI. nibakaranI sthiti ghaNI jUdo che. uMmara Azare va28 che. teo jeTalA RtunI che teTalAja bhAvanAzALI ane chatAM nikhAlasa hRdayanA yuvaka che. asahakAramAM teo cheka 1924 nI sAla Akhara sudhImAM eka custa gAMdhIpakSavAdI hatA. vacagALe muLazIpeTAmAM kheDutAe AdarelI laDatamAM temaNe cha mahInAne jelabheAgavaTA karyAM hatA. teo kai aDadhA Dajhana patrAnA taMtrI thaI gayA haze. eka bALavidhavA sAthe teo 1925 mAM paraNyA. zrI. ni'bakaramAM kAma karavAnI vilakSaNa dhagaza che. hAlamAM te myunisipala yuniyananA ane muMbainI prAMtika keMgresa kamiTinA maMtrI che, kheDuta ane kAmadAra saMdhanA TreDa yuniyana zAkhAnA tee lIDara che,. AjanI haDatALanI laDatamAM sauthI mekhare zrI. nibakaraja che. X asahakAra zarU kAryakrama sAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * X X www.umaragyanbhandar.com
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmadAre jagatanA ugatA tArA 353 zrI. esa esa, mIrajakara kalAbA jIllAnA eka gAmaDAmAM 1902 nI sAlamAM janmyA. asahakAramAM daphatara lapeTI mUkyA bAda pheMca beMkamAM joDAyA ne sAta varSa sudhI tyAM nokarI kIdhI. lAlA haradayALe lakheluM pustaka "Adhunika rUziyA ane kArla mArkanuM jIvana vAMcI teo sAmyavAdI banyA ane kAmadAra caLavaLamAM rasa levA lAgyA, tyArathI teo kamyunisTa matomAM mAnavA lAgyA. gaye varSe mi. eNTa lakhelI "IDiyA ane cAInA" copaDInA prakAzaka tarIke teo sAme kesa mAMDyo hato, paNa chUTI gayA hatA. kheDuta ane kAmadAra saMghamAM teo pracAra khAtAnA pramukha che. zrI. arjuna ALave teo eka Adarza kAmadAra che. uMmara varSa 28 che. dakSiNamAM AvelA sAvaMtavADI rAjyamAM janma thayo. DuM marAThI zIkhyA ane peTane mATe 11 varSanI kumaLI uMmare muMbaImAM AvI mIlamAM rahyA. svabhAve atizaya niDara ane sAhasI hAI sipAhIgIrInA pUrA guNa dharAvatA hovAthI chellI laDAimAM lazkaramAM joDAI phrAnsa, basarA vagerenAM raNamedAna para zAhIvAdanA sAgarItatarIke layA. 1915 thI 20 daramiyAnanAM pAMca varSa khUnakhAra laDAImAM gALI 1921mAM svadeze pAchA pharI vaLI mIlamAM vaNakaratarIke joDAyA. 1923 nI sAlamAM paDelI haDatAlamAM teo kAmadAra, yuniyanamAM joDAyA. 1925 nI haDatAlamAM paNa teo AgaLa paDatuM kAma karatA hatA ane Aje te kAmadAronA eka jabarajasta netA thai paDayA che. gIraNI kAmadAra yuniyananA teo pramukha che. zrI zAvakaeca. jhAbavALA surata jIllAmAM jhAba gAme 1887nI sAlamAM janma thayo. meTrIka pUrI karI muMbaI AvyA. ne 1906 mAM bI. e. thayA, tyArathI eka lekhaka ane zikSaka tarIkenuM jIvana gALe che. temaNe kula 27 pustako lakhyAM che. chellA mahAna yuddhamAM teo sarakArane madada karavAnI tarapheNamAM TAImsa patramAM lakhatA, paNa garIbonI kaMgAliyatanI temanA mana para asara thaI ane 1915 mAM kAmadAro. tarapha AkarSAyA. buddhIsTa sesAiTI, hyumenITerIana lIga vageremAM kAma karyuM. kAmadAra AlamamAM zrI. jhAbavALAnuM kArya ajoDa che. temaNe 22 yuniyane sthApI 50-60 hajAra kAmadAronuM saMgaThana karyuM che. dayA-buddhithI prerAyelA A sAcA jarathostIne jaladIja nirAza thavuM paDayuM; kemake rAjataMtra sara karyA sivAya kAmadAre ane garIba prajAeAnI sthitimAM baLa nahi Ave, evo anubhava temane karavo paDyo. tyArathI teo Arthika krAMtimAM mAnavA lAgyA. A mATe temane ghaNIja vItake. veThavI paDI che. nokarI chUTe, bhUkhamaro veThavo paDe, jJAtibhAIonAM TANuM khamavAM paDe e sarve kramomAMthI temane pasAra thavuM paDayuM hatuM. teo jema mIla varkarsa yuniyananA pramukha che tema bIjI aneka yuniyane sAthe pramukha ke maMtrI tarIke saMbaMdha dharAve che. "kheData ane kAmadAra saMdhanA kAryakArI. maMDaLanA teo eka sabhAsada che. | zrI lAlajI paeNDase. zrI. vinAyakarAva sAvarakaranI pravRttionI emanA upara uMDI asara thavAthI koI paNa mAge svataMtratAnI laDatamAM teo mAnavA lAgyA. ahiMsAvAda uparathI emanI zraddhA uThI gaI. e. pachI teo keTalAMka maMDaLanA samAgamamAM AvyA. chelI laDAImAM temanI sahAnubhUti jarmanI sAthe hatI. hiMdanI svataMtratA mATe e vakhate emane keAI paNa jAtane upAya bAdhaka lAgato. na hato. pAchaLathI emane briTiza lazkaramAM joDAvAnI IcchA thaI hatI ane e icchA bara lAvavA emaNe be mitro sAthe lazkaramAM joDAvAnI khaTapaTa karI; paNa temAMya phAvyA nahi. AvI sthitimAM rikruTIMga mATe je julama thatA te joI temanuM mana akaLAyuM ane laDAI zu. 23 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe viruddha pracAra karavA lAgyAM. Aje jagavikhyAta banelA bAraDolInI pAse AvelA vyArA gAmanA teo vatanI hei, uMmara Azare 27 varSanI che. asahakAramAM paDavA pachI bAraDolI satyAgrahanuM je eka ahiMsAmAM nahi mAnanAruM ' uddAma ane AgrahI ToLuM kaMIka judI ja dRSTithI rAha jotuM hatuM, temAMnA A eka yuvaka hatA; paNa satyAgraha paDato mUkAyAthI temanA hArdika prayAso phokaTa gayA. te pachI muLazIpeTAnA satyAgrahamAM joDAI ujaLuM kAma karI batAvyuM ane be-traNa vAra kArAvAsa paNa bhogavyo. A laDatamAM mAladAra jamInadAro garIba kheDutonI viruddhamAM paDelA joI zrI. paeNDasenA mana para UMDI asara thaI ane muLazIpeTA satyAgrahanA praNetA senApati bApaTanA samAgamamAM te vadhAre majabUta thaI tyArathI teo emaja mAnatA AvyA che ke, rAjakIya svataMtratAmAM briTiza zAhIvAda aMtarAyarU5 che; tema Arthika unnatimAM muDIvAda duzmananI garaja sAre che. satyAgrahanI laDatamAM hAryA bAda atyAcAramAM madada karavAnA Aropasara temanI sAme voraMTa nIkaLavAnI khabara maLavAthI pharArI thayA. bAda "bulabula" nAmanuM sAptAhika kADhayuM. A pachInI jIMdagI patrakAritvamAMja teo adA kare che. teo eka marAThI ane gujarAtI lekhaka tathA kavi che, tema laDAInI tAlIma paNa meLavI che. kAmadAra ane kheDutasaMdhanA keMgresa vibhAganA teo pramukha che. zrI. bI. epha. braDale kAmadAronA A yUropIyana mitra laMDananA eka parAmAM 1895 nI sAlamAM janmyA ane iMjIniyarIMgano abhyAsa karavA lAgyA. bAda laDAI zarU thaI tyAre 1916 nI sAlamAM kAphalA khAtAmAM joDAI bejiyamane kinAre laDAImAM paDayA ane zAhIvAdanA tAraNahAra banyA. 1919mAM pAchA iMgleMDa AvI eka kArakhAnAmAM ijIniyaratarIke joDAI gayA. 1914 nI sAlathIja teo TreDa yuniyanamAM rasa letA hatA. raNamedAna parathI pAchA AvyA bAda jyAre temaNe joyuM ke, jeo sAmrAjaya mATe laDayA tevA hajAre zUrA yuvake Aje bekAra thaIne phare che ane temane khAvApIvA ApavAnI pharaja nathI sarakAra ke nathI mAlIke bajAvatA; tyAre temane A sthiti pratye tiraskAra thavA lAgyo. ne tevAmAM ja vaLI teo paNa berojagAra thaI paDayA. bAda khUba vicAra karatAM nirNaya upara AvyA ke, eka sAmyavAdaja garIbone ugAraze. te pachI iDiyA eNphIsamAM nokarI meLavI rAvalapiMDImAM IjInIyaratarIke AvyA. ahIMnA theDA mahInAnA jIvanamAM ja temaNe zAhIvAdanuM kAramuM svarUpa pArakhI lIdhuM ane teo zAhIvAda tathA muDIvAdanA kaTTara virodhI che. bAda pAchA vilAyata gayA ane TreDa yuniyananI caLavaLamAM AgaLa paDato bhAga levA lAgyA. 1925nI sAlamAM IglAMDamAM paDelI sArvatrika haDatALamAM eme gameTeDa iMjIniyarsa yuniyananA haddedAra tarIke joDAI sarve ijIniyarone haDatALamAM sAmela karyA. gayA varSanA sapTembaramAM teo eka pravAsI tarIke hiMdustAnamAM pAchA AvyA ane tyArathI ahIMnI kAmadAra caLavaLamAM rasa laI rahyA che. madhyaprAMtanI kheDuta ane kAmadAra pariSade temane pitAnA pramukha cuMTayA hatA. (tA. 5-2-1929nA dainika "hiMdusthAna" mAM lakhanAra -"mIlama jura") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ raziyAnAM rakhaDAu bALaka 162 - raziyAnAM rakhaDAu bALako A bhaviSyanA zaherIenA aTapaTA praznanA saraLa ukela upaya ajaMgalI ane rajhaLu khALakAnA savAla je seviyeTa sarakAra samakSa atyAre khaDeA thayeA che tenA jevA bhayaMkara ane tenAthI vadhAre aTapaTA savAla kadAca kadIye ubhA thavA pAmyA haze nahi. A bALakA anAthA che. temanAM mAbApe mahAna vigrahamAM marAi gayAM che agara nAza pAmyAM che. A leAkeA khaLavAmAMthI agara teA IMgliza, amerakana, phreMca, iTAliyana ane jApAnI vagere videzI lazkare temaja glAMDa, amerikA, phrAnsa ane jApAna taraphathI jene nANAMnI madada maLe che tevAM jhAranAM lazkarAnA bhayaMkara jImAATemAthI bacI javA pAmelAM heAya che. AmAMnAM ghaNAMe anAtheAnAM mAbApe 1921-22 nA duSkALamAM maraNa pAmelAM che. mahAna vigraha ane caDhAienA pariNAme pAyamAla thaI gayeluM seviyeTa rAMzayA A duSkALa sAme pagalAM lai zake tema na hatuM. A bALakAnA astitvanA doSa jo ke khelzeivikA' upara lAdavAmAM Ave che chatAM kharI hakIkata te e che ke, seviyeTa sarakArane teDI pADavA mATenA mahAna sattAonA prayAsenuMja A pariNAma che. temanI saMbhALane mahAna savAla sAviyeTa sarakArane mAthe AvI paDe che. lAkhAnI saMkhyA raziyAmAM Azare be mIliyana rajhaLu bALake che. gaNatrInA Adhanane abhAve meAskAnA cAkkasa AMkaDA kahI zakAya tema nathI. 10 thI 25 hajArana saMkhyA heAvAnu dhAravAmAM Ave che. 1919-20 mAM merakAmAM 30,000 nI saMkhyA hAvAnuM kahevAya che. cAlu varSamAM tyajI devAyelAM che.karAM A saMkhyAmAM umere kare che. AmAM 9 thI 18 varSanI aMdaranA ghaNAkharA cheAkarAe che. vadhAre sakhyA 12 thI 15 varSanI che, laDAinI zarUAtathI keTalA maraNa pAmyA che te kahI zakAtuM nathI. raziyAnA jUnA taMtramAM jIMdagInI kai kiMmata na hatI. kamamAMTe upajAve teve prazna A savAla kharekhara kamakamATI upajAve teve che. meAskAmAM AvAM bALakAnAM ToLAM najare paDaze. divase tee bhIkha mAge che ane zerIomAM AyaDe che. rAtre jyAM tyAM sUi rahe che. kaI paNa aTakAyata vinA TrAmamAM tee dAkhala thai kSudhAtura dRSTithI eke! nIce kheAvAyela sikkAeA mATe phAMphAM mAre che. temanI bhIkha mAgavAnI rIta ghaNI vakhata julma ane kaMTALAbharelI heya che. resTArAMmAM tee tamArA zarIra sudhI dhasI Ave ane peAtAnI hAjarInuM bhAna karAvavA ghaNI vAra te tamane AMcakA paNuM mAratAM kheMcAtAM nathI. TebalaparathI tee dareka cIja jhuTAvI palAyana karI jAya che. taMdurastInI temane kAMi paravAha heAya tema jaNAtuM nathI, tethI game tevI cIja uThAvI khAi jAya che. leAkeA sarakAranI paristhiti dhyAnamAM lai A bALakane khArAka ane paisA ekadama Ape che. asahya sakeMTA sahana karIne A bALakeA kevaLa ulaTA svabhAvanAM banI gayA che. temanAmAM dArU pIveA, jugAra ramavA vagere durguNo dhara karI beThA che, ghaNAne kSaya jevA regeA lAgu paDela che. AmAMne moTA bhAga te cAra che. tee kayI rIte jIvana TakAve che, teja raziyAmAM eka navAinI viSaya thai paDayA che. ulaTuM temAMnA ghaNAkharA laTTu ane majabUta che. Arthika sthiti upara keLavaNI ane sudhArAneA keTale AdhAra rahelA che te A uparathI saceTa joI zakAze. sarakAranA prayAse A khAkhatane jhINavaTathI abhyAsa karatAM A savAla bahuja du:khadAyaka jaNAtA nathI; kAraNa ke seviyeTa sarakAra ane khIjI saMsthAe Ane ukela lAvavA prayAsa kare che. rajhaLu bALakAnI saMbhALanuM badhuM kA bALakA mATenI kamiTine hastaka che. 1926 mAM mAskAmAM A bALakAne pakaDavAne eka khAsa kamIzana nImavAmAM AvyuM hatuM. 1926 mAM ane 1927 mAM anukrame 3750 ane 2793 bALakAne pakaDavAmAM AvyAM hatAM. 1928 nA AMkaDA maLatA nathI; paraMtu A varSoMmAM temane kheDutagRheAmAM mokalavAnI yeAjanA thai hatI. meAkeAmAM saMkhyA ghaTI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 zubhasaMgraha bhAga ceAthA raziyana sAmyavAdI pakSa je sabaLa pakSa che tenA taraphathI tenI dareka zAkhA tarapha 1929 nI Akhare eka paNa rajhaLa bALaka na rahe tevA prayAsa hAtha dharavAne pharamAna kADhavAmAM AvyAM che. sarakAra taraphathI evo hukama che ke, AvAM bALakone rajhaLatAM jatAM temane pakaDIne ekaThAM karavAnI jagyAe pahoMcADI devAno darekane hakka che. pukhta uMmaranA chokarAne pakaDavAnuM kArya jokhamabhareluM che. kAraNa ke te deDavAmAM capaLa hovA uparAMta je te lokonuM ToLuM hoya to jarUra pakaDanAra upara patharAno varasAda varasavAnA. ghaNA chokarAo to je ziyALe hoya te rAjIkhuzIthI ImpaTaronI sAthe agara pitAnI meLe ja temane mATe rAkhelAM sthAnomAM jAya che. temane ekaThAM karavA mATenA madhyasthAnamAM lai gayA pachI be mAsa sudhI temanA para dekharekha rAkhavA uparAMta temane kArakhAnAmAM kAme vaLagADavAmAM Ave che. A saMsthA sAthe temanI zArIrika ane mAnasika sthitino abhyAsa karanAra maMDaLa paNa rAkhavAmAM Ave che. A saMsthAmAM A chokarAonI umara vagere pramANe pAMca vibhAga pADI devAmAM Ave che. tyArabAda temane nIcenI koi paNa saMsthAmAM mekalI apAya che. bALake mATenI saMsthAe moskomAM 129 bALagRhe che, jemAM 1565 bALake che. mosko prAMtika gRhonI saMkhyA 50 nI che ane temAM 3647 bALake che. ahIM rajhaLa temaja bIjAM bALako vacce bheda batAvavAmAM Avato nathI. sarvane sarakhA hakka hoya che. mArkeTamAM A rajhaLu bALaka mATe 17 ane prAMtamAM 5 saMsthAno che. kheDa-khAMpaNavALAo mATe paNa meskomAM 5 graho che. khUna vagere phojadArI gunhA karelAone mATe khAsa graho che. A badhI saMsthAomAM lAyakAta pramANe bALakone mekalI ApavAmAM Ave che. uparAMta hajArane kheDutagRhamAM dAkhala karavAmAM Ave che. A sivAya bIjI saMsthAo jevI ke sinemA philma udyoga vagere temane pahelI pasaMdagI Ape che. ekaTaratarIke temanuM kArya ghaNuMja suMdara hoya che, paraMtu ghaNA kharA jugAramAM pisA veDaphI nAkhI pAchA. bhIkha mAgatA banI jAya che. ghaNI ja muzkelIe temanuM jIvana niyamita banAvI zakAya che. samAja paNa sahAya kare che. ghaNAM khAnagI kuTuMbee A bALakanI saMbhALa mAthe lIdhI che, paraMtu kauTuMbika jIvananA aMkuza vagere sahana na thatAM thoDA divasomAM ja teo palAyana thaI jAya che ane bhIkha mAgavI zarU kare che. mAjI rAjadvArI kedIonuM maMDaLa maskenI ghaNuM saMsthAonuM peTrana che. A strIo ane puruSa pelAM bALakanAM mAbApanuM sthAna le che. temanAM grahonI tapAsa karavA uparAMta temane mATe phaMDa ekaThuM karatAM rahe che. 1926 mAM jI. pI. yu. e 1100 bALake ekaThAM karyA hatAM. eka maTha ane jhAra temaja bIjA umarAvonAM moTAM makAne A bALakonA upayoga mATe japta karavAmAM Avela che. gRhamAM niyamita jIvana A grahomAM bALake niyamita jIvana gujAre che. teo cAra kalAka abhyAsamAM ane cAra kalAka vyAvahArika tAlIma pAchaLa gALe che. abhyAsanI mudata cAra varasanI che. tyArapachI teo keAI kArakhAnAmAM joDAI zake che ane samAjane sahAyaka bane che. kArakhAnAnA taMtramAM, vyavasthAmAM ane naphe vagere dareka bAbatamAM temane bIjAnA jeTalAja hakko hoya che. vyAvahArika tAlImamAM temane dhAtukAma, lakkaDakAma, joDA sIvavA vagere kAryo zIkhavavAmAM Ave che. AgaLa abhyAsa mATe teo kAmadAronAM vidyAlayamAM dAkhala thaI zake che. khAvA, rahevA vagerenI sagavaDa sarakAra taraphathI maLe che. sAmAnya kharca mATe dara mAse thoDI rakama paNa maLe che. anubhavathI ema jaNAyuM che ke, darekane vyAvahArika kAma vadhAre pasaMda che. dareka saMsthA sAthe kArakhAnAMo paNa hoya che. niyamita jIvana AkaruM lAgatAM AmAMthI Azare cha TakA bALake unALAmAM palAyana karI jAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ raziyAnAM rakhaDAu bALake 3pa7 bIjI nizALanA jevIja vyavasthA ahIM paNa hoya che. teo ja temanAM divAla vartamAnapA calAve che ane vyavasthA jALave che. saMsthAnA daravAjA khullA ja rahe che, jethI koI bALaka IrachA pramANe jaI AvI zakatAM kedakhAnA jevo bhAsa thato nathI. sneha ane samajathI ke huM ane samajathI keLavaNI apAya che. vyavasthAmAM jorajulama thatA nathI. A rIte sarasa keLavaNI maLI zake che. A bALakane sAvakAM mAbApane ApavAnI ane temane kheDutagRhamAM rAkhavAnI paddhati ghaNIja sarasa che; kAraNa ke teomAMnAM ghaNAM to janmathI kheDutaja che. zaherI jIvana temane gamatuM nathI. kheDutane A bALakanA kharca mATe mAsika kaMI rakama maLe che. bALakane paddhatisara khetInuM zikSaNa apAya che. praznane gUDha ula ATalA prayAsa chatAM A savAlano niveDo lAvI zakAya tema nathI. keLavaNI ane sAmAjika sudhArA mATenAM maMDaLo bALakano kharca upADI le che. muzkelI e che ke, A be miliyana 24La bALako mATenA puratA paisA nathI. vaLI temane rAkhavA jagyAnI paNa taMgAza che. chellAM daza varSomAM moskonI vastI 15 mAMthI 25 lAkha thaI gaI che, jethI raheThANane prazna tIvra banato jAya che. eka udyogane napho bIjA udyoga mATe rokAtAM nANuM phAjala paDatuM nathI. videzamAMthI lona maLI zakatI nathI. zikSakano bhoga paNa ajaba che. temane bhAgyeja 40 thI 50 balsa mAsika maLe che. tevI ja dazA bALakonI paNa che. temanAM makAnamAM rAcaracIlAnuM te nAma ja nathI. kArakhAnAMo ane abhyAsagRhomAM pUratAM sAdhana nathI. ziyALAnI kaDakaDatI ThaMDIthI bacavA pUratAM vastro paNa maLatAM nathI. paththara jevAM hRdayane paNa pIgaLAvI de tevuM A nathI? ATaluM chatAM paNa pariNAma suMdara AvatuM jAya che. te zramajIvI bALakeeja eka nAno sarakho bagIco banAvela che ane temAM thoDAM janAvarone saMgraha karela che. eAraDAnI divAlo para suMdara citrakAma paNa najare paDe che. divAla vartamAnapatra temane khAsa viSaya che. temAM temanI lakhelI kavitAo ane temanAM jIvanano itihAsa AlekhatI nAnI vArtAo teo lakhe che. raziyAnuM bhaviSyanuM sAhitya AnA upara ghaDAze tema jaNAya che. keTalAMka bALagRhamAM sArI sagavaDatA paNa hoya che. bhaviSyanI AzAo A bALakone temanA zikSake pratye atyaMta bhAva che. dareka vastu teo jhaDapathI grahaNa karI zake che. zikSakonA rasanehano teo acho badalo Ape che. temane rajhaLavA detAM teo bhAvI badamAza thavAnA. jyAre temane samAjamAM sthAna maLatAM temanuM bhAvI kharekhara ujajvaLa banavAnuM. AthI ema sAbIta thAya che ke, teo kharekhara buddhizALI ane hiMmatavAna che, ane dezanA hunnara udyoga mAM teo sAro hisso Apaze. mekisama goAnuM jIvana AmAM daSTAMtarUpa che. eka vakhatanuM enuM jIvana A rajhaLa bALakanA jevuM ja hatuM. raziyAno atyAranA savAla A bALakone mATe raheThANo ane sAdhane meLavI teo nakAmA veDaphAI na jAya te mATe che temanI zaktio khIlyA pahelAM ja karamAvA na detAM tenI yathArtha khIlavaNI thaI sAmAjika hita mATe tene upayoga thAya tevo prayAsa karavAnI pharaja soviyeTa sarakArane mAthe AvI paDela che. (tA. 9-2-19ra9nA dainika hiMdusthAna"mAne --mIsa emisa meDalIne lekha) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cAthA 163 - eka 'daridra nArAyaNa' kA pUjArI bauddha bhikSu ("tyAgabhUmi"mAM dhya'gairasTa" nA eka lekha uparathI lakhanAra zrI. kauzalyAyani AnaMda-sileAna) (1) sabhI manuSyAM ke hradaya me kabhI-na-kabhI te sAttvika bhAve kA sacAra hAtA hI hai. unakI asad vRttiyAM kai sad ttiyAM ke sAmane hAra mAtanI hI paDatI hai. usa samaya unakA hradaya kahatA hai,. kaisA acchA haiAtA, yadi hama bhI kisIke kucha kAma A sakate !'' dhanya hai vaha nirdela hRdaya, jisame pareApakAra kI yaha bhAvanA eka khAra upha kara zIghra hI miTa nahIM jAtI; kiMtu uttarAttara baDhatI hI jAtI hai--aura yahAM taka bahatI hai ki para use apanA sasva bhI dUsaroM kI sevA meM lagA kara sateAtra nahI` hatA. vaha cAhatA hai ki daci kI AMti usakI TTiyAM bhI kisIke kAma A jAye. isI zreNI ke eka bauddha bhikSu Aja se kAi 30 varSa pUrva uttara-pUrvIya jApAna ke kAriyAmA nAmaka jile meM hA gaye haiM. san 1842 ke mA` meM eka bahuta hI sAdhAraNa parivAra me unakA janma huA thA. mAtA-pitA ne unakA nAma zinkA sujhukI rakhA. apane bAhya-kAla meM unhoMne cisekina nAmaka bauddha-madira me zikSA pAI aura 25 varSa kI Ayu meM vaha bapejI' madira ke pUjArI banA diye gaye. apane jIvana ke aMtima dina taka vadhu yahI rahe; aura 50 varSa kI sAdhAraNa Ayu meM te| unakA svaCvAsa hI hai| gayA. vaha isa saMsAra meM bahuta dina nahIM jiye. unhAMne samAja meM kASTha vizeSa uMcA sthAna bhI nahA` prApta kiyA. utakI kAi vizeSa khyAti bhI nahIM hui; kiMtu utake jIvana me 'tyAga aura sevA kA bhAva aisA phrUTa-phrUTa kara bharA huA thA ki hama unakA 'tyAga aura sevA kA mUrti' ke atikti aura kucha kahu hI nahIM sakate. pa (2) Aja se 50 varSa pUrva jApAna meM, bahuta se sthAnamAM para, aneka amAnuSika upAyAM se lAga apane kharco kI hatyA kara DAlate the. keI te unheM samIpa ke jalAzaya meM pheMka detA, kAi unheM vRkSa para laTakA kar mAra DAlatA; kiMtu Adhakatara leAga apanI saMtAna ke sAtha kAgazI' kA vyavavAra karate the. uMgalI' kA zabdArtha hai "prakRti krA lauTA denA," aura usakA matalaba hai, khacce ke muha aura nAka meM gIlA kAgaja usa kara usakA sAMsa khaMda kara denA. isa prakAra kI samase adhika ghaTanAye' mahAtmA sujIkI ke apane jile 'kAriyAmA' meM hI haitI thIM. isa liye vaha apane AsapAsa isa prakAra kA atyAcAra heAtA dekha vyAkula hai| uThe. unheM baccoM se bahuta pyAra thA. vaha kahate the-di maiM isa kurIti kA baMda kara sakuM, te mujhe aura adhika kucha na cAhIe". unhAne dekhA. isa kurIti kA mUla aura mahAna kAraNa daridratA hai nirdhana mAta-pitA apane baccAM kI paravaraza karane meM asama` hai!ne hI ke kAraNa unheM mAra DAlate hai. isa liye pahale unhoMne apane AsapAsa ke leAgeAM ka! Arthika sahAyatA denI AraMbha kI. jo kucha unheM idhar-upara se dAna meM prApta heAtA, vaheM kisI-na-kisI rUpa ge daridro` ke yahAM pahucA dete. apane liye vaha bahuta hI the!DA kharca karate the. prAyaH namaka ke sAtha thADA bhAta khA kara raha jAte aura tana ke eka Te-purAne vastra se Taka kara sa`teSa karate the. (3) ki Mtu, yaha bimArI te| adbhuta gaharI thI. isa sAdhAraNa auSadha se dUra heAnevAlI na thI. vahu dinarAta yahI sAcate rahate ki, "ina nirIha baccAM ke prANa karo khace?" eka dina AsapAsa ke gAMvAM ke lAga mahAtmA sujhukI kA upadeza sunane ke liye ka2e hue, mahAtmA sujhukI ne kahA-mai dekhatA [ ki tumameM abhItaka aneka lega aise hai, jo isa mahAna pApa kA karate hai. yadi tuma svayaM apane baccoM kA pAlana nahIM kara sakate, te maiM una sabakA pAlana karUMgA. apane bacce kI hatyA karane se pUrva sujhe usakI sUcanA de diyA kareA. jarA eka khAra A kara kaha yA kare| ki hamAre pAsa se pAlane ke liye dhana nahI hai. khasa, phira maiM usakI samhAla kara liyA karU...gA. zAyada tuma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ daridra nArAyaNa kA pUjArI eka bauddha bhikSu 3pa0 samajhate he ki niraparAdha bacce kI hatyA kara ke tuma eka bojha se mukta he jAte hai, lekina yAda rakakha, isa pApa ke badale meM tuhe mahAna kaSTa sahanA hogA." yaha kahate-kahate mahAtmA sujhukI kA galA rUMdha gayA, aura AMkho se AMsuo kI dhArA baha nikalI. apane vyAkhyAna kI samApti para vaha khUba roye-aura, janatA bhI unake sAtha roya paDI. logoM ko apane pichagle khUre karyo kA baDA pazcAttApa huA. usa dina se aneka striyAM, je mahAtmA sujhukI ke upadeza se prabhAvita huI thI, Isa karIti ke miTAne ke liye satata udyoga karane lagI, jisakA phala yaha huA ki kucha kAla ke bAda koriyAmAM ke jile meM yaha kurIti bilakula miTa gaI yaha satya hai ki mahAtmA sujukI ke upadeza se hajAro niraparAdha bAlaka paidA hote hI mRtyu kA grAsa hone se baca gaye; kiMtu isake liye, unheM kucha kama tapasyA na karanI paDI. Age cala kara unhoMne baDe hI kaThina dina vyatIta kiye. eka dina kaDAke kI sadI paDa rahI thI. prAtaHkAla hI eka majadUra apane bAlaka ke liye mahAtmA sujhukI ke pAsa AyA aura bAlaka ke unakI goda meM de kara bolA-"mahAtmana ! yaha merA bAlaka hai, Apa isaka pAlana kare." baccA atyaMta hI dubalA patalA thA, aura usake tana para phaTe-purAne cIMthaDe ke atirikta aura kucha na thA. majadUra kahane lagA-"isa laDake kI meM ke mare eka mAsa ho gayA hai. Isa eka mAsa meM. meM kucha bhI nahIM kamA sakA: je kucha mere pAsa thA vaha saba samApta ho gayA. mere pAsa IsakI mAtA ke tathA apane kacha kapaDAM ke atirikta aura thA hI thA ? aba mai isa laDake ke sAtha rakha kara majadUrI bhI nahIM kara sakatA. mahAtmana ! mere laDake kI pAlanA kare." yaha kahatA huA vaha ra paDA aura bolA-"mahAtman ! kala mujhe ghara ke mAlika ne bhI ghara se nikAla diyA. rAtabhara meM Apake isa barAmade meM hI ThikuratA rahA. dina caDhe mujhe eka strI ne ApakA patA batAyA. meM ApakI zaraNa AyA dU, mere bacce kI rakSA kare, meM sadA ApakA RNI rahUMgA." mahAtmA sujukI ne kahA-kaI haja nahIM, tuma apane bacce ke mere pAsa choDa jAo; aura jaba tuma isakA pAlana karane yo ya ho jAo, yA yaha tumahArI kucha sahAyatA karane yogya he jAya, te jaba bhI cAhe A kara le jAnA." kRtajJatA se usa manuSya kA jhuka gayA. vaha kucha kahanA cAhatA thA--apanI kRtajJatA kA zabdo dvArA prakaTa karanA cAhatA thA-kiMtu, kara na sakA. baDI muzkila se usane de cAra zabda kahe, aura calane ke liye taiyAra huA; lekina mahAtmA sujukI ne use roka kara rUpaye dete hue kahA-"yaha lo, Isase naye vastra kharIda lenA. yaha cIMthaDe pahane hue zAyada tuhe majadUrI bhI na mile." aisI ghaTanA logoM ke kAne taka pahuMcane lagI aura loge meM yaha prasiddha che calA ki mahAtmA sujhukI dayA ke avatAra hai. jina bacce ke unake mAtA-pitA nahIM pAla sakate, una ke pAlane kA bhAra apane sira 5ra lete haiM. taba kyA thA ? aneka lega A kara apane bace unake supurda karane lage. yahAM taka ki kucha dina meM bacce kI saMkhyA kAphI ho gaI. mahAtmA sujhukI una sabhI baccoM kA pAlana karane lage. maMdira ke purAne lekhe se mAlUma hotA hai ki una dinoM meM jaba "yena" kI kraya-zakti Ajase lagabhaga 20 gunI thI, vaha pratyeka bAlaka para eka pena mAhavAra kharca karate the. isase mAlUma hotA hai, vaha bacce ke khAne kI kamI nahIM hene dete the. maMdira meM cAvala Adi kI je AmadanI hatI thI, vaha utane baDe parivAra ke liye bilakula aparyApta thI; kAMki kabhI-kabhI unake pAsa pacAsa-pacAsa bAlaka Ikahe ho jAte che. dhanAbhAva ke kAraNa itane bacce ke liye dAiyAM te rakhI hI nahIM jA sakatI thIM. isa liye prAyaH hararoja mahAtmA sujhukI ke ekAdha baccA goda meM liye aura ekAdha kamara para uThAye, dUdha mAMgane nAnA paDatA thA. unakA dhyAna ina bacce kI zikSA kI ora bhI thA. una dine jApAna meM anivArya zikSA nathI. aneka loga garIbI ke kAraNa apane bacce ke paDhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 zubhasaMgrahassArA cALA na sakate the. mahAtmA sujukI jyoM hI kisI bAlaka ke skUla jAne yogya huA dekhate, use kisI pAsa ke prAImarI skUla meM bhatI karA dete the. bacce ke svAdhya kI ora bhI unakA pUrA-pUrA thAna thA. yadi koI bacA bImAra paDI jatA, te mAtapitA se bhI adhika vaha usakI sevA karate. kabhI-kabhI bImAra kI saMkhyA bahuta adhika baDha jAne para vaha kisI dAI ko bhI naukara rakha lete the; lekina dAi ke dene ke liye unake pAsa dhana kahAM thA ? bahuta bAra baccAM ke liye davAI ityAdi kA bhI prabaMdha nahIM ho sakatA thA. jaba vaha kisI bacce ke tana para kapaDA na dekhate te naukara ke bulA kara kahate -"yaha lo mere badana kA kapaDA, aura Ise beca kara isa bace ke liye kaI vastra le Ao." isa liye yadyapi kabhI-kabhI kucha dhana dAnI unake liye mUlyavAna vastra bhI bheja dete the, kiMtu unake tana para prAyaH phaTe purAne vastra hI rahate the. mahAtmA sujhukI kI dAnazIlatA kA yaha samAcAra sarakArI aphasaroM ke kAne taka bhI pahuMcA. uhAna unake prati Adara prakaTa karane ke liye uha eka cAMdI kA pyAlA bheMTa kara, mahAtmA sujukI ne vaha pAtra lenA svIkAra na kiyA kahane lage-"bhikSu ke liye dAnazIla honA eka sAdhAraNa guNa hai, IsameM merI koI vizeSatA nahIM." eka bAra kucha sarakArI Adami ne cAhA ki vaha apane kArya kI riporTa likha kara uMce sarakArI aphasara taka pahuMcA de, jisase unheM kucha sarakArI sahAyatA mila jAya; kiMtu mahAtmA sujukI ne kisI prakAra kI riporTa Adi bhejanA svIkAra na kiyA. vaha yahI socate the ki yaha unakA apanA nijI kArya hai. () eka bAra jaba jApAna ke svargIya samrATa mecacha koriyAmAM ke jile kI ora gaye, te mahAtmA sujukI kI kIrti unake kAne taka pahuMcI. uhene apane maMtrI ke hAtha mahAtmA sujhukI ke pAsa tIna cAMdI ke pAtra bheje. maMtrIne mahAtmA sujAkI ke sarakAra se kucha sahAyatA mAMga lene kI saMmati dI; kiMtu mahAtmA sujhukI kA eka hI uttara thA-"mujhe bhagavAna buddha kI sahAyatA ke atirikta aura kisIkI sahAyatA nahIM cAhiye." mahAtmA sujukI ne seMkaDe ese bacce kI paravariza kI hogI, jinako yA te unake mAtA-pitA mAra DAlata yA ve svayaM bhojana na milane se mara jAte; kiMtu yaha te unake tyAgamaya jIvana" kA kevala eka kArya thA. unhoMne apane jIvana meM aneka ese kArya kiye. koI bhI manuSya kaise bhI du:kha se pIDita hatA, yadi mahAmAM sujhukI ke usakI. khabara laga jAtI, te vaha avazya usakA kucha na kucha duHkha dUra karate. eka bAra bahuta rAta gaye unake dvAra para eka bhIkha maMgA AyA aura kucha khAne ke liye mAMgane lagA. mahAtmA sujIkI usa samaya dinabhara kI thakAvaTa ke dUra karane ke liye snAna kara rahe the. unhoMne apane naukara ke kahA--"isake yahAM snAnAgAra meM hI mere pAsa le Ao." naukarane kahA-"use yahAM lAne ke liye AjJA na de, vaha keDhI hai." dayAvAna bhikSu ne phira kahA-"koI Dara nahIM, le Ao." bhikhamaMgA aMdara AyA, vaha vAstava meM kaDhI thA. mahAtmA sujukI ne use apane sAtha nahalAyA, aura kitane hI dine taka apane pAsa maMdira meM hI rakhA. eka bAra tohuka ke jile meM baDA bhArI akAla paDA. yAkAmA ke jile ke loge ko bhI 'baDA kaSTa huA, ve bhUkha se marane lage. bhUkhe marate loga kabhI-na-kabhI cAvale kI corI karane ke liye mahAtmA sujhukI ke maMdira meM ghusa Ate. jaba kabhI unakA naukara IsakI zikAyata karatA te mahAtmA sujhukI kahate-"cerI kiye binA ye apane prANoM kI rakSA nahIM kara sakate. isa liye hamArI dayA ke pAtra hai. jaba kabhI kisIke corI karate dekha lo, te use lajijata kabhI mata karo." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164-vijJAnAcArya bosa (paSa-198panA "tyAgabhUmimAM lekhaka zrI. sUryanArAyaNa vyAsa) isI pahalI Disembara 1928 ke dina vijJAnAcArya sara jagadIzacaMdra be sa kI 70 vIM varSagAMTha baDI dhUma-dhAma ke sAtha kalakate meM manAI gaI. usa dina bhAratIya vijJAna ke punaruddhAraka aura vizvavijJAna ke ina mahArathI AcArya ke baMgAla kI aneka suprasiddha sArvajanika saMsthAo ne mAnapatra arpaNa kiye. kavivara ThAkura ne a5nI eka racanA isa avasara ke liye banAI thI aura vizva ke kone-kone se unakI guNAvalI kA gAna karanevAle badhAI ke patra Aye the: jinameM hareka meM unake AviSkAra kI muktakaMTha se prazaMsA kI gaI; aura unakI mahattA evaM vizvahitakAritA kI dAda dI gaI. ina saba mAnapatroM aura badhAya kA uttara dete hue usa dina AcArya basa ne baDe hI mArmika zabda meM AviSkArasaMbaMdhI apanI prAraMbhika kaThinAI aura jIvanaghaTanAo ke zikSAprada varNana kiyA thA, jisase unake atula dherya, adamya utsAha aura anukaraNIya vinamratA Adi guNe kA acchA paricaya milatA hai. - sara jagadIza kA janma 30 navembara 1858 i baMgAla ke garakhala nAmaka grAma meM huA thA. yaha gAMva unake pUrvajo ke jAgIra meM milA thA. unake pitA zrI. bhagavAna caMdra bosa pharIdapura ke mAmaledAra the. baMgAla meM bhagavAnabAbu kI lokapriyatA ke viSaya meM aneka bAteM prasiddha hai, jisa samaya zrI. bhagavAnacaMdra mahAzaya bardavAna ke AsisTanTa kamiznara he kara vahAM pAMca sAla rahe, usa samaya bAlaka jagadIza ke dina ArAma meM bItate the. khela-kUda aura ghoDepara svArI karane kA ulTe khAsa zeka thA. sRSTisauMdarya ke nirIkSaNa kI ora unakI pravRtti usI samaya se thI. isa prakAra pitA kI premapUrNa vRtti aura niraMtara protsAhana milate rahane ke kAraNa Alaka jagadIza kI janmasiddha pratimA ke vikAsa kA avasara mila gayA. ya ke 16 vaeN varSa meM jagadIzacaMdra ne kalakatta ke senTa jheviyara koleja meM praveza kiyA. vanaspatizAstra meM unakI ruci prathama se thI hI, tisa para padArthavijJAna ke adhyApaka zrI. lAfa kA sahaga prApta ho jAnA sAne meM sugaMdha bana gayA. adhyApaka lApha ke vyAkhyAne kA prabhAva jagadIzacaMdra para adhika kAragara huA. unhoMne isI zAstra meM bI. e. kI parIkSA pAsa kI. pAsa he jAne para yuvaka jagadIza kI igleMDa jAne kI IcchA prabala he uThI; para Arthika saMkaTa aura kauTuMbika ApadAo ke kAraNa jagadIzabAbu zidhra hI IlaiMDa na jA sake. phira bhI apanI mAtA kI anupama udAratA aura dUradarzitA ke kAra unakI videzayAtrA kA prabaMdha ho gayA aura mAtA kI AziSa evaM pitA kA protsAhana pA kara jagadIzabAbu iMgleDa cale gaye. jagadIzabAbu ne IMgleMDa jA kara veMkaTarI sIkhane kAnizcaya kiyA thA, lekina mArga meM unha bahuta takalIpha hui, aura IgleMDa pahuMcane para bhI 4-6 mahIne taka unakI manaHsthiti zAMta na hui. uddezya ke siddha hote na dekha unhone DaoNkaTarI kA vicAra choDa diyA; aura apane cirapriya viSaya kA abhyAsa AraMbha kiyA. kembrija vizvavidyAlaya ke pramukha vidvAne se padArthavijJAna, rasAyana aura zAstra kA adhyayana kara ke unhone bI. e. tathA bI. esa. sI. parIkSArthe pAsa kI. Isa prakAra upAdhi prApta kara apanI vaya ke 25 vaeN varSa meM hI basa mahAzaya bhArata lo Aye. inake videzI mitrAM meM eka 3. kaeNseTa nAmaka sajajana che. ina mahAzaya ne bhArata ke tatkAlIna vAisaraoNya se basa mahAzaya kI siphAriza kI. usa para vAisaraiya ne zikSAvibhAga ke DAirekaTara kI anichA rahate hue bhI yUropIyane ke liye surakSita sthAna para besa mahAzaya phI niyukti kara dI. Isa niyukti para yuropIyana adhyApaka meM bahuta samaya taka asaMtoSa banA rahA, lekina usase zrI. basa kI koI hAni nahIM huI, ulaTe vidyAthIo meM lokapriyatA baDha gaI. - sara jagadIzacaMdra ne Aja taka aneka AviSkAra kiye haiM. pahale unhoMne sacetana aura acetana padArtho meM samAna pratikriyA kA henA pramANita kiyA. une yaha bAta siddha kara dI ki usNuM, zIta yA kesI bhI auSadhi kA je pariNAma prANimAtra para hatA hai, vahI athavA visA hI pariNAma vanaspati ke pratyeka bhAga tathA prANI ke kisI bhI snAyu para hatA hai. isake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zubhasaMgraha-bhAga cothA bAda vahu aura bhI Age baDhe aura yaha siddha kara dikhalAyA kI vahI pariNAma acetana dravya para bhI hAtA hai. uparyukta saMpUrNa AviSkAroM kA grathita kara ke unhAMne eka risponsa ina dI liviMga enDa nAnaliviMga' (sacetana aura acetana kI pratikriyA) nAmaka graMtha prakAzita kiyA, jisakI zreSTatA kA vizvavikhyAta zAstranAM ne svIkAra kiyA hai. isake pazcAt . kheAsa kA dhyAna vanaspatiyAM kai bhinna bhinna avayaveAM kI halacala kI ora gayA. Ina hala-calAM kI sUcanA denevAle, anekavidha yaMtro' kA unhoMne apanI vilakSaNa pratimA ke bala para navIna nirmANu kiyA. Ina yaMtra ke dvArA de Ate pradhAnatayA jAtI jAtI hai. eka te| una vRkSAM kI aMtarracanA ke guNa-dveSAM kA jJAna, dUsarI khAdya vAyu Adi kI paristhiti kA jJAna. DA. besa ke tIsare AviSkAra ne prANI aura vanaspatiyAM ke bIca adhikatara sAmya heAnA prakaTa kiyA hai. madyArka aura kalArAma Adi kA o asara prANImAtra para hAtA hai, vahI asara vanaspati para bhI hAtA hai. jase kyAreAphema kA prayAga kiyA huA vyakti svaccha vAyu prApta karane para dhIre dhIre cetanAzakti prApta kara letA hai, usI prakAra vanaspatiyeAM bhI kleriAphA ke prayukta kiye jAne ke bAda svaccha vAyu rakha dene se pravrullita hai! jAtI hai. isa prakAra sabhI AviSkAramAM me' saphalatA prApta karane ke liye zrI. khesa ke bahuta parizrama aura mastiSkazakti kharca karanI paDI hai. pahale pahela aneka vijJAnavettA ne DA. besa kA majAka uDAyA. unheM Ina sabhI kaThinAIyAM se pAra heAnA paDA hai. AraMbha me leAga unapara bahuta krama vizvAsa karate the. unake lekhAM ke kaI prakAzita karane kA taiyAra na heAtA thA; paraMtu dhIre dhIre yaha pratikUla vAtAvaraNa sAk hai| gayA. Aja DaeN. khesa ane unhIM AviSkArAM ke bala para, jinaka! kisI samaya leAga majAka uDAte the, saMsAra ke mahApuruSAM meM gine jAte haiM. saca hai, kaThinAyAM se pAra pA jAnA yadyapi atyaMta kahina hai, tathApi dhai rakhane se unakA aMtima pariNAma suMdara heAtA hai. AcA` khesa Ike acche udAharaNa hai. Aja unake AviSkArAM kA sArA saMsAra AdarapUrvaka svIkAra kara rahA hai. AcAya esa kA vanaspatiyeAM ke peASaka dravyeAM kI zASaka kriyA kA AviSkAra atyaMta mahattvapU hai. utttAMte aneka prayAga kara ke yaha siddha kara diyA hai ki vanaspatiyAM apane pASaka-padArthoM kA sajIva peziyAM kI sahAyatA se hI grahaNa karatI hai.... Aja bhI logoM kI yaha dhArA hai ki vRkSeAM ke jamIna meDAla kara pilAyA jAnevAlA jala unakI jaDAM kI nAliyAM dvArA upara caDhatA hai, tathA bhApha na kara pattiyAM dvArA jharatA hai; kiMtu AcAya esa ne isa dhAraNA ke galata siddha kiyA hai. unakA kahanA hai ki kisI vRkSa kI sArI jaDa nahIMsI kara dI jAya te! bhI pAnI upara caDhegA. jaDa ke rokane kA aura pAnI ke caDhane kA kAI bhI saMbaMdha nahIM hai. eka prayega me AcAya esa te eka zAkhA ke! cAreAM era se "veselIna" lagA kriyA, tAkI jala kahAM se bhASa khana kar uDa na jAya, te bhI usa zAkhA ne jala upara khIcA hI liyA. isa yeAga se yaha prameya siddha huA ki peziyAM jahAMtaka sajIva rahegI, jaDa na rahane para bhI usa vrukSa yA zAkhA me' jalazeSaNu kI zakti rahegI. kalakatte me esa-insTiTayuTa nAmaka unakI eka svataMtra sasthA hai. aneka apUrva AvikArAM kI yahIM se sRSTi hone ke kAraNa jagata meM Isa saMsthA kI khyAti ho gai hai. sarakAra se bhI dasa saMsthA kaiA sahAyatA milatI hai. kai vidyArthI ina navIna prayAgAM kA adhyayana kara rahe hai. isa saMsthA kaiA sudRDha anAne meM aura apane AviSkArAM ke ekamata se svIkAra karavAne meM AcAya esa kaiA AkAzapAtAla eka karanA paDA hai. gata aprala mahine meM AcAya esa punaH eka bArI cUrApa gaye the. vahAM apate AvakAramAM kA pratyakSa paricaya dekara unhoMne pAzcAtya jagata ke mahAna vijJAnavettA ke maMtramugdhasA kara liyA . aba vahu akele bhArata ke hI nahIM, sAre bhUmaMDala ke Adara-bhAjana hai| gaye haiM. Aja isa jarA-jINu vaya meM bhI AcAya esa kA yuvakaiAM jaisA utsAha aura athaka kartRtvazakti dekha kara Azraya hAtA hai. Izvara unheM aura zrImatI kheAsa kAcirAyu kare, eva' unake hAthe te aneka mahattvapUrNa AviSkAramAM kI niraMtara sRSTi haitI rahe, yahI hamArI hArdika kAmanA hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejammU athavA airA 165 - tejas athavA aurA 363 ,, purAne samaya ke rAjA, mahArAjA, RSi, avatAra athavA mahApuruSoM ke citrAM tathA mUrtiyAM kA avaleAkana karane se nAta hAtA hai ki haraeka ke mastaka ke cahu era eka gAlAkAra Aki banA huA hai. mahAtmA buddha kI eka mUrti laMkA meM hai. usameM Aleka kA kiraNe. sApha-sApha dikhalAi gai . athavaveda va mahAbhArata meM bhI isakA vana pAyA jAtA hai. isase mAlUma heAtA hai ki Aja kala hI nahIM, ki Mtu hajArAM varSoM se manuSyamAM meM Isa AleAka ke astitva para vizvAsa pAyA jAtA hai. haraeka jAti ke manuSya sakeA kisI na kisI rUpa meM mAnate rahe hai. saMskRta meM ise tejas kahate haiM. musalamAna lega se nUra kahate haiM. pAzcAtya vidvAna chase maigneTijhama, parsanala maigneTijhama, enImala maigneTijhama athavA humana lekaTrIsiTI Adi aneka nAmeAM se pukArate cale Ate haiM. khullara liTanane isakeA trila kahA hai. eve jelisTa legAM ne apane graMthAM meM likhA hai ki gyAnI guru vic nikala kara bimArAM ke| turaMta acchA kara detI hai. yaha kathana ThIka hai, yeAMki vic, virIliTI, Adi zabda leTina ke vIra zabda se nIkale haiM; jisakA ahuM eka zreSTa puruSa. sAdhAraNa puruSa ke leTina meM haiAmeA kahate haiM. isase bhI sApha mAlUma hAtA hai ki leTina-bhASI leAga bhI parsanala maigneTijhama ! mAnate the. inphre sivA yaha sarva-sAdhAraNa ke anubhava kI bAta hai ki kisI manuSya kI AkRti, kisIkI vANI yA kisIkA mana itanA prabhAvazAlI hAtA hai ki leAga ekadama mAhita ha| jAte haiM. kAlidAsa, zekasapiyara, svAmI rAmatI, khaka, nepoliyana Adi aneka puruSa aise hI mugdha kara denevAle haiA gaya hai. kai puruSa aise haiM ki unake pAsa ane hI se sukha tathA zAnti prApta hAtI hai. aneka aise hai ki unake pAsa baiThane se azAnti, duHkha, krodha, IrSyA, dreSa Adi khUre vicAra paidA hote hai.... kai sthAna aise haiM ki jahAM ane se citta prasanna va zAnta hai| jAtA hai, aura aneka jagahe aisI hai ki vahAM jAnevAle ke hRdaya meM azAnti, Dar va duHkha ke bhAva paidA hAte hai'. uparyukta khAtAM para vicAra karane se sApha-sAph samajha meM AtA hai ki haraeka manuSya ke aMdara vaha catura eka buDate hue sUkSma padArthoM kA gherA rahatA hai. yaha gherA sAdhAraNa manuSya ke de! phUTa hara tarapha rahatA hai aura isakA Aleka aDAkAra heAtA hai. si` manuSya ke hI nahIM, paraMtu pazu, vanaspati ityAdi samasta prANImAtra athavA sRSTi ke samasta padArtha ke bhItara-bAhara yaha AleAka vyApta rahatA hai. isa tejas / diya dRSTivAle puruSa pratyakSa rUpa meM dekha sakate haiM aura unheM Isame' taraha taraha ke raMga bhI dikhAi dete haiM. isI padArtho ke kAraNa AkaNuM-vikaNuM hete hai. isI tattva ke kAraNa eka kA dUsare para prabhAva paDatA hai. IsIke dvArA eka sthAna se dUrastha puruSa ke pAsa vicAra bheje jA sakate hai. isIse eka sthAnavAlA dUsare sthAnavAle kA upacAra kara sakatA hai. yahI prabhAve!tpAdaka tattva tejasa, aurA Adi aneka nAmeAM se pukArA natA hai. ArA nirmANa karanA tathA use pramala banAnA vicAra eka atyaMta hI prabala zakti hai. vicAre hI se haraeka vastu sUkSma se sthUla rUpa meM AtI hai. vicArAM hI ke prabala prabhAva se aurA banatA hai; paraMtu aurA ke nirmANa me hamArI iMdriyAM-dvArA sevana kriye gaye khAna, pAna, zravaNu, dana Adi viSayeAM kI bhI sahAyatAH kucha na kucha avazya pahuMcatI hai. manuSya jaise padArthoM kA sevana karatA hai, paisA hI usakA aurA anatA calA jAtA hai. aurA zuddha karane ke liye athavA prabala khanAne ke liye pavitra va prabala vicArIAM kI athavA niyamAnusAra prANAyAma ka atyaMta AvazyaktA hai. pAzcAtya vidvAnAM ke kathanAnusAra sUcanA se bhI aurA sudhArA jA sakatA hai. jo jaisA sAcatA hai vaha avazyameva paisA hI hai! jAtA hai. vicArIAM kI lahare vidyut kI laharAM se bhI adhika khalavatI hatI ataH jo saddA unnati, zAnti, zakti, utsAha, AnaMda Adi ke vicAre ke apane mana meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 zubhasaMgraha -bhAga ^ ^ ^^^^^ harAbharA rakhatA hai, usakA jIvana adhikAdhika sukhI, sAta aura zakti-saMpanna banatA jAtA ' ha. dUsare ke bheje hue bUre vicAra se apane bacAne ke liye sadA prabala, pavitra vicAro se apane mana ke pUrNa raka. isase apanA aura itanA prabala he jAtA ki dUsara ke bure vicAra kabhI asara nahIM DAla sakate. khUre vicAra usI apavitra AtmA ke hIM pAsa lauTa kara jAyaMge aura usIke ucita phala cakhAyeMge. Isa liye apane vicAre ke sadA pavitra rakhanA cAhiye. aura ke niyama 1-aura aneka raMga kA hatA hai. isakA raMga manuSya kI bhAvanA ke anusAra barAbara badalatA rahatA hai. sUma-daSTivAlo ke raMga Isa prakAra dikhAI paDate hai - - je sadA sabake hita kA dhyAna karatA hai aura parahita ke kAma meM lagA rahatA hai, usakA aura zuddha ujajvala rahatA hai. dveSa-IrSyA ke bhAvavAle kA aura ghana kAle bAdala ke raMga kA dikhAI detA hai. krodhI puruSa ke aura meM gahare lAla raMga kI dhAriyAM hotI hai. agara krodha zuddha sAtvikI hogA, te vaha lAla raMga camakadAra hogA. vidvAne tathA buddhimAne ke aurA meM pIlApana hatA hai. lAbha kI IcchAvAle ke aurA meM nAraMgI raMga, prema meM kiramijI, pavitra prema meM camakadAra gulAbI raMga, majahabI vicAravAle ke nIlA raMga, AdhyAtmika zaktivAle ke hakA nIlA raMga, mahAna puruSa ke aurA meM sapheda camakadAra raMga aura duSTa va apavitra manuSya ke aurA meM kAlA raMga dikhAI paDatA ha. 2-pratyeka manuSya apane aurA kA bhalA yA burA prabhAva dUsarAM para avazya DAlatA hai. Isa liye atharvaveda meM kahA gayA hai ki amuka amuka bimArIvAle puruSa ko do hAtha se kama kAle para nahIM Ane denA cAhiye, aura IsI liye duSTo kI saMgati kA niSedha tathA acachI saMgati kI prazaMsA karI gaI che. sarva-sAdhAraNa ke anubhava meM AtA hai ki jaba eka krodhI manuSya eka zAnta vyakti ke pAsa AtA hai taba usakA krodha sacamuca kama hone lagatA hai. bUrA manuSya apane cAra ora bUre vicAra kI lahare pahuMcAtA rahatA hai, aura azAnta azAnti kI, jisase sabake hAni uThAnI paDatI hai. prema, zAnita, dayA AnaMda tathA bhakti ke vicAro te cAroM ora zuddhatA phelatI hai. 3-sadaza aura meM AkarSaNa hotA hai. krodha ke bhAva hone se dUsaroM ke aurA se krodha ke bhAva khiMca Ate hai, jisase krodha aura adhika baDha jAtA hai. je puruSa jaisA hotA hai vaha vaisA hI aura apanI tarapha khiMcatA rahatA hai, aura apanI bhAvanAoM kI uttarottara vRddhi karatA rahatA hai. khUre vicAravAlA bUrA hatA calA jAtA hai aura acche vicAravAlA acchA. bUre aurA ke baDhane se duSTa, durAcArI tathA adhama puru kI zakti baDhatI hai aura dharma dina dina durbaLatA ke pahuMcatA calA jAtA hai. bUra aura ke adhika phUlane se plega, haijA, InphalueMjhA Adi bhayaMkara bimAriyAM kaeNlatI hai, aura Apa ke kalaha, vaimanasya aura yuddha baDhate hai. inakA nAza aDe aura se ho sakatA che. je manuSya ahaMkArarahita lokahitArtha niSkAma karma karate hai unakA aura atyaMta pavitra hetA hai aura vaha mIla dUra taka phelA rahatA hai. aurA ke bheda aurA 7 prakAra kA hotA hai. 1- vAdhyatejasu-yaha bilakula beraMga hotA hai. yaha asaMkhya samAnAntara rekhAo se banA huA hotA hai, joki sAre zarIra se barAbara bAhara nikalatI rahatI hai. jaba zarIra ke kisI aMga se bimArI phelatI hai taba usa aMga kI lakIre ADI-TeDhI va titara-bitara heDa jAtI hai aura sAre zarIra kI lakIra meM bhI kucha gaDabaDa ho jAtI hai. 2-prANatejas-prANa jaba zarIra ke bhItara saMcAra karatA rahatA hai taba usakA raMga halakA nIlA saphedI liye hotA he; paraMtu jaba yaha zarIra e bAhara AtA hai taba isakA raMgarUpe esA dikhAI paDatA hai jaisA gama ke dine meM garma jamIna se nIkalatI huI havA. IsI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindu-amalAzrama kalakattA 365 kAraNa svastha aurA bahutI rahatI hai khacA rahatA hai; kAraNa zarIra me se mesmerijhama ke tamAma kAryoM hete haiM. prANa ke sadA khattute rahane hI kI lakIre sIdhI va samAnAntara hAtI hai jaba taka prANa kI dhArA kharAbara aura aurA kI lakIre samAnAntara rahatI hai... taba take manuSya hara bImArI se kiMtu jakha kabhI kamajorI, kAvaTa athavA kisI dhAva yA kisI jyAdatI ke prANa kI adhika AvazyakatA hai| jAtI hai tabhI zarIra se bAhara nikalate hue prANa me paDa jAtA hai. isa dazA meM khImAriyeAM ke kITANu se bacanA muzkila hA prabala icchA-zakti tathA niyamAnusAra prANAyAma ke dvArA zarIra ke cAreAM apanI saMrakSA ke liye manAI jA sakatI hai. jAtA hai; paraMtu era eka dIvAra 3-kAmatejas-isame hara taraha kI icchAyeM rahatI hai. isake dvArA nidrA-avasthA me mahApuruSa apane esTasala zarIra meM dhUma-kira sakate hai. isake raMga-rUpa hara samaya badalate rahate hai, lekina InakI tasvIra AkAza-tattva meM sadA ke liye banI rahatI hai. 4-sAdhAraNa manas tejas--ve icchAye jo praznala hai, apanA raMga sadA ke liye mAnasikaaurA para caDhA detI hai. ataH isameM haraeka manuSya ke pile jIvana kI tasvIre athavA acche va khUre caratra ke citra divya dRSTivAle dekha sakate haiM. jaba manuSya nidrAvasthA me sthUla zarIra ke bAhara calA jAtA hai taba yahI aurA sAtha meM jAtA hai, lekina isake sAtha kucha hissA tIsare aurA kA bhI jAtA hai. pa-ucca manas tejasa--ya bahuta hI sUkSmatara tattvAM kA anA hAtA hai, aura yahu bahuta hI kama manuSyo meM milatA hai; paraMtu jahAM yaha milatA hai, yaha bahuta hI su MdaratA se pUrNa rahatA hai. vahu bilakula aisA dikhAI paDatA hai, mAtA eka jIvita jyAti hA. inakA vana zabda meM nahI kiyA jA sakatA hai. yaha unhI tattvAM kA khanA haiAtA hai, jinase "kAraNuzarIra" khanatA hai. "kAraNa-zarIra" eka jIvana se dUsare jIvana meM jAtA rahatA hai. isI "kAraNazarIra" kA sUkSma dRSTi se nirIkSaNa karane se manuSya kI unnati kI dazA nAta hai| sakatI hai. yahaM vahI zarIra hai jisameM nayA zarIra dhAraNa karanevAlI AtmA vAsa karatI hai. huM 17-inakA astitva teA saMbhava hai, paraMtu inake viSaya meM kisI vidvAna va sUkSmadarzI ne Aja taka kucha prakAza nahI DAlA hai. ("sarasvatI" nA eka aMkamAM lekhakaH --zrI. meAhanalAla). 166 - hindu - abalAzrama kalakattA Aja bhAratavarSoM meM sabase baDA prazna strIjAti kA hI hai. puruSoM ne unheM akhalA banA diyA hai. jinake peTa se hama paidA hote haiM, jinakA hama dUdha pI kara puruSa banate hai, unapara hI hama atyAcAra karate hai--unakA pakSI kI taraha pi Mjare meM baMda rakhane kA prayatna karate hai...--una para AvazyakatA se adhika avizvAsa karate hai. Aja puruSa-jAti aura strI-jAti meM sneha kA svargIya sabaMdha na rahe kara zAsaka aura zAsita, AzrayadAtA aura AzritA kAniSThura niyama-sA hai| gayA hai. rAta-dina hama apanI AMkhAM se dekhate haiM ki hamArI mAM bahane vidhavA hA jAne para apane svajanAM ke sira para pApa lagane lagatI haiM unakI zIghra mRtyu kI hradaya ke aMtaratama se prArthanA kI jAtI hai. unakA pada-56 para apamAna kiyA jAtA hai. avizvAsa, sa Mdeha, dhRNA, dveSa, upekSA aura apamAna Adi hI unakA vaidhavya ke upahArasvarU5 me prApta hate huM. bhalA, aise bhayaMkara sthAna meM rahenA kauna pasaMda karegA ? kucha mRtyu kI zItala geAda me sA jAtI hai, kuSTha vidhamiyAM ke AkarSIka nimaMtraNa meM k sa jAtI hai, kucha sare-khAjAra rUpa kA saudA karatI hai, kuSTha khecArI dhuTa chuTa kara mara jAtI hai--paDI vidhavAe ka! karuNa itihAsa hai ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 zubhasaMgraha-bhAga cothA aisI hI satAI huI abalAo kI rakSA ke liye, unake duHkha se duHkhita he kara, aneka vigha-bAdhAo ke hete hue bhI, zrI padmarAjajI jaina, bAlakRSNajI mehatA tathA unake kucha sahAyake ne mila kara kalakatte meM eka hiMdU-abalAzrama cAra-pAMca sAla se sthApita kiyA hai. ve kisIkI paravA na karate hue, kartavya para aTala, Atma-vizvAsa ke sAtha utsAha aura lagana se kArya kara rahe hai. phalataH aneka kemala zizuo kI, bhelI bAlikAo kI aura vyathita vidhavAo kI unake dvArA rakSA he rahI hai. isa rakSA se je AzIrvAda milatA hai, usase adhika puraskAra kI AvazyakatA unheM nahIM hai. parAjajI ke hI zabdoM meM, "kalakatte kA hiMdu-abalA-Azrama hiMdu jAti kI sAmAjika kuprathAo aura sAmAjika atyAcAra kA eka sAkSAt pratibiMba hai. yaha vizeSa lakSya karane kI bAta hai ki jitanA atyAcAra ucca kahalAnevAlI jAtiyAM meM hotA hai utanA a-unnata kahalAnevAlI cheTI jati meM nahIM." Isa kathana kI satyatA isa bAta se prakaTa hotI hai ki Azrama kI adhikAMza abalAye IhIM baDI kahalAnevAlI jAtiya kI hai, vaha Age likhate hai:-"hiMdU nAriye kevala kauTumbika atyAcAra, sAmAjika utpIDana aura vidhavAo ke prati dhRNA ke bhAva ke kAraNa hI apanA ghara choDane ke bAdhya huA karatI hai. puruSajAti kI yaha dhAraNA ki hiMdU vidhavA kasita kAmavAsanA kI tRpti ke liye athavA anya kinhIM vyakti ke sAtha ghara se nikala jAyA karatI hai, sarvathA nahIM te bahuta azAM meM mithyA che." - unakA yaha kathana sarvathA satya hai, aura yadi hiMdujAti adhika sahadaya, adhika udAra aura aMdhaka saMyamI bana sake te abalA-Azrama kI AvazyakatA na paDe. paraMtu, vaha itanI niSphara ho gaI hai, itanI kAyara aura aMdhI ho gaI hai, ki use apane zubhaciMtaka hI vairI jaise lagate hai. pApa ke dUra karanevAle hI pApI ThaharAye jAte haiM, unakA sAmAjika bahiSkAra kiyA jAtA hai, unheM hara prakAra satAyA jAtA hai. lekina jinhoMne apane jIvana ke parAI pIDA para je chAvara kara diyA hai, ye apane prANa para khela kara bhI samAja meM racanAtmaka kArya karate hai. abalA-Azrama Adi aisI saMsthAye bhI aise hI lAge ke adamya utsAha se cala rahI hai. isa abalA-Azrama meM 90 phI sadI vidhavA aura 30 sAla se kama umra kI abelAye hai. unako unake saMbaMdhiya ne satAyA, unake aMga Aga se jalAye, aneka atyAcAra kiye ghara ke puruSa ne unheM pApa patha para khIMcA aura phira ghara se nikAla diyA. nahIM nahIM kusuma komala kumAriyA bahuta adhika avasthAvAlA ke sAtha khyAha dI jAti hai aura sAsa ke kuvyavahAra se, aura pati kI koI sahAnubhUti aura prema na pA kara, taMga A kara, ghara cheDane ke majabUra hotI hai. Idhara udhara rahane ke bAda ve Azrama meM AtI hai. sana 28 meM 15 kumArI bAlikA AI, je adhikAMza apane hI saMbaMdhi ke pApAcAra ke phalasvarU5 garbhavatI hA gaI thIM. yahAM baccA janane ke bAda phira apane mAM bApa ke ghara le jAI gaI. isa prakAra hida-jAti apanI nAka kI baDI lagana se rakSA karatI hai. unake svajana ume laDakiyAM ke apane kaleje ke TukaDe ke pAsa, apane lAla ke pAsa, kucha mahIne bhI nahIM rahene dete. isake phalasvarUpa adhikAMza bacce kAla kI goda meM se jAte haiM. gata varSa 72 boM meM se 32 apanI mAtAo ke sAtha cale gaye, zeSa 40 meM se 18 mara gaye. bhalA! ina hatyAo kA pApa hiMdu jAti kI nAka ke sivA kisapara ho sakatA hai? jina kulIna pitA, bhAI aura cAcA Adi ke una becAri ke sAtha muMha kAlA karate zarma nahIM AtI, urahe do cAra mAsa bhI apane bAlaka ke pAsa rahane dene meM unakI kulInatA naSTa hatI hai ! phira bhI baDI sAvadhAnI aura mehanata se una bacce kA pAlana kiyA jAtA hai. unameM se bahuta se bace baca jAte hai, je zAyada nidhura hatyAre hiMduo dvArA kahIM pheMka diye jAte-jesA prAyaH huA hI karatA hai. Azrama meM A kara abalAyeM sadA prasana, sukhI aura saMtuSTa rahatI hai! bhalA, jinakA jIvana sadA atyAcAra sahate hI bItA ho, te Azrama meM A kara adhyakSA kA mAtR-neha pA kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindu-abalAzrama-kalakattA 3s kAM na sukha kI sAMsa leMgI ? prANi-mAtra prema kA bhUkhA hai. Azrama-nivAsiye ke sAre dina kisI-na-kisI kAryakrama meM lagAye rahane kA prabaMdha kiyA gayA che. saphAI rakhane para kAphI dhyAna rahatA hai. sInA-pirena, jarI kA kAma karanA, bhalI prakAra sikhAyA jAtA hai. carmA bhI calavAyA jAtA hai. je Azrama-nivAsiniyAM vivAha karanA cAhatI hai unakA vivAha kara diyA jAtA ha. meM hiMdU-jAti ke yuvake ke AhvAna karatA hUM ki yadi ve sudhAra karane ke icchuka hai, to sAre vidha-bAdhAo se na Dara kara aisI satAI huI abalAo se hI vivAha kare. - 31 maI sana 1928 ko Azrama meM 54 bAlikA thIM; paraMtu sthAna bahuta choTA hai. phira bhI vyavasthApikAjI kA prabaMdha bahuta acchA hone se kisI prakAra kAma calatA hai. kheda hai ki Azrama ko Arthika kaThinAI ke kAraNa sadA ciMtita rahanA paDatA hai. dAnI sajajane ke Isa era dhyAna denA cAhiye. keI sthAyI ke nahIM hai. mAsika vyaya 1309) rUpaye kA hai. thAyI AmadanI 250)rUpaye mAsika hai. kisI na kisI prakAra bhIkha mAMga kara kAma calAyA jAtA hai. jyAdAtara biDalA kI sahAyatA para hI Azrama nirbhara hai. hameM AzA hai ki hiMdu jAti apanI udAratA kA paricaya degI. je loga karoDa rUpaye maMdira para caDhA dete haiM, dharmazAlA ke paththare meM lA lagA dete hai, ye kyA aisI Avazyaka saMsthA ke bhUkha marane dege ? isa samaya nija ke sthAna kI, choTI bacciya kI paDhAI ke pUrNa prabaMdha kI, una adhika AyuvAlI vidhavAo kI, je pavitra dhArmika jIvana hI vyatIta karanA cAhe, vizeSa dhArmika zikSA ke prabaMdha kI, kucha sTezane para karmacAriyoM kI, Adi aneka AvazyaktAye hai je loga ke udAra bane binA pUrI nahIM ho sakatI. hama usa dina kI pratIkSA meM hai ki jisa dina abalAo para atyAcAra kA nAma na rahe aura abalA Azrame meM eka bhI abalA kA praveza na che. hiMdu jAti meM dayA, prema, mamatA aura manuSyatA A jAve. vaha sthiti sarvottama hogI aura vastutaH tabhI hamAre sama zAMti prasthApita ho sakegI; paraMtu jabataka aisA nahIM hotA, tabataka to aise abalAAzrame dvArA hI strIsamAja kI rakSA karane kA prabaMdha karavA ThIka hai. "mujhe isa prazaMsanIya aura suvyavasthita Azrama ke nirIkSaNa karane meM atyaMta prasannatA huI aura sAtha hI isake sabhI ache kAmeM ke dekha kara, je yaha aurata aura unake bacce ke liye karatA hai, adhika khuzI hui." --eNDarUja "maine je kucha Azrama meM dekhA usakA baDA gaharA prabhAva mujhapara paDA." -mahAtmA haMsarAja, lAhora "isa taraha kI saMsthAo kI deza ke bhinna-bhinna bhAge meM atyaMta AvazyaktA hai." -DAkaTara bI. esa. muM, nAgapura ("tyAgabhUmi" 1985 piSa mAsa; lekhakaH-"vilahadaya") S: 'SES Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 zubhasaMgraha-bhAga cothA 167-atharvaveda kA hiMdI bhASya (bhASyakAra-paM. jayadeva zarmA, vidyAlaMkAra. prakAzaka-Arya sAhitya maMDala, ajamera paNa saMkhyA 777. kAgaja aura chapAI acchI. sajida, mUlya 4) veda hiMdU-jAti ke saba se adhika prAcIna aura sabase adhika mahattvapUrNa dharmazAstra hai. saMsAra ke pustakAlaya meM bhI vedoM se adhika prAcIna koI graMtha vidyamAna nahIM dIkhatA. hiMdujAti kI to veda meM itanI zraddhA hai ki isake kaI dArzanika AcAryo ne Izvara ke astitva se te InkAra kara diyA, paraMtu unheM vedaviruddha pracAra karane kA sAhasa nahIM huA. unhoMne bhI veda ke pramANagraMtha mAnA. kAlapravAha ke prabhAva se hamAre anaMta prAcIna sAhitya ke sAtha bahuta vaidika sAhitya bhI naSTa ho cUkA hai. Ajakala upalabdha saba vedabhASya meM prAcIna bhASya AcArya sAyaNa kA hai. ubaTa mahIdharakRta bhASya bhI upalabdha hete hai; paraMtu ina bhaLe ke aura prAcIna brAhmaNo eva vaidika koSa (yAskakata niri) ko dekhane se yaha spaSTa jJAta hatA hai ki InakI bhASya-zailI meM kahIM bhArI truTi avazya hai. ina bhALe ke paDhane para veda meM usa agAdha zraddhA kA keI kAraNa jJAta nahIM hetA, jisakA nirdeza hama upara kara cUke hai. pAzcAtya vidvAna ne bhI de ke bhAya karate hue sAyaNa Adi ke bhASya ke hI mukhya AdhAra mAnA hai. bhAratIya navayuga ke AcAya aura veda ke pragADha vidvAna maharSi dayAnaMda ne sAyaNa Adi kI bhASya-paddhati se bhinna aura nikta tathA prAcIna graMtha ke AdhAra mAnate hue eka navIna paddhati se veda kA bhASya kiyA-eka bhinna daSTikoNa se veda kA svAdhyAya kiyA. trASi kI dRSTi bahuta adhika vyApaka aura udAra thI. RSi ne vedamaMtro meM se kevala karmakAMDaparaka artha na dekha kara vyApaka mAnavajIvana kI satyatAo aura jIva, brahma, prakRti, sRSTaracanA evA sAmAjika, vaiyaktika, dhArmika aura naitika kartavya kA darzana bhI una vedamaMtra kI usa taha meM chipa dekhA, je vedamaMtra-gata zabdo ke yaugika yA mUla dhAtu janita rUpa meM vidyamAna hai. yaha zailI prAcIna RSi kI thI. usa zailI se veda AdhyAtmika, Adhidaivika, Adhibhautika aura Adhibrahma Adi saba pakSe ke vyApaka niyame ko biMbapratibiMba bhAva se darzAtA hai. usa zailI ko spaSTa karate hue paM, jayadevajI ne bhI RSi dayAnaMda kI paddhati se hI atharvaveda kA bhASya kiyA hai. isase pahale bhI yogya lekhaka sAmaveda kA saMpUrNa bhASya kara cuke haiM. prastuta pustaka kI bhUmikA meM lekhaka ne kyA atharvaveda arvAcIna hai? atharvaveda saMhitA, atharvaveda ke zAkhA-bheda, atharvaveda meM jAdU-TonA Adi aneka bhrama pUrNa aura vivAda-grasta samasyAo ke yukti aura pramANu dete hue vidvattApUrvaka sulajhAne kA prayatna kiyA hai. lekhaka kA mata hai ki pAzcAtya vidvAne kA atharvaveda ke arvAcIna kahane bhrama pUrNa hai. atharvaveda jAdU-TonoM kI kitAba nahIM hai. prAcIna atharvavedasaMhitA 20 kAMDe kI hai, na ki 18 kAMDe kI. isake bAda vidvAna graMthakartA ne atharvaveda se vaidika Adarza para, gRhastha-dharma, kRSi, vyApAra, Ayurveda, vijJAna, rAjanIta, sadAcAra Adi ke udAharaNa dete hue prakAza DAlane kA prayatna kiyA hai. yaha bhUmikA vidvAne ke bahuta kAma kI cIja hai. bhASyakAra kI bhASa-zailI sarala aura uttama hai. pratyeka sUkta ke prAraMbha meM viSaya, RSi, devatA aura chaMda kA nirdoSa kiyA gayA hai. sthala-sthala para pAThabheda aura brAhmaNa gRhyasUtro tathA anya prAmANika graMtha ke vacana dene se bhASya kI upayogitA aura bhI adhika baDha gaI hai. je maMtra dUsare vedo meM jahAM AyA hai usakA pratIka bhI diyA gayA hai. mUla maMtra de kara usakA sAnvaya sarala hiMdI meM bhASya kiyA gayA hai, jisase sarvasAdhAraNa bhI use samajha sake. vivAdA spada sthala para vibhinna AcAryo ke mata de kara apanA mata rakhA gayA hai. eka hI maMtra ke vibhinna artho ke achI taraha dikhAyA gayA che. bhASya prAyaH sabhI dRSTi se acchA hai aura prAcIna sAhitya ke premI vidvAna eva hiMdu zAstro ke tehi ke kAma kI cIja hai. ("tyAgabhUmi" pauSa-1985) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayaMsevakanI sAcI sevA 168-svayaMsevakanI sAcI sevA divALIno divasa hato. sAMje mahollAnA badhA nAnA chokarAo phaTAkaDA phoDatA hatA. huM paNa eka khUNAmAM beThe beThe phaTAkaDA phoDato hato. mArI nAnI bahena mArI pAse besIne tamAro jotI hatI. pitAjI aMdara lakSmI pUjana karatA hatA. phaTAkaDA phoDavA baMdha karIne huM prasAda levA aMdara gayo; tyAre mArI bahena paNa aMdara AvI hatI. DIja vAra pachI meM sAMbhaLyuM ke "beTA ! hajAra varasanI tArI uMmara thAo. huM eka bhUkhI DozI chuM, eka muThThI loTa ane phATayuM-tUTayuM kapaDuM apAva." pitAjI pUjana karatA karatA aMdarathIja bAlyA ke "cAlI jA ahIMthI. jANatI nathI ke Aje divALI che ? Aje koIne kazuMye nathI apAyuM. AgaLa jA, AgaLa !" koNa jANe zAthIe mArI AMkhe AMsuthI bharAI gaI, tarataja huM chAnomAno bahAra nIkaLyo, tyAM meM eka ardhanagna vRddha DozIne bAraNuM AgaLa ubhelI joI. huM ubho ubho tenA tarapha joI rahyo. thoDI vAra pachI te pharIthI bolI "beTA ! kaMI maLaze ?" huM camakI uThaDyo. meM tene tarapha pharIthI eka vAra joyuM ane gupacupa mArI banne kalAI kADhI. pachI dhaDakate hRdaye ane AMsubharI AMkhoe meM mArI pAse prasAda tathA e kalAIe te bhikhAraNanA hAthamAM mUkyAM. te cAlI gaI, paraMtu mArI AMkhomAM AMsu bharAI AvelAM tethI te kyAM gaI te meM joI nahi. pitAjIe te divase rAtre mane khAvAnuM ja AyuM nahi, kemake mArA upara te nAkhuza thayA hatA! cha varSa vItI gayAM. mArI nAnI bahena sAsare gaI. gharamAM huM, mArA pitA ane mAtA ema traNa jaNa hatAM. A varSe varasAdanuM nAma ja nahotuM. zaheramAM sArI peThe lerA cAlato hato. ekAda ulaTI ane jhADo thatAmAM to mAmalo khalAsa ! eka pachI eka ThAThaDIo nIkaLI "rAma bolo bhAI rAma" thayA kare. smazAnamAM bALavAnI paNa jagA nahi! paraMtu zaheranI sevA samitie khUba kamAla karI. mArI zALAnA heDamAstara e sevA samitinA pramukha hatA. huM paNa e sevA samitimAM pahelethI svayaMsevaka thayelo hato. phinAIla ane davAonI zIzIo tathA kAmaLA laIne maholle maholle. pharavAnuM kAma mane soMpAyuM hatuM. basa, savAranA cha thI rAtanA daza sudhI eja kAma ke, mahAhalAomAM javuM, dIna-duHkhI ane anAthane tathA rogIone davA ApavI, temanI saphAI karavI, gaTare, khAbocIyAM, nALAM ane jAjarUomAM phinAIla chAMTavuM ane macchara tathA mAkhIo pedA na thavA devAM. e rIte Aja eka mahello te kAle bIje. ema rojano kAryakrama hato. eka divasa mane vicAra Avyo ke " ame zaheramAM to AmathI tema pharyA karIe chIe, davA ApIe chIe, saphAI karIe chIe, paraMtu zaheranI bahAra, lagabhaga jaMgalamAM tathA bhAgyAM tUTayAM ghAsanAM jhuMpaDAMmAM rahenArA je bhaMgIo ane aMtyaje temanuM zuM thatuM haze? te bicArAo. upara te zuM nuM zuMya vItatuM haze tenI kene khabara !" meM mAre A vicAra pramukha sAheba ne jaNAvyuM ane kahyuM ke-"kAle ApaNe aMtyajonA mahollAmAM pharavA javuM joIe. temanA tarapha paNa ApaNe dhyAna rAkhavuM joIe." pramukha sAhebe meM maraDIne kahyuM -"huM batAvuM chuM teja tame karyA kare, bIjI bAbatamAM mAthuM mAratA nahi. teo te aMtyaja che, bhagavAne ja temane aspRzya banAvyA che; eTale ApaNe tyAM javAnI jarUra nathI. ApaNe te temane aDakavuM paNa joIe nahi teo temanA pUrvajanmanAM phaLa bhegavI rahyA che. tame A jhagaDAmAM paDatA nahi. pahelAM potAnA pADozIonuM zu. 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 zubhasaMgraha-bhAga 2 saMbhALo, pachI bIjI vAta karo." pramukha sAhebanAM A vAkyo mane sArAM lAgyAM nahi. meM javAba Ape ke "ApaNe to svayaMsevako chIe ne! ApaNI AgaLa pRsyAspRzyanA bheda na hovA joIe. ApaNe te kartavya che ke, saMkaTanA samayamAM ane varganI samabhAvathI sevA karavI. ApaNe dharma te prANImAtranI sevA karavAno che, eTale pachI ApaNI AgaLa spRzya ane aspRzyane prazna ke ?" basa, mane upadeza ApavAnI jarUra nathI. huM tamArAthI vadhAre jANuM chuM. kAma karavuM hoya te huM kahuM teja karavuM paDaze." pramukha sAheba caDhAIne belyA. "prANImAtranI sevA karavAno pratyeka svayaMsevako dharma che" e dareka svayaMsevake mAnamAM rAkhavA jevuM Adarza vAya mArA aMtaramAM have evA jorathI guMjI uThayuM ke tenI avagaNanA karavAnI mArAmAM zakti nahotI. pramukha sAhebanI AvI AjJA pALavAnuM mAre mATe azakya hatuM. pelAM niHsahAya, du:khI ane tajAyelAM bhAIbahenonI karuNa mUrtio jANe mane vAraMvAra belAvI rahI haya, evuM mane lAgyA karatuM hatuM, eTale te ja vakhate meM lekhita rAjInAmuM ApI dIdhuM ! mArI pAse davA vagere kharIdavA paisA te hatA nahi. gharamAM je hemiyopathika davAonI peTI hatI te eka hAthamAM lIdhI, ane bIjA hAthamAM phinAIlanI zIzI lIdhI. pachI bagalamAM bistare uThAvIne aMdhAre aMdhAre chAnomAno aMtyajonA mahollAmAM pahoMcI gayo! gaMdakIne tyAM pAra nahoto. durgadhIthI te tabAha! kahevAnI vAta ja nahi. mAre sAmAna eka jhADa nIce mUkIne temanI pAsethI pAvaDo mAgI lAvyo. savAranA ATha vAgyA sudhImAM to Akho mahello sApha karI daIne gaMdakIvALI jagAoe phinAIla chAMTayuM. eTalAmAM kaI lo thatuM hoya evo avAja saMbhaLAyo. huM e avAja tarapha gayo. eka bhAgI tUTI ghAsanI jhuMpaDImAM eka vRddha manuSya jAjarU tathA pizAbathI sArI peThe kharaDAyelI eka caTAI upara paDayo paDayo khUba duHkhI dazAmAM taraphaDIyA mArato hato. enI sthiti mArAthI joI zakAI nahi. huM jhUMpaDImAMthI bahAra Avyo, kUvethI eka Dola bharI lA. pANI garama karI te vRddhane kapaDAthI snAna karAvyuM, makAna sApha karyuM ane mAre bistaro pAtharIne tene sUvADa . DI vAra pachI davA ApI. davAthI tene kaMika ArAma jaNAyo. rAtre lagabhaga daza vAgyA sudhI huM e vRddha pAse rahyo. keNa jANe zAthIye mane tenAthI dUra thavAnuM mana ja thatuM nahotuM. jyAre rAta vadhAre vItI gaI tyAre te vRddha mArA tarapha joIne bolyo-"beTA! tuM kyAMthI AvyA che ? rAta bahu vItI gaI che, have tAre ghera jA. Aja teM mAre mATe bahu mahenata lIdhI che. bhagavAna tAruM bhaluM karo." meM tene praNAma karyA ane javAne taiyAra thayo. paraMtu A zuM? pitAjI ane pramukha sAheba ane mArI sAme ubhA che! mane jotAM ja teo bolyA-"beTA ! huM bhUlato hato. tuM to Adarza svayaMsevaka che. ane temaNe mane chAtI saraso cAM. huM bannene page paDayo. mArA AnaMdano pAra nahoto. rAtre svapnamAM mane jaNAyuM ke, huM lakamIjInA khoLAmAM beThe chuM ane teo mane-pelI te divase bhikhAraNane ApI dIdhelI rUpAnI kalAonA jevI senAnI kalAI paherAvatAM hatAM ! vaLI meM joyuM ke, bhagavAna nArAyaNa mArA mastaka upara hAtha pheravatA pheravatA mane kahe che ke beTA! prANImAtranI sevA karavI eja manuSyane sAce dharma che." ('tyAgabhUmimAMthI zrI. mArtaDa upAdhyAyanA lekhane svataMtrAnuvAda) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRtyunA bhaya viSe eka khrIstI graMthakAranA mata 169 - mRtyunA bhaya viSe eka khIstI graMthakArano mata (" navajIna"nA eka aMkamAM lakhanAra mahAtmA gAMdhIjI) joke ApaNAM zAstromAM mRtyune bhaya mudla na rAkhavAnuM, mRtyune mitranI jema bheTavAnu zIkhavavAmAM AvyuM che tApaNu mRtyuthI jeTalA ApaNe DarIe chIe teTale aMze bIjI prajA nathI DaratI evI mArI mAnyatA me` 'navajIvana'mAM pragaTa karelI che. ApaNA dezamAM A samaya . eve che ke jyAre mRtyune bhaya sarvathA cheDI devAnI ati AvazyakatA che. je ApaNe A dezane gulAmImAMthI cheDAvavA icchatA hAie, te ApaNe mRtyunI bheTa utsAha ane AnaMdapUrNAMka karavAnI zakti keLavavI joize. lekI nAmanA itihAsakartAe yUropIya nItinA itihAsa lakhyA che. temAMthI mRtyuviSenA keTalAka phakarAe kAkAsAhebe tAravI kADhyA che temAMnA ekanA chUTA anuvAda nIce ApuM chuM: 31 "" pUrvajomAM mRtyu pachI AtmAnu bhaviSya zu hAya che ene viSe matabheda hateA; paNa mRtyu e Avazyaka ane kudaratI rIte maLelA ArAma che, ene viSe te badhAneA ekamata hatA. tee ema mAnatA hatA ke, mRtyuthI bhayabhIta thavu e eka prakAranA rAga che. A nAnIe vaLI ema paNa kahetA ke, mRtyuja eka evA prakAranI vastu che ke je vartamAnamAM ApaNune du:kha devAne sathA asama che; kemake ApaNe jyAMlagI hayAta chIe tyAMlagI mRtyunI hayAtI hAija na zake. jema jvarAdi upAdhie jIvatAM ApaNane duHkha dai zake che, tema mRtyune kleza hayAtImAM hAija na zake, jyAM mRtyu che tyAM ApaNe nathI. keTalAka ema mAne che ke, janma pachI mRtyu Ave che. A khATI mAnyatA che. mRtyu janma pahelAM paNa hatuM, eTale mRtyu ane janma, janma ane mRtyu e yugala hamezane sArU kAyamatI vastu che. je mINabattIne ApaNe elavI nAkhIe chIe te ApaNe tene pragaTAvI tenA pahelAM jevI hatI tevI pAchI thai rahe che. eja pramANe maraNa pAmela manuSyane viSe samajI levuM. manuSya paNa janmyA pahelAM jevA hatA tevA mRtyu pachI thai rahe. A sthiti duHkhadAyaka nathI, paNa sukhadAyaka che. ethI mRtyu e badhAM duHkhAnuM nivAraNa che ema samajavu' dhaTe che. kAM tA mRtyuthI sukhamAM vRddhi thAya che athavA teA duHkhane aMta te Aveja che. mRtyu gulAmane baMdhanamAMthI cheDave che, jelane daravAjo khAle che, vedanAone zAMta kare che, garIbanA taraphaDATane aMta lAve che; are, e te kudarate khaselI uttama bheTa che. badhe e manuSyane sarvathA ciMtAmukta kare che; ane kadAca ene ApaNe du:khadAyaka banAva samajIe tApaNu tenA artha eTaleAja nahi ke, je janamavATa ApaNe bhogavI lIdhI tene aMta AvyA ? mRtyune ApaNe bheTavA taiyAra thaie athavA tenAthI bhAgIe te eka rIte zApa che athavA te apazukana che ema mAnavAnuM kazuM kAraNu nathI; kemake pelI mINabattInI mAphaka ApaNe te jevA hatA tevA thai rahevAnI vAta che. e te ApaNane manAvatI vakhateja kudarate ApaNe sArU je kAyado ghaDI mUkayA e kAyadAne anusaravAnI vAta thaI. tethI DaravuM zuM? " A lekhamAMthI bIje utArA A che: " jJAnI sAaeTisa kahe che ke, mRtyu ekAMte jIvananA aMta ANe che, athavA AtmAne zarIranA paMjAmAMthI cheADAve che. pahelI sthiti kharI hoya toya e sukhada teA cheja, ane khIjI sthiti kharI hAya te| e sukhanI parisImA che. epikyurase kahyuM cheH mRtyune viSe tame bephikara thavAnI Teva pADeA; kemake sArUM' ane narasuM e mAnasika vRtti che, ane mRtyu e vRttine aMta che.' sisarA kahe cheH kAM teA mRtyu pachI AtmA rahe, athavA mRtyunI sAthe teneya aMta che. jo mRtyu pachI AtmA rahetA heAya te e sukhI che. jo tenA nAza thatA hAya, te e du:khI che ema kahevuM e teA mUrkhAinuM vacana che; kemake jene nAza thayeA che tene duHkhanuM jJAna ke bhAna kyAMthI hAya ?' senekA kahe cheH jo manuSyAne mRtyu pachI lAgaNIo rahetI hAya to te mRtyu thatAM jelakhAnAmAMthI chUTachyo gaNAya; ane chUTA thaine e ucA rahI zarIradhArI manuSyanAM kRtyA ni Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 zubhasa'graha-bhAga cothA hALe che, peAtAnA paga taLenI cAlI rahelI lIlA joyA kare che; ane je vastuo mRtyu pahelAM samajavI tene sArU muzkela hatI te have samajatA thAya che. tyAre Ama je sukhI che, tene sArU huM zAka kema karUM ? enA nazIbane huM jo rahyuM teA je sukhI che. ene dveSa karUM chuM ema gaNAya. ane jo ema mAnIe ke, mRtyu pachI kAMi avazeSa cheja nahi, teA evI sthitine zeka karavA e gAMDapaNa nahi te bIjuM zuM kahevAya ?" A utArAomAMthI ApaNe bIjo kaMi paNa sAra na kheMcI zakIe, teApaNa pazcimamAM thayelA mahAna puruSAe mAtane eka suMdara sthititarIke varNavela che etA vicAra karIne ApaNe metanA bhaya chADavAnI Teva teA pADavIja dhaTe che. ane jarA uMDA utarIne vicArIe te ATale sAra te| ApaNe kADhI paNa zakIe chIe ke, priyajananAM mRtyu thAya che tyAre temanI ApaNe kalpelI ke kharI avadazAne raDatA nathI, paNa ApaNe ApaNA svAne raDIe chIe. bALaka ke muThThA game tenuM mRtyu thAya temAM raDavAnuM kAraNa te eja hAi zake nA ke ApaNane tene sahavAsa nahiM maLe, athavA tenI sevA nahi maLe! eTalA badhA svArthane vaza ApaNe kema rahIe ? ?70-" jInavatarAya " meM saMco ! "" ("gujarAtI"mAM lekhakaH-khatrI abA mehamada jusaba 'nayana") (harigIta chaMda) nija vatananA jatane sadA, tana mana dhane parizrama karyAM; premI aTala raNadhIra, " lajapatarAya" svarge saMcarcA. nija dezanA udghAramAM, tallIna je pratipaLa rahyA; svAtaMtrya--cAhaka vIra, " lajapatarAya " svarge saMcaryAM. kArAgRhe kaSTo sahyAM, parajA tajI nija sukha taNI; TekI prabaLa baLavIra, " lajapatarAya " svarge saMcaryAM. caLavaLa karI, bahu khaLa dharI, paNa pUrNa nava khAjI thai; AzAsahita gaMbhIra " lajapatarAya" svarge saMcarcA. zasro rahita, Dara viNa laDayA, svAtaMtryanA samarAMgaNe; sAcA aDaga zuravIra, " lajapatarAya" vage saMcaryAM. tuja zAkamAM raDatAM sahu, vaLI timira prasaryuM nabha viSe; jaga-dazya sau asthira, "lajapatarAya " svarge saMcarco. tuja virahamAM bhUmikA taNI, sahu saMtati atizaya raDe; hRdA banyAM asthira, " lajapatarAya ' svarge saMcaryAM. aNumUla atulazikha pATha tuM, svAta MtryanA zIkhavI gayA; ama dilaviyeAgI tIra, " lajapata rAya" vage saMcaryAM. " paMjAbane narakesarI, " re ! punaHSi maLaze nahi; kevAM banyAM? takIra! " lajapatarAya" svarge saMcaryAM. bhAratatanuja ! nidrA to, yatne susape sahu dhasA; ama "nayana" "kerU'hIra, "lajapatarAya "svarge saMcarcA. !! " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1 2 7 10 www.umaragyanbhandar.com
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 jagatane dhrujAvanAra mahAna peliyana 171-jagatane dhrujAvanAra mahAna nepoliyana aMdhArAmAM rahelI keTalIka hakIkata nepoliyananI rAjyavyavasthAne Adhunika itihAsavettAoe haju sparza nathI karyo evuM vidhAna eka vidvAne 28 varSa upara kareluM. e pachI to e kSetramAM thoDuM kAma thayuM che, paNa haju ghaNuM karavAnuM bAkI che. e kAmane aMte jagatane ghaNo lAbha thaze. veTIkana pustakAlaye nepoliyananA patro meLavyA che; paraMtu huM jANuM chuM tyAM sudhI haju e prasiddhi pAmyA nathI. nepoliyane TaskanInuM rAjya calAvyuM hatuM; e kArabhArane lagatA kAgaLa haju aNuaDakyA paDayA che. nepasa, mIlAna, venisa vagere sthaLe nepoliyananA itihAsane ajavALanArAM ratno paDayAM haze; enA upara caDhelI raja kAI khaMkhere yAranI vAta tyAre. naliyane ITalInuM rAjataMtra calAvyuM hatuM e Akho viSaya aitihAsika daSTie bahu agatyanuM che. koI mahAna itihAsakartA potAnI buddhinA jAduI sparzathI ene sajIvana kare ema ApaNe IcchIe. mArUM vidyArthIjIvana meM pArisamAM gALyuM hatuM. tyAM mane eka jaNano bheTo thayo. enA pitAe nepaliyananA lazkaramAM sipAhIgIrI karI hatI. A mANasa jyAre nepoliyananI kathA vAMcatA tyAre tenuM haiyuM bharAI AvatuM ane tenAM abu gAlanI karacalImAM vahetAM, enuM vRddha zarIra AvezathI kaMpI uThatuM. mAskanAM saMsmaraNe mArA e vRddha mitrane pitAnA bALapaNanA anubhavanI kathA kahevAnuM bahu gamatuM. pitAne nepoliyananI kathA sAthe tathA menA yuddha sAthe saMbaMdha che e vicArathI enuM hadaya phUlAtuM. pitAnA pitA tathA bhUtakALanI karuNa kathAnA itihAsanAM citra enI aMtaradaSTi nIhALatI ane te sAthe e vRddhane eka prakAranuM jema caDhatuM. pUrvanI maraNasRSTine ja ranuM joma caDhatuM. pUrvanI maraNasRSTine jAgrata karato karato e koI - vAra madirAno pyAlo pIte, koI vAra ekAda sIgAreTa pIte ane kaMI kaMI jussAnA ubharA anubhavatA. nepoliyananI kathAmAMthI lokono rasa osarI gayuM hoya evuM hajI to nathI jaNAtuM. hamaNAMja nepoliyanaviSe be pustake bahAra paDayAM che; eka jarmanImAM ane bIjuM raziyAmAM. jarmana pustaka prakhyAta lekhakanI kalamathI lakhAyuM che, paNa nAyakane mukheja enI jIvanakathA kahevaDAvavAnI kaLA e lekhakanI potAnI nathI.mI jonsTana nAmanA amerikana vidvAne "dhI korsika nAmanuM pustaka lakhyuM che temAM eja kalAno eNe upayoga karyo che; chatAM e pustaka lokapriya nathI thaI zakyuM, e navAI jevuM che. nepoliyananA jIvanano namunedAra abhyAsa je A pustakamAM maLe che tevo bIje bhAgye ja maLI zakaze; paNa emAM citro nathI mUkyAM, e ene deSa che. jarmana lekhakanuM pustaka A dRSTie caDhIAnuM che. emAM ghaNAM suMdara citro che. bAkI aneka dRSTie mi. jonsTananuM dhI kesika caDhI jAya che emAM zaka nathI. paraMtu raziyAmAM bahAra paDeluM pustaka te jUdIja jAtanuM che, enA lekhakanI daSTija jUdI che. e lekhakanuM nAma merekenjhI che. e to nepoliyananA AtmA saMbaMdhI ja vicAra karavA icche che. jagate nepoliyananA AtmAne vicAraja nathI karyo, ema e kahe che. jarmana kavi geTene -nepoliyananA AtmAnuM darzana thaI zakyuM hatuM. geTe kaheto-"nepoliyananuM jIvana eTale ke devAMzI vyaktinuM virATa pagaluM. enI AMtaradRSTi sadA khullI ja rahetI. enA jevuM bhAvI bhUtakALamAM keInuM nathI thayuM ane bhaviSyamAM keinuM nahi thAya." mI. lIona bloya nAmano eka bIjo mahAbuddhizALI lekhaka che ema ApaNe raziyana lekhaka jaNAve che. grahoya ane kArlAila jevA nepaliyananA virodhI lekhakenuM koI sAMbhaLatuM nathI. merekenskI nepoliyana viSe je kahe che te badhe rAjanaitika pralA5 che, ema TuMkAmAM kahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 zubhasaMgraha-bhAga cothA zakAya. nepoliyananA jIvanane eno abhyAsa suMdara che ane pitAnA e suMdara abhyAsane e suMdara upayoga paNa kare che; paNa enI prakRti ja kaMI evI che ke e itihAsane zuddha daSTie joI zakato nathI. khristI dharmanI daSTi manuSyanA AtmAmAM je jAtanI agamyatA jue che teja jAtanI agamyatA nepoliyananI kathAmAM che, ema e mAne che; ane kahe che ke, nepoliyananA AtmAne pAmavA mATe prajAnA AtmAne pAmavo eja rasto che. paraMtu nepoliyana vAstavika rIte jevo hato tevoja prajA ene joI zakI heya e vAta zaMkAbharelI che. A zaMkA merekoveskone thatI nathI, tethI nepoliyananI prazaMsA karavAmAM e vivekanI maryAdAnuM ullaMdhana karI nAkhe che. dareka yuga, dareka prajA, dareka lekhaka nepoliyananA cAritryanuM mUlya jUdI jUdI daSTie ke che. leje, Tena, mesana ane laDavIga A badhA nepoliyana viSe jUduM juduM kahe che. raziyAmAM jyAre bovijhama vijayI thayuM che tyAre raziyAne sAkSara merakeskI paNa eka bhinna daSTi raju karI rahyo che. A pustakano vicAra karatI vakhate enA lekhakanA prajAvanI paNa ApaNe gaNatarI karavAnI che. raziyAnA tAjetaranA ItihAsanA raMgano pAsa A pustakane pAne pAne beThA che. nepoliyane AmIrAne kaheluM ke, huM te raziyAnI gulAmI nAbuda karI nAkhuM. merekoskI kahe che ke, je nepoliyane raziyAnI gulAmIne nAbuda karI hatI te raziyAne je naraka yAtanA A yugamAM sahevI paDI te na sahevI paData. mere kacchI mAne che ke, phreMca viplavane nepoliyane niyamamAM rAkhyo hato ane yUropanAM rAjasUtrane eNe evuM saMgaThita karyuM hatuM ke pAchaLathI arAjakatAnAM ugra baLo ene bhedI zake nahi. yUropanI bIjI prajAne je nathI dekhAyuM te atyAre raziyana prajA nihALI rahI che. ApaNA karatAM ghaNI ucca koTIno eka ghoDesvAra pazcimanA parvatone vidhI rahyo che. enI zyAma mUrti saLagatA AkAzathI ene judA pADe che. dareka jaNa ene oLakhI kADhI zake. eNe kavaca paheryuM che. enA mAthA para Tepa che, enA gheDAnI gati dhImI che; Aghe Aghe pUrva dizAmAM enI sthira AkhA kaIka nihALI rahIM che; ane enI cakamakatI talavAra cokI karI rahI che. e zenI cIkI karI rahI che? konA upara cokI kare che ? yUropIyano e nahi samaje, paNa zuM raziyano e samaje che. e pavitra yUropanI cokI karI rahyo che ke yuddharAkSasa ene pitAno bhakSa na banAve. Ama chatAM mereke veskIno nepoliyana viSeno abhiprAya pAzcAtya vidvAnothI bahu bhinna nathI. nepoliyananI buddhi, prakRti, cAritraya, enuM prabhAvazALI senAdhipatitva, enI adbhuta smaraNazakti, kAryazakti ane grAhaka zakti tathA Adarza hetuo siddha karavAnI enI azakti vagerenuM eNe je dhyAna karyuM che te sAdhAra ane nyAyayukta che. mere kakkI kahe che ke, nepoliyana eka aNacheDayo koyaDe che. ame A vidhAnane maLatA thatA nathI. amAre mate te nepoliyana jevuM sArI peThe samajAyeluM pAtra itihAsanAM pAnAMomAM bhAge maLaze. ApaNe paraspara agamya hoIe chIe, e rIte nepoliyana agamya rahyo e sAcI vAta che. paNa jIvatAM nepoliyana agamya hato, mRtyu pachI e vadhAre agamya banyo che; e merakeskInI mAnyatA bhramaNAyukata che. mere kevaskI, nepoliyanane sArI peThe samaje che e sAcuM che; paraMtu nepaliyanane samajanArA bIjA nathI paDayA ema nathI. nepoliyananI yuddhanItithI krAMse bejIyama khoyuM, hAInanI sarahadane mulaka gumAvyo, adhurAmAM pUruM vaLI abhilASAthI uchaLatA 20 lAkha yuvake eNe yuddhamAM bhega Apyo ane kAyamanI garIbIne kAnsamAM notarI. A badhAM pariNAmo nepaliyananI zakitamAM rahelI kaI meTI uNapane AbhArI che, e vAta merakeskInA jevA valaNanA lekhake visarI jAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAmaDI mAraphate jovA vive nepoliyananI truTio nepeliyananI moTI khAmI te e ke, kAnsa sivAya bIjA dezonI rAjyavyavasthA kema karavI te e nahoto jANato. phrAnsamAM karelI enI vyavasthA kharekhara addabhuta hatI. kAnsapUratI enI dezakALanI mAhitI vismaya pamADe evI hatI; dhArmika jhaghaDA eNe patAvyA; kheDutone eNe zAMta karyA, kAyadAne eNe nizcita rUpa ApyuM; ane potAnI pAchaLa eka namunedAra rAjayabaMdhAraNa mUkI gaye, ke je baMdhAraNane haju kALanA hAthanAM dhAbAM nathI lAgyAM. paNa kAnsanI bahAra eNe zuM karyuM? naukAzAstranuM enuM jJAna keTaluM khAmIbhareluM ? iMglaMDa, spena ane raziyAnA prajAviSe enI gaNatrI adhurI hatI. pote ITAliyana chatAM papa sAthe jhaghaDyo. enI julmI rAjyapaddhatinA pratyAghAtarUpe praziyAne janma thayo. voTaralUmAM e hAryo te varasAdane lIdhe nahi; paNa penInayulara yuddhanA bedhapAThane eNe upayoga na karyo tene lIdhe. koI mAnasazAstrI A TIkAne asaMbaddha gaNaze; paNa nepoliyananI rAjadhArI mahattAnuM mApa kADhavA mATe A badhI vastune vicAra Avazyaka che. nepoliyananA AtmavRttAMtanuM eka pAnuM "huM nAno hato tyAre khUba jakkI hatuM. mane kazAnoya bhaya na maLe. huM kajIALe ane tophAnI hato. koI mane DarAvI na zakatuM. keIne lAta mArUM, koIne ujharaDA bharUM; chevaTe badhAM mArAthI trAsavA lAgyAM. sauthI vadhAre mArA bhAI jesaphane sahana karavuM paDatuM. huM ene mArI leto. mAre mAra khAvA chatAM mArI bAne Thapako paNa ene ja khAvAne raheto. huM bhAre lucA. hato. mAra mArIne ekadama bA pAse josapha viruddha phariyAda karavA hAjara thaI jato. huM je ke jaMgalI ane chUTo thaI gayo hato te paNa mArI bAnI ANa huM mAnate. mane koI jAtano vijaya maLyuM hoya athavA huM keInuM kalyANa karI zako heuM to tene yaza mArI mAtAnA saddaguNe ane uMcA siddhAMtane ghaTe che. huM ni:zaMka mAnuM chuM ke, bALakanA bhaviSyanI vidhAtrI enI mAtA che, "pitAnI mAtRbhUmi darekane priya hoya che. mane paNa korsika atyaMta priya che. mArI mAtRbhUmi, ' huM baMdha AMkhe enI rajanI sugaMdha uparathI vatI kADhuM. enAM saMsmaraNo Ape mane mugdha kare che; ane mane bhramaNa thaI Ave che ke, mArI mAtRbhUmimAM atyAre huM mAruM bAla paNa khelI rahyo chuM." nepaeNliyana jyAre seMTa helInAmAM kedI hato te vakhate tenA aMtaramAM uThelAM A enAM bAlapaNanAM saMsmaraNo che. asaMkhya pustakoe nepoliyananA jIvana upara je prakAza nathI pADayA te prakAza A thaDA zabdo pADI zake che. (tA. 2-3-1929nA dainika "hiMdustAnamAM lekhaka-rAITa ena. eca.e. ela. phizara) 172-cAmaDI mAraphate jovA viSe phAMsanA eka prasiddha vaijJAnika jIna leDI'e sAMbhaLyuM hatuM ke, koI koI puNya yA strI temanI AMkhe pATA bAMdhavA chatAM paNa joI zake che; paraMtu teNe jeTalI jeTalI parIkSA karI te saumAM te asaphaLa thaye-arthAta tene eka paNa evo puruSa ke evI strI na maLI ke je tenI AMkhe pATA bAMdhavA chatAM paNa joI zakatI hAya. tethI jyAre teNe vartamAnapatromAM perIsanI eka strIviSe vAMcyuM ke, te AMkhe pATA bAMdhava chatAM paNa potAnI cAmaDIthI jaI zake che, tyAre tene vizvAsa na AvyuM. DaoNkaTaroe paNa te strInI parIkSA karI ane temaNe paNa jaNAvyuM ke, kharekhara te strI AMkhe pATA bAMdhavA chatAM paNa joI zake che. "leDI'e pate te strInI parIkSA karavAnI IcchA jaNAvI ane tene rajA paNa maLI. teNe te strInI AMkhone ghaNuM sAvadhAnIthI bAMdhI. tyArapachI te eka aMdhArA oraDAmAM gayo ane eka pustakanI vacamAMthI eka pAnuM phADI lIdhuM. teNe pote paNa te pAnuM joyuM nahi; kAraNuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cAthA kyAMka te strI 'TelIpathI'(kAinA maneAgata bhAveA kahI ApavAnI jANI na jAya. A pramANe teNe te pAnAMne te strInI sAme che ?" 376 ke ema karavAthI tene bhaya hatA ke, vidyA )dvArA te pAnAMnA viSayane rAkhIne pUchyuM "tame zuM jue teNe javAba ApyA "kASTha eka pustakanuM eka pAnu" ane teNe te pAnAnuM badhu lakhANa kahI ApyuM ! leveDI'e pAnAM tarapha joyuM. pelI strIe je kAMi kahyuM hatuM te kharAbara hatuM. tyAra pachI teNe lAkaDAnI eka peTImAM gaMjIphAnuM eka pAnu' evI rIte mUkyuM, ke jethI Akhu` pAnu na dekhAtAM, phakta khUNuAparane naMkharaja dekhAya. tyAra pachI te strIne pUchyuM, ane teNe kharAkhara kahI ApyuM ke te pAnu` cokaTanA dazAnuM hatuM. tyAra pachI leveDIe dakSiNa krAMsanA 'ne' zaheranI bIjI traNa chekarIonI parIkSA karI. leveDIe joyu ke, AMkhe pATA bAMdhavA chatAM paNa teo pustake vAMcI zake che, seAyanA nAkAmAM dvArA parAvI zake che ane kAi paNa cIjane raga eLakhI zake che. ema kema thAya che? tenI leveDIne cAkkasa khabara nathI; paNa te anumAna kare che ke, AMkhanI pAseja kapALa che; ane tethI temAM paNa jovAnI sUkSma zakti che. je chekarIonI parIkSAe karavAmAM AvI hatI, temane cIjo eLakhavAmAM vakhata lAgatA hatA tathA atyaMta dhyAnamagnatAnI paNa jarUra paDatI hatI. badhuM kAma magaja mAraphateja thatuM hatuM. AthI ApaNe anumAna karI zakIe ke, cAmaDImAM paNa jovAnI zakti vidyamAna che ! 173 - lIlAM phaLone surakSita rAkhavA viSe ' sena-phrensiskA'mAM eDavarDa milenI nAmane eka mANasa rahe che. teNe 17 vaSa~nA niratar parizrama tathA 987 vakhatanI niSphaLatA pachI, eka evI pati kADhI che, ke jethI phaLa-phUla, mAMsa, mAchalI IMDAMe vagere mahInAo sudhI surakSita rahI zake che ! tenI zeAdhanI, 17 varSa pahelAM, milenI kaLAnA dhaMdhA karatA hatA. te vakhate tenAM ghaNAM phaLe. saDIne kharAba thai jatAM hatAM. tene je naphe thatA te kaLA saDI javAthI taNAI jatA hatA. te vicAra karavA lAgyA ke, phaLAne kevI rIte saDatAM bacAvAya? te pAkkA vicArane mANasa hatA. eka vicAra pAra pADayA vinA tene cheDeja nahi. niSphaLatA upara niSphaLatA tene vicAra pAra pADavAmAM muzkelI nAkhavA lAgI; paraMtu te paNa mAthAnA nIkaLyeA. teNe Akhare eka rIta zodhIja kADhI. phaLA vagerene surakSita rAkhavAnI rIta ghaNIja sahelI che. je padArthAne saDatAM bacAvavAM hAya, temane jUdA jUdA kAgaLamAM viTALavAmAM Ave che ane TIna athavA bIjI kAi dhAtunA DakhAmAM ThAMsI dAMsane bharavAmAM Ave che. te badhA upara eka meTA cIkaNA ane puSkaLa kANAMvALA kAgaLa DhAMkavAmAM Ave che. A kAgaLanI upara eka khAsa jAtanA mizrita drava padA(sAlyuzana)mAM DUbAvelA, lAkaDAnA eka TukaDA mUkIne tene Aga lagADavAmAM Ave che. lAkaDuM baLavA lAge che ane tenA khaLavAmAM DabAnI aMdaranI havAnA adhe! eksijana khapI jAya che; ane tenI jagyAe, je khIjo gesa utpanna thAya che te ane havAnA bAkI naiTrojana rahI jAya che. temanAthI kAi padArtha bagaDatA nathI. teja vakhate khAnuM DhAMkaNuM, aMdara havA dAkhala na thAya tevI rIte baMdha karI devAmAM Ave che. A pramANe surakSita kLe! traNa traNa mahinAe| sudhI tAjA rahe che. hA, upara kahela selyuzana zuM che ane tenA baLavAthI kayA gesa utpanna thAya che, tenI bIjA kASThane khabara nathI; kAraNa ke milenIe e badhuM gupta rAkhyu che. ( tA. 30-12-1928 nA "vIsamI sadI"mAM lekhakaH- rA. makanadAsa harajIvanadAsa mahetA.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377 sAdhu TIelavasthAnI 174-sAdhu TI0 ela0 vasvAnI nakArI hai para birAma ke paDa jAne se siMdha-prAMta bhArata ke pazcima meM eka pichaDA huA bhAga kahA jAtA hai. deza ke madhyabhAga se kucha haTA hone ke kAraNa tathA bIca meM mabhUmi ke paDa jAne se hama loge ke Isa kArI hai, para siMdha kA hadaya itanA usara nahIM jitanI usakI bhUmi hai. paMkahavI zatAbdI meM bhArata meM cAra baDe saMoN ne janma liyA. paMjAba meM nAnaka, mahArASTra meM tukArAma tathA pUrva-baMgAla meM caitanya ne prakaTa ho kara dharma aura bhakti-mArga kA pracAra kiyA. isI samaya siMdha meM bhI eka baDe suphI mahAtmA ne janma liyA. unakA nAma zAha latIpha thA. unakI kavitA aura bhakti prathama zreNI kI thI. zAha latIpha kA nAma Isa tarapha bahuta kama loga jAnate hai; koMki hamArA jJAna siMdha ke bAre meM bahuta adhUrA hai. zAha latIpha ko rASTrIya kavi mAnanA cAhiye. unakI eka yaha paMkita bahuta prasiddha hai umara vatana paMhaje bisArana dUkhaDA arthAta he umara ! vatana kA bhUlanA bahuta muzkila hai. zAha latIpha ke bAda svAmI sacala aura dalapata Adi uttama ratna siMdha meM utpanna hue. isI bhUle hue siMdha ne yuvaka bhArata ke zakti kA saMdeza sunAnevAle sAdhu vasvAnI ko janma diyA hai.. vasu eka gotra kA nAma hai. usIme siMdhI bhASA kA "AnI" pratyaya lagAne se vasthAnI banatA hai. vasthAnIjI ke viSaya meM abhI taka saMsAra ko sivA unake vicAre ke aura kucha jJAta nahIM hai. sAdhujI Atmacarita likhanA yA citra utaravAnA abhAratIya prathA samajhate hai. unake mata meM yAjJavalakya kI jIvanakathA jagata ke liye mahattva kI nahIM, unake vicAra karI rahI zAzvata mUlya hai. vicAra bhI bhagavAna kI preraNA se unake sUra se nikalane lagate haiM. una para vasvAnI kI deha kA kucha svatva yA apanApana nahIM hai. satya vicAra ajara-amara hai, ye sabake haM. sAdhujI kI Ayu lagabhaga pacAsa varSa kI hogI. uone tyAga aura tapa ke mahattva ke apane jIvana ke guru meM hI samajha liyA thA. brahmacarya aura tapasyA unakA svabhAva hI bana gaye hai. unake mukha para apUrva teja jhalakatA rahatA hai. unakA kada pUrA aura deha suMdara banI huI hai. raMga camakatA huA netro ke tRptikara hai. keza kucha kuMcita hai, mukha para sadA hAsya kI rekhA dikhAI paDatI hai, netroM se phUTatI huI jyoti nikalatI rahatI hai. deza hI cAra minaTa ke saMmilana se ne kisI bhI AgaMtuka ke apanI vinaya aura mIThI vANI se meha lete hai. sAdhujI ke sAtha kucha dina rAjapura-zakti-Azrama meM rahane kA mujhe saubhAgya prApta huA. jitanA unake saMyamI jIvana se merA paricaya baDhA, maine use utanA hI kharA aura ujajvala pAyA. tapasyA unake jIvana kA mUla-maMtra hai; paraMtu unakA bAra bAra yahI upadeza thA ki karI tapasyA binA prema ke ahaMkAra ke utpanna karatI hai. tapa aura saMyama jaba nirUddiSTa hote haiM taba unake karanevAle meM abhimAna utpanna hotA hai. jaba tapa ke sAtha prema milA rahatA hai taba manuSya sabake sAtha vinaya aura zIla kA bhAva rakhatA hai. Isa liye vinaya vasthAnIjha kI dUsarI vizeSatA che. koI bhI unase mila kara unakI vinaya para mugdha hue binA nahIM raha sakatA. eka bAra Azrama meM sAdhujI ke Ane se pahale eka AzramavAsI ne sAta dina taka upavAsa kiyA. jyAM rahI sAdhujI se usakA sAkSAtkAra karAyA gayA, te AnaMda se usake caraNe para gira gaye. Atma-vismRti kI vasthAnIjha hada hai. julAI ke mahIne meM Azrama meM alIgaDha-yunivarsiTI ke eka musalamAna prophesara Aye. hiMdu kahAra ne kahA bana kese mAM? sAdhujI ke caha patA calA, Apa apane hAtha se usake jUThe bartana sApha karane lage. laDake ne yaha dekha kara kahA ki bartana hama sApha kara leMge; para tyAgI phakIra ne kahA-nahIM, tumhAre mAtA-pitA hai. unheM isameM Apatti ho sakatI hai, mere kauna hai jisakI jAta-pAMta bigaDane kA bhaya che ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasa'graha-bhAga cAthA tulasIdAsajI kI isa pakti se bhAva kitanA milatA hai-- 37. kAhU kI beTI sAM beTA nA byAhama,kAhU kI jAti khigArI na sA sAdhujI nitya 3 / aa khaje ke karIba uThe jAte haiM; usa samaya unake pAsa kaiAi nahIM rahatA, isa liye unake banAye hue sidhI bhajana hamAre hisAba se kheA jAte haiM. 1 nitya eka bhajana nayA khanA kara gAte haiM. use ve puSpa kI taraha apane prabhu ke caraNAM meM aNu kara dete hai. sUra, tulasI aura mIrAM ke gItAM kI taraha ye padya bhI--bhakti ke Aveza aura tanmayatA kI dazA meM banate hai; sAdhujI ke sarvottama vicAra unhIM meM guMthe rahate haiM. gAne ke pIche gAmevAlA svayaM unheM bhUla jAtA hai, Isa liye prayatna karane para bhI unakI rakSA kA kAI upAya na hai| sakA sAdhujI kI kha r se ananya bhakti hai. jo unake samparka meM AtA hai usase ve khara pahanane kA anurodha karate hai. aneka AzramavAsiyoM ne apane jIvana meM khaddara pahanane kA vrata liyA hai. Azrama kI vadI bhI khAdI kI hI banAi gaI hai. sAdhujI kA AhAra bahuta parimita hai; kabhI kabhI ve mujhe bhI apane hI kamare meM khAne ! kahate the. taba unakA sUkSma sAtvika AhAra dekha kara baDA Azcarya aura Anada haiAtA thA. hara samaya kAma me' lage rahanA unakI vizeSatA hai. te piramita sabhASaNa karate haiM aura jaba kAI unake pAsa nahIM haiAtA taba unakA hara eka kSaNa paDhane yA dhyAna-upAsanA meM hI khItatA hai. saptAha meM eka bAra bRhaspativAra ke ve upavAsa karate aura mauna rahate hai. ve kahA karate haiM ki jyAM jyAM manuSya AdhyAtmikatA meM baDhatA hai, usake nADI-guccha adhika sUkSmagrAhI aura mRdu hAte jAte hai. saptAhabhara kheAlane aura bahirmukha kAryaM karane se jo thakAna AtI hai usakA nirAkaraNa upavAsa aura mauna se avazya karanA cAhiye. sAdhujI ka lekhanazakti adbhuta haiM, ve karIba pacAsa pustake likha cUke haiM; unakI khyAti pUrva aura pazcima satra phaila gai hai. isake atirikta samAcArapatro meM unhAMne hajArAM lekha likhe hoMge; sAdhujI ke lekhAM meM bhAratavarSoM kI prAcIna AtmA pada pada para jhalakatI hai. usa AtmA ke| Adhunika bhArata ke liye sAdhujI naye ceAle meM utpanna huA dekhanA cAhate haiM. unakI AzAye yuvakeAM para hai. yuvAM kA jIvanamaMtra tapasyA hatA cAhiye. bhega kI pravRtti ne bhArata ke yuvakAM aa azakta khanA kriyA hai. zArIrika, mAnasika aura Atmika zakti kA saMcaya sabase baDA dharma hai; yahI zaktisaMdeza sAdhujI kI pustake detI hai. isIkI saphalatA ke liye zakti-AzrameAMkI sthApanA hArahA huM. paraMtu likhane se bhI adhika ejasvI sAdhujI kA bhASaNa heAtA hai. khelate samaya vAtAvaraNa unakI Atmika lahara se bhara jAtA hai. svara gaMbhIra aura zabda mAnA agnidagdha hA kara nikalate haiM, jinhAMne eka bAra bhI unheM khelate suna liyA hai ve jAnate hai ki sAdhujI kA saMdeza unake lekhAM kai paDhane kI apekSA sAkSAt bhASaNa se kahIM adhika jvalaMta aura sthAyI rUpa se prApta hatA hai. sAdhujI ddei nayI sRSTi kara sakate teA zAyadane hamAre pArthiva zarIrAM kA agni kA khanA dete. unake dila meM aura vANI meM Aga aura joza bharA huA hai. garIkhI meM ina lAgI kA AnaMda milatA hai, kisIse bhI kucha pratigraha na lenA unhoMne apane jIvana kA vrata khanA liyA hai. yaha eka AzraryAM kI bAta hai ki rAjapura-zakti-Azrama meM saba vidyArthiyAM kI taraha ve bhI jaba tIsa rUpaye mahInA de lete the takha Azrama kA bheAjana karate the. AtmajJAna kI mastI caubIsa dha`2 unakI AMkhe meM bharI rahatI hai, vamAna kAla ke ne-gine RSiyAM meM unakI gaNatA hai. aise tyAgI tapasvI udyamI mahAtmA ke cAreAM Ara vikasita huA yuvaka-AMdolana avazya saphala heAgA. yuvAM se hamArI prAthaeNnA hai ki agale varSoM mai meM adhika saMkhyA meM rAjapura-zakti Azrama jA kara sAdhujI ke dana aura sahavAsa se lAbha uThAve. sAdhujI deza ke yuvakAM aa uThAne meM prANapaNu se lage hue haiM. zrI kRSNusvAmI, zrI AnaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhu TI. ela0 vasthAnI 39 svAmI Adi kitane hI tyAgI yuvA unake isa kAma meM sahAyaka hai. pracAra kA eka mukhya sAdhana zakti-Azrama kI sthApanA hai. inakA adhivezana maI se sitambara taka rahatA hai. skUlakAle ke vidyArthI, mAsTara, prophesara, naukara aura tijArata pezA saba taraha ke loga zakti Azrame meM bhata he kara Ate hai. skUla-kAle kI adhUrI zikSA ke bhUle hue aMge kI pUrti karanA ina Azrama kA uddeza hai. jIvana meM niyamitatA, rASTrAyatA, mAtRbhUmi tathA dIne kI sevA, saMskRti kA jJAna, vastRtva-sAmarthya, svAstha, vyAyAma, lAThI, gadakA Adi khela Adi bAta para Azrama meM bharapUra dhyAna diyA jAtA hai. madhyavitta vidhAthIyoM ko 30-35 rUpiyA mAsika kharca kara ke hI pahADI sthAne meM rahane aura prakRti ke sahavAsa meM A kara kitAbI zikSA kI pUrti karane kA apUrva avasara prApta hotA hai. gata varSa da sau ke lagabhaga chAtrAM ne akele rAjapura ke zakti-Azrama meM A kara lAbha uThAyA. sAdhu vasvAnI kI divya AtmA dignigaMta se saMkalita hue chotra-parivAra ko apane teja se Alokita karatI rahatI hai. merA anubhava hai ki kitane hI navayuvaka zakti-Azrama meM A kara sAdhujI ke saMparka se bilakula badala gaye. ve mAtR-bhUmi aura daridra kI sevA kI adamya bhAvanA le kara lauTe. rAjapura jaise ramaNIya sthAna meM jitane adhika chAtra ekatra he utanA hI acchA hai. zikSA ke liye pahADI sthAne ke upaga kA mArga pahale-pahala rAjapura ke zakti-Azrama ne hI dikhAyA hai. AzA hai rAjapura aura tatsadaza prAkRtika sthAna meM sthAyI Azrama khelane kA AMdolana daDhatA ke sAtha agrasara hegA. Ina zakti-Azrame ke viSaya meM eka saMmati denA hama apanA kartavya samajhate haijisa taraha yuvaka chatra kI adhikAdhika saMkhyA yahAM AtI hai, vaise hI TaeNphesaro ko bhI AnA cAhiye. yuvaka AMdolana meM chAtra aura adhyApaka donoM hI do pahi kI taraha hai. yadi bhinna bhinna viSa ke jAnanevAle adhyApaka svecchA se apanI gama kI budiyAM yahAM bItA te muphata meM hI zakti Azrama ache kAlejo ke rUpa meM pariNata ho jAye. tIna mahIne taka rahanevAlI ina saMsthAo meM mAtRbhASA meM hI vibhinna saMskRti-saMbaMdhI viSaya ke vyAkhyAne kA prabaMdha honA cAhIe. je bAta sarakArI vidyAlaye meM IcchA rahate hue bhI hameM prApta nahIM hotI vaha apane hI sahayoga se sahaja meM prApta kara sakege. gata varSa kaI prophesare ke A jAne se yaha prabaMdha arachA calA thA, 5ra abhI isa ora adhika unnati kI AvazyakatA hai. zakti-Azrama ke viSaya meM jinheM adhika jAnane kI IcchA che ke zrI AnaMdasvAmI, maMtrI bhArata-yuvaka-saMdha, kAzI ke likha kara saba kucha jAna sakate hai. (phebruArI 1928 nA "sarasvatI'mAM lekhaka zrI. vAsudevazaraNa) vaDara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 zubhasa'graha-bha ga cothA 175- maiM bhArata kI santAna hUM-sAdhuvara vAsvAnI kA Adeza meM bhArata kI satAna . ' yadi yuvaka bhAratIya Adarza kA samajhe aura use apane dainika vyavahAra meM lAne lage, taba teA phira bhAratavarSAM eka navIna rASTra hI hA jAye. eka vidyAthI ne prasannacitta se merA abhivAdana kiyA. mane sAcA ki hamAre deza ke AdhyAtmika putre ke liye AzrameAM kI sthApanA kauna karegA ? vartamAna kAla meM bhAratIya Ardaza ke jJAna evaM Adhunika jIvana kI sAmAjika eva` Arthika zaktiyAM ke jJAna se bharapUra AtramAM kI AvazyakatA hai. ase AzrameAM ! maiM zakti-Azrama kI saMjJA dUMgA. bhAratIya yuvaka saMdha kA pradhAna uddezya aise AzramAM kI sthApanA karanA hai. maiM usa dina kI pratIkSA meM jaba ase pUrNa Azrama azubha bhArata ke yuvakrAM kaiA sthAna-sthAna para satya aura prema ke prasAra ke liye-nidhatAM, achUtAM tathA grAmINAM kI sevA ke liye apanI era AkarSita kareMge. miTTi yA paththara ke rUpa meM bhI paramAtmA keA mAnane evaM usakI pUjA karanevAle yuvaka dhanya hai. brahmacaryaM se paripakava evaM sevAbhAva se aise yuvaka hI bhaviSya me' rASTranirmANa kareMge. maiM bhArata kI saMtAna krU'' sAya'-prAtaH pratidina yaDI ma`trakA japa kare. tuma bhArata kI saMtAna hA. tumhAre aMgapara, tumhAre zarIrapara usIkA adhikAra hai; ataH use zuddha, kAmala aura zakti sapanna rakhkhA! maiM tumase zakti, dRDhatA evaM svAsthya ke Azrama me zikSA pAne kI AzA karatA . tuma bhArata kI saMtAna heA. tumhAre mastiSkapara usakA adhikAra hai. ataH adhyavasAya kare, vicAra aura nirIkSaNa karo. vartamAna yuga ke sasArakI zaktiyoM kA artha samajheDa. sAtha sAtha una Adarzo. kA mUlya eva' saMdeha bhI samajhe, jinake kAraNa bhAratavarSa atIta kAla me eka mahAn rASTra thA. tuma bhArata kI saMtAna hai!, ataH cAritragAna kareA. sAdagI aura hiMmata kA abhyAsa DAle. satya-niSThA ke pIche bheda-bhAva kA bhUla jAe.. tuma bhArata kI satAna he; ataH usake liye apanA mastiSka, hRdaya aura icchAzakita-saba kucha aNu kara de. ye saba usIke haiM. ataH daridra nArAyaNeAM se dhRNA na kare; balki mAtA kI saMtAna samajha kara unakA abhivAdana kare. atIta bhArata hI nahIM, prAcIna grIsa meM bhI vayAvRddha mahApuruSa ke hAtha me zikSApraNAlI nirdhArita karane kA adhikAra thA. ethansa nagara me IsakA eka mahAtsava bhI hai|tA thA. Adhunika kAla ke adhikAMza yuvaka khI. e. (acalara Apha ArTasa )hete hai, para na to ve acalara (kumAra) hI hAte haiM aura na unheM kalA (ArTasa)ke 'ka'kA hI jJAna rahatA hai. ethansa ke yuvAM ke manuSya kI upAdhi dI jAtI thI aura vAM ke yuvaka "ethansa ke manuSya" ( mena epha ethansa) kahalAte the. unhe` eka pratijJA karatI hotI thI. jise sAtheAna kI pratijJA' (etha eka solAna) kahate the. `usa pratijJA ke anusAra ve na te hathiyAreAM ke heDa sakate theaura na apane bhAyAM kA tiraskAra kara sakate the. bhAratavaSa~ / bhI Aja aise hI ' manuSya ' kI AvazyakatA hai, jo aise hI jJAna kA prasAra kare, navayuvakaiA! manuSyatva ke prApta karA, zakti kA upArjana kareA aura usase bhAratIya Adaza prApta karI, tumhArI hI` zakti se bhArata leAka kI sevA karane meM sama haigA. ('hiMdUpaca"nA eka aMkamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaktinI upAsanAnI jarUra-sAdhu vasavANInA saMdezA 176 -- zaktinI upAsanAnI jarUra - sAdhu vasavANIno saMdezo 381 sAdhu vasavANIe bihAranA vidyArthI enI pariSadanA pramukhasthAnethI ApelA bhASaNane sAra nIce pramANe che:-~~ tame Aje tamArA pramukhasthAna mATe evA mANasane pasaMda karyo che ke jene ekAMtatA ne nIravatA priya che. huM mAMnu chuM ke, cupakIdI-nIravatA e paNa tAkAta che. hiMdanI bhAvI prajA pariSade ane dhArAsabhAenA kAgaLa paranA TharAveAne lIdhe taiyAra thavAnI nathI; paraMtu tamArA vidyAthI emAMnA keTalAkanI zAMta-cUpa ane gaMbhIra pratijJAthIja hiMdanI bhAvI prajA taiyAra thaze. bhAgyavidhAtA yuvAneAja jagatanA bhAgyavidhAtA che. aikya thayelA ITAlIneA udghAra karavAne musAlinI ane tenA phaeNsisTA AvyA tyAra pahelAM tenAM mULa te! mejhinI ane gerikhAlDInA jIvAnasAthIee nAkhI dIdhAM hatAM. jyAre jagatane uddhAra karavAnI bhISaNa pratijJA laI bhagavAna mudde ane bhagavAna zaMkarAcAye gRhatyAga karyo, tyAre te paNa yuvAnaja hatA. duniyAnA itihAsa sAkSI pUre che ke, jagatane uddhAranAra ane saMskRtinA rakSaNuhAra yuvAne che. Aja vizvAsathI ane Aja AzAthI haradvAra khAte bhAratayuvaka saMdhanI sthApanA karavAmAM AvI che. A saMdha kAi paNa jAtanA, raMganA ke kAmanA bhedane mAnatA nathI. A saMdhane maMtra mAtra ekaja che ane te ' zakti' che. Aje hiMdanI prajAne jo kAI anivAya jarUra haiAya te te zaktinI che-baLanI che. hiMdanA jIvAneAne mArI ekaja vinati che ke, baLavAna thAo. jIvAnA ! tame bhUtakALanI mahAna saMskRtithI peASAyelA che. vijJAnanA tame mAlIka che ane bhaviSyanA vidhAtA thavAnuM tamArUM bhAgya sarjAyelu che. Aje pUrva ane pazcima evA bhAgyavidhAtA mAMge che ke je mAnaveAne yuddhanI bhISaNa AgamAMthI-audyogika lUMTanA bhUtAvaLamAMthI khacAve ane vizvavyApI bandhutAnI saMskRtinI sthApanA kare. pazcimanuM AMdhaLuM anukaraNa karaze nahi, paraMtu zakti meLavo; kAraNa ke sAcuM svarAja zaktimAMthI janma pAme che-anukaraNamAMthI nahi. yuvAnAnA Adaza hiMdanA yuvAneAnI caLavaLa evI hAvI joie ke jemAM hiMdanA AdarzonA paDaghA paDate hAya. vaLI zakti eja dharma che ane tethI rASTravAdane nAme dharmonA nAza karavAne badale rASTravAdane tamArA dharmanuM eka aMga khanAvI de; ane jo tamArA rASTravAda vadhAre pavitra-vadhAre umadA AtmavAna ane vadhAre baLavAna thaze, ane kRSNa bhagavAne kahyuM che tema niSkAmavRttithI jyAre ApaNe rASTravAdanu pAlana karIzuM tyAre hiMdanA rASTravAda ajita thaze ane duniyAnI kAi paNa zakti tene vireAdha karI nahi zake. mATe niSkAma sevAne maMtra laine tame gAmaDAMomAM kheDuteA pAse jAva. kAraNa ke sAcuM hiMdu Aje gAmaDAMemAMja vase che. prajAne uddAra ane punarracanA mULamAMthIja thavI joie. Aja gAmaDAMomAM bhUkhamarA, garIbAi ane ajJAnatA prajAneA nAza karI rahyAM che. temanuM rakSaNa karavuM te hiMdanuM rakSaNa karavA khareAbara che. temane uhAra karavA te hiMdanA uddhAra karavA khareAbara che. (dainika "hiMdusthAna"mAMthI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 zubhasaMgraha-bhAga cAle 177-bhaginI niveditA sana 1907 ke janavarI mahIne meM "mAna-riz' mAsika patra kA pahalA aMka prakAzita huA thA. usake kaI mahIne pahale se usake liye lekha aura citra ItyAdi saMgraha karane zurU kara diye the. usa jamAne meM naTesana kA "inDiyana-rivyu' saccidAnaMda siMha kA "hiMdustAna-rivyu' aura maLamArI kA isTa enDa vesTa' kula jamAve tIna hI pradhAna aMgrejI mAsika patra nikalate the. isa liye aisI eka bAta uDI ki hamArA patra cheDe hI dina meM lekha ke abhAvase baMda ho jAyegA. kauna usameM likhegA ? kAzI saMkhyA meM aura acche lekha mileMge yA nahIM, Isa viSaya meM muke bhI kucha-kucha saMdeha thA; paraMtu meMne jaba binA pUcha kI hAlata meM naukarI se IstaphA re kara aMgrejI mAsika patra elAna kA saMkalpa kiyA thA, taba pratijJA kara lI thI ki dUsarA koI lekha na bhI de, to bhI mai apane saMgraha kiye huye aneka taryo dvArA lekha likha kara patra ke calA kara dekheMgA ki patra calatA hai yA nahIM? mere lekhe meM sAhityika utkarSa na rahegA, yaha maM jAnatA thA; kiMtu ItanA mujhe bharosA thA ki jAnane yogya bahutasI bAteM saMgraha kara ke de sagA; aura jo bAta pramANita karanA cAhUMgA, usakI samarthaka yuktiyo de sakuMgA. paraMtu sipha mere hI ame lekha se te. patra ukacha nahIM' bana saktA. isa liye lekhaka aura lekha saMgraha karane kI koziza karanI zurU kI. taba bhaginI niveditA se merA paricaya na thA. apane aMgrejI mAsika meM lekha dene ke liye jina logoM se maine anurodha kiyA thA, unameM anyatama the AcArya jagadIzacaMdra basu. meM unakA chAtra raha cukA thA, Isa liye unase anurodha karane meM mujhe saMkeca nahIM huA. unake maeNne yaha bAta bhI jatalAI thI ki bahuta se loga kahate haiM ki acche lekha mujhe kAphI nahIM mileMge, Ara Isa liye patra baMda ho jAyegA. unhoMne svayaM adhika na likha sakane para bhI kabhI kabhI likhane ke kahA aura bhaginI niveditA se likhane ke liye anurodha kiyA. niveditA ne daDhatA ke sAtha kahA-"lekha kA abhAva jisase na he, aisI kozIza kI jayagI.' usake bAda ve apane nAma se tathA binA nAma ke-jitane dina ve jIvita rahIM-mArDana-ricU" meM aneka lekha, TippaNiyAM aura citra--paricaya Adi likhatI rahI thIM. unake rAjanaitika siddhAMta jAnane kA maukA mujhe milA thA, paraMtu usa viSaya meM vizeSa kucha likhanA nahIM cAhatA. sAdhAraNa taura para itanA kahA jA sakatA hai ki bhAratavarSa kI pUrNa svAdhInatA ke liye unakA kAkI prayAsa thA; svAdhInatA kI patAkA ke nIce girAne se unake hRdaya para ceTa pahuMcatI thI. hAM, philahAla aupanivezika svarAjya mAM abhyatarINa jAtIya Atmakadvapara unheM koI Apatti bhI nahIM thI. kiMtu use ucatama yA carama lakSya kahane ke te tapyAra nahIM thIM. unake rAjanaitika siddhAMte ke viSaya meM eka bAta aura kahanI hai, vaha yaha ki ve hara hAlata meM ahiMsA kI pakSapAtI nahIM tha; AvazyakatAnusAra sthAna-vizeSa meM bala-prayoga aura yuddha ke ve Avazyaka samajhatI thI'. ve yoddhA-prakRti kI manuSya thIM. akasara unakI bAtacIta aura lekho se yaha bAta prakaTa hotI thI. dhArmika viSe meM bhI te satvaguNa ke sAtha rAjasikatA kA saMmizraNa pasaMda karatI thI. unakI "egresiva hiMduIjhama' nAmaka pustaka isa bAta kI sAkSI detI hai. paraMtu jaise che tejasvinI thI, vaise dayAvatI bhI thIM. lekhe aura ciThThI-patrI se paricaya hone ke bahuta dina bAda unase merA sAkSAta paricaya huA thA. IlAhAbAda se kalakattA Ane ke bAda meM unase milA. taba AcArya vasu aura unakI sahadharmiNI ke sAtha Apa damadama ke "pheyarI hAla" nAmaka bhavana meM rahatI thIM. meM subaha dasa baje khA-pI kara damadama pahuMcA. kisa kAraNa e pahuMcA so abhI ThIka yAda nahIM paDatA. meM eka kirIye kI "ghoDA-gADI' para baiTha kara damadama gayA thA. relameM nahIM, "pheyarI hAla pahuMca kara khabara dete hI niveditA bAhara nikala AI. usa samaya saba bhojana kara rahe the, unakA khAvA-pInA karIba-karIba khatma he sUkA thA. unake bAhara Ane para maine unheM namaskAra kiyA, une Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaginI niveditA 383 usakA javAba diyA. usaka bAda pahale hI unhoMne kirAye kI gADI ke kocavAna se ghoDAM ko khilAne aura ArAma dene ke liye kahA tathA kocavAna ke bhI ArAma karane ke liye kahA. ThIka smaraNa nahIM rahA-zAyada gADIvAne se bhI pUchA thA ki usane khAnA khAyA yA nahIM ? meM jaba bhItara unake bhojana-gRha meM pahuMcA, to mujhase bhI pUchA, bhajana kara cUke yA nahIM? yaha mAlama hone para ki khA-pI kara Aye haiM, cAya pIne ke kahA tathA je umadA khajUra kA guDa khA rahI thI, mujhase bhI use khAne ke liye kahA. usake bAda du-maMjale ke barAmade meM baTha kara aneka viSayAM bAtacIta huI thI. vahAM para je ArAma-kusa paDI huI thI, upara mujhe biThane ke liye kahA. mane unase anurodha kiyA ki Apa hI ArAmaku para baiThiye; isa para unhoMne kA-"nahIM, yaha nAri ke baiThane kI nahIM hai, puruSa kI hai." De para unakI Isa dayA kI bAta se mujhe aura eka bAta yAda A gaI. eka dina (kalakate meM) sukiyA-sTrITa se karnAlisa sTrITa jA rahA thA, dekhuM te, udhara se bhaginI niveditA aura unake sAtha eka anya pAzcAtya mahilA A rahI hai. madanamitra lena kI meDa ke pAsa eka pillA paDA huA adhamarI hAlata meM sisaka rahA thA. kitane hI lega ArjA rahe the. para kisIke bhI usa para dayA na AtI thI. niveditA use dekhate hI Thahara gaI aura pAsa kI dukAna se dUdha le kara pille ke pilA kara use chalAne kI kozIza karane lagIM. vaha miThAI kI dukAna aba vahAM nahIM hai, usa jagaha baDA 5kkA makAna bana gayA hai. niveditA ke dharma-vijJAna, samAja-vijJAna, zikSAtattva tathA citra, sthApatya aura bhAska ke viSaya meM vizeSa jJAna thA. ina viSaya para ve lekha bhI likhA karatI thIM. Isake sivA rAjanaitika viSaya para te ve bahuta hI acche lekha likha sakatI thI. unake lekha meM koI parivartana na kara ke prAya: -kA-tyAM chApatA thA; do-eka meM zAyada kucha parivartana aura parivardhana kiyA thA, esA yAda paDatA hai. TippaNI, maMtavya yA neTa ve jo likhA karatI thI, unameM se kisI-kisI meM kucha parivartana aura parivardhana kara detA thA. isakA kAraNa thA hamAre deza kA "rAjadroha" viSayaka kAnUna. kaki ve bahudhA khUba spaSTa bhASA meM kaThera satya likhA karatI thI. unhoMne parivartana aura parivardhana kA adhikAra sirpha mujhe hI aura yaha kaha kara diyA thA ki "ApakI vivecanA para mujhe vizvAsa hai." unakI likhI huI bAja-bAja TippaNI mere dvArA saMpAdita ho kara binAhastAkSara ke prakAzita hone ke kAraNa aba unake chAMTa nikAlanA muzkila hai. hAM. je unakI lekhanazailI aura ciMtAdhArA se vizeSa paricita hai, ve bhale hI chAMTa leM. ve hamAre patra meM lekha diyA karatI thI, Isase eka viSaya meM merI AMkheM khula gaI thI. meM pahale-pahala ravivarmA kI tasvIra kI nakala tathA usa daMga kI aura-aura tasvIre bhI chApA karatA thA. unhane lagAtAra mere sAtha tarka-yuddha kara ke mere aMdara yaha samajha pedA kara dI ki ravivarmA ke tathA usa DhaMga ke anya citroM kI rAti bhAratIya nahIM hai, aura pAzcAtya taMga ke citro ke dekhe bhI unameM koI utkarSa nahIM hai. pAM ke sivA ina saba bha meM tathA anya viSaye meM unake sAtha je maukhika vArtAlApa hotA, usameM bolane kA kAma che hI jyAdA karatI, meM jyAdAtara zrotA kA kAma karatA thA. AcArya vasu haMsate hue kahate-"ye cAhatI hai ki tuma bhI khUba tarka kare aura taka meM unase tuma parAsta , taba ye bahuta khuza hoMgI." niveditA suna kara haMsatI. isa bAta ke ve acchI taraha dikhalAtI zIM ki grIka-gAndhAra mUrti-zilpa bhAratIya matizi95 se zreSTha nahIM hai, aura gAMdhAra mati-zipa kI upari kArIgarI grIka hone para kabhI usameM jitanI bhI sajIvatA hai, vaha bhAratIya hai. une kaI eka sacitra lekha meM yaha bAta dikhalAI thI ki ajaMtA guphA-vihAra kI prAcIrapara aMkita citrAvalI ke sivA guphAo ke sthApatyAdi bhI prazaMsanIya hai. aMgreja loka isa bAta kI kozIza meM hai ki sabake aisA vizvAsa he jAya ki bhAratavarSa meM loge kI vastI baDI ghanI hai aura yahAM janasaMkhyA kI vRddhi bhI bahuta adhika hatI che. IsIse yaha deza daridra che. niveditA ne dikhAyA thA ki kula milA kara yaha bAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 zubhasaMgraha-bhAga ceAtho satya nahIM hai ki nikhila-bhArata ghanI vastI hai. kiMDara-gArTana' kI praNAlI se bhAratIya cIjo ke bAre meM kese bacce ke zikSA dI jA sakatI hai, isa bAta para Apane acchA prakAza DAlA thA. barIsAla ke durbhikSa ke samaya bhaginI niveditA ne apanI AMkheM se akAla-pIDita kI avasthA aura unheM sahAyatA pahuMcAne kI vyavasthA dekha kara "lImasisa opha phemina enDa kuDa ina baMgAla' zIrSaka de kara "mADana-rivyu" meM kaI eka lekha likhe che. unameM se "jeDI opha yuTa' zIrSaka lekha meM Apa hI ne pahale-pahala dhAna ke badale pATakI khetI se hAniyAM dikhalAI thI inameM se eka lekha meM unhane aisA saMketa kiyA thA ki prajAo ke hAtha meM isake aMtima pratIkAra kA upAya TaeNkasa na denA hai. ApakI varNana-zakti aura lekhanazailI bahuta hI umadA thI; paraMtu koI unakI prazaMsA karatA, to unheM acchI nahIM lagatA thA. eka bAra zrIyuta dinazA vAcchAne baMbaI ke kaisara e-hiMda patra meM unakI vana-zakti kI prazaMsA kI thI. usapara bhaginI niveditA ne mujhase kahA thA-"varNana-zakti ke liye khyAti pAne kA yadi merA lakSya he, te meM apanA dahinA hAtha kATa DAluMgI." vastutaH ve pAThake ke anuprANita karane aura zikSA dene ke liye likhA karatI thIM. aneka prasiddha lekhaka pAsa tathya aura ciMtA-praNAlI ke liye Apake RNI hai. * bhAratIya aneka rIti-nItiyoM ke hama janma se hI dekhate A rahe haiM, isa kAraNa abhyAsavaza hama unake bhItarI gUDha ta ke nahIM pahacAna sakate, unake prANa aura arthe hameM DhaMDhe nahIM milate. Ina saba viSe me bhaginI niveditA ke aMtardaSTi thI. ve bIca-bIca meM cUkatI nathI, yaha bAta nahIM; paraMtu bahudhA ve aneka rIti-nIti aura kriyA-kalApa anudAna ke bhItarI prANu ke pahacAna letI thI, jise hama nahIM pahacAna pAte. - bhAratIya dezI cIjo ke prati unakA gaharA anurAga thA. eka bAra unhane mujhe subaha hI bheMTa karane ke kahA. basapADA lena meM unakA eka purAnA makAna thA, vahAM jA kara khabara dete hI ve bAhara A gaI unheM dekhate hI meM samajha gayA ki ve pUjA-pATha aura japa kara rahI thI:. usake bAda hama donAM ne nIce A kara jalapAna kiyA. unhoMne mujhe panIra khAne ke diyA. maine kahA-"mujhe isake khAne kA abhyAsa nahIM." une kahI-"khAo, yaha DhAke kA banA huA hai, videzI nahIM hai." isa prakAra dezI hone ke kAraNa mujhe kucha nayA khajUra kA guDa bhI khAnA paDA. kahIM para unheM eka adhele kA kAlI miTTI kA dIpaka mila gayA thA. usake sauMdarya para mudha he kara unhone use baDe jatana se rakha choDA thA. unakA baMdhu-prema aura hitaSitA asAdhAraNa thI. citra ke sauMdarya ke samajha kara usakI vyAkhyA karane kI je zakti hama loge meM nahIM. vaha niveditA meM vizeSa rUpa se thI. IsI liye meM unase akasara citra-paricaya likhane kA anurodha kiyA karatA thA. samaya kI kamI ke kAraNa kabhI-kabhI unake pAsa citro kA pUpha bheja kara patravAhaka ke mArphata hI citra-paricaya likha kara bhejane kA anurodha karanA paDatA thA. eNe maukAM para kabhI-kabhI bhajana cheDakara yA dasa-dasare kAma ke choDa kara bhI usI samaya citra-paricaya likha kara bheja detI thIM. paraMtu patra meM likhatI ki-"esA karanA ThIka nahIM, Apa mujhe isake liye jarA bhI samaya nahIM dete." eka bAra unheM kisI bhediye ke mAraphata patA lagA ki mujha para rAjadroha kA mukadamA calanevAlA hai. khabara saccI thI, paraMtu mAluma nahIM kisa kAraNa se mukadamA calAyA nahIM gayA. Isa bAta ke sunate hI unhoMne bahuta du:kha ke sAtha patra likha kara mujhe isa bAta kI khabara dI thI. unake viSaya meM AcArya vasu mahAzaya ke muMha se mane bahutasI bAte sutI hai', unameM se adhikatara zikSAprada aura manahara hai, para meM svayaM unake viSaya meM je kucha janatA dU utanA hI maine yahAM para likhA hai. (jAnyuArI 1929nA "vizAla bhAratamAM lekhaka -zrI rAmAnaMda copAdhyAya ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 jaina samAjane caLakato sItAro 178-jaina samAjano caLakato sItAro Aso mAsanI amAvAsyAnI aMdhArI rAtrimAM AkAzapaTa svaccha suMdara zobhI rahyuM hoya, lIlIchama dharatI mAtAnI sADInA rUperI cAMdalA samAM aneka nAnA moTA tAralIAe tenI zebhAmAM koI era tarehano vadhAro karI rahyA hoya, te badhAmAM eka e tejasvI tAro hoya ke je pitAnA prakAzathI badhAnI dRSTi patA tarapha kheMcI rahyo hoya, mAnavasamAja paNa tenA prakAzathI aMjAI tenA vizeSa kAryapara, phaLapara mITa mAMDI rAha joI rahyo hoya, teja vakhate acAnaka aNadhAryo e tejasvI tAro khararara karatAM agamya AkAzaghaTamAM kayAMka samAI jAya ane e jenArane je du:kha-je lAgaNI thAya te akathya ane anirvacanIya hoya che. e lAgaNI ane e duHkha enA sAcA parIkSaka ane prekSaka sivAya bIjA na anubhavI zake, e saheja vAta che. Aja eka jaina samAjane caLakato sItArA pitAnA tejathI-suMdara kAryazaktithI ane mAnavatAnA viziSTa guNothI badhAne mugdha karI, badhAnI dRSTine pitAnA tarapha-kArya tarapha AkarSa acAnaka aNadhArI rIte A jIMdagI pUrI karI kALanI anaMta zAMtinI godamAM lapAI gayo che. Aje te mahAna sItArAne asta thaye nava nava varSanAM vahANAM vAyAM che. e sItAro te bIjuM koI nahi kiMtu saurASTramAM Avela jainanA mahAna yAtrAnA dhAma pAlitANAmAM zrI siddhagirinI chAyAmAM zobhatA zrI yazovijayajI jaina gurukulanA sthApaka pitA ane saMcAlaka parama guruvarya muni mahArAja zrI cAritravijayajI (karachI). Aje teo vidhamAna nathI paNa temanA yaza:duMdubhIne bajAvatuM gurukuLa Aje ubhuM che. temAM 106 jaina anAtha bALako jJAna prApta kare che. atyAra sudhImAM te mahAna gurukuLamAM seMkaDo vidyArthI o Azraya meLavI vidyA prApta karI potAnA jIvanane saphaLa banAvI gayA che. gurukuLamAM rahI suMdara dharmabhAvanA, mahAna sevAdharma ane Adarza mAnavaguNa prApta karI aneka zubha kAryo kare ane sAcA zAsanasevaka taiyAra thAya tevIja keLavaNI tyAM apAya che. A mahAna vibhUtino janma vIrabhUmi ka75trImAM (tA. muMdrA) vikrama saM. 1934 nA Aso vadI 14-kALI caudaze thayo hato. temanA pitAnuM nAma chelAzAha ane mAtAnuM nAma subhagAbAI hatuM. teozrInuM mULa nAma dhArazIbhAI hatuM. temane eka bIjA nAnAbhAI hatA, jemanuM nAma maNazIbhAi che. jyotiSIo ghaNI vAra kahe che ke "kALIcaudaze janmela bALaka lAMbu jIve nahi ane jIve to jarUra mahApuruSa-mahAna vibhUti thAya." A kahevata dhArazIbhAI mATe barAbara saphaLa thaI. bALaka dhArazIne teo moTI uMmaranA thatAM temanA mAbApe nizALe mUkyA. karachanI te vakhatanI nizALo eTale gheTAM-bakarAM pUravAnuM pAMjaruM. bALaka dhArazIne e jaDa keLavaNImAM rasa paDate nahi eTale te nizALane badale khetare, vADIo, bAga-bagIcAmAM ane jhADonI nIce jaI kudaratI dasyane AnaMda-majhA bhagavatA. bAlapaNathI temanAmAM eka apUrva zakti hatI ke kudaratI vastu nihALI tenA guNa-deNa jANavA temane vanaspatinuM jhADanuM bahu addabhuta jJAna hatuM. teo seba tIo sAthe jaMgalamAM rakhaDatA, ramatA ane badhAnA uparI jevA banI potAnI prabhutA-sattA dareka upara jamAvatA. aMte mAbApanA AgrahathI thoDuM zIkhI nAmuM lakhavAnuM jJAna prApta karI pitAnA bhAgyanI parIkSA arthe alabelI muMbaI nagarI mehamayI tarapha jhukAvyuM. muMbaI AvI thoDo vakhata nokarI karI tyAM A cAlAka chokarAne zeThe potAnI dukAnamAM bhAga karI Ape. teo nAnI uMmare muMbaI AvelA chatAM kacchI sAhasapriyatA, zUravIratA ane dhIraje temane dhaMdhAmAM AgaLa dhapAvyA. temanuM zarIra majabUta bAMdhAnuM ane kasAyeluM hatuM; temaja buddhi ane bhAgya anukULa hatAM. pachI zuM pUchavuM? zuM. 25 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA temanA sevAdharma ane tyAga jema dezavIra gAMdhIjIne dakSiNa AphrikAnA satyAgrahe navI dizA sUjhADI; saMta krAnsisane garIba ane raktapittiyAnI sevAe sAce tyAgamA sUjhADaye; gerIkhADI, DI velerA, vIra musAlinI I dezabhakatAne tyAMnI jaDa neAkarazAhIe jagADayA; tema dhArazIbhAine muMbainA plege jagADayA. 1955-56 mAM muMbaimAM bhayaMkara plega cAlatA hatA. dhArazIbhAinA kuTuMbanAM 15-17 mANasAne e plege potAnA paMjAmAM kramazaH sapaDAvyAM. mAtra dhArazIbhAI bAkI rahyA hatA. temaNe dukAna baMdha karI mAMdAonI mAvajata khUba prema ane dhIrajathI karI. rAta ane divasanA ujAgarA veThI khaDe page kuTubanI cAkarI karI. khIjA' sagAMvahAlAM tyAM jovA AvatAM Dare, tyAre A yuvAna dardI pAse jai AzvAsana ApI tenA paga dAbe, davA pAya ane bIjI paNa aneka prakAranI mAvajata karatA. aMte krUra kALe eka pachI eka ema badhAMne jhaDapyAM. dhArazIbhAie e badhAMne zmazAna bhegAM karyAM. kuTukhInuM akALa mRtyu temanuM masthAna bhedI nAkhatuM. smazAnayAtrA karI AvyA ke tarataja dhArazIbhAine plege peAtAne krUra paMjo mAryo. gharamAM kAi nahetuM, eka mitra bahArathI khabara pUchI jatA. badhAnI duHkhI avasthA te nihALI hatI, jANI hatI ane kuTuMbIenI zuM dazA thaI tenuM temane bhAna hatuM. gharamAM kai pANI pAnAra paNa naheAtuM. '"mAtra prabhunuM nAmasmaraNa eja temanu` sAthI ke kuTuMbI hatuM." prabhunA nAmanA akhaMDa jApa zarU rAkhyA, eja davA ema mAnI lIdhu. e prabhunAme eka divya dhvani pragaTa thayA ane teene navA mArga sUjhayA. yadi huM A rAgamAMthI basu te sAdhu thAuM. a Mte kahevata che ke, rAma rAkhe tene krANu cAkhe? prabhunAmasmaraNa-auSadhi ane tyAganI buTTInA pratApathI teja rAtre pleganI gAMTha phATI ane bagADa nIkaLI gayA, ane jIvanadIpaka mUjhAvAne badale pharIthI maMdamaMda prakAzyA. dhIme dhIme ArAma thaye|. tyArapachI tarataja dukAne jai hisAba patAvI deza tarapha haMkAryuM, ane sTImaramAM mAMDavI AvyA. rastAmAM samudranA taraMgAnI mAka temanuM mana vicArataraMgAmAM jholAM khAtuM hatuM, kyAM sAdhu thavuM? sAdhu thayA pachI zuM karavuM? have ghera jaiza te mAbApa sAdhu nahi thavA de. peAte mAMDavI baMdara utaryAM tyAM rastAmAM daivayeAge temanA dUranA sagA ke jeo phruTaka pathanA sAdhu thayA hatA te maLyA. eLakhANa ApI upAzraye lAvyA. dhArazIbhAie upAzraye AvI pratijJA ane peAtAnI bhAvanA gurune kahI saMbhaLAvI. gurujIe prathamaja temanI pAse bIDI joI. dhArazIbhAine kahyuM ke, tamAre bIDIe cheADavI paDaze. temaNe tarataja bahAra jaI khUba bIDI pI bAkInI bIDI ane bAkasane saLagAvI hoLI karI dIdhI ane sadAne mATe tene! tyAga karyAM. gurune A pheraphAra joI Azcaya thayuM. divasanI 40 thI 50 bIDI pInAra chokarA ekadama tyAga kare e tenI ucca bhAvanAne ane tyAgane sUcave che. A chekarA che te pANIdAra, jo e sAdhu thAya te! saMpradAyamAM ratna nIkaLaze. che!kare| buddhizALI ane sAhasI che, mATe dIkSA le te sArUM; paraMtu bhAvI zrRdu hatu. dhArazIbhAinA pitAne putra mAMDavImAM che tenA samAcAra maLyA. tarataja gADuM lai bALakane teDavA AvyA ane parANe ghera lai jai samAvyuM. A yuvAvasthAmAM bhega zA? tAre te zuM du:kha che ke atyArathI sAdhu thAya che? zuM tAre paNa dhruvaccha thavuM che? dhArazIbhAi mauna rahetA. temanA tyAga-vairAgya dveSa pitAnI AMkhamAM AMsu AvatAM. aMte dhArazIbhAie mAbApane muMbainI karuNu kathanI hRdaya kI nAkhe tevI rIte kahI sabhaLAvI ane chevaTe khuba samajAvI dIkSAnI rajA meLavI. gurune tyAM kheAlAvyA ane mApitAe dIkSA apAvI. dIkSA vakhate temanu nAma dharmacaMdrajI rAkhavAmAM AvyuM. te mULathI DhuMDhaka saMpradAyanA hatA ane TuTaka-sthAnakavAsI sAdhuneAja khAsa saMsa hatA eTale temaNe DhuMDhIAnA sAdhu pAseja dIkSA lIdhI. sAdhu thayA pachI Tuka vakhatamAM muni zALA cAlAka dhacaMdrajIe sAdhukriyA karI zAstrAbhyAsa zarU karyAM. te vakhate sthAnakavAsI saMpra dAya vyAkaraNane vyAdhikaraNa' kahetA eTale parabArA zAstrAbhyAsaja zarU karatAM e varSoMmAM te ghaNAM sUtronA pAnA mukhapATha karI nAkhyA. 38 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina samAjanA caLakatA sItArA satyajJAnaprApti jaina AgamA tapAsatAM temane ceAkhkhuM jaNAyuM ke, mUrtinA vidyAnA pATho sthaLe sthaLe hAya chatAM ApaNe mUrti kema nathI mAnatA ? tene vireAdha kema karIe chIe ? tee bhale huM Dhaka saMpradAyamAM ucharyo hatA-tenA saMskAra majabUta hatA, chatAM tee satya jJAnanA pipAsu hatA. temanI najara khulI gai. temaNe sAMpradAyika meAha utArI nAkhyA ane satya zodhavA mAMDayuM. pATha maLyA ke, mUrtipUjA satya che. temaNe prathama khAnagImAM guru pAse dalIleA karI. gurujI te| A sAMbhaLI maunaja rahyA. samudAyanA vaDIla netAne pUchyuM. jemaNe geALa goLa uttara ApyA, vidvAna sAdhuone pUchyuM paNa kayAMyathI sa`SakAraka uttara na maLyA. temanA hRdayamAM khaMDa jAgyuM: satya hAya te kema na svIkAravu' ? gurujI te samaija gayA hatA ke, ziSya vidvAna ane buddhizALI che. mArI pAse tenI zaMkAnuM samAdhAna nathI. dharmacadraSTae ! satyabIjA sAdhuene samajAvyuM. gurue sAMpradAyika mamatvanI bhuraka batAvI mauna rahevA samajAvyuM, paNa dharmacaMdrajIne sapradAya karatAM satya upara vadhAre prema hatA. mArU e sAcuM ema nahi, paNa sAcuM e mArUM; e siddhAMtane khAsa mAna ApatA. ekAda vAra rAtre temane svapnamAM muMbainA suprasiddha gADIjI mahArAjanA maMdiranAM darzana thayAM. temanA pavitra AtmA peAkArI uThayAH-aMdhaneA teADI nAkhI de, vADAmAM kAMI mukti nathI. a Mte temaNe kacchanA zahera aMjAramAM eka divase jaina maMdiramAM ja Atmapunita karyAM. sthAnakavAsI saMpradAyamAM khaLabhaLATa macI rahyo. temane bhakatajaneAe samajAvyA, saMpradAyamAM rahevAthI lAbha batAvyA; aMte mAna-apamAnanI darakAra karyA sivAya badhI dhamakIenI sAme thaI tyAMthI cAlI nIkaLI jAmanagaramAM AvyA ane tyAM svargastha khAlabrahmacArI jainAcArya zrI vijayakamalasurIzvaranA ziSya sthavIra zrI. vinayavijayajI mahArAjazrI pAse tapagacchamAM dIkSA lIdhI. tyAM temanuM nAma badalI muni mahArAja zrI cAritravijayajI rAkhavAmAM AvyuM. kAzImana 387 tapagacchanI dIkSA lai guru sAthe zatruMjayanI yAtrA karavA gayA ane tyAM temane abhyAsanI utkaTa icchA thavAthI guruAjJA lai abhyAsa arthe vidyApurI kAzI tarapha vihAra karyAM, lAMbA lAMbA vihAra karI kAzI jai paheAMcyA, ane tyAM jaI abhyAsanI dhUna lagAvI. temanA sahAdhyAsIe atyAre paNa muktakaThe vakhANa kare che ke, teo abhyAsamAM satata mahenata letA. temane siddhAMta hatA ke "lAthInAM to vidyA vidyArthInAM to ghula" ahIM temane AcArya zrI vijayadharmAMsurI sAthe gADha maitrI thai. kAzImAM temanA jamaNA hAthatarIke rahI dareka kArya karatA. AcAya vijayadharmAMsurI ghaNI vAra kahetA ke, pU. cAritravijayamAM eka evI zakti che ke game te kArya hAthamAM le te jarUra pAra utAre. te dhAre teA jarUra AvI pAThazALAe utpanna karI zake. gurudeva tyAM 3-4 varSa abhyAsa karI zrI sametazikharanI yAtrA karI kalakatte thai mALavA, mevADa, rAjapUtA nAmAM thaI gujarAtamAM AvyA. A vakhate vaDeAdAmAM thayela mahAna munisa'melanamAM bhAga lai . peAtAnAM ejasvI vyAkhyAnothI badhAne AkarSI tyAMthI pAlitANe zatruMjayanI yAtrA karavA cAlyA. saMsthAnI sthApanA ane temanI viziSTa mAnavayA pAlitANe AvyA pachI temaNe vicAryuM ke, pAlitANA tI kSetra che tema vidyAkSetra-vidyApurI kema na banI zake ? zuM pAlitANA vidyApurI kAzI na banI zake ? jarUra jatenuM kAzI khanI zake, enI pAchaLa apUrva kAryazakti ane bhAga joie. A prazna vicArI eja bhAvanAthI temaNe prathama eka saMskRta prAkRta pAThazALA kholI, divase sAdhu-sAdhvIe abhyAsa karatAM ane rAtre gAmanAM jaina bALakeA abhyAsa karatAM. saMsthAnI vyavasthA sudara rIte cAlatI hatI. ghaNAM sAdhu-sAdhvI bhaNavA AvatAM. A vakhate kacchamAM bhayaMkara duSkALa paDayA hatA. dhaNA baMneA madada mATe bahAra nIkaLyA hatA. A vakhate eka vRddha DAsA peAtAnAM e nAnAM kumaLAM phUla jevAM bALakA lai pAlitANe AvelA. teNe peAtAnAM bALakAne kyAMka mUkavA ghaNI mahenata karI, pazu kAi saMsthAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38. zubhasa'graha-bhAga cAthA temane sthAna na maLyuM. e Dese pUjya gurudevane maLyuM. AMkhamAM AMsu lAvI teNe kahyuM-"A mArAM phUla jevAM bALakAne saMbhALanAra kAika maLe teA mArA jIvananI mane darakAra nathI. huM jIvuM ke zarU tenI mane lezamAtra ciMtA nathI.' mahArAjazrInuM hRdaya A vacana sAMbhaLI pIgaLyuM-hAya ! mAnavInI A dazA ! gurudevanA hRdayamAM mAnavasevA ubharI nIkaLI. DeAsAne AzvAsana ApI bALakAne rahevAne mATe bIje tapAsa karI, paNa kayAMya bALakone sthAna na maLyuM. mahArAjazrIne vicAra AvyA ke, ahIM pAThazALA cAle che te tene aMge erDiMga khelavAmAM Ave te ghaNuM! lAbha thAya. AvA seMkaDA anAtha jaina bALake tene lAbha le. ahIM rahI bhaNe, taiyAra thAya ane bhaviSyamAM samAjane sevA arpe. e te! niyama che ke jenA upadezake khaLavAna temane dha khaLavAna'' Ama vicArI pAThazALAne aMge kheDiMga khelI ane pAThazALAnuM nAma "zrI yazevijayajI jaina saMskRta pAThazALA kheDiMga" rAkhyuM. eDiMga thavAthI AjubAjunA ghaNA garIba jaina khALI abhyAsa mATe dAkhala thavA AvyA. vizeSa madada mATe peAtAnA parama snehI ane vaDIla AcAya vijayadha surI pAse mAgaNI karI ane AcAryazrIe paNa amuka samaya sudhI madada ApavAnI hA kahI. bALakAne abhyAsa suMdara rIte jhaDapathI AgaLa vadhatA gayA. adhyayana-adhyApananI adhI bAbatamAM gurudeva jAteja dekharekha rAkhatA. TuMka samayamAMja A saMsthAmAMthI cAra vidyArthI e aDhArahajArI siddhahema vyAkaraNa bhaNI kalakattA yunivarsiTImAM vyAkaraNanI madhyama parIkSA ApavA gayA ane temAMthI traNu u Mce nabare pAsa thayA. pAlitANAmAM bhayaMkara jaLapralaya ane mahArAjazrInI bhagIrala sevA A vakhate saMsthAnI khUba pragati thai hatI. saMsthA atyAre unnatine zikhare hatI. AkhI jaina kAmamAM apUrva ane anupama sthAna sathAnu hatu. A vakhate pAlitANAmAM 1969 nA bhAdaravA vada 8nI rAtre laya karra hRdayabhedaka kArame prasaMga banyA. A prasaMge mAnavatAnI kasoTI hatI, gurudeva e kasoTImAMthI pasAra thayA. banAva ema banyA ke, rAtre gAjavIja varasAda-muzaLadhAra STi zarU thaI AMkhA paNa na ughaDavA de tevA vijaLInA camakArA thatA hatA, bhayaMkara kaDAkA khelatA hatA ane vAyudevane mahAna prApa uchaLI rahyo hateA. varuNadeva ane vAyudeve peAtAnA pracarDa pra}ApamAM aneka jIvAnA ali levA zarU karyo, se'kaDA dhara jamInadeAsta thayAM ane hajArA mANaso, e ane bALakA taNAvA lAgyAM. uparathI DuMgaranuM pANI jezabaMdha mAra mAra karatuM vasyuM AvatuM hatuM. khIjI khAju nadIneA baMdha tUTayA, pANI gAmamAM peDhuM. pAlitANAne pharatI traNa bAju nadI che ane ceAthI bAjuthI DuMgaranu pANI gAmamAM pharI vaLyu che. AkhuM gAma baMbAkAra jaLajaLamaya thaI gayuM. taNAtA mAnavIe 'bacAvA bacAvA'nA hRdayabhedaka karuNa pAkArA pADatA hatA; paNa kATane sAMbhaLavAnI purasada na hatI. A vakhate sasthA AsamAna zeThanA makAnamAM hatI ane makAna bahuja majabUta hAvAthI te pUrepUrI surakSita hatI. je jaLapralaya hamaNAM AkhA gujarAta upara thayA tevAja jaLapralaya pAlitANAmAM ane tenI AjubAjumAM thayeze. bacAvA bacAvAnA pokAra sAMbhaLI mahArAjazrI jAgI uThavyA. joyuM te temane lAgyuM ke, atyAre sevAdharma bajAvavAnA aNudhAryo apUrva anupama mekA AvyA che. temane dayApremI AtmA pokArI uyeA ke " huM ekedriya javAnA bacAvamATe AdhA ( jaina sAdhu peAtAnI pAse rAkhe che) rAkhuM chuM teA pAMceMdriya jIvAne bacAvavA te mArI prAthamika pharaja che.' khasa, tarataja temaNe aMdara jha MpalAvavAnA nizcaya karyo. sAmenA davAkhAnAnA pIlara sAthe deraDAM bAMdhI jIvanA jokhame jhukAvyu'. upara anarAdhAra medha vadhe ane nIce namyuM pANIja pANI ! kacchI sAhasa, dhaiya ane zauya hAjaraja hatAM. peAte te vakhate sADAtraNaso manuSyane ane sekaDe DhArAne jaLanAM bhAga thatAM bacAvI darekane pakaDI pakaDI pAte upara pahAMcADatA hatA. bacelAM manuSyAmAM ghaNAM te nagna hAlatamAMja hatAM. te darekane mATe sasthAnA sTAra khullA mUkAvI dIdhA ane dareka prakAranI madada ApI. A mahAna mUka sevA, premanI bhagIratha mahenata ane sevAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina samAjano caLakato sItAro 388 riporTa sAme davAkhAnAmAM rahetA UMTara mI. hormasajIe pitA pAse najare joI lakhyo ane savAre ja tyAMnA eDaminisTreTara mI mejara sTroMgane mokalyo. mejara sTaMga A vAMcI ghaNo khuza tho ane saMsthAmAM mahArAjazrIne maLyo ane sahasrazaH dhanyavAda ApI jaNAvyuM ke, pAlitANA sTeTa ApanI sevAnuM sadA RNI raheze. Apane kAMI paNa kAma hoya te mane pharamAvaje. Ama kahI mahArAjazrIno phoTo laI vidAya thayA. mahArAja zrInA jIvananI A eka amUlya taka hatI ane e dayAmRtie e takano lAbha laI potAnI mAnavasevAno sacoTa dAkhalo janatA sanmukha mUkyo che. manuSya ghaNI vAra AkhA jIvanamAM ekAdu kArya evuM suMdara kare che ke jethI te sadA amara ane bIjAne dRSTAMtarUpa bane che. mahArAjazrIne dhIme dhIme paricaya vadhyo. te eTale sudhI ke mejara sTroMga mahArAjazrIne potAnA gurutarIkenuM mAna Apato. A vakhate saMsthA je makAnamAM hatI te makAna sTeTanA tAbe jatAM te khAlI karavAno prasaMga Avyo. mahArAjazrIe mejara sTroMgane badhI vAta karI. mejara sTroge khuzI thai jaNAvyuM ke, saMsthAne mATe Apa game tyAM jamIna pasaMda karo. saMsthAne taddana ochAmAM ochA dare ApIza. atyAre jyAM eka hAtha jamIna meLavatAM muzkelIo veThavI paDe che. are, te vakhate paNa eka hAtha jamIna meLavavAnA sAMsA hatA tyAM mahArAjazrIe saMsthA mATe pAMca vIghAM jamIna meLavI ApI ane saMsthAe tyAMja mejara sTroMganA hAthe pAyo naMkhAvI mahAna gurukuLa thAya eja bhAvanAthI suMdara makAna saMsthAe ubhuM karyuM. . gurukuLa gurdevanI bhAvanA hatI ke, A saMsthA mahAna gurukuLa thAya te sArUM. samAjane gurukuLanI khAsa jarUra che; paraMtu jema darekane bharatI-oTa Ave che tema A mahAna saMsthA mATe paNa banyuM. saMsthAnA AtmA mahArAjazrIe kaccha tarapha vihAra karyo ane pAchaLathI gurukuLa upara evuM ghanaghora vidhavAdaLa caDhI AvyuM ke jethI saMsthAne pAye hacamacI gayo. mahArAjazrI karamAMthI potAnA be nAtana ziSya muni mahArAja zrI darzanavijayajI ane muni mahArAjazrI jJAnavijayajIsaha moTA moTA vihAra karI jaladI pAlitANe AvyA. saMsthAnI dIna hAlata joI temanA hRdayamAM kArI ghA thayo. jema mAbApa bALakane pALI pachI meTa kare, tema A saMsthAne unnatinA zikhare mahAlatI mUkI gayA hatA, tene ja girikaMdarAmAM paDelI joI duHkha thAya temAM navAI - jevuM nathI; paraMtu hiMmata na hAratAM dhIrajathI saMsthAnuM makAna pitAnA hAthamAM laI saMsthAne paddhatisara mUkI ane pUrvanI paddhatie tenuM kAma saraLatAthI cAlavA mAMDayuM. tyAMja dharmAmA bhAI jIvaNacaMda dharmacaMda mahArAjazrIne maLyA ane gurukuLa saMbaMdhI vAtacIta thaI. aMte mahArAjazrInA kahevAthI ane AcArya zrI vijayakamaLa surIjI tathA veganika AcAryazrI buddhasAgara surIjInI kiMmatI preraNAthI saMsthAnuM sukAna pitAnA hAthamAM lIdhuM ane mahArAjazrInI IcchAnusAra saMsthAnuM nAma "zrIyazovijayajI jana gurukuLa" rAkhyuM. jemAM atyAre 106 brahmacArI jaina vidyArthIo - bhaNe che. zrI siddhagirinI chAyAmAM A gurukuLa dinaparadina nitinA zikhare caDhatuM jAya che. zrI vIradharmanI udgheSaNa karatuM, tenA saMsthApaka mahAtmA parama gurudevanA AtmA samuM nirmaLa, zrI girirAjanI chAyAmAM ajoDa ane ekAkIpaNe ubhuM ubhuM zAntithI mUMge moDhe AhaMta bhakato taiyAra karI rahyuM che ane samAjamAM koI anerI bhAta pADI rahyuM che. temanI upadezazakti temanAmAM asAdhAraNa upadezaka zakti hatI. suMdara mehaka vANIthI jyAre teo upadeza ApatA tyAre zrotAo mugdha thaI jatA. game tevA kRpaNa manuSyane paNa bodha ApI gurukuLane madada apAvatA. A sivAya aneka janetara vidvAne temanA paricayamAM AvI jainadarzananA siddhAMto samajyA hatA. lAkaDIyAnareza, mALIyAnareza, mejara oNga, aMgIyAnA bAvAjI, DaeN. padamazIbhAI, su. nAthAbhAI tathA bhAvanagaranA marahuma mahArAjAnA mAmA zrI. kanubhAI Adi -aneka pratiSThita jainetara tathA rAjAone upadeza ApI jaina dharmanA siddhAMtamAM rasa letA karyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA hatA. mALIyAnareze to mahArAjazrInA upadezathI kacchanA raNamAM kAM upara musApharo mATe pAzera dALIyA, goLa tathA mIThA pANInI sagavaDa karI che ke je sagavaDa hajAro musApharonA AzIrvAdarUpa thaI paDI che. kharA dhUma taDakAmAM jyAre aMgArA saLagatA hoya ane kyAMya jhADa ke pANI ne hoya, tyAre A sagavaDa keTalI AzIrvAdarUpa che tenI vAcakeja kalpanA karI le. temane svargavAsa saMsthAnI ciMtAmAM temanuM zarIra asvastha ja rahetuM. bIjA zabdomAM kahuM te saMsthAnI pAchaLa temaNe AkhuM jIvana reDI dIdhuM hatuM. zarIramAM roge ghara karyuM hatuM. aMte A vidvAna samartha zAsanabhakta dayAmUrti saM. 1914 nA InphalyuenjhAmAM Aso vadI 9 nA divase ATha divasanI draka bimArI bhegavAvI 34 varSanI nAnI uMmare A saMta puruSane kALe pitAnA paMjAmAM laI lIdhA, teo svargavAsa pAmyA. e caLakatA sItAre aNadhAryo acAnaka asta thayA. jIvana ane maraNa e kAMI navAInI vAta nathI, paraMtu eka AzAvaMta mahAna vibhUti adhurI sevA apI cAlyA jAya, AraMbhelA sevAyajJane adhuro mUkI bhaMgANa pADI cAlyA jAya tyAre duHkha kone na thAya! Aje teo nathI paNa temanA mUrtimaMta dehasamuM zrI yazovijayajI jaina gurukuLa cIraMjIva che. jeo eka vAra ema kahetA ke, A bAvAnI maDhulI keTalA divasa cAlaze? teo eka vAra pastAI kSamA mAgavA AvyA hatA. Aje teo pitAnI bhUla kabUle che. je saMsthAnA sthApanamuhUrtamAM maMgalanuM zrIphaLa udhAra lAvavuM paDayuM hatuM te saMsthA Aje AkhI jaina komamAM apUrva, anupama ane ajoDa lekhAya che ane AkhA jaina samAjane premathI potAnA tarapha AvI rahela che. teonI aMtima bhAvanA pUjya gurudevanI aMtima bhAvanA varNavuM te pahelAM teozrInA jIvanano eka ananya prasaMga TakAmAM lakhI lauM, pachI AgaLa vadhu. e prasaMga te tIrthanI sevA. pAlitANAnA mahuM ma ThAkAra zrI mAnasiMhajIe ane tyAM bATAe jyAre zatruMjaya upara azAtanAo karavA mAMDI ane aneka vidhrA karI hakakane ThaMDo jamAvavA aneka anartho karavA mAMDyA te vakhate A gurudeve himatabharI rIte aDagatAthI badhAnI sAme ubhA rahI AzAtanA TALI hatI ane TheTha jIvasaTosaTane prasaMga AvyuM chatAM tIrtha khAtara game tevo du:kha bhogavavA paDe te zuM hisAbamAM hatuM ? tema dhArI chevaTa lagI aDaga rahI te prakaraNano aMta ANyo hate. zAsanasevA karavI e ja temane jIvanamaMtra hato. - teozrInI chevaTanI bhAvanA jaina anAthAzrama ughADavAnI hatI. hajAro anAtha nirAdhAra jaina bALake dharmAtara thAya che temane Azraya ApI vidyAdAna ApI custa jaina banAvavA ane jaina samAjano thate nAza aTakAva. temanI A bhAvanA temanA zive ane bhakata pUrI kare, e zubhecchApUrvaka viramuM chuM. (tA. 30 DiseMbara 1928nA "muMbaI samAcAranI aDavADika AvRttimAM le-muni nyAyavijayajI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSi-zAsaviSayaka eka apUrva prAcIna hiMdI graM'tha 179 - kRSi - zAstraviSayaka eka apUrva prAcIna hiMdI graMtha jisa prakAra sa MskRta sAhitya meM kaivala kAvya, nATaka, itihAsa, capU ke atirikta vAstuzAstra, zilpazAstra, bhUgazAstra Adi upayogitAvAda ke graMtha bhI pAe jAte hai, ThIka usI prakAra hamAre hiMdI sAhitya meM bhI prAcIna kaviyAM ne kAvya ke atirikta anyAnya upayegI viSayAM para graMthacanA kI hai. anyAnya bhAratIya bhASAoM ke itihAsa ke dekhate hue yahu khAta niHsakAya kahI jA sakatI hai ki hiMdI qI kAvyaprauDhatA se anya kisI dezI bhASA kA sAhitya mukAbalA nahIM kara sakatA. hiMdI meM vIra, zRMgAra tathA zAMta-rasa ke sAhitya kI kamI nahIM hai, para sAtha hI hamAre prAcIna kaviyeAM te vyavahArApayeAgI viSayAM para bhI graMtha-racanA kara kai hiMdIsAhitya kI zrIvRddhi phI hai. sAhitya-samAleAcaka' patra meM mahAzaya gurudattajIkRta 'pakSIvilAsa,' 'vRkSavilAsa' Adi graMthAM kI carcA kI jA cUkI hai. mAdhurI meM bhI kUpa-khanana zAstra para pichalI mA eka lekha prakAzita hA cUkA hai; para Aja hama eka apUrva graMtharatna kA paricaya karAte haiM. gvAliyara ke mahArASTranareza mahArAja daulatarAva ziMde khaDe vIra, dhIra aura guNagrAhaka the. Apa baDe rasika, bhakta, svayaM kavi tathA kaviyAM ke AzrayadAtA bhI the. gvAliyara me' sAhitya-saMgIta-kalA ke prasthApaka Apa hI dhe. zRMgAra-rasAcAya kavivara padmAkarajI ke 'AlIjAha prakAza' kI racanA ke upalakSa meM eka lAkha rUpayA tathA hAthI bheTa karane kI mahArAja daulatarAva kI udAratAviSayaka kiMvadaMti prasiddha hI hai. anya hiMdI-marAThI-kaviyeAM kA bhI mahArAja ne kaivala Azraya hI nahIM diyA, varan apane pUjya pitA kI taraha daulata prabhu ke caraNa go hai" jaisI racanA dvArA Isa mahArASTrIya sapUta ne hiMdI-kAvya-vATikA ke! bhI alaMkRta kiyA ! Apake hI Azrita ziva kavikRta 'daulatabhAga-vilAsa' graMtha kAparicaya hame karAnA hai. hiMdI sAhitya ke itihAsa meM ziva kavi tathA unakI racanA kA teA ullekha pAyA jAtA hai, ki Mtu una samaya tathA pustaka kA viSayanirUpaNu nahI. prApta prati saMbhavataH svaya' ziva kavijI z2I hI likhI hui Ara mahArAja daulatarAva sAhaba kI sevA meM bheTa kI hui hai. gvAliyara ke vartamAna suMdara vistRta udyAna phUlabAga ke saMsthApaka mahArAja daulatarAva hI the. svayaM ziva kavi ne graMtha ke AraMbha meM likhA hai---- 1 upayyana prabhuke| ati sukhada, jAnata saba saMsAra; yAte khAga-vilAsa'ke, kInhAM sarasa vicAra. isa ullekha se saMbhava hai ki ziva kavi mahArAja ke hiMdI-kaviyAM ke Atmya phrene kI khAta suna kara, bApU vApale jAgIradAra ke dvArA darabAra meM pahuMcA hai|. graMtha kI bhASA Agare ke AsapAsa kI hai. mahArAja daulatarAva ne, san 1810 me, ujjaina ke badale gvAliyara kA rAjadhAnI anAyA thA. rAjadhAnI asane ke anaMtara 5-7 varSoM meM udyAna kI nIMva DAlI gaI. ataH anumAnataH san 1817 aura sana 1827 (mahArAja kA mRtyukAla) ke khIca meM ziva kavi ne isa graMtha kI racanA kI heAgI. kavi te apane svAmI kA vana cAM kiyA hai~~~ kIrti saba jaga meM karata ziva keA harata kaleza; AlIAha sujAna prabhu daulatarAva nareza. tina ziva kavi sAM ceAM kahyo, kIjai bhAga-vilAsa'; jAme svAmI kI rahe, kIti amara prakAza. pustaka kA viSaya nAma se hI spaSTa hai, aura vaha haMmAre anubhavI pUjo kI khAsa dharAhara hai. ataH kahenA na hogA ki usa dharAhara kA dekhanA-bhAlanA va parakhanA unakI saMtAna kA mukhya kavya hai. isa cheTe-se graMtha meM kitane upayukta viSayAM kA samAveza kiyA gayA hai, yaha khAta viSayasUci se hI dekhate banatI haiM. dizAbheda, niSedha, vRkSa, khAga lagAne kI zubhAzubha Adi khAtAM ka! vicAra dhruvala bhAratava jaise adhyAtmapradhAna deza meM hI kiyA jAtA hai; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zubhasaMgraha-bhAga ceAthe aMgrejI-mAdhyama se kRSizAstra zIkhanevAle te zAyada Ina bAte kA majAka uDA. dizAbheda ke viSaya meM kavi ne likhA hai- je ghara ke pUraba dizA, baTa lAve sukha pAya; sakala kAma pUraNa kare, deI bipati bahAya. gharate dakSiNa lAIe, umarI te zubha hoya; pIpara pazcima ati sukhada, varNata hai kavi loya. niSedhavRkSa ghara meM kabahuM na lAIe, rAte vRkSana kAya; lAve tAke phala yahI, ghara kI vRddhi na hoya. berI pheri dADima kahyo, aura bijerA jAna; kaMja, DhAMka, kacanAra puni, tathA loDA mAna. ghara ke nikaTa na lAIe, vRkSa kaMTIle jhAra, je lAve to zatrute, bhaya upaje niradhAra | bAga lagAne kA zubhAzubha nija gRha te dakSiNa dizA, aru aneya bakhAna; prathama bAga nahIM lAIe, lAe duHkha kI khAna. pazcima uttara pUrNa diza, kariye bAga bicAra; sukha-saMpati nizi--dina baDhe, kahata graMtha nirdhAra. anaMtara kavine bhUmi-parIkSA, bhUmi-varNana,niSedha bhUmi,zubha bhUmi kA varNana karate hue likhA hai:nIlI zuka ke paMkha-sI jahaM bila hoya apAra; bAmI viSa kaDDavI mahI, tyAga karI nirdhAra. nIlI zuka ke paMkha-sI mAkhana-sI mudu jAna; seta zaMkha pIta ati haya samAna pramAna. jala najIka jA bhUmi meM tRNa aMkura hariAya; tAmeM vRkSa lagAIe, parama sukhada darjAya. anaMtara sajala bhUmi, nirasa bhUmi aura sAdhAraNa bhUmi meM lagAne ke vRkSo ke nAma likhakara vRkSo ke janmavidhi ke viSaya meM likhA hai- tIna bhAMti ke janma hai, saba vRkSana ke jAna, vanaspati Ika kuma dvitIya, latA gulma bhaya mAna. jo vRkSa bIja se hete hai, aura je vRkSa peDa se hete hai, unake nAma le kara bIja bene kI kai vidhi kA varNana kiyA hai. yathA- aura sune ja bhUmi meM, bIja na upaje keya, tAhi dUdha se siMciye, yA upAya se hoya. dhRta aura bAyabiTaMga kI, tAhi dIjIe dhUpa, pAMca divasa yA vidhi kare, aMkura kahe anUpa. bAga meM prathama jina vakSa ke lagAnA Avazyaka hai, unake viSaya meM likhA hai nIbU caMpA sirasa puni, mallI keri azoka, nAgakesarI prathama yaha, sukhada kahata saba loga; anaMtara aMtara se lagAne ke vRkSa tathA pUrvadizA ke vRkSa kA varNana kara ke vRkSa siMcane kI yukti likhI hai. yathA- nae vRkSa le siMciye, prAta samaya sukhadAna; sardI hai dina lau rahe, yaha thAlA parimAna; ghAsa pAsa nahIM rAkhiye, vRkSa baDhe sukha pAya, khAI deya khudAya kara, kyArI meMDa savAya. paudana ke pAlana kare, putra samAna vicAra. anaMtara bijalI paDe hue vRkSa ko phira se harA karane kI vidhi tathA vibhinna vRkSoM kI piSaNa-vidhi likhI hai. yathA- nAraMgI baDahara sune, inake yahI vicAra; siMce sUkara mAMsa se, bADha vRkSa apAra. lIjai pIThI urada kI, tAmeM nIra milAya; siMca Avare vRkSa ke, bADhe ati sarasAya. dhUta, paya, pAnI milaya kari, siMce vRkSa anAra; bahuta phale phaile amita, samaya hoya apAra. bITa lIjie murga kI, au mAchalI ke mAMsa; siMciya jalameM gharika, phale vRkSa ayAsa. tila, muhaleTI sahita puni, mRgamada nIra milAya; beri siMciye madhura phala, ati sugaMdha sarasAya. isa prakAra aneka prakAra ke vRkSo ke piSaNa kI vibhinna rItiyAM batalAI hai. vRkSo ke mahAsugaMdhita phUlane, sabhI beli ke dhUpane aura siMcana, sabhI vRkSo ke eka hI prakAra se siMcana, saba kSe kA eka hI upacAra, pauda kI vidhi, vRkSa ke nIroga hone kI vidhi Adi kA varNana kiyA hai. bAraha mAsa phala lagane ke viSaya meM kavi ne likhA hai- lIjiya mUla akela kI, tAke kavAtha karAya; tAmai puni madhu ghata sukhada, sara sarasa pisAya. caba sUkara hiraNa kI, ye saba deya milAya; phale bAraha mAsa phala je siMce yahi mAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSi-zAstraviSayaka eka apUrva prAcIna hiMdI graMtha 33 vRkSa TeDhA ho kara patta pIle paDe' yA jaDa meM kIDe paDe, usakA upAya tathA vinA samaye phUlanA, sukhe vRkSa kA harA ho jAnA, phala meM guThalI na paDanA, phala meM aneka prakAra ke svAda honA, phala hamezA hare rahanA, pake phala bahuta dina rahanA, Ama meM drAkSa kA-sA svAda, berI kI bela calanA, paibaMdI Adi aneka vaijJAnika zubha siva kavi ne apane graMtha meM batAe hai, jinakA prayoga kara ke hameM lAbha uThInA cAhiye. amerikA-jaise kRSipradhAna deze ke vidyAlaye meM te pake phala bahuta dina rahane, phala hare rahane Adi viSaya ke khAsa taura se adhyayana karAyA jAtA hai; para hamAre ziva kavijI ne ese kai sugama upAya batA kara sAgara ke gAgara meM bhara diyA hai. sabase apUrva bAta hai vRkSo ke kapha-vAta-pitta rogoM ke lakSaNa aura upAya kA varNana. svanAmadhanya AcArya jagadIzacaMdra vasu mahodaya to bhAratIya vRkSa-chavavAda ke apane apUrva anveSaNa dvArA, pratyakSarUpa meM, saMsAra ke sammukha upasthita kara rahI cUke hai; para sau savA sau varSa pUrva ziva kavijI kA tatsaMbaMdhI vivecana karanA avazya hI kutUhalAspada hai. bAga ke hI sAtha khetI kI khAsa-khAsa 'kahAM para kuA khAdane se pAnI nikalegA. bAga meM tAlAba banA kara usameM machaliyAM rakhane ke liye machAlayoM kA varNana-Adi seMkaDo anya upayukta viSaye kA bhI graMtha meM samAveza kiyA gayA hai. isa pustaka meM varNita upAyo ke liye prayogazAlA khelanA aura anubhava prakAzita karanA Avazyaka hai. mAlavA tathA tavaraghAra-jile ke kucha grAme meM dayAphata karane para hamane graMtha ke kaI nukhe sahI pAe. Aja bhI grAmINa janatA ue upayoga meM lAtI hai. ataH graMtha kI upayogitA ke dekhate hue isakA zikSA-vibhAga meM paDhAyA jAnA Avazyaka pratIta hotA hai. astu. vRkSa ke nidAna-cikitsA ke viSaya meM likhA gayA hai- je manuSya ke roga hai, te vRkSana ke jAna; asa saba kapha-pitta-vAyu kI, prakRti tribidha pahacAna. zAkhA dala nA vRkSa ke, cikane ujajavala phUla; gola hoya lapaTe latA, jAne kapha ke mUladhUpa rahe nA pIta he, DAra pAta gira jAya; arita phale phala pake kRza, pitta prakRti yaha bhAya. sUkho dIragha pAtare, sakho nIMdana hoya, jera nahIM phala nA lage, vAyu prakRti hai seya. auSadhiupAya ke viSaya meM likhA hai- dhRta amalI aru lona se, jo siMce sukhadAna; dUra kare kare-deSa ke, kahata graMtha paramAna. bAkasa kaC kasAya je, tinako kADhe kADhi, siMce ya vidhi vRkSa ke, nase pitta kI bADhI. anaMtara hare, nIle, lAla raMga kI kapAsa paidA karane kI yukita batA kara vinA samaya phUla paidA karane kI yukti batAI hai-- gAMDe ke rasa meM mile, pIsa bilAIkaMda, jihi siMce phUla ke, asamaya kare anaMda. vRkSa ke asamaya phalane aura phala meM guTalI na paDane ke viSaya meM likhA hai- silakhala gebara gAya ke, sarasa bAyabiDaMga; gAMDe ke rasa meM saba, pIsa karo ika saMga. saba vRkSane ke bhUla kA, tAkA sica sujAna; asamaya phala lAge taba, ati sugaMdha kI khAna. muhaleTI mizrI bahuri mahuA kuTI bakhAna; inameM golA bAMdhi ke jara meM dhare sujAna. tAke upara lAIe, vRkSa parama sukha bAsa; bahuta phale sukha ati baDha, guDalI baDhe na tAsa. phala hare rahane ke viSaya meM kavi ne kaI yukti batalAI hai. eka yukti yaha hai- bakarA mAre turata ke, tA kAMdhe ke carma; vRkSa zAkha meM bAMdhie, phala na pake yaha marma. ke phala bahuta dina rahane kI vidhi- madhu biDaMga aru dUdha ke, lepa kare tihi kAla; darbha khAla le vRkSa kI, zAkhA bAMdhe hAla. siMce jala aru dUdha sAM, te aisI vidhi hoya; vAkaeN phala bahu dina rahe, mahi meM pare na koya. jaldI vRkSa hone, vRkSa adhika phalane, jadI phala lagane Adi ke sAtha hI kheta meM zubhAzubha vRkSa lagAne kI vidhi batAI hai- baTa lagAIe kheta meM, jau kI vRddhi hoya; mahuA te gaMdu bahe, yaha jAne saba keya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 zubhasa`graha-bhAga cothA urada vRddhi jAmuna kare, sirasa mUMga sarasAya; brekara khaira lagAIe, ina soM paDe akAla. arjuna jala barasA ke kare prajA pratipAla. anaMtara nIkhUM, anAra, sItAla, aMgUra ke siMcane kA samaya khatA kara gulAba ke viSaya meM likhA hai-- jala de azvina mAsa me, puni suni leujavAba; pusa-mAsa meM kalama kara, siMcA sarasa gulAba. Ave kalI gulAba me, taba ve sute vidhAna; kRSNa-pakSa bhara mAtra me, nIra na dIjai jAna. prasiddha amerikana vanaspati-zAstrajJa zrIyuta khurabaka mahAzaya kI taraha hamAre ziva mahAkavi ne bhI paibadI kI aneka yuktiyAM batAI haiM. paibadI kA samaya, usakI yuktiyAM aura eka hI jigara ke vibhinna vRkSoM kA khaDA anuThThA varNana kiyA hai. yathA khaTa, umara, sahatUta puni, suni lIjai aMjIra; jigara eka ina cAra keA, kahata saai matidhIra, eka vRkSa ina cArA, paibaMda karika hAya, manamAne -tIna kara, kahata sayAne leAya. kaMI paibadI phUla-jAti ke bhI nAma khatalAe haiM... anaMtara kavi" te rUpa-parIkSA kI kA yuktiyAM batalAi hai. yathA-- je kahu nila bhUmi me, upaje dekhe kheta; tAke pazcima khAdie, DeDha puruSa jala deta; pIlI mATI kaDhe ja, pIle meMDaka hAya; Adha puruSa para jala kaDhe, yaha nizcaya karI leAya. 40 pa-khanana kI dizA kUpa kare naiRRtya te khAlaka khace na kAya; kUpa gAMva kI agni dizi, khAde tA yaha jAna; duHkha pAye aru gAMva ke, ati bhaya hAya nidAna. X X X X x kiva ne vRkSeAM va phUleAM kI jAti ke viSaya meM bhI DA vistRta varNana kiyA hai. vATikAvidhAna ke viSaya meM bhI kai anUphI khAte vaijJAnika DhaMga se likhI huM. khAga ke madhya me tAlAkha, tAlA ke khIca me' mahala, usake AsapAsa bakula aura sarU vRkSa, 2'ga-bira`ge maccha, aneka bhAMti ke pakSI Adi kA saMgraha karane kI sUcanA kI hai. ata meM ziva kavijI ne likhA hai-- 'dolatakhAga--vilAsa'kA, paDhe sunai citta lAya, seA nara bhAga-vicAra meM, ati prakhIna darasAya. 'daulatakhAga-vilAsa' kA vana yahI para samApta heAtA hai. ukta graMtha upalabdha ho jAne para me, apane saMzAdhana me', dhI viSaya ke de aura aprakAzita saMskRta-graMtha upalabdha hue haiM. eka kA nAma hai--vRkSadeha.' isakI bahuta sI khAte 'bAga-vilAsa' se milatI-jIlatI hai. kucha khAte vRdeha' meM adhika hai, kucha daulata-bAga vizvAsa' meM dUsare graMtha kA nAma hai upavana-vine' je hAla hI marAThI meM prakAzita hai| cUkA hai. dasa graMtha meM bhI khaDe aDe prayegAM kA vana kiyA gayA hai. bhAratavarSa kRSi-pradhAna deza hai. ataH jaisA ki upara kahA jA cUkA hai, hamArI pUrvaparaparA kA khatalAnevAle aise graMthe kA jitanA bhI adhika pracAra hai!, utanA hI acchA hai. ata meM eka khAta kA ullekha kara denA Avazyaka hai. ukta baga-vilAsa'-graMtha hame, gvAliyar-nareza kailAsavAsI mahArAja mAdhavarAva ziMde ke nikaTa sahavAsa meM rahene kA saubhAgya prApta heAne ke samaya, mahArAja kI kRpA se hI, upalabdha huA thA. vaha kabhI kA prakAzita hai| gayA heAtA; para hamAre durbhAgya se usakI mUla-prati kaiA, usakI pratilipi-sahita, eka vimalakAMti mukheApAdhyAya-nAmaka gAlI navayuvaka-jo hamAre pAsa lekhana aura sapAdana-kArya sIkhatA thA--anyAnya amUlya aitihAsika sAmagrI-sameta hamAre saMgraha se cUrA kara kalakatte calA gayA; ki Mtu ama ukta graMtha zIghra hI prakAzita hai| jAyagA. (mArgIzI-1985nA 'mAdhurI" mAM lekhaka:-zrI, bhAskara rAmacaMdra bhAlerAva) noMdha: A lekhamAM je hiMsAtmaka tAmasI upAya! Ave che, te sAtvikajanA mATe te anucitaja che. bhikSu-akha`DAna Mda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ v/ sAhityasevA viSe jANavA jevA vicAre 180-sAhityasevA viSe jANavA jevA vicAro sAhitya e sAdhana che, sAdhya nathI huM sAhityasevI nathI, sAhityopAsaka paNa nathI, sAhityapremI jarUra chuM. meM sAhityane AsvAda lIdhe che, enI asara mArA para thai che. meM joyuM che ke, sAhitya buddhine pragalma kare che, lAgaNIone sUkSma banAve che, anubhavane pIMchane vizada kare che, dharmabuddhine jAgrata kare che, hadayanI vedanA vyakta kare che, samabhAva keLave che ane AnaMdane sthAyI kare che. eTale sAhitya pratye mArA manamAM Adara che; paNa meM mArI nizA sAhityane arpaNa karI nathI, sAhityane huM mArI ISTadevatA gaNatA nathI. sAhityane sAdhana tarIke ja svIkAruM chuM; ane e sAdhana tarIke ja rahe ema-mane mApha karaze te kahuM ke-IcchuM paNa chuM. tulasIdAsanA manamAM hanumAna pratye Adara, hato, paNa enI niSThA te zrI rAmacaMdra pratyeja hatI. tevI rIte ApaNuM upAsanA jIvananIja hoya. sAhitya e jIvanarUpI prabhunI sevA karanAra ane niSTha bhaktane ThekANe zobhe. chatAM e jyAre potAnI ja upAsanA zarU kare che, tyAre e potAnA dharma bhUlI jAya che. mANasa pitAnA ja sukhano vicAra kare, pitAnI ja sagavaDo zodhavA pAchaLa pitAnI buddhi khacI nAkhe ane pitAnA AnaMdamAMja pote ramamANa thAya tyAre jema tene jIvanavikAsa aTake che ane tenAmAM vikRti pedA thAya che, tevI rIte sAhityanuM paNa che. sAhityane khAtara sAhitya jyAre pedA thAya che, eTale ke loke jyAre sAhityanI kevaLa sAhitya tarIke ja upAsanA kare che, tyAre zarUAtamAM, to e badhuM rUpALuM thAya che-vadhAre AkarSaka thAya che. enI jUnI puNyAi khUTe nahi tyAM sudhI ene bhAre vikAsa thato hoya ema paNa lAge, paNa e ni:satva thatuM jAya che. sAhityane enuM piSaNa sAhityamAMthI nahi paNa jIvanamAMthI, mANasanA puruSArthamAMthI maLavuM joIe. sAhityamAMthI ja piSaNa meLavanAra sAhitya kRtrima che, te ApaNane AgaLa na laI jaI zake. sAhitya eTale zuM ? evA kaMIka saMkucita athavA AkarA-vicAra dharAvatA hovAthI kevaLa sAhityanA upAsakethI huM DaruM chuM. temane deva jUda che, mAro deva jUdo che; paNa sAhityopAsaka bahu udAra che. huM sAhityopAsaka nathI, chatAM teo svIkAre che. "mavidhipUrvakU bhale hoya, paNa huM sAhityanI ja upAsanA karuM chuM, kemake huM "zraddhayAnvita chuM eTaleja sAhitya viSenA mArA keTalAka vicAre ApanI samakSa raju karavAnI dhaSTatA karuM chuM. A5 saunI udAratApara mAro vizvAsa che. mANasanA vicAro, bhAvanAo, lAgaNIo athavA lAgaNIpradhAna anubhava bIjA AgaLa asarakAraka rIte vyakta karavAnI zakti je vastumAM che te sAhitya, e mArA pUratI sAhityanI vyAkhyA che. tAki ke eka kSaNamAM ene pIMkhI zake ema che, e huM jANuM chuM, paNa apUrNa mANase karelI vyAkhyAo apUrNa hoya to emAM navAI zI ? jenAmAM lAgaNIo para anAyAse asara pADavAnI zakti che te sAhitya. cepIpaNuM sAhityane pradhAna guNa che. sAhityanI zuddhi e asara sArI paNa hoya ane naThArI paNa hoya. lAgaNIo e manuSyajIvananuM lagabhaga sarvasva hovAthI emanA para je vastunI asara thAya che te vastu tarapha ApaNe bedarakAra rahyuM pAlave ema nathI. havA, pANI, kherAka vagere zuddha rAkhavAne ApaNe jema Agraha rAkhIe chIe athavA rAkhavo joIe tema, ane tethIye vadhAre sAhityanI zuddhi viSe ApaNo Agraha have joIe. ziyaLanI jema jyAM sAhityane sacavAya che tyAM jIvana pavitra, prasanna ane puruSArtha thavAnuM ja. uccArazuddhi, joDaNInI zuddhi, vyAkaraNazuddhi vagere prAthamika vastuthI mAMDIne sAhityanA eka eka aMga-pratyaMgamAM zuddhino Agraha hovo joIe, mAtra emAM kRtrimatA na Ave, varaNugIpaNuM na Ave, daMbha na Ave, karmakAMDa na Ave. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasaMgraha-bhAga cothA nirvyAja, mugdhatA e zuddhinuM eka pAsuM che ane saMskAritA e khIjAM pAsuM che. ane rIte zuddhi jaLavAya, paNa jo ApaNe zithilatAnAja himAyatI thaI jazuM ane je dareka jAtanI vikRtine paNa daragujara karavA ApaNe taiyAra thai jaIzuM; sAmAjika jIvanamAM sadAcArane temaja sAhityamAM zuddhinA je kAi thoDA paNa Agraha rAkhe tenI sAme kakaLANa macAvIne ene ThekANe pADavAnA prayatna karIzuM; te tethI samAjanuM pArAvAra nukasAna thavAnuM che. sAmAjika jIvanamAM zuM ke sAhityamAM zuM, zuddhi jALavavAnI javAbadArI viziSTa-zreSTha vanIja hAya che. pAlisAdvArA ke kArTAdvArA sAmAjika sadAcArane sarvocca Adarzo TakAvavAnA nathI, tema sAhityanuM paNa che. samAjanA svAbhAvika AgevAne jyAre zithila thAya che, bhIru thAya che athavA udAsIna thAya che, tyAre samAjane bacAvanAra kAi paNa zakti rahetI nathI. e kharuM che ke, sAhityanI pravRtti hamezAM samAjasevAne ageja thAya che, ema nathI. mAsika AnaMda, samAdhAna, muMjhavaNu athavA vyathA pragaTa karavAnI, zabdabaddha karavAnI, mANasamAM je sahaja vRtti che, temAMthI sAhityanA udgama che. sa'gItanI peThe sAhityanA AnaMda paNa mANasa ekalA ekalA lai zake che; chatAM vAvyApAra e sAmAjika jIvanane aMge che. sAhityanI pravRtti mukhyatve peAtAnA lAgaNIpradhAna manana athavA udgArane bIjAmAM saMkrAMta karavAnI IcchAthI thAya che, tethI sAhitya e mukhyatve sAmAjika vastu che, ema kahI zakAya. jIvananI badhIja sArI vastunI mAphaka sAhitya AtmanepadI paNa che ane paramaipadI paNa che. mANasanA sarvocca sadguNa enA sAmAjika jIvanamAMthI udbhave che. anyanirapekSa mekSecchA paNa Atmaupamya mATeja che; eTale ke enAM zarUAta ane aMta sAmAjika jIvananI kRtAtA sAtheja che. sAhityaviSe paNa emaja kahI zakAya. gAyana sAthe jema taMburAnA dhvani tAna pUryoja kare che, tema sAhityanA vistAramAM prajAhita prajAkalyANane sUra kAyama rahevA beie. je kai enAthI visavAdI heAya te saMgIta nathI; paNa kAlAhala che. te sAhitya nathI, paNa mAnasika jhera che. 39 sAhityanuM vyaktitva eka vAra hiMdusthAnanA aitihAsika puruSonI yAdImAM meM bhagavadgItAnuM nAma paNa umeyuM hatuM. jenA vyaktitvanI chApa samAja upara jUde jUde vakhate jUdI jUdI rIte paDe che ane tethI jenA jIvaMtapaNAne anubhava hamezAM thAya che te vyakti athavA puruSa; evI vyAkhyA karIe te bhagavadgItAne rASTrapuruSa kahevAmAM aucityane bhaMga nathI, ema mAnI zakAya sAhityaviSe paNa emaja che. sAhitya eka yA bIjI rIte sAmarthya prakaTa karanAra vyaktinuM hRdayasarvasva hovAthI vyaktinI asara jevI enI paNa asara hoya che. prabhu, mitra athavA kAntA sAthe sAhityane sarakhAvanAra sAhityAcArya eja vastu jUdI rIte kahI che. prabhune ThekANe ApaNe Aje 'guru' zabda vadhAre pasaMda karIe. guru, mitra ane jIvanasahacarI-traNe saMbaMdha pavitra che, udAtta che. sAhityanuM birada evuMja hovu joie. sAmAjika vyavahAramAM ApaNe game te mANasane gharamAM pesavA nathI detA. cAra, za, pIzuna, bhujaMganI kArTinA leAkAne ApaNe umarAnI aMdara paga mUkavA nathI detA. sAhitya upara paNa ApaNI evI ceAkI hovI joie; ane te ApaNI peAtAnIja hovI joie. apavitra mANasa game teTalA vivekI hoya tepaNu jema ApaNAM karAM joDe ApaNe tene chUTathI bhaLavA nathI detA, temaja pApAcaraNane uttejana ApanArA sAhityane paNa ApaNe ApaNA dharmAM pesavA na devuM joie; ane dharabahAranA vyavahAramAM jyAM badhI jAtanA leAkeA joDe sabaMdha paDe che, tyAM bhalA- jIrAne pArakhavAnI kaLA jema ApaNe ApaNAM bALakone arpaNa karIe chIe ane ati prasa'gI mANasane dUra rAkhavAnuM zIkhavIe chIe, tema sAhityamAM paNa duSTa sAhityanA hAvabhAvamAM na phasAtAM tene dUra rAkhavAnu' bALakAne zIkhavavuM joie. AjanA pavana paNa AjanA pavana e jAtaneA nathI e huM jANuM chuM. ziSTAcAranI jUnI vADA teDavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityasevA viSe jANavA jevA vicAre 397 neAja prayatna ApaNe karatA AvyA chIe. ene ThekANe navA AdarzonI navI maryAdA taiyAra karavAnuM ApaNane sUjhayuM nathI. kRtrima ke yAMtrika vADeAnI himAyata huM paNa nathI karatA, paNa samAjahRdayamAM kAMIka Ada teA hAvAja joie; ane e Adaza jALavavAneA Agraha rAkhanAra samAjarINe! paNa joie che. teo je peAtAnuM A svabhAvasiddha ka cheADI de tA saMskRti zI rIte Take ? saMskRti e sagaDInA devatAnI peThe pavana cAle tyAMsudhIja TakanArI vastu che. puruSA ane jAgRtanI ceAkIvagara eka saskRti TakI nathI. saMskRtine kudarata upara naja cheDI zakAya; paNa Aje te! ApaNe sAmAjika arAjakaja jANe pasaMda karatA heAe ema lAge che. jUnI vyavasthA TakI naja zake e dekhItI vAta che, na TakavI joie; paNa jUnIne ThekANe navI vyavasthA racavA jeTaluM prANabaLa paNa ApaNA samAjamAM hAvu joie. kevA aMkurA kAyadAnA akuzanI vAte huM nathI karateA. sAhitya upara kAyadAnA aMkuza ochAmAM oche hAvA joie emaja huM mAnuM chuM. sadAcAranI sarvocca kaiTane vicAra karIne kAyade cAlatA nathI. kAyadAnI AMkhA sthULa hoya che, jaDa hAya che ane enA upAye| asaskArI hAya che. sAhitya upara aMkuza heAve joie leAkamatane. lokamatanA eTale saMskArI, udAra, cAritravatsala samAjarINAnA. AvuM kazuM karavAne Ajane samAja taiyAra nathI e huM nathI jANutA ema nathI; paNa samAja ethI peAtAnuMja nukasAna kare che, ema kahyA vagara chUTako nathI. vaiddo muniyaMca vajra: pramANam| e dalIla taLe ApaNe tamAma maryAdAene cheda teA uDADaveA nathI ne ? sAhitya e kaLAneAja eka vibhAga che. eTale kaLAnA niyame ene paNa lAgu pADIe chIe. kaLA mATeja kaLA che, kaLA bAhya kAI vastunA aMkuza svIkAre nahi, ema kahenArA kevaLa kaLAvAdIe nItinA aMkuzanI hamezAM ThekaDI karatA AvyA che. ' vAmanI ya samApta mahimA evI e kevaLa kaLA jotajotAmAM nira`la svArthI banI jAya che. ane svArthI sAthe sattva kyAre "" TakyuM che ? ArTa phora ArTasa seka' nI pariNati " A phaeNAra ArTIisTsa seika " mAM che. kaLA ane sAhitya kaLAe nItine aMkuza svIkAraveAja joie evA mArA Agraha nathI; paNa enuM kAraNa jUduM che. sAhitya pAse peAtAnuM gAMbhI, prasannatA ane pavitratA kema na hoya ? vinAda e kaMi A traNene virAdhI nathI. ulaTu vineAda A traNene ucca kATie pahAMcADI batAvI zake che, sAhitya jo svadharma pALe te ene nItine aMkuza svIkAravA na paDe. sAhitya jyAre hIna abhiruci ane kalAzatru vilAsitAnA pIThAmAM jaine paDe che, tyAreja nItine lAcArIthI ene tyAMthI uThADI ghera ANuvI paDe che. sadAcArI ane svayaMzAsita nAgarikAne nagararakSakAthI hIvAnuM kAraNa rahetuMja nathI. paNa kaLA ane sAhitya ekaja vastu nathI. suMdaratA e sAhityanu bhUSaNa che, paNu sAhityanuM sarvIsva nathI. sAhityanuM sarvasva-sAhityanA prANa e ejasvitA che, vikramazIlatA che, sattvavRddha che, jIvananAM vividha kSetromAM pauruSa vadhAravAmAMja sAhityanI unnati rahelI che. zu' viSayasevana samAjamAM eTaluM kSINa thai gayu` che ke vilAsapreraka sAhityadvArA tene uttejana ApavAnI jarUra haiAya ? samAjanI jema sAhityane paNa dehadhArInA niyamene vaza thaine uccAvaca sthitie bhAgavavI paDe che. jyAre samAjanA saMpUrNa utkarSa thai cUkayeA hAya, tene aMge AvatI samRddhineA paNa thAka caDhayA hAya, te vakhate bhale samAja vilAsitAmAM DUbI sasva khAvA taiyAra thai jAya; paNa jyAre patita samAja mANasannati upara AvatI badhIja ApattienuM dudaivI saMgrahasthAna banyA hAya, kareADA bhUkhe nahi te nirAzAthI pIDAtAM hAya, puruSAnI jyAM tyAM ATaja dekhAtI hAya ane ajJAna cAmAsAnI kALI rAta jevuM cemera phelAyu. hAya, eve vakhate tA hRdayanI duLatA vadhAranAra, nAma vAsanAone rUpALI karI batAvanAra ane aneka hIna vruttioneA bacAva karanAra hatyArU sAhitya pedA na karIe.caDhatA pahelAMja paDavAnI taiyArI kevI? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasa'graha-bhAga cothA si'hAsanabatrIsI ane maDA pacIsInA vAtAvaraNamAMthI ApaNe mAMDa ugaryAM chIe te eja vAtAvaraNanI sudharelI ane ThAvakI AvRttie kADhIne zuM ApaNe caDhI zakavAnA hatA? durguNanuM kalevara rUpALu hAya, tenA pApAka pratiSTita hAya, eTalA parathI te ek mAraka nathI thatA, balke vadhAreja thAya che. Adhunika sAhityanI kRpaNatA ApaNI samAjavyavasthAnI suMdaratA game teTalI varNavIe, paNa Aje temAM eka khAmI te spaSTa dekhAya che. eka jamAnAmAM ApaNe badhuM saMskRtamAMja lakhatA, tethI ApaNA prauDha ane lalita vicAra| sAmAnya samAjane duSprApya thayA hatA; paNa te vakhate satakavie ane kathAkIrtanakArA e badhA kiMmatI mAla peAtAnA gajA pramANe svabhASAnI chuTakara dukAneAmAM sastuM bhAve vecatA. megala samayamAM urdunI pratiSThA vadhI ane ArabI, phArasI bhASAemAMthI kavine preraNA maLavA lAgI. aMgrejI jamAnA zarU thayA ane ApaNe! badhA gAnasika khArAka aMgrejImAMthI ApaNune levAnI Teva paDI. enI sArI-mAphI asara ApaNI maneracanA para paDI che; sAhitya upara teA paDIja che. AjakAlanAM ApaNAM chApAM ane mAsike navA jamAnAnA vicArA chUTaka bhAve vecavAnuM kAma karavA lAgyAM che; paNa A traNe yugamAM garIbavargane mATe, kheDuta ane majUrAne mATe, strIo mATe ane bALakA mATe vizeSa prayAsa thayeA nathI. azikSita samAjamAM paNa sAmAjika prANa keTaluM ka sAhitya pedA kare che. ApaNA saMskArI dezamAM sAdhusatAnI kRpAthI temAM amuka umere thaya! tethI Azcarya pAmavAnuM kAraNa nathI; paNa ApaNe mukhyatve madhyamavarganeAja haMmeza vicAra karatA AvyA chIe. garIba leAkeAnu jIvana zAMtimaya, AzAmaya ane saMskAramaya karavAnI dhArmi`ka pharaja ApaNI che, e ApaNe bhUlyA chIe. dhUmaketu ku dvirepha jevA lekhakeAnI muThThI e muThThI vArtAo cheDI dae teA ApaNI vArtAo ane navalakathAemAM garIkheAnA karuNu kAvyamaya jIvanane vicAra sarakhA nathI hotA. purANakAreAe jema amRta, apsarA ane adekhAivALuM svarga kampyu, tema AjanA navalakathAkArA vakIla, eNrisTara thayeleA, vilAyata jai Avele athavA mRtyupatrathI jene khUba paisA maLyA che evA kAi navare mANasa kalpe che; ane enA AtmanisatuSTa evA niraka jIvananA vistAra varNave che. jAtibheda ApaNA manerathAmAM paNa eTalA badhA vyApI gayeleA che ke madhyama varga bahAranI duniyA ApaNe oi zakatA nathI. sAva garIba leAkeAnuM jIvana ApaNane dayApAtra-paNa rahasyanya lAge che. IsapanA pelA sAbaranI peThe ApaNe mAthAparanAM zigaDAMnA abhimAnamAM dUbaLA-pAtaLA pagane tiraskAra karavA lAgyA chIe. athavA tiraskAra jeTaluye dhyAna emanA tarapha ApatA nathI. ka ane punarjanmanA siddhAntane! Azraya lai ApaNe ApaNA anAthadroha DhAMkIe chIe. anAthenI sevA tA kAra rahI, emanu smaraNa sarakhuMye ApaNe nathI karatA. aMgreja kavi phUDanA 'sAnga pha dhI spiriTa ' te teAle Ave evuM maulika kAvya AjanA jamAnAnA sAkSarAmAMthI keie lakhyuM che? sapanA sAbaranI je gati thai eja gati ApaNI hamezAM thatI AvI che ane have te! vinAza thavA beThA che. ApaNuM leAkapriya sAhitya ApaNI sAmAjika sthiti sUcave che. haiye hAya toja hArDa Ave ne! garIbenI hADamArI kayAM che, temanuM da` kayuM che, temane savAla keTalA vikaTa ane vizALa che ene javAbadAra vicAra karI savAlane tole Ave evI yeAjanA hAya teja garImAne kaMika AzA Ave te! jenI eraNa cArIe teneja dAnamAM seAya ApatA hoie, tyAre te letI vakhate lenAranA hAthamAM kaivI bhAvanA haze ? ApaNuM sAhitya jo ApaNane ApaNA yugadha na batAve, ane te dharmo pALavAne ApaNane na prere te| te khAkI badhI rIte sarasa hAya teAye viphaLaja kahevu joie. garIbone bahAra rAkhavA mATe jema ApaNe badhakhAraNe jamIe chIe ane paMktibhedane prapa`ca racIe chIe, tevIja rIte ApaNe sAhityanI viziSTa zailIe keLavIne jJAnanI parakhemAM jJAtibheda utpanna karcI che. udAtta unnata vicAre! AmaprajAne je sahelAithI maLavA bee te nathI maLI zakatA. ApaNA sAdhusaMtAe garIbAinuM vrata lIdhuM tethIja te garIbeAnI sevA karI zayA, ane garIA mATe prANapU sAhitya lakhI zakyA. hiMdusthAnanuM moTAmAM meATuM baLa enI 398 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ ir MAthe nakAkA-1 = $151 1LA, ANA mAtalAmaDi vAda lATA 52 ka2tA pahalAja sAhityasevA viSe jANavA jevA vicAro 39 lokasaMkhyAmAM chepaNa ApaNe garIbene kola karI eja baLane bojArUpa karI mUkyuM che. jyAMsudhI ApaNe garIbone mATe sAhitya lakhIe nahi, hajAronI saMkhyAmAM bahAra AvI garIbone ApaNe itihAsa ane ApaNI AjanI sthiti, ApaNuM kAvya ane ApaNe dharma enI khubIo samajAvIe nahi, potAnA jIvanaparanI rAkha khaMkherI tene pradIpta karavAnI preraNuM ApIe nahi, tyAM sudhI ApaNuM sAhitya pAMDurogI ja rahevAnuM. sevAmAM sAhitya sAhityanI unnatine arthe ghaDAtI yojanAomAM zreSo ane saMdarbhagraMtha, ItihAsa ane vivecato. pAThaya pustaka ane pramANa tho. pariSado ane samitio-keTaluMe ho choDIne sAhityanA uddhArane arthe garIba prajAnI sevA huM sUcavuM chuM, e joine keTalAkane thaze ke sAhityamaMDaLane saMsArasudhArA pariSada mAnavAnI bhUla karIne huM vAta karuM chuM. bhale e Aropa mArApara Ave; paNa huM to ekakasa mAnuM chuM ke, jhADane paNa jema mukhyatve jamInamAMthI ja maLe che, tema sAhityanuM pioSaNa samAjamAM ja raheluM che. mANasAI ane dharmaniSThAmAMthIja ApaNuM sAhitya samRddha thavAnuM che, e viSe mane zaMkA nathI. upara varNavelI AjakAlanI yojanAone huM utArI pADavA nathI mAgato. emAM yathAzakita bhAga paNa levA icchuM chuM; paNa mukhya vastu visAye cAle ema nathI. jIvananI sugaMdha jyAM puruSArtha ocho thayelo hoya che ane jIvanamAM zithilatA AvelI hoya che, tyAM sAhityanI bAbatamAM alpasaMtoSa ane rasikatAnuM chIcharApaNuM svAbhAvikapaNe AvI jAya che. Aje ApaNe mahAkAvya lakhI zakatA nathI, ApaNI pratibhA mAMDa cauda osarI jAya che, evI TIkA huM nathI karavA mAgato. kAvyanI laMbAIpara vadhAre bhAra nathI mUkavA mAgato; paNa ApaNuM kAvyaviSaya uttega athavA gaMbhIra nathI hotA e TIkA huM jarUra karuM. sAhitya e moTe bhAge vyaktigata prayAsaja che, te jyAM sudhI gaMbhIra ane dIrgha udyoganA pariNAmarUpa na hoya tyAMsudhI chIcharuMja rahevAnuM. Izvare asAdhAraNa pratibhA ApI hoya teye te bIjarU5ja haze. mANase ochAmAM ochuM mALInuM kAma to ImAnadArIthIja karavuM joize. sAhityamAM sahakArathI kAma karyA vagara paNa have cAlavAnuM nathI. sahakArane mATe je saguNa Avazyaka che te keLavyA vagara have eka DagaluM paNa AgaLa bharavuM muzkela che. siddhAMtano Agraha ane svabhAvabheda daragujara karavAnI zakti, vigatomAM utaravAnI jhINavaTa ane ekaja saMkalpane lAMbA vakhata sudhI vaLagI rahevAnI daDhatA, e sAmAjika sazu ApaNe na khIlavIe te jhAjhI sAhityasevA naja thaI zake. paNa e te thaI sAhityanI sevA. paNa sAcA sAhityanI nirmiti prajAnA puruSAtha nuM ja phaLa che. kArabhAramAM bAlavApaNuM na hoya to kArabhAra ApavApaNuM paNa na hoya e jagavikhyAta sUtra pAchaLa bhASAsaudava athavA anuprAsanI lahejata nathI. kemake emAM lahejata karatAM amerikana prajAno puruSArtha, eja emAM mukhya vastu che. sAhityanI unnati prajAnI unnati sAtheja thAya llAnA kheDutoe gujarAtI bhASAmAM je umere karyo che te ApaNI be-cAra pariSada paNa na karI zake. "ame vallabhabhAInA hAthamAM amArUM zira sepyuM che, nAka nathI sAMpyuM. e vacana mATe gujarAtI bhASA hamezAM magarUra raheze. "amAre kharce baMdUke ne topa rAkhe che, paNa kadI batAvatA te nathI. amArAM bALakane baMduke ne topono svAda cakhADaze te olAda to sudharaze.' e ekaja vAkaya gujarAtI bhASAne vIryazALI banAvavA basa che. sAbaramatIne kAMThe gAMdhIjIe ane bAraDolInAM khetaromAM vallabhabhAIe je bhASA ghaDI che, te bhASA potAnI svAbhAvikatAthIja dhIrAdAtta ane prauDha banI che. sAhitya e prajAnA parAkramano prasAda che. pelo Doso mizanarI Telara A5Nane kahI gayo che ke, kathA mApa tathA bhASA sAhityanI unnati karavI hoya te jIvananI unnati karIe. sAhitya e jIvananI chAyA che, jIvananI sugaMdha che. (tA.16mI sapTembara-28nA surata sAhityamaMDaLanA vArSika utsava prasaMge zrI.kAlelakaranuM vyAkhyAna) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181-bahAdurI kI bAteM vIratA purU ke hI hirase meM nahIM AI hai, usakI adhikAriNI bruibhI hai kucha dina hue kalakattA koTake khajAnacI zrI. tArAprasanna cheSa kI dharmapatnI zrImatI vinodinI devI ne baDI bahAdurI ke sAtha eka cera ke giraphatAra kiyA thA.ApakI Isa bahAdurI se prasanna he kara pulisa kI ora se Apake sene kA eka padaka InAma meM diyA gayAche. eka dasarI strI zrI vIratA dekhiye-mAravADa meM matasiMha Dakaita ne baDA tahalakA macA rakhA thA. jeDaniyA gAMva ke eka jATake gharamatIsiMha aura usake sAthI pahuMce. jATakA saba mAla lUMTa liyA, phira bhI use kaSTa dene lage. usakI patnI se yaha na dekhA gayA. baDI vIratApUrvaka vaha eka saMDAsA le kara nikala AI ora DAkuo ke ghAyala kara diyA. strI ke vIratva ke sAmane DApha bhAga paDe; paraMtu te giraphatAra kara liye gae. sacamuca isa strI ne puruSajAti ke pATha paDhAne kA kAma kiyA hai-ha dhanya hai. kalakatte kI ghaTanA hai-eka pAThazAlA ke kalarka sAhaba vyartha kucha loge ke badanAma karate che. eka mahilA ke bhI badanAma karane kI unakI Adata thI. puruSe se te kucha bana na paDA; paraMtu usa strI ne pAThazAlA meM A kara kalarka sAhaba kI aisI khabara lI ki ve phira usako vyartha badanAma karane kI himmata na paDI. jUte kI mAra ne sArI Adata ThIka kara dI. hasanapura (jAlauna) meM eka teMdue ne eka bAlaka ke pakaDa liyA. usakA pitA usakI rakSA ke AyA to vaha bhI ghAyala he gayA. Isa para sagavaze usI samaya mATe matadInasiMha vahAM A nIkale. Apane kulahADI se teMdue ke mAra kara pitA-putra ko bacA.dhanya vIratA! samrATa jArja paMcamane najIbAbAda jilA bijaneranivAsI bAbu lakhanarAma ke eka manuSya kI jAna bacAne ke sAhasapUrNa kArya para eDavarDa meDala diyA hai. najIbAbAda sTezana para jisa samayagADI bilakula nikaTa A gaIthI, usI samaya eka vyakti paTarI para kUda paDI. bAbu lakhanarAma usake pIche hI phorana kUda paDe aura kurti se use jabaradaratI pakaDa kara uThA lAye. gADI kA phAsalA kevala 3 gaja raha gayA thA. bAda meM mAluma huA ki AdamI pAgala thA. kaNiyA ke kAnunago bAbu manmathanAtha benarajI kI vidhavA bahana zanivAra ko sabere 7 baje pAsa kI gorAI nadI meM nahAne gaI. vaha bhaMvara meM paDa kara dhArA meM calI gayI. kaNiyA hAI skUla ke tharDa klAsa kA 14 varSa kA laDakA tArApada zAha jaba nadI meM muha ne gayA te use AdhI DUbI huI strI dikhAI TI. vaha turata kUda paDA aura apanI jAna jokhama meM DAla use kinAre le AyA. yaha dekha sabake baDA Azcarya huA. laDake ke inAma diyA jAyegA. gata 28 okaTobarako caMpAraNa ke kanuniyA nAmaka grAma meM zAma ke 4 baje ke samaya eka bAghane nikala kara eka gAya ke bachaDe ke pakaDA. khabara pA kara gAMva ke lega lAThI, gaMDAsA tathA bachiyAM le kara vahAM pahuMca gaye. vahAM para zera ne navAba rAuta nAmaka eka yuvaka para AkramaNa kiyA. navAba rAuta bAgha ke AghAta ke sahatA huA use jamIna para paTakakara cillAyA; para jaba taka lega ghaTanAsthala para pahuMce, taba taka bAgha nadI meM kUda paDA. navAba rAuta ne jo viratA dikhAI vaha vAratava meM prazaMsanIya thI. ("vIradezamAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravAsI vIra prabhusiMha 401 182-pravAsI vIra prabhusiMha dakSiNa AphrikAnA prasiddha beara yuddhamAM pravAsI vIra prabhusiMhe je vIratA batAvIne saMsArane Azcaryacakita karI mUkyo hato te eka evo banAve che, ke jene lIdhe pravAsI bhAratIya yugayugAMtara sudhI abhimAnathI mAthuM uMcuM rAkhI zakaze. joke aMgreja ItihAsakAroe itihAsamAM prabhusiMhanI vIratAnuM varNana nathI karyuM ane potAnI anudAratA, saMkIrNatA ane "ta-varNa-zreSatA"nI nItine pUrNa paricaya Ape che, te paNa vizALa bhAratanA pravAsI pitAnA A vIra baMdhunA prazaMsanIya sAhasanI vAta kadI bhUlI zakatA nathI, ane temanA vaMzajo paNa ghaNI zraddhA sahita prabhusiMhanI vIratAnuM smaraNa rAkhaze. prabhusiMha bahAra prAMtanA zAhabAda jIllAmAM bhabhuAnI pAsenA bhairavapura gAmanA rahevAsI che. I. sa. 1896 mAM bhAInI sAthe jhaghaDo thavAthI pote gherathI cAlI nIkaLyA ane prakhyAta kulI prathA'mAM phasAIne nAtAla pahoMcyA. ahIM DaDI-kela-kaMpanIe pAMca varSa gulAmI karAvavA temane vecAtA lIdhA. hajI dAsatvanAM mAtra traNa varSa gayAM hatAM tyAre 12 mI eMkaTobara 1899 ne roja aMgrejo ane bero vacce yuddha zarU thayuM. aMgrejoe beara jAtine nabaLI samajI hatI ane emanuM dhAravuM hatuM ke, eka humalAthIja teo nAsI jaze; paraMtu yuddha zarU thatAM ja be ara lekee evI bahAdurI batAvI ke aMgrejo gabharAyA. je AphrikAnA aMgrejone sAmrAjyasarakAra ane hiMdanI sarakAranI madada na maLI hota te Aje dakSiNa AphrikAne nakazo judoja heta jyAre beara senA jhaMDI pahoMcI tyAre bahAdUra aMgrejo potAnA Azrita bhAratIya lokone bhAgyane bharose mUkIne leDI smItha tarapha nAsI gayA. Daca senAe ThaMDI pahoMcIne lagabhaga 500 bhAratIya majare ne pakaDayA ane relavemAM bharIne temane grAnsavAla tarapha ravAnA karyA, jethI yuddhamAM temanI pAsethI jarUra paDatuM kAma laI zakAya. A bicArAnAM kuTuMbIo ThaMDImAM rahI gayAM, tethI temanI ciMtA ane vyAkuLatAnI sImA ja nahotI. rAtre gADI eka sTezane ubhI rahI. varasAda paDato hato ane ghora aMdhArI rAta hatI. Daca paheregIro hoTelamAM khAvA gayA hatA, tyAre prabhusiMhe 500 abhAgI majuronuM netRtva grahaNa karIne tyAMthI kuca karI dIdhI. keTaluM vikaTa sAhasa ! je kadI Daca sainike A lokone pharIthI pakaDI leta to eke ekane gaLAthI uDAvI dIdhA hatA. e badhA jaMgalanA duma mArgoThArA bIje divase ThaMDI jaI pahoMcyA ane tyAMthI potAnA kuTuMbane laIne saMtAI chupAIne leDI smItha jaI pahoMcyA. leDI smItha jaI pahoMcyA tyAre aMgreja senApati ja vahAITe temane Azraya Apyo ane yuhanAM jAdAM judAM kAmepara temane govI dIdhA. eka divase keTalAeka amaladAroe bhAratIya mArAne pUchayuM ke "tamArAmAM koI e vIra che, ke je potAnA prANanI kALajI rAkhyA vagara rasadanI rakSA karI zake ?" badhA majAro mauna rahyA. mAtra ekaja jaNuM AgaLa paDyA ane be ke "bhArata hajI sudhI to vIravihIna thayuM nathI. e sAbIta karavA huM taiyAra chuM." Aja pelo prasiMha ! eneja rasadanI rakSA karavAnuM kAma soMpavAmAM AvyuM ane sAthe sAthe saradAranI padavI maLI, eka divase rasadanI vaheMcaNI thatI hatI tyAre dhUmADe kADhatA ane vijaLInI jema kaDAkA mArato Daca topakhAnAthI geLA chUTa. badhA nAsIne surakSita sthAnamAM chupAI gayA ane prabhusiMhane uddezIne kahevA lAgyA "nAso, nAso; tame paNa chupAIne prANa bacAvI lo." paraMtu A vIra parvata jevo aDaga tyAMja ubho rahyo. geLo tenA mAthA upara thaIne nadImAM paDIne khaLabhaLavA lAgyA. sAja"Ta sAheba bahAra AvyA ane pUchyuM ke "kema saradAra ! tamane bIka nathI lAgatI?" saraLa prakRti prabhusiMhe uttara vALyo ke bIka zAnI sAheba? je mArI AvaradA pUrI thAya to A goLAnI sAthe vaikuMThamAM jaIza, nahi te A DaMDAthI (pitAne DaMDo batAvIne ) mArI daiza. goLo-phaLo ja raheze." janarala jubarTanI 20 hajAra Daca senA nAtAlamAM leDI smItha sudhI adhikAra jamAvI zu. 26 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ~ ~~ ~~ ~ ~~~ ~ ~~~~ vvvvvvvvvv 492 zubhasaMgraha bhAga cA beThI hatI. ahIMthI nAtAlanI rAjadhAnI pITara merIsabarga mAtra 119 mAIla dUra hatI. leDI smIthamAM sara jaM vahAiTa pitAnI senA sahita gherAI gayA hatA. boara janarale akhulavAnanI pahADI jagA para tapakhAnuM gaThavyuM ane tyAMthI evA geLA choDavA zarU karyA ke jenuM vajana 96 pauDa thatuM hatuM. aMgreja senAe e topanuM nAma "lAMga Toma" pADayuM hatuM. "loMga TAma'mAMthI geLo chUTe eTale aMgreja senAmAM khaLabhaLATa macI jato hato. mATI ane retInI guNa bharIne upara nIce goThavI tenI vADa karI lIdhI hatI. have prazna e hato ke, koNa pitAnA jAnapara khelIne pilI guNanA DhagalA upara ubho rahe ane jyAre loMga TImamAM goLo bharAvA lAge tyAre aMgreja senAne rakSita sthAnamAM chupAI javA mATe sAvadhAna kare? lega mAMthI goLa iTIne A jagAe pahoMcatAM 8-10 miniTa lAgatI. keI aMgreja bahAdure AvI rIte pitAne jIva jokhamamAM nAkhavAnuM sAhasa na karyuM, paNa vIrabhUmi bhAratanA atIta gauravanI rakSAne mATe prabhusiMhe pitAnA prANanI bAjI lagAvavAnuM bIDuM jhaDapyuM. te guNonA DhagalA upara aMgrejI vAvaTo yuniyana jeka-laIne ubhA rahetA ane jyAre 'lega Toma'mAMthI geLo che tyAre basababasaba" kahIne ghAMTA pADate. ene avAja kaDaka hatA. pelI bAjue tapa garjanA karatI te A bAjue prabhusiMha garjanA karI uThate; eTale aMgreja, bhAratIya, habasI badhA nAsIne rakSita rathAnamAM chupAI jatA. kaI kaI vakhate te geLo prabhusiMhanI pAseja phATate, jenA TukaDA Aphata macAvI mUkatA; paraMtu cAra mahinA sudhI "te prabhunI kRpAvaDe A prabhunI rakSA thaI. mAtra eka ja divase eka goLA taddana pAseja paDayA hatA, jenA AghAtathI be pazu ane be manuSya maraNane zaraNa thayAM. teno eka kakaDe prabhusiMhanI chAtImAM athaDAine nIce paDe, jethI tenA paganA aMguThAmAM keTalIka ijA thaI. te samayanI avasthA varNanAtIta che. aMgrejonI kherAkI khUTI. cAre bAjue gherAI javAthI bahArathI kaI madada na maLI zakI. gheDA-gadheDAnuM mAMsa paNa saiinikonI hAjarImAM paDavA lAgyuM. AvA vikaTa samaye prabhusiMha covIsa kalAkamAM mAtra eka vAra AhAra karatA ane te paNa mAtra be adheLa makAInA loTanI rAbaDI karIne. AvI rIte traNa mAsa pachI leDI smIthanA gherAno aMta Avyo. bahAranI aMgreja senA AgaLa vadhI, Daca pAchA paDavA. sara je hAITa prasiMhane dhanyavAda ApIne vilAyata cAlyA gayA. tyAM temaNe prabhusiMhanI vIratAnI mukatakaMThe prazaMsA karI. temanI bahAdurInuM varNana sAMbhaLIne bhAratanA tatkAlIna vAIsaroyanI strI leDI kane prabhusiMhane eka jhabbe mokalyA ane nAtAla sarakArane anuridha karyo ke, te prabhusiMhane pAcho svadeza mokalI de. sArvajanika rUpe prabhusiMhanI vIratA svIkAravA ane leDI karjhanane "jhabhbho pradAna karavA DarbananI kAunsila cembaramAM sabhA thaI. A sabhAmAM DarbananA meyara grIna ekara ema. elae.), sara DevIDa haMTara, ekaTIMga mejIsTreTa, pravAsI bhAra tIyanA proTekaTara ane phejanA ghaNA amaladAro sivAya mahAtmA gAMdhI paNa upasthita hatA. badhAe prasiMhanI vIratAnI ghaNI ghaNI prazaMsA karI. te vakhate DarabananA prasiddha sAptAhika patra "dhI rIyu enDa krITIke petAnA grAhako pAsethI ugharANuM karIne prathama ane dvitIya zreNInA be cAMda taiyAra karyA ane nizcaya karyo ke, beara yuddhamAM jemaNe sauthI vadhAre vIratAnuM kAma karyuM haze, temaneja A cAMda ApavAmAM Avaze. tA. 6 ThThI okaTobara 1900 nA aMkamAM A patre ghoSaNA karI hatI ke, prathama zreNIno cAMda meLavavA prasiMha yogya vyakti che ane temane ja A cAMda ApavAmAM Avaze. paraMtu durbhAgyavaza prabhusiMha cAMda maLe te pahelAMja nAtAlathI bhArata AvI gayA hatA. bhArata AvyA tyAre mahAtmA gAMdhIe sureMdranAtha benarajI upara eka patra lakhIne prabhusiMhane Apyo hato. temAM benarajI mahodayane prArthanA karI hatI ke, lairDa ane leDI karjhana sAthe prabhusiMhane meLApa karAvI de, paraMtu azikSita vIra pramusiMha e patrano marma na jANI zakyA, tethI e saubhAgyathI vaMcita rahyA. prabhusiMha leDI karjhanane jhabbo ane 90 gInI laIne ghera pahoMcyA. A rakamamAM temanuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha hai pyArA hiMdusthAna 403 svopArjita dhana paNa hatuM. te vakhate emanI avasthA 30 varSanI hatI. mAtA ane bhAI jIvita hatAM. hA! jyAre samudrapAra AphrikAmAM bhAratanI vIratAno ke bajAvIne prasiMha svadeza pahoMcyA tyAre jAtinA jAnavaroe temane jAtiyyata karIne temanI bahAdurInuM uttama inAma ApavAne nizcaya karyo, paraMtu trAhI trAhI karIne narapazuonuM zaraNu levAthI sAdhAraNa prAyazcittavaDeja pIcho chUTe. teo paraNyA, be putra ane eka putrInA pitA thayA. have temanI avasthA 60 varSanI thaI cUkI che, kanyAne paraNAvI dIdhI che, strI maraNa pAmI che. nAtAlathI gayA bAda prabhusiMhanA viSayamAM koIne kAMI khabara nahotI. gayA eprIlamAM pravAsI bhavanathI mane bhAI devI dayAlane eka patra maLyo. temAM prabhusiMhanuM vRttAMta vAMcIne jUnI skRti jAgI uThI. hAya ! boara yuddhanA te pravAsI vIrane Aje peTa bharavAnA paNa ra paDayA che ! na maLe khAvA ke na maLe eDhavA. chellA ziyALAmAM temaNe pelA jhabhAthIja potAnA zarIranuM rakSaNa karyuM hatuM. sarakAranI pAse memoriyala mokalavAne prabaMdha thaI rahyo che. joIe, tenuM zuM pariNAma Ave che? paNa huM eTaluM to jarUra kahIza ke, je prabhusiMhanA bhAgyamAM bhAratIya thavAnuM pApa na hota ane tenI cAmaDI gorI hota to Aje ghaDapaNamAM te penzananA paisAthI moja karata: paraMtu gulAma bhAratIya ! pachI te bhale game teTalo sAmrAjyabhata kema na hoya ane teNe sAmrAjyanI game tevI uMcI sevA bhale karI hoya. paNa chevaTe te annavastra vinA TaLavaLavAneja pAtra gaNAya che. zuM ApaNe AzA rAkhI zakIe ke, A lekha vAMcIne bhArata sarakAranA ucca padAdhikArIo e abhAgI vIra tarapha dRSTi pheravavAnI tasdI leze? (tA-28-1-19nA dainika "hiMdusthAnamAM lekhaka-paMDita bhavAnIdayAla saMnyAsI) 183-vaha hai pyArA hiMdusthAna d je pahale dedIpyamAna thA, vizva-gagana meM sUrya-samAna, sabhI deza the jisake Age, hInA-tArAvalI-mahAna. jisakI AbhA pA kara camakA, aMdhakAra-saMyuta yunAna: khile kamala-vana nIla-sarita ke, vaha hai pyArA hiMdusthAna. sabase pahale jahAM huA thA, prakRti-naTI kA suMdara nRtya; dekhA gayA jahAM dhAtA kA, pahale pahale anokhA kRtya. sabase prathama sabhya ho kara dI jasane jaga ke bhikSA jJAna; jisane pahale prabhu ko pAyA, vaha ha pyArA hiMdusthAna. harizcaMdra-sA jahAM huA thA, paidA nRpa-RSi satya-pratijJa; kapila-kaNAdi sadaza the jisake, suvana subhaga SazAstrAbhijJa. jisake baroM kA rahatA thA, siMha ke dAMta para dhyAna; toDaphoDa kara gina lene kA, vaha hai pyArA hiMdusthAna. rAma-kRSNa ne janma liyA thA, jisameM dikhalAne ko khela; jahA huA thA kurukSetra meM, anupama ddhAo kA mela. raktasudhA chiDakA jisa bhU para, rAjasthAna-siMha "mRta" jAna; jisa vana kA thA zivA kesarI, vaha hai pyArA hiMdusthAna. aba bhI jahAM khile rahate hai, yogI he kara bhI araviMda; jinakA rasa cakhane Ate hai, dUra videze se su-maliMda. gAMdhI-sA naradeva jahAM hai, Akhila vizva kA puruSa-pradhAna; jisakA hai hamake ati gaurava, vaha hai yArA hiMdusthAna. (phALuna-1984nA "tyAgabhUmi" mAM lekhaka-parIkSaNasiMha "ba") Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184-nAdirazAha kA ujaDDapana nAdirazAha baDA hI ujaDu thA. jaba vaha hiMdusthAna meM AyA aura karanAla ke maidAna meM mahammadazAha kI senA ko parAsta karake dilhI pahuMcA taba done bAdazAha eka hI siMhAsana para baiThe. kathA prasiddha hai ki nAdirazAha ke yAsa lagI aura usane mahammadazAha se kahA ki pAnI maMgavA de. mugala-samrATe ke ADaMbara prasiddha hI hai. turaMta nagADA bajane lagA aura aisA jAna paDA ki koI baDA utsava honevAlA hai. dasabAraha sevaka kisI ke hAtha meM rUmAla, kisI ke hAtha meM khAsadAna, do tIna sevaka eka baDe cAMdI ke thAla meM, eka mAnika ke kaToremeM jala bhare hue upara se eka gaMgA jamunI sarasa se DhAMka nikAla Ave. nAdira ghabarAyA aura usane pUchAyaha kayA hai? mahammadazAha ne uttara diyA ki Apake liye pAnI A rahA hai. nAdira bolA:-hama esA pAnI nahIM pIte aura usane turaMta cilA kara apane bhistI ko bulAyA aura lohe kA Topa utAra kara usameM pAnI bharavA kara vaha pI gayA. usane kahI yadi hama tumhArI bhAMti pAnI pIte te IrAna se hiMdustAna na Ate. - dUsare dina use baddhake ho gayA. usane apanA hAla mahammadazAha se kahA. turaMta alavImAM hakIma bulAyA gayA. hakIma ne nAdirazAha kI nADI dekha kara davAkhAne ke dAromA ko gulakaMda lAne kI AjJA dI. thoDI dera meM eka gaMgA-jamunI thAla ke upara sunahale kAma kA khAnapAza paDA huA darabAra meM upasthita kiyA gayA. khAnapeza ulaTane para eka jaDAu martabAna, eka choTA sA hIre kA camaca aura ratI-mAze sameta eka jaDAu kAMTA rakhA thA. hakIma yaha saMca rahA thA ki nAdira ko kitanA gulakaMda khilAyA jAya. itane meM nAdira ne martabAna uThA liyA aura de uMgaliyAM DAla kara sArA gulakaMda khA gayA. usane kahA-halavA bahuta acchA hai aura lAe. 185-bAdazAha mahammadazAha ke pradhAna maMtrI kI sUjha-bUjha itihAsake paDhanevAle ne nAdirazAha kA nAma sunA hI hogA, jisane dilhI meM "kala Ama" (janatA kA vadha) karAyA thA. dilhI ke lega trAhitrAhi kara rahe the. mahammadazAha kA pradhAna maMtrI bUDhA AsiphajAha nagara kI dazA dekha kara vyAkula he gayA aura AMkhe meM AMsu bhare mahammadazAha ke sAmane ja kara belA -zrImAn ! Apake bApa-dAdo kI prajA naSTa ho gaI. bAdazAha ke bhI AMsu nikala Aye, paraMtu kara hI kayA sakatA thA ? udAsa ho kara belA(dIdIye Ibarata kuzA, kudarate haka rA babIM; zAmate AmAle mA, sUte nAdira girapha. arthAta zoka kI AMkheM khole aura Izvara kI gati ko dekho. hamAre hI pApa nAdira ke rUpa meM pariNata hue hai. | do pahara hote hI nagara meM hAhAkAra maca gayA. kucha loga phira Asipha jAvuM ke pAsa gaye. khUTA maMtrI naMgI talavAra gale meM DAle naMge sira cUpacApa nAdira ke Age ja kara khaDA hai gayA aura rene lagA. nAdira ke bhI kucha dayA A gaI. vaha bolA-kyA cAhate he ? Asipha jAha ne yaha zera paDhA. kase na mAMda ki digara ba tege nAja kuzI, magara ba jidakunI khalaka sa va bAja kuzI, arthAta koI nahIM bacA jise tuma apane hAva-bhAva se mAre. aba phira saMsAra ke jilA do tama usakA vadha kare. nAdirazAha ne lajijata hokara sira jhukA liyA aura talavAra myAna meM rakha kara kahA - hamane tumhArI ujalI dADhI para dayA kI! turaMta hI irAnI dUta nagara meM doDe aura zAMti sthApita ho gaI. eka dina mahammadazAhane nAdirazAha kI dAvata kI, isameM eka eka kAma eka eka amIra ke soMpA gayA. khAnA khAne ke pIche jaba cAya AI taba maMtrI ne eka pyAlA bharA. jaba dene lagA taba usane sAcA ki pahale apane svAmI ko dU to kahIM nAdira bigaDI jAya aura je nAdira ke dU to apane svAmI ko kayA meha dikhAuMgA! socate socate use eka cAla sUjha gai. usane mahammadazAha ke hAtha meM eka pyAlA de kara kahA ki bAdazAha hI bAdazAhoM ke diyA karate hai. IsakA abhiprAya yaha thA ki mai isa yogya nahIM . Apa hI apane hAtha se nAdirazAha ke dIjiye. (A pRSTamAMnA bane lekha "sarasvatI" nA eka aMkamAMthI lIdhA che.) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 Adarzane phakIra kevo hoya che? 186-Adarzano phakIra kevo hoya ? = avyavasthita ane guMcaLiyA lAMbA vALa, baTana vinAnuM phATeluM paheraNa, dhULanAM nizAnavALA thIMgaDAMvALA jUnA joDA, evo eka sa varSane eka juvAna raziyAnAM gAmaDAMmAM athAka bhaTakato hato ane tene maLanArAonA kAnamAM eka TuMke maMtra mUkato hato. tene A veza chatAM, te sadA unnata mastake ane TaTAra chAtIe cAlato hato. tenI be jhINI, topanA moDhAnI jema maMDAyelI, prakopanI saLagatI sagaDIo samI AMkhomAM evo prabhAva hato ke tene mAnapUrvaka sAMbhaLyA vinA zyAja nahi ! "juvAno! kheDute ane kAmadAro eja sAcI prajA che. tame e kheDutanAM jhuMpaDAMmAM jAva ane kAmadAronI koTaDIomAM paga mUke ane temanI vacce vAsa karo. temane zIkhavo ke, jhAranuM jAlIma taMtra e tamArAM badhAM duHkhanuM mULa che. temanA kAnamAM maMtra puke ke, jhArane uthalAvI nAkhIne sAmyavAdanIja saMsthApanA karavAmAM tamAruM zreya che. juvAna ! muMgA muMgA gAmaDAmAM pesI mAonA lohI sAthe ATalI vAta milAvI do." e juvAna svamadraSTA suzikSita yuvaka ane yuvatIone ekaThAM karI ATalI vAta kaheto. te belato tyAre payagAma Apato hoya tevuM jAdu - tenA zrotAo upara thaI jatuM. e juvAna Adarza bhaktanuM nAma TroTaskI. leninane e sAthI. navA raziyAno e sarjanahAra. TrasTI zrImaMta pitAno putra hato. pitA ene baDo Ijanera banAvI potAnA vADI-vaphA seMpavA Icchato hato; paNa TroTaskIe aDhAra varSanI vayeja, kAntinI bhAvanAothI raMgAIne, navasarjananA AtazathI saLagIne, pitAnA vADI-vaphA saMbhALI sukhI amIra banavAne badale janatAmAM navA vicAranAM vAvetara karavAne rAha pasaMda karyo. ToskIe jotajotAmAM te baMDakhoronA agraNI ane viplavavAdIonA mukhI tarIke nAma kADhayuM. pitAnuM svama dhuLa maLavA mAMDayuM. temanAthI e na sahAyuM. temanI aneka zIkho niSphaLa nivaDayA pachI temaNe chello prayAsa karyo. droTaskIna meM sAme temaNe pistola dharI-"nAdAna chokarA ! kAM te tuM AjathI A avaLAM kAma choDI de ane kAM te mAruM ghara cheDI jA.' droTaskIe atyaMta zAntithI bIjI vAta pasaMda karI. pitAnA A julma sAme muMge reSa batAvatA te sIdhesIdhe viplavavAdIonI chAvaNImAM cAlyo gayo. te ghaDIthI droTaskIe tenI A pasaMdagInA pariNAmarUpa sAcI ane kAyamI kaMgAliyatane jIMdagInA bhAga tarIke vadhAvI lIdhI. ghaNI vakhata A cIMtharAmAM viMTAyelA mANase sAMjanA khANA vinA AkhI rAta viplavane mATe kAma karyA karyuM che. tenI A tapazcaryAmAMthI, tenI A Adarza bhaktimAMthI, aharniza mUka saMdeza nIkaLyA karato ke "jhArane uthalAvI nAkhe, kAmadAre ane kRSikArone potAnA bhAgyavidhAtA banAvo." ane TeskI samA thoDAka AdarzanA phakIrae prakaTAvelI zaktie Aje raziyAmAMthI jhAranuM nAmanizAna paNa bhUMsI nAkhyuM che, ane jagata AMkho phADIne joI rahe evuM nUtana raziyA hastImAM ANI dIdhuM che. ( tA. 14-7-28 nA "saurASTramAMthI) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ zubhasa'graha-bhAga cothA 187 - bhAratanI o pavitra devIo ! jAgRta thAva. / : ... bhAratanI mAtAe! Aje tamArU mAtRtva kayA veSamAM che ? kI vedI upara tamArA e pavitra mAtRtvanuM balidAna apAi cUkayu che ? tame te e mAtAe che ke jeo peAtAnA putrAne dezanI rakSAne mATe svahaste kesariyA jAmA sajAvIne raNakSetramAM vidAya ApatI hatI. tame putrAne vIra banavAnI, dezane mATe sastra tyechAvara karavAnI, mAtRbhUminI svAdhInatA meLavatAM hasate mukhaDe alidAna dai devAnI ane jAna jAya te! jAve, para pyArA dharma na jAve evA zikSaNanI ApanArI che. tame te| zudghoSa yuTTola niyaMtto'tta saMsAramAyAvinito'si saMsAravanuM sthana modRnikA mArutA vAkyamuvAca putram " nI madhura vANIthI putrAnAM hAlaraDAM gAtI hatI; paraMtu Aje te! tame eja putrAne ' sUi jA beTA ! e . hAu AvyA ' 'tyAM nA jatA, tyAM te! bhUta che' evA evA upadeza Ape che. tame te temane janme tyArathIja kAyara, nirUtsAhI ane Darapoka banAvI do che. AvI sthitimAM tee deza ane jAtinI zuM sevA karavAnA ? tame te e rAjapUtakulabhUSaNa rANI durgAvatI ane jhAMsInI rANI vIrAMganA lakSmIAinI jyoti che, ke je dhoDesvAra thaine peAtAnA dezanuM rakSaNa karatAM karatAM vidhI ene tAbAhu pAkarAvI pote paNa vIragatine prApta thatI hatI. tame e maitreyI, gAgI ane ubhayabhAratI che ke jemaNe bhagavAna zakarAcAya jevA sama vidvAna sAthe zAstrA karyAM hatA. paraMtu Aje te! tame taddana azikSita che, kakakA chuTatAMye nathI AvaDatuM, dhareNAMnIja upAsanA karA che. kAi puruSa sAthe zAstrArthInI vAta teA dUra rahI, paNa tene jotAMja tame teA deDha hAthane ghumaTA tANe che. ApaNA bhAratavarSamAM anasUyA, sAvitrI, ciMtA, mehulA ane sItAjI jevI satIe peAtAnA mRta-patine jIvana ApavA jevAM adbhuta kAryo karatI hatI. tame Aje kevI che ! chekarAM thAya te mATe DhAMgI sAdhu brAhmaNeAnI sevA karA che, khabalAne jarAka kaMIka thayuM te jaMtaramaMtaravALAne ke bhuvAne sAdhe che ane cuDA sAteka varSanA thAya teTalAmAM teA jeSIne pUchavA mAMDe che ke " bacuDAnA vivAha kayAMsudhImAM thaze ? mArA bacuDAne kevI vahu maLaze ?" duniyAmAM rAma, kRSNa, zivAjI mane pratApa jevA benamUna Adarzo utpanna karanArI e mAtAe ! Aje tame tamArA mAtRtvanu'-kauzalyA ane yoAdAjInA e pavitra mAtRtvanuM keTaluM bhayaMkara apamAna karI rahI che!? Aje tamane tamArAM bALakAnA AreAgya ane zikSaNanuM bhAna nathI; tethI te yeAgya pAlana-peSaNanA abhAve keTalAMya bALako asamaye mRtyu pAme che. tamArAja sahavAsathI eka vakhata gRhasthAzrama kevA sukhI hatA ! e sukhI dAMpatya-jIvana Aje kyAM cAlyuM gayuM` ? bhUkhe maravuM bhale paDe, paNa mAre ghareNAM te jorazuMja. eka sIdhu teA rAja Apavu ja paDaze.' AvA bhayaMkara Ado~thI te! tame gRhastha-jIvanane du:khamaya banAve che. " bacuDAnA lagnamAM ATaluM teTaluM khoM teAja annajaLa laiza '' vagere bAbateAthI e suMdara gRhasthAzramane lajave che. e devIe ! uThe, jAgRta thAe ane cete! tyAreja samAjane uddhAra thaze!! kemake tame te samAjanu a" aMga che. tame nahi jAge te samAjanu utthAna paNa nathI thavAnuM. tame jAge! enA artha evA nathI ke, tame ze!khIna 'leDIe' banIne maDamenuM anukaraNa karA, gAna-pArTI emAM bhAga laI khUba amanacamana uDAvA, khurasImAM beThe beThe navalakathAe vAMcyA kare| ane patidevane hukama Ape! ke, babalAnA jhADeApizAba sAph kare. evI evI bAbateAthI te dina dina dIse nipAta, hAya! nArImaMDaLanA' enA jevuMja thaze. bhAratanI e devIe ! uThA, sItA ane anasUyA jevI devIe banavAnA prayatna kare. temAMja kalyANa che, udaya che, dezanA bhAvinI nirmALa jyaMti che! jAgeA, jAgA e devie! ane A bhAratabhUmi upara rAma-kRSNa jevAM satAnene janmAve ke jee strIjAtinAM apamAnane bhayakara badale le, anyAyIonuM damana kare ane dezamAM svAdhInatArUpI sUryanA udaya karavA samarthAM thAya ! ("hiMdUpaca"nA eka aMkamAMnA zrI. gulAbacaMda bhAlAnA lekhane anuvAda) 406 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... 189-yuvakoM ke prati " pyAre nAjavAnA ! apanI jarUratoM kA kama karI. aneka cheTImeTI videzI vastuo ke upayAga se deza me* videzI vyApAra kI jaDa khUba jora pakaDa cUkI hai. isI kAraNa Aja hamArA deza itanA dIna Ara ni na hai--dina ba dina hamArI ninatA maDha rahI hai. zakti era svAsthya ke aDhAnA apanA zArIrika kajya samajhA. Arthika kanya-pAlana ke liye svadezI vasrAM kaiA pahenane kA saMkalpa kare; era hiMdusthAna ke svAtaMtryayuddha meM hAtha khaTA kara apanA AdhyAtmika kajya pUrA karA. agara parAkramI, yazasvI Ara vIratApUrNa jIvana khItAnA hI tumhArI mahattvAkAMkSA hA, te hiMdusthAna kA svAdhIna karane ke liye apanI samasta zaktiyoM kA keMdrita karanA zIkheA. apane hRdayAM meM nira Mtara svataMtra bhArata kA dhyAna karate raheA Ara apanI sabase ki MmatI vastu bhI rASTrIya svAdhInatA ke liye apaNa kara do. ai bhAratamAtA ke sapUta najavAnA! puruSArtha ke saMpUrNa vikAsa ke liye, apanI bedAga mahAdurI ke jauhara kA aDhAne ke liye, isase adhika sApha rAstA era kAi nahI hai" " zrI. prakAzam '" (zrAvaNu-1985 nA "tyAgabhUmi"mAMthI) * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAma0 - hAthamahAmaNA hAikamAnDa ? as 189-jAgRta thA, o hiMdu jAti! hAmAyA, je prajAnA dharmamAM saDe hoya, je prajAnA guruo vaibhavI, vilAsI ane khullA atyAcArI ke ziSyAgAmI hoya, te prajAne dharma nathI, zaurya nathI, jagatanI prajAmAM zreSTha paMktinuM sthAna nathI, mekSa nathI ane tevI prajAne prabhu paNa (sahAyaka thatI nathI. anAcAra paSatI prajAnA vaMzavArasethI dezanuM kahyuM kalyANa thavAnuM hatuM ? temaja dharmanuM paNa zuM lIluM thavAnuM hatuM? bhAratamAM dharmayuddha AraMbhAyuM heya, raNasaMgrAmamAM vIra yoddhAo temanuM atulita baLa ajamAvavA bheLA thayA hoya, raNaziMgAM ane zaMkhanAdanA bhayAnaka avAjethI raNamayadAna gAjI uThayuM heya, bhayaMkara vAvAjI rahyAM haya, lehInI lAlanadIonA S samudranuM dazya khaDuM thatuM hoya, ghAyala sainikonA mRta dehanA Dhaga raNakSetramAM Amatema athaDAtA hoya, vidharmIonA dhasArA AkramaNa karatA hoya te samaye e dharmabhI, daMbhI, pAkhaMDI, lAlacu, DhoMgI ane viSayI ItyAdi durgaNavALA guru temaja temanA nAma sevake raNayuddhamAM jhajhumI zakaze kharA ke? javAbamAM nakAraja Avaze. dharma mATe lehInuM chelluM biMdu arpanAra prajAnA o hiMdu vArasA uTha, jAga ane raDI le tArA dharmanA daMbhI AcAryonAM pApakarmopara! sAvadhAna thA e dharmAcAryonAM cAlatAM dhatIMgane khullA pADavA taiyAra thI tArI vahu, dIkarI yAne bahena-mAtAnI dharmane nAme Ijajata lUMTanArA pApI pipinI pile khelavA ! ane jaNAvI de e chaLakapaTathI lakSmI lUMTanAra atyAcArIone ke, have nahi cAle tamArI e popalIlAo! (tA. pa-11-28 ne "hiMdusamAja"mAM lekhaka:-zrI. "bhramita jozI") ma +=+ kALA rAmA hindi movie Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com