Book Title: Agamik Vyakhyao Jain History Series 3
Author(s): Mohanlal Mehta
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001313/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityano bRhada ItihAsa bhAga - 3 Main Education International DOWN wwwwwwww.ou CHARPES gaki vyAkhyAo :prakAzaka: zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa pAlItANaH-amadAvAda-muMbaIe only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghanAyAmAbuvAkAAdyAvAdhizahabhiramAmAlinAlAranAmaraNasaMsArA vAcanurANA gayAmAjamAra namaHmAramA niyanisamAna phalajamavAyamAnasnAnADAlAyAcanAkAlAganAnaTanaTanaTAyAvAdakonA kesammAnAnAnakAdacanAbhavamAnasamajAkAvayAmAmakhAnAhAyama vajhaNAmavAvAvItarUcamadvAnavADyAsaktimAzatinAmuchAvarAyA nakhidanAdhivimahamanAmanyAkumArAcavamAzazulAmavikAgi mAlinAmAbhiva yamadanaganAune naravamamikamAjhavIvinikAnamAmamisaramAvaliyAmivApapamatI kaDavAcanasaumisAbAvisamanasokamavAramazAlinaUmakA vamidyapadizinAsumavAsAneninavAdaMjhuvamAsamekhamA savI nyAyAmiDiyAyamanamamamAkhanavijamAvAkAzAmadanadA mikameDalAujayAzisvAlekhamAravAyApanAkikapiTamadayamAnya rAmanavAna mAdAgAsna syA dhAvatamAlA jagAvagAyana mAnakAnAgAra mAvovAiMTaramadhiyADanikalyAipavAjhalipikacajanAlAmAmATAra sAkasamAsAdayavipanadobAmAkarIlAlAbAdAyasinavAmadhavAlayaMcayapujA dAvAzAkhAmANanilaniyamAvAnarupadvAcAkUbAyAThAmAhAvara namadhavAvivamAnAcanAkAzanAyAnApaDijavAnimApipisTa upamahAjamathurA TAnAgAsavamA azAvatApazyadaNAmavanAmikAzikArapanikhAdayAmArthamA sArakhadhanovismAravAvivamArAdhAmamamAdhinArAmAdeDakAzAva mAmadhAmadhivAtavamAvikAmavacanAbApinAtimAkhAumApanadhi pisAvAvinAnasimAnanyAyAlayAlAsayakaDanAzAyaDazA dAdhakAlayonasamAyApivikAsAnAcaNAvichAnavAdhikAdhAvayA mapighAlAmamami vApasapanAyazcama nAganAmAsamabaMda yAdavamAzAcyA sikabhizIma ayAnAsdAja kuryanIlAmaNavalasAdevavarSamInamapriyavayasevinAniyatAtaaa kavimanAvilAvAlayamavAladAsAnAyAsAmavAvAdakAsavAsAne zevAnavidhimedAlAyAmanirasimAmAnamavazyAnAkAra sAloTAvamatitAvapAsAmivikasamAdhavanArasamAvi khAsAyinamA nyAnonivavikSavanamA nivannAkAzamA israr em gAyanAunanAyanAciyAlayasaMgamAnaviSyAyavAcAyaNanAmasavAsIyAMnA nivizvAnaspaTAkhAlAikhAmiyAjadasAvaanivizavanAradalikSyimAyA mApitAkagayaniyanitAvAmadhAnAnAlAmAvAcakAvana mAnavADakAganAvAnavamApAvApAdhijagAmadinAyanArayanyakAla vahAmAnavAdhipaviNyayAmAsArakhajAgavaDagayAnAdhAnavAunAkA Subedionineteena EpimesnAminAniane Panam Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Zi bA nara. varSAkA nAvi tAsI daki paTAkadinI nAi kImiyA mA mithikhAsvAyAyaninAva mAni nAnAmivAdyatra kAlinAnArmita madana sanyAmAyA napAtAnana jyAgAmAnikAcA yaccApikA kalA nmy|| 36 mihAgataH nayAnivAyA ghAtAba samAna mAtA dikhAnAgA damaka sekasimAnAni yAsaha sAsanIyavama samada vida timi phatAliyAnA svadIya manAvatAnamivAmAnaza likonimAlayiSya zrayAniminAdikA vix.com or unustafatnam Parsonal Use Only nAmayAnAmivAvabhA maniSA sunAnAmakA 7 phAla ke vAdyamAnayanA sammAna rejinA nikA hama // savAjo naividasi manA namAmika nAva kAnosA bhitrapi nyakAmiDiyAyana miDaloya maammaivaaymdhiyaa| i samAsAda dAdI nArAla timinAra azA 54 yuddhAsi dAdaramA mAmImapivAtaca mAthi pisAvAnAmatimA kApA imAmavAla kAmavanAvAla ganAmadada lAlaviru anAzanAya mAnisa nirAnsami mApitAnyaSyasi vaninAtha mAnavatAkA kA gamAnaviSayA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI nemi-vijJAna-kastUrasUri graMthazreNI naM. 19 jaina sAhityano bRhad itihAsa : bhAga - 3 Agamika vyAkhyAo preraNA * sva. pa. pU. AcArya zrI vijayacaMdrodayasUrIzvarajI mahArAja sva. pa. pU. AcArya zrI vijayaazokacaMdrasUrIzvarajI mahArAja zrutopAsanA pa. pU. AcArya zrI vijayasomacaMdrasUrijI mahArAja sahayoga pArzvanAtha zve. mU. saMgha, ghATakopara, muMbaI prInsesa sTrITa luhAra cAla jaina saMgha, muMbaI prakAzaka zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa (zrI samavasaraNa mahAmaMdira) pAlItANA-amadAvAda-muMbai Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahayoga dAtA pArzvanAtha zve. mU. saMgha, ghATakopara, muMbaI prInsesa sTrITa luhAra cAla jaina saMgha, muMbaI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-3 Agamika vyAkhyAo lekhaka DaoN. mohanalAla mehatA anuvAdaka DaoN. ramaNIka zAha zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa pAlItANA-amadAvAda-muMbaI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya kA bRhad itihAsa bhAga -3 : 'Agamika vyAkhyAye'no gujarAtI anuvAda gujarAtI AvRttinA saMpAdako DaoN. nagIna zAha DaoN. ramaNIka zAha prakAzakaH zrI anilabhAI gAMdhI, menejIMga TrasTI, zrI108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa, 110, mahAkAnta, vI.esa.hospITala pAse, amadAvAda-6. prakAzana varSa : gujarAtI AvRtti : prathama saMskaraNa I.sa.2007 mUlya H rUA. 400/ lesara TAIpa seTiMga H mayaMka zAha, Imprezansa 215, golDa sauka komplekSa, sephAyara bilDIMganI pAchaLa, sI. jI. roDa, navaraMgapurA, amadAvAda-380 009. mudrakaH ke. bhIkhAlAla bhAvasAra mANibhadra prinTarsa 12, zAyonA esTeTa, dUdhezvara roDa, zAhIbAga, amadAvAda-380004. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityano bRhad itihAsa vAtsalyavAridhi paramapUjya AcAryadeva zrI vijaya vijJAnasurIzvarajI ma. sA. zAsanasamrA paramapUjya AcAryadeva zrI vijaya nemisUrIzvarajI ma. sA. 'prAkatavizArad paramapUjya AcArya zrI vijaya kastUrasUrIzvarajI ma.sa nmanA thakI na tharma ane saMgha 'ujjavaLa che evA na nabhomaMDaLanA - pa. pU. AcArya nI tesvI tAralAo... pa.pU. AcArya zrI vijayacaMdrodayasUrIzvarajI mahArAja zrI vijayaazokacaMdrasurIzvarajI maha zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhAziSa caina sAhityAnA bhAga mosa graMtha moDina ko yahA nahIM vijarAyasA kvA bhAgayA sAMpa yA bhaya cha, sAvadhA sagalaga 38 varSa pahatA sAI sAkSara vidhAnAce te bholi hAna naudha isa khaMDa mAz2Ama gUMthA sojha samajha kuna sAhityA bRhaddha chatihAsa" nAma thI 1 thA7 mAM hiMhI lAyA mA~ prakAzita yahata. r zubharAtI pAyako pAsa pAga yA jadhA bhAgadvArI pA~ca tathA zula rAya thI zrI 108 jaina tIrtha darzana lavana TrasTai hiMdI ani tyAgAnuM zubharAtI pro zrInagIna lAga zAha sthA prAtaramAga udyAdha zAha yasiharApI" baina sAhitsnA julcha itihAsa" mia? thAra prakAzita IzyA nadurgaya ya same tamanA yA prayAsana aMtarathA yApArIya chAyA jaba hai yoga gulAziSa khAyalA baDagA pAyA chAyA ke tamA yA prayAsa ne gukrAtI sAuro, vijJA sukhI, pAyale upajakAthI pachAvaza ma sAhityamA mana viSayA jI kAgadvArI saMbA amaranI upAsanA dvArA avazya anAra saMba nayI zula C cata zubhecya 14 sI-yazokapi ci-saM 2050 mahA-zu-113 judhavAra gopAsAyA muMbaMdha Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhapRSTha paranA citrano paricaya mukhapRSTha para vajasvAmIjInA jIvana prasaMgonA AlekhananuM citra che. vIranirvANa saMvata 496mAM janmelA ane janmatAveMta jemane jAti smaraNazAna thayelu AthI janmatAveMta saMyama dhAraNa karanAra evA vajasvAmInuM nAma jaina zAsanamAM suvarNa akSare aMkita thayeluM che. teo aMtima dasa pUrvadhArI ane aMtima caturthasaMhananadhArI hatA. emanA svargagamana pachI vajI(vajI)zAkhAnI sthApanA thayelI. vIra nirvANa saMvata 584mAM temanuM nirvANa thayeluM. prastuta citramAM (1) temanA mAtA-pitA dvArA munine bALaka vajanA vhorAvavAno prasaMga che. (2) putra moTo thatAM mAtAnI mamatA tene saMsAramAM pAcho lAvavA mATe jAgI AthI rAja darabAramAM putra mATenI mAMgaNI karI A prasaMganuM Alekhana che. (3) bhagavaMta vajasvAmI sarasvatInuM varadAna prApta kare che tenuM citra che. (4) sAdhuone AkAzagamana dvArA paradeza laI jaI duSkALa pAra karAvavAnuM citra che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamonuM anusaMdhAna jaina sAhityanA bRhad ItihAsa bhAga 1 ane 2 mAM ApaNe Agamono paricaya joyo. prastuta trIjA bhAgamAM A badhA AgamagraMtho paranA vyAkhyA sAhityano arthAt TIkAsAhityano sAMgopAMga paricaya ApavAmAM Avyo che. - deza ane kALanA paribaLe mULa AgamagraMthonA arthanI samajUtI durlabha banavA lAgI AthI dharmanAyaka AcAryoe A mULagraMthonI samajUtI pe te te graMthonI TIkAo ke vyAkhyAonI racanA karI. Agamika vyAkhyAo pAMca vargamAM vibhAjita karAya che : 1. niryuktio, 2. bhASyo, 3. cUrNio, 4. saMskRta TIkAo ane 5. prAdezika lokabhASAomAM viracita vyAkhyAo ke bAlAvabodho. A bhAgamAM niryuktio ane prasiddha niryuktikAra bhadrabAhu svAmI, vividha bhASyo ane bhASyakAro, naMdI vagerenI cUrNio ane viziSTa cUrNikAra jinadAsagaNi tathA agastyasiMhagaNi, anekavidha saMskRta TIkAo ane mukhya TIkAkAro jevA ke haribhadrasUri, zIlAMkasUri, zAMtisUri, abhayadevasUri, malayagiri vagereno paricaya ApavAmAM Avyo che tathA vividha prAMtIya bhASAo jevI ke gujarAtI, rAjasthAnI, hiMdI vageremAM bAlAvabodha nAme oLakhAtI TIkAono paricaya karAvavAmAM Avyo che. parama pUjya moTA mahArAjazrI (pa.pU.AcArya zrI vijaya caMdrodayasUrIzvarajI ma. sA.) tathA parama pUjya gurudevazrI (pa. pU. AcArya zrI vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.) nI pAvana preraNAthI jaina sAhityanA ItihAsanA sAta bhAga uparAMta pramANamImAMsA ane jaina dharma-darzana maLI nava graMthonuM gujarAtI bhASAMtara karavAnuM nakkI thayeluM te pramANe zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTanA TrasTIone preraNA karI - menejIMga TrasTI zrI anilabhAI gAMdhIe pro. zrI 2maNIkabhAI zAha tathA pro. zrI nagInabhAI zAha pAse gujarAtI karAvyuM. judAjudA zrI saMghoe pUjyazrInI vAtane svIkArI saMpUrNa sahayoga Apyo. tenI phaLazrutirUpe A sAte bhAga gujarAtImAM prakAzita thaI rahyA che. baMne pUjyazrIonI hayAtI daramyAna bhAga 1, 2, 4, 6 tathA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANamImAMsA ane jaina dharma-darzana prakAzita thaI cUkyA hatA. A daramyAna baMne pU. gurubhagavaMto kALadharma pAmyA. baMne gurubhagavaMto Aja ApaNI sAme sadehe birAjamAna nathI paraMtu temanI premALa preraNA bharI smRti ApaNI pAse che ane tenA sahAre temaNe soMpeluM kArya ApaNe pUruM karIzuM. e ja vi.saM.2063, jeTha su.1, amadAvAda, pa.pU.A. zrI vijaya caMdrodayasUrIzvarajI ma. nA gurubaMdhu pU.gurudeva(pa.pU.A.zrI vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.)nA caraNakiMkara somacaMdra vi. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya (gujarAtI AvRtti) zAsana samrA zrInemi-vijJAna-kastUrasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara 5.pU.AcArya bhagavaMtazrI vijaya caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA., pa.pU. AcAryazrI vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA upadezathI sthapAyelI prasiddha jaina saMsthA zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa dvArA jaina dharma, saMskRti ane sAhityanA saMrakSaNa ane saMvardhananI anekavidha pravRttio cAlI rahI che. saMsthAe A pahelAM glorI opha jainIjhama, 108 tIrthadarzanAvali, esensa opha jainIjhama jevA vividha mahattvapUrNa graMthonuM prakAzana karela che. saMsthAe saMskRta, prAkRta, hindI, gujarAtI ane aMgrejI jevI mahattvanI bhASAomAM aneka prakAranA jaina sAhityanA je graMtho prakAzita karela che tenI sUci A graMthanA aMte Apela che. te jotAM ja saMsthAnI prakAzana pravRttinuM mahattva jaNAI Avaze. bhagavAna mahAvIranI 26mI janma-zatAbdI prasaMge pUjya AcArya bhagavaMtoe jaina dharmanA vizvakoza jevA koI atyaMta mahattvapUrNa sAhityanA prakAzananI abhilASA vyakta karI. te samaye jaina vizvakozanA prakAzana aMge bhAratamAM ane bhArata bahAra keTalIka yojanAo banI, ame temAM sahakAra ApavA nirNaya karyo. paraMtu vAta AgaLa vadhI nahIM. jaina vizvakozanI AvI ja eka miTIMga vakhate jANItA jaina vidvAna DaoN. nagInabhAI zAhe sUcana karyu ke jaina vizvakoza hAla karI zakAya ke nahIM paraMtu eka moTuM kArya- jaina sAhityanA bRhad itihAsanuM-karavA jevuM che. zrI pArzvanAtha jaina zodha saMsthAna, vArANasI dvArA i.sa. 1966 thI 1981 daramyAna hindI bhASAmAM 7 bhAgamAM lakhAyela "jaina sAhitya kAbRhad itihAsa" nA gujarAtI anuvAdanuM prakAzana karavAnI temaNe sUcanA karI. miTIMgamAM hAjara rahelA zrI pArzvanAtha jaina zodha saMsthAnanA pUrvaniyAmaka DaoN. sAgaramalajI jaine tarata ja A kArya karavAnI anumati ApI. pUjya AcArya bhagavaMto sAthe A aMge vAta karatAM teoe atyaMta prasannatApUrvaka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) A kArya tatkALa hAtha dharavA sUcanA karI. saMsthAe anuvAdanI yojanA banAvI, gujarAtI AvRttinA saMpAdana-anuvAdananuM kArya darzanazAstranA prakAMDa vidvAna ane lA.da.bhAratIya vidyAmaMdiranA pUrvaniyAmaka DaoN. nagInabhAI zAha tathA prAkRta bhASAsAhityanA jANItA vidvAna ane gujarAta yunivarsiTInA prAkRta-pAli vibhAganA pUrvaadhyakSa DaoN. ramaNIkabhAI zAhane soMpyu. A rIte pUjya AcArya bhagavaMtonA AzIrvAdathI jaina sAhityanA bRhad itihAsanA 7 bhAgonA anuvAdanuM kArya cAlu thayuM. bhAga 1, 2, 4 ane 6nA gujarAtI anuvAda-graMtho uparAMta pramANamImAMsA tathA jaina dharma-darzana prasiddha thaI cUkyA che. A sAthe bhAga-3 "Agamika vyAkhyAo'' prakAzita thaI rahyo che. bAkInA bhAgo paNa TUMka samayamAM ja prakAzita thaze. vaLI A badhA bhAgono aMgrejI anuvAda paNa prakAzita karavAnI amArI bhAvanA che. amane atyaMta kheda che ke A prakAzana kArya pUrNa thAya te daramyAna pa.pU. AcAryazrI vijaya caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA. tathA pa.pU. AcAryazrI vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.kALadharma pAmyA. baMne AcArya bhagavaMto Aja ApaNI sAme sadehe birAjamAna nathI paraMtu temanI premALa preraNA bharI smRti ApaNI pAse che ane tenA sahAre pa.pU. AcAryazrI vijaya somacaMdrasUrIzvara ma.sA.nI rAhabarI taLe temaNe soMpelu kArya ApaNe pUruM karIzuM. prastuta bhAga-3nA anuvAda mATe ame DaoN. ramaNIkabhAI zAhano AbhAra mAnIe chIe. zrI pArzvanAtha zodha saMsthAna, vArANasI tathA tenA pUrvaniyAmaka DaoN. sAgaramalajI jainano anuvAdanuM prakAzana karavAnI paravAnagI ApavA mATe AbhAra mAnIe chIe. bhAga-3nA prakAzanamAM Arthika sahayoga ApavA badala pArzvanAtha zve. mU. saMgha, ghATakopara, muMbaI tathA prInsesa sTrITa luhAra cAla jaina saMgha, muMbaIno AbhAra mAnIe chIe. uttama chApakAma mATe lesa imprezansavALA zrI mayaMka zAha tathA mANibhadra prinTarsavALA zrI kanubhAI bhAvasAra ane suMdara sacitra TAITala DijhAIna mATe kIMga imeja prA. lI.nA DAyarekTara zrI jIvaNabhAI vaDodariyAno AbhAra mAnIe chIe. tA. 1-6-2007 amadAvAda --anilabhAI gAMdhI, menejIMga TrasTI, zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya (gujarAtI AvRtti) bhagavAna mahAvIrano 26mI janma zatAbdInA upalakSamAM zAsana samrAzrInemivijJAna-kastUrasUrIzvarajI ma.sA.nA paTTadhara pa.pU AcArya bhagavaMta zrI vijaya caMdrodayasUrIzvarajI ma.sA., pa.pU. AcArya zrI vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA upadezathI sthapAyelI prasiddha jaina saMsthA zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa dvArA jaina sAhitya viSayaka koI viziSTa prakAzana kArya hAtha dharavAnI icchA saMsthAnA menejIMga TrasTI zrI anilabhAI gAMdhIe vyakta karI tyAre ame temane zrI pArzvanAtha jaina zodha saMsthAna, vArANasI dvArA I.sa. 1966 thI 1981 daramyAna hindI bhASAmAM 7 bhAgamAM lakhAyela "jaina sAhityakA bRhad itihAsa" nA gujarAtI anuvAdanuM prakAzana karavAnI sUcanA karI. temaNe pUjya AcAryazrI sAthe maMtraNA karI anuvAdanI yojanA banAvI, gujarAtI AvRttinA saMpAdana-anuvAdananuM kArya amane soMpyuM. pArzvanAtha vidyAzrama graMthamAlA (kramAMka 6, 7, 11, 12, 14, 20, 24)mAM sAta bhAgamAM prakAzita thayela "jaina sAhitya kA bRhad itihAsa"nA mAnad saMpAdako paM. dalasukhabhAI mAlavANiyA ane DaoN. mohana lAla mehatA hatA. tenI bIjI AvRtti i. sa. 1989 thI 1998 daramyAna prakAzita thaI hatI. tenA saMpAdaka DaoN. sAgaramala jaina hatA. uparokta 7 bhAgono saMkSipta parIcaya ame prathama bhAgamAM Apyo che. bhAga-1, 2, 4 ane 6no gujarAtI anuvAda prakAzita thaI cUkyo che. A uparAMta A ja zreNImAM pramANamImAMsA tathA jaina dharma-darzana paNa prakAzita thaI cUkyA che. prastuta bhAga 3 "Agamika vyAkhyAo"no anuvAda DaoN. ramaNIka zAhe karela che. A bhAganA mULa lekhaka DaoN. mohanalAla mehatA hatA. A mahAnubhAvanuM RNa svIkArI temanA pratye sAdara kRtajJatA jJApita karIe chIe. Adhunika bhAratIya sAhityamAM sanmAnapUrNa sthAna prApta karanAra prastuta graMtharAjano gujarAtI anuvAda gujarAtanA vizALa jaina ane jainetara samAjane jaina Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) sAhityano sarvAgapUrNa paricaya ApavA samartha che. - AvA mahattvapUrNa ane bRhatkAya graMthanuM prakAzana hAtha dharavA mATe preraka AcArya bhagavaMta zrI vijayacaMdrodayasUrIzvarajI ma.sA. tathA pa.pU. AcAryazrI vijayaazokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.no jaina samAja sadAkALa RNI raheze. baMne AcArya bhagavaMto kALadharma pAmatAM TUMkA samaya mATe prakAzana kArya vilaMbamAM paDyuM hatuM paraMtu pa.pU. AcAryazrI vijaya somacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nI pAvaka preraNA ane nizrAmAM bAkI rahela graMthonuM prakAzana zIdhra karI zakAze. 5.pU.AcAryazrI vijaya somacaMdrasUrIzvarajInA ame A badala RNI chIe. zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTanA TrasTIgaNano ane prakAzana kArya aMgenI saghaLI vyavasthA kALajIpUrvaka goThavI ApanAra menejIMga TrasTIzrI anilabhAI gAMdhIno ame hRdayapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. amadAvAda tA. 1-6-2007 nagIna zAha ramaNIka zAha (gujarAtI AvRttinA mAnada saMpAdako) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta pustakamAM prAstAvika 1-55 niryuktio 56 - 64 88 1. niryuktio ane niryuktikAra 2. Avazyakaniyukta 3. dazavaikAlika niryukti 4. uttarAdhyayananiryukti 5. AcArAMganiryukti 6. sUtrakRtAMganiryukti 7. dazAzrutaskaMdhaniyukti 8. bRhatkalpaniryukti 9. vyavahAraniryukti 10.anya niyuktio 101 109 110 113 115 116 bhASya 1. bhASya ane bhASyakAra 2. vizeSAvazyakabhASya 3. jItakalpabhASya 4. bRhatkalpa-laghubhASa 5. vyavahArabhASya 6. oghaniryukti-laghubhASa 7. oghaniryukti-bRhabhAga 8. piNDaniryukti-bhAgya 9. paMcakalpa-mahAbhASya 10. bRhatkalpa-bRhabhASya 117 126 186 196 233 2para 254 255 2pa6 263 cUrtio 1. cUrNio ane cUrNikAra 2. nandIcUrNi 266 271 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 274 283 285 287 289 291 293 298 3ra1 323 (14) 3. anuyogadvAracUrNi 4. AvazyakacUrNi 5. dazavaikAlikacUrNi (jinadAsagaNikRta) 6. uttarAdhyayanacUrNi 7. AcArAMgacUrNi 8. sUtrakRtAMgacUrNi 9. jIvakalpa-bRhasthUrNi 10.dazavaikAlikacUrNi (agatyasiMhakRta) 11.nizItha-vizeSacUrNi 12.dazAzrutaskaMdhacUrNi 13.bRhatkalpacUrNi TIkAo 1. TIkAo ane TIkAkAra 2. jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti 3. haribhadrakRta vRttio 4. koTyAcAryakRta vizeSAvazyakabhA-vivaraNa 5. gandhahastikRta zastraparijJA-vivaraNa 6. zIlAMkakRta vivaraNa 7. zAMtisUrikRta uttarAdhyayanaTIkA 8. droNasUrikRta oghaniryukti-vRtti 9. abhayadevavihita vRttio 10. malayagirivihita vRttio 11. mAladhArI hemacaMdrakRta TIkAo 12. nemicaMdravihita uttarAdhyayana-vRtti 13. zrIcaMdrasUrivihita vyAkhyAo 14. anya TIkAo 15. lokabhASAomAM viracita vyAkhyAo zabdAnukramaNikA sahAyaka granthonI sUcI 325 3ra7 331 349 351 upara 358 364 366 385 409 415 417 420 435 441 pa9 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika niryuktio niryuktikAra bhadrabAhu Avazyakaniryukti dazavaikAlikaniryukti uttarAdhyayananiryukti AcArAMganiryukti sUtrakRtAMganiryukti dazAzrutaskadhuniryukti bRhatkalpaniryukti vyavahAraniryukti bhASya bhASyakAra vizeSAvazyakabhASya jItakalpabhASya bRhatkalpa-laghubhASya bRhatkalpa-bRhaddabhASya vyavahArabhASya oghaniryukti-bhAga piDaniryukti-bhAgya paMcakalpa-mahAbhASya cUNio cUrNikAra nandIcUrNi anuyogadvAracUrNi AvazyakacUrNi dazavaikAlikacUrNi (jinadAsakRta) uttarAdhyayanacUrNi AcArAMgacUrNi sUtrakRtAMgacUrNi jItakalpa-bRhasthUrNi Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikacUrNi (agatyasiMhakRta) nizItha-vizeSacUrNi dazAzrutaskalpacUrNi bRhatkalpacUrNi TIkAo ane TIkAkAra jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASya-svopallavRtti haribhadrasUrikRta TIkAo nandIvRtti anuyogadvAraTIkA dazavaikAlikavRtti prajJApanA-pradezavyAkhyA AvazyakavRtti koTyAcAryavihita vizeSAvazyakabhASya-vivaraNa AcArya gaMdhahastikRta zastraparijJAvivaraNa zIlAMkAcAryakRta TIkAo AcArAMgavivaraNa sUtrakRtAMgavivaraNa * vAdivetAla zAntisUrikRta uttarAdhyayanaTIkA droNasUrivihita oghaniryukti-vRtti abhayadevasUrikRta TIkAo sthAnAMgavRtti samavAyAMgavRtti vyAkhyAprajJaprivRtti jJAtAdharmakathAvivaraNa upAsakadazAMgavRtti attakRdazAvRtti anuttaraupapAtikadazAvRtti praznavyAkaraNavRtti - vipAkavRtti aupapAtikavRtti malayagirisUrikRta TIkAo nandIvRtti prajJApanAvRtti sUryaprajJaptivivaraNa Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) jyotiSpharavRtti jIvAbhigamavivaraNa vyavahAravivaraNa rAjaprazrIyavivaraNa piniryukti-vRtti AvazyakavivaraNa bRhatkalpa-pIThikAvRtti mAladhArI hemacandrasUrikRta TIkAo AvazyakaTippaNa anuyogaddAravRtti vizeSAvazyaka bhASya-bRhavRtti nemicandrasUrikRta uttarAdhyayanavRtti zrIcandrasUrikRta TIkAo nizIthacUrNi-durgapadavyAkhyA nirayAvalikAvRtti jItakalpabRhasyuNi-viSamapadavyAkhyA AcArya kSamakIrtikRta bRhatkalpavRtti mANijyazekharasUrikRti Avazyakaniryukti-dIpikA ajitadevasUrikRta AcArAMgadIpikA vijayavimalagaNivihita gacchAcAravRtti vijayavimalagaNivihita tandulavaicArikavRtti - vAnararSikRta gacchAcAraTIkA bhAvavijayagaNikRta uttarAdhyayanavyAkhyA samayasundarasUrisaMbdhi dazavaikAlikadIpikA jJAnavimalasUrigrathita prazravyAkaraNa-sukhabodhikAvRtti lakSmIvallabhagaNiviracita uttarAdhyayanadIpikA dAnazekharasUrisaMkalita bhagavatI-vizeSapadavyAkhyA saMghavijayagaNikRta kalpasUtra-kalpapradIpikA vinayavijayApAdhyAyavihita kalpasUtra-subodhikA samayasundaragaNiviracita kalpasUtra-kalpalatA zAntisAgaragaNividagdha kalpasUtra-kalpakaumudI pRthvIcandrasUripraNIta kalpasUtra-TippaNaka lokabhASAomAM nirmita vyAkhyAo Agamika vyAkhyAomAM sAmagrI-vaividhya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja AcArazAsa darzanazAstra jJAnavAda pramANazAstra karmavAda manovijJAna ane yogazAstra kAmavijJAna samAjazAstra nAgarikazAstra bhUgoLa rAjanIti aitihAsika caritra saMskRti ane sabhyatA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika mULa graMthanA rahasyodghATana mATe tenI vividha vyAkhyAonuM adhyayana anivArya nathI to paNa Avazyaka to che ja. jayAM sudhI koI graMthanI prAmANika vyAkhyAnuM sUkSma avalokana na karavAmAM Ave tyAM sudhI te graMthamAM rahelI aneka mahattvapUrNa vAto ajJAta ja rahI jAya che. A siddhAMta jeTalo vartamAnakAlIna maulika graMtho para lAgu paDe che tenAthI keTalAya gaNo vadhAre prAcIna bhAratIya sAhitya para lAgu paDe che. mULagraMthanA rahasyanuM uddaghATana karavA mATe tenA para vyAkhyAtmaka sAhityanuM nirmANa karavAnI bhAratIya graMthakAronI bahu jUnI paraMparA che. A prakAranA sAhityathI be prayojana siddha thAya che. vyAkhyAkArane potAnI lekhinIthI graMthakAranA abhISTa arthanuM vizleSaNa karavAmAM asIma AtmollAsa thAya che tathA kyAMka-kyAMka tene potAnI mAnyatA prastuta karavAno avasara paNa maLe che. bIjI tarapha pAThakane graMthanA gUDhArtha sudhI pahoMcavA mATe anAvazyaka zrama nathI karavo paDato. A rIte vyAkhyAkArano parizrama sva-para baMne mATe upayogI siddha thAya che. vyAkhyAkAranI AtmatRSTinI sAthe sAthe jijJAsuonI tRSA paNa zAMta thAya che. A ja pavitra bhAvanAthI bhAratIya vyAkhyAgraMthonuM nirmANa thayuM che. jaina vyAkhyAkAronAM hRdaya paNa A ja bhAvanAthI bhAvita rahyAM che. prAcInatama jaina vyAkhyAtmaka sAhityamAM Agamika vyAkhyAonuM ati mahattvapUrNa sthAna che. A vyAkhyAone ApaNe pAMca koTiomAM vibhakta karIe chIe : 1. niryuktio (nijutti), 2. bhASya (bhAsa), 3. cUrNio (curNi), 4. saMskRta TIkAo ane 5. lokabhASAomAM racita vyAkhyAo. AgamonA viSayono saMkSepamAM paricaya ApanArI saMgrahaNIo paNa ghaNI prAcIna che. paMcakalpamahAbhASyanA ullekhAnusAra saMgrahaNIonI racanA Arya kAlake karI che. pAkisUtramAM paNa niryukti tathA saMgrahaNIno ullekha che. niryuktio niryuktio ane bhASya jaina AgamonI padyabaddha TIkAo che. A baMne prakAranI TIkAo prAkRtamAM che. niryuktiomAM mULa granthanA pratyeka padanuM vyAkhyAna na karatAM vizeSa rUpe pAribhASika zabdonuM ja vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo upalabdha niryuktionA kartA AcArya bhadrabAhu (dvitIya)e nimnokta AgamagraMtho para niryuktio racI che H 1. Avazyaka, 2. dazavaikAlika, 3. uttarAdhyayana, 4. AcArAMga, 5. sUtrakRtAMga, 6. dazAzrutaskandha, 7. bRhatkalpa, 8. vyavahAra, 9. sUryaprajJapti, 10. RSibhASita. A dasa niryuktiomAMthI sUryaprApti ane RSibhASitanI niryuktio anupalabdha che. oniryukti, piMDaniryukti, paMcakalpaniryukti ane nizIthaniryukti kramazaH Avazyakaniryukti, dazavaikAlikaniryukti, bRhatkalpaniyukti ane AcArAMganiyuktinI pUraka che. saMsaktaniyukti ghaNI pAchaLanI koInI racanA che. govindrAcAryaracita eka anya niryukti (govindaniryukti) anupalabdha che. niryuktionI vyAkhyAna-zailI nikSepa-paddhati rUpe prasiddha che. A vyAkhyA-paddhati bahu prAcIna che. AnAM anuyogadvAra vageremAM darzana thAya che. A paddhatimAM koI eka padanA saMbhAvita aneka artha karyA pachI temAMthI aprastuta arthono niSedha karIne prastuta artha grahaNa karavAmAM Ave che. jaina nyAyazAstramAM A paddhatinuM ghaNuM mahattva che. niryuktikAra bhadrabAhue niryuktinuM prayojana batAvatAM A paddhatine niryukti mATe upayukta batAvI che. bIjA zabdomAM nikSepa-paddhatinA AdhAre karavAmAM AvatA zabdArthanA nirNaya--nizcayanuM nAma ja niryukti che : bhadrabAhue Avazyaka-niryukti (gA. 88)mAM spaSTa kahyuM che ke eka zabdanA aneka artha thAya che paraMtu kayo artha kayA prasaMga mATe upayukta hoya che, bhagavAna mahAvIranA upadeza samaye kayo artha kayA zabda sAthe sambaddha rahyo che, vagere vAtone dhyAnamAM rAkhIne samyak rUpe arthanirNaya karavo ane te arthano mULa-sUtranA zabdo sAthe sambandha sthApita karavo - A ja niryuktinuM 00 prayojana che. 6 AcArya bhadrabAhukRta dasa niryuktiono racanAkrama je kramathI uparanA dasa graMthonA nAma ApavAmAM AvyAM che te ja che. AcArye potAnI sarvaprathama kRti Avazyakaniryukti (gA. 85-6)mAM niryukti-racanAno saMkalpa karatI vakhate A ja krame graMthonI nAmAvalI ApI che. niryuktiomAM ullikhita eka-bIjI niyuktinAM nAma vagerenA adhyayanathI paNa A tathya pratipAdita thAya che. niryuktikAra bhadrabAhu : niryuktikAra AcArya bhadrabAhu, chedasUtrakAra caturdaza-pUrvadhara AcArya bhadrabAhuthI bhinna che. niryuktikAra bhadrabAhue potAnI dazAzrutaskandhaniryukti ane paMcakalpaniryuktinA prAraMbhamAM chedasUtrakAra bhadrabAhune namaskAra karyA che. niryuktikAra bhadrabAhu prasiddha jayotirvid varAhamihiranA bhAI hovAnuM mAnavAmAM Ave che. teo Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika aSTAMganimitta tathA maMtravidyAmAM pAraMgata naimittika bhadrabAhu rUpe paNa prasiddha che. upasargaharastotra ane bhadrabAhusaMhitA paNa temanI ja racanAo che. varAhamihira vi. saM. 562mAM vidyamAna hatA kemake 'paMcasiddhAntikA'nA aMte zaka saMvat 427 arthAt vi.saM. 562no ullekha che. niryuktikAra bhadrabAhuno samaya paNa lagabhaga A ja che. AthI niryuktiono racanAkALa vi.saM.500-600nI vacce mAnavo yuktiyukta che. Avazyakaniryukti : 7 Avazyakaniryukti AcArya bhadrabAhunI sarvaprathama kRti che. te viSaya-vaividhyanI dRSTie anya niyuktionI apekSAe adhika mahattvapUrNa che. tenA para jinabhadra, jinadAsagaNi, haribhadra, koTyAcArya, malayagiri, maladhArI hemacandra, mANikyazekhara vagere AcAryoe vividha vyAkhyAo racI che. AvazyakaniryuktinI gAthAsaMkhyA bhinnabhinna vyAkhyAomAM bhinna-bhinna jovA maLe che. koI koI vyAkhyAmAM kyAMka kyAMka jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASyanI gAthAo niryuktigAthAomAM bhaLelI pratIta thAya che. mANikyazekharakRta AvazyakaniryuktidIpikAmAM niryuktinI 1615 gAthAo che. Avazyakaniyukti AvazyakasUtranA sAmAyikAdi cha adhyayanonI sarvaprathama (padyabaddha prAkRta) vyAkhyA che. tenA prAraMbhamAM upodghAta che je prastuta niryuktinuM bahu ja mahattvapUrNa aMga che. A aMza eka prakAre samasta niryuktionI bhUmikA che. temAM jJAnapaMcaka, sAmAyika, RSabhadeva-caritra, mahAvIra-caritra, gaNadharavAda, AryarakSita-caritra, nihnavamata (sapta nihnava) vagerenuM saMkSipta vivecana karavAmAM AvyuM che. RSabhadevanA jIvananI mahattvapUrNa ghaTanAonA varNana sAthe sAthe ja te yuga sAthe saMbaMdhita AhAra, zilpa, karma, mamatA, vibhUSaNA, lekhana, gaNita, rUpa, lakSaNa, mAnadaMDa, pota, vyavahAra, nIti, yuddha, iyuzAstra, upAsanA, cikitsA, arthazAstra, baMdha, ghAta, tADana, yajJa, utsava, samavAya, maMgala, kautuka, vastra, gaMdha, mAlTa, alaMkAra, cUlA, upanayana, vivAha, datti, mRtaka-pUjana, dhyApana, stUpa, zabda, khelApana ane pRcchana cAlIsa viSayono paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. covIsa tIrthaMkaronA bhikSAlAbhaprasaMge nimnalikhita nagaronAM nAma ApavAmAM AvyA che : hastinApura, ayodhyA, zrAvastI, sAketa, vijayapura, brahmasthala, pATalikhaMDa, padmakhaMDa, zreyaHpura, riSTapura, siddhArthapura, mahApura, dhAnyapura, vardhamAna, somanasa, mandira, cakrapura, rAjapura, mithilA, rAjagRha, vIrapura, dvAravatI, kUpakaTa ane kollAkagrAma. dharmacakranuM varNana karatAM niryuktikAre batAvyuM che ke bAhubalie potAnA pitA RSabhadevanI smRtimAM dharmacakranI sthApanA karI hatI. A Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo upodaghAta pachI namaskAra, caturvizatistava, vaMdanA, pratikramaNa, kAyotsarga, prAyazcitta, dhyAna, pratyAkhyAna vagerenuM nikSepa-paddhatie vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. namaskAra-prakaraNamAM ahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhunAM svarUpane paNa vicAra karavAmAM Avyo che. pratikramaNa-prakaraNamAM nAgadatta, mahAgiri, sthUlabhadra, dharmaghoSa, surendradatta, dhanvantarI vaidya, karasaMDu, puSpabhUti vagere aneka aitihAsika puruSonAM udAharaNa paNa ApavAmAM AvyAM che. dazavaikAlikaniryuktiH dazavaikAlikaniryuktimAM dasa, eka, kALa, ogha, duma, puSpa, dharma, maMgala, ahiMsA, saMyama, tapa, hetu, udAharaNa, vihaMgama, zramaNa, pUrva, kAma, pada, kSullaka, mahatuM, AcAra, kathA, jIva, nikAya, zastra, piMDa, eSaNA, dhAnya, ratna, sthAvara, dvipada catuSpada, vAkya, zuddhi, prasidhi, vinaya, sakAra, bhikSu, cUlikA, rati vagere padonuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. hetu ane daSTAntanA svarUpanuM vivecana karatAM niryuktikAre anumAnanA nimnokta avayavono nirdeza karyo che : 1. pratijJA, 2. vibhakti, 3. hetu, 4, vibhakti, 5. vipakSa, 6. pratiSedha, 7. daSTAnta, 8. AzaMkA, 9. ta--tiSedha, 10. nigamana. dhAnya tathA ratnanuM vyAkhyAna karatAM pratyekanI cAlIsa jAtio batAvI che. dhAnyanI jAtio A pramANe che : 1. yava, 2. godhUma, 3. zAli, 4. vrIhi, 5. SaSTika, 6. kodrava, 7, aNuka, 8. kaMgu, 9, rAga, 10. tila, 11. muphTa, 12, bhASa, 13. atasI, 14. harimaMtha, 15. tripuTaka, 16 . niSpAva, 17. siliMda, 18. rAjamASa, 19, izu, 20. masUra, 21. tuvarI, 22. kulattha, 23, dhAnyaka, 24, kalAyA. ratnanI covIsa jAtio A che: 1. suvarNa, 2. trapu, 3. tAmra, 4. rajata, 5. loha, 6. sIsaka, 7. hiraNya, 8. pASANa, 9. vaja, 10. maNi, 11. mauktika, 12. pravAla, 13. zaMkha, 14. tiniza, 15. agaru, 16. caMdana, 17. vastra, 18. amila, 19. kAi, 20. carma, 21. daMta, 22. vAla, 23. gaMdha, 24. dravyauSadha, catuSpada prANIonA dasa bheda AcAryo batAvyA che : 1. go, 2. mahiSI, 3. uSTra, 4. aja, 5. eDaka, 6. azva, 7. azvatara, 8. ghoTaka, 9. gardabha, 10. hastI. kAma be prakArano che : saMprApta ane asaMprApta. niryuktikAre saMprAptakAmanA cauda tathA asaMprAptakAmanA dasa bheda che. saMprAptakAmanAM cauda bheda A che : 1. daSTisaMpAta, 2. saMbhASaNa, 3. hasita, 4. lalita, 5. upagUhita, 6. daMtanipAta, 7, nakhanipAta, 8. cuMbana, 9, AliMgana, 10. AdAna, 11. karaNa, 12. Asevana, 13. saMga, 14. krIDA. asaMprAptakAma dasa prakArano che: 1. artha, 2. ciMtA, 3. zraddhA, 4. saMsmaraNa, 5. viklavatA, da. lajjAnAza, 7, pramAda, 8. unmAda, 9, tabhAvanA, 10. maraNa. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika uttarAdhyayananiryukti : AmAM uttara, adhyayana, zrata, skandha, saMyoga, gali, AkIrNa, parISaha, ekaka, catuSka, aMga, saMyama, pramAda, saMskRta, karaNa, urabhra, kapila, nami, bahu, zrata, pUjA, pravacana, sAma, mokSa, caraNa, vidhi, maraNa vagere padonI nikSepapUrvaka vyAkhyA karavAmAM AvI che. yatra-tatra ane zikSApada kathAnako paNa saMkalita karavAmAM AvyAM che. aMganI niryuktimAM gaMdhAMga, auSadhAMga, madyoga, AtoghAMga, zarIrAMga ane yuddhAMganuM bhedaprabhedapUrvaka vivecana karavAmAM AvyuM che. maraNanI vyAkhyAmAM sattara prakAranA mRtyuno ullekha karavAmAM Avyo che. AcArAMganiryuktiH A niryuktimAM AcAra, varNa, varNAntara, caraNa, zastra, parijJA, saMjJA, dipha, pRthvI, vadha, apu, tejasa, vanaspati, trasa, vAyu, loka, vijaya, karma, zIta, uSNa, samyakta, sAra, cara, pUta-vidhUnana, vimokSa, upadhAna, zruta, agra vagere zabdonuM vyAkhyAna karavAmAM Avela che. prAraMbhamAM AcArAMga prathama aMga kema che tathA tenuM parimANa keTaluM che, te para prakAza pADavAmAM Avyo che. aMtamAM niryuktikAre paMcama cUlikA nizIthanuM koI vivecana na karatAM mAtra eTalo ja nirdeza karyo che ke tenI niryukti huM pachI karIza. varNa ane varNAntaranuM pratipAdana karatAM AcArye sAta vargo ane nava varNAntarono ullekha karyo che. eka manuSya jAtinA sAta varNo A che: 1. kSatriya, 2. zUdra, 3. vezya, 4. brAhmaNa, 5. saMkarakSatriya, 6. saMkaravezya, 7. saMkarazUdra. saMkarabrAhmaNa nAmano koI varNa nathI. nava varNAntaro A mujaba che : 1. aMbai, 2. ugra, 3. niSAda, 4. ayogava, 5. mAgadha, 6. sUta, 7. kSatta, 8. videha, 9. cANDAla. sUtrakRtAMganiryuktiH AmAM AcAryuM sUtrakRtAMga zabdanuM vivecana karatAM gAthA, SoDaza, puruSa, vibhakti, samAdhi, mArga, grahaNa, puNDarIka, AhAra, pratyAkhyAna, sUtra, Adra, alam vagere padonuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karyuM che. eka gAthA (119)mAM nimnokta 363 matAntarono ullekha karavAmAM Avyo che : 180 prakAranA kriyAvAdI, 84 prakAranA akriyAvAdI, 67 prakAranA ajJAnavAdI ane 22 prakAranA vanayika. dazAzrutaskanvaniyuktiH prastuta niryuktinA prAraMbhamAM niryuktikAra bhadrabAhue prAcIna gotrIya, carama sakalazrutajJAnI tathA dazAzrutaskandha, bRhat kalpa ane vyavahAra sUtranA praNetA bhadrabAhu svAmIne namaskAra karyA che. AmAM samAdhi, sthAna, zabala, AzAtanA, gaNI, saMpadA, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ) Agamika vyAkhyAo citta, upAsaka, pratimA, paryuSaNA, moha vagere padonuM nikSepa-paddhatie vivecana karavAmAM AvyuM che. paryuSaNAnA paryAyavAcI zabdo A che : parivasanA, parthapaNA, paryapazamanA, varSAvAsa, prathama samavasaraNa, sthApanA, jayeThagraha. bRhatkalpaniyuktiH A niryukti bhAgyamizrita avasthAmAM upalabdha che. temAM tAla, pralamba, grAma, nagara, kheDa, karbaTaka, maDamba, pattana, Akara, droNamukha, nigama, rAjadhAnI, Azrama, niveza, saMbodha, ghoSa, Arya, upAzraya, upadhi, carma, maithuna, kalpa, adhikaraNa, vacana, kaTaka, durga vagere aneka mahattvapUrNa padonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vacce vacce daSTAntarUpa kathAnako paNa uddhata karavAmAM AvyAM che. vyavahAraniryukti : A niryukti paNa bhASyamAM bhaLI gaI che. AmAM sAdhuonA AcAra-vicAra saMbaMdhita aneka mahattvapUrNa pado tathA viSayonuM saMkSipta vivecana che. eka rIte bRhatkalpaniryukti ane vyavahAraniryukti paraspara pUraka che. jaina paraMparAgata aneka mahattvapUrNa pAribhASika zabdonI suspaSTa vyAkhyA sarvaprathama AcArya bhadrabAhue potAnI Agamika niryuktiomAM karI che. A daSTie niryuktikAra AcArya bhadrabAhunuM jaina sAhityanA ItihAsamAM eka viziSTa tathA mahattvapUrNa sthAna che. pAchaLanA bhAgakAro tathA TIMkAkAroe pratyakSa athavA parokSa rUpe uparyukta niryuktiono AdhAra laIne potAnI kRtionuM nirmANa karyuM che. bhASya : niryuktionuM mukhya prayojana pAribhASika zabdonI vyAkhyAnuM rahyuM che. A zabdomAM chupAyela arthabAhulyane abhivyakta karavAnuM sarvaprathama zreya bhASyakArone che. niryuktionI jema bhAgyo paNa padyabaddha prAkRtamAM che. keTalAka bhAgyo niryuktio para che ane keTalAka phakta mULa sUtro para. nimnokta Agama grantho para bhASya lakhavAmAM Avela che : 1. Avazyaka, 2. dazavaikAlika, 3. uttarAdhyayana, 4. bRhatkalpa, 5. paMcakalpa, 6, vyavahAra, 7, nizItha, 8. jItakalpa, 9, oghaniryukti, 10. picchaniryukti. AvazyakasUtra para traNa bhASya lakhavAmAM AvyAM. AmAM thI vizeSAvazyaka bhASya AvazyakasUtranA prathama adhyayana sAmAyika upara che. AmAM 3603 gAthAo che. dazavaikAlikabhASyamAM 63 gAthAo che. uttarAdhyayanabhApya paNa bahu nAnuM che. AmAM 45 gAthAo che. bRhatkalpa para be bhASya che. AmAMthI laghubhASyamAM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 1 1 da490 gAthAo che. paMcakalpa-mahAbhASyanI gAthAsaMkhyA 2574 che. vyavahArabhASyamAM 46 29 gAthAo che. nizIthabhASyamAM lagabhaga da50gAthAo che. jItakalpabhASyamAM 206 gAthA che. oghaniryukti para be bhAgya che. AmAMthI ladhubhASyamAM 322 tathA bRhabhAgyamAM 2517 gAthAo che. piDaniryuktibhASyamAM mAtra 46 gAthAo che. A vizALa prAkRta bhASya-sAhityanuM jaina sAhityamAM ane khAsa karIne Agamika sAhityamAM ati mahattvapUrNa sthAna che. padyabaddha hovAne kAraNe tenA mahattvamAM vizeSa vRddhi thaI jAya che. bhASyakAra : bhAgyakAra rUpe be AcArya prasiddha che : jinabhadragaNi ane saMghadAsagaNi. vizeSAvazyakabhASya ane jItakalpabhASya AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNanI kRtio che. bRhatkalpalaghubhASya ane paMcakalpamahAbhASya saMghadAsagaNinI racanAo che. A be bhASyakAro sivAya anya koI Agamika bhASyakAranA nAmano koI ullekha upalabdha nathI. eTaluM nizcita che ke A be bhAgyakAro sivAya ochAmAM ochA be bhASyakAra to bIjA thayA ja che, jemAMthI eka vyavahArabhASya vagerenA praNetA ane bIjA bRhatkalpabRhadbhAgya vagerenA racayitA che. vidvAnonA anumAna anusAra bRhatkalpabRhabhASyanA praNetA bRhatkalpacUrNikAra tathA bRhatkalpa-vizeSacUrNikAranI paNa pachI thayelA che. teo haribhadrasUrithI kaMIka pUrvavartI athavA samakAlIna che. vyavahArabhASyanA praNetA vizeSAvazyaka bhASyakAra AcArya jinabhadranA paNa pUrvavartI che. saMghadAsagaNi paNa AcArya jinabhadranA pUrvavartI ja che. vizeSAvazyakabhAganA praNetA AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNanuM potAnI mahattvapUrNa kRtionA kAraNe jaina sAhityanA itihAsamAM eka viziSTa sthAna che. ema hovA chatAM paNa temanA jIvana saMbaMdhamAM vizeSa sAmagrI upalabdha nathI. temanA janma, ziSyatva vagere viSayamAM paraspara virodhI ullekho maLe che. temanA saMbaMdhamAM eka Azcaryajanaka ullekha e paNa maLe che ke teo haribhadrasUrinA paTTadhara ziSya hatA, jayAre haribhadrasUri AcArya jinabhadranI pachI lagabhaga so varSa bAda thayA hatA. AcArya jinabhadra vAcanAcArya rUpe paNa prasiddha hatA tathA temanA kuLanuM nAma nivRttikuLa hatuM. temane vadhAre to kSamAzramaNa zabdathI ja sambodhita karavAmAM AvatA hatA. Ama to vAdI, kSamAzramaNa, divAkara, vAcaka, vAcanAcArya vagere zabdo enArthaka paNa che. vividha ullekhonA AdhAre AcArya jinabhadrano uttarakAla vi.saM. 650nI AsapAsa siddha Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ra Agamika vyAkhyAo thAya che. temaNe vizeSAvazyakabhApya vagere nava graMthonuM nirmANa karyuM hatuM. AmAMthI sAta grantha padyabaddha prAkRtamAM che. eka grantha - anuyogadvAracUrNi prAkRta gadyamAM che je jinadAsakRta anuyogadvAracUrNi tathA haribhadrakRta anuyogadvAravRttimAM akSarazaH uddhata karavAmAM AvI che. temanI aMtima kRti vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti je temanA dehAvasAnane kAraNe apUrNa ja rahI gaI hatI ane jene pachIthI koTTA pUrNa karI hatI, te saMskRta gadyamAM che. temanA eka grantha dhyAnazatakanA kartutva viSayamAM hajI vidvAnone saMdeha che. temanI bahumukhI pratibhAthI prabhAvita thaI pachInA AcAryoe temanuM je varNana karyuM che tenAthI pratIta thAya che ke AcArya jinabhadra AgamonA advitIya vyAkhyAtA hatA, yugapradhAna padanA dhAraka hatA, zruti vagere anya zAstronA kuzaLa vidvAna hatA, vibhinna darzanazAstro, lipividyA, gaNitazAstra, chandazAstra, zabdazAstra vagerenA advitIya paMDita hatA, sva-para siddhAntamAM nipuNa hatA, svAcAra-pAlanamAM pravaNa tathA sarva jaina-zramaNo mAM mukhya hatA. uttaravartI AcAryoe temanA mATe bhASyasudhAjhmodhi, bhASyapIyUSapAthodhi, bhagavAn bhASyakAra, prazasyabhASyasamyakAzyapIkalpa vagere ati sammAnapUrNa zabdono prayoga karyo che. A badhA tathyo jovAthI e siddha thAya che ke bhASyakAra jinabhadragaNi kSamAzramaNa potAnA samayanA eka prabhAvazALI AcArya hatA. bRhatkalpa-laghubhASya tathA paMcakalpa-mahAbhASyanA praNetA AcArya saMghadAsagaNi vasudevahiDAM-prathama khaMDanA praNetA AcArya saMghadAsagaNithI bhinna che. vasudevasiMDikAra saMghadAsagaNi paNa vizeSAvazyakabhAgakAra AcArya jinabhadranA pUrvavartI che. vizeSAvazyaka bhASya : AmAM jaina AgamonA lagabhaga samasta mahattvapUrNa viSayonI carcA che. A bhASyanI eka bahu moTI vizeSatA e che ke temAM jaina mAnyatAonuM nirUpaNa mAtra jaina dRSTie na karavAmAM AvatAM, Itara bhAratIya dArzanika mAnyatAo sAthe tulanA, khaMDana, samarthana vagere karatAM karavAmAM AvyuM che. A ja kAraNa che ke prastuta bhASyamAM dArzanika dRSTikoNano vizeSa prabhAva daSTigocara thAya che. jainAgamonuM rahasya samajavA mATe vizeSAvazyakabhASya niHsaMdeha eka atyanta upayogI grantha che. tenI upayogitA tathA mahattAnuM sahuthI moTuM pramANa e ja che ke jinabhadranA uttaravartI Agamika vyAkhyAkAro tathA granthakAroe emAM rahelI sAmagrInI sAthe sAthe ja tenI tarkapaddhatino paNa bahu udAratApUrvaka upayoga karyo che. pahelAM kahevAmAM AvI gayuM che tema, A grantha AvazyakasUtranI vyAkhyA rUpe che. AmAM AvazyakanA prathama adhyayana sAmAyika sAthe saMbaMdhita niryukti-gAthAonuM vyAkhyAna che, temAM nimnakta viyono samAveza karavAmAM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 13 Avyo cheH maMgalarUpa jJAnapaMcaka, nirukta, nikSepa, anugama, naya, sAmAyikanI prApti, sAmAyikanAM bAdhaka kAraNo, cAritralAbha, pravacana, sUtra, anuyoga, sAmAyikanI utpatti, gaNadharavAda, sAmAyikanAM kSetra-kAla, anuyogonuM pRthakkaraNa, nirbhavavAda, sAmAyikanA vividha dvAra, namaskAranI utpatti vagere, 'remi bhaMte' vagere padonI vyAkhyA. jJAnapaMcaka prakaraNamAM Abhinibodhika, zruta, avadhi, mana:paryaya ane kevalajJAnanAM svarUpa, kSetra, viSaya, svAmI vagerenuM vivecana karavAmAM AvyuM che. sAthe ja mati ane zrutano saMbaMdha, nayana ane mananI aprApyakAritA, zrutanizrita matijJAnanA 336 bheda, bhASAnAM svarUpo, zrutanA cauda prakA2 vagereno paNa vicAra karavAmAM Avyo che. cAritrarUpa sAmAyikanI prAptino vicAra karatAM bhASyakAre karmanI prakRti, sthiti, samyaktvaprApti vagerenuM vistArapUrvaka vivecana karyuM che. kaSAyane sAmAyikano bAdhaka batAvatAM kaSAyanI utkRSTatA tathA maMdatAthI kaI rIte cAritrano dhAta thAya che, te para vizeSa prakAza pADyo che. cAritra-prAptinAM kAraNo para prakAza pADatAM AcArye sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta cAritranuM vistArathI vyAkhyAna karyuM che. sAmAyika cAritrano uddeza, nirdeza, nirgama, kSetra, kAla-puruSa, kAraNa, pratyakSa, lakSaNa, naya, samavatAra, anumata, kim, katividha, kasya, kutra, keSu, katam, yiccira, kati, sAntara, avirahita, bhava, AkarSa, sparzana ane nirukti - A chavvIsa dvA2o vaDe varNana karyuM che. A varNanamAM sAmAyikasaMbaMdhI badhI Avazyaka vAtono samAveza thaI gayo che. tRtIya dvAra nirgama arthAt sAmAyikanI utpattinI vyAkhyA karatAM bhASyakAre bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadharonI carcA karI che tathA gaNadharavAda arthAt bhagavAna mahAvIra tathA gaNadharonI vacce thayelI carcAnuM vistArathI nirUpaNa karyuM che. agiyAra gaNadharonAM nAma A che H 1. iMdrabhUti, 2. agnibhUti, 3. vAyubhUti, 4. vyakta, 5. sudharmA, 6. maMDika, 7. mauryaputra, 8. akaMpita, 9. acalabhrAtA, 10. metArya, 11. prabhAsa. teo pahelAM vedAnuyAyI brAhmaNa-paMDita hatA paraMtu pachIthI bhagavAna mahAvIranA maMtavyothI prabhAvita thaIne temanA ziSya thaI gayA hatA. A ja mahAvIranA gaNadharo-mukhya ziSyo kahevAya che. temanI sAthe mahAvIranI je viSayo para carcA thaI hatI te kramazaH A mujaba che : 1. AtmAnuM svataMtra astitva, 2. karmanI sattA, 3. AtmA ane dehano bheda, 4. zUnyavAdanuM nirasana, 5. ihaloka ane paralokanI vicitratA, 6. baMdha ane mokSanuM svarUpa, 7. devonuM astitva, 8. nArakonuM astitva, 9. puNya ane pApanuM svarUpa, 10. paralokanuM astitva, 11. nirvANanI siddhi. AtmAnI svataMtra sattA siddha karavA mATe adhiSThAtRtva, saMghAtaparArthatva vagere aneka hetuo ApavAmAM AvyA che. A hetuo .. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Agamika vyAkhyAo sAMkhya vagere anya darzanomAM paNa upalabdha che. AtmAnA astitvanI siddhinI sAthe sAthe ja ekAtmavAdanI paNa siddhi karavAmAM AvI che. A ja rIte jIvane svadehaparimANa siddha karatAM e batAvavAmAM AvyuM che ke anya padArthonI jema jIva paNa nityAnitya che tathA vijJAna bhUtadharma na hotAM eka svatantra tattva-Atmatattvano dharma che. karmanuM astitva siddha karavA mATe paNa aneka hetuo ApavAmAM AvyA che. karmane mUrta siddha karatAM karma ane AtmAnA saMbaMdha para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che tathA IzvarakatvanuM khaMDana karavAmAM AvyuM che.AtmA ane dehanA bhedanI siddhimAM cArvAkasammata bhUtavAdanuM nirasana karavAmAM AvyuM che tathA indriyabhinna AtmasAdhaka anumAna prastuta karatAM AtmAnI nityatA tathA adazyatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. zUnyavAdanA nirasananA prasaMge vAyu, AkAza vagere tattvonI siddhi karavAmAM AvI che tathA bhUtonI sajIvatAnuM nirUpaNa karatAM hiMsA-ahiMsAnA viveka para prakAza pADavAmAM Avyo che. sudharmAno ihaloka ane paralokaviSayaka saMzaya dUra karavA mATe karma-vaicitrya vaDe bhava-vaicitryanI siddhi karavAmAM AvI che tathA karmavAdanA virodhI svabhAvavAdanuM nirasana karIne karmavAdanI sthApanA karavAmAM AvI che. maMDikanA saMzayanuM nivAraNa karavA mATe vividha hetuo vaDe baMdha ane mokSanI siddhi karavAmAM AvI che tathA mukta AtmAonAM svarUpa para prakAza pADavAmAM Avyo che. A ja rIte deva, nAraka, puNyapApa, para-bhava ane nirvANanI sattA siddha karatAM jainadarzanAbhimata nirvANa vagerenA svarUpanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. sAmAyikanA agiyAramA dvAra samavatAranuM vyAkhyAna karatAM bhASyakAre anuyogo - caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dravyAnuyoganAM pRthakkaraNanI carcA karI che ane batAvyuM che ke Arya vajra bAda thanAra Arya rakSite bhaviSyamAM mati-medhA-dhAraNAno nAza thavAno jANIne anuyogonA vibhAga karI dIdhA. te samaya sudhI badhA sUtronI vyAkhyA cAre prakAranA anuyogothI thatI hatI. Arya rakSite A sUtronuM nizcita vibhAjana karI dIdhuM. caraNakaraNAnuyogamAM kAlika zrutarUpa agiyAra aMga, mahAkalpazruta ane chedasUtro rAkhyAM. dharmakathAnuyogamAM RSibhASitono samAveza karyo. gaNitAnuyogamAM sUryaprajJaptine mUkI. dravyAnuyogamAM dRSTivAdano samAveza karyo. tyArabAda temaNe puSpamitrane gaNipada para pratiSThita karyo. Ane goThAmAhila potAnuM apamAna samajyo ane te IrSyAvaza saMghathI alaga thaIne potAnI navI mAnyatAono pracAra karavA lAgyo. A ja goThAmAhila saptama nihvavanA rUpamAM prasiddha che. niryuktikAranirdiSTa sAta nihnavomAM zivabhUti boTika nAmaka eka bIjo nihnava umerIne bhASyakAra jinabhadre prastuta bhASyamAM nimnalikhita ATha nihnavonI mAnyatAonuM varNana karyuM che H 1. jamAli, 2. tiSyagupta, 3. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 15 ApADhabhUti, 4. azvamitra, 5. gaMga, 6. rogupta-SalUka, 7. goSThAmAhila, 8. zivabhUti. bhagavAna mahAvIrane kevaLajJAna thayAnA 14 varSa pachI prathama tathA 16 varSa pachI dvitIya nirbhava thayo. zeSa nirbhava kramazaH mahAvIra-nirvANanA 214, 220, 228, 544, 584 ane 609 varSa pachI thayA. tenI mAnyatAo ATha prakAranA nihnavavAda rUpe prasiddha che. potAnA abhinavezane kAraNe Amika paraMparAthI viruddha tattva-pratipAdana karanAra nihnava kahevAya che, abhinivezarahita artha-vivAda nihnavavAdanI koTimAM nathI Avato, kema ke A rItanA vivAdanuM prayojana yathArtha tattva-nirNaya che, nahIM ke potAnA abhinivezanuM mithyApoSaNa. nirbhava samasta jinapravacanane pramANabhUta mAnavA chatAM paNa tenA koI eka aMzano paraMparAthI viruddha artha kare che tathA te arthano janatAmAM pracAra kare che. prathama nihnava jamAlie bahurata matano pracAra karyo. A mata anusAra koI paNa kriyA eka samayamAM na thatAM bahu - aneka samayamAM thAya che. dvitIya nirNava tiSmagupte jIvaprAdezika matano pracAra karyo. A mata anusAra jenA vinA te jIva jIva nathI kahevAto ane jenA hovA para ja te jIva kahevAya che, jIvano te carama pradeza vAstavamAM jIva che. tenI sivAyano anya pradeza to tenA abhAvamAM ajIva ja che, kemake tenAthI ja te badhA jIvatva prApta kare che. tRtIya nirbhava ASADhabhUtie avyakta matano pracAra karyo. A mata anusAra koInI sAdhutA-asAdhutA vagereno nizcaya nathI thaI zakato. AthI koIne vandana-namaskAra vagere na karavAM joIe. caturtha nihnava azvamitre sAmucchedika matano pracAra karyo. samucchedano artha che janma thatAM ja sarvathA nAza thaI javo. sAmucchedika mata A siddhAntano samarthaka che. paMcama nihnava gaMge laiMkriyavAdano pracAra karyo. eka samaye be kriyAonA anubhavanI zakyatAnuM samarthana karavuM te vaikriyavAda che. SaSTha nirbhava rohagupta-lUke bairAzika matano pracAra karyo. A mata anusAra saMsAramAM jIva, ajIva ane nojIva - A traNa prakAranI rAzio che. rohaguptanuM nAma SaDulUka kema rAkhavAmAM AvyuM, tenuM samAdhAna karatAM bhASyakAre lakhyuM che ke tenuM nAma to rohagupta che paraMtu gotra ulUka che. ulUkagotrIya rogupte dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya A cha padArtho (vaizeSika mata)nuM prarUpaNa karyuM AthI tenuM nAma SaT ane ulUkanA saMyogathI DulUka thaI gayuM. saptama nihnava goSThAmAhile abaddhika matano pracAra karyo. A mata anusAra jIva ane karmano baMdha nathI paraMtu sparzamAtranhoya che. aSTama nirbhava zivabhUti - boTike digambara matano pracAra karyo. A mata anusAra vastra kaSAyano hetu hovAthI parigraharUpa che AthI tyAjya che. niAvavAda pachI sAmAyikanA anumata vagere zeSa cAre dvAronuM varNana karatAM bhASyakAre sUtrasparzika niryuktinuM vyAkhyAna zarU karyuM. AmAM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Agamika vyAkhyAo namaskAranI utpatti, nikSepa, pada, padArtha, prarUpaNA, vastu, AkSepa, prasiddhi, krama, prayojana ane phaLa - A agiyAra dvArothI vivecana karyuM che. siddha namaskAranuM vyAkhyAna karatAM AcArye karmasthiti, samudhAta, zailezI avasthA, dhyAna vagerenA svarUpanuM paNa paryApta vivecana karyuM che. siddhano upayoga sAkAra che athavA nirAkAra, tenI carcA karatAM kevalajJAna ane kevaladarzananA bheda ane abhedano vicAra karyo che. kevalajJAna ane kevaladarzana kramazaH hoya che ke yugapa, A prazna para paNa paryApta prakAza nAkhyo che. bhASyakAre e matanuM samarthana karyuM che ke kevalIne paNa eka sAthe be upayoga nathI thaI zakatA arthAt kevalajJAna ane kevaladarzana paNa kramazaH ja hoya che, yugapa6 nahIM. namaskAra-bhASya pachI "fma aMte' vagere sAmAyika-sUtranA mULa padonuM vyAkhyAna che. A rIte prastuta bhASyamAM jaina AcAra-vicAranA mULabhUta samasta tattvono suvyavasthita tathA suprarUpita saMgraha karI lIdho che, te suspaSTa che. AmAM gUDhatama dArzanika mAnyatAthI laIne sUkSmatama AcAraviSayaka vidhi-vidhAnanuM saMkSipta paraMtu paryApta vivecana che. jItakalpabhASyaH prastuta bhASya, bhASyakAra jinabhadranI potAnI ja kRti jItakalpasUtra para che. AmAM bRhakalpa-laghubhASya, vyavahArabhASya, paMcakalpa-mahAbhASya, piNDaniryukti vagere granthonI aneka gAthAo akSaraza: uddhata che. AvI sthitimAM tene eka saMgraha-grantha mAnavo paNa saMbhavataH ucita ja che. AmAM prAyazcittanA vidhividhAnanI mukhyatA che. prAyazcittano zabdArtha karatAM bhAgyakAre lakhyuM che je pApano cheda kare che te pAyacchitta-prAyazcitta che athavA prAyaH jenAthI citta zuddha thAya che te pacchitta-prAyazcitta che. jIvakalpAbhimata jIta-vyavahAranuM vyAkhyAna karatAM AcArye Agama, zrata, AjJA, dhAraNA ane jIta-A pAMca prakAranA vyavahAranuM vivecana karyuM che. je vyavahAra AcArya-paraMparAthI prApta hoya, uttama puruSo dvArA anumata hoya, bahuzruto dvArA sevita hoya te jIta-vyavahAra che. teno AdhAra AgamAdi nahIM paraMtu paraMparA che. prAyazcittanuM vivecana karatAM bhASyakAre prAyazcittanA aDhAra, batrIsa tathA chatrIsa sthAnonuM nirUpaNa karyuM che. prAyazcittadAtAonI yogyatA-ayogyatAno vicAra karatAM AcArye batAvyuM che ke prAyazcitta ApavAnI yogyatAvALA kevalI athavA caturdazapUrvadharano vartamAna yugamAM abhAva hovA chatAM paNa kalpa (bRhatkalpa), prakalpa (nizItha) tathA vyavahAranA AdhAre prAyazcittadAnanI kriyA saraLatApUrvaka sampanna thaI zake che. cAritranI zuddhi mATe prAyazcittano vyavahAra anivArya che. sApekSa prAyazcittadAnathI thanAra lAbha tathA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 17 nirapekSa prAyazcittadAnathI thanAra hAnino vicAra karatAM kahevAmAM AvyuM che ke prAyazcitta ApatI veLAe dAtAnA hRdayamAM dayAbhAva rahevo joIe. jene prAyazcitta ApavAnuM hoya tenI zakti-azaktinuM pUruM dhyAna rahevuM joIe. prAyazcittanA vidhAnanuM vizeSa nirUpaNa karatAM bhASyakAre prasaMgavazAt bhaktaparijJA, iMginImaraNa tathA pAdapopagamanarUpa mAraNAMtika sAdhanAonuM vistArapUrvaka varNana karyuM che. AlocanA, pratikramaNa, mizra, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya ane pArAcika - A dasa prakAranA prAyazcittanuM svarUpa batAvatAM tatsambandhI aparAdha-sthAnonuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che. pratikramaNanA aparAdha-sthAnonuM varNana karatAM AcArye ahaMnnaka, dharmaruci vagerenAM udAharaNa paNa ApyAM che. aMtamAM te paNa batAvyuM che ke anavasthApya ane pArAcika prAyazcittano saddabhAva caturdazapUrvadhara bhadrabAhusvAmI sudhI ja rahyo. tadanantara A baMne prAyazcittono vyavahAra baMdha thaI gayo. bRhatkalpa-laghubhASya A bhASya bRhatkalpanA mULa sUtro para che. AmAM pIThikA uparAMta cha udeza che. prAcIna bhAratIya saMskRtinI daSTie A bhASyanuM vizeSa mahattva che. jaina zramaNonA AcAranuM sUkSma tathA satarka vivecana A bhASyanI vizeSatA che. pIThikAmAM maMgalavAda, jJAnapaMcaka, anuyoga, kalpa, vyavahAra vagere para prakAza pADavAmAM Avyo che. prathama udezanI vyAkhyAmAM tAla-vRkSa saMbaMdhIta vividha doSa tathA prAyazcitta, tUTelA tAla-pralamba arthAt tAla vRkSanA mULanAM grahaNa saMbaMdhI apavAda, nirjhantha-nirjhanthIonAM dezAntara-gamananAM kAraNo ane tenI vidhi, zramaNonI ruNAvasthAnAM vidhi-vidhAna, vaidya ane tenA prakAra, duSkALa vagere samaye zramaNazramaNIoe eka-bIjAnAM avagRhIta kSetramAM rahevAnI vidhi, grAma, nagara, kheDa, karbaTaka, maDamba, pattana, Akara, droNamukha, nigama, rAjadhAnI, Azrama, niveza, saMbodha, ghoSa, aMzikA, puTabhedana, zaMkara vagere padonuM vivecana, nakSatramAsa, caMdramAsa, RtumAsa, AdityamAsa ane abhivardhitamAsanuM svarUpa, mAsakalpavihArI sAdhu-sAdhvIonuM svarUpa tathA jinakalpika ane sthavirakalpikanI kriyAo, samavasaraNanI racanA, tIrthakara, gaNadhara, AhArakazarIrI, anuttaradeva, cakravartI, baladeva, vAsudeva vagerenI zubhAzubha karma-prakRtio, tIrthakaranI ekarUpa bhASAnuM vibhinna bhASArUpomAM pariNamana, ApaNagRha, racyAmukha, zRMgATaka, catuSka, catura, aMtarApaNa vagere padonuM vyAkhyAna tathA te sthAno para banelA upAzrayamAM rahenAra nitthIone lAganAra doSa, zramaNonA pAMca prakAra - AcArya, upAdhyAya, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Agamika vyAkhyAo bhikSu, vira ane kSullaka, zramaNIonA pAMca prakAra - pravartinI, abhiSekA, bhikSuNI, sthavirA ane zullikA, zramaNa-zramaNIo mATe yogya tathA nirdoSa upAzraya, nirjhantha-nirjhanthIonA vihArano yogya kALa tathA sthAna, rAtribhojanano niSedha vagere viSayono samAveza che. grAma, nagara vagerenuM svarUpa batAvatAM bhAgyakAre bAra prakAranA grAmono ullekha karyo che : 1. uttAnakamalaka, 2. avAmukhamallaka, 3. sammaTakamalaka, 4. uttAnakakhaNDamallaka, 5. avamukhakhaDamallaka, 6. sampaTakakhaNDamallaka, 7. bhitti, 8, paDAli, 9. valabhI, 10. akSATaka, 11. rucaka, 12. kAzyapaka. jinakalpikanI carcAmAM batAvavAmAM AvyuM che ke tIrthakaro athavA gaNadhara vagere kevalIonA samayamAM jinakalpika hoya che. jinakalpikanI sAmAcArInuM nimnalikhita ra7 dvArothI varNana karavAmAM AvyuM che : 1. zruta, 2. saMtanana, 3. upasarga, 4. AtaMka, 5. vedanA, da, katijana, 7. pTeila, 8. vasati, 9. kiyaccira, 10. uccAra, 11. pragnavaNa, 12. avakAza, 13. tRNaphilaka, 14. saMrakSaNatA, 15. saMsthApanatA, 16. prAkRtikA, 17. agni, 18. dIpa, 19. avadhAna, 20. vasyatha, 21. bhikSAcaryA, 22. pAnaka, 23. lepAlepa, 24. alepa, 25. AcArmsa, 26, pratimA, 27. mAsakalpa. sthavirakalpikonI carcA karatAM AcAryo batAvyuM che ke virakalpikanI pravrajayA, zikSA, arthagrahaNa, aniyatavAsa ane niSpatti jinakalpikanI samAna ja che. vihAravarNanamAM nimnokta vAtono vizeSa vicAra karavAmAM Avyo che : vihArano samaya, vihAra karatAM pahelAM gacchanA nivAsa tathA nirvAyogya kSetranuM parIkSaNa, utsarga tathA apavAdanI dRSTithI yogya-ayogya kSetrapratyuprekSakonuM nirvAcana, kSetranI pratilekhanA nimitte gamanAgamananI vidhi, vihAra-mArga tathA sthapTilabhUmi, jala, vizrAmasthAna, bhikSA, vasati, saMbhavita upadrava vagerenI parIkSA, pratilekhanIya kSetramAM praveza karavAnI vidhi, bhikSAcaryA dvArA te kSetranA nivAsIonI manovRttinI parIkSA, bhikSA, auSadha vagerenI sulabhatA-durlabhatAnuM jJAna, vihAra karatAM pahelAM vasatinA svAmInI anumati, vihAra karatI veLAe zubha zakuna-darzana, vihAra samaye AcArya, bAladIkSita, vRddha sAdhu vagereno sAmAna (upadhi) grahaNa karavAnI vidhi, pratilikhita kSetramAM praveza tathA zubhAzubha zakunadarzana, vasatimAM praveza karavAnI vidhi, vasatimAM praviSTa thayA bAda AcArya vagerenuM jinacaityonAM vaMdana nimitte gamana, mArgamAM gRha-jinamadirAnAM darzana, sthApanAkulanI vyavasthA, sthApanAkulomAM javA yogya athavA mokalavA yogya vaiyAvatyakAranA guNa-doSanI parIkSA. sthApanAkUlomAMthI vidhipUrvaka Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 19 ucita dravyonuM grahaNa, eka-be-traNa gayukta vasatimAMthI bhikSA grahaNa karavAnI vidhi. gacchavAsIo - sthavirakalpikonI sAmAcArI saMbaMdhita nimnokta vAto para paNa AcArye prakAza pADyo che : 1. pratilekhanA-vastrAdinI pratilekhanAno kALa, pratilekhanAnA doSa ane prAyazcitta, 2. niSkramaNa-upAzrayanI bahAra nIkaLavAno samaya, 3. prAbhRtikA-gRhastha vagere mATe taiyAra karela gRha vageremAM rahevA na rahevAnI vidhi, 4, bhikSA-piMDa vagerenA grahaNano samaya, bhikSA saMbaMdhI Avazyaka upakaraNa vagere, 5. kalpakaraNa-pAtra-dhAvananI vidhi, lepakRta ane apakRta pAtra, pAtra-lepanA lAbha, 6. gacchazatikAdi-sAta prakAranI sauririNioH (1) AdhArmika, (2) svagRyatimizra, (3) svagRhapASaDamizra, (4) yAvadarthikamizra, (5) krItakRta, (6) pUtikarmika, (7) AtmArthata, 7. anuyAnarathayAtrAnuM varNana tathA tadviSayaka aneka prakAranA doSa, 8. puraHkarma-bhikSAdAnanI pahelAM zItaLa jaLathI hAtha vagere dhovAthI lAganAra doSa, pura:karma ane upakArtadoSamAM aMtara, pura:karma saMbaMdhI prAyazcitta, 9. glAna-3Na sAdhunI sevAthI thatI nirjarA, ruSNa sAdhu mATe pathyApathyanI gaveSaNA, cikitsA nimitte vaidyanI pAse javAAvavAnI vidhi, vaidya sAthe glAna sAdhunA viSayamAM vAtacIta karavAnI vidhi, glAna sAdhu mATe upAzrayamAM AvelA vaidya sAthe vyavahAra karavAnI vidhi, vaidya mATe bhojanAdi tathA auSadhAdinA mUlyanI vyavasthA, ruSNa sAdhune nirdayatApUrvaka upAzraya vageremAM choDIne jatA rahenArA AcAryane lAgatA doSa tathA tenuM prAyazcitta, 10. gacchapratibaddhayathAladika - vAcanA vagere kAraNothI gaccha sAthe saMbaMdha rAkhatA yathAsaMdika kalpadhArIo sAthe vaMdanA vagere vyavahAra, 11. uparidoSa-Rtubaddha kALathI vadhAre samayamAM eka kSetramAM eka mAsathI vadhAre rahevAthI lAgatA doSa, 12. apavAda-eka mAsathI vadhAre rahevAnA ApavAdika kAraNa. AgaLa AcArya e paNa batAvyuM che ke jo grAma, nagara vagere durganI aMdara ane bahAra A rIte be bhAgomAM vaselA hoya to aMdara ane bahAra maLIne eka kSetramAM be mAsa sudhI rahevuM vihita che. nircanthIo - zramaNIo - sAdhvIonA AcAraviSayaka vidhividhAnonI carcA karatAM prastuta bhASyamAM nimna vAtono vicAra karavAmAM Avyo che : mAsikalpanI maryAdA, vihAra-vidhi, samudAyanA gaNadhara tathA tenA guNa, gaNadhara dvArA kSetranI pratilekhanA, bharUcamAM bauddha zrAvako dvArA sAdhvIonuM apaharaNa, sAdhvIone vicAravA yogya kSetra, vasati vagere, vidharmI vagere taraphathI thanAra upadravothI rakSA, bhikSA mATe janArI sAdhvIonI saMkhyA, varSARtu sivAya eka sthAna para rahevAnI avadhi. sthavirakalpa ane jinakalpa A baMne avasthAomAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2) Agamika vyAkhyAo kaI avasthA mukhya che ? te praznano uttara ApatA bhAkhrakAre sAdvAdI bhASAmAM lakhyuM che ke niSpAdaka ane niSpanna A baMne dRSTie baMne ya pradhAna che. sthavirakalpa sUtrArthagrahaNa vagere daSTie jinakalpanuM niSpAdaka che, jyAre jinakalpa jJAna-darzanacAritra vagere daSTie niSpanna che. A rIte baMne ya avasthAmAM mahattvapUrNa tathA pradhAna che. A vaktavyane vizeSa spaSTa karavA mATe AcArye guhAsiMha, be strIo ane be govargonAM udAharaNa paNa ApyAM che. zramaNa-zramaNIo mATe rAtri athavA vikAlamAM adhvagamanano niSedha karatAM bhASyakAre adhvanA be bheda karyA che : paMtha ane mArga, jenI vacce grAma, nagara vagere kaMI paNa na hoya te paMtha che. je grAmAnugrAmanI paraMparAthI yukta hoya te mArga che. apavAdarUpe rAtrigamananI chUTa che paraMtu te mATe avvopayogI upakaraNono saMgraha tathA yogya sArthano sahyoga Avazyaka che. sArthanA pAMca prakAra che : 1, baMDI, ra. bahilaka, 3, bhAravaha, 4. audarika, 5. kArpaTika. A ja rIte AcArye ATha prakAranA sArthavAho tathA ATha prakAranA AdiyAtriko - sArthavyavasthApakono paNa ullekha karyo che. zramaNazramaNIonA vihAra-yogya kSetranI carcAmAM batAvyuM che ke utsargarUpe vihAra mATe AryakSetra ja zreSTha che. Arya padanuM nimnokta nikSepothI vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che : 1. nAma, 2. sthApanA, 3. dravya, 4. kSetra, 5. jAti, 6, kuLa, 7. karma, 8, bhASA, 9. zilpa, 10. jJAna, 11. darzana, 12, cAritra. AryajAtio cha prakAranI che : 1. ambai, 2. kalinda, 3. vaideha, 4. vidaka, 5. harita, 6. tanuNa. AryakuLa paNa cha prakAranAM che : 1. ugra, 2. bhoga, 3. rAjanya, 4. kSatriya, 5. jJAta-kaurava, 6. IzvAku. dvitIya udezanA bhASyamAM nimnokta viSayonuM vyAkhyAna che : upAzrayasaMbaMdhI doSa tathA yatanAo, sAgarikanA AhArAdinA tyAganI vidhi, bIjAne tyAMthI AvelI bhojana-sAmagrInA dAnanI vidhi, sAgarikanA bhAganA piMDanuM grahaNa, viziSTa vyaktio nimitte nirmita bhakta, upakaraNa vagerenuM agrahaNa, vastrAdi upadhinA paribhoganI vidhi tathA maryAdA, rajoharaNa-grahaNanI vidhi. vastrAdi-upadhinA paribhoganI carcAmAM pAMca prakAranA vastronuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che : 1. jAMgika, 2. bhAMgika, 3. sAnaka, 4. potaka, 5. tirITapaTTaka, rajoharaNa-grahaNanI carcAmAM pAMca prakAranA rajoharaNo para prakAza pADavAmAM Avyo che : 1. aurNika, 2. auSTika, 3. zanaka, 4. vaccakacippaka, 5. muMjacippaka. tRtIya udezanI vyAkhyAmAM bhASyakAre nIcenI vAto para prakAza pADyo che : nircanthono nircanthIonA ane nircanthIono nirjhanthonA upAzrayamAM praveza, nircanva-nircanthIo dvArA salomAdi carmano upayoga, kRtna tathA akRtna vastrano saMgraha tathA upayoga, bhinna tathA abhinna vastrano saMgraha tathA upayoga, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - W prAstAvika avagrahAnantaka tathA avagrahapaTTakano upayoga, nirgunzI dvArA vastrAdigrahaNa, navadIkSita zramaNa-zramaNIo mATe upadhinI maryAdA," prathama varSARtumAM upadhigrahaNanI vidhi, vastravibhAjananI nirdoSa vidhi, abhyasthAna-vaMdanA vagere karavAnuM vidhAna, koI gharanI aMdara athavA be gharanI vacce sUvA-besavAno niSedha zayyA-saMstArakanI yAcanA tathA rakSA, asurakSita sthAnano tyAga. bhinna tathA abhinna vastranuM svarUpa batAvatAM AcArye vastra phADavAthI thanArI hiMsA ahiMsAnI carcA karI che. A carcAmAM nimnokta bAbatono vicAra karavAmAM Avyo che : dravyahiMsA ane bhAvahiMsAnuM svarUpa, hiMsAmAM rAgAdinI tIvratA ane tIvra karmabaMdha, rAgAdinI maMdatA ane maMda karmabaMdha, hiMsakamAM jJAna ane ajJAnanA kAraNe karmabandhanuM nyUnAdhikya, adhikaraNanI vividhatAthI karmabaMdhanuM vaividhya, hiMsakanI dehAdinI zaktine kAraNe karmabaMdhananI vicitratA. avagrahAnantaka ane avagrahapaTTakanA upayoganI carcA karatAM AcArye e vAtanuM samarthana karyuM che ke nircastho mATe A baMneno upayoga varjita che jayAre nirjhanthIo mATe temano upayoga anivArya che. A prasaMge apUrNa vastra-dhAraNano niSedha karatAM bhASyakAre nirjhanthIonA apaharaNa vagerenI carcA karI che. garbhAdhAnanI carcA karatAM batAvavAmAM AvyuM che ke puruSa-saMsarganA abhAvamAM paNa nimnokta pAMca kAraNothI garbhAdhAna thaI zake che : 1. durvikRta tathA durviSaSNa strInI yonimAM puruSanisRSTa zukrapugala koI rIte praviSTa thaI jAya, 2. strI svayaM putra IcchAthI tene potAnI yonimAM praviSTa karAve, 3. anya koI tene tenI yonimAM rAkhI de, 4. vastrasaMsargathI zukrapudgala strI-yonimAM praviSTa thaI jAya, 5. udakAcamanathI strInI aMdara zukrapula praviSTa thaI jAya. caturtha uddezanI vyAkhyAmAM nimnalikhita viSayonuM vivecana karavAmAM AvyuM che : hastakarma, maithuna ane rAtribhojana mATe anuddhAtika arthAta guru prAyazcitta, duSTa, pramatta ane anyonyakAraka mATe pAMrAMcika prAyazcitta, sAdharmika-tainya, anyadhArmikauMca tathA hastAtAla mATe anavasthApya prAyazcitta, paMDaka, klIba ane vAtika mATe pravrayAno niSedha, avinIta, vikRtipratibaddha ane avyavazamitakaSAya mATe vAcanAnuM varjana, duSTa, mUDha saMthA vyakjhAhita mATe upadezano niSedha, ruNa nirjhantha-nirjhanthIonI yatanApUrvaka sevA-suzruSA, kAlAtikrAnta tathA kSetrAtikrAnta azanAdinI adhyatA, akathya azanAdino nirdoSa upayoga tathA visarjana, azanAdikanI kalpanA ane adhyatA, gaNAntaropasaMpadAnuM grahaNa tathA tenI yathocita vidhi, mRtyuprApta bhikSukanA zarIranI parijhApanA, bhikSukanuM gRhastha sAthe adhikaraNa - jhaghaDo ane tenuM vyavazamana, ka +- ' r , Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 Agamika vyAkhyAo parihAratapamAM sthita bhikSukanuM bhaktapAnAdi, vividha nadIone pAra karavAnI maryAdAo, vividha Rtuo mATe yogya upAzraya. hastakarmanuM svarUpa batAvatAM bhASyakAre ATha prakAranA hastakarmano ullekha karyo che : chedana, bhedana, gharSaNa, paSaNa, abhighAta, sneha, kAya ane kSAra. maithunanuM svarUpa darzAvatAM AcArye lakhyuM che ke maithunabhAva rAgAdithI rahita nathI hoto AthI tenA mATe koI prakAranA apavAdanuM vidhAna nathI. paMDaka vagerenI vrajayAno niSedha karatAM AcArye paMDakanA sAmAnya rIte cha lakSaNa darzAvyAM che : 1. mahilA svabhAva, 2. svarabheda, 3. varNabheda, 4. mahanmedra, 5. mRduvA, 6. sazabda-aphenaka mUtra. A ja prasaMge bhASyakAre eka ja janmamAM puruSa, strI ane napuMsakavedano anubhava karanAra kapilanuM dRSTAMta paNa ApyuM che. paMcama udezanI vyAkhyAmAM nimna viSayono samAveza che : gacchasambandhI zAstra-smaraNa ane tadviSayaka vyAghAta, klezayukta cittathI gacchamAM rahevAthI athavA svagacchane choDIne anya gacchamAM cAlyA javAthI lAgatA doSo ane temanuM prAyazcitta, niHzaMka tathA sazaka rAtribhojana, ugAra - vamanAdiviSayaka doSa tathA prAyazcitta, AhAra-prApti mATe prayatna tathA yAtanAo, nircanthIviSayaka vizeSa vidhi-vidhAna, chaThThA udezanA bhAgamAM zramaNazramaNIo saMbaMdhita nimna viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che : nirdoSa vacanono prayoga tathA alIkAdi vacanono aprayoga, prANAtipAta vagere sAthe saMbaMdhita prAyazcittonA prastAra - vividha prakAra, kaMTaka vagerenuM uddharaNa, durgama mArganuM anAlaMbana, kSiptacitta nirgunzInI samucita cikitsA, sAdhuonA parimaMtha arthAta vyAghAta ane tenuM svarUpa, vividha kalpasthitio tathA temanuM svarUpa. bhASyanA aMtamAM kalpAdhyayana zAstranA adhikArInI yogyatAonuM nirUpaNa che. bRhatkalpa-laghubhASyanuM jaina sAhityanA itihAsamAM ja nahIM, saMpUrNa bhAratIya sAhityanA itihAsamAM paNa eka mahattvapUrNa sthAna che. temAM bhASyakAranA samayanI tathA anyakAlIna bhAratIya sAmAjika, sAMskRtika, rAjanaitika tathA dhArmika sthiti para prakAza pADanArI sAmagrInI pracuratAnuM darzana thAya che. jaina sAdhuo mATe to AnuM vyavahArika mahattva che ja. bRhatkalpa-bRhabhASya : A bhASya apUrNa ja upalabdha che. upalabdha bhASyamAM pIThikA tathA prAraMbhanA be udeza pUrNa che tathA tRtIya uddeza apUrNa che. AmAM bRhatkalpa-laghubhASyamAM pratipAdita viSayonuM ja vistArapUrvaka vivecana karavAmAM AvyuM che. kyAMka-kyAMka gAthAomAM vyatikrama daSTigocara thAya che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 2 3 vyavahArabhASya : A bhASya paNa sAdhuonA AcAra saMbaMdhI che. AmAM paNa bRhatkalpa-laghubhASyanI jema ja prAraMbhamAM pIThikA che. pIThikAnA prAraMbhamAM vyavahAra, vyavahArI tathA vyavahartavyanuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. vyavahAramAM doSonI saMbhAvanAne najaramAM rAkhatAM prAyazcittanuM artha, bheda, nimitta vagere dRSTithI vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vacce-vacce aneka prakAranAM daSTAnta paNa ApavAmAM AvyAM che. pIThikA pachI sUtra-sparzika niryuktinuM vyAkhyAna zarU thAya che. prathama udezanI vyAkhyAmAM bhikSu, mAsa, parihAra, sthAna, pratisevanA, AlocanA vagere padonuM nikSepapUrvaka vivecana karavAmAM AvyuM che. AdhAkarma vagere saMbaMdhita atikrama, vyatikrama, aticAra ane anAcAra mATe vibhinna prAyazcittanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. atikrama mATe mAsagara, vyatikrama mATe mAguru ane kAlalaghu, aticAra mATe tapoguru ane kAlaguru tathA anAcAra mATe caturguru prAyazcittanuM vidhAna che. prAyazcittathI mUlaguNo tathA uttaraguNo baMne parizuddha thAya che. temanI parizuddhithI ja cAritranI zuddhi thAya che. piDavizuddhi, samiti, bhAvanA, tapa, pratimA ane abhigraha uttaraguNAntargata che. AnAM kramazaH 42, 8, 25, 12, 12 ane 4 bheda che. prAyazcitta karanAra puruSa be prakAranA hoya che : nirgata ane vartamAna. je prAyazcittathI atikrAnta che te nirgata che. je prAyazcittamAM vidyamAna che te vartamAna che. prAyazcittAI arthAta prAyazcittane yogya puruSa cAra prakAranA hoya che : ubhayatara, Atmatara, paraMtara ane anyatara. je svayaM tapa karatA karatA bIjAnI sevA paNa karI zake che te ubhayatara che. je mAtra tapa ja karI zake che te Atmatara che. je mAtra sevA ja karI zake che te paratara che. je tapa ane sevA A baMnemAMthI koI eka samaye ekanuM ja sevana karI zake che te anyatara che. zithilatAvaza gaccha choDIne puna: gacchamAM sammilita thanAra sAdhu mATe vividha prAyazcittonuM vidhAna karatAM bhASyakAre pArzvastha, yathAzkendra, kuzIla, avasagna tathA saMsaktanAM svarUpa para paNa paryApta prakAza pADyo che. pArzvastha be prakAranA hoya che : dezataH pArzvastha ane sarvata: pArthastha. sarvataH pArzvanA traNa bheda che : pArthastha, prAsvastha ane pAza0. je darzana, jJAna, cAritra vagerenA pArtha arthAta samIpa - taTa para che te pArthastha che. je jJAnAdi pratye svastha bhAva rAkhavA chatAM paNa tadviSayaka udyamathI dUra rahe che te prAsvastha che. je mithyAtva vagere. pAzomAM sthita che te pAzI che. je svayaM paribhraSTa che tathA bIjAne paNa bhraSTAcAranuM zikSaNa Ape che te yathAcchanda - icchAchanda che. je jJAnAcAra vagerenI virAdhanA kare che te kuzIla che. avasagna dezataH ane sarvata: bhedathI be prakAranA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 :: , . Agamika vyAkhyAo che. AvazyakAdimAM hInatA, adhikatA, viparyaya vagere karanAra dezAvasagna che. samayasara sastAraka vagerenuM mRtyu paNa na karanAra sarvAvasana che. je pArthastha Adino saMsarga prApta karIne temanuM jevo banI jAya che te saMsakta che. sAdhuonA vihAranI carcA karatAM bhASyakAre ekAkI, vihArano niSedha karyo che tathA tatsambandhI doSonuM nirUpaNa karyuM che. A prasaMge eka vaNikanuM dRSTAnta ApatAM AcArye darzAvyuM che ke jayAM rAjA, vaidya, dhanika, niyatika ane rUpayakSa - A pAMca prakAranA loko na hoya tyAM dhana ane jIvanano nAza thayA vinA nathI raheto. athavA rAjA, yuvarAja, mahattaka, amAtya tathA kumArathI parigRhita rAjaya guNavizAla hoya che. potAnI unnatinI kAmanAvALI vyaktie A ja prakAranA rAjyamAM rahevuM joIe. je ubhaya yoni mAtRpakSa tathA pitRpakSa)thI zuddha hoya, prajAnI Avakano mAtra dazamo bhAga grahaNa kare, lokAcAre tathA nItizAstramAM nipuNa hoya te ja vAstavamAM rAjA che, zeSa rAjAbhAsa che ke, prAta:kALe UThIne sarvaprathama zarIrazuddhi vagere Avazyaka kAryothI nivRtta thAya che. tathA AsthAnikAmAM jaIne rAjyanA badhA kAryonI vicAraNA kare che te yuvarAja che, je gaMbhIra che, mArdavayukta che, kuzaLa che, jAti tathA vinayasampanna che tathA yuvarAjanI sAthe badhA kAryonuM prakSaNa kare che te mahattaraka che. je vyavahArakuzala ane nItisampanna che tathA janapada, rAjadhAnI ane rAjAnuM hitacintana kare che te amAtra che. je durdAnta lokonuM damana karIne saMgrAmanItimAM potAnI kuzaLatAno paricayU karAve che te kumAra che. je vaidyakazAstrano paMDita hoya tathA mAtA-pitA vagerethI saMbaMdhita rogonuM nirmula karIne svAthya pradAna kare che te vaidya che. jenI pAse paraMparAthI prApta karoDonI saMpatti hoya te dhanika che. jene tyAM nimnalikhita- 17 prakAranA dhAnyanA bhaMDAra bharelA hoya te niyatika che : 1. zAli, 2. yuva, 3. kodra, 4.vrIhi, 5. rAlaka, 6. tala, 7. muga, 8. mApa, 9, cokhA, 12, caNA, 1.1, tuvera, 12. masura, 13. kulaF, 14. godhUma, 15, niSpAva 16 aLasI 17. zaNa. je mADhara ane kaunDinyanI daMDanItimAM kuzaLa che, koInI pAsethI lAMca-utkoca nathI leto tathA koI prakArano pakSapAta nathI karato te rUpayakSa che. rUpakSano zabdArtha che mUrtimAna dharmekaniSTha deva. je rIte rAjA vagerenA abhAvamAM dhana-jIvananI rakSA asaMbhava che te ja rIte AcArya, upAdhyAya, pravartaka sthavira ane gItArthanA abhAvamAM cAritradharmanI rakSA asaMbhava che. dvitIya udezanI vyAkhyAmAM ddhi, sAdharmika, vihAra vagere padonuM vivecana che. vividha prakAranA tapasvIo tathA rogIonI sevAnuM vidhAna karatAM bhASyakAre kSiptacitta tathA dIcitta sAdhuonI sevA karavAnI manovaijJAnika vidhi darzAvI che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 25 navama vyakti kSiptacitta kema hoya che ? kSipracitta hovAnA traNa kAraNa che : rAga, bhaya ane apamAna. dIptacitta kSiptacittathI taddana virodhI svabhAvano hoya che. kSitacitta hovAnuM mukhya kAraNa apamAna che, jyAre dIRcitta hovAnuM mukhya kAraNa sammAna che. viziSTa sammAna pachI madane kAraNe, lAbhamadathI pramatta thavA athavA durjaya zatruone jItavAnA madathI unmatta thavAne kAraNe vyakti dIRcitta banI jAya che. kSiptacitta ane dIptacittamAM eka aMtara e che ke kSikSacitta prAyaH mauna rahe che jayAre dixcitta anAvazyaka baka-baka karyA kare che. tRtIya udezanA bhASyamAM IcchA, gaNa vagere zabdonuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che tathA gaNAvacchedaka, AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira, pravartinI vagere padavIo dhAraNa karanArAnI yogyatAono vicAra karavAmAM Avyo che. je ekAdazAMga-sUtrArthadhArI che, pUrvanA jJAtA che, kRtayogI che, bahuzruta che, bahmAgama che, sUtrArthavizArada che, dhIra che, zrutaniSarSa che, mahAjana che te ja AcArya vagere padavIone yogya che. caturtha uddezanI vyAkhyAmAM sAdhuonA vihAra saMbaMdhI vidhi-vidhAna che. zIta ane uSNakALanA ATha mahinAmAM AcArya tathA upAdhyAye eka paNa anya sAdhu sAthamAM na hoya to vihAra na karavo joIe. gaNAvacchedake ochAmAM ochA be sAdhuo sAthe hoya to ja vihAra karavo joIe. AcArya tathA upAdhyAye ochAmAM ochA be sAdhu sAthe hoya to ja alaga cAturmAsa karavo (varSARtumAM eka sthAna para rahevuM) joIe. gaNAvacchedaka mATe cAturmAsamAM ochAmAM ochA traNa anya sAdhuono sahavAsa anivArya che. prastuta uddezanI vyAkhyAmAM nimnokta viSayo para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che : jAtasamAptakalpa, jAtaasamAptakalpa, ajAtasamACkalpa, ajAtaasamAptakalpa, varSAkALa mATe upayukta sthAna, jaivArSikasthApanA, gaNadharasthApanA, glAnanI sevA-zuzruSA, avagrahano vibhAga, AhArAdiviSayaka anukaMpA vagere. paMcama uddezanI vyAkhyAmAM sAdhvIonA vihArasaMbaMdhI niyamo para prakAza pADavAmAM Avyo che. chaThThA udezanA bhASyamAM sAdhu-sAdhvIonA saMbaMdhIone tyAMthI AhArAdi grahaNa karavAnA niyamonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sAtamA udezanA bhASyamAM anya samudAyamAMthI AvanAra sAdhu-sAdhvIone potAnA samudAyamAM levAnA niyamo para prakAza pADavAmAM Avyo che. je sAdhu-sAdhvIo sAMbhogika che arthAt eka ja AcAryanA saMrakSaNamAM rahe che temaNe potAnA AcAryanI anumati prApta karyA vagara anya samudAyamAMthI AvanAra sAdhu-sAdhvIone potAnA saMghamAM sammilita na karavA joIe. jo koI strIe eka saMghamAM dIkSA laIne bIjA saMghanI sAdhvI banavuM hoya to tene dIkSA na ApavI joIe. teNe je saMghamAM rahevuM hoya te ja saMghamAM dIkSA grahaNa karavI joIe. puruSa mATe evo niyama nathI. te kAraNavaza eka saMdhamAM dIkSA laIne bIjA saMdhanA AcAryane potAnA guru banAvI zake che. dIkSA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 Agamika vyAkhyAo grahaNa karanAranA guNa-doSonuM vivecana karatAM AcArye darzAvyuM che ke keTalAka loko potAnA deza-svabhAvathI ja aneka doSothI yukta hoya che. AzvamAM utpanna thayo hoya ane akrUra hoya, mahArASTramAM pedA thayo hoya ane avAcALa hoya, kozalamAM pedA thayo hoya ane aduSTa hoya - evo somAMthI eka paNa maLavo durlabha che. AThamA udezanI vyAkhyAmAM zayanAdi nimitte sAmagrI ekaThI karavAnI tathA pAchI ApavAnI vidhi batAvavAmAM AvI che tathA AhAranI maryAdA para prakAza pADavAmAM Avyo che. kukaDInA IMDA jevaDA ATha koLiyA khAnAra sAdhu alpAhArI kahevAya che. e ja rIte bAra, soLa, covIsa, ekatrIsa ane batrIsa grAsa grahaNa karanAra sAdhu kramaza: apArdhAhArI, ardhAhArI, prANAvamodarya, kiciMdavamodarya ane pramANAhArI kahevAya che. navamA udezanI vyAkhyAmAM bhASyakAre zayyAtara arthAta sAgarikanA jJAtijana, svajana, mitra vagere AgaMtuka loko saMbaMdhita AhAranA grahaNa-agrahaNanA viveka para prakAza pADatAM nircanthonI vividha pratimAonuM svarUpa darzAvyuM che. dasamA udeza saMbaMdhita bhASyamAM yavamadhyapratimA ane vajamadhyapratimAnuM vizeSa vivecana che. sAthe ja pAMca prakAranA vyavahAra, bAladIkSAnI vidhi, dasa prakAranI sevA-vaiyAvRtya vagerenuM paNa vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. oghaniryukti-bhASya : oghaniryukti-laghubhASyamAM ogha, piNDa, vrata, zramaNadharma, saMyama, vaiyAvRtya, gupti, tapa, samiti, bhAvanA, pratimA, indriyanirodha, pratilekhanA, abhigraha, anuyoga, kAyotsarga, aupaghAtika, upakaraNa vagere viSayonuM saMkSipta vyAkhyAna che. oghaniryukti-bRhabhASyamAM A ja viSayo para vizeSa prakAza pADavAmAM Avyo che. picchaniyukti-bhASya : AmAM piNDa, AdhAkarma, auzika, mizrajAta, sUkSmaprAbhRtikA, vizodhi, avizodhi vagere zramaNadharmasaMbaMdhI viSayonuM saMkSipta vivecana che. paMcakalpa-mahAbhASya : A bhASya paMcakalpaniryuktinA vyAkhyAna rUpe che. bhASyakAre niryuktinI prathama gAthAmAM prayukta bhadrabAhu padano artha 'sundara bAhuothI yukta karyo che ane darzAvyuM che ke anya bhadrabAhuothI chedasUtrakAra bhadrabAhune pRthaka siddha karavA mATe temanA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 27 nAmanI sAthe prAcIna gotrIya, carama sakalazrutajJAnI ane dazA-kalpa-vyavahArapraNetA vizeSaNo joDavAmAM AvyA che. prastuta bhAgamAM pAMca prakAranA kalpanuM saMkSipta varNana che. pAMca prakAranA kalpanA kramaza: cha, sAta, dasa, vIsa ane beMtAlIsa bheda che. prathama kalpa-manujajIvakalpa cha prakArano che : pravrAjana, muMDana, zikSaNa, upastha, bhoga ane saMvasana. jAti, kuLa, rUpa ane vinayasaMpanna vyakti ja pravrayAne yogya che. nimnokta vIsa prakAranI vyaktio pravrayA mATe ayogya che: 1. bALa, 2. vRddha, 3. napuMsaka, 4. jaDa, 5. klIba, 6. rogI, 7, stana, 8, rAjApakArI, 9, unmatta, 10. adarzI, 11. dAsa, 12. duSTa, 13. mUDha, 14. ajJAnI, 15. jugita, 16. bhayabhIta, 17. palAyita, 18. niSkAsita, 19, garbhiNI ane 20. bAlavatsA strI. AgaLa kSetrakalpanI carcA karatAM AcArye sADA pIsa dezone AryakSetra batAvyAM che jemAM sAdhu vicArI zake che. A Arya janapado tathA temanI rAjadhAnIonAM nAma A pramANe che : 1. magadha ane rAjagRha, 2. aMga ane cappA, 3. vaMga ane tAzralipti, 4. kaliMga ane kAMcanapura, 5. kAzI ane vArANasI, 6. kozala ane sAketa, 7. kuru ane gajapura, 8. kuzAvarta ane saurika, 9. pAMcAla ane kAmpilya, 10. jaMgala ane ahicchatrA, 11. surASTra ane dvAravatI, 12. videha ane mithilA, 13. vatsa ane kauzAMbI, 14. zAMDilya ane naMdIpura, 15. malaya ane bhadilapura, 16. vatsa ane vairATapura, 17. varaNa ane acchApurI, 18. dazArNa ane mRttikAvatI, 19. cedi ane zauktikAvatI, 20. siMdhu ane vItabhaya, 21. sauvIra ane mathurA, 22. sUrasena ane pApA, 23. bhaMga ane sAmapurivaTTa, 24. kuNAla ane zrAvastI, 25. lATa ane koTivarSa, 25. kekayArdha ane zvetAMbikA. dvitIya kalpanA sAta bheda che : sthitakalpa, asthitakalpa, jinakalpa, sthavirakalpa, liMgakalpa, upapikalpa ane saMbhogakalpa. tRtIya kalpanA dasa bheda che : kalpa, prakalpa, vikalpa, saMkalpa, upakalpa, anukalpa, utkalpa, akalpa, duSkalpa ane sukalpa. caturtha kalpa antargata nAmakalpa, sthApanAkalpa, dravyakalpa, kSetrakalpa, kAlakalpa, darzanakalpa, zrutakalpa, adhyayanakalpa, cAritrakalpa vagere vIsa prakAranA kalpono samAveza che. paMcama kalpanA dravya, bhAva, tadubhaya, karaNa, viramaNa, sadAdhAra, nirveza, aMtara, nayAMtara, sthita, asthita, sthAna vagere daSTikoNothI betAlIsa bheda karavAmAM AvyA che. cUrNio: jaina AgamonI prAkRta athavA saMskRtamizrita prAkRta vyAkhyAo cUrNio kahevAya che. A prakAranI keTalIka cUrNio Agametara sAhityamAM paNa che. jaina AcAryoe nimnokta Agamo para cUrtio lakhI che : 1. AcArAMga, 2. sUtrakRtAMga, 3. vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), 4. jIvAbhigama, 5. nizItha, 6, mahAnizItha, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Agamika vyAkhyAo 7. vyavahAra, 8. dazAzrutaskandha, 9. bRhatkalpa, 10. paMcakalpa, 11. oghaniryukti, 12. jItakalpa, 13. uttarAdhyayana, 14. Avazyaka, 15. dazavaikAlika, 16. nandI, 17. anuyogadvAra, 18. jambudvIpaprajJapti. nizItha ane jItakalpa para be-be cUrNi lakhavAmAM AvI che paraMtu vartamAnamAM eka-eka ja upalabdha che. anuyogadvAra, bRhatkalpa ane dazavaikAlika para paNa be-be cUrNio che. jinadAsagaNi mahattaranI mAnavAmAM AvatI nikhkhAMkita cUrNiono racanAkrama A mujaba che : nandIcUrNi, anuyogadvAracUrNi, oghaniryukticUrNi, AvazyakacUrNi, dazavaikAlikacUrNi, uttarAdhyayanacUrNi, AcArAMgacUrNi, sUtrakRtAMgacUrNi, nizIthavizeSacUrNi. dazAzrutaskalpacUrNi tathA bRhatkalpacUrNi saMskRtamizrita prAkRtamAM che. AvazyakacUrNi, agastasiMhakRta dazavaikAlikacUrNi tathA jItakalpacUrNi (siddhasenakRta) prAkRtamAM che. cUrNikAra : cUrNikAra rUpe jinadAsagaNi mahattaranuM nAma vizeSa ullekhanIya che. paraMparAthI nimna cUrNio jinadAsagaNi mahattaranI mAnavAmAM Ave che : nizIthavizeSacUrNi, nandIcUrNi, anuyogadvAracUrNi, AvazyakacUrNi, dazavaikAlikacUrNi, uttarAdhyayanacUrNi, AcArAMgacUrNi, sUtrakRtAMgacUrNi. upalabdha jItakalpacUrNinA kartA siddhasenasUri che. bRhatkalpacUrNi pralambasUrinI kRti che. anuyogadvAranI eka cUrNi (aMgula pada para)nA kartA bhASyakAra jinabhadragaNi kSamAzramaNa paNa che. A cUrNi jinadAsagaNita anuyogadvAracUrNimAM akSarazaH uddhata che. dazavaikAlika para agatyasiMhe paNa eka cUrNi lakhI che. A sivAyanA anya cUrNikAronA nAma ajJAta che. prasiddha cUrNikAra jinadAsagaNi mahattAranA dharmagurunuM nAma uttarAdhyayanacUrNi anusAra vANijyakulIna, koTikagaNIya, vajazAkhIya gopAlagaNi mahattara che tathA vidyAgurunuM nAma nizItha-vizeSacUrNi anusAra pradyumna kSamAzramaNa che. jinadAsano samaya bhASyakAra AcArya jinabhadra ane TIkAkAra AcArya haribhadranI vacceno che. AnuM pramANa e che ke AcArya jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASyanI gAthAono prayoga temanI cUrNiomAM daSTigocara thAya che tathA temanI cUrNiono pUro upayoga AcArya haribhadranI TIkAomAM thayela joI zakAya che. AvI sthitimAM cUrNikAra jinadAsagaNi mahattarano samaya vi.saM. 650-750nI AsapAsa mAnavo joIe, kemake temanA pUrvavartI AcArya jinabhadra vi.saM. 650-660nI AsapAsa tathA temanA uttaravartI AcArya haribhadra vi.saM. 757-827nI AsapAsa vidyamAna hatA. nandIcUrNinA aMtamAM teno racanAkALa zaka saMvat pa98 ulikhita che. A rIte A ullekha anusAra paNa jinadAsano samaya vikramanI AThamI zatAbdIno pUrvArdha nizcita che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 jItakalpacUrNinA kartA siddhasenasUri prasiddha siddhasena divAkarathI bhinna che. AnuM kAraNa e che ke siddhasena divAkara jItakalpa sUtranA praNetA AcArya jinabhadranA pUrvavartI che, jyAre cUrNikAra siddhasenasUri AcArya jinabhadranA pazcAtvartI che. temano samaya vi.saM. 1227 pUrve che, pazcAt nathI, kemake prastuta jItakalpacUrNinI eka TIkA jenuM nAma viSamapadavyAkhyA che, zrIcandrasUrie vi.saM. 1227mAM pUrNa karI hatI. prastuta siddhasena saMbhavataH upakezagacchIya devaguptasUrinA ziSya ane yazodevasUrinA gurubhAI che. prAstAvika bRhatkalpacUrNikAra pralambasUri vi.saM. 1334 pUrve thayA che, kemake tADapatra 52 likhita prastuta cUrNinI eka pratino lekhana-samaya vi.saM. 1334 che. dazavaikAlikacUrNikAra agastyasiMha koTigaNIya vajrasvAmInI zAkhAnA eka vira che : temanA gurunuM nAma RSigupta che. temano samaya ajJAta che. cUrNinI bhASA, zailI vagere jotAM kahI zakAya ke cUrNikAra vizeSa prAcIna nathI. nandIcUrNi H A cUrNi mUla sUtranuM anukaraNa karatAM lakhavAmAM AvI che. tenI vyAkhyAnazailI saMkSipta tathA sAragrAhI che. temAM mukhyatve jJAnanA svarUpanI carcA che. aMtamAM cUrNikAre 'khireLAmettamahAsahA nitA......' vagere zabdomAM potAno paricaya Apyo che je spaSTa nathI. anuyogadvAracUrNi : jinadAsagaNikRta prastuta cUrNi paNa mUlasUtrAnusArI che. AmAM nandIcUrNino ullekha karavAmAM Avyo che. saptasvara, navarasa vagerenuM paNa AmAM sodAharaNa nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. aMtamAM cUrNikA2nA nAma vagereno koI ullekha nathI. AvazyakacUrNi : A cUrNi mukhyatve niryuktyanusArI che. ahIM-tahIM vizeSAvazyakabhASyanI gAthAonuM paNa vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. bhASAmAM pravAha tathA zailImAM oja che. viSaya-vistAra paNa anya cUrNionI apekSAe adhika che. kathAnakonI pracuratA paNa tenI eka vizeSatA che. AmAM aitihAsika AkhyAnonAM vizeSa darzana thAya che. oniryukticUrNi, vasudevahiNDi vagere aneka graMthono AmAM ullekha che. saMskRtanA aneka zloka AmAM uddhRta che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Agamika vyAkhyAo AvazyakanA sAmAyika nAmaka prathama adhyayananI vyAkhyA karatAM cUrNikAre aMtima tIrthakara bhagavAna mahAvIranA bhavonI carcA karI che tathA Adi tIrthakara bhagavAna RSabhadevanA dhanasArthavAha vagere bhavonuM varNana karyuM che. RSabhadevanA janma, vivAha, apatya vagerenuM varNana karatAM tatkAlIna zilpa, karma, lekha vagere para paNa prakAza pADyo che. A ja prasaMge AcArye RSabhadevanA putra bharatanI digvijaya-yAtrAnuM ati rocaka tathA vidvattApUrNa varNana karyuM che. bhAratano rAjyAbhiSeka, bharata ane bAhubalinuM yuddha, bAhubaline kevalajJAnanI prApti vagere ghaTanAonA varNanamAM paNa cUrNikAre potAnuM kauzala dekhADyuM che. bhagavAna mahAvIranA jIvana saMbaMdhita nimnokta ghaTanAonuM varNana paNa prastuta cUrNimAM upalabdha che : gherya-parIkSA, vivAha, apatya, dAna, sambodha, lokAntikAgamana, indrAgamana, dIkSA-mahotsava, upasarga, abhigraha-paMcaka, acchedaka-vRtta, caMDakauzikavRtta, gozAlaka-vRtta, saMgamakakRta-upasarga, devIkRta-upasarga, vaizAlI vageremAM vihAra, caMdanabALA-vRtta, gopakRta-zalAkopasarga, kevalotpAda, samavasaraNa, gaNadhara-dIkSA. sAmAyikasaMbaMdhI anya viSayonI carcAmAM AnaMda, kAmadeva, zivarAjarSi, gaMgadatta, ilAputra, metArya, kAlikAcArya, cilAtiputra, dharmaruci, teTalIputra vagere aneka aitihAsika AkhyAnonAM daSTAnta ApavAmAM AvyAM che. tRtIya adhyayana vaMdanAnI vyAkhyAmAM cUrNikAre vaMdyAvaMdyano vicAra karatAM pAMca prakAranA zramaNone avaMdya batAvyA che: 1. AjIvaka, 2. tApasa, 3. parivrAjaka, 4. taeNNiya (tatkSaNika), 5. boTika. pratikramaNa nAmanA caturtha adhyayananI cUrNimAM abhayakumAra, zreNika, callaNA, sulasA, koNika, ceTaka, udAyI, mahApadmanaMda, zakaTAla, vararuci, sthUlabhadra vagere aitihAsika vyaktio saMbaMdhita aneka kathAnakono saMgraha karavAmAM Avyo che. AgaLanA adhyayanomAM paNa A ja prakAre vividha viSayonuM sadaSTAnta vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. dazavaikAlikacUrNi (jinadAsakRta) : prastuta cUrNi niryuktinuM anusaraNa kare che. AmAM AvazyakacUrNino paNa ullekha che. pAMcamA adhyayana saMbaMdhita cUrNimAM mAMsAhAra, madyapAna vagerenI paNa carcA che. cUrNikAre taraMgavatI, oghaniryukti, piDaniryukti vagere graMthono nAmollekha paNa karyo che. uttarAdhyayanacurNi : A cUrNi paNa niyyAnusArI che. AnA aMtamAM cUrNikAre potAno paricaya ApatAM potAne " vAgata saMmUgo, joDiyafkho 3 varasAdIto | navaniyamahattaramo.... teff sena naM.....' arthAt vANijayakulIna, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 31 koTikagaNIya, vajazAkhIya gopAlagaNi mahattaranA ziSya batAvyA che. AmAM AcArye potAnI kRti dazavaikAlikacUrNino paNa ullekha karyo che. AcArAMgacUrNi : A cUrNi paNa niryuktinuM anusaraNa karIne lakhavAmAM AvI che. AmAM ahIM tahIM prAkRta gAthAo tathA saMskRta zloko paNa uddhRta karavAmAM AvyA che. A uddharaNonA sthaLa-nirdezanI tarapha cUrNikAre dhyAna ApyuM nathI. sUtrakRtAMgacUrNi : AcArAMgacUrNi ane sUtrakRtAMgacUrNinI zailImAM atyadhika sAmya che. AmAM saMskRtano prayoga apekSA karatAM adhika che. viSaya-vivecana saMkSipta tathA spaSTa che. sUtrakRtAMganI cUrNi paNa AcArAMga vagerenI cUrNionI ja jema niryuktyAnusArI che. jItakalpa-bRhasUrNi : siddhasenasUripraNIta prastuta cUrNimAM tenI pahelAM racAyelI eka anya cUrNino paNa ullekha che. prastuta cUrNi athathI iti sudhI prAkRtamAM che. AmAM jeTalI gAthAo tathA gadyAMza uSkRta che, badhuM prAkRtamAM che. A cUrNi mUlasUtrAnusArI che. prAraMbha tathA aMtamAM cUrNikAre jItakalpasUtranA praNetA AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNane sAdara namaskAra karyA che.. dazavaikAlikacUrNi (agastyasiMhakRta) : H prastuta cUrNi bhASA tathA zailI baMne STie sugama che. jinadAsakRta dazavaikAlikacUrNinI jema prastuta cUrNi paNa niryukthAnusArI che. cUrNinA aMtamAM cUrNikAre potAno saMpUrNa paricaya Apyo che. cUrNikAranuM nAma kalazabhavamRgendra arthAt agastyasiMha che. cUrNikAranA gurunuM nAma RSigupta che. teo koTigaNIya vajrasvAmInI zAkhAnA che. prastuta cUrNigata mUla sUtra-pATha, jinadAsakRta cUrNino mUla sUtra-pATha tathA hAribhadrIya vRttinAM mUla-sUtra A traNemAM kyAMka-kyAMka thoDuM aMtara dRSTigocara thAya che. A ja vAta niryukti-gAthAonA viSayamAM paNa che. niryuktinI keTalIka gAthAo evI paNa che je hAribhadrIya vRttimAM to upalabdha che paraMtu baMne cUrNiomAM nathI maLatI. nizItha-vizeSacUrNi : - jinadAsagaNikRta prastuta cUrNi mUla sUtra, niryukti tathA bhASyanA vivecana rUpe che. AmAM saMskRtano prayoga ocho che. prAraMbhamAM pIThikA che jemAM nizIthanI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgAmika vyAkhyAo bhUmikA rUpe te saMbaMdhI Avazyaka viSayonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. prAraMbhika maMgala-gAthAomAM AcArye potAnA vidyAguru pradyumna kSamAzramaNane paNa namaskAra karyA che. A ja prasaMge temaNe e paNa batAvyuM che ke nizIthanuM bIjuM nAma prakalpa paNa che. nizIthano artha che aprakAza arthAt aMdhakAra. aprakAzita vacanonA nirNaya mATe nizIthasUtra che. prathama udezanI cUrNimAM hastakarmanuM vizleSaNa karatAM AcArye batAvyuM che ke hastakarma be prakAranuM che : asaMkliSTa ane saMkliSTa, asaMmpiSTa hastakarma ATha prakAranuM che : chedana, bhedana, gharSaNa, peSaNa, abhighAta, sneha, kAya ane kSAra. saMkliSTa hastakarma be prakAranuM che : sanimitta ane animitta. sanimitta hastakarma traNa prakAranA kAraNothI thAya che : zabda sAMbhaLIne, rUpa joIne athavA pUrva anubhUta viSayanuM smaraNa karIne. aMgopAMganuM vivecana karatAM cUrNikAre darzAvyuM che ke zarIranA traNa bhAga che : aMga, upAMga ane aMgopAMga. aMga ATha che : mAthuM, hRdaya, peTa, pITha, be hAtha ane be Uru. kAna, nAka, AMkho, jAMgha, hAtha ane paga upAMga che. nakha, vALa, zamazra, AMgaLIo, hastatala ane hastopatala aMgopAMga che. daMDa, vidaMDa, lAThI tathA vilaThThIno bheda AcArye A rIte karyA che : daMDa traNa hAthano hoya che, vidaMDa be hAthano hoya che, lAThI AtmapramANa hoya che, vilaThThI lAThIthI cAra aMgula nyUna hoya che. A rIte dvitIya udezanI vyAkhyAmAM zavyA ane saMstArakano bheda batAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke zavyA sarvAMgikA arthAta AkhA zarIra jevaDI hoya che jyAre saMstAraka aDhI hAtha ja lAMbo hoya che. upadhinuM vivecana karatAM AcAryo darzAvyuM che ke upadhi be prakAranI hoya che : avadhiyukta ane upagRhIta. jinakalpiko mATe bAra prakAranI, sthavirakalpiko mATe cauda prakAranI tathA AryAo-sAdhvIo mATe paccIsa prakAranI upAdhi avadhiyukta che. jinakalpika be prakAranA che : pANipAtrabhojI ane pratigrahadhArI. AnA pharI be-be bheda che : samAvaraNa - vastra ane ane amAvaraNa - nirvastra. jinakalpamAM upathinI ATha koTio che : be, traNa, cAra, pAMca, nava, dasa, agiyAra ane bAra (prakAranI upadhi). nirvastra pANipAtranI jadhanya upadhi be prakAranI che : rajoharaNa ane mukhavastrikA. A ja pANipAtra jo savastra hoya to tenI jaghanya upadhi traNa prakAranI thaze : rajoharaNa, mukhavastrikA ane eka vastra. A pramANe upadhinI saMkhyA kramazaH vadhatI jAya che. chaThThA udezanI vyAkhyAmAM sAdhuo mATe maithunasaMbaMdhI doSo tathA prAyazcittonuM varNana karatAM cUrNikAre mAtRgrAma ane maithunano zabdArtha A pramANe karyo che : mAtA samAna nArIonA vaMdane mAtRgrAma kahe che. athavA sAmAnya strI-vargane mAtRgrAma-mAugAma kahevAya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 33 jema ke marAThImAM strIne mAugrAma kahe che. mithunabhAva athavA mithunakarmane maithuna kahe che : mAtRgrAmanA traNa prakAra che : divya, manuSya ane tiryaca. AmAMthI pratyekanA be bheda che : deyukta ane pratimAyukta. dehayuktanA punaH be bheda che : sajIva ane nirjIva. pratimAyukta paNa be prakAranAM che : sannihita ane asannihita. kAmIonAM premapatra-lekhananuM vivecana karatAM AcArye darzAvyuM che ke lekha be prakAranA hoya che : channa - aprakAzita ane prakaTa - prakAzita. channa lekha traNa prakArano che : lipichatra, bhASAchatra ane arthachatra. sAtamA udezanI vyAkhyAmAM kuMDala, guNa, maNi, tuDiya, tisariya, vAlaMbhA, palaMbA, hAra, arthahAra, ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, paTTa, mukuTa vagere AbharaNonuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. e ja rIte AliMgana, paridhvajana, cuMbana, chedana ane vicchedanarUpa kAma-krIDAo para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che. AThamA udeza saMbaMdhita cUrNimAM udyAna, udyAnagRha, udyAnazALA, nirmANa, nirmANagRha, niyaNizALA, aTTa, aTTAlaka, carikA, prAkAra, dvAra, gopura, daka, dakamArga, dakapatha, dakatIra, dakasthAna, zUnyagRha, zUnyazALA, bhinnagRha, bhinnazALA, kUTAgAra, koThAgAra, tRNagRha, tuNazALA, tuSagRha, tuSazALA, chUsagRha, chusazALA, paryAyagRha, paryAyazALA, karmAntagRha, karmAntazALA, mahAgRha, mahAkula, gogRha, gozALA vagerenuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. navamA udezanI cUrNimAM rAjAnA aMtaHpuramAM munipravezano niSedha karatAM AcArye traNa prakAranAM aMtaHpuranuM varNana karyuM che : jIrNAntaHpura, navAntaHpura ane kanyakAntapura. A ja udezamAM koThAgAra, bhAMDAgAra, pAnAgAra, kSIragRha, gaMjazALA, mahAnasazALA vagerenuM svarUpa paNa darzAvavAmAM AvyuM che. agiyAramAM uddezanI vyAkhyAmAM ayogya dIkSAno niSedha karatAM AcArye 48 prakAranI vyaktione pravrajyA mATe ayogya mAnI che : 18 prakAranA puruSa, 20 prakAranI strIo ane 10 prakAranA napuMsaka. A ja prasaMge AcArye 16 prakAranA roga tathA 8 prakAranI vyAdhinA nAma gaNAvyAM che. zIdhra naSTa thanAra vyAdhi tathA ghaNA samaya bAda naSTa thanAra roga kahevAya che. paMdaramA udezanI vyAkhyAmAM cAra prakAranA Amrano ullekha che : usmRtima, saMsetima, uvaSNuDa ane paliya. paliya Amra punaH cAra prakAranA che : iMdhanapaliya, dhUmapaliya, gaMdhapaliya ane vRkSapaliya. soLamA udezanI cUrNimAM cUrNikAre paNyazALA, bhaMDazALA, karmazALA, pacanazALA, iMdhanazALA ane vyadhAraNazALAnuM svarUpa darzAvyuM che. A udezamAM jugupsita kuLamAMthI AhArAdinA grahaNano niSedha karatAM AcArye darzAvyuM che ke juguNita be prakAranA che : itvarika ane yAvatruthika. sUtaka vagerethI yukta kuLa itvarika - keTalAka samaya mATe juguptita Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo che. lohakAra, kalAla, carmakAra vagere yAvatruthika - jIvanaparyanta jugumisa che. zramaNo mATe AryadezamAM ja vicaravAnuM vidhAna karatAM AcArya AryadezanI sImA A mujaba batAvI che : pUrvamAM magadha, pazcimamAM pUNA, uttaramAM kuNAlA ane dakSiNamAM kauzAmbI. aMtima udeza - vIsamA udezanI vyAkhyAnA aMte cUrNikAranA pUrA nAma - jinadAsagaNi mahattarano ullekha karavAmAM Avyo che tathA prastuta cUrNinuM nAma vizeSanizIthacUrNi darzAvavAmAM AvyuM che. prastuta cUrNinuM jaina AcArazAstranA vyAkhyAgraMthomAM eka viziSTa sthAna che. AmAM AcAranA niyamo sivAya prAcIna bhAratIya sAMskRtika tathA sAmAjika jIvana para prakAza pADanArI sAmagrInI paNa pracuratA che. anya vyAkhyAgraMthonI jema AmAM paNa aneka kathAnako udbhata karavAmAM AvyA che. AmAM dhUrtAkhyAna, taraMgavatI, malayavatI, magadhasena, Arya kAlaka tathA temanI bahena rUpavatI tathA ujjayinInA rAjA gardabhilla vagerenA vRttAnta ullekhanIya che. dazAzrutaskalpacUrNi: - A cUrNi nikuMjyanusArI che. vyAkhyAnanI zailI saraLa che. mULa sUtrapATha tathA cUrNisammata pAThamAM kyAMka-kyAMka thoDuM aMtara che. kyAMka-kyAMka sUtrono viparyAsa paNa che. bRhatkalpacUrNi A cUrNi laghubhASyanuM anusaraNa kare che. AmAM pIThikA tathA cha udeza che. AcAryuM kyAMka-kyAMka dArzanika carcA paNa karI che. eka sthaLe vRkSa zabdanA che bhASAomAM paryAya ApavAmAM AvyA che. saMskRtamAM je vRkSa che te ja prAkRtamAM rukha, magadha dezamAM odaNa, lATamAM kUra, damilamAM cora ane AMdhramAM iMDAku nAme prasiddha che. AmAM tattvArthAdhigama, vizeSAvazyaka bhASya, karmaprakRti, mahAkalpa, govindaniryukti Adino paNa ullekha che. cUrNinA aMte cUrNikAranA nAma vagereno koI ullekha nathI. TIkAo ane TIkAkAra : jaina AgamonI saMskRta vyAkhyAonuM paNa Agamika sAhityamAM mahattvapUrNa sthAna che. saMskRtanA prabhAvanI vizeSa vRddhi thatI joI jaina AcAryoe paNa potAnA prAcInatama sAhitya Agama-graMtho para saMskRtamAM TIkAo lakhavAnuM zarU karyuM. A TIkAomAM prAcIna niryuktio, bhASyo tathA cUrNionI sAmagrIno to upayoga thayo ja, sAthe sAthe ja TIkAkAroe navA-navA hetuo tathA tarko dvArA te sAmagrIne puSTa paNa karI. Agamika sAhitya para prAcInatama saMskRta TIkA AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNakRta vizeSAvazyaka bhASyanI svopajJavRtti che. A vRtti AcArya jinabhadra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 35 potAnA jIvanakALamAM pUrNa na karI zakyA. A apUrNa kAryane koTyArye (je koTyAcAryathI bhinna che) pUrNa karyuM. A dRSTie AcArya jinabhadra prAcInatama Agamika TIkAkAra che. bhASya, cUrNi ane TIkA - traNe prakAranA vyAkhyAtmaka sAhityamAM temanuM yogadAna che. bhASyakAranA rUpamAM to temanI prasiddhi che ja. anuyogadvAranA aMgula pada para temanI eka cUrNi paNa che. TIkAnA rUpamAM emaNe lakhelI vizeSAvazyakabhASyasvopajJavRtti che ja. TIkAkAromAM haribhadrasUri, zIlAMkasUri, vAdivetAla zAntisUri, abhayadevasUri, malayagiri, maladhArI hemacandra vagere vizeSa prasiddha che. AmAM haribhadrasUri prAcInatama che. keTalAka TIkAkAronAM nAma ajJAta paNa che. jJAtanAma TIkAkAro A che : jinabhadragaNi, haribhadrasUri, koTyAcArya, koTyArya athavA koTTArya, jinabhaTa, zIlAMkasUra, gaMdhahastI, vAdivetAla zAntisUri, abhayadevasUri, droNasUri, malayagira, maladhArI hemacandra, nemicandrasUri aparanAma devendragaNi, zrIcandrasUri, zrItilakasUri, kSemakIrti, bhavananuMgasUri, guNaratna, vijayavimala, vAnararSi, hIravijayasUri, zAnticandragaNi, jinahaMsa, harSakula, lakSmIkallolagaNi, dAnazekharasUri, vinayahaMsa, misAdhu, jJAnasAgara, somasundara, mANikyazekhara, zubhavardhanagaNi, dhIrasundara, kulaprabha, rAjavallabha, hitaci, ajitadevasUri, sAdhuraMga upAdhyAya, nagarSigaNi, sumatikallola, harSanandana, megharAja vAcaka, bhAvasAgara, padmasundaragaNi, kastUracandra, harSavallabha upAdhyAya, vivekahaMsa upAdhyAya, jJAnavimalasUri, rAjacandra, ratnaprabhasUri, samaracandrasUri, padmasAgara, jIvavijaya, puNyasAgara, vinayarAjagaNi, vijayasenasUri, hemacandragaNi, vizAlasundara, saubhAgyasAgara, kIrtivallabha, kamalasaMyama upAdhyAya, taporatna vAcaka, guNazekhara, lakSmIvallabha, bhAvavijaya, harSanaMdanagaNi, dharmamaMdira upAdhyAya, udayasAgara, municandrasUri, jJAnazIlagaNi, brahmarSi, ajitacandrasUri, rAjazIla, udayavijaya, sumatisUri, samayasundara, zAntidevasUri, somavimalasUri, kSamAratna, jayadayAla vagere. AmAMthI jemanAM jIvana vagere viSayamAM keTalIka prAmANika sAmagrI upalabdha che temano paricaya ApatAM temanI TIkAono saMkSipta paricaya prastuta karIe chIe. A paricayamAM prakAzita TIkAonI pradhAnatA raheze. jinabhadrakRtavizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti : bhASyakAra AcArya jinaMbhadragaNi kSamAzramaNakRta prastuta apUrNa vRtti koTyArye vAdigaNie pUrNa karI. jinabhadra chaThThA gaNadharavAda sudhInI vRtti samApta karI devagati pAmyA hatA. vRttinI upalabdha pratathI spaSTa che ke vRttino avaziSTa bhAga koTyArye pUrNa karyo hato. prastuta vRtti ati saraLa, spaSTa ane saMkSipta che. Jan Education International Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 haribhadrasUrikRta TIkAo : haribhadrano janma vIrabhUmi mevADanA cittoDa nagaramAM thayo hato. teo A ja nagaranA rAjA jitArinA rAjapurohita hatA. temanA gacchapati gurunuM nAma jinabhaTa, dIkSAdAtA gurunuM nAma jinadatta, dharmajananInuM nAma yAkinI mahattarA, dharmakuLanuM nAma vidyAdharagaccha tathA saMpradAyanuM nAma zvetAmbara hatuM. temano samaya IsvI san 700770 arthAt vi.saM. 757-827 che. kahevAya che ke haribhadrasUrie 1444 graMthonI racanA karI hatI. temanA lagabhaga 75 graMtha to haju paNa upalabdha che. A granthone jotAM ema kahevuM paDe che ke AcArya haribhadra eka bahuzruta vidvAna hatA. temanI vidvattA niHsaMdeha advitIya hatI. temaNe nandI, anuyogadvAra, dazavaikAlika, prajJApanA, Avazyaka, jIvAbhigama ane piNDaniryukti 52 TIkAo racI. piNDaniryuktinI apUrNa TIkA vIrAcArye pUrI karI. Agamika vyAkhyAo nantIvRtti : A TIkA prAyaH nandIcUrNinuM ja rUpAMtara che. AmAM TIkAkAre kevalajJAna ane kevaladarzananuM svarUpa pratipAdita karatAM temanAM yaugapadyanA samarthana mATe siddhasena vagereno, kramikatvanA samarthana mATe jinabhadra vagereno tathA abhedanA samarthana mATe vRddhAcAryono nAmollekha karyo che. atre ullikhita siddhasena siddhasena-divAkarathI bhinna koI anya AcArya hoI zake che. temano A mata digambarasaMmata che, kemake digambara AcArya kevalajJAna ane kevaladarzanane yugapad mAne che. sanmatitarkanA kartA siddhasena-divAkara to abhedavAdanA samarthaka athavA kaho ke pravartaka che. TIkAkAre saMbhavataH vRddhAcArya rUpe temano ja nirdeza karyo che. kramikatvanA samarthaka jinabhadra vagerene siddhAntavAdI kahevAmAM AvyA che. prastuta TIkAnuM graMthamAna 1336 zlokapramANa che. anuyogadvAraTIkA : A TIkA anuyogadvAracUrNinI ja zailImAM che. AnuM nirmANa nandI TIkA pachI thayuM che, jeno svayaM TIkAkAre prastuta TIkAnA prAraMbhamAM nirdeza karyo che. AmAM AvazyakavivaraNa ane nandI-vizeSavivaraNano paNa ullekha che. dazavaikAlikavRtti : A vRtti dazavaikAlikaniyuktinuM anusaraNa karatAM lakhavAmAM AvI che. AmAM aneka prAkRta kathAnako tathA saMskRta ane prAkRta uddharaNo che. kayAMka-kyAMka dArzanika www.jainelibrary.otg Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 39 dRSTino prabhAva paNa jovA maLe che. pAMcamA adhyayananI vRttimAM AhAraviSayaka mUla gAthAonuM vyAkhyAna karatAM vRttikAre asthi vagere padono mAMsaparaka tathA phaLaparaka baMne prakArano artha karyo che. prajJApanA-pradezavyAkhyA : A vRtti prajJApanA sUtranA pado para che. AmAM vRttikAre AvazyakaTIkA ane AcArya vAdimukhyano nAmollekha karyo che. vRtti saMkSipta tathA saraLa che. AmAM ahIMtahIM saMskRta tathA prAkRta uddharaNo paNa che. AvazyakavRtti: A vRtti Avazyakaniyukti para che. ahIM-tahIM bhASya gAthAono paNa upayoga karavAmAM Avyo che. vRttimAM AvazyakacUrNinuM padAnusaraNa na karatAM svataMtra rIte viSaya-vivecana karavAmAM AvyuM che. A vRtti jovAthI pratIta thAya che ke AvazyakasUtra para AcArya haribhadra be TIkAo lakhI che. upalabdha TIkA anupalabdha TIkAthI pramANamAM nAnI che. prastuta TIkAmAM vRttikAre vAdimukhyakRta keTaloka saMskRta zloka paNa udbhata karyA che. kyAMka-kyAMka niryuktinA pAThAMtara paNa ApyAM che. AmAM paNa daSTAMtarUpa tathA anya kathAnako prAkRtamAM ja che. vRttinuM nAma ziSyahitA che. AnuM granthamAna 22000 zlokapramANa che. koTyAcAryavihita vizeSAvazyakabhASyavivaraNa: koTyAcArye potAnI prastuta TIkAmAM AcArya haribhadra athavA temanI koI kRtino koI ullekha nathI karyo. AnAthI e anumAna karI zakAya che ke koTyAcArya saMbhavata: haribhadranA pUrvavartI athavA samakAlIna che. prastuta vivaraNamAM TIkAkAre AvazyakanI mUlaTIkAno aneka vAra ullekha karyo che. A mUlaTIkA temanA pUrvavartI AcArya jinabhaTanI che. maladhArI hemacandrasUrie potAnI kRti vizeSAvazyakabhASyabrahavRttimAM koTyAcAryano eka prAcIna TIkAkAra rUpe ullekha karyo che. AnAthI paNa e siddha thAya che ke koTyAcArya khUba jUnA TIkAkAra che. zIlAMkAcArya ane koTyAcAryane eka ja vyakti mAnavAnuM yuktiyukta pratIta nathI thatuM. AcArya zIlAMkano samaya vikramanI navamI-dasamI sadI che, jayAre koTyAcAryano samaya uparyukta daSTie AThamI sadI siddha thAya che. koTyAcAryakRta vizeSAvazyakabhASyavivaraNa na to ati saMkSipta che, na ati vistRta. AmAM uddhata kathAnako prAkRtamAM che. kyAMka-kyAMka padyAtmaka kathAnako paNa che. ahIM-tahIM pAThAntaraM paNa ApavAmAM AvyA che. vivaraNakAre AcArya jinabhadrata Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 Agamika vyAkhyAo vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRttino paNa ullekha karyo che. prastuta vivaraNanuM graMthamAna 13700 zlokapramANa che. AcArya gaMdhahastikRta zastraparijJAvivaraNa : AcArya gaMdhahastie AcArAMgasUtranA prathama zrutaskandhanA prathama adhyayana zastraparijJA para je vivaraNa lakhyuM hatuM te anupalabdha che. AcArya zIlAMke potAnI kRti AcArAMgavivaraNanA prAraMbhamAM gaMdhahastikRta prastuta vivaraNano ullekha karyo che tathA tene ati kaThina batAvyuM che. prastuta gaMdhahastI tathA tattvArthabhASya para bRhaduvRtti lakhanAra siddhasena eka ja vyakti che. temanA gurunuM nAma bhAsvAmI che. temano samaya vikramanI sAtamI ane navamI sadInI vacce kyAMka che. temaNe potAnI tattvArthabhASya-bRhadravRttimAM vasubaMdhu, dharmakIrti vagere bauddha vidvAnono ullekha karyo che je sAtamI sadI pahelAMnA nathI. bIjI bAju AcArya zIlAMke gaMdhahastIno ullekha karyo che. zIlAMka navamI sadInA TIkAkAra che. zIlAMkAcAryakRta TIkAo : AcArya zIlAMkanA viSayamAM kahevAya che ke temaNe prathama nava aMgo para TIkAo lakhI hatI. vartamAnamAM temanI mAtra be TIkAo upalabdha che : AcArAMgavivaraNa ane sUtrakRtAMgavivaraNa. temaNe vyAkhyAprajJapti (bhagavatI) vagere para paNa TIkAo jarUra lakhI haze, je abhayadevasUrikRta vyAkhyAprajJaprivRttithI phalita thAya che. AcArya zIlAMka, jemane zIlAcArya tathA tattvAditya paNa kahevAmAM Ave che, vikramanI navamI-dasamI sadImAM vidyamAna hatA. AcArAMgavivaraNaH A vivaraNa AcArAMganA mUlapATha tathA tenI niyukti para che. vivaraNa zabdArtha sudhI ja sImita nathI. AmAM pratyeka sambaddha viSayanuM suvistRta vyAkhyAna che. ahIM-tahIM prAkRta tathA saMskRta uddharaNo paNa che. prAraMbhamAM AcArye gaMdhahastikRta zastraparijJA-vivaraNano ullekha karyo che tathA tene kaThina batAvatAM AcArAMga para subodha vivaraNa lakhavAno saMkalpa karyo che. prathama zrutaskandhanA chaThThA adhyayananI vyAkhyAnA aMtamAM vivaraNakAre batAvyuM che ke mahAparijJA nAmanA sAtamA adhyayanano vyavaccheda thaI javAne kAraNe tenuM atilaMghana karIne AThamA adhyayananuM vyAkhyAna zarU karavAmAM Ave che. AThamA adhyayananA chaThThA uddezakanA vivaraNamAM grAma, nakara (nagara), kheTa, karbaTa, maDamba, pattana, droNamukha, Akara, Azrama, sanniveza, naigama, rAjadhAnI vagerenuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. kAnanadvIpa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika vagerene jalapattana tathA mathurA vagerene sthalapattana kahevAmAM AvyA che. bharukaccha, tAmralimI vagere droNamukha arthAta jaLa ane sthaLanA AvAgamananAM kendra che. prastuta vivaraNa nivRttikulIna zIlAcArye gupta saMvat 772nI bhAdrapada zuklA paMcamInA divase vArisAdhunI sahAyatAthI gaMbhUtAmAM pUrNa karyuM. vivaraNanuM graMthamAna 12000 zlokapramANa che. sUtrakRtAMgavivaraNaH A vivaraNa sUtrakRtAMganA mUlapATha tathA tenI niryukti para che. vivaraNa subodha che. dArzanika dRSTinI pramukhatA hovA chatAM paNa vivecanamAM kliSTatA nathI AvavA pAmI. ahIM-tahIM pAThAntaro paNa uddhata karavAmAM AvyAM che. vivaraNamAM aneka zloko tathA gAthAo uddhata karavAmAM AvI che paraMtu kyAMya paNa koI graMtha athavA graMthakAranA nAmano koI ullekha nathI. prastuta TIkAnuM graMthamAna 12850 zlokapramANa che. A TIkA paNa zIlAcArye vAharigaNinI sahAyatAthI pUrI karI che. vAdivetAla zAntisUrikRta uttarAdhyayana TIkA : vAdivetAla zAntisUrino janma rAdhanapuranI pAse uNa-unnatAyu nAmanA gAmamAM thayo hato. temanuM bAlyAvasthAnuM nAma bhIma hatuM. temaNe thArApadra-gacchIya vijayasiMhasUri pAsethI dIkSA grahaNa karI hatI. pATaNanA bhImarAjanI sabhAmAM teo kavIndra tathA vAdicakravartI rUpe prasiddha hatA. kavi dhanapAlanA anurodhathI zAntisUri mAlava pradezamAM paNa pahoMcyA hatA tathA bhojarAjanI sabhAnA 84 vAdIone parAjita karI 84 lAkha rUpiyA meLavyA hatA. potAnI sabhAnA paMDitone mATe zAntisUrine vetAla samAna samajIne rAjA bhoje temane vAdivetAlanI padavI pradAna karI hatI. temaNe mahAkavi dhanapAlanI tilakamaMjarInuM paNa saMzodhana karyuM hatuM. zAntisUri potAnA aMtima divasomAM giranAramAM rahyA hatA tathA tyAM 25 divasanuM anazana arthAt saMthAro karI vi.saM. 1896nI jayeSTha zuklA navamIe svargavAsI thayA. vAdivetAla zAntisUrie uttarAdhyayana TIkA uparAMta kavi dhanapAlanI tilakamaMjarI para paNa eka TippaNI lakhI che. jIvavicAraprakaraNa ane caityavaMdanamahAbhASya paNa temanI ja kRtio mAnavAmAM Ave che. vAdivetAla zAntisUrikRta uttarAdhyayana-TIkA zikhahitAvRtti kahevAya che. e pAIa-TIkAnA nAme paNa prasiddha che kemake temAM prAkRta kathAnako tathA uddharaNonI pracuratA che. TIkA bhASA, zailI vagere badhI daSTie saphaLa che. temAM mUla-sUtra tathA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Agamika vyAkhyAo niryuktinuM vyAkhyAna che. vacce-vacce ahIM-tahIM bhASya-gAthAo paNa uddhata che. aneka sthAno para pAThAntaro paNa ApavAmAM AvyA che. prastuta TIkAmAM nimnalikhita graMtho tathA graMthakAronAM nAma nirdiSTa che : vizeSAvazyakabhASya, uttarAdhyayanacUrNi, AvazyakacUrNi, saptazatAranayacakra, nizItha, bRhadAraNyaka, uttarAdhyayanabhASya, strInirvANasUtra, mahAmati (jinabhadra), bhartuhari, vAcaka siddhasena, azvasena vAcaka, vAtsyAyana, zivazarmanuM, hArila vAcaka, gaMdhahastinuM, jinendrabuddhi. droNasUrivihita oghaniryukti-vRtti : droNasUri athavA droNAcArya pATaNa-jainasaMghanA mukhya adhikArI hatA. teo vikramanI agiyAramI-bAramI zatAbdImAM vidyamAna hatA. temaNe oghaniryukti (laghubhASyasahita) para vRtti lakhI hatI tathA abhayadevasUrikRta keTalIya TIkAonuM saMzodhana karyuM hatuM. droNAcAryakRta oghaniryukti-vRttinI bhASA saraLa ane zailI sugama che. AcArya mULa padonA arthanI sAthe sAthe ja targata viSayanuM paNa zaMkA-samAdhAnapUrvaka saMkSipta vivecana karyuM che. ahIM-tahIM prAkRta tathA saMskRta uddharaNono paNa prayoga karavAmAM Avyo che. vRttinuM graMthamAna lagabhaga 7000 zloka-pramANa che. abhayadevasUrikRta TIkAo : abhayadevasUri navAMgIvRttikAra rUpe prasiddha che. temaNe nimnokta Agamo para TIkAo lakhI che : nava aMga - 1. sthAnAMga, 2. samavAyAMga, 3. vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), 4. jJAtAdharmakathA, 5. upAsakadazA, 6. aMtakRdazA, 7. anuttaraupapAtika, 8. praznavyAkaraNa, 9. vipAka ane 10. aupapAtika upAMga. A uparAMta prajJApanAtRtIyapadasaMgrahaNI, paMcAzakavRtti, jayatihuaNastotra, paMcanircandI ane saptatikAbhASya paNa temanI ja kRtio che. A badhI racanAonuM graMthamAna lagabhaga 60000 zlokapramANa che. abhayadevakRta TIkAo zabdArthapradhAna hovA chatAM paNa vastuvidhAnanI dRSTie paNa upayogI che. temanI badhI TIkAo prakAzita thaI cUkI che. abhayadevasUri, jemanuM bAlyakALanuM nAma abhayakumAra hatuM, dhArAnivAsI zeTha dhanadevanA putra hatA. temane vardhamAnasUrinA ziSya jinezvarasUrie dIkSita karyA hatA. yogyatA prApta thatAM vardhamAnasUrinA AdezathI temane AcAryapadavI pradAna karavAmAM AvI. vardhamAnasUrinA svargavAsa pachI dhavalaka - dhoLakA nagaramAM paNa rahyA, jyAM temane raktavikAranI bImArI thaI je keTalAka samaya bAda zAMta thaI gaI. abhayadevano janma anumAne vi.saM. 1088, dIkSA vi.saM. 1104, vidyAbhyAsa vi.saM. 1104thI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 1114, rugNAvasthA vi.saM. 1114thI 1117, AcArya pada tathA TIkAono prAraMbha vi.saM. 1120 ane svargavAsa vi.saM. 1135 athavA 1139mAM mAnavAmAM Ave che. paTTAvalIomAM abhayadevasUrino svargavAsa kapaDavaMjamAM vi.saM. 1235 tathA matAMtarathI vi.saM. 1139mAM thavAno ullekha che, jyAre prabhAvakacaritramAM mAtra eTalo ja ullekha che ke abhayadevasUri pATaNamAM karNarAjanA rAjyamAM svargavAsI thayA. abhayadevasUrikRta Agamika TIkAonAM saMzodhanamAM te samaye pATaNamAM virAjamAna Agamika paraMparAnA vizeSajJa saMghapramukha droNAcArye pUrNa yogadAna ApyuM hatuM. droNAcAryanA A mahAna RNano svayaM abhayadevasUrie kRtajJatApUrvaka svIkAra karyo che. 41 sthAnAMgavRtti H A TIkA sthAnAMganAM mULa sUtro 52 che. e zabdArtha sudhI ja sImita nathI paraMtu temAM sUtrasambaddha pratyeka viSayanuM Avazyaka vizleSaNa paNa che. dArzanika dRSTinI jhalaka paNa AmAM spaSTa jovA maLe che. vRttimAM keTalAka saMkSipta kathAnako paNa che. vRttinA aMtamAM AcArye potAno paricaya ApatAM batAvyuM che ke meM A TIkA ajitasiMhAcAryanA aMtevAsI yazodevagaNinI sahAyathI pUrNa karI che. potAnI kRtione AghopAnta vAMcIne Avazyaka saMzodhana karanAra droNAcAryano sAdara nAmollekha karatAM vRttikAre lakhyuM che ke paraMparAgata satsampradAya tathA satzAstrArthanI hAni thaI javAthI tathA AgamonI aneka vAcanAo ane pustakanI azuddhione kAraNe prastuta kAryamAM aneka prakAranI muzkelIono sAmano karavo paDyo che ane te ja kAraNa che ke temAM aneka prakAranI truTio rahI hovAno saMbhava che. vidvAna puruSoe temanuM saMzodhana karI levuM joIe. vRttinuM graMthamAna 14250 zloka pramANa che. racanAno samaya vi.saM. 1120 tathA sthAna pATaNa che. samavAyAMgavRtti : A vRtti samavAyAMganA mULapATha para che. vivecana na ati saMkSipta che, na ati vistRta. ahIM-tahIM pAThAMtaro paNa maLe che. prastuta vRtti paNa vi.saM. 1120mAM ja pUrNa thaI. tenuM graMthamAna 3575 zlokapramANa che. vyAkhyAprajJapti : A TIkA vyAkhyAprajJapti (bhagavatI)nA mULapATha para che. vyAkhyA zabdArthapradhAna tathA saMkSipta che. ahIM-tahIM uddharaNo paNa maLe che. pAThAMtaro tathA vyAkhyAbhedonI paNa pracuratA che. vRttinA prAraMbhamAM AcArye e vAtano nirdeza karyo che ke A sUtranI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 Agamika vyAkhyAo prAcIna TIkA ane cUrNi tathA jIvAbhigama vagerenI vRttionI sahAyatAthI prastuta vivaraNano prAraMbha karavAmAM Ave che. A prAcIna TIkA AcArya zIlAMkakRta vyAkhyAprajJapti-vRtti hovAno saMbhava che je A samaye anupalabdha che. prastuta vRttinA aMtamAM abhayadevasUrie potAnI gura-paraMparAno saMkSipta paricaya ApatAM jaNAvyuM che ke 18616 zlokapramANa prastuta TIkA pATaNa (aNahilapATana)mAM vi.saM. 1128mAM samApta thaI. jJAtAdharmakathAvivaraNa: prastuta TIkA sUtrasparzI ane zabdArthapradhAna che. pratyeka adhyayananI vyAkhyAnA aMte temAMthI phalita thanAra vizeSa artha spaSTa karavAmAM Avyo che tathA tenI puSTi mATe tadarthagarbhita gAthAo paNa ApavAmAM AvI che. vivaraNanA aMtamAM AcArye potAno paricaya Apyo che tathA prastuta TIkAnA saMzodhakanA rUpamAM nivRtakakulIna droNAcAryano nAmollekha karyo che. vivaraNanuM granthamAna 3800 zlokapramANa che. grantha-samAptinI tithi vi.saM. 1120nI vijayAdazamI ane lekhanasamAptinuM sthAna pATaNa che. upAsakadazAMgavRttiH A vRtti paNa sUtrasparzI ane zabdArthapradhAna che. kyAMka-kyAMka vyAkhyAntarano paNa nirdeza che. aneka jagyAe jJAtAdharmakathAnI vyAkhyA dvArA artha samajI levAnI sUcanA ApavAmAM AvI che. vRttinuM granthamAna 812 zlokapramANa che. vRttilekhananAM sthAna, samaya vagereno koI ullekha nathI. annakUdazAvRttiH prastuta vRtti paNa sUtrasparzI ane zabdArthapradhAna che. AmAM paNa avyAkhyAta padono artha samajavA mATe aneka jagyAe jJAtAdharmakathAnI vyAkhyAno ullekha karavAmAM Avyo che. vRttinuM granthamAna 899 zloka-pramANa che. anuttaraupapAtikadazAvRtti: A vRtti paNa sUtrasparzI tathA zabdArthagrAhI che. vRttinuM prasthamAna 192 zlokapramANa che. praznavyAkaraNavRttiH A vRtti paNa sUtrasparzI ane zabdArtha-pradhAna che. tenuM granthamAna 4600 zloka-pramANa che. tene saMzodhita karavAnuM zreya paNa droNAcAryane ja che. vRttikAre praznavyAkaraNasUtrane ati muzkela grantha batAvyo che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika vipAkavRtti H : prastuta vRtti paNa zabdArtha-pradhAna che. temAM aneka pAribhASika zabdono saMkSipta tathA saMtulita artha karavAmAM Avyo che. udAharaNa rUpe rASTrakUTa-rakaphUDa-uDano artha A mujaba che : duDe tti rASTrakUTo ma'nopanIvI rAkhaniyozinta:| vRttinuM granthamAna 900 zlokapramANa che. aupapAtikavRtti : A vRtti paNa zabdArtha-pradhAna che. AmAM vRttikAre sUtromAM aneka pAThabhedavAcanAbheda hovAno svIkAra karyo che. prastuta vRttimAM aneka mahattvapUrNa sAMskRtika, sAmAjika, prazAsanasambandhI ane zAstrIya zabdonI paribhASAo ApavAmAM AvI che. ahIM-tahIM pAThAntaro ane matAntarono paNa ullekha karavAmAM Avyo che. A vRttinuM saMzodhana droNAcArye pATaNamAM karyuM hatuM. vRttinuM granthamAna 3125 zlokapramANa che. 43 malayagirisUriSkRta TIkAo : malayagirisUri eka pratibhAsampanna TIkAkAra che. temaNe jaina Agamo para atyaMta mahattvapUrNa TIkAo lakhI che. A TIkAo viSaya-vaizagha ane nirUpaNa kauzala baMne dRSTie saphaLa che. malayagirisUri AcArya hemacandra (kalikAlasarvajJa)nA samakAlIna hatA tathA temanI ja sAthe vidyAsAdhanA paNa karI hatI. AcArya hemacandranI jema malayiMgi paNa AcArya-padanA dhAraka hatA tathA AcArya hemacandrane ati sammAnapUrNa dRSTithI jotA hatA. AcArya hemacandranA samakAlIna hovAne kAraNe malayagirisUrino samaya vi.saM. 1150-1250nI AsapAsa mAnavo joIe. malayagiriviracita nimnokta Amika TIkAo Aje upalabdha che : 1. vyAkhyAprajJapti-dvitIyazatakavRtti, 2. rAjapraznIyaTIkA, 3. jIvAbhigamaTIkA, 4. prajJApanATIkA, 5. candraprajJasiTIkA, 6. sUryaprajJaptiTIkA, 7. nandITIkA, 8. vyavahAravRtti, 9. bRhatkalpapIThikAvRtti, 10. AvazyakavRtti, 11. piNDaniryuktiTIkA, 12. jyotiSkaraNDakaTIkA. nimnalikhita Agamika TIkAo anupalabdha che H 1. jambudvIpaprajJaptiTIkA, 2. oniryuktiTIkA, 3. vizeSAvazyakaTIkA. A sivAya malayagirinI anya graMtho para sAta TIkAo bIjI upalabdha che tathA traNa TIkAo anupalabdha che. temanuM eka svaracita zabdAnuzAsana paNa upalabdha che. A rIte AcArya malayagirie kula chavvIsa granthonuM nirmANa karyuM hatuM jemAM paccIsa TIkAo che. A grantharAzi lagabhaga be lAkha zlokapramANa che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 Agamika vyAkhyAo A dRSTie malayagirisUri Agamika TIkAkAromAM sahuthI AgaLa che. temanI pAMDityapUrNa TIkAonI vidvatsamAjamAM khUba pratiSThA che. nandIvRtti H A vRtti nandInA mUla sUtro 52 che. AmAM dArzanika vAda-vivAdanI pracuratA che. ahIM-tahIM udAharaNarUpa saMskRta kathAnaka paNa ApavAmAM AvyAM che. prAkRta tathA saMskRta uddharaNa paNa upalabdha che. vRttinA aMte AcArye cUrNikAra tathA Adya TIkAkAra haribhadrane namaskAra karyA che. vRttinuM granthamAna 7732 zlokapramANa che. prajJApanAvRtti : A vRtti prApanAsUtranA mULa pado para che. vivecana AvazyakatAnusAra kyAMka saMkSipta che to kyAMka vistRta. aMte vRttikAre potAnA pUrvavartI TIkAkAra AcArya haribhadrane tema kahetAM namaskAra karyA che ke TIkAkAra hirabhadranI jaya thAo jemaNe prajJApanAsUtranA viSama padonuM vyAkhyAna karyuM che ane jemanA vivaraNathI huM paNa eka nAno evo TIkAkAra banI zakyo chuM. prastuta vRttinuM granthamAna 16000 zlokapramANa che. sUryaprajJaptivivaraNa : prastuta TIkAnA prAraMbhamAM AcArye e ullekha karyo che ke bhadrabAhusUriSkRta niryuktino nAza thaI javAne kAraNe huM mAtra mULa sUtranuM ja vyAkhyAna karIza. A TIkAmAM lokazrI tathA tenI TIkA, svakRta zabdAnuzAsana, jIvAbhigama-cUrNi, haribhadrasUriSkRta tattvArtha-TIkA vagereno soddharaNa ullekha che. AnuM granthamAna 9500 zloka-pramANa che. jyotiSmaraNDakavRtti : A TIkA jyotiSkaraNDa prakIrNakanA mULapATha para che. AmAM AcArya malayagirie pAdaliptasUriSkRta prAkRta vRttino ullekha karatAM tenuM eka vAkya paNa uddhRta karyuM che. A vAkya A samaye upalabdha jyotiSkaraNDakanI prAkRta vRttimAM nathI maLatuM. saMbhavataH A sUtra para eka bIjI prAkRta vRtti lakhavAmAM AvI jeno malayagirie prastuta vRttimAM mUlaTIkAnA nAmathI ullekha karyo che. teo paNa saMbhava che ke upalabdha prAkRta vRtti ja mUlaTIkA hoya kemake malayagirita vRttimAM uddhRta mUlaTIkAnuM eka vAkya hAlanA samaye upalabdha prAkRtavRttimAM maLe che. teo paNa saMbhava che ke pAdaliptasUrikRta vRtti ja mUlaTIkA hoya je hAlamAM upalabdha che, paraMtu tenA keTalAka vAkyono kALakrame Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 45 lopa thaI gayo hoya. malayagiri viracita vRttinuM granthamAna pa00 zlokapramANa che. jIvAbhigamavivaraNa : A TIkA tRtIya upAMga jIvAbhigamanAM padonAM vyAkhyAna rUpe che. AmAM aneka prAcIna granthonAM nAma ane uddharaNo che. te ja rIte keTalAka granthakArono nAmollekha paNa che. ullikhita grantho A che : dharmasaMgrahaNi-TIkA, prajJApanATIkA, prajJApanAmUlaTIkA, tattvArtha-mUlaTIkA, siddhaprAmRta, vizeSaNavatI, jIvAbhigama-mUlaTIkA, paMcasaMgraha, karmaprakRtisaMgrahaNI, kSetrasamAsa-TIkA, jambudvIpaprajJamiTIkA, karmaprakRtisaMgrahaNi-cUrNi, vasudevacarita (vasudevahiNDi), jIvAbhigamacUrNi, candraprajJami-TIkA, sUryaprajJapti-TIkA, dezInAmamAlA, sUryaprajJapti-niryukti, paMcavastuka, haribhadrakRta tattvArtha-TIkA, tattvArtha-bhASya, vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti, paMcasaMgraha-TIkA. prastuta vivaraNanuM granthamAna 16000 zloka-pramANa che. vyavahAravivaraNa : prastuta vivaraNa sUtra, niryukti ane bhASya para che. prAraMbhamAM TIkAkAre bhagavAna neminAtha, potAnA gurudeva ane vyavahAracUrNikArane sAdara namaskAra karyA che. vivaraNanuM granthamAna 34625 zloka-pramANa che. rAjapraznIyavivaraNa A vivaraNa dvitIya upAMga rAjapraznIyanA pado para che. AmAM dezInAmamAlA, jIvAbhigama-mUlaTIkA vagerenAM uddharaNo che. aneka sthAno para sUtronA vAcanAbheda-pAThabhedano paNa ullekha che. TIkAnuM granthamAna 3700 zloka-pramANa che. piNDaniryukti-vRtti : A vRtti piNDaniryukti tathA tenA bhASya para che. AmAM aneka saMskRta kathAnaka che. vRttinA aMtamAM AcArye piNDaniryuktikAra dvAdazAMgavid bhadrabAhu tathA piNDaniryukti-viSamapadavRttikAra (AcArya haribhadra tathA vIragaNi)ne namaskAra karyA che. vRttinuM granthamAna 6700 zloka-pramANa che. AvazyakavivaraNa : prastuta TIkA Avazyaka-niryukti para che. AmAM ahIM-tahIM vizeSAvazyakabhASyanI gAthAo uddhRta karavAmAM AvI che. vivecana bhASA tathA zailI baMne dRSTie saraLa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 Agamika vyAkhyAo tathA subodha che. sthAna-sthAna para kathAnako paNa uddhRta karavAmAM AvyAM che. A kathAnako prAkRtamAM che. vivaraNamAM vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRttikAra, prajJAkaragupta, AvazyakacUrNikAra, Avazyaka-mUlaTIkAkAra, Avazyaka-mUlabhASyakAra, laghIyayAlaMkArakAra alaMka, nyAyAvatAra-vivRttikAra vagereno ullekha che. upalabdha vivaraNa caturvizatistava nAmanA dvitIya adhyayananA 'ghUma thavicitta huMzuM sumizmi teja juMthuniLo'nI vyAkhyA sudhI ja che. tyAra bAda 'sAmpratamara:' arthAt 'have aranAthanA vyAkhyAnano adhikAra che' teTalo ja ullekha vadhAre che. tenI pachInuM vivaraNa anupalabdha che. upalabdha vivaraNanuM granthamAna 18000 zloka-pramANa che. bRhatkalpa-pIThikAvRtti H A vRtti bhadrabAhukRta bRhatkalpa-pIThikAniryukti ane saMghadAsakRta bRhatkalpapIThikAbhASya (laghubhASya) para che. AcArya malayagiri pIThikAbhASyanI gAthA 606 paryanta ja prastuta vRtti lakhI zakyA. bAkInI vRtti pachIthI AcArya kSemakIrtie lakhI. A tathyanuM pratipAdana svayaM kSemakIrtie potAnI vRttino prAraMbha karatAM karyuM che. prastuta vRttinAM AraMbhamAM AcArya malayagirie bRhatkalpalaghubhASyakAra tathA bRhatkalpa-cUrNikAra pratye kRtajJatA darzAvI che. vRttimAM prAkRta gAthAonI sAthe sAthe ja prAkRta kathAnako paNa uddhRta karavAmAM AvyA che. malayagirikRta vRttinuM granthamAna 4600 zlokapramANa che. maladhArI hemacandrasUrikRta TIkAo : maladhArI hemacandrasUrinuM gRhasthAzramanuM nAma pradyumna hatuM. pradyumna rAjamaMtrI hatA. teo potAnI cAra strIone choDIne maladhArI abhayadevasUri pAse dIkSita thayA hatA. abhayadevanuM mRtyu thatAM arthAt vi.saM.1168mAM hemacandra AcArya-pada prApta karyuM hatuM. saMbhavataH teo vi.saM.1180 sudhI A pada para pratiSThita rahyA ane tadanantara temanuM dehAvasAna thayuM. temanA koI paNa granthanI prazastimAM vi.saM.1177nI pachIno ullekha nathI. temaNe nimnokta Agama-vyAkhyAo lakhI che : AvazyakaTippaNa, anuyogadvAra-vRtti, na-iTippaNa ane vizeSAvazyakabhASya-vRtti. A sivAya nimna kRtio paNa maladhArI hemacandranI ja che H zataka-vivaraNa, upadezamAlA, upadezamAlAvRtti, jIvasamAsa-vivaraNa, bhavabhAvanA, bhavabhAvanA-vivaraNa. A granthonuM parimANa lagabhaga 80000 zloka-pramANa che. AvazyakaTippaNa : A TippaNa haribhadrakRta Avazyaka-vRtti para che. tene AvazyakavRtti pradezavyAkhyA athavA hAribhadrIyAvazyakavRtti-TippaNaka paNa kahe che. tenA para hemacandranA ja eka Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika ziSya zrIcandrasUrie eka vadhu TippaNa lakhyuM che jene pradezavyAkhyA-TippaNa kahe che. Avazyaka-TippaNanuM granthamAna 4600 zloka-pramANa che. anuyogakAravRtti prastuta vRtti anuyogadvAranA mULapATha para che. AmAM sUtronAM padono saraLa tathA saMkSipta artha che. ahIM-tahIM saMskRta zloko paNa uddhata karavAmAM AvyA che. vRttinuM granthamAna pa900 zloka-pramANa che. vizeSAvazyakabhASya-bRhadravRtti prastuta vRtti, jene ziSyahitAvRtti paNa kahe che, maladhArI hemacandranI bRhattama kRti che. AmAM vizeSAvazyakabhASyanA viSayanuM saraLa tathA subodha pratipAdana che. dArzanika carcAonI pradhAnatA hovA chatAM paNa vRttinI zailImAM kliSTatAno abhAva dRSTigocara thAya che. A TIkAne kAraNe vizeSAvazyakabhASyanA paThana-pAThanamAM atyadhika vRddhi thaI che, temAM koI saMdeha nathI. AcArye prAraMbhamAM ja lakhyuM che ke jinabhadragaNi kSamAzramaNaviracita vizeSAvazyakabhASya para svopajJavRtti tathA koTTAcAryavihita vivaraNa upasthita hovA chatAM paNa prastuta vRtti lakhavAmAM AvI rahI che, kemake A baMne TIkAo ati gaMbhIra vAkyAtmaka ane saMkSipta hovAne kAraNe maMda buddhivALA ziSyo mATe kaThina sAbita thAya che. vRttinA aMtanI prazastimAM darzAvavAmAM AvyuM che ke A vRtti rAjA jayasiMhanA rAjayamAM vi.saM.1175nI kArtika zuklA paMcamInA divase samApta thaI. vRttinuM granthamAna 28000 zlokapramANa che. nemicandrasUrikRta uttarAdhyayanavRtiH nemicandrasUrinuM bIjuM nAma devendragaNi che. temaNe vi.saM.1129mAM uttarAdhyayana para eka TIkA lakhI. A TIkAnuM nAma uttarAdhyayana-sukhabodhAvRtti che. A vRtti vAdivetAla zAntisUrivihita uttarAdhyayana-ziSyahitAvRttinA AdhAre lakhavAmAM AvI che. vRttinI saraLatA tathA subodhatAne najaramAM laIne tenuM nAma subodhA rAkhavAmAM AvyuM che. temAM udAharaNarUpa aneka prAkRta kathAnako che. vRttinA antanI prazastimAM ullekha che ke nemicandrAcArya bRhadragacchIya udyotanAcAryanA ziSya upAdhyAya AgradevanA ziSya che. temanA guru-bhrAtAnuM nAma municandrasUri che, jemanI preraNA ja prastuta vRttinI racanAnuM mukhya kAraNa che. vRtti-racanAnuM sthAna aNahilapATaka nagara (pATaNa)mAM zeTha dohaDinuM ghara che. vRttinI samAptino samaya vi.saM.1129 che. tenuM granthamAna 12000 zloka-pramANa che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AgAmaka vyAkhyAo zrIcandrasUrikRta TIkAo : zrIcandrasUri zIlabhadrasUrinA ziSya hatA. temaNe nimnokta grantho para TIkAo lakhI che: nizItha (vIsamo udezaka), zramaNopAsaka-pratikramaNa (Avazyaka), nandI, jItakalpa, nirayAvalikAdi antima pAMca upAMga. nizIthacUrNi-durgapadavyAkhyA : AmAM nizIthacUrNinA vIsamA udezakanA kaThina aMzonI subodha vyAkhyA karavAmAM AvI che. vyAkhyAno adhika aMza vividha prakAranA mAsInA bhaMga, divasonI gaNatarI vagere saMbaMdhita hovAne kAraNe kaMIka nIrasa che. aMtamAM vyAkhyAkAre potAno paricaya ApatAM potAne zIlabhadrasUrinA ziSya batAvyA che. prastuta vyAkhyA vi.saM.1174nI mAgha zuklA dvAdazI ravivAranA divase samApta thaI. nirayAvalikAvRttiH A vRtti aMtima pAMca upAMgarUpa nirayAvalikA sUtra para che. vRtti saMkSipta tathA zabdArtha-pradhAna che. tenuM granthamAna 600 zloka-pramANa che. jItakalpabRhasthUrNi-viSamapadavyAkhyAH prastuta vyAkhyA siddhasenasUrikA jatakalpa-bRhasthUrNinAM viSama padonAM vyAkhyAna rUpamAM che. temAM ahIM-tahIM prAkRta gAthAo uddhata karavAmAM AvI che. aMtamAM vyAkhyAkAre potAno nAmollekha karatAM darzAvyuM che ke prastuta vyAkhyA vi.saM.1227nA mahAvIra-janmakalyANanA divase pUrNa thaI. vyAkhyAnuM granthamAna 1120 zlokapramANa che. uparyukta TIkAkAro sivAya paNa evA aneka AcAryo che jemaNe Agamo para nAnI ke moTI TIkAo lakhI che. A prakAranI keTalIka prakAzita TIkAono paricaya AgaLa ApavAmAM Avela che. AcArya kSemakIrtikata bRhatkalpavRttiH A vRtti AcArya malayagirikRta apUrNa vRttinI pUrtirUpe che. zailI vagerenI dRSTie prastuta vRtti malayagirikRta vRttinI koTinI ja che. AcArya kSemakIrtinA gurunuM nAma vijayacandrasUri che. vRttino samAptikALa jai zuklA dasamI vi.saM.1332 tathA graMthamAna 4ra600 zloka-pramANa che. mANikyazekharasUrikRti Avazyakaniryukti-dIpikAH A TIkA Avazyaka niryuktino zabdArtha tathA bhAvArtha samajavA mATe bahu ja upayogI che. TIkAnA aMte darzAvavAmAM AvyuM che ke dIpikAkAra mANikyazekhara Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 49 aMcalagacchIya mahendrasUrinA ziSya merUtuMgasUrinA ziSya che. prastuta dIpikA sivAya nimnalikhita dIpikAo paNa temanI ja lakhelI che : dazavaikAlikaniyuktidIpikA, picchaniryukti-dIpikA, oghaniryukti-dIpikA, uttarAdhyayanadIpikA, AcAra-dIpikA. mANikyazekharasUri vikramanI paMdaramI sadImAM vidyamAna hatA. ajitadevasUrikRta AcArAMgadIpikA? A TIkA candragacchIya mahezvarasUrinA ziSya ajitadevasUrie vi.saM.1629nI AsapAsa lakhI che. teno AdhAra zIlAMkAcArya kRta AcArAMga-vivaraNa che. TIkA saraLa, saMkSipta tathA subodha che. vijayavimalagaNivihita gacchAcAravRttiH prastuta vRtti tapAgacchIya AnandavimalasUrinA ziSya vijayavimalagaNie vi.saM. 1934mAM lakhI che. tenuM graMthamAna 5850 zloka-pramANa che. vRtti vistRta che tathA prAkRta kathAnakothI yukta che. vijayavimalagaNivihita tadulavaicArikavRttiH A vRtti uparokta vijayavimalagaNie guNasaubhAgyagaNi pAsethI meLavela tandulaprakIrNakanA jJAnanA AdhAre lakhI che. vRtti zabdArtha-pradhAna che. temAM kyAMka kyAMka anya graMthonAM uddharaNo paNa che. vAnararSikRta gacchAcAraTIkA? prastuta TIkAnA praNetA vAnararSi tapAgacchIya AnandavimalasUrinA ziSyAnuziSya che. TIkA saMkSipta ane saraLa che. TIkAkAre teno AdhAra harSakula dvArA prApta gacchAcAra prakIrNakanAM jJAnane mAnela che. bhAvavijayagaNita uttarAdhyayanavyAkhyA : prastuta vyAkhyA tapAgacchIya munivimalasUrinA ziSya bhAvavijayagaNie vi.saM. 1689mAM lakhI che. vyAkhyA kathAnakothI bharapUra che. badhAM ja kathAnako padyabaddha che. vyAkhyAnuM graMthamAna 16255 zloka-pramANa che. samayasundarasUrisaMdigdha dazavaikAlikadIpikA : . prastuta dIpikAnA praNetA samayasundarasUri kharataragacchIya sakalacandrasUrinA ziSya che. dIpikA zabdArtha-pradhAna che. tenuM graMthamAna 3450 zloka-pramANa che. te vi. saM. 1691mAM staSmatIrtha (khaMbhAta)mAM pUrNa thaI hatI. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jJAnavimalasUrigrathita praznavyAkaraNa-sukhabodhikAvRtti : A vRtti vistAramAM abhayadevasUrikRta praznavyAkaraNa-vRttithI moTI che. vRttinA prAraMbhamAM AcArye navAMgIvRttikAra abhayadevasUri-viracita praznavyAkaraNavRttinI kRtajJatA svIkArI che. vRttikAra jJAnavimalasUrinuM bIjuM nAma nayavimalaNi che. teo tapAgacchIya dhIravimalagaNinA ziSya che. prastuta vRttinA lekhanamAM kavi sukhasAgare vizeSa sahAya karI hatI. vRttinuM graMthamAna 7500 zloka-pramANa che. teno racanA-kALa vi.saM.1793thI keTalAka varSa pUrve che. lakSmIvallabhagaNiviracita uttarAdhyayanadIpikA : Agamika vyAkhyAo dIpikAkAra lakSmIvallabhagaNi kharataragacchIya lakSmIkIrtigaNinA ziSya che. dIpikA saraLa ane subodha che. temAM dRSTAntarUpa aneka saMskRta AkhyAno che. dAnazekharasUrisaMkalita bhagavatI-vizeSapadavyAkhyA : A vyAkhyA prAcIna bhagavatI-vRttinA AdhAre lakhavAmAM AvI che. AmAM bhagavatI (vyAkhyAprajJaslama)sUtranA kaThina - durga padonuM vivecana karavAmAM AvyuM che. vyAkhyAkAra dAnazekharasUri jinamANikyasUrinA ziSya anantahaMsagaNinA ziSya che. prastuta vyAkhyA tapAgacchanAyaka lakSmIsAgarasUrinA ziSya sumatisAdhusUrinA ziSya hemavimalasUrinA samayamAM saMkalita karavAmAM AvI hatI. saMghavijayagaNikRta kalpasUtra-kalpapradIpikA : kalpasUtranI prastuta vRtti vijayasenasUrinA ziSya saMghavijayagaNie vi.saM.1674mAM lakhI. vi.saM.1681mAM kalyANavijayasUrinA ziSya dhanavijayagaNie tenuM saMzodhana karyuM. vRttinuM graMthamAna 3250 zloka-pramANa che. vinayavijayopAdhyAyavihita kalpasUtra-subodhikA : A vRtti tapAgacchIya kIrtivijayagaNinA ziSya vinayavijaya upAdhyAye vi.saM.1996mAM lakhI tathA bhAvavijaye saMzodhita karI. AmAM kyAMka-kyAMka dharmasAgaragaNikRta kiraNAvalI ane jayavijayagaNikRta dIpikAnuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. TIkAnuM graMthamAna 5400 zloka-pramANa che. samayasundaragaNiviracita kalpasUtra-kalpalatA H A vyAkhyA uparyukta dazavaikAlika-dIpikAkAra kharataragacchIya samayasundaragaNinI kRti che. teno racanA-kALa vi.saM.1699nI AsapAsa che. vRttinuM saMzodhana karanAra harSanaMdana che. tenuM graMthamAna 7700 zloka-pramANa che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika pa1 zAntisAgaragaNividagdha kalpasUtra-kalpakaumudI : A vRtti tapAgacchIya dharmasAgaragaNinA praziSya ane zrutasAgaragaNinA ziSya zAntisAgaragaNie vi.saM.1707mAM racI. vRttinuM graMthamAna 3707 zloka-pramANa pRthvIcandrasUripraNIta kalpasUtra-TippaNakaH | prastuta TippaNakanA praNetA pRthvIcandrasUri devasenagaNinA ziSya che. devasenagaNanA gurunuM nAma yazobhadrasUri che. yazobhadrasUri zAkaMbharI rAjAne pratibodha ApanAra AcArya dharmaghoSanA ziSya che. dharmaghoSasUrinA guru candrakulIna zIlabhadrasUri che. lokabhASAomAM nirmita vyAkhyAo : AgamonI saMskRta vyAkhyAomAM bahulatA hovA chatAM paNa pachInA AcAryoe janahitanI daSTie lokabhASAomAM AgamonI vyAkhyAo racavI Avazyaka samajI. pariNAme tatkAlIna prAcIna gujarAtImAM keTalAka AcAryoe Agamo para saraLa tathA subodha bAlAvabodha lakhyA. A prakAranA bAlAvabodha lakhanArAomAM vikramanI soLamI zatAbdImAM vidyamAna pArzvacandragaNi tathA aDhAramI sadImAM vidyamAna lokAgacchIya (sthAnakavAsI) muni dharmasiMhanuM nAma vizeSa ullekhanIya che. muni dharmasiMhe bhagavatI, jIvAbhigama, prajJApanA, candraprajJapti ane sUryaprajJapti choDIne sthAnakavAsI-sammata zeSa 27 Agamo para bAlAvabodha - TabA lakhyAM che. hindI vyAkhyAomAM muni hatimalakata dazavaikAlika-saubhAgyacandrikA ane nandIsUtrabhASATIkA, upAdhyAya AtmArAmakRta dazAzrutaskandha-gaNapatiguNaprakAzikA, dazavaikAlika-AtmajJAnaprakAzikA, uttarAdhyayana-AtmajJAnaprakAzikA, upAdhyAya amaramunikata AvAyaka-vivecana (zramaNa sUtra) vagere ullekhanIya che.. Agamika vyAkhyAomAM sAmagrI-vaividhya : jaina AgamonI je vyAkhyAo upalabdha che te mAtra zabdArtha sudhI ja sImita nathI. temAM AcArazAstra, darzanazAstra, samAjazAstra, nAgarikazAstra, manovijJAna vagere viSayo sambandhita pracura sAmagrI vidyamAna che. ' AcArazAstra : Avazyaka-niryuktinuM sAmAyika sambandhI adhikAMza vivecana AcArazAstraviSayaka che. A ja rIte anya niryuktiomAM paNa etadviSayaka sAmagrInI pracuratA che. vizeSAvazyaka bhASyamAM sAmAyika vagere pAMca prakAranA cAritranuM vistArapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. jIvakalpa-bhASya, bRhatkalpa-bhASya, bRhatkalpa Sain Education International Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para Agamika vyAkhyAo bRhabhASya tathA vyavahAra-bhASya to AcAra-sambandhI vidhi-vidhAnothI bharapUra che. paMcakalpa-mahAbhASyanuM kalpaviSayaka varNana paNa jena AcArazAstranI daSTie bahu mahattvapUrNa che. bRhatkalpa-laghubhASyamAM hiMsA-ahiMsAnA svarUpanI vizeSa carcA che. AmAM tathA anya bhASyomAM jinakalpa-sthavirakalpanI vividha avasthAonuM vizada varNana che. darzanazAstra : sUtrakRtAMga-niryuktimAM kriyAvAdI, akriyAvAdI vagere 363 mata-matAntarono ullekha che. vizeSAvazyakabhASyamAM pratipAdita gaNadharavAda ane nitavavAda darzanavAdanI vividha dRSTionuM pratinidhitva kare che. Avazyaka-cUrNimAM AjIvaka, tApasa, pavriAjaka, taeNNiya (tatkSaNika), boTika vagere aneka mata-matAntaronuM varNana che. A ja rIte anya vyAkhyAomAM paNa thoDI-ghaNI dArzanika sAmagrI maLe che. saMskRta TIkAomAM A prakAranI pracura sAmagrI che. jJAnavAda : vizeSAvazyakabhASyamAM jJAnapaMcaka - mati, zruti, avadhi, mana:paryava ane kevalajJAnanAM svarUpa para vistArapUrvaka prakAza pADavAmAM Avyo che. A ja rIte AmAM kevalajJAna ane kevaladarzananA bheda ane abhedano paNa yuktipurassara vicAra karavAmAM Avyo che. bRhatkalpa-laghubhASyanA prAraMbhamAM paNa jJAnapaMcakanI vizeSa carcA che. nandI-cUNimAM paNa A ja viSaya para paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. A ja rIte AcArya haribhadrakRta nandIvRttimAM paNa jJAnavAda para paryApta sAmagrI che. pramANazAstra : dazavaikAlika-niryuktimAM anumAnanI pratijJA vagere dasa prakAranA avayavono nirdeza che. A ja viSayanuM AcArya haribhadra potAnI dazavaikAlika-vRttimAM vistArathI pratipAdana karyuM che. pramANazAstra-sambandhI carcA mATe AcArya zIlAMka tathA malayagirinI TIkAo vizeSa dRSTavya che. karmavAda : ' vizeSAvazyakabhASyamAM sAmAyikanirgamanI carcAnA prasaMgamAM upazama ane kSapaka zreNInuM tathA siddha-namaskAranuM vyAkhyAna karatAM AcArye karmasthiti, samudyAta, zaileSI-avasthA vagerenuM varNana karyuM che. bRhatkalpa-laghubhASyanA tRtIya udezamAM hiMsAnA svarUpa-varNananA prasaMge rAgAdinI tIvratA ane tIvra karmabandha, hiMsakanAM jJAna tathA ajJAnane kAraNe karmabandhanI nyUnAdhikatA, adhikaraNavaividhyathI karmavaividhya vagerenuM vistArapUrvaka pratipAdana karavAmAM AvyuM che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 prAstAvika manovijJAna ane yogazAstra : vizeSAvazyakabhASyanA siddha-namaskAra prakaraNamAM dhyAnanuM paryApta vivecana che. vyavahAra-bhASyanA dvitIya udezamAM bhASyakAre kSiptacitta tathA dIptacitta sAdhuonI cikitsAnI manovaijJAnika vidhi darzAvI che. A ja udezamAM sicitta ane dIptacitta thavAnA kAraNo para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che. paMcakalpa-mahAbhASyamAM pravrajyAnI yogyatA-ayogyatAno vicAra karatAM bhASyakAre vyaktitvanA vIsa bhedonuM varNana karyuM che. A ja rIte nizItha-vizeSacarNimAM vyaktitvanA aDatALIsa bhedyanuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che : aDhAra prakAranA puruSo, vIsa prakAranI strIo tathA dasa prakAranA napuMsako. kAmavijJAna : dazavaikAlika-niryuktimAM cauda prakAranAM saMprApta kAma ane dasa prakAranA asaMprApta kAmano ullekha che. bRhatkalpa-laghubhASyanA tRtIya udezamAM puruSasaMsarganA abhAvamAM garbhAdhAna thavAnAM kAraNo para prakAza pADavAmAM Avyo che. A ja bhASyanA caturtha udezamAM hastakarma, maithuna vagerenAM svarUpanuM varNana che. nizItha-vizeSacUrNinA prathama udezamAM A ja viSaya para vizeSa prakAza pADavAmAM Avyo che. A ja cUrNinA chaThThA udezamAM kAmIonA premapatra-lekhananuM vivecana karavAmAM AvyuM che tathA sAtamA udezamAM vividha prakAranI kAma-krIDAo para prakAza pADavAmAM Avyo che. A samAjazAstra : Avazyaka-niryuktimAM prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevanA samayanI sAmAjika sthiti para prakAza pADavAmAM Avyo che. te samayanA AhAra, zilpa, karma, lekhana, mAnadaMDa, pota, iSazAstra, upAsanA, cikitsA, arthazAstra, yajJa, utsava, vivAha vagere cAlIsa sAmAjika viSayono ullekha karavAmAM Avyo che. AcArAMga-niryuktimAM manuSya-jAtinA sAta vargo ane nava varNAntarono ullekha che. bRhatkalpa-laghubhASyamAM pAMca prakAranA sArtha, ATha prakAranA sArthavAha, ATha prakAranA sArthavyavasthApaka, cha prakAranI AryajAtio, cha prakAranA AryakuLo vagere samAjazAstra sAthe sambandhita aneka prakAranA viSayonuM varNana che. AvazyakacUrNimAM Avazyaka niryuktinuM ja anusaraNa karatAM RSabhadevanA janma, vivAha, apatya vagerenA varNananI sAthe-sAthe tatkAlIna zilpa, karma, lekha vagere para vizeSa prakAza pADavAmAM Avyo che. nizItha-vizeSacUrNinA navama udezamAM traNa prakAranA antaHpuronuM varNana che. A cUrNinA soLamA udezamAM jugupsita kuLonuM varNana karavAmAM AvyuM che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 Agamika vyAkhyAo nAgarikazAstra : bRhatkalpa-laghubhASyanA prathama udezamAM grAma, nagara, kheDa, karbaTaka, maDamba, pattana, Akara, droNamukha, nigama, rAjadhAnI vagerenuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. zIlAMkAcAryavRta AcArAMga-vivaraNanA prathama zrutaskalpanA aSTama adhyayananA SaSTha udezakamAM paNa A ja prakAranuM varNana che. bhUgoLa : Avazyaka-niryuktimAM covIsa tIrthaMkaronA bhikSAlAbhanA prasaMgamAM hastinApura vagere covIsa nagaronAM nAma gaNAvavAmAM AvyA che. paMcakalpa-mahAbhASyamAM kSetrakalpanI carcA karatAM bhASyakAre sADA paccIsa Adezo ane temanI rAjadhAnIono nAmollekha karyo che. nizItha-vizeSacUrNinA soLamA udezamAM AdizanI sImA A mujaba batAvavAmAM AvI che : pUrvamAM magadha, pazcimamAM dhRNA, uttaramAM kuNAlA ane dakSiNamAM kauzAmbI. rAjanIti : vyavahAra-bhASyanA prathama udezamAM rAjA, yuvarAja, mahattaraka, amAtya, kumAra, niyatika, rUpayakSa vagerenAM svarUpa tathA kAryo para prakAza pADavAmAM Avyo che. aitihAsika caritro: AvazyakaniryuktimAM RSabhadeva, mahAvIra, Arya rakSita, sapta nihnava, nAgadatta, mahAgiri, sthUlabhadra, dharmaghoSa, surendradatta, dhanvantari vaidya, karakaMDu, puSpabhUti vagerenAM caritra para saMkSipta sAmagrI upalabdha che. vizeSAvazyakabhASyamAM Arya vaja, Arya rakSita, puSpamitra, jamAli, tiSyagupta, ASADhabhUti, azvamitra, gaMga, rohagupta, goSThAmAhila, zivabhUti vagere aneka aitihAsika puruSonAM jIvanacaritra para paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. AvazyakacUrNimAM bhagavAna RSabhadeva tathA mahAvIra, bharata ane bAhubali, gozAlaka, candanabAlA, Ananda, kAmadeva, zivarAjarSi, gaMgadatta, ilAputra, metArya, kAlikAcArya, cilAtiputra, dharmaruci, teTalIputra, abhayakumAra, zreNika, celaNA, sulasA, koNika, ceTaka, udAyI, mahApadmananda, zakaTAla, vararuci, sthUlabhadra vagere aneka aitihAsika vyaktio sambandhita AkhyAno che. saMskRti ane sabhyatA : dazavaikAlika-niryuktimAM dhAnya tathA ratnanI covIsa jAtio gaNAvavAmAM AvI che. bRhatkalpa-laghubhASyanA dvitIya udezamAM jAMgika vagere pAMca prakAranAM vastro tathA aurNika vagere pAMca prakAranA rajoharaNanuM svarUpa darzavavAmAM AvyuM che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika 55 vyavahArabhASyanA prathama udezamAM sattara prakAranA dhAnya-bhaMDAronuM varNana che. nizIthavizeSacUrNinA prathama udezamAM daMDa, vidaMDa, lAThI, vilaThThI vagereno taphAvata darzAvavAmAM Avyo che. A ja cUrNinA saptama udezamAM kuMDala, guNa, maNi, tuDiya, tisariya, bAlaMbhA, palaMbA, hAra, ardhAra, ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, paTTa, mukuTa vagere vividha prakAranAM AbharaNonuM svarUpa-varNana che. aSTama udezamAM udyAnagRha, nirmANagRha, aTTa, aTTAlaka, zUnyagRha, bhinnagRha, tRNagRha, gogRha vagere aneka prakAranAM gRho tathA zALAonuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. navamAM udezamAM koThAgAra, bhAMDAgAra, pAnAgAra, kSIragRha, gaMjazAlA, mahAnasazAlA vagerenA svarUpanuM varNana che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakaraNa niryuktio ane niryuktikAra mUla graMthonA arthanA spaSTIkaraNa mATe tenI para vyAkhyAtmaka sAhitya lakhavAnI paraMparA prAcIna bhAratIya sAhityakAromAM vizeSa rUpe vidyamAna rahI che. teo mULa graMthanA pratyeka zabdanI vivecanA tathA AlocanA karatA tathA tenA para eka nAnI ke moTI TIkA lakhatA. vizeSapaNe pAribhASika zabdonI vyAkhyA tarapha adhika dhyAna ApatA. je rIte vaidika pAribhASika zabdonI vyAkhyA karavA mATe yAska maharSie nighaTubhASyarUpe nirUkta lakhyuM, te ja rIte jaina AgamonA pAribhASika zabdonI vyAkhyA karavA mATe AcArya bhadrabAhue prAkRta padyamAM niryuktionI racanA karI. niryuktinI vyAkhyA-paddhati khUba ja prAcIna che. anuyogadvArasUtramAM zrata, skandha vagere padonuM niryukti-paddhatithI arthAt nikSepapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. yAska maharSinA niraktamAM je rIte sarvaprathama nirukta-upodyAta che te ja rIte niryuktiomAM paNa prAraMbhamAM upoddAta maLe che. dasa niyuktio : AcArya bhadrabAhue nimnAMkita graMthonI niyuktio lakhI che : 1. Avazyaka, 2. dazavaikAlika, 3. uttarAdhyayana, 4. AcArAMga, 5. sUtrakRtAMga, 6. dazAzrutaskandha, 7. bRhatkalpa, 8, vyavahAra, 9, sUryaprajJapti ane 10. RSibhASita. AmAMthI aMtima be niryuktio upalabdha nathI. bAkInI ATha upalabdha che. A niryuktiomAM AcArye jaina nyAya-sammata nikSepa-paddhatino AdhAra lIdho che. nikSepa-paddhatimAM koI eka zabdanA badhA saMbhavita arthono nirdeza karIne prastuta arthanuM grahaNa karavAmAM Ave che. AcArya bhadrabAhue potAnI niryuktiomAM prastuta arthanA nizcayanI sAthe sAthe ja tatsambaddha anya vAtono paNa nirdeza karyo che. niryukti' zabdanI vyAkhyA karatAM teo svayaM kahe che : eka zabdanA aneka artha thAya che paraMtu kayo artha kayA prasaMga mATe upayukta thAya che, bhagavAnanA upadeza samaye kayo artha kayA zabda sAthe sambaddha hato, vagere vAto dhyAnamAM rAkhatAM ThIka-ThIka 1. juo - anuyogadvAra, pR. 18 ane AgaLa. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 niyuktio ane niryuktikAra arthano nirNaya karavo ane te arthano sUtranA zabdo sAthe saMbaMdha sthApita karavo - e ja niryuktinuM prayojana che.' niryuktionI racanAno prAraMbha karatAM AcArya bhadrabAhue sarvaprathama pAMca prakAranA jJAnanuM vivecana karyuM che. pachInA TIkAkAroe jJAnane maMgalarUpa mAnIne e siddha karyuM che ke A gAthAothI maMgaLanuM prayojana paNa siddha thAya che : AgaLa AcArye te batAvyuM che ke A pAMca jJAnomAMthI prastuta adhikAra zrutajJAnano ja che, kemake A ja jJAna evuM che je pradIpavat sva-para-prakAzaka che. A ja kAraNa che ke zrutajJAnanA AdhAre ja mati vagere anya jJAnonuM tathA svayaM zrutanuM paNa nirUpaNa thaI zake che. te pachI niyuktikAre sAmAnyarUpe badhA tIrthakarone namaskAra karyA che. pachI vartamAna tIrthanA praNetA - pravartaka bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyA che. taduparAnta mahAvIranA mukhya ziSyo ekAdaza gaNadharone namaskAra karIne guruparaMparArUpa AcAryavaMza ane adhyApakaparaMparArUpa upAdhyAyavaMzane namaskAra karyA che. te pachI AcArye e pratijJA karI che ke A badhAe zrutano je artha batAvyo che tenI huM niryukti arthAt zrutanI sAthe arthanI yojanA karuM chuM. te mATe nikhkhAMkita zratagraMtho lauM chuM : 1. Avazyaka, 2. dazavaikAlika, 3. uttarAdhyayana, 4, AcArAMga, 5. sUtrakRtAMga, 6. dazAzrutaskandha, 7. kalpa (bRhatkalpa), 8. vyavahAra, 9. sUryaprajJapti, 10. RSibhASita. AcArya bhadrabAhunI A dasa niyuktiono racanAkrama paNa je kramathI niryuktiracanAnI pratijJA karavAmAM AvI che te ja hovo joIe. A kathananI puSTi mATe keTalAMka pramANa nIce ApavAmAM AvyA che : 1. uttarAdhyayana-niryuktimAM vinayanuM vyAkhyAna karatI vakhate lakhyuM che ke AnA viSayamAM pahelAM kahevAmAM AvI cUkyuM che. A kathana dazavaikAlikanA "vinayasamAdhi nAmanA adhyayananI niyuktine lakSyamAM rAkhIne karavAmAM AvyuM che. AnAthI e siddha thAya che ke uttarAdhyayana-niryuktinI pahelAM dazavaikAlika-niryuktinI racanA thaI hatI. 2. "kAmA pu_diDhA' (uttarAdhyayananiryukti, gA. 208)mAM ema sUcita karavAmAM AvyuM che ke kAmanA viSayamAM pahelAM vivecana thaI cUkyuM che. A vivecana dazavaikAlikaniryuktinI gA. 161-162mAM che. AnAthI paNa e ja vAta siddha thAya che. 1. Avazyaka niryukti, gA. 88. 2. 3. gaNadharavAda, prastAvanA, pR. 15-6 ' 4: ejana, gA. 79-86 uttarAdhyayananiryukti, gA. 29. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 * Agamika vyAkhyAo 3. AvazyakaniryuktinA prAraMbhamAM dasa niryuktinI racanA karavAnI pratijJA karavAmAM AvI che. tenAthI e svataH siddha che ke sarvaprathama Avazyakaniryukti lakhavAmAM AvI. AvazyakaniryuktinI nihnavavAda sambandhita prAyaH badhI gAthAo jemanI tema uttarAdhyayananiryuktimAM lakhavAmAM AvI che. tenAthI e siddha thAya che ke uttarAdhyayananiryuktinI racanA Avazyakaniryukti pachI ja thaI hatI. 4. AcArAMganiryukti (gA. 5)mAM kahevAmAM AvyuM che ke "AcAra' ane aMga'nA nikSepanuM kathana pahelAM thaI cUkyuM che. tethI dazavaikAlika ane uttarAdhyayananI niryuktinI racanA AcArAMganiryuktinI pUrve siddha thAya che, kemake dazavaikAlikanA "zullikAcAra' adhyayananI niyuktimAM "AcAra'nI tathA uttarAdhyayananA "caturaMga' adhyayananI niryuktimAM "aMga' zabdanI je vyAkhyA karavAmAM AvI che teno ja uparyukta ullekha che. 5. AcArAMganiryukti (gA.346)mAM lakhavAmAM AvyuM che ke "mokSa' zabdanI niryukti anusAra ja "vimukti' zabdanI vyAkhyA che. A kathana uttarAdhyayananA "mokSa" zabdanI niyukti sAthe sambandha dharAve che. tenAthI e ja siddha thAya che ke AcArAMganiryukti pahelAM uttarAdhyayananiryuktinI racanA thaI haze. 6. sUtrakRtAMganiryukti (gA.99)mAM kahevAmAM AvyuM che ke "dharma' zabdano nikSepa pahelAM thaI cUkyo che. A kathana dazavaikAlikaniyuktinI racanA sUtrakRtAMganiryuktinI pUrve thaI hovAnuM sUcave che. 7. sUtrakRtAMganiryukti (gA. 127)mAM kahevAmAM AvyuM che ke "pranthano nikSepa pahelAM thaI cUkyo che. A kathana uttarAdhyayananiryukti (gA. 240)ne anulakSIne che. tenAthI e ja siddha thAya che ke sUtrakRtAMganiryukti pUrve uttarAdhyayananiryuktinI racanA thaI hatI. niryuktikAra AcArya bhadrabAhu : bhadrabAhu nAmanA ekathI vadhAre AcArya thayA che. zvetAmbara-mAnyatA anusAra caturdazapUrvadhara AcArya bhadrabAhu nepALamAM yogasAdhanA mATe gayA hatA, jyAre digambara-mAnyatA anusAra A ja bhadrabAhu nepALamAM na jatAM dakSiNamAM gayA hatA. A be ghaTanAo parathI e anumAna thaI zake che ke A baMne bhadrabAhu bhinna-bhinna vyakti hatA. niryuktionA kartA bhadrabAhu A baMnethI alaga koI trIjI vyakti ja che. te caturdazapUrvadhara bhadrabAhu na hotAM vikramanI chaThThI zatAbdImAM vidyamAna anya ja bhadrabAhu che je prasiddha jyotirvida varAhamihiranA sahodara hatA. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niryuktio ane niyuktikAra pa9 jaina sampradAyanI sAmAnya rIte e ja dhAraNA che ke chedasUtrakAra tathA niryuktikAra baMne bhadrabAhu eka ja che, je caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhunA nAmathI prasiddha che. vastutaH chedasUtrakAra caturdazapUrvadhara sthavira Arya bhadrabAhu ane niryuktikAra AcArya bhadrabAhu be alaga vyakti che.' dazAzrutaskalpaniyuktinA prAraMbhamAM niryuktikAra kahe che ke prAcIna gotrIya, aMtima zrutakevalI, dazAzrutaskandha, kalpa ane vyavahAra praNetA maharSi bhadrabAhune huM namaskAra karuM chuM. A ja prakArano ullekha paMcakalpaniyuktinA prAraMbhamAM paNa che. A ullekhothI e siddha thAya che ke chedasUtronA kartA caturdazapUrvadhara aMtima zrutakevalI vira Arya bhadrabAhusvAmI che. chedasUtra tathA niryuktio eka ja bhadrabAhunI kRtio che, A mAnyatAnA samarthana mATe paNa keTalAka pramANa maLe che. temAM sahuthI prAcIna pramANa AcArya zIlAMkakRta AcArAMga-TIkAmAM maLe che. teno samaya vikramanI AThamI zatAbdIno uttarArdha athavA navamI zatAbdIno prAraMbha che. temAM e ja batAvavAmAM AvyuM che ke niyuktikAra caturdazapUrvavid bhadrabAhusvAmI che. niryuktikAra caturdazapUrvavid bhadrabAhusvAmI che, A mAnyatAne bAdhita karanAra pramANa adhika sabaLa tathA tarkapUrNa che. A pramANonI prAmANikatAno sahuthI moTo AdhAra to e che ke svayaM niryuktikAra potAne caturdazapUrvadhara bhadrabAhusvAmIthI alaga darzAve che. bIjI vAta e che ke A pramANo adhika prAcIna tathA prabaLa che. niryuktikAra bhadrabAhu svAmI ja jo caturdazapUrvavid bhadrabAhusvAmI hoya to temanI banAvelI niryuktiomAM nimnalikhita vAto nA maLavI joIe: 1. AvazyakaniryuktinI 764thI 776 sudhInI gAthAomAM sthavira bhadragupta, Arya siMhagiri, vajasvAmI, tosaliputrAcArya, Arya rakSita, phalyurakSita vagere arvAcIna AcAryo saMbaMdhI prasaMgonuM varNana. 2. piNDaniryukti gAthA 498mAM pAdalitAcAryano prasaMga tathA 503thI 505 sudhInI gAthAomAM vajasvAmInA mAmA Arya samitasUrino sambanya, brahmaDhIpika tApasonI vrajyA ane brahmadIpikA zAkhAnI utpattinuM varNana. 1. mahAvIra jaina vidyAlaya : rajata mahotsava graMtha, pR. 185 2. vaMgha madvAduM pA rimasatalunALa | suttassa kAragamisi, dasAsu kappe ya vavahAre / / 1 // 3. niriya padavIdusvAminazcaturvaNapUrvadharIvADanastAna ! - AcArAMgaTIkA, pR.4 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6O Agamika vyAkhyAo * 3. uttarAdhyayananiryukti gAthA 120mAM kAlikAcAryanI kathA. 4. AvazyakaniryuktinI 764thI 769 sudhInI gAthAomAM dazapUrvadhara vajasvAmIne namaskAra. 5. uttarAdhyayana sUtranA akAmamaraNIya nAmanA adhyayana saMbaMdhI eka niryuktigAthA che jeno artha Ama che : ame maraNavibhakti saMbaMdhita badhA dvAronuM anukrame varNana karyuM. padArthonuM saMpUrNa tathA vizada varNana to jina arthAta kevalajJAnI ane caturdazapUrvadhara ja karI zake che.' jo niryuktikAra svayaM caturdazapUrvavid hota to potAnA mukhathI AvI vAta na kaheta. 6. jema ke pahelAM kahevAmAM AvI cUkyuM che, dazAzrutaskanvaniryuktinA prAraMbhamAM ja AcArya lakhe che: "prAcIna gotrIya, aMtima zrutakevalI ane dazAzrutaskandha, kalpa tathA vyavahAranA praNetA maharSi bhadrabAhune huM namaskAra karuM chuM." AnAthI sahaja ja anumAna karI zakAya che ke jo niryuktikAra svayaM caturdazapUrvadhara bhadrabAhusvAmI hota to te rIte chedasUtrakArane namaskAra na karata. bIjA zabdomAM jo chedasUtrakAra ane niryuktikAra eka ja bhadrabAhu hota to dazAzrutaskalpaniyuktinA prAraMbhamAM ja chedasUtrakAra bhadrabAhune namaskAra na karavAmAM Avata, kemake koI paNa samajadAra graMthakAra potAnI jAtane namaskAra karato nathI. uparyukta ullekhothI e ja vAta siddha siddha thAya che chedasUtrakAra caturdazapUrvadhara zrutakevalI Arya bhadrabAhu ane niryuktikAra AcArya bhadrabAhu eka ja vyakti na hoIne alaga-alaga vyakti che. hA, niryuktiomAM upalabdha keTalIka gAthAo avazya prAcIna hoI zake che, jemano AcArya bhadrabAhue potAnI kRtiomAM samAveza karI lIdho hoya. A ja rIte niryuktionI keTalIka gAthAo arvAcIna chInA AcAryo dvArA joDelI paNa hoI zake che. 1. atre paNa Dara, maravimarIr3a vaNiyA mato sagalaNiuNe payatthe, jiNacauddasapuvvi bhAsaMti // 233 / / 2. A viSayamAM muni zrI puNyavijayajIe paryApta uhApoha karyo che. teo je niSkarSa para pahoMcyA che te temanA ja zabdomAM ahIM uddhata karavAmAM Ave che - bRhatkalpa-bhASya bhA.danI prastAvanAmAM meM aneka pramANonA AdhAra siddha karyuM che ke upalabdha niryuktionA kartA zrutakevalI bhadrabAhu nathI paraMtu jayotirvid Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niryuktio ane niryuktikAra niryuktikAra AcArya bhadrabAhu vArAhIsaMhitAnA praNetA jyotirvid varAhamihiranA pUrvAzramanA sahodara bhAI rUpe jaina saMpradAyamAM prasiddha che. teo varAhamihiranA bhAI dvitIya bhadrabAhu che, je vikramanI chaThThI zatAbdImAM thayA che . potAnA A kathananuM spaSTIkaraNa karavuM ahIM ucita che. jyAre huM ema kahuM chuM ke upalabdha niryuktio dvitIya bhadrabAhunI che, zrutakevalI bhadrabAhunI nathI, tyAre tenuM tAtparya evuM nathI ke zrutakevalI bhadrabAhue niryuktionI racanA karI ja nathI. mAruM tAtparya mAtra eTaluM ja che ke je aMtima saMkalana rUpe Aje ApaNI samakSa niryuktio upalabdha che te zrutakevalI bhadrabAhunI nathI. Ano artha ema nathI ke dvitIya bhadrabAhunI pahelAM koI niryuktio hatI ja nahi. niryukti rUpe AgamavyAkhyAnI paddhati khUba jUnI che. AnI jANa ApaNane anuyogadvArathI thAya che. tyAM spaSTa kahevAmAM AvyuM che ke anugama be prakArano hoya che H suttANugama ane nijjuttiaNugama. eTaluM ja nahi paraMtu niryuktirUpe prasiddha gAthAo paNa anuyogadvA2mAM ApavAmAM AvI che. pAkSikasUtramAM paNa niSNutti evo pATha maLe che. dvitIya bhadrabAhu pahelAMnI govinda vAcakanI niryuktino ullekha nizItha-bhASya tathA cUrNimAM maLe che. eTaluM ja nahi paraMtu vaidika vAyamAM paNa nirukta ati prAcIna che. AthI nizcayapUrvaka kahI zakAya che ke jainAgamanI vyAkhyAno niryukti nAmaka prakAra prAcIna che. evo saMbhava nathI ke chaThThI zatAbdI sudhI AgamonI koI vyAkhyA niryukti rUpe thaI ja na hoya. digaMbaramAnya mUlAcAramAM paNa Avazyakaniryuktigata keTalIya gAthAo che. AnAthI paNa khabara paDe che ke zvetAMbara-digaMbara saMpradAyano spaSTa bheda thayA pahelAM paNa niryuktinI paraMparA hatI. AvI sthitimAM zrutakevalI bhadrabAhue niryuktionI racanA karI che -A paraMparAne nirmULa mAnavAnuM koI kAraNa nathI. AthI ema mAnavuM ucita che ke zrutakevalI bhadrabAhue paNa niryuktionI racanA karI hatI ane pachIthI govinda vAcaka jevA anya AcAryoe paNa. A rIte kramazaH vadhatAM vadhatAM niryuktionuM je aMtima rUpa thayuM te dvitIya bhadrabAhunuM che arthAt dvitIya bhadrabAhue potAnA samaya sudhInI upalabdha niryukti-gAthAono potAnI niryuktiomAM saMgraha karyo, sAthe ja potAnI taraphathI paNa keTalIka navI gAthAo banAvI joDI dIdhI. A ja rUpa Aje ApaNI sAme niryukti nAme upalabdha che. A rIte kramazaH niyukti-gAthAo vadhatI gaI. AnuM eka prabaLa pramANa e che ke dazavaikAlikanI baMne cUrNiomAM prathama adhyayananI mAtra 57 niryuktigAthAo che jyAre haribhadranI vRttimAM 157che. AnAthI paNa te siddha thAya che ke dvitIya bhadrabAhue niryuktiono aMtima saMgraha karyo te pachI paNa temAM vRddhi thatI rahI che. A spaSTIkaraNanA prakAzamAM jo ApaNe zrutakevalI bhadrabAhune paNa niryuktikAra mAnIe to anucita nahi hoya. - muni zrI hajArImala smRti-graMtha, pR. 718-9. 61 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo aSTAMganimitta ane maMtravidyAnA pAragAmI arthAt naimittika rUpe paNa prasiddha che. temaNe potAnA bhAI sAthe dhArmika spardhA karatAM bhadrabAhusaMhitA tathA upasargaharastotranI racanA karI hatI. athavA tema paNa kahI zakAya ke temane A granthonI racanA Avazyaka pratIta thaI. niryuktikAra tathA upasargaharastotranA praNetA bhadrabAMhu eka che ane te naimittika bhadrabAhu che, A mAnyatAnI puSTi mATe evuM pramANa ApavAmAM Ave che ke AvazyakaniryuktinI 1252thI 1270 sudhInI gAthAomAM gaMdharva nAgadattanuM kathAnaka che. A kathAnakamAM nAganuM viSa utAravAnI vidhi batAvavAmAM AvI che. upasargaharastotramAM paNa 'vihara ttiAmaMta' vagerethI nAganuM viSa utAravAnI kriyAnuM ja varNana ApavAmAM AvyuM che. uparyukta niryuktigranthamAM maMtrakriyAnA prayoga sAthe 'svAhA' padano nirdeza paNa maLe che je racayitAnA tatsambandhI prema athavA jJAna tarapha saMketa kare che. bIjI vAta e che ke aSTAMganimitta tathA maMtravidyAnA pAragAmI naimittika bhadrabAhu jyotirvid varAhamihiranA bhAI sivAya anya koI prasiddha nathI. AthI sahaja ja anumAna karI zakAya che ke upasargaharastotrAdi granthonA raciyatA ane AvazyakAdi niryuktionA praNetA bhadrabAhu eka ja che. 62 niryuktikAra bhadrabAhunI naimittikatA siddha karanAra eka anya pramANa paNa che. temaNe Avazyaka vagere je grantho para niryuktio lakhI che temAM sUryaprajJaptino paNa samAveza che. tenAthI e anumAna karI zakAya che ke teo nimittavidyAmAM kuzaLa tathA ruci rAkhanAra hatA. nimittavidyA pratye prema tathA kuzaLatAnA abhAvamAM A grantha teo hAthamAM na leta. paMcasiddhAntikAnA aMtamAM zaka saMvat 427 arthAt vikrama saMvat 562no ullekha che. A varAhamihirano samaya che. jyAre ApaNe te mAnI laIe chIe ke niryuktikAra bhadrabAhu varAhamihiranA sahodara hatA tyAre e svataH siddha che ke AcArya bhadrabAhu vikramanI chaThThI zatAbdImAM vidyamAna hatA ane niryuktiono racanAkALa vikrama saMvata 500-600nI vacce che. AcArya bhadrabAhue dasa niryuktio, upasargaharastotra ane bhadrabAhusaMhitA A bAra graMthonI racanA karI hatI. bhadrabAhusaMhitA anupalabdha che. Aje je 1. mahAvIra jaina vidyAlaya : rajata mahotsava graMtha, pR. 197-8. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niryuktio ane niyuktikAra 63 - bhadrabAhusaMhitA maLe che te kRtrima che evo vidvAnono mata che. oghaniryukti ane picchaniyukti kramaza: Avazyakaniyukti ane dazavaikAlikaniryuktinAM ja aMgarUpa che. nizIthaniryukti AcArAMganiryuktinuM ja eka aMga che kemake nizIthasUtrane AcArAMganI paMcama cUlikAnA rUpamAM ja mAnavAmAM AvyuM che.' 1. juo- AcArAMganiryukti, gA. 11 tathA gA. 297 tathA te paranI zIlAMkakRta vRtti. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakaraNa Avazyakaniryukti bhadrabAhukRta dasa niyuktiomAM Avazyakaniyukti" nI racanA sarvaprathama thaI Avazyakaniryukti para anekaTIkAo racavAmAM AvI che. AmAMthI nimnalikhita TIkAo prakAzita thaI cUkI che - (a) malayagirikRta vRtti (ka) Agamodaya samiti, muMbaI, san 1928-1932. (kha) devacandra lAlabhAI pustakoddhAra, sUrata, san 1936. (A) haribhadrakRta vRtti- Agamodaya samiti, muMbaI, san 1916-7. (I) mAladhArI hemacandrakRta pradezavyAkhyA tathA candrasUrikRta pradezavyAkhyATippaNa - devacaMdra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1920. (I) jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASya tathA tenI mAladhArI hemacandrakRta TIkA-yazovijaya jaina graMthamAlA, banArasa, vIra saM. 2427-2441. (u) koTyAcAryakata vizeSAvazyakabhASya-vivaraNa-RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, I.sa.1936-37. (8) jinadAsagaNi mahattakRta cUrNi -RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, san 1928. (e) vizeSAvazyabhASyanI jinabhadrakRta svopavRtti-lA. da. vidyAmaMdira, amadAvAda, san . 1966 . AvazyakaniyuktinI gAthA saMkhyA judI-judI pratomAM judI-judI rIte maLe che. A gAthAomAM kyAMka-kyAMka bhASyanI gAthAo paNa bhaLelI pratIta thAya che. udAharaNa mATe AvazyakaniyuktidIpikAnI 122thI 126 sudhInI gAthAo vizeSAvazyakakoTyAcAryavRttimAM nathI. gA. 121 koTyAcArye bhASyamAM sammilita karI che. malayagirivivaraNamAM AvazyakaniryuktidIpikAnI 124thI 126 sudhInI gAthAo nathI. A ja rIte anyatra paNa gAthAonI saMkhyA, krama vageremAM bheda jovA maLe che. ame amArA lekhana, sthaLanirdeza vagere mATe AvazyakaniyuktidIpikAno AdhAra lIdho che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 Avazyakaniryukti che. e ja kAraNa che ke A niryukti sAmagrI, zailI vagere badhI daSTie vadhAre mahattvapUrNa che. AmAM aneka mahattvapUrNa viSayonuM vistRta tathA vyavasthita vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. AgaLanI niryuktiomAM pharI te viSayo AvatAM saMkSipta vyAkhyA karIne Avazyakaniryukti tarapha saMketa karI devAmAM Avyo che. A daSTie bIjI niryuktionA viSayone sArI rIte samajavA mATe A niryuktinuM adhyayana Avazyaka che. jayAM sudhI AtRzyakaniyuktinuM adhyayana na karavAmAM Ave, anya niryuktiono artha samajavAmAM muzkelI paDe che. AvazyakasUtranuM jaina Agama-graMthomAM mahattvapUrNa sthAna che. AmAM cha adhyayana che. prathama adhyayananuM nAma sAmAyika che. bAkInA pAMca adhyayanonAM nAma catuviMzatistava, vandanA, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna che. Avazyakaniyukti A ja sUtranI AcArya bhadrabAhukRta prAkRta padyAtmaka vyAkhyA che. A ja vyAkhyAnA prathama aMza arthAt sAmAyika-adhyayana sAthe saMbaMdhita niryuktinI vistRta vyAkhyA AcArya jinabhadra karI che. je vizeSAvazyakabhASyanA nAmathI prasiddha che. A bhASyanI paNa aneka vyAkhyAo thaI. A vyAkhyAomAM svayaM jinabhadrakRta vyAkhyA paNa che. mAladhArI hemacandrakRta vyAkhyA vizeSa prasiddha che. upodaghAta : AvazyakaniryuktinA prAraMbhamAM upodudhAta che. tene granthanI bhUmikArUpe samajavo joIe. bhUmikA rUpe hovA chatAM paNa temAM 880 gAthAo che. jJAnAdhikAra : upoddhAtaniyuktinI prathama gAthAmAM pAMca prakAranA jJAna darzAvavAmAM AvyA che: Abhinibodhika, zruta, avadhi, mana:paryaya ane kevala. A pAMca prakAranA jJAna maMgalarUpa che AthI A gAthAthI maMgalagAthAnuM prayojana paNa siddha thaI jAya che, evuM pachInA TIkAkAronuM maMtavya che. Abhinibaudhika jJAnanA saMkSepamAM cAra bheda karavAmAM AvyA che : avagraha, IhA, avAya ane dhAraNA. AmAMthI pratyekanuM kALapramANa zuM che, te batAvatAM AgaLa kahevAmAM AvyuM che : avagrahanI maryAdA eka samaya che, IhA ane avAya antarmuhUrta sudhI rahe che, dhAraNAnI kALamaryAdA saMkhyaya samaya, asaMkhyaya samaya ane attarmuhUrta che. avismRti ane smRtirUpa dhAraNA antarmuhUrta sudhI rahe che, vAsanA vyaktivizeSanI Ayu tathA tadAvaraNakarmanA kSayopazamanI vizeSatAne kAraNe saMkheya athavA asaMkhyaya samaya sudhI banI rahe che.' 1. gA.1-4. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo abhinibodhika jJAnanI nimittabhUta pAMca IndriyomAMthI zrotrendriya pRSTa zabdanuM grahaNa kare che, cakSurindriya aspaSTa rUpa jue che, ghrANendriya, rasanendriya ane sparzanendriya baddhapRSTa arthAt sambaddhaskRSTa viSayonuM jJAna kare che. A kathanathI te dArzanikonI mAnyatAnuM khaMDana paNa thaI jAya che jeo zabdane mUrta na mAnatAM amUrta AkAzano guNa mAne che tathA cakSurindriyane prApyakArI mAne che. AgaLanI keTalIka gAthAomAM zabda ane bhASAnA svarUpanuM varNana karavAmAM AvyuM che. 1 . Abhinibodhika jJAnanA nimnalikhita paryAyazabdo ApavAmAM AvyA che : IhA, apoha, vimarza, mArgaNA, gaveSaNA, saMjJA, smRti, mati ane prajJA. te pachI AcArye satpadaprarUpaNAmAM gati, Indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, vezyA, samyakta, jJAna, darzana, saMyata, upayoga, AhAra, bhASaka, pItta, paryAptaka, sUkSma, saMjJI, bhava ane carama A badhA dvAro - daSTio vaDe Abhinibodhika jJAnanA svarUpanI carcA thaI zake che, te tarapha saMketa karyo che. ahIM sudhI Abhinibodhika jJAnanI carcA che. te pachI zrutajJAnanI carcAno prAraMbha thAya che. lokamAM jeTalA paNa akSara che ane temanAM jeTalAM paNa saMyukta rUpa banI zake che teTalAM ja zrutajJAnanA bheda che. AvI sthitimAM e saMbhavita nathI ke zrutajJAnanA badhA bhedonuM varNana thaI zake. Ano svIkAra karatAM niryuktikAre mAtra cauda prakAranA nikSepathI zrutajJAnano vicAra karyo che. cauda prakAranA zrutanikSepa A pramANe che : akSara, saMjJI, samyapha, sAdika, saMparyavasita, gamika, aMgapraviSTa, anakSara, asaMjJI, mithyA, anAdika, aparyavasita, agamika ane aMgabAhya.' avadhijJAnanuM svarUpa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke avadhijJAnanI saMpUrNa prakRtio arthAta bheda to asaMkhya che paraMtu sAmAnya rIte tenA bhavapratyaya ane guNapratyaya A be bheda thaI zake che te uparAMta avadhijJAnano cauda prakAranA nikSepathI paNa vicAra thaI zake che. A cauda nikSepa A pramANe che : svarUpa, kSetra, saMsthAna, AnugAmika, avasthita, cala, tIvramanda, pratipAtotpAda, jJAna, darzana, vibhaMga, deza, kSetra ane gati. nAma sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhava ane bhAva - A sAta nikSepothI paNa avadhijJAnanI carcA thaI zake che. ATalo nirdeza karyA bAda AcArye A nikSepono vistArathI vicAra karyo che. pAMca prakAranA jJAnanI svarUpa-carcAmAM ATalo adhika vistAra avadhijJAnanI carcAno ja che. 3. gA.13-5 4, gA.17-9. 1. 5. gA.5 gA. 25-9, 2. gA.12 6. gA. 30-75. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti 67 mana dvArA cintita arthanuM mAtra AtmasApekSa jJAna mana:paryayajJAna che. te manuSyakSetra sudhI sImita che, guNaprAtyayika che tathA cAritravAnonI saMpatti che. badhA dravyo ane temanA badhA paryAyonuM sarvakAlabhAvI tathA apratipAtI jJAna kevalajJAna che. temAM koI prakAranuM tAratamya nathI hotuM AthI te eka ja prakAranuM che. sAmAyika : kevalajJAnI je arthanuM pratipAdana kare che ane je zAstromAM vacanarUpe saMgRhIta che te dravyazruta che. A prakAranA zrutanuM jJAna bhAvazruta che. prastuta adhikAra zrutajJAnano che kemake zrutajJAna vaDe ja jIva vagere padArtho prakAzita thAya che. eTaluM ja nahi paraMtu jAti Adi jJAnonuM prakAzaka paNa zrutajJAna ja che. r ATalI pIThikA - bhUmikA bAMdhyA pachI niryuktikAra sAmAnyarUpe badhA tIrthaMkarone namaskAra kare che. tyAra pachI bhagavAna mahAvIrane vizeSarUpe namaskAra kare che. mahAvIra pachI temanA gaNadharo, ziSya-praziSyo vagerene namaskAra kare che. ATaluM karyA bAda evI pratijJA kare che ke huM paNa A badhAe zrutano je artha darzAvyo che tenI niyukti arthAt saMkSepamAM zrutanI sAthe te ja arthanI yojanA karuM che. tenA mATe AvazyakAdi dasa sUtra-granthono AdhAra lauM chuM.TM AvazyakaniryuktimAM paNa sarvaprathama sAmAyikaniryuktinI racanA karIza, kemake te guru-paramparAthI upadiSTa che." saMpUrNa zrutanA prAraMbhamAM sAmAyika che ane aMtamAM biMdusAra che. zrutajJAna pote potAnAmAM ja pUrNa ane aMtima lakSya che evI vAta nathI. zrutajJAnano sAra cAritra che. cAritrano sAra nirvANa arthAt mokSa che ane e ja ApaNuM antima lakSya che. jaina Agama-granthomAM AcArAMgane sarvaprathama mAnavAmAM Ave che, paraMtu ahIM AcArya bhadrabAhu sAmAyikane saMpUrNa zrutanA prAraMbhamAM ja mUke che, ema kema ? enuM kAraNa e ja che ke zramaNa mATe sAmAyikanuM adhyayana sarvaprathama anivArya che. sAmAyikanuM adhyayana karyA bAda ja te bIjA granthonuM adhyayana kare che, kemake cAritrano prAraMbha ja sAmAyikathI thAya che. cAritranI pAMca bhUmikAomAM prathama bhUmikA sAmAyikacAritra che. AgamagranthomAM paNa jyAM bhagavAna mahAvIranA zramaNonA zrutAdhyayananI carcA che tyAM aneka jagyAe aMgagranthonA prAraMbhamAM sAmAyikanA adhyayanano nirdeza che. 1. gA.76. 5. gA. 87. in Education International 2. gA.77. 6. gA.93. 3.gA.78-9, 4. gA.80-86. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo jJAna ane cAritranA pArasparika saMbaMdhanI carcA karatAM AcArye te siddha karyuM che ke mukti mATe jJAna ane cAritra baMne anivArya che. jJAna ane cAritranA saMtulita samanvayathI ja mokSanI prApti thAya che. cAritravihIna jJAna ane jJAnavihIna cAritra eka-bIjAthI bahu dUra beThelAM AMdhaLA ane laMgaDA samAna che je ekabIjAnA abhAvamAM potAnA abhISTa sthAna para pahoMcI zakatA nathI.1 68 te te pachI AcArya darzAve che ke sAmAyikano adhikArI koNa thaI zake che ? A bahAne vastutaH temaNe zrutajJAnanA adhikArInuM ja varNana karyuM che. te kramazaH kaI rIte vikAsa kare che, tenAM karmono kaI rIte kSaya, upazama athavA kSayopazama thAya che, kaI rIte kevalajJAna prApta kare che, tene mokSanI prApti kevI rIte thAya che vagere praznonuM upazama ane kSapakazreNInA vistRta varNana dvArA samAdhAna karyuM che. AcAryano abhiprAya e ja che ke sAmAyikazrutano adhikArI ja kramazaH mokSano adhikArI bane ra H jyAre mokSanI prApti mATe sAmAyika-zrutano adhikAra Avazyaka che, tyAre tIrthaMkara banavA mATe to te Avazyaka che ja kemake tIrthaMkaranuM aMtima lakSya paNa mokSa ja che. je sAmAyika-zrutano adhikArI hoya che te ja kramazaH vikAsa karato karato koI kALe tIrthaMkararUpe utpanna thAya che. pratyeka tIrthaMkara potAnA samayamAM sarvaprathama zrutano upadeza Ape che ane te ja zruta AgaLa jaIne sUtranuM rUpa dhAraNa kare che. tIrthaMkaropadiSTa zrutane jina-pravacana paNa kahe che. AcArya bhadrabAhue pravacananA nimna paryAya ApyA che H pravacana, zruta, dharma, tIrtha ane mArga. sUtra, tantra, grantha, pATha ane zAstra ekArthaka che. anuyoga, niyoga, bhASya, vibhASA ane vArtika paryAyavAcI che. AgaLa AcAryo anuyoga ane ananuyoganuM nikSepavidhithI varNana karyuM che. tyAra bAda bhASA, vibhASA ane vArtikano bheda spaSTa karyo che. sAthe ja vyAkhyAnavidhinuM nirUpaNa karatAM AcArya ane ziSyanI yogyatAno mApadaMDa batAvyo che." te pachI AcArya potAnA mukhya viSaya sAmAyikanuM vyAkhyAna zarU kare che tathA vyAkhyAnanI vidhirUpa nimnalikhita vAtono nirdeza kare che :-- 3 1. uddeza arthAt viSayanuM sAmAnya kathana, 2. nirdeza arthAt viSayanuM vizeSa kathana, 3. nirgama arthAt vyAkhyeya vastuno udbhava, 4. kSetra arthAt deza-carcA, 1. 3. 5. gA.94-103. gA. 130-1. gA. 135-9. 2.gA.104-127. 4. gA. 132-4. 6. gA. 140-1. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti 69 5. kAla arthAt samaya-carcA, 6. puruSa arthAt tadAdhArabhUta vyaktinI carcA, 7. kAraNa arthAt mAhAbhya-carcA, 8. pratyaya arthAt zraddhAnI carcA, 9. lakSaNa-carcA, 10. naya-carcA, 11. samavatAra arthAt nayonI avatAraNAcarcA, 12. anumata arthAt vyavahAra ane nizcayanayanI dRSTie vicAra, 13. ki arthAt svarUpavicAra, 14. bheda-vicAra, 15. sambandha-vicAra, 16. sthAna-vicAra, 17. adhikaraNa-vicAra, 18. prApti-vicAra, 19, sthiti-vicAra, 20. svAmitvavicAra, 21. virahakAla-vicAra, 22. avirahakAla-vicAra, 23. bhava-vicAra, 24. prAptikAla-saMkhyA vicAra, 25. kSetra-sparzana vicAra, 26. nirukti. RSabhadeva-caritra : - udeza ane nirdezanI nikSepavidhi pUrvaka carcA thayA bAda nirgamanI carcA zarU thAya che. nirgamanI carcA karatI vakhate AcArya darzAve che ke bhagavAna mahAvIranuM mithyAtvAdithI nirgama arthAt nIkaLavuM kema thayuM? A praznanA uttaramAM bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavonI carcAno prAraMbha thAya che. eTaluM ja nahi paraMtu AnAthI ja bhagavAna RSabhadevanA yuganI pahelA thanAra kulakaronI carcA zarU thaI jAya che. AmAM temanA pUrvabhava, janma, nAma, zarIra-pramANa, saMhanana, saMsthAna, varNa, strIo, Ayu, vibhAga, bhavanaprApti, nIti - A badhAnuM saMkSipta vivaraNa che. aMtima kulakara nAbhi hatA jemanI patnI marudevI hatI. temanA ja putranuM nAma RSabhadeva che. RSabhadevanA aneka pUrvabhavonuM varNana karyA bAda niryuktikAre darzAvyuM che ke vIsa kAraNothI RSabhadeve potAnA pUrvabhavamAM tIrthaMkara nAmakarma bAMdhyuM hatuM. A visa kAraNo A pramANe che - 1. arihaMta, 2. siddha, 3. pravacana, 4. gura, 5. sthavira, 6, bahuzruta, 7. tapasvI - temanI pratye vatsalatA, 8. jJAnopayoga, 9, darzana-samyakta, 10. vinaya, 11. Avazyaka, 12. zIlavrata - temAM aticArano abhAva, 13. kSaNalavAdi pratye saMvegabhAvanA, 14. tapa, 15. tyAga, 16. vaiyAvRtya, 17. samAdhi, 18, apUrvajJAnagrahaNa, 19. zrutabhakti ane 20. pravacana-prabhAvanA. tyAra pachI bhagavAna RSabhadevanA jIvana sAthe sambandha rAkhatI nimnokta ghaTanAonuM varNana che : janma, nAma, vRddhi, jAtismaraNajJAna, vivAha, apatya, abhiSeka, rAjyasaMgraha. A ghaTanAonI sAthe sAthe ja te yuganA AhAra, zilpa, karma, mamatA, vibhUSaNa, lekha, gaNita, rUpa, lakSaNa, mAnadaMDa, protana-pota, vyavahAra, 1. gA.14pa-170. 2. gA. 178, 3. gA. 179-181. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 Agamika vyAkhyAo nIti, yuddha, iSazAstra, upAsanA, cikitsA, arthazAstra, bandha, ghAta, tADana, yajJa, utsava, samavAya, maMgala, kautuka, vastra, gandha, mAlya, alaMkAra, cUlA, upanayana, vivAha, datti, mRtapUjana, vyApanA, stUpa, zabda, khelApana, pRcchanA - A cAlIsa viSayo tarapha paNa saMketa karavAmAM Avyo che. temanA nirmAtA athavA pravartaka rUpe RSabhadevanuM nAma Ave che. RSabhadevanA jIvana-caritranI sAthe sAthe ja anya badhA tIrthakaronA caritra tarapha paNa thoDoka saMketa karavAmAM Avyo che tathA sambodhana, parityAga, pratyeka, upadhi, anyaliMga- kuliMga, grAmyAcAra, parISaha, jIvAditattvopalabhya, prAzmavazrutalAbha, pratyAkhyAna, saMyama, chadmasthakAla, tapa karma, jJAnotpatti, sAdhusAdhvIsaMgraha, tIrtha, gaNa, gaNadhara, dharmopAyadezaka, paryAyakAla, antakriyA - mukti A ekavIsa dvArA vaDe temanA jIvana-caritranI tulanA karavAmAM AvI che. tyAra pachI niyuktikAra e batAve che ke sAmAyika-adhyayananI carcAnI sAthe A badhI vAtonuM varNana karavAnI zuM jarUra hatI ? sAmAyikanA nirgamadvAranI carcA samaye bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavanI carcAno prasaMga Avyo jemAM temanA marIcijanmanI carcA Avazyaka jaNAI. A prasaMge bhagavAna RSabhadevanI carcA paNa karavAmAM AvI, kemake marIcinI utpatti RSabhadevathI che (marIci RSabhadevano pautra hato). A rIte pharI RSabhadevanuM caritra zarU thAya che. dIkSA samayathI laIne varSAnta sudhI pahoMce che tyAM bhikSAlAbhano prasaMga Ave che. A prasaMge covIsa tIrthakaronA pAraNA - upavAsa uparAnta sarvaprathama bhikSAlAbhonuM varNana che. temane je nagaromAM bhikSAlAbha thayo temanAM nAmo A che : hastinApura, ayodhyA, zrAvastI, sAketa, vijayapura, brahmasthala, pATalikhaDa, padmakhaNDa, zreyapura, ripura, siddhArthapura, mahApura, dhAnyakara, vardhamAna, somanasa, mandira, cakrapura, rAjapura, mithilA, rAjagRha, vIrapura, tAravatI, kUpakaTa, kollAkagrAma. je lokonA hAthe bhikSAlAbha thayo, temanAM nAma paNa A ja rIte gaNAvavAmAM AvyA che tathA tenAthI thanArA lAbhanuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che.* | RSabhadeva-caritra AgaLa vadhAratAM niryuktikAra kahe che ke bAhubalie bhagavAna RSabhadevanI smRtimAM dharmacakranI sthApanA karI. RSabhadeva eka sahasra varSa paryanta chadmasthaparyAyamAM vicaratA rahyA. aMtamAM temane kevalajJAna thayuM. te pachI temaNe 2.gA.209-312. 3. gA. 313 1. 4. gA.185-206. gA. 323-334. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti 71 paMcamahAvratanI sthApanA karI. je divase RSabhadevane kevalajJAnanI prApti thaI te ja divase bhAratanI AyudhazALAmAM cakraratna paNa utpanna thayuM. bharatane A baMne samAcAra maLyA. bharate vicAryuM ke pahelAM kyAM pahoMcavuM joIe ? pitAno upakAra dRSTimAM rAkhatAM pahelAM teo bhagavAna RSabhadeva pAse pahoMcyA ane temanI pUjA karI. 48SabhadevanI mAtA marudevI tathA putra-putrI-pautrAdi badhAM temanA darzana karavA pahoMcyA. bhagavAnano upadeza sAMbhaLIne temanAmAMthI keTalAyane vairAgya thayo ane temaNe bhagavAna pAse dIkSA grahaNa karI. dIkSA lenArAomAM bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavano jIva marIci paNa hato." RSabhadevanA jyeSThaputra bharate deza-vijayanI yAtrA zarU karI. potAnA nAnA bhAIone adhInatA svIkAravA mATe kahyuM. temaNe bhagavAna RSabhadeva samakSa te samasyA rajU karI. bhagavAne temane upadeza Apyo je sAMbhaLIne bAhubalI sivAyanA badhA bhAIoe dIkSA laI lIdhI. bAhubalIe bharatane yuddha mATe AhvAna karyuM. senAnI sahAyatA na letAM baMnee kaMThayuddha karavAnuM svIkAryuM. aMtamAM bAhubalIne A adharmayuddhathI vairAgya thaI gayo ane temaNe paNa dIkSA laI lIdhI. te pachI AcArya darzAve che ke marIcie kevI rIte parISahothI gabharAIne tridaMDI saMpradAyanI sthApanA karI, bharate samavasaraNamAM bhagavAna RSabhadevane cakravartIno viSayamAM pUchyuM ane bhagavAne kaI rIte jina, cakravartI, vAsudeva, baladeva vagerenA viSayamAM vistRta vivecana karyuM vagere. bharate bhagavAnane prazna karyo ke zuM A sabhAmAM paNa koI bhAvi tIrthakara che? bhagavAne dhyAnastha parivrAjaka svapautra marIci tarapha saMketa karyo ane kahyuM ke A vIra nAmaka antima tIrthaMkara thaze tathA potAnI nagarImAM Adi vAsudeva tripRSTha ane videha kSetramAM mUkA nagarImAM priyamitra nAmano cakravartI thaze. te sAMbhaLIne bharata bhagavAna RSabhadevane namaskAra karIne marIcine namaskAra karavA jAya che. namaskAra karIne kahe che ke huM A parivrAjaka marIcine namaskAra nathI karI rahyo paraMtu bhAvi tIrthakara viraprabhune namaskAra karI rahyo chuM. A sAMbhaLIne marIci garvathI phulAI jAya che ane potAnA kuLanI prazaMsA karavA lAge che. tyArabAda niryuktikAra bhagavAnanA nirvANa-mokSano prasaMge upasthita kare che. bhagavAna vicaratAM-vicaratAM aSTApada parvata para pahoMce che jyAM temane nirvANanI prApti thAya che. nirvANa bAda temanA mATe citA banAvavAmAM Ave che ane pachI te 1. gA. 335-347. 2, gA. 348-349. 3. gA. 350-432. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 Agamika vyAkhyAo ja sthAna para sUpa ane jinAlaya paNa bane che. te pachI vIMTInA paDavAthI bhAratane Adarza-gRha arthAt arIsAbhavanamAM kevI rIte vairAgya thayo ane temaNe kaI rIte dIkSA grahaNa karI vagere vAtonuM vivaraNa che. bhagavAna RSabhadevanA nirvANa pUrve marIci svayaM koIne dIkSA Apato na hato paraMtu dIkSArthIone anya sAdhuone soMpI deto hato ane potAnI durbaLatAno svIkAra karato bhagavAnanA dharmano pracAra karato hato paraMtu have e vAta na rahI. teNe kapilane potAnA ja hAthe dIkSA ApI ane kahyuM ke mArA manamAM paNa dharma che. A prakAranA durvacananA pariNAmasvarUpa te koTAkoTi sAgaropama sudhI saMsAra-sAgaramAM bhaTakyo ane kuLamadane kAraNe nIca gotrano paNa baMdha karyo. mahAvIra-caritraH aneka bhavo pAra karato marIci aMtamAM brAhmaNakuMDagrAmamAM koDAlasagotrIya brAhmaNanA ghare devAnandAnI kukSimAM Avyo. ahIMthI ja bhagavAna mahAvIranuM jIvana-caritra zarU thAya che. temanA jIvana sAthe sambandha rAkhanArI nimnalikhita tera ghaTanAono nirdeza AvazyakaniryuktimAM maLe che : svapra, garbhApahAra, abhigraha, janma, abhiSeka, vRddhi, jAtismaraNajJAna, bhayotpAdana, vivAha, apatya, dAna, sambodha ane mahAbhiniSkramaNa. devAnandAe gaja, vRSabha, siMha vagere cauda prakAranA svapro joyAM. harinaigameSI dvArA garbha parivartana karavAmAM AvyuM ane navI mAtA trizalAe paNa te ja cauda svapro joyAM. garbhavAsanA sAtamA mAsamAM mahAvIre evo abhigraha-pratijJA-daDha nizcaya karyo ke huM mAtA-pitAnA jIvita rahetAM zramaNa nahIM banuM. nava mAsa ane sAta divasa vItatAM caitra zukla trayodazInI pUrvarAtrinA samaye kuDugrAmamAM mahAvIrano janma thayo. devo dvArA ratnavarSAthI janmAbhiSeka karavAmAM Avyo. mahAvIre mAtA-pitAnA svargagamana pachI zramaNadharma aMgIkAra karyo. A avasthAmAM temane aneka parISaha sahana karavA paDyA. gopa vagere dvArA temane aneka kaSTo ApavAmAM AvyA. jIvanayAtrA mATe temaNe A pratijJAo karI : 1. je gharamAM rahevAthI gRha-svAmIne aprIti thAya te gharamAM nA rahevuM, 2. prAya: kAryotsargamAM rahevuM, 3. prAyaH mauna rahevuM. 4. bhikSA pAtramAM na letAM hAthamAM ja levI, 5. gRhasthane vaMdana-namaskAra na karavA. A pratijJAonuM pUrNarUpe pAlana karatAM bhagavAna mahAvIra aneka sthAnomAM bhramaNa karatA rahyA. aMtamAM temane 1. 4. 6. gA. 433-7. gA. 4pa9, gA. 460-1, 2.gA.438-440. 3.gA.458. 5. A gAthAo mULa niryuktinI nathI. 7. gA. 46 2. 8. gA. 463-4. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 Avazyakaniryukti jumbikAgrAmanI bahAra RjuvAlukA nadInA kinAre vaiyAvRtya caitya pAse zyAmaka gRhapatinA kSetramAM zAla vRkSa nIce SaSThatapanA divase ukuTukAvasthAmAM kevaLajJAnanI prApti thaI. kevaLajJAnanI prApti bAda bhagavAna madhyamA pApAnA mahasana udyAnamAM pahoMcyA. tyAM dvitIya samavasaraNa thayuM ane temane dharmavaracakravartitvanI prApti thaI. A ja sthAna para somilArka nAmaka brAhmaNanI dIkSAnA prasaMge (yajJa samaye) vizALa janasamUha ekatrita thayo hato. yajJavATanI uttaramAM ekAMtamAM deva-dAnavendro bhagavAna mahAvIranuM mahimA-gAna karI rahyA hatA. divyadhvanithI cAre dizAo gUMjI rahI hatI. samavasaraNanA mahimAno pAra na hato. divyadhvani sAMbhaLIne yajJavATikAmAM beThelA lokone bahu AnaMdano anubhava thaI rahyo hato. teo vicArI rahyA hatA ke amArA yajJathI AkarSAIne devo doDatA AvI rahyA che. A ja yazavATikAmAM bhagavAna mahAvIranA bhAvi gaNadharo paNa AvyA hatA, jemanI saMkhyA agiyAra hatI. temanA nAmo A che : 1. IndrabhUti, 2. agnibhUti, 3. vAyubhUti, 4. vyakta, 5. sudharmA, 6. maMDika, 7. mauryaputra, 8, akaMpita, 9. acalabhrAtA, 10. metArya, 11. prabhAsa. temanA manamAM vividha zaMkAo hatI jemanuM bhagavAna mahAvIre saMtoSaprada samAdhAna karyuM. aMtamAM temaNe bhagavAna pAsethI dIkSA grahaNa karI ane temanA mukhya ziSyo - gaNadharo banyA. temanA manamAM kramazaH nimnalikhita zaMkAo hatI.4 1. jIvanuM astitva, 2. karmanuM astitva, 3. jIva ane zarIrano abheda, 4. bhUtonuM astitva, 5. habhava-parabhavasAdazya, 6. baMdha-mokSa, 7. devonuM astitva, 8. narakanuM astitva, 9. puNya-pApa, 10. paralokanI sattA, 11. nirvANasiddhi. jyAre yazavATikAnA lokone e mAluma paDyuM ke devatAsamUha amArA yajJathI AkarSita thaIne nathI AvI rahyo paraMtu jinendra bhagavAna mahAvIranA mahimAthI kheMcAIne doDato AvI rahyo che tyAre abhimAnI IndrabhUti amarSa pUrvaka bhagavAna pAse pahoMcyo. jevo IndrabhUti bhagavAna samIpe pahoMcyo tyAM ja bhagavAne tene nAma laIne sambodhita karyo ane tenA mananI zaMkA kahI batAvI ane tenuM samAdhAna karyuM. je sAMbhaLIne IndrabhUtino saMzaya dUra thayo ane te potAnA pa00 ziSyo sAthe bhagavAna pAse dIkSita thaI gayo. A ja rIte anya gaNadharoe paNa kramazaH bhagavAna pAse dIkSA lIdhI. A gaNadharonAM janma, gotra, mAtA-pitA vagere tarapha paNa AcArya saMkta karyo kSetra-kAlAdi dvAra : nirgamatkAranI carcAnA prasaMge bhagavAna RSabhadeva ane mahAvIranA 1. gA.pa27. 2. gA. 540-592. 3. gA.pa94-5. 4. gA. 297 5. gA.599-642. 6. gA. 643-660. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo jIvanacaritranuM saMkSipta citraNa karyA bAda niryuktikAre kSetra-kAla vagere zeSa dvA2onuM varNana karyuM che. sAmAyikanuM prakAzana jinendra bhagavAna mahAvIre vaizAkha zuklA ekAdazInA dine pUrvAhna samaye mahasena udyAnamAM karyuM AthI A kSetra ane kALamAM sAmAyikano sAkSAt nirgama che. anya kSetra ane kALamAM sAmAyikano paraMparAgata nirgama che.' te pachI puruSa tathA kAraNadvAranuM varNana che. kAraNadvAranI carcA karatI vakhate saMsAra ane mokSanA kAraNonI paNa carcA karavAmAM AvI che. te pachI te darzAvavAmAM AvyuM che ke tIrthaMkara zA kAraNe sAmAyika-adhyayanano upadeza Ape che tathA gaNadharo te upadeza zA mATe sAMbhaLe che ? tyAra bAda pratyaya arthAt zraddhAdvAranI carcA che. lakSaNadvAramAM vastunAM lakSaNonI carcA karavAmAM AvI che. nayadvAramAM sAta mULa nayonAM nAma tathA lakSaNo ApavAmAM AvyAM che tathA te paNa darzAvavAmAM AvyuM che ke pratyeka nayanA seMkaDo bheda-prabheda hoI zake che. jinamatamAM eka paNa sUtra athavA teno artha evo nathI jeno nayadRSTi vinA vicAra thaI zakato hoya. eTalA mATe nayavizAradanuM e kartavya che ke te zrotAnI yogyatAne dRSTimAM rAkhIne nayanuM kathana kare. to paNa A samaye kAlika zrutamAM nayAvatAraNA (samavatAra) nathI hotI. evuM kema ? tenuM samAdhAna karatAM niryuktikAra kahe che ke pahelAM kAlikano anuyoga apRthak hato paraMtu Arya vaja pachI kAlikano anuyoga pRthak karI nAkhavAmAM Avyo. A prasaMga laIne AcArya Arya vajanA jIvana-caritranI keTalIka ghaTanAono ullekha karyo che ane aMtamAM kahyuM che ke Arya rakSite cAra anuyoga pRthak karyA." te pachI Arya rakSitanuM jIvana-caritra paNa saMkSepamAM ApI devAmAM AvyuM che. Arya rakSitanA mAmA goSThAmAhila saptama nihnava thayA. bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM 3 5 74 te samaya sudhI cha nirbhava bIjA thaI cUkyA hatA. sAte nihnavonA nAmo A pramANe che H 1. jamAli, 2. tiSmagupta, 3. ASADha, 4. azvamitra, 5. gaMgasUri, 6. SaDulUka, 7.goSThAmAhila. temanA mata kramazaH A che H 1. bahurata, 2. jIvapradeza, 3. avyakta, 4. samuccheda, 5. krikriyA, 6. trirAzi, 7. abaddha. : tyAra pachI AcArya anumata dvAranuM vyAkhyAna kare che ane pharI sAmAyikanA svarUpanI carcA zarU kare che. nayadRSTie sAmAyikanI carcA karyA bAda tenA traNa bheda kare che H samyaktva, zruta ane cAritra. saMyama, niyama ane tapamAM jeno AtmA ramaNa kare che te ja sAmAyikano sAco adhikArI che. jenAM cittamAM prANImAtra pratye 1. gA.735. 4. gA. 775. 7. gA. 790-7. 2. gA. 737-760 5. gA. 776-7. 3. gA. 764. 6. gA.7789-781. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti samabhAva che te ja sAmAyikamAM sthita che. A ja rIte bAkInA dvAronI paNa niryuktikAre saMkSepamAM vyAkhyA karI che. A kAronI vyAkhyAnI sAthe upoddAtaniryukti samApta thAya che. upoddhAtano A vistAra mAtra Avazyakaniyukti mATe ja upayogI nathI, tenI upayogitA vAstavamAM badhI niryuktio mATe che. temAM varNita bhagavAna RSabhadeva ane mahAvIranA jIvana-caritra tathA tatsaMbaddha anya tathyo prAcIna jaina ItihAsa tathA saMskRti para mahattvapUrNa prakAza pADe che. jaina AcAra ane vicAranI rUparekhA samajavA mATe A aMza khUba ja upayogI che. te pachI AcArya namaskAranuM vyiAkhyAna kare che. namaskAra : sAmAyikaniyuktinI sUtrasparzI vyAkhyAno prAraMbha ahIMthI ja thAya che. tenI pahelAM sAmAyika sambandhI vAtonuM vivaraNa ApavAmAM AvyuM che. sAmAyikasUtranA prAraMbhamAM namaskAra ma7 Ave che AthI namaskAranI niryukti rUpe AcArya utpatti, nikSepa, pada, padArtha, prarUpaNA, vastu, AkSepa, prasiddhi, krama, prayojana ane phaLa - A agiyAra dvArA vaDe namaskAranI carcA kare che. utpatti vagere dvAronuM temanA bheda-prabhedo sAthe ati vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. ahIM tenA keTalAka mahattvapUrNa aMzono paricaya ApavAmAM Ave che. te jyAM sudhI namaskAranI utpattino prazna che, te utpanna paNa che ane anutpanna paNa che, nitya paNa che ane anitya paNa che. nayadaSTithI vicAra karatAM syAdvAdIonA mate temAM koI prakArano virodha nathI.* namaskAramAM cAra prakAranA nikSepa che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. padanA pAMca prakAra che : nAmika, naipAtika, aupasargika, AkhyAtaka ane mizra. "manuM pada naipAtika che kemake te nipAtasiddha che. "manuM padano artha dravyasaMkoca ane bhAvasaMkoca che. prarUpaNAnA be, cAra, pAMca, cha ane nava bheda thaI zake che. udAharaNa mATe cha bheda A mujaba che : 1. namaskAra zuM che, 2. konI sAthe sambandha rAkhe che, 3. kayA kAraNe prApta thAya che, 4. kyAM rahe che, 5. keTalA samaya sudhI rahe che, 6. keTalA prakArano hoya che? nava bheda A che : 1. satpadaprarUpaNatA, 2. dravyapramANa, 3. kSetra, 4. sparzanA, 5. kAla, 6. attara, 7. bhAga, 8. bhAva, 9, alpabadutva. arihaMta, siddha, AcArya, 1. gA.789-9, 2. gA.800-880. 4. gA. 882. 5. gA. 884. 3. gA.881. 6, gA. 885, 7. gA. 889. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 Agamika vyAkhyAo upAdhyAya ane sAdhu - A pAMce namaskArayogya che AthI vastudvAranI aMtargata che. A dvAranI carcAnA prasaMge niryuktikAre arihaMta vagere pAMca parameSThionuM bahu vistArapUrvaka guNagAna karyuM che ane batAvyuM che ke arihaMta vagerene namaskAra karavAthI jIva sahasra bhavothI chuTakAro meLave che tathA tene bhAvapUrvaka kriyA karatAM bodha - samyaktanI prApti thAya che. arihaMta vagerene namaskArathI badhA pApono nAza thAya che. A namaskAra badhA maMgalomAM maMgala che. "arihaMta' (a) zabdanI niyukti karatAM AcArya kahe che ke Indriya, viSaya, kaSAya, parISaha, vedanA, upasarga vagere jeTalA paNa AMtarika ari arthAt zatruo che temanuM hanana karanAra arihaMta kahevAya che athavA ATha prakAranA karmarUpI ariono nAza karanArane arihaMta kahe che athavA je vaMdanA, namaskAra, pUjA, satkAra ane siddhine aI arthAta yogya che temane ahiMnta kahe che athavA je deva, asura ane manuSyo dvArA ahaM arthAta pUjya che teo ahaMnta che.' siddha' zabdanI nikSepapaddhatithI vyAkhyA karatAM AcArya kahe che ke je karma, zilpa, vidyA, maMtra, yoga, Agama, artha, yAtrA, abhiprAya, tapa ane karmakSaya - emAM siddha arthAta supariniti tathA pUrNa che te siddha che. abhiprAya arthAta buddhinI vyAkhyA karatAM niryuktikAre cAra prakAranI buddhinuM varNana karyuM che : 1. autpAtikI, 2. vainAyikI, 3. karmajA, 4. pAriNAmikI. A cAre prakAranI buddhionuM sadaSTAnta vivecana karavAmAM AvyuM che. karmakSayanI prakriyAnuM vyAkhyAna karatI vakhate samudyAtanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. tyAra bAda alAbU, eraDaphala, agnizikhA ane bANanA daSTAnna dvArA siddha AtmAonI gatinuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che.' pachI siddhasthAna, siddhazilApramANa, siddhazilAsvarUpa, siddhAvagAhanA, siddhasparzanA, siddhalakSaNa, siddhasukha vagere siddhasambandhI anya vAto para prakAza nAkhatAM e ja niSkarSa kADhavAmAM Avyo che ke siddha azarIrI hoya che, haMmezA darzana ane jJAnamAM upayukta hoya che, kevaLajJAnamAM upayukta thaIne sarvadravya ane samasta paryAyone vizeSarUpe jANe che, kevaladarzanamAM upayukta thaIne sarvadravya ane samasta payAryone sAmAnyarUpathI jue che, temane jJAna ane darzana A baMnemAMthI eka samayamAM eka ja upayoga hoya che kemake yugapat be upayoga nA hoI zake. "AcArya' zabdanI niyukti karatAM kahevAmAM AvyuM che ke AcAryanA cAra prakAra che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. je jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIrya - A pAMceya prakAranA AcAronuM svayaM AcaraNa kare che, bIjAonI sAme temanuM prabhASaNa ane prarUpaNa kare che tathA 1. 4. gA.91-3-. gA. 948-950 2. gA.921. 5. gA. 951, 3. gA, 932. 6, gA. 952-982. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti 77 4 bIjAne potAnI kriyA dvArA AcAranuM jJAna karAve che te ja bhAvAcArya che.1 upAdhyAya paNa nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranA hoya che. je dvAdazAMganuM svayaM adhyayana kare che tathA bIjAne vAcanArUpe upadeza Ape che tene upAdhyAya kahe che.2 'upAdhyAya' padanI bIjI niryukti A mujaba che H upAdhyAya mATe 'ujjJA' zabda che. 'u'no artha che upayogakaraNa ane 'jhA'no che dhyAnakaraNa. A rIte 'uMjhA'no artha che upayogapUrvaka dhyAna karanAra. upAdhyAya mATe eka bIjo zabda che 'upAnjhAu'. 'u'no artha che upayogakaraNa, 'pA'no artha che pApanuM parivarjana, 'jhA'no artha che dhyAnakaraNa ane 'u'no artha che utsAraNAkarma. A rIte 'upAnjhAu'no artha che upayogapUrvaka pApanuM parivarjana karatAM dhyAnArohaNathI karmonuM utsAraNa apanayana karanAra." sAdhu paNa nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranA hoya che. je nirvANasAdhaka vyApAranI sAdhanA kare che tene sAdhu kahe che athavA je sarvabhUtomAM samabhAva rAkhe che te sAdhu che. ahiMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu A pAMceyane namaskAra karavAthI badhA prakAranA pApono nAza thAya che. A paMca namaskAra badhA maMgalomAM prathama arthAt sarvazreSTha maMgala che.' ahIM sudhI vastundvArano adhikAra che. AkSepadvAramAM e batAvavAmAM AvyuM che ke namaskAra kAM to saMkSepamAM ka2vo joIe athavA vistArathI. saMkSepamAM siddha ane sAdhu A baMnene ja namaskAra karavo joIe. vistArathI namaskAra karavAnI avasthAmAM RSabhAdi aneka nAma laI zakAya che. AthI paMcavidha namaskAra upayukta nathI. A AkSepanuM prasiddhidvAramAM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. temAM e siddha karavAmAM AvyuM che ke paMcavidha namaskAra sahetuka che AthI upayukta che, anupayukta nathI.deg AnI pachI kramadvAra che : AmAM je krame namaskAra karavAmAM Avyo che tene yuktiyukta batAvavAmAM Avyo che. pahelAM siddhone namaskAra na karatAM arihaMtone namaskAra eTalA mATe karavAmAM Avyo che ke arihaMtonA upadezathI ja siddhane oLakhavAmAM Ave che AthI arihaMtonuM vizeSa mAhAtmya che. prayojanadvAramAM namaskArano uddezya karmakSaya ane maMgalAgama batAvavAmAM Avyo che. phaladvAra tarapha saMketa karatAM kahevAmAM AvyuM che ke namaskAranuM phaLa be prakAranuM che : aihalaukika ane pAralaukika. artha, kAma, Arogya, abhirati vagere aihalaukika phaLa aMtargata che. pAralaukika phaLamAM siddhi, svarga, sukuLaprApti vagereno samAveza thAya che. ahIM sudhI namaskAraviSayaka vivecana che. EUR 9 - - 1. gA.987-8. 2. gA.995. gA.1012. 6. gA. 1013. gA. 1017-8. 5. 9. - 3. gA. 997. 7. gA. 1014. 4. gA. 1002-4. 8. gA. 1016. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo paMcanamaskAra pachI sAmAyikavrata grahaNa karavAmAM Ave che kemake paMcanamaskAra sAmAyikanuM ja eka aMga che. sAmAyika kaI rIte karavI joIe, tenuM karaNa, bhaya, anta athavA bhadatta, sAmAyika, sarva, avagha, yoga, pratyAkhyAna, yAvajjIvana ane trividha padonI vyAkhyA sAthe vivecana karavAmAM AvyuM che.' sAmAyikano lAbha kevI rIte thAya che ? teno uttara ApatAM niryuktikAra kahe che ke sAmAyikanA sarvaghAtI ane dezaghAtI karmaspaAkomAMthI dezadhAtI spaAkonI vizuddhinI anantaguNavRddhi thatAM AtmAne sAmAyikano lAbha thAya che. 'sAma', 'sama' ane 'samyak'nI AgaLa 'ika' pada joDavAthI je pado bane che te badhA sAmAyikanA ekArthaka pado che. temano nAma, sthApanA, dravya ane bhAva nikSepothI vicAra thaI zake che. sAmAyikanA bIjA paNa ekArthaka pado A che : samatA, samyaktva, prazasta, zAnti, ziva, hita, zubha, anindra, agarhita, anavadya. he bhagavan ! huM sAmAyika karuM chuM - remi aMte ! sAmAA - ahIM koNa kA2ka che, zuM karaNa che ane kayuM karma che ? kAraNa ane karaNamAM bheda che ke abheda ? AtmA ja kAraka che, AtmA ja karma che ane AtmA ja karaNa che. AtmAnuM pariNAma ja sAmAyika che AthI AtmA ja kartA, karma ane karaNa che.5 saMkSepamAM sAmAyikano artha che traNa karaNa ane traNa yogathI sAvagha kriyAno tyAga. traNa karaNa arthAt karavuM, karAvavuM ane karanAranuM anumodana karavuM, traNa yoga arthAt mana, vacana ane kAyA; temanAthI thanArI sAvadya arthAt pApakAriNI kriyAno jIvanaparyanta tyAga, A ja sAmAyikano uddezya che. caturvizatistava : 78 AvazyakasUtranuM bIjuM adhyayana caturvizatistava che. 'caturviMzati' zabdano cha prakArano ane 'stava' zabdano cAra prakArano nikSepa-nyAsa che. caturviMzatinikSepanA cha prakAra A che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva. stavanikSepanA cAra prakAra A che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. puSpa vagere sAmagrIthI pUjA karavI dravyastava che. sadguNonuM utkIrtana bhAvastava che. dravyastava ane bhAvastavamAM bhAvastava ja adhika guNavALo che kemake jina-vacanamAM SaDjavanI rakSAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. je loko ema vicAre che ke dravyastava bahuguNavALuM che te anipuNamativALA che. dravyastavamAM SaDvavanI rakSAno virodha Ave che AthI saMyamavid sAdhuo dravyastavanI IcchA nathI rAkhatA. 1. 4. gA.1023-1034. gA. 1040. 2. gA. 1035. 5, gA. 1841-2. 3. gA. 1037. 6. gA. 1059. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 Avazyakaniryukti caturvizatistava mATe Avazyaka sUtramAM "to zunno'no pATha che. AnI niryukti karatAM AcArya bhadrabAhu kahe che ke "loka (to) zabdano nimnokta ATha prakAranA nikSepathI vicAra thaI zake che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, bhava, bhAva ane paryAya. mAnavate rUti "gAto', pratnone rUti "prano', tote ta "to', saMtovaca rUti "saMto' - A badhA zabda ekArthaka che. "3ota' (3oya) be prakArano che: dravyodyota ane bhAvodyota. agni, candra, sUrya, maNi, vidyutAdi dravyodyota che. jJAna bhAvodyota che. covIsa jinavarone lokanA udyotakara kahevAmAM Ave che te bhAvodyotanI apekSAe che, nahi ke dravyodyotanI apekSAe. "dharma paNa be prakArano che : dravyadharma ane bhAvadharma. bhAvadharmanA vaLI be bhedo che : zrutadharma ane caraNadharma. zrutano svAdhyAya zrutadharma che. cAritrarUpI dharma caraNadharma che. Ane zramaNadharma kahe che. A kSAtyAdirUpa dasa prakArano che. "tIrtha'nA mukhyarUpe cAra nikSepa che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. AmAMthI pratyekanA pharI aneka prakAra thaI zake che. jyAM aneka bhavothI saMcita aSTavidha karmarAja tapa ane saMyamathI dhovAmAM Ave che te bhAvatIrtha che. jinavara arthAta tIrthakara A ja prakAranA dharmatIrthanI sthApanA kare che. eTalA mATe temane "dharmatIrthakara" (dhaHtisthayara) kahe che. temane "jina" eTalA mATe kahe che ke temaNe krodha, mAna, mAyA, lobha vagere doSone jItI lIdhA che. karmarajarUpI arino nAza karavAne kAraNe temane "arihaMta' paNa kahe che. te pachI niryuktikAra covIsa tIrthaMkaronA nAmanI nikSepa paddhatithI vyAkhyA kare che. pachI temanI vizeSatAo - guNo para prakAza pADe che. tenI sAthe caturvizatistava' nAmanA dvitIya adhyayananI niryukti samApta thAya che. vandanA : tRtIya adhyayananuM nAma vandanA che. A adhyayananI niryukti karatAM AcArya sarvaprathama e batAve che ke vandanAkarma, citikarma, kRtikarma, pUjAkarma ane vinayakarma - A pAMce sAmAnya rIte vandanAnA paryAya che. vandanAno nava dvArothI vicAra karavAmAM Avyo che: 1. vandanA kone karavI joIe, 2. konA dvArA thavI joIe, 3. kyAre thavI joIe, 4. keTalI vAra thavI joIe, 5. vandanA karatI vakhate keTalI vAra jhUkavuM joIe, 6. keTalI vAra mAthuM jhukAvavuM joIe, 7. keTalAM AvazyakothI zuddha thavuM joIe, 8. keTalA doSothI mukta thavuM joIe, 9, vandanA 1. gA. 1064. 4. gA. 1068 7, gA. 1075, 2. gA. 1065. 5. gA. 1070-1. 8. gA. 1083 3. gA. 1066-7. 6. gA. 1072. 9. gA. 1087-1109. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Agamika vyAkhyAo zA mATe karavI joIe.' A vArono nirdeza karyA bAda vaMdyAvaMghano bahu vistArathI vicAra karavAmAM Avyo che. zramaNo mATe IcchanIya che ke teo asaMyatI mAtA, pitA, guru, senApati, prazAsaka, rAjA, deva-devI vagerene vandanA na kare. je saMyatI che, medhAvI che, susamAhita che, paMcasamiti ane triguptithI yukta che tevA zramaNane vandanA kare. 2 pArthastha vagere saMyamabhraSTa saMnyAsIonI vaMdanA karavAthI to na to kIrti maLe che, na nirjarA thAya che. A prakAranI vaMdanA kAyakleza mAtra che, je mAtra karmabaMdhanuM kAraNa che. te pachI saMsargathI utpanna thanArA guNa-doSonuM varNana karatAM AcArye samudranAM daSTAnta vaDe samajAvyuM che ke je rIte nadIonuM mIThuM pANI samudranA khArA pANImAM paDatAM ja khAruM thaI jAya che te ja rIte zIlavAna puruSa zIlabhraSTa puruSonI saMgatithI zIlabhraSTa thaI jAya che. mAtra bAhya liMgathI prabhAvita na thatAM paryAya, parSadu, puruSa, kSetra, kALa, Agama vagere vAto jANIne je samaye jevuM ucita pratIta thAya te samaye tema karavuM joIe. jinapraNIta liMgane vaMdanA karavAthI vipula nirjarA thAya che, cAhe te puruSa guNahIna paNa kema na hoya, kemake vaMdanA karanAra adhyAtmazuddhi mATe ja vaMdanA kare che. * anyaliMgIne jANI-bUjhIne namaskAra karavAthI doSa lAge che kemake te niSiddha liMga dhAraNa kare che. saMkSepamAM je dravya ane bhAvathI suzramaNa che te ja vaMdya che. jJAna, darzana ane cAritranA vividha bhaMgono vicAra karyA pachI AcArya te ja niSkarSa para pahoMcyA che ke jJAna, darzana ane cAritra - A traNeno samyaka yoga thAya tyAre ja saMpUrNa phaLanI prApti thAya che. AthI je haMmezA darzana, jJAna, cAritra, tapa, vinaya vageremAM rata rahe che teo ja vaMdanIya che ane temanAthI ja jinapravacanano yaza phelAya che. vaMdanA karanAra paMcamahAvratI ALasarahita, mAnavaparivarjitamati, saMvigna ane nirjarArthI hovo joIe. je ALasu, abhimAnI ane pApathI bhaya na rAkhanAra nA hoya tenAmAM vaMdanA karavAnI yogyatA kevI rIte AvI zake ? je dharmakathA vagerethI parAbhukha hoya che athavA pramatta hoya che tene kyAreya paNa vaMdanA na karavI. je vakhate koI AhAra athavA nIhAra karI rahyuM hoya te vakhate tene vaMdanA na karavI. je vakhate te prazAnta, Asanastha ane upazAnta hoya te vakhate tenI pAse jaIne vaMdanA karavI.10 1. gA.1110-1. 4. gA. 1127-8. 7. gA. 114pa-7. 10. gA. 1205-6 . 2, gA. 1113-4. 5. gA. 1136, 8. gA. 1167-1200. 3. gA. 1116. 6. gA. 1179. 9. gA. 1204 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti 81 vaMdanA keTalI vAra karavI joIe ? teno uttara ApatAM niryuktikAra kahe che ke pratikramaNa, svAdhyAya, kAyotsarga, aparAdha vagere ATha avasthAomAM vaMdanA karavI joIe ? vaMdanA karatI vakhate be vAra jhUkavuM joIe, bAra Avarta levA joIe (1. kaho, 2. yaM, 3. yaM, 4. gattA che, 5. navani, 6. ra che | A eka vAra thayuM. A ja rIte bIjI vAra paNa bolavuM joIe) tathA cAra vAra mAthuM jhukAvavuM joIe ? je pacIsa prakAranA AvazyakothI parizuddha thaIne gurune namaskAra kare che te zIdhra ja kAM to nirvANa prApta kare che kAM devapada para pahoMce che. keTalA doSothI mukta thaIne vaMdanA karavI joIe? AnA uttaramAM niryuktikAre batrIsa doSa gaNAvyA che ke jemanAthI zuddha thaIne vaMdanA karavI joIe.' vaMdanA zA mATe karavI joIe ? tenuM samAdhAna karatAM kahevAmAM AvyuM che ke vaMdanA karatI vakhate mukhya prayojana vinaya-prApti che, kemake vinaya ja zAsananuM mULa che, vinIta ja saMyamI hoya che, vinayathI dUra rahenAra na to dharma karI zake che, na tA. vaMdanAnI AvazyakatA ane vidhinI ATalI lAMbI bhUmikA bAMdhyA pachI AcArya "vaMdanA'nA mULa pATha "pUMchama ravamAnama"nI sUtrasparzI vyAkhyA zarU kare che. tenA mATe 1. IcchA, 2. anujJApanA, 3. avyAbAdha, 4. yAtrA, 5. pApanA " ane 6. aparAdhakSamaNA - A cha sthAnonI niyukti kare che. nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, bhAva vagere nikSepothI tenuM saMkSipta vivecana karIne vaMdanAdhyayananI niryukti samApta kare che. tyAra bAda "pratikramaNa' nAmaka caturtha adhyayana zarU thAya che. pratikramaNa : pratikramaNano traNa daSTie vicAra karavAmAM Ave che : 1, pratikramaNarUpa kriyA, 2. pratikramaNanA kartA arthAtu pratikrAmaka ane 3. pratikrantavya arthAta pratikramitavya azubhayogarUpa karma. 8 jIva pApakarmayogono pratikrAmaka che. eTalA mATe je dhyAnaprazasta yogo che temanuM sAdhue pratikramaNa na karavuM 1. gA.1207 2, gA.1209. 3. gA. 12 11. 4. gA. 1212-6, 5. gA. 1220-1, 6, gA. 1223. 7. svasthAnAtyatparasthAnaM pramAdasya vazAd gataH / tatraiva kamaNaM bhUyaH pratikramaNamucyate // 8. gA. 1236. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 . Agamika vyAkhyAo joIe. pratikramaNanA nimnokta paryAyo che : pratikramaNa, praticaraNA, pariharaNA, vAraNA, nivRtti, niMdA, gaha, zuddhi. A paryAyono artha yogya rIte samajamAM AvI jAya, eTalA mATe niryuktikAre pratyeka zabdanA alaga-alaga dRSTAnta ApyAM che. tenI pachI zuddhinI vidhi batAvatAM dizA vagerenI tarapha saMketa karyo che. pratikramaNa daivasika, rAtrika, itvarika, yAvatkathika, pAkSika, cAturmAsika, sAMvatsarika, uttamArthaka vagere aneka prakAranuM hoya che. paMcamahAvrata, rAtribhuktivirati, caturyAma, bhaktaparijJA vagere yAvatkathika arthAt jIvanabhara mATe che. uccAra, mUtra, kapha, nAsikAmaLa, Abhoga, anAbhoga, sahasAkAra vagere kriyAo uparAnta pratikramaNa Avazyaka che. 1 pratikrantavya pAMca prakAranuM che : mithyAtvapratikramaNa, asaMyamapratikramaNa, kaSAyapratikramaNa, aprazastayogapratikramaNa tathA saMsArapratikramaNa. saMsArapratikramaNanA cAra durgatio anusAra cAra prakAra che. bhAvapratikramaNano artha che traNa karaNa ane traNa yogathI mithyAtvAdinuM sevana choDavuM." A viSayane vadhAre spaSTa karavA mATe AcArye AgaLa keTalIka gAthAomAM nAgadattanuM udAharaNa paNa ApyuM che. tenI pachI e batAvyuM che ke pratiSiddha viSayonuM AcaraNa karyA pachI, vihita viSayonuM AcaraNa na karyuM hoya tyAre, jinokta vacanomAM zraddhA na rAkhI hoya tyAre tathA viparIta prarUpaNA karyA pachI pratikramaNa avazya karavuM joIe. tyAra pachI AlocanA vagere batrIsa yogono saMgraha karavAmAM Avyo che. temanA nAma A che : 1. AlocanA, 2. nirapalApa, 3. ApattimAM dRDhadharmatA, 4. anizritopadhAna, 5. zikSA, 6. niSpatikarmatA, 7. ajJAtatA, 8. alobhatA, 9. titikSA, 10. Arjava, 11. zuci, 12. samyadRSTitva, 13. samAdhi, 14. AcAropagatva, 15. vinayopagatva, 16. dhRtimati, 17. saMvega, 18. praNiSi, 19. suvidhi, 20. saMvara, 21. AtmadoSopasaMhAra, 22. sarvakAmaviraktatA, 23. mUlaguNa-pratyAkhyAna, uttaraguNapratyAkhyAna, 25. vyutsarga, 26. apramAda, 27. lavAlava, 28. dhyAna, 29. maraNAbhIti, 30. saMgaparijJA, 31. prAyazcittakaraNa, 32. maraNAntArAdhanA. A yogono artha sArI rIte samajAvavA mATe vividha vyaktionAM udAharaNo paNa ApavAmAM AvyAM che. AmAMthI keTalAMka nAma A mujaba che : mahAgiri, sthUlabhadra, dharmaghoSa, surendradatta, vArattaka, dhanvantarI vaigha, karakaMDu, Arya 24. 8 gA. 1237. 1. 4. gA. 1244-6. 7. gA. 1269-1273. 2. gA. 1238. 5. gA. 1247-8. 8. gA, 1274-1314. 3. gA. 12398-1243. 6. gA. 1268. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti 83 puSpabhUti. tyAra pachI asvAdhyAyikanI niryukti karavAmAM AvI che. asvAdhyAya be prakArano che : Atmasamutya ane parasamutya. parasamutyanA pharI pAMca prakAra che : saMyamaghAtaka, autpAtika, sadivya, vyagrAhaka ane zArIra.' A pAMca prakAro udAharaNa pUrvaka samajAvavAmAM AvyA che. sAthe bahu ja vistArathI e paNa batAvavAmAM AvyuM che ke kyA kALa ane kayA deza (sthAna)mAM zramaNe svAdhyAya na karavo joIe, svAdhyAya mATe kayo deza ane kayo kALa yogya che, guru vagere samakSa kaI rIte svAdhyAya karavo joIe vagere. AtmasamuW asvAdhyAya eka prakArano paNa hoya che ane be prakArano paNa. zramaNo mATe eka prakArano che je mAtra traNadazAmAM hoya che. zramaNIo mATe traNa tathA RtukALamAM hovAnA kAraNe be prakArano che. tatpazcAt asvAdhyAyathI thanAra pariNAmanI carcA karavAmAM AvI che. A carcA sAthe asvAdhyAyikanI niyukti samApta thAya che ane sAthe sAthe ja caturtha adhyayana - pratikramaNAdhyayananI niyukti paNa pUrNa thAya che. kAyotsarga : pratikramaNa pachI kAyotsarga che. te Avazyaka sUtranuM pAMcamuM adhyayana che. kAyotsarganI niyukti karatAM pahelAM AcArya prAyazcittanA bheda batAve che. prAyazcitta dasa prakAranuM che : 1. AlocanA, 2. pratikramaNa, 3. mizra, 4, viveka, 5. vyutsarga, 6. tapa, 7. cheda, 8. mUla, 9. anavasthApya ane 10. pArAMcika. kAyotsarga ane vyutsarga ekAryavAcI che. ahIM kAyotsargano artha che vraNacikitsA. vraNa be prakArano hoya che. taduddabhava arthAta kAyottha ane Agantuka arthAta parottha. AmAMthI Agantuka vraNanuM zalyoddharaNa karavAmAM Ave che, nahi ke taduddabhavanuM." zalyoddharaNanI vidhi zalyanI prakRtine anurUpa hoya che. jevo vraNa hoya che tevI ja tenI cikitsA hoya che. A bAhya traNanI cikitsAnI vAta thaI. Abhyantara vraNanI cikitsAnI paNa alaga-alaga vidhio che. bhikSAcaryAthI utpanna vraNa AlocanAthI ThIka thaI jAya che. vratonA aticAronI zuddhi pratikramaNathI thAya che. koI aticAranI zuddhi kAyotsarga arthAta vyutsargathI thAya che. koI-koI aticAra tapasyAthI zuddha thAya che. A rIte Abhyantara vaNanI cikitsAnA paNa aneka upAyo che. 1. gA. 1316-7. 4. gA. 1413. 2. gA. 1318-1397. 5. gA. 1414 3. gA. 1398. 6. gA, 1420-2. 7 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 Agamika vyAkhyAo "kAyotsarga' zabdanI vyAkhyA karavA mATe niryuktikAra nimnalikhita agiyAra dvArono AdhAra le che : 1. nikSepa, 2. ekAryakazabda, 3. vidhAnamArgaNA, 4. kAlapramANa, 5. bhedaparimANa, 6. azaTha, 7. zaTha, 8. vidhi, 9. doSa, 10. adhikArI ane 11. phaLa. "kAyotsargamAM be pada che : kAya ane utsarga. kAyano nikSepa bAra prakArano che ane utsarga cha prakArano. kAyanikSepanA bAra prakAra A che : 1. nAma, 2. sthApanA, 3. zarIra, 4. gati, 5. nikAya, 6. astikAya, 7, dravya, 8. mAtRkA, 9. saMgraha, 10. paryAya, 11. bhAra ane 12. bhAva. AmAMthI pratyekanA aneka bheda-prabheda thAya che. kAyanA ekArthaka zabdo A che : kAya, zarIra, deha, bondi, caya, upacaya, saMghAta, uya, samuphphaya, kalevara, bhastrA, tana, prANu. utsargano nikSepa cha prakArano che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa ane bhAva. utsarganA ekAryavAcI zabdo A che : utsarga, vyasarjana, ujhanA, avakiraNa, chardana, viveka, varjana, tyajana, unmocana, parizAThatA, zAtanA.5 kAyotsarganA vidhAna arthAt prakAra be che : ceSTAkAyotsarga ane abhinava kAyotsarga. bhikSAcaryA vageremAM thanAra cezakAyotsarga che; upasarga vageremAM thanAra abhinavakAyotsarga che. abhinavakAyotsarganI kALamaryAdA adhikathI adhika saMvatsara - eka varSa che 1 ane ochAmAM ochI antarmuhUrta che. - kAyotsarganA bhedaparimANanI carcA karatAM niryuktikAra nava bhedonI gaNanA kare che : 1. ucchitoSkRita, 2. uskRita, 3. uskRitaniSaNa, 4. niSaSNoskRita, 5. niSaNa, 6. niSaSNaniSaSNa, 7. nirviSNohUita, 8. nirviSNa, 9. nirviNanirviSNa. uskRitano artha che Urdhvastha arthAt UbhuM raheluM, niSaNano artha che upaviSTa arthAt beTheluM ane nirviNano artha che supta arthAt sUteluM. bhedaparimANanI carcA karatAM-karatAM AcArya kAyotsarganA guNonI carcA zarU karI de che. kAyotsargathI deha ane matinI jaDatAnI zuddhi thAya che, sukha-du:kha sahana karavAnI kSamatA Ave che, anuprekSA arthAtu anityasvAdinuM cintana thAya che tathA ekAgratApUrvaka zubhadhyAnano abhyAsa thAya che. zubhadhyAnano AdhAra laIne AcArya 1. gA. 1421. 5. gA. 1446. 2. gA. 1424-5. 3. gA. 1441. 6. gA. 1447. 7. gA. 14pa3. 4. gA. 1442. 8. gA. 1454-5. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniyukti 1 dhyAnanI carcA zarU karI de che. dhyAnanuM svarUpa darzAvatAM AcArya kahe che ke antarmuhUrta mATe je cittanI ekAgratA che te ja dhyAna che. dhyAna cAra prakAranuM hoya che : Artta, rudra, dharma ane zukla. AmAMthI prathama be prakAra saMsAravardhananA hetu che ane aMtima be prakAra vimokSanA hetu che. prastuta adhikAra aMtima be prakAranA mAnano ja che. ATalo sAmAnya saMketa karyA bAda niryuktikAra dhyAna sAthe saMbaMdha rAkhanArI anya vAtonuM varNana kare che.4 3 85 kAyotsarga mokSapathapradAtA che, evuM samajIne dhIra zramaNa divasAdi saMbaMdhI aticAronuM parijJAna karavA mATe kAyotsargamAM sthita thAya che. A aticAro kayA che ? niryuktikAre AgaLanI keTalIka gAthAomAM vividha prakAranA aticAronuM svarUpa tathA temanAthI zuddha thavAnA upAyo batAvyA che. sAthe ja kAyotsarganI vidhi tarapha paNa saMketa karyo che. sAdhuone IcchanIya che ke sUrya hoya tyAre ja prasravaNoccA2kAlasaMbaMdhI bhUmine sArI rIte joIne potapotAnA sthAna para AvIne sUryAsta thatAM ja kAyotsargamAM sthita thaI jAya." daivasika, rAtrika, pAkSika, cAturmAsika ane sAMvatsarika pratikramaNonA kAyotsarga niyata che, gamanAdiviSayaka bAkInA kAyotsarga aniyata che. have niyatakAyotsargonA ucchvAsonI saMkhyA darzAve che H daivasikamAM so ucchvAsa, rAtrikamAM pacAsa, pAkSikamAM traNa so, cAturmAsikamAM pAMca so, sAMvatsarikamAM eka hajAra ATha. A ja rIte pratyeka prakAranAM kAyotsarga mATe 'nostu noyAre'nA pATha paNa niyata che : daivasika kAyotsargamAM cAra, rAtrikamAM be, pAkSikamAM bAra, cAturmAsikamAM vIsa ane sAMvatsarikamAM cAlIsa. aniyatakAyotsarga mATe paNa A ja prakAranA nizcita niyamo che. E azaThadvAranuM vyAMkhyAna karatAM kahevAmAM AvyuM che ke sAdhu potAnI zaktinI maryAdA anusAra ja kAyotsarga kare. zaktinI sImAnuM ullaMghana karavAthI aneka doSo utpanna thavAno bhaya rahe che. zaThadvAranI vyAkhyA karatAM AcArya kahe che ke kAyotsarga samaye chaLapUrvaka UMghI javuM, sUtra athavA arthanI pratikRcchA karavI, kAMTo kADhavo, prasravaNa arthAt pezAba karavA cAlyA javuM vagere kAryo doSapUrNa che. tenAthI anuSThAna khoTuM thaI jAya che. 1. gA. 1457. 2. gA. 1458. 3. gA. 1459. 4. gA. 1460-1491, 5. gA. 1512. 6. gA. 1524-5. 7. gA. 1526. 8. gA, 1536. 9. gA. 1538. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 Agamika vyAkhyAo kAyotsarganI vidhinuM vidhAna karatAM AcArya kahe che ke gurunI najIka ja kAyotsarga zarU karavo joIe tathA gurunI najIka ja samApta karavo joIe. kAyotsarga samaye DAbA hAthamAM mukhavastrikA ane jamaNA hAthamAM rajoharaNa rAkhavuM joIe.' kAyotsarganA nimnAMkita doSo che : 1. ghoTakadoSa, 2. latAdoSa, 3. staMbha, kuDyadoSa, 4. mAladoSa, 5. zabarIdoSa, 6. vadhUdoSa, 7. nigaDadoSa, 8. laMbottaradoSa, 9. stanadoSa, 10. udvidoSa, 11. saMyatIdoSa, 12. khalinadoSa, 13. vAsadoSa, 14. kapitthadoSa, 15. zIrSakaMpadoSa, 16. mUkadoSa, 17. aMgulibdoSa, 18. vAruNIdoSa, 19. prekSAdoSa. - have AcArya adhikArInuM svarUpa batAve che. je vAsI (vAMsalo) ane caMdana baMnene samAna samaje che, jemanI jIvavA ane maravAmAM samabuddhi che, je dehanI mamatAthI para che te ja kAyotsargano sAco adhikArI che. kAyotsarganA aMtima dvAra - phaladvAranI carcA karatAM niryuktikAra kahe che ke subhadrA, rAjA uditodita, zreSThibhAryA mitravatI, sodAsa, khagastammana vagere udAharaNothI kAyotsarganA aihalaukika phaLanuM anumAna karI levuM joIe. pAralaukika phaLanA rUpamAM siddhi, svarga vagere samajavA joIe. ahIM kAyotsarga nAmanA pAMcamA adhyayananA agiyAra dvAronI carcA samApta thAya che. pratyAkhyAna : Avazyaka sUtranuM chaThuM adhyayana pratyAkhyAnanA rUpe che. niryuktikAra AcArya bhadrabAhu pratyAkhyAnanuM cha dRSTie vyAkhyAna kare che: 1. pratyAkhyAna, 2. pratyAkhyAtA, 3. pratyAkhyaya, 4. parSadu, 5. kathanavidhi ane 6. phaLa.5 pratyAkhyAnanA cha bheda che : 1. nAmapratyAkhyAna, 2. sthApanA pratyAkhyAna, 3. dravyapratyAkhyAna, 4. aditsApratyAkhyAna, 5. pratiSedhapratyAkhyAna ane 6. bhAvapratyAkhyAna. pratyAkhyAnanI zuddhi cha rIte thAya che : 1, zraddhAnazuddhi, 2. jAnanAzuddhi, 3. vinayazuddhi, 4. anubhASaNAzuddhi, 5. anupAlanAzuddhi, 6. bhAvazuddhi. azana, pAna, khAdima ane svAdima - A cAra prakAranI AhAravidhio che. A cAre prakAranA AhAra choDavA te AhAra-pratyAkhyAna che. je tarata ja kSudhA zAMta kare che te azana che. je prANa arthAt IndriyAdino upakAra kare che te pAna che. je AkAzamAM samAya che arthAt peTanA rikta sthAnamAM bharavAmAM Ave che te khAdima che. je sarasa AhAranA guNone svAda pradAna kare che te svAdima 1. gA. 1539-1540, 4. gA. 1545. 2. gA. 1541-2. 3. gA. 1543. 5. gA. 1550. 6. gA. 1551. 7, gA. 1580. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakaniryukti che. pratyAkhyAnanA guNo teMrapha dhyAna doratAM AcArya kahe che ke pratyAkhyAnathI AmravanA dvAra arthAta karmAgamanA dvAra baMdha thaI jAya che, pariNAme Asavano uccheda thAya che. AgnavocchedathI tRSNAno nAza thAya che. tRSNocchedathI manuSyanI aMdara atula upazama arthAt madhyasthabhAva pedA thaI jAya che. madhyasthabhAvathI pharI pratyAkhyAnanI vizuddhi thAya che. AnAthI zuddha cAritradharmano udaya thAya che, jenAthI karmanirjarA thAya che ane kramazaH apUrvakaraNa thatAM zreNikramathI kevalajJAnanI prApti thAya che. aMtamAM zAzvata sukharUpa mokSanI prApti thAya che. pratyAkhyAna dasa prakAranA AkAro vaDe grahaNa karavAmAM tathA pALavAmAM Ave che : 1. namaskAra, 2. pauruSya, 3. purimAddha, 4. ekAzana, 5. ekasthAna, 6. AcArmsa, 7. abhaktArtha, 8. carama, 9, abhigraha, 10. vikRti. have pratyAkhyAtAnuM svarUpa darzAve che. pratyAkhyAtA guru hoya che je yathoktavidhithI ziSyane pratyAkhyAna karAve che. guru mULaguNa ane uttaraguNathI zuddha tathA pratyAkhyAnanI vidhi jANanAra hoya che. ziSya kRtikarmAdinI vidhi jANanAra, upayogaparAyaNa, Rju prakRtivALo, saMvigna ane sthirapratijJa hoya che.' pratyAkhyAtavyanuM svarUpa darzAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke pratyAkhyAtavya be prakAranuM hoya che : dravyapratyAkhyAtavya ane bhAvapratyAkhyAtavya. azanAdinuM pratyAkhyAna prathama prakAranuM che. ajJAnAdinuM pratyAkhyAna bIjA prakAranuM che." vinIta tathA avyAkSiptarUpe ziSya upasthita thAya tyAre pratyAkhyAna karAvavuM joIe. A ja parSad dvAra che.* kathanavidhi A mujaba che : AjJA grAhya arthAta AgamagrAhya viSayanuM kathana Agama dvArA ja karavuM joIe; dRSTAntavAkya arthanuM kathana daSTAnta dvArA ja karavuM joIe. evuM na karavAthI kathanavidhinI virAdhanA thAya che. phaLanuM vyAkhyAna karatAM niryuktikAra kahe che ke pratyAkhyAnanuM phaLa aihalaukika ane pAralaukika be prakAranuM hoya che. aihalaukika phaLanA dRSTAntarUpe dhammilAdi ane pAralaukika phaLanA dRSTAntarUpe dAmanakAdi samajavA joIe. jinavaropadiSTa pratyAkhyAnanuM sevana karIne anaMta jIvo tarata ja zAzvata sukharUpa mokSane prApta thaI cUkyA che. phaLa pratyAkhyAnanuM aMtima dvAra che ane pratyAkhyAna 1. gA. 1581-2. 4. gA. 1607-9, 7. gA, 1613. 2. gA. 1588-1590. 5. gA. 1611, 8, gA. 1614-5. 3. gA. 1591-1606. 6, gA. 1612. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 Agamika vyAkhyAo Avazyaka sUtranuM aMtima adhyayana che AthI A kAranI niryukti sAthe Avazyakaniyukti samApta thAya che. AvazyakaniryuktinA A vistRta paricayathI ja anumAna karI zakAya che ke jaina niryuktigraMthomAM AvazyakaniryuktinuM keTaluM mahattva che. zramaNa-jIvananI saphaLa sAdhanA mATe anivArya badhA prakAranA vidhi-vidhAnonuM saMkSipta tathA suvyavasthita nirUpaNa AvazyakaniryuktinI eka bahu moTI vizeSatA che. jaina paramparA sAthe saMbaMdha rAkhanAra aneka prAcIna aitihAsika tathyonuM pratipAdana paNa sarvaprathama A ja niryuktimAM karavAmAM AvyuM che. A badhI vAto AvazyakaniryuktinA adhyayanathI spaSTa mAlUma thAya che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakaraNa dazavaikAlikaniryukti sarvaprathama niyuktikAre sarvasiddhone maMgalarUpa namaskAra karIne dazavaikAlikaniryukti racavAnI pratijJA karI che. maMgalanA viSayamAM teo kahe che ke granthanA prAraMbha, madhya ane aMtamAM vidhipUrvaka maMgala karavuM joIe. maMgala nAmAdi bhedathI cAra prakAranuM hoya che. bhAvamaMgalano artha zrutajJAna che. te cAra prakAranuM che : caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga (kAlAnuyoga) ane dravyAnuyoga. caraNakaraNAnuyoganAM dvAra A che : nikSepa, ekArtha, nirukta, vidhi, pravRtti, konA dvArA, konuM, dvArabheda, lakSaNa, parSa ane sUtrArtha dazavaikAlika zabdanuM vyAkhyAna karavA mATe "daza" ane "kAlano nikSepa paddhatithI vicAra karavo joIe. "daza"nI pahelAM 'eka'no nikSepa karatAM AcArya kahe che ke ekakanA nAma, sthApanA, dravya, mAtRkApada, saMgraha, paryAya ane bhAva - A sAta prakAra che. dazakano nikSepa cha prakArano che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva. kAlanA dasa bheda A pramANe che : bAlA, krIDA, maMdA, balA, prajJA, hAyini, prapaMcA, prAgabhArA, mR--khI ane zAyinI. A prANIonI dasa dazAo - avasthAvizeSa che. - kAlano dravya, addha, yathAyuSka, upakrama, deza, kAla, pramANa, varNa ane bhAva - A nava dRSTiothI vicAra karavo joIe. - dazakAlika athavA dazavaikAlika daza" ane "kAla' A baMne pado sAthe saMbaMdha dharAve che. dazakAlikamAM 'daza"no prayoga eTalA mATe karavAmAM Avyo che ke A 1. (a) haribhadrIya vivaraNasahita : prakAzaka-devacandalAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, 1918. (A)niryukti tathA mULa saMpAdaka E. Leumann, ZDMGbhA.46, pR. 581-663. 2. gA. 1-5. 3. gA. 8-10. 4. gA. 11. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo sUtramAM dasa adhyayana che. kAlano prayoga eTalA mATe che ke A sUtranI racanA te samaye thaI jyAre pauruSI vyatIta thaI cUkI hatI athavA je daza adhyayana pUrvomAMthI uddhRta karavAmAM AvyA temanuM suvyavasthita nirUpaNa vikAla arthAt aparAhamAM karavAmAM AvyuM eTalA mATe A sUtranuM nAma dazavaikAlika rAkhavAmAM AvyuM. A sUtranI racanA manaka nAmanA ziSya mATe AcArya zayyabhave karI.1 02 dazavaikAlikasUtramAM drumapuSpikA vagere dasa adhyayano che. prathama adhyayanamAM dharmanI prazaMsA karavAmAM AvI che. bIjA adhyayanamAM dhRtinI sthApanA karavAmAM AvI che ane batAvavAmAM AvyuM che ke A ja dharma che. trIjA adhyayanamAM kSullikA arthAt laghu AcArakathAno adhikAra che. cothA adhyayanamAM AtmasaMyama mATe SaDjhavarakSAno upadeza ApavAmAM Avyo che. pAMcamuM adhyayana bhikSAvizuddhi sAthe saMbaMdha dharAve che. bhikSAvizuddhi tapa ane saMyamanuM poSaNa karanArI che. chaThThA adhyayanamAM mahatI arthAt bRhad AcArakathAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. sAtamA adhyayanamAM vacanavibhaktino adhikAra che. AThamuM adhyayana praNidhAna arthAt viziSTa cittadharmasaMbaMdhI che. navamA adhyayanamAM vinayano tathA dasamAmAM bhikSuno adhikAra che. A adhyayano uparAMta A sUtramAM be cUlikAo paNa che. prathama cUlikAmAM saMyamamAM sthirIkaraNano adhikAra che ane bIjImAM viviktacaryAnuM - varNana che. A dazavaikAlikano saMkSipta artha che. 3 drumapuSpikA nAmanA prathama adhyayananI niryuktimAM sAmAnya zrutAbhidhAna cAra prakAranuM batAvavAmAM AvyuM che : adhyayana, akSINa, Aya ane kSapaNA. AtmAnI karmamaLathI mukti ja bhAvAdhyayana che. druma ane puSpano nikSepa karatAM kahevAmAM AvyuM che ke druma nAma, sthApanA, dravya ane bhAvabhedathI cAra prakAranuM che. A ja rIte puSpano nikSepa paNa cAra prakArano che. drumanA paryAyavAcI zabdo A che : druma, pAdapa, vRkSa, agama, viTapI, taru, kuha, mahIruha, ropaka, rMcaka. puSpanA ekArthaka zabdo A che : puSpa, kusuma, phulla, prasava, sumana, sUkSma. 4 sUtrasparzika niryukti karatAM AcArya 'dharma' padanuM vyAkhyAna A rIte kare che ke dharma cA2 prakArano hoya che : nAmadharma, sthApanAdharma, dravyadharma ane bhAvadharma. dharmanA laukika ane lokottara evA be bheda paNa thAya che. laukika dharma aneka prakArano hoya che. gamyadharma, pazudharma, rAjyadharma, puravaradharma, grAmadharma, gaNadharma, goSThIdharma, rAjadharma vagere laukika dharmanA bheda che. lokottara dharma be prakArano che : zrutadharma ane gA. 12-5. gA. 26-7. 1. 3. 2. gA. 19-25. 4. gA. 35-6. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaniryukti cAritradharma. zrutadharma svAdhyAyarUpa che ane cAritradharma zramaNadharma rUpa che.' maMgala paNa dravya ane bhAvarUpa hoya che. pUrNakalazAdi dravyamaMgala che. dharma bhAvamaMgala che. hiMsAthI viruddha ahiMsA thAya che. tenA paNa dravyAdi cAra bheda thAya che. prANAtipAtavirati vagere bhAva ahiMsA che. AcArya saMyamanI vyAkhyA karatAM kahe che ke pRthvI, jala, agni, vAyu, vanaspati, kIndriya, trIndriya, caturindriya tathA paMcendriyanI mana, vacana ane kAyAthI yatanA rAkhavI te saMyama che. 4 tapa bAhya ane AbhyantaranA taphAvatathI be prakAranuM hoya che. anazana, UNodarI, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAyakleza ane saMlInatA bAhya tapanA bheda che. prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, dhyAna ane vyutsarga AtyaMtara tapanA bheda che." hetu ane udAharaNanI upayogitA batAvatAM niryuktikAra kahe che ke zrotAnI yogyatA dhyAnamAM rAkhIne pAMca athavA dasa avayavono prayoga karI zakAya che. udAharaNa be prakAranuM hoya che. A be prakAra pharI cAra-cAra prakAranA hoya che. hetu cAra prakArano hoya che. hetunuM prayojana arthanI siddhi karavAnuM che. 6 AcArya udAharaNanuM svarUpa samajAvavA mATe aneka dRSTAnta ApatAM udAharaNanA vividha dvAronuM vistRta vivecana karyuM che. udAharaNanA cAra jAtanA doSa A pramANe che : adharmayukta, pratiloma, AtmopanyAsa ane durupanIta. hetunA cAra prakAra A che : yApaka, sthApaka, vyasaka ane lUSaka. prathama adhyayanamAM bhramaranuM udAharaNa aniyatavRttitvanuM digdarzana karAvavA mATe ApavAmAM AvyuM che. sUtrasparzI niryukti karatAM AcArya vihaMgama zabdanI vyAkhyA A mujaba kare che :- vihaMgama be prakAranA hoya che : dravyavihaMgama ane bhAvavihaMgama, je pUrvopAtta karmanA udayane kAraNe jIva vihaMgamakulamAM utpanna thAya che te dravyavihaMgama che. bhAvavihaMgamanA pharI be bheda che : guNasiddha ane saMjJAsiddha. je viha arthAta AkAzamAM pratiSThita che tene guNasiddha vihaMgama kahe che. je AkAzamAM gamana kare che arthAta uDe che te badhA saMjJAsiddha vihaMgama che. prastuta prasaMga AkAzamAM gamana 1, gA. 39-43. 2. gA. 44. 3, gA. 45. 4. gA. 46. 5, gA. 47-8. 6. gA. 50-1, 7. gA. 81-5. 8gA. 86-8. 9, gA. 97 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 karanArA bhramarono che. : hetu ane dRSTAntanA prasaMge je dasa avayavono nirdeza upara karavAmAM Avyo che temanAM nAma A che H 1. pratijJA, 2. vibhakti, 3. hetu, 4. vibhakti, 5. vipakSa, 6. pratibodha, 7. dRSTAnta, 8. AzaMkA, 9. tatpratiSedha, 10. nigamana. niryuktikAre A dasa prakAranA avayavo para dazavaikAlikanA prathama adhyayanane sArI rIte kahyuM che ane te siddha karyuM che ke A adhyayananI racanAmAM A avayavonuM samyarUpe anusaraNa karavAmAM AvyuM che. bIjA adhyayananA prAraMbhamAM 'zrAmaNyapUrvaka'nI nikSepa-paddhatithI vyAkhyA karavAmAM AvI che. 'zrAmaNya'no nikSepa cAra prakArano che tathA 'pUrvaka'no tera prakArano. je saMyata che te ja bhAvazramaNa che. AgaLanI keTalIka gAthAomAM bhAvazramaNanuM bahu ja mApI-toLIne ane bhAvapUrNa varNana karavAmAM AvyuM che. 'zramaNa' zabdanA paryAyo A che : pravrujita, anagAra, pAkhaMDI, caraka, tApasa, bhikSu, parivrAjaka, zramaNa, nigraMtha, saMyata, mukta, tIrNa, trAtA, dravya, muni, kSAnta, dAnta, virata, rUkSa, tIrArthI.4 'pUrva'nA tera prakAranA nikSepa A che H 1. nAma, 2. sthApanA, 3. dravya, 4. kSetra, 5. kAla, 6. dik, 7. tApakSetra, 8. prajJApaka, 9. pUrva, 10. vastu, 11. prAbhRta, 12. atiprAmRta ane 13. bhAva.5 tenI pachI 'kAma'no nAmAdi cAra prakAranA nikSepathI vicAra karavAmAM Avyo che. bhAvakAma be prakArano che : icchAkAma ane madanakAma. icchA prazasta ane aprazasta be prakAranI hoya che. madanano artha che vedopayoga arthAt strIvedAdinA vipAkano anubhava. prastuta adhikAra madanakAmano che. 'pada'nI niyukti karatAM AcArya kahe che ke pada cAra prakAranuM hoya che : nAmapada, sthApanApada, dravyapada ane bhAvapada. bhAvapadanA be bheda che : aparAdhapada ane noaparAdhapada. noaparAdhapadanA pharI be bheda che mAtRkApada ane nomAtRkApada. nomAtRkApadanA paNa be bheda che : grathita ane prakIrNaka. prathita cAra prakAranuM hoya che : gadya, padya, geya ane caurNa. prakIrNakanA aneka bheda hoya che. Indriya, viSaya, kaSAya, parISaha, vedanA, upasarga vagere aparAdha pada che. zramaNadharmanA pAlana mATe tenuM parivarjana Avazyaka che. 7 kathA 1. 2. 7. trIjA adhyayananuM nAma kSullikAcA2kathA che. niryuktikAra kSullaka, AcAra ane A traNeno nikSepa kare che. kSullaka mahat sApekSa che AthI mahatno nikSepa - gA. 117-122 gA. 137-148. gA. 166-177. Agamika vyAkhyAo 3. gA. 152-7. 4. gA. 158-9 5. gA. 160. 6. gA. 161-3. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaniyukti 93 bhAva 1 karatAM kahevAmAM AvyuM che ke nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, pradhAna, pratItya ane A ATha bhedo sAthe mahatno vicAra karavo joIe. kSullaka mahattnuM pratipakSI che AthI tenA paNa A ja ATha bheda che. AcArano nikSepa nAmAdi bhedathI cAra prakArano che. nAmana, dhAvana, vAsana, zikSApana vagere dravyAcAra che. bhAvAcAra pAMca prakArano che : darzana, jJAna, cAritra, tapa ane vIrya. kathA cAra prakAranI hoya che : arthakathA, kAmakathA, dharmakathA ane mizrakathA. arthakathAnA nimnokta bheda che : vidyA, zilpa, upAya, anirveda, saMcaya, dakSatva, sAma, daMDa, bheda ane upapradAna. kAmakathAnA nimnalikhita bheda che : rUpa, vaya, veSa, dAkSiNya, viSayajJa, dRSTa, zruta, anubhUta ane saMstava. dharmakathA cAra prakAranI che : AkSepaNI, vikSepaNI, saMvejanI ane nirvedanI. dharma, artha ane kAmathI mizrita kathAnuM nAma mizrakathA che. kathAnI vipakSabhUta vikathA che. tenA strIkathA, bhaktakathA, rAjakathA, caurajanapadakathA, naTanartakajallamuSTikakathA vagere aneka bheda che. zramaNa mATe IcchanIya che ke te kSetra, kAla, puruSa, sAmarthya vagerenuM dhyAna rAkhIne anavadya kathAnuM vyAkhyAna kare.2 - caturtha adhyayananuM nAma SaDjavanikAya che. tenI niryuktimAM eka, cha, jIva, nikAya ane zastrano nikSepa-paddhatithI vicAra karavAmAM Avyo che. AcArye jIvanA nimnokta lakSaNo batAvyAM che : AdAna, paribhoga, yoga, upayoga, kaSAya, lezyA, Ana, ApAna, Indriya, baMdha, udaya, nirjarA, citta, cetanA, saMjJA, vijJAna, dhAraNA, buddhi, IhA, mati, vitarka. zastranI vyAkhyA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke dravyazAstra svakAya, parakAya athavA ubhayakAyarUpa hoya che. bhAvazastra asaMyama che." piMDaiSaNA nAmanA pAMcamA adhyayananI niryuktimAM AcArya bhadrabAhue piMDa ane eSaNA A be padonuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karyuM che. goLa, cokhA vagere dravyapiMDa che. krodhAdi cAra bhAvapiMDa che. dravyeSaNA traNa prakAranI che : sacitta, acitta ane mizra. bhAvaiSaNA be prakAranI che : prazasta ane aprazasta. jJAnAdi prazasta bhAvaiSaNA che. krodhAdi aprazasta bhAvaiSaNA che. prastuta adhikA2 dravyeSaNAno che.pa SaSTha adhyayananuM nAma mahAcArakathA che. tenI niryuktimAM AcArye evo nirdeza karyo che ke kSullikAcArakathAnI niryuktimAM mahat, AcAra ane kathAnuM vyAkhyAna thaI 1. gA. 178-187. 2. gA. 188-215. 3. gA. 223-4. 4. gA. 231. 5. gA. 234-244. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 Agamika vyAkhyAo cUkyuM che. sUtrasparzika niyukti karatAM AcArya "dharma' zabdanI vyAkhyA A rIte kare che - dharma be prakAranI hoya che. agAradharma ane anagAradharma. agAradharma bAra prakArano che : pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSavrata. anagAradharma dasa prakArano che : kSatti, mAdava, Arjava, mukti, tapa, saMyama, satya, zauca, AkiMcanya ane brahmacarya. dhAnya 24 prakAranuM hoya che : 1. yava, 2. godhUma, 3. zAli, 4. vrIhi, 5. SaSTika, 6. kodrava, 7. aNuka, 8. kaMga, 9. rAlaka, 10. tila, 11. muga, 12. bhASa, 13. atasI, 14. harimaMtha, 15. tripuTaka, 16. niSpAva, 17, siliMda, 18. rAjabhASa, 19. isu, 20 masUra, 21. tuvarI, 22. kulattha, 23. dhAnyaka, 24. kalAya. ratna 24 prakAranAM hoya che : 1. suvarNa, 2. trapu, 3. tAmra, 4. rajata, 5. lauha, 6. sIsaka, 7. hiraNya, 8. pASANa, 9. vaja, 10. maNi, 11. mauktika, 12. pravAla, 13, zaMkha, 14. tiniza, 15. aga, 16. caMdana, 17. vastra, 18. amila, 19. kAi, 20, carma, 21. daMta, 22. vALa, 23. gaMdha ane 24. dravyauSadha. sthAvaranA traNa bheda che : bhUmi, gRha ane ta2. dvipada be prakAranAM che : cakrArabaddha ane mAnuSa. catuSpada dasa prakAranAM che : go, mahiSI, uSTa, aja, eDaka, azva, azvatara, ghoTaka, gardabha ane hastI. kAma be prakArano che. saMprApta ane asaMprApta. saMprApta kAma cauda prakArano ane asaMprApta kAma dasa prakArano che. asaMprApta kAmanAM dasa prakAra A che: artha, ciMtA, zraddhA, saMsmaraNa, viklavatA, lajjAnAza, pramAda, unmAda, tabhAvanA ane maraNa. saMprApta kAmanA cauda prakAra A che : daSTisaMpAta, saMbhASaNa, hasita, lalita, upagUhita, daMtanipAta, nakhanipAta, cuMbana, AliMgana, AdAna, karaNa, Asevana, saMga ane krIDA. saptama adhyayananuM nAma vAkyazuddhi che. "vAkyano nikSepa cAra prakArano che. bhASAdravyane dravyavAkya kahe che. bhASA zabda bhAvavAkya che. vAkyanA ekAWka zabdo A che : vAkya, vacana, girA, sarasvatI, bhAratI, go, vApha, bhASA, prajJApanI, dezanI, vAgyoga, yoga. satyabhASA janapadAdinA bhedathI dasa prakAranI hoya che; mRSAbhASA krodhAdinA bhedathI dasa prakAranI hoya che; mizrabhASA utpannAdi bhedathI aneka prakAranI hoya che; asatyamRSA AmaMtraNI vagere bhedathI aneka jAtanI hoya che. zuddhino nikSepa paNa nAmAdi cAra prakArano che. bhAvazuddhi traNa prakAranI che : tabhAva, AdezAbhAva ane prAdhAnyabhAva. 1. 3. 5. gA, 245. gA. 250-262. gA. 273-6 .. 2. gA. 246-8. 4. gA. 269-270. 6. gA. 286. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikaniryukti 95 aSTama adhyayananuM nAma AcArapraNidhi che. AcArano nikSepa pahelAM ja thaI cUkyo che. prasiddhi be prakAranI che : dravyapraNidhi ane bhAvaprasidhi. nidhAnAdi dravyamaNidhi che. bhAvaprasidhinA be bheda che : IndriyapraNidhi ane noIndriyaprasidhi. e pharI prazasta ane aprazastanA bhedathI be prakAranI hoya che. vinayasamAdhi nAmanA navamA adhyayananI niyuktimAM AcArya bhAvavinayanA pAMca bheda kare che : lokopacAra, arthanimitta, kAmahetu, bhayanimitta ane mokSanimitta. mokSanimittaka vinaya pAMca prakArano che : darzana, jJAna, cAritra, tapa ane upacArasaMbaMdhI. dasamA adhyayananuM nAma sabhikSu che. sakArano nikSepa nAmAdi cAra prakArano che. dravyasakAra prazaMsAdiviSayaka che. bhAvasakAra tadupayukta jIva che. nirdeza, prazaMsA ane astibhAvamAM sakArano prayoga thAya che. prastuta adhyayanamAM nirdeza ane prazaMsAno adhikAra che. bhikSuno nikSepa paNa nAmAdi cAra prakArano che. bhAvabhikSunA be prakAra che : Agamata ane noAgamata. bhikSupadArthamAM upayukta Agamata: bhAvabhikSu che. bhikSuguNasaMvedaka noAgamataH bhAvabhikSu che. bhikSunA paryAya A che : tIrNa, tAyI, dravya, vratI, zAMta, dAMta, virata, muni, tApasa, prajJApaka, Rju, bhikSu, buddha, yati, vidvAn, pravrajita, anagAra, pAcaMDI, caraka, brAhmaNa, parivrAjaka, zramaNa, nircantha, saMyata, mukta, sAdhu, rukSa, tIrArthI. AmAMthI adhikAMza zabdo zramaNa'nA paryAyomAM AvI cUkyA che. cUlikAonI niyukti karatAM kahevAmAM AvyuM che ke "cUlikA"no nikSepa dravya, kSetra, kAla ane bhAvapUrvaka thAya che. kukuTacUDA vagere sacitta dravyacUDA che, maNicUDA vagere acitta dravyacUDA che ane mayUrazikhA vagere mizra dravyacUDA che. bhAvacUDA lAyopathamika bhAvarUpa che. "rati'no nikSepa nAmAdi cAra prakArano che. je rati karmanA udayane kAraNe thAya che te bhAvarati che. je dharma pratye ratikAraka che te adharma pratye aratikAraka che. 1. 3. 5. 7. gA. -293-4. , gA. 328-8, gA. 345-7. gA. 362-7. 2, gA. 309-322, 4, gA. 341. 6. gA. 3pa9-361. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paturtha prakaraNa uttarAdhyayananiryukti A niryukti mAM 607 gAthAo che. anya niyuktionI jema AmAM paNa aneka pAribhASika zabdonuM nikSepa-paddhatithI vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. A ja rIte aneka zabdonA vividha paryAyo paNa ApavAmAM AvyA che. sarvaprathama AcArya uttarAdhyayana' zabdanI vyAkhyA karatAM 'uttara' padano paMdara prakAranA nikSepothI vicAra kare che : 1. nAma, 2. sthApanA, 3. dravya, 4. kSetra, 5. dizA, 6. tApakSetra, 7. prajJApaka, 8. prati, 9. kAla, 10. saMcaya, 11. pradhAna, 12. jJAna, 13. krama, 14. gaNanA ane 15. bhAva. uttarAdhyayana'mAM "uttara'no artha kramottara samajavo joIe.' uttarAdhyayanasUtramAM bhagavAna jinendra chatrIsa adhyayanono upadeza Apyo che." adhyayana' padanuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karatAM niryuktikAra kahe che ke nAma, sthApanA, dravya ane bhAva - A cAra vArothI "adhyayana'no vicAra thaI zake che. bhAvAdhyayananI vyAkhyA A pramANe che : prArabdha tathA badhyamAna karmonA abhAvathI AtmAnuM je potAnA svabhAvamAM Anayana arthAt laI javuM e ja adhyayana che. jenAthI jIvAdi padArthono adhigama arthAt pariccheda thAya che athavA jenAthI adhika nayana arthAta vizeSa prApti thAya che athavA jenAthI zIdhra ja abhISTa arthanI siddhi thAya che te ja adhyayana che. kemake adhyayanathI aneka bhavothI ekaThI thatI ATha prakAranI karmarajano kSaya thAya che eTalA mATe tene bhAvAdhyayana kahe che. ahIM sudhI 'uttarAdhyayana'nuM vyAkhyAna che. tyAra bAda AcArya "zrutaskandha'no nikSepa kare che kemake uttarAdhyayanasUtra zrutaskandha che. tadanantara chatrIsa adhyayanonAM nAma gaNAve che tathA temanA vividha adhikArono nirdeza kare che. ahIM sudhI saMkSepamAM 1. zAntisUrikRta ziSyahitA-TIkA sahita-devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, 1919-. 1927. 2. gA. 1. 3. gA. 3. 4. gA. 4. 5. gA. pa-7. 6. gA. 11 7. gA. 12-26. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayananiyukti uttarAdhyayanano piMDArtha arthAt samudAyArtha ApavAmAM Avyo che. AgaLa pratyeka adhyayananuM vizeSa vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. prathama adhyayananuM nAma vinayazruta che. 'vinaya'no vicAra pahelAM ja thaI cUkyo che.' 'zruta'no nAmAdi cAra prakArano nikSepa thAya che. nihnavAdi dravyazruta che. je zrutamAM upayukta che te bhAvazruta che. tenI pachI 'saMyoga' zabdanI ati vistRta vyAkhyA karatAM AcArye cha tathA be prakAranA nikSepathI 'saMyoga'nI ati vistRta vyAkhyA karI che. AmAM saMsthAna, abhipreta, anabhipreta, abhilApa, sambandhana, anAdeza, Adeza, AtmasaMyoga, bAhyasaMyoga vagere viSayonuM bahu vistArathI vivecana karavAmAM AvyuM che. vinayanA prasaMgamAM AcArya ane ziSyanA guNonuM varNana karatAM batAvavAmAM AvyuM che ke A baMneno saMyoga kevI rIte thAya che. saMbandhanasaMyoga saMsArano hetu che kemake te karmapAzanuM kAraNa bane che. tene naSTa karIne jIva muktino vAstavika AnaMda bhogave che.4 3 vinayazrutanI bAramI gAthAmAM 'gali' zabda Ave che. AnA paryAyavAcI zabdo A che : gaNDi, gali, marAli. 'AkIrNa' zabdanA paryAyo A che : AkIrNa, vinIta, bhadraka.5 'gali'no prayoga avinIta mATe che ane 'AkIrNa'no prayoga vinIta mATe. 62 bIjA adhyayananuM nAma parISaha che. parISahano nyAsa arthAt nikSepa cAra prakArano che. AmAMthI dravyanikSepa be prakArano che : AgamarUpa, noAgamarUpa. noAgama parISaha pharI traNa prakArano che : jJAyakazarIra, bhavya ane tadyatirikta. karma ane nokarmarUpathI dravyaparISaha be prakArano paNa hoya che. nokarmarUpa dravyaparISaha sacitta, acitta ane mizrarUpathI traNa prakArano che. bhAvaparISahamAM karmano udaya thAya che. tenA dvAra A che H kutaH (kyAMthI) kasya (konuM), dravya, samavatAra, adhyAsa, naya, vartanA, kAla, kSetra, uddeza, pRcchA, nirdeza ane sUtrasparza." bAdarasamparAya guNasthAnamAM bAvIsa, sUkSmasaM5rAya guNasthAnamAM cauda, chadmasthavItarAga guNasthAnamAM paNa cauda ane kevalI avasthAmAM agiyAra parISaha hoya che. kSutpipAsA vagere parISahonI vizeSa vyAkhyA karatAM niryuktikAre vividha udAharaNo dvArA e samajAvyuM che ke zramaNe kaI rIte A parISaho sahana karavA 1. dazavaikAlika, adhyayana 9 (vinayasamAdhi)nI niryukti. 2. gA. 29. 3. gA. 30-57. 4. gA. 62. 5. gA. 64, 6. gA. 65-8. 7. gA. 79 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Agamika vyAkhyAo joIe. A prasaMgamAM AcArye jaina paraMparAmAM AvanArI aneka mahattvapUrNa tathA zikSAprada kathAonuM saMkalana karyuM che. trIjA adhyayananuM nAma caturaMgIya che. ekanA vinA cAra nathI thatA AthI niryuktikAra sarvaprathama 'eka'no nikSepa-paddhatie vicAra kare che. AnA mATe sAta prakAranA "ekaka'no nirdeza kare che : 1, nAmaikaka, 2. sthApanaikaka, 3. drazaikaka, 4. mAtRkApardakaka, 5. saMgrahakaka, 6. paryavaikaka ane 7. bhAvaikaka. "ekakanI vistRta vyAkhyA dazavaikAlikaniryuktimAM thaI cUkI che. "catuSka' arthAt cArano sAta prakArano nikSepa che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, gaNanA ane bhAva. prastuta adhikAra gaNanAno che. aMga"no nikSepa cAra prakArano che : nAmAMga, sthApanAMga, dravyAMga ane bhAvAMga. AmAMthI dravyAMga cha prakAranuM hoya che : 1. gaMdhAMga, 2. auSadhAMga, 3. madyAMga, 4. AtodyAMga, 5. zarIrAMga ane 6. yuddhAMga. gaMdhAMga nimnalikhita che : jamadagnijaTA (vAlaka), hareNukA (priyaMgu), zabaranivasanaka (tamAlapatra), sapitrika, mallikAvAsita, osIra, DrIbera, bhadradAru (devadAra), zatapuSpA, tamAlapatra. AmanuM mAhAsya e ja che ke AmanAthI snAna ane vilepana karavAmAM Ave che. vAsavadattAe udayanane hRdayamAM rAkhatAM AnuM sevana karyuM hatuM.' auSadhoganI guTikAmAM piDadAra, haridrA, mahendraphala, suThI, pippalI, marica, ArTa, bilvamUla ane pANI - A ATha vastuo bhegI karelI hoya che. AnAthI kaMDu, timira, ardhvaziroroga, pUrNaziroroga, tArjAyIka ane cAturthika javara (trIjA ane cothA divase AvanAra tAva), mUSaka ane sarpadaMza tarata ja dUra thaI jAya che. drAkSAnA soLa bhAga (soLa drAkSa), dhAtakIpuSpanA cAra bhAga ane eka ADhaka izurasa - AnAthI madyAMga bane che. ADhakanuM mApa mAgadha mApathI samajavuM joIe. eka mukuMdArya, eka abhimAradAruka, eka zAlmalIpuSpa - AmanA baMdhathI AmoDaka arthAt puSponmizra vAlabaMdhavizeSa thAya che. A ja Atodyoga che. have zarIrAMganAM nAma batAve che. zira, ura, udara, pITha, bAhu (be) ane uru (ba) - A ATha aMga che. zeSa aMgopAMga che. 1. gA. 89-141. 4. * gA. 144-5, 7. gA. 151. 2. gA. 142. 5. gA. 146-8, 8. gA. 152. 3. gA. 143. 6. gA. 149-150. 9, gA. 1pa3, Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayananiryukti 99 yuddhAMga A che : yAna (hasyAdi), AvaraNa (kavacAdi), praharaNa (khajJAdi), kuzalatva (pravINatA), nIti, dakSatva (AzukAritva), vyavasAya, zarIra (aMhInAMga) ane Arogya. ahIM sudhI dravyAMganuM vyAkhyAna che. bhAvAMga be prakAranuM che : zrutAMga ane nozrutAMga. zrutAMga AcArAdi bhedathI bAra prakAranuM che. nozrutAga cAra prakAranuM che. A cAra prakAra ja caturaMgIyanA rUpe prasiddha che. saMsAramAM A cAra bhAvAMga durlabha che : mAnuSya, dharmazruti, zraddhA ane vIrya (tapa ane saMyamamAM parAkrama). aMga, dazabhAga, bheda, avayava, asaphaLa, cUrNa, khaMDa, deza, pradeza, parva, zAkhA, paTala, paryavakhila - A badhA zarIrAMganA paryAyo che. saMyamanA paryAyo A che : dayA, saMyama, lajjA, jugupsA, achalanA, titikSA, ahiMsA ane phrI. AgaLa niryuktikAre udAharaNonI madadathI e batAvyuM che ke manuSyabhavanI prApti keTalI durlabha che, manuSyabhava prApta thaI gayA bAda paNa dharmazruti keTalI muzkela che, dharmazrutino lAbha thavA chatAM paNa tenI para zraddhA karavI keTalI muzkela che, zraddhA thaI gayA chatAM paNa tapa ane saMyamamAM vIrya arthAta parAkrama karavuM to tenAthI paNa muzkela che. zraddhAnI carcA karatI vakhate jamAlimabhUti sAta nidvavono paricaya ApavAmAM Avyo che.' caturtha adhyayananuM nAma "asaMskRta" che. tenI niyukti karatI vakhate sarvaprathama pramAda ane apramAda baMneno nikSepa karavAmAM Avyo che. pramAda ane apramAda baMne nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranA hoya che. AmAMthI dravya ane bhAvapramAda pAMca prakAranA hoya che : magha, viSaya, kaSAya, nidrA ane vikathA. apramAdanA paNa pAMca prakAra che je AnAthI viparIta che. je uttarakaraNathI kata arthAta nivartita che te saMskRta che. bAkInA asaMskRta che. karaNano nikSepa cha prakArano hoya che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva. dravyakaraNa be prakAranuM hoya che : saMjJAkaraNa ane nosaMjJAkaraNa. saMjJAkaraNa pharI traNa prakAranuM che : kaTakaraNa, arthakaraNa ane velukaraNa. nosaMjJAkaraNa be prakAranuM che : prayogakaraNa ane vizrasAkaraNa. vizrasAkaraNanA vaLI be bheda che : sAdika ane anAdika. anAdika traNa prakAranuM che: dharma, adharma ane AkAza. sAdika be prakAranuM che : cakSa:sparza ane acakSa:sparza. prayogakaraNanA be bheda che : jIvaprayogakaraNa ane 3. gA. 157-8. 1. gA. 154. 4. gA. 159-178. 2. gA.155-6, 5. gA. 179-181 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo ajIvaprayogakaraNa. jIvaprayogakaraNa punaH be prakA2nuM che : mUlakaraNa ane uttakaraNa. pAMca prakAranAM zarIra ane traNa prakAranAM aMgopAMga mUlakaraNa che. karNa, skaMdha vagere uttarakaraNa che. ajIvaprayogakaraNa varNAdi bhedathI pAMca prakAranuM hoya che. te ja rIte kSetraka2Na ane kAlakaraNanuM vivecana karavAmAM AvyuM che. bhAvakaraNa jIvakaraNa ane ajIvakaraNanA bhedathI be prakAranuM che. AmAMthI ajIvakaraNa punaH pAMca prakAranuM che : varNa, rasa, gaMdha, sparza ane saMsthAna. te kramazaH pAMca, pAMca, be, ATha ane pAMca prakAranA che. jIvakaraNa be prakAranuM che : zrutakaraNa ane nozrutakaraNa. zrutakaraNa baddha ane abaddharUpathI be prakAranuM che. baddhanA pharI be bheda che : nizItha ane anizItha. nozrutakaraNa be prakAranuM che : guNakaraNa ane yojanAkaraNa. guNakaraNa tapa-saMyama-yogarUpa che ane yojanAkaraNa mana, vacana ane kAya viSayarUpa che. ATalA vistArapUrvaka karaNano vicAra karyA bAda niryuktikAra potAnA abhISTa arthanI yojanA kare che. kArpaNa dehanA nimitte thanAra AyuHkaraNa asaMskRta che. tenA tUTavA para paTAdinI jema uttarakaraNathI sAMdhI nathI zakAtuM. prastuta adhikAra Ayu:karmathI asaMskRtanuM che. kemake Ayu:karma asaMskRta che eTalA mATe haMmezA apramAdapUrvaka AcaraNa karavuM joIe.5 100 AgaLanA adhyayanonI niryuktimAM paNa A ja rIte pratyeka adhyayananA nAmano nAmAdi nikSepothI vicAra karavAmAM Avyo che. gAthA 208mAM 'kAma' ane 'maraNa'no nikSepa che. gA. 237mAM 'nigrantha' zabdanuM nikSepa-paddhatie vivecana che. gA. 244mAM urabhra, gA. 250mAM kapila, gA. 260mAM nima, gA. 280mAM druma, gA. 310mAM bahu, zruta ane pUjA, gA. 455mAM pravacana, gA. 480mAM sAma, gA. 496mAM mokSa, gA. 514mAM caraNa ane gA. 516mAM vidhinuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. 212thI 235 sudhInI gAthAomAM sattara prakAranA mRtyuno vicAra karavAmAM Avyo che. 1. gA. 182-1913 4. gA. 201-4. 2. gA. 195 5. gA. 205 3. gA. 196-200 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakaraNa AcArAMganiyukti A niryukti' AcArAMga sUtranA baMne zrutaskaMdho para che. AmAM 347 gAthAo che jemAM AcAra, aMga, brahma, caraNa, zastra, saMjJA, dizA, pRthivI, vimokSa, IryA vagere zabdonA nikSepa, paryAya vagere che. A niryukti uttarAdhyananiryuktinI pachI tathA sUtrakRtAMganiryuktinI pahelAM racavAmAM AvI che. prAraMbhamAM maMgalagAthA che jemAM sarvasiddhone namaskAra karIne AcArAMganI niryukti racavAnI pratijJA karavAmAM AvI che. tyAra bAda batAvavAmAM AvyuM che ke AcAra, aMga, zruta, skaMdha, brahma, caraNa, zastra, parikSA, saMjJA ane dizA A badhAno nikSepa karavo joIe. AmAMthI kayo nikSepa keTalA prakArano che, te batAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke caraNa ane dizAne choDIne bAkInAno nikSepa cAra prakArano che. caraNano nikSepa cha prakArano che ane dizAno sAta prakArano. 3 AcAra ane aMgano nikSepa pahelAM karavAmAM AvI cUkyo che. ahIM bhAvAcAranA viSayamAM keTaloka vizeSa prakAza pADavAmAM Avyo che. A mATe nimnalikhita sAta dvArono AdhAra levAmAM Avyo che H ekArthaka, pravRtti, prathamAMga, gaNI, parimANa, samavataraNa ane sAra.pa AcAranA ekArthaka zabdo A che H AcAra, AcAla, AgAla, Akara, AzvAsa, Adarza, aMga, AcIrNa, AjAti, AmokSa. 1. (a) zIlAMka, jinahaMsa tathA pArzvacandrakRta TIkAo sahita rAya bahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, vi.saM. 1936. (ba) zIlAMkakRta TIkAsahita - Agamodaya samiti, sUrata, vi.saM. 1972-3. jainAnanda pustakAlaya, gopIpurA, sUrata, san 1935, 2. gA. 1. 3. gA. 2-3, 4. dazavaikAlikanI kSullikAcArakathA tathA uttarAdhyayananuM caturaMgIya adhyayana 5. gA. pa-6. 6. gA. 7. - Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo AcAranuM pravartana kyAre thayuM ? badhA tIrthaMkaroe tIrtha-pravartananA AraMbhamAM AcArAMganuM pravartana karyuM. bAkInA agiyAra aMgonuM AnupUrvIthI nirmANa thayuM.1 102 AcArAMga prathama kema che, tenuM kAraNa batAve che. AcArAMga dvAdazAMgImAM prathama che kemake emAM mokSanA upAyanuM pratipAdana che je saMpUrNa pravacanano sAra che. kemake AcArAMganA adhyayanathI zramaNadharmanuM parijJAna thAya che eTalA mATe tenuM mukhya arthAt Adya gaNisthAna che. tenuM parimANa A pramANe che : temAM nava brahmacaryAbhidhAyI adhyayana che, aDhAra hajAra pada che, pAMca cUDAo che. A cUDAonuM brahmacaryAdhyayanamAM samavataraNa thAya che. e ja pharI cha kAyomAM, pAMca vratomAM, badhA dravyomAM ane paryAyonA anaMtamA bhAgamAM avatarita thAya che. have aMtima dvAranuM svarUpa darzAve che. aMgono sAra zuM che ? AcAra. AcArano sAra zuM che ? anuyogArtha. anuyogArthano sAra zuM che ? prarUpaNA. prarUpaNAno sAra zuM che ? caraNa. caraNano sAra zuM che ? nirvANa. nirvANano sAra zuM che ? avyAbAdha. A ja sarvotkRSTa sAra che - aMtima dhyeya che. kemake bhAvazrutaskaMdha brahmacaryAtmaka che AthI brahma ane caraNano nikSepa kare che. brahmanI ane A ja rIte brAhmaNanI nAmAdi cAra sthAnomAMthI utpatti thAya che. bhAvabrahma saMyama che. brAhmaNanA prasaMgane dRSTimAM rAkhatAM niryuktikAra sAta varNo ane nava varNAntaronuM paNa varNana kare che. eka manuSyajAtinA sAta varNo A che : kSatriya, zUdra, vaizya, brAhmaNa, saMkakSatriya, saMkaravaizya ane saMkarazUdra. nava varSAntaro A che : aMbai, ugra, niSAda, ayogava, mAgadha, sUta, kSata, videha ane cAMDAla.deg caraNa nAmAdi bhedathI cha prakAranuM hoya che. bhAvacaraNa gati, AhAra ane guNanA bhedathI traNa prakAranuM hoya che.8 mUla ane uttaraguNanI sthApanA karanAra nava adhyAya nimnalikhita che : 1. zasraparikSA, 2. lokavijaya, 3. zItoSNa, 4. samyaktva, 5. lokasAra, 1. gA.8. 4. 7. gA. 11 gA.18-22 2. gA. 9. 5. gA. 12-4. 8. gA. 29-30. 3. gA. 10. 6. gA. 16-7. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMganiryukti 103 6. dhruva, 7. mahAparijJA, 8. vimokSa ane 9. upadhAnazrata. A nava AcAra che, zeSa AcArAjha che." have A adhyayanono arthAdhikAra batAve che. prathama adhyayanano adhikAra jIvasaMyama che, bIjAno aSTavidha karmavijaya che, trIjAno sukha-duHkhatitikSA che, cothAno samparvanI daDhatA che, pAMcamAno lokasAra ratnatrayArAdhanA che, chaThThAno niHsaMgatA che, sAtamAno mohasamutya parISahopasargasahanatA che, AThamAno nirmANa arthAt anyakriyA che ane navamAno jinapratipAdita arthazraddhAna che. zastraparijJAmAM be pado che : zastra ane parijJA. zastrano nikSepa nAmAdi cAra prakArano che. khaDagu, agni, viSa, sneha, Amla, kSAra, lavaNAdi dravyazastra che. duSpayukta bhAva ja bhAvazastra che. parijJA paNa nAmAdi bhedathI cAra prakAranI che. dravyaparijJA be prakAranI che : jJaparijJA ane pratyAkhyAnaparijJA. bhAvaparijJA paNa be prakAranI che : jJaparijJA ane pratyAkhyAnaparijJA. dravyaparijJAmAM jJAtA anupayukta hoya che jyAre bhAvaparijJAmAM jJAtAne upayoga hoya che. AnI pachI niyuktikAra sUtrasparzI niyuktino prAraMbha kare che. sarvaprathama saMjJAno nikSepa karatAM kahe che ke sacittAdi (hasta, dhvaja, pradIpAdi)thI thanArI saMjJA dravyasaMjJA che. bhAvasaMjJA be prakAranI che : anubhavanasaMjJA ane jJAnasaMjJA. mati vagere jJAnasaMjJA che. karmodayAdine kAraNe thanAra saMjJA anubhavanasaMjJA che. e soLa prakAranI cheAhAra, bhaya, parigraha, maithuna, sukha, duHkha, moha, vicikitsA, krodha, mAna, mAyA, lobha, zoka,loka, dharma ane ogha. "diphano nikSepa sAta prakArano che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, tApa, prajJApaka ane bhAva. dravyAdi dizAonuM svarUpa batAvyAM pachI AcArya bhAvadizAnuM varNana karatAM kahe che ke bhAvadizAo aDhAra che: cAra prakAranA manuSya (samUrjhanaja, karmabhUmija, akarmabhUmija, aMtaradvIpaja), cAra prakAranA tiryaMca (tIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya), cAra prakAranI kAya (pRthvI, apu, tejasu, vAyu), cAra prakAranA bIja (agra, mUla, skaMdha, parva) deva ane nAraka. 1 jIva A aDhAra prakAranA bhAvothI yukta hoya che ane teno AmanAthI vyapadeza thAya che eTalA mATe temane bhAvadizAo kahevAmAM Ave che. ahIM sudhI zastraparijJAnA prathama udezano adhikAra dvitIya udezakanA prAraMbhamAM pRthvIno nikSepAdi paddhatithI vicAra karavAmAM 3. gA. 36-7. 1. 4. gA.31-2. gA. 38-9, 2. gA. 33-4. 5. gA. 40-60 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 Agamika vyAkhyAo Avyo che. AnA mATe nimnokta dvArono AdhAra levAmAM Avyo che : nikSepa, prarUpaNA, lakSaNa, parimANa, upabhoga, zastra, vedanA, vadha ane nivRtti.' - pRthvIno nikSepa cAra prakArano che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. je jIva pRthvI-nAmAdi karmone bhogave che te ja bhAvapRthvI che. prarUpaNAdvAranI vyAkhyA karatAM niryuktikAra kahe che ke pRthvI jIva be prakAranA che : sUkSma ane bAdara. sUkSma jIva sarvalokavyApI che. bAdara pRthvInA pharI be bheda che : glakSya ane khara. zlaSNanA kRSNa, nIla, lohita, pIta ane zukla varNarUpa pAMca bhedo che. kharanA pRthvI, zarkarA, vAlukA vagere chatrIsa bhedo che. bAdara ane sUkSma baMneya kAM to paryAptaka hoya che athavA aparyAptaka. lakSaNadvAranI vyAkhyA A mujaba che : pRthvIkAyanA jIvomAM upayoga, yoga, adhyavasAya, mati ane zrutajJAna, acakSurdarzana, aSTavipakarmodaya, vezyA, saMjJA, ucchavAsa ane kaSAya hoya che. parimANadvAranuM vyAkhyAna A prakAre che : bAdara-paryAptaka-pRthvIkAyika saMvartita lokaprataranA asaMkhyaya bhAgapramANa che, bAkInA traNa (bAdara-aparyApaka tathA sUkSmaparyApaka ane aparyAptaka)mAMnA pratyeka asaMkhya lokAkAzapradezapramANa che." upabhogadvAranI vyAkhyA karatAM AcArya kahe che ke cAlatAM, besatAM, sUtAM, upakaraNa letAM, rAkhatAM vagere aneka prasaMge pRthvIkAyanA jIvonuM hanana thAya che." hala, kulika, viSa, kudAlA, trika, mRgazRMga, kASTha, agni, uccAra, pragnavaNa vagere dravyazAstra che. asaMyama bhAvazastra che. je rIte pAdAdi aMga-pratyaMganA chedanathI manuSyone vedanA thAya che te ja rIte chedana-bhedanathI pRthvIkAyanA jIvone paNa vedanA thAya che. vadha traNa prakArano hoya che : kRta, kArita ane anumodita. anagAra zramaNa mana, vacana ane kAyathI traNa prakAranA vadhano tyAga kare che. A ja nivRttidvAra che. AnI sAthe zastraparijJAno dvitIya uddezaka samApta thAya che. tRtIya uddezakamAM apakAyanI carcA karatAM niryuktikAra kahe che ke apakAyanA paNa teTalAM ja vAra che jeTalA pRthvIkAyanAM che. AthI temanuM vizeSa vivecana karavuM Avazyaka nathI. cothA udezamAM tejaskAyanI carcA che jemAM bAdara agninA pAMca bheda karavAmAM AvyA che : aMgAra, agni, arci, javAlA 1. gA. 68 2. gA. 69-70. 5. gA. 86 da. gA. 92-4. 9. gA. 101-5. 10. gA. 16. 3. gA. 31-9, 7. gA. 9pa-6. 4. gA. 84. 8. gA. 97 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMganiryukti 105 ane murmara.1 pAMcamA udezakamAM vanaspatinI carcA che. tenAM paNa te ja dvAra che je pRthvIkAyanAM che. bAdara vanaspatinA be bheda che. pratyeka ane sAdhAraNa. pratyekanA bAra prakAra che. sAdhAraNanA to aneka bheda che paraMtu saMkSepamAM tenA paNa cha bheda karI zakAya che. pratyekanA bAra bheda A che : 1. vRkSa, 2. guccha, 3. gulma, 4. latA, 5. valli, 6. parvaka, 7. tRNa, 8. valaya, 9. harita, 10. auSadhi, 11. jalaruha, 12. kuTuNa. sAdhAraNanA cha bheda A pramANe che : 1. ajhabIja, 2. mUlabIja, 3. skaMdhabIja, 4. parvabIja, 5. bIjarUha ane 6. samUrjhanaja. chaThThA udezakamAM trasakAyanI carcA karavAmAM AvI che. trasakAyanAM paNa te ja kAra che je pRthvIkAyanAM che. trasajIva be prakAranA che : labdhitrasa ane gatitrasa. tejasa ane vAyu labUitrasanI aMtargata che. gati=sanA cAra bheda che : nAraka, tiryaMca, manuSya ane sura. e kAM to paryAptaka hoya che athavA aparyAptaka. saptama udezakamAM vAyukAyano vicAra karavAmAM Avyo che. tenA paNa pRthvIkAyanI samAna ja dvAra che. vAyukAyanA jIva be prakAranA hoya che : sUkSma ane bAdara. bAdaranA pAMca bheda che : utkalikA, maMDalikA, guMjA, ghana ane zuddha. ahIM sudhI prathama adhyayanano adhikAra che. dvitIya adhyayananuM nAma lokavijaya che. tenAM prathama uddezakamAM "svajana'no adhikAra che, jemAM e darzAvavAmAM AvyuM che ke zramaNa mAtA-pitA vagere pratye moha mamatA na rAkhe. dvitIya udezakamAM saMyamasaMbaMdhI adaDhatvanI nivRttino upadeza che. tRtIya udezakamAM mAna na karavAnI sUcanA ApavAmAM AvI che. cotho uddezaka bhogonI niHsAratA para che. pAMcamo udezaka lokAzrayanI nivRtti sAthe saMbaMdha rAkhe che, chaThThA uddezakamAM amamatvanI paripAlanAno upadeza che." lokavijaya'mAM be pada che : "loka ane "vijaya', "lokano nikSepa ATha prakArano che ane vijayano cha prakArano. bhAvalokano artha che kaSAya. AthI kaSAyavijaya ja lokavijaya che. kaSAyanI utpatti karmane kAraNe thAya che. karma saMkSepamAM dasa prakAranAM che : nAmakarma, sthApanAkarma, dravyakarma, prayogakarma, samudAnakarma, IryApathikakarma, AdhAkarma, tapa karma, kRtikarma ane bhAvakarmA trIjA adhyayananuM nAma zItoSNIya che. temAM cAra uddezaka che. prathama uddezakamAM bhAvasumanA doSo para prakAza pADavAmAM Avyo che. bIjAmAM bhAvasukha dvArA anubhavAtA duHkhono vicAra karavAmAM Avyo che. trIjAmAM e vAta para prakAza pADavAmAM Avyo 1. 4. gA. 116-8. 2. gA. 126-13). 3. gA. 15-4. gA. 164-6, 5. gA. 172. 6, gA. 175 7. gA. 192-3. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 Agamika vyAkhyAo che ke mAtra duHkha sahana karavAthI ja koI zramaNa nathI banI jatuM. zramaNanI kriyA karavAthI zramaNa bane che. cothAmAM batAvavAmAM AvyuM che ke kaSAyonuM zuM kArya che, pApathI virati kevI rIte saMbhave che, saMyamathI kayA prakAranA karmono kSaya thaIne mukti prApta thAya che ? sAthe ja A adhyayanamAM "zIta' ane "uSNa' padono nAmAdi nikSepothI vicAra karavAmAM Avyo che. strIparISaha ane satkAraparISaha - A be zIta parISaha che. bAkInA vIsa uSNa parISahanI koTimAM che.' caturtha adhyayananuM nAma samyakta che. tenAM cAra udezaka che. prathama udezakamAM samyagdarzanano adhikAra che, dvitIyamAM samyajJAnano adhikAra che, tRtIyamAM samyaktapanI carcA che, caturthamAM samyaphacAritranuM varNana che. A cAre mokSAMga che. mumukSu mATe cArenuM pAlana Avazyaka che. samyaktanuM paNa nAma, sthApanA, dravya ane bhAva - A cAre nikSepothI vivecana karavAmAM Ave che. bhAvasamyakta traNa prakAranuM che : darzana, jJAna ane cAritra. darzana ane cAritranA pharI traNa-traNa bheda karavAmAM Ave che : aupazamika, kSAyika ane kSAyopathamika. jJAnanA be bheda che : lAyopathamika ane kSAyika - lokasAra nAmanA pAMcamA adhyayananA cha udezaka che. prathama uddezakamAM te darzAvavAmAM AvyuM che ke hiMsaka, viSayAraMbhaka ane ekacara muni nathI thaI zakto. bIjAmAM e batAvavAmAM AvyuM che ke hiMsAdithI virata ja muni hoya che. trIjAmAM e vAtano nirdeza che ke virata muni ja aparigrahI hoya che. cothAmAM e batAvavAmAM AvyuM che ke sutrApariniSThitanA kayA-kyA pratyapAya hoya che. pAMcamAmAM sAdhunA mATe hradopama hovAnI AvazyakatA para bhAra mUkavAmAM Avyo che. chaThThAmAM unmArgavarjanA para bhAra ApavAmAM Avyo che. "loka" ane "sAra'no paNa cAra prakAre nikSepa thAya che. phalasAdhanatA ja bhAvasAra che. AnAthI siddhi prApta thAya che ane phaLarUpe uttamasukhano lAbha thAya che. A ja vAtane bIjA zabdomAM A kahI zakAya : saMpUrNa lokano sAra dharma che, dharmano sAra jJAna che, jJAnano sAra saMyama che, saMyamano sAra nirvANa che." tyAra pachI sUtrasparzika niryukti karatAM AcArya kahe che ke cara, caryA ane caraNa ekArthaka che. caraNano cha prakArano nikSepa thAya che. jJAna, darzana ane cAritra bhAvacaraNanI aMtargata che. bhAvacaraNa prazasta ane aprazasta bhedathI be prakAranuM hoya che. 1. gA. 197-213. 4, gA. 235-240. 2. gA. 214-5. 5. gA. 244, 3. gA. 216-8. 6, gA. 245-6. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 AcArAMganiryukti dhUta nAmanA chaThThA adhyayananA pAMca udezaka che. prathama udezakamAM nijaka arthAta svajanonA vidhUnanano adhikAra che, dvitIyamAM karmavidhUnanano adhikAra che, tRtIyamAM upakaraNa ane zarIranA vidhUnananI carcA che, caturthamAM gauravatrikanA vidhUnanano adhikAra che, pAMcamAmAM upasarga ane sammAnanA vidhUnananI carcA che. vastrAdinuM prakSAlana dravyadhUta che. aSTavidha karmono kSaya bhAvadhUta che.* sAtamuM adhyayana vyavacchinna che. AThamA adhyayananuM nAma vimokSa che. tenA ATha udezaka che. prathama udezakamAM asamanojJanA vimokSa arthAta parityAgano upadeza che. dvitIyamAM akalpikanA vimokSanuM vidhAna che. tRtIyamAM aMgaceSTA pratye bhASita athavA AzaMkita saMzayanA nivAraNanuM vidhAna che. caturthamAM vaihAnasa (ubaMdhana) tathA gAddhapRSThane maraNanI upamA ApavAmAM AvI che. pAMcamAmAM glAnatA tathA bhaktaparijJAno bodha che. chaThThAmAM ekatvabhAvanA ane iMgita maraNano bodha che. sAtamAmAM pratimAo tathA pAdapopagamanano vicAra karavAmAM Avyo che. AThamAmAM anupUrvavihArIono adhikAra che. vimokSano nAmAdi cha prakAre nikSepa thAya che. bhAvavimokSa be prakArano che : dezavimokSa ane sarvavimokSa. sAdhu dezavimukta che, siddha sarvavimukta che. navamA adhyayananuM nAma upadhAnazruta che. A adhyayananA adhikAranI carcA karatAM niryuktikAra kahe che ke je tIrthakara je samaye utpanna thAya che te ja samaye potAnA tIrthamAM upadhAnazrutAdhyayanamAM tapa karmanuM varNana kare che. badhA tIrthakaronuM tapa karma nirupasarga che paraMtu vardhamAnanuM tapa karma sopasarga che. A adhyayananA prathama udezakano adhikAra caryA che, bIjAno zayyA che, trIjAno parISaha che, cothAno AtaMkakAlIna cikitsA che. paNa cAre udezakomAM tapazcaryAno adhikAra to che ja." upadhAna' ane "zruta baneno nAmAdi bhedathI cAra prakArano nikSepa thAya che. zayAdimAM thanAra upadhAna dravyopadhAna che, tapa ane cAritra saMbaMdhI upadhAna bhAvapadhAna che. je rIte malIna vastra udakAdi dravyothI zuddha thaI jAya che te ja rIte bhAvopadhAnathI ATha prakAranA karmonI zuddhi thAya che. je vIravara vardhamAnasvAmInA 4. gA. 275. 1. 5. gA. 249-250. gA. 276. 2. gA. 25-6, 6. gA. 279. 3. gA. 257-9. 7. gA. 280-2. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Amika vyAkhyAo batAvelA A mArga para cAle che tene zAzvata zivapadanI prApti thAya che. 1 ahIM brahmacarya nAmanA prathama zrutaskaMdhanI niyukti samApta thAya che. dvitIya zrutaskaMdha : prathama zrutaskaMdhamAM nava brahmacaryAdhyayanonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM. temAM samasta vivakSita arthanuM abhidhAna na karI zakAyuM. je abhidhAna karavAmAM AvyuM te paNa bahu ja saMkSepamAM karavAmAM AvyuM. A vAtane dRSTimAM rAkhatAM bIjA zrutaskaMdhanI racanA karavAmAM AvI. AcArAMganA parimANanI carcA karatI vakhate e vAtano nirdeza karavAmAM Avyo hato ke AmAM nava brahmacaryAbhidhAyI adhyayana che, aSTAdaza sahasra pada che ane pAMca cUDAo arthAta cUlikAo che. 2 cUlikAnuM svarUpa darzAvatAM zIlAMkAcArya kahe che : "3$zeSAnuvAvinI jhUDa' arthAt kahyA bAda je kaMI bAkI rahI jAya che tenuM kathana cUlikA kahevAya che. dvitIya zrutaskaMdhane agrakrutaskaMdha paNa kahe che. niryuktikAra 'agra' zabdano nikSepa karatAM kahe che ke agra ATha prakAranuM hoya che : 1. dravyAgra, 2. avagAhanAjha, 3. AdezAgra, 4. kalAgra, pa. kramAjha, 6. gaNanAgra, 7. saMcayAgra, 8. bhAvAjha. bhAvAgra pharI traNa prakAranuM che : pradhAnAgra, prabhUtAgra ane upakArAgra. prastuta adhikAra upakArAgano che. cUlikAonuM parimANa A pramANe che : "piccheSaNA' adhyayanathI laIne "avagrahapratimA' adhyayanaparyata sAta adhyayanonI prathama cUlikA che, saptasatikA nAmaka dvitIya cUlikA che, bhAvanA nAmaka tRtIya cUlikA che, caturtha cUlikAnuM nAma vimukti che, nizItha paMcama cUlikA che." prathama cUlikAnAM sAta adhyayanonAM nAma A che : 1. piMDa, 2. zayyA, 3. IryA, 4. bhASA, 5. vastra, 6. pAtra, 7. avagraha. niryuktimare AnI nAmAdi nikSepothI vyAkhyA karI che. AgaLanI gAthAomAM saptasatikA, bhAvanA ane vimuktinuM vizeSa vyAkhyAna che. nizItha cUlikAnA viSayamAM AcArya kahe che ke tenI niryukti huM pachIthI karIza. A niryukti nizIthaniryukti rUpe alagathI upalabdha hatI je pachIthI nizIthabhASyamAM bhaLI gaI. 1. 4. 7. gA. 284. gA, 285-6 . gA, 323-346, 2, gA. 11. 5. gA. ra97. 8, gA. 347. 3, gA. 1 6, gA. 298-322. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakaraNa sUtrakRtAMganiryukti A niryukti mAM 205 gAthAo che. gAthA 18 ane 20mAM "sUtrakRtAMga' zabdano vicAra karavAmAM Avyo che. gAthA 66-67mAM paMdara prakAranA paramAdhArmikonAM nAma gaNAvavAmAM AvyA che : aMba, aMbarISa, zyAma, zabala, rudra, avarudra, kAla, mahAkAla, asipatra, dhanuSa, kuMbha, vAluka, vaitaraNI, kharasvara ane mahAghoSa. AgaLanI keTalIka gAthAomAM niryuktikAre e darzAvyuM che ke teo narakavAsIone kaI rIte satAve che, kaI-kaI yAtanAo pahoMcADe che. gAthA 119mAM AcArye nimnalikhita 363 matAMtarono nirdeza karyo che: 180 kriyAvAdI, 84 akriyAvAdI, 67 ajJAnavAdI ane 32 vainAyika. gAthA 127-131mAM ziSya ane zikSakanA bheda-prabhedono nirdeza karavAmAM Avyo che. A viSayo sivAya prastuta niryutimAM aneka padonuM nikSepa-paddhatithI vivecana karavAmAM AvyuM che. udAharaNa tarIke gAthA, SoDaza, zrata, skaMdha, puruSa, vibhakti, samAdhi, mArga, AdAna, grahaNa, adhyayana, puMDarIka, AhAra, pratyAkhyAna, sUtra, ArTa vagere zabdono nAmAdi nikSepothI vicAra karavAmAM Avyo che. A niryuktimAM paryAyavAcaka zabdo tarapha vizeSa dhyAna nathI ApavAmAM AvyuM. "Arta padanI vyAkhyA karatI vakhate AdranI jIvana-kathA paNa ApavAmAM AvI che. aMtamAM nAlaMdA adhyayananI niryukti karatI vakhate "alama' zabdanI nAmAdi cAra prakAranA nikSepothI vyAkhyA karavAmAM AvI che ane darzAvavAmAM AvyuM che ke rAjagRha nagaranI bahAra nAlaMdA vaseluM che. 1. (a) zIlAMkakRta TIkA sahita- Agamodaya samiti, muMbaI, san 1917. (ba) sUtrasahita - saMpAdaka : DaoN. pI. ela. vaidya, pUnA, san 1928. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakaraNa dazAzrutaskaMdhaniyukti A niryukti dazAzrutaskaMdha nAmanA chedasUtra para che. prAraMbhamAM niryuktikAre dazA, kalpa ane vyavahAra sUtranA kartA, carama sakalazrutajJAnI, prAcInagotrIya bhadrabAhune namaskAra karyA che : vaMdAmi bhaddabAhu, pAINaM caramasayalasuanANi / suttassa kAragamisiM, dasAsu kappe a vavahAre // tyArabAda 'eka' ane 'daza'nuM nikSepa-paddhatithI vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che tathA dazAzrutaskaMdhanA dasa adhyayanonA adhikArono nirdeza karavAmAM Avyo che. prathama adhyayana asamAdhisthAnanI niryuktimAM dravya ane bhAvasamAye svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che tathA sthAnanA nAma, sthApanA, dravya, kSetra, addhA, Urdhva, caryA, vasati, saMyama, pragraha, yodha, acala, gaNana, saMdhAna ane bhAva - A paMdara nikSepono ullekha karyo che : nAmaM ThavaNA davie khettaddhA uDDao caraI vasahI / saMjama paggaha joho acala gaNaNa saMdhaNA bhAve // dvitIya adhyayana zabalanI niyuktimAM zabalanuM nAmAdi cAra nikSepothI vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che ane batAvavAmAM AvyuM che ke AcArathI bhinna arthAt aMzataH patita thayelI vyakti bhAvazabala che. tRtIya adhyayana AzAtanAnI niryuktimAM be prakAranI AzAtanAnI vyAkhyA cheH mithyApratipAdanasaMbaMdhI ane lAbhasaMbaMdhI (AsAvaLA 3 yuviA micchApaDivALA ya nAme Ja). lAbhasaMbaMdhI AzAtanAnA punaH nAmAdi cha bheda thAya che. caturtha adhyayana gaNisaMpadAnI niryuktimAM 'gaNi' ane 'saMpadA' padono nikSepapUrvaka vicAra karavAmAM Avyo che. niryuktikAre gaNi ane guNIne ekArthaka 1. A paricaya munizrI puNyavijayajInA asIma saujanyathI maLela dazAzrutaskaMdhacUrNinI hastalikhita pratinI niryukti-gAthAonA AdhAre lakhavAmAM Avyo che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazAzrutaskaMdhaniryukti 1 11 batAvyA che. AcAranuM adhyayana karavAthI zramaNadharmanuM jJAna thAya che, AthI AcArane prathama gaNisthAna ApavAmAM AvyuM che. saMpadA be prakAranI hoya che : dravyasaMpadA ane bhAvasaMpadA. zarIrasaMpadA dravyasaMpadA che. AcAra vagere bhAvasaMpadA cittasamAdhisthAna nAmanA pAMcamA adhyayananI niryuktimAM "citta' ane samAdhinuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. citta nAma, sthApanA, dravya ane bhAvarUpathI cAra prakAranuM che. e ja rIte samAdhi paNa cAra prakAranI che. bhAvacittanI samAdhi ja bhAvasamAdhi che. rAgadveSarahita citta jyAre vizuddha dharmadhyAnamAM lIna thAya che tyAre tenI samAdhine bhAvasamAdhi kahevAmAM Ave che. upAsakapratimA nAmanA chaThThA adhyayananI niryuktimAM "upAsaka ane pratimA'nuM nikSepapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. upAsaka cAra prakArano hoya che : dravyopAsaka, tadarthopAsaka, mohopAsaka ane bhAvopAsaka. je samyagdaSTi che tathA zramaNanI upAsanA kare che te bhAvopAsaka che. tene zramaNa paNa kahe che. pratimA nAmAdi cAra prakAranI che. saguNadhAraNAnuM nAma bhAva pratimA che. te be prakAranI che: bhikSupratimA ane upAsakapratimA. bhikSupratimAo bAra che. upAsakapratimAonI saMkhyA agiyAra che. prastuta adhikAra upAsakapratimAno che. sAtamA adhyayanamAM bhikSupratimAno adhikAra che. bhAvabhikSunI pratimA pAMca prakAranI hoya che: samAdhipratimA, upadhAnapratimA, vivekapratimA, pratisaMlInapratimA ane ekavihArapratimA : samAhi uvahANe ya vivegapaDimAiA / panisalINA ya tahA egavihAre a paMcamiA // AThamA avayananI niyuktimAM paryuSaNAkalpanuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. parivasanA, paryuSaNA, paryapazamanA, varSAvAsa, prathamasamasaraNa, sthApanA ane jayeSThagraha ekArthaka che : __ paDivasaNA pajjusaNA, pajjosamaNA ya vAsavAso ya / - paDhamasamosaraNaM ti ya ThavaNA jeTThoggahegaTThA // sAdhuo mATe varSA RtumAM cAra mAsa sudhI eka sthAna para rahevAnuM je vidhAna che tenuM ja nAma varSAvAsa che. temaNe hemaMtanA cAramAsa ane grISmanA cAra mAsa A ATha mahinAmAM bhinna-bhinna sthAnomAM vicaravuM joIe. navamA adhyayanamAM mohanIyasthAnano adhikAra che. moha nAmAdi cAra prakArano Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 Agamika vyAkhyAo che. pApa, varjya, vaira, paMka, panaka, kSobha, asAta, saMga, zalya, atara, nirati ane dhUrtya mohanA paryAyavAcI che : pAve vajje vere paMke paNage khuhe asAe ya / saMge salleyaree nirae dhutte ya egaTThA 11 dasamA adhyayanamAM AjAtisthAnano adhikAra che. AjAti arthAt janmamaraNanAM kayA kAraNo che ane anAjAti arthAt mokSa kaI rIte prApta thAya che ? A baMne praznonuM prastuta adhyayananI niryuktimAM samAdhAna karavAmAM AvyuM che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakaraNa bRhatkalpaniryukti A niryukti' bhASyamizrita avasthAmAM maLe che. AmAM sarvaprathama tIrthakarone namaskAra karavAmAM Avyo che. tyAra pachI jJAnanA vividha bhedono nirdeza karavAmAM Avyo che ane kahevAmAM AvyuM che ke jJAna ane maMgalamAM kathaMcita bheda ane kathaMcita abheda che. maMgala cAra prakAranuM che : nAmamaMgala, sthApanAmaMgala, dravyamaMgala ane bhAvamaMgala. A rIte maMgalanuM nikSepa-paddhatie vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che ane sAthe ja jJAnanA bhedonI carcA karavAmAM AvI che. anuyogano nikSepa karatAM kahevAmAM AvyuM che ke nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, vacana ane bhAva - A sAta bhedo vaDe anuyogano nikSepa thAya che.' niruktano artha che nizcita ukta. te be prakAranuM che. sUtranirukta ane arthanirukta.' anuyogano artha A mujaba che : anu arthAt pazcAdbhUta je yoga che te anuyoga che. athavA aNu arthAt stokarUpa je yoga che te anuyoga che. kemake te pAchaLathI thAya che ane stokarUpe hoya che eTalA mATe ja tene anuyoga kahe che. kalpanA cAra anuyogadvAra che : upakrama, nikSepa, anugama ane naya. kalpa ane vyavahAranuM zravaNa ane adhyayana karanAra bahuzruta, cirapravrajita, kalpika, acaMcala, avasthita, medhAvI, aparizrAvI, vidvAnuM, prAmAnujJAta ane bhAvapariNAmaka hoya che. prathama udezakanA prAraMbhamAM pralaMbasUtrano adhikAra che. tenI sUtrasparzika niryukti karatAM kahevAmAM AvyuM che ke Adi nakAra, graMtha, Ama, tAla, pralaMba ane bhinna - A badhA padono nAmAdi bhedathI cAra prakAre nikSepa thAya che. tyAra pachI pralaMbagrahaNa sAthe saMbaMdha rAkhanAra prAyazcittonuM varNana karavAmAM AvyuM che. tatragrahaNanuM vivecana karatAM kahevAmAM AvyuM che ke tatragrahaNa be prakAranuM hoya che : saparigraha ane aparigraha. saparigraha traNa prakAranuM che : devaparigRhIta, manuSyaparigRhIta ane 1. niryukti-laghubhASyavRtti sAhIta - saMpAdaka muni caturavijaya tathA puNyavijaya; prakAzaka: jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, san 1933-1942. * 2. gA. 1. 3. gA. 3-5. 4. gA. 151. 5. va. 188 6. gA. 190. 7, gA. 256, 8, gA. 400-1, 9. gA. 815. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 Agamika vyAkhyAo tirlaphaparigRhIta.'mAsakalpaprakRta sUtronI vyAkhyA karatAM grAma, nagara, kheDa, karbaTaka, maDaba, pattana, Akara, droNamukha, nigama, rAjadhAnI, Azrama, niveza, saMbodha, ghoSa, aMzikA vagere padonuM nikSepa paddhatithI vivecana karavAmAM AvyuM che. AgaLanI keTalIka gAthAomAM jinakalpika ane sthavirakalpikanA AhAra-vihAranI carcA che. vyavazamanaprakRta sUtranI niryukti karatAM AcArya kahe che ke kSamita, vyavazamita, vinAzita ane kSapita ekArthabodhaka pado che. prAbhRta, prahaNaka ane praNayaka ekAryavAcI che. prathama udezanA aMtamAM AryakSetraprakRta sUtranuM vyAkhyAna che jemAM Arya' padano nAma, sthApanA, dravya, kSetra, jAti, kula, karma, bhASA, zilpa, jJAna, darzana ane cAritra - A bAra prakAranA nikSepothI vicAra karavAmAM Avyo che. AryakSetranI maryAdA bhagavAna mahAvIranA samayathI ja che, A vAtanuM nirUpaNa karatAM AryakSetranI bahAra vicaraNa karavAthI lAganArA doSonuM skaMdakAcAryanA daSTAnta sAthe digdarzana karavAmAM AvyuM che. sAthe ja jJAna, darzana, cAritranI rakSA ane vRddhi mATe AryakSetranI bahAra vicaravAnI AjJA paNa ApavAmAM AvI che, jenuM saMpratirAjanA dRSTAntathI samarthana karavAmAM AvyuM che. A ja rIte AgaLanA uddezakonuM paNa nikSepa-paddhatithI vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. 3, gA. 2678 1. 4. gA. 891-2. gA. 3263. 2. gA. 1088-1120. 5, gA. 3ra71-3289. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakaraNa vyavahAraniryukti vyavahAra sUtra ane bRhatkalpa sUtra ekabIjAnA pUraka che. je rIte bRhatkalpamAM zramaNa-jIvananI sAdhanA mATe Avazyaka vidhi-vidhAna, doSa, apavAda vagereno nirdeza karavAmAM Avyo che te ja rIte vyavahArasUtramAM paNa A ja viSayo saMbaMdhita ullekho che. A ja kAraNa che ke vyavahAra-niryuktimAM paNa adhikatara e ja athavA e ja prakAranA viSayonuM vivecana che je bRhatkalpaniyuktimAM maLe che. A rIte baMne niryuktio paraspara pUraka che. vyavahAraniryukti paNa bhASyamizrita avasthAmAM ja maLe che. 1. niryukti-bhASya-malayagirivivaraNasahita-prakAzaka: kezavalAla premacaMda modI tathA trikamalAla ugaracaMda, amadAvAda, vi.saM. 1982-5. Jai Education International Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama prakaraNa anya niyuktio A pahelAM ja kahevAmAM AvI gayuM che ke AcArya bhadrabAhue dasa sUtragraMtho para niryukti lakhavAnI pratijJA karI hatI. A dasa niryuktiomAMthI ATha upalabdha che ane be anupalabdha. A ATha niryuktiono paricaya kyAMka saMkSepamAM to kyAMka vistArathI ApavAmAM AvI gayo che. te uparAMta piMDaniryukti, oniryukti, paMcakalpaniryukti, nizIthaniryukti tathA saMsaktaniyukti paNa maLe che. saMsaktaniyukti ghaNA pAchaLanA koI AcAryanI racanA che. piMDaniryukti, oghaniryukti ane paMcakalpaniryukti svatantra niryuktigraMtho na hotAM kramazaH dazavaikAlikaniryukti, Avazyakaniryukti ane bRhatkalpaniyuktinAM ja pUraka aMga che. nizIthaniryukti paNa eka rIte AcArAMganiryuktinuM ja aMga che kemake AcArAMganiryuktinA aMtamAM svayaM niryuktikAre lakhyuM che ke paMcama cUlikA nizIthanI niryukti huM pachIthI karIza. A niryukti nizIthabhASyamAM e rIte samAviSTa thaI gaI che ke tene alaga nathI karI zakAtI. govindrAcAryakRta eka anya niryukti anupalabdha che. 1. paMcamUnisIduM tasya ya riM maLImi / -AcArAMganiryukti, gA. 347. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . prathama prakaraNa bhASya ane bhASyakAra, AgamonI prAcInatama padyAtmaka TIkAo niyuktio rUpe prasiddha che. niryuktionI vyAkhyA-zailI bahu gUDha tathA saMkocazIla che. koI paNa viSayano jeTalA vistArathI vicAra thavo joIe, teno temAM abhAva che. tenuM kAraNa e che ke teno mukhya udeza pAribhASika zabdonI vyAkhyA karavAno che, nahi ke koI viSayanuM vistRta vivecana. e ja kAraNa che ke niryuktionI aneka vAto pachInI vyAkhyAonI sahAya vinA saraLatAthI samajamAM nathI AvatI. niryuktionA gUDhArthane prakaTarUpe prastuta karavA mATe pachInA AcAryoe temanI vistRta vyAkhyAo lakhavAnuM Avazyaka mAnyuM. A rIte niryuktionA AdhAre athavA svataMtrarUpe je padyAtmaka vyAkhyAo lakhavAmAM AvI te bhASyarUpe prasiddha che. niryuktionI jema bhASyo paNa prAkRtamAM ja che. bhASya : je rIte pratyeka Agama-graMtha para niryukti na racI zakAI te ja rIte pratyeka niryukti para bhASya paNa na racI zakAyuM. nimnalikhita Agama-graMtho para bhASya racavAmAM AvyAM che : 1. Avazyaka, 2. dazavaikAlika, 3. uttarAdhyayana, 4. bRhatkalpa, 5. paMcakalpa, 6. vyavahAra, 7. nizItha, 8. jItakalpa, 9, oghaniryukti, 10. piMDaniryukti. AvazyakasUtra para traNa bhASyo lakhavAmAM AvyAM che : 1. mUlabhASya, 2. bhASya ane 3. vizeSAvazyakabhASya. prathama be bhASyo bahu ja saMkSipta rUpe lakhavAmAM AvyAM ane temanI aneka gAthAo vizeSAvazyakabhASyamAM sammilita karI levAI. A rIte vizeSAvazyakabhASyane traNa bhASyonuM pratinidhi mAnI zakAya, je Aje paNa mojUda che. A bhASya AvazyakasUtra para na hotAM mAtra tenA prathama adhyayana "sAmAyika' para che. eka adhyayana para hovA chatAM paNa temAM 3603 gAthAo che. dazavaikAlikabhASyamAM 63 gAthAo che. uttarAdhyayanabhASya paNa khUba nAnuM che. temAM mAtra 45 gAthAo che. bRhatkalpa para be bhASyo che : bRhat ane laghu. bRhaddabhASya pUruM upalabdha nathI. laghubhASyamAM 6490 gAthAo che. paMcakalpa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 Agamika vyAkhyAo mahAbhASyanI gAthAsaMkhyA 2574 che. vyavahArabhASyamAM 4629 gAthAo che. nizIthabhASyamAM lagabhaga 6500 gAthAo che. jItakalpabhASyanI gAthAsaMkhyA 2606 che. oniryukti para be bhASyo che jemAM ekanI gAthAsaMkhyA 322 ane bIjAnI 2517 che. piMDaniryukti-bhASyamAM 46 gAthAo che. bhASyakAra : upalabdha bhASyonI prationA AdhAre mAtra be bhASyakAronA nAmanI jANa thAya che. teo che AcArya jinabhadra ane saMghadAsagaNi. AcArya jinabhadre be bhASyo racyAM : vizeSAvazyakabhASya ane jItakalpabhASya. saMghadAsagaNinA paNa be bhASyo che : bRhatkalpa-laghubhASya ane paMcakalpa-mahAbhASya. AcArya jinabhadra : AcArya jinabhadra'nuM potAnA mahattvapUrNa graMthonA kAraNe- jaina paraMparAnA ItihAsamAM eka viziSTa sthAna che. ATaluM hovA chatAM paNa Azcarya te vAtanuM che ke temanA jIvananI ghaTanAonAM viSayamAM jaina graMthomAM koI sAmagrI upalabdha nathI. temanA janma ane ziSyatvanA viSayamAM paraspara virodhI ullekho maLe che. A ullekho bahu prAcIna nathI paraMtu 15mI athavA 16mI zatAbdInI paTTAvalIomAM che. tenAthI e siddha thAya che ke AcArya jinabhadrane paTTaparaMparAmAM samyak sthAna nathI maLyuM. temanA mahattvapUrNa graMtho tathA temanA AdhAre lakhavAmAM AvelAM vivaraNo joIne ja pachInA AcAryoe temane ucita mahattva ApyuM tathA AcArya-paraMparAmAM sammilita karavAno prayAsa karyo. A prayAsamAM vAstavikatAnI mAtrA adhika na hatI AthI e svAbhAvika che ke vibhinna AcAryonA ullekhomAM matabheda hoya. A ja kAraNa che ke temanA saMbaMdhamAM evo paNa ullekha maLe che ke teo AcArya haribhadranA paTTa para AvyA. AcArya jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASyanI prati zaka saMvat 531mAM lakhavAmAM AvI tathA valabhInA eka jaina maMdiramAM samarpita karavAmAM AvI. A ghaTanAthI evuM pratIta thAya che ke AcArya jinabhadrano valabhI sAthe koI saMbaMdha jarUra hovo joIe. AcArya jinaprabha lakhe che ke AcArya jinabhadra kSamAzramaNe mathurAmAM devanirmita stUpanA devanI ArAdhanA eka pakSanI tapasyA dvArA karI ane UdhaI dvArA khavAyelAM mahAnizIthasUtrano uddhAra karyo.ra AnAthI ema siddha thAya che ke AcArya 1. gaNadharavAda : prastAvanA, pR. 27-45. 2. vividhatIrthakalpa, pR. 19. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya ane bhASyakAra 119 jinabhadrano sabaMdha valabhI uparAMta mathurA sAthe paNa che. DaoN. umAkAMta premAnaMda zAhe aMkoTTaka - akoTA gAmathI prApta thayelI be pratimAonA adhyayananA AdhAre e siddha karyuM che ke A pratimAo I.sa. 550thI 600 sudhInA kALanI che. temaNe ema paNa lakhyuM che ke A pratimAonA lekhomAM je AcArya jinabhadranuM nAma che, te vizeSAvazyakabhASyanA kartA kSamAzramaNa AcArya jinabhadra ja che. temanI vAcanA anusAra eka mUrtinA padmAsananA pAchalA bhAgamAM "revAdhAM nivRttine nimavAvanAvArtha evo lekha che ane bIjI mUrtinA bhAmaMDalamAM "3% nivRttine binapadravIvanAvArtha evo lekha che. A lekhothI traNa vAta phalita thAya che : (1) AcArya jinabhadre A pratimAo pratiSThita karI haze, (2) temanA kuLanuM nAma nivRttikuLa hatuM ane (3) temane vAcanAcArya kahevAmAM AvatA hatA. A mUrtio aMkoTTakamAM maLI che, tethI e paNa anumAna karI zakAya che ke te samaye bharucanI AsapAsa paNa jainono prabhAva rahyo haze ane AcArya jinabhadre A kSetramAM paNa vihAra karyo haze. uparyukta ullekhomAM AcArya jinabhadrane kSamAzramaNa na kahetAM vAcanAcArya eTalA mATe kahevAmAM AvyA che ke paraMparA anusAra vAdI, kSamAzramaNa, divAkara tathA vAcakane ekAWka zabdo mAnavAmAM AvyAM che. vAcaka ane vAcanAcArya paNa ekArthaka che, AthI vAcanAcArya ane kSamAzramaNa zabda vAstavamAM eka ja arthanA sUcaka che. AmAMthI ekano prayoga karavAthI bIjAnuM prayojana paNa siddha thaI ja jAya che. 1. jaina satya prakAza, aMka 196. 2. ejana. 3. paM. zrI dalasukha mAlavaNiyAe A zabdonI mImAMsA A rIte karI che - prAraMbhamAM "vAcaka zabda zAstavizArada mATe vizeSa pracalita hato. paraMtu jyAre vAcakomAM kSamAzramaNonI saMkhyA vadhatI gaI tyAre kSamAzramaNa zabda paNa vAcakanA paryAya rUpe prasiddha thaI gayo. athavA "kSamAzramaNa' zabda AvazyakasUtramAM sAmAnya gurunA arthamAM paNa vaparAyo che. AthI saMbhava che ke ziSyo vidyAgurune kSamAzramaNa nAme saMbodhita karatA rahyA hoya. eTale e svAbhAvika che ke "kSamAzramaNa' "vAcakano paryAya banI jAya. jaina samAjamAM jyAre vAdIonI pratiSThA sthApita thaI tyAre zAstra-vaizAraghanA kAraNe vAcakono ja moTo bhAga "vAdI' nAme Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 Agamika vyAkhyAo - AcArya jinabhadra nivRttikuLanA hatA, tenuM pramANa uparyukta lekho sivAya anyatra nathI maLatuM. A nivRttikuLa kevI rIte prasiddha thayuM, te mATe nimna kathanano AdhAra laI zakAya - bhagavAna mahAvIranA 17mA paTTa para AcArya vajasena thayA hatA. temaNe sopAraka nagaranA zeTha jinadatta ane zeThANI IzvarInA cAra putrone dIkSA ApI hatI. temanAM nAma A mujaba hatA : nAgendra, candra, nivRtti ane vidyAdhara. AgaLa jatAM temanA nAme bhinna-bhinna cAra prakAranI paraMparAo pracalita thaI ane temanI nAgendra, candra, nivRtti tathA vidyAdhara kuLo rUpe prasiddhi thaI.' A vigato sivAya temanA jIvana saMbaMdhita anya koI vizeSa vAta nathI maLatI. hA, temanA guNonuM varNana cokkasa upalabdha thAya che. jItakalpacUrNinA kartA siddhasenagaNi potAnI cUrNinA prAraMbhamAM AcArya jinabhadranI stuti karatAM temanA guNonuM A mujaba varNana kare che - je anuyogadhara, yugapradhAna, pradhAna jJAnIothI bahumata, sarva zruti ane zAstramAM kuzaLa tathA darzana-jJAnopayoganA mArgarakSaka che. je rIte kamaLanI sugaMdhathI vaza thaIne bhramara kamaLanI upAsanA kare che, te ja rIte jJAnarUpI makaraMdanA pipAsu munio jinanA mukharUpa jharaNAMthI pravAhita jJAnarUpI amRtanuM sarvadA sevana kare che. sva-samaya tathA para-samayanA Agama, lipi, gaNita, chaMda ane zabdazAstro para karavAmAM AvelAM vyAkhyAnothI nirmita jemano anupama yazapaTaha daze dizAomAM vAgI rahyo che, jemaNe potAnI anupama buddhinA prabhAvathI jJAna, jJAnI, hetu, pramANa tathA guNadharavAdanuM savizeSa vivecana vizeSAvazyakamAM graMthanibaddha karyuM che, jemaNe chedasUtronA arthanA AdhAre puruSavizeSanA pRthakkaraNa anusAra prAyazcittanI vikhyAta thayo haze. AthI kALAMtare "vAdI paNa "vAcakano paryAyavAcI banI gayo hoya te svAbhAvika che. siddhasena jevA zAstavizArada vidvAna potAne "divAkara' kahevarAvatA haze athavA temanA sAthIoe temane "divAkara'padavI ApI haze, eTale vAcakanA paryAyomAM divAkara'ne paNa sthAna maLI gayuM. AcArya jinabhadrano yuga kSamAzramaNono yuga rahyo haze, AthI saMbhavita che ke temanI pachInA lekhakoe temanA mATe "vAcanAcArya'nA sthAne "kSamAzramaNa' padano ullekha karyo hoya. - gaNadharavAda : prastAvanA, pR. 31. 1. jaina gUrjara kavio, bhAga 2, pR. 669. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya ane bhASyakAra 121 vidhinuM vidhAna karanAra jItakalpasUtranI racanA karI che, evA para-samayanA siddhAMtomAM nipuNa, saMyamazIla zramaNonA mArganA anugAmI ane kSamAzramaNomAM nidhAnabhUta jinabhadragaNi kSamAzramaNane namaskAra ho." A varNanathI evuM pratIta thAya che ke jinabhadragaNi AgamonA advitIya vyAkhyAtA hatA, 'yugapradhAna' padanA dhAraka hatA, tatkAlIna pradhAna zrutadharo paNa temanuM bahumAna karatA hatA; zruti ane anya zAstronA kuzaLa vidvAna hatA. jaina paraMparAmAM je jJAnadarzanarUpa upayogano vicAra karavAmAM Avyo che, tenA teo samarthaka hatA. temanI sevAmAM aneka munio jJAnAbhyAsa karavA mATe sadA upasthita rahetA hatA. bhinna-bhinna darzanonAM zAstra, lipividyA, gaNitazAstra, chaMdazAstra, zabdazAstra vagerenA teo anupama paMDita hatA. temaNe vizeSAvazyabhASya ane jItakalpasUtranI racanA karI hatI. teo parasiddhAMtamAM nipuNa, svAcArapAlanamAM pravINa ane sarva jaina zramaNomAM mukhya hatA. uttaravartI AcAryoe paNa AcArya jinabhadrano bahumAnapUrvaka nAmollekha karyo che. temanA mATe bhASyasudhAmbhodhi, bhASyapIyUSapAthodhi, bhagavAn bhASyakAra, du:khamAndhakAranimagnajinavacanapradIpapratima, dalitakuvAdipravAda, prazasyabhASyasasyakAzyapIlpa, tribhuvanajanaprathitapravacanopaniSadvaMdI, sandehasandohazailazrRMgabhaMgadambholi vagere vizeSaNono prayoga thayo che. AcArya jinabhadranA samaya viSayamAM muni zrI jinavijayajIno mata che ke temanI mukhya kRti vizeSAvazyakabhASyanI jesalamera sthita pratinA aMtamAM maLatI be gAthAonA AdhAre ema kahI zakAya ke A bhASyanI racanA vikrama saMvat 666mAM thaI hatI. te gAthAo A mujaba che : paMca satA igatIsA sagaNivakAlassa vaTTamANassa / to cettapuNNimAe budhadiNa sAtiMmi Nakkhatte // rajjeNu pAlaNapare sI(lAi )ccammi Naravarindammi / valabhINagarIe ima mahavi....mi jiNabhavaNe // muni zrI jinavijayajIe A gAthAono artha A mujaba karyo che : zaka saMvat 531 (vikrama saMvat 666)mAM valabhImAM je samaye zIlAditya rAjya karato hato te samaye caitra zuklA pUrNimA, budhavAra ane svAti nakSatramAM vizeSAvazyakabhASyanI racanA pUrNa thaI. paM. zrI dalasukha mAlavaNiyA A matano virodha kare che. temanI mAnyatA che ke uparyukta mata mUla gAthAomAMthI phalita nathI thato. temanA matAnusAra A gAthAomAM 1. jItakalpacUrNi, gA. 5-10 (jItakalpasUtra : prastAvanA, pR. 6-7). Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 22 Agamika vyAkhyAo racanAviSayaka koI ullekha nathI. teo kahe che ke khaMDita akSarone ApaNe jo koI maMdiranuM nAma mAnI laIe to A baMne gAthAomAM koI kriyApada maLatuM nathI. evI hAlatamAM tenI zaka saMvata 131mAM racanA thaI tevuM nizcayapUrvaka nathI kahI zakAtuM. vadhAre saMbhava evo che ke te prati te samaye lakhAIne te maMdiramAM rAkhavAmAM AvI hoya. A matanI puSTi mATe keTalAka pramANa paNa ApI zakAya che - ( 1 - A gAthAo mAtra jesalameranI pratimAM ja maLe che, anya koI pratimAM nahIM. teno artha e thayo ke A gAthAo mUlabhASyanI na hotAM prati lakhAI te samayanI tathA ukta maMdiramAM rAkhavAmAM AvavAnA samayanI sUcaka che. jesalameranI prati maMdiramAM rAkhavAmAM AvelI pratinA AdhAre lakhavAmAM AvI hoI zake. 2 - jo A gAthAone racanAkAlasUcaka mAnavAmAM Ave to temanI racanA AcArya jinabhadra karI che, te paNa mAnavuM ja paDaze. evI sthitimAM temanA paranI TIkA paNa maLavI joIe. paraMtu vAta evI nathI. AcArya jinabhadra dvArA prAraMbhamAM karavAmAM AvelI vizeSAvazyakabhASyanI sarvaprathama TIkAmAM athavA koTyAcArya ane mAladhArI hemacandranI TIkAomAM A gAthAonI TIkA nathI maLatI. eTaluM ja nahi paraMtu A gAthAonA astitvanI sUcanA suddhAM nathI. ( A pramANothI e ja sAbita thAya che ke A gAthAo AcArya jinabhadra na lakhI hoya paraMtu te pratinI nakala karavA-karAvanArAe lakhI hoya. evI sthitimAM te paNa svataH siddha che ke A gAthAomAM nirdiSTa samaya-racanA samaya nathI paraMtu pratilekhanasamaya che. koTTAryanA ullekhathI paNa nizcita che ke AcArya jinabhadranI aMtima kRti vizeSAvazyakabhASya che. A bhASyanI svopajJa TIkA temanuM mRtyu thaI javAne kAraNe pUrNa na thaI zakI. jo vizeSAvazyakabhASyanI jesalamera sthita ukta pratino lekhanasamaya zaka saMvata pa31 arthAt vikrama saMvata 666 mAnavAmAM Ave to vizeSAvazyakabhASyano racanAsamaya tenI pUrveno ja mAnavo paDaze. e paNa ApaNe jANIe chIe ke vizeSAvazyakabhASya AcArya jinabhadranI aMtima kRti hatI ane temanI svopajJa TIkA paNa temanA mRtyunA kAraNe apUrNa rahI, evI dazAmAM jo ema mAnavAmAM Ave ke jinabhadrano uttarakALa vikrama saMvat 650-660nI AsapAsano rahyo haze to te anucita nathI. AcArya jinabhadra nimnalikhita graMthonI racanA karI che: 1. vizeSAvazyakabhASya (prAkRta padya), 2. vizeSAvazyakabhASyasvopajJavRtti (apUrNa - saMskRta gadya), 1. gaNadharavAda prastAvanA, pR. 32-3. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya ane bhASyakAra 1 ra3 3. bRhatsaMgrahaNI (prAkRta padya), 4. bRhatsatrasamAsa (prAkRta padya), 5. vizeSaNavatI (prAkRta padya), 6. jIvakalpa (prAkRta padya), 7. jItakalpabhASya (prAkRta padya), 8. anuyogadvAracUrNi (prAkRta gadya), 9. dhyAnazataka (prAkRta padya). aMtima graMtha arthAt dhyAnazatakanA kartutvanA viSayamAM hajI vidvAnone saMdeha che. saMghadAsagaNiH saMghadAsagaNi paNa bhASyakArarUpe prasiddha che. temanA be bhASya upalabdha che : bRhatkalpa-laghubhASya ane paMcakalpa-mahAbhASya. muni zrI puNyavijayajInA matAnusAra saMghadAsagaNi nAmanA be AcArya thayA che eka vasudevahiDi-prathama khaMDanA praNetA ane bIjA bRhatkalpa-laghubhASya tathA paMcakalpa-mahAbhASyanA praNetA. A baMne AcArya eka na hotAM bhinna-bhinna che kemake vasudevahiDi-madhyama khaMDanA kartA AcArya dharmasenagaNi mahattaranA kathanAnusAra vasudevahiDi-prathama khaMDanA praNetA saMghadAsagaNi vAcaka' padathI vibhUSita hatA, jyAre bhAkhyapraNetA saMghadAsagaNi "kSamAzramaNa padAlaMkRta che. AcArya jinabhadrano paricaya ApatI vakhate ApaNe joyuM che ke mAtra padavI-bhedathI vyakti-bhedanI kalpanA nathI karI zakAtI. eka ja vyakti vividha samaye vividha padavIo dhAraNa karI zake che. eTaluM ja nahi, eka ja samaye eka ja vyakti mATe vibhinna dRSTie vibhinna padavIono prayoga karI zakAya che. kyAreka kyAreka to keTalIka padavIo paraspara paryAyavAcI paNa banI jAya che. evI sthitimAM mAtra "vAcaka' ane "kSamAzramaNa' padavIonA AdhAre e nizcayapUrvaka nathI kahI zakAtuM ke A padavIo dhAraNa karanAra saMghadAsagaNi bhinna-bhinna vyakti hatA. muni zrI puNyavijayajIe bhASyakAra tathA vasudevasiMDikAra AcAryone bhinnabhinna sAbita karavA mATe eka vadhAre tarka Apyo che je vizeSa majabUta che. AcArya jinabhadre potAnA vizeSaNavatI graMthamAM vasudevahiDi-prathama khaMDamAM citrita RSabhadevacaritanI saMgrahaNI gAthAo banAvIne teno potAnA graMthamAM samAveza paNa karyo che. AnAthI e sAbita thAya che ke vasudevasahiDi-prathama khaMDanA praNetA saMghadAsagaNi AcArya jinabhadranA pUrvavartI che. bhASyakAra saMghadAsagaNi paNa AcArya jinabhadranA pUrvavartI ja che. 1. A cUrNi anuyogadvAranA aMgula pada para che je jinadAsanI cUrNi tathA haribhadranI vRttimAM akSarazaH uddhata che. 2. niryukti-laghubhASya-vRjyapeta bRhatkalpasUtra (chaThTho bhAga) : prastAvanA, pR. 20 3. ejana, pR. 20-21. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 anya bhASyakAro : AcArya jinabhadra ane saMghadAsagaNine choDIne anya bhASyakAronA nAmonI jANa hajI sudhI maLI zakI nathI. e to nizcita che ke A be bhASyakAro sivAya anya bhASyakAro paNa thayA che jemaNe vyavahArabhASya vagerenI racanA karI che. muni zrI puNyavijayajInA matAnusAra ochAmAM ochA cAra bhASyakAra to thayA ja che. temanuM kathana che ke eka zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa, bIjA zrI saMghadAsagaNi kSamAzramaNa, trIjA vyavahArabhASya vagerenA praNetA ane cothA bRhadbhASya vagerenA raciyatA A pramANe sAmAnya rIte cAra Agamika bhASyakAra thayA che. prathama be bhASyakAronA nAmanI to ApaNane khabara ja che. bRhatkalpa-bRhadbhASyanA praNetA, * jemanuM nAma hajI sudhI ajJAta che, teo bRhatkalpacUrNikAra tathA bRhatkalpavizeSacUrNikAranI paNa pachI thayA che. AnuM kAraNa e che ke bRhatkalpalaghubhASyanI 1961mI gAthAmAM pratilekhanA samayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. temanuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAra ane vizeSacUrNikAre je AdezAMtarono arthAt pratilekhanA samaye saMbaMdha dharAvatI vividha mAnyatAono ullekha karyo che tenAthI paNa vadhAre navI-navI mAnyatAono saMgraha bRhatkalpa-bRhadbhASyakAre uparyukta gAthA saMbaMdhita mahAbhASyamAM karyo che je yAkinImahattarAsUnu AcArya zrI haribhadrasUriviracita paMcavastukaprakaraNanI svopajJa vRttimAM upalabdha che. AnAthI te spaSTa pratIta thAya che ke bRhatkalpabRhadbhASyanA praNetA bRhatkalpacUrNi tathA vizeSacUrNinA praNetAonI pachI thayA che. teo AcArya haribhadrasUrithI kaMIka pUrvavartI athavA samakAlIna che. have rahI vAta vyavahArabhASyanA praNetA koNa ane teo kyAre thayA ? ATaluM hovA chatAM paNa ema nizcayapUrvaka kahI zakAya che ke vyavahArabhASyakAra jinabhadranA paNa pUrvavartI che. tenuM pramANa e che ke AcArya jinabhadre potAnA vizeSaNavatI graMthamAM vyavahAranA nAmanI sAthe je viSayano ullekha karyo che te vyavahArasUtranA chaThThA uddezakanA bhASyamAM upalabdha thAya che. tenAthI sahaja ja anumAna karI zakAya che ke 1 1. niryukti-laghubhASya-vRSTupeta bRhatkalpasUtra (chaThTho bhAga) : prastAvanA, pR. 21-22. 2. saudo suvADhanAro, AsaLIvo ya doD gaLesi ! siMho migaddhao ttiya, hoi vasudevacariyammi // sIho ceva sudADho, jaM rAyagihammi kavilabaDuo tti / sIsai vavahAre goyamovasamio sa NikkhaMta || Agamika vyAkhyAo vizeSaNavatI, 33-4. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 25 bhASya ane bhASyakAra vyavahArabhASyakAra AcArya jinabhadranI paNa pahelAM thayA che. sIho tiviTTha nihato, bhamiuM rAyagiha kavalibaDuga tti / jiNavara kahaNamaNuvasama; goyamovasama dikkhA ya // - vyavahArabhASya, 192. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakaraNa vizeSAvazyakabhASya vizeSAvazyakabhASya eka evo graMtha che jemAM jaina AgamomAM varNita badhA mahattvapUrNa viSayonI carcA karavAmAM AvI che. jaina jJAnavAda, pramANazAstra, AcAranIti, syAdvAda, nayavAda, karmasiddhAMta vagere badhA viSayo sAthe saMbaMdhita sAmagrInI pracuratAnuM darzana A graMthamAM sahaja ja upalabdha thAya che. A graMthanI eka bahu moTI vizeSatA e che ke AmAM jaina tattvanuM nirUpaNa mAtra jaina daSTithI na karatAM anya dArzanika mAnyatAonI tulanA sAthe thayuM che. AcArya jinabhadra AgamonI badhA prakAranI mAnyatAonuM jevuM tarkapurassara nirUpaNa A graMthamAM karyuM che tevuM anyatra jovA nathI maLatuM. A ja kAraNa che ke jenAgamonA tAtparyane sArI rIte samajavA mATe vizeSAvazyakabhASya eka atyaMta upayogI graMtha che. AcArya jinabhadranA uttaravartI jainAcAryoe vizeSAvazyakabhASyanI sAmagrI ane tarkapaddhatino udAratApUrvaka upayoga karyo che. temanI pachI lakhavAmAM Avela AgamanI vyAkhyA karato eka paNa mahattvapUrNa graMtha evo nathI jemAM vizeSAvazyakabhASyano AdhAra na levAmAM Avyo hoya. A saMkSipta bhUmikA sAthe have ApaNe vizeSAvazyakabhASyanA vistRta paricayanI tarapha vadhIe. A graMtha AvazyakasUtranI vyAkhyArUpe che. AmAM mAtra prathama adhyayana arthAt sAmAyika saMbaMdhita niryuktinI gAthAonuM vivecana karavAmAM AvyuM che.' upodghAtaH sarvaprathama AcAryuM pravacanane praNAma karyA che tathA gurunA upadezAnusAra sakala. caraNa-guNasaMgraharUpa AvazyakAnuyoga karavAnI pratijJA karI che. tenAM phaLa vagereno 1. (ka) ziSyahitAkhyabRhadravRtti (maladhArI hemacandrakRta TIkA) sahita-yazovijaya jaina graMthamAlA, banArasa, vIra saMvat 2427-2441. (kha) gujarAtI anuvAda - Agamodaya samiti, muMbaI, san 1924-1927. (ga) vizeSAvathathAnAmaH kramaH tathA vizeSAvayaviSayAmanuSamaH - Agamodaya samiti, muMbaI, san 1923. (gha) svopajJa vRtti sahita (prathama bhAga) -lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda, san 1966. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 127 vicAra karatAM bhASyakAra kahe che ke AvazyakAnuyogano phaLa, yoga, maMgala, samudAyArtha, dvAropavAsa, tada, nirukta, kramaprayojana vagere daSTiothI vicAra karavo joIe.' phaladvAra : AvazyakAnuyoganuM phaLa A che : jJAna ane kriyAthI mokSa thAya che ane Avazyaka jJAna-kriyAmaya che, AthI tenA vyAkhyAnarUpa kAraNathI mokSalakSaNarUpa kAryasiddhi thAya che. yogadvAra : yogakAranI vyAkhyA A mujaba che : je rIte vaidya bALaka vagere mATe yathocita AhAranI saMmati Ape che, te ja rIte mokSamArgAbhilASI bhavya mATe prAraMbhamAM AvazyakanuM AcaraNa yogya che - upayukta che. AcArya ziSyane paMcanamaskAra karyA pachI sarvaprathama vidhipUrvaka sAmAyika vagere Ape che; tenI pachI kramaza: zeSa zrutino paNa bodha karAve che, kemake virakalpano krama te ja rIte che. te krama Ama che : pravrajyA, zikSApada, arthagrahaNa, aniyatavAsa, niSpatti, vihAra ane sAmAcArI sthiti. ahIM eka zaMkA thAya che ke jo pahelAM namaskAra karavo joIe ane pachI sAmAyikAdi Avazyaka grahaNa karavuM joIe, to sarvaprathama namaskArano anuyoga karavo joIe ane tyAra pachI Avazyakano anuyoga karavo yogya che. teno uttara ApatAM bhASyakAra kahe che ke namaskAra badhA zrutaskaMdha atyaMtara che AthI AvazyakAnuyoganA grahaNa sAthe ja tenuM paNa grahaNa thaI ja jAya che. namaskAra sarvazrutaskandhAbhyAntara che tenuM zuM pramANa? tenI sarvazrutAbhyantaratAnuM e ja pramANa che ke tene prathama maMgala kahevAmAM AvyuM che. bIjI vAta e che ke tenuM naMdImAM pRthaka zrutaskandha rUpe grahaNa nathI karavAmAM AvyuM.' maMgalakAra : have maMgaladvAranI carcA zarU thAya che. maMgalanI zuM upayogitA che, te batAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke zreSTha kAryamAM aneka vipno upasthita thayA kare che. temanI zAMti mATe maMgala karavAmAM Ave che. zAstramAM maMgala traNa sthAno para thAya che : Adi, madhya ane aMta. prathama maMgalanuM prayojana zAstrArthanI avinapUrvaka samApti che, dvitIyanuM prayojana tenI sthiratA che ane tRtIyanuM prayojana tenI ziSya-praziSyAdi viMzaparyata avyavacchitti che. bhASyakAre maMgalano zabdArtha A mujaba karyo che : 4. gA. 5. 1. 5. gA.1-2. gA. 7. 2. gA. 3 6. gA. 8-10. 3. gaI. 4. 7. gA. 12-4. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo mayate'dhimyate yena hituM tena mAM mavati arthAt jenAthI hitanI siddhi thAya che te maMgala che. athavA maMo dharmaste jAti tarka samAi arthAt je dharmanuM samAdAna kare che te maMgala che. athavA nipAtanathI maMgalano artha iSTArthaprakRti thaI zake che. athavA mAM tati mavAd arthAt je bhavacakrathI mukta kare che te maMgala che. tenA nAmAdi cAra prakAra che. tyArabAda AcArye nAma, sthApanA, dravya, ane bhAvamaMgalanA svarUpano vistArapUrvaka vicAra karyo che. dravyamaMgalanI carcA karatI vakhate nayonAM svarUpa, kSetra vagere tarapha paNa nirdeza karyo che. cAra prakAranA maMgalomAM ekabIjAnI zuM vizeSatA che, te tarapha nirdeza karatAM AcArya kahe che ke jevo AkAra, abhiprAya, buddhi, kriyA ane phaLa sthApanendramAM jovAmAM Ave che, tevo na nAmendramAM jovAmAM Ave che, na dravyendramAM. te ja rIte jevo upayoga ane pariNamana dravya ane bhAvamAM jovAmAM Ave che, tevuM na nAmamAM che, na sthApanAmAM. vastunuM abhidhAna mAtra nAma che, teno AkAra sthApanA che, tenI kA2NatA dravya che ane tenI kAryApannatA bhAva che. prakArAntarathI maMgalanI vyAkhyA karatAM bhASyakAra kahe che ke naMdIne paNa maMgala kahI zakAya che. tenA paNa maMgalanI jema cAra prakAra che. temAMthI bhAvanaMdI paMcajJAnarUpa che." te pAMca jJAna che H AbhinibodhikajJAna (matijJAna), zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna ane kevalajJAna. 3 jJAnapaMcaka : 128 abhinibodhano artha che arthAbhimukha niyata bodha. A ja Abhinibodhika jJAna (matijJAna) che. je sAMbhaLavAmAM Ave che athavA je sAMbhaLe che athavA jenAthI sAMbhaLavAmAM Ave che te zruta che. avadhino artha che maryAdA. jenAthI maryAdita dravyAdi jANavAmAM Ave che te avadhijJAna che. je mananA paryAyone jANe che te mana:paryayajJAna che. paryayano artha paryavana, paryayana ane paryAya che. kevalajJAna ekaluM arthAt asahAya che, zuddha che, pUrNa che, asAdhAraNa che, anantara che. tenI pachI AcArye e siddha karyuM che ke A pAMca prakArone A ja kramathI kema gaNAvavAmAM AvyA che. A pAMca jJAnomAMthI mati ane zruta parokSa che, bAkInA pratyakSa che. akSano artha che jIva. je jJAna sIdhuM jIvathI utpanna thAya che tene pratyakSa kahe che. je jJAna dravyendriya ane dravyamananI sahAyatAthI utpanna thAya che te parokSa che. vaizeSikAdisammata Indriyotpanna pratyakSanuM khaMDana karatAM AcArya kahe che ke keTalAka loko Indriyone akSa mAne che ane temanAthI utpanna jJAnane pratyakSa kahe che, te barAbara nathI. Indriyo ghaTAdinI jema 1 gA. 22-4. 5. gA. 78. 2. gA. 25-51. 6. gA. 79. 3. gA. 53-4. 7. gA. 80-4. 4. gA. 60, 8. gA. 8590. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 129 acetana che, AthI temanAthI jJAna utpanna nathI thaI zakatuM. Indriya-manojanya jJAnane parokSa siddha karavA mATe aneka hetu prastuta karatAM bhASyakAre e ja niSkarSa kADhyo che ke laiMgika arthAta anumAnajanya jJAna ekAntarUpe parokSa che; avadhi Adi ekAntarUpe pratyakSa che; Indriya manojanya jJAna saMvyavahArapratyakSa che. mati ane zruta : mati ane zrutanA lakSaNabhedanI carcA karatAM AcArya kahe che ke je vijJAna Indriya-manonimittaka tathA zrutAnusArI che te bhAvaRRta che. bAkInuM mati che. bIjI vAta e che ke zruta atipUrvaka thAya che paraMtu mati zrutapUrvaka nathI thatI. bhASyakAre A viSaya para vistRta carcA karI che ke zruta matipUrvaka thAya che, teno zo artha che? dravyazruta ane bhAvasRta vacce zuM saMbaMdha che? dravyazruta atipUrvaka thAya che athavA bhAvazruta ?" mati ane zrutamAM eka bheda e paNa che ke zrata zrotrendriyopalabdhi che, bAkInI mati che. ahIM eka zaMkA thAya che ke zrotrendriyopalabdhi jo zruta ja che, to zrotrendriyajanya avagraha vagerenuM zuM thaze? jo zrotrendriyajanya avagraha vagere buddhine mati mAnavAmAM Ave to te zruta nathI thaI zakatI; dhRta mAnavAmAM Ave to mati nathI thaI zakatI; baMne mAnavAthI saMkara doSano prasaMge upasthita thAya che. AnuM samAdhAna karatAM bhASyakAra kahe che amAruM prayojana te che ke zrotrendriyopalabdhi ja zruta che, nahi ke zrotrendriyopalabdhi zruta ja che. kyAMka-kyAMka (azrutAnusAriNI) zrotrendriyopalabdhi mati paNa hoya che. patrAdigata sAmagrI zrutanuM kAraNa hovAthI zabdanI jema dravyazruta mAnavAmAM AvI che. akSaralAbha bhAvaThuta che. bAkInI matijJAna che. anabhilASya padArthono anaMtamo bhAga prajJApanIya che. prajJApanIya padArthono anaMtamo bhAva Rtanibaddha che. evuM kema? kemake jeo caturdazapUrvadhara hoya che teo paraspara SasthAnapatita hoya che ane eTalA mATe je sUtro che te prajJApanIya bhAvono anaMtamo bhAga che. "mati ane zrutanA bhedane spaSTa karavA mATe valka ane zuMbanA udAharaNanI yuktiyukta parIkSA karatAM bhASyakAre te siddha karyuM che ke mati valka samAna che ane bhAvahyuta zuMba samAna che. A ja rIte akSara ane anakSaranA bhedathI paNa zruta ane matinI vyAkhyA karI che. mUka ane Itara bhedathI mati ane zrutanA bhedano vicAra karatAM AcArye ema pratipAdana karyuM che ke karAdiceSTA zabdArtha ja che, 1. gA. 91. 5. gA. 106-113. 9. gA. 154-161. 2. gA. 95. 3. gA. 100. 6. gA. 122. 7. gA. 124. 10. gA. 162-170. 4. gA. 105. 8. gA. 141-ra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Agamika vyAkhyAo 1 kemake te tenuM ja kAma kare che ane te rIte zrutajJAnanuM kAraNa che, nahi ke matinuM. ahIM sudhI mati-zrutanA bhedano adhikAra che. Abhinibodhika jJAna : Abhinibodhika jJAnanA bhedo tarapha nirdeza karatAM AgaLa kahevAmAM AvyuM che ke Indriya-manonimitta je Abhinibodhika jJAna che tenA be bheda che : zrutanizrita ane azrutanizrita. A baMnenA pharI cAra-cAra bheda thAya che : avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA. sAmAnyarUpe arthanuM avagrahaNa avagraha che, bhedanI mArgaNA karavI IhA che, teno nizcaya apAya che ane tenI avicyuti dhAraNA che. je loko sAmAnyavizeSanA grahaNane avagraha kahe che temano mata ThIka nathI kemake temAM aneka doSo che. keTalAka loko ema kahe che ke IhA saMzayamAtra che, te barAbara nathI, kemake saMzaya to ajJAna che jyAre IhA jJAna che. AvI sthitimAM jJAnarUpa IhA ajJAnarUpa saMzaya kevI rIte hoI zake ? A ja rIte apAya ane dhAraNAsaMbaMdhI matAMtaronuM paNa bhASyakAre khaMDana karyuM che. avagraha be prakArano che : vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha. jemAM artha (padArtha) prakaTa thAya che te vyaMjanAvagraha che. upakaraNendriya ane zabdAdirUpathI pariNata dravyano pArasparika saMbaMdha vyaMjanAvagraha che." AnA cAra bheda che H sparzana, rasana, prANa ane zrota. nayana ane mana aprApyakArI che AthI temanAthI vyaMjanAgraha nathI thato. je loko zrotra ane ghrANane paNa aprApyakArI mAne che temanA matanuM khaMDana karatAM bhASyakAre ema siddha karyuM che ke sparzana ane rasananI jema ja ghrANa ane zrotra paNa prApta arthanuM ja grahaNa kare che." A ja rIte nayana ane mananI aprApyakAritAnuM paNa rocaka rIte samarthana karavAmAM AvyuM che. vizeSa karIne jyAM svagnano prasaMga Ave che tyAM to AcArye pratipAdananI kuzaLatA tathA rocakatAno paricaya khUba ja suMdara rIte Apyo che. vyaMjanAgrahanA svarUpanuM vistArapUrvaka varNana karyA bAda arthAvagrahanuM vyAkhyAna karyuM che, jemAM aneka zaMkAonuM samAdhAna karatAM vyavahArika tathA naiRRyika dRSTie arthAvagrahanA viSaya, samaya vagereno nirNaya karyo che." te pachI IhA, apAya ane dhAraNanA svarUpanI carcA karavAmAM AvI che. matijJAnanA mukhyarUpe be bheda che : zrutanizcita ane azrutanizrita, zrutanizritanA avagrahAdi cAra bheda che. avagrahanA pharI be bheda che : vyaMjanAvagraha ane arthAvagraha. 1. gA. 171-5 2. gA. 177-180. 3, gA. 181-2. 4. gA. 193-4. 5. gA. 204-8. 6. gA. 209-236. 7, gA. 237-288. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 131 vyaMjanAvagraha zrotrAdi cAra prakArano che. arthAvagraha, IhA, apAya ane dhAraNAnA zrotrAdi pAMca Indriyo ane mana-A chathI utpanna thavAnA kAraNe pratyekanA cha bheda thAya che. A rIte vyaMjanAvagrahanA 4 tathA arthAvagrahAdinA 24 maLIne kula 28 bheda thayA. A zrutanizrita matijJAnanA bheda che. keTalAka loko avagrahanA be bhedone alaga na gaNAvatAM avagraha, IhA, apAya ane dhAraNA-A cArenA cha-cha bheda karIne kRtanizrita matinA 24 bheda kare che ane temAM azrutanizrita patinA autpattikI, vainayikI, kArmikI ane pariNAmikI A cAra bhedo umerIne samagra matijJAnanA 28 bheda kare che.' bhASyakAre A matanuM khaMDana karyuM che. uparyukta 28 prakAranA kRtanizcita matijJAnanA bahu, bahuvidha, kSipra, anizrita, nizcita ane dhruva-A cha tathA tenAthI viparIta cha bIjA-A rIte pratyekanA 12 bheda thAya che. A rIte kRtanizrita patinA 28 x 12 = 336 bheda thAya che. tyAra pachI AcArya saMzaya jJAna che ke ajJAna tenI carcA karatAM samyagdaSTi ane mithyAdaSTinI vizeSatAo para prakAza pADyo che. avagrahAdinI kALamaryAdA A mujaba che : avagraha eka samayaparyata rahe che, IhA ane apAya aMtarmuhUrta sudhI rahe che, dhAraNA antarmuhUrta, saMkheyakAla tathA asaMkhyayakAla sudhI rahe che. A vAtane vadhAre spaSTa karatAM kahevAmAM AvyuM che ke mAtra naiRRyika arthAvagraha eka samayaparyanta rahe che. vAsanArUpa dhAraNAne choDIne bAkI vyaMjanAvagraha eka samayaparyanta rahe che. vAsanArUpa dhAraNAne choDIne bAkI vyaMjanAvagraha, vyAvahArika arthAvagraha, IhA vagere pratyekano kALa antarmuhUrta che. vAsanArUpa dhAraNA jJAnAvaraNa karmanA kSayopazamanI viziSTatAne kAraNe saMkheya athavA asaMkhyaya kALaparyanta rahe che. tyAra bAda bhASyakAre IndriyonI prAptakAritA ane aprAptakArikAnA sAmI vya, dUratA, kALa vagere sAthe saMbaMdha rAkhanArI vAto para prakAza pADyo che. A prasaMge bhASA, zarIra, samudyAta vagere viSayono paNa vistRta paricaya ApavAmAM Avyo che. matijJAna zeyabhedathI cAra prakAranuM che. sAmAnya rIte matijJAnopayukta jIva dravyAdi cAre prakArone jANe che. A cAra prakAra che : dravya, kSetra, kAla ane bhAva. niryuktikAranuM anusaraNa karatAM AgaLanI keTalIka gAthAomAM Abhinibodhika jJAnano satpadaprarUpaNatA, dravyapramANa, kSetra, sparzana, kAla, aMtara, bhAga, bhAva ane alpabahuva-A dvAro vaDe vicAra karavAmAM Avyo che. prasaMgavaza vyavahAravAda ane nizcayavAdanA pArasparika matabhedanuM digdarzana karAvavA sAthe baMnenA syAdvAda-sammata sAmaMjasyanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 1. gA. 300-2. 2. gA. 307, 3. 308-332. 4. gA. 333-4. 5, gA. 340-395, 6.gA.402-4. 7, gA.406-442. Jan Education International Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrutajJAna : zrutajJAnanI carcA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke lokamAM jeTalA paNa pratyekAkSara che ane jeTalA paNa temanA saMyoga che teTalI ja zrutajJAnanI prakRtio hoya che. saMyukta ane asaMyukta ekAkSaronA anaMta saMyoga hoya che ane temAMthI paNa pratyeka saMyoganA anaMta paryAya hoya che.` zrutajJAnano cauda prakAranA nikSepothI vicAra karavAmAM Ave che. te cauda prakAra A che : akSara, saMzI, samyak, sAdika, saparyavasita, gamika ane aMgapraviSTa - A sAta ane sAta temanA virodhI.2 akSara traNa prakArano che : saMjJAkSara, vyaMjanAkSara ane ladhyakSara. jeTalA paNa lipibheda che te badhA saMjJAkSarane kAraNe che. jenAthI arthanI abhivyakti thAya che tene vyaMjanAkSara kahe che. akSaranI upalabdha arthAt lAbhane ladhyakSara kahe che. te vijJAnarUpa che, Indriya-manonimittaka che tathA AvaraNanA kSayopazamathI utpanna thAya che. AmAMthI saMjJAkSara ane vyaMjanAkSa2 dravyazrutarUpa che tathA ladhyakSa2 bhAvazrutarUpa che. zrutajJAnanA prasaMgane dRSTimAM rAkhatAM bhAgyakAre te paNa sAbita karyuM che ke ekendriyAdi asaMzI jIvone akSarano lAbha (labdhakSa2) kevI rIte thAya che.4 uiisata, niHzvasita, nimrUta, kAsita, bhuta, niHsaMdhita, anusvAra, seSTita vagere anakSara che. 3 jene saMjJA hoya che tene saMzI kahe che. saMjJA traNa prakAranI che : kAlikI, hetuvAdopadezikI ane dRSTivAdopadezikI. kAlikI saMjJAvALo atIta ane anAgata vastunuM ciMtana karavA samartha hoya che. hetuvAdopadezikI saMjJAvALo jIva svadehaparipAlananI dRSTithI ISTa ane aniSTa vastuno vicAra karato karato temAM pravRtta athavA nivRtta thAya che. A saMjJA ghaNuM karI sAMpratakAlIna arthAt vartamAnakALamAM ja thAya che. atIta ane anAgatanI ciMtA Ano viSaya nathI thato. kSAyopamika jJAnamAM vartamAna sabhyadRSTi jIva dRSTivAdopadezikI saMjJAvALo che. A dRSTie mithyAdaSTi asaMzI che." pRthivI, ap, tejas, vAyu ane vanaspatimAM oghasaMjJA (vRttvArohaNAdi abhiprAyarUpa) hoya che. dvIndriyAdimAM hetusaMjJA rahe che. sura, nAraka ane garbhodbhava prANIomAM kAlikI saMjJA hoya che. chadmastha sabhyadRSTi jIvomAM dRSTivAda saMjJA rahe che. kevalIomAM koI prakAranI saMjJA nathI hotI, kemake smaraNa, ciMtA vagere mati-vyApArothI teo vimukta hoya che, AthI teo saMjJAtIta che. 1. gA. 444-5. 4. gA. 474-6. 7. gA. 515-7. Agamika vyAkhyAo 2. gA. 453-4. 5. gA. 501 (niryukti) 8. gA. 523-4. 3. gA. 464-7. 6. gA. 504-8. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 133 aMgapraviSTa AcArAdi zruta tathA anaMgapraviSTa AvazyakAdi zruta samyakuzrutanI koTimAM che. laukika mahAbhAratAdi zruta mithyAzruta che. svAmitvanI dRSTie vicAra karatAM samyagdaSTiparigRhIta laukika zruta paNa samyakuzrutanI koTimAM AvI jAya che jyAre mithyASTiparigRhIta AcArAdi samyakazruta paNa mithyAzrutanI koTimAM cAlI jAya che. tAtparya e che ke samyaktaparigRhIta zrata samyapha hoya che. samyakta pAMca prakAranuM che : aupazamika, sAsvAdana, lAyopathamika, vedaka tathA kSAyika, bhASyakAre A prakArono saMkSipta paricaya Apyo che.' dravyAstika nayanI apekSAe zruta paMcAstikAyanI jema anAdi tathA aparyavasita - anaMta che ane paryAyAstika nayanI dRSTie jIvanA gatiparyAyonI jema sAdi tathA saparyavasita - sAnta che. je vAta Rta mATe kahevAmAM AvI che te ja saMsAranA samasta padArtho mATe che. pratyeka padArtha pratikSaNa utpanna thAya che, naSTa thAya che tathA nityarUpathI sthita rahe che. A ja rIte sukha-duHkha, baMdha-mokSa vagereno sabhAva siddha karI zakAya che. gamano artha thAya che bhaMga arthAta gaNitAdi vizeSa. te jemAM hoya tene gamika kahevAya che. athavA gamano artha che sadaza pATha. te jemAM vadhAre hoya tene gamika kahe che. je zrutamAM A prakAranI sAmagrI na hoya te agamika zrata che.* dvAdazAMgarUpa gaNadharakRta zratane aMgapraviSTa kahe che tathA anaMgarUpa sthavirakRta zratane aMgabAhya kahe che. athavA gaNadharapRSTa tIrthakarasaMbaMdhI je Adeza che, temAMthI niSpanna thanAra zruta aMgapraviSTa che tathA je mutya arthAt apraznapUrvaka arthapratipAdana che te aMgabAhya che. athavA je zrata dhruva arthAt badhA tIrthakaronAM tIrthomAM niyata che te aMgapraviSTa che tathA je cala arthAta aniyata che te aMgabAhya che." upayogayukta zrutajJAnI badhAM dravyone jANe che paraMtu temAMthI potAnA acakSudarzanathI keTalAkane ja dekhe che. evuM kema? Ano paNa uttara bhASyakAre Apyo che. je ATha guNothI AgamazAstranuM grahaNa thAya che te A mujaba che : zuzruSA, pratipRcchA, zravaNa, grahaNa, paryAlocana, apohana (nizcaya), dhAraNa ane samyaganuSThAna. bhASyakAre niryuktisammata A ATha prakAranA guNonuM saMkSipta vivecana karyuM che. 4. gA. 549. 1. gA. para7-536. 5. gA. 550. 2. gA. 537. 6. gA. 553-5. 3. gA. 544. 7. gA. pa62-6. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 avadhijJAna : avadhijJAnanuM vivecana karatAM bhASyakAre niryuktinI gAthAonI khUba ja vistArathI vyAkhyA karI che. bhavapratyaya ane guNapratyaya bhedo tarapha nirdeza karatAM cauda prakAranA nikSeponuM khUba ja vistRta vivecana karyuM che. nAraka ane devone pakSIonA nabhogamananI jema janmathI ja bhavapratyaya avadhijJAna hoya che. bAkInA prANIone guNapratyaya arthAt potAnA karmanA kSayopazamanA kAraNe kyAreka thAya che. temanA mATe evo niyama nathI ke temane janmathI ja hoya. mana:paryayajJAna : manaHparyayajJAnathI manuSyanuM mAnasika pariciMtana pratyakSa thAya che. A jJAna manuSyakSetra sudhI sImita che, guNapratyayika che ane cAritrazIlane thAya che. bIjA zabdomAM je saMyata che, sarvapramAdarahita che, vividha Rddhiyukta che te ja A jJAnano adhikArI hoya che. manaHparyayajJAnano viSaya ciMtita manodravya che, kSetra manuSyaloka che, kALa bhUta ane bhaviSyatno palyopamAsaMdhyeya bhAga che. manaHparyayajJAnI ciMtita manodravyane sAkSAt jue tathA jANe che paraMtu tadbhAsita bAhya padArthane anumAnathI ja jANe che. kevalajJAna H kevalajJAna sarvadravya tathA sarvaparyAyone grahaNa kare che. te anaMta che, zAzvata che, apratipAtI che, eka ja prakAranuM che. te jJAna sarvavaraNakSayathI utpanna thanAra che, AthI sarvotkRSTa che, sarvavizuddha che, sarvagata che. kevalI koI paNa arthanuM pratipAdana pratyakSa jJAna dvArA ja kare che. teno vAgyoga pratyakSa jJAna para avalaMbita hoya che. A ja vAgyoga zrutanuM rUpa dhAraNa kare che. A ja rIte kevalajJAnanA svarUpanI carcA sAthe jJAnapaMcakano adhikAra samApta thAya che. 3 Agamika vyAkhyAo samudAyArthadvAra : paMcajJAnanI carcA sAthe maMgalarUpa tRtIya dvAra samApta thAya che tathA samudAyArtharUpa caturtha dvAranuM vyAkhyAna zarU thAya che. jJAnapaMcakamAMthI A kayA jJAnano maMgalArtha arthAt anuyoga che ? teno uttara ApatAM bhASyakAra kahe che ke matijJAnAdimAM zrutano prakRtAnuyoga che, anyano nathI kemake bIjA prakAranAM jJAna parAdhIna hoya che tathA parabodhamAM ghaNuM karI samartha nathI hotA. zrutajJAna dIpakanI jema svaprakAzana 1. gA. 568-808. 2. gA. 810-4. 3. gA. 823-836. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 135 tathA paraprabodhanamAM samartha che, AthI teno ja anuyoga ahIM ucita che. ahIM je Avazyakano adhikAra che te dhRtarUpa ja che. anuyogano artha che sUtranuM potAnA abhidheya sAthe anuyojana arthAt anusaMdhAna; athavA sUtrano anurUpa pratipAdanalakSaNarUpa vyApAra; athavA sUtrano artha sAthe anu=aNu che - sToka che, tathA anu=pazcAta che tenI artha sAthe yojanA arthAt sambandhasthApana. prastuta zAstranuM nAma Avazyaka zrutaskandha che. tenA sAmAyikAdi je cha bheda che temane adhyayana kahe che. AthI "Avazyaka', "zruta", "skandha', "adhyayana', vagere padono pRthaka-pRthaka anuyoga karavo joIe. "Avazyaka'no nAma, sthApanA, dravya ane bhAvarUpa cAra prakArano nikSepa thAya che. AmAMthI prastuta bhASyamAM dravyAvazyakanI Agama ane noAgamarUpe vistRta vyAkhyA karavAmAM AvI che. adhikAkSara sUtrapATha mATe kuNAla nAmanA rAjaputra tathA kapinuM udAharaNa ApavAmAM AvyuM che. hInAkSara pATha mATe vidyAdhara vagerenAM udAharaNa ApavAmAM AvyAM che. ubhaya mATe bAla tathA Atura mATe atibhojana tathA bheSajaviparyayanAM udAharaNa ApavAmAM AvyAM che. lokottara noAgamarUpa dravyAvazyakanA svarUpanI puSTi mATe sAdhvAbhAsanuM dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che. bhAvAvazyaka paNa be prakAranuM hoya che : AgamarUpa ane noAgamarUpa. AvazyakanA arthanuM upayogarUpa pariNAma AgamarUpa bhAvAvazyaka che. jJAnakriyobhayarUpa pariNAma noAgamarUpa bhAvAvazyaka che. noAgamarUpa bhAvAvazyakanA traNa prakAra che : laukika, lokottara tathA kubAvacanika. A traNamAMthI lokottara bhAvAvazyaka prazasta che AthI zAstramAM teno ja adhikAra che. AvazyakanA paryAyo A che : Avazyaka, avazyakaraNIya, dhruva, nigraha, vizuddhi, adhyayanaSaka, varga, nyAya, ArAdhanA, mArga. bhASyakAre A nAmonI sArthakatA paNa batAvI che. A ja rIte zrata, skandha vagereno paNa nikSepa-paddhatithI vicAra karavAmAM Avyo che. zratanAM ekArthaka nAma A che : zruta, sUtra, graMtha, siddhAMta, zAsana, AjJA, vacana, upadeza, prajJApana, Agama. skandhanA paryAya A che : gaNa, kAya, nikAya, skandha, varga, rAzi, kuMja, piMDa, nikara, saMghAta, Akula, samUha. Avazyaka zrutaskandhanA cha adhyayanono arthAdhikAra A pramANe che : sAmAyikAdhyayanano arvAdhikAra sAvaghayogavirati che, caturvizatistavano arthAdhikAra guNotkIrtana che, vandanAdhyayanano arthAdhikAra guNI gurunI pratipatti che, pratikramaNano 1. gA. 837-840. 4. gA. 869-870. 2. gA. 841-2. 5. gA. 872-3. 3. gA. 847-868. 6. gA. 894. 7. gA. 9OO. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 Agamika vyAkhyAo arthAdhikAra zruta-zIlakhkhalananI niMdA che, kAyotsargAdhyayanano adhikAra aparAdhavaNacikitsA che tathA pratyAkhyAnAdhyayanano adhikAra guNadhAraNA che. ahIM AvazyakanuM pippArtha - samudAyArtha nAmanuM caturtha dvAra samApta thAya che. tAropanyAsa tathA bhedadvAra : paMcama dvAramAM sAmAyika nAmanA prathama adhyayananI vizeSa vyAkhyA karatAM AcArya kahe che ke sAmAyikanuM lakSaNa samabhAva che. je rIte vyoma badhA dravyono AdhAra che te ja rIte sAmAyika badhA guNono AdhAra che. bAkInA adhyayano eka rIte sAmAyikanA ja bheda che kemake sAmAyika darzana, jJAna ane cAritrarUpa traNa prakAranI che ane koI guNa evo nathI ke A traNe prakArothI vadhAre hoya. koI mahAnagaranA dvAronI jema sAmAyikAdhyayananA paNa cAra anuyogadvAra che. temanA nAma A mujaba che : upakrama, nikSepa, anugama tathA naya. AnA pharI kramazaH che, traNa, be tathA be prabheda thAya che. ahIM sudhI pAMcamA dvAropanyAsa tathA chaThThA bhedadvArano adhikAra che. niruktakAra : sAtamA niruktadvAramAM upakrama vagerenI vyAkhyA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke zAstranuM upakramaNa arthAta samIpIkaraNa (nyAsaMdezAnayana) upakrama che. nikSepano artha che nizcita kSepa arthAt nyAsa, athavA niyata vyavasthApana. anugamano artha che sUtrAnurUpa gamana (vyAkhyAna) athavA arthanurUpa gamana. AnuM prayojana sUtra ane arthanuM anurUpa sambandhasthApana che. nayano artha che vastunuM saMbhAvita aneka paryAyone anurUpa paricchedana. kramaprayojana : AThamA dvAranuM nAma kramaprayojana che. temAM upakrama, nikSepa, anugama tathA nayanA ukta kramane yuktiyukta siddha karavAmAM Avyo che. ahIM sudhI bhASyanI dvitIya gAthAmAM nirdiSTa dvArono adhikAra che. tyAra pachI upakramanuM bhAvopakramanI daSTie vistArapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che tathA AnupUrvI, nAma, pramANa, vaktavyatA, arthAdhikAra ane samavatAra nAmanA cha bhedonuM vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. 3. gA. 911-4. 1. 4. gA. 902. gA. 915-6. 2. gA. 905-910. 5. gA. 917-956. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 137 nikSepa : nikSepanA traNa bheda che : oghaniSpanna, nAmaniSpanna tathA sUtrAlApakaniSpanna. zrutanA aMga, adhyayana vagere sAmAnya nAma ogha che. prastuta sAmAyika zrutanuM ogha cAra prakAranuM che : adhyayana, aphINa, Aya tathA kSapaNA. zubha adhyAtmAnayananuM nAma adhyayana che. e bodha, saMyama, mokSa vagerenI prAptimAM hetubhUta che. je anavarata vRddhi tarapha agresara che te akSaNa che. jenAthI jJAnAdino lAbha thAya che te Aya che. jenAthI pApakarmonI nirjarA thAya che te kSapaNA che. prastuta adhyayananuM eka vizeSa nAma (sAmAyika) che. A ja nAma nikSepa che. "mi bhaMte !" vagere sUtrapadono vAsa ja sUtrAlApakanikSepa che. anugama : anugama be prakArano che : nikuMjyanugama tathA sUtrAnugama. niryuktinA punaH traNa bheda che: nikSepaniryukti, upoddhAtaniryukti tathA sUtrasparzikaniryukti. bhAgyakAre A bhedonuM vistRta varNana karyuM che.' naya : koI paNa sUtranI vyAkhyA karatI vakhate badhA prakAranA nayonI parizuddhino vicAra karatAM niravazeSa arthanuM pratipAdana karI zakAya che. A ja naya che. ahIM cAra prakAranA anuyogadvAronI vyAkhyA samApta thAya che. upodaghAta-vistAra : bhASyakAra kahe che ke have huM maMgalopacAra karIne zAstrano vistArapUrvaka upodyAta karIza. A maMgalopacAra madhyamaMgalarUpa che. huM sarvaprathama anuttara parAkramI, amitajJAnI, tIrNa, sugati prApta tathA siddhipathapradarzaka tIrthakarone namaskAra karuM chuM. jenAthI taravAmAM Ave che athavA je tAre che athavA jemAM tarI javAya che tene tIrtha kahe che. te nAmAdi bhedathI cAra prakAranuM che. sarita-samudra vagereno koI paNa nirapAya niyata bhAga dravyatIrtha kahevAya che kemake te dehAdi dravyane ja tArI zake che. je loko ema mAne che ke naDyAdi tIrtha bhavatAraka che temanI A mAnyatA yogya nathI kemake snAnAdi jIvano upaghAta karanAra che. tenAthI puNyopArjana nathI thatuM. jo koI ema kahe ke jAhnavIjalAdika tIrtharUpa ja che kemake tenAthI dAhanAza, pipAsopazamAdi kArya sampanna thAya che ane te rIte te dehano upakAra kare che, te yogya nathI. evuM mAnavAthI madhu, madha, mAMsa, vezyA vagere paNa tIrtharUpa thaI jaze kemake te paNa dehano 1. 957-970. 3. gA. 1008-1011. 2. gA. 971-1007. 4. gA. 1014-6. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Agamika vyAkhyAo upakAra kare che. je zrutavihita saMgha che te bhAvatIrtha che, temAM rahenAra sAdhu tAraka che. jJAnAdi trika taraNa che tathA bhavasamudra taraNIya che. tIrthano bIjo artha e paNa thaI zake ke je dAhopazamana, tRSNAccheda tathA malakSAlanarUpa athavA samyagdarzana, jJAna tathA cAritrarUpa traNa arthomAM sthita che te tristha (titva) arthAt tIrtha che. te paNa saMgha ja che. tIrtha (titva)no artha vyartha paNa thaI zake che arthAt je krodhAgnidAhopazamana vagere uparyukta traNa arthonI prApti mATe prayatnazIla che te tyartha - titva - tIrtha che.A artha paNa saMgharUpa ja che. je bhAvatIrthanI sthApanA kare che arthAt tene guNarUpe prakAzita kare che temane tIrthaMkara hitArthakara kahe che. tIrthaMkaronAM parAkrama, jJAna, gati vagere viSayo para paNa AcArye prakAza pADyo che.pa tyAra pachI vartamAna tIrthanA praNetA bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyA che. taduparAnta temanA ekAdaza gaNadhara vagere anya pUjya puruSone vaMdana karyAM che. tyAra pachI sarvaprathama AvazyakasUtranI vyAkhyA karavAnI pratijJA karIne sAmAyika nAmaka prathama adhyayananuM vivecana karavAnI pratijJA karI che. 'niryukti' zabdanuM vizeSa vyAkhyAna karatAM bhASyakAra kahe che ke sUtranA nizcita arthanI vyAkhyA karavI e ja niryukti che." sUtrAdinI racanA kevI rIte thAya che, te tarapha saMketa karatAM batAvavAmAM AvyuM che ke jino arthabhASaka che tathA gaNadharo sUtragraMthaka che. zAsananuM hitArtha ja sUtranI pravRtti che. arthapratyAyaka zabdamAM arthano upacAra karavAmAM Ave che ane e ja rIte arthano abhilApa thAya che. sUtramAM arthavistAra adhika che AthI te mahArtha che. jJAna ane cAritra : sAmAyikAdi zrutano sAra cAritra che, cAritrano sAra nirvANa che. cAritrane pradhAna eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke te muktinuM pratyakSa kAraNa che. jJAnathI vastunI yathArthatA-ayathArthatAnuM prakAzana thAya che ane tenAthI cAritranI vizuddhi thAya che, AthI jJAna cAritra-vizuddhinuM pratyakSa kAraNa che. e pramANe jJAna ane cAritra baMne mokSanAM kAraNa che. baMnemAM aMtara e ja che ke jJAna cAritra-zuddhinuM kAraNa hovAthI mokSanuM vyavahita kAraNa che, jyAre cAritra mokSanuM avyavahita kAraNa che. bIjI vAta e che ke jJAnano utkRSTatama lAbha (kevalajJAna) thaI gayA chatAM paNa jyAM 1. gA. 1025-31. 4. gA. 1047. da. gA. 1057-68. 8. gA. 1095-1125. 2. gA. 1032. 5. gA. 1049-1053 7. gA. 1086. 9. gA. 1126-1130. --- 3. gA. 1035-7. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 vizeSAvazyakabhASya sudhI badhA saMvarano lAbha na thaI jAya, tyAM sudhI jIva mukta nathI thato. AnAthI paNa e ja siddha thAya che ke saMvara- cAritra ja mokSano mukhya hetu che, nahi ke jJAna. AthI cAritra jJAnathI pradhAnatara che. AcArya jJAna ane cAritranA saMbaMdhanI paNa carcA karI che. sAmAyika-lAbha : sAmAyikano lAbha kevI rIte thAya che? teno uttara ApatAM niryuktikAre kahyuM che ke AThe karma prakRtionI utkRSTa sthiti vidyamAna hoya tyAre jIvane cAra prakAranI sAmAyikamAMthI ekano paNa lAbha nathI thaI zakato. AnuM vivecana karatAM bhASyakAra kahe che ke nAma ane gotra karmanI utkRSTa sthiti vIsa koTAkoTi sAgaropama che, mohanIyanI sattara koTAkoTI sAgaropama che, bAkInA arthAta jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya ane aMtarAyanI vIsa koTAkoTI sAgaropama che tathA AyunI tetrIsa sAgaropama che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, Ayu, mohanIya tathA aMtarAyanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che, nAma ane gotranI ATha muhUrta che tathA vedanIyanI bAra muhUrta che. mohanIya karmanI utkRSTa sthitino baMdha thatAM cha karmo-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, nAma, gotra tathA aMtarAyanI utkRSTa sthitino baMdha thAya ja che (utkRSTa saMkleza thAya tyAre ja mohanIyanI utkRSTa sthitino baMdha thAya che, paraMtu AyunI sthitino baMdha utkRSTa athavA madhyama game te hoI zake che. eTaluM cokkasa che ke A sthitimAM Ayuno jaghanya baMdha nathI thaI zakato. mohanIya choDIne bAkInA jJAnAvaraNAdi koInI paNa utkRSTa sthitino baMdha thAya tyAre mohanIya athavA anya koI paNa karmanI utkRSTa athavA madhyama sthitino baMdha thAya che, paraMtu Ayuno sthiti-baMdha jaghanya paNa thaI zake che. samyatva, zrata, devrata tathA sarvavrata A cAra sAmAyikomAMthI utkRSTa karmasthitivALo eka paNa sAmAyikanI prApti nathI karI zakato paraMtu tenAthI pUrva pratipanna vikalpathI che arthAta thAya paNa che, nathI paNa thatI (anuttarasuramAM pUrvapratipanna samyatva tathA zrata hoya che, bAkInA nahi). jJAnAvaraNAdinI jadhanya sthitivALAne paNa A sAmAyikomAMthI ekano paNa lAbha nathI thato kemake tene pahelAMthI ja e badhI prApta hoya che, evI sthitimAM punarlobhano prazna ja nathI UThato. AyunI jaghanya sthitivALAne na to te pahelAMthI prApta hoya che, nathI te prApta karI zakato. te pachI samyatvanI prAptinA kAraNo para prakAza pADatAM graMthibhedanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. sAmAyika-prAptinA svarUpanuM 1. 3. gA. 1131-2. gA. 1186. 2gA. 1133-1182. 4. gA. 1187-1192. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 Agamika vyAkhyAo vizeSa spaSTIkaraNa karavA mATe pallakAdi nava prakAranA dRSTAnta ApavAmAM AvyAM che. samyaktalAbha pachI dezavirati vagereno lAbha kevI rIte thAya che? teno uttara ApatAM bhAgakAra kahe che ke jeTalI karmasthitinA rahetAM sakhyatvanI prApti thAya che, temAMthI palyopamapRthakvano kSaya thatAM dezavirati - zrAvakatvanI prApti thAya che. temAMthI paNa saMkhyAta sAgaropamano kSaya thatAM cAritranI prApti thAya che. temAMthI paNa saMkhyAta sAgaropamano kSaya thatAM upazamazreNInI prApti thAya che. temAMthI paNa saMkhyAta sAgaropamano kSaya thatAM kSapakazreNIno lAbha thAya che. sAmAyikanAM bAdhaka kAraNo : kaSAyAdinA udayathI darzanAdisAmAyika prApta nathI thatI athavA prApta thaIne pharI naSTa thaI jAya che. jene kAraNe prANI paraspara hiMsA kare che (uMti) tene kaSAya kahe che; athavA jene kAraNe prANI zArIrika athavA mAnasika duHkhothI ghasAtAM rahe che (RSyanta) tene kaSAya kahe che; athavA jenAthI "' arthAt karmanI "gAya' arthAt lAbha thAya che tene kaSAya kahe che; athavA jenAthI prANI "kRSa' arthAt karmane mati ' arthAt prApta thAya che tene kaSAya kahe che; athavA je "#' (karma)nI "mArA' arthAt upAdAna (hetu) che te kaSAya che. kaSAya mukhyarUpe cAra prakArano che : krodha, mAna, mAyA ane lobha. AmAMthI kayA kaSAyanI utkRSTatA athavA maMdatAthI kayA prakAranA cAritrAdino ghAta thAya che, tenuM bhASyakAre vistArathI varNana karyuM che. cAritra-prApti: * anantAnubandhI vagere bAra prakAranA kaSAyono kSaya, upazama athavA kSayopazama thatAM mano-vAku-kAyarUpa prazA hetuothI cAritra-lAbha thAya che. cAritra pAMca prakAranuM che : sAmAyika, chedopasthApana, parihAravizuddhi, sUkSmasaMparAya tathA yathAkhyAta. prastutamAM niyama evo che ke bAra kaSAyonA kSayAdithI cAritrano lAbha thAya ja che, nahi ke pAMceya prakAranA cAritrano (gA. 1258) - evuM spaSTIkaraNa bhASyakAre karyuM che. sAmAnyarUpe badhA prakAranAM cAritra sAmAyika ja che. chedAdi temanI vizeSa prakAranI avasthAo che. sAmAyikano artha che sAvadya yogano tyAga. te be prakArano hoya che : Ivara tathA yAvatruthika. Itara svalpakAlIna che tathA yAvaskathika jIvanaparyanta mATe che. jenAthI cAritranA pUrvaparyAyano cheda thAya che tathA vratomAM 1. 3. gA. 1193-1221. gA. 1224-1253. 2. gA. 12 22. 4. gA, 1254-1261. 5. gA. 1262-7. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 141 upasthApana thAya che tene chedopasthApana kahe che. te be prakAranuM che : sAticAra tathA niraticAra. ziSyanI upasthApanA athavA tIrthAntarasaMkrAMtimAM jeno Aropa karavAmAM Ave che te niraticAra chedopasthApana che. mUlaguNaghAtInuM je punaH samAropaNa che te sAticAra chedopasthApana che." parihAra nAmaka tapavizeSathI vizuddha thavAnuM nAma parihAravizuddhi cAritra che. te be prakAranuM che : nirvizamAna tathA nirviSTakAyika. parihArikanuM cAritra nirvizamAna che. anupArI tathA kalpasthitanuM cAritra nirviSTakAyika che. krodhAdi kaSAyavargane saMpAya kahe che. jemAM saMparAyano sUkSma avazeSa rahe che te sUkSmasaMparAya cAritra che. zreNI (upazama athavA kSapaka) para ArUDha thanAra vizuddhi prApta jIva teno adhikArI thAya che. yathAkhyAta cAritravALo jIva kaSAyathI nirlipta hoya che. A cAritra be prakAranuM che : chadmasthasambandhI tathA kevalIsambandhI. chadmasthasambandhInA pharI be bheda che : mohakSayasamutya tathA mohopazamaprabhava arthAtu kaSAyanA kSayathI utpanna thanAra tathA kaSAyanA upazamathI utpanna thanAra. kevalIsambandhI yathAkhyAtanA be bheda che : sayogI tathA ayogI. kaSAyanA upazama ane kSayanI prakriyAne dhyAnamAM rAkhatAM bhASyakAre AgaLa upazamazreNI tathA kSapakazreNInuM svarUpa-varNana karyuM che." pravacana tathA sUtraH kevalajJAnanI utpattinA prasaMgane dhyAnamAM rAkhatAM jina-pravacananI utpattinuM varNana karyA bAda AcArya niyuktinI te gAthAnuM vyAkhyAna zarU kare che jemAM evo nirdeza karavAmAM Avyo che ke zratadharma, tIrtha, mArga, mAvacana, pravacana - A badhA pravacananA ekArthaka che tathA sUtra, tatra, grantha, pATha, zAstra - A badhA sUtranA ekArthaka che. zratadharma zuM che? tenuM vivecana karatAM kahevAmAM AvyuM che ke zrutano dharma arthAta svabhAva bodha hoya che ane te ja zratadharma che; athavA dhRtarUpa dharma Rtadharma che ane te jIvano paryAyavizeSa che; athavA sugati arthAta saMyamamAM dhAraNa karavAne kAraNe dharmane zruta kahe che ane te ja zratadharma che. te ja rIte bhASyakAre tIrtha, mArga, prAvacana, sUtra, tatra, grantha, pATha ane zAstranuM zabdArtha-vivecana karyuM che. 3. 1277-8. 1. gA. 1268-9, 4. gA. 1279-1280. 6. gA. 1379. 2. gA. 1270-1. 5. gA. 1283-1345. 7. gA. 1380-4.. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 Agamika vyAkhyAo anuyoga : - sUtrakarthakonuM vyAkhyAna karyA pachI arthekArthakonuM vyAkhyAna zarU thAya che. anuyoga, niyoga, bhASA, vibhASA, vArtika - A pAMca ekarthako che. anuyogano sAta prakAre nikSepa thAya che : nAmAnuyoga, sthApanAnuyoga, dravyAnuyoga, kSetrAnuyoga, kAlAnuyoga, vacanAnuyoga ane bhAvAnuyoga." AcArye A bhedonuM vistRta vivecana karyuM che. A ja rIte anuyoganA viparyayarUpa ananuyoganuM paNa sodAharaNa ane savistAra varNana karavAmAM AvyuM che. niyata, nizcita athavA hita (anukULa) yoganuM nAma niyoga che. tenAthI abhidheyanI sAthe sUtrano sambandha sthApita thAya che. teno paNa anuyoganI mAphaka sabheda tathA sodAharaNa vicAra karavo joIe. vyakta vAphanuM nAma bhASA che. tenAthI zrutanA bhAvasAmAnyanI abhivyakti thAya che. bhAvavizeSanI abhivyaktinuM nAma vibhASA che. vRtti (sUtravivaraNa)nuM badhA paryAyo vaDe vyAkhyAna karavuM te vArtika kahevAya che. vyAkhyAna-vidhinI carcA karatAM bhASyakAre vividha dRSTAnto ApIne e samajAvyuM che ke guru ane ziSyanI yogyatA ane ayogyatAno mApadaMDa kayo che ? je rIte haMsa bhaLelA dUdha ane pANImAMthI pANI choDIne dUdha pI jAya che te ja rIte suziSya gurunA doSone eka bAju rAkhIne tenA guNone ja grahaNa kare che. je rIte eka pADo koI jaLAzayamAM UtarIne tenuM badhuM pANI evI rIte gaMdu ane kaluSita karI nAkhe che ke te na to tenA potAnA pIvAnA kAmamAM AvI zake che ane na koI anya paNa tene pI zake che, te ja rIte kuziSya koI vyAkhyAna-maMDaLamAM jaIne potAnA guru athavA ziSyanI sAthe evI rIte jhaghaDo zarU karI de che ke te vyAkhyAnano rasa na to te pote laI zake che ane na koI anya paNa. A rIte aneka suMdara-suMdara udAharaNo ApIne AcArya jinabhadra guru-ziSyanA guNa-doSonuM sarasa, saraLa tathA saphaLa citraNa karyuM che.' sAmAyika-kAra : vyAkhyAna-vidhinuM vivecana karyA pachI AcArya sAmAyika-saMbaMdhI dvAravidhinI vyAkhyA zarU kare che. te dvAra-vidhi A pramANe che : udeza, nirdeza, nirgama, kSetra, kAla, puruSa, kAraNa, pratyaya, lakSaNa, naya, samavatAra, anumata, kim, katividhi, kasya, kutra, keSa, katham, kiyaccira, kati, sAntara, avirahita, bhava, AkarSa, sparzana, nirukti. 1. gA. 1385-8, 4. gA. 1410-1422. 2. gA. 1389-1409. 5. gA. 1446-1482. 3. gA. 1410-8. 6. gA. 1484-5. - Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 143 udeza : udezano artha che sAmAnya nirdeza. te nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, samAsa, udeza ane bhAva bhedathI ATha prakArano hoya che. bhASyakAre Ano saMkSipta paricaya Apyo che.' nirdeza : vastuno vizeSa ullekha nirdeza che. AnA paNa nAmAdi ATha bheda thAya che. Ano paNa bhASyakAre vizeSa paricaya Apyo che tathA naya dRSTithI sAmAyikanI triliMgatAno vistArathI vicAra karyo che. nirgama : - nirgamano artha che prasUti arthAt utpatti. nirgama cha prakArano che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla tathA bhAva. A bhedonI carcA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke je dravyathI sAmAyikanuM nirgamana thayuM che te dravya ahIM mahAvIra rUpe che. je kSetramAM teno nirgama thayo che te mahasena vana che. teno kALa prathama paurUSI-pramANakAla che. bhAva vakSyamANa lakSaNa bhAvapuruSa che. A saMkSepamAM sAmAyikanA nirgamAMgo che. sAmAyikanA nirgama sAthe sparva mahAvIranA nirgamanI carcA karatAM bhASyakAra niryuktikAranA ja zabdomAM kahe che ke mahAvIra kaI rIte mithyAtvAdi aMdhArAmAMthI nIkaLyA, kaI rIte temane kevalajJAna prApta thayuM tathA kaI rIte sAmAyikanI utpatti thaI - vagere vAto batAvIza.' ATaluM karyA pachI bhASyakAra ekadama gaNadharavAdanI vyAkhyA zarU karI de che. TIkAkAra maladhArI hemacandra uparyukta vAto tarapha ApaNuM dhyAna kheMcatA kahe che ke A badhI vAto sUtrasiddha ja che. AmAM je kaMI kaThina pratIta thAya te mUlAvazyakavivaraNathI jANI levuM joIe. gaNadharavAda : bhagavAna mahAvIra tathA agiyAra pramukha brAhmaNa-paMDitonI vacce vibhinna dArzanika viSayo para je carcA thaI tathA bhagavAnanA maMtavyothI prabhAvita thaIne A paMDitoe mahAvIranA saMghamAM sammilita thavAnuM svIkAryuM, tenI bhASyakAra jinabhadra potAnA graMthamAM vistRta tarkayukta carcA karI che. A ja carcAnuM nAma gaNadharavAda che. A carcAmAM dArzanika jagatanA lagabhaga samasta viSayono samAveza karI levAmAM 1. gA. 1586-1496. 3. gA. 1521-1546. 2. gA. 1497-1530. 4. gA. 1548. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 Agamika vyAkhyAo Avyo che. A carcAmAM bhAga lenAra paMDito je pachIthI bhagavAna mahAvIranA mukhya ziSya - gaNadharanA nAmathI prasiddha thayA temanAM nAma A mujaba che : 1. IndrabhUti, 2. agnibhUti, 3. vAyubhUti, 4. vyakta, 5. sudharmA, 6. maMDika, 7. mauryaputra, 8. amita, 9. acalabhrAtA, 10. metArya, 11. prabhAsa. teonI sAthe je viSayonI carcA thaI te kramazaH A mujaba che : 1. AtmAnuM astitva, 2. karmanuM astitva, 3. AtmA ane zarIrano bheda, 4. zUnyavAdanirAsa, 5. Ihaloka ane paralokanuM vaicitrya, 6. baMdha ane mokSa, 7. devonuM astitva, 8. narakonuM astitva, 9, puNya ane pApa, 10. paralokanuM astitva, 11. nirvANanuM astitva. . AtmAnuM svataMtra astitva sarvajJatvanI prApti bAda bhagavAna mahAvIra eka vakhata mahasena vanamAM virAjita hatA. janasamUha zraddhAvaza temanA darzana mATe jaI rahyo hato. yajJavATikAmAM sthita brAhmaNa paMDitonA manamAM A dazya joIne jijJAsA utpanna thaI ke jemanA darzana mATe ATalo moTo janasamUha UbharAI rahyo che evA mahApuruSane avazya maLavuM joIe. A badhAnA manamAM vedavAkyone laIne vividha prakAranI zaMkAo hatI. sarvaprathama IndrabhUti (gautama) bhagavAna mahAvIranI pAse javA taiyAra thayA. jevA te potAnI ziSya-maMDaLI sahita bhagavAna pAse pahoMcyA, bhagavAne temanA manamAM rahela saMdeha tarapha saMketa karatAM kahyuM - AtmAnA astitvanA viSayamAM tArA manamAM A prakArano saMzaya che ke jo jIva (AtmA)nuM astitva che to te ghaTAdi padArthonI jema pratyakSa paM. zrI dalasukha mAlavaNiyAkRta gaNadharavAdamAM AcArya jinabhadrakRta gaNadharavAdano saMvAdAtmaka gujarAtI anuvAda, TippaNa, vistRta tulanAtmaka prastAvanA vagere che. gujarAta vidyAsabhA, bhadra, amadAvAda taraphathI san 1952mAM tenuM prakAzana thayuM che. zrI pRthvIrAja jaina, ema. e., zAstrIe Ano hiMdImAM paNa anuvAda karyo che je hajI sudhI aprakAzita che. prastuta paricayamAM A graMthano upayoga karavA mATe lekhaka tathA anuvAdaka baMneno AbhArI chuM. gaNadharavAdanA aMgrejI anuvAda tathA vivecana mATe juo - zramaNa bhagavAnuM mahAvIra,bhAga 3, saMpA. - muni ratnaprabhavijaya; anu.-pro. dhIrubhAI pI. ThAkara; prakA.zrI jainagraMtha prakAzaka sabhA, pAMjarApoLa, amadAvAda, san 1942; zrI jaina siddhAnta sosAyaTI, pAMjarApoLa, amadAvAda, san 1950 tathA DaoN. I. e. solomanano aMgrejI anuvAda : prakA. gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, san 1966. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 145 dekhAvuM joIe. te to khapuSpanI jema sarvathA apratyakSa che, AthI tenuM astitva svIkArI nathI zakatuM. jo koI ema kahe ke jIva anumAnathI siddha che to te paNa barAbara nathI. kAraNa ke anumAna pratyakSapUrvaka ja thAya che. jenuM pratyakSa ja nathI tenI siddhi anumAnathI kevI rIte thaI zake che? pratyakSathI nizcita dhUmra tathA agninA avinAbhAvasaMbaMdhanuM smaraNa thayA pachI ja dhUmanA pratyakSathI agninuM anumAna karI zakAya che. jenAthI te liMganuM punaH pratyakSa thavA para te saMbaMdhanuM smaraNa thaI jAya tathA tenAthI jIvanuM anumAna karI zakAya evA jIvanA koI paNa liMganuM sabaMdhagrahaNa tenI sAthe pratyakSa dvArA nathI thatuM. Agama pramANathI paNa jIvanuM svataMtra astitva siddha nathI karI zakAtuM, kemake jenuM pratyakSa ja nathI te Agamano viSaya kevI rIte thaI zake? koI evI vyakti najare nathI paDatI jenAthI jIvanuM pratyakSa thAya ane jenA vacanone pramANabhUta mAnIne jIvanuM astitva siddha karI zakAya. bIjI vAta e che ke Agama pramANa mAnavA chatAM paNa jIvanI siddhi nathI thaI zakatI, kemake vibhinna Agamo paraspara virodhI tattvo siddha kare che. je vAtanI eka Agama siddhi kare che tenI ja bIjuM khaMDana kare che. AvI sthitimAM AgamanA AdhAre paNa jIvanuM astitva siddha nathI thatuM. A rIte koI paNa pramANathI jIvanA astitvanI siddhi nathI thaI zakatI, AthI teno abhAva mAnavo joIe. evuM hovA chatAM paNa loko jIvanuM astitva kema mAne che ?' A saMzayanuM nivAraNa karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che - he gautama ! tAro A saMdeha ucita nathI. tArI e mAnyatA ke "jIva pratyakSa nathI, ThIka nathI, kemake jIva tane pratyakSa che ja. te kevI rIte ? "jIva che ke nahIM e prakAranuM je saMzayarUpa vijJAna che te ja jIva che kemake jIva vijJAnarUpa che. tAro saMzaya to tane pratyakSa che ja. AvI dazAmAM tane jIva pratyakSa thaI ja rahyo che. A uparAMta "meM karyuM', 'huM karuM chuM', "huM karIza" vagere rUpathI traNe kALa saMbaMdhI vividha kAryono paNa nirdeza karavAmAM Ave che AmAM "huM" (aham)rUpa je jJAna che te paNa Atma-pratyakSa ja che. bIjI vAta e che ke jo saMzaya karanAruM koI na hoya to huM chuM ke nahIM te saMzaya kone -- thaze ? jene svarUpamAM ja saMdeha hoya tenA mATe saMsAramAM kaI vastu asaMdigdha haze? evI vyaktine sarvatra saMzaya thaze. anumAnathI jIvanI siddhi karatAM AgaLa kahevAmAM AvyuM che ke AtmA pratyakSa che kemake tenA smaraNAdi vijJAnarUpa guNo svasaMvedana dvArA pratyakSa anubhavAya che. je guNInA guNono pratyakSa anubhava thAya che te guNIno paNa pratyakSa anubhava thAya che jemake ghaTa. jIvanA guNa pratyakSa che AthI 1. gA. 1540-1553. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 Agamika vyAkhyAo jIva paNa pratyakSa che. je rIte ghaTanA pratyakSano AdhAra tenAM rUpAdi guNa che te ja rIte AtmAnA pratyakSa anubhavano AdhAra tenA jJAnAdi guNa che. je loko guNathI guNIne ekAnta bhinna mAne che temanA mate rUpAdinuM grahaNa thayA chatAM paNa ghaTAdi guNIrUpa padArthonuM grahaNa nahIM thAya. Indriyo dvArA mAtra rUpAdinuM grahaNa thavAthI rUpAdine to pratyakSa mAnI zakAya che paraMtu rUpAdithI ekAnta bhinna ghaTanuM pratyakSa nathI mAnI zakAtuM. A rIte jyAre ghaTAdi padArtha paNa siddha nathI to pachI AtmAnA astitvanAstitvano vicAra karavAthI zuM lAbha? AthI smaraNAdi guNonA AdhAre AtmAnuM astitva svIkAravuM joIe.' AtmA ane zarIrano bheda : uparyukta carcAnA AdhAre IndrabhUti e vAta mAnavA mATe taiyAra thaI jAya che ke jJAnAdi guNonA pratyakSa thavAne kAraNe teno AdhArabhUta koI guNI avazya hovo joIe. ATaluM svIkAra karIne teo eka navI zaMkA rajU kare che. teo kahe che ke smaraNAdi guNono AdhAra AtmA ja che, te mAnyatA ThIka nathI kemake kRzatA, sthULatA vagere guNonI jema smaraNAdi guNa paNa zarIramAM ja upalabdha thAya che. evI dazAmAM temano guNIbhUta AdhAra zarIrane ja mAnavo joIe, zarIrathI bhinna AtmAne nahIM. A zaMkAnuM samAdhAna karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke te jJAnAdi zarIranA guNa na thaI zake kemake zarIra ghaTanI jema mUrta arthAt cAkSuSa che jyAre jJAnAdi guNa amUrta arthAta acAkSuSa che. AthI jJAnAdi guNone anurUpa dehathI bhinna koI amUrta guNInI sattA avazya mAnavI joIe. A guNI ja AtmA arthAt jIva che. te pachI IndrabhUti eka vadhu zaMkA upasthita kare che. teo kahe che ke huM potAnA dehamAM AtmAnuM astitva mAnI zakuM chuM paraMtu bIjAnA dehamAM paNa AtmAnI sattA che, tenuM zuM pramANa? mahAvIra kahe che ke A hetuthI anya AtmAonI paNa siddhi thaI zake che. bIjAonA zarIramAM paNa vijJAnamaya jIva che kemake temanAmAM paNa ImpravRtti, aniSTanivRtti vagere vijJAnamaya kriyAo joI zakAya che. AtmAnI siddhinA hetuH je rIte sAMkhyadarzanamAM puruSane prakRtithI bhinna siddha karavA mATe adhiSThAtRtva, saMghAtaparArthatva vagere hetu ApavAmAM AvyA te ja rIte vizeSAvazyakabhASyamAM paNa Atmasiddhi mATe A ja prakAranA keTalAka heta ApavAmAM AvyA che. (1) Indriyono koI adhiSThAtA avazya hovo joIe kemake teo karaNa che, jema 1. gA. 1554-1560 2. gA. 1561-4. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 147 ke daMDAdi karaNono adhiSThAtA kuMbhAra hoya che. jeno koI adhiSThAtA nathI hoto te AkAzanI mAphaka ka2Na paNa nathI hotuM. Indriyono je adhiSThAtA che te ja AtmA che. (2) dehano koI kartA hovo joIe kemake teno ghaTanI jema eka sAdi ane niyata AkAra che. jeno koI kartA nathI hoto teno sAdi ane nizcita AkAra paNa nathI hoto, jemake vAdaLa. A dehano je kartA che te ja AtmA che. (3) jyAre Indriyo ane viSayomAM AdAna-AdeyabhAva che tyAre tyAM koI AdAtA avazya hovo joIe. jyAM AdAna-AyabhAva hoya che tyAM koI AdAtA avazya hoya che; jemake sANasI (saMdaMzaka) ane lokhaMDamAM AdAna-AdeyabhAva che tathA luhAra (lohakA2) AdAtA che. e ja rIte Indriya ane viSayamAM AdAna-AdeyabhAva che tathA AtmA AdAtA che. (4) dehAdino koI bhoktA avazya hovo joIe kemake te bhogya che; jema bhojana vastrAdi bhogya padArthono bhoktA puruSavizeSa che. dehAdino je bhoktA che te ja AtmA che. (5) dehAdino koI svAmI avazya hovo joIe kemake te saMghAtarUpa che. je saMghAtarUpa hoya che teno koI svAmI avazya hoya che, jema gRha ane teno svAmI gRhapati. dehAdi saMghAtono je svAmI che te ja AtmA che. vyutpattimUlaka hetu : zabdanI vyutpattinI dRSTie jIvanuM astitva siddha karatAM bhagavAna mahAvIra IndrabhUtine samajAve che ke 'jIva' pada 'ghaTa' padanI jema vyutpattiyukta zuddha pada hovAne kAraNe sArthaka hovuM joIe arthAt 'jIva' padano kaMIka artha avazya hovo joIe. je pada sArtha nathI hotuM te vyutpattiyukta zuddha pada paNa nathI hotuM, jemake Ditya, kharaviSANa vagere. 'jIva' pada vyutpattiyukta tathA zuddha che AthI teno koI artha avazya hovo joIe. A tarka sAMbhaLIne IndrabhUti pharI kahe che ke zarIra ja 'jIva' padano artha che, tenAthI bhinna koI vastu nahIM. mahAvIra A matanuM khaMDana karatAM pharI kahe che - 'jIva' padano artha zarIra nathI thaI zakato kemake 'jIva' zabdanA paryAyo 'zarIra' zabdanA paryAyothI bhinna che. jIvanA paryAyo che : jaMtu, prANI, sattva, AtmA vagere. zarIranA paryAyo che : deha, vadhu, kAya, kalevara vagere. ane pAchA deha ane jIvanAM lakSaNo paNa bhinna-bhinna che. jIva jJAnAdi guNayukta che jyAre deha jaDa che. te pachI mahAvIre potAnI sarvajJatAnuM pramANa ApIne te sAbita karyuM che ke sarvajJanA vacanomAM saMdeha nA hovo joIe kemake teo jenA kAraNe manuSya jUThThuM bole che tevA rAga, dveSAdi doSothI para hoya che. 3 1. gA. 1567-9. 11 2. gA. 1575-6. 3. 1577-89. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 Agamika vyAkhyAo jIvanI anekatA : jIvanuM lakSaNa upayoga che. jIvanA mukhya be bheda che saMsArI ane siddha. saMsArI jIvanA pharI be bheda che : trasa ane sthAvara.' je loko AkAzanI jema eka ja jIvanI sattAmAM vizvAsa kare che te yathArthavAdI nathI. nAraka, deva, manuSya, tiryaMca vagere piDomAM AkAzanI jema eka ja AtmA mAnavAmAM zuM hAni che? Ano uttara te che ke AkAzanI jema badhA piMDomAM eka AtmA saMbhavita nathI. AkAzanuM sarvatra eka ja liMga athavA lakSaNa ApaNe anubhavIe chIe AthI AkAza eka ja che. jIvanA viSayamAM evuM nathI kahI zakAtuM. jIva pratyeka piMDamAM vilakSaNa che AthI tene sarvatra eka nathI kahI zakAto. jIva aneka che kemake temAM lakSaNabheda che, jemake vividha ghaTa. je vastu aneka nathI hotI temAM lakSaNa bheda paNa nathI hoto, jemake AkAza. vaLI, eka ja jIva mAnavAthI sukha, duHkha, baMdha, mokSa vagerenI vyavasthA paNa nathI thaI zakatI. eka ja jIvanuM eka ja samayamAM sukhI-duHkhI thavuM saMbhavatuM nathI, baddha-mukta thavuM saMbhavatuM nathI. AthI aneka jIvonI sattA mAnavI yuktisaMgata che. IndrabhUti mahAvIranA uparyukta vaktavyathI pUrNa saMtuSTa nathI thatA. teo pharI zaMkA kare che ke jo jIvanuM lakSaNa jJAna-darzanarUpa upayoga che ane te badhA jIvomAM vidyamAna che to pachI pratyeka piMDamAM lakSaNa bheda kevI rIte mAnI zakAya ? AnuM samAdhAna karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke badhA jIvomAM upayogarUpa sAmAnya lakSaNa vidyamAna hovA chatAM paNa pratyeka zarIramAM vizeSa-vizeSa upayogano anubhava thAya che. jIvomAM upayoganA apakarSa tathA utkarSanA tAratamyanA anaMta bheda che. A ja kAraNa che ke jIvonI saMkhyA paNa anaMta che. jIvanuM svadeha-parimANa : jIvone aneka mAnavA chatAM paNa sarvavyApaka mAnavAmAM zuM muzkelI che? jIva sarvavyApaka nathI paraMtu zarIravyApI che kemake tenA guNa zarIramAM ja upalabdha thAya che. jemake ghaTanA guNa ghaTanA bAhya dezamAM upalabdha nathI thatAM AthI tene sarvavyApaka nathI mAnI zakAto, te ja rIte AtmAnA guNa paNa zarIranI bahAra upalabdha nathI thatAM AthI te svadehaparimANa ja che. athavA jyAM jenI upalabdhi pramANasiddha nathI thatI tyAM teno abhAva mAnavo joIe jemake ghaTamAM paTano abhAva che. 1. gA. 1580. 2. brahmabiMdu upaniSadu, 11 vagere. 3. gA. 1581-3. 4. jemake sAMkhya, naiyAyika vagere mAne che. 5. tulanA : anyayogavyavacchedadvAtrizikA, 9. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 149 zarIranI bahAra saMsArI AtmAnI upalabdhi nathI AthI zarIranI bahAra teno abhAva mAnavo yuktiyukta che. jIvamAM kartRtva, bhoktRtva, baMdha, mokSa, sukha, duHkha vagere badhuM yuktisaMgata siddha tyAre thaI zake, jyAre tene aneka ane asarvavyApakasvazarIravyApI mAnavAmAM Ave. AthI jIvane aneka ane asarvagata mAnavo joIe.1 jIvanI nityAnityatA : : AtmA pUrva paryAyanA nAza ane apara paryAyanI utpattinI apekSAe anitya svabhAvavALo che. ghaTAdi vijJAnarUpa upayogano nAza thatAM paTAdi vijJAnarUpa upayoga utpanna thAya che. AnAthI jIvamAM utpAda ane vyaya baMne siddha thAya che, AthI jIva vinAzI che. evuM hovA chatAM paNa vijJAna-sannatinI apekSAe jIva avinAzI arthAt nitya - dhruva paNa siddha thAya che. AtmAmAM vijJAnasAmAnyano kyAreya abhAva nathI hoto, vijJAnavizeSano abhAva hoya che. AthI vijJAnasannati arthAt vijJAnasAmAnyanI apekSAe AtmA nitya che, dhruva che, zAzvata che, avinAzI che. saMsAranA badhA padArthono paNa A ja svabhAva che.ra jIva bhUtadharma nathI : 3 keTalAka loko ema mAne che ke vijJAnanI utpatti bhUtothI ja thAya che, AthI vijJAnarUpa jIva bhUtono ja dharma che. temanI A mAnyatA anupayukta che. vijJAnano bhUto sAthe koI anvaya-vyatireka saMbaMdha nathI. bhUtonuM astitva hovA chatAM paNa mRta zarIramAM jJAnano abhAva joI zakAya che. bhUtonA abhAvamAM paNa muktAvasthAmAM jJAnano sadbhAva che. AthI bhUtonI sAthe jJAnano anvaya-vyatireka asiddha che. eTalA mATe jJAnarUpa jIva bhUtadharma na hoI zake. je rIte ghaTano sadbhAva thavAthI niyamapUrvaka paTano sadbhAva nathI thato tathA ghaTanA abhAvamAM paNa paTano sadbhAva joI zakAya che, AthI paTane ghaTathI bhinna ane svataMtra mAnI zakAya che, te ja rIte jJAnane paNa bhUtothI bhinna mAnavuM joIe. AthI vijJAnarUpa jIva bhUtadharma na hoI zake. A pramANe bhagavAna mahAvIre IndrabhUtino jIvaviSayaka saMzaya dUra karyo ane temaNe potAnA pAMcaso ziSyo sahita mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI.pa 3. cArvAkanI A ja mAnyatA che. 1. gA. 1586-7. 4. gA. 1597-9. 2. gA. 1595. 5. gA. 1604. www.jainelibrary.brg Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 karmanuM astitva H tyAra pachI agnibhUti mahAvIranI pAse pahoMcyA. bhagavAne temane AvelA joIne nAma ane gotrathI sambodhita karyA ane kahyuM - agnibhUti ! tArA manamAM evo saMdeha che ke karma che ke nathI. huM tArA A saMdehanuM nivAraNa karIza. tuM mAne che ke karma pratyakSa vagere koI paNa pramANathI siddha nathI, AthI te kharaviSANanI jema abhAvarUpa che. tAro A saMdeha anupayukta che. huM karmane pratyakSa jouM chuM. jo ke tane tenuM pratyakSa darzana nathI to paNa anumAnathI tuM paNa tenI siddhi karI zake che. sukhaduHkharUpa karmaphaLa to tane pratyakSa ja che ane tethI tenA kAraNarUpa karmanI sattAnuM anumAna karI zakAya che. sukha-duHkhanuM koI kAraNa avazya hovuM joIe kemake te kArya che, jema aMkurarUpa kAryano hetu bIja che. sukha-duHkharUpa kAryano je hetu che te ja karma che. 1 agnibhUti mahAvIranI A vAta mAnIne AgaLa zaMkA kare che ke jo sukhaduHkhanuM dRSTa kAraNa siddha hoya to adRSTa kAraNarUpa karmanuM astitva mAnavAnI zI AvazyakatA che ? caMdana vagere padArtha sukhanA hetu che ane sarpaviSa vagere duHkhanA hetu che. A dRSTa kAraNone choDIne ardaSTa karmane mAnavAnI koI AvazyakatA pratIta nathI thatI. AnuM samAdhAna karatAM bhagavAna kahe che ke dRSTa kAraNamAM vyabhicAra dekhAya che AthI adRSTa kAraNa mAnavuM anivArya banI jAya che. e kevI rIte ? sukha-duHkhanA dRSTa kAraNo samAnarUpe upasthita hovA chatAM paNa temanAM kAryomAM tAratamya jovAmAM Ave che te niSkAraNa nathI hoI zakatuM. AnuM je kAraNa che te ja karma che.2 karma-sAdhaka eka anya pramANa ApatAM bhagavAna mahAvIra kahe che bAlazarIra dehAntarapUrvaka che kemake te IndriyAdithI yukta che, jema yuvAdeha bAladehapUrvaka che. Adya bAlazarIra je dehapUrvaka che te ja karma kArmaNazarIra che. Adha 3 karma-sAdhaka trIjuM anumAna A mujaba che : dAnAdi kriyAnuM kaMIka phaLa avazya hovuM joIe, kemake te sacetana vyaktikRta kriyA che, jemake kRSi. dAnAdi kriyAnuM je phaLa che te ja karma che. agnibhUti A vAtane mAnatAM pharI prazna kare che ke jema kRSi vagere kriyAnuM dRSTa phaLa dhAnyAdi che, te ja rIte dAnAdi kriyAnuM phaLa paNa manaHprasAda vagere kema na mAnI levAmAM Ave ? A dRSTa phaLa choDIne adaSTa phalarUpa karmanI sattA mAnavAthI zuM lAbha ? mahAvIra Ano uttara ApatAM kahe che - agnibhUti ! zuM tuM nathI jANato ke manaHprasAda paNa eka prakAranI kriyA che, AthI sacetananI anya 1. gA. 1610-2. 2. 1612-3. Agamika vyAkhyAo - 3. gA. 1614 -- Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 151 kriyAo mAphaka tenuM paNa phaLa mAnavuM joIe. te ja phaLa karma che. A karmanA kAryarUpe sukhaduHkha vagere AgaLa jatAM pharI ApaNe anubhavIe chIe.1 mUrta karma : jo kAryanA astitvathI kAraNanI siddhi thAya che to zarIra vagere kArya mUrta hovAne kAraNe tenuM kAraNarUpa karma paNa mUrta ja hovuM joIe. A saMzayanuM nivAsya karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke huM karmane mUrta ja mAnuM chuM kAraNake tenuM kArya mUrta che. jema paramANunuM kArya ghaTa mUrta che AthI paramANu paNa mUrta che, tevI ja rIte karmanuM zarIrAdi kArya mUrta che AthI karma paNa mUrta ja che. karmanuM mUrtatva siddha karanAra anya hetuo A che : (1) karma mUrta che kAraNake tenI sAthe saMbaMdha thavAthI sukha Adino anubhava thAya che, jemake bhojana. je amUrta hoya che tenI sAthe saMbaMdha thavAthI sukha vagereno anubhava nathI thato, jemake AkAza. (2) karma mUrta che kemake tenA saMbaMdhathI vedanAno anubhava thAya che, jemake agni. (3) karma mUrta che kemake temAM bAhya padArthothI balAdhAna thAya che. jema ghaTAdi padArtho para tela vagere bAhya vastunuM vilepana karavAthI balAdhAna thAya che -- snigmatA Ave che te ja rIte karmamAM paNa mALA, caMdana, vanitA vagere bAhya vastuonA saMsargathI balAdhAna thAya che AthI te mUrta che. (4) karma mUrta che kemake te AtmAdithI bhinna rUpamAM pariNAmI che, jemake dUdha. 3 karma ane AtmAno saMbaMdha : karmane mUrta mAnavAthI amUrta AtmA sAthe teno saMbaMdha kevI rIte thaI zake ? ghaTa mUrta che chatAM paNa teno saMyoga saMbaMdha amUrta AkAza sAthe thAya che. barAbara e ja rIte mUrta karmano amUrta AtmA sAthe saMbaMdha thAya che. athavA je rIte AMgaLI vagere mUrta dravyano Acana vagere amUrta kriyA sAthe saMbaMdha thAya che te ja pramANe karma ane jIvano saMbaMdha siddha thAya che.4 sthULa zarIra mUrta che paraMtu teno AtmA sAthe saMbaMdha pratyakSa ja che. e ja rIte bhavAMta2mAM jatAM jIvano kArmaNa zarIra sAthe sabaMdha thavo ja joIe anyathA navA sthULa zarIranuM grahaNa saMbhavI nathI zakatuM.pa mUrta dvArA amUrtano upaghAta ane anugraha kevI rIte thaI zake ? vijJAnAdi amUrta che paraMtu madirA, viSa vagere mUrta vastuo dvArA temano upaghAta thAya che tathA ghI, dUdha vagere pauSTika bhojana vaDe temano upakAra thAya che. e ja rIte mUrta karma dvArA amUrta AtmAno anugraha athavA upakAra thaI zake che. 1. gA. 16156. 4. gA. 1635. 2. gA. 1625. 5. gA. 1636. 3. gA. 1626-7. 6. gA. 1637 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo athavA ema kaho ke saMsArI AtmA vastutaH ekAMtarUpe amUrta nathI. jIva tathA karmano anAdikAlIna saMbaMdha hovAne kAraNe kathaMcita jIva paNa karmapariNAmarUpa che, AthI te te rUpamAM mUrta paNa che. A pramANe mUrta AtmA 52 mUrta karma dvArA thanAra anugraha ane upaghAtano svIkAra karavAmAM koI Apatti nA hovI joIe. deha ane karmamAM paraspara kArya-kAraNabhAva che. jema bIjathI aMkura ane aMkurathI bIjanI utpatti che ane e rIte bIjAMkura saMtati anAdi che te ja rIte dehathI karma ane karmathI dehano udbhava samajavo joIe. deha ane karmanI A paraMparA anAdi che. IzvarakatRtvanuM khaMDana H 152 agnibhUti eka bIjI zaMkA UbhI kare che. teo kahe che ke jo IzvarAdine jagata-vaicitryanuM kAraNa mAnI levAmAM Ave to karmanI koI AvazyakatA nathI rahetI. mahAvIra kahe che ke karmanI sattA na mAnatAM mAtra zuddha jIvane ja dehAdinI vicitratAno kartA mAnavAmAM Ave athavA IzvarAdine A samasta vaicitryano kartA mAnavAmAM Ave to ApaNI badhI mAnyatAo asaMgata siddha thaze. Ama kema ? jo zuddha jIva athavA IzvarAdine karma-sAdhananI apekSA nathI to te zarIrAdino AraMbha ja na karI zake kemake tenI pAse Avazyaka upakaraNono abhAva che, jema kuMbhAra daMDa vagere upakaraNonA abhAvamAM ghaDA vagerenuM nirmANa nathI karI zakato te ja rIte Izvara karmAdi sAdhanonA abhAvamAM zarIra vagerenuM nirmANa nathI karI zakato. A ja rIte nizceSTatA, amUrtatA vagere hetuothI paNa Izvara-kartRtvanuM khaMDana karI zakAya che. A pramANe bhagavAna mahAvIre agnibhUtinA saMzayanuM nivAraNa karI ApyuM tethI temaNe potAnA 500 ziSyo sAthe bhagavAna pAse dIkSA grahaNa karI lIdhI. AtmA ane zarIranA bheda : IndrabhUti tathA agnibhUtinA dIkSita thavAnA samAcAra sAMbhaLIne vAyubhUti bhagavAna mahAvIra pAse pahoMcyA. bhagavAne temane saMbodhita karatAM kahyuM vAyubhUti ! tArA manamAM e saMzaya che ke jIva ane zarIra eka ja che athavA judA-judA che ? tane veda-padono sAco artha samajAyo nathI, eTalA mATe tane A prakArano saMdeha thaI rahyo che." tuM ema mAne che ke pRthvI, jala, teja ane vAyu - A cAra bhUtonA samudAyathI caitanya utpanna thaI zake che. je rIte magha utpanna karanArI judI-judI vastuomAM madakti dekhAtI nathI chatAM paNa temanA samudAyathI madazakti - 1. gA. 1638-9. 2. gA. 1641-2. 3. gA. 1644. -- 4. gA. 1649 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 153 utpanna thAya che, te ja rIte pRthvI vagere koI paNa pRthak bhUtamAM caitanyakti dekhAtI nathI chatAM paNa temanA samudAyathI caitanyano prAdurbhAva thAya che. je rIte judA-judAdravyonA samudAyathI madazakti utpanna thAya che ane keTalAka samaya sudhI sthira rahIne kAlAMtaramAM vinAzanI sAmagrI upasthita thatAM pharIthI naSTa thaI jAya che, te ja rIte bhUtonA samudAyathI caitanya utpanna thAya che ane keTalAka samaya sudhI vidyamAna rahIne kAlAMtaramAM vinAzanI sAmagrI upasthita thatAM pharI naSTa thaI jAya che. AthI caitanya bhUtono dharma che ane bhUtarUpa zarIra tathA caitanyarUpa AtmA abhinna che. - bhagavAna mahAvIra A saMzayanuM nirAkaraNa karatAM kahe che - he vAyubhUti ! tAro A saMzaya yogya nathI kemake caitanya mAtra bhUtonA samudAyathI utpanna nathI thaI zakatuM. te svataMtrarUpe sat che kemake pratyeka bhUtamAM tenI sattAno abhAva che. jeno pratyeka avayavamAM abhAva hoya te samudAyathI paNa utpanna nathI thaI zakatuM. retInA pratyeka kaNamAM tela nathI AthI retInA samudAyamAMthI paNa tela nathI nIkaLI zakatuM. talanA samudAyamAMthI tela nIkaLe che kemake pratyeka talamAM telanI sattA che. tAruM e kathana ke maghanA pratyeka dravyamAM mada avidyamAna che, ayogya che. vastutaH madyanA pratyeka aMgamAM paNa madanI nyUna athavA adhika mAtrA vidyamAna che ja, eTalA mATe te samudAyathI utpanna thAya che. - bhUtomAM paNa madyAMgonI mAphaka pratyekamAM caitanyanI mAtrA vidyamAna che AthI te samudAyathI paNa utpanna thaI jAya che, evuM mAnI levAmAM Ave to zuM Apatti che ? A vAta nathI mAnI zakAtI kemake je rIte maghanA pratyeka aMga - dhAtakIpuSpa, goLa, drAkSA, IkSurasa vageremAM madazakti jovAmAM Ave che te ja rIte pratyeka bhUtamAM caitanyazaktinuM darzana nathI thatuM. AthI ema nathI kahI zakAtuM ke mAtra bhUtasamudAyathI ja caitanya utpanna thAya che. na maghanA pratyeka aMgamAM paNa jo madazakti na mAnIe to zuM doSa che ? jo bhUtomAM caitanyanI mAphaka madyanA paNa pratyeka aMgamAM madakti na hoya to evo niyama ja nathI banI zakato ke maghanA dhAtakIpuSpa vagere to kAraNo che ane anya padArtho nahi. AvI sthitimAM rAkha, patthara vagere koI paNa vastu madanuM kAraNa banI jaze ane koI paNa samudAyathI magha utpanna thaI jaze. paraMtu vyavahAramAM Ama nathI thatuM. AthI madhanA pratyeka aMgabhUta padArthamAM madazaktinuM astitva avazya mAnavuM joIe.pa 1. gA. 1650-1. 3. gA. 1652. 2. A satkAryavAdano mULabhUta siddhAMta che. 4. gA. 1653 5. gA. 1654. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Agamika vyAkhyAo Indriya-bhinna AtmasAdhaka anumAna : bhUta athavA IndriyothI judA koI tattvano dharma caitanya che, kemake bhUta athavA Indriyo dvArA upalabdha padArthanuM smaraNa thAya che, jema pAMca jharukhAmAMthI upalabdha vastunuM smaraNa thavAne kAraNe jharUkhAothI bhinnasvarUpa devadattano dharma caitanya che. jema kramaza: pAMca jharukhAmAMthI jonAra devadatta eka ja che ane te A jharukhAothI bhinna che kemake te pAMce jharUkhAo dvArA jovAmAM AvelI cIjonuM smaraNa kare che, te ja rIte pAMce Indriyo dvArA gRhIta padArthonuM smaraNa karanAra paNa IndriyothI bhinna koI tattva avazya hovuM joIe. A ja tattvanuM nAma AtmA athavA jIva athavA cetanA che. jo svayaM Indriyone ja upalabdhikartA mAnI levAmAM Ave to zuM Apatti che? IndriyavyApAra baMdha thavAthI athavA Indriyono nAza thavAthI paNa Indriyo dvArA gRhIta vastunuM smaraNa thAya che tathA kyAreka-kyAreka IndriyavyApAranA astitvamAM paNa anyamanaskane vastunuM jJAna nathI thatuM, AthI ema mAnavuM joIe ke koI vastunuM jJAna Indriyone nathI thatuM paraMtu Indriyabhinna koI anyane ja thAya che. A ja jJAtA AtmA che. bIjuM anumAna A mujaba che : AtmA IndriyothI bhinna che, kemake te eka Indriya dvArA gRhIta padArthane bIjI IndriyathI grahaNa kare che. jema eka bArImAMthI jovAmAM AvelAM ghaDAne devadatta bIjI bArImAMthI grahaNa kare che AthI devadatta baMne bArIothI bhinna che, tevI ja rIte AtmA paNa eka IndriyathI gRhIta vastune bIjI IndriyathI grahaNa kare che AthI te IndriyothI bhinna che. bIjI vAta e che ke vastunuM grahaNa eka IndriyathI thAya che paraMtu vikAra bIjI IndriyamAM thAya che, jema AMkho dvArA AmalI vagere Apta padArtha dekhAya che paraMtu lAlAgnavAdi vikAra (lALa paDavI, moMmAM pANI AvavuM) jillAmAM thAya che, AthI ema mAnavuM paDe che ke AtmA IndriyothI bhinna che. trIjuM anumAna A pramANe che : jIva IndriyothI bhinna che, kemake te badhI Indriyo dvArA gRhIta arthanuM smaraNa kare che. je rIte potAnI IcchAthI rUpa vagere eka-eka guNanA jJAtA evA pAMca puruSothI rUpa vagerenuM jJAna grahaNa karanAro puruSa bhinna che, te ja rIte pAMce IndriyothI upalabdha arthanuM smaraNa karanAruM pAMce IndriyothI bhinna koI tattva hovuM joIe. A ja tattva AtmA che. 1. gA. 1657-8. 2. gA. 1659, 3, gA. 1660, Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 55 vizeSAvazyakabhASya AtmAnI nityatA : AtmA zarIrathI bhinna sAbita thavA chatAM paNa zarIranI jema kSaNika to che ja. AvI dazAmAM te zarIranI sAthe ja naSTa thaI jAya che. to pachI tene zarIrathI bhinna sAbita karavAno zo phAyado ? A zaMkA yogya nathI. pUrva janmanuM smaraNa karanAra jIvano tenA pUrva bhavanA zarIrano nAza thaI javA chatAM paNa kSaya nathI mAnI zakAto. jIvano kSaya mAnavAthI pUrvabhavanuM smaraNa karanAra koI nathI rahetuM. je rIte bAlyAvasthAnuM smaraNa karanAra vRddhanA AtmAno bAlyakALamAM sarvathA nAza nathI thaI jato kemake te bAlyAvasthAnuM smaraNa karato pratyakSa jovAmAM Ave che, barAbara e ja rIte jIva paNa pUrva janmanuM smaraNa kare che, A vAta sAbita thayelI che. athavA je rIte videzamAM gayela koI vyakti svadezanI vAtonuM smaraNa kare che AthI tene naSTa nathI mAnI zakAto, te ja rIte pUrva janmanuM smaraNa karanAra jIvano paNa sarvathA nAza na mAnI zakAya.' jo koI ema kahe ke jIvarUpa vijJAnane kSaNika mAnIne paNa vijJAna-saMtatinA sAmarthyathI smaraNanI siddhi karI zakAya che, to teno artha e thayo ke zarIrano nAza thaI javA chatAM paNa vijJAna-saMtatino nAza nathI thayo. AthI vijJAna-saMtati zarIrathI bhinna ja sAbita thaI. vijJAnanuM sarvathA kSaNika hovuM saMbhavita nathI kemake pUrvopalabdha vastunuM smaraNa thatuM hovAnuM joI zakAya che. je kSaNika hoya che tene atItanuM smaraNa nathI thaI zakatuM. kemake ApaNane atItanuM smaraNa thAya che AthI ApaNuM vijJAna sarvathA kSaNika nathI. kSaNikavAdanA aneka doSo tarapha saMketa karatAM bhASyakAre evA matanI sthApanA karI che ke jJAna-saMtatinuM je sAmAnya rUpa che te nitya che AthI teno kyAreya paNa vyavaccheda nathI thato. e ja AtmA nAme prasiddha che. AtmAnI adezyatA : jo AtmA zarIrathI bhinna che to te zarIramAM praveza samaye athavA tyAMthI bahAra nIkaLatAM dekhAto kema nathI ? koI paNa vastunI anupalabdhi be jAtanI hoya che : (1) je vastu kharazRMgAdi mAphaka sarvathA asatu hoya te kyAreya upalabdha nathI hotI; (2) vastu sat hovA chatAM paNa bahu dUra, bahu pAse, ati sUkSma vagere hovAne kAraNe upalabdha nathI hotI. AtmA svabhAvathI amUrta che tathA tenuM kArmaNa zarIra paramANunI mAphaka sUkSma che AthI te ApaNA zarIramAM praveza karatI vakhate athavA zarIramAMthI bahAra nIkaLatI vakhate jovAmAM nathI Avato. 1. gA. 1671. 2. gA, 1672-1681. 3. gA. 1683 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 Agamika vyAkhyAo A pramANe jyAre bhagavAna mahAvIre vAyubhUtinA saMzayanuM nivAraNa karyuM tyAre temaNe potAnA 500 ziSyo pAse bhagavAna pAse dIkSA aMgIkAra karI lIdhI.' zUnyavAdanuM nirasana : IndrabhUti vagere traNene dIkSita thayelA sAMbhaLIne vyakta vicAra karyo ke mAre paNa mahAvIra pAse pahoMcavuM joIe. ema vicArIne teo bhagavAna mahAvIra pAse pahoMcyA. bhagavAne temane AvelA joIne saMbodhita karatAM kahyuM - he vyakta ! tArA manamAM ema saMzaya che ke bhUtonuM astitva che ke nahi ? tuM vedavAkyono yathArtha artha nathI jANato, eTalA mATe tane A prakAranI zaMkA che. huM tane Ano sAco artha batAvIza jethI tAro saMzaya dUra thaze. he vyakta ! tuM ema samaje che ke pratyakSa dekhAnArA A badhA bhUto svopama che tathA jIva, puNya, pApa vagere parokSa padArtho paNa mAyopama che. A rIte samasta saMsAra yathArthamAM zUnyarUpa che. tuM ema paNa jANe che ke saMsAramAM saghaLo vyavahAra hrasva-dIrthanI mAphaka sApekSa che. AthI vastunI siddhi svataH, parataH, ubhayataH tathA anya koI paNa prakArathI nathI thaI zakatI. AthI badhuM ja zUnya che. A ja rIte padArthanI sAthe astitva, ekatva, anekatva vagereno koI prakArano saMbaMdha sAbita nathI thaI zakato, AthI badhuM zUnya che. utpatti, anutpatti, ubhaya, anubhaya vageremAM paNa A ja prakAranA aneka doSo upasthita thAya che, AthI jagatane zUnyarUpa ja mAnavuM joIe. A zaMkAonuM nivAraNa A mujaba che : jo saMsAramAM bhUtonuM astitva ja na hoya to temanA viSayamAM AkAza-kusuma samAna saMzaya ja utpanna na thAya. je vastu vidyamAna hoya che tenA ja viSayamAM saMzaya thAya che jema ke sthANu ane puruSanA viSayamAM. evI kaI vizeSatA che ke jenA kAraNe sthANu-puruSanA viSayamAM to saMdeha thAya che paraMtu AkAza-kusumanA viSayamAM saMdeha nathI thato ? athavA evuM kema nathI thatuM ke AkAza-kusuma vagerenA viSayamAM ja saMdeha thAya tathA sthANu-puruSanA viSayamAM saMdeha na thAya ? AthI ema mAnavuM joIe ke AkAzakusumanI samAna badhuM samAnarUpathI zUnya nathI. pratyakSa, anumAna tathA Agama dvArA padArthanI siddhi thAya che, AthI A pramANonA viSayabhUta padArthonA saMbaMdhamAM ja saMzaya utpanna thAya che. je sarvapramANIta che tenA viSayamAM saMzaya kevI rIte thaI zake? eTalA mATe sthANupuruSa vagere padArthonA viSayamAM to saMdeha thAya che paraMtu AkAza-kusuma vagerenA 1. gA. 1686. 2. gA. 1687-9. 3. gA. 1690-6. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 157 viSayamAM nahi. bIjI vAta e che ke saMzayAdi jJAnaparyAya che. jJAnanI utpatti jJeya vinA saMbhavatI nathI. AthI jo joya ja nathI to saMzaya utpanna ja kevI rIte thaze ?' ahIM koI ema kahI zake ke evo koI niyama nathI ke jo badhAno abhAva hoya to saMzaya ja na thAya. jema sUtelAM puruSa pAse kaMI paNa nathI hotuM chatAM paNa te svapramAM saMzaya kare che ke "A gajarAja che athavA parvata?' AthI badhuM zUnya hovA chatAM paNa saMzaya thaI zake che. A kathana yogya nathI. svapramAM je saMdeha thAya che te paNa pUrvAnubhUta vastunA smaraNathI ja thAya che. jo badhI vastuono sarvathA abhAva hoya to svapramAM paNa saMzaya na thAya. je kAraNothI svama thAya che te A mujaba che : anubhUta artha - jemake snAnAdi, daSTa artha- jemake hasti-turagAdi, ciMtita artha - jemake priyatamA vagere, zrata artha - jemake svarga-narakAdi, prakRti vikAra - jemake vAta-pittAdi, anukULa athavA pratikULa devatA, sajaLa pradeza, puNya tathA pApa. AthI svapra paNa bhAvarUpa che. svama bhAvarUpa che kemake ghaTa-vijJAnAdi mAphaka te paNa vijJAnarUpa che athavA svama bhAvarUpa che kemake te paNa potAnA kAraNothI utpanna thAya che, jema ghaTa vagere potAnA kAraNothI utpanna thavAne kAraNe bhAvarUpa che. 2 zUnyavAdamAM eka doSa e paNa che ke jo badhuM ja zUnya hoya to svama-asvama, satya-mithyA, gandharvanagara-pATaliputra, mukhya-gauNa, sAdhya-sAdhana, kArya-kAraNa, vaktA-vacana, triavayava-paMcAvayava, svapakSa-parapakSa vagere bheda paNa na hoya. ema kahevuM ke samasta vyavahAra sApekSa che, AthI koI padArthanI svarUpasiddhi nathI thaI zakatI, ayukta che. ApaNI sAme eka prazna che ke hRsva-dIrghanuM jJAna yugapad thAya che ke kramazaH? jo yugapad thAya che to je samaye madhyamA AMgaLInA viSayamAM dIrghatvano pratibhAsa thayo te ja samaye pradezinImAM hRsvatvano pratibhAsa thayo, evuM mAnavuM paDaze. AvI avasthAmAM ema nathI kahI zakAtuM ke hRsvatvadirghatva sApekSa che. jo hrasva-dIrghanuM jJAna kramazaH thAya che to pahelAM pradezinImAM hRsvatvanuM jJAna thAya che je madhyama AMgaLInA dIrghatvanA pratibhAsathI nirapekSa che. AthI ema mAnavuM paDe che ke hRsvatva-dIrghatvano vyavahAra mAtra sApekSa nathI. eka bIjuM udAharaNa laIe. bALaka janma lIdhAM pachI sarvaprathama AMkho kholIne je jJAna prApta kare che temAM zAnI apekSA che? tathA be sadaza padArthonuM jJAna jo eka sAthe thAya to temAM paNa koInI apekSA daSTigocara nathI thatI. A badhI muzkelIo 1. gA. 1297-1700. 2. gA. 1702-4. 3. gA. 1705-9. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Agamika vyAkhyAo dhyAnamAM rAkhatAM e mAnavuM joIe ke koI eka vastunuM svaviSayaka jJAna anya vastunI apekSA vinA thAya che. ta--tipakSI padArthanuM smaraNa thavAthI A prakArano vyapadeza avazya thAya che ke A amukathI hRsva che, amukathI dIrgha che vagere. AthI padArthone svata: siddha mAnavA joIe. 1 padArthanA astitva vagere dharmonI siddhi A pramANe karI zakAya che : jo padArthanA astitva vagere dharmo anyanirapekSa na hoya to hRsva padArthono nAza thAya tyAre dIrgha padArthono paNa sarvathA nAza thaI javo joIe, kemake dIrdha padArthonI sattA hRsva padArtha sApekSa che. paraMtu evuM nathI thatuM. AthI ema siddha thAya che ke padArthanA hRsva vagere dharmonuM jJAna ane vyavahAra ja parasApekSa che, temanA astitva vagere dharmo nahi. ghasattA ghaTano dharma hovAne kAraNe ghaTathI abhinna che paraMtu paTAdithI bhinna che. ghaTanI jema paTAdinI sattA paTAdimAM che ja AthI ghaTanI mAphaka aghaTarUpa paTAdi paNa vidyamAna che. A ja rIte aghaTanuM astitva hovAne kAraNe tabhinnane ghaTa kahI zakAya che. ahIM eka zaMkA pedA thaI zake che ke jo ghaTa ane arti va eka ja hoya to evo niyama kema nathI banI zakato ke "je je astirUpa che te badhuM ghaTa ja che ?' AvuM eTalA mATe nathI thatuM ke ghaTanuM astitva ghaTamAM ja che, paTAdimAM nahi. AthI ghaTa ane tenA astitvane abhinna mAnIne paNa e niyama nathI banI zakato ke "je je atirUpa che te badhuM ghaTa ja che.' mAtra "asti' arthAt "che' kahevAthI jeTalA padArthomAM astitva che te badhAno bodha thaze. temAM ghaTa ane aghaTa badhAno samAveza thaze. "ghaTa che' evuM kahevAthI to teTalo ja bodha thaze ke mAtra ghaTa che. enuM kAraNa e che ke ghaTanuM astitva ghaTa sudhI ja sImita che. jema "vRkSa kahevAthI AMbo, lImaDo vagere badhAM vRkSono bodha thAya che kemake A badhAmAM vRkSatva samAnarUpe vidyamAna che. paraMtu "Amra' kahevAthI to mAtra Amra vRkSano ja bodha thaze kemake tenuM vRkSatva tyAM sudhI ja sImita che. A ja rIte jAta-ajAta, dazya-adazya vagerenI paNa siddhi karI zakAya che. A rIte pRthvI, jala, agni vagere pratyakSa dekhAtA bhUtAdinA viSayamAM saMdeha na thavo joIe. vAyu tathA AkAza pratyakSa dekhAtA nathI AthI temanA viSayamAM saMdeha thaI zake che. A saMzayanuM nivAraNa anumAnathI thaI zake che. 1. 3. gA. 1710-1. gA. 1722-3. ra, gA. 1715. 4. gA. 1724. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya vAyu ane AkAzanuM astitva H sparzAdi guNono koI guNI avazya hovo joIe kemake te guNo che, jemake rUpa guNano guNI ghaTa che. sparzAdi guNono je guNI che te vAyu che. pRthvI, jala, agni, vAyu - A badhAno koI AdhAra hovo joIe kemake A badhA mUrta che. je mUrta hoya che teno AdhAra avazya hoya che, jemake pANIno AdhA2 ghaDo che. pRthvI vagereno je AdhAra che te ja AkAza che. 2 A pramANe bhagavAna mahAvIra vyaktanI bhUtaviSayaka zaMkAnuM samAdhAna karatAM AgaLa kahe che ke jyAM sudhI zastrathI upaghAta na thayo hoya tyAM sudhI A bhUto sacetana che, zarIranA AdhArabhUta che, vividha prakAre jIvonA upayogamAM Ave che. bhUtonI sajIvatA H pRthvI, jala, agni ane vAyu sacetana che kemake temAM jIvanA lakSaNo joI zakAya che. AkAza amUrta che. te mAtra jIvano AdhAra ja bane che. te sajIva nathI.4 pRthvI sacetana che kemake temAM jIvamAM dekhI zakAtAM janma, jarA, jIvana, maraNa, kSatasaMrohaNa, AhAra, dohada, roga, cikitsA vagere lakSaNo maLI Ave che. pRSTaprarodikA (lAjavantI) kSudra jIvanI mAphaka sparzathI saMkucita thaI jAya che. vela potAno Azraya prApta karavA mATe manuSyanI mAphaka vRkSa tarapha vadhatI joI zakAya che. zamI vageremAM nidrA, prabodha, saMkoca vagere lakSaNo mAnavAmAM Ave che. bakula zabdano, azoka rUpano, kurabaka gaMdhano, virahaka rasano, caMpaka sparzano upabhoga karatA dRSTigocara thAya che." jala paNa sacetana che. bhUmi khodavAthI svAbhAvika rUpe nIkaLavAne kAraNe deDakAnI jema jala sajIva siddha thAya che. matsyanI jema svAbhAvika rUpe AkAzamAMthI paDavAne kAraNe jalane sacetana mAnavuM joIe. vAyunI sacetanatAnuM pramANa A che H jema gAya koInI preraNA vinA ja aniyamita rUpe tiryak gamana kare che, vAyu paNa te ja rIte kare che AthI te sajIva che. agni paNa sajIva che kemake jema manuSyamAM AhAra vagerethI vRddhi ane vikAra joI zakAya che tevI ja rIte agnimAM paNa kASThAdi AhArathI vRddhi ane vikAra joI zakAya che. 6 7 1. gAthA 1749. 4. gA. 1752. 6. gA. 1757. 159 2. gA. 1750. 5. gA. 1754-5. 7. gA. 1758. 3. gA. 1751. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 Agamika vyAkhyAo hiMsA-ahiMsAno viveka : jo pRthvI vagere bhUtomAM anaMta jIvo vidyamAna che to sAdhue AhArAdi levAne kAraNe anaMta jIvonI hiMsAno doSa lAgaze. AvI sthitimAM sAdhune ahiMsaka kevI rIte mAnI zakAze? bhUto sajIva hovA chatAM paNa sAdhune hiMsAno doSa eTalA mATe nathI lAgato ke zastro pahata pRthvI vagere bhUtomAM jIva nathI hoto. AvA bhUto nirjIva ja hoya che. evuM kathana paNa yogya nathI ke koI vyakti mAtra jIvano ghAtaka banavAthI hiMsaka thaI jAya che. e kathana paNa anucita che ke eka vyakti koI paNa jIvano ghAtaka nathI AthI te nizcita rUpe ahiMsaka che. ema mAnavuM paNa yuktisaMgata nathI ke thoDAka jIva hoya to hiMsA nathI thatI ane adhika jIva hoya to hiMsA thAya che. hiMsaka ane ahiMsakanI oLakhANa e che ke jIvanI hatyA na karavAM chatAM paNa duSTa bhAvone kAraNe vyakti hiMsaka kahevAya che tathA jIvano ghAtaka hovA chatAM paNa vyakti zuddha bhAvone kAraNe ahiMsaka kahevAya che. pAMca samiti tathA traNa gupti saMpanna jJAnI muni ahiMsaka che. AnAthI viparIta je asaMyamI che te hiMsaka che. saMyamI koI jIvano ghAta kare ke na kare paraMtu te hiMsaka nathI kahevAto kemake hiMsA-ahiMsAno AdhAra AtmAno adhyavasAya che, nahi ke kriyA. vastuta: azubha pariNAmanuM nAma ja hiMsA che. A azubha pariNAma bAhya jIvaghAtanI apekSA rAkhI paNa zake che ane nahIM paNa. je jIvavadha azubha pariNAmajanya che athavA azubha pariNAmano janaka che te jIvavadhe to hiMsA che ja. je jIvavadha azubha pariNAmano janaka nathI te hiMsAnI koTinI bahAra che. je rIte zabdAdi viSayo vItarAgamAM rAga utpanna nathI karI zakatA kemake vItarAganA bhAvo zuddha hoya che te ja rIte saMyamIno jIvavadha paNa hiMsA nathI kahevAto kemake tenuM mana zuddha che." * A pramANe bhagavAna mahAvIre vyaktino saMzaya dUra karyo ane temaNe potAnA 500 ziSyo sahita bhagavAna pAsethI dIkSA grahaNa karI. Ihaloka ane paralokanI vicitratA? uparyukta cAra paMDitonA dIkSita thayAnA samAcAra sAMbhaLIne sudharmA bhagavAna mahAvIra pAse pahoMcyA. mahAvIre temane saMbodhita karatAM kahyuM - sudharmA! tane evo saMzaya che ke jIva jevo A bhavamAM che tevo ja parabhavamAM paNa hoya che ke nahi? tane vedapadono artha jJAta nathI eTalA mATe A prakArano saMzaya thAya che. - huM tArA saMzayanuM nivAraNa karIza. 1. gA. 1762-8. 2, gA. 1769. 3. gA. 1770-2. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 1 61 kArya kAraNanI samAna ja hoya che tevI mAnyatA yogya nathI. evo koI ekAntika niyama nathI ke kArya kAraNanI jevuM ja hoya che. zRMgamAMthI paNa zara nAmanI vanaspati utpanna thAya che. tenI para jo sarasavano lepa karavAmAM Ave to pharI temAMthI eka vizeSa prakAranuM ghAsa utpanna thAya che. gAya tathA bakarInA vALathI dUrvA (dAbha) utpanna thAya che. e ja rIte vividha prakAranA dravyonA saMyogathI vilakSaNa vanaspatinI utpattinuM varNana vRkSAyurvedamAM maLe che. AthI ema mAnavuM joIe ke kAraNathI vilakSaNa kArya paNa utpanna thaI zake che. evo ekAntika niyama nathI ke kArya kAraNAnurUpa ja hoya.' kAraNAnurUpa kArya mAnavAthI paNa bhavAntaramAM vicitratA saMbhave che. kAraNAnurUpa kArya svIkAravAthI paNa ema nizcita nathI kahI zakAtuM ke manuSya marIne manuSya ja bane che. Ama kema? bIjane anurUpa aMkuranI utpatti mAnavA chatAM paNa parabhavamAM jIvamAM vaicitrya mAnavuM ja paDaze. manuSyanuM udAharaNa laIe. bhavAMkuranuM bIja manuSya pote na hotAM tenuM karma hoya che. karma vicitra che AthI teno parabhava paNa vicitra ja haze. karmanI vicitratAnuM pramANa e che ke karma pudgalanuM pariNAma che AthI temAM bAhya abhrAdi vikAra mAphaka vaiciya hovuM joIe. karmanI vicitratAnA rAga-dveSAdi vizeSa kAraNo che.? karmanA abhAvamAM paNa bhava mAnI levAmAM Ave to zuM Apatti che? AvI sthitimAM bhavano nAza paNa niSkAraNa mAnavo paDaze ane mokSane mATe tapasyA vagere anuSThAna paNa vyartha sAbita thaze. e ja rIte jIvonA vaisAdRzyane paNa niSkAraNa mAnavuM paDaze. A rIte karmanA abhAvamAM bhavanI sattA mAnatAM aneka doSono sAmano karavo paDaze. karmanA abhAvamAM svabhAvathI ja parabhava mAnavAmAM zuM hAni che ? teno uttara ApatAM mahAvIra kahe che ke svabhAva zuM che ? te koI vastu che, niSkAraNatA che athavA vastudharma che? vastu mAnavAthI tenI upalabdhi hovI joIe paraMtu AkAzakusuma samAna tenI upalabdhi nathI thatI AthI te vastu nathI. jo anupalabdha hovA chatAM paNa svabhAvanuM astitva svIkArI zakAya che to anupalabdha hovA chatAM karmanuM astitva svIkAravAmAM zuM Apatti che? bIjI vAta e che ke svabhAvanI visadazatA vagerenI siddhi mATe koI hetu nathI maLato ke jenAthI jagata-vaicitrya sAbita thaI 1. gA. 1773-5. 4. gA. 1784. 2. gA. 1776-8, 3. gA. 1780. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 Agamika vyAkhyAo zake. svabhAvanI niSkAraNatAmAM paNa aneka doSonI saMbhAvanA che. svabhAvane vastudharma paNa nathI mAnI zakAto kemake temAM paNa tevA dazya mATe koI sthAna nathI rahetuM. svabhAvane pudgalarUpa mAnIne vaisAdazyanI sAbitI karavAmAM Ave to te karmarUpa ja siddha thaze.1 A pramANe bhagavAna mahAvIre sudharmAno saMzaya dUra karyo ane temaNe potAnA 500 ziSyo sahita bhagavatI dIkSA aMgIkAra karI. baMdha ane mokSa : tyAra pachI maMDika bhagavAna mahAvIra pAse pahoMcyA. bhagavAne temanA manano saMzaya prakaTa karatAM kahyuM - maMDika ! tArA manamAM saMdeha che ke baMdha ane mokSa che ke nahi ? tuM vedapadono artha yogya rIte nathI samajato AthI tArA manamAM A prakArano saMdeha utpanna thAya che. huM tAro saMdeha dUra karIza. maMDika ! tuM vicAre che ke jo jIvano karma sAthe je saMyoga che te ja baMdha che to te baMdha sAdi che ke anAdi ? jo te sAdi che to zuM (1) prathama jIva ane tyArapachI karma utpanna thAya che athavA (2) prathama karma ane tyArapachI jIva utpanna thAya che athavA (3) e baMne sAthe ja utpanna thAya che ? A traNe vikalpomAM nIcenA doSo Ave che * 1. karmanI pahelAM jIvanI utpatti saMbhavatI nathI kemake kharazRMga samAna teno koI hetu dRSTigocara nathI thato. jo jIvanI utpatti nirhetuka mAnI levAmAM Ave to teno vinAza paNa nirdetuka mAnavo paDaze. 2. jIvanI pahelAM karmanI utpatti paNa saMbhavatI nathI kemake jIvane karmano kartA mAnavAmAM Ave che. jo kartA ja na hoya to karma kevI rIte utpanna thaI zake ? jIvanI mAphaka ja karmanI nirdetuka utpatti paNa saMbhavatI nathI. jo karmanI utpatti koI kAraNa vagara mAnI levAmAM Ave to teno vinAza paNa nirdetuka mAnavo paDaze. AthI karmane jIvanI pahelAM nathI mAnI zakAtuM. 3. jo jIva tathA karma baMnenI yugapat utpatti mAnI levAmAM Ave to jIvane kartA tathA karmane tenuM kArya nathI kahI zakAtuM. je rIte lokamAM eka sAthe utpanna thanAra gAyanA zIMgaDAomAMthI ekane kartA tathA bIjAne kArya nathI kahI zakAtuM te ja rIte eka sAthe utpanna thanAra jIva ane karmamAM kartA ane karmano vyavahAra nathI karI zakAto. 1. gA. 1785-1793. 4. gA. 1805-1810. 2. gA. 1801. 3. gA. 1802-4. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 163 jIva ane karmano anAdi saMbaMdha paNa yuktisaMgata pratIta nathI thato kemake evuM mAnavAthI jIvanI mukti kyAreya paNa nathI thaI zakatI. je vastu anAdi hoya che te anaMta paNa hoya che jemake jIva tathA AkAzano saMbaMdha. jIva tathA karmanA saMbaMdhane anAdi mAnavAthI anaMta paNa mAnavo ja paDaze. AvI sthitimAM jIva kyAreya paNa mukta na thaI zake.' A yuktionuM samAdhAna karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke zarIra tathA karmanI saMtati anAdi che kemake A baMnemAM paraspara kArya-kAraNabhAva che, jemake bIja ane aMkura. je prakAre bIjamAMthI aMkura tathA aMkuramAMthI bIja utpanna thAya che ane A krama anAdi kALathI cAlyo AvI rahyo che AthI A baMnenAM saMtAna anAdi che te ja rIte dehathI karma ane karmathI dehanI utpattino krama anAdi kALathI cAlyo AvI rahyo che AthI A baMnenA saMtAna anAdi che. AthI jIva ane karmasaMbaMdhI uparyukta vikalpa vyartha che. jIva ane karmanI saMtati anAdi che. jIva karma dvArA zarIra utpanna kare che AthI te zarIrano kartA che tathA zarIra dvArA karma utpanna kare che AthI te karmano paNa kartA che. zarIra tathA karmanI saMtati anAdi che AthI jIva ane karmanI saMtatine paNa anAdi mAnavI joIe. A rIte jIva ane karmano baMdha paNa anAdi sAbita thAya che. evuM kathana ke je anAdi che te anaMta paNa hoya che, ayukta che. bIja tathA aMkuranI saMtati anAdi hovA chatAM paNa sAnta hoI zake che. e ja rIte anA karma saMtatino paNa aMta thaI zake che. bIja tathA aMkuramAMthI jo koI paNa potAnuM kArya utpanna karyA pahelAM ja nAza pAmI jAya to tenA saMtAnano paNa aMta thaI jAya che. A ja niyama maraghI ane IMDA mATe paNa che. bIjuM udAharaNa laIe. sonuM tathA mATIno saMyoga anAdi saMtatigata che chatAM paNa upAya vizeSathI te saMyogano nAza thaI jAya che. barAbara e ja rIte jIva tathA karmanA anAdi saMyogano paNa samyagadarzana vagere dvArA nAza thaI zake che. tyAra pachI AcArye mokSaviSayaka vivecana karatAM bhavya ane abhavyanA svarUpanI carcA karI che.* jIva tathA karmanA saMyogano nAza upAyajanya che arthAt mokSanI utpatti upAyathI thaI zake che. je upAyajanya che te kRtaka che. je kRtaka hoya che te anitya hoya che, jemake ghaDo. AthI mokSa paNa ghaDA samAna kRtaka hovAne kAraNe anitya hovuM joIe. A saMzayanuM nivAraNa karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke e niyama 1. gA. 1811. 2. gA, 1813-5. 3. gA. 1817-9. 4. gA. 1821-1836 . Jait 2 ducation International Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Agamika vyAkhyAo vyabhicArI che ke je kRtaka hoya che te anitya ja hoya che. ghaTAdino pradhvaMsAbhAva kRtaka hovA chatAM paNa nitya che. jo pradhvaMsAbhAvane anitya mAnI levAmAM Ave to pradhvaMsAbhAvano abhAva thaI javAne kAraNe vinaSTa ghaTAdi pharI utpanna thaI javA joIe. paraMtu evuM thatuM nathI. AthI pradhvaMsAbhAvane kRtaka hovA chatAM paNa nitya mAnavo paDe che. A ja rIte kRtaka hovA chatAM paNa mokSa nitya che. AnI pachI AcArye siddha-mukta AtmAonA svarUpanI carcA karI che tathA lokAkAza, alokAkAza vagerenuM varNana karyuM che. 1 A pramANe jyAre bhagavAna mahAvIre maMDikanA saMzayanuM nivAraNa karI ApyuM tyAre temaNe potAnA sADA traNaso ziSyo sAthe jinadIkSA aMgIkAra karI lIdhI. devonuM astitva : maMDikanA dIkSita thavAnA samAcAra sAMbhaLIne mauryaputra paNa bhagavAna pAse pahoMcyA. bhagavAne temane saMbodhita karatAM kahyuM - mauryaputra ! tArA manamAM ema saMdeha che ke devo che ke nathI ? huM tArA saMdehanuM nirAkaraNa karIza.4 - mauryaputra ! tuM vicAre che ke nAraka to parataMtra che tathA atyaMta du:khI che AthI te ApaNI saMmukha upasthita thavA asamartha che. paraMtu deva to svacchandavihArI che tathA divya prabhAvayukta che. chatAM paNa teo kyAreya dekhAtA nathI. temanA astitva viSayamAM saMdeha thavo svAbhAvika che.pa A saMdehanuM nivAraNa A rIte karI zakAya che H ochAmAM ochA sUrya, caMdra vagere jyotiSka devo to pratyakSa dekhI ja zakAya che AthI ema nathI kahI zakAtuM ke devo kyAreya dekhAtA nathI. A sivAya lokamAM devakRta anugraha ane pIDA baMne dekhAya che. AnA AdhAre paNa devonuM astitva svIkAravuM joIe. candra, sUrya vagere zUnyanagaranI mAphaka joI zakAya che. temAM nivAsa karanAra koI paNa naMthI. AthI ema kevI rIte kahI zakAya che ke sUryAdinA pratyakSa thavAthI devo paNa pratyakSa thaI gayA ? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke sUrya, candrAdine Alaya mAnavAthI temAM rahenAra paNa koIne koI mAnavuM ja joIe nahitara temane Alaya nathI kahI zakAtA. ahIM eka bIjI zaMkA utpanna thAya che. jemane Alaya kahevAmAM AvyAM che te vAstavamAM Alaya che ke nahi, teno nirNaya na thavAnI avasthAmAM ema nathI kahI zakAtuM ke te nivAsasthAno che AthI temAM 1. gA. 1837. 4. gA. 1864-6. 7. gA. 1871. 2. gA. 1840-1862. 5. gA. 1867-8. 3. gA. 1863. 6. gA. 1870. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 165 rahenArAomAM koI hovuM joIe. saMbhava che ke teo ratnonA goLA ja hoya. AnuM samAdhAna karatAM kahevAmAM AvyuM che ke te devonA rahevAnA vimAna ja che kemake te vidyAdharonA vimAnonI jema ratnanirmita che tathA AkAzamAM gamana kare che. sUrya, candrAdi vimAnone mAyika kema na mAnI levAmAM Ave? vastutaH te mAyika nathI. thoDI vAra mATe temane mAyika mAnI paNa levAmAM Ave to paNa A mAyA karanAra devo to mAnavA ja paDaze. vagara mAyAvIe mAyA saMbhavita nathI. bIjI vAta e che ke mAyA to thoDIka vAramAM ja nAza pAmI jAya che jyAre ukta vimAno sarvadA upalabdha hovAne kAraNe zAzvata che. AthI temane mAyika nathI kahI zakAtA.2 devonA astitvanI siddhi mATe eka hetu evo paNa che ke A lokamAM je prakRSTa pApa kare che temanA mATe phalabhoganA kAraNe nArakonuM astitva svIkAravuM paDe che e ja rIte prakRSTa puNya karanAra mATe devonuM astitva paNa svIkAravuM joIe.. - jo deva che to te svairavihArI hovA chatAM paNa manuSya-lokamAM kema nathI AvatA? sAmAnya rIte devo A lokamAM eTalA mATe nathI AvatA ke teo svarganA divya padArthomAM ja Asakta rahe che, tyAMnA viSayabhogamAM ja lipta rahe che. temane tyAMnA kAmabhogamAMthI avakAza nathI maLato. manuSya-lokanI durgadha paNa temane ahIM AvavAthI roke che ane vaLI temane ahIM AvavAnuM koI vizeSa prayojana paNa nathI. AvuM hovA chatAM paNa kyAreka-kyAreka teo A lokamAM Ave paNa che. tIrthakaranA janma, dIkSA, kevalaprApti, nivaNa vagere zubha prasaMgo para devo A lokamAM AvyA kare che. pUrva bhavanA rAga, vera vagerenA kAraNe paNa temanuM ahIM Agamana thatuM rahe che.* A pramANe bhagavAna mahAvIre mauryaputrano deva viSayaka saMzaya dUra karyo ane temaNe paNa sADA traNaso ziSyo sAthe bhagavAna pAse dIkSA laI lIdhI." nArakonuM astitva: mauryaputraparyata badhAne dIkSita thayelA jANIne akaMpita paNa mahAvIra pAse pahoMcyA. mahAvIre temane saMbodhita karatAM kahyuM - akaMpita ! tArA manamAM ema saMzaya che ke nAraka che ke nathI ? A saMzayanuM samAdhAna A mujaba che : prakRSTa pApaphaLano bhoktA koI na koI avazya hovo joIe kemake te paNa jaghanya-madhyama karmaphala jevuM karmaphala che. jaghanya-madhyama karmaphalanA bhoktA tiryaMco tathA manuSyo che. pramukha pApakarmaphalanA je bhoktA che te ja nArako che. 4. gA. 1875-7, 1. gA. 1872. 2. gA. 1873. 3. gA. 1874. 5. gA. 1884. 6. gA. 1885-7. 7. gA. 1899. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 Agamika vyAkhyAo atyaMta duHkhI tiryaMca ane manuSyane ja prakRSTa pApaphalano bhoktA mAnI levAmAM Ave to zuM muzkelI che? devomAM jevo sukhano prakarSa che tevo duHkhano prakarSa tiryaMca ane manuSyomAM nathI AthI temane nAraka nathI mAnI zakAtAM. evo eka paNa tiryaMca athavA manuSya nathI je mAtra duHkhI ja hoya. AthI prakRSTa pApakarmaphalanA bhoktA rUpe tiryaMca ane manuSyathI bhinna nArakonuM astitva mAnavuM joIe.' A rIte jyAre bhagavAne akaMpitano saMzaya dUra karyo tyAre temaNe paNa potAnA sADA traNaso ziSyo sahita bhagavatI dIkSA aMgIkAra karI lIdhI. puNya-pApano sabhAva: A badhAne dIkSita thayelA jANIne navamA paMDita acalabrAtA bhagavAna pAse pahoMcyA. bhagavAne temane saMbodhita karatAM kahyuM - acalabhrAtA! tane saMdeha che ke puNyapApano sadUbhAva che ke nahi ? huM tArA A saMdehanuM nivAraNa karuM chuM.' puNya-pApa saMbaMdhamAM nIcenA vikalpo che : (1) mAtra puNya ja che, pApa nathI; (2) mAtra pApa ja che, puNya nathI; (3) puNya ane pApa eka ja sAdhAraNa vastu che, bhinna-bhinna nathI; (4) puNya ane pApa bhinna-bhinna che; (5) svabhAva ja badhuM che, puNya-pApa kazuM nathI.' 1. mAtra puNyano ja sadbhAva che, pApano sarvathA abhAva che. jema-jema puNya vadhatuM jAya che tema-tema sukhanI vRddhi thatI jAya che. puNyanI kramazaH hAni thavAthI sukhanI paNa kramazaH hAni thAya che. puNyano sarvathA kSaya thavAthI mokSanI prApti thAya 2. mAtra pApano ja sadbhAva che, puNyano sarvathA abhAva che. jema-jema pApanI vRddhi thAya che tema-tema duHkha vadhe che. pApanI kramazaH hAni thavAthI tajjanita du:khano paNa kramazaH abhAva thAya che. pApano sarvathA kSaya thavAthI mukti prApta thAya che. 3. puNya ane pApa bhinna-bhinna na hotAM eka ja sAdhAraNa vastunA be bheda che. A sAdhAraNa vastumAM jyAre puNyanI mAtrA vadhI jAya che tyAre tene puNya kahevAmAM Ave che tathA jyAre pApanI mAtrA vadhI jAya che tyAre tene pApa kahevAmAM Ave che. bIjA zabdomAM puNyAMzano apakarSa thatAM tene pApa kahe che tathA pApAMzano apakarSa thatAM tene puNya kahe che. - 4. puNya tathA pApa baMne svataMtra che. sukhanuM kAraNa puNya che ane duHkhanuM kAraNa pApa che. 1. gA. 19OO. 5. gA. 1909. 2. gA. 1904, 6. gAM. 1910. 3. gA. 190pa-7. 4. gA. 1908. 7, gA. 1911. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 1 67 pa. puNya-pApa jevI koI vastu A saMsAramAM nathI. samasta bhavaprapaMca svabhAvathI ja thAya che. - A pAMca prakAranA vikalpomAMthI cotho vikalpa ja yuktiyukta che. pApa tathA puNya baMne svataMtra che. eka duHkhanuM kAraNa che ane bIjuM sukhanuM. svabhAvavAda vagere yuktithI bAdhita che.' duHkhanI prakRSTatA tadanurUpa karmanA prakarSathI sAbita thAya che. je rIte sukhanA prakRSTa anubhavano AdhAra puNya-prakarSa che te ja rIte duHkhanA prakRSTa anubhavano AdhAra pApaprakarSa che. AthI duHkhAnubhavanuM kAraNa puNyano apakarSa nathI paraMtu pApano prakarSa che. A ja rIte mAtra pApavAdanuM paNa nirasana karI zakAya che. saMkIrNapakSanuM nirasana karatAM bhagavAna mahAvIra kahe che ke koI paNa karma puNya-pApa ubhayarUpa nathI hoI zakatuM kemake evuM karma nirdetuka che. Ama kema? karma-baMdhanuM kAraNa yoga che. koI eka samayano yoga yA to zubha haze yA azubha. te zubhAzubha ubhayarUpe na hoI zake. AthI tenuM kArya paNa yA to zubha haze yA azubha. te ubhayarUpa na hoI zake. je zubha kArya che te ja ! puNya che ane je azubha kArya che te ja pApa che. puNya ane pApanuM lakSaNa batAvatAM AgaLa kahevAmAM AvyuM che ke je svayaM zubha varNa, gaMdha, rasa tathA sparzayukta hoya tathA jeno vipAka paNa zubha hoya te puNya che. je AnAthI viparIta che te pApa che. puNya tathA pApa baMne pudgala che. te meru vagerenI mAphaka ati sthULa paNa nathI ane paramANunI mAphaka ati sUkSma paNa nathI. A rIte bhagavAna mahAvIre acalabhrAtAnA saMdehanuM nivAraNa karyuM. temaNe paNa potAnA traNaso ziSyo sahita bhagavAna pAse dIkSA grahaNa karI. paralokano sadubhAva: A badhAnI dIkSAnA samAcAra sAMbhaLIne metArya paNa mahAvIra pAse pahoMcyA. mahAvIre temane nAma-gotrathI saMbodhita karatAM kahyuM - metArya! tane saMzaya che ke paraloka che ke nahi ? huM tArA saMzayanuM nivAraNa karIza.' metArya! tuM ema samaje che ke madyoga ane madanI mAphaka bhUta ane caitanyamAM koI bheda nathI, AthI paraloka mAnavo anAvazyaka che. jyAre bhUtasaMyoganA nAzanI sAthe ja caitanyano paNa nAza thaI jAya che tyAre paraloka mAnavAnI AvazyakatA ja nathI rahetI. A ja rIte sarvavyApI eka ja AtmAnuM astitva mAnavAthI paNa paralokanI siddhi thaI nathI zakatI. 4. gA. 1948. 1. gA. 1912-1920. 5. gA. 1949-1951. 2. gA. 1931-5. 3. gA. 1940. 6. gA. 1952. 7. gA. 1954. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 Agamika vyAkhyAo A baMne hetuonuM nirAkaraNa karatAM mahAvIra kahe che ke bhUta-Indriya vagerethI bhinnasvarUpa AtmAno dharma caitanya che, A vAtanI siddhi pahelAM thaI cUkI che. AthI AtmAne svatantra dravya mAnavuM joIe. A rIte aneka AtmAonuM astitva paNa siddha karavAmAM AvI cUkyuM che. A lokathI bhinna devAdi paralokono sadbhAva paNa maurya tathA akaMpitanI sAthe thayelI carcAmAM siddha thaI cUkyo che. AthI paralokano sadbhAva mAnavo yuktisaMgata che. AtmA utpAda, vyaya ane dhrauvyasvabhAvayukta che AthI mRtyu pazcAt teno sadbhAva siddha che. 1 A rIte metAryanA saMzayanuM nivAraNa thayuM ane temaNe potAnA traNaso ziSyo sahita bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI.2 nirvANanI siddhi : A badhAne dIkSita thayelA sAMbhaLIne agiyAramA paMDita prabhAsanA manamAM paNa IcchA thaI ke huM paNa mahAvIra pAse pahoMcuM. ema vicArIne teo bhagavAna pAse pahoMcyA. bhagavAne temane te ja rIte saMbodhita karatAM kahyuM - prabhAsa ! tArA manamAM saMzaya che ke nirvANa che athavA nathI ? A viSayamAM mAro mata sAMbhaLa.3 4 koI kahe che ke dIpanirvANa samAna jIvano nAza ja nirvANa arthAt mokSa che. koI mAne che ke vidyamAna jIvanA rAga, dveSa vagere duHkhono aMta thaI javAthI je eka viziSTa avasthA prApta thAya che te ja mokSa che.pa A baMnemAMthI kone sAcA kahevAmAM Ave ? jIva tathA karmano saMyoga AkAzanI jema anAdi che AthI teno kyAreya paNa nAza nathI thaI zakato. pachI nirvANa kevI rIte mAnI zakAya ? je rIte kanaka-pASANa tathA kanakano saMyoga anAdi che chatAM paNa prayatna dvArA kanakane kanakapASANathI alaga karI zakAya che te ja rIte samyajJAna ane kriyA dvArA jIva ane karmanA anAdi saMyogano aMta thatAM jIva karmathI mukta thaI zake che. je loko ema mAne che ke dIpanirvANanI jema mokSamAM jIvano paNa nAza thaI jAya che temanI mAnyatAmAM doSa che. dIpanI agnino paNa sarvathA nAza nathI thato. jema dUdha 1. gA. 1956-8. 2. gA. 1971. 4. dIpo yathA nirvRtimabhyupeto naivAvaniM gacchati nAntarikSam / 'dizaM na kAJcid vidizaM na kAJcit snehakSayAt kevalameti zAntim // jIvastathA nirvRtimabhyupeto naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAJcid vidizaM na kAJcit klezakSayAt kevalameti zAntim // - saundarananda, 16, 28-9. 5. 6. kevalasaMviddarzanarUpAH sarvArtiduHkhaparimuktAH / modante muktigatA jIvAH kSINAntarAriMgaNA || gA, 1975. 7. gA, 1976. 3. gA. 1972-4. 8. gA. 1977. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 169 dadhirUpa tathA ghaDo kapAlarUpa pariNAma dhAraNa kare che, tema te prakAzapariNAma choDIne aMdhakArapariNAma dhAraNa kare che. AthI dIpaka samAna jIvano paNa sarvathA uccheda nathI mAnI zakAto. ahIM eka zaMkA thAya che ke jo dIpano sarvathA nAza nathI thato to te bujhAyA bAda dekhAto kema nathI ? Ano uttara e che ke bujhAyA pachI te aMdhakAramAM pariNata thaI jAya che, je pratyakSa ja che. AthI te kathana yogya nathI ke te dekhAto nathI. dIpa bujhAyA bAda teTalI ja spaSTatAthI kema nathI dekhAto? tenuM kAraNa e che ke te uttarottara sUkSmatara pariNAma dhAraNa karato jAya che, AthI vidyamAna hovA chatAM paNa spaSTapaNe dekhAto nathI. je rIte vAdaLo vIkharAI gayA pachI vidyamAna hovA chatAM paNa AkAzamAM daSTigocara nathI thatAM tathA aMjana-raja vidyamAna hovA chatAM paNa AMkhothI dekhAtI nathI te ja rIte dIpaka paNa bujhAyA bAda vidyamAna hovA chatAM paNa potAnA sUkSma pariNAmane kAraNe spaSTa rIte dekhAto nathI.' A ja rIte nirvANamAM paNa jIvano sarvathA nAza nathI thato. je rIte dIpa jyAre nirvANa prApta kare che tyAre te pariNAmotara prApta kare che ane sarvathA naSTa nathI thato te ja rIte jIva paNa jyAre parinirvANa prApta kare che tyAre te nirAbAdha sukharUpa pariNAmAMtara prApta kare che ane sarvathA naSTa nathI thato. AthI jIvanI duHkhakSayarUpa vizeSAvasthA ja nirvANa che, mokSa che, mukti che. mukta jIvane parama muni samAna svAbhAvika prakRSTa sukha thAya che kemake temAM koI prakAranI bAdhA nathI hotI. e mAnyatA paNa ThIka nathI ke muktAtmAmAM jJAnano abhAva che. jJAna to AtmAnuM svarUpa che. jema paramANu kyAreya amUrta nathI hoI zakato tevI ja rIte AtmA kyAreya jJAnarahita nathI hoI zakato. AthI te kathana paraspara viruddha che ke "AtmA' che ane te "jJAnarahita che. tenuM zuM pramANa ke jJAna AtmAnuM svarUpa che? e vAta to svAnubhavathI ja siddha che ke ApaNo AtmA jJAnasvarUpa che. A rIte svAtmAnI jJAnasvarUpatA svasaMvedanapratyakSathI siddha ja che. paradehamAM vidyamAna AtmA paNa anumAnathI jJAnasvarUpa siddha thaI zake che. te anumAna A mujaba che : paradehagata AtmA jJAnasvarUpa che kemake temAM pravRtti-nivRtti joI zakAya che. jo te jJAnasvarUpa na hoya to svAtmAnI mAphaka ISTamAM pravRtta ane aniSTathI nivRtta na thAya. paNa temAM ISTapravRtti ane aniSTanivRtti jovAmAM Ave che AthI tene jJAnasvarUpa ja mAnavo joIe. je rIte prakAza svarUpa pradIpane chidrayukta AvaraNathI 3, gA. 1992. 1. gA. 1987-8. 2, gA. 1991. 4. naiyAyikonI A ja mAnyatA che : vilAnamathI mu$: Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 Agamika vyAkhyAo AcchAdita karI devAthI te potAno prakAza te chidro dvArA thoDo thoDoka ja phelAvI zake che te ja rIte jJAnaprakAza svarUpa AtmA paNa AvaraNono kSayopakSama thayA pachI IndriyarUpa chidro dvArA potAno prakAza thoDoka ja phelAvI zake che. muktAtmAmAM AvaraNono sarvathA abhAva hoya che AthI te potAnA pUrNa rUpe prakAzita thAya che. tene saMsAranA badhA padArthonuM jJAna hoya che. AnAthI ema sAbita thAya che ke mukta AtmA jJAnI che.' muktAtmAnuM sukha nirAbAdha hoya che, te vAta samajamAM nathI AvatI kAraNake puNyathI sukha thAya che ane pApathI duHkha. muktAtmAmAM puNya-pAparUpa koI paNa prakAranA karmano sadbhAva nathI hoto AthI temAM sukha duHkha baMneno abhAva hovo joIe, jema AkAzamAM sukha-duHkha kaMI paNa nathI hotuM. bIjI vAta e che ke sukha-duHkhano AdhAra deha che. muktimAM dehano abhAva che AthI tyAM AkAzanI mAphaka sukha ane duHkha baMneno abhAva hovo joIe. AnuM samAdhAna karatAM kahevAmAM AvyuM che ke vastutaH puNyanuM phaLa paNa duHkha ja che kemake te karmajanya che. je karmajanya hoya che te pApaphalanI jema duHkharUpa ja hoya che. koI AnuM virodhI anumAna paNa upasthita karI zake che pApanuM phala paNa vastutaH sukharUpa ja hoya che kemake te karmajanya che. je karmajanya hoya che te puNyaphala samAna sukharUpa ja hoya che. pApanuM phala paNa karmajanya che AthI te sukharUpa hovuM joIe. bIjI vAta e che ke puNyaphalanuM saMvedana anukUla pratIta thavAne kAraNe sukharUpa che. AvI sthitimAM puNyalane duHkharUpa kahevuM pratyakSaviruddha che. A zaMkAnuM samAdhAna karatAM mahAvIra kahe che ke jene pratyakSa sukha kahevAmAM Ave che te sukha nathI paraMtu duHkha ja che. saMsAra jene sukha mAne che te vyAdhi vagerenA pratikAra samAna du:kharUpa ja che. AthI puNyanA phalane paNa tattvataH duHkha ja mAnavuM joIe. AnA mATe anumAna paNa karI zakAya che. viSayajanya sukha du:kha ja che kemake te duHkhanA pratIkAra rUpe che. je duHkhanA pratIkAra rUpe hoya che te kuSThAdi roganA pratIkArarUpa kvAthapAna vagere cikitsA samAna duHkharUpa ja hoya che. evuM hovA chatAM paNa loko tene upacArathI sukha kahe che. aupacArika sukha pAramArthika sukha vinA saMbhavita nathI, AthI mukta jIvanA sukhane pAramArthika sukha mAnavuM joIe. tenI utpatti sarvaduHkhanA kSaya dvArA thAya che, je bAhya vastunA saMsargathI sarvathA nirapekSa che. AthI muktAvasthAnuM sukha mukhya ane vizuddha sukha che tathA pratIkArarUpa sAMsArika sukha aupacArika ane vastutaH du:kharUpa che. 1. gA. 1997-2001. 2. gA. 2002-9. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 171 1 A rIte jyAre bhagavAna mahAvIre prabhAsano saMzaya dUra karyo tyAre temaNe paNa potAnA traNaso ziSyo sahita bhagavAna pAsethI jinadIkSA aMgIkAra karI. ahIM sudhI gaNadharavAdano adhikAra che. bhagavAna mahAvIrane kevalajJAna thavAthI je agiyAra paMDitoe temanI sAthe vividha dArzanika viSayo para carcA karI tathA te carcAthI saMtuSTa thaIne bhagavAnanA mukhya ziSya banyA teo ja jaina-sAhityamAM agiyAra gaNadharo rUpe prasiddha che. sAmAyikanI vyAkhyA karatAM bhASyakAre uddeza, nirdeza, nirgama, kSetra, kAla vagere dvAro tarapha saMketa karyo tathA temAMthI tRtIya dvAra nirgama arthAt utpattinI carcA karatAM ema batAvyuM ke je dravyathI sAmAyikano nirgama thayo che te dravya ahIM bhagavAna mahAvIra rUpe che. A rIte bhagavAna mahAvIrano prasaMga sAme rAkhIne bhASyakAre gaNadharavAdanI vistRta carcA karI. kSetra ane kAla : kSetra nAmanA caturtha dvAranI carcA karatAM AcArya kahe che ke sarvaprathama mahAsenavana nAmanA udyAnamAM bhagavAna mahAvIre sAmAyikanuM prarUpaNa karyuM ane tyAra pachI paraMparA mujaba anyatra paNa prarUpaNa karyuM. A prathama prarUpaNa kayA kALe thayuM ? vaizAkha zuklA ekAdazInA pUrvAhna kALe arthAt prathama pauruSImAM sAmAyikano nirgama thayo. A rIte kSetra ane kALa rUpe caturtha ane paMcama dvA2saMbaMdhI carcA pUrNa thAya che. puruSa H chaThThA dvAra puruSanI vyAkhyA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke puruSanA aneka bheda che : dravyapuruSa, abhilApapuruSa, cihnapuruSa, dharmapuruSa, arthapuruSa, bhogapuruSa, bhAvapuruSa. zuddhajIva tIrthaMkararUpa puruSa bhAvapuruSa kahevAya che. prakRtamAM bhAvapuruSanuM grahaNa karavuM joIe.pa kAraNa : sAtamA dvAra kAraNanuM vyAkhyAna karatAM AcArya kahe che ke kAraNano nikSepa cAra prakArano che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. AmAMthI dravyakAraNanA be bheda che : tadravya ane anyadravya; athavA nimitta ane naimittika; athavA samavAyI ane asamavAyI. AnA cha bheda paNa thaI zake che : kartA, karaNa, karma, saMpradAna, 1. gA. 2024. 4. gA. 2083. 2. gA. 1484-5. 5. gA. 2090-7. 3. gA. 1531-1546. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Agamika vyAkhyAo apAdAna, saMnidhAna, A badhA bhedonuM bhASyakAre dArzanika dRSTithI vizeSa vivecana karyuM che. je tIrthakaro sAmAyikano upadeza kema Ape che ? Ano uttara ApatAM bhASyakAra kahe che ke tIrthaMkaranAmakarmano udaya thavAne kAraNe teo sAmAyika vagereno upadeza Ape che. gautama vagere gaNadharo sAmAyikano upadeza kema sAMbhaLe che? temane bhagavAnanA vacana sAMbhaLIne tadarthaviSayaka jJAna prApta thAya che. tenAthI zubha ane azubha padArthomAM vivekabuddhi jAgrata thAya che tathA zubhapravRtti ane azubhanivRttinI bhAvanA pedA thAya che. pariNAme saMyama ane tapanI vRddhi thAya che jenAthI karmanirjarA thaIne aMtamAM jatAM mukti prApta thAya che. pratyaya : AThamA dvAra pratyayanI carcA karatAM jovAmAM AvyuM che ke pratyayano paNa nAmAdi nikSepapUrvaka vicAra karavo joIe. avadhi vagere jJAnatrayarUpa bhAvapratyaya che. kevalajJAnI sAkSAta sAmAyikano artha jANIne ja sAmAyikanuM kathana kare che. eTalA mATe gaNadhara vagere zrotAone temanA vacanomAM pratyaya arthAt bodhanizcaya thAya che.' lakSaNa : navamAM dvAra lakSaNanuM vyAkhyAna karatAM darzAvavAmAM AvyuM che ke nAmAdi bhedathI lakSaNa bAra prakAranuM hoya che : nAma, sthApanA, dravya, sAdagya, sAmAnya, AkAra, gatyAgati, nAnAtva, nimitta, utpAda-vigama, vIrya ane bhAva. bhASyakAre AnuM vizeSa spaSTIkaraNa karyuM che." prastuta adhikAra bhAvalakSaNano che. sAmAyika cAra prakAranI che : samyaktasAmAyika, zrutasAmAyika, dezaviratisAmAyika ane sarvaviratisAmAyika. AmAMthI samyavasAmAyika ane sarvavirati arthAt cAritrasAmAyika kSAyopathamika, aupathamika ane kSAyika bhAva dharAvatI hoya che. zrutasAmAyika ane dezaviratisAmAyika mAtra lAyopathamika bhAvavALI ja hoya che. * naya : naya nAmanA dasamA dvArano vicAra karatAM kahevAmAM AvyuM che ke aneka dharmAtmaka vastuno koI eka dharmanA AdhAre vicAra karavo te naya kahevAya che. A naya sAta prakArano che : naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta. 1. gA. 2098-9, 3. gA. 2122-8, 5. gA. 2146 -2176. 2. gA. 2100-2121. 4. gA. 2131-4. 6. gA. ra177-8. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 173 AcArye pratyeka nayanuM lakSaNa, vyutpatti, udAharaNa vagere daSTiothI vistRta vivecana karyuM che. jeo vastune aneka dharmAtmaka na mAnatAM koI eka vizeSa dharmayukta ja mAne che te dArzanikonI mAnyatAonuM yukti purassara khaMDana karavAmAM AvyuM che. AmAM bhAratIya darzananI samasta ekAntavAdI paraMparAono samAveza che. samavatAra : agiyAramA dvAra samavatAranuM svarUpa A mujaba che : kAlika zruta arthAt prathama ane carama pauruSImAM vAMcavAmAM AvanAra zrutamAM nayonI avatAraNa nathI thatI. caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dravyAnuyoganuM apRthapha bhAvathI prarUpaNa karatI vakhate nayono vistArapUrvaka samavatAra thato hato. caraNakaraNAdi anuyogonuM pRthakatva thaI javAthI nayono samAvatAra nathI thato. anuyogonuM pRthakkaraNa kyAre ane kema thayuM ? A prazna para vicAra karatAM bhASyakAra kahe che ke Arya vajanI pachI Arya rakSita thayA. temaNe bhaviSyamAM mati-medhA-dhAraNA vagereno nAza thavAnuM jANIne anuyogonA vibhAga karI nAkhyA. temanA samaya sudhI koI eka sUtranI vyAkhyA cAre prakAranA anuyogothI thatI hatI. temaNe vividha sUtronuM nizcita vibhAjana karI dIdhuM. caraNAnuyogamAM kAlika zrutarUpa agiyAra aMga, mahAkalpazruta ane chedasUtro rAkhavAmAM AvyA. dharmakathAnuyogamAM RSibhASitono samAveza karavAmAM Avyo. gaNitAnuyogamAM sUryaprajJapti ane dravyAnuyogamAM dRSTivAda rAkhavAmAM AvyAM. A rIte anuyoganuM pRthakkaraNa karyA pachI Arya rakSite puSpamitrane gaNipada para pratiSThita karyA. A joIne goSThAmAhilane khUba IrSyA thaI ane te mithyAtvanA udayane kAraNe sAtamA nitava rUpe prasiddha thayo. anya cha nidvavonA nAma A pramANe che : 1. jamAli, 2. tiSyagupta, 3. ASADha, 4. azvamitra, 5. gaMga ane 6 SaDalUka. A sAta nidvavonA janma-sthAna A che : 1. zrAvastI, 2. RSabhapura, 3. zvetavikA, 4. mithilA, 5. ulUkAtIra, 6. atiraMjikA ane 7. dazapura. A sAta nihnavo sivAya bhASyakAre vadhu eka nidbhavano ullekha karyo che jenuM nAma che zivabhUti boTika. tenuM janma-sthAna rathavIrapura che. A ATha nidvavonA utpatti-kALano krama A mujaba che : prathama be bhagavAna mahAvIranA kevalajJAna thavAnA kramazaH 14 tathA 16 varSa pachI nidvavarUpe utpanna thayA. bAkInA mahAvIranA nirvANa bAda kramazaH 2.14, 220, 228, 544, 584 ane 609 varSa pachI utpanna thayA. 2. gA. 2284-2295. 3. gA. 2296-7. 1. 4. gA. 2180-2278. gA. 2301-5. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 Agamika vyAkhyAo nivavAda : potAnA abhinivezane kAraNe Agama-pratipAdita tatvono paraMparAthI viruddha artha karanAra nihRvanI koTimAM Ave che. jainadaSTie nihnava mithyASTino ja eka prakAra che. abhiniveza vinA thanAra sUtrArthanA vivAdane kAraNe koI nihnava nathI kahevAto, kemake A prakAranA vivAdanuM lakSya samyaku artha nirNaya che, nahi ke potAnA abhinivezanuM mithyA poSaNa. sAmAnya mithyAtvI ane nitavamAM e bheda che ke sAmAnya mithyAtvI jinapravacanane ja nathI mAnato athavA mithyA mAne che jayAre nidbhava tenA koI eka pakSano potAnA abhinivezanA kAraNe paraMparAthI viruddha artha kare che tathA bAkInA pakSone paraMparA anusAra ja svIkAre che. A rIte nidvava vAstavamAM jainaparaMparAnI aMdara ja eka navo saMpradAya Ubho karI de che. jinabhadra vagere pAchaLanA AcAryoe to digaMbara saMpradAyane paNa nitaMva-koTimAM nAkhI dIdho che, jeno saMbaMdha zivabhUti boTika nidbhava sAthe che. bhASyakAra jinabhadra jamAli vagere ATha nidvavono ullekha karyo che tathA saMkSepamAM temanA matonuM paNa varNana karyuM che. prathama nidvava ? prathama nidvavanuM nAma jamAli che. teNe bahurata matanuM prarUpaNa karyuM. tenuM jIvana-vRtta A pramANe che : kSatriyakumAra jamAlie vairAgya utpanna thavAthI pAMcaso puruSo sAthe mahAvIra pAse dIkSA grahaNa karI tathA te temano AcArya thayo. je samaye te zrAvastInA teduka udyAnamAM utaryo hato te samaye tene koI roga thaI gayo. teNe potAnA eka ziSyane pathArI pAtharavAnuM kahyuM. thoDI vAra pachI teNe te ziSyane pUchyuM - "pathArI patharAI gaI?" teNe pAtharatA-pAtharatAM ja uttara Apyo - "patharAI gaI che." jamAli sUvA mATe Ubho thayo. teNe jaIne joyuM to pathArI hajI pAtharavAmAM ja AvI rahI hatI. A joIne teNe vicAryuM - bhagavAna mahAvIra je "yamAdi #tam' arthAtu "karAI raheluM karI nAkhavAmAM AvyuM"nuM kathana kare che te mithyA che. jo "yama" (karAI raheluM) "ta' (karI nAkhavAmAM AvyuM hota to huM A pathArI para A samaye ja sUI zakata paraMtu vAta evI nathI. AthI mahAvIrano te siddhAnta ke "karAI raheluM karAyela che." khoTo che. bIjA sAdhuoe tene "vimA tam'no vAstavika artha samajAvyo paraMtu tenA manamAM koInI vAta na beThI. teNe te ja samaye potAnA virodhI siddhAnta "bahurata'nuM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 175 pratipAdana zarU karI dIdhuM. A siddhAnta anusAra koI paNa kriyA eka samayamAM na thatAM vadhu samayamAM thAya che. bhASyakAre aneka hetu ApIne A siddhAnta spaSTa karyo che, AmAM priyadarzanA (sudarzanA-anavadyA-jayeSThA)no vRttAnta paNa ApavAmAM Avyo che jeNe pahelAM to patinA anurAgane kAraNe jamAlinA saMghamAM javAnuM svIkArI lIdhuM hatuM paraMtu pachIthI bhagavAna mahAvIranA siddhAntano vAstavika artha samajayA bAda pharI mahAvIranA saMghamAM sAmela thaI gaI hatI.' dvitIya nidvava : - dvitIya nihnava tiSyagupta jIvaprAdezika matanuM prarUpaNa karyuM hatuM. tiSyagupta vasu nAmanA caudapUrvadhara AcAryano ziSya hato. te je samaye rAjagRha- RSabhapuramAM hato te samaye AtmapravAda nAmanA pUrvanA AdhAre teNe eka navo tarka upasthita karyo ane jIvaprAdezika matanI sthApanA karI. kathAnaka A mujaba che : gautame bhagavAna mahAvIrane pUchyuM - "bhagavan! zuM jIvanA eka pradezane jIva kahI zakAya ?" mahAvIre kahyuM- "nA, evuM nathI thaI zakatuM. A pramANe be, traNa, saMkhyAta athavA asaMkhyAta pradezonuM to zuM, jIvanA je asaMkhyAta pradeza che temAMthI eka pradeza paNa ocho hoya to tene jIva nathI kahI zakAto. lokAkAzanA pradezo jeTalo saMpUrNa pradezayukta hoya tyAre ja te jIva kahevAya che." A saMvAda sAMbhaLIne tiSyagupta potAnA guru vasune kahyuM - "jo evuM ja che to je pradeza vagara te jIva nathI kahevAto ane je eka pradezathI te jIva kahevAya che te carama pradezane ja kema jIva na mAnavo? tenI sivAyanA anya pradeza to tenA vinA ajIva ja che kemake tenAthI ja te badhA jIvatva prApta kare che." gurue tene mahAvIranI jIvaviSayakauparyukta mAnyatAnuM rahasya samajAvavAno khUba prayatna karyo paraMtu teNe potAno mata na choDyo tathA bIjAone paNa te ja pramANe samajAvavA lAgyo. pariNAmasvarUpa tene saMghamAMthI kADhI mUkavAmAM Avyo ane te potAnI jIvapradezI mAnyatAne kAraNe jIvaprAdezika rUpe prasiddha thayo. eka vakhata amalakalpA nAmanI nagarInA mitrazrI nAmanA zramaNopAsake tiSyaguptanA pAtramAM aneka prakAranA padArthono thoDo-thoDo aMtima aMza mUkyo ane kahevA lAgyo- "mAruM ahobhAgya che ke Aje meM Apane ATalA badhA padArthonuM dAna karyuM." A sAMbhaLIne tiSyagupta krodhita thaIne bolyo-"teM A mAruM apamAna karyuM che." mitrazrIe tarata uttara Apyo - "meM tamArA ja mata 1. gA. 2306-2332. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Agamika vyAkhyAo anusAra ATaluM badhuM dAna ApyuM che." A sAMbhaLIne tiSyaguptane potAnA mithyA matanuM bhAna thayuM. teNe potAnA abhinivezanuM prAyazcitta karyuM ane guru pAse kSamAyAcanA karI. 1 tRtIya nidvava : trIjA nitavanI mAnyatAnuM nAma avyakta mata che. zvetavikA nagarInA paulASADha caityamAM ASADha nAmanA AcArya utaryA hatA. temanA aneka ziSyo yoganI sAdhanAmAM saMlagna hatA. ASADha akasmAte rAtamAM marIne deva thayA. temane potAnA yogasaMlagna ziSyo para dayA AvI ane teo pharI potAnA mRta zarIramAM rahevA lAgyA tathA potAnA ziSyone pUrvavata ja AcAra vagerenuM zikSaNa ApatA rahyA. jyAre yoga-sAdhanA samApta thaI tyAre temaNe potAnA ziSyone vaMdanA karIne kahyuM - "he zramaNo! mane kSamA karajo ke meM asaMyatI hovA chatAM paNa tamArI pAse Aja sudhI vaMdanA karAvI." ATaluM kahIne teo potAnuM zarIra choDI devalokamAM cAlyA gayA. A jANIne temanA ziSyone bhAre pazcAttApa thavA lAgyo ke ame asaMyatI - devanI ATalI vAra vaMdanA karI. temane dhIredhIre e khabara paDavA lAgI ke koInA viSayamAM ema nizcayapUrvaka nathI kahI zakAtuM ke te sAdhu che ke deva. eTalA mATe koIne vaMdanA karavI ja na joIe. vaMdanA karIe te vyakti sAdhune badale deva nIkaLe to asaMyatanamanano doSa lAge che; jo ema kahevAmAM Ave ke te sAdhu nathI ane kadAca sAdhu ja hoya to mRSAvAdanuM pApa lAge che. Ama koInI sAdhutAno nizcaya ja nathI thaI zakato, eTalA mATe koIne paNa vaMdanA na karavI joIe. anya sthaviroe temane khUba samajAvyA ke Avo ekAntika Agraha rAkhavo ThIka nathI, paraMtu temaNe koInuM na mAnyuM ane saMghathI alaga thaIne avyaktamatano pracAra karavA lAgyA. ekavAra rAjagRhanA balabhadra rAjAe evo Adeza kADhyo ke A badhA sAdhuone mArI nAkho. A jANIne te loko khUba vyAkuLa thayA ane rAjAne kahevA lAgyA- "ame loko sAdhu chIe. tuM amane kevI rIte marAvI zake ?" rAjAe kahyuM - "ApanuM kahevuM to ThIka che paraMtu huM kevI rIte jANI zakuM ke tame loko cora cho ke sAdhu?" A sAMbhaLIne te lokono bhrama dUra thayo ane yathocita prAyazcitta karIne teo pharI saMghamAM sAmela thayA. ASADhane kAraNe avyaktamatano udbhava thayo AthI tenA nAma sAthe A matane joDI devAmAM Avyo. caturtha niva: A nidbhava sAmucchedikanA nAme prasiddha che. samucchedano artha che janma thatAM ja atyanta nAza. A prakAranI mAnyatAno samarthaka sAmucchedika kahevAya che. A matanI 1, gA. 2333-2355. 2. gA. 2356-2388. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya utpattinI kathA A mujaba che: mahAgirino praziSya tathA kaucchinyano ziSya azvamitra anupravAda nAmanA pUrvanuM adhyayana karato hato. temAM evuM varNana AvyuM ke vartamAna samayanA nArako vicchinna thaI jaze. A ja rIte dvitIyAdi samayanA nArako paNa vicchinna thaI jaze. vaimAnika vagerenA viSayamAM paNa A ja vAta samajavI joIe. A jANIne tenA manamAM zaMkA thaI ke jo A pramANe utpanna thatAM ja jIva naSTa thaI jato hoya to te karmanuM phaLa kyAre bhogave ? tenI A zaMkAnuM samAdhAna karatAM gurue kahyuM ke paryAyarUpathI nArakAdi naSTa thAya che paraMtu dravyarUpathI to vidyamAna ja rahe che AthI karmaphalanuM vedana ghaTI zake che. gurunA samajAvavA chatAM paNa te potAnI haTha para daDha rahyo ane ekAtta samucchedano pracAra karavA lAgyo. pariNAme tene saMghamAMthI bahiSkRta karI devAmAM Avyo. eka vakhata azvamitra vicaratA-vicaratA rAjagRhamAM jaI pahoMcyo. tyAMnA zrAvakoe tene mAravAnuM zarU karyuM. A joIne te kahevA lAgyo - "tame loko zrAvaka thaIne sAdhune mAro cho !" zrAvakoe uttara Apyo - "je sAdhu banyo hato te athamitra hato ane je zrAvaka banyA hatA te loko to kyAranA naSTa thaI cUkyA. tuM ane ame to koI bIjA ja chIe." A sAMbhaLIne azvamitrane potAnA matanI durbaLatA samajAI gaI. teNe pharI potAnA guru pAse jaIne kSamAyAcanA karI tathA mahAvIranA saMghano anuyAyI banyo.' paMcama nihava: paMcama nitavanuM nAma gaMga che. teNe e matanuM pratipAdana karyuM ke eka samayamAM be kriyAono anubhava thaI zake che. A mAnyatAne kAraNe tene daikriya nihnava kahevAmAM Ave che. ghaTanA A mujaba che : Arya mahAgirino praziSya tathA dhanaguptano ziSya gaMga eka vakhata zarada RtumAM potAnA AcAryane vaMdanA karavA mATe utsukAtIra nAmanA nagarathI nIkaLIne cAlyo. rastAmAM ulukA nadImAM cAlatI vakhate tene mAthA para lAgatI sUryanI garamI tathA pagamAM lAgatI nadInI ThaMDakano anubhava thayo. A joIne teNe vicAryuM - "sUtromAM kahevAmAM AvyuM che ke eka samayamAM eka ja kriyAnuM vedanA thaI zake che. paraMtu mane to eka ja sAthe be kriyAono anubhava thaI rahyo che. teNe potAno anubhava potAnA guru sAme rAkhyo. gurue kahyuM - "tAruM kahevuM ThIka che paraMtu vAta ema che ke samaya ane mana eTalAM sUkSma che ke ApaNe sAmAnya rIte temanA nAnA-nAnA vibhAgone nathI samajI zakatA. vAstavamAM koI paNa kriyAnuM vedana kramazaH ja thAya che." gaMgane gurunI vAta gamI nahi. te saMghathI alaga thaIne potAnA matano pracAra 1. gA. 2389-2423. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 Agamika vyAkhyAo karavA lAgyo. eka vakhata rAjagRhamAM potAnA matano pracAra karatAM maNinAga dvArA bhayabhIta thaIne teNe pharI potAnA guru pAse AvIne prAyazcitta karyuM.1 SaSTha nirbhava : chaThThA nihnavanuM nAma rohagupta athavA lUka che. teNe bairAzika matanuM prarUpaNa karyuM. A matano artha che jIva, ajIva ane nojIva A prakAranI traNa rAziono sadbhAva. kathAnaka A mujaba che H eka vakhata rohagupta koI anya gAmathI aMtaraMjikA nagarInA bhUtagRha nAmanA caityamAM UtarelA potAnA guru zrIguptane vaMdanA karavA jaI rahyo hato. mArgamAM teNe aneka pravAdIone parAjita karyA ane badhI hakIkata potAnA guru samakSa mUkI. tyAra bAda teNe morI, nakulI, biDAlI, vyAdhI, siMhI, ulUkI ane ulAvakI vidyAo grahaNa karI tathA poTTazAla nAmano parivrAjaka ke je vRzcikI, sarpa, mUkI, mRgI, varAhI, kAkI tathA potAkI vidyAomAM siddhahasta hato, tene vAda mATe paDakAryo. rAjasabhAmAM poTTazAle jIva ane ajIva A be rAzionI sthApanA karI. tene parAsta karavA mATe rohagupte eka trIjI rAzi nojIvanI paNa sthApanA karI. A ja rIte anya vidyAomAM paNa tene potAnI morI vagere virodhI vidyAo vaDe parAjita karyo. jyAre teNe potAnA guru samakSa A badho vRttAnta kahyo tyAre gurue kahyuM - "tuM pAcho jA ane rAjasabhAmAM jaIne kahe ke rAzitrayano siddhAnta koI vAstavika siddhAnta nathI. meM mAtra vAdIne parAjita karavA mATe ja A siddhAntanI potAnA buddhibaLathI sthApanA karI che. hakIkatamAM rAzitrayano siddhAnta apasiddhAnta che." rohagupte gurunI A AjJA na mAnI tathA potAnA abhinivezane kAraNe te rAzitrayanA siddhAntane ja vaLagI rahyo. A joIne guru svayaM tene potAnI sAthe rAjasabhAmAM laI gayA. tyAMthI rAjA sAthe teo kutrikApaNa (badhI vastuo jyAM maLatI hoya tevI dukAna) para gayA. tyAM jaIne temaNe jIva mAgyo to jIva maLyo, ajIva mAMgyo to ajIva maLyo. jyAre temaNe nojIva mAgyo to kaMI na maLyuM. A joIne sabhAmAM rohaMguptanA parAjayanI ghoSaNA karavAmAM AvI. ATaluM thavA chatAM paNa teno abhiniveza ocho na thayo ane teNe vaizeSika matanuM prarUpaNa karyuM. rohaguptanuM nAma DulUka kevI rIte paDI gayuM, tenuM samAdhAna karatAM bhASyakAra kahe che ke tenuM nAma to rohagupta che paraMtu gotrathI te ulUka che. dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya nAmanA SaT padArthonuM prarUpaNa karavAne kAraNe ulUkagotrIya rohaguptane SaDulUka kahevAmAM Avyo che. 1. gA. 24242450, -- - 2. gA. 2451-2508. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya sakSama nirbhava : saptama nihnavanuM nAma goThAmAhila che. teNe evI mAnyatAno pracAra karyo ke jIva ane karmano baMdha nahIM paraMtu sparzamAtra hoya che. A ja abaddha siddhAntane kAraNe te abaddhika nirbhava nAme prasiddha che. A siddhAntanI utpatti sAthe sambaddha kathA A pramANe che : AryarakSitanA mRtyu pachI AcArya durbalikA puSpamitra gaNipada para pratiSThita thayA. te ja gaNamAM goSThAmAhila nAmano eka sAdhu paNa hato. eka vakhata AcArya durbalikA puSpamitra vindhya nAmanA eka sAdhune karmapravAda nAmaka pUrvano karmabandhAdhikAra bhaNAvI rahyA hatA. temAM evuM varNana AvyuM ke koI karma mAtra jIvano sparza karIne ja alaga thaI jAya che. tenI sthiti adhika samaya sudhI nathI hotI. je rIte koI sUkI dIvAla para mATI nAkhatAM ja dIvAlano sparza karatAM ja mATI tarata nIce paDI jAya che te ja rIte koI karma jIvano sparza karIne thoDAka ja samayamAM tenAthI alaga thaI jAya che. jema bhInI dIvAla para mATI nAkhavAthI te temAM ja coMTIne ekarUpa thaI jAya che tathA ghaNA samaya pachI tenAthI alaga thaI zake che tevI ja rIte je karma baddha, spaSTa tathA nikAcita hoya che te jIvanI sAthe ekatva prApta karIne kAlAntaramAM udayamAM Ave che. A sAMbhaLIne goThAmAhila kahevA lAgyo - jo ema vAta che to jIva ane karma kyAreya alaga na thavA joIe kemake te ekarUpa thaI jAya che. AvI sthitimAM karmabaddhane kyAreya mokSa na thaI zake kemake te haMmezA karma sAthe baMdhAyelo raheze. eTalA mATe vAstavamAM jIva ane karmano baMdha ja na mAnavo joIe. mAtra jIva ane karmano sparza ja mAnavo joIe.'" AcArye A baMne avasthAonuM rahasya samajAvyuM paraMtu IrSyA tathA abhinivezane kAraNe tenA manamAM temanI vAta na beThI. aMte jatAM tene saMghathI bahiSkRta karI devAmAM Avyo.' aSTama nirbhava : - A antima nidbhava che. AnI prasiddhi boTika - digaMbara rUpe che. kathAnaka A mujaba che : rathavIrapura nAmanA nagaramAM zivabhUti nAmano eka sAdhu Avyo hato. tyAMnA rAjAe tene bahumUlya ratnakaMbala Apyo. A joIne zivabhUtinA guru AryakRSNe kahyuM - "sAdhunA mArgamAM aneka anartha utpanna karanAra A kaMbala grahaNa karavo yogya nathI.'' teNe gurunI AjJAnI avahelanA karIne te kaMbalane chupAvIne potAnI pAse rAkhI lIdho. gocaracaryAmAMthI AvyA bAda te pratidina tenI saMbhALa leto paraMtu kyAreya kAmamAM na leto. gurue A badhuM joIne vicAryuM - 'AnI AmAM 1. gA. 2509-2549. 179 . Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18O Agamika vyAkhyAo mAyA lAgI gaI che. tene dUra karavAno koI upAya karavo joIe' ema vicArIne te bahAra gayo tyAre temaNe vagara kaMI pUchya-ryo te ratnakaMbala phADIne tenA nAnA-nAnA TukaDA karIne sAdhuonA pAdaprocchanaka banAvI kADhyA. A jANIne zivabhUti manamAM ne manamAM baLavA lAgyo. teno kaSAya dina-pratidina vadhavA lAgyo. eka vakhata AcArya jinakalpIonuM varNana karI rahyA hatA : "keTalAka jinakalpIone rajoharaNa ane mukhavastrikA - A be ja upadhio hoya che, vagere.' A sAMbhaLIne zivabhUtie kahyuM - "jo ema ja che to ApaNe ATalo badho parigraha kema karIne rAkhIe chIe? te ja jinakalpanuM pAlana kema nathI karatA?" AcArye tene samajAvyo ke A kALamAM upayukta saMhanana vagereno abhAva hovAthI tenuM pAlana zakya nathI. zivabhUtie kahyuM - "mArA hovA chatAM A azakya kevI rIte hoI zake? huM hamaNAM ja AnuM AcaraNa karI batAvuM chuM." ema kahIne te abhinivezavaza potAnA vastrone tyAM ja pheMkIne cAlyo gayo. pachIthI teNe kauDinya ane koTTavara nAmanA be ziSyone dIkSA ApI. A rIte A paraMparA AgaLa vadhatI gaI, je boTika mata nAme prasiddha thaI. boTikonA matAnusAra vastra kaSAyanuM kAraNa hovAthI parigraharUpa che AthI tyAjya che. bhASyakAra AryakRSNanA zabdomAM A matanuM khaMDana karatAM kahe che ke je je kaSAyanA hetu che te te jo parigraha gaNIe ane temane tyAgI devA joIe to svakIya zarIrane paNa tyAgI devuM paDaze kemake te paNa kaSAyotpattino hetu che AthI parigraha che.' agiyAramA dvAra samavatAranI vyAkhyA karatI vakhate goSThAmAhilano prasaMga Avyo ane te ja prasaMgathI nihnavavAdanI carcA zarU thaI. A carcAnI samAptinI sAthe samavatAra dvAranI vyAkhyA paNa samApta thAya che. anumata dvAra : bAramA dvAranuM nAma anumata che. vyavahAra-nizcaya nayanI daSTie kaI sAmAyika mokSamArganuM kAraNa che, teno vicAra karavo anumata kahevAya che. naigama, saMgraha ane vyavahAra nayanI apekSAthI samyakta, zruta ane cAritrarUpa traNa prakAranI sAmAyika mokSamArgarUpa mAnavAmAM AvI che. zabda tathA RsUtra nayanI apekSAe mAtra cAritrasAmAyika ja mokSamArga che. kiM dvAra : | sAmAyika zuM che? sAmAyika jIva che athavA ajIva? jIva ane ajIvamAM paNa te dravya che athavA guNa? athavA te jIvAjIva ubhayAtmaka che? athavA jIva ane ajIva baMnethI bhinna koI arthAntara che? AtmA arthAt jIva ja sAmAyika che, 1. gA. 2550-2609. 2. gA. 2611-2632. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 181 ajavAdi nahi. jIva sAvadya yoganuM pratyAkhyAna karatI vakhate sAmAyika hoya che. bIjA zabdomAM sAmAyikabhAvamAM pariNati thavAne kAraNe jIva ja sAmAyika che. anya badhA dravya zraddhaya, jJaya vagere kriyArUpa upayoganA kAraNe tenA viSayabhUta che. 1 dravyArthika nayanA abhiprAyathI sAmAyika dravya che tathA paryAyArthika nayanI dRSTithI sAmAyika guNa che. A teramA ki dvAranI vyAkhyA thaI. kitividha dvAra : - caudamA dvArA katividhinI vyAkhyA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke sAmAyika traNa prakAranI che : samyakta, zrata tathA cAritra. cAritra be prakAranuM che : AgArika tathA anAgArika. zrata arthAta adhyayana traNa prakAranuM che. sUtraviSayaka, arthaviSayaka ane 'ubhaya viSayaka, samyakta nisargaja tathA adhigamaja bhedathI be prakAranuM che. A baMnemAMthI pratyekanA aupazamika, sAsvAdana, kSAyopathamika, vedaka ane kSAyika - A pAMca bheda thAya che. A rIte samyakta dasa prakAranuM paNa che. athavA kAraka, rocaka ane dIpaka bhedathI samyaktanA kSAyika, kSAyopathamika tathA aupathamika - A traNa bheda paNa thAya che. A ja rIte zrata ane cAritranA paNa vividha bheda thaI zake che. kasya dvAra : jeno AtmA saMyama, niyama tathA tapamAM sthita che tenI pAse sAmAyika hoya che. je trasa ane sthAvara badhA prANIo pratye samabhAva - mAdhyazmabhAva rAkhe che tenI pAse sAmAyika hoya che. je na rAgamAM pravRtta hoya che naSamAM, paraMtu baMnenI madhyamAM rahe che te madhyastha che ane bAkInA badhA amadhyastha che." kutra dvAra : A vArano nimna upaSkAronI daSTie vicAra karavAmAM Avyo che : kSetra, dipha, kAla, gati, bhavya, saMjJI, ucchuvAsa, daSTi, AhAra, paryApta, sukha, janma, sthiti, veda, saMjJA, kaSAya, AyuSya, jJAna, yoga, upayoga, zarIra, saMsthAna, saMhanana, mAna, lezyApariNAma, vedanA, samudghAtakarma, nirveSTana, udvartana, AmravakaraNa, alaMkAra, zayana, Asana, sthAna, caMkramaNa. keSu dvAraH sAmAyika kyA dravyo ane paryAyomAM hoya che? samyakta sarvadravya-paryAyagata che. zruta ane cAritramAM dravya to badhA hoya che, paraMtu paryAya badhA nathI hotA. dezaviratimAM 1. gA. 2633-2640. 4. gA. 2679-2680. 2. gA. 2658. 5. gA. 2691. 3. gA. 2673-7. 6. gA. 2692-2750. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 2 Agamika vyAkhyAo na to badhA dravya ja hoya che ane na badhA paryAya ja. bhASyakAre AnuM vizeSa spaSTIkaraNa karyuM che. 1 kartha dvAra : sAmAyika kevI rIte prApta thAya che? A dvAranI carcA bhASyakAre ahIM nathI karI. TIkAkAra maladhArI hemacandra A tarapha saMketa karatAM lakhyuM che ke sAmAyika mahAkaSTalabhya che. tenA lAbhakrama mATe "pusa' thI laI "mamuTTANe vipu' parvata gAthAo jovI joIe. kyAMya muzkelI jaNAya to mUlAvazyakaTIkAnI sahAya levI joIe. kiyazcira dvAra : - ogaNIsamuM dvAra kiyaccira che. AmAM te praznano vicAra karavAmAM Avyo che ke sAmAyika keTalA samaya sudhI rahe che. samyakta ane zrutanI utkRSTa sthiti 66 sAgaropama (pUrvakoTipRthakta adhika) che jyAre dezavirati ane sarvaviratinI utkRSTa sthiti pUrvakoTi dezona che. samyakta, zruta ane dezaviratinI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che jyAre sarvavirati sAmAyikanI jaghanya sthiti eka samaya che. A badho labdhino sthitikALa che. upayoganI dRSTithI to badhAnI sthiti antarmuhUrta che. kati dvAra :. samyaktAdi sAmAyikonA vivakSita samayamAM keTalA pratipattA, pratipanna athavA pratipatita hoya che ? samyaktI ane dezavirata prANI (kSetra) palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAga barAbara hoya che. zrutapratipattA zreNInA asaMkhyAtamAM bhAga barAbara hoya che. sarvaviratipratipattA sahasrAjhazaH hoya che. A badhI pratipattAonI utkRSTa saMkhyA che. pUrvamatipatronuM pratipAdana karatAM kahevAmAM AvyuM che ke vartamAna samayamAM samyakta ane dezaviratipratipatra asaMkhe che, sarvaviratipratipanna saMdhyeya che. A traNe prApta karI je pratipatita thaI cUkyA che te anaMtaguNa che. saMprati zrutapratipanna prataranA asaMkhyAtamA bhAga barAbara che. bAkI saMsArastha jIvo (bhASAlabdhirahita pRthvI vagere) bhASAlabdhi prApta karI pratipatita thavAne kAraNe sAmAnyaRtathI pratipatita mAnavAmAM AvyA che.' sAntara dvAra : jIvane koI eka samaya samyakvAdi sAmAyika prApta thavAthI pharI teno parityAga thaI jatAM jeTalA samaya pachI tene pharI tenI prApti thAya che tene aMtarakAla kahe che. 1. gA. 2751-2760. 2. pR. 1097. 3. gA. 2761-3. 4. gA. 2764-2774. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASya 183 te sAmAnyAkSarAtmaka zrutamAM nyapaNe aMtarmuhUrta che, utkRSTapaNe anaMtakAla che. bAkImAM jaghanyapaNe aMtarmuhUrta che, utkRSTapaNe dezona ardhaparAvartaka che.' avirahita dvAra : samyakta, zrata tathA dezavirati sAmAyikano utkRSTa avirata kALa AvalikAno asaMkhyaya bhAga che, cAritra (sarvavirati)no ATha samaya che. jaghanyapaNe badhA sAmAyikono be samaya che. samyakta ane zrutano utkRSTa virahAkAla sama ahorAtra che, dezaviratino dvAdaza ahorAtra che. sarvaviratino paMcadaza ahorAtra che. bhavakAra : samyagraSTi tathA dezavirata utkRSTapaNe palyanA asaMkhyaya bhAga jeTalA bhavo prApta kare che. sarvavirata utkRSTapaNe ATha bhAvo prApta kare che. zrutasAmAyika dharAvato utkRSTapaNe anaMta bhava prApta kare che (jaghanyapaNe badhA mATe eka bhava che). AkarSa dvAra : AkarSano artha che AkarSaNa arthAt prathama vAra athavA choDelAnuM punarrahaNa. samyakta, zruta ane dezavirati sAmAyikano eka bhavamAM utkRSTa AkarSa sahasrapRthakva vAra thAya che, sarvaviratino zatapRtharva vAra thAya che (jaghanyapaNe badhAno eka vAra ja AkarSa che). vividha bhavonI apekSAe samyakta ane dezaviratinA utkRSTapaNe asaMkhyaya sahastrapRthakva AkarSa hoya che, sarvaviratinA sahastrapRthakva AkarSa hoya che, zratanA AkarSa to anaMta che." sparzana dvAra : samyakta-caraNayukta prANI utkRSTapaNe saMpUrNa lokano sparza kare che (jaghanyapaNe asaMkhyaya bhAgano sparza kare che). zratanA samacaturdazabhAga (, tathA paMcacaturdazabhAga ('/) sparzanIya che. dezaviratinA paMcacaturdazabhAga (aa,) sparzanIya che." nirukti dvAra : aMtima dvAranuM nAma niyukti che. samyakta sAmAyikanI niyukti A pramANe che samyagRSTi, amoha, zuddhi, sadbhAvadarzana, bodhi, aviparyaya, sudaSTi vagere samyattvanA nirukta - paryAya che. zruta sAmAyikanI niyukti karatAM kahevAmAM AvyuM che akSara, saMjJI, samyaka, sAdika, saparyavasita, gamika ane aMgapraviSTa - A sAta 1. 4. gA. 2775. gA. 2779. 2. gA. 2777. 5. gA. 2780-81. 3. gA. ra778. 6. gA. ra782. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 Agamika vyAkhyAo ane sAta temanA pratipakSI - A rIte cauda bheda-pUrvaka zrutano vicAra karavo joIe. viratAvirati, saMvRtAsaMvRta, bAlapaMDita, dezakadezavirati, aNudharma, agAradharma vagere dezavirati sAmAyikanA nirukta-paryAya che. sAmAyika, sAmayika, samyagvAda, samAsa, saMkSepa, anavadya, parijJA, pratyAkhyAna - A ATha sarvavirati sAmAyikanA nirukta - paryAya che. ahIM sudhI sAmAyikanA upodghAtano adhikAra che. namaskAraniyuktiH sAmAyikanA A suvistRta upodghAtanI samApti pachI bhASyakAre sUtrasparzika niryuktinuM vistRta vivecana karyuM che. namaskAra (antamaMgalarUpa)nI carcA karatAM kahevAmAM AvyuM che ke utpatti, nikSepa, pada, padArtha, prarUpaNA, vastu, AkSepa, prasiddhi, krama, prayojana ane phala - A agiyAra vArothI namaskAranuM vyAkhyAna karavuM joIe. bhASyakAre A badhA dvAronuM bahu vistArapUrvaka vivecana karyuM che. A vivecanamAM paNa nikSepa paddhatino Azraya levAmAM Avyo che jemAM nAma, sthApanA, dravya, bhAva, bheda, saMbaMdha, kAla, svAmI vagere aneka prabhedono samAveza karavAmAM Avyo che. pratyeka dvAranA vyAkhyAnamAM yathAsaMbhava nayadaSTino AdhAra paNa levAmAM Avyo che. atu, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhune namaskAra kema karavA joIe, Ano yuktiyukta vicAra karavAmAM Avyo che. rAga, dveSa, kaSAya vagere doSonI utpatti vagerenuM paNa saMkSipta vivecana karavAmAM AvyuM che. siddhanA svarUpanuM varNana karatI vakhate AcArya karmasthiti tathA samuddhAtanI prakriyAnuM paNa varNana karyuM che. zailezI avasthAnuM svarUpa darzAvatAM zukladhyAna vagere para paNa paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. siddhane sAkAra upayoga hoya che athavA nirAkAra, AnI carcA karatAM bhASyakAre kevalajJAna ane kevaladarzananA bheda ane abhedano vicAra karyo che. kevalajJAna ane kevaladarzana yugapatuM hoya che ke kramazaH, A prazna para Agamika mAnyatA anusAra vicAra karatAM evA matanI puSTi karI che ke kevalIne eka sAthe be upayoga nathI hoI zakatA. siddhigamanakriyAnuM svarUpa batAvatAM AcArye alAbu, eraMDala, agnizikhA, zara vagere daSTAMtonuM spaSTIkaraNa tathA vividha AkSepono parihAra karyo che. siddhasaMbaMdhI anya Avazyaka vAtonI jANakArInI sAthe siddhanamaskArano adhikAra samApta karavAmAM Avyo che." A ja rIte AcArya, upAdhyAya ane sAdhunamaskAranuM vivecana karavAmAM AvyuM che. namaskAranA prayojana, phala vagere dvAronuM vyAkhyAna karatAM bhASyakAre pariNAma-vizuddhinuM samarthana karyuM che ane A ja daSTithI jinAdipUjAnuM vivecana karyuM 1. gA. 2784-7. 2. gA. 2805. 3. gA. 2806-3088. 4. gA. 3089-3135. 5. gA. 3140-3188. 6, gA. 3189-3200. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 85 vizeSAvazyakabhASya che. ahIM sudhI namaskAraniryuktino adhikAra che.' padavyAkhyA : te !' vagere sAmAyika sUtranA padonI vyAkhyA karatAM bhASyakAre "ni' pada mATe "rA' zabdanuM vistArapUrvaka vyAkhyAna karyuM che. "rA'no artha che kriyA; athavA yathAsaMbhava anya arthanuM paNa grahaNa karavuM joIe. "rA' nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva bhedathI cha prakAranuM che. "aMte" arthAta "manta'nI vyAkhyA karatAM AcArya kahe che ke "manta' zabda kalyANa ane sukhArthaka che tathA nirvANanuM kAraNa che. sukha ane kalyANanuM sAdhana guru che. A ja rIte A zabdanI paNa aneka prakAranI vyAkhyAo karavAmAM AvI che. AgaLanI gAthAomAM sAmAyika, sarva, sAvadya, yoga, pratyAkhyAna, mAvajIva, vividha, karaNa, pratikramaNa, nindA, gartA, vyutsarjana vagere padonuM saMvistAra vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. A prasaMgavazAt saMgrahAdi cha nayonI vizeSa vyAkhyA paNa karavAmAM AvI che. aMtima gAthAmAM bhASyakAra AcArya jinabhadra A bhASya sAMbhaLavAthI je phaLanI prApti thAya che tenI tarapha nirdeza karatAM kahe che ke sarvAnuyogamUlarUpa A sAmAyikanuM bhASya sAMbhaLavAthI parikamita matiyukta ziSya zeSa zAstrAnuyoga mATe yogya thaI jAya che. vizeSAvazyakabhASyanA A vistRta paricayathI spaSTa che ke AcArya jinabhadra A eka graMthamAM jaina vicAradhArAono keTalI vilakSaNatAthI saMgraha karyo che. AcAryanI tarkazakti, abhivyaktinuzaLatA, pratipAdanapravaNatA tathA vyAkhyAnavidagdhatAno paricaya prApta karavA mATe A graMtha ja paryApta che. vAstavamAM vizeSAvazyakabhASya jainajJAnamahodadhi che. jaina AcAra ane vicAranA mULabhUta samasta tattvo A graMthamAM saMgRhIta che. darzananA gahanatama viSayathI laIne cAritranI sUkSmatama prakriyA sudhInA saMbaMdhamAM AmAM paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. 1. gA. 3294. 4. gA. 3477-3583. 2. gA. 3299-3438, 5. gA. 3584-3601, 3. gA. 3439-3476 6, gA. 3603. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakaraNa jItakalpabhASya AcArya jinabhadranuM bIjuM bhASya jItakalpa sUtra para che. A sUtra AcAryanI potAnI ja kRti che. AmAM 103 prAkRta gAthAo che, jemAM jItavyavahAranA AdhAre ApavAmAM AvanAra prAyazcittonuM saMkSipta varNana che. mokSanA hetubhUta cAritranI sAthe prAyazcittano vizeSarUpe saMbaMdha che kemake cAritranA doSonI zuddhino mukhya AdhAra prAyazcitta ja che. AvI sthitimAM mumukSu mATe prAyazcittanuM jJAna Avazyaka che. mUla sUtramAM AcArye prAyazcittanA AlocanA vagere dasa bhedo gaNAvyA che tathA pratyeka prAyazcittanA aparAdhasthAnono nirdeza karyo che ane e darzAvyuM che ke kayA aparAdha mATe kayuM prAyazcitta karavuM joIe. AcArye darzAvyuM che ke anavasthApya ane pArAMcika prAyazcitta caudapUrvadharanA samaya sudhI ApavAmAM AvatA hatA arthAt caturdazapUrvadhara AcArya bhadrabAhunA samaya sudhI A prAyazcitta pracalita hatA. tenI pachI temano viccheda thaI gayo. jItakalpabhASya uparyukta sUtra para 2606 gAthAomAM lakhavAmAM AveluM svopajJa bhASya che. A bhASyamAM bRhatkalpa-laghu bhASya, vyavahAra bhASya, paMcakalpamahAbhASya, piMDaniryukti vagere graMthonI aneka gAthAo akSarazaH maLe che. A tathyane dRSTimAM rAkhatAM ema paNa kahevAmAM Ave che ke prastuta bhASyagraMtha kalpabhASya vagere graMthonI gAthAonA saMgraharUpa che. jItakalpasUtranA praNetA AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa che, te nirvivAda che. jItakalpabhASyanA kartA koNa che, A praznanuM samAdhAna karatAM kahevAmAM AvyuM che ke prastuta bhASyamAM bhASyakAre koI paNa sthAne potAnA nAmano ullekha karyo nathI. e ja rIte anyatra paNa evo koI spaSTa ullekha upalabdha nathI jenA AdhAre bhASyakAranA nAmano ThIka-ThIka nirNaya laI zakAya. AvI sthitimAM prastuta bhASyanI nimna gAthAnA AdhAre keTaloka nirNaya karI zakAya che : 1. saMzodhaka - muni puNyavijaya; prakAzaka-babalacaMdra kezavalAla modI, hAjApaTelanI poLa, amadAvAda, vi.saM. 1994. 2. jItakalpasUtra (svopajJa bhASyasahita) : prastAvanA, pR. 4-5. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpabhAga 187 tisamayahArAdINaM, gAhANa'TThaNha vI sastvaM tu / vittharayo vaNNejjA, jaha heTThA'vassae bhaNiyaM // 60 // A gAthAnA "gada deADavA Lithe A pATha tarapha dhyAna ApavAthI sahaja ja pratIta thAya che ke ahIM "gada gAvA LiyuM eTalo pATha ja pUrato hovA chatAM bhASyakAre "TTA' zabda vadhArAno kema mUkyo? "deTTA' zabda koI pAdapUrtirUpa zabda nathI ke tema mAnavAthI kAma cAlI jAya. vAstavamAM graMthakAra "deTTA' ane "phevarSi A be zabdone anukrame "pUrva ane "maNe arthamAM ja vApare che; udAharaNArtha "heTTa je arthAt "pUrva tim tathA "va voDuM arthAta "maNe vaphTa'. AnAthI ema phalita thAya che ke prastuta bhASyakAre "tisamayahara' arthAta "navayA tisamaya (Avazyakaniyukti, gA. 30) ItyAdi ATha gAthAonuM vivaraNa pahelA AvazyakamAM arthAt AvazyakabhASyamAM vistArathI ApI dIdhuM che. Avazyakaniyukti aMtargata nAvayA tisamayAM' vagere gAthAonuM bhASya lakhIne vistRta vyAkhyAna karanAra AcArya jinabhadra sivAya anya koI nathI. eTalA mATe jIvakalpabhASyanA praNetA AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNa ja hovA joIe.' prAyazcittano artha : A sarvaprathama AcArye "pravacana' zabdano niraktArtha karatAM pravacanane namaskAra karyA che. tyAra pachI dasa prakAranA prAyazcittanI vyAkhyA karavAno saMkalpa karatAM prAyazcitta' zabdano niruktArtha karyo che. "prAyazcitta'nAM prAkRtamAM be rUpo pracalita che: " pAchatta' ane "chatta'. A baMne zabdonI vyutpattimUlaka vyAkhyA karatAM bhASyakAra kahe che ke je pApano cheda kare che te " pa chatta che tathA ghaNuM karI jenAthI citta zuddha thAya che te " chatta che. 2 AgamavyavahAra : sUtranI prathama gAthAmAM prayukta jItavyavahAranuM vyAkhyAna karavA mATe bhASyakAre AgamAdi vyavahArapaMcaka-Agama, zrata, AjJA, dhAraNA ane jItavyavahAranuM vivecana karyuM che. AgamavyavahAranA be bheda che : pratyakSa ane parokSa. pratyakSanA pharI be bheda che Indriyaja ane noIdriyaja. IndriyapratyakSane pAMca viSayo rUpe samajavuM joIe. akSa' zabdanI vyutpatti karatAM AcArya "akSa'nA artha saMbaMdhamAM anya matano nirdeza 1. ejana, pR. 5-6. 2. gA. 1-5. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 Agamika vyAkhyAo tathA pratiSedha karyo che. noIndriyapratyakSa Agama traNa prakAranuM che: avadhi, mana:paryaya ane kevala. avadhijJAna kAM to bhavapratyayika hoya che ke guNapratyayika. avadhinA cha bheda che : anugAmika, anAnugAmika, vardhamAnaka, hIyamAnaka, pratipAtI ane apratipAtI. dravyAvadhi; kSetrAvadhi, kAlAvadhi ane bhAvAvadhinI daSTie avadhijJAnano vicAra karavAmAM Ave che. mana:paryayanA be bheda che : Rjumati ane vipulamati. Ano paNa dravya, kSetra, kAla ane bhAvapUrvaka vicAra karavAmAM Ave che. kevalajJAna sarvAvaraNano kSaya thavAthI utpanna thAya che. bhUta, vartamAna ane bhaviSyanI koI evI kSaNa nathI je kevalIne pratyakSa na hoya. kSayopazamajanya mati vagere jJAnono kevalImAM abhAva che kemake tenuM jJAna sarvathA kSayajanya che.' zratadhara AgamataH parokSa vyavahArI che. caturdazapUrvadhara, dazapUrvadhara, navapUrvadhara, gaMdhahastI vagere A ja koTinA che." prAyazcittanAM sthAna : AnI pachI bhAgyakAra potAnA mULa viSaya prAyazcittanuM vivecana zarU kare che. prAyazcittanI nyUnatA-adhikatA saMbaMdhI praznottara pachI prAyazcittadAnane yogya vyaktinuM svarUpa batAvatAM AlocanAnA zravaNano krama batAve che. prAyazcittanA aDhAra, batrIsa tathA chatrIsa sthAnono vicAra karyo che. batrIsa sthAno mATe ATha gaNisaMpadAonuM vivecana karyuM che. ATha saMpadAonA pratyekanA cAra-cAra bheda karavAmAM AvyA che : 1. cAra prakAranI AcArasaMpadA, 2. cAra prakAranI zrutasaMpadA, 3. cAra prakAranI zarIrasaMpadA, 4. cAra prakAranI vacanasaMpadA, 5. cAra prakAranI vAcanAsaMpadA, 6. cAra prakAranI matisaMpadA, 7. cAra prakAranI prayogamatisaMpadA, 8. cAra prakAranI saMgrahaparijJAsaMpadA. AmAM cAra prakAranI vinayapratipatti umeravAthI prAyazcittanA chatrIsa sthAna banI jAya che. vinayapratipattinA cAra bheda A pramANe che : AcAravinaya, zratavinaya, vikSepaNavinaya ane doSanirdhAtavinaya. AmAMthI pratyekanA pharI cAra bheda che.* prAyazcittadAtA : - prAyazcitta ApanAra yogya jJAnIono abhAva hovAthI prAyazcitta kevI rIte saMbhavI zake? A praznano uttara ApatAM AcArya kahe che ke prAyazcitta ApavAnI 1. 3. gA. 7-109. gA. 117-148. 2. gA. 110-6. 4. gA. 149-241. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpabhASya 189 yogyatAvALA mahApuruSo kevalI tathA caudapUrvadhara A yugamAM nathI, e vAta sAcI che paraMtu prAyazcittanI vidhinuM mULa pratyAkhyAna pUrvanI traNeya vastumAM che ane tenA AdhAre kalpa, prakalpa tathA vyavahAra graMthonuM nirmANa thayuM che. A graMtho tathA temanA jJAtAo Aje paNa vidyamAna che. AthI prAyazcittano vyavahAra A graMthonA AdhAre saraLatApUrvaka karI zakAya che ane A rIte cAritranI zuddhi thaI zake che. prAyazcittadAtAnI sApekSatA : dasa prakAranA prAyazcittano nAmollekha karyA bAda prAyazcittadAnano vibhAga karavAmAM Avyo che tathA prAyazcittavidhAtAono sadbhAva siddha karavAmAM Avyo che. sApekSa prAyazcittadAnanA lAbha ane nirapekSa prAyazcittadAnanI hAni tarapha saMketa karatAM kahevAmAM AvyuM che ke prAyazcittadAnamAM dAtAe dayAbhAva rAkhavo joIe tathA jene prAyazcitta ApavAnuM hoya tenI zaktinuM paNa dhyAna rAkhavuM joIe. evuM thavAthI ja prAyazcittanuM prayojana siddha thAya che tathA prAyazcitta karanAranI saMyamamAM dRDhatA thaI zake che. evuM na karavAthI prAyazcitta karanAramAM pratikriyA utpanna thAya che ane te saMyamamAM sthira thavAne badale saMyamano sarvathA tyAga ja karI de che. prAyazcitta ApavAmAM eTalo vadhAre dayAbhAva paNa na rAkhavo joIe ke prAyazcittanuM vidhAna ja naSTa thaI jAya ane doSonI paraMparA eTalI adhika vadhI jAya ke cAritrazuddhi ja na thaI zake. vagara prAyazcitte cAritra sthira nathI rahI zakatuM. cAritranA abhAvamAM tIrtha cAritrazUnya thaI jAya che. cAritrazUnyatAthI nirvANanI prApti nathI thaI zakatI. nirvANalAbhano abhAva thaI javAthI koI dIkSita paNa nahi thAya. dIkSita sAdhuonA abhAvamAM tIrtha paNa nahi bane. A rIte prAyazcittanA abhAvamAM tIrtha TakI ja nathI zakatuM. eTale jyAM sudhI tIrthanI sthiti che tyAM sudhI prAyazcittanI paraMparA cAlavI ja joIe.4 bhaktaparijJA, IMginImaraNa tathA pAdapopagamana : prAyazcittanA vidhAnanuM vizeSa samarthana karatAM bhASyakAre prazaMgavazAt bhaktaparijJA, IMginImaraNa tathA pAdapopagama-A traNa prakAranI mAraNAMtika sAdhanAonuM vistRta varNana karyuM che. bhaktaparijJAnI vidhi tarapha saMketa karatAM nirvyAdhAta ane savyAghAtarUpI saparAkramabhaktaparijJAnA svarUpano nimna dvArothI * vicAra karavAmAM Avyo che H 1. gaNinissaraNa, 2. zriti, 3. saMlekhanA, 4. agIta, 5. asaMvigna, 6. eka, 7. Abhoga, 8. anya, 9. anApRcchA, 1. kalpa arthAt bRhatkalpa; prakalpa arthAt nizItha. 2. gA. 255-273. 3. gA. 274-299. 4, gA. 30-318. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 Agamika vyAkhyAo 10. parIkSA, 11. AlocanA, 12. sthAna - vasati, 13. niryApaka, 14. dravyadApanA, 15. hAni, 16. aparitAnta, 17. nirjarA, 18. saMsmAraka, 19. udvartanA, 20. smAraNA, 21. kavaca, 22. cihnakaraNa, 23. yatanA. A rIte nirvAghAta ane vyAghAtarUpI aparAkramabhaktaparijJA, IMginImaraNa ane pAdapopagamananA svarUpanuM vivecana karavAmAM AvyuM che. ahIM sudhI AgamavyavahArano adhikAra che. zratAdivyavahAra : pUrvanirdiSTa Agama, zrata, AjJA, dhAraNA ane jItavyavahAramAMthI Agama vyavahAranuM vyAkhyAna samApta karIne AcArya zrutavyavahAranuM saMkSipta vivecana karyuM che. AjJAvyavahAranuM vyAkhyAna karatAM apariNata, atipariNata ane pariNata ziSyonI parIkSAnA svarUpa tarapha nirdeza karyo che. tenI pachI darpanA dasa tathA kalpanAnA covIsa bhedonuM sabhaMga vivecana karyuM che. e ja rIte dhAraNAvyavahArano paNa vicAra karavAmAM Avyo che." jItavyavahAra: je vyavahAra paraMparAthI prApta hoya, zreSTha puruSo dvArA anumata hoya, jenuM bahuzrutoe aneka vAra sevana karyuM hoya tathA jenuM temanA dvArA nivAraNa na karavAmAM AvyuM hoya te jItavyavahAra kahevAya che. jeno AdhAra Agama, zrata, AjJA athavA dhAraNA na hoya te jItavyavahAra che. teno mULa AdhAra AgamAdi na hotAM mAtra paraMparA ja hoya che. je jItavyavahArathI cAritranI zuddhi thAya che tenuM ja AcAraNa karavuM joIe. je jItavyavahAra cAritra-zuddhinuM kAraNa na hoya tenuM AcaraNa na karavuM joIe. saMbhava che ke evo paNa koI jItavyavahAra hoya jenuM AcaraNa koI eka ja vyaktie karyuM hoya chatAM paNa jo te vyakti saMvegaparAyaNa hoya, dAnta hoya tathA te AcAra zuddhikara hoya to te jItavyavahAranuM anukaraNa karavuM joIe. tenI pachI bhASyakAre vyavahAranA svarUpano upasaMhAra karyo che.* ahIM sudhI mUla sUtranI prathama gAthAnuM vyAkhyAna che. prAyazcittanA bheda : prAyazcittanuM mAhAsya-varNana karyA pachI AcAryetanA dasa bhedonI gaNanA tathA temanuM saMkSipta svarUpa-varNana karyuM che. prAyazcittanA dasa bheda A che : 1. AlocanA, 2. pratikramaNa, 3. mizra, 4. viveka, 5. vyutsarga, 6. tapa, 7. cheda, 8. mUla, 9. 3. gA. 675-694. 1. gA.322-559. 4. gA. 695-705. 2. gA. pa60-674. 5. gA. 706-730. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpabhASya anavasthAkha, 10. pAracika.5 AlocanA : prathama prAyazcitta AlocanAnA aparAdha-sthAno tarapha saMkSepamAM saMketa karatAM A ja prasaMgamAM 'chadma'no artha batAvatAM bhASyakAra kahe che ke chadma karmane kahe che. te karma cAra prakAranuM che : jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya. jyAM sudhI prANI A cAre prakAranA karmonA baMdhanathI mukta nathI thato tyAM sudhI te chadmastha kahevAya che. AlocanA vagere prAyazcittonuM vidhAna chadmastho mATe ja che. pratikramaNa : pratikramaNanA aparAdha-sthAnonuM varNana karatAM gupta ane samitinuM paNa sodAharaNa varNana karavAmAM AvyuM che. manogupti mATe jinadAsanuM udAharaNa ApavAmAM AvyuM che. e ja rIte vacanagupti ane kAyagupti mATe paNa be anya udAharaNo ApavAmAM AvyA che. samitionuM svarUpa samajAvatAM IryAsamiti mATe arhannakanuM udAharaNa ApavAmAM AvyuM che. bhASAsamitinuM svarUpa samajAvavA mATe eka sAdhunuM dRSTAnta upasthita karavAmAM AvyuM che. vasudevanA jIva naMdivardhananuM udAharaNa ApIne eSaNAsamitinuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. A ja rIte AdAna-nikSepaNAsamiti mATe paNa eka udAharaNa ApavAmAM AvyuM che. pariSThApanikAsamitinuM svarUpa samajAvavA mATe dharmarucinuM dRSTAMta mUkavAmAM AvyuM che.r A prasaMge bhASyakAre nimna viSayonI carcA paNa karI che : gurunI AzAtanA ane tenuM svarUpa, guru ane ziSyano bhASA-prayoga, guru-vinayano bhaMga ane tenuM svarUpa, vinaya-bhaMganA sAta prakAra, IcchAdi, dasa prakAranI akaraNatA, laghumRSAvAda tathA tenuM svarUpa. 3 pratikramaNa saMbaMdhita avidhi, kAsa, bhUMbhA, zruta, vAta, asaMkliSTakarma, kandaryu, hAsya, vikathA, kaSAya, viSayAnuSaMga, skhalanA, sahasA, anAbhoga, Abhoga, sneha, bhaya, zoka ane bAkuzika aparAdha-sthAnonuM mULa sUtranuM anukaraNa karatAM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. 191 mizra prAyazcitta : A prAyazcittamAM AlocanA tathA pratikramaNa baMneno samAveza che. AmAM AlocanA ane pratikramaNa A baMnenA saMyukta aparAdha-sthAnonuM vivecana karavAmAM 1. gA. 735. 4. gA. 906-932. 2. gA. 784-860. 3. gAM. 861-905. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Agamika vyAkhyAo AvyuM che. saMbhrama, bhaya, Apata, sahasA, anAbhoga, anAtmavazatA, duzcitita, durbhASita, duzleSTita vagere aparAdha-sthAno mizra koTinAM che. bhASyakAre temanI vizeSa vyAkhyA karI che. vivekaH | viveka-prAyazcittanA aparAdha-sthAnonuM vivecana karatAM AcArye piMDa, upadhi, zapyA, tayogI, kAlAtIta, adhvAtIta, zaTha, azaTha, uddagata, anugata, kAraNagRhIta vagere padonI vyAkhyA karI che. vyAkhyA bahu saMkSipta tathA sAragrAhI che. tyAra pachI vyutsarga-prAyazcittanuM vyAkhyAna zarU thAya che. vyutsarga: paMcamaM prAyazcitta vyutsarganAM aparAdha-sthAnonuM vizleSaNa karavA mATe bhASyakAre mUla sUtramAM nirdiSTa gamana, Agamana, vihAra, zrata, sAvadyasvapra, nAva, nadI, sannAra vagere padonuM saMkSipta vyAkhyAna karyuM che. tenI pachI tapaH prAyazcittanAM aparAdha-sthAnonI vyAkhyA zarU thAya che. tapa: tapanI carcAnA prAraMbhamAM jJAna ane darzananA ATha-ATha aticArono vicAra karavAmAM Avyo che. jJAnanA ATha aticAra nimnokta ATha viSayo sAthe saMbaMdhita che : 1. kAla, 2. vinaya, 3. bahumAna, 4. upadhAna, 5. anihanavana, 6. vyaMjana, 7. artha, 8. tadubhAya. darzananA aticArono saMbaMdha nigna ATha viSayo sAthe che : 1. niHzaMkita, 2. niSkAMkSita, 3. nirvicikitsA, 4. amUDhadaSTi, 5. upavRMhaNa, 6. sthirIkaraNa, 7. vAtsalya, 8, prabhAvanA. AnI pachI cha vratarUpa cAritranA aticAronuM varNana karavAmAM AvyuM che. cAritrodgamananuM svarUpa darzAvatAM uddagamanA soLa doSonuM paNa vivecana karavAmAM AvyuM che. A soLa doSa A pramANe che : 1. AdhAkarma, 2.dezika, 3. pUtikarma, 4. mizrajAta, 5. sthApanA, 6. prAbhRtikA, 7. prAduSkaraNa, 8. kata, 9. prAmitya, 10. parAvartita, 11. abhyAhata, 12. ubhinna, 13. mAlAhata, 14, AcchA, 15. anisRSTa, 16 athavapUraka. udgamanI pachI utpAdanAnuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che. nAma, sthApanA, dravya ane bhAva - A cAra prakAranA nikSepo dvArA utpAdananuM vizleSaNa karavAmAM AvyuM che. AnA paNa soLa doSa che: 1. dhAtrIdoSa, 2. dUtadoSa, 3. nimittadoSa, 4. AjIvadoSa, 5. vanapakadoSa, 1. gA. 933-954. 4. gA. 998-1068, 7. gA. 1095-7. 2. gA. 955-971. 5. gA. 1069-1086, 8. gA. 1313-8, 3. gA. 972-997. 6. gA. 1098-1286. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpabhASya 193 6. cikitsAdoSa, 7. krodhadoSa, 8. mAnadoSa, 9. mAyAdoSa, 10. lobhadoSa, 11. saMstavadoSa, 12. vidyAdoSa, 13. mannadoSa, 14. cUrNadoSa, 15. yogadoSa, 16. mUlakarmadoSa.' A doSonuM bhASyakAre bahu vistAra-pUrvaka varNana karyuM che. krodha mATe kSepakanuM, mAna mATe kSullakanuM, mAyA mATe ASADhabhUtinuM, lobha mATe siMhakesara nAmanA modakanI IcchA rAkhanAra kSepakanuM, vidyA mATe bhikSu-upAsaka arthAta bauddhaupAsakanuM, maMtra mATe pAdalipta ane muruMDarAjanuM, cUrNa mATe be kSullakonuM ane yoga mATe brahmasvaipika tApasInuM udAharaNa ApyuM che. 2 grahaNaSaNAnuM svarUpa darzAvatAM AcArya grahaNaSaNAnA dasa prakArono paNa ullekha karyo che. je dasa padothI grahaNaSaNAnI zuddhi thavI joIe temanAM nAma A che : zaMkita, prakSita, nikSita, pihita, saMdata, dAyaka, unmizra, apariNata, lipta ane chardita. A dasa prakAranA doSonuM vizeSa varNana karyA pachI grAmaiSaNAnAM svarUpa para prakAza pADavAmAM Avyo che. te mATe saMyojanA, pramANa, aMgAra, dhUma, kAraNa vagere doSonAM varjananuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. tenI pachI piNDavizuddhi viSayaka aticAro saMbaMdhita prAyazcittonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che.' tapa:prAyazcitta saMbaMdhita anya sUtra-gAthAonuM vivecana karatAM bhASyakAre dhAvana, Depana, saMgharSa, gamana, krIDA, kudhAvanA, utkRSTi, gIta, sepTikA, jIvarata vagere padonuM vyAkhyAna karyuM che. tapa:prAyazcittanI jaghanya, madhyama tathA utkRSTa upadhiono Azraya letAM vismRta, vismRta, apekSita, anivedana vagere padonI vyAkhyA karI che. A ja rIte kAlAtItakaraNa, adhvAtItakaraNa, tatparibhoga, pAnAsaMvaraNa, kAyotsargabhaMga, kAyotsarga-akaraNa, vegavandanA, rAtribhutsarga, divasazayana, cirakaSAya, lazuna, tarNAdi-baMdhana, pustaka-paMcaka, tRNapaMcaka, dUSyapaMcaka, sthApanA kula vagere saMbaMdhI doSa, darpa, paMcendriya-vyaparopaNa, saMkliSTakarma, vidhvaMkalpa, glAnakalpa, cheda, azraddhAna vagere aneka padonuM AcArye samyapha vivecana karyuM che. sAmAnya tathA vizeSa ApattinI dRSTie tapa:prAyazcittanuM zuM svarUpa che, tenuM vizleSaNa karyA pachI bhASyakAre tapodAnano vicAra karyo che. dravyanuM zuM svarUpa che ane te daSTie tapodAnanI zuM sthiti che, kSetranA svarUpanI dRSTie tapodAnano zuM - 1. gA. 1319-1320. 4. gA. 160pa-1670. 7. gA. 1725-194. 2. gA. 1395-1467. 5. gA. 1680-1719. 3. gA. 1476. 6. gA. 1720-24. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 Agamika vyAkhyAo artha che, kAlanA svarUpane dRSTimAM rAkhatAM tapodAnanuM kaI rIte varNana karI zakAya che, bhAvanAM svarUpanI dRSTie tapodAnanuM rUpa zuM hoI zake che - A mahattvapUrNa praznonuM samAdhAna bhASyakAre bahu saMkSipta tathA saraLa DhaMgathI karyuM che. A ja rIte puruSanI dRSTithI paNa tapodAnano vicAra karavAmAM Avyo che. A prasaMge gItArtha, agItArtha, sahanazIla, asahanazIla, zaTha, azaTha, pariNAmI, apariNAmI, atipariNAmI, dhRtisaMhananopeta, hIna, Atmatara, paratara, ubhayatara, nobhayatara, anyatara vagere aneka prakAranA puruSonuM svarUpa-varNana karavAmAM AvyuM che. kalpati ane akalpasthita puruSonuM varNana karatAM AcArye 'sthiti' zabdanA nimna paryAyo ApyA che : pratiSThA, sthApanA, sthapiti, saMsthiti, sthiti, avasthAna, avasthA. kalpasthiti cha prakAranI che: sAmAyika, cheda, nirvizamAna, nirviSTha, jinakalpa ane virakalpa. kalpa dasa prakAranuM che: 1. Acelakya, 2. audezika, 3. zayyAtara, 4. rAjapiMDa, 5. kRtikarma, 6. vrata, 7. jayeSTha, 8. pratikramaNa, 9. mAsa, 10. paryuSaNA. bhASyakAre A kalponuM vistArapUrvaka varNana karyuM che. tenI sAthe ja parihArakalpa, jinakalpa, sthavirakalpa vagerenA svarUpanuM paNa varNana karyuM che. tenI pachI pariNata, apariNata, kRtayogI, amRtayogI, taramANa, ataramANa vagere " puruSonuM svarUpa batAvatAM kalpasthita vagere puruSonI dRSTithI tapodAnano vibhAga karavAmAM Avyo che. AgaLa mULa sUtranA padonuM vyAkhyAna karatAM AcArye jItayansanI vidhi batAvI che tathA pratisevanAnuM svarUpa darzAvatAM e dRSTie tapodAnano vibhAga karIne tapa:prAyazcittanuM suvistRta vivecana samApta karyuM che." cheda ane mUla : chedaprAyazcittanAM aparAdha-sthAnonAM varNananA prasaMge utkRSTa tapobhUmi tarapha paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. Adi jinanI utkRSTa tapobhUmi eka varSanI hoya che, madhyama jinonI utkRSTa tapobhUmi ATha mAsanI hoya che tathA aMtima jinanI tapobhUmino samaya cha mAsa che. tyAra pachI mUlaprAyazcittanA aparAdhasthAno tarapha saMketa karavAmAM Avyo che. anavasthApya : anavasthApya-prAyazcittanA aparAdha-sthAnonuM digdarzana karAvatAM AcArye hastatAla, hastAlaMba, hastAdAna vagerenuM svarUpa darzAvyuM che tathA avasatrAcAryanuM 1. gA. 1795-1937. 4. gA. 1967. 7. gA. 2285-6, 2. gA. 1938-1964. 5. gA. 1968-2195. 8, gA. 2288-2300. 3. gA. 1966. 6. gA. 2196-2279 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItakalpabhASya 195 dRSTAnta ApIne hastAdAnanAM svarUpanI puSTi karI che. AnI pachI aMtima prAyazcitta pArAMcikanuM varNana zarU thAya che. pArAMcika: pArAMcika-prAyazcittanuM svarUpa darzAvatI vakhate AcArye tIrthakara, pravacana, zruta, AcArya vagerenI AzAtanA sAthe saMbaMdha rAkhanAra pArAMcikano nirdeza karyo che. sAthe ja kaSAyaduSTa, viSayaduSTa, myAnaddhipramatta ane anyonya-kurvANa-pArAMcikanuM svarUpa batAvatAM liMga, kSetra ane kAlanI dRSTithI pArAMcikanuM vivecana karyuM che. tyAra pachI e tathya tarapha ApaNuM dhyAna kheMcyuM che ke anavasthApya ane pArAMcika-prAyazcittano sadbhAva caturdazapUrvadhara bhadrabAhu sudhI ja rahyo che. jIvakalpano upasaMhAra karatAM jItakalpa sUtranA adhyayanano adhikArI koNa che, teno uttara ApatAM bhASyakAra kahe che ke je sUtra ane artha baMnethI prApta arthAt yukta che te ja jItakalpano yogya adhikArI che, bAkInAne te mATe ayogya samajavA joIe. jItakalpanA mahattva tathA AdhAra tarapha eka vAra pharI nirdeza karatAM bhASyakAre bhASyanI samApti karI che." AcAranA niyamo ane vizeSapaNe cAritranA doSonI zuddhinuM prAyazcitta dvArA vidhAna karanAra jItakalpa sUtranA svopajJa bhASyanA A saMkSipta paricayathI tenI zailI tathA sAmagrInuM anumAna karavuM muzkela nathI. jItakalpabhASya AcArya jinabhadranI jaina AcArazAstra para eka mahattvapUrNa kRti che, temAM koI saMdeha nathI. 1. gA. 2301-2410. - 4: gA. 2594. 2. gA. 2463-2585. 5. gA. 2600-6, 3. gA. 2586-7. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakaraNa bRhatkalpa-laghubhASya bRhatkalpa-laghubhASyanA praNetA saMghadAsagaNi kSamAzramaNa che. AmAM bRhatkalpa sUtranA padonuM suvistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. laghubhASya hovA chatAM paNa tenI gAthA-saMkhyA 6490 che. te cha udezomAM vibhakta che. te sivAya bhASyanA prAraMbhamAM eka vistRta pIThikA paNa che jenI gAthA-saMkhyA 805 che. A bhASyamAM prAcIna bhAratanI keTalIka mahattvapUrNa sAMskRtika sAmagrI paNa surakSita che. DaoN. motIcandra potAnA pustaka sArthavAha (prAcIna bhAratanI patha-paddhati) mAM A bhASyanI keTalIka sAmagrIno "yAtrI ane sArthavAha'no paricaya ApavAnI dRSTie upayoga karyo che. A ja rIte anya daSTiothI paNa A sAmagrIno upayoga thaI zake che. bhASyanA AgaLa ApavAmAM AvanAra vistRta paricayathI e vAtanI khabara paDI zakaze ke AmAM prAcIna bhAratIya saMskRtinA ItihAsano keTalo masAlo bharelo paDyo che. pIThikA : vizeSAvazyaka-bhASyanI jema ja A bhASyamAM paNa prAraMbhika gAthAomAM maMgalavAdanI carcA karavAmAM AvI che. maMgala' padanA nikSepa, maMgalAcaraNanuM prayojana, Adi, madhya ane aMtamAM maMgala karavAnI vidhi vagere viSayonI carcA karyA pachI nandI - jJAnapaMcakanuM vivecana karavAmAM AvyuM che. zrutajJAnanA prasaMgamAM samyaktaprAptinA kramano vicAra karatAM aupazamika, sAsvAdana, lAyopathamika, vedaka ane kSAyika samyaktanuM svarUpa darzAvavAmAM AvyuM che.' anuyoganuM svarUpa darzAvatAM nikSepa vagere bAra prakAranA kArothI anuyogano vicAra karavAmAM Avyo che. temanAM nAmo A che : 1. nikSepa, 2. e kArthika, 1. niryukti-laghubhASya-vRtyupata bRhatkalpasUtra (6 bhAga) : saMpAdaka - muni caturavijaya tathA puNyavijaya; prakAzaka- zrI jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, san 1933, 1936, 1938, 1938, 1942. sArthavAha (prAcIna bhAratanI patha-paddhati) prakAzaka-bihAra rASTrabhASA pariSadu, paTanA, sana 1953. 3. gA. 4-131. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 bRhatkalpa-laghubhASya 3. nirukta, 4. vidhi, 5. pravRtti, 6, kena, 7. kasya, 8. anuyogadvAra, 9. bheda, 10. lakSaNa, 11. tadaI, 12. parSad 1 kalpa-vyavahAranA anuyoga mATe suyogya manAtI chatrAMtika parSadAnA guNono bahuzrutadvAra, cirapravrujitadvAra ane kalpikAra - A traNe dvArothI vicAra karavAmAM Avyo che. kalpikadhAranuM AcArye nimna upadvArothI vivecana karyuM che : sUtrakalpikadvAra, arthakalpikalAra, tadubhayakalpikAra, upasthApanAkalpikAra, vicArakalpikAra, lepakalpikAra, piNDakalpikAra, zaThAkalpikAra, vastrakalpikAra, pAtrakalpikAra, avagrAhakalpikAra, vihArakalpikAra, utsArakalpikadvAra, acaMcaladvAra, avasthitadvAra, medhAvIdvAra, aparignAvIdvAra, yazcaviddhAdvAra, pattadvAra, anujJAtadvAra ane pariNAmakAra. AmAMthI vicArakalpikAranuM nirUpaNa karatAM AcArya vicArabhUmi arthAt sthaNDilabhUminuM savistAra nirUpaNa karyuM che. A nirUpaNamAM nimna dvArono AdhAra levAmAM Avyo che : bheda, zodhi, apAya, varjanA, anujJA, kAraNa, yatanA. zaThAkalpikArano rakSaNakalpika ane grahaNakalpikanI dRSTithI vicAra karavAmAM Avyo che. A ja rIte anya dvArono paNa vividha dRSTiothI vicAra karavAmAM Avyo che. yatra-tatra daSTAntono upayoga paNa thayo che. utsArakalpikAranA yogavirAdhanA doSane samajAvavA mATe ghaTAzRMgAlanuM dRSTAMta ApavAmAM AvyuM che. pariNAmakAramAM pariNAmaka, apariNAmaka vagere ziSyonI parIkSA mATe Amra, vRkSa, bIja vagerenAM dRSTAnta ApavAmAM AvyAM che. chedasUtro (bRhatkalpAdi)nAM arthazravaNanI vidhi tarapha saMketa karatAM pariNAmakadhAranA upasaMhAra sAthe pIThikAnI samApti karavAmAM AvI che.* prathama uddeza - pralambasUtra : pIThikA pachI bhASyakAra pratyeka mUla sUtranuM vyAkhyAna zarU kare che. prathama udezamAM pralambaprakRta, mAsakalpaprakRta vagere sUtrono samAveza che. prathama pralambasUtranI nimna dvArothI vyAkhyA karavAmAM AvI che : AdinakAradvAra, granthadvAra, AmadvAra, tAladvAra, pralambadvAra, bhinnadvAra. tAla, tala ane pralambano artha A mujaba che : talavRkSa sambandhI phaLane tAla kahe che; tadAdhArabhUta vRkSanuM nAma tala che; tenA mULane pralaMba kahe che. pralamba zabda dvArA ahIM mUlapralaMbanuM grahaNa karavuM joIe.' pralambagrahaNa sambandhI prAyazcitto tarapha saMketa karatAM tatrapralambagrahaNa arthAta jyAM tADa vagere vRkSa hoya tyAM jaIne nIce paDelAM acitta pralambAdinuM grahaNa karatI 1. gA. 149-399, 2. ga. 417-469, 3. gA. 400-802. 4. gA. 803-5. 5. gA. 850. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Agamika vyAkhyAo vakhate je doSonI saMbhAvanA rahe che tenuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. A ja rIte sacitta pralambAdi saMbaMdhita vAto tarapha paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. deva, manuSya tathA tiryaMcanA adhikAramAM rahelA pralambAdinuM svarUpa, tathrahaNadoSa vagere para prakAza pADavAmAM Avyo che. pralambAdinuM grahaNa karavAthI lAganAra AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva ane AtmasaMyamavirAdhanA doSonuM vistRta varNana karatAM AcArye ajJAna ane vyasano tarapha saMketa karyo che. gItArthanA viziSTa guNonuM svarUpa batAvatAM AcArya gItArthane prAyazcitta na lAgavAnAM kAraNonI mImAMsA karI che. gItArthanI kevalI sAthe tulanA karatAM zrutakevalInAM vRddhi-hAninAM SaTrasthAno tarapha saMkta karyo che. dvitIya pralambasUtranAM vyAkhyAnamAM nimna viSayono samAveza karavAmAM Avyo che : nircantha-nirmanthIo mATe TUTelAM tAla-pralambanAM grahaNa sAthe saMbaMdha rAkhanAra apavAda, nircantha-nircanthIonAM dezAttara-gamananAM kAraNo tathA tenI vidhi, roga ane AtaMkano bheda, ruNAvasthA mATe vidhi-vidhAna, vaidya ane tenA ATha prakAra.' bAkInAM pralambasUtronuM vivecana nimna viSayonI daSTie mahattvapUrNa che : pawtAlapralambagrahaNa-viSayaka niSedha, "pakka' padanA nikSepa, bhinna' ane "abhinna padonI vyAkhyA, tadviSayaka SaDubhaMgI, tatsambandhI prAyazcitta, avidhibhinna ane vivibhinna tAlapralamba, tatsambandhI guNa, doSa ane prAyazcitta, duSkALa vageremAM nircanva-nircanthIonA ekabIjAnAM avagRhIta kSetramAM rahevAnI vidhi, tatsambandhI 144 bhaMga ane taSiyaka prAyazcitta. mAsakalpaprakRtasUtraH mAsakalpaviSayaka vivecana zarU karatI vakhate sarvaprathama AcArye pralambaprakRta ane mAsakalpaprakRtinA saMbaMdhanuM spaSTIkaraNa karyuM che. prathama sUtranI vistRta vyAkhyA mATe grAma, nagara, kheDa, karbaTaka, maDamba, patana, Akara, droNamukha, nigama, rAjadhAnI, Azrama, niveza, saMbodha, ghoSa, aMzikA, puTabhedana, zaMkara vagere padonuM vivecana karyuM che. grAmano nAmagrAma, sthApanAgrAma, dravyagrAma, bhUtagrAma, AtodyagrAma, IndriyagrAma, pitRgrAma, mAtRgrAma ane bhAvagrAma - A nava prakAranA nikSepothI vicAra karavAmAM Avyo che. dravyagrAma bAra prakAranAM hoya che : 1. gA. 863923, 4. gA. 1001-1033. 2. gA. 924950. 5. gA. 1034-1085. 3, gA. 951-1000. 6. gA. 1088-1093. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 199 1. uttAnakamalaka, 2. avAlmakhamallaka, 3. saMpuTamallaka, 4. uttAnakakhaNDamallaka, 5. avAbhukhakhaDamallaka, 6. samyuTakhaDamallaka, 7. bhitti, 8. paDAli, 9. valabhI, 10. aphATaka, 11. rucaka, 12. kAzyapaka.' "mAsa' padanuM vividha nikSepothI vyAkhyAna karatAM bhASyakAre nakSatramAsa, candramAsa, RtumAsa, AdityamAsa ane abhivardhitamAsanuM svarUpa batAvyuM che. tenI pachI mAsakalpavihArIonuM svarUpa darzAvatAM jinakalpika, sthavirakalpika vagerenA svarUpanuM vistRta varNana karyuM che. jinakalpika : jinakalpikanI dIkSAnI dRSTie dharma, dharmopadezaka ane dharmopadezane yogya bhavasiddhikAdi jIvonuM svarUpa darzAvatAM dharmopadezanI vidhi ane tenA doSonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jinakalpikanI zikSAnuM varNana karatAM zAstrAbhyAsathI thanAra Atmahita, parijJA, bhAvasaMvara, saMvega, niSkampatA, tapa, nirjarA, paradezakatva vagere guNo tarapha saMketa karavAmAM Avyo che. jinakalpika kyAre hoya ? A praznano uttara ApatAM bhASyakAra kahe che ke jinakalpika jina arthAta tIrthakaranA samayamAM athavA gaNadhara vagere kevalionA samayamAM hoya. A prasaMgano vizeSa vistAra karatAM AcArye tIrthakaranA samavasaraNa (dharmasabhA)nuM varNana karyuM che. A varNanamAM nimna viSayono paricaya ApavAmAM Avyo che : vaimAnika, jayotiSka, bhavanapati, vyaMtara vagere devo eka sAthe ekatrita thayA hoya te samaye samavasaraNanI bhUmi sApha karavI, sugaMdhita pANI, puSpa vagerenI varSA karavI, samavasaraNanA prAkAra, dvAra, patAkA, dhvaja, toraNa, citra, caityavRkSa, pIThikA, devacchandaka, Asana, chatra, cAmara vagerenI racanA ane vyavasthA, Indra vagere mahaddhika devoe ekalA ja samavasaraNanI racanA karavI, samavasaraNamAM tIrthakarono kayA samaye kaI dizAmAMthI kaI rIte praveza thAya che, teo kaI dizAmAM mukha rAkhIne upadeza Ape che, mukhya gaNadhara kyAM bese che, anya dizAomAM tIrthakaronAM pratibimba kevAM hoya che, gaNadhara, kevalI, sAdhu, sAdhvIo, deva, devIo, puruSo, strIo vagere samavasaraNamAM kyAM bese che athavA UbhA rahe che, samavasaraNamAM ekatrita deva, manuSya, tiryaMca vagerenI maryAdAo ane pArasparika IrSyA vagereno tyAga, tIrthakaranI amogha dezanA, dharmopadezanA prAraMbhamAM tIrthakaro dvArA tIrthane namaskAra ane tenAM kAraNo, samavasaraNamAM zramaNonA AgamananuM aMtara, tIrtha kara, gaNadhara, 2. gA. 1094-1111. 3. gA. 1143-1171. 4. gA. 1172. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 Agamika vyAkhyAo AhArakazarIrI, anuttaradeva, cakravartI, baladeva, vAsudeva vagerenAM rUpa, saMhanana, saMsthAna, varNa, gati, sattva, ucchavAsa vagere zubhAzubha pravRtio, tIrthaMkaranAM rUpanI sarvotkRSTatAnuM kAraNa, zrotAonA saMzayonuM samAdhAna, tIrthakaranI ekarUpa bhASAnuM vibhinna bhASAbhASI zrotAo mATe vibhinna rUpomAM pariNamana, tIrthaMkaranAM Agamana saMbaMdhita samAcAro ApanArane cakravartI, baladeva, vAsudeva vagere taraphathI ApavAmAM AvatuM prItidAna, devamAlya, devamAlyAnayana, gaNadharopadeza ane tenAthI thanAra lAbha vagere.' jinakalpikanAM zAstrArthaviSayaka zikSaNa tarapha nirdeza karatAM bhASyakAre saMjJAsUtra, svasamayasUtra, parasamayasUtra, utsargasUtra, apavAdasUtra, hInAkSAsUtra, adhikAkSarasUtra, jinakalpisUtra, virakalpikasUtra, AryAsUtra, kAlasUtra, vacanasUtra vagere sUtronA vividha prakAro tarapha saMkta karyo che. te pachI jinakalpikanA aniyatavAsa, niSpatti, upasaMpadA, vihAra, bhAvanAo vagere para prakAza pADavAmAM Avyo che. bhAvanAo be prakAranI che : aprazasta ane prazasta. aprazasta bhAvanAo pAMca che : kAMdarpa bhAvanA, devakilviSikI bhAvanA, AbhiyogI bhAvanA, AsurI bhAvanA ane sAMmohI bhAvanA. A ja rIte pAMca prazasta bhAvanAo che : tapobhAvanA, sattvabhAvanA, sUtrabhAvanA, etvabhAvanA ane balabhAvanA. jinakalpa grahaNa karavAnI vidhi, jinakalpa grahaNa karanAra AcArya dvArA kalpa grahaNa karatI vakhate gacchapAlana mATe navIna AcAryanI sthApanA, gaccha ane navA AcArya mATe sUcanAo, gaccha, saMgha vagere pAse kSamApanA - A badhI vAtonuM saMkSipta varNana karyA pachI jinakalpikanI sAmAcArI para prakAza pADavAmAM Avyo che.nimnalikhita 27 dvAro vaDe A sAmAcArInuM vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che : 1. zrata, 2. saMtanana, 3. upasarga, 4. AtaMka, 5. vedanA, 6. katijana, 7. sthaSThila, 8. vasati, 9. kiyaccira, 10. uccAra, 11. pragnavaNa, 12. avakAza, 13. tRNaphalaka, 14. saMrakSaNatA, 15. saMsthApanatA, 16. prAkRtikA, 17. agni, 18. dIpa, 19. avadhAna, 20. vasyatha (katijana), 21. bhikSAcaryA, 22. pAnaka, 23. lepAlepa, 24. alepa, 25. AcAmsa, 26. pratimA, 27. mAsakalpa." jinakalpikanI sthitino vicAra karatAM AcArye nimna dhArono AdhAra lIdho che : kSetra, kAla, cAritra, tIrtha, paryAya, Agama, veda, kalpa, liMga, vezyA, dhyAna, gaNanA, abhigraha, pravrAjanA, muMDApanA, prAyazcitta, kAraNa, niSpatikarma ane bhakta." AnI pachI bhASyakAra parihAravizuddhika ane yathAladika kalpanuM svarUpa darzAve che tathA gacchavAsIo - sthavirakalpikonI mAsakalpaviSayaka vidhinuM varNana zarU kare che. 1. gA. 1176-1217. 2. gA. 1219-1222. 3. gA. 1223-1357. 4. gA. 1366-1381. 5, gA. 1382-1412. dagA. 141.3-1424. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya - 201 sthAvarakalpika : virakalpiko mATe pravrajyA, zikSA, arthagrahaNa, aniyatavAsa ane niSpattinuM varNana jinakalpikonI samAna ja samajI levuM joIe. vihAra mATe nimna vAtono vicAra karavAmAM Avyo che: vihArano samaya ane maryAdA, vihAra karavA mATe gacchanA nivAsa ane nirvAyogya kSetranI tapAsa karavAnI vidhi, kSetranI pratilekhanA mATe kSetrapratyuprekSakone mokalatAM pahelAM temanA mATe yogya sammati ane salAha levA mATe saMpUrNa gacchane bolAvavAnI vidhi, utsarga ane apavAdanI dRSTie yogya-ayogya kSetraprapekSaka, gacchanA rahevA yogya kSetranI pratilekhanA mATe keTalA lokoe javuM joIe ane kevI rIte javuM joIe, kSetranI pratilekhanA mATe javAnI vidhi ane kSetramAM parIkSA karavA yogya vAto, kSetranI pratilekhanA mATe janAra kSetrapratyuprekSako dvArA vihAranA mArgo, mArgamAM sthaSThilabhUmi, pANI, vizrAmasthAna, bhikSA, vasati, cora vagerenA upadrava vagere vAtonI tapAsa, pratilekhanA karavA yogya kSetramAM praveza karavAnI vidhi, bhikSAcaryA dvArA te kSetranA lokonI manovRttinI parIkSA, bhikSA, auSadha vagerenI sulabhatA-durlabhatA, mahAsthapTeilanI pratilekhanA ane tenA guNadoSa, gacchavAsI yathAsaMdiko mATe kSetranI parIkSA, parIkSita - pratilikhita kSetranI anujJAnI vidhi, kSetrapratyuprekSako dvArA AcAryAdi samakSa kSetranA guNa-doSanuM nivedana karavA tathA javA yogya kSetrano nirNaya karavAnI vidhi, vihAra karatAM pahelAM jenI vasatimAM rahyA hoya tene pUchavAnI vidhi, avidhithI pUchavAthI lAganAra doSa ane temanuM prAyazcitta, vihAra karatAM pahelAM vasatinA svAmIne vidhipUrvaka upadeza ApatAM vihAranA samayanuM sUcana, vihAra karatI vakhate zubha divasa ane zubha zakuna jovAnAM kAraNa, zubha zakuna ane azubha zakuna, vihAra karatI vakhate AcArya dvArA vasatinA svAmIne upadeza, vihAranA samaye AcArya, bAlasAdhu vagerenA sAmAnane kevI rIte Ucakavo joIe, ananujJAta kSetramAM nivAsa karavAthI lAgatA doSa ane temanuM prAyazcitta, pratilikhita kSetramAM praveza ane zubhAzubha zakunadarzana, AcArya dvArA vasatimAM praveza karavAnI vidhi, vasatimAM praviSTa thayA pachI gacchavAsIonI maryAdAo ane sthApanAkuLonI vyavasthA, vasatimAM praveza karyA pachI jhoLI-pAtra lIdhelA amuka sAdhuone sAthe laIne AcArya vagerenuM jinacaityavaMdanA mATe nIkaLavuM, jhoLI-pAtra sAthe rAkhavAnAM kAraNo, jinacaityonAM vaMdana mATe jatAM mArgamAM gRhajinamaMdironAM darzanArthe javuM ane dAnazraddhALu, dharmazraddhALu, IrSALu, dharmaparAmukha vagere zrAddhakuLonI oLakhANa karavI, sthApanAkuLa vagerenI vyavasthA, tenAM kAraNo ane vIrazunikAnuM udAharaNa, cAra prakAranA prAdhuNaka sAdhu, sthApanAkuLomAM javAnI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Agamika vyAkhyAo vidhi, eka-be divasa choDIne sthApanAkuLomAM nahi javAthI lAganAra doSa, sthApanAkuLomAM javA yogya athavA mokalavA yogya vaiyAvRtyakara ane temanA guNadoSa, vaiyAvRtya karanAranA guNonI parIkSA karavAnAM kAraNo, zrAvakone gocaracaryAnA doSo samajAvavAthI thanAra lAbha ane te mATe lubdhakanuM dRSTAnta, sthApanAkuLomAMthI vidhipUrvaka ucita dravyonuM grahaNa, je kSetramAM eka ja gaccha Utaryo hoya te kSetranI dRSTie sthApanAkuLomAMthI bhikSA grahaNa karavAnI sAmAcArI, je kSetramAM be-traNa gaccha eka vasatimAM athavA bhinna-bhinna vasatiomAM UtaryA hoya te kSetranI dRSTie bhikSA levAnI sAmAcArI vagere.` A ja rIte sthavikalpikonI sAmAnya sAmAcArI, sthiti vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che. ra gacchavAsIo - sthavikalpikonI vizeSa sAmagArInuM paNa bhASyakAre vistRta varNana karyuM che. A varNanamAM nimna vAto para prakAza pADavAmAM Avyo che : 3 : 1. pratilekhanAdvAra - vastrAdinI pratilekhanAno kALa, prAbhAtika pratilekhanAnA samaya saMbaMdhita vividha Adeza, pratilekhanAnA doSa ane prAyazcitta, pratilekhanAmAM apavAda. - 2. niSkramaNadvAra -- gacchavAsI vageree upAzrayanI bahAra kyAre ane keTalI vAra nIkaLavuM joIe ? 3. prAkRtikAdAra sUkSma ane bAdara prAkRtikAnuM varNana, gRhasthAdi mATe taiyAra karavAmAM Avela ghara, vasati vageremAM rahevA ane na rahevA saMbaMdhI vidhi ane prAyazcitta. 4. bhikSAdvAra - kaI eSaNAthI piMDa vagerenuM grahaNa karavuM joIe, keTalI vAra ane kayA samaye bhikSA mATe javuM joIe, maLIne bhikSA mATe javuM, ekalA bhikSA mATe javAnAM kalpita kAraNa ane tatsambandhI prAyazcitta, bhikSA mATe upakaraNa vagerenI vyavasthA. -- 5. kalpamaraNadvAra -- - pAtra dhovAnI vidhi, lepakRta ane alepakRta dravya, pAtralepathI thanAra lAbha ane tadviSayaka eka zramaNanuM dRSTAnta, pAtra dhovAnAM kAraNo tathA tadviSayaka praznottara. 6. gacchazatikAdvAra 1. gA. 1447-1622 3. gA. 1656-2033. - sAta prakAranI sauvIriNIo : 1. AdhAkarmika, 2. gA. 1623-1655. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 203 2. svagRhayatimizra, 3. svagRhapASacchamizra, 4, yAvadarthikamizra, 5. krItakata, 6. pUtikarmika, 7. AtmArthakata; AnA avAMtara bheda-prabhedo ane etadviSayaka vizodhiavizodhi koTio. 7. anuyAnakAra - tIrthakara vagerenA samayamAM jyAre seMkaDo gaccho eNka sAthe rahetA hoya tyAre AdhArmikAdi piMDathI bacavuM kevI rIte saMbhave - A prakAranI ziSyanI zaMkA ane tenuM samAdhAna tathA prazaMgavazAta anuyAna arthAt rathayAtrAnuM varNana, rathayAtrA jovA jatI vakhate mArgamAM lAganAra doSa, tyAM pahoMcI jatAM lAganAra doSa, sAdharmika caitya, maMgalacaitya, zAzvata caitya ane bhakticaitya, rathayAtrAnA meLAmAM janAra sAdhune lAganAra AdhArmika doSa, udgama doSa, navadIkSitanuM bhraSTa thavuM, strI, nATaka vagere jovAthI lAgatA doSa, strI vagerenA sparzathI lAgatA doSa, maMdira vagere sthAnomAM lAgelAM jALAM, mALA, chata vagere pADavA mATe kahevA-na kahevAthI lAganAra doSa, pArzvastha vagerenA kullaka ziSyone alaMkAravibhUti joIne kSullaka zramaNa patita thaI jAya athavA pArzvastha sAdhuonA pArasparika jhaghaDAo ukelavAnuM kArya karavuM paDe tenAthI lAgatA doSa, rathayAtrAnA meLAmAM sAdhuoe javAnAM vizeSa kAraNa - caityapUja, rAjA ane zrAvakanuM vizeSa nimaMtraNa, vAdIno parAjaya, tapa ane dharmanuM mAhAbhya-vardhana, dharmakathA ane vyAkhyAna, zaMkita athavA vismRta sUtrArthanuM spaSTIkaraNa, gacchanA AdhArabhUta yogya ziSya vagerenI zodha, tIrtha-prabhAvanA, AcArya, upAdhyAya, rAjayopadrava vagere saMbaMdhI samAcAranI prApti, kuLa-gaNa-saMgha vagerenuM kArya, dharma-rakSA tathA evA prakAranAM anya mahattvanAM kAraNo - rathayAtrAnA meLAmAM rAkhavA yogya yatanAo, caityapUjA, rAjA vagerenI prArthanA vagere kAraNothI rathayAtrAnA meLAmAM janAra sAdhuoe upAzraya vagerenI pratilekhanA kaI rIte karavI joIe, bhikSAcaryA kaI rIte karavI joIe, strI, nATaka vagerenAM darzanano prasaMge upasthita thatAM kevI rIte vyavahAra karavo joIe, maMdiramAM jALAM, mALA vagere hovAthI kaI rIte yatanA rAkhavI joIe, kSullaka ziSya bhraSTa na thavA pAme tathA pArzvastha sAdhuonA vivAda kevI rIte ukelavA vagere. 8. puraHkarmalAra-puraHkarmano artha che bhikSAdAna pUrve zItaLa jaLathI dAtA dvArA svahasta vagerenuM prakSAlana. A dvAranI carcA karatI vakhate nimna dRSTiothI vicAra karavAmAM Avyo che : puraHkarma zuM che, pura:karma doSa kone lAge che, kyAre lAge che, puraHkarma zA mATe karavAmAM Ave che, purakarma ane udakAdoSamAM aMtara (udakADhuM ane pura:karmamAM apakAyano samAraMbha sarakho hovA chatAM paNa udakADhuM sukAI jAya tyAre bhikSA vagerenuM grahaNa karAya che, jyAre purakarma sUkAI jAya to paNa grahaNano niSedha * Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 204 Agamika vyAkhyAo che), puraHkarmasaMbaMdhI prAyazcitta, puraHkarmaviSayaka avidhiniSedha ane vidhiniSedha, sAta prakAranA avidhiniSedha, ATha prakAranA vidhiniSedha, puraHkarmaviSayaka brahmahatyAnuM dRSTAnta. 9. glAnadhAra 4 glAna - rugNa sAdhunA samAcAra maLatAM ja tenI khabara kADhavA mATe javuM joIe, tyAM tenI sevA karanAra koI che ke nahi -- tenI tapAsa karavI joIe, tapAsa na karanAra mATe prAyazcitta, glAna sAdhunI zraddhAthI sevA ka2nA2 mATe sevAnA prakAra, glAna sAdhunI sevA mATe koInI vinaMtI ke AjJAnI apekSA rAkhanAra mATe prAyazcitta ane tadviSayaka mahardika rAjAnuM udAharaNa, glAnanI sevA karavAmAM azaktinuM pradarzana karanArane zikSA, glAna sAdhunI sevA mATe javAmAM duHkha anubhavanAra mATe prAyazcitta, udgama vagere doSonuM bahAnuM kADhanAra mATe prAyazcitta, glAna sAdhunI sevAnA bahAne gRhasthone tyAMthI utkRSTa padArtha, vastra, pAtra vagere lAvanAra tathA kSetrAdikrAnta, kAlAtikrAnta vagere doSonuM sevana karanAra lobhI sAdhune lAgatA doSa ane temanuM prAyazcitta, glAna sAdhu mATe pathyApathya kaI rIte lAvavuM joIe, kyAMthI lAvavuM joIe, kyAM rAkhavuM joIe, tenI prApti mATe gaveSaNA kaI rIte karavI joIe, glAna sAdhunA vizoSaNasAdhya roga mATe upavAsanI cikitsA, ATha prakAranA vaidya (1. saMvigna, 2. asaMvigna, 3. liMgI, 4. zrAvaka, 5. saMzI, 6. anabhigRhIta asaMzI (mithyA-dRSTi), 7. abhigRhIta asaMjJI, 8. paratIrthaka), emanA kramabhaMgathI lAganAra doSo ane temanuM prAyazcitta, vaidya pAse javAnI vidhi, vaidya pAse glAna sAdhune laI javo ke glAna sAdhu pAse vaidyane lAvavo, vaidya pAse kevo sAdhu jAya, keTalA sAdhu jAya, temanAM vastra vagere kevAM hoya, jatI vakhate kevAM zakuna jovAmAM Ave, vaidya pAse janAra sAdhue vaidya kayA kAmamAM vyasta hoya to rogI sAdhu viSayamAM vAta karavI joIe, kayA kAmamAM vyasta hoya to vAtacIta nahi karavI joIe, vaidyanA ghare AvavA mATe zrAvakone saMketa, vaidya pAse jaIne rugNa sAdhunA svAsthyanA samAcAra kahevAno krama, glAna sAdhu mATe vaidyano saMketa, vaidya dvArA batAvAyelAM pathyApathya labhya che ke nahi teno vicAra ane labhya na hoya to vaidyane prazna, glAna sAdhu mATe vaidyanuM upAzrayamAM AvavuM,. upAzrayamAM AvelA vaidya sAthe vyavahAra karavAnI vidhi, vaidyanAM upAzrayamAM Agamana vakhate AcArya vagerenAM UThavA, vaidyane Asana ApavA ane rogIne dekhADavAnI vidhi, avidhithI UThavA vageremAM doSo ane temanuM prAyazcitta, auSadha vagerenA prabaMdha viSayamAM bhadraka vaidyano prazna, dharmabhAvanArahita vaidya mATe bhojanAdi tathA auSadhAdinAM mUlyanI vyavasthA, - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 205 bahArathI vaidya bolAvavAnI tathA tenAM khAnapAnanI vyavasthA karavAnI vidhi, rogI sAdhu ane vaidyanI sevA karavAnAM kAraNo, rogo tathA tenI sevA karanArane apavAdasevana mATe prAyazcitta, glAna sAdhunAM sthAnAntaranAM kAraNo tathA eka-bIjA samudAyanA glAna sAdhunI sevA mATe parivartana, glAna sAdhunI upekSA karanAra sAdhuone sevA karavAnI zikSA na ApanAra AcArya mATe prAyazcitta, nirdayatAthI rugNa sAdhune upAzraya, galI vagere sthAnomAM choDIne cAlyA janArA AcAryane lAgatA doSo ane temanuM prAyazcitta, eka gaccha rugNa sAdhunI sevA keTalA samaya sudhI kare ane pachI te sAdhune kone soMpe, kayA vizeSa kAraNothI kayA prakAranA viveka sAthe kayA prakAranA glAna sAdhune choDI zakAya tathA tenAthI thanAra lAbha vagere. 10. gacchapratibaddhayathAlaMdikadvAra dasamA dvAramAM vAcanA vagerenA kAraNe gaccha sAthe saMbaMdha rAkhanArA yathAlaMdikakalpadhArIonA vaMdanAdi vyavahAra tathA mAsakalpanI maryAdAnuM varNana ka2vAmAM AvyuM che. 11. uparidoSadvAra AmAM varSARtu sivAyanA samayamAM eka kSetramAM eka mAsathI adhika rahevAthI lAganAra doSonuM varNana karavAmAM AvyuM che. 12. apavAdadvAra A aMtima dvAra che. AmAM eka kSetramAM eka mAsathI vadhAre rahevAnAM ApavAdika kAraNo tathA te kSetramAM rahevA tathA bhikSAcaryA karavAnI vidhi para prakAza pADavAmAM Avyo che. - mAsakalpaviSayaka dvitIya sUtranuM vyAkhyAna karatAM AcArye te vAtanuM pratipAdana karyuM che ke jo grAma, nagara vagere durganI aMdara ane bahAra e be vibhAgomAM vaselAM hoya to aMdara tathA bahAra maLIne eka kSetramAM be mAsa sudhI rahI zakAya che. te sAthe ja grAma, nagarAdinI bahAra bIjo mAsakalpa karatI vakhate tRNa, phalaka vagere laI javAnI vidhinI carcA karavAmAM AvI che tathA avidhithI laI javAthI lAganAra doSo ane prAyazcittonuM varNana karavAmAM AvyuM che. nirpranthIo - sAdhvIo : mAsalpaviSayaka tRtIya sUtranI vyAkhyA karatAM bhASyakAre nirgandhIviSayaka vizeSa vidhi-niSedhanI carcA karI che. A carcAmAM nimna viSayono samAveza karavAmAM Avyo che : nirpranthInA mAsa,nI maryAdA, vihAranuM varNana, nigranthIonA samudAyano gaNadhara tathA tenA guNa, gaNadhara dvArA kSetranI pratilekhanA, svayaM 1. gA. 2034-2046. 2. gA. 2047-2105. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 Agamika vyAkhyAo nirpranthI dvArA potAne rahevA yogya kSetranI pratilekhanA karavAno niSedha tathA bharucamAM bauddha zrAvako dvArA karavAmAM AvelA sAdhvIonA apaharaNanuM varNana, sAdhvIone rahevA yogya kSetranA guNa, sAdhvIone rahevA yogya vasati - upAzraya ane teno svAmI, sAdhvIone yogya sthaMDilabhUmi, sAdhvIone temanAM rahevA yogya kSetramAM laI javAnI vidhi, vArakadvAra, bhaktArthanAviAira, vidharmI vagere taraphathI thanArA upadravothI bacAva, bhikSA mATe janArI sAdhvIonI saMkhyA, samUharUpe bhikSAcaryA mATe javAnA kAraNo tathA yatanAo, sAdhvIonA Rtubaddha kALa sivAya eka kSetramAM be mahinA sudhI rahI zakavAnAM kAraNo. mAsakalpaviSayaka caturtha sUtranuM vivecana karatAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke grAma, nagara vagere durganI aMdara ane bahAra vaselAM hoya to aMdara ane bahAra maLIne eka kSetramAM cAra mAsa sudhI sAdhvIo rahI zake che. AnAthI vadhAre rahevAthI keTalAka doSo lAge che jemanuM prAyazcitta karavuM paDe che. ApavAdika kAraNosara vadhAre samaya sudhI rahevAnI avasthAmAM vizeSa prakAranI yatanAonuM sevana karavuM joIe. sthavirakalpa ane jinakalpa A baMnemAM kayuM mukhya che ? niSpAdaka ane niSpanna A be dRSTiothI baMne ya pradhAna che. sthavikalpa sUtrArthagrahaNa vagere dRSTiothI jinakalpanuM niSpAdaka che, jyAre jinakalpa jJAna-darzana-cAritra vagere dRSTiothI niSpanna che. A rIte baMne ya mahattvapUrNa avasthAo hovAne kAraNe pradhAna-maharkTika che. A dRSTikoNane vizeSa spaSTa karavA mATe bhASyakAre guhArsiMha, be strIo ane be govargonAM dRSTAnta ApyAM che. vagaDAprakRtasUtraH vagaDAno artha che parikSepa koTa parikhA - prAcIra - killebaMdhI. eka parikSepa ane eka dvAravALA grAma, nagara vageremAM nirgandha-nigranthIoe eka sAthe na rahevuM joIe. prastuta sUtranI vyAkhyA karatAM bhASyakAre etatsambandhI doSo, prAyazcitto vagere para prakAza pADyo che. A vivecanamAM nimna vAtono samAveza karavAmAM Avyo che : eka parikSepa ane eka dvAravALA kSetramAM nirprantha athavA nirpranthIonA eka samudAyanA rahetAM bIjA samudAyanA AvIne rahevAthI tenA AcArya, pravartinI vagerene lAganAra doSo ane temanuM prAyazcitta, kSetranI pratilekhanA mATe mokalavAmAM AvelA zramaNonI preraNAthI sAdhvIo dvArA avagRhIta kSetrane 2. gA. 2109-2124. 1. gA. 21068. - Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 207 dabAvavAno vicAra karanAra tathA te kSetramAM javAno nirNaya karanAra AcArya. upAdhyAya vagere mATe prAyazcitta, vedodaya vagere doSonuM agni, yoddhA ane gADikanAM dRSTAnto dvArA samarthana, zramaNa ane zramaNIo bhinna-bhinna upAzrayamAM rahetA hoI eka-bIjAnA sahavAsathI dUra rahI zake che paraMtu grAma vageremAM rahenAra zramaNo mATe gRhastha strIono sahavAsa to anivArya che, AvI sthitimAM zramaNo mATe vanavAsa ja zreSTha che - A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna, zramaNIonA sahavAsavALA grAma vagerenA tyAganAM kAraNo, eka vagaDA ane eka dvAravALA kSetramAM rahenArA sAdhusAdhvIonI vicArabhUmi - caMDilabhUmi, bhikSAcaryA, vihArabhUmi, caityavaMdana vagere kAraNothI lAganAra doSo ane temanA mATe prAyazcitta, eka vagaDA vagere dharAvatAM je kSetramAM zramaNIo rahetI hoya tyAM rahenAra zramaNone kulasthaviro dvArA rahevAnAM kAraNonI pUchaparacha, kAraNavazAta eka kSetramAM rahenAra zramaNa-zramaNIo mATe vicArabhUmi, bhikSAcaryA vagere viSayaka vyavasthA, bhinna-bhinna samudAyanA zramaNa athavA zramaNIo eka kSetramAM eka sAthe rahetAM hoya ane temAM paraspara kalaha thato hoya to tenI zAMti mATe AcArya, pravartinI vagere dvArA karavAmAM AvatA upAya, na karanArane lAganAra kalaMkAdi doSo ane temanuM prAyazcitta.' sAdhu-sAdhvIone eka vagaDA ane aneka dvAravALA sthAnamAM eka sAthe rahevAthI je doSo lAge che temano nimna dvArothI vicAra karavAmAM Avyo cheH 1. ekAkhika dvAra - eka haroLamAM banelAM vADanA aMtaravALA gharomAM sAthe rahenAra sAdhu-sAdhvIono paraspara vArtAlApa, praznottara vagerenAM kAraNe lAganAra doSa, 2. sapratimukhadvAra dvAra - eka bIjAnA dvAranI sAmenA gharamAM rahevAthI lAganAra doSa, 3. pArjamArgadvAra - eka-bIjAnI pAsenA athavA pAchaLanA daravAjAvALA upAzrayamAM rahevAthI lAganArA doSa, 4. uccanIcadvAra - zramaNa-zramaNIone ekabIjA para dRSTi paDe tevA upAzrayamAM rahevAthI lAganAra doSo ane tatsambandhI prAyazcitta, dRSTi-doSathI utpanna thanAra dasa prakAranA kAmavikAranA Avega : 1. ciMtA, 2. darzanecchA, 3. dirgha niHzvAsa, 4. jvara, 5. dAha, 6. bhojana-aruci, 7. mUccha, 8. unmAda, 9. nizceSTA ane 10. maraNa. 5. dharma-kathAdvAra- jyAM nircanva-nircanthIo ekabIjanI pAse rahetA hoya tyAM rAtri samaye dharmakathA, svAdhyAya vagere karavAnI vidhi, durbhikSa vagere kAraNothI akasmAta ekavagaDA-anekaDhAravALA grAmAdimAM eka sAthe AvavAno avasara upasthita thatAM upAzraya vagerenI prAptino prayatna tathA yogya 1. gA. 2125-2231. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 Agamika vyAkhyAo upAzrayanA abhAvamAM ekabIjAnA upAzrayanI samIpa rahevAno prasaMga AvatAM eka-bIjAnA vyavahAra sAthe saMbaMdha rAkhanArI yatanAo.1 anekavagaDA-ekadvA2vALA grAma, nagara vageremAM sAdhu-sAdhvIoe sAthe rahevAthI lAganAra doSo tarapha nirdeza karatAM kusuMbala vastranI rakSA mATe nagna thanArA agArI, azrva, phupphuka ane pezInAM udAharaNo ApavAmAM AvyAM che. dvitIya vagaDAsUtranI vyAkhyA karatAM te vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke zramaNa-zramaNIoe anekavagaDA-anekadvAravALA grAma, nagara vageremAM rahevuM joIe. je grAma vageremAM zramaNa ane zramaNIonI bhikSAbhUmi, sthaMDilabhUmi, vihArabhUmi vagere bhinna-bhinna hoya tyAM ja temaNe rahevuM joIe. ApaNagRhAdiprakRtasUtraH ApaNagRha, rathyAmukha, zrRMgATaka, catuSka, catvara, aMtarApaNa vagere padonI vyAkhyA karatAM AcArye A sthAno para banelA upAzrayamAM rahenArI zramaNIone lAganAra doSo tathA prAyazcittonuM varNana karyuM che. sArvajanika sthAnomAM banelA upAzrayomAM rahenArI zramaNIonAM manamAM yuvaka, vezyAo, varaghoDA, rAjA vagere alaMkRta vyaktione jovAthI aneka doSono udbhava thAya che. A rIte jAhera rastA para rahenArI sAdhvIone joIne lokonA manamAM aneka prakAranA avarNavAdAdi doSo utpanna thAya che. jo koI kAraNathI A prakAranA upAzrayamAM rahevuM ja paDe to tenA mATe AcArye vividha yatanAonuM vidhAna paNa karyuM che." apAvRtadvAropAzrayaprakRtasUtraH zramaNIoe vagara dvAranA khullA upAzrayamAM na rahevuM joIe. kadAcit dvArayukta upAzraya aprApya hoya to khullA upAzrayamAM 52do bAMdhIne rahevuM joIe. A sUtranI vyAkhyAmAM nimna vAtono samAveza karavAmAM Avyo che H nirranthIviSayaka apAvRtadvAropAzraya sUtra AcArya jo pravartinIne na samajAve, pravartinI jo potAnI sAdhvIone na saMbhaLAve, sAdhvIo jo te na sAMbhaLe to temane lAganAra doSo ane temanuM prAyazcitta, vagara daravAjAnA upAzrayamAM rahenArI pravartinI, gaNAvacchedinI, abhiSeka ane zramaNIone lAganAra doSo ane prAyazcitta, ApavAdika rUpathI 1. gA. 22322277. 3. gA. 2288-9. 2. gA. 2278-2287. 4. gA. 2295-2325. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 209 vagara dvAranA upAzrayamAM rahevAnI vidhi, A prakAranA upAzrayamAM dilakaTAdi bAMdhavAnI vidhi, dvArapAlikA zramaNI ane tenA guNo, gaNinI, dvArapAlikA - pratihArasAdhvI tathA anya sAdhvIonAM nivAsa-sthAnano nirdeza, pragnavaNa - pezAba vagere mATe bahAra javA-AvavAmAM vilaMba karanArI sAdhvIone Thapako ApavAnI vidhi, zramaNI sivAya koI anya vyakti upAzrayamAM na ghusI jAya te mATe tenI parIkSA karavAnI vidhi, pratihArasAdhvI dvArA upAzrayanAM dvAranI rakSA, zayanasaMbaMdhI yatanAo, rAtri samaye koI manuSya upAzrayamAM ghusI jAya to tene bahAra kADhavAnI vidhi, vihAra vagerenA samaye mArgamAM AvanAra gAmomAM surakSita hAravALI upAzraya na maLe tathA koI anapekSita bhayaprada ghaTanA banI jAya to taruNa ane vRddha sAdhvIoe kaI rIte teno sAmano karavo joIe teno nirdeza." sAdhu vagara daravAjAnA upAzrayamAM rahI zake che. temaNe utsargarUpe upAzrayanuM dvAra baMdha na karavuM joIe paraMtu apavAdarUpe tevuM karI zakAya che. apavAdarUpa kAraNonAM rahevAM chatAM dvAra baMdha na karavA para prAyazcittanuM vidhAna che.' ghaTImAtrakaprakRtasUtraH zramaNIo mATe ghaTImAtraka - ghaDo rAkhavo tathA teno upayoga karavo vihita che paraMtu zramaNo mATe ghaTImAtraka rAkhavuM athavA teno upayoga karavo niSiddha che. niSkAraNa ghaTImAtraka rAkhavAthI sAdhuone doSo lAge che. hA, apavAdarUpe temanA mATe ghaTImAtraka rAkhavuM varjita nathI. zramaNa-zramaNIo vizeSa kAraNothI ghaTImAtraka rAkhe che tathA teno prayoga kare che. ghaTImAtraka pAse na hovAnI avasthAmAM temane vividha yatanAonuM sevana karavuM paDe che. cilimilikA prakRtasUtraH nircanva-nircanthIo vastranI cilimilikA - parado rAkhI zake che tathA teno upayoga karI zake che. cilimilikAnuM svarUpa batAvavA mATe bhASyakAre nimna tArono Azraya lIdho che : 1. bhedadvAra, 2. prarUpaNAdvAra-sUtramayI, rajumayI, valkalamayI, daMDakamathI ane kaTakamathI cilimilikA, 3. dvividhapramANadvAra, 4. upabhogadvAra. dakatIraprakatasUtraH nirjhantha-nirjhanthIo mATe jalAzaya, nadI vagere pANInAM sthAno pAse athavA 1. gA. 2326-2352. 2. gA. 2353-2361. 3. gA. 2361-2370. 4. gA. 2371-2382. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 Agamika vyAkhyAo kinAre UbhA rahevuM, besavuM, sUvuM, khAvuM-pIvuM, svAdhyAya-dhyAna-kAyotsarga vagere karavAM niSiddha che. tenAM pratipAdana mATe nimnalikhita viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che : datIranI sImA, pANInA kinAre UbhA rahevA, besavA vagerethI lAgatA adhikaraNa vagere doSo, adhikaraNadoSanuM svarUpa, jalAzaya vagere pAse zramaNazramaNIone joIne strI, puruSa, pazu, vagere taraphathI utpanna thanAra adhikaraNa doSonuM svarUpa, pANI pAse UbhA rahevuM vagere dasa sthAno saMbaMdhita sAmAnya prAyazcitta, nidrA, nidrAnidrA, pracalA ane pracalApracalAnuM svarUpa, saMpAtima ane asaMpAtima jaLanA kinAre besavA vagere dasa sthAnonuM sevana karanAra AcArya, upAdhyAya, bhikSu, sthavira ane kSullaka A pAMca prakAranA zramaNo tathA pravartinI, abhiSekA, bhikSuNI, sthavirA ane kSullikA-A pAMca prakAranI zramaNIonI dRSTie prAyazcittanA vividha Adeza, asaMpAtima ane saMpAtimanuM svarUpa (jalaja matsya-maNUka vagere asaMpAtima che. temanAthI yukta jaLanA kinArAne asaMpAtima datIra kahe che. bAkInA prANIo saMpAtima che. temanAthI yukta kinArAne saMpAtima datIra kahe che. athavA, mAtra pakSI saMpAtima che ane tabhinna bAkInA prANIo asaMpAtima che. temanAthI yukta jalatIra kramazaH saMpAtima ane asaMpAtima che.), jalamadhyavartI taTanuM svarUpa ane cUpaka tatsaMbaMdhI prAyazcitta, jaLanA kinAre AtApanA levAthI lAganAra doSo, dakatIdvAra, yUpakaddhAra ane AtApanAdvAra saMbaMdhI apavAda ane yatanAo. citrakarmaprakRtasUtraH sAdhu-sAdhvIoe citrakarmavALA upAzrayamAM na UtaravuM joIe. A viSayanuM vivecana karatAM bhASyakAre nirdoSa ane sadoSa citrakarmanuM svarUpa, AcArya, upAdhyAya vagerenI dRSTie citrakarmavALA upAzrayamAM rahevAthI lAganAra doSo ane prAyazcitta, citrakarmayukta upAzrayamAM rahevAthI lAganAra vikathA, svAdhyAya-vyAdhAta vagere doSo, ApavAdika rUpe citrakarmayukta upAzrayamAM rahevuM paDe to tenA mATe vividha yatanAo vagere vAtonuM spaSTIkaraNa karyuM che. sAgArikanizrAprakRtasUtraH 2 zramaNIoe zayyAtara - vasatinA svAmInI nizrA (saMrakSaNa)mAM ja rahevuM joIe. sAgArika - zayyAtaranI nizrAmAM na rahenArI zramaNIone vividha doSo lAge che. A doSonuM svarUpa samajAvavA mATe AcArye gavAdi-pazuvarga, ajA, pakvAnna, ikSu, dhRta vagerenAM dRSTAnta ApyAM che. apavAda rUpe sAgArikanI nizrAnA 1. gA. 2383-2425. -- - 2. gA. 2426-2433. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 11 abhAvamAM rahevAno prasaMga Ave to kevA prakAranA upAzrayamAM rahevuM joIe, tenuM digdarzana karAvatAM AcArye te paNa batAvyuM che ke yogya upAzrayanA abhAvamAM vRSabhoe kaI rIte zramaNIonI rakSA karavI joIe ane te vRSabho kayA prakAranA sadguNothI yukta hovA joIe.' jyAM sudhI zramaNono prazna che, teo utsargarUpe sAgArikanI nizrAmAM nathI rahI zakatA paraMtu apavAdarUpe tevuM karI zake che. je nircantha koI vizeSa kAraNa vinA sAgArikanI nizrAmAM rahe che temane doSa lAge che, jenuM prAyazcitta karavuM paDe che. sAgArikopAzrayaprakRtasUtra: - nirguntha-nircanthIo mATe sAgarikanA saMbaMdhavALA upAzrayamAM rahevuM varjita che. A viSaya para carcA karatAM bhASyakAre nimnokta vAtonuM vivecana karyuM che : sAgArika padano nikSepa, dravya-sAgArikanAM rUpa, AbharaNa, vastra, alaMkAra, bhojana, gaMdha, Atodya, nATya, nATaka, gIta vagere prakAra ane tatsaMbaMdhI doSo tathA prAyazcitta, bhAvasAgArikanuM svarUpa, abrahmacaryanA hetubhUta prAjApatya, kauTumbika tathA daNDikaparigRhIta deva, manuSya ane tiryaMca saMbaMdhI rUpanuM svarUpa tathA temanA jAnya, madhyama ane utkRSTa prakAra, devapratimAnA vividha prakAra, devapratimAyukta upAzrayomAM rahevAthI lAganAra doSo ane prAyazcitta, devatAnA sAnnidhyavALI pratimAonA prakAra, manuSyapratimAnuM svarUpa, prAjApatya vagere dRSTiothI vizeSa vivaraNa, A prakAranI pratimAyukta vasatimAM UtaravAthI lAgatA doSa tathA tadviSayaka prAyazcitta, tiryaMcapratimAnuM svarUpa, bheda, tadviSayaka nivAsa-doSa ane prAyazcitta, manuSya sAthe maithunanuM sevana karanAra siMhaNanuM dRSTAnta, sAgArikopAzrayasUtra saMbaMdhI apavAda ane tatsaMbaMdhI yatanAo, savikAra puruSa, puruSaprakRti tathA strI prakRtivALA napuMsakanuM svarUpa, temanA madhyastha, AbharaNapriya, kAMdarSika ane kAthika bhedo, temanA saMbaMdhavALA upAzrayomAM rahevAthI lAgatA saMyamavirAdhanAdi doSo ane prAyazcitta vagere. pratibaddhazadhyAprakRtasUtra: prathama pratibaddhazayyA sUtranI vyAkhyA karatAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke je upAzrayanI najIka gRhastha rahetA hoya tyAM nircanthoe na rahevuM joIe. temAM nimna viSayono samAveza karavAmAM Avyo che: "pratibaddha' padanA nikSepa, bhAvapratibaddhanA prastravaNa, sthAna, rUpa ane zabda A cAra bheda, dravyapratibaddha-bhAvapratibaddhanI 1. gA. 2434-2445. 2. gA. 2446-8, 3. gA. 2449-2582. 15ducation International Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 2 Agamika vyAkhyAo caturbhagI ane tatsaMbaMdhI vidhi-nikSepa, nigraMthonI 'dravyataH pratibaddha bhAvataH apratibaddha' rUpa prathama bhaMgavALA AzramamAM rahevAthI lAgatA adhikaraNAdi doSo, temanuM svarUpa ane tatsaMbaMdhI yatanAo, "dravyataH apratibaddha bhAvata: pratibaddha rUpa dvitIya bhaMgavALA upAzrayamAM rahevAthI lAgatA doSo, temanuM svarUpa ane tatsaMbaMdhI yatanAo, dravya-bhAvapratibaddha' rUpa tRtIya bhaMgavALA upAzrayamAM rahevAthI lAgatA doSa vagere, dravya-bhAva-apratibaddha rUpa caturtha bhaMgavALA upAzrayonI nirdoSatAnuM prarUpaNa.1 dvitIya sUtranI vyAkhyAmAM AnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke je upAzrayanI najIka gRhastho rahetA hoya tyAM nircanthIono nivAsa vihita che. dravya-pratibaddha tathA bhAvapratibaddha upAzrayomAM rahevAthI nircanthIone lAgatA doSo ane yAtanAonuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che. gRhapatikulamadhyavAsaprakRtasUtraH zramaNonuM gRhapatikulanI madhyamAM rahevuM varjita che. AnA vicAra mATe AcArya zAlAdvAra, madhyadvAra ane chiDikaddhArano Azraya lIdho che. 1. zAlAdvAra - zramaNoe zAlAmAM rahevAthI lAgatA doSonuM 1. pratyapAya, 2. vaikriya, 3. apAvRta, 4. Adarza, 5. kalpastha, 6. bhakta, 7. pRthivI, 8. udaka, 9, agni, 10. bIja ane 11. avahanna - A agiyAra vArothI varNana ryuM che. 2. madhyadvAra - zramaNoe zAlAnI madhyamAM banelAM bhavana vageremAM rahevAthI lAgatA doSonuM uparyukta agiyAra dvAro uparAMta 1. atigamana, 2. anAbhoga, 3. avabhASaNa, 4. majjana ane 5. hiraNya - A pAMca dvArothI nirUpaNa karyuM - 3. chiMDikAkAra - chiDikAno artha che purohaDa arthAta vasatinA dvAra para banelo pratizraya. chiDikAmAM rahevAthI lAgatAM doSono vividha dRSTiothI vicAra karyo che. A tAro sAthe saMbaMdha rAkhanArI yAtanAonuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che." zramaNIonI daSTie gRhapativAsano vicAra karatAM AcArye batAvyuM che ke temaNe paNa gRhapatikuLanI madhyamAM rahevuM na joIe. zALA vageremAM rahevAthI zramaNIone aneka prakAranA doSo lAge che. 1. gA. 2583-2615. 3. gA. 2633-2644. 5. gA. 2653-2667. 2. gA. 2616-2628. 4. gA. 2645-2652. 6. gA. 2668-2675. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 13 vyavazamanaprakRtasUtra : A sUtramAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke sAdhuomAM paraspara kleza thAya tyAre upazama dhAraNa karIne kleza zAnta karI devo joIe. je upazama dhAraNa kare che te ArAdhaka che. je upazama dhAraNa nathI karato te virAdhaka che. prastuta sUtranI vyAkhyA karatAM bhASyakAre nimna viSayonuM spaSTIkaraNa karyuM che : vyavasamitanA ekIrthaka zabdo - kSAmita, vyavazamita, vinAzita ane kSapita; prAkRta zabdanA paryAyo - prAkRta, prahaNaka ane praNayana; adhikaraNa padanA nikSepo; dravyAdhikaraNanA nirvartanA, nikSepaNA, saMyojanA ane nisarjanA - A cAra bhedo, bhAvAdhikaraNa -- kaSAya dvArA jIva kaI rIte vibhinna gatiomAM jAya che; nizcaya ane vyavahAranayanI apekSAe dravyanuM gurutva, laghutva, gurulaghutva ane agurulaghutva; jIvo dvArA karma-grahaNa ane tarjanya vividha gatio; udIrNa ane anudIrNa karma; bhAvAdhikaraNa utpanna thavAnAM cha prakAranAM kAraNo - sacitta, acitta, mizra, vacogata, parihAra ane dezakathA; nirjhantha-nirjhanthIomAM paraspara adhikaraNa - kleza thato hoya te vakhate upekSA, upahAsa vagere karanAra mATe prAyazcitta; nircanva-nircanthIonA pArasparika klezanI upekSA karanAra AcArya vagerene lAganAra doSo ane tatsambandhI jalacara ane hastiyUthanuM daSTAnta; sAdhu-sAdhvIonA aMdaranA jhaghaDAone ukelavAnI vidhi; AcArya vagerenA upadezathI be kalahakArIomAMthI eka to zAMta thaI jAya paraMtu bIjo zAMta na thAya to te samaye zuM karavuM joIe te bAbatano saMketa; paranuM nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla, Adeza, krama, bahu, pradhAna ane bhAva nikSeponuM vivecana, adhikaraNa-kleza mATe apavAda. cAraprakRtasUtraH prathama cArasUtranuM vyAkhyAna karatAM ema kahevAmAM AvyuM che ke zramaNa zramaNIoe varSARtumAM eka gAmathI bI. gAma na javuM joIe. varSAvAsa be prakArano hoya che : prAvRt ane varSA. AmAM vihAra karavAthI tathA varSARtu pUrNa thaI javA chatAM vihAra na karavAthI lAganAra doSonuM prAyazcitta karavuM paDe che. ApavAdika kAraNothI 1. A prakRta bhASyakAre gA. 234ramAM prAbhRtasUtrarUpe tathA cUrNikAra tathA vizeSacUrNikAre adhikaraNasUtra rUpe ApyuM che. munizrI puNyavijayajIe sUtrano vAstavika Azaya dhyAnamAM rAkhatAM AnuM nAma vyavazamanasUtra rAkhyuM che. -bRhatkalpasUtra, vibhAga-3, viSayAnukrama, pR. 30. 2, gA. 2676-2731. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Agamika vyAkhyAo varSARtumAM vihAra karavAno prasaMge upasthita thAya to vizeSa yatanAonA sevananuM vidhAna che.' nigraMtha-nirjhanthIoe hemaMta ane grISmaRtunA ATha mahinAmAM vihAra karavo joIe. A ATha mahinAomAM vihAra karavAthI aneka lAbho thAya che tathA na karavAthI aneka doSo lAge che. vihAra karatAM mArgamAM AvanAra mAsakalpane yogya grAma-nagarAdi kSetrone caitanyavaMdanAdi nimitte choDIne cAlyA javAthI aneka doSo lAge che. hA, paraMtu ApavAdika kAraNothI tema karavuM paDe to temAM koI doSa nathI. vairAjyaprakRtasUtraH A sUtranI vyAkhyAmAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke nirjhanva-nircanthIoe vairAjya arthAt viruddharAjyamAM pharI pharI gamanAgamana na karavuM joIe. A vyAkhyAmAM nimna viSayo para vicAra karavAmAM Avyo che : vairAjya, viruddharAjaya, sadyogamana, sadyoAgamana, vaira vagere pada, vairAjayanA cAra prakAra (arAjaka, yauvarAjya, vairAjya ane kairAjya), vairAjya - viruddharAjyamAM AvavA-javAthI lAganAra AtmavirAdhanA vagere doSo, vairAjya - viruddharAjyamAM gamanAgamana saMbaMdhita apavAda ane yAtanAo. avagrahaprakRtasUtra: prathama avagrahasUtranI vyAkhyA karatAM bhASyakAra kahe che ke bhikSAcaryA mATe gayelA nircanthane jo gRhapati vastra, pAtra, kaMbala vagere mATe prArthanA kare to te te upakaraNa laIne AcArya samakSa prastuta kare ane AcAryanI AjJA laIne ja tene rAkhe athavA kAmamAM le. vastra be prakAranAM che : yAcanAvastra ane nimaMtraNAvasa. yAcanAvazvanuM svarUpa pahelAM batAvavAmAM AvI cUkyuM che. nimaMtraNAvanuM svarUpa batAvatAM AcArye nimnokta vAtonuM spaSTIkaraNa karyuM che : nimaMtraNAvatra saMbaMdhI sAmAcArI, tenAthI viruddha AcaraNa karavAthI lAganAra doSo ane temanuM prAyazcitta, nimaMtraNAvasanI zuddhatAnuM svarUpa, gRhIta vastranuM svAmitva vagere. dvitIya avagrahasUtranI vyAkhyAmAM batAvavAmAM AvyuM che ke aMDilabhUmi vagere mATe jatI vakhate jo koI nircanthane vastrAdinI prArthanA kare to tene prApta upakaraNAdi 1. gA.2732-2747. 3. gA. 2759-2791. 5. gA. 2792-2813. 2. gA. 2748-ra758. 4. gA. 603-648. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 15 AcArya pAse laI jaIne upasthita karavAM joIe tathA temanI AjJA maLyA pachI ja temano upayoga karavo joIe. tRtIya ane caturtha sUtranI vyAkhyAmAM nirjhanthIonI daSTie vastragrahaNa vagereno vicAra karavAmAM Avyo che. nircanthI gRhapatio pAsethI maLanArAM vastra-pAtrAdi pravartinInI AjJAthI ja potAnA kAmamAM laI zake che. rAtribhaktaprakRtasUtraH nircantha nircanthIone rAtri samaye athavA vikAsamAM azana-pAnAdinuM grahaNa nathI kalpatuM. prastuta sUtranuM vivecana karatAM bhASyakAre nigna viSayonI carcA karI che : "rAtri ane "vikAla' padonI vyAkhyA; rAtrimAM khAvA-pIvAthI lAganAra AjJAbhaMga, anavasthA, mithyAtva, saMyamavirAdhanA vagere doSo; rAtribhojanaviSayaka 'divA gRhItaM divA bhuktam', 'divA gRhItaM rAtrau bhuktam', 'rAtrau gRhItaM divA bhuktam' ane "rAtrI gRhIta rAtrI mum' rUpa caturbhagI tathA tatsambandhI prAyazcitta; rAtribhojanagrahaNa sambandhI ApavAdika kAraNo; ruNa, kSadhita, pizAsita, asahiSNu, candavedha anazana vagere saMbaMdhita apavAda, adhvagamana arthAt dezAntaragamananI anujJA; adhvagamanopayogI upakaraNa; 1. carmadvAra - nalikA, puTa, vaI, kozaka, kRtti, sikkaka, kApotika vagere; 2. lohagrahaNahAra - pippalaka, sUcI, ArI, nakhaharaNikA vagere, 3. nandIbhAjana dvAra; 4. dharmakarakaddhAra; 5. paratIrthikopakaraNadvAra; 6. gulikadvAra; 7. khoddhAra; adhvagamanopayogI upakaraNa na lenAra mATe prAyazcitta; prayANa karatI vakhate zakunAvalokana; siMhaparSadA, vRSabhaparSadA ane mRgaparSadAnuM svarUpa; mArgamAM anna-jala prApta na thavAthI tenI prAptinI vidhi ane tadviSayaka dvAra - 1. pratisArthadvAra, 2. stanapallIdvAra, 3. zUnyagrAmadvAra, 4. vRkSAdipralokanadvAra, 5. nadidvAra, 6. dvivedhadravyadvAra; utsargarUpe rAtrimAM saMsmAraka, vasati vagere grahaNa karavAthI lAganAra doSo. ane prAyazcitto; rAtrimAM vasati vagere grahaNa karavAnA ApavAdika kAraNo; gItArtha nircantho mATe vasati grahaNa karavAnI vidhi; agItArthamizrita gItArtha nircantho mATe vasatigrahaNanI vidhi; aMdhArAmAM vasatinI pratilekhanA mATe prakAzano upayoga karavAnI vidhi tathA yatanAo; prAmAdinI bahAra vasati grahaNa karavA mATe yAtanAo; kula, gaNa, saMgha vagerenI rakSA nimitte lAganAra aparAdhonI nirdoSatA ane tadviSayaka siMhatrikaghAtaka kRtakaraNa zramaNanuM udAharaNa. 2. gA. 2815-2835. 1. gA. 2814. 3. gA. 2836-2968. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Agamika vyAkhyAo rAtrivastrAdigrahaNaprakRtasUtraH zramaNa-zramaNIone rAtri samaye athavA vikAlamAM vastrAdigrahaNa nathI kalpatuM. A niyamanuM vizleSaNa karatAM bhASyakAre nimnalikhita vAtonuM spaSTIkaraNa karyuM che : rAtrimAM vastrAdigrahaNa karavAthI lAgatA doSo tathA prAyazcitta; A niyama saMbaMdhita apavAda; saMyatabhadra, gRhibhadra, saMyata prAnta ane gRhiprAnta coraviSayaka caturbhagI; saMyatabhadra-gRhiprAnta cora dvArA lUMTavAmAM AvelA gRhasthane vastrAdi ApavAnI vidhi; gRhibhadra-saMyata prAnta cora dvArA zramaNa ane zramaNI A baMnemAMthI koI ekane lUMTI levAyuM hoya to paraspara vastra AdAna-pradAna karavAnI vidhi; zramaNa-gRhastha, zramaNa-zramaNI, samanojJa-amanojJa athavA saMvigna-asaMvigna A baMne pakSone lUMTI levAmAM AvyA hoya te vakhate eka bIjAne vastra AdAna-pradAna karavAnI vidhi. hatAhRtikA-haritAhRtikaprakRtasUtraH pahelAM hRta arthAt karavAmAM AveluM hoya ane pachIthI Ahata arthAt lAvavAmAM AvyuM hoya tene hatAhata kahe che. harita arthAta vanaspatimAM Adata arthAt prakSiptane haritAzrata kahe che. coro dvArA je vastranuM pahelAM haraNa karI levAmAM AvyuM hoya ane pachIthI pAchuM ApI devAyuM hoya athavA jene corIne vanaspati vageremAM pheMkI devAmAM AvyuM hoya tenAM grahaNa saMbaMdhI niyamo para prastuta sUtranI vyAkhyAmAM prakAza pADavAmAM Avyo che. prazaMgavazAta mArgamAM AcAryane gupta rAkhavAnI vidhi ane AvazyakatAnuM paNa vivecana karavAmAM AvyuM che. adhvagamanaprakRtasUtra: zramaNa-zramaNIo mATe rAtrimAM athavA vikAlamAM adhvagamana niSiddha che. adhva paMtha ane mArga bhedathI be prakArano che. jenI vacamAM grAma, nagara vagere kaMI paNa na hoya tene paMtha kahe che. je prAmAnugrAmanI paraMparAthI yukta hoya tene mArga kahe che. rAtrimAM mArgarUpa adhvagamana karavAthI mithyAtva, uphAha, saMyamavirAdhanA vagere aneka doSo lAge che. paMtha be prakArano hoya che : chinnAvvA ane achinnAdhvA. rAtri samaye paMthagamana karavAthI paNa aneka doSo lAge che. apavAdarUpe rAtrigamananI chUTa che paraMtu tenA mATe adhvopayogI upakaraNono saMgraha tathA yogya sArthano sahayoga Avazyaka che. sAthe pAMca prakArano che : 1. bhaMDI, 2. bahilaka, 3. bhAravaha, 4. audarika ane 5. kApeTika. AmAMthI kayA prakAranA sAthe sAthe 1. gA. 2969-3000, 2. gA. 301-3037. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 17 zramaNa-zramaNIoe javuM joIe, te tarapha nirdeza karatAM AcArye ATha prakAranA sArthavAho ane ATha prakAranA AdiyAtriko arthAt sArthavyavasthApakono ullekha karyo che. tenI pachI sArthavAhanI anujJA levAnI vidhi ane bhikSA, bhaktArthanA, vasati, aMDila vagere sAthe saMbaMdha rAkhanArI yatanAonuM varNana karavAmAM AvyuM che. adhvagamanopayogI adhvakalpanuM svarUpa darzAvatAM adhvagamanasaMbaMdhI aziva, dubhikSa, rAjakiSTa vagere vyAghAto ane tatsaMbaMdhI yAtanAonuM vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. saMkhaDiprakRtasUtra: saMkhaDi'nI vyutpatti A rIte karavAmAM AvI che : sa-ti sAmana khaNDyante troTayante jIvAnAM vanaspatiprabhRtInAmAyUMSi prAcuryeNa yatra prakaraNa vizeSe sA unu saMvarityute arthAta je prasaMga vizeSamAM sAmUhika rUpe vanaspati vagereno upabhoga karavAmAM Avato hoya tene saMkhaDi kahe che. prastuta sUtranI vyAkhyAmAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke nircanva-nirjhanthIoe rAtri samaye saMkhaDimAM athavA saMkhaMDine lakSyamAM rAkhIne kyAMya na javuM joIe. mAyA, lolupatA vagere kAraNothI saMkhaDimAM janArane lAgatA doSo, vAvattikA, pragaNitA, sakSetrA, akSetrA, bAhyA, AkarSA vagere saMkhaDinA vividha bhedo tathA tatsambandhI doSonuM prAyazcitta, saMkhaDimAM javA yogya ApavAdika kAraNo ane Avazyaka yatanAo vagere viSayo para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che. vicArabhUmi-vihArabhUmiprakRtasUtraH nirjhanyoe rAtri samaye vicArabhUmi - nIhArabhUmi athavA vihArabhUmi - svAdhyAyabhUmimAM ekalA na javuM joIe. vicArabhUmi be prakAranI che : kAyikIbhUmi ane uccArabhUmi. AmAM rAtri samaye ekalA javAthI aneka doSo lAge che. apavAdarUpe ekalA javAno prasaMga AvatAM vividha prakAranI yatanAonAM sevananuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. A ja rIte nircanthI mATe paNa rAtri samaye ekalA vicArabhUmi ane vihArabhUmimAM javAno niSedha che. AryakSetraprakRtasUtra: A sUtranI vyAkhyAmAM AcArye zramaNa-zramaNIone vihArayogya kSetranI maryAdAonuM vivecana karyuM che. sAthe ja AryakSetraviSayaka prastuta sUtra athavA saMpUrNa kalpAdhyayananuM jJAna na dharAvanAra athavA jJAna hovA chatAM paNa tenuM AcaraNa na 1. gA. 3038-3138. 2. gA. 3140. 3. gA. 3141-3206 . 4. gA. 3207-3239. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 Agamika vyAkhyAo karanAra AcAryanI ayogyatAnuM digdarzana karAvyuM che. A prasaMge sApanA mAthA ane pUMchaDIno saMvAda, khasaddhamazrRMgAlanuM AkhyAna, vAMdarA ane cakalIno saMvAda, vaidyaputranuM kathAnaka vagere udAharaNo paNa prastuta karavAmAM AvyAM che. "Arya' padano 1. nAma, 2. sthApanA, 3. dravya, 4. kSetra, 5. jAti, 6. kula, 7. karma, 8. bhASA, 9. zilpa, 10. jJAna, 11. darzana ane 12. cAritrarUpa bAra prakAranA nikSepothI vicAra karavAmAM Avyo che. AryajAtio cha che : aMbai, kaliMda, vaideha, vidaka, hArita ane taMtuNa. Aryakula paNa cha che : ugra, bhoga, rAjanya, kSatriya, jJAta - kaurava ane IvAku. AryakSetranI bahAra vicaravAthI lAgatA doSonuM nirUpaNa karatAM skandakAcAryanuM dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che. jJAna-darzana-cAritranI rakSA ane vRddhine dRSTimAM rAkhatAM AryakSetranI bahAra vicaravAnAM vidhAnanI daSTie saMpratirAjanuM udAharaNa paNa prastuta karavAmAM AvyuM che. ahIM sudhI prathama udezano adhikAra che. dvitIya uddeza : dvitIya udezanI vyAkhyAmAM nimnalikhita sAta prakAranA sUtrono adhikAra che : 1. upAzrayaprakRta, 2. sAgArikapArivArikaprakRta, 3. AhRtikAnihRtika prakRta, 4. aMzikAprakRta, 5. pUjyabhaktopakaraNaprakRta, 6. upadhiprakRta, 7. rajoharaNaprakRta. upAzrayaprakRtasUtronAM vivecanamAM upAzrayanA vyAghAtonuM vistRta varNana che. jemAM zAli, vrIhi vagere sacetana dhAnyakaNa vIkharAyelAM hoya te upAzrayamAM zramaNazramaNIo mATe thoDA samaya mATe paNa rahevuM varjita che. bIjAkIrNa vagere upAzrayomAM rahevAthI lAgatA doSo ane prAyazcittono nirdeza karatAM bhASyakAre tadviSayaka apavAdo ane yatanAo tarapha paNa saMketa karyo che. prasaMgavazAt utsargasUtra, ApavAdikasUtra, utsargopavATikasUra, apavAdausargikasUrA, utsargo tsargikasUtro, apavAdApavAdikasUtra, dezasUtra, niravazeSasUtra, utkramasUtra ane kramasUtranuM svarUpa batAvyuM che. AgaLa ema paNa batAvyuM che ke surAvikaTakuMbha, zItodakavikaTakuMbha, jyoti, dIpaka, piMDa, dugdha, dadhi, navanIta, Agamana, vikaTa, vaMzI, vRkSa, abhrAvakAza vagere padArthothI yukta sthAnomAM rahevuM sAdhu-sAdhvIo mATe niSiddha sAgArikapArivArikaprakRtasUtronuM vyAkhyAna karatAM AcArya vasatinA eka athavA aneka sAgarikonA AhAra vagerenA tyAganI vidhi batAvI che. Ano nava dvArothI 1. gA. 3240-3289, 2. gA. 3290-3517. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 219 vicAra karavAmAM Avyo che : 1. sAgArikadvAra, 2. kaH sAgArikadvAra, 3. kadA sAgArikadvAra, 4. katividhaH sAgArikarpiDadvAra, 5. azayyAtaro vA kadAdvAra, 6. zayyAtaH kasya parihartavyadvAra, 7. doddhAra, 8. kalpanIyakAraNadvAra, 9. yatanAdvAra - pitA-putradvAra, sapatnIdvAra, vaNijrAra, ghaTAdvAra ane vrajadvA2.1 AhRtikA-nihRtikAprakRtasUtronI vyAkhyAmAM bIjAne tyAMthI AvanArI bhojanasAmagrInuM dAna karanAra sAgArika ane grahaNa karanAra zramaNanA kartavyonuM varNana karavAmAM AvyuM che. aMzikAprakRtasUtranI vyAkhyAmAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke jyAM sudhI sAgArikanI aMzikA (bhAga) alaga na karavAmAM AvI hoya tyAM sudhI bIjAno aMzikApiMDa zramaNa mATe agrahaNIya che. sAgArikanI aMzikAnuM pAMca prakAranA dvArothI varNana karavAmAM AvyuM che : 1. kSetrAra, 2. yaMtradvAra, 3. bhojyadvAra, 4. kSIdvAra ane 5. mAlAkAradvAra.3 pUjyabhaktokaraNaprakRtasUtronuM vivecana karatAM kahevAmAM AvyuM che ke viziSTa vyaktio mATe nirmita bhakta athavA upakaraNo sAgArika svayaM athavA tenA parivAranA koI sabhya zramaNane Ape to tevA grahaNa na karavAM joIe.4 upadhiprakRtasUtranI vyAkhyAmAM jAMgika, bhAMgika, sAnaka, potaka ane tirITapaTTaka A pAMca prakAranA vastronuM svarUpa, upadhinA paribhoganI vidhi, tenI saMkhyA, apavAda vagere para prakAza pADavAmAM Avyo che.5 rajoharaNaprakRtasUtranI vyAkhyAmAM aurNika, aukTrika, sAnaka, vaccakaciSpaka ane muMjacika - A pAMca prakAranA rajoharaNonAM svarUpa, temanAM grahaNanI vidhi, krama ane kAraNono vicAra karavAmAM Avyo che. - tRtIya udeza - upAzrayapravezaprakRtasUtra : prastuta sUtranI vyAkhyAmAM e siddhAMtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke nirpranthoe nirpranthIonA ane nigranthIoe nirranthonA upAzrayamAM zayana, AhAra, vihAra, svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga vagere karavuM varjita che. A prasaMga 52 sthavirAdine pUchIne athavA vagara pUche nirpranthIonA upAzrayamAM vagara kAraNe javAthI AcAryAdine lAganAra doSo ane odha prAyazcittonuM varNana karavAmAM AvyuM 1. gA. 3518-3615. 3. gA. 3643-3652. 5. gA. 3659-3672. 2. gA. 3616-3642. 4. gA. 3653-8. 6. gA. 36738. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 20 Agamika vyAkhyAo che. koI kAraNasara nircanthIonA upAzrayamAM praveza karavAno prasaMge upasthita thAya to tadviSayaka AjJA, vidhi ane kAraNo para nimnalikhita cha dvArothI prakAza pADavAmAM Avyo che : 1. kAraNadvAra, 2. prAdhuNakAra, 3 gaNadharadvAra, 4. mahaddhikadvAra, 5. pracchAdanAdvAra, 6. asahiSNutkAra.' carmaprakRtasUtra: nirjhantha-nigraMthIviSayaka carmopayoga sabaMdhita viSayonuM vivecana karatAM bhASyakAre nircanthIone salAma carmanA upabhogathI lAganAra doSa ane prAyazcitta, taSiyaka apavAda, nirmanthIo mATe salAma carmanA niSedhanA kAraNo, utsargarUpe nigraMtho mATe paNa saloma carma akathya, pustakapaMcaka, tRNapaMcaka, dUSyapaMcakadraya ane carmapaMcakanuM svarUpa, taSiyaka doSa, prAyazcitta ane yatanAo, nircanva-nircanthIo mATe kRmnacarma arthAt varNa-pramANAdithI pratipUrNa carmanA upabhoga athavA saMgrahano niSedha, sakalakRmna, pramANakRtna, varNakRtna ane baMdhanakRtnanuM svarUpa, tatsaMbaMdhI doSa ane prAyazcitta, kRmnakarmanA upabhogAdithI lAganAra doSonuM garva, nirmArdavatA, nirapekSa, nirdaya, niraMtara ane bhUtapaghAta dvArothI nirUpaNa, tatsambandhI apavAda ane yatanAo, varNa-pramANAdithI rahita carmanA upabhoga ane saMgrahanuM vidhAna, sakAraNa akRtnano upabhoga ane niSkAraNaka upabhogathI lAganAra doSo ane temanuM prAyazcitta, akRtnacarmanA aSTAdaza khaMDa vagere viSayonuM vivecana karavAmAM AvyuM che. 2 - kRtnAkRmnavastraprakRtasUtraH nirga-nirjhanthIo mATe kRmnavastrano saMgraha ane upabhoga akathya che. temaNe akRmnavastrano saMgraha tathA upayoga karavo joIe. kRmnavastrano nikSepa cha prakArano che : 1. nAmakRtyana, 2. sthApanAkRtna, 3. dravyakRtna, 4. kSetrakRmna, 5. kAlakRmna ane 6. bhAvakRtna. dravyasnanA be bheda che : sakalakRtna ane ' pramANakRtna. bhAvakRtna be prakAranuM che : varNayuta bhAvakRtna ane mUlyayuta bhAvakRtna. varNayuta bhAvakRtnanA pAMca bheda che : kRSNa, nIla, lohita, pIta ane zukla. mUlyayuta bhAvakRtnanA traNa bheda che : jaghanya, madhyama ane utkRSTa. AnA mATe vividha doSa, prAyazcitta ane apavAda che.? bhinnabhinnavastraprakRtasUtra : nircanva-nirjhanthIo mATe abhinna vastrano saMgraha tathA upayoga akathya che. 2. gA. 3805-3878. 1. gA. 3679-3804. 3. gA. 3879-3917. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 2 1 tenuM vivecana karatAM AcArye nigna viSayonuM vyAkhyAna karyuM cheH kRtna ane akRtna padonI bhinna ane abhinna pado sAthe caturbhagI; abhinna padano dravya, kSetra, kAla ane bhAvadraSTithI vicAra; tadUgrahaNa saMbaMdhI vidhi, prAyazcitta vagere; bhinna vastra upalabdha na thavAnI avasthAmAM abhinna vastrano phADIne upayoga karavo; vastra phADavAthI lAganArI hiMsA-ahiMsAnI carcA; dravyahiMsA ane bhAvahiMsAnuM svarUpa; rAga, dveSa ane mohanI vividhatAnA kAraNe karmabaMdhamAM nyUnAdhikatA; hiMsA karavAmAM rAgAdinI tIvratAthI tIvra karmabaMdha ane rogAdinI maMdatAthI maMda karmabaMdha; hiMsakanAM jJAna ane ajJAnanA kAraNe karmabaMdhamAM nyUnAdhikatA; hiMsakanA kSAyika, kSAyopathamika, aupazAmika vagere bhAvonI vicitratAnA kAraNe karmabaMdhanuM vaicitrya; adhikaraNanI vividhatAnA kAraNe karmabaMdhanuM vaividhya; hiMsakanAM dehAdi baLane kAraNe karmabaMdhanI vividhatA; jinakalpika ane sthavirakalpikanI upAdhi ane tenI saMkhyA; virakalpikanA pAtrakabaMdha ane rajoharaNanuM mApa; grISma, zizira ane varSARtunI dRSTithI paTalakonI saMkhyA ane mApa; rajoharaNanuM svarUpa ane mApa; saMsmAraka, uttarapaTTa ane colapaTTa, rajoharaNanI Una ane sUtaranI niSadyAo; mukhatrikA, gocchaka, pAtrapratyupekSaNikA ane pAtrasthApananuM mApa; pramANAtirikta upasiMbaMdhI apavAda; nyUnAdhika upadhithI lAganAra doSo; vastranuM parikarma arthAta saMdhi; vidhiparikarma ane avidhiparikarma vibhUSA mATe upadhinAM prakSAlana vagerethI lAganAra doSa ane prAyazcitta; mUrchAyukta thaIne upAdhi rAkhanArane lAganAra doSa ane prAyazcitta; pAtraviSayaka vidhi; saMkhyAthI vadhAre athavA ochAM ane mApathI moTAM athavA nAnAM pAtra rAkhavAthI lAganAra doSa ane prAyazcitta; pAtranuM mApa; tadviSayaka apavAda; pAtranAM sulakSaNa ane apalakSaNa; tuMba, kASTa ane mRtpAtra tathA yathAkRta, alpaparikarma ane saparikarma pAtra, grahaNanA krama-bhaMgathI lAganAra doSa ane prAyazcitta; pAtra lAvanAra nircanthanI yogyatA; pAtranI yAcanAno samaya; pAtra-yAcanAnA divaso; pAtraprAptinAM sthAno; taMduladhAvana; uSNodaka vagerethI bhAvita kapya pAtra ane tenAM grahaNanI vidhi; pAtragrahaNaviSayaka jaghanya yatanA; taviSayaka zaMkA samAdhAna; pramANayukta pAtranI anupalabdhinI avasthAmAM upayogapUrvaka pAtranuM chedana; pAtranAM mukhanuM mAna; mAtraviSayaka vidhi, pramANa, apavAda vagere; nirjhanthIo mATe pacIsa prakAranI oghopadhi; nirjhanthIonAM zarIranA adhobhAgane DhAMkavA mATe avagrahAnaMtaka, paTTa, addharuka, calanikA; antarnivasanI ane bahirnivasanI; UrdhvabhAgane DhAMkavA mATe kaMcuka, aupakalikI, Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 2 Agamika vyAkhyAo vaikalikI, saMghATI ane skandhakaraNI; jinakalpika, sthavirakalpika ane zramaNIonI jadhanya, madhyama ane utkRSTa upadhino vibhAga vagere.' avagrahAnantaka-avagrahapaTTaprakRtasUtraH nircanthIoe avagrahAnantaka ane avagrahapaka nahIM rAkhavAthI aneka doSo lAge che. A viSayamAM keTalAka apavAdo paNa che. nircanthIoe haMmezA pUrA vastro sahita vidhipUrvaka bahAra nIkaLavuM joIe. avidhipUrvaka bahAra nIkaLavAthI lAganAra doSonuM nirUpaNa karatAM bhASyakAre nartakI vagerenAM udAharaNa ApyAM che. dharSita - apahRta nircanthInA paripAlananI vidhino nirdeza karatAM teno avarNavAda -avahelanA vagere karanAra mATe prAyazcittanuM vidhAna karyuM che. A ja prasaMge AcArye te paNa darzAvyuM che ke puruSasaMsarganA abhAvamAM paNa pAMca kAraNothI garbhAdhAna thaI zake che. te pAMca kAraNo A che : 1. durvivRta athavA durviSaSNa strInI yonimAM puruSanisRSTa zukrapugala koI rIte praviSTa thaI jAya, 2. strI svayaM ane patrakAmanAthI temane potAnI yonimAM praveza karAve, 3. anya koI temane tenI yonimAM rAkhI de, 4. vastranA saMsargathI zukrapugalaM strI-yonimAM praviSTa thaI jAya, 5. udakAcamanathI strInI aMdara zukrapudgala praviSTa thaI jAya. nizrAmakRta tathA trikRmnaprakRtasUtraH jema ke pahelAM kahevAmAM AvI cUkyuM che, bhikSA mATe gayelI nircanthIne vastra vagerenuM grahaNa karavuM hoya to pravartinInI nizrAmAM karavuM joIe. jo pravartinI sAthe na hoya to te kSetramAM je AcArya vagere hoya temanI nizrAmAM karavuM joIe. trikRtnaprakRtasUtranI vyAkhyAmAM e vidhAnanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke prathama dIkSA grahaNa karanAra zramaNa mATe rajoharaNa, gozyaka ane pratigraharUpa traNa prakAranI upadhinuM grahaNa vihita che. jo dIkSA lenAre pahelAM ja dIkSA laI lIdhI hoya to te navI upAdhi laIne pravrajita nathI thaI zakto. A prasaMge AcAryo nimna viSayonuM vivecana karyuM che : prathama dIkSA grahaNa karanAra ziSya mATe caitya, AcArya, upAdhyAya, bhikSu vagerenA pUjA-satkAranI vidhi; tadviSayaka vizodhikoTiavizodhikoTinuM svarUpa; rajoharaNa, gocchaka ane pratigraharUpa trikRtnanA krayane yogya kutrikApaNa; kutrikApaNavALA nagara; nircanthI mATe catu karna upadhi vagere. 1. gA. 3918-4099. 3. gA. 4148-4188. 2. gA. 4100-4147. 4. gA. 4189-4234. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 23 samavasaraNaprakRtasUtraH zramaNa-zramaNIoe prathama samavasaraNa arthAt varSAkALa saMbaMdhita kSetrakALamAM prApta vastronuM grahaNa na karavuM joIe. A niyamanI paripuSTi mATe nimna vAtonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che : varSARtumAM adhika upadhi levAnI AjJA, tenAM kAraNo, tatsambandhI kuTuMbanuM daSTAnta, varSARtuyogya adhika upakaraNa na rAkhavA saMbaMdhita doSo, varSARtune yogya upakaraNo, tatsambandhI apavAda, varSARtunI kALamaryAdA, varSAvAsanA kSetramAMthI nIkaLelA zramaNa-zramaNIo mATe vastrAdi grahaNa karavAnI vidhi, apavAda vagere.' yathAratnAdhikaravastraparibhAjanaprakRtasUtraH prastuta sUtranI vyAkhyAmAM vastra-vibhAjananI vidhi tarapha nirdeza karavAmAM Avyo che. AmAM batAvavAmAM AvyuM che ke yathAratnAdhika paribhAjanano zuM artha che, kramabhaMgamAM zuM doSa che, guruone yogya vastra kayAM che, ratnAdhika koNa che, teno zuM krama che, sammilita rUpamAM lAvavAmAM AvelA vastronAM paribhAjana - vibhAjanano zuM krama che, lobhI sAdhu sAthe vastra-vibhAjana samaye kevo vyavahAra karavo joIe vagere sacitta, acitta ane mizragrahaNanuM vivecana karatAM bhASyakAre batAvyuM che ke jaLa, agni, cora, durmikSa, mahAraNya, glAna, zvApada vagere bhayaprada prasaMgonI upasthitimAM AcArya, upAdhyAya, bhikSu, kSullaka ane sthavira- A pAMce nircanho tathA pravrartinI, upAdhyAyA, sthavirA, bhikSuNI ame yullikA - A pAMca nirjhanthIomAMthI konI kayA krame rakSA karavI joIe. e ja rIte yathAratnAdhikazadhyAsaMstArakaparibhAjanaprakRtasUtranI paNa vyAkhyA karavAmAM AvI che.* kRtikarmaprakRtasUtraH kRtikarma be prakAranuM che : abhyatthAna ane vaMdanaka. nigrantha-nirjhanthIoe pArzvastha vagere anyatIrthika, gRhastha, yathAzcaMda vagerene joIne abhyatthAna na karavuM joIe arthAta UbhA na thavuM joIe. AcAryAdi vagerene AvatA joIne abhutthAna na karanArane doSa lAge che. vaMdanaka kRtikarmanuM svarUpa darzAvatAM nimnokta vAtonI carcA karavAmAM AvI che : devasika, rAtrika, pAkSika vagere pratikramaNamAM AcArya, upAdhyAya vagerenI vaMdanA na karavA, vaMdanAnA padone na pALavA tathA hInAdhika vaMdanaka karavAthI lAganAra doSonuM prAyazcitta; vaMdanakaviSayaka pacIsa Avazyaka 1. gA. 4235-437. 3. gA. 4333-43para. 2. gA. 4308-4329. 4. gA. 4337-4413. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 Agamika vyAkhyAo kriyAo; anAdata, stabdha, prabuddha, paripiDita, Tolagati, aMkuza vagere batrIsa doSo ane temanA mATe prAyazcitta; AcAryAdine vaMdanA karavAnI vidhi; vidhino viparyAsa karanAra mATe prAyazcitta; AcAryathI paryAyane AcArya vaMdana kare ke nahIM-tenuM vidhAna; AcAryanA ratnAdhikonuM svarUpa; vaMdanA kone karavI joIe ane kone na karavI joIe - Ano nirNaya; zreNisthitone vaMdanA karavAnI vidhi; vyavahAra ane nizcayanayathI zreNisthitonI prAmANikatAnI sthApanA; saMyamazreNInuM svarUpa; apavAdarUpe pArzvasthAdi sAthe kayA sthAnomAM kayA prakAranA abhyasthAna ane vaMdanakano vyavahAra rAkhavo joIe vagere.' attaragRhasthAnAdiprakRtasUtra: sAdhu sAdhvIo mATe gharanI aMdara athavA be gharonI vacce rahevuM, besavuM, sUvuM vagere varjita che. e ja rIte attaragRhamAM cAra-pAMca gAthAonuM AkhyAna, pAMca mahAvratonuM vyAkhyAna vagere niSiddha che. UbhA-UbhA ekAda zloka athavA gAthAnuM AkhyAna karavAmAM koI doSa nathI. AnAthI adhika gAthAo ane zlokonuM vyAkhyAna karavAthI aneka prakAranA doSonI saMbhAvanA rahe che AthI tema karavuM niSiddha che. zadhyA-saMstArakaprakRtasUtraH prathama zavyAsaMstArakasUtranI vyAkhyAmAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke zayyA ane saMsmArakanA parizATI ane aparipATI A be bheda che. zramaNa-zramaNIoe mAMgIne lAveluM zadhyA-saMsmAraka svAmIne soMpIne ja anyatra vihAra karavo joIe. AvuM na karanArane aneka doSa lAge che. dvitIya sUtranI vyAkhyAmAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke nirjhanyanircanthIoe potAnAM taiyAra karelAM zayyA-saMsmAraka vikherIne anyatra vihAra karavo joIe. tRtIya sUtranA vyAkhyAnamAM te vAta para jora devAmAM AvyuM che ke zavyAsaMstArakanI corI thAya to para sAdhu-sAdhvIoe tenI zodha karavI joIe. zodha karavAthI maLI jAya eTale svAmIne pAchuM soMpavuM joIe. na maLavAthI bIjI vAra yAcanA karIne navuM zayyA-saMstAraka meLavavuM joIe. saMsmAraka vagere corI na levAmAM Ave te mATe upAzrayane sUno na mUkavo joIe. sAvadhAnI rAkhavA chatAM paNa upakaraNa vagerenI corI thaI jAya to tene zodhavA mATe rAjapuruSone vidhipUrvaka samajAvavuM joIe.3 1 1. gA. 4414-4553. 2, gA. 4554-4597. 3. gA. 4pa98-4649. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 2 25 sAdharmikAvagrahaprakRtasUtraH je divase zramaNoe potAnI vasati ane saMstArakano tyAga karyo hoya te ja divase bIjA zramaNo tyAM AvI jAya to paNa eka divasa sudhI pahelAMnA zramaNono ja avagraha cAlu rahe che. prastuta sUtra-vivecanamAM zaikSaviSayaka avagrahano paNa vicAra karavAmAM Avyo che. vAstavya ane vAtAzrata - AgaMtuka zaikSanuM avyAghAta vagere agiyAra vArothI varNana karavAmAM AvyuM che. sAthe ja avasthitAvagraha, anavasthitAvagraha, rAjAvagraha vagerenuM svarUpa-varNana paNa karavAmAM AvyuM che.' senAdiprakRtasUtra: - paracakra, aziva, avamaudarya, bodhikastanabhaya vagerenI saMbhAvanA hoya tyAre nirjhantha-nircanthIoe pahelAMthI ja te kSetranI bahAra nIkaLI javuM joIe. tema na karavAthI aneka prakAranA doSo lAge che. paracakrAgamana ane nagararodhanI sthitimAM tyAMthI na nIkaLI zakavAnI dizAmAM bhikSA, bhaktArthanA, vasati, aMDila ane zarIravivecana saMbaMdhI vividha yatanAonuM sevana karavuM joIe. zramaNa-zramaNIoe cAre dizA-vidizAomAM savA yojanAno avagraha laIne grAma, nagara vageremAM rahevuM joIe. A prasaMge bhASyakAre savyAghAta ane nirvAghAta kSetra, kSetrika ane akSetrika, AbhAvya ane anAbhAvya, acala ane cala kSetra, bajika, sArtha, senA, saMvarta vagerenuM svarUpa batAvyuM che ane tatsambandhI avagrahanI maryAdAno nirdeza karyo che. caturtha udezaH A uddezamAM anuddhAtika vagere sAthe saMbaMdha rAkhanAra soLa prakAranAM sUtra che. bhASyakAre je viSayono temanI vyAkhyAmAM samAveza karyo che temano saMkSipta paricaya A mujaba che : 1. anuddaghAtikaprakRtasUtra - AnI vyAkhyAmAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke hastakarma, maithuna ane rAtribhojana anuddhAtika arthAt guru prAyazcittane yogya che. hastakarmanuM svarUpa batAvatAM asaMkliSTa bhAvahastakarmanA chedana, bhedana, gharSaNa, peSaNa, abhighAta, sneha, kAya ane kSArarUpa ATha bhedo batAvavAmAM AvyA che. maithunanuM svarUpa batAvatAM deva, manuSya ane tiryaMcasaMbaMdhI maithuna tarapha nirdeza karavAmAM Avyo che ane batAvavAmAM AvyuM che ke maithunabhAva rAgAdithI rahita nathI hoto AthI tenA mATe koI prakAranA apavAdanuM vidhAna nathI karavAmAM AvyuM. rAtribhojananuM svarUpa darzAvatAM AcArye tatsaMbaMdhI apavAda, yatanAo, prAyazcitta vagerenuM nirUpaNa karyuM che. 1. gA. 4650-4794. 2. gA. 4795-4839. 3. gA. 4840-4876. 4. ga. 4877-4968. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 226 Agamika vyAkhyAo - 2. pArAMcikaprakRtasUtra - duSTa, pramatta ane anyonyakAraka pArAcika prAyazcittane yogya che. pArAMcikanA AzAtanApArAMcika ane pratisevanapArAcika e be bheda che. AzAtanApArAMcikano saMbaMdha 1. tIrthakara, 2. pravacana, 3. zruta, 4. AcArya, 5. gaNadhara ane 6. mahaddhika sAthe che. pratisevanApArAMcikanA traNa bheda che : duSTa, pramatta ane anyonyakAraka. duSTapArAcika be prakAranuM che : kaSAyaduSTa ane viSayadue. pramAda pAMca prakArano che : kaSAya, vikathA, vikaTa, Indriyo ane nidrA. prastuta adhikAra myAnaddhi nidrAno che. anyonyakArakapArAMcikano upAzraya, kuLa, nivezana, liMga, tapa, kALa vagere draSTiothI vicAra karavAmAM Avyo che.' 3. anavasthApyaprakRtasUtra - anavasthApya prAyazcittane yogya traNa prakAranA aparAdha che : sAdharmikasainya, anyadhArmikasainya ane hastAtAla. sAdharmikatainyano nimna traNa kArothI vicAra karavAmAM Avyo che : 1. sAdharmikopadhitainya, 2. vyApAraNA, 3. ththAmanA, 4. prasthApanA, 5. zaikSa, 6. AhAravidhi. anyadhArmikatainyanuM pravrajitA dhArmikartanya ane gRhasthA dhArmilainyanI dRSTie vivecana karavAmAM AvyuM che. hastAtAlano artha che hasta, khaDagU vagerethI AtADana. hastAtAlanA svarUpa sAthe ja AcArye hatAlaMba ane arthAdAnanuM svarUpa paNa darzAvyuM che. 4. pravrAjanAdiprakRtasUtra - paMDaka, lIba ane vAtika pravrajyA mATe ayogya . che. paMDakanA sAmAnyapaNe cha lakSaNo che : 1. mahilA svabhAva, 2. svarabheda, 3. varNabheda, 4. mahamedra - pralaMba aMgAdAna, 5. mUduvA, 6. sazabda ane aphenaka mUtra. paMDakanA be bheda che : dUSita paMDaka ane upaghAtakhaMDaka. dUSitapaMDakanA pharI be bheda che : Asita ane upasikta. upaghAtakhaMDakanA paNa be bheda che : vedopaghAtapaMDaka ane upakaraNopaghAtakhaMDaka. vedopaghAtakhaMDakanuM svarUpa batAvatAM AcArya hemakumAranuM udAharaNa ApyuM che tathA upakaraNopaghAtakhaMDakanuM varNana karatAM eka ja janmamAM puruSa, strI ane napuMsaka vedano anubhava karanAra kapilanuM dRSTAnta ApyuM che. maithunanA vicAra mAtrathI jenA aMgAdAnamAM vikAra utpanna thaI jAya che tathA bIjabiMdu paDavA lAge che te klIba che. mahAmohakarmano udaya thavAthI evuM thAya che. sanimittaka athavA animittaka mohodayathI koInA prati vikAra utpanna thAya tyAre jyAM sudhI tenI prApti nathI thaI jatI tyAM sudhI mAnasika sthiratA nathI rahetI. Ane ja vAtika kahe che. apavAdarUpa paMDaka vagerene dIkSA ApI zakAya che paraMtu tenI raheNI-karaNI vagerenI vizeSa 1. gA. 4969-5057. 2. gA. 5058-5137. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 227 vyavasthA karavI paDe che. paMDaka, klIba ane vAtika jema pravrajyA mATe ayogya che tema ja muMDana, zikSA, upasthApanA, sahabhojana, sahavAsa vagere mATe paNa anupayukta che. 5. vAcanAprakRtasUtra - avinIta, vikRtipratibaddha ane avyavazamitaprAmRta vAcanAne ayogya che. AthI viparIta vinIta, vikRtihIna ane upazAMtakaSAya vAcanAne yogya che.ra 3 6. saMjJApyaprakRtasUtra - duSTa, mUDha ane vyuAhita upadeza vagerenA adhikArI che. aduSTa, amUDha ane avyuAhita upadeza vagerenA vAstavika adhikArI che. 7. glAnaprakRtasUtra - nirprantha-nigranthIo rugNAvasthAmAM hoya te samaye temanI vividha yatanAo sAthe sevA karavI joIe. 8. kAla-kSetrAtikrAntaprakRtasUtra - nirprantha-nigranthIo mATe kAlAtikrAnta tathA kSetrAtikrAnta azanAdi akalpya che. jinakalpika ane sthavirakalpika mATe kAlAtikrAnta ane kSetrAtikrAntanI bhinna-bhinna maryAdAo che.pa 9. aneSaNIyaprakRtasUtra - bhikSAcaryAmAM kadAcit aneSaNIya - azuddha snigdha azanAdi laI levAmAM AvyuM hoya to tene anupasthApita (anAropitamahAvrata) ziSyane ApI devuM joIe. jo koI evo ziSya na hoya to tenuM prAzuka bhUmimAM visarjana karI devuM joIe. e 10. kalpAkalpasthitaprakRtasUtra - je azanAdi kalpasthita zramaNo mATe kalpya che te akalpasthita zramaNo mATe akalpya che. A ja rIte je azanAdi akalpasthita zramaNo mATe kalpya che te kalpasthita zramaNo mATe akalpya che. 11. gaNAntaropasampatprakRtasUtra koI paNa nigranthane koI kAraNe anya gaNamAM upasaMpadA grahaNa karavI hoya to AcArya vagerene pUchIne tema karavuM joIe. jJAna-darzana-cAritranI vRddhi mATe ja gaNAntaropasaMpadAno svIkAra karavAmAM Ave che. jJAnopasaMpadA, darzanopasaMpadA ane cAritropasaMpadAnAM grahaNanI vibhinna vidhio che. 12. viSvabhavanaprakRtasUtra AmAM mRtyuprApta bhikSu vagerenAM zarIranI pariSThApanAno vicAra karavAmAM Avyo che. AnA mATe nimnalikhita dvArono 1. gA. 51385196. 4. gA. 5236-5262. gA. 5339-5361. 7. n Education International -- 2. gA. 5197-5210. 5. gA. 5263-5314. 8. gA. 5362-5496. 3. gA. 5211-5235. 6. gA. 5315-5338. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 Amika vyAkhyAo Azraya levAmAM Avyo che H 1. pratyupekSaNAdvAra, 2. digvAra, 3. NantakadvAra, 4. kAlaMgatadvAra, 5. jAgaraNa-baMdhana-chedanadvAra, 6. kuzapratimAdvAra, 7. nivartanadvAra, 8. mAtrakadvAra, 9. zIrSadvAra, 10. tRNAdidvAra, 11. upakaraNadvAra, 12. kAyotsargadvAra, 13. prAdakSiNyadvAra, 14. abhyutthAnadvAra, 15. vyAharaNadvAra, 16. pariSThApaka-kAyotsargadvAra, 17. kSapaNa-svAdhyAyamArgaNAdvA2, 18. vyutsarjanadvA2, 19. avalokanadvA2.1 13. adhikaraNaprakRtasUtra - bhikSunuM gRhastha sAthe adhikaraNa - jhaghaDo thaI gayo hoya to tene zAMta karyA vinA bhikSAcaryA vagere karavI akalpya che. 14. parihArikaprakRtasUtra - parihAratapamAM sthita bhikSune IndramahAdi utsavonA divase vipula bhakta-pAnAdi ApI zakAya che, pachIthI nahi. tenI anya prakAranI sevA to pachIthI paNa karI zakAya che. 15. mahAnadIprakRtasUtra - nirgandha-nirjhanthIoe gaMgA, yamunA, sarayU, kozikA, mahI vagere mahAnadIo mahinAmAM ekathI vadhAre vA2 pAra na karavI joIe. airAvatI vagere ochI UMDI nadIo mahinAmAM be-traNa vAra pAra karI zakAya che. nadI pAra karavA mATe saMkrama, sthala ane nosthala A rIte traNa jAtanA mArga batAvavAmAM AvyAM che.4 16. upAzrayavidhiprakRtasUtra A sUtronI vyAkhyAmAM nirprantha-nigranthIo mATe varSARtu tathA anya RtuomAM rahevA yogya upAzrayonuM varNana karavAmAM AvyuM che.pa - -- paMcama uddeza : pAMcamA uddezamAM brahmApAya vagere agiyAra prakAranAM sUtro che. bhASyakAre A sUtronI vyAkhyAmAM nimna viSayono samAveza karyo che H-- 1. brahmApAyaprakRtasUtra - gacchasaMbaMdhI zAsra-smaraNaviSayaka vyAghAtono dharmakathA, mahardika, AvazyakI, naiSedhikI, AlocanA, vAdI, prAdhuNaka, mahAjana, glAna vagere dvArothI nirUpaNa, zAsrasmaraNa mATe gurunI AjJA, gacchavAsanA guNonuM varNana. 1. gA. 5497-5565. 4. gA. 5618-5664. - - 2. adhikaraNaprakRtasUtra - adhikaraNa - klezanI zAMti na karIne svagaNa choDIne anya gaNamAM janAra bhikSu, upAdhyAya, AcArya vagere saMbaMdhita prAyazcitta, klezane kAraNe gacchano tyAga na karatAM klezayukta citte gacchamAM rahenAra bhikSu vagerene zAMta 2, gA. 5566-5593. 5. gA. 5665-5681. 3. gA. 5594-5617. 6. gA. 5682-5725. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 229 karavAnI vidhi, zAMta na thanArane lAganAra doSo, prAyazcitta vagere." 3. saMskRtanirvicikitsaprakRtasUtra- sazakta athavA azakta bhikSu vagere sUryanA udaya ane astAbhAva pratye niHzaMka thaIne AhAra grahaNa karatA hoya ane pachIthI evuM mAlUma paDe ke sUryodaya thayo ja nathI athavA sUryAsta thaI gayo che. AvI sthitimAM AhAra vagereno tyAga karI devAthI temanI rAtribhojanavirati akhaMDita rahe che. je sUryodaya ane sUryAsta pratye zaMkAzIla thaIne AhArAdi grahaNa kare che temanI rAtribhojanavirati khaMDita thAya che - A siddhAMtanuM pratipAdana. 4. udgAraprakRtasUtra - bhikSu, AcArya vagere saMbaMdhI udgAra - vamanAdi viSayaka doSa, prAyazcitta vagere, udgAranAM kAraNa, udgAranI dRSTie bhojana viSayaka vividha Adeza, tadviSayaka apavAda vagere. 5. AhAravidhiprakRtasUtra- je pradezamAM AhAra, pANI vagere jIvAdi saMsakta ja maLatAM hoya te pradezamAM javAno vicAra, prayatna vagere karavAthI lAganAra doSo, prAyazcitta vagere, aziva, durmikSa vagere kAraNothI evA pradezamAM javAno prasaMga AvatAM tadviSayaka vividha yatanAo.' 6. pAnakavidhiprakRtasUtra - pAnaka arthAt pANInA grahaNanI vidhi, tenA parijhApananI vidhi, tadviSayaka apavAda vagere." 7. brahmarakSAprakRtasUtra - pazu-pakSInA sparza vagerethI saMbhAvita doSa, prAyazcitta vagere, ekalI rahenArI nircanthIne lAganAra doSa, prAyazcitta, apavAda vagere, nagna nirjhanthIne lAganAra doSa vagere, pAtrarahita nigraMthIne lAganAra doSa vagere, nirjhanthI mATe vyutkRSTa kAyanI akathyatA, nirgasthI mATe prAma, nagara vagerenI bahAra AtApanA levAno niSedha, jaghanya, madhyama ane utkRSTa AtApanAnuM svarUpa, nircanthI mATe upayukta AtApanAo, sthAnAyata, pratimAsthita, niSadyA, utkaTikAsana, vIrAsana, daMDAsana, lagaMDazAyI, avAjamukha, uttAna, Amrakunja, ekapArzvazAyI vagere AsanonuM svarUpa ane nircanthIo mATe tadviSayaka vidhiniSedha, nircanthIo mATe AkuMcanapaTTanA upayogano niSedha, nirmanthIo mATe sAvazraya Asana, saviSANa pIThaphalaka, savRtta alAbu, savRtta pAtrakesarikA ane dArudaMDanA upayogano pratiSedha. 1. gA. 5726-5783. 3. gA. 5829-5860. 5. gA. 5897-pa918. 2. gA. pa784-5828. 4. gA. 5861-5896. 6. gA. 1919-5975. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 Agamika vyAkhyAo 8. moprakRtasUtra - nigraMtha-nirjhanthIo mATe paraspara mokanA Acamana vagereno niSedha.' 9. parivAsita prakRtasUtra - parivAsita AhAranuM svarUpa, parivAsita AhAra ane anAhAra viSayaka doSa, apavAda vagere, parivAsita AlepanadravyanA upayogano niSedha, parivAsita tela vagerethI atyaMga vagere karavAno niSedha. 10. vyavahAramAsUtra - parihArakalpasthita bhikSune lAganAra kAraNajanya atikramAdi doSa ane temanuM prAyazcitta vagere. 11. pulAkabhaktaprakRtasUtra- dhAnyapulAka, gaMdhapulAka ane rasapulAkanuM svarUpa, pulAkabhaktaviSayaka doSonuM varNana, nircanthIo mATe pulAkabhaktano niSedha.* SaSTha uddeza : A udezamAM vacana vagere saMbaMdhita sAta prakAranAM sUtra che. bhASyakAra saMghadAsagaNi kSamAzramaNe A sUtronI vyAkhyAmAM je viSayo para prakAza pADyo che temano kramazaH paricaya A mujaba che - 1. vacanaprakRtasUtra- ninya-nirjhanthIoe alaka, hIlita, khrisita, paruSa, agArasthiti ane vyavazamitodIraNa vacanono prayoga na karavo joIe. temane avacana arthAt durvacana kahevAmAM AvyAM che. alIka vacana mATe nimnalikhita sattara sthAna che : 1. pracalA, 2. Adra, 3. maruka, 4. pratyAkhyAna, 5. gamana, 6. paryAya, 7. samudeza, 8. saMkhaDI, 9. kSullaka, 10. pArivArika, 11. ghoTakamukhI, 12. avazyagamana, 13. digvijaya, 14. ekakulagamana, 15. ekadravyagrahaNa, 16. gamana, 17. bhojana. 2. prastAraprakRtasUtra - A sUtranI vyAkhyAmAM prANavadhavAda, mRSAvAda, adattAdAnavAda, avirativAda, apuruSavAda ane dAsaviSayaka prAyazcittonA prastAro - racanAnA vividha prakAronuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. sAthe ja prastAraviSayaka apavAdonuM paNa vidhAna karavAmAM AvyuM che.' 3. kaTakAyuddharaNaprakRtasUtra- A prasaMge nirjhantha-nircanthIviSayaka kaMTaka vagerenA 1. gA. 5976-1996. 3. gA. 6033-6046. 5. gA. 6060-6128. 2. gA. 1997-6032. 4. gA. 6047-6059. 6. gA. 6129-6162. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-laghubhASya 231 uddharaNa saMbaMdhita utsargamArga, viparyAsajanya doSa, prAyazcitta, apavAda, yAtanAo vagere vAto para vicAra karavAmAM Avyo che.' 4. durgaprakRtasUtra - A prasaMge ema batAvavAmAM AvyuM che ke zramaNa-zramaNIoe durga arthAta viSama mArgathI na javuM joIe. A ja rIte kAdava vagere vALA mArga para paNa na javuM joIe' 5. kSiptacittAdiprakRtasUtra - vividha kAraNothI kSitacitta thayelI nircanthIne samajAvavAno zuM mArga che, kSicitta nircanthInI dekha-rekhanI zuM vidhi che, dIptacitta hovAnA kayA kAraNo che, dIptacitta zramaNI mATe kaI yatanAonuM paripAlana Avazyaka che -- vagere praznono vicAra karatAM AcArye unmAda, upasarga, adhikaraNa - kleza, prAyazcitta, bhaktapAna, arthAta vagere viSayonI daSTie nirgathIviSayaka vidhiniSedhonuM vivecana karyuM che.' 6. parimalthaprakRtasUtra - sAdhuo mATe cha prakAranA parimantha arthAt vyAghAta mAnavAmAM AvyA che : 1. kaucika, 2. maukharika, 3. cakSurlola, 4. titiNika, 5. IcchAlobha, 6. bhiAnidAnakaraNa. prastuta sUtranI vyAkhyAmAM A parimaMthonAM svarUpa, doSa, apavAda vagereno vicAra karavAmAM Avyo che.' 7. kalpasthitiprakRtastra- A sUtranuM vyAkhyAna karatAM bhASyakAre nimnalikhita cha prakAranI kalpasthitionuM varNana karyuM che: 1. sAmAyikakalpasthiti, 2. chedovasthApanIyakalpasthiti, 3. nirvizamAnakalpasthiti, 4, nirviSTakAyikakalpasthiti, 5. jinakalpasthiti, 6. sthavirakalpasthiti. chedopasthApanIyakalpasthitinuM dasa sthAno dvArA nirUpaNa karavAmAM AvyuM che : 1. AcelakyakalpaDhAra - acalakanuM svarUpa, acalaka-sacelakano vibhAga, vastronuM svarUpa vagere, 2. audezikakalpavAra, 3. zadhyAtarapicchakalpaDhAra, 4. rAjapiDakalpadvAra - rAjAnuM svarUpa, ATha prakAranA rAjapiDa vagere, 5. kRtikaddhAra, 6. vratakalpadvAra--paMcavratAtmaka ane caturghatAtmaka dharmanI vyavasthA, 7. jayeSThakalpaddhAra. 8. pratikramaNakalpaDhAra, 9. mAsakalpaDhAra, 10. paryuSaNAkalpaDhAra. bRhatkalpa sUtranA prastuta bhASyanI samApti karatAM AcAryuM kalpAdhyAyana zAstranA adhikArI ane adhikArInuM saMkSipta nirUpaNa karyuM che.' bRhatkalpa-laghubhASyanA A sAragrAhI saMkSipta paricayathI spaSTa che ke AmAM jaina sAdhuo - munio - zramaNo - nircanho - bhikSuonA AcAra-vicAranuM atyanta sUkSma tathA satarka vivecana karavAmAM AvyuM che. vivecananAM keTalAka sthaLa evAM paNa 1. gA. 6163-6181. 2. gA. 6182-6193. 3. gA. 6194-6310. 4. gA. 6311-6348. 5. 6349-6490. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 Agamika vyAkhyAo che jenuM manovaijJAnika dRSTie sAruM adhyayana thaI zake. tatkAlIna bhAratIya sAmAjika, sAMskRtika, dhArmika, rAjanItika vagere paristhitio para prakAza pADanArI sAmagrInuM paNa AmAM bAhulya che. A badhI daSTiothI prastuta bhASyanuM bhAratIya sAhityanA ItihAsamAM niHsaMdeha eka mahattvapUrNa sthAna che. jaina sAhityanA ItihAsa mATe AnuM mahattva AthI ya vadhu che, ema kahevAnI jarUra nathI. saMghadAsagaNi kSamAzramaNano bhAratIya sAhitya para ane vizeSa karIne jaina sAhitya para mahAna upakAra che ke jemaNe jaina AcAra para A prakAranA samRddha, suvyavasthita ane sarvAMgasuMdara graMthanuM nirmANa karyuM. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakaraNa vyavahArabhASya vyavahAra-sUtra paNa bRhatkalpanI ja jema sAdhu-sAdhvIonA AcAra sAthe saMbaMdha dharAve che. AmAM dasa udeza che. A udezomAM AlocanA, prAyazcitta, gaccha, padavI, vihAra, mRtyu, upAzraya, upakaraNa, pratimAo vagere viSayonuM varNana karavAmAM AvyuM che. prastuta bhASya A ja viSayo para vizeSa prakAza pADe che. vyavahArabhASyanA kartRtva saMbaMdhamAM nizcita rUpe kaMI nathI kahI zakAtuM. bRhatkalpalaghubhASyano paricaya ApatI vakhate ame jaina zramaNonA AcAra saMbaMdhI niyamo para paryApta prakAza pADyo che. vyavahArabhASyanA paricayamAM e ja viSayo tarapha vizeSa - dhyAna ApavAmAM Avaze jemanuM vizeSa vivecana bRhatkalpanA bhAgyamAM nathI karavAmAM AvyuM. pIThikA bRhatkalpabhASyakAranI jema vyavahArabhASyakAre potAnA bhASyanA prAraMbhamAM pIThikA ApI che. pIThikAmAM sarvaprathama vyavahAra, vyavahArI ane vyavahartavyanuM nikSepa-paddhati dvArA svarUpavarNana karavAmAM AvyuM che. je svayaM vyavahArathI abhijJache te gItArtha che. jene vyavahAranuM koI jJAna nathI te agItArtha che. agItArtha sAthe puruSe vyavahAra na karavo joIe, kemake yathocita vyavahAra karavA chatAM paNa te ema ja samajaze ke mArI sAthe ucita vyavahAra nathI karavAmAM Avyo. AthI gItArthanI sAthe ja vyavahAra karavo joIe. vyavahAra vageremAM doSonI saMbhAvanA rahe che AthI temanA mATe prAyazcittonuM paNa vidhAna karavAmAM AvyuM che. A tathyane dRSTimAM rAkhatAM bhASyakAre prAyazcittano artha, bheda, nimitta, adhyayanavizeSa, tadauMparSadra vagere daSTiothI vivecana karyuM che. prastuta bhAgamAM prAyazcittano barAbara te ja artha karavAmAM Avyo che je 1. niryukti-bhASya-malayagirivivaraNasahita saMzodhaka-muni mANeka; prakAzaka-kezavalAla premacanda modI tathA trikamalAla ugaracaMda, amadAvAda, vi. saM. 1982-5. 2. prathama vibhAga : gA. 27. 3. gA. 34. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Agamika vyAkhyAo jItakalpabhASyamAM maLe che. pratisevanA, saMyojanA, AropaNA ane parikcanA - A cAre mATe cAra prakAranA prAyazcitta batAvavAmAM AvyAM che. pratisevanA vagerenAM svarUpa tathA tatsaMbaMdhI prAyazcittono aneka prakAranA bheda-prabhedo sAthe vicAra karavAmAM Avyo che. bRhatkalpabhASyakAranI jema vyavahArabhASyakAre paNa aneka vAtonuM dAntapUrvaka spaSTIkaraNa karyuM che.' prathama udeza : pIThikAnI samApti pachI AcArya sUtra-sparzika niryuktinuM vyAkhyAna zarU kare che. pralaMba vagere saMbaMdhamAM AcArya saMkta karyo che ke kalpa nAmanA adhyayanamAM je prakAre Ano niSedha karavAmAM Avyo che te ja prakAre ahIM paNa samajI levuM joIe. prathama sUtramAM AvanAra "bhikSu' zabdano nAma, sthApanA, dravya ane bhAvadraSTie vicAra karavAmAM Avyo che. "mAsa' zabdanuM nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAvanikSepathI prarUpaNa karavAmAM AvyuM che ane batAvavAmAM AvyuM che ke prastuta adhikAra kAlabhAsano che. "parihAra' zabdanuM nimna daSTiothI vivecana karavAmAM AvyuM che : 1. nAma, 2. sthApanA, 3. dravya, 4. pariraya, 5. pariharaNa, 6. varjana, 7. anugraha, 8. Apanna, 9. zuddha. A ja rIte "sthAna", "pratisevanA', AlocanA' vagere padonI vyAkhyA karavAmAM AvI che. AlocanAnI vidhi tarapha nirdeza karatAM AcArya kahe che ke je rIte eka nAno bALaka potAnA mAtA-pitAnI sAme saraLa bhAve potAnA mananI badhI vAto kahI de che te ja rIte Alocake paNa saraLa bhAvathI potAnA guru samakSa potAnA pratyeka prakAranA aparAdha kahI devA joIe. evuM karavAthI tenAmAM Arjava, vinaya, nirmaLatA, niHzalyatA vagere aneka guNonI vRddhi thAya che. prAyazcittanAM vidhAno tarapha saMketa karatAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke kapaTapUrvaka AlocanA karanAra mATe kaThora prAyazcittano Adeza 1. pAve che naDDA, pAyachitta tu patraNa te . pAeNa vA vi cittaM, visohae teNa pacchittaM / / - vyavahArabhASya, 35. pAvaM chidati jamhA, pAyacchittaM ti bhaNNate teNaM / pAyeNa vA vi cittaM, sohayaI teNa pacchittaM / / - jItakalpabhASya, 5. 2. gA. 36. 3. gA. 37-184. 4. dvitIya vibhAga: gA. 2. 5, gA. 3-12. 6. gA. 13-26, 7. gA. 27-9, 8. gA. 134. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 235 che. mAsikAdi prAyazcittanuM sevana karatAM prAyazcittamAM vRddhi-hAni kema thAya che ? A praznano uttara ApatAM AcArya kahe che ke A vRddhi-hAninuM kAraNa sarvajJoe rAgadveSa-harSa vagere adhyavasAyonI mAtrA batAvela che. atikrama, vyatikrama, aticAra ane anAcAra A cAra prakAranA AdhAkarmAdi viSayaka aticAro mATe bhinna-bhinna prAyazcittonuM vidhAna che. atikrama mATe mAsaguru, vyatikrama mATe mAsaguru ane kAlalaghu, aticAra mATe tapoguru ane kAlaguru ane anAcAra mATe caturguru prAyazcitta che. A badhA prAyazcitto sthavirakalpikonI dRSTie che. jinakalpiko mATe paNa temanuM vidhAna che paraMtu prAyaH teo aticAronuM sevana nathI karatA.ra kayA prakAranA doSa mATe kayA prakAranA prAyazcittanuM vidhAna karavAmAM Ave che, te samajAvavA mATe bhASyakAre vAtAdi roganI upazAMti mATe prayujyamAna dhRtakuTanA cAra bhaMgonuM dRSTAnta ApyuM che. A cAra bhaMgo A pramANe che : kyAreka eka dhRtakuTathI eka rogano nAza thAya che, kyAreka eka dhRtakuTathI aneka rogono nAza thAya che, kyAreka aneka dhRtakuTothI eka roga dUra thAya che ane kyAreka aneka dhRtakuTothI aneka rogo naSTa thaI jAya che. e ja rIte vividha doSo mATe vividha prAyazcittonuM vidhAna karavAmAM Ave che. mUlaguNa ane uttaraguNanA saMbaMdhanI carcA karatAM AcArye batAvyuM che ke ekanI rakSA tathA parivRddhi mATe bIjAnuM paripAlana Avazyaka che. A ja kAraNa che ke baMne prakAranA guNonA doSonI parizuddhi mATe prAyazcittanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che ane batAvavAmAM AvyuM che ke baMnenI zuddhithI ja cAritra zuddha rahe che." 3 uttaraguNonI saMkhyA tarapha dhyAna kheMcatAM bhASyakAra kahe che ke piMDavizuddhi, samiti, bhAvanA, tapa, pratimA ane abhigraha uttaraguNAntargata che. AnA kramazaH beMtAlIsa, ATha, pacIsa, bAra, bAra ane cAra bheda che." prAyazcitta karanAra puruSa be prakAranA hoya che : nirgata ane vartamAna. je taporTa prAyazcittathI atikrAnta thaI cUkyA hoya che temane nirgata kahe che tathA je temAM vidyamAna hoya che temane vartamAna kahe che. vartamAnanA pharI beM bheda che : saMcayita ane asaMyita. A baMne pharI bebe prakAranA che H uddAta ane anuddAta. nirgata tapamAMthI to nIkaLI jAya che paraMtu chedAdi prAyazcittomAM vidyamAna rahe che. saMcAyita, asaMcayita prAyazcitta mATe yathAvasa2 eka mAsathI cha mAsa sudhInI prasthApanA hoya che jyAre saMcayita prAyazcitta mATe niyamathI cha mAsanI prasthApanA hoya che. 1. gA. 166. 4. 2. gA. 251-3. gA. 281-8. 5. gA. 289290. -- 3. gA. 257-262. 6. gA.291-4. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 Agamika vyAkhyAo prAyazcittA arthAtu prAyazcittane yogya puruSa cAra prakAranA hoya che : ubhayatara, Atmatara, paratara ane anyatara. je puruSa tapa karato karato bIjAnI sevA paNa karato hoya te ubhayatara che. je mAtra tapa ja karI zakato hoya te Atmatara che. je mAtra AcArya vagerenI sevA ja karI zakato hoya te paratara che. je tapa ane sevA A baMnemAMthI eka samayamAM koI ekanuM ja sevana karI zakato hoya te anyatara che. nikAcanA vagere prAyazcittonuM varNana karatAM e vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke nikAcanA vastutaH AlocanA ja che.' AlocanA AlocanA ane Alocaka vagara nathI thatI AthI AlocanAI ane AlocakanuM vivecana karavuM joIe. AlocanAI nirapalApI hoya che tathA nimnalikhita ATha vizeSaNothI yukta hoya che : AcAravAnuM, AdhAravAnuM, vyavahAravAnuM, apavrIDaka, prakurtI, niryApaka, apAyadarzI ane aparizrAvI. Alocaka nimnalikhita dasa vizeSaNothI yukta hoya che : jAtisampanna, kulasampanna, vinayasampanna, jJAnasampanna,darzanasampanna, caraNasampanna, kSAtta, dAnta, amAyI ane apazcAttApI. A rIte bhASyakAre AlocanAnA doSa, tadviSayakabhUta dravyAdi, prAyazcittadAnanI vidhi vagerenuM paNa vivecana karyuM che. parihAra vagere taponuM svarUpa darzAvatAM AcArye tapasahabhAvI sevA - vaiyAvRtyanuM svarUpa-varNana karyuM che. vaiyAvRtyanA traNa bheda che : anuziSTi, upAlaMbha ane anugraha. A traNemAMthI pratyekanA pharI traNa bheda che : AtmaviSayaka, paraviSayaka ane ubhayaviSayaka. AnuM svarUpa samajAvavA mATe subhadrA, mRgAvatI vagerenAM udAharaNo paNa ApavAmAM AvyAM che. mUla sUtramAM AvatA "pava- "prasthApanA' zabdanI vyAkhyA karatAM AcArya kahe che ke prAyazcittaprasthApanA be prakAranI hoya che : eka ane aneka. saMcayita prAyazcittaprasthApanA niyamataH kAmAsikI hoya che AthI te eka prakAranI ja che. bAkInI aneka prakAranI che." AropaNA pAMca prakAranI che : prasthAnikA, sthApitA, kRmnA, akRtnA ane hADahaDA. A pAMca prakAranI AropaNA prAyazcittanI che. AcArye A prakAronuM svarUpa batAvatAM haDahaDAnuM vizeSa varNana karyuM che." 1. 3. 5. gA. 298-9. gA. 341-353. gA. 412. 2. gA. 336-340. 4. gA. 374. 6. gA. 413-7. Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 2 37 prAyazcitta karanAra puruSo be prakAranA hoya che : kRtakaraNa ane akRtakaraNa. kRtakaraNanA pharI be bheda che : sApekSa ane nirapekSa. jinAdi nirapekSa kRtakaraNa che. sApekSa kRtakaraNa traNa prakAranA che : AcArya, upAdhyAya ane bhikSu. atakaraNa be prakAranA che : anadhigata ane adhigata. jemaNe sUtrArthanuM grahaNa nathI karyuM hotuM te anadhigata che. gRhatasUtrArtha adhigata kahevAya che. athavA prAyazcitta karanAra puruSa be prakAranA che : sApekSa ane nirapekSa. nirapekSa puruSa niyamataH kRtakaraNa hoya che. sApekSa puruSa traNa prakAranA che : AcArya, upAdhyAya ane bhikSu. A traNe be prakAranA che : kRtakaraNa ane akRtakaraNa. A baMne pharI be prakAranA che : gItArtha ane agItArtha. A baMnenA pharI be bheda che : sthira ane asthira. A bheda-prabhedone varNana karyA pachI AcArya parihAratapanuM bahu vistArathI vivecana karyuM che. tadanantara sAdhuo ane sAdhvIonI nistAraNavidhinuM pratipAdana karyuM che. vividha bhAvanAonuM vivecana karatAM AcArye mAsikI, kaimAsikI vagere pratimAono paricaya Apyo che tathA zithilatAvaza gaccha choDIne pharI gacchamAM sammilita thanAra zramaNa mATe vividha prakAranAM prAyazcittonuM vidhAna karyuM che. pArzvastha, yathAskanda, kuzIla, avasanna ane saMsaktanI vyutpatti, utpatti, prAyazcitta vagere para paNa bhAgakAre paryApta prakAza pADyo che. pArzvasthanA be bheda che : dezataH pArzvastha ane sarvataH pArzvastha. sarvata: pArzvasthanA traNa vikalpa che : pArzvastha, prAsvastha ane pAza0. je darzana, jJAna, .cAritra, tapa vagerenA pArzva arthAta taTa para vicare che te pArzvastha che. je jJAna, darzana, cAritra vagere pratye svastha bhAva to rAkhe che paraMtu temAM prayatnazIla nathI hoto arthAt tenI prApti mATe parizrama nathI karato te prAsvastha che. je mithyAtva vagere baMdhaheturUpa pAzomAM sthita hoya che te pAza che. dezataH pArzvastha zayyAtarapiMDa vagereno bhoga karato vicare che. je svayaM ustranuM AcaraNa kare che arthAt paribhraSTa che tathA bIjAne paNa tevA ja AcaraNanI zikSA Ape che te yathAcchanda che. je jJAnAcAra vagerenI virAdhanA kare che te kuzIla che. avasagna be prakArano che dezataH ane sarvataH. AvazyakAdimAM hInatA, adhikatA, viparyAya vagere doSonuM sevana karanAra dezAvasatra kahevAya che. je samaya para saMsmAraka vagerenuM prapekSaNa nathI karato te sarvAvasanna che. je pArthasthAdino saMsarga karIne temanI ja samAna thaI jAya che te saMsakta kahevAya che. saMsakta be prakArano che : asaMkSiNa ane saMkliSTa. je pArthasthamAM bhaLIne pArthastha thaI jAya che, yathAskandamAM bhaLIne yathAcchanda thaI jAya 1. gA. 418-420. 2. tRtIya vibhAga : gA. 226-230. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 Agamika vyAkhyAo che e ja prakAre kuzIlAdimAM bhaLIne kuzIlAdinI ja jevo thaI jAya che te asaMkliSTa saMsakta che. je pAMca prakAranA AgnavamAM pravRtta hovA chatAM paNa traNa prakAranA gauravathI pratibaddha hoya che tathA strI vageremAM baMdhAyela hoya che te saMkliSTa saMsakta che. A badhA prakAranA vyaktio mATe vibhinna prAyazcittonuM vidhAna karavAmAM AvyuM sAdhuonA vihAranI carcA karatAM ekAkI vihArano niSedha karavAmAM Avyo che tathA tatsambandhI aneka doSonuM varNana karavAmAM AvyuM che. koI vizeSa kAraNa vagara AcAryAdine choDIne na rahevuM joIe. je gacchamAM AcArya, upAdhyAya, gaNAvacchedaka, pravartaka ane sthavira - A pAMcamAMthI eka paNa vidyamAna na hoya te gacchamAM na rahevuM joIe kemake tyAM aneka doSonI saMbhAvanA rahe che. bhAgyakAre A doSonuM svarUpa samajAvatAM eka vaNikanuM daSTAnta ApyuM che. te A pramANe che: koI vANiyA pAse khUba ja dhana ekaThuM thaI gayuM. tyAre teNe vicAryuM huM kyAM jaIne rahuM to A dhanano sAro upabhoga karI zakuM? evo vicAra karIne teNe nizcaya karyo ke jyAM A pAMce AdhAra na hoya tyAM rahevuM ThIka nathI. A pAMca AdhAra A che : rAma, vaidya, dhanika, niyatika ane rUpayakSa arthAta dharmapAThaka. jyAM rAjAdi pAMca prakAranA loko na hoya tyAM dhanano athavA jIvanano nAza thayA vagara nathI raheto. pariNAme dravyopArjana viphala siddha thAya che. athavA rAjA, yuvarAja, mahattaraka, amAtya tathA kumAra - A pAMca prakAranA vyaktiothI parigRhIta rAjya guNavizAla hoya che. A prakAranA guNavizAla rAjyamAM rahevuM joIe. rAjA kevo hovo joIe? je baMne yoni arthAta mAtRpakSa ane pitRpakSathI zuddha, prajA pAsethI Avakano dasamo bhAga mAtra grahaNa kare, lokAcAra, dArzanika siddhAMta tathA nItizAstramAM nipuNa tathA dharmamAM zraddhA rAkhe te vAstavamAM rAjA che, zeSa rAjAbhAsa che. rAjA svabhujopArjita pAMca prakAranA (rUparasAdi) guNono nirudvigna thaIne upabhoga kare che tathA dezaparipatthanAdi vyApArathI vipramukta hoya che. yuvarAja kevo hovo joIe ? je prAta:kALe UThIne zarIrazuddhi vagere Avazyaka kAryothI nivRtta thaIne AsthAnikA (rAjasabhA)mAM jaIne badhA kAmonI vicAraNA kare che te yuvarAja che. mahattarakanAM lakSaNa A che : je gaMbhIra che, mArdavorpata che, kuzala che, nIti ane vinayasampanna che tathA yuvarAja sAthe maLI rAjakAryonuM prakSaNa kare che te mahattaraka che. amAtya kevo hovo joIe? je vyavahAra kuzaLa ane nItisampanna thaIne janapada, puravara (rAjadhAnI) ane 1. gA. 234thI AgaLa. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 vyavahArabhA 1 narapatinuM hita-ciMtana kare che te amAtya che. amAtya rAjAne paNa zikSA Ape che. A prasaMge bhASyakAre rAjA ane purohitane potapotAnI bhAryA dvArA kevI rIte ghaseDavAmAM AvyA, tenuM bahu ja rocaka udAharaNa ApyuM che. kumAranuM svarUpa A mujaba che : je durdAnta vagere lokonuM damana karato saMgrAma nItimAM potAnI kuzaLatAno paricaya Ape che te kumAra che. A pramANe rAjA vagerenAM svarUpanuM varNana karyA pachI AcArya, vaidya vagerenuM svarUpa batAve che. je vaidyazAstrono samyajJAtA che tathA mAtA-pitA vagere saMbaMdhita rogono nAza karI svAsthya pradAna kare che te vaidya che. jenI pAse pitA-pitAmaha vagere paraMparAthI prApta karoDonI saMpatti vidyamAna che te dhanika che. niyatika athavA vaiyatikanuM svarUpa A pramANe che : jenI pAse bhojana mATe nimnalikhita sattara prakAranA dhAnyanA bhaMDAra bharelA hoya te vaiyatika niyatika che H 1. zAli, 2. yava, 3. kodrava, 4. vrIhi, 5. rAlaka, 6. tala, 7. mudga, 8. mASa, 9. cavala, 10. caNaka, 11. tuvera, 12. masura, 13. kulattha, 14. godhUma, 15. niSpAva, 16. atasI, 17. zaNa. rUpayakSanuM svarUpa batAvatAM bhASyakAra kahe che ke je mADhara ane kauDinyanI daMDanItimAM kuzaLa hoya, koInI paNa pAsethI lAMca nathI leto tathA koI prakArano pakSapAta nathI karato te rUpayakSa arthAt mUrtimAna dharmekaniSTha deva che. ahIM sudhI vaNika dRSTAntano adhikAra che. A dRSTAnta sAdhuo upara ghaTAvatAM AcArya kahe che ke je rIte rAjA vagerenA abhAvamAM uparyukta vaNike kyAMka vAsa karavo ucita nathI te ja rIte sAdhu mATe paNa je gacchamAM AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira ane gItArtha na hoya te gacchamAM rahevuM yogya nathI. te pachI bhASyakAre AcArya vagerenA svarUpanuM varNana karyuM che. ra dvitIya udeza H dvitIya udezanAM prathama sUtranI sUtra-sparzika vyAkhyA karatAM bhASyakAre 'dvi', 'sAdharmika' ane 'vihAra'nuM nikSepa-paddhatithI vivecana karyuM che. 'dvi'zabdano cha prakAre nikSepa thAya che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva. 'sAdharmika' zabdanA nimnalikhita bAra nikSepa che : nAma,sthApanA, dravya, kSetra, kAla, pravacana, liMga, darzana, jJAna, cAritra, abhigraha ane bhAvanA. 'vihAra' zabdano nAma, sthApanA, dravya ane bhAva nikSepathI vicAra thAya che. jenAthI vividha prakAranI 1. tRtIya vibhAga H pRSTha 127-131. 2. ejana, pR. 131-2. 3. ejana, pR. 132-7. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 Agamika vyAkhyAo karmarajanuM haraNa thAya che te bhAvavihAra che. bhAvavihAra be prakArano hoya che : gItArtha ane gItArthanizrita. gItArtha be prakAranA che : gacchagata ane gacchanirgata. gacchanirgata jinakalpika gItArtha che. e ja rIte parihAravizuddhika ane yathAlandakalpikapratimApanna paNa gItArtha che. gacchagata gItArthamAM be prakAranI Rddhio che : AcArya ane upAdhyAya. bAkInA gItArthanizrita che. je svayaM agItArtha che athavA agItArthanizcita che te AtmavirAdhanA, saMyamavirAdhanA vagere doSono bhAgI thAya che. A AtmavirAdhanA vagere doSonuM bhASyakAre mArga, kSetra, vihAra, mithyAtva, eSaNA, zodhi, glAna ane stana - A ATha dvArothI nirUpaNa karyuM che. gItArtha ane gItArthanizrita bhAvavihAra pharI be prakArano che : samAptakalpa ane asamAptakalpa. samAptakalpanA pharI be bheda che : jaghanya ane utkRSTa, traNa gItArthono vihAra jaghanya samAptakalpa che. utkRSTa samAptakalpa to batrIsa hajArano hoya che. traNano samAptakalpa jaghanya hoya che AthI be vicaravAvALAe laghuka mAsa prAyazcitta karavuM paDe che. e ja rIte agItArtho mATe paNa vividha prAyazcittonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. benA vihAramAM aneka doSonI saMbhAvanA rahe che AthI beno vihAra akathya che. upadrava, dubhikSa vagere avasthAomAM apavAdarUpe benA vihAranuM vidhAna che. kAraNavazAtu be sAdhu sAthe vicare ane baMnene koI doSa lAge to ekanI tapasyAnA samaye bIjAe tenI sevA karavI joIe ane bIjAnI tapasyAnA samaye pahelAe tenI sevA karavI joIe. aneka samAna sAdhuo sAthe vicaratA hoya ane te badhAne eka sAthe koI doSa lAgyo hoya to temAMthI koI ekane mukhya banAvIne anya sAdhuoe tapazcaryA karavI joIe. aMtamAM te mukhya sAdhue ucita prAyazcitta karavu joIe.' parihAra tapa karanAra jo rogI thaI jAya ane tene koI prakArano doSa lAge to tenI AlocanA karIne teNe tapa karavuM joIe tathA azaktinI avasthAmAM bIjAoe tenI sevA karavI joIe. A viSayanuM vivecana karatAM bhASyakAre parihAra tapanA vividha doSo ane prAyazcittonuM varNana karyuM che. A rIte anavasthApya, pArAMcita vagere sAthe saMbaMdhita vaiyAvRtyanuM paNa vidhAna karavAmAM AvyuM che. kSiptacittanI sevAnuM vivecana karatAM AcArya kahe che ke saMkSepamAM be prakAranA sicitta hoya che : 1. caturtha vibhAga : gA. 3-ra1. 3. gA. 31-49. 5. gA. 62-101. 2. gA. 24-9. 4. gA. 50-61, Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 241 laukika ane lokottarika vyakti kSikSacitta kema thAya che ? AcArye kSipracitta thavAnAM traNa kAraNo batAvyAM che : rAga, bhaya ane apamAna. A traNe prakAranAM kAraNothI vyakti kSiptacitta thAya che. AnuM svarUpa samajAvavA mATe vividha udAharaNo paNa ApavAmAM AvyAM che. kSiptacittane potAnA hInabhAvamAMthI kevI rIte mukta karI zakAya, tenuM bhASyakAre vividha dRSTAnta ApIne atyanta rocaka ane manovaijJAnika vizleSaNa karyuM che. kSiptacittathI taddana virodhI svabhAvavALA dIptacittanuM vizleSaNa karatAM AcArya kahe che ke kSitacitta ane dIptacittamAM e antara che ke kSiptacitta ghaNuMkharuM mauna rahe che jyAre dIRcitta anAvazyaka baka-baka karyA kare che. dIptacitta thavAnA kAraNo para prakAza nAkhatAM batAvavAmAM AvyuM che ke kSitacitta hovAnuM mukhya kAraNa apamAna che jyAre viziSTa sammAnanA madane kAraNe vyakti dIptacitta bane che. lAbhamadathI matta hovAthI athavA durjaya zatruonI jItanA madathI unmatta thavAthI athavA A ja prakAranA koI anya kAraNathI vyakti dIptacitta bane che. Adhunika manovijJAnanI bhASAmAM kahevAmAM Ave to mahadbhAva ke je hInabhAvathI sarvathA viparIta che, dIptacitta hovAnuM mukhya kAraNa che. A ja rIte AcArye yakSAviSTa, unmatta, mohita, upasargaprApta, sAdhikaraNa, saprAyazcitta, arthajAta, anavasthApya, pArAMcika vagerenI zuzruSA, yatanA vagerenuM varNana karyuM che. sUtrasparzaka vivecana karatAM bhASyakAre ekapAkSikanA be bheda karyAM che : pravrajyAviSayaka ane sUtraviSayaka. A ja prasaMge AcArya, upAdhyAya vagerenI sthApanAnI vidhi, doSa, prAyazcitta, apavAda vagere tathA pArihArika ane apArihArikanA pArasparika vyavahAra, khAna-pAna, raheNI-karaNI vagereno paNa vicAra karavAmAM Avyo che.4 tRtIya udeza : 3 gaNadhA2NanI IcchA karanAra bhikSunI yogyatA-ayogyatAnuM nirUpaNa karatAM bhASyakAre sarvaprathama 'icchA'nuM nAmAdi nikSepothI vyAkhyAna karyuM che. tadanantara 'gaNa'nuM nikSepa-paddhatithI vivecana karyuM che. gaNadhAraNa kema karavAmAM Ave che, teno uttara ApatAM bhASyakAre batAvyuM che ke nirjarA mATe ja gaNadhAraNa karavAmAM Ave che, nahi ke pUjA vagerenA nimitte. gaNadhAraNa karanAra yati mahAtaLAva samAna hoya che je aneka prakAranI vighnabAdhAomAM paNa gaMbhIra tathA zAMta rahe che. A ja rIte pa 1. gA. 103-116. 3. gA, 166-211. 5. caturtha vibhAga - tRtIya udeza : gA. 6-16. -- 2. gA. 149-151. 4. gA. 321-382. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 Agamika vyAkhyAo AcArye aneka udAharaNa ApIne gaNadhAraNa karanAranI yogyatAnuM digdarzana karAvyuM che. bhAvaparicchinna ziSya vidyamAna hoya to AcArye tene gaNadhAraNanI anumati ApavI joIe tathA potAnI pAse ziSyo hoya to ochAmAM ochA traNa ziSyo tene ApI devA joIe. AvuM kema ? eTalA mATe ke traNe ziSyomAMthI eka koI paNa samaye tenI pAse rahI zake tathA be bhikSA vagere mATe jaI zake.1 AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira vagere padavIo dhAraNa karanAranI yogyatAayogyatAno vicAra karatAM AcArya kahe che ke jeo ekAdazAMgasUtrArthadhArI che, navama pUrvanA jJAtA che, kRtayogI che, bahuzruta che, balAgama che, sUtrArthavizArada che, dhIra che, zrutanigharSa che, mahAjana-nAyaka che teo AcArya, upAdhyAya vagere padone yogya che. AcArya vagerenI sthApanAnuM varNana karatAM bhASyakAre nava, Daharaka, taruNa, madhyama, sthavira vagere vibhinna avasthAonuM svarUpa batAvyuM che ane lakhyuM che ke AcArya marI jAya tyAre vidhipUrvaka anya gaNadharano abhiSeka karavo joIe. tevuM na karanArAo mATe prAyazcittanuM vidhAna che. anya gaNadharanI sthApanA karyA vinA AcAryanA mRtyunA samAcAra prakAzita na karavA joIe. A vidhAnanI puSTi mATe rAjAnuM dRSTAnta ApavAmAM AvyuM che. anya gaNadharanI sthApanA karyA vinA AcAryanA mRtyunA samAcAra prakAzita karavAthI gacchakSobhano sAmano karavo paDe che. koI ema vicAravA lAge che ke ame loko have anAtha thaI gayA. keTalAka loko svacchandacAritAno prazraya le che. koI kSipracitta thaI jAya che. kyAreka-kyAreka svapakSa ane 52pakSamAM spena UbhA thaI jAya che. keTalAka sAdhuo velanI jema kaMpavA lAge che. keTalAka taruNo AcAryanI pipAsAe anyatra cAlyA jAya che. 3 pravartinInA guNonuM varNana karatAM bhASyakAre sAdhvIonI durbaLatAonuM citraNa karyuM che tathA strIonA viSayamAM lakhyuM che ke strI janma-samaye pitAnA vazamAM hoya che, vivAhita thayA pachI patinA vazamAM thaI jAya che tathA vidhavA thAya tyAre putranA vazamAM thaI jAya che. A rIte strI kyAreya paNa potAnA vazamAM nathI rahetI. janma thatAM ja nArInI mAtA-pitA rakSA kare che, lagna thaI jAya tyAre pati, sasarA, sAsu vagere rakSA kare che, vidhavA thaI jAya tyAre pitA, bhAI, putra vagere rakSA kare che. A ja rIte ArthikAnI paNa AcArya, upAdhyAya, gaNinI - pravrurtinI vagere rakSA kare che.4 1. gA. 10-1. 3. gA. 220-9. 2. gA. 122-3. 4. gA. 233-4. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 24 3 maithunasevananA doSonuM svarUpa darzAvatAM AcArya, upAdhyAya, gaNAvacchedaka, sAdhu vagere mATe bhinna-bhinna prAyazcitto, paristhitio tathA pravrajyAnA niyamo para prakAza pADavAmAM Avyo che. maithunasevananA be bheda che : sApekSa ane nirapekSa. je maithunasevananI IcchA thavAthI potAnA gurune pUchI le che te sApekSa maithunasevaka che. je gurune pUchyA vinA ja maithunanuM sevana karatA rahe che te nirapekSa maithunasevaka che. A baMne prakAranA sAdhuo mATe bhinna-bhinna prakAranAM prAyazcitta che. A ja rIte gaNAvacchedaka, upAdhyAya, AcArya vagere mATe paNa vibhinna prAyazcittonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. mRSAvAda vagere anya aticAronAM sevananuM varNana karatAM tatsambandhI vividha prAyazcittonuM vivecana karavAmAM AvyuM che. vyavahArI ane avyavahArInuM svarUpa batAvatAM bhASyakAre eka AcAryanuM udAharaNa ApyuM che. AcArya pAse soLa ziSyo beThelA hatA jemAMthI ATha vyavahArI hatA ane ATha avyavahArI. nimnalikhita ATha prakAranA vyavahArIonI prazaMsA na karavI joIe : 1. kaMkaTuka, 2. kuNapa, 3. pa%, 4. uttara, 5. cArvAka, 6. badhira, 7. guThasamAna, 8. azlasamAna. A AThe prakAranA vyavahArIonuM vistArapUrvaka vivecana karavAmAM AvyuM che. caturtha uddeza : A udezamAM mukhyarUpe sAdhuonA vihAranuM vidhi-vidhAna che. zIta ane uSNakAlanA ATha mahinAmAM AcArya ane upAdhyAye koI anya sAdhu sAthe na hoya to vihAra na karavo joIe. gaNAvacchedake anya sAdhu sAthe hoya to paNa vihAra na karavo joIe. teNe be sAdhu sAthe hoya to ja vihAra karavo joIe. A rIte AcAryo ane upAdhyAye paNa anya sAdhu sAthe hoya to paNa alaga cAturmAsa na karavo joIe. temaNe anya be sAdhuo sAthe hoya to ja alaga cAturmAsa karavo joIe. gaNAvacchedaka mATe cAturmAsamAM ochAmAM ochA traNa sAdhuono sahavAsa anivArya che. sAdhuo je nAyaka sAthe eka sthAnathI bIjA sthAna para jaI rahyA hoya tenuM mArgamAM dehAvasAna thaI jAya to te sAdhuoe potAnAmAMthI zreSTha gItArtha ane cAritravAnane nAyaka banAvI levo joIe. A jAtanA yogya nAyakano abhAva pratIta thatAM temaNe potAnA anya sAdhuo jyAM vicaratA hoya tyAM cAlyA javuM joIe. tevuM na karavAthI cheda athavA parihAra tapanuM prAyazcitta karavuM paDe che. A ja rIte cAturmAsamAM koI nAyakanuM dehAvasAna thaI jAya to yogya sAdhune navo nAyaka banAvI levo joIe. kadAca evuM na thaI zake to potAnA samudAyanA anya 1. gA. 238-254. 2. gA. 255-278. 3. gA. 338-372. in Education International Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 Agamika vyAkhyAo sAdhuonI sAthe bhaLI javuM joIe. bane tyAM sudhI cAturmAsamAM vihAra karavAno prasaMga upasthita thavA ja na devo joIe. AcArya athavA upAdhyAya bImAra paDI jAya ane samudAyanA sAdhuone kahe ke amuka sAdhune mArI padavI pradAna karavI athavA teo A lokamAM na rahe to te sAdhune te samaye padavIne yogya hoya to ja padavI pradAna karavI joIe, ayogya hoya to nahi. kadAca tene padavI pradAna karI devAmAM AvI hoya paraMtu tenAmAM Avazyaka yogyatA na hoya to anya sAdhuoe tene kahevuM joIe ke tame A padavIne ayogya cho AthI tene choDI do. AvI avasthAmAM jo te padavIno tyAga karI de to tene koI prakArano doSa nathI lAgato. eka samudAyanA be sAdhu sAthe vicaratA hoya temAM eka cAritra - paryAyanI dRSTie nAno hoya ane bIjo te ja dRSTie moTo hoya tathA nAno sAdhu ziSyavALo hoya ane moTA sAdhu pAse koI ziSya na hoya to nAnA sAdhue moTA sAdhunI AjJAmAM rahevuM joIe tathA tene AhAra-pANI vagere mATe potAnA ziSyo ApavA joIe. jo moTo sAdhu ziSya-parivAra yukta hoya ane nAnA sAdhu pAse eka paNa ziSya na hoya to nAnAne potAnI AjJAmAM rAkhavo athavA na rAkhavo te moTAnI IcchA para nirbhara che. A ja rIte potAnA ziSyo tenI sevA mATe niyukta karavA ke na karavA tenI IcchA para nirbhara che. sArAMza e che ke sAthe vicaranAra sAdhuomAM je gItArtha ane ratnAdhika hoya tene ja nAyaka banAvavo joIe tathA tenI AjJAmAM rahevuM joIe. na prastuta udezanA sUtronuM vyAkhyAna karatAM bhASyakAre nimna viSayonuM varNana karyuM che : cAra kalpa jAtasamAptakalpa, jAtaasamAptakalpa, ajAtasamACkalpa ane ajAtaasamAptakalpa, varSAkALa ane vihAra, varSAvAsa mATe upayukta sthAna (cikbala, prANa, sthaMDila, vasati, gorasa, janasamAkula, vaidya, auSadha, nicaya, adhipati, pANDa, bhikSA ane svAdhyAya A tera dvArothI vicAra), jaivarSikasthApanA, gaNadharasthApananI upayukta vidhi, upasthApanAnA niyama, glAnanI vaiyAvRtya, avagrahano vibhAga, traNa prakAranI anukaMpA - gadyUta, cardhagabhUta ane dvigabhUtasambandhI athavA AhAra, upadhi ane zayyAviSayaka vagere.1 A udezamAM sAdhvIonA vihAranA niyamo para prakAza pADavAmAM Avyo che. pravartinI vagere vibhinna pado dRSTimAM rAkhIne vividha vidhi-vidhAnonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. pravartinI mATe zIta ane uSNaRtumAM eka sAdhvIne sAthe rAkhIne vihAra karavAno niSedha che. A RtuomAM ochAmAM ochI be sAdhvIo 1. caturtha udeza H gA. 1-575. : - Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 245 tenI sAthe rahevI joIe. gaNAvacchedinI mATe ochAmAM ochI traNa sAdhvIo sAthe rAkhavAno niyama che. varSARtu mATe ukta saMkhyAomAM ekanI vRddhi karavAmAM AvI che. nAyikAnuM dehAvasAna thaI jAya tyAre anya nAyikAnI niyukti mATe te ja niyamo che je caturtha udezamAM sAdhuo mATe batAvavAmAM AvyA che. sAdhune rAtri samaye, saMdhyAnA samaye athavA anya koI samaye sApa karaDI jAya to sarvaprathama sAdhu ane pachI sAdhvI, anya puruSa athavA strI potAnI yogyatA anusAra upacAra kare. evuM karavAthI sAdhu-sAdhvI mATe parihAratapa athavA anya koI prAyazcittanuM vidhAna nathI. A niyama sthavirakalpIo mATe che. jinakalpIne jo sApa karaDI jAya to paNa te bIjA pAse koI paNa prakArano upacAra vagere nathI karAvI zakato. bhASyakAre ne niIthA niAMthIJo ya saMmoDyA....' (sUtra 19)nI vyAkhyA karatAM 'saMbhogika'nuM vistArapUrvaka vivecana karyuM che. 'saMbhoga' cha prakArano hoya che H ogha, abhigraha, dAnagrahaNa, anupAlanA, upapAta ane saMvAsa. oghasaMbhoganA bAra bheda che : upadhi, zruta, bhaktapAna, aMjalIgraha, dApanA, nikAcana, abhyutthAna, kRtikarma, vaiyAvRtya, samavasaraNa, sanniSadyA ane kathAprabandhanaviSayaka. upasaMbhoganA cha bheda che H udgamazuddha, utpAdanAzuddha, eSaNAzuddha, parikarmaNAsaMbhoga, pariharaNAsaMbhoga ane saMyogaviSayaka. A rIte nizIthanA pAMcamA uddezamAM varNita saMbhogavidhi, prAyazcitta vagere anusAra ahIM paNa 'saMbhoga'nuM varNana samajI levuM joIe. SaSTha uddeza : A udezamAM batAvavAmAM AvyuM che ke sAdhune potAnA saMbaMdhIne tyAMthI AhAra vagere grahaNa karavAnI IcchA thAya to potAnAthI vRddha sthavira vagerenI AjJA lIdhA vagara tema karavuM akalpya che. sthavira vagerenI AjJA vinA potAnA saMbaMdhIne tyAMthI AhAra lenAra mATe cheda athavA rihAratapanAM prAyazcittanuM vidhAna che. AjJA maLavA chatAM paNa jo janAra sAdhu alpabodha hoya to teNe ekalA na jatAM koI bahuzruta sAdhunI sAthe ja javuM joIe. tyAM jAya tyAre tenA pahoMcyA pahelAM jo bhojana taiyAra karyuM hoya to te levuM joIe anyathA nahIM. AcArya tathA upAdhyAya mATe pAMca atizaya hoya che jemanuM samudAyanA anya sAdhuoe vizeSa dhyAna rAkhavuM joIe : (1) teo bahArathI Ave tyAre paganI raja vagere sApha karavI tathA pramArjanA karavI, (2) temanA uccA2-prasavaNa vagere (azuci)ne nirdoSa sthAnamAM pheMkavAM, (3) temanI IcchA thAya tyAre vaiyAvRtya karavI, 1. paMcama udeza : gA. 46-52. ; Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 Agamika vyAkhyAo (4) temanI sAthe upAzrayanI aMdara rahevuM, (5) temanI sAthe upAzrayanI bahAra rahevuM. gaNAvadakane aMtima be atizaya hoya che. grAma, nagara vageremAM cAre tarapha dIvAlathI gherAyela eka ja dvAravALA makAnamAM AcAryathI judA khaMDamAM agItArtha sAdhuono nivAsa niSiddha che. jo temAM koI gItArtha sAdhu hoya to evo koI niSedha nathI. mAtra agItArtha sAdhuoe A jAtanA sthAnamAM nivAsa karavAthI temane cheda athavA parihAratapanA prAyazcittanA bhAgI banavuM paDe che. A ja rIte aneka dvArothI yukta ghara vageremAM rahevA mATe paNa gItArthanuM sAhacarya anivArya che. etaSiyaka vistRta vivecana bRhatkalpabhASyano paricaya ApatI vakhate karavAmAM AvI cUkyuM che.' - aneka strI-puruSone koI sthAna para maithuna sevana karatAM joIne jo koI sAdhu vikArayukta thaI hastakarma vagerethI potAnA vIryano kSaya kare to tenA mATe eka mAsanA anuddhAtI parihAratapanA prAyazcittanuM vidhAna che; jo te koI acitta pratimAdimAM potAnA zukrapugalo vahAvato maithunapratisevanAmAM prasiddha thAya che to tenA mATe cAra mAsanA anuddhAtI parihAratapanA prAyazcittanuM vidhAna che. anya gaNamAMthI AvelAM kSINa AcAravALA sAdhu-sAdhvIone temanI parizuddhi karyA vinA potAnA gaNamAM na bheLavavA joIe ane na to temanI sAthe AhAra vagere karavo joIe. je sAdhu-sAdhvI potAnA doSo khullA dilathI AcArya sAme mUkI de tathA yathocita prAyazcitta karIne pharI tevuM kRtya na karavAnI pratijJA kare temanI ja sAthe potAno saMbaMdha joDavo joIe. bhASyakAre SaSTha udezanI vyAkhyAmAM nimna viSayono paNa samAveza karyo che : "jJAtavidhi padanuM ekAdaza dvArapUrvaka vyAkhyAna - 1, AkrandAsthAna, 2. kSita, 3. preraNA, 4. upasarga, 5. pathirodana, 6. apabhrAjanA, 7, ghAta, 8, anuloma, 9. abhiyogya, 10. viSa, 11. kopa; sapravidha kUranI gaNanA - zAlikUra, vrIhikUra, kodravakUra, yavakUra, godhUmakUra, rAlakanUra ane AraNyavrIhikUra; AcArya vasatinI bahAra rahevAthI lAgatA doSa; AcArya svayaM bhikSA mATe jAya athavA na jAya, javAnAM kAraNa, na javAnAM kAraNa, tatsambandhI doSa ane prAyazcitta; abhyasthAnanA nirAkaraNanAM kAraNa; cAra prakAranI vikathAnI vyAkhyA; AkSepa, AropaNA, prarUpaNA vagere padonuM vyAkhyAna; AcAryanA pAMca atizaya - utkRSTa bhakta, utkRSTa pAna, malinopadhidhAvana, prazaMsana ane hastapAdazauca; atibheda, pUrvavyagrAha, saMsarga ane abhinivezanA kAraNe mithyAdaSTinI utpatti ane te 1. juo - vagaDAprakRtasUtra : gA. 2125-2289 (bRhatkalpa-laghubhASya), Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 247 mATe kramazaH jamAli, govindra, zrAvakabhikSu ane goThAmAhilanAM dRSTAnta; vasativiSayaka vividha yatanAo; gharanI aMdara tathA bahAra abhiniviMgaDA, tenA vividha bheda, tadviSayaka vividha doSa, yatanAo tathA prAyazcitta.1 saptama uddeza : saptama udezanA bhASyamAM nimna viSayonuM vivecana karavAmAM AvyuM che :- je sAdhu-sAdhvI sAMbhogika che arthAt eka ja AcAryanA saMrakSaNamAM che temaNe (sAdhvIoe) potAnA AcAryane pUchyA vinA anya samudAyamAMthI AvanArI aticAra vagere doSothI yukta sAdhvIne potAnA saMdhamAM na levI joIe. je sAdhvIne AcArya prAyazcitta vagerethI zuddha karI de tene potAnA saMghamAM na lenArI sAdhvIoe AcAryane yathocita daMDa Apavo joIe. je sAdhu-sAdhvIo eka gurunI AjJAmAM hoya te (sAdhu) anya samudAyanA sAdhuo sAthe gocarIno vyavahAra karI zake che. jo anya saMghanA sAdhuo AcAraviruddha vyavahAra karatA hoya to temanI sAthe pITha pAchaLa vyavahAra baMdha na karI devo joIe paNa temane potAnI truTionuM pratyakSa bhAna karAvavuM joIe. teo pazcAttApa karI potAnI truTi sudhArI le to temanI sAthe vyavahAra-bhaMga na karavo joIe. jo evuM karatAM paNa teo potAnI bhUla na sudhAre to temanI sAthe vyavahAra baMdha karI devo joIe. sAdhvIo mATe bIjA prakArano niyama che. temaNe pratyakSa doSa joIne paNa gocIno vyavahAra na toDavo joIe paraMtu potAnA AcAryanI AjJA laIne azuddha AcAravALI sAdhvInA gurune tenI sUcanA ApavI joIe. tevuM karavAthI paNa jo te potAno AcAra na sudhAre to tene sUcanA ApI devI joIe ke tArI sAthe amAro vyavahAra baMdha che. koI paNa sAdhue potAnI vaiyAvRtya mATe strIne dIkSA ApavI akalpya che. tene dIkSA ApIne anya sAdhvIne soMpI devI joIe. sAdhvI koI paNa puruSane dIkSA nathI ApI zakatI. teNe to koI yogya sAdhu pAse ja dIkSA grahaNa karavI paDe che. sAdhvIe eka saMdhamAM dIkSA laIne bIjA saMghanI ziSyA banavuM hoya to tene dIkSA na ApavI joIe. teNe jyAM rahevuM hoya tyAM ja jaIne dIkSA grahaNa ka2vI joIe. sAdhu mATe evo niyama nathI. te kAraNavazAt eka saMdhamAM dIkSA laIne bIjA saMghanA gurune potAno guru banAvI zake che. traNa varSanA paryAyavALo sAdhu suyogya hoya to trIsa varSanA paryAyavALI sAdhvIno upAdhyAya thaI zake che. A ja rIte pAMca varSanA paryAyavALo sAdhu sATha varSanA paryAyavALI sAdhvIno AcArya banI zake che. 1. Sa vibhAga : gA. 1-387. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 Agamika vyAkhyAo je makAnamAM sAdhu rahevA mAge teno mAlika, tenI vidhavA putrI, putra, bhAI vagere koInI paNa AjJA levI anivArya che. mArgamAM jatI vakhate kyAMka rokAvAno prasaMga Ave to paNa yathAvasara koI ne koI gRhasthanI AjJA levI joIe. rAjyamAM eka rAjA koI kAraNathI rAjA na rahe tyAre bIjA rAjAnI nizcita rUpe sthApanA thaI jAya to tenI pharI AjJA laIne tenA rAjyamAM rahevuM joIe. sAdhvInI dIkSAnA prasaMganuM vivecana karatAM bhASyakAre eka kozalaka AcArya ane eka zrAvikAnuM dRSTAnta ApyuM che ane batAvyuM che ke kozalaka potAnA dezasvabhAvathI ja aneka doSothI yukta hoya che. A matanI puSTi karatAM Andhra vagere pradezonA nivAsIonA svabhAva tarapha paNa saMketa karavAmAM Avyo che. Andhra dezamAM janmyo hoya ane akrUra hoya, mahArASTramAM janmyo hoya ane avAcALa hoya, kozalamAM janmyo hoya ane aduSTa hoya - evo somAMthI eka paNa maLavo muzkela che. sAdhu-sAdhvIonA svAdhyAya mATe upayukta tathA anupayukta kALanuM bhASyakAre ati vistRta varNana karyuM che. sAthe ja svAdhyAyanI vidhi vagere anya Avazyaka vAto para paNa pUrNa prakAza pADyo che. paraspara vAcanA ApavAno zuM niyama che, tenuM paNa vistArapUrvaka pratipAdana karavAmAM AvyuM che. aSTama uddezaH A udezanA bhASyamAM mukhyarUpe nimnalikhita vAtonI carcA karavAmAM AvI che : zayana karavA athavA anya prayojana mATe pATanI AvazyakatA pratIta thatAM sAdhu eka hAthe tene UpADI zake teTalI halakI pATa gAma athavA paragAmathI mAMgIne lAvI zake che. paragAmathI lAvavAnI sthitimAM traNa divasa jeTalA dUranA aMtaravALA gAmathI lAvI zakAya che, tenAthI adhika nahi. vRddha sAdhu mATe AvazyakatA hoya tyAre pAMca divasa jeTalA dUranA aMtaravALA sthAnethI paNa lAvI zakAya che. pAchA ApavAnI zarate lAvelI vastu anya makAnamAM laI javI hoya to tenA mATe pharI mAlikanI AjJA levI joIe. e ja rIte koI makAnamAM rokAvuM hoya to tenA svAmInI AjJA laIne rokAvuM joIe. koI sAdhune gocarI vagere mATe jatI vakhate koI anya sAdhunuM nAnuM-moTuM upakaraNa maLe to pUchaparacha karIne jenuM hoya tene ApI devuM joIe. mAlikano patto na lAgavAnI sthitimAM tenuM nirdoSa sthAne visarjana karI devuM joIe. vizeSa kAraNa upasthita thatAM bIjA sAdhu mATe pAtrAdi sAmagrI saptama uddeza : gA. 123-6. 2. gA. 181-406. 1. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 vyavahArabhASya svIkAravI kapya che. te sAmagrI te sAdhune pUchIne tenA grahaNa na karavAnI sthitimAM ja gurunI AjJAthI anya sAdhune ApI devI joIe. kuphphaTI(kUkaDI)nA IMDA jeTalo athavA kukSI (peTa)mAM sukhapUrvaka bharI zakAya teTalA AhAranA batrIsamAM bhAga arthAt kukSIaMDa jevaDA ATha koLiyA khAnAra sAdhu alpAhArI, bAra koLiyA khAnAra sAdhu apAdhahArI, soLa koLiyA khAnAra ardhAhArI, covIsa koLiyA khAnAra prAptAvamaudarya, ekatrIsa koLiyA khAnAra kiMcidavamaudarya ane batrIsa koLiyA khAnAra pramANAhArI kahevAya che. kuphphaTI athavA kukuTInuM vyAkhyAna karatAM kahevAmAM AvyuM che ke "kutsitA kuTI kukuTI' arthAt zarIra. te zarIrarUpa kukuTInuM aMDaka arthAt IMDA samAna je mukha che te kukuTIaMDaka che. mukhane aMDaka kema kahevAmAM AvyuM? kemake garbhamAM sarvaprathama zarIranuM mukha bane che ane pachIthI bAkIno bhAga; AthI prathama niSpanna thavAne kAraNe mukhane aMDaka kahevAmAM AvyuM che.' navama udeza : A udezano mukhya viSaya che zayyAtara arthAt sAgArikanA jJAtika, svajana, mitra vagere AgaMtuko pAsethI saMbaMdhita AhAranA grahaNa-agrahaNano viveka tathA sAdhuonI vividha pratimAonuM vidhAna. sAgArikanA gharanI aMdara ke bahAra koI AgaMtuka bhojana karI rahyo hoya ane te bhojana sAthe sAgArikano saMbaMdha hoya arthAt tene ema kahevAmAM AvyuM hoya ke tArA khAdhA pachI je kaMI bace tene pAchuM soMpaje to te AhAramAMthI sAdhu AgaMtukanA Agraha karavA chatAM paNa kaMI na le. jo te AhAra sAthe sAgArikano kaMI paNa saMbaMdha na rahI gayo hoya to sAdhu te grahaNa karI zake che. A ja rIte sAgarikanA dAsa-dAsI vagerenA AhAranA viSayamAM paNa samajavuM joIe. auSadha vagere viSayamAM paNa e ja niyama che ke jeno koI vastu para pUrNa adhikAra hoya tenI ja IcchAthI te vastu grahaNa karavI joIe. bhASyakAre prastuta udezanI vyAkhyAmAM Adeza athavA Aveza, cakrikA, gaulikA, diauSikA, sautrikA, bodhikA,kAsA, gaMdhikAzAlA, zaunDikazAlA, ApaNa, bhAMDa, auSadhi vagere padono samAveza karyo che. pratimAonA vivecanamAM tatsambandhI kALa, bhikSAparimANa, karaNa ane karaNAntara, moka pratimAno zabdArtha, kalpAdigrahaNanuM prayojana, mokanuM svarUpa, mahatI mokapratimAnuM lakSaNa vagere Avazyaka vAto para saMkSipta prakAza pADavAmAM Avyo che. 1. aSTama udeza : gA. 30. 2. navama udezaH gA. 1-73. 3. gA. 74-128. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dazama uddeza : A udezamAM yavamadhya-pratimA ane vajramadhya-pratimAnI vidhi para vizeSa rUpe vicAra karavAmAM Avyo che. pAMca prakAranA vyavahAranuM vistRta vivecana karatAM bAladIkSAnI vidhi para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che. dasa prakAranI sevAnuM varNana karatAM tenAthI thanArI mahAnirjarAnuM paNa nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. -- yavamadhya-pratimAnuM svarUpa batAvatAM bhASyakAra kahe che ke A pratimAne yava ane candranI upamA ApavAmAM AvI che. jeno madhyabhAga yava samAna che te yavamadhyapratimA che. teno AkAra candra samAna hoya che. vajamadhya-pratimA madhyamAM vajra samAna hoya che. tene paNa candranI upamA ApavAmAM Ave che. yavamadhya-pratimA madhyamAM vipula - sthULa hoya che tathA Adi ane aMtamAM tanu - kRza hoya che. je rIte zukla pakSano candra kramazaH vRddhi tarapha jaIne pharI hrAsa tarapha Ave che te ja rIte yavamadhya-pratimA paNa kramazaH bhikSAnI vRddhi tarapha jatI pharI CAsa tarapha jAya che. vajramadhya-pratimAmAM candranI upamA bIjI rIte ghaTita thAya che. AmAM bahulapakSanuM AdimAM grahaNa thAya che. je rIte kRSNapakSano candra pahelAM kramazaH hrAsane prApta thAya che ane pachI kramazaH vadhe che te ja rIte vajramadhya-pratimAmAM paNa kramazaH bhikSAno DrAsa thaIne pharI tenI vRddhi thAya che. A ja rIte A pratimA Adi ane aMtamAM to sthULa hoya che paraMtu madhyamAM kRza hoya che. 2 vyavahA2 pAMca prakArano che : Agama, zruta, AjJA, dhAraNA ane jIta. A pAMce prakAronuM svarUpavarNana jItakalpabhASyano paricaya ApatI vakhate karavAmAM AvI cUkyuM che AthI ahIM tenI punarAvRtti binajarUrI che. nirprantha pAMca prakAranA hoya che : pulAka, bakuza, kuzIla, nirprantha ane snAtaka. temane mATe vividha prakAranAM prAyazcittonuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. prAyazcitta dasa prakAranAM che H 1. AlocanA, 2. pratikramaNa, 3. mizra, 4. viveka, 5. vyutsarga, 6. tapa, 7. cheda, 8. mUla, 9. anavasthApya ane 10. pAraMcita ke pArAMcika. pulAka mATe AlocanA, pratikramaNa, mizra, viveka, tapa ane vyutsarga - A cha prakAranAM prAyazcitta che. bakuza ane kuzIla mATe badhAM arthAt dasa prAyazcitta che. yathAlandha-kalpamAM ATha prakAranAM prAyazcitta che (kemake temAM anavasthApya ane pAraMcitano abhAva che). nirprantha mATe AlocanA ane viveka A be prAyazcittonuM vidhAna che. snAtaka mATe mAtra eka prAyazcitta - vivekanuM vidhAna karavAmAM AvyuM 1. dazama uddeza : gA. 3-5. 2. gA. 53. 3. jItakalpabhASya, gA. 7-694 tathA prastuta graMtha, pR. 203-207. Agamika vyAkhyAo Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahArabhASya 251 che. have pAMca prakAranA saMyato mATe prAyazcittonuM vidhAna karatAM bhASyakAra kahe che ke sAmAyikasaMyata sthavirakalpiko mATe cheda ane mUla choDIne bAkInAM ATha prAyazcitta - AlocanA, pratikramaNa, mizra, viveka, vyutsarga, tapa, anavasthApya ane pAraMcita " che; jinakalpiko mATe AlocanA, pratikramaNa, mizra, viveka, vyutsarga ane tapa - A cha prAyazcitta che. chedopasthApanIya saMyamamAM sthita sthaviro mATe badhA prakAranAM prAyazcitta che; jinakalpiko mATe ATha prakAranAM prAyazcitta che. parihAravizuddhika saMyamamAM sthita sthaviro mATe paNa mUlaparyanta ATha ja prAyazcitta che; jinakalpiko mATe cheda ane mUla choDIne cha prakAranAM prAyazcitta che. sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta saMyamamAM vidyamAna mATe AlocanA ane viveka - A be ja prAyazcitta che.' AgamAdi pAMca prakAranA vyavahAranuM suvistRta vavecana karyA pachI cAra prakAranA puruSajAtanI carcA zarU karavAmAM AvI che : 1. arthakara, 2. mAnakara, 3. ubhayakara ane 4. nobhayakara. AmAMthI prathama ane tRtIyane saphaLa mAnavAmAM AvyA che ane dvitIya ane caturthane niSphaLa. A cAre prakAranA puruSonuM svarUpa spaSTa karavA mATe ujjayinI nagarI ane zakarAjAnuM daSTAnta ApavAmAM AvyuM che. A ja rIte 1. gaNArthakara, 2. mAnakara, 3. ubhayakara ane 4, anubhayakaranuM varNana karyA pachI gaNasaMgrahakara, gaNazobhAkara, gaNazodhikara vagere cAra-cAra prakAranA puruSonuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. aMtamAM traNa prakAranI sthavirabhUmi, traNa prakAranI zaikSakabhUmi, ATha varSathI ochI vaya dharAvanAranI dIkSAno niSedha, AcAraprakalpa (nizItha)nAM adhyayananI yogyatA, sUtrakRta vagere anya sUtronAM adhyayananI yogyatA, dasa prakAranI sevA vagereno vicAra karavAmAM Avyo che.. 1. 3. gA. 352-364. gA. 15-44. 2. dazama udeza : pR. 94, gA. 1-7, 4. gA. 4pa-140. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakaraNa oghaniryukti-laghubhASya prastuta prakaraNanA prAraMbhamAM bhASyono sAmAnya paricaya ApatI vakhate ame AvazyakAdi sUtro para lakhAyelAM bhASyonAM je nAma gaNAvyAM che temAMthI nimnalikhita cha bhASya prakAzita thaI cUkyAM che : 1. vizeSAvazyakabhASya, 2. jItakalpabhASya, 3. bRhatkalpalaghubhASya, 4. vyavahArabhASya, 5. oghaniryuktilaghubhASya ane 6. piMDaniryuktibhASya. AmAMthI prathama cArano vistRta paricaya ApavAmAM AvI gayo che. oghaniryuktilaghubhASya ane piMDaniryuktibhASyanI gAthA-saMkhyA bahu moTI nathI. prathamamAM 322 ane dvitIyamAM 46 gAthAo che. A gAthAo niryuktiomAM mizritarUpe upalabdha che tathA gaNatarImAM niryuktionI gAthAothI ochI che. vyavahArabhASyakAranI mAphaka A baMne bhASyakAronAM nAmano paNa koI ullekha nathI maLato. oghaniryuktilaghubhASyamAM nimna viSayono samAveza cheH ogha, piMDa, samAsa ane saMkSepa ekArthaka che; vrata, zramaNadharma, saMyama, vaiyAvRtya, brahmacaryagupti, jJAnAditrika, tapa ane kronigrahAdi caraNa che; piDavizuddhi, samiti, bhAvanA, pratimA, Indriyanirodha, pratilekhana, gupti ane abhigraha karaNa che; anuyoga cAra prakArano hoya che : caraNa karaNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dravyAnuyoga; glAna sAdhunI paricaryA zA mATe karavI joIe tathA tenI zuM vidhi che; bhojana grahaNanI nirdoSa vidhi tathA tatsambandhI yatanAo; sAdhuonA vicaraNano samaya ane tadviSayaka maryAdAo vagere; grAmamAM praveza tathA zakunApazakunano vicAra; sthApanAkulonI sthApanA tathA tenI anivAryatA; kAyotsarga karavAnI vidhi ane tenA mATe upayukta sthAna, Asana vagere; aupaghAtikanA traNa bheda : AtmaupaghAtika, 1. niryukti-bhAga-droNAcAryasUtritavRttibhUSitaH prakAzaka- zAha veNIcandrasuracandra, Agamodaya samiti, mahesANA, san 1919. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oghaniryukti-laghubhASya 253 pravacanaupaghAtika ane saMyamIpaghAtika; pAtralepanI vidhi, yAtanAo ane doSo; bhikSAgrahaNano upayukta kALa; bhikSATananI nirdoSa vidhi; dAtAnI yogyatA, ayogyatAno viveka; strI-puruSano vicAra; gamanAgamana samaye vividha upakaraNa grahaNa karavAnA niyamo tathA dharmarucinuM dRSTAnta; AhArano upabhoga karavAnI nirdoSa vidhi vagere. 1 1. bhASyagAthA 1-322, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakaraNa oghaniryukti-bRhadbhASya munizrI puNyavijayajI pAse ghaniryukti-bRhabhASyanI eka hastalikhita prati che jemAM 2517 gAthAo che, temAM niryukti-gAthAo paNa sammilita che. prAraMbhamAM niryuktinI nimna gAthAo che : arihaMte vaMdittA coddasapuvvI taheva dasapuvI / ekkArasaMgasuttasthadhArae savvasAhU ya // 1 // oheNa ya nijjutiM vocchaM caraNakaraNANuogAto / appakkharaM mahatthaM aNuggahatthaM suvihiyANaM // 2 // A gAthAomAM niryuktikAre arihaMta, caturdazapUrvI, dazapUrvI tathA ekAdazAMgasUtrArthadhAraka badhA sAdhuone namaskAra karIne oghaniryukti lakhavAnI pratijJA karI che. bhASyakAre A ja niryuktinI gAthAonAM vivecana rUpe prastuta bhASyanuM nirmANa karyuM che. graMthamAM bhASyakAranAM nAma vagere viSayamAM koI prakArano ullekha nathI. droNAcAryanI vRtti laghubhASya para che, bRhabhASya para nahIM. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakaraNa piMDaniryukti-bhASya piMDaniryuktilaghubhASyamAM nimna viSayonuM saMkSipta vyAkhyAna che: "gauNa' zabdanI vyutpatti, piMDa'nuM svarUpa, laukika ane sAmayikanI tulanA, piMDasthApanAnA be bheda : sadbhAvasthApanA ane abhAvasthApanA, piMDanikSepa ane vAtakAya, AdhAkarmanuM svarUpa, adhaHkarmatAtu, vibhAgaudezikanA bheda, mizrajAtanuM svarUpa, svasthAnanA sthAnasvasthAna, bhAjanasvasthAna vagere bheda, sUkSma prAbhRtikAnA apasarpaNa ane utsarSaNarUpa be bheda, vizodhi ane avizodhinI koTio, cUrNanuM svarUpa tathA tatsambandhI be kSullakonuM daSTAnta. 1. niryukti-bhAgya-malayagirivivRttiyukta-prakAzakaH devacandralAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1918. 2. bhASyagAthA 1-46. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakaraNa paMcakalpamahAbhASya A bhASya paMcakalpaniryuktinA vivecana rUpe che. AmAM kula maLIne 2665 gAthAo che jemAM mAtra bhASyanI 2574 gAthAo che. prAraMbhamAM niryuktikArakRta nimna thA cha : vaMdAmi bhaddabAha pAINaM carimasagalasuyanANi / suttassa kAragamisiM dasANa kappe ya vavahAre // 1 // A gAthA dazAzrutaskaMdhanI niyukti tathA cUrNimAM paNa prAraMbhamAM ja che. A gAthAnuM vyAkhyAna karatAM bhASyakAre "bhadrabAhuno artha "suMdara bAhuovALo' karyo che. anya bhadrabAhuothI prastuta bhadrabAhunuM pRthakkaraNa karavA mATe "prAcIna' (gotra), 'yaramasatazAnI' bhane 'zA-85-vyavahArasUtrAra' vizeSa ApavAmAM AvyAM che. etadviSayaka gAthAo aitihAsika dRSTie vizeSa mahattvapUrNa hovAne kAraNe ahIM uddhata karavAmAM Ave che : bhadda tti suMdara tti ya tulattho jattha suMdarA bAhU / so hoti bhaddabAhu goNNaM jeNaM tu vAlatte // 7 // pAeNaM lakkhijjai pesalabhAvo tu bAhujuyalassa / uvavaNNamato NAmaM tasseyaM bhaddabAhu tti // 8 // aNNe vi bhaddabAhU visesaNaM gottagahaNa pAINaM / aNNesiM pa'visiTe visesaNaM carimasagalasuttaM // 9 // carimo apacchimo khalu coisapuvvA u hoti sagalasuttaM / sesANa vudAsaTTA suttakarajjhayaNameyassa // 10 // kiM teNa kayaM suttaM jaM bhaNNati tassa kArato so u / bhaNNati gaNadhArIhi savvasuyaM ceva puvvakataM // 11 // tatto cciya NijjUDhaM aNuggahaTThAya saMpayajatINaM / so suttakArao khalu sa bhavati dasakappavavahAre // 12 // kalpa (kalpa)nuM vyAkhyAna karatAM bhASyakAra kahe che ke kalpa be prakArano hoya che : jinakalpa ane sthavirakalpa. A baMne prakAranA kalpono dravya ane bhAvapUrvaka 1. A bhASyanI hastalikhita prata muni zrI puNyavijayajInI kRpAthI prApta thaI che. A prata muni zrIe vi.saM. 1983mAM lakhIne taiyAra karI che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalpa mahAbhASya 257 vicAra karavo joIe. tyAra pachI kalpya ane akalpya vastuono vicAra karavAmAM Avyo che. kalpIo arthAt sAdhuonI jJAna, darzana ane cAritrarUpa trividha saMpadAnuM varNana karatAM bhASyakAre pAMca prakAranA cAritranuM svarUpa batAvyuM che : sAmAyika, chedopasthApana, parihAravizuddhi, sUkSmarAga - sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta. A ja rIte cAritranA kSAyika, kSAyopamika ane aupamika A traNe bhedonuM paNa varNana ka2vAmAM AvyuM che. jJAna be prakAranuM hoya che : kSAyika ane kSAyopazamika. kevalajJAna kSAyika che ane bAkInuM jJAna kSAyopazamika che. darzana traNa prakAranuM che : kSAyika, kSAyopamika ane aupamika. cAritranuM pAlana koNa kare che ? nirprantha ane saMyata. nirprantha ane saMyatanA pAMca-pAMca bheda hoya che : kassetaM cAritaM NiyaMTha taha saMjayANa te katihA / paMca NiyaMThA paMceva saMjayA hoMtime kamaso // 83 // pAMca prakAranA nirprantha A che : pulAka, bakuza, kuzIla, nigrantha ane snAtaka. saMyatanA sAmAyika vagere uparyukta pAMca bheda che. A dasa prakAranA zramaNonA prastuta bhASyamAM bIjA paNa aneka bheda-prabhedo karavAmAM AvyAM che. 'kalpa' zabdano prayoga kayA-kayA arthomAM karavAmAM Avyo che, teno vicAra karatAM kahevAmAM AvyuM che ke 'kalpa' zabda nimna arthomAM prayukta thayo che H sAmarthya, varNanA, kAla, chedana, karaNa, aupamya ane adhivAsa : sAmatthe vaNNaNA kAle cheyaNe karaNe tahA 1 ovamme ahivAse ya kappasaddo viyAhio / / 154 // A badhAnuM bhedapuraHsara vistRta vivecana navamA pUrvamAM karavAmAM AvyuM che. prastuta bhASyamAM mAtra paMcakalpa pAMca prakAranA kalpanuM saMkSipta varNana che. jemake bhASyakAra pote ja lakhe che : so puNa paMcavikappo, kappo iha vaNNio samAseNaM / vistharato puvvagato, tassa ime hoMti bhedA tu // 174 // pAMca prakAranA kalpanA kramazaH cha, sAta, dasa, vIsa ane beMtAlIsa bheda che : chavyi sattaviSe ya, savida nItivide ya vAyAne / cha prakAranA kalpano cha prakAre nikSepa karavo joIe. te cha prakArano nikSepa che : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla ane bhAva. dravyakalpa traNa prakArano che H jIva, ajIva ane mizra. jIvakalpanA pharI traNa bheda che : dvipada, catuSpada ane apada. prastuta adhikAra dvipadano che ane temAM 1. gA, 59. 2. gA. 175. 3. gA. 180. -- -- Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 Agamika vyAkhyAo paNa manuSyadvipadano. manuSyadvipadamAM paNa karmabhUmijano adhikAra abhISTa che. A manujajIvakalpa cha prakArano che pravrAjana, muMDana, zikSaNa, upasthApana, bhoga ane saMvatana : pavvAvaNa muMDAvaNa sikkhAvaNuvaTTha bhuMja saMvasaNA / esottha (tu) jIvakappo, chabbhedo hoti NAyavvo // 186 // bhASyakAre AnI para paryApta prakAza pADyo che. pravrAjananuM vivecana karatAM jAti, kuLa, rUpa ane vinayasampanna vyaktine ja pravrayA yogya mAnI che. bALa, vRddha, napuMsaka, jaDa, klaba, rogI, stana, rAjApakArI, unmatta, adarzI, dAsa, duSTa, mUDha, ajJAnI, jugita, bhayabhIta, palAyita, niSkAsita, garbhiNI ane bAlavatsA - A vIsa prakAranI vyaktione pravrajyA - dIkSA ApavI akalpa che : bAle vuDDhe napuMse ya, jaDDe kIve ya vAhie / teNe rAyAvagArI ya ummatte ya adaMsaNe // 200 // dAse duhe. ya mUDhe ya, aNatte ju gitei ya / obaddhae ya bhayae, sehaNipphaDiteti ya // 201 // guvviNI bAlavacchA ya, pavvAvetuM Na kappae / esiM parUvaNA duvihA, ussaggavavAyasaMjuttA // 202 // Ane ja maLatuM AvatuM vidhAna nizIthabhASyamAM paNa che. etadviSayaka aneka gAthAo baMne bhASyomAM samAna che. acitta arthAta ajIva-dravyalmanuM vivecana karatAM AcArye nimnalikhita soLa viSayo para prakAza pADyo che: 1. AhAra, 2. upadhi, 3. upAzraya, 4. praznavaNa, 5. zayyA, 6. niSadyA, 7. sthAna, 8. daMDa, 9. carma, 10. cilimilI, 11. avalekhanikA, 12. daMtadhAvana, 13. karNazodhana, 14. pippalaka, 15. sUcI, 16. nakhachedana. mizra dravyakalpanuM vivecana karatAM bhASyakAre batAvyuM che ke jIva ane ajIvanA saMyoga vagerethI niSpanna kalpa mizrakalpa kahevAya che. tenA vividha bhaMga hoya che. ahIM sudhI dravyakalpanuM vyAkhyAna che. 1. gA. 182-4. 2. tulanA: nizItha-bhASya, gA. 3506-08. 3. AhAre uvahimmi ya, uvassae taha ya passavaNae ya / sejja NisejjaTThANe, DaMDe camme cilimilI ya / / 723 / / avalehaNiyA daMtANa, dhovaNe kaNNasohaNe ceva / pippalaga sUti NakkhANa, chedaNe ceva solasame / / 724 // 4. gA. 901. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalpa mahAbhASya 259 kSetrakalpanuM svarUpa batAvatAM AcArye ardhaSaviMzati (addhachavvIsa) arthAt sADA paccIsa dezone AryakSetra batAvyAM che jemAM sAdhuoe vicaravuM joIe. A dezonI sAthe ja temanI rAjadhAnIonAM nAma paNa ApyAM che. ahIM aidviSayaka bhASyanI cha gAthAo uddhRta karavAmAM Ave che jenAthI AryakSetrIya dezo ane temanI . rAjadhAnIonAM nAmonI yogya jANa thaI zakaze. 1 magadha 2 - aMga rAyagiha magaha caMpA, aMgA taha tAmalitti vaMgA ya / kaMcaNapuraM kaliMgA, vArANasi ceva kAsI ya // 969 // sAeya kosalA gayapuraM ca kuru soriyaM kusaTTA ya / kaMpilla paMcAlA, ahichattA jaMgalA ceva // 970 // bAravatI ya suraTThA, mahila videhA ya vaccha kosaMbI / dipuraM saMdibhA, bhaddilapurameva valayA ya / / 971 11 vayarADavaccha varaNA, acchA taha mattiyAvati dasaNNA / sottiyamatI ya cetI, vItibhayaM siMdhu sovIrA // 972 // mahurA ya suraseNA, pAvA bhaMgI ya mAsapurivaTTA / sAvatthI ya kuNAlA, koDIvarisaM ca lADhA ya // 973 // seyaviyA'viya NagarI ketatiaddhaM ca AriyaM bhaNitaM / jatthuppatti jiNANaM cakkINaM rAmakiNhANaM / / 974 // Arya janapado ane temanI mukhya nagarIonAM nAma A che : deza rAjadhAnI -- 3 - vaMga 4 kaliMga 5 - - kAzI kozala E 7 kuru ? - kuzAvarta 9 -- pAMcAla 10 - jAMgala 11 - saurASTra - 12 videha 13 14 vatsa zAMDilya rAjagRha caMpA tApralimi kAMcanapura vArANasI sAketa gajapura saurika kAmpilya ahicchatrA dvAravatI mithilA kauzAmbI nandipura Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I wo yoo n m x 7 2 60 Agamika vyAkhyAo deza rAjadhAnI 15 - malaya bhadilapura 16 - matsya vairATapura 17 - varaNa acchApurI 18 - dazArNa mRttikAvatI 19 - cedi zauktikAvatI 20 - siMdhu sauvIra... vItibhaya 21 - zUrasena mathurA 22 - bhaMgika pApA 23 - vaTTa mAsapurI 24 - kuNAla zrAvastI 25 - lATa koTivarSa 25', - kekayArdha .... zvetAmbikA kSetrakalpanI pachI kAlakalpanuM varNana karatAM AcArye nimna viSayonuM vyAkhyAna karyuM che : mAsakalpa, paryuSaNAkalpa, vRddhavAsaMkalpa, paryAyakalpa, utsavarga, pratikramaNa, kRtikarma, pratilekhana, svAdhyAya, dhyAna, bhikSA, bhakta, vikAra, niSkramaNa ane praveza. bhAvakalpanAM varNanamAM darzana, jJAna, cAritra, tapa, saMyama, samiti, gupti vagerenuM vivecana karavAmAM AvyuM che. ahIM sudhI prathama kalpa aMtargata cha prakAranA kalpono adhikAra che. tyAra pachI kalpanA sAta bhedonuM vyAkhyAna zarU thAya che. . sAta prakAranA kalpamAM nimna kalpono samAveza karavAmAM Avyo che: sthitakalpa, asthitakalpa, jinakalpa, sthavirakalpa, liMgakalpa, upadhikalpa ane saMbhogakalpa. bhASyakAre A badhAnuM vistArathI varNana karyuM che. tRtIya kalpa aMtargata dasa prakAranA kalponuM varNana karavAmAM AvyuM che : kalpa, prakalpa, vikalpa, saMkalpa, upakalpa, anukalpa, utkalpa, akalpa, duSkalpa ane sukalpa. piccheSaNA, bhAvanA, bhikSupratimA vagere yatiguNonI vRddhi karavI te kalpa che. utsArakalpa, lokAnuyoga, prathamAnuyoga, saMgrahaNI, saMbhoga, zRMganAdita Adi prakalpa che." atireka, parikarma, bhaMDotpAdanA vagere vikalpa che: tire parikammA 3. gA. 1268. 1. gA. 1024-1135. 2. gA. 1136-1267. 4. gA. 1514. 5. 3RM no jumo padamAgu saMdipa . saMbhoga siMgaNAiya evamAdI pakappo u / / 1532 / / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakalpa mahAbhASya 261 taha maMDupAyA..... I' prakalpa sakAraNa hoya che jyAre vikalpa niSkAraNa hoya che : vhArane pappo hotI, vijaLo khikALe muLayo / saMkalpa prazasta ane aprazasta be prakArano hoya che. darzana-jJAna-cAritraviSayaka saMkalpa prazasta che. IMdriya-viSayakaSAyaviSayaka saMkalpa aprazasta che. upakalpa, kriyA ane upanayana ekArthaka che : navAppatI jAti vageD va oti AdA / jJAna ane cAritrathI samRddha pUrvAcAryonuM anukaraNa karavuM anukalpa che. UrdhvakalpI hovuM athavA chinnakalpI hovuM utkalpa kahevAya che. niSkRta arthAt kRpAhIna tathA niranukaMpa arthAt anukaMpAhIna thaIne pravRtti karavI akalpa kahevAya che. nitya niMdita pravRtti karavI duSkalpa che. nitya prazaMsita pravRtti karavI sukalpa che. . caturtha kalpa aMtargata nimnalikhita vIsa kalpono samAveza karavAmAM Avyo cheH 1. nAmakalpa, 2. sthApanAkalpa, 3. dravyakalpa, 4. kSetrakalpa, 5. kAlakalpa, 6. darzanakalpa, 7. zrutakalpa, 8. adhyayanakalpa, 9. cAritrakalpa, 10. upadhikalpa, 11. saMbhogakalpa, 12. AlocanAkalpa, 13. upasampadAkalpa, 14. uddezakalpa, 15. anujJAkalpa, 16. adhvakalpa, 17. anuvAsakalpa (sthita ane asthita), 18. jinakalpa, 19. sthavirakalpa ane 20. anupAlanAkalpa. AnI nimnokta traNa dvAragAthAo che : kappesu NAmakappo, ThavaNAkappo ya daviyakappo ya / khitte kAle kappo, daMsaNakappo ya suyakappo // 1670 // ajjhayaNa carittammi ya, kappo uvahI taheva saMbhogo / AloyaNa upasaMpada taheva uddezaNuNNAe / / 1671 / / addhAyammi ya kappo, aNuvAse taha ya hoi Thitakappo / atikappo ya tahA, jiNathera aNuvAlaNAkappo // 1672 // bhASyakAre A vIsa prakAranA kalponuM vistArapUrvaka varNana karyuM che. paMcama kalpanA beMtAlIsa bheda che : 1. dravya, 2. bhAva, 2. tadubhaya, 4. karaNa, 5. viramaNa, 6. sadAdhAra, 7. nirdeza, 8. aMtara, 9. nayAMtara, 10. sthita, 11. asthita, 12. sthAna, 13. jina, 14. sthavira, 15. paryuSaNa, 16. zruta, 17. cAritra, 18. adhyayana, 19. uddeza, 20. vAcanA, 21. pratyeSaNA, 22. parivartanA, 23. anuprekSA, 24. yAta, 25. ayAta, 26. cIrNa, 27. acIrNa, 1. gA. 1591. 2. gA. 1603. 4. gA. 1635. 5. 1642. 8. gA. 1665. 9. gA. 1667. 3. gA. 1629-1630, 6. gA. 1649. 7. gA. 1659. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 Agamika vyAkhyAo 28. saMdhAna, 28. vyavana, 30. upapAta, 39. nizItha, 32. vyavahAra, 33 kSetra, 34. asa, upa. upadhi, uha saMbhoga 39. siMga, 38. pratisevanA, u. anuvAsa, 40. anupAlanA, 41. anujJA, 42. sthApanA. AnI yAra dvAragAthAo che jemanuM bhASyakAre vivecana karyuM che : davve bhAve tadubhaya karaNe veramaNaneva sAhAro / nivvesa aMtara NayaMtare ya Thiya aTThie ceva // 2192 // ThANa jiNa thera pajjusaNameva sutte carittamajjhayaNe / uddesa vAyaNa paDicchaNA ya pariyaTTaNuppehA // 2163 // jAyamajAe ciNNamaciNNe saMdhANameva cayaNe ya / uvavAya NisI ya, vavahAre khettakAle ya // 2164 // uvahI saMbhoge liMgakappa paDisevaNA ya aNuvAse / aNupAlaNA aNuNNA, ThavaNAkappe ya bodhavve // 2165 // A rIte pAMca prakAranA kalponuM vivecana karyA pachI prastuta bhASya jenuM nAma paMcakalpamahAbhASya che ane jemAM paMcakalpalaghubhASyano samAveza che, samApta thAya che. atanA aMte bhASya tathA bhASyAranAM nAmano khA rIte usle che: mahatpaJcakalpabhASyaM saMghadAsakSamAzramaNaviracitaM samAptamiti / bhASyanuM usevara - pramANa batAvatAM hevAmAM AvyuM che gAhaggeNaM paMcavIsasayAI cauhattarAI / siloyaggANaM egatIsasayAdi paMcatIsANi / 2 bhASya 2574 gaathaaprmaae| athavA 3135 so'prmaae| che. : Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isama prakaraNa bRhatkalpa-bRhadbhASya nAmathI ja spaSTa che ke A bhASya bRhatkalpa-laghubhASyathI AkAramAM moTuM che. durbhAgye A apUrNa ja upalabdha che. AmAM pIThikA ane prAraMbhanA be uddezo to pUrNa che paraMtu tRtIya udeza apUrNa che. aMtanA traNa uddezo anupalabdha che. AcArya kSemakIrtinI TIkAthI spaSTa che ke bhASyano A aMza racavAmAM avazya Avyo che. prastuta bhASyamAM laghubhASya samAviSTa che. laghubhASyanI prathama gAthA che : kAUNa namokkAraM, titthayarANaM tilogamahiyANaM / kappavvahArANaM, vakkhANavihiM pavakkhAmi // 1 // bRhadbhASyanI prathama gAthA che : kAUNa namokkAraM, titthakarANaM tilokamahitANaM / kappavvahArANaM, vakkhANavidhiM pavakkhAmi // 1 // A baMne gAthAomAM kyAMka-kyAMka akSarabheda arthAt akSara-parivartana che. A ja prakAranuM parivartana anya gAthAomAM paNa dRSTigocara thAya che. laghubhASyanI bIjI gAthA che : sakkayapAyayavaNANa vibhAsA jattha jujjate jaM tu / ajjhayaNanistANi ya, vakkhANavihI ya aNuogo // 2 // 3 A gAthA bRhadbhASyamAM ghaNI dUra che. lagabhaga so gAthAo pachI A gAthA ApavAmAM AvI che. vaccenI A badhI gAthAo prathama gAthAnA vivecana rUpe che. bRhadbhASyamAM uparyukta gAthA keTalAka parivartana sAthe A mujaba che : sabbhagapAyatavayaNANa vibhAsA jaccha kujjhate jAtu / abbhayaNiruttANiya vattavvAiM jahAka maso " 1. A bhASya muni zrI puNyavijayajInI asIma kRpAthI hastalikhitarUpe prApta thayuM tethI muni zrIno atyaMta AbhArI chuM. 2. Ada ya gRhamASyavRt - ratti vavaparivAse, taduLA DosA devaMta pevidA / -- gA. 5181nI vyAkhyA (uddeza 5, pR. 1580). bRhatkalpaladhubhASya, - 3. pR. 14. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Agamika vyAkhyAo A gAthAmAM keTalIka azuddhio che. A prakAranI aneka azuddhio prastuta pratamAM bharelI paDI che. A doSa prastuta pratano nathI paraMtu tenI mULa pratano che jenI A pratilipi che. bRhadubhASyanA prAraMbhamAM evI keTalIka gAthAo che je laghubhASyamAM pAchaLa Ave che. udAharaNa rUpe keTalIka gAthAo ahIM uddhata karavAmAM Ave che kaDakaraNaM davve sAsaNaM tu sacceva davvato ANA / davvanimittaM vubhayaM doNha vi bhAve imaM ceva // 36 // davvavatI davvAti jAti gahitAti muMcati Na tAva / ArAhaNi davvassa tu doNha vi paDipakkhe bhAvavaI // 37 // davvANa davvabhUto davvaTThAe va vejjamAtIyA / adha davve uvadeso paNNavaNA Agamo ceva // 38 // aNuyogo (ya Niyogo) bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / ete aNuyogassa tu NAmA egaTThayA paMca // 41 // - bRhatkalpa-bRhadbhASya, pR. 5-6 (saMzodhita) kaDakaraNaM davve sAsaNaM tu davve va davvao ANA / davvanimittaM vubhayaM, dunni vi bhAve imaM ceva // 184 // davvavatI davvAiM gahiyAiM muMcai na tAva / ArAhaNi davvassa vi, dohi vi bhAvassa paDivakkho // 185 // davvANa davvabhUo, davvaTThAe va vijjamAIyA / aha davve uvaeso, pannavaNA Agame ceva // 186 // aNuyogo ya niyogo, bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee aNuogassa u, nAmA egaTThiyA paMca // 187 // - bRhatkalpa-laghubhASya, bhA. 1. uparyukta gAthAothI e spaSTa che ke baMne bhASyonI keTalIka gAthAomAM kyAMkakyAMka AgaLa-pAchaLa heraphera paNa thaI che. bRhadRbhASyakAre laghubhASyanI keTalIka gAthAo koI vyAkhyAna vagara emanI ema ja potAnA bhASyamAM uddhata karI che. jemanuM vyAkhyAna karavuM temane Avazyaka pratIta na thayuM te gAthAonA viSayamAM temaNe A ja nIti apanAvI che. udAharaNa tarIke laghubhASyanI nAma ane sthApanA maMgalaviSayaka chaThThI, sAtamI ane AThamI A traNa gAthAo bRhadRbhASyamAM kramaza: eka sAthe ApavAmAM AvI che. AnuM bRhadubhASyakAre te prasaMga para koI vadhArAnuM vivecana nathI karyuM. dravyamaMgalaviSayaka navamI gAthAnA viSayamAM A vAta nathI. A 1. pR. 18 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-bRhabhASya 2 65 gAthAnA vyAkhyAna rUpe bRhadubhASyakAre cAra navI gAthAonI racanA karI che. A pramANe bRhabhASyamAM laghubhASyanA viSayono ja vistArapUrvaka vicAra karavAmAM Avyo che. AvI sthitimAM pUruM nRhabhASya eka vizALakAya grantha hovo joIe jenuM kalevara lagabhaga paMdara hajAra gAthAo jeTaluM hoya. apUrNa upalabdha pratanuM kalevara pUrA granthanuM lagabhaga aDadhuM che, anumAne sAta hajAra gAthA pramANa che. A gAthAo laghubhASyanI gAthAo (traNa udeza)thI lagabhaga bamaNI che. lagabhaga ATalI ja gAthAo anupalabdha aMzamAM paNa haze, tevuM anumAna karI zakAya che. bRhabhASyanI pratamAM je akSaraparivartana dRSTigocara thAya che tenAM keTalAMka rUpo nIce ApavAmAM AvyAM che : pracalita rUpa parivartita rUpa -ma -- U dha athavA hIM gwi wi ki we 1. pR. 18-9. 2. muni zrI puNyavijayajInA adhyayananA AdhAre.' 3. nizIthabhASyanA paricaya mATe AgaLa nizIthacUrNino paricaya juo. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrtio prathama prakaraNa cUrNio ane cUrNikAra AgamonI prAcInatama padyAtmaka vyAkhyAo niryuktio ane bhASya rUpe prasiddha che. te badhI prAkRtamAM che. jainAcAryo A padyAtmaka vyAkhyAothI ja saMtuSTa thanAra na hatA. temane te ja staranI gadyAtmaka vyAkhyAonI paNa AvazyakatA pratIta thaI. A AvazyakatAnI pUrti rUpe jaina Agamo para prAkRta athavA saMskRtamizrita prAkRtamAM je vyAkhyAo racavAmAM AvI che, te cUrNio rUpe prasiddha che. AgAmetara sAhitya para paNa keTalIka cUrNio racavAmAM AvI, paraMtu te AgamonI cUrtionI tulanAmAM khUba ochI che. udAharaNa mATe karmaprakRti, zataka vagerenI cUrNi upalabdha che : cUrtio : - nimnalikhita Agama-grantho para AcAryoe cUrNio lakhI che: 1. AcArAMga, 2. sUtrakRtAMga, 3. vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), 4. jIvAbhigama, 5. nizItha, 6. mahAnizItha, 7. vyavahAra, 8. dazAzrutaskandha, 9. bRhatkalpa, 10. paMcakalpa, 11. oghaniryukti, 12. jItakalpa, 13. uttarAdhyayana, 14. Avazyaka, 15. dazavaikAlika, 16. nandI, 17. anuyogadvAra, 18. jaMbUDhIpaprajJapti. nizItha ane jItakalpa para be-be cUrNio lakhavAmAM AvI, paraMtu vartamAnamAM eka-eka ja upalabdha che. anuyogadvAra, bRhatkalpa tathA dazavaikAlika para paNa be-be cUrtio che. cUrNionI racanAno kayo krama che e viSayamAM nizcitarUpe kaMI nathI kahI zakAtuM. cUrNiomAM ullikhita eka-bIjAnAM nAmanA AdhAre kramanirdhAraNano prayatna karI zakAya che. zrI AnandasAgarasUrinA mate jinadAsagaNikRta nimnalikhita cUrtiono racanAkrama A prakAre che: nandIcUrNi, anuyoga dvAracUrNi, AvazyakacUrNi, dazavaikAlikacUrNi, uttarAdhyayanacUrNi, AcArAMgacUrNi, sUtrakRtAMgacUrNi ane vyAkhyAprajJapticUrNi.1 1. Ahata AgamonI cUrNio ane tenuM mudraNa-siddhacakra, bhA. 9, aM. 8, pR. 165. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNio ane cUrNikAra 267 AvazyakacUrNimAM oghaniryukticUrNino ullekha che. AthI pratIta thAya che ke oghaniryukticUrNi AvazyakacUrNinI pUrve racavAmAM AvI che. dazavaikAlikacUrNimAM AvazyakacUrNino nAmollekha che jenAthI ema sAbita thAya che ke AvazyakacUrNi dazavaikAlikacUrNi pUrvanI racanA che. uttarAdhyayanacUrNimAM dazavaikAlikacUrNino nirdeza che jenAthI prakaTa thAya che ke dazavaikAlikacUrNi uttarAdhyayanacUrNinI pahelAM lakhavAmAM AvI che. anuyogadvAracUrNimAM naMdIcUrNino ullekha karavAmAM Avyo che jenAthI sAbita thAya che ke naMdIcUrNinI racanA anuyogadvAracUrNinI pUrve thaI che. A ullekhone jotAM zrI AnandasAgarasUrinA matanuM samarthana karavuM anucita nathI. hA, uparyukta racanA-kramamAM anuyogadvAracUrNi pachI tathA AvazyakacUrNinI pahelAM oghaniryukticUrNino paNa samAveza karI levo joIe, kemake AvazyakacUrNimAM oghaniryukticUrNino ullekha che je AvazyakacUrtinI pahelAMnI racanA che. bhASAnI dRSTie nandIcUrNi mukhyatve prAkRtamAM che. temAM saMskRtano bahu ocho prayoga karavAmAM Avyo che. anuyogadvAracUrNi paNa mukhyarUpe prAkRtamAM ja che, jemAM ahIM-tahIM saMskRtanA zloka ane gaddAMza uddhata karavAmAM AvyAM che. jinadAsakRta dazavaikAlikacUrNinI bhASA mukhyatve prAkRta che, jayAre agatyasiMhakRta dazavaikAlikacUrNi prAkRtamAM ja che. uttarAdhyayanacUrNi saMskRtamizrita prAkRtamAM che. AmAM aneka sthAno para saMskRtanA zloko uddhata karavAmAM AvyAM che. AcArAMgacUrNi prAkRta-pradhAna che, jemAM ahIM-tahIM saMskRtanA zloka paNa uddhata karavAmAM AvyA che. sUtrakRtAMgacUrNinI bhASA tathA zailI AcArAMgacUrNi jevI che. emAM saMskRtano prayoga anya cUrNionI apekSAe adhika mAtrAmAM thayo che. jIvakalpacUrNimAM prAraMbhathI aMta sudhI prAkRtano ja prayoga che. temAM jeTalAM uddharaNa che te badhA prAkRta-granthonAM ja che. A daSTie A cUrNi anya cUrNiothI vilakSaNa che. nizIthavizeSacUrNi alpa-saMskRta mizrita prAkRtamAM che. dazAzrutaskalpacUrNi pradhAnapaNe prAkRtamAM che. bRhatkalpacUrNi saMskRtamizrita prAkRtamAM che. cUrNikAraH cUrNikAra rUpe mukhyatve jinadAsagaNi mahattaranuM nAma prasiddha che. temaNe vastuta: keTalI cUrNio lakhI che, teno koI nizcita uttara ApI nathI zakAto. paraMparAthI nimnAMkita cUrNio jinadAsagaNi mahattaranI kahevAmAM Ave che: nizIthavizeSacUrNi, 1. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 341. 2. dazavaikAlikacUrNi, pR. 71. 3. uttarAdhyayanacUrNi, pR. 274. 4. anuyogadvAracUrNi, pR. 1. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Agamika vyAkhyAo nandIcUrNi, anuyogadvAracUrNi, AvazyakacUrNi, dazavaikAlikacUrNi, uttarAdhyayanacUrNi ane sUtrakRtAMgacUrNi, upalabdha jIta kalpacUrNi siddhasenasUrinI kRti che. bRhatkalpacUrNikAranuM nAma pralambasUri che. AcArya jinabhadranI kRtiomAM eka cUrNino paNa samAveza che. A cUrNi anuyogadvAranA aMgula pada para che je jinadAsanI anuyogadvAracUrNimAM akSarazaH uddhata karavAmAM AvI che. A ja rIte dazavaikAlikasUtra para paNa eka bIjI cUrNi che. tenA racayitA agatyasiMha che. anya cUrNikAronA nAmo ajJAta che. jinadAsagaNi mahattaranA jIvana-caritra saMbaMdhita vizeSa sAmagrI upalabdha nathI. nizIthavizeSacUrNinA aMtamAM cUrNikAranuM nAma jinadAsa batAvavAmAM AvyuM che tathA prAraMbhamAM temanA vidyAguru rUpe pradyumna kSamAzramaNanA nAmano ullekha karavAmAM Avyo che. uttarAdhyayanacUrNinA aMte cUrNikArano paricaya ApavAmAM Avyo che paraMtu temanA nAmano spaSTa ullekha nathI karavAmAM Avyo. temAM temanA gurunuM nAma vANijayakulIna, koTikagaNIya, vajazAkhIya gopAlagaNi mahattara batAvavAmAM AvyuM che. nandIcUrNinA aMtamAM cUrNikAre potAno je paricaya Apyo che te aspaSTa rUpe upalabdha che. jinadAsanA samayanA viSayamAM eTaluM kahI zakAya ke teo bhASyakAra AcArya jinabhadra pachI tathA TIkAkAra AcArya haribhadranI pahelAM thayA hatA kemake AcArya jinabhadranA bhASyanI aneka gAthAono upayoga temanI cUrNiomAM thayo che, jyAre AcArya haribhadra potAnI TIkAomAM temanI cUrNiono pUro upayoga karyo che. AcArya jinabhadrano samaya vikrama saMvata 600-660nI AsapAsa che tathA AcArya haribhadrano samaya vi.saM.757-827nI vacceno rahyo che. AvI sthitimAM jinadAsagaNi mahattarano samaya vi.saM.650-750nI vacce mAnavo joIe. nandIcUrNinAM aMtamAM teno racanAkALa zaka saMvat pa98 arthAta vi.saM.733 nirdiSTa che. tenAthI paNa e ja siddha thAya che. | upalabdha jItakalpacUrNinA kartA siddhasenasUri che. prastuta siddhasena, siddhasenadivAkarathI judA ja koI AcArya che. AnuM kAraNa e che ke siddhasena divAkara jatakalpakAra AcArya jinabhadranA pUrvavartI che. prastuta cUrNinI eka vyAkhyA 1. jaina graMthAvalI, pR. 12, Ti. 5. 2. gaNadharavAda, pR. 211. 3. gaNadharavAda, prastAvanA, pR. 32-3. 4. jaina Agama, pR. 27. 5. A History of the Canonical Literature of Jainas, pR. 191; nandIsUtra-cUrNi (prA. Te. so.), pR. 83. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNio ane cUrNikAra 269 (viSamapadavyAkhyA) zrIcandrasUrie vi.saM. 1227mAM pUrNa karI che AthI cUrNikAra siddhasena vi.saM.1227nI pahelAM hovA joIe. A siddhasena koNa hoI zake che, tenI saMbhAvanAno vicAra karatAM paM. dalasukha mAlavaNiyA lakhe che ke AcArya jinabhadranA pazcAtvartI tattvArthabhASya-vyAkhyAkAra siddhasenagaNi ane upamitibhavaprapaMcakathAnA lekhaka siddharSi athavA siddhavyAkhyAnika - A be prasiddha AcArya to prastuta cUrNinA lekhaka jaNAtA nathI, kemake A cUrNi bhASAno prazna gauNa gaNIne jovAmAM Ave to paNa kahevuM paDaze ke bahu saraLa zailImAM racavAmAM AvI che, jyAre uparyukta baMne AcAryonI zailI atyaMta kliSTa che. bIjI vAta e che ke A baMne AcAryonI kRtiomAM AnI gaNatarI paNa nathI karavAmAM AvatI. AnAthI pratIta thAya che ke prastuta siddhasena koI anya ja hovA joIe. evuM pratIta thAya che ke AcArya jinabhadrakRta bRhatsetrasamAsanI vRttinA racayitA siddhasenasUri prastuta cUrNinA paNa kartA hovA joIe kemake temaNe uparyukta vRtti vi.saM. 1192mAM pUrNa karI hatI. bIjI vAta e che ke A siddhasena sivAya anya koI siddhasenanuM A samayanI AsapAsa hovAnuM jaNAtuM nathI. AvI sthitimAM bRhatsetrasamAsanI vRttinA kartA ane prastuta cUrNinA lekhaka saMbhavataH eka ja siddhasena che. jo ema ja hoya to mAnavuM paDaze ke cUrNikAra siddhasena upakezagacchanA hatA tathA devaguptasUrinA ziSya tathA yazodevasUrinA gurubhAI hatA. A ja yazodevasUrie temane zAstrArtha zIkhavyo hato.1 uparyukta mAnyatA para potAno mata prakaTa karatAM paM. zrI sukhalAlajI lakhe che ke jItakalpa eka Agamika graMtha che. A jotAM evuM pratIta thAya che ke tenI cUrNinA kartA koI Agamika hovA joIe. A ja prakAranA eka Agamika siddhasena kSamAzramaNano nirdeza paMcakalpacUrNi tathA hAribhadrIyavRttimAM che. saMbhava che ke jItakalpacUrNinA lekhaka paNa A ja siddhasena kSamAzramaNa hoya.2 jyAM sudhI etadviSayaka nizcita pramANa upalabdha na thAya tyAM sudhI prastuta cUrNikAra siddhasenasUrinA viSayamAM nizcita rUpe vizeSa kaMI nathI kahI zakAtuM. paM. dalasukha mAlavaNiyAe nizItha-cUrNanI prastAvanAmAM saMbhAvanA karI che ke A siddhasena AcArya jinabhadranA sAkSAt ziSya hoya. evuM eTalA mATe saMbhavita che ke jItakalpabhASya-cUrNinuM maMgala A vAtanI puSTi kare che. sAthe ja e paNa saMbhAvanA che ke bRhatkalpa, vyavahAra ane nizItha bhASyanA kartA paNa teo hoya. 1. gaNadharavAda : prastAvanA, pR. 44. 2. ejana, vRddhipatra, pR. 211. 3. nizIthasUtra (sanmati jJAnapITha), bhA. 4 : prastAvanA, pR. 38mAMthI. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo bRhatkalpacUrNikA2 pralaMbasUrinA jIvana-caritra para prakAza pADanArI koI sAmagrI upalabdha nathI. tADapatra para lakhelI prastuta cUrNinI eka pratino lekhana-samaya vi.saM.1334 che. AthI eTaluM nizcita che ke pralaMbasUri vi.saM.1334nI pahelAM thayA che. hoI zake ke teo cUrNikAra siddhasenanA samakAlIna hoya athavA temanAthI paNa pahelAM thayA hoya. 200 dazavaikAlikacUrNikAra agastyasiMha koTigaNIya vajasvAmInI zAkhAnA eka sthavira che. temanA gurunuM nAma RSigupta che. temanA samaya vagere viSayamAM prakAza pADanArI koI sAmagrI upalabdha nathI. hA, eTaluM avazya kahI zakAya ke temanI cUrNi anya cUrNiothI vizeSa prAcIna nathI. AmAM tattvArthasUtra vagerenAM saMskRta uddharaNa paNa che. cUrNinA prAraMbhamAM ja 'samyaHrzanajJAna......'(tattvA. a. 1, sU. 1) sUtra uddhRta karavAmAM AvyuM che. zailI vagerenI dRSTie cUrNi saraLa che. 1. jaina graMthAvalI, pR. 12-3, Ti. pa. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakaraNa nandIcUrNi A cUrNi, mUlasUtrAnusArI che tathA mukhyatve prAkRtamAM lakhavAmAM AvI che. AmAM ahIM-tahIM saMskRtano prayoga jarUra che paraMtu te nahIM barAbara che. AnI vyAkhyAnazailI saMkSipta tathA sAragrAhI che. AmAM sarvaprathama jina ane vIrastutinI vyAkhyA karavAmAM AvI che, tadanantara saMghatutinI. mUla gAthAonuM anusaraNa karatAM AcArya tIrthakaro, gaNadharo ane sthavironI nAmAvalI paNa ApI che. tyAra pachI traNa prakAranI parSad tarapha saMketa karatAM jJAnacarcA zarU karI che. jenAgamomAM prasiddha Abhinibodhika (mati), zruta, avadhi, mana:paryaya ane kevala - A pAMca prakAranA jJAnonuM svarUpa-varNana karIne AcArya pratyakSa-parokSanI svarUpa-carcA karI che. kevalajJAnanI carcA karatAM cUrNikAre paMdara prakAranA siddhonuM paNa varNana karyuM che : 1. tIrthasiddha, 2. atIrthasiddha, 3. tIrthaMkarasiddha, 4. atIrthaMkarasiddha, pa. svayaMbuddhasiddha, 6. pratyekabuddhasiddha, 7. buddhabodhitasiddha, 8. strIliMgasiddha, 9. puruSaliMgasiddha, 10. napuMsakaliMgasiddha, 11. svaliMgasiddha, 12. anyaliMgasiddha, 13. gRhiliMgasiddha, 14. ekasiddha, 15. anekasiddha. A anantarasiddhakevalajJAnanA bhedo che. A ja rIte kevalajJAnanA paraMparasiddhakevalajJAna vagere aneka bhedo bheda che. A badhAno mUlasUtrakAre pote ja nirdeza karyo che. : kevalajJAna ane kevaladarzananA saMbaMdhanI carcA karatAM AcArya traNa mata uddhata karyA che : 1. kevalajJAna ane kevaladarzananuM yogapadya, 2. kevalajJAna ane kevaladarzananuM kramikatva, 3. kevalajJAna ane kevaladarzanano abheda. etadviSayaka gAthAo A pramANe che : keI bhaNaMti jugavaM jANai pAsai ya kevalI NiyamA / aNNe egaMtariyaM icchaMti sutovadeseNaM // 1 // aNNe Na ceva vIsaM daMsaNamicchaMti jiNavariMdassa / jaM ciya kevalaNANaM taM ciya se daMsaNaM beMti // 2 // 1. zrIvizeSAvanA amukitathA zrInIsUtraNa nyUbika miTTIyA vRttizazrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1928. naMtisUtram nyUsiritam - prAkRta TeksTa sosAyaTI, vArANasI, san 1966. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 Agamika vyAkhyAo A traNe matonA samarthana rUpe paNa keTalIka gAthAo ApavAmAM AvI che. AcArye kevalajJAna ane kevaladarzananA kramabhAvitvanuM samarthana karyuM che. etadviSayaka vistRta carcA vizeSAvazyakabhASyamAM jovI joIe.' zratanizrita, azrutanizrita vagere bhedo sAthe AbhinibodhikajJAnanuM savistAra vivecana karatAM cUrNikAre zrutajJAnanuM ati vistRta vyAkhyAna karyuM che. A vyAkhyAnamAM saMjJIzruta, asaMjJIzruta, samyaphaRta, mithyAzruta, sAdiRta, anAdiRta, gamikazruta, agamikazruta, aMgapraviSTadyuta, aMgabAhyazruta, utkAlikazruta, kAlikazruta vagerenA vividha bhedono samAveza karavAmAM Avyo che. dvAdazAMganI ArAdhanAnA phaLa tarapha saMketa karatAM AcArye nimna gAthAmAM potAno paricaya ApIne pratye samApta karyo che : NireNagagamattaNahasadA jiyA, pasupatisaMkhagajaTThitAkulA / kamaTThitA dhImataciMtiyakkharA, phuDaM kaheyaMtabhidhANakattuNo // 1 // - tanvIvULa (. Te. no.), pR. 83 1. vizeSAvazyakabhASya, gA. 3089-3135. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : tRtIya prakaraNa anuyogadvAracUrNi A cUrNi* mUla sUtranuM anusaraNa karatAM mukhyatve prAkRtamAM racavAmAM AvI che. AmAM saMskRtano khUba ocho prayoga thayo che. prAraMbhamAM maMgalanA prasaMgamAM bhAvanaMdInuM svarUpa batAvatAM 'bALa paMcavidha paLatta' A prakAranuM sUtra uddhRta karavAmAM AvyuM che ane kahevAmAM AvyuM che ke A sUtranuM je rIte naMdIsUtramAM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che te ja rIte ahIM paNa vyAkhyAna karI levuM joIe. A kathanathI spaSTa che ke nandIcUrNi anuyogadvAracUrNinI pahelAM racavAmAM AvI che. prastuta cUrNimAM Avazyaka, taMdulavaicArika vagereno paNa nirdeza karavAmAM Avyo che. anuyogavidhi ane anuyogArthano vicAra karatAM cUrNikAre AvazyakAdhikAra para paNa paryApta prakAza pADyo che. AnupUrvInuM vivecana karatAM kAlAnupUrvInAM svarUpa-varNananA prasaMge AcArye pUrvAMgono paricaya Apyo che. 'nAmaNi nALi' vagerenI vyAkhyA karatAM nAma zabdano karma vagere dRSTiothI vicAra karavAmAM Avyo che. sAta nAmo rUpe saptasvaranuM saMgItazAstranI dRSTie sUkSma vivecana karavAmAM AvyuM che. navavidha nAmanuM nava prakAranA kAvyarasa rUpe sodAharaNa varNana karavAmAM AvyuM che : vIra, zrRMgAra, adbhuta, raudra, grIDanaka, bIbhatsa, hAsya, karuNa ane prazAnta. A ja rIte prastuta cUrNimAM AtmAMgula, utsedhAMgula, pramANAMgula, kAlapramANa, audArikAdi za2I2, manuSyAdi prANIonuM pramANa, garbhajAdi manuSyonI saMkhyA, jJAna ane pramANa, saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta vagere viSayo para paNa prakAza pADavAmAM Avyo che. 1. haribhadrakRta vRttisahita - zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1928. 2. malla suttassa nahIM naMvidyuLIN vavavALuM tathA haM pi vavavAnuM vadbhavyuM, anuyogadvAracUrNi, pR. 1-2. tulanA : nandIcUrNi, pR. 10 ane AgaLa. 3. anuyogadvAracUrNi, pR. 3. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakaraNa AvazyakacUrNi A cUrNi" mukhyarUpe niryuktinuM anusaraNa karatAM lakhavAmAM AvI che. kyAMkakyAMka bhASyanI gAthAono paNa upayoga karavAmAM Avyo che. AnI bhASA prAkRta che paraMtu ahIM-tahIM saMskRtanA zloko, gaddAMza tathA paMktio uddhata karavAmAM AvI che. bhASAmAM pravAha che. zailI paNa ojapUrNa che. kathAnakonI to AmAM bharamAra che ane A dRSTie AnuM aitihAsika mUlya paNa anya cUrNiothI vadhAre che. viSaya-vivecanano jeTalo vistAra A cUrNimAM che teTalo anya cUrNiomAM durlabha che. je rIte vizeSAvazyakabhASyamAM pratyeka viSaya upara suvistRta vivecana maLe che, te ja rIte AmAM paNa pratyeka viSayanuM ati vistArapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vizeSa karIne aitihAsika AkhyAnonAM varNanamAM to aMta sudhI daSTinI vizALatA ane lekhanInI udAratAnAM darzana thAya che. AmAM govindaniyukti, oghaniryukti (tyaMtare monimnattiputrI maNiyA nAva samatA), vasudevahiMDI vagere aneka graMthono nirdeza karavAmAM Avyo che. upoddAtacUrNinA prAraMbhamAM maMgalacarcA karavAmAM AvI che ane bhAvamaMgala rUpe jJAnanuM vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. zrutajJAnanA AviSkArane najaramAM rAkhIne Avazyakano nikSepa-paddhatie vicAra karavAmAM Avyo che. dravyAvazyaka ane bhAvAvazyakanA vizeSa vivecana mATe anuyogadvAra sUtra tarapha nirdeza karI devAmAM Avyo che. zrutAvatAranI carcA karatAM cUrNikAra kahe che ke tIrthakara bhagavAnamAM zrutano avatAra thAya che. tIrthaMkaro koNa thAya che? A praznano uttara cUrNikAre nimna zabdomAM Apyo che : nadi parva taMbagANAsiMgutta tie ye te titthara mavaMti, ahavA titthaM gaNaharA taM jehiM kayaM te titthakarA, ahavA titthaM cAuvvanno saMgho taM jehiM - caM te titthara ! bhagavAnI vyutpatti A pramANe che : mo ne ArthIi te 1. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, pUrvabhAga, san 1928, uttarabhAga, san 1929, 2. pUrvabhAga, pR. 31, 241; uttarabhAga, pR. 324. 3. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 79. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakacUrNi 275 mAvaMto | bhaga zuM che ? Ano uttara ApatAM cUrNikAre nimna zloka uddhata karyo mAhAtmyasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIMganA // 1 // sAmAyika nAmaka prathama AvazyakanuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAre sAmAyikanuM be daSTiothI vivecana karyuM che : dravyaparaMparAthI ane bhAvaparaMparAthI. dravyaparaMparAnI puSTi mATe yAsAsAsA ane mRgAvatInAM AkhyAnaka ApyAM che. AcArya ane ziSyanA saMbaMdhanI carcA karatAM nimna zloka uddhata karyo che : AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlake naiva, atIrthe nAvatAritAH // 1 // sAmAyikano uddeza, nirdeza, nirgama vagere ra6 kArothI vicAra karavo joIe, e tarapha saMketa karyA pachI AcArye nirgamAranI carcA karatAM bhagavAna mahAvIranA (mithyAtvAdithI) nirgama tarapha saMketa karyo che tathA temanA bhavonI carcA karatAM bhagavAna RSabhadevanA dhanasArthavAha vagere bhavonuM vivaraNa ApyuM che. RSabhadevanA janma, vivAha, apatya vagerenuM bahu vistArapUrvaka varNana karyA pachI tatkAlIna zilpa, karma, lekha vagere para paNa samucita prakAza pADyo che. RSabhadevanA putra bharatanA digvijayanuM varNana karavAmAM to cUrNikAre sAce ja kamAla karI nAkhI che. yuddhakalAnA citraNamAM AcArya sAmagrI tathA zailI baMne dRSTie saphaLatA prApta karI che. cUrNinA A eka ja aMzathI cUrNikAranA pratipAdana-kauzala tathA sAhityika abhirucino paricaya maLI zake che. sainika prayANanuM eka dazya juo : asikhevaNikhaggacAvaNArAyakaNamakappaNisUlalauDAbhiMDimAladhaNutoNasarapaharaNehi ya kAlaNIlaruhirapItasuvikallalaaNegaciMdhasayasaNNiviTuM aphphoDitasIhaNAyacchelitahayahesitahatthigulugulAitaaNegarahasayasahassadhaNadhaNetaNihammamANasaddasahiteNa jamagaM samakaM bhaMbhAhoraMbhakiNitakharamuhimudaMgasaMkhIyaparilivavvayapIravvAyaNivaMsaveNuvINAviyaMcimahatikacchabhirigisigikalatAlakaMsatAlakara dhANutthideNa saMninAdeNa sakalamavi jIvalogaM pUrayaMte / 3. ejana, pR. 121. 1. ejana, pR. 85. 2. ejana, pR. 87-91. 4. juo-Avazyakaniyukti, gA. 140-1. 5. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 187. Jalg ducation International Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo bharatano rAjyAbhiSeka, bharata ane bAhubalinuM yuddha, bAhubaline kevalajJAnanI prApti vagere ghaTanAonuM varNana paNa AcArye kuzaLatApUrvaka karyuM che. A rIte RSabhadevasaMbaMdhI varNana samApta karatAM cakravartI, vAsudeva vagereno paNa thoDo paricaya Apyo che tathA anya tIrthaMkaronAM jIvana para paNa Acho prakAza pADavAmAM Avyo che. sAthe ja e paNa batAvavAmAM AvyuM che ke bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavanA jIva marIcie kevI rIte bhagavAna RSabhadeva pAsethI dIkSA grahaNa karI ane kevI rIte parISahothI bhayabhIta thaIne svataMtra saMpradAyanI sthApanA karI. A varNanamAM mULa vAto te ja che je AvazyakaniryuktimAM che. 276 nirgamadvAranA prasaMgamAM ATalI lAMbI carcA thayA pachI pharI bhagavAna mahAvIranuM jIvana-caritra zarU thAya che. marIcino jIva kevI rIte aneka bhavomAM bhramaNa karIne brAhmaNakuMDa grAmamAM devAnaMdA brAhmaNInI kukSImAM Ave che, kevI rIte garbhApaharaNa thAya che, kevI rIte rAjA siddhArthanA putra rUpe utpanna thAya che, kevI rIte tirthasuta vardhamAnano janmAbhiSeka karavAmAM Ave che vagere vAtonuM vistRta varNana karyo pachI AcArye mahAvIranA kuTuMbano paNa thoDo piracaya Apyo che. te A mujaba che :2 samaNe bhagavaM mahAvIre kAsavagotteNaM, tassa NaM tato NAmadhejjA evam hijjaMti, taMjahA-ammApiusaMtie vaddhamANe sahasaMmudite samaNe ayale bhayabheravANaM khaMtA paDimA tapAra aratiratisahe davie dhitiviriyasaMpanne parIsahovasaggasahe tti devehiM se kataM NAmaM samaNe bhagavaM mahAvIre / bhagavato mAyA ceDagassa bhagiNI, bhoyI ceDagassa dhuA, NAtA NAma je usabhasAmissa sayANijjagA te NAtavaMsA, pittijjae supAse, jeThThe bhAtA maMdivaddhaNe, bhagiNI sudaMsaNA, bhAriyA jasoyA koDinnAgotteNaM, dhUyA kAsavIgotteNaM tIse do nAmadhejjA, taM0 - aNojjagitti vA piyadaMsaNAviti vA NattuI kosIgotteNaM, tIse do nAmadhennA (nayavatIti vA) semavatIti vA, vaM (i) nAmAAire zikSita / bhagavAna mahAvIranA jIvana saMbaMdhita nimna ghaTanAonuM vistRta varNana cUrNikAre karyuM che : dharmaparIkSA, vivAha, apatya, dAna, saMbodha, lokAntikAgamana, indrAgamana, dIkSAmahotsava, upasarga, Indra-prArthanA, abhigrahapaMcaka, acchedakavRtta, caMDakauzikavRtta, gozAlakavRtta, saMgamakakRta upasarga, devIkRta upasarga, vaizAlI vageremAM vihAra, caMdanabAlAvRtta, gopakRta zalAkopasarga, kevalotpAda, samavasaraNa, gaNadharadIkSA vagere. devIkRta upasarganuM varNana karatI vakhate AcArye devIonAM rUpa1. juo - Avazyakaniryukti, gA. 335-440. 2. AvazyakacUrNi (pUrvabhAga), pR. 245. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakacUrNi 277 lAvaNya, svabhAva-cApalya, zRMgAra-sauMdarya vagerenuM sarasa ane saphaLa citraNa karyuM che. | A ja rIte bhagavAnanA deha-varNanamAM paNa AcArye potAnuM sAhitya-kauzala dekhADyuM che. kSetra, kAla vagere zeSa dvAronuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAre navAdhikAra aMtargata vajasvAmInuM jIvana-vRtta prastuta karyuM che ane ema batAvyuM che ke Arya vajanI pachI thanAra Arya rakSita kAlikano anuyoga pRthapha karI nAkhyo. A prasaMge Arya rakSitanuM jIvana-caritra paNa ApI devAmAM AvyuM che. Arya rakSitanA mAmA goSThAmAjilanuM vRtta ApatAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke te bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM saptama nihnava rUpe prasiddha thayA. jamAli, tiSyagupta, ASADha, azvAmitra, gaMgasUri ane paDulUka- A cha nihnavo goThAmAlinI pUrve thaI cUkyA hatA. A sAte nidvavonA varNanamAM cUrNikAre niryuktikAranuM anusaraNa karyuM che. sAthe ja bhASyakAranuM anusaraNa karatAM cUrNikAre aSTama nihnava rUpe boTika - digambaranuM varNana karyuM che ane kathAnaka rUpe bhASyanI gAthA uddhata karI che.' tyAra pachI AcArye sAmAyikasaMbaMdhI anya Avazyaka vAto para vicAra karyo che, jevIke sAmAyikanA dravya-paryAya, nayadRSTie sAmAyika, sAmAyikanA bheda, sAmAyikano svAmI, sAmAyika-prAptinuM kSetra, kALa, dizA vagere, sAmAyikanI prApti karanAra, sAmAyikanI prAptinA hetu, etadviSayaka AnaMda, kAmadeva vagerenAM dAnta, anukaMpA vagere hetu ane meMTha, IndranAga, kRtapuNya, puNyazAla, zivarAjarSi, gaMgadatta, dazArNabhadra, IlAputra vagerenAM udAharaNa, sAmAyikanI sthiti, sAmAyikavALAnI saMkhyA, sAmAyikanuM aMtara, sAmAyikano AkarSa, samabhAva mATe damadaMtanuM daSTAnta, samatA mATe metAryanuM udAharaNa, samAsa mATe cilAtiputranuM daSTAnta, saMkSepa ane anavadya mATe tapasvI ane dharmarucinAM udAharaNa, pratyAkhyAna mATe teTalIputranuM dRSTAnta. ahIM sudhI upoddAtaniyuktinI cUrNino adhikAra che. sUtrasparzikaniryuktinI cUrNimAM nimna viSayonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che : namaskAranI utpatti, nipAdi, rAganA nikSepa, neharAga mATe arahakanuM daSTAnta, daiSanA nikSepa ane dharmarucinuM dRSTAnta, kaSAyanA nikSepa ane jamadanyAdinAM udAharaNa, ahaMnnamaskAranuM phaLa, siddhanamaskAra ane karmasiddhAdi, autpattikI, vainAyikI, karmajA ane pariNAmikI buddhi, karmakSaya ane samudyAta, ayogiguNasthAna 1. ejana, pR. 427 (nihnavavAda mATe juo - vizeSAvazyakabhASya, gA. 2306-2609). Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 Agamika vyAkhyAo ane yoganirodha, siddhonuM sukha, avagAha vagere, AcAryanamaskAra, upAdhyAyanamaskAra, sAdhunamaskAra, namaskAranuM prayojana vagere. ahIM sudhI namaskAraniryuktinI cUrNino adhikAra che. sAmAyikaniyuktinI cUrNimAM "rema' vagere padonI padacchedapUrvaka vyAkhyA karavAmAM AvI che tathA cha prakAranA karaNanuM vistRta nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. ' ahIM sudhI sAmAyikacUrNino adhikAra che. sAmAyika adhyayananI cUrNi samApta karyA pachI AcArye dvitIya adhyayana caturvizatistava para prakAza pADyo che. AmAM niryuktinuM ja anusaraNa karatAM stava, loka, udyota, dharma, tIrthakara vagere padonuM nikSepa-paddhatie vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. prathama tIrthakara RSabhanuM svarUpa batAvatAM cUrNikAra kahe che : vRSa 3hine, DabUDha tena bhagavatA jagatsaMsArabhaggaM tena RSabha iti, sarva eva bhagavanto jagadudvahanti atulaM nANadaMsaNacaritaM vA, ete sAmANNaM vA, viseso UruSu dosuvi bhagavato usabhA oparAmuhA teNa nivratta vArasAhasa nAmaM 3mo utta... A ja rIte anya tIrthakaronuM svarUpa paNa batAvyuM che. tRtIya adhyayana vaMdanAnuM vyAkhyAna karatAM AcAryo aneka dRSTAnta AnuM che. vaMdanakarmanI sAthe sAthe ja citikarma, kRtikarma, pUjAkarma ane vinayakarmanuM paNa sodAharaNa vivecana karyuM che. vandAvandano vicAra karatAM cUrNikAre vanda zramaNanuM svarUpa A rIte batAvyuM che : mu tapasa veve , zAsthatIti zrama: te ve, kerisaM? 'medhAvi' merayA dhAvatIti medhAvI, ahavA medhAvI-vijJAnavAn taM; pAThAntaraM vA samaNaM vaMdejju medhAvI / teNa medhAviNA medhAvI vaMditavvo, caubhaMgI, cautthe bhaMge kitikaMmaphalaM bhavatIti, sesaesu bhayaNA / tathA 'saMjataM' saMmaM pAvovarataM, tahA 'susamAhitaM' suTTha samAhitaM susamAhitaM NANadaMsaNacaraNesu samujjatamiti yAvat, ko ya so parvamUtaH ? parama tigutto ahiM pavayamAtAhiM hito..... medhAvI, saMyata ane susamAhita zramaNanI vaMdanA karavI joIe. nimnalikhita pAMca prakAranA zramaNa avanda che : 1. AjIvaka, 2. tApasa, 3. pavriAjaka, 4. taNiya, 5. boTika. A rIte pArzvastha vagere paNa avaMdya che. cUrNikAra svayaM lakhe che : %i , vi paMDyuM Na vaMdiyavvA samaNasaddevi sati, jahA AjIvagA tAvasA parivvAyagA taccaziyA boDiyA samaNA vA imaM sAsaNaM paDivannA, Na ya te annatitthe Na ya satitthe je vi satitthe na / 1. AvazyakacUrNi (uttarabhAga), pR. 9. 2. pR. 19-20. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakacUrNi 279 pratijJAmanupAtayakti te vi paMca AsathAvI na vaMtibA / AgaLa AcArye kuzIlasaMsargatyAga, liMga, jJAna-darzana-cAritravAda, AlaMbanavAda, vaMghavaMdakasaMbaMdha, vaMghAvaMdyakAla, vaMdanasaMkhyA, vaMdanadoSa, vaMdanaphala vagereno dRSTAntapUrvaka vicAra karyo che. pratikramaNa nAmanA caturtha adhyayananuM vivecana karatAM cUrNikAra kahe che ke pratikramaNano zabdArtha che pratinivRtti. pramAdavaza potAnA sthAna(pratijJA)thI haTI anyatra gayA pachI pharI potAnA sthAne pAchA pharavAnI je kriyA che te ja pratikramaNa che. A ja vAta spaSTa karatAM AcArye be zloka uSkRta karyAM che : || 1 svasthAnAdyatparaM sthAnaM, pramAdasya vazAd gataH 1 tatraiva kramaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // 1 kSAyopazamikAdvApi, bhAvAdaudayikaM gata: tatrApi phri meM vArtha:, pratikUlAmAt mRtaH // 2 // A ja rIte cUrNikAre pratikramaNanuM svarUpa samajAvatAM eka prAkRta gAthA paNa uSkRta karI che jemAM batAvavAmAM AvyuM che ke zubha yogamAM pharI pravartana karavuM te pratikraRNa che. te gAthA A mujaba che : pati pati pavattaNaM vA subhesu jogesu mokkhaphaladesu / nissallassa jatissA jaM teNaM taM paDikkamaNaM // 1 // cUrNikAre niryuktikAranI ja mAphaka pratikramaka, pratikramaNa ane pratikrAMtavya - A traNe dRSTiothI pratikramaNanuM vyAkhyAna karyuM che. A ja rIte praticaraNA, pariharaNA, vAraNA, nivRtti, niMdA, gA~, zuddhi ane AlocanAnuM vivecana karatAM AcArye tattadviSayaka kathAnaka paNa ApyAM che. pratikramaNasaMbaMdhI sUtranAM padono artha karatAM kAyika, vAcika ane mAnasika aticAra, IryApathikI virAdhanA, prakAmazayyA, bhikSAcaryA, svAdhyAya vageremAM lAganAra doSonuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. A ja prasaMge cAra prakAranI vikathA, cAra prakAranuM dhyAna, pAMca prakAranI kriyA, pAMca prakAranA kAmaguNa, pAMca prakAranAM mahAvrata, pAMca prakAranI samiti, pariSThApanA, pratilekhanA vagerenuM aneka AkhyAno tathA uddharaNo sAthe pratipAdana karavAmAM AvyuM che. ekAdAM upAsakapratimAonuM svarUpa samajAvatAM cUrNikAre 'stya RSi govi pADho vIti'4 A zabdo sAthe pAThAMtara paNa ApyuM che. A ja prakAre dvAdaza bhikSupratimAonuM paNa varNana karavAmAM AvyuM che : tera kriyAsthAna, cauda bhUtagrAma tathA 1. pR. 20. 2. pR. para. 3. ejana. 4. pR. 120. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 Agamika vyAkhyAo - guNasthAna, paMdara paramAdhArmika, soLa adhyayana (sUtrakRtanA prathama zrutaskaMdhanAM adhyayana), sattara prakArano asaMyama, aDhAra prakAranuM abrahma, utthita vagere ogaNIsa adhyayana, vIsa asamAdhi-sthAna; ekavIsa zabala (avizuddha cAritra), bAvIsa parISaha, trevIsa sUtrakRtanAM adhyayana (puMDarIka vagere), covIsa deva, pacIsa bhAvanAo, chavvIsa uddeza (dazAzrutaskandhanA dasa, kalpa - bRhatkalpanA cha ane vyavahAranA dasa)+, satyAvIsa anagAra-guNa, aThyAvIsa prakArano AcArakalpa, ogaNatrIsa pApazruta, trIsa mohanIya-sthAna, ekatrIsa siddhAdiguNa, batrIsa prakArano yogasaMgraha vagere viSayonuM pratipAdana karyA pachI AcArye grahaNazikSA ane AsevanazikSa / be prakAranI zikSAono ullekha karyo che ane batAvyuM che ke AsevanazikSAnu varNana te ja rIte karavuM joIe jevI rIte oghasAmAcArI ane padivabhAgasAmAcArImAM karavAmAM AvyuM che : AsevasivavA nathA osAmAyArIp vimALasAmAcArIN ya vajjita Ara zikSAnuM svarUpa spaSTa karavA mATe abhayakumAranuM vistRta vRtta paNa ApavAmAM AvyuM che. A ja prasaMge cUrNikAre zreNika, celluMNA, sulasA, koNika, ceTaka, udAyI, mahApadmanaMda, zakaTAla, varuci, sthUlabhadra vagere saMbaMdhita aneka mahattvapUrNa aitihAsika AkhyAnono saMgraha karyo che. ajJAtopanatA, alobhatA, titikSA, Arjava, zuci, samyagdarzanavizuddhi, samAdhAna, AcAropagatva, vinayopagatva, dhRtimati, saMvega, praNidhi, suvidhi, saMvara, AtmadoSopasaMhAra, pratyAkhyAna, vyutsarga, apramAda, dhyAna, vedanA, saMga, prAyazcitta, ArAdhanA, AzAtanA, asvAdhyAyika, pratyupekSaNA vagere pratikramaNasaMbaMdhI anya Avazyaka viSayonuM dRSTAntapUrvaka pratipAdana karIne pratikramaNa nAmanAM caturtha adhyayananuM vyAkhyAna samApta karyuM che. AtmadoSopasaMhAranuM varNana karatAM vratanI mahattA batAvavA mATe AcArye eka suMdara zloka uddhRta karyo che je ahIM Apavo aprAsaMgika nahi gaNAya. te zloka A mujaba che : varaM praviSTaM jvalitaM hutAzanaM na cApi bhagnaM cirasaMcitaM vram / varaM hi mRtyuH parizuddhakarmaNo, na zIlavRttaskhalitasya jIvitam // 1 // ' arthAt saLagatAM agnimAM praveza karI levo sAro che paraMtu cirasaMcita vratano bhaMga karavo ucita nathI. vizuddhakarmazIla thaIne marI jevuM sAruM che paraMtu zIlathI skhalita thaIne jIvavuM yogya nathI. 1. dasa uddesaNakAlA dasANa kappassa hoMti chacceva / dasa cetra ya vavahArassa hoMti savvevi chavvIsaM // - 2. pR. 157-8. 3. pR. 202. * pR. 148, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakacUrNi 281 pAMcamA adhyayana kAyotsarganI vyAkhyAnA prAraMbhamAM ghaNacikitsA(vaLatiSThiA)nuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ane kahevAmAM AvyuM che ke traNa be prakAranA hoya che : dravyavraNa ane bhAvavraNa. dravyavraNanI auSadhAdithI cikitsA thAya che. bhAvavraNa aticArarUpa che jenI cikitsA prAyazcittathI thAya che. A prAyazcitta dasa prakAranuM cheH AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, anavasthApya ane pArAMcika. cUrNino mULa pATha A mujaba che : to ya vaLI suvidhoLe bhAve ya, davvavaNo osahAdIhiM tigicchijjati, bhAvavaNo saMjamAtiyAro tassa pAyacchitteNa tigicchaNA, eteNAvasareNa pAyacchittaM parUvijjati / vaNatigicchA aNugamo ya, taM pachi rasavidda... dasa prakAranA prAyazcittonuM vizada varNana jItakalpa sUtramAM jovuM joIe. kAyotsargamAM kAya ane utsarga be pada che. kAyano nikSepa nAma vagere bAra prakArano che. utsargano nikSepa nAma vagere cha prakArano che. kAyotsarganA be bheda cheH ceSTAkAyotsarga ane abhibhAvakAyotsarga. abhibhavakAyotsarga hArIne athavA harAvIne karavAmAM Ave che. ceSTAkAyotsarga ceSTA arthAt gamanAdi pravRttine kAraNe karavAmAM Ave che. huNAdithI parAjita thaIne kAyotsarga karavo te abhibhAvakAyotsarga che. gamanAgamanAdine kAraNe je kAyotsarga karavAmAM Ave che te ceSTAkAyotsarga cha: sau puNa kAussaggo duvidho-ceTThAkAussaggo ya abhibhavakAussaggo ya, abhibhavo NAma abhibhUto vA pareNa paraM vA abhibhUya kuNati, pareNAbhibhUto, tathA hUNAdihiM abhibhUto savvaM sarIrAdi vosirAmiti kAussaggaM kareti, paraM vA abhibhUya kAussaggaM kareti, jathA titthagaro devamaNuyAdiNo aNulomapaDilomakAriNo bhayAdI paMca abhibhUya kAussaggaM kAtuM pratijJAM pUreti, ceTThAkAussaggo ceTThAto nipphaNNo jathA gamaNAgamaNAdisu kAussaggo kIti....... ra kAyotsarganA prazasta ane aprazasta A be athavA ucchita vagere nava bheda paNa thAya che. A bhedonuM varNana karyA pachI zruta, siddha vagerenI stutinuM vivecana karavAmAM AvyuM che tathA sAmaNAnI vidhi para prakAza pADavAmAM Avyo che. kAyotsarganA doSa, phaLa vagerenuM varNana karIne pAMcamA adhyayananuM vyAkhyAna samApta karavAmAM AvyuM che. chaThThA adhyayana pratyAkhyAnanI mUrNimAM pratyAkhyAnanA bheda, zrAvakanA bheda, samyaktana. aticAra, zUlaprANAtipAtaviramaNa ane tenA aticAra, skUlamRSAvAdaviramaNa ane tenA aticAra, sthUla adattAdAnaviramaNa ane tenA aticAra, svadArasaMtoSa ane paradArapratyAkhyAna tathA tatsaMbaMdhI aticAra, parigraha parimANa tathA tadviSayaka aticAra, traNa guNavrata ane temanA aticAra, 1. pR. 246 . 2. pR. 248. 3. pR. 249. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 Agamika vyAkhyAo cAra zikSAvrata ane temanA aticAra, dasa prakAranAM pratyAkhyAna, cha prakAranI vizuddhi, pratyAkhyAnanAM guNa ane AgAra vagerenuM vividha udAharaNo sAthe vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vacce vacce ahIM-tahIM aneka gAthAo tathA zloko paNa uddhRta ka2vAmAM AvyA che. aMtamAM prastuta saMskaraNanI prata vize lakhavAmAM AvyuM che ke saM. 1774mAM paM. dIpavijayagaNie paM. nyAyasAgaragaNine AvazyakacUrNi pradAna 5rI : saM0 1774 varSe paM0 dIpavijayagaNinA AvazyakacUrNi: paM0 zrInyAyasAgaragaNibhyaH prattA 1 AvazyakacUrNinA A paricayathI spaSTa che ke cUrNikAra jinadAsagaNi mahattare potAnI prastuta kRtimAM AvazyakaniryuktimAM nirdiSTa badhA viSayonuM vistArapUrvaka vivecana karyuM che tathA vivecananI saraLatA, sarasatA tathA spaSTatAnI dRSTie aneka prAcIna aitihAsika tathA paurANika AkhyAno uddhRta karyA che. A ja rIte vivecanamAM ahIM-tahIM aneka gAthAo tathA zlokono samAveza paNa karyo che. A sAmagrI bhAratIya sAMskRtika ItihAsanI dRSTie atyanta mahattvapUrNa che. 1. pR. 325. su Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakaraNa dazavaikAlikacUrNi (jinadAsagaNikRta) A cUrNi` paNa niryuktinuM anusaraNa karatAM lakhavAmAM AvI che tathA dumapuSpikA vagere dasa adhyayana ane be cUlikAo - A rIte bAra adhyayanomAM vibhakta che. AnI bhASA mukhyatve prAkRta che. prathama adhyayanamAM ekaka, kAla, druma, dharma vagere padono nikSepa-paddhatie vicAra karavAmAM Avyo che tathA zayyabhavavRtta, dasa prakArano zramaNadharma, anumAnanA vividha avayavo vagerenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. saMkSepamAM prathama adhyayanamAM dharmanI prazaMsAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. dvitIya adhyayanano mukhya viSaya dharmamAM sthita vyaktine dhRti karAvavI te che. cUrNikAra A adhyayananI vyAkhyAnA prAraMbhamAM ja kahe che ke 'adhyayana'nA cAra anuyogaddAronuM vyAkhyAna te ja rIte samajI levuM joIe je rIte AvazyakacUrNimAM karavAmAM AvyuM che. tyAra pachI zramaNanAM svarUpa 52 prakAza pADatAM pUrva, kAma, pada, zIlAMgasahasra vagere padonuM sodAharaNa vivecana karavAmAM AvyuM che. tRtIya adhyayanamAM daMDhakRtikanA AcAranuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te mATe mahat, kSullaka, AcAra, darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra, vIryAcAra, arthakathA, kAmakathA, dharmakathA, mizrakathA, anAcIrNa, saMyatasvarUpa vagereno vicAra karavAmAM Avyo che. caturtha adhyayananI cUrNimAM jIva, ajIva, cAritradharma, yatanA, upadeza, dharmaphala vagerenAM svarUpanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. pAMcamA adhyayananI cUrNimAM sAdhunA uttaraguNono vicAra karavAmAM Avyo che, jemAM piMDasvarUpa, bhaktapAnaiSaNA gamanavidhi, gocaravidhi, pAnakavidhi, pariSThApanavidhi, bhojanavidhi, Alocanavividha vagere viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che. vacce vacce kyAMkakyAMka mAMsAhAra, madyapAna vagerenI carcA paNa karavAmAM AvI che. chaThThA adhyayanamAM dharma, artha, kAma, vrataSaTka, kAyaSaTka vagerenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A adhyayananI cUrNimAM AcArye potAnA saMskRta vyAkaraNanA pAMDityano paNa sAro paricaya Apyo che. sAtamA adhyayananI cUrNimAM bhASAsaMbaMdhI vivecana che. AmAM bhASAnI zuddhi, azuddhi, satya, mRSA, satyamRSA, asatyamRSA vagereno vicAra 1. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, san 1933. 2. dazavaikAlikacUrNi, pR. 71. 3. ejana, pR. 184, 187, 202, 203. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 Agamika vyAkhyAo karavAmAM Avyo che. AThamA adhyayananI cUrNimAM IndriyAdi prasidhionuM vivecana karavAmAM AvyuM che. navamA adhyayananI cUrNimAM lokopacAravinaya, arthavinaya, kAmavinaya, bhayavinaya, mokSavinaya vagerenI vyAkhyA karavAmAM AvI che. dasamA adhyayanamAM bhikSusaMbaMdhI guNo para prakAza pADavAmAM Avyo che. cUlikAonI cUrNimAM rati, arati, vihAravidhi, gRhivaiyAvRtyaniSedha, aniketavAsa vagere viSayo saMbaMdhita vivecana che. cUrNikAre sthAne sthAne aneka graMthonAM nAmono nirdeza paNa karyo che.' 1. taraMgavatI - pR. 106, oghaniryukti-pR. 175, piNDaniryukti-pR. 178 vagere. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakaraNa uttarAdhyayanacUrNi A cUrNi" paNa nikuMjyAnusArI che tathA saMskRtamizrita prAkRtamAM lakhavAmAM AvI che. AmAM saMyoga, pudgalabaMdha, saMsthAna, vinaya, krodhavAraNa, anuzAsana, parISaha, dharmaviSma, maraNa, nircanthapaMcaka, bhayasaptaka, jJAnakriryakAnta vagere viSayo para sodAharaNa prakAza pADavAmAM Avyo che. strIparISahanuM vivecana karatAM AcArya nArIsvabhAvanI kaDaka AlocanA karI che ane A prasaMge nimnalikhita be zloka paNa uddhata karyA che : etA hasati ca rudaMti ca arthahetorvizvAsayaMti ca paraM na ca vizvasaMti / tasmAnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH smazAnasumanA iva varjanIyAH // 1 // samudravIcIcapalasvabhAvAH, saMdhyAbhrarekheva muhUrtarAgAH / / striyaH kRtArthAH puraSaM nirarthakaM, nIpIDitAlaktara kovat tyati // 2 // - 3ttarAdhyayanavULa, pR. 6. harikezIya adhyayananI cUrNimAM AcArye abrAhmaNa mATe niSiddha vAto tarapha nirdeza karatAM zUdra mATe nimna zloka uddhata karyo che : na zUdAya baliM dadyAnocchiSTaM na haviH kRtam / na cAsyopadized dharma, na cAsya vratamAdizet // - ejana, pR. 205. cUrNikAre cUrNinA aMte potAno paricaya ApatAM potAne vANijyakulIna, koTikagaNIya, vajazAkhIya gopAlagaNimahattaranA ziSya batAvyA che. te gAthAo A mujaba che : vANijakulasaMbhUo koDiyigaNio u vayarasAhIto / govAliyamahattarao, vikkhAo Asi logaMmi // 1 // sasamayaparasamayaviU, oyassI dittimaM sugaMbhIro / sIsagaNasaMparivuDo, vakkhANaratippio AsI // 2 // tesiM sIseNa ima, uttarajjhayaNANa cuNNikhaMDaM tu / raiyaM aNuggahatthaM , sIsANaM maMdabuddhINaM // 3 // 1. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1933. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 Agamika vyAkhyAo jaM etthaM ussuttaM, ayANamANeNa viratitaM hojjA / taM aNuogadharA me, aNaciMteuM samAreMtu // 4 // - ejana, pR. 283. dazavaikAlikacUrNi paNa niHsaMdeha te ja AcAryanI kRti che jemanI uttarAdhyayanacUrNi che. eTaluM ja nahi, dazavaikAlikacUrNi uttarAdhyayanamUrtinI pahelAM racavAmAM AvI che. AnuM pramANa uttarAdhyayanacUrNimAM maLe che je A mujaba che : pafpa ditto nAnAprakAro prakIrNatapobhidhIyate, tadanyatrAbhihitaM, zeSaM dazavakAlikacUrNI mihita... ahIM AcArye spaSTa rUpe lakhyuM che ke prakIrNatAnA viSayamAM anyatra kahevAmAM AvyuM che ke ane bAkInuM dazavaikAlikacUrNimAM kahevAmAM AvyuM che. je svaramAM AcArye te lakhyuM che tenA viSayamAM anyatra kahevAmAM AvyuM che te ja svaramAM temaNe A paNa lakhyuM che ke bAkI dazavaikAlikacUrNimAM kahevAmAM AvyuM che. A svarasAmya jotAM e kathana anupayukta nathI ke uttarAdhyayana ane dazavaikAlikanI cUrNio eka ja AcAryanI kRtio che tathA dazavaikAlikacUktino racanA uttarAdhyayanacUrtinI pahelAMnI che. 1. uttarAdhyayanacUrNi, pR. 274. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakaraNa AcArAMgacUrNi A cUrNimAM ghaNuM karIne te ja viSayonuM vivecana che je AcArAMga-niryuktimAM che. niryuktinI gAthAonA AdhAre ja A cUrNi lakhavAmAM AvI che AthI ema thavuM svAbhAvika che. AmAM varNita viSayomAMthI keTalAkanAM nAmono nirdeza karavo aprAsaMgika nahi gaNAya. prathama zrutaskaMdhanI cUrNimAM mukhyarUpe nimna viSayonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che : anuyoga, aMga, AcAra, brahma, varNa, AcaraNa, zastra, parijJA, saMjJA, dika, samyakta, yoni, karma, pRthvI vagere kAya, loka, vijaya, guNasthAna, paritApa, vihAra, rati, arati, lobha, jugupsA, gotra, jJAti, jAtimaraNa, eSaNA, dezanA, baMdha-mokSa, zItoSNAdi parISaha, tattvArthazraddhA, jIvarakSA, acalatva, maraNa, saMlekhanA, samanojJatva, yAmatraya, trivatratA, vIradIkSA, devadUSya, savaDhatA. cUrNikAre paNa nikSepapaddhatino ja AdhAra lIdho che. dvitIya zrutaskaMdhanI vyAkhyA karatAM cUrNikAre mukhyarUpe nimna viSayonuM vivecana karyuM che : agra, prANasaMsakta, pizkeSaNA, zayyA, IrSA, bhASA, vastra, pAtra, avagrahasaptaka, saptasaptaka, bhAvanA, vimukti. AcArAMgasUtranuM mULa prayojana zramaNonA AcAra-vicAranI pratiSThA karavAnuM che AthI pratyeka viSayanuM A ja prayojanane najaramAM rAkhIne karavAmAM AvyuM che. prAkRtapradhAna prastuta cUrNimAM ahIM-tahIM saMskRtanA zloko paNa uddhata karavAmAM AvyA che. temanAM mULa sthaLanI zodha na karatAM udAharaNa rUpe keTalAka zloko ahIM uddhata karavAmAM Ave che. AgamanA prAmANyanI puSTi mATe nimna zloka udbhata karavAmAM Avyo che : jinendravacanaM sUkSmahetubhiryadi gRhyate / AjJayA tadgrahItavyaM, nAnyathAvAdino jinAH // - AcArAMgacUrNi, pR. 20. svajanathI paNa dhana adhika pyAruM hoya che, AnuM samarthana karatAM kahevAmAM AvyuM 1. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1941. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 prAgai: priyatA: putrA:, putra priyatAM dhanam / sa tasya harate prANAn, yo yasya harate dhanam // aparigrahanI prazaMsA karatAM kahevAmAM AvyuM che : tasmai dharmabhRte deyaM yasya nAsti parigrahaH / parigrahe tu ye saol, na te tArathituM kSamAH // nAgnistuSyati kASThAnAM, nApagAnAM mahodadhiH / nAntakRtsarvabhUtAnAM na puMsAM vAmalocanA // ? ejana, pR. 59 kAmabhogathI mANasa kyAreya tRpta nathI thato, A satyanI puSTi karatAM kahevAmAM AvyuM che : - labhyate labhyate sAdhu, sAdhu eva na labhyate / alabdhe tapaso vRddhirlabdhe dehasya dhAraNA // Agamika vyAkhyAo ejana, pR. 75 sAdhue koI vastuno lAbha prApti thavAthI mada na karavo joIe tathA alAbha - aprApti thavAthI kheda na karavo joIe. jema ke kahevAmAM AvyuM che : - ejana, pR. 55. - - - pR. 81. A ja rIte sthAne sthAne prAkRta gAthAo paNa uddhRta karavAmAM AvI che. A uddharaNothI viSaya vizeSa rUpe spaSTa thAya che tathA pAThaka tathA zrotAnI rucimAM vRddhi thAya che. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakaraNa sUtrakRtAMgacUrNi A cUrNi`nI zailI paNa e ja che je AcArAMgacUrNanI che. AmAM nimna viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che H maMgalacarcA, tIrthasiddhi, saMghAta, vignasAkaraNa, bandhanAdipariNAma, bhedAdipariNAma; kSetrAdikaraNa, AlocanA, parigraha, mamatA, paMcamahAbhUtika, ekAtmavAda, tajIvatacchIravAda, akArakAtmavAda, skandhavAda, niyativAda, ajJAnavAda, kartRvAda, trirAzivAda, lokavicAra, pratijugupsA (gomAMsa, madya, lasaNa, DuMgaLI vagere pratye aruci), vastrAdipralobhana, zUravicAra; mahAvI2guNa, mahAvIraguNastuti, kuzIlatA, suzIlatA, vIryanirUpaNa, samAdhi, dAnavicAra, samavasaraNavicAra, vaiyikavAda, nAstikamatacarcA, sAMkhyamatacarcA, IzvarakartRtvacarcA, niyativAdacarcA, bhikSuvarNana, AhAracarcA, vanaspatibheda, pRthvIkAyAdibheda, syAdvAda, AjIvikamatanirAsa, gozAlakamatanirAsa, bauddhamatanirAsa, jAtivAdanirAsa vagere. prastuta cUrNi saMskRtamizrita prAkRtamAM racavAmAM AvI che. eTaluM ja nahi, cUrNi jovAthI evuM pratIta thAya che ke AmAM prAkRtathI paNa saMskRtano prayoga vadhAre mAtrAmAM che. nIce keTalAMka uddharaNo ApavAmAM Ave che je jovAthI e spaSTa thaI jaze ke AmAM prAkRtano keTalo aMza che ane saMskRtano keTalo :- 'dhvani' tti yalu mukhyate vA sArUM viddhIti vAvazeSaH, vidha ? yaMte, ne Na hiMsati kiMcaNaM, kiMciditi trasaM sthAvaraM vA, ahiMsA hi jJAnagatasya phalaM, tathA cAha yo'dhItya zAstramakhilaM.... evaM khu NANiNo sAraM ' * sUtrakRtAMgacUrNi, pR. 62 biuTThito NAma vicyuto yathA vyutthito'sya vibhavaH, saMpat vyutthitAH, saMyamapratipanna ityarthaH, pArzvasthAdonAmanyatamena vA kvacinpramAdAcca kAryeNa vA tvaritaM gacchan jahA tujjhaM Na " - ? -- ------- - ejana, pR. 288 suTTu saMjutte susaMjutte, suThu samie suThu sAmAie susAmAie, logevi bhaNNai - chiNNasotA na diti, susamie, samabhAvaH sAmAyikaM so bhaNai 1. zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1941. - Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Agamika vyAkhyAo AtavApatteviUti appaNo vAdo attae vAdo 2 yathA-astyAtmA nityaH amUrtaH kartA bhoktA upayogalakSaNo ya evamAdi AsappavAdo - / ' - me4na, pR. 307 __ ahAvare cautthe (sU05) NitiyA jAva jahA jahA me esa dhamme suakkhAe, kayare te dhamme ? NitiyAvAde, iha khalu duve purisajAtA ege purise kiriyAmakkhaMti, kiriyA karma parispanda ityarthaH, kasyAsau kiriyA ? puruSasya, puruSa eva gamanAdiSu kriyAsu svato anusandhAya pravartate, evaM bhaNittApi te dovi purisA tullA NiyativaseNa, tatra niyativAdI AtmIyaM darzanaM samarthayannidamAha- yaH khalu manyate 'ahaM karomi' iti asAvapi niyatyA eva kAryate ahaM karomIti -? - me4na, pR. 322-3. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakaraNa jItakalpa-bRhasthUrNi A cUrNi" siddhasenasUrinI kRti che. A cUrNi uparAMta jItakalpasUtra para eka bIjI cUrNi racAyelI che, evuM prastuta cUrNinA adhyayanathI mAluma paDe che. A cUrNi zarUthI aMta sudhI prAkRtamAM che. AmAM eka paNa vAkya evuM nathI jemAM saMskRta zabdano prayoga thayo hoya. prAraMbhamAM AcArye agiyAra gAthAo dvArA bhagavAna mahAvIra, ekAdaza gaNadhara, anya viziSTa jJAnIo tathA sUtrakAra jinabhadra kSamAzramaNa-A badhAne namaskAra karyA che. graMthamAM ahIM-tahIM aneka gAthAo uSkRta karavAmAM AvI che. A gAthAo uddhata karatI vakhate AcArye koI graMtha vagereno nirdeza na karatAM "teM nadI maLiyuM 7', "so- vagere vAkyono prayoga karyo che. e ja rIte aneka gadyAza paNa uddhata karavAmAM AvyA che. jItakalpacUrNimAM paNa e ja viSayonuM saMkSipta gadyAtmaka vyAkhyAna che jemanuM jItakalpabhASyamAM vistArathI vivecana karavAmAM AvyuM che. sarvaprathama Agama, zrata, AjJA, dhAraNA ane jItavyavahAranuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. jItano artha A pramANe karavAmAM Avyo che : gIrya ti vA varabiM ti vA mAthai ti vA yaduMgIve vA tividevi ne te gIcuM re A ja rIte cUrNikAre dasa prakAranAM prAyazcitta, nava prakAranA vyavahAra, mUlaguNa, uttaraguNa vagerenuM vivecana karyuM che. aMtamAM pharI sUtrakAra jinabhadrane namaskArapUrvaka nimna gAthAo sAthe cUrNi samApta karI che : iti jeNa jIyadANaM sAhUNa'iyArapaMkaparisuddhikaraM / gAhAhiM phuDaM raiyaM mahurapayatthAhiM pAvaNaM paramahiyaM // jiNabhaddakhamAsamaNaM nicchiyasuttatthadAyagAmalacaraNaM / tamahaM vaMde payao paramaM paramovagArakAriNamahagdhaM // 1. viSama vyAdhyAhnavata siddhasena khilavUdha vRdaghUsamanvita nItaratnasUtra - saMpAdaka:-muni jinavijaya, prakAzaka:-jaina sAhitya saMzodhaka samiti, amadAvAda, san 1926 . 2. davA vitiyaktiAbALa vattari - jItakalpacUrNi, pR. 23. 3. ejana, pR. 3, 4, 21. 4. ejana, pR. 4. 5. ejana, pR. 30. 20in Education International Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasama prakaraNa dazavaikAlikacUrNi (agastyasiMhakRta) A cUrNi` jinadAsagaNinI kahevAmAM AvatI dazavaikAlikacUrNithI bhinna che. AnA lekhaka che vajasvAmInI zAkhA-paraMparAnA eka sthavira zrI agastyasiMha.A prAkRtamAM che. bhASA saraLa tathA zailI sugama che. AnI vyAkhyAnazailInA keTalAka namUnA ahIM prastuta karavA aprAsaMgika nahi gaNAya. Adi, madhya ane anya maMgalanI upayogitA batAvatAM cUrNikAra kahe che : AdimaMgaleNa Arambhappabhiti NivvisAyA satthaM paDivajjaMti, majjhamaMgaleNa avvAsaMgeNa pAraM gacchaMti, avasANamaMgaleNa sissapasissasaMtANe paDivAeMti / imaM puNa satthaM saMsAraviccheyakaraM ti savvameva maMgalaM tahAvi viseso darisijjati-Adi mAtRmidda 'dho maMgalamuchyuM' (adhya0 1, gA0 1) dhati saMsAre paDamALamiti dhammo, etaM ca paramaM samassAsakAraNaM ti maMgalaM / majjhe dhammatthakAmapaDhamasuttaM 'bALavaMsaLasaMpaI saMkrame ya tave caM'(adhya0 6, gA0 1), vaM so seva tho vibhinnati, yathA--'samyaAnajJAnavAritrANi mokSamArga:' (tattvA0 a0 1-1) iti / avasANe AdimajjhadiTThavisesiyassa phalaM darisijjati 'chiMdittu jAtImaraNassa baMdhamAM vRtti millU apuLAnAM gati' (adhya0 10, gA0 21), vaM satsaM sanuM satyaM tiA --ra 1 dazakAlika, dazavaikAlika athavA dazavaitAlikanI vyutpatti batAvatAM kahevAmAM AvyuM che : 'dazakaM ajjhayaNANaM kAliyaM nisteNa vihiNA kakAralope kRte dasakAliyaM / ahavA vekAliyaM, maMgalatthaM puvvaNhe satthAraMbho bhavati, bhagavayA puNa 1. prastuta cUrNinI hastalikhita prata muni zrI puNyavijayajInI kRpAthI prApta thaI, AthI lekhaka muni zrInA atyaMta AbhArI che. A prata jesalamera jJAnabhaMDAramAMthI prApta prAcIna pratanI pratilipi che. A cUrNi AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI dvArA ja saMpAdita thaI prAkRta TekSTa sosAyaTI, amadAvAda dvArA prakAzita thaI che - guja. anuvAdaka. - 2. pR. 2. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 dazavaikAlikacUrNi (agasyasiMhakRta) ajjasejjaMbhaveNaM kahamavi avaraNahakAle uvayogo kato, kAlAtivAyavigghaparihAriNA ya nijjUDhameva, ato vigate kAle vikAle dasakamajjhayaNANa katamiti dasavekAliyaM / cauporisito sajjhAyakAle tammi vigate vi paDhijjatIti vigayakAliyaM dasavekAliyaM / dasamaM vA vetAliyopajAti vRttehiM NiyamitamajjhayaNamiti dasavetAliyaM / ' pajIvanikA nAmanA caturtha adhyayananA arthAdhikArano vicAra karatAM cUrNikAra cha: jIvAjIvAhigamo gAhA / ' paDhamo jIvAhigamo, ahigamo-pariNANaM 1 tato ajIvAdhigamo 2 carittadhammo 3 jayaNA 4 uvaeso 5 dhammaphalaM / tassa cattAri aNuogaddArA jahA Avassae / nAmanipphaNNo bhaNNati -3 dazavaikAlikanI aMtima be cUlAo - rativAkyacUlA ane viviktacaryAcUlAnI racanAnuM prayojana batAvatAM AcArya kahe che : dhamme thitimato khuDDiyAyArovatthitassa vidittachakAyavittharassa esaNIyAdidhAritasarIrassa samattAyArAvatthitassa vayaNavibhAgakusalassa suppaNihitajogajuttassa viNIyassa dasamajjhayaNopavaNNitaguNassa samattasakalabhikkhubhAvassa viseseNa thirIkaraNatthaM vivittacariyovadesatthaM ca uttarataM tamupadiTuM cUlitAdutaM rativaktraM * vivittacariyA cUlitA ya / tattha dhamme thirIkaraNatthA rativakaNAmadheyA paDhamacUlA bhaNitA / idANi vivittacariyovadesatthA bitiyA cUlA bhANitavvA / aMtamAM cUrNikAre potAnI zAkhAnuM nAma, potAnA gurunuM nAma tathA potAnuM nAma batAvatI nimna gAthAo lakhIne cUrNinI pUrNAhuti karI che : vIravarassa bhagavato titthe koDIgaNe suvipulammi / guNagaNavairAbhassA verasAmissa sAhAe // 1 // maharisisarisasabhAvA bhAvA'bhAvANa muNitaparamatthA / risiguttakhamAsamaNo khamAsamANaM nidhI Asi // 2 // 1. pR. 7-8. 2. niyuti - jIvAjIvAhigamo carittadhammo taheva jayaNA ya / uvaeso dhammaphalaM chajjIvaNiyAi ahigArA / / 3. pR. 146-7. 4. pR. 287. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Agamika vyAkhyAo tesiM sIseNa imA kalasabhavamaiMdaNAmadhejjeNaM / dasakAliyassa cuNNI payANarayaNAto uvaNNatthA // 3 // rayirapadasaMdhiNiyatA chaDDiyapuNaruttavittharapasaMgA / vakkhANamaMtareNAvi sissamatibodhaNasamatthA // 4 // sasamayaparasamayaNayANa jaM ca Na samAdhitaM pamAdeNaM / taM khamaha pasAheha ya iya viNNattI pavayaNINaM // 5 // cUrNikAranuM nAma kalazabhavamRgendra arthAt agatyasiMha che. kalazano artha che kuMbha, bhavano artha che utpanna ane mRgendrano artha che siMha. kalazabhavano artha thayo kuMbhathI utpanna thanAra agatya. agamya sAthe siMha joDI devAthI agatyasiha banI jAya che. agasyasiMhanA gurunuM nAma RSigupta che. teo koTigaNIya vajasvAmInI zAkhAnA che. prastuta pratanA aMtamAM keTalAka saMskRta zloka che jemAM mULa pratanuM lekhana kArya saMpanna karanAra rUpe zAMtimatinA nAmano ullekha che : samyak zAntimatirvyalekhayadidaM mokSAya satpustakam / prastuta cUrNinA mULa sUtrapATha, jinadAsagaNikata cUNinA mULa sUtrapATha tathA haribhadrakRta TIkAnA mULa sUtrapATha A traNemAM kyAMka-kyAMka thoDuMka aMtara che. nIce AnA keTalAka namUnA ApavAmAM Ave che jenAthI A aMtara samajI zakAze. A ja vAta anya sUtronA vyAkhyAgraMthonA viSayamAM paNa kahI zakAya. dazavaikAlika sUtranI gAthAonA aMtaranA keTalAka namUnA A pramANe che : adhyayana gAthA agatyasiMhakRta jinadAsakRta haribhadrakRta cUrNi cUrNi cUrNi muttA muttA 1 3 sAhavo sAhuNo sAhuNo 1 4. mahApArdi..... ahIDe.. madA Delu... pupphesu kahaM Nu kujjA katihaM kujjA kahaM Nu kujjA katihaM kujjA kayAhaM kujjA katihaM kujjA (pAThAMtara) (pAThA.) (pa.). yaddei sunA(") daM pu sunA(o) yArda sunnA (") daM sannA () jUthamaThuM ( 6) gAthA-saMkhyAno AdhAra munizrI puNyavijayajI dvArA taiyAra karavAmAM Avela dazavaikAlikanI hastalikhita prata che. aRI pupphehi pupphehi 0 1. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ < ra 10 dazavaikAlikacUrNi (agasyasiMhakRta) 295 chidAhi rAgaM chiMdAhi dosaM chidAhi dosaM 2 5 viNae hi dosaM viNaejja rAgaM viNaejja rAgaM saMpucchaNaM saMpucchaNA saMpucchaNa saMpucchago (411.) 15 khavettu khavettA khavettA cittamaMtamakkhA cittamattA akkhA cittamaMtamakkhA (4181.) (4181.) (4181.) iccetehiM chahi iccetehiM chahiM iccesi chaNhaM jIvanikAyehi jIvanikAyehi jIvanikAyANaM 5 (pra.6.) 5 pANa-bhUte ya pANa-bhUte ya pANi-bhUyAI 5 (pra.6.) 13 aNAtile aNAule aNAule 5 (pra.6.) 17 jahAbhAgaM jahAbhAvaM jahAbhAgaM 5 (.6.) 15 pANiyakammataM dagabhavaNANi ya dagabhavaNANi ya 5 (4.6.) 27 icchejjA icchejjA geNhejjA 5 (di.6.) 24 dhArae dhArae dhAvae AyArabhAvadoseNa gAthA nathI AyArabhAvadosatrU 22 gAthA nathI ||thaa cha / gAthA nathI 23 gAthA nathI gAthA che gAthA nathI bhaviyavvaM hoyavvayaM ? 8 (5.6.) 1 ciTThe ciTTha sikkhe ciTThe (4181.) 8 (5.6.) 1 sAlA sAlA sAhA 8 (tR.7.) 15 dhuNiya dhuNiya vihuya 8 (4.6.) 11 AruhaMtiehiM ArahaMtehi ArahaMtehiM 10 4 10 19 vivajjayittA vigiMca dhIra! vivajjayittA 1 cUlikA 14 sakusIlaM kusilA 1 yUri 18 Na ppacaleMti No payaleMti na ppacaleMti 2 yUli 3 nippheDo nigghADo uttAro 2 yUli 4 evaM evaM tamhA niyuktigAthAonI to vadhAre vicitra sthiti che. niryuktinI evI aneka gAthAo che je haribhadranI TIkAmAM to che paraMtu cUrNimAM nathI maLatI. hA, emAM keTalIka gAthAo evI jarUra che jeno cUrNimAM artha athavA Azaya ApI devAmAM Avyo che paraMtu gAthAo rUpe uddhata nathI karavAmAM AvI. bIjI vAta e 12 daga daga taNa kusIlaM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 Agamika vyAkhyAo che ke cUrNiomAM adhikAMza gAthAo pUrepUrI nathI ApavAmAM AvatI paraMtu prAraMbhamAM keTalAka zabdo uddhRta karIne mAtra temano nirdeza karavAmAM Ave che. keTalIka ja gAthAo evI hoya che je pUrI uddhRta karavAmAM Ave che. ame ahIM haribhadranI TIkAmAM upalabdha keTalIka niryukti-gAthAo uddhRta karIne ema batAvavAno prayatna karIzuM ke temAMthI kaI kaI baMne cUrNiomAM pUrepUrI che; kaI kaI apUrNa arthAt saMkSiptarUpe che, kaIno artha-rUpe nirdeza karavAmAM Avyo che ane kaIno bilakula ullekha nathI. siddhigaimuvagayANaM kammavisuddhANa savvasiddhANaM / namiUNa dasakAliyaNijjuti kittaissAmi // 1 // A gAthA na to jinadAsagaNinI cUrNimAM che, na agastyasiMhakRta cUrNimAM. temAM Ano artha athavA saMkSipta ullekha paNa nathI. apuhuttapuhuttAiM niddisiuM ettha hoi ahigAro / caraNakaraNANujogeNa tassa dArA ime hoMti // 4 // A gAthAno artha to baMne cUrNiomAM che paraMtu pUrI athavA apUrNa gAthA eka paNamAM nathI. NAmaM ThavaNA davie mAuyapayasaMgahekkae ceva / pajjavabhAve ya tahA sattee ekagA hoMti // 8 // A gAthA baMne cUrNiomAM pUrepUrI uddhRta karavAmAM AvI che. A banne cUrNionI prathama niryukti-gAthA che je hAribhadrIya TIkAnI AThamI niryukti-gAthA che. davve addha ahAua uvakkame desakAlakAle ya / taha ya pamANe vaNNe bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 11 // A gAthA paNa baMne cUrNiomAM A pramANe maLe che. AyappavAyapuvvA nijjUDhA hoi dhammapannattI / kammappavAyapuvvA piMDassa u esaNA tivihA // 16 // A gAthA baMne cUrNiomAM saMkSiptarUpe nirdiSTa che, pUrNarUpe uddhRta nathI. duviho loguttario suadhammo khalu carittadhammoM a / suadhammo sajjhAo carittadhammo samaNadhammo // 43 // 1. devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, graMthAMka, 47. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikacUrNi (agasyasiMhakRta) 297 A gAthA artharUpe to baMne ya cUrNimAM che paraMtu gAthArUpe adhUrI ke pUrI ekemAM nathI. A rIte ApaNe joIe chIe ke baMne cUrNikAro ane TIkAkAra haribhadra niryukti-gAthAo samAnarUpe uddhata karI nathI. baMne cUrNikAromAM etadviSayaka ghaNI samAnatA che, jyAre haribhadrasUri A baMnethI A bAbatamAM ghaNA judA paDe che. A viSaya para adhika prakAza pADavA mATe vizeSa anuzIlananI AvazyakatA che. Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza prakaraNa nizItha-vizeSacUrNi jinadAsagaNikRta prastuta cUrNi mUla sUtra, niryukti tathA bhASyagAthAonAM vivecanarUpe che. AnI bhASA alpa saMskRtamizrita prAkRta che. prAraMbhamAM pIThikA che jemAM nizIthanI bhUmikArUpe tatsambaddha Avazyaka viSayonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. sarvaprathama cUrNikAre arihaMtAdine namaskAra karyA che tathA nizIthacUlAnAM vyAkhyAnano saMbaMdha batAvyo che : namiUNa'rahaMtANaM, siddhANa ca kammacakkamukkANaM / sayaNasinehavimukkANa, savvasAhUNa bhAveNa // 1 // savisesAyarajuttaM, kAuM paNAmaM ca atthadAyissa / pajjuNNakhamAsamaNassa, caraNa-karaNANupAlassa // 2 // evaM kayappaNAmo, pakappaNAmassa vivaraNaM vanne / puvvAyariyakayaM ciya, ahaM pi taM ceva u visesA // 3 // bhaNiyA vimutticUlA, ahuNAvasaro NisIhacUlAe / ko saMbaMdho tassA, bhaNNai iNamo NisAmehi // 4 // A gAthAomAM arihaMta, siddha ane sAdhuone sAmAnyarUpe namaskAra karavAmAM AvyA che tathA pradyumna kSamAzramaNane arthadAtA rUpe vizeSa namaskAra karavAmAM AvyA che. nizIthanuM bIjuM nAma prakalpa paNa batAvavAmAM AvyuM che. pIThikA : - prAraMbhamAM cUlAonuM vivecana karatAM cUrNikAre batAvyuM che ke cUlA cha prakAranI hoya che. tenuM varNana je rIte dazavaikAlikamAM karavAmAM AvyuM che te ja rIte ahIM paNa karI levuM joIe. AnAthI sAbita thAya che ke nizIthacUrNi dazavaikAlikacUrNinI pachI racavAmAM AvI che. te pachI AcAranuM svarUpa batAvatAM AcArya AcArAdi 1. saMpAdaka-upAdhyAya zrI amaracandrajI tathA muni zrI kanaiyAlAlajI, prakAzaka-sanmati jJAnapITha, lohAmaMDI, AgarA, san 1957-1960. nizItha : eka adhyayana-paM. dalasukha mAlavaNiyA, sanmati jJAnapITha, AgarA, san 1959. 2. sa ca chatridA - gadA rasayAtibaLiyA tarI mathavA ! - prathama bhAga, pR. 2. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 299 pAMca vastuo tarapha nirdeza karyo che AcAra, agra, prakalpa, cUlikA ane nizItha.1 A badhAno nikSepa-paddhatie vicAra karatAM nizIthano artha A pramANe batAvyo che : nizItha rUti kartha: nika-rUpavarastha vA mati - jaM hoti appagAsaM, taM tu NisIhaMti logasaMsiddhaM / jaM appagAsadhammaM, aNNaM pi tayaM nisIdhaM ti // jamiti aNidiTuM / hoti bhavati / appagAsamiti aMdhakAraM / jakAraNiddese tagAro hoi / sadassa avahAraNatthe tugAro / appagAsavayaNassa NiNNayatthe NisIhaMti / loge vi siddhaM NisIhaM appagAsaM / jahA koi pAvAsio paose Agao, pareNa bitie diNe pucchio'kalle ke velamAgao si? bhaNati 'NisIhe tti sAhitya: ra nizIthano artha che aprakAza arthAta aMdhakAra. aprakAzita vacanonA nirNaya mATe nizIthasUtra che. lokamAM paNa nizIthano prayoga rAtri-aMdhakAra mATe thAya che. A ja rIte nizIthanA karmapakaniSadana vagere anya artha paNa karavAmAM AvyA che. bhAvapakanuM niSadana traNa jAtanuM thAya che : kSaya, upazama ane kSayopazama. jenA dvArA aSTavidha karmAMka zAMta karavAmAM Ave te nizItha che. AcAranuM vizeSa vivecana karatAM cUrNikAre niryukti-gAthAne bhadrabAhusvAmikRta batAvI che. A gAthAmAM cAra prakAranA puruSa-pratisevaka batAvavAmAM AvyA che je utkRSTa, madhyama athavA jaghanya koTinA hoya che. A puruSonuM vividha aMgo sAthe vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che. A ja rIte strI ane napuMsaka-pratisevakonuM paNa svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. A badhuM nizIthanA vyAkhyAna pachI karavAmAM AvelA AcAraviSayaka prAyazcittanA vivecana aMtargata che. pratisevakanuM varNana samApta karyA pachI pratisevanA ane pratisevitavyanuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. pratisevanAnA svarUpavarNanamAM apramAdapratisevanA, sahasAkaraNa, pramAdapratisevanA, krodhAdi kaSAya, virAdhanAtrika, vikathA, Indriya, nidrA vagere aneka mahattvapUrNa viSayonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. nidrA-sevananI maryAdA tarapha nirdeza karatAM cUrNikAre eka zloka uddhata karyo che jemAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke ALasa, maithuna, nidrA, sudhA ane Akroza - A pAMce sevana karatA rahevAthI barAbara vadhatAM jAya che : .. 1. bhASyagAthA 3. 2. pR. 34. 4. sA badvAdumi-tA - pR. 38. 3. pR. 34-5. 5. pR. 54. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 Agamika vyAkhyAo paJca vardhanti kaunteya ! sevyamAnAni nityazaH / . AlasyaM maithunaM nidrA, kSudhA''krozazca paJcamaH // satyAnaddhi nidrAnuM svarUpa batAvatAM cUrNikAra kahe che ke jemAM citta thINa arthAta sthAna thaI jAya - kaThaNa thaI jAya - jAmI jAya te sthAnaddhi nidrA che. A nidrAnuM kAraNa atyaMta darzanAvaraNa karmano udaya che : rUddha vitta thI nasa accaMtadarisaNAvaraNAvaraNakammodayA so thINaddhI bhaNNati / teNa ya thINeNa Na so kiMci 3vanati syAnaddhinuM svarUpa vizeSa spaSTa karavA mATe AcArya cAra prakAranAM udAharaNo ApyAM che. pudgala, modaka, kuMbhakAra ane hastitaMta. tejaskAya vagerenI vyAkhyA karatAM cUrNikAre "siddhasenAvA vyAdhyAM Rti, teSAM siddhasenAvA vyAkhyAM karoti, imA puNa sAgaNiya-NikkhitadArANa doNha vi bhaddabAhusAmikatA prAyazcittacorInAthA, yasa rUma madvAdumitA vevasthA INI' vagere zabdo sAthe bhadrabAhu ane siddhasenanAM nAmono aneka vAra ullekha karyo che. pRthvIkAya, aplAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAyasaMbaMdhI yatanAo, doSo, apavAdo ane prAyazcittonuM prastuta pIThikAmAM ati vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. khAna, pAna, vasati, vastra, halana, calana, zayana, bhramaNa, bhASaNa, gamana, Agamana vagere badhI Avazyaka kriyAonA viSayamAM AcArazAstranI daSTie sUkSma vicAra karavAmAM Avyo che. prANAtipAta vagerenuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAre mRSAvAdanA laukika ane lokottara - A be bhedonuM varNana karyuM che tathA laukika mRSAvAda aMtargata mAyopadhinuM svarUpa batAvatAM cAra dhUrtonI kathA ApI che. A dhUryAkhyAnanA cAra mukhya pAtronAM nAma che : zazaka, elASADha, mUladeva ane khaMDapANA. A AkhyAnano sAra bhASyakAre nimnalikhita traNa gAthAomAM Apyo che : sasa-elAsADha mUladeva khaMDA ya junnnnujjaanne| sAmasthaNe ko bhattaM, akkhAtaM jo Na saddahati // 294 // corabhayA gAvIo, poTTalae baMdhiUNa ANemi / tilaairUDhakuhADe, vaNagaya malaNA ya tellodA / / 295 // vaNagayapATaNa kuMDiya, chammAsA hatthilaggaNaM pucche / rAyarayaga mo vAde, jahiM pecchai te ime vatthA // 296 // 1. pR. 55. 2. pR. 75, 76 vagere. 3. pR. 102. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 nizItha-vizeSacUrNi cUrNikAra A gAthAonA AdhAre saMkSepamAM dhUrtakathA ApatAM lakhe che ke bAkInI vAto dhuttambANaga (dhUrtAkhyAna) anusAra samajI levI joIe: sesaM dhuttavALaTInusAraNa miti ahIM sudhI laukika mRSAvAdano adhikAra che. tyAra pachI lokottara mRSAvAdanuM varNana che. A ja rIte adattAdAna, maithuna, parigraha, rAtribhojana vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che. A varNana mukhyatve be bhAgamAM vibhAjita che. AmAMthI prathama bhAga dapikAsaMbaMdhI che, bIjo bhAga kalpikAsaMbaMdhI. darSikAsaMbaMdhI bhAgamAM tattvaviSayaka doSonuM nirUpaNa karatAM temanAM sevanano niSedha karavAmAM Avyo che jyAre kalpikAsaMbaMdhI bhAgamAM tattadviSayaka apavAdonuM varNana karatAM temanAM sevananuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. A badhA mUlaguNapratisevanA sAthe saMbaddha che. A ja rIte AcArya uttaraguNapratisevanAnuM paNa vistArathI vyAkhyAna karyuM che. uttaraguNa piMDavizuddhi vagere aneka prakAranA che. Ano paNa dapikA ane kalpikAnA bhedathI vicAra karavAmAM Avyo che. jemake cUrNikAra kahe che : tA thA mUna' paDilevA iti / idANi uttaraguNapaDisevaNA bhaNNati / te uttaraguNA piMDavisohAdao aNegavihA / tattha piMDe tAva dappiyaM kappiyaM ca paDisevaNaM bhaNNati / mArIta pIThikAnA aMta sudhI dapikA ane kalpikAno adhikAra cAle che. pIThikAnI samApti karatAM e vAtano vicAra karavAmAM Avyo che ke nizIthapIThikAno A sUtrArtha kone Apavo joIe ane kone nahi. abahuzruta vagere niSiddha puruSone ja ApavAthI pravacana-ghAta thAya che AthI bahuzruta vagere suyogya puruSone nizIthapIThikAno A sUtrArtha Apavo joIe. ahIM sudhI pIThikAno adhikAra che. prathama udeza : prathama udezanA prathama sUtra "ne umaraDU sthai 6, rataM vA sAphaLano zabdArtha bhASyakAre A mujaba karyo che : je tti ya khalu Nihese bhikkhU paNa bhedaNe khuhassa khalU / hattheNa jaM ca karaNaM, kIrati taM hatthakammaM ti // 497 // A gAthAno cUrNikAre pharI A mujaba zabdArtha karyo che : "ne ti niphle, vasu' visesaNe, ki vizinaSTi ? bhikSornAnyasya, 'bhidi' vidAraNe, 'kSudha' iti karmaNa AkhyAnaM, jJAnAvaraNAdikarma bhinattIti bhikSuH, bhAvabhikSovizeSaNe 'punaH' zabdaH, 'hatthe' ti hanyate'neneti hastaH, hasati vA mukhamAvRtyeti hastaH, AdAnanikSepAdisamartho 1. pR. 105. AcArya haribhadrakRta dhUrtAkhyAnano AdhAra A prAcIna kathA che. 2. pR. 154. 3. pR. 165-166. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 Agamika vyAkhyAo zarIraikadezo hasto'tastena yat karaNaM vyApAraityarthaH, sa ca vyApAraH kriyA bhavati, ataH sA hastakriyA kriyamANA karmabhavatItyarthaH / 'sAijjati' sAijjaNA duvihA kArAvaNe aNumodaNe.. / ' je kSudha arthAt jJAnAvaraNAdi karmano bheda arthAt vinAza kare che te bhikSu che. jenAthI hanana karavAmAM Ave che athavA je mukha DhAMkIne hase che te hasta che. AdAna-nikSepa vageremAM samartha hastanI je kriyA arthAt vyApAra che te hastakriyA che. A prakAranI kriyamANa hastakriyA karmarUpa hoya che. sAijjaNA arthAt svAdanA be prakAranI che H kAraNa (nirmApana) arthAt bIjA pAse karAvavuM ane anumodana arthAt bIjAnuM samarthana karavuM. A rIte kriyAnA traNa rUpa thayAM : pote karavI, bIjA pAse karAvavI ane ka2nA2nuM anumodana karavuM. A rIte prathama sUtrano zabdArtha karyA pachI AcArye bhikSu, hasta ane karmanuM nikSepa-paddhatie vizleSaNa karyuM che. hastakarma be prakAranuM che : asaMkliSTa ane saMkliSTa. asaMkliSTa hastakarma ATha prakAranuM che : chedana, bhedana, gharSaNa, peSaNa, abhighAta, sneha, kAya ane kSAra. saMkliSTa hastakarma be prakAranuM che : sanimitta ane animitta. nimitta hastakarma traNa prakAranAM kAraNothI thAya che H zabda sAMbhaLIne, rUpAdi joIne pUrva anubhUta viSayanuM smaraNa karIne. puruSa ane strInAM A jAtanA hastakarmonuM vistArapUrvaka vivecana karatAM cUrNikAre sAdhuo ane sAdhvIo mATe bhinna-bhinna prakAranAM prAyazcittonuM vidhAna karyuM che. ra dvitIya sUtra 'je bhikkhU aMgAdANaM kaTTeNa vA kaliMceNa vA aMguliyAe vA salAgAe vA saMSAtter saMcAOta vA jJAtipnati'nuM vyAkhyAna karatAM AcArya kahe che ke mastaka vagere aMga che, kAna vagere upAMga che ane nakha vagere aMgopAMga che. A prakAre zarIranA traNa bhAga che : aMga, upAMga ane aMgopAMga. aMga ATha che : mastaka, hRdaya, peTa, pITha, be khabhA ane be Uru. kAna, nAka, AMkho, jAMgho, hAtha ane paga upAMga che. nakha, vALa, zmazru, AMgaLIo, hatheLInuM taLiyuM ane hastopatala aMgopAMga che. hatheLInI cAre taraphano upaselo bhAga hastopatala kahevAya che. A badhAnuM saMcAlana paNa sanimitta athavA animitta thAya che. prastuta sUtranuM vizeSa vyAkhyAna pUrvavat karI levuM joIe. A ja rIte AgaLanA sUtronuM paNa saMkSipta vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. yobhA sUtra 'jo bhikkhU sottiyaM vA rajjuyaM vA cilimili vA aNNautthieNa vA nArasthiLa vA jAti, veMta vA sAtinnati"nuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAra kahe che 1. dvitIya bhAga, pR. 2. 2. pR. 4-7. 3. pR. 26-27. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 303 ke vastra - kaMbalAdine sautrika (sUtaranuM baneluM) kahe che, jayAre doraDuM vagerene rajuka kahe che. bhAgyakAre cilimilI (paDadA)nA pAMca prakAra batAvyA che : suttamayI, rajumayI, vAgamayI, deDamayI ane kAmayI. temanuM svarUpa darzAvatAM cUrNikAra kahe che : surekha rutA suttamathI, te vattha vatI vA | junA tI rajumayI, so pukha doro / vAgesu katA vAgamayI, vAgamayaM vatthaM doro vA vakkalaM vA vatthAdi / daMDo vaMsAtI / kaDamatI vaMsakaDagAdi / esA paMcavihA cilimiNI gacchassa uvaggahakArivayA ghapati " sUtranirmita cilimilI - parado-yavanikAne sUtramatI kahe che, jemake vastra, kaMbala vagere. rajuthI banelAne rajumatI kahe che, jemake doriyuM vagere. A ja rIte varlDa arthAtu chAla, daMDa arthAt vAMsa vagerenI lAkaDI ane kaTa arthAta tRNa vagerethI cilimilikA bane che. gacchanA upakAra mATe A pAMca prakAranI cilimilikAonuM grahaNa karavAmAM Ave che. pachI AcArya cilimilinAM pramANa, upayoga vagere para prakAza pADyo che tathA saMkSepamAM AgaLanAM sUtronuM paNa vyAkhyAna karyuM che. ne biq tADa-parva vA (-parva vA divA paduM vA.. ..'(sUtra 39)nI vyAkhyA karatAM cUrNikAre lakhyuM che ke sUtrArthanuM kathana thaI cUkyuM, have niyuktino vistAra karavAmAM Ave che : pafkhamo sulyo . rUfo fjhuttivistho mati | ema lakhIne temaNe 'nI 3thavApAte, maTTipAve...' gAthA (bhASya 685) ApI che je niryukti gAthA che. ne mahU raMDavaM vAstakriyaM vA vatteNaM vA.......... (sUtra 4)nuM vyAkhyAna karatAM AcAryo daMDa lAThI vagereno bheda batAvyo che. daMDa bAhupramANa hoya che : vaMDo vAdupamALo I lAThI AtmapramANa arthAt svazarIrapramANa hoya che : navalehagayA. vAsAsu maDaLI bhurivat bhASyakAre daMDa vagerenAM mApa A mujaba batAvyAM cheH daMDa traNa hAthano hoya che, vidaMDa be hAthano hoya che, lAThI AtmapramANa hoya che, vilaThThI cAra AMgaLI ochI hoya che. bhASyagAthA A mujaba che : tiNNi u hatthe DaMDo, doNNi u hatthe vidaMDao hoti / laTThI Ata-pamANA, vilaTThi caturaMguleNUNA // 700 // AgaLa lAThInI upayogitAno vicAra karavAmAM Avyo che tathA tene rAkhavAnI vidhi, tatsaMbaMdhI doSo, gumAsa prAyazcitta vagerenuM varNana karavAmAM AvyuM che. vastra 1. pR. 39-42. 2. pR. 46. 3. pR. 48. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Agamika vyAkhyAo phADavA, sIvavA vagere saMbaMdhita niyamono ullekha karIne prathama udeza samApta karI devAmAM Avyo che. aMtamAM 'viresa-fLatIdaquoNa paDho re saMo'' lakhIne ema sUcita karavAmAM AvyuM che ke prastuta cUrNi vizeSanizIthacUrNi athavA nizIthavizeSacUrNi che. dvitIya uddeza : prathama udezamAM gurumAso (upavAsa)nuM kathana karavAmAM AvyuM. have bIjA udezamAM laghumAso (ekAzana)nuM kathana karavAmAM Ave che. athavA prathama udezamAM parakaraNanuM nivAraNa karavAmAM AvyuM. have dvitIya udezamAM svakaraNanuM nivAraNa karavAmAM Ave che : paDhamaDaduM gurumAla maLatA | mada rUfba viti tadumAsA bhaNNaMti / ahavA-paDhamuddese parakaraNaM NivAriyaM, iha bitie sayaMkaraNaM nivArijjati / ' Ama kahIne AcArya dvitIya udezanuM vyAkhyAna zarU kare che. prathama sUtra "je mavahU tArudaMDaye pAyapuMchAya re....'nuM vyAkhyAna A pramANe karavAmAM AvyuM che : ne gi fse, bihU pUrvo, daMDo basa te dArudaMDayaM, pAde puMchati jeNa taM pAdapuMchaNaM - paTTayadunisijjavajjiyaM raoharaNamityarthaH taM jo kareti, kareMtaM vA sAtijjati tassa mAsalahuM pacchittaM / esa suttattho / eyaM puNa suttaM kavavAtiyaM 1 fbananutti-vittharo che arthAt je bhikSu kASThadaMyukta pAdaproina svayaM kare che athavA karanAranuM anumodana kare che tenA mATe mAsalaghu prAyazcittano niyama che. A sUtrArtha che. tenI pachI pAdaprIMchananA vividha prakAronuM varNana karavAmAM AvyuM che. A ja rIte kASThadaMDayukta pAdaprojananAM grahaNa, vitaraNa, paribhoga vagerenA doSo ane prAyazcittonuM sUtrAnusAra vivecana karavAmAM AvyuM che. navamA sUtra "je fmahU vittapadriya dha niti fjayaMte vA satiSati'nuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAra kahe che ke nirjIva caMdana vagere kASThanI gaMdha sUMghanAra mATe mAsalaghu prAyazcittanuM vidhAna che : fMLIne vaMLavi rudde dhuM niyati mAsattaDuM * ne umarahU phula vati, vayaMta vA. (sUtra 18)nI cUrNi A mujaba che : nagi Sa toti yAvat davayaM mauvi sAduM vati rUtyartha. " je sAdhu thoDuM paNa kaThora - sneharahita thaIne bole che tenA mATe mAsalaghu 2. pR. 67. 3. pR. 68. 4. pR. 73. 1. pR. 66. 5. pR. 74. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 305 prAyazcittanuM vidhAna che. paruSa - kaThora dravya, kSetra, kALa ane bhAva bhedathI cAra prakAranuM hoya che. cUrNikAre A cAre prakAronuM vistArathI varNana karyuM che. bhAvaparuSa krodhAdirUpa che kemake krodhAdi vagara paruSa kevI rIte hoI zake arthAta na hoI zake. jemake bhASyakAra kahe che : __ bhAve puNa kodhAdI, kohAdi viNA tu kahaM bhave phassaM / uvayAro puNa kIrati, davvAti samuppati jeNaM // 862 // je bhikSu alpa juThuM bole che tenA mATe paNa mAsalaghu prAyazcitta che. jemake cUrNikAra svayaM kahe che : mu gati, naMdu , vo si6 A ja rIte laghu adattAdAna, laghu zItodakopayoga vagere mATe paNa prAyazcittanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. snAnanA doSonuM varNana karatAM kahevAmAM AvyuM che : hAyaMtI chajjIvaNikAe vaheti / NhANe paDibaMdho bhavati - punaH punaH snAyatItyarthaH / anAnasAdhuzarIrebhyaH nirmalazarIro ahamiti gAravaM kurute snAna eva vibhUSA / alaMkAretyarthaH aNhANaparIsahAo vohati taM na jinAtItyarthaH / lokasyAvizrambhaNIyo bhavati / arthAt snAna karavAthI SaTu jIvanikAyanI hiMsA thAya che. eka vAra snAna karavAthI vAraMvAra snAna karavAnI IcchA thAya che. snAna na karanAra sAdhune snAna karanAra dhRNAnI najare jue che, potAne tenAthI moTo samaje che tathA asnAna-parISahathI Dare che. loko paNa AvA sAdhuno vizvAsa nathI karatA. A doSo sAthe ja AcArye apavAda rUpe snAnanI anumati paNa pradAna karI che. kRtna (akhaMDa) carma ane karna vastra rAkhavAno niSedha karatAM svajana veSita,-- parajanagaveSita, varajanagaveSita, balajanagaveSita vagere padArthonAM grahaNano paNa niSedha karyo che. varano artha A mujaba che : no puriso pattha gAma vinuM arthata, arcito vA....gAmaNagAdi-kAraNesu pamANIkato, tesu vA gAmAdisu dhaNaku lAdiNA pahANo, erise purise varazabdaprayogaH / so ya imo havejja gAmie ti gAmamahattaraH, raTThie tti rASTrahinnara: 2 grAma nagarAdinA prAmANika, pradhAna athavA pUjya puruSane "vara" zabdathI saMbodhita karavAmAM Ave che. A rIte grAma-puruSa grAmamahattara ane rASTrapuruSa rASTramahattara kahevAya che. balano artha batAvatAM cUrNikAra kahe che : : puruSa yasya puruSasyopari prabhutvaM karoti so balavaM bhaNNati / ahavA aprabhu vi jo balavaM 1. pR. 79, 2. pR. 86, 3. pR. 101. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Agamika vyAkhyAo so vi valavaM maLati / so pukha gRhapati: jAmasAmino vA teLAri vA' / je prabhutva kare che te balavAna kahevAya che. athavA aprabhu paNa balazAlI thavAthI balavAna kahevAya che. gRhapati, grAmasvAmI vagere prathama koTinA puruSa che. stana arthAt cora vagere dvitIya koTinA che. niyata (nizcita-dhruva-niraMtara) piMDa, vAsa vagerenA doSonuM varNana karyA pachI AcArya 'ne mindU pure saMthavuM pacchA saMthavuM vA repha......'(sU. 38)nuM vyAkhyAna A pramANe kare che : saMthavo thato, atte vALe punnasaMthavo, vijJe pachApaMthano / no taM reti sAtijJati vA tastra mAsananuM / ` saMstavano artha che stuti. sAdhu dAtAnI be prakAre stuti karI zake che : eka to dAna ApatAM pahelAM ane bIjI dAna ApyA pachI. je sAdhu A prakAranI stuti kare che athavA tenuM anumodana kare che tene mAsalaghu prAyazcitta karavuM paDe che. saMstavanuM vizeSa vivecana karatAM cUrNikAre 'anna niyaMttimAha' evuM lakhIne nimna niryukti-gAthA uddhRta karI che : davve khette kAle, bhAvammi ya saMthavo muNeyavvo / Ata-para-tadrumaNa vA, doSo so puNo vruviyo // 202 // dravyasaMstavano vistAra karatAM AcArya kahe che ke te 64 prakAranuM che. AnA mATe dhAnya, ratna, sthAvara, dvipada, catuSpada vagerenA 64 prakAra gaNAvavAmAM AvyA che. te A che H 24 prakAranAM dhAnya, 24 prakAranAM ratno, 3 prakAranAM sthAvara, 2 prakAranAM dvipada, 10 prakAranAM catuSpada ane 64muM kuppa (upakaraNa). dhAnya - 1. java, 2. godhUma, 3. zAli, 4. vrIhi, 5. SaSTika, 6. kodrava, 7. anayA, 8. kaM, 9. rAlaka, 10. tila, 11. mudga, 12. mASa, 13. atasI, 14. hirimaMthA, 15. tripuDA, 16. niSpAva, 17. alisiMdA, 18. mAsA, 19. ikSa, 20. masUra, 21. tuvara, 22. kulattha, 23. dhAnaka, 24. kalA. mAvya :-dhaLApha caDavvIsa, nava-godhuma-sAtti-vIhi-sAkriyA ! jo-aLayA-mU, rAtana-tita-muLa-mAsA ya || 2022 // cUrNi :- bRhacchirA kaMgU, alpatarazirA rAlakaH / bhASya :- atasi hirimaMtha tipuDa, NipphAva alasiMdarA ya mAsA ya / vU masUra tuvarI, junA tadda dhALA-nA ya | 2030 || 1. pR. 101. 2. pR. 108. 3. pR. 109. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 309 cUrNi :-'atasi' mAlave prasiddhA, "hirimaMthA', vaTTacaNagA, 'tripuDA' laMgavalagA, "NipphAva' cAvallA, 'alisiMdA', cavalagArA ya, 'mAsA', paMDaracavalagA, ___ 'dhANagA' kuDuMbharI, 'kalA' vaTTacaNagA / ratna - 1. suvA, 2. tayu, 3. taMja, 4. 24ta, 5. doDa, 6. zaza, 7. Di255, 8. pASA, 8. 2, 10. maNi, 11. bhauti5, 12. pravAsa, 13. zaM5, 14. tiniza, 15. agara, 16. yaMhana, 17. mamilAta vastra, 18. 18, 18. hata, 20. yama, 21. pANa, 22. 5, 23. dravya, 24. auSadha. bhASya :-rayaNAI catuvvIsaM, suvvaNNa-tavu-taMba-rayata-lohAiM / sIsaga-hiraNNa-pAsANa-vera-maNi-mottiya-pavAle // 1031 // cUrNi :- 'rayataM' ruppaM, 'hiraNNaM' rUpakA, 'pASANaH' sphaTikAdayaH, 'maNI' sUracandrakAntAdayaH / / bhASya :-saMkha-tiNisAgulu caMdaNAI vatthAmilAi kaTThAI / taha daMta-camma-bAlA, gaMdhA davvasahAiM ca // 1032 // cUrNi :- 'tiNisa' rukkhakaTThA, 'agalu' agaruM, yAni na mlAyante zIghraM tAni amlAtAni vastrANi, 'kaTThA' zAkAdistaMbhA, 'daMtA' hastyAdInAM, 'cammA' vagghAdINaM, 'vAlA' camarINaM, gaMdhayuktikRtA gaMdhA, ekAMgaM auSadhaM dravyaM, bahudravyaMsamudAyAdauSadham / sthAvara- 1. bhUmi, 2. ghara, 3. tara dvipada- 1. 125 - zAhi ane. 2. manuSya catuSpada- 1. gau, 2. 6STI, 3. mahiSI, 4. 4, 5. bheSa, 6. zva, 7. azvata2, 8. ghoTas, &. gaIma, 10. vastI. bhASya :-gAvI uTTI mahisI, aya elaga Asa AsataragA ya / / ghoDaga gaddabha hatthI, catuppadA hoMti dasadhAtu // 1034 // / cUrNi :-'AsataragA' vesarA / / ___'je bhikkhU sAgAriyaM piMDaM bhuMjati, bhuMjaMtaM vA sAtijjati', 'je bhikkhU sAgAriyaM piDaM giNhai.....'(2046-7)nuM vyAdhyAna 2di 2 3 cha sAgara arthAt zayyAtaranA piMDanuM grahaNa athavA bhoga na karavo joIe. je tevuM kare che tenA mATe mAsalaghu prAyazcitta che. AnuM vivecana karatAM prastuta cUrNimAM nimna vAtono dRSTAntapUrva viyAra 72/mAthyo cha' : (1) saa||26 ora Doya che, (2) te 1. pR. 130-131. Jah Education International Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 Agamika vyAkhyAo zayyAtara kyAre thAya che, (3) teno piMDa keTalI jAtano hoya che, (4) te azayyAtara kyAre thAya che, (5) te sAgArika kayA saMyata dvArA parihartavya che, (6) te sAgArikapiMDanAM grahaNamAM zuM doSa che, (7) kaI avasthAmAM teno piMDa grahaNa karI zakAya che, (8) kaI yatanAthI tenuM grahaNa karavuM joIe, (9) eka sAgArika pAsethI ja grahaNa karavo joIe athavA aneka sAgAriko pAsethI paNa grahaNa karavo joIe. sAgArikanA pAMca ekArthaka zabdo che : sAgArika, zayyAtara, dAtA, dhara ane ta2.1 A pAMcenI vyutpatti tathA sArthakatA para sAro prakAza pADavAmAM Avyo che. bRhatkalpabhASyamAM paNa A viSaya para pUratuM vivecana karavAmAM AvyuM che. 'ne mivavuM kaDukriya seA-saMdhAyuM.....' (sU. 50)nuM vivecana karatAM AcArya zayyA ane saMstArakano bheda batAve che. zayyA sarvAMgikA arthAt pUrA zarIranA mApanI hoya che jyAre saMstAraka aDhI hAthapramANa hoya che : sarvAMgiyA sengA, aDDAyo saMthAro / saMstAraka be prakArano hoya che : parizATI ane aparizATI. tenAM svarUpa, bheda-prabheda, grahaNa, doSa, prAyazcitta vagerenuM vistArapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che. 3 vipranaSTa arthAt vidhipUrvaka rakSA karavA chatAM paNa khovAI gayela prAtihArika, zayyAsaMstA2ka vagerenI zodha karavAnI AvazyakatA, vidhi vagere para prakAza pADatAM bIjA udezanAM aMtima sUtra 'ne miphlU phattariya tti 5 paDileheti.....' (sU0 59)nuM vizleSaNa karatAM AcArya kahe che ke jinalpIo mATe bAra prakAranI, sthavikalpIo mATe cauda prakAranI ane AryAo mATe pacIsa prakAranI upadhi hoya che. jinakalpika be prakAranA che H pANipAtrabhojI ane pratigrahadhArI. A baMnenA pharI be-be bheda che : saprAvaraNa arthAt savasa ane aprAvaraNa arthAt nirvastra.' jinakalpamAM upadhinA ATha vibhAga che : be, traNa, cAra, pAMca, nava, dasa, agiyAra ane bAra. nirvastra pANipAtranI jadhanya upadhi be prakAranI che H rajoharaNa ane mukhasikA. te ja pANipAtra jo savasa hoya ane eka kapaDuM grahaNa kare to tenI upaSi traNa prakAranIM thaI jAya che. A ja rIte AgaLanI upadhio paNa samajI levI joIe. sthavikalpIo tathA AryAo mATe paNa A ja rIte vibhinna upadhionuM varNana karavAmAM AvyuM che.5 ahIM sudhI vizeSanizIthasUrNinA dvitIya udezano adhikAra che. tRtIya udeza : : : A udezanA prAraMbhamAM bhikSAgrahaNanA keTalAka doSo tathA prAyazcitto para prakAza 1. sAgAriya sejjAyara dAtA ya dhare tare vA vi / - pR. 130, gA. 1140. 2. pR. 149. 4. ejana. 3. pR. 188. 5. pR. 188-193. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 309 pADavAmAM Avyo che. tadanantara paga vagerenAM Amarjana, pramArjana, parimardana, atyaMga vagerethI lAganAra doSono ullekha karatAM tadviSayaka prAyazcittono nirdeza karavAmAM Avyo che. eka vAra sApha karavuM Amarjana che, vAre vAre sApha karavuM pramArjana che. athavA hAthathI sApha karavuM Amarjana che, rajoharaNathI sApha karavuM pramArjana che : mAmati zi, pati puLo pucho ! ahavA hatye mana, radipa paHai I gaMDa, pilaka, aratita, arzikA, bhagaMdara vagere rogonAM chedana, zodhana, lepana vagereno niSedha karatAM gaMDa vagerenuM svarUpa A pramANe darzAvyuM che : chatIti iuM te va paMDamAtA, ga ra mai (pitta) tu pati maMuM atito jaM Na paccati, asI arisA tA ya ahiTThANe NAsAte vraNesu vA bhavati, piligA (pilagA) siyaliyA, bhagaMdaraM appaNNato adhiTThANe kSataM kimiyajAlasaMpaNNaM bhavati / bahusatthasaMbhave aNNatareNa tikkhaM sa (a)hiNAdhAraM jAtamiti prakArapradarzanArtham / ekkasi SaTuvA machaMI, vahuvAruM judu vA chatAM vichii - A ja rIte nakhAjhane ghasIne teja banAvavA, tenAthI roma vagere toDavA, tene dADhI, jaMghA, guhyabhAga vageremAM pheravavA vagere vAtono niSedha karavAmAM Avyo che tathA amila, karNamala, daMtamala, nakhamala vagerene khodI-khodIne bahAra kADhavAnI manAI karI che. uccAra-pragnavaNano gharamAM, gRhamukha para, gRhadvAra para, gRhapratidvAra para, gRhailuka (uMbaro) para athavA gRhAMgaNamAM parityAga karavo paNa A ja rIte niSiddha che. anya niSiddha sthAno para paNa teno parityAga na karavo joIe. parityAga karavAthI mAsalaghu prAyazcitta karavuM paDe che. A ja rIte asamaye uccAra-pramravaNano parityAga karanAra mATe paNa A ja prAyazcitta che. rAtri vagere samaye bahAra nIkaLavAthI lAgatA aneka doSonuM varNana cUrNikAre prastuta udezanA aMte karyuM che. caturtha udezaH A udezamAM sUtronuM sAmAnya vyAkhyAna karatAM nimnalikhita viSayo para vizeSa prakAza pADavAmAM Avyo cheanukULa ane pratikULa upasarga, kAyotsarganA vividha bhaMga, AyaMbilanI parisamApti tathA AhAragrahaNa, sthApanAkula ane tenA vividha prakAra, sthApanAkulasaMbaMdhI sAmAcArI, nirgunzInI vasati ane temAM nircantha dvArA praveza, rAjA, amAtya, zeTha, purohita, sArthavAha, grAmamahattara, rASTramahattara ane gaNadharanAM lakSaNa, glAna sAdhvI ane tenI sevA, adhikaraNa ane tenA bheda, saMraMbha, 1. pR. 210. 2. pR. 215. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 Agamika vyAkhyAo samAraMbha ane AraMbhanA bheda-prabheda, hAsya ane tenI utpattinAM vividha kAraNo. paMcama udeza : - A udezanA prAraMbhamAM AcArya bhadrabAhusvAmikRta eka niryukti gAthA ApavAmAM AvI che jemAM caturtha ane paMcama udezanA sambandhano nirdeza che. cUrNikAre '...sana sada saMvaMdhe vajuvAno mAvArtha madravaduvAnI niNiIthAmadira evuM kahIne temanI gAthA uddhata karI che. A udezanI cUrNimAM nimna viSayonuM vizeSa vivecana karavAmAM AvyuM che : prAbhRtika zamyA ne tenA chAdana vagere bheda, saparikarma zadhyA ane tenA cauda bheda, saMbhoganuM vividha dRSTie varNana. saMbhogano artha A pramANe che : "" pIpAve "mujha' pAnAmyavahAro, patra monanuM saMmoLa, AhavA samaM bhogo saMbhogo yathoktavidhAnenetyarthaH / saMbhuMjate vA saMbhogaH, saMbhujjate vA, svastha vA mo : saMmo saMbhogano mukhya artha che yathokta vidhithI ekatra AhAropabhoga. je sAdhuomAM paraspara khAna-pAna vagereno vyavahAra hoya che teo sAMbhogika kahevAya che. sAMbhogika sAdhuonuM svarUpa samajAvatAM cUrNikAre keTalAMka AkhyAna ApyAM che. AmAMthI eka AkhyAnamAM nimnalikhita aitihAsika puruSono ullekha karavAmAM Avyo che : vardhamAna-svAmInA ziSya sudharmA, sudharmAnA ziSya jabU, jaMbUnA ziSya prabhava, prabhavanA ziSya zaabhava, zayyabhavanA ziSya yazobhadra, yazobhadranA ziSya saMbhUta, saMbhUtanA ziSya sthUlabhadra, sthUlabhadranA be yugapradhAna ziSya - Arya mahAgiri ane Arya suhastI, candraguptano putra biMdusAra, biMdusArano putra azoka, azokano putra kuNAla. SaSTha udeza : zarUnA pAMca udezomAM gurulaghumAsanuM varNana karavAmAM AvyuM. prastuta udezamAM cAturmAsika gurunuM varNana che. Ano ekamAtra viSaya che maithunasaMbaMdhI doSo ane prAyazcittonuM varNana. " fma+q meLavavA, viUpati-'(sU01)nuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAra lakhe che : "mati samANo gAmo mAtuno, maravisAmAsANa * vA itthI mAuggAmo bhaNNati / mihuNabhAvo mehuNaM, mithunakarma vA mehunaM abrahmamityarthaH / mithunabhAvapratipattiH / athavA paDiyA maithunasevanapratijJetyarthaH vijJApanA prArthanA athavA tadbhAvasevanaM vijJApanA, iha tu prArthanA parigRhyate / 1. pR. 307 (gA. 1895). 4. pR. 30-361. 2. ejana. 3. pR. 341. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi sutto / 1 mAtRsamUha arthAt mAtAo samAna nArIonAM vRMdane mAtRgrAma mAuggAma kahe che. athavA sAmAnya strI-vargane mAugAma kahevAya jema ke marAThImAM strIne mAuggAma kahevAmAM Ave che. mithunamAtra athavA mithunakarmane maithuna mehuNa kahe che. paDiyA - pratijJAno artha che maithunasevananI pratijJA. viSNavaNA vijJApanAno artha che prArthanA. je sAdhu maithunasevananI kAmanAthI koI strIne prArthanA kare che tenA mATe cAturmAsika guru prAyazcittanuM vidhAna che. - : mAtRgrAmanA traNa prakAra che H divya, mAnuSa ane tiryak. AmAMthI pratyekanA be bheda che : dehayukta ane pratimAyukta. dehayuktanA pharI be bheda che : sajIva ane nirjIva. pratimAyuktanA paNa be prakAra che H sannihita ane asannihita. vijJApanA be prakAranI hoya che : avabhASaNatA prArthanA ane tAvAsevanatA maithunAsevana. AcArye A bheda-prabhedonuM vistRta vivecana karyuM che. 'ne millU mADamalsa meduLavaDiyAt teduM nihati.....'(sU. 13)nI vyAkhyA karatAM cUrNikAre kAmIonA prema-patra-lekhananuM vizleSaNa karyuM che ane batAvyuM che ke lekha be prakArano hoya che H channa arthAt aprakAzita ane prakaTa arthAt prakAzita. channa lekha traNa prakArano che : lipichanna, bhASAchatra ane arthachanna. AcArye darekanuM svarUpa batAvyuM che. ra - udezanA aMtamAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke je vAto puruSo mATe kahevAmAM AvI che temano strIo mATe paNa upayoga karI levo joIe. bhikSunA sthAna para bhikSuNI mUkIne mAtRgrAmanA sthAne pitRgrAmano prayoga karI levo joIe. jemake cUrNikAra kahe che : purisALa no gamo thIvaLe maLito nahA- ' bhikkhU mAuggAma mehuNavaDiyA / viNNaveti' esa itthINaM purisavagge vattavvo- 'jA bhikkhuNI vi piuggAmaM meduLavaDiyA" vikhtavek.......'Y saptama uddeza : 311 SaSTha udezanA aMtima sUtramAM vikRta AhArano niSedha karavAmAM Avyo che. A niSedha AvyaMtara AhAranI dRSTie che. saptama udezanAM prathama sUtramAM kAmI bhikSu mATe te vAtano niSedha karavAmAM Avyo che ke patra-puSpAdinI mALAo na to svayaM banAve, na bIjAo pAse banAvaDAve. A niSedha kAmanA bAhya AhAranI dRSTie che. A ja rIte kuMDaLa, muktAvalI, kanakAvalI vagere banAvavAM, dhAraNa karavAM vagereno paNa AgaLanA sUtromAM niSedha karavAmAM Avyo che. cUrNikAre kuMDaLa vagerenuM svarUpa A pramANe batAvyuM che : kuMDAM jhAmaraLa, muLa DIsuttayaM, maLI sUryamaLImAvya, 1. pR. 371. 2. pR. 371-2. 3. pR.385. 4. pR. 394. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 2 Agamika vyAkhyAo tuDiyaM bAhurakkhiyA, tiNNi sarAto tisariyaM, vAlaMbhA mauDAdisu ocUlA, AgArINa vA galolaiyA, nAbhiM jA gacchai sA palaMbA, sA ya ulaMvA bhaNNati / aTThArasalayAo hAro, Navasu aDDahAro, vicittehiM egasarA egAvalI, muttaehiM muttAvalI, suvaNNamaNiehiM gAvatI, yahUM cAvatI, 3 suvaigo paTTo, tribhu muhura: ! AmAM kuMDala, guNa, maNi, tuDiya, tisariya, vAlaMbhA, palaMbA, hAra, arthahAra, ekAvalI, muktAvalI, kanakAvalI, ratnAvalI, paTTa ane mukuTa - A AbhUSaNonuM svarUpavarNana che. 'je bhikkhU mAuggAmassa mehuNavaDiyAe aNNayaraM pasu-jAyaM vA pakkhijAyaM vA...matina.... (sU. 84)nuM vivecana karatAM AcArye pazupakSInAM AliMgana vagereno niSedha karyo che tathA AliMgana, paridhvajana, cuMbana, chedana ane vicchedanarUpa kAma-krIDAonuM svarUpa batAvyuM che. te A mujaba che : mAtAnuM myuzana, 3padi pariSvajanaM, mukhena cuMbanaM, daMtAdibhiH sakRt chedanaM, anekazo vicchedaH, vividhaprakAro vA cheH viccheH sAmAnya rIte sparza karavo te AliMgana che. gADha AliMgananuM nAma paridhvajana athavA upagRhana che. cuMbana mukhathI karavAmAM Ave che. dAMta vagerethI eka vAra kApavuM te chedana tathA aneka vAra kApavuM athavA aneka rIte kApavuM te vicchedana che. aSTama udeza : saptama udezanAM aMtima sUtramAM strI ane puruSanA AkAronA viSayamAM keTalIka Avazyaka vAto kahevAmAM AvI che. aSTama udezanA prAraMbhanA sUtramAM te batAvavAmAM AvyuM che ke ekalo sAdhu ekalI strI sAthe vihAra, svAdhyAya vagere na kare jenAthI kAmakathA vagereno avasara prApta na thAya. kAmakathA laukika ane lokottara bheda be prakAranI hoya che. naravAhanadattakathAdi laukika kAmakathAo che. taraMgavatI, malayavatI, magadhasena vagerenI kathAo lokottara kAmakathAnAM udAharaNa che. ne bihU jJAti nA 3m/M-hiMsi vA.... (sU. 2-9) vagere sUtronI vyAkhyAmAM udyAna, udyAnagRha, udyAnazALA, nirmANa, nirmANagRha, niryAzALA, aTTa, aTTAlaka, carikA, prAkAra, dvAra, gopura, daka, dakamArga, dakapatha, dakatIra, dakasthAna, zUnyagRha, zUnyazALA, bhinnagRha, bhinnazALA, kUTAgAra, koThAgAra, tRNagRha, tRNazALA, tuSagRha, tuSazALA, chUsagRha, chusazALA, paryAyagRha, paryAyazALA, karmAntagRha, karmAntazALA, mahAgRha, mahAkuLa, gogRha ane gauzALAno 1, pR. 398. 2, pR. 411. 3, pR. 415. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 313 artha spaSTa karavAmAM Avyo che ane batAvavAmAM AvyuM che ke sAdhu A sthAnomAM ekalI strI sAthe vihAra vagere na kare. rAtri samaye svajana vagere sAthe rahevAno pratiSedha karatAM AcArya kahe che ke je sAdhu svajana, asvajana, zrAvaka, azrAvaka vagere sAthe ardha rAtri athavA caturthAMza rAtri athavA pUrNa rAtri paryaMta rahe che athavA rahenAranuM samarthana kare che tenA mATe caturguru prAyazcitta che. A ja rIte rAtri samaye bhojananAM anveSaNa, grahaNa vagere mATe paNa prAyazcittanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. ke navama uddeza : aSTama udezanA aMtima sUtramAM bhojana arthAt piMDano vicAra karavAmAM Avyo che. navama udezanA prAraMbhamAM paNa A ja viSaya para thoDo prakAza pADavAmAM Avyo che. 'no mitravU yapiMDa ohapha...... 'ne millU rAyaviMDa muMnapha.....' (sU0 1-2)nuM vyAkhyAna karatAM cUrNikA2 e vAtano vicAra kare che ke sAdhue kaI rIte rAjAne tyAMthI piMDa grahaNa na karavo joIe ? je mUrkhAbhiSikta che arthAt jeno mukhyarUpe abhiSeka karavAmAM Avyo che tathA je senApati, amAtya, purohita, zreSThi ane sArthavAha sahita rAjyano bhoga kare che teno piMDa sAdhu mATe varjita che. bAkI rAjAonA viSayamAM niSedhano ekAMta niyama nathI arthAt jyAM doSa pratIta thAya tyAMno piMDa varjita che, jyAM doSa na hoya tyAMno grahaNIya che. rAjapiMDa ATha prakArano che jemAM bhojana sivAya anya vastuono paNa samAveza thAya che. te ATha prakAra A che H cAra prakArano AhAra - azana, pAna, khAdya ane svAgha tathA vastra, pAtra, kaMbala ane pAdaproMchanaka.3 sAdhune rAjAnAM aMtaHpuramAM praveza karavAnI manAI karatAM AcArye traNa prakAranAM aMtaHpuronuM varNana karyuM che : jIrNAntaHpura, navAntaHpura ane kanyakAntaHpura. jenuM yauvana naSTa thaI jAya che tathA je bhogane ayogya thaI jAya che tevI strIo jIrNAntaHpuramAM rahe che. jemanAmAM yauvana TakyuM hoya tathA je bhoganA kAmamAM levAmAM Ave che te navAntaHpuramAM vAsa kare che. rAjakanyAo jyAM sudhI yauvanane prApta nathI thatI tyAM sudhI temano saMgraha kanyakAntaHpuramAM karavAmAM Ave che. temAMthI pratyekanA kSetranI dRSTie be bheda karavAmAM Ave che : svasthAnastha ane parasthAnastha. 1. pR. 433. 2. pR. 441. 3. pR. 449. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Agamika vyAkhyAo svasthAnano artha che rAjagRhamAM ja rahenArI. parasthAnasthano artha che vasaMtAdimAM udyAnamAM rahenArI. etaSiyaka bhASyagAthA tathA cUrNi A mujaba che : bhASya :-aMteuraM ca tividhaM, juNNa NavaM ceva kaNNagANaM ca / ekkekaM pi ya duvidhaM saTThANaM ceva paraThANe // 2513 // cUNi :-raNNo aMtepuraM tividhaM-hasiyajovaNAo aparibhujjamANIo acchaMti, eyaM juNNaMtepuraM / jovvaNayuttA paribhujjamANIo nvNtepurN| appattajovvaNANa rAyaduhiyANa saMgaho kanaMtepuraM / taM puNa khettato ekkakkaM duvidhaM-saTThANe paravANe ya / saTThANatthaM rAyaghare ceva, paraTThANatthaM vasaMtAdisu ujjANiyAgayaM / ne umaraDU sALo raghariyA .....(sU) 7)nuM vivecana karatAM cUrNikAre koThAgAra vagerenuM svarUpa A mujaba batAvyuM che : jemAM 77 prakAranAM dhAnya hoya te koThAgAra che. jemAM 16 prakAranAM ratna hoya te bhAMDAgAra che. jayAM surA, madhu vagere pAnaka saMgrahIta hoya te pAnAgAra che. jyAM dUdha, dahIM vagere hoya te kSIragRha che. jayAM 77 prakAranAM dhAnya kUTavAmAM AvatAM hoya athavA jayAM gaMja arthAt yava paDyA hoya te gaMjazAlA che. jyAM azana, pAna vagere vividha prakAranA khAdya padArtha taiyAra thatA hoya te mahAnasazAlA che : narthI sAtattarasALa dhapani RoTTA Io | bhaMDAro galtha solasavihAI rayaNAiM / pANAgAraM jattha pANiyakammaM to surA-madhu-sIdhu-khaMDagaMmacchaMDiya-muddiyApabhittINi pANagANi / khIragharaM jattha khIraM-dadhi-NavaNIya-takkAdINi acchaMti / gaMjasAlA va jattha saNasattarasANi-dhaNNANi koTTijjaMti, ahavA gaMjA javA te jattha acchaMti sA gNjsaalaa| mahANasasAlA jattha asaNapANakhAtimAdINi NANAvihabhakkhe 3vavaDiMti ' A ja rIte naTa, naTTa, jalla, malla, kathaka, plavaka, lAyaka vagereno artha batAvavAmAM Avyo che. dazama uddeza : A udezanI cUrNi khUba vistRta che. vacce-vacce daSTAnta rUpe kathAnako paNa ApavAmAM AvyAM che. AmAM mukhyarUpe nimna viSayonuM vivecana che : bhASAnI agADhatA, paruSatA vagere tathA tatsambandhI vividha prAyazcitta, AdhArmika AhAranA doSa tathA prAyazcitta, glAnanI vaiyAvRtya sambandhI yatanA, upekSA tathA prAyazcitta, varSAvAsa, paryuSaNA, parivasanA, paryapazamanA, prathama samavasaraNa, sthApanA ane jayeSThahanI ekArthatA, sArthakatA, vidhivattA vagere. AmAM ja Arya kAlakanI kathA 1. pR. 456, 2. pR. 468. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 315 paNa ApavAmAM AvI che. vidyAbaLa vagerenI siddhinuM varNana karatAM cUrNikAra kahe che : nahIM-Rtti ISne mo mAsino ? cho 3 mo ? #o vA. nikaISo ? Mi vA ne sarito ? maUti I ema kahIne temaNe saMkSepamAM Arya kAlaka, temanI bhaginI rUpavatI ane ujjayinInA rAjA gardabhillanuM AkhuM kathAnaka ApyuM che. ekAdaza udeza : dazama udezanAM aMtima sUtramAM vastragrahaNa para prakAza pADavAmAM Avyo che. ekAdaza udezanA prAraMbhamAM pAtra-grahaNanI carcA che. A udezanAM tRtIya tathA SaSTha sUtro cUrNimAM nathI. A ja rIte anya udezomAM paNa keTalAMka sUtronI nyUnAdhikatA che. "ne bihU gappA vImAti,' "fma+q paraM vImati ......'(sa. 64pa)nI vyAkhyAmAM cUrNikAre bhayanA cAra tathA sAta bhedonI carcA karI che. bhayanA cAra bheda A che : 1. pizAcAdithI utpanna bhaya, 2. manuSyAdithI utpanna bhaya, 3. vanaspati vagerethI utpanna bhaya ane 4. nihetuka arthAta akasmAta utpanna thanAra bhaya. bhayanA sAta bheda A mujaba che: 1. Ihalokabhaya, 2. paralokabhaya, 3. AdAnabhaya, 4. AjIvanAbhaya, 5. akasmAbhaya, 6. maraNabhaya ane 7. azlokabhaya A bhedono jaina sAhityamAM sAdhAraNapaNe ullekha maLe che. cUrNikAre e prazna para vicAra karyo che ke A sAta bhedono cAra bhedomAM kevI rIte samAveza thaI zaka? je sAdhu potAne athavA bIjAna athavA baMnene DarAve che tenA mATe bhayanuM kAraNa hAjara hovAnI sthitimAM caturlaghu tathA gerahAjara hovAnI sthitimAM caturguru prAyazcittanuM vidhAna che. ayogya dIkSAno niSedha karanAra sUtra "ne bivahU ya vA.... maLa vAM vyAve, patrAvaitavA sAtiti' (sU. 84)nuM vivecana karatAM AcArya aDatAlIsa prakAranI vyaktione pravrayA mATe ayogya mAnI che. AmAM aDhAra prakAranA puruSa che, vIsa prakAranI strIo che ane dasa prakAranAM napuMsaka che. bAladIkSAno niSedha karatAM bAlanA traNa bheda karyA che : utkRSTa, madhyama ane jaghanya: sAta-ATha varSanAM Ayuno bALaka utkRSTa bAla che. pAMca-cha varSanAM Ayuno bALaka madhyama bAla che. cAra varSa sudhInAM Ayuno bALaka jaghanya bAla che. A ja rIte vRddha, jaDa, rogI, unmatta, mUDha vagere ayogya puruSonuM paNa bhedopabhedapUrvaka varNana karavAmAM AvyuM che. 1. tRtIya bhAga, pR. 58-9, 2. pR. 185-6. 3. pR. 229-230. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 Agamika vyAkhyAo paMDaka vagere soLa prakAranAM napuMsako'nuM varNana paNa AcArye vistArathI karyuM che. vyAdhita puruSanuM svarUpa batAvatAM soLa prakAranA roga tathA ATha prakAranI vyAdhinA nAmono ullekha karyo che. vyAdhino nAza zIghra thaI zake che jyAre rogano nAza dhIre dhIre thAya che : AzuddhAtitvAr vyAdhi:, virayAtitvAn roza..... I' bAlama2Na, paMDitamaraNa vagerenAM vistRta vivecana sAthe prastuta uddezanI cUrNi samApta thAya che. dvAdaza uddeza : A uddezanI cUrNimAM caturlaghu prAyazcittane yogya doSonuM varNana karavAmAM AvyuM che. A doSomAM mukhyatve trasa prANiviSayaka baMdhana ane mukti, pratyAkhyAnabhaMga, saloma carmopayoga, tRNAdinirmita pIThakanuM adhiSThAna, nirpranthI mATe nirprantha dvArA saMghATI sIvaDAvavAnI vyavasthA, puraHkarmakRta hastathI AhArAdinuM grahaNa, zItodayukta hastAdithI AhArAdinuM grahaNa, cakSurindriyanI tuSTi mATe nirjhara vagerenuM nirIkSaNa, prathama praharanA samaye AhArAdinuM grahaNa, vraNa 52 gomaya-- chANano lepa vagereno samAveza thAya che. trayodaza udeza : A udezamAM paNa caturlaghu prAyazcittane yogya doSono vicAra karavAmAM Avyo che. snigdha pRthvI, zilA vagere para kAyotsarga karavo, gRhastha vagerene paruSa vacana saMbhaLAvavuM, temane maMtra vagere batAvavo, lAbhanI vAta batAvIne prasanna karavA, hAninI vAta batAvIne khinna karavA, dhAtu vagerenuM sthAna batAvavuM, vamana karavuM, virecana levuM, Arogya mATe pratikarma karavuM, pArzvasthane vaMdana karavA, pArzvasthanI prazaMsA karavI, kuzIlane vaMdana karavA, kuzIlanI prazaMsA karavI, dhAtrIpiMDano bhoga karavo, dUtIpiMDano bhoga karavo, nimittipiMDano bhoga karavo, cikitsApiMDano bhoga karavo, krodhAdipiMDano bhoga karavo vagere kArya caturladhu prAyazcitane yogya che. prastuta udezanA aMte nimna gAthAmAM cUrNikA2nA pitAnuM nAma ApavAmAM AvyuM che : saMkarajaDamauDavibhUsaNassa taNNAmasarisaNAmassa / tassa suteNesa katA, visesacuNNI NisIhassa // caturdaza uddeza : A uddezamAM paNa uparyukta prAyazcittane yogya anya viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che. pAtra kharIdavuM, atirikta pAtrono saMgraha karavo, pAtra ThIka rIte na 1. pR. 240. 2. pR. 258. 3. ejana. 4. pR. 426. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 317 rAkhavuM, varNayukta pAtrane vivarNa banAvavuM, vivarNa pAtrane varNayukta karavuM, jUnA pAtrathI chuTakAro meLavavAnI anucita koziza karavI, sacitta vagere bhUmi para pAtra rAkhavuM vagere pAtraviSayaka aneka doSonuM digdarzana karAvatAM AcArye etatsambandhI Avazyaka yatanAono ahIM-tahIM ullekha karyo che. paMcadaza udeza : sAdhune sacitta Amra vagere khAvAnI manAI karatAM AcArye AmranuM nAmAdi nikSepothI vyAkhyAna karyuM che. dravyAghra cAra prakAranAM che : ussetima, saMsetima, uvakkhaDa ane paliya. A cAre prakAranA AmranuM svarUpa batAvatAM AcArye paliya AmanA pharI cAra vibhAga karyAM che H invanapaliyAma, dhUmapaliyAma, gaMdhapaliyAma ane vRkSapaliyAma. A badhAnA svarUpa para paNa prastuta udezamAM prakAza pADavAmAM Avyo che. A ja prasaMge tAlapralaMba vagerenAM grahaNanI vidhino sAdhu ane sAdhvI baMnenI dRSTie vicAra karavAmAM Avyo che. A ja rIte anya sUtronuM paNa yathAvidhi vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. aMtamAM nimnokta gAthAmAM cUrNikAranI mAtAnuM nAma ApavAmAM AvyuM che : ratikaramabhidhANa'kkharasattamavaggataakkharajueNaM / NAmaM jassitthIe, suteNa tasse kayA cuNNI // SoDaza udeza : paMdaramA uddezamAM devibhUSAkaraNa ane ujjavalopadhidhAraNano niSedha karavAmAM Avyo che jethI karIne brahmavratanI virAdhanA na thAya. soLamA udezamAM paNa agupti athavA brahmavirAdhanA na thAya te ja dRSTie sAgArivasatino niSedha karavAmAM Avyo che. A udezanAM prathama sUtra 'ne millU sAyariyasemnuM anupavisar......'nuM vyAkhyAna karatAM cUrNikAra kahe che ke je sAgArikavasati grahaNa kare che tene AjJAbhaMga vagere doSo lAge che ane tenA mATe caturlaghu prAyazcittanuM vidhAna che : saha ArIhiM sAgAriyA, jo taM gehati vasahi tassa ANAdI dosA, caulahuM ca se pacchittaM / 'sAgArika' zabdanuM vizeSa spaSTIkaraNa karatAM AcArya kahe che ke jyAM nivAsa karavAthI maithunano udgama thAya che te sAgArikavasati che. tenA mATe caturguru prAyazcitta che. athavA jyAM strI-puruSa rahe che te sAgArikavasati che. tenA mATe paNa caturguru prAyazcitta che H ..... jattha vasahIye ThiyANaM mehuNubbhavo bhavati sA sAgArikA, 1. pR. 484-5. 2. pR. 594. 3. caturtha bhAga, pR. 1. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 Agamika vyAkhyAo tattha vaguru ! adhavI nanda sthipurisA vati sA sA rikSA... | paryAzALA vageremAM rokAvAno niSedha karatAM cUrNikAre nimna sthAnonuM varNana karyuM che : 1. paNyazAlA - jyAM vepArI athavA kuMbhAra vAsaNa vece che. 2. bhaMDazAlA - jyAM vAsaNono saMgraha rAkhavAmAM Ave che. 3. karmazAlA - jyAM kuMbhAra vAsaNa banAve che. 4. pacanazAlA - jyAM vAsaNo pakAvavAmAM Ave che. 5. IMdhanazAlA - jyAM ghAsaphUsa ekatra karavAmAM Ave che. 6. vyadhAraNazAlA - jyAM AkhA gAma mATe divasa-rAta agni saLagato rahe etadviSayaka cUrNipATha A mujaba che : LiyAnA nastha mAyALa vikSeti vANiyakumbhakAro vA esA paNiyasAlA / bhaMDasAlA jahiM bhAyaNANi saMgoviyANi acchaMti / kammasAlA jattha kammaM kareti kumbhakAro / paNayasAlA jahiM paccaMti bhAyaNANi / iMdhaNasAlA jattha taNa-karisabhArA acchaMti / vagghAraNasAlA tosalivisae gAmamajjhe sAlA kIrai, tattha agaNikuMDaM Niccameva acchati sayaMvarasita ..... / jugasita - dhRNita kuLomAMthI AhAra vagere grahaNa karavAno niSedha karatAM bhASyakAra kahe che ke jugupsita be prakAranAM hoya che : itvarika ane yAvatruthika. irika thoDA samaya mATe hoya che jyAre yAvatkathika jIvanabhara mATe hoya che. sUtaka vagere dharAvatAM kuLa itvarika-jugupsita kuLa che. vohakAra, kalAla, carmakAra vagere yAvatruthika-jugupsita kuLa che. A kuLomAMthI sAdhue AhAra vagere na levo joIe. zramaNoe AryadizamAM ja vicAravuM joIe, anAryadezamAM nahi. prastuta cUrNimAM AryadezanI sImA A pramANe batAvavAmAM AvI che: purve vimo, vizva kosaMbI, avareNa thUNAvisao, uttareNa kuNAlAvisao / etesi majjhaM AriyaM, parato 3mAriyaM pUrvamAM magadhathI laIne pazcimamAM pUNAparyata ane dakSiNamAM kauzAMbIthI laIne uttaramAM kuNAlAparyata Aryadeza che. bAkI anAryadeza che. A ja mAnyatA bhASyakAra vagerenI paNa che. samadazama uddeza : A udezanA prAraMbhamAM kutUhala - kautukanA kAraNe thanArI doSa-pUrNa kriyAono niSedha karavAmAM Avyo che. AgaLa dasa prakAranA sthitakalpa ane be prakAranA 1. caturtha bhAga, pR. 1. 2. pR. 6ra. 3. pR. 132. 4. pR. 126. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizItha-vizeSacUrNi 319 sthApanakalpanuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. "ne pivaravU IIM.......(sU. 134)nuM vivecana karatAM cUrNikAre gIta, hasana, vAdya, nRtya, abhinaya vagerenuM svarUpa batAvyuM che tathA temanuM AcaraNa karanAra zramaNa mATe caturlaghu prAyazcittanuM vidhAna karyuM che. A ja rIte zaMkha, zRMga, veNu vagere viSayamAM paNa samajavuM joIe. aDhAramo uddeza : A udezanI cUrNimAM mukhyarUpe nAvaviSayaka doSonuM vivecana karavAmAM AvyuM che. A doSomAM nAva para ArUDha thavuM, nAva kharIdavI, nAvane sthaLathI jaLa ane jaLathI sthaLa para pahoMcADavI, bharelI nAvanuM pANI khAlI karavuM, khAlI nAvamAM pANI bharavuM, nAvane kheMcavI, nAvane dhakelavI, nAva calAvavI, nAvane rassI vagerethI bAMdhavI, nAvamAM beThelA koInI pAsethI AhAra vagere levo ItyAdino samAveza karavAmAM Avyo che. ogaNIsamo udeza : prastuta udezanI vyAkhyAmAM cUrNikAre svAdhyAya ane adhyApana saMbaMdhI niyamo para vizeSa prakAza pADyo che. svAdhyAyano kAla ane akAla, svAdhyAyano viSayaane aviSaya, asvAdhyAyikano svAdhyAya karavAthI lAgatA doSo, ayogya vyaktine bhaNAvavAthI thanArI hAni, be sarakhI vyaktiomAMthI ekane bhaNAvavAthI ane bIjAne nahi bhaNAvavAthI lAgatA doSo ane tenuM prAyazcitta, pArthastha vagere katIrthikone bhaNAvavAthI lAgatA doSo, gRhastha vagerene bhaNAvavAthI lAgatA doSo - A badhI vAtono AcArye vistArathI vicAra karyo che. vIsamo uddeza : A aMtima udeza che. AnI cUrNimAM mAsikAdi parihArasthAna tathA temanA pratisevana, Alocana, prAyazcitta vagerenuM vivecana karavAmAM AvyuM che. sAthe ja bhikSu, mAsa, sthAna, pratisevanA ane AlocanAnuM nikSepa-paddhatie vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. aMte cUrNikAre paricaya rUpe nimna gAthAo ApI che : ti cau paNa aTThamavagge, ti paNaga ti tiga akkharA va te tesiM / paDhamatatiehi tidusarajuehi NAmaM kayaM jassa // 2 // gurudiNNaM ca gaNitaM, mahattarattaM ca tassa tuDehi / teNa kaesA cuNNI, visesanAmA nisIhassa // 3 // 2. pR. 201. 1. pR. 199, 4. ra411. 3. pR. 271-287. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 20 Agamika vyAkhyAo a, ka, ca, Ta, ta, 5, ya ane za - A vargonA akSarono prathama gAthAnA nirdezAnusAra saMyoga karavAthI "jiNadAsa' zabda banI jAya che. bIjI gAthAmAM "gaNi" ane "mahattara' zabdono nirdeza che. A rIte A traNe zabdono kramaza: saMyoga karavAthI "jiNadAsagaNimahattara' zabda banI jAya che. prastuta cUrNi jinadAsagaNi mahattaranI kRti che. pahelAM kahevAmAM AvI gayuM tema AnuM nAma nizItha-vizeSacUrNi athavA vizeSa-nizIthacUrNi che. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza prakaraNa dazAzrutaskaMdhacUrNi A cUrNi mukhyatve prAkRtamAM che. kyAMka-kyAMka saMskRta zabdo athavA vAkyono prayoga paNa jovA maLe che. cUrNino AdhAra mUla sUtra tathA niryukti che. prAraMbhamAM cUrNikAre paraMparAgata maMgalanI upayogitAno vicAra karyo che. tadanantara prathama niryukti-gAthAnuM vyAkhyAna karyuM che : vaMdAmi bhahabAhuM, pAINaM caramasayalasuanANi / suttassa kAragamisi, dasAsu kappe a vavahAre / / 1 / / bhaddabAhu nAmeNaM, pAINo gotteNaM, carimo apacchimo, sagalAI coddasapuvvAiM / ki nimittaM namokAro tassa kajjati ? ucyate-jeNa suttassa kArao Na atthassa, attho tityAre to sUto ne pati-atyaM mAlati karI...... tyAra pachI zrutanuM varNana karavAmAM AvyuM che. tadanantara dazAzrutaskandhanAM dasa adhyayanonA adhikAro para prakAza pADatAM temanuM kramazaH vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vyAkhyAna-zailI saraLa che. mUla sUtrapATha ane cUrNisammata pAThamAM kyAMka-kyAMka thoDuMka aMtara dRSTigocara thAya che. udAharaNa rUpe keTalAka zabdo nIce uddhata karavAmAM Ave che. A zabdo AThamA adhyayana kalpa aMtargata che : 1. A cUrNinI hastalikhita prata munizrI puNyavijayajInI kRpAthI prApta thaI AthI temano ati AbhArI chuM. AnuM AThamuM adhyayana kalpasUtra nAmathI alaga prakAzita thayuM che jemAM mUlapATha, niryukti, cUrNi ane pRthvIcandrAcAryaviracita TippaNaka sammilita che : saMpAdaka - muni zrI puNyavijayajI, gujarAtI bhASAMtara-paM. becaradAsa jIvarAja dozI, citravivaraNa-sArAbhAI maNilAla navAba, prAptisthAna-sArAbhAI maNilAla navAba, chIpA mAvajInI poLa, amadAvAda, sana 1952. 2. munizrI puNyavijayajI dvArA svIkRta pAThanA AdhAre A zabdono saMgraha karavAmAM Avyo che. Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ra sUtrAMka 14. murava 62 Agamika vyAkhyAo sUtrapAThI cUrNipATha puvvarattAvarattakAlasamayaMsi puvvarattAvarattaMsi muiMga paDhehiM kusalehiM mehAvIhiM jiya paTehiM NiuNehiM jiya uNhodaehi ya 107 pittijje pettaMjjae 128ra aMtarAvAsa aMtaravAsa 123 aMtagaDe 232 pajjosaviyANaM pajjosavie 281 aNaTThAbaMdhissa aTThAbaMdhissa A jAtanA pAThabhedo uparAMta sUtra-viparyAsa paNa jovAmAM Ave che. udAharaNa mATe A ja adhyayananA sUtra 12thI 127 cUrNimAM viparIta rUpe maLe che. A ja rIte AcArya pRthvIcandraviracita kalpa-TippanakamAM paNa aneka jagyAe pAThabheda jovAmAM Ave che. Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodaza prakaraNa bRhatkalpacUrNi A cUrNi` mUla sUtra tathA laghu bhASya para che. AnI bhASA saMskRtamizrita prAkRta che. prAraMbhamAM maMgalanI upayogitA para prakAza pADavAmAM Avyo che. prastuta cUrNino prAraMbhano A aMza dazAzrutaskandhacUrNinA prAraMbhanA aMza sAthe bahu maLato Ave che. A baMne aMzone ahIM uddhRta karavAthI te spaSTa thaI jaze ke temAM keTaluM sAmya che : maMgalAdINi satthANi maMgalamajjhANi maMgalAvasANANi / maMgalapariggahiyA ya sissA suttatthANaM avaggahehApAyadhAraNAsamatthA bhavaMti / tAni cA''di-madhyA'vasAnamaMgalAtmakAni sarvANi loke virAjanti vistAraM ca gacchanti / anena kAraNenAdau maMgalaM madhye maMgalamavasAne maMgalamitI / Adi maMgalaggahaNeNaM tassa sa satthassa aviggheNa lahuM pAraM gacchanti / majjhamaMgalagahaNeNaM taM satthaM thiraparijiyaM bhavai / avasANamaMgalaggahaNeNaM taM satthaM sissa - pasissesu avvocchittikaraM bhavai / tatrAdau maMgalaM pApapratiSedhakatvAdidaM sUtram bRhatkalpacUrNi, pR. 1. maMgalAdINi satthANi maMgalamajjhANi maMgalAvasANANi maMgalapariggahitA ya sissA avaggahehApAya dhAraNAsamatthA aviggheNa satthANaM pAragA bhavaMti / tANi ya satthANi loge viyaraMti vitthAraM ca gacchati / tatthAdimaMgaleNa nivviggheNa sissA satthassa pAraM gacchanti / majjhamaMgaleNa satthaM thirapariciaM bhavai / avasANamaMgaleNaM satthaM sisssispesu parivayaM rAti / tatthAmiMta..... dazAzrutaskandhacUrNi, pR. 1 A baMne pAThomAM bahu samAnatA che. evuM pratIta thAya che ke dazAzrutaskandhacUrNinA pAThanA AdhAre bRhatkalpacUrNino pATha racavAmAM Avyo haze. dazAzrutaskandhacUrNino uparyukta pATha saMkSipta tathA saMkocazIla che, jyAre bRhatkalpacUrNino pATha vizeSa spaSTa tathA vikasita pratIta thAya che. bhASAnI dRSTie paNa dazAzrutaskandhacUrNi bRhatkalpacUrNithI prAcIna jaNAya che. jeTalo bRhatkalpacUrNi 52 saMskRtano prabhAva che teTalo dazAzrutaskandhacUrNi para nathI. A tathyo jotAM evuM pratIta thAya che ke 1. A cUrNinI hastalikhita prata mATe munizrI puNyavijayajIno kRtajJa chuM jemaNe potAnI aMgata saMzodhita prata mane ApavAnI kRpA karI. 22 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo dazAzrutaskandhacUrNi bRhatkalpacUrNinI pahelAM racavAmAM AvI che ane saMbhavataH baMne eka ja AcAryanI kRtio che. prastuta cUrNimAM paNa bhASya anusAra pIThikA tathA cha uddezo che. pIThikAnA prAraMbhamAM jJAnanAM svarUpanI carcA karatAM cUrNikA2e tattvArthAdhigamanuM eka sUtra uddhRta karyuM che. avadhijJAnanA jadhanya ane utkRSTa viSayanI carcA karatAM cUrNikAra kahe che : 324 jAvati tti jahaNeNaM tisamayAhAragasuhumapaNagajIvAvagAhaNAmette ukkoseNaM savvabahuagaNijIvaparicchitte pAsai davvAdi AdiggahaNeNaM vaNNAdi tamiti khettaM Na pecchati yasmAduktam 'rUpiSyavadhe:" (tattvArtha 1-28) tannApi letta to peti / abhidhAna arthAt vacana ane abhidheya arthAt vastu A baMnenA pArasparika saMbaMdhanI carcA karatAM cUrNikAre bhASyAbhimata athavA ema kaho ke jainAbhimata bhedAbhedabhAvanuM pratipAdana karyuM che. abhidhAna ane abhidheyane kathaMcita bhinna ane kathaMcita abhinna batAvatAM AcArye 'vRkSa' zabdanA cha bhASAomAM paryAya ApyA che : sakkayaM jahA vRkSa ityAdi, pAgataM jahA rukkho ityAdi / dezAbhidhAnaM ca pratItya anekAbhidhAnaM bhavati jadhA odaNo mAgadhANaM kUro lADANaM coro damilAeM iDAku aMdhALa / saMskRtamAM jene vRkSa kahe che tene ja prAkRtamAM rukhkhu, magadha dezamAM odaNa, lATamAM krUra, dimala tamilanADamAM cora ane aMdha AndhramAM IDAku kahevAmAM Ave che. - : karma-banyanI carcA karatAM eka jagyAe cUrNikAre vizeSAvazyakabhASya tathA karmaprakRtino ullekha karyo che H vitthoLa nA visesAvaHAmATe sAmiAM ceva savvapADILa jo hevatiyaM vadharU veD vA, RttiyaM jo OM tti nahIM jammuvADIye / ' A rIte prastuta cUrNimAM mahAkalpa ane govinda niryuktino paNa ullekha che H tatva nALe mahAvvasucAvInuM aTThAe / daMsaNe govindanijjuttAdINaM / 1. pR. 17. 5. pR. 1620. cUrNinA prAraMbhanI jema aMtamAM paNa cUrNikAranAM nAmano koI ullekha athavA nirdeza nathI. aMtamAM mAtra eTalo ja ullekha che : tvapUrkhi samAtA / pragnyAghra 1300 pratyakSaraLanayAniItam / ` AvI sthitimAM koI anya nizcita pramANanA abhAvamAM cUrNikA2nA nAmano asaMdigdha nirNaya ka2vo azakya jaNAya che. ww 2. pR. 25. 3. pR. 37. 4. pR. 1383. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAo prathama prakaraNa TIkAo ane TIkAkAra TIkAothI amAro abhiprAya saMskRta TIkAo che. niryuktio, bhASyo ane cUrNionI racanA pachI jaina AcAryoe saMskRtamAM paNa aneka TIkAo racI. A TIkAone kAraNe jaina sAhityanAM kSetramAM ghaNo vistAra thayo. pratyeka Agama-graMtha para ochAmAM ochI eka TIkA to racavAmAM AvI ja. TIkAkAroe prAcIna bhASya vagerenA viSayonuM vistRta vivecana karyuM tathA navA-navA hetuo dvArA temane puSTa karyuM. TIkAkAromAM haribhadrasUri, zIlAMkasUri, vAdivetAla zAMtisUri, abhayadevasUri, malayagiri, maladhArI hemacandra vagere mukhya che. A AcAryo sivAya bIjA paNa aneka TIkAkAronAM nAma maLe che jemAMthI keTalAkanI TIkAo upalabdha che ane keTalAkanI anupalabdha. keTalIka evI TIkAonI prato athavA ullekho paNa maLe che jemanA lekhakonAM nAma nathI maLatAM. jinaratnakoza vageremAM nimnalikhita evA AcAryonAM nAma ulikhita che jemaNe Agama-sAhitya para TIkAo lakhI che : jinabhadragaNi, haribhadrasUri, koTyAcArya, koscArya (koTTArka), jinabhaTa, zIlAMkasUri, gaMdhahastI, vAdivetAla zAMtisUri, abhayadevasUri, droNasUri, malayagiri, mAladhArI hemacandra, devendragaNi, nemicandrasUri, zrIcandrasUri, zrItilakasUri, kSemakIrti, bhuvanatuMgasUri, guNaratna, vijayavimala, vAnararSi, hIravijayasUri, zAnticandragaNi, jinahaMsa, harSakula, lakSmIkallolagaNi, dAnazekharasUri, vinayahaMsa, namisAdhu, jJAnasAgara, somasundara, mANikyazekhara, zubhavardhanagaNi, dhIrasundara, kulaprabha, rAjavallabha, hitaruci, ajitadevasUri, sAdhuraMga upAdhyAya, nagarSigaNi, sumatikallola, harSanandana, megharAja vAcaka, bhAvasAgara, padmasundaragaNi, kastUracandra, harSavallabha upAdhyAya, vivekahaMsa upAdhyAya, jJAnavimalasUri, rAmacandra, ratnaprabhasUri, samaracandrasUri, padmasAgara, jIvavijaya, puNyasAgara, vinayarAjagaNi, vijayasenasUri, hemacandragaNi, vizAlasundara, saubhAgyasAgara, kIrtivallabha, kamalasaMyama upAdhyAya, taporatna vAcaka, guNazekhara, lakSmIvallabha, bhAvavijaya, dharmamaMdira upAdhyAya, udayasAgara, municandrasUri, jJAnazIlagaNi, brahmarSi, ajitacandrasUri, rAjazIla, udayavijaya, sumatisUri, samayasundara, zAntidevasUri, Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 somavimalasUri, kSamAratna, jayadayAla. A AcAryomAM aneka evA che jemanA vyaktitvano ThIka-ThIka nizcaya nathI thaI zakyo. saMbhavataH eka ja AcAryanAM ekathI vadhAre nAma hoya athavA eka ja nAmanA ekathI vadhAre AcArya hoya. AnA mATe vizeSa zodhakhoLanI AvazyakatA che. TIkAo mATe AcAryoe vibhinna nAmono prayoga karyo che. te nAma che : TIkA, vRtti, vivRtti, vivaraNa, vivecana, vyAkhyA, vArtika, dIpikA, avacUra, avacUrNi, paMjikA, Tippana, Tippanaka, paryAya, stabaka, pIThikA, akSarArtha vagere. Agamika vyAkhyAo uparyukta AcAryomAMthI jemanA viSayamAM thoDI ghaNI prAmANika sAmagrI upalabdha che temano vizeSa paricaya ApIne temanI racanAo para thoDo prakAza pADavAmAM Avaze. A racanAomAM prakAzita TIkAonI ja mukhyatA haze. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakaraNa jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti vizeSAvazyakabhASyakAra AcArya jinabhadra dvArA zarU karavAmAM AvelI prAcInatama prastuta TIkA' koTyArya vAdigaNie pUrNa karI che. AcArya jinabhadre potAnA priyatama prAkRta grantha vizeSAvazyakabhASyanuM svakRta saMskRtarUpa jIvita rAkhavA tathA tene pAThako samakSa gadyamAM prastuta karavAnI pavitra bhAvanAthI ja prastuta prayAsa zarU karyo hato. durbhAgye teo potAnI A IcchA potAnA jIvanakALamAM pUrNa na karI zakyA. pariNAme teo SaSTha gaNadharavaktavya sudhInI TIkA racIne ja divaMgata thaI gayA. TIkAno avaziSTa bhAga koTyArye pUrNa karyo. jinabhadre prastuta TIkA mATe alaga maMgala-gAthA vagere na lakhatAM sIdhuM bhASyagAthAnuM vyAkhyAna zarU karyuM che. vyAkhyAnI zailI bahu ja saraLa, spaSTa tathA prasAdaguNasaMpanna che. viSayano vizeSa vistAra na karatAM saMkSepamAM ja viSayapratipAdanano saphaLa prayAsa karyo che. vyAkhyAnazailInA keTalAka namUnA nIce ApavAmAM Ave che jenAthI uparyukta kathananI yathArthatAnI puSTi thaI zakaze. bhASyanI prathama gAthA che : kayapavayaNappaNAmo, vucchaM caraNaguNasaMgahaM sayalaM / AvassayANuogaM, gurUvaesANusAreNa // AnI vyAkhyA karatAM AcArya lakhe che : 'proyane nena nIvAosminniti vA pravacanam, athavA pragataM pradhAnaM (pra) zastamAdau vA vacanaM dvAdazAGgam, athavA pravakta pravacanam, tadupayogAnanyatvAdvA saGghaH pravacanam / praNamaMnaM praNAma, pUjetyarthaH / kRtaH pravacanapraNAmo'nena kRtapravacanapraNAmaH / 'vucchaM' vakSye / caryate taditi caraNaM - cAritraM, guNAH- mUlottaraguNAH caraNaguNAH, athavA caraNaM - cAritraM guNagrahaNAt samyagdarzanajJAne, teSAM 1. AnI hastalikhita prata munizrI puNyavijayajInA prasAdathI prApta thaI che. Ano prathama bhAga paM. dalasukha mAlavaNiyA dvArA saMpAdita thaI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdathI san 1966mAM prakAzita thayo che. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 Agamika vyAkhyAo saMgrahaNaM saMgrahaH / saha kalAbhiH sakalaH, sampUrNa ityarthaH / asti hetaddezasaMgRhItatvAd vikalo'pi saMgrahaH, ayaM tu samastagrAhitvAt sakalaH / katham ? sAmAyike eva dvAdazAGgArthaparisamApteH / vakSyate ca - "sAmAiyaM tu tivihaM....." kazcAsau ? AvazyakAnuyogaH / avazyakriyAnuSThAnAdau Avazyakamanuyojanamanuyogo'rthavyAkhyAnamityarthaH, AvazyakasyAnuyoga AvazyakAnuyogaH tamAvazyakAnuyogam / gRNanti zAstrArthamiti guravo bruvantItyarthaH, te punarAcAryA arhadAdayo vA, tadupadezaH-tadAjJA, gurUpadezAnusAro gurUpadezAnuvRttirityarthaH, tayA gurUpadezAnuvRttyA-gurUpadezAnusAreNeti / ' bhaMgaviSaya 'bahuvigghAI-', 'taM maMgalamAdI-' bhane 'tasseva-' mA 19 gAthAo (gA. 12-14)nuM vyAkhyAna karatAM AcArya keTalA saMkSepamAM maMgalanuM prayozana satAvyu cha, humao : 'bahuvighnAni zreyAMsItyataH kRtamaGgalopacArairasau grAhyo'nuyogo mahAnidhAnavad mahAvidyAvad vA / tadetad maMgalamAdau madhye paryante ca zAstrasyeSyate / tatra prathama zAstrapAragamanAya / tasyaiva zAstrasya sthairyahetormadhyamam / avyavacchittyarthamantyamiti / bhAminimapi zAnanu sva35 patAvatI mAyAyA 'atthAbhimuho-' (lo 80)nI vyAkhyAmAM AcArye A jJAnanuM lakSaNa A pramANe batAvyuM che : ___ 'arthAbhimakho niyato bodho'bhinibodhaH / sa eva svArthikapratyayopAdAnAdAbhinibodhika : / athavA yathAyogamAyojanIyam, tadyathA-abhinibodhe bhavaM tena nirvRttaM tanmayaM tatprayojanaM vetyAbhinibodhikam / ' AcArya haribhadra potAnI AvazyakavRttimAM Abhinibodhika jJAnanI A vyAkhyAne vadhAre spaSTa karI che.' AcArya jinabhadranA dehAvasAnano nirdeza karatAM SaSTha gaNadharavaktavyatAnA saMtama vAma mAvyu cha : nirmApya SaSThagaNadharavaktavyaM kila divaMgatAH pUjyAH anuyogamArgadezikajinabhadragaNikSamAzramaNAH / arthAt 74 152 vAhanI vyAdhyA yA pachI anuyogamArganuM digdarzana karAvanAra pUjya jinabhadragaNi kSamAzramaNa A lokathI cAlI gayA. A vAkya AcArya koTyArthe jinabhadranA mRtyu pachI lakhyuM che, evuM pratIta thAya che. te pachI koTyArka te ja divaMgata AcArya jinabhadrane namaskAra karIne nimna zabdo sAthe AgaLanI vRtti zarU kare che : 1. zubho - sArindrIya ||125vRtti : pRddhi, pR. 7 (1). Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 29 jinabhadrakRta vizeSAvazyaka-svopajJavRtti tAneva praNipatyAtaH paramaviziSTavivaraNaM kriyate / koTyAryavAdigaNinA mandadhiyA zaktimanapekSya // 1 // saMghaTanamAtrametat sthUlakamatisUkSmavivaraNapaTasya / / zivabhaktyupatalubdhakanetravadidamananurUpamapi // 2 // sumatisvamatismaraNAdarzaparAnuvacanopayogavelAyAm / madvadupayujyate cet gRhNantvalasAstato'nye'pi // 3 // bhagavAna mahAvIranA sAtamA gaNadharanI vaktavyatAnAM nirUpaNanuM udghATana karatAM TIkAkAra koTyAryavAdigaNi kahe che : atha saptamasya bhagavato gaNadharasya vaktavyatAnirUpaNasambandhanAya gAthAprapaJcaH / / AcArya koDhAryavAdigaNanI nirUpaNazailI paNa AcArya jinabhadranI zailInI jevI ja prasanna tathA subodha che. viSaya- vistAra thoDo vadhAre che paNa kyAMka-kyAMka. koTyArkakRta vivaraNanA keTalAka namUnA nIce uddhata karavAmAM Ave che. "te pavvaie souM.....' vagere sanama 52vAsaMbaMdhI thAmonuM vyANyAna 2di mAyArtha saNecha : 'he mauryaputra ! AyuSman ! kAzyapa ! tvaM manyase nArakA: saMkliSTAH...... karmavazatayA paratantratvAt svayaM ca duHkhasaMtaptatvAt, ihAgantumazaktA asmAkamapyanena zarIreNa tatra gantuM karmavazatayaivAzaktatvAt pratyakSIkaraNopAyAsambhavAd AgamagamyA eva zrutismRtigrantheSu zrUyamANA zraddheyAH bhavantu / ye punaramI devAste svacchandacAriNa: kAmarUpAH divyaprabhAvAzca kimiti darzanaviSayaM nopayAnti kimiha nAgacchantItyabhiprAya: avazyaM na santi yenAsmAdRzAnAM pratyakSA na bhavanti ato na santi devAH,......2 ___'tamhA jaM muttasuhaM....'nI vyAyAmAM mAyArtha mokSanA s135 52 prAza pAudi 58 cha : _ 'muktasukhaM tattvaM paramArthaH, niSpratIkAraprasUtitvAt, parityakyasarvalokayAtrAvRttAntaniHsaGgayatisukhavat, uktaM ca - nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm // athavAnyathA paramArthasukhasvarUpamAtmana AkhyAyate / / gurune su||35 bhAnatai mAyArtha 'suyasaMssattho.....'nuM vyAjyAna mA prabhArI 43 cha : 1. pR. 413. 2. 5.414. 3. pR. 454. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Agamika vyAkhyAo 'su prazaMsAyAM nipAtaH, khAnIndriyANi, zobhanAni khAni yasya sa sukhaH zuddhendriya ityarthaH / zuddhAni prazastAni vazyAnIndriyANi yasya etadviparItaH asukha: ajitendriya tyartha:1 prastuta vivaraNanI samApti karatAM vRttikAra kahe che : ceti paramapUjyajinabhadragaNikSamAzramaNakRtavizeSAvazyakaprathamAdhyayanasAmAyikabhASyasya vivaraNamidaM samAptam / te pachI prastuta pratanA lekhake potAnI taraphathI nIcenuM vAkya umeryuM che 'sUtrakAraparamapUjya zrIjinabhadragaNikSamA zramaNaprArabdhA samarthitA zrIkoTyAcAryavAdigaNimahattareNa zrIvizeSAvazyakalaghuvRttiH / ' tyAra pachI samaya tathA sthAnano ullekha karyo che : 'saMvat 1491 varSe dvitIyajyeSThavadi 4 bhUme zrIstambhatIrthe likhitamasti / ' uparyukta prathama vAkyathI spaSTa che ke prata-lekhake vRttikA2 jinabhadranuM nAma to jemanuM tema rAkhyuM paraMtu koTyAryanuM nAma badalIne koTyAcArya karI nAkhyuM. eTaluM ja nahi, temanA nAmanI sAthe mahattaranI padavI paNa joDI dIdhI. pariNAme koTyAryavAdigaNi koTyAcAryavAdigaNimahattara thaI gayA. AnI ja sAthe lekhake vizeSAvazyakabhASyavivaraNanuM nAma paNa potAnI taraphathI vizeSAvazyakalaghuvRtti rAkhI dIdhuM che. 1. pR. 942 (hastalikhita). 2. pR. 987 (hastalikhita). Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakaraNa haribhadrakRta vRttio haribhadrasUri jaina AgamonA prAcIna TIkAkAra che. temaNe Avazyaka, dazavaikAlika, jIvAbhigama, prajJApanA, nandI, anuyogadvAra ane piMDaniryukti para TIkAo racI che. piDaniryuktinI apUrNa TIkA vIrAcArye pUrI karI che. jaina paraMparA anusAra vikrama saMvat 586 athavA vIra saMvat 1055 athavA I.sa.paramAM haribhadrasUrinuM dehAvasAna thayuM hatuM. A mAnyatAne mithyA siddha karatAM harmana jekobI lakhe che ke I.sa.6pa0mAM thanAra dharmakIrtinA tAtvika vicArothI haribhadra paricita hatA AthI e saMbhava nathI ke haribhadra I.sa.pa29 pachI na rahyA hoya. haribhadranA samaya-nirNayanuM eka prabaLa pramANa udyotanasUrino kuvalayamAlA nAmano prAkRta grantha che. A graMtha zaka saMvata 700nI aMtima tithi arthAt I.sa. 779nA mArcanI 21mI tArIkhe pUrNa thayo hato. A granthanI prazastimAM udyotane haribhadrano potAnA darzanazAstranA guru rUpe ullekha karyo che tathA temanuM aneka granthonA racayitA rUpe varNana karyuM che. A pramANanA AdhAre muni zrI jinavijayajI evA niSkarSa para pahoMce che ke mahAna tattvajJa AcArya haribhadra ane "kuvalayamAlA" kathAnA kartA udyotanasUri aparanAmuM dAkSiNyacihna baMne (keTalAka samaya sudhI to cokkasa ja) samakAlIna hatA. ATalo vizALa graMtharAzi lakhanAra mahApuruSanuM AyuSya ochAmAM ochuM 60-70 varSanuM to avazya haze. AthI lagabhaga IsunI AThamI zatAbdInA prathama dazakamAM haribhadrano janma ane AThamA dazakamAM mRtyu mAnI levAmAM Ave to koI asaMgati jaNAtI nathI. AthI ame I.sa.700thI 770 arthAt vi.saM.757thI 827 sudhI haribhadrasUrino sattAsamaya nizcita karIe chIe. haribhadrano janma vIrabhUmi mevADanA citrakUTa (cittoDa) nagaramAM thayo hato. AjathI lagabhaga sADA bAraso varSa pUrve A nagaramAM jitAri nAmano rAjA rAjya karato hato. haribhadra A ja rAjAnA rAja-purohita hatA. purohita pada para 1. jaina sAhitya saMzodhaka, paM. 3, aM. 3, pR. 283. 2. ejana, khaM. 1, pR. 58 ane AgaLa. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 Agamika vyAkhyAo pratiSThita hovAthI tathA aneka vidyAmAM pAraMgata hovAnA kAraNe temano sarvatra samAdara thato hato. A samAdara tathA pratiSThAne kAraNe haribhadrane kaMIka abhimAna thaI gayuM hatuM. teo samajavA lAgyA hatA ke A samasta bhUkhaMDa para koI evo paMDita nathI je mArI - are mArI zuM, mArA ziSyanI paNa barAbarI karI zake. haribhadra potAnA hAthamAM jaMbU vRkSanI eka DALI rAkhatA hatA tenAthI ema sUcita thaI zake ke samasta jaMbUdvIpamAM temanA jevo koI nathI. eTaluM ja nahi, teo potAnA peTa para eka svarNapaTTa paNa bAMdhI rAkhatA hatA jenAthI lokone ema khabara paDe ke temanAmAM peTa phATI jAya eTaluM jJAna bhareluM che. haribhadra eka pratijJA paNa karI rAkhI hatI ke "jenAM kathanano artha huM na samajI zakuM teno ziSya banI jaIza." eka divasa purohitapravara haribhadra bhaTTa pAlakhI para besIne bajAramAM ghUmatA hatA. pAlakhInI AgaLa-pAchaLa "sarasvatIkaMThAbharaNa", "vaiyAkaraNapravaNa', nyAyavidyAvicakSaNa", "vAdimataMgajakesarI', 'viprajananarakesarI vagere biradAvalI gUMjI rahI hatI. mArgamAM sarvatra zAMti hatI. acAnaka lokomAM nAsabhAga cAlu thaI gaI. cAre taraphathI "bhAgo, doDo, pakaDo'no avAja AvavA lAgyo. haribhadra pAlakhImAMthI moTuM bahAra kADhIne joyuM to khabara paDI ke eka pracaMDa kRSNakAya hAthI gAMDo thaI gayo che ane lokone kacaDato AgaLa vadhato jaI rahyo che. A joIne pAlakhI upADanAra loko paNa bhAgI gayA. haribhadra bIjo koI upAya na jotAM pAlakhImAMthI nIkaLIne pAsenA eka jinamaMdiramAM ghUsI gayA. e ja vakhate temane hatinA tAkyamanokapi ne chel naitinI nirarthakatAno anubhava thayo. maMdiramAM sthita jinapratimAne joIne teno upahAsa karatAM te kahevA lAgyA - "vapureva tavA''caSTe spaSTaM miSTAnna bhojanam / " eka divasa bhaTTa haribhadra rAjamahelamAMthI potAnA ghara tarapha pAchA pharI rahyA hatA. mArgamAM eka jaina upAzraya hato. upAzrayamAM besIne sAdhvIo svAdhyAya karI rahI hatI. saMyogavaza Aja bhaTTajInA kAnamAM eka gAthA - AryAno avAja gayo. temaNe teno artha samajavAno khUba prayatna karyo paraMtu saphaLatA na maLI. bhaTTajI bolyA - "mAtAjI! Ape to A gAthAmAM khUba cakacakATa karyo." sAdhvIe khUba namratA tathA kuzaLatA sAthe uttara Apyo : "zrImAn ! navuM navuM to evuM ja lAge'. A sAMbhaLIne bhaTTajInuM mithyA abhimAna ogaLI gayuM. temane potAnI 1. vakrIju piLa paNa vaLa navo vI. kesava cakkI kesava du cakkI kesava cakkI ya / / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrakRta vRttio 333 pratijJAnuM smaraNa thaI AvyuM. teo kahevA lAgyA - "mAtAjI ! tame mane potAno ziSya banAvo ane A gAthAno artha samajAvavAnI kRpA karo." A sAMbhaLIne jaina AryA mahattarAe namratApUrvaka kahyuM ke puruSone ziSya banAvavA tathA artha samajAvavo amAruM kArya nathI. jo tamArI ziSya banavAnI tathA gAthAno artha samajavAnI IcchA hoya to sAMbhaLo. A ja nagaramAM amArA dharmAcArya jinabhaTa che. teo tamArI IcchA pUrI karaze. haribhadra to potAnI pratijJA anusAra A ja AryAnA ziSya banavA mAgatA hatA paraMtu mahattarAnA atyaMta Agrahane kAraNe teo A AjJAne gurunI AjJA samAna ja samajIne te ja samaye AcArya jinabhaTa pAse pahoMcyA. sAthe AryA mahattarA paNa hatI. mArgamAM te ja jinamaMdira AvyuM jeNe haribhadrane mRtyunA mukhamAMthI bacAvyA hatA. A samaye haribhadranI manaHsthiti badalAI cUkI hatI. jinapratimA joIne teo kahevA lAgyA - "vapureva tavADaDa bhavana ! vItatA" " pahelAM jyAM "paSTa miSTaponanam' yAda AvyuM hatuM tyAM have mAn ! vIratAnuM yAda AvI rahyuM hatuM. AryA mahattarA ane haribhadra AcArya jinabhaTa pAse pahoMcyAM. AcArye haribhadrane dIkSita karIne potAno ziSya banAvI dIdho. have teo dharmapurohita banIne sthAne-sthAne bhramaNa karatAM jainadharmano pracAra karavA lAgyA. prabhAvakacaritamAM varNita uparyukta ullekha anusAra haribhadranA dIkSAguru AcArya jinabhaTa jaNAya che paraMtu haribhadranA potAnA ullekhothI evuM phalita thAya che ke jinabhaTa temanA gacchAti guru hatA; jinadatta dIkSAkArI guru hatA; yAkinI mahattarA dharmajananI arthAtu dharmamAtA hatI; temanuM kuLa vidyAdhara tathA saMpradAya sitAMbara-zvetAMbara hato.' AcArya haribhadrakRta graMtha-sUcImAM nimna graMtho samAviSTa che - 1. anuyogadvArasUtravRtti, 2. anekAntajayapatAkA (svopajJa TIkA sahita), 3. anekAntapraghaTTa, 4. anekAntavAdapraveza, 5. aSTaka, 6. Avazyakaniryukti laghuTIkA, 7. AvazyakaniryuktibRhaddIkA, 8. upadezapada, 9. kathAkoSa, 10. karmastavavRtti, 11. kulaka, 12. kSetrasamAsavRtti, 13. caturvizatistutisaTIka, 14, caityavaMdanabhASya, 15. caityavaMdanavRtti-lalitavistarA, 16. jIvAbhigama 1. Avazyaka-niryukti-TIkAnA aMte juo: 'samAptA ceyaM ziSyahitA nAma AvazyakaTIkA / kRtiH sitAmbarAcAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato yAkinImahattarAsUnoH alpamate: AvArtharidravya !' Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 * Agamika vyAkhyAo laghuvRtti, 17. jJAnapaMcakavivaraNa, 18, jJAnAdityaprakaraNa, 19, dazavaikAlikaavacUri, 20. dazavaikAlikabRhaTTIkA, 21. devendranarakendraprakaraNa, 22. dvijavadanacapeTA (vedAMkuza), 23. dharmabiMdu, 24. dharmalAbhasiddhi, 25. dharmasaMgrahaNI, 26. dharmasAramUlaTIkA, 27. pUryAkhyAna, 28, naMdIvRtti, 29. nyAyapravezasUtravRtti, 30. nyAyavinizcaya, 31. nyAyAmRtataraMgiNI, 32. nyAyAvatAravRtti, 33. paMcanirjhabdhi, 34. paMcaliMgI, 35. paMcavastu saTIka, 36. paMcasaMgraha, 37. paMcasUtravRtti, 38. paMcasthAnaka, 39. paMcAzaka, 40. paralokasiddhi, 41. piMDaniryuktivRtti (apUrNa), 42. prajJApanA pradezavyAkhyA, 43. pratiSThAkalpa, 44. bRhanmithyAtvamaMthana, 45. munipaticaritra, 46. yatidinakRtya, 47. yazodharacaritra, 48. yogadaSTisamuccaya, 49. yogabiMdu, 50. yogazataka, 51. lagnazuddhi (lagnakuMDali), pa2. lokatattvanirNaya, 53. lokabiMdu, 54. viMzati (vizativiMzikA), 55. vIrasava, pa6. vIrAMgadakathA, 57. vedabAhyatAnirAkaraNa, 58. vyavahArakalpa, pa9. zAstravArtAsamuccaya saTIka, 60. zrAvakaprajJakSivRtti, 61. zrAvakadharmatatra, 62. padarzanasamuccaya, 63. SoDazaka, 64. saMki.pacAsI, 65. saMgrahaNIvRtti, 66. saMpaMcAsittarI, 67. saMbodhasittarI, 68. saMbodhaprakaraNa, 69. saMsAradAvAtuti, 70, AtmAnuzAsana, 71. samarAIaikayA, 72. sarvasiddhiprakaraNa saTIka, 73. syAdvAdakucodyaparihAra.' kahevAmAM Ave che ke AcArya haribhadra 1444 graMthonI racanA karI hatI. AnuM kAraNa batAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke 1444 bauddhono saMhAra karavAnA saMkalpanAM prAyazcittarUpe temanA gurue temane 1444 graMtha lakhavAnI AjJA karI hatI. samarAIaikahAnA aMtamAM kahevAmAM AvyuM che : eyaM jiNadattAyariyassa u avayavabhUeNa cariyamiNaM / jaM viraiUNa punnaM mahANubhAvacariyaM mae pattaM / teNaM guNANurAo hoi ihaM savvaloyassa // A ghaTanAno ullekha rAjazekharasUrie potAnA caturvizatiprabandha ane muni kSamAlyANe potAnI kharataragacchapaTTAvalImAM paNa karyo che. A graMthomAMthI keTalAka graMtha pacAsa zlokapramANa paNa che. A prakAranA "paMcAzaka' nAmanA 19 graMtha AcArya haribhadra lakhyA che je Aje paMcAzaka nAmanA eka ja graMthamaM samAviSTa che. A ja rIte soLa zlokonA SoDazaka, vIsa zlokonI vizikAo paNa che. temanI eka stuti "saMsAradAvA' to mAtra cAra zlokapramANa ja che. A rIte AcArya haribhadranI graMtha saMkhyAmAM vadhAre vRddhi karI zakAya. 1. jainadarzana (anuvAda-paM. becaradAsa) : prastAvanA, pR. 45-51. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrakRta vRttio 335 AcArya haribhadre potAnA pratyeka graMthanA aMte prAyaH 'viraha' zabdano prayoga karyo che. prabhAvakaratamAM A tathya para prakAza pADatAM kahevAmAM AvyuM che : atizayahRdayAbhirAmaziSyadvayavirahormibhareNa taptadehaH / nijakRtimiha saMvyadhAt samastAM virahapadena yutAM satAM sa mukhyaH // zrIharibhadraprabandha, kA0 206 potAnA ati priya be ziSyonA virahathI duHkhita hRdaya thaIne AcArye potAnA pratyeka graMthane 'viraha' zabdathI aMkita karyo che. AcArya haribhadrakRta prakAzita TIkAono paricaya AgaLa ApavAmAM Ave che. nantIvRtti H A vRtti nandIcUrNinuM ja rUpAMtara che. AmAM ghaNuM karI te ja viSayonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che je nandIcUrNimAM che. vyAkhyAna-zailI paNa te ja che je cUrNikA2nI che. prAraMbhamAM maMgalAcaraNa karyA pachI nandInA zabdArtha, nikSepa vagereno vicAra karavAmAM Avyo che. tadanantara jina, vIra ane saMghanI stutinI mahattA para prakAza pADavAmAM Avyo che tathA tIrthaMkarAvalikA, gaNadharAvalikA ane sthavirAvalikAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. nandI-jJAnanA adhyayananI yogyatA-ayogyatAno vicAra karatAM vRttikAre lakhyuM che ke ayogyadAnathI vastutaH akalyANa ja thAya che ane nirdeza karyo che ke AnI vistRta vyAkhyA AvazyakAnuyogamAM huM karIza. ahIM sthAnapUrti mATe bhASyanI gAthAothI ja vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che : toDyo yavAne dAtRkRtameva vastutastasya tadakalyANamiti, alaM prasaMgena, prakRtaM prastumaH, tatrAdhikRtagAthAM prapaJcataH AvazyakAnuyoge vyAkhyAsyAmaH, iha sthAnAzUnyArtha bhASyagAthAbhirvyAkhyAyata rUti / AnI pachI traNa prakAranI parSadanuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. tadanantara AcArye jJAnanA bheda-prabheda, svarUpa, viSaya vagerenuM vistRta vivecana karyuM che. kevalajJAna ane kevaladarzananA kramikAdi upayoganuM pratipAdana karatAM yaugapadyanA samarthaka siddhasena vagerenuM, kramikatvanA samarthaka jinabhadragaNi vagerenuM tathA abhedanA 1. RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA, ratalAma, san 1928; prAkRta TeksTa sosAyaTI, vArANasI, san 1966. 2. cUrNi ane vRttinA mULa sUtra-pAThamAM kyAMka-kyAMka thoDuM aMtara che H padmameltha mUtI, vIN puLa joti amrUitti tti (vRni), paDhaneltha mUrkha vIo puLa roD a,imUdra tti (vRtti) / juo - kramazaH pR. 6 ane 13. 3. pR. 21.' Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 Agamika vyAkhyAo samarthaka vRddhAcAryono ullekha karavAmAM Avyo che. te A pramANe che : chevana siddhasenAcAryAdayaH bhaNaMti, ki ? yugapad - ekasminneva kAle jAnAti pazyati ca, ka ? kevalI, na tvanyaH, niyamAt-niyamena / anye jinabhadragaNikSamAzramaNaprabhRtayaH ekAntaritaM jAnAti pazyati cetyevamicchanti, zrutopadezena - yathAzrutAgamAnusAreNetyarthaH, anye tu vRddhAcAryAH na-naiva viSvaka pRthak taddarzanamicchanti jinavarendrasya-kevalina ityarthaH, kiM tarhi ? yadeva kevalajJAnaM tadeva 'se' tasya kevalino darzanaM bruvate, lIva2Na rezajJInAmAvavat varNanAmAvati bhAvanA | prastuta siddhasena, siddhasena divAkarathI bhinna che kemake siddhasena divAkara tRtIya mata - abhedavAdanA pravartaka che. vRttikAre saMbhavataH vRddhAcArya rUpe temano ja nirdeza karyo che. dvitIya mata - kramikatvanA samarthaka jinabhadra vagerene siddhAntavAdI kahevAmAM AvyA che. zratanAM zravaNa ane vyAkhyAnanI vidhi batAvIne AcAryo nandadhyayana-vivaraNa samApta karyuM che. aMtamAM lakhyuM che : yadihotsUtramajJAnAda, vyAkhyAtaM tad bahuzrutaiH / kSantavyaM kasya sammohazchAsthasya na jAyate // 1 // nandyadhyayanavivaraNaM kRtvA yadavAptamiha mayA puNyam / tena khalu jIvaloko labhatAM jinazAsane nandIm // 2 // kRtiH sitAmbarAcAryajinabhaTTapAdasevakasyAcAryazrIharibhadrasyeti / namaH zrutadevatAyai bhagavatyai / samAptA nandITIkA / granthAgraM 2336 / anuyogadvAraTIkA : A TIkA anuyogadvAracUrNinI zailImAM lakhavAmAM AvI che. prAraMbhamAM AcArya mahAvIrane namaskAra karIne anuyogadvAranI vivRtti lakhavAnI pratijJA karI che : praNipatya jinavarendraM tridazendranarendrapUjitaM vIram / anuyogadvArANAM prakaTAe~ vivRtimabhidhAsye // 1 // TIkAkAre ema batAvyuM che ke nandInI vyAkhyAnI anaMtara ja anuyogadvAranAM vyAkhyAnane avakAza cheH nanduSyayavyArAnesamenantarakhevAnuyogadAdhyayanAvAza... maMgalanuM pratipAdana karatAM AcArye lakhyuM che ke AnuM vizeSa vivecana nandInI TIkAmAM karavAmAM AvI cUkyuM che. AthI ahIM ATaluM ja paryApta che : sUtra 1. pR. 52. 2. pR. 55. 3. pR. 118. 4. RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1928. 5. pR. 1. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrakRta vRttio 337 samudAyArtho'vayavArthazca nandyadhyayanaTIkAyAM prapaJcataH pratipAdita eveti neha pratipAdyata rUti A vaktavyothI spaSTa che ke prastuta TIkA nandIvRttinI pachInI kRti che. "takhta bAvakSaya" vagerenuM vivecana karatAM AcArye "Avazyaka' zabdano nikSepa-paddhatie vicAra karyo che. nAmAdi AvazyakonuM svarUpa batAvatAM nAma, sthApanA ane dravyanuM svarUpa spaSTa karavA mATe traNa zloko uddhata karyA che. te A mujaba che : nAma : yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM ca nAma yAdRcchikaMca tathA // sthApanA : yattu, tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNiH / lepyAdikarma tatsthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // dravya : bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam // zrutanuM nikSepa-paddhatie vyAkhyAna karatAM TIkAkAra kahe che ke caturvidha zrutanuM svarUpa AvazyakavivaraNa anusAra samajI levuM joIe. A ja rIte AgaLa paNa AvazyakavivaraNa ane nandI vizeSavivaraNano ullekha karavAmAM Avyo che. skandha, upakrama vagerenuM nikSepa-paddhatie vivecana karyA pachI AcArya AnupUrvInuM khUba vistArathI pratipAdana karyuM che. AnupUrvI, anukrama ane anuparipATI paryAyavAcI che. AnupUrvInI vyAkhyAnI samApti sAthe ja dvinAma, trinAma, caturnAma, paMcanAma, SaTranAma, satanAma, aSTanAma, navanAma ane dazanAmanuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. pramANanuM vyAkhyAna karatAM AcArye vividha aMgulonAM svarUpanuM varNana karyuM che tathA samayanuM vivecana karatAM palyopamanuM vistArapUrvaka vyAkhyAna karyuM che. A ja rIte zarIrapaMcakanuM nirUpaNa karyA pachI bhAvapramANa aMtargata pratyakSa, anumAna, aupampa, Agama, darzana, cAritra, naya ane saMkhyAnuM vyAkhyAna karyuM che. "je vuiM te varNavrayA' vagerenuM pratipAdana karatAM vaktavyatAnI daSTie pharI nayano vicAra karavAmAM Avyo che. jJAnanaya ane kriyAnanuM svarUpa batAvatAM AcArya jJAna ane kriyA baMnenI saMyukta upayogitA siddha karI che. jJAnapakSanuM samarthana karatAM teo kahe che : 1. pR. 2. 2. pR. 6, 7, 8, 5. pR. 30-59. 6, pR. 126. 3. pR. 21. 4. pR. 22. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 Agamika vyAkhyAo vijJaptiH phaladA puMsAM na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAtpravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // A ja rIte kriyAnA samarthanamAM temaNe lakhyuM che : kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // TIkAnA aMte kahevAmAM AvyuM che : samApteyaM ziSyahitAnAmAnuyogadvAraTIkA, kRtiH sitAmbarA''cAryajina bhaTTapAdasevakasyA''cAryaharibhadrasya / kRtvA vivaraNametatprAptaM ...... / dazavaikAlikavRtti : A vRttinuM nAma ziSyabodhinI vRtti che. Ane bRhavRtti paNa kahe che. A TIkA zayyabhavasUrivihita dazavaikAlikasUtranI bhadrabAhuviracita niryukti para che. prAraMbhamAM AcArya haribhadra vIra prabhune namaskAra karyAM che H jayati vijitAnyatejAH surAsurAdhIzasevitaH zrImAn / vimalastrAsavirahitastrilokacintAmaNirvIraH // 1 // dazavaikAlikanuM bIjuM nAma dazakAlika paNa che. 'dazakAlika' zabdanI vyutpatti DaratA vRttiara uhe che : 'kAlena nirvRttaM kAlikaM pramANakAleneti bhAvaH, dazAdhyayanabhedAtmakatvAddazaprakAraM kAlikaM prakArazabdalopAddazakAlikaM....... " arthAt je kALathI arthAt pramANakALathI nivRtta che te kAlika che. vaLI A sUtramAM dasa adhyAya che eTalA mATe tenuM nAma dazakAlika che. maMgalanI AvazyakatA batAvatAM AcArye 'maMgala' padanI vyutpatti A pramANe jharI che : 'maGgayate hitamaneneti maGgalaM, maGgayate'dhigamyate sAdhyata iti yAvat athavA maGga iti dharmAbhidhAnaM, 'lA AdAne' asya dhAtormaGge upapade " Ato'nupasarge kaH " ( 410 3-2-3) iti kapratyayAntasyAnubandhalope kRte "AtA lopa iTi ca" (50 6-4-64) ityanena sUtreNAkAralope ca kRte prathamaikavacanAntasyaiva maGgalamiti bhavati, maGgaM lAtI maGgalaM dharmopAdanaheturityarthaH, athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM, 1. pR. 127. 2. 5. 128. 3. (kha) hevayandra lAsalAI haina pustodvAra, muMbaI, san 1818 . (ja) samayasundaraddhRta TIasahita - bhImasI mAge, muMbaI, san 1800 4. pR. 2 (kha). Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 haribhadrakRta vRttio saMsArapatItyartha. " A vyutpatti traNa prakAranI che : (1) jenAthI hita siddha karavAmAM Ave, (2) je dharma lAve athavA (3) je bhavathI choDAve te maMgala che. dvitIya prakAranI vyutpattimAM pANinIya vyAkaraNanA sUtrono paNa prayoga karavAmAM Avyo che. dazavaikAlika sUtranI racanA kevI rIte thaI ? A praznanuM samAdhAna karatAM TIkAkAre niryuktinI gAthAno akSarArtha karatAM bhAvArtha spaSTa karavA mATe zadhyambhavAcAryanuM samagra kathAnaka udgata karyuM che. A ane A ja jAtanAM anya aneka kathAnako prastuta vRttimAM uddhata karavAmAM AvyAM che. A badhAM kathAnako prAkRtamAM che. tapanuM vyAkhyAna karatAM Abhyantara tapa aMtargata cAra prakAranAM dhyAnanuM svarUpa batAvatAM AcArya cAra zlokomAM dhyAnanuM pUruM citra upasthita karI dIdhuM che : ArtadhyAna: rAjyopamorAzayanAranavAdanepu, strIgandhamAlyamaNiratnavibhUSaNeSu / icchAbhilASamatimAtramupaiti mohAd, dhyAnaM tavArtiniti tapravatti tA: 5 2 raudradhyAna : saMchedanairdahanabhaJjanamAraNaizca, bandhaprahAradamanairvinikRntanaizca / yo yAti rAgamupayAti ca nAnukampAM, thAnaM tu paumiti tAvatti tA: 2 | dharmadhyAna sUtrArthasAdhanamahAvratadhAraNeSu, bandhapramokSagamanAgamahetucintA / paJcendriyavyuparamazca dayA ca bhUte, mati tadmavatti tA: II rU . zukladhyAna: yacendriya viSapu parIkSAri, ___saGkalpakalpanavikalpavikAradoSaiH / yogaiH sadA tribhiraho nibhRtAntarAtmA, dhyAnottamaM pravarazuklamidaM vadanti // 4 // 1. pR. 2 (ba), 3 (a). 2. pR. 10-11, 3. pR. 31 (ba). vistAra mATe dhyAnazataka juo jeno AcArya haribhadra prastuta TIkAmAM ullekha karyo che-pR. 31 (ba), 32 (a). 23 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 Agamika vyAkhyAo vividha prakAranA zrotAonI daSTie kathananAM pratijJA, hetu, udAharaNa vagere vibhinna avayavonI upayogitAno sodAharaNa vicAra karatAM AcArye taviSayaka doSonI zuddhinuM paNa pratipAdana karyuM che. niryuktisammata vihaMgamanA vividha nikSeponuM vistRta vyAkhyAna karIne drumapuSyikA nAmanAM prathama adhyayananuM vivaraNa samApta karyuM che. dvitIya adhyayananI vRttimAM zramaNa, pUrva, kAma, pada vagere zabdonuM vivecana karatAM traNa prakAranA yoga, traNa prakAranA karaNa, cAra prakAranI saMjJA, pAMca prakAranI Indriya, pAMca prakAranI sthAvarakAya, dasa prakAranA zramaNadharma ane aDhAra zIlAMgasahasranuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. bhoganivRttinuM svarUpa samajAvavA mATe rathanemi ane rAjumatInuM kathAnaka uddhata karyuM che. tRtIya adhyayananI vRttimAM mahatu, kSullaka vagere padonuM vyAkhyAna karatAM darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAranuM sodAharaNa vivecana karyuM che. A ja rIte arthAdi cAra prakAranI kathAonuM udAharaNapUrvaka svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. zramaNa saMbaMdhI anAcIrNanuM svarUpa batAvatAM vRttikAre tRtIya adhyayananI vyAkhyA samApta karI che. caturtha adhyayananI vyAkhyAmAM nimna viSayo para prakAza pADavAmAM Avyo che : jIvanuM svarUpa tathA tenI svataMtra sattA, cAritradharmanAM pAMca mahAvrata ane chaThTha rAtribhojanaviramaNa vrata, zramaNadharmanI durlabhatA. jIvanAM svarUpano vicAra karatI vakhate vRttikAre aneka bhASyagAthAo uddhata karI che ane sAthe sAthe ja potAnA dArzanika daSTikoNano pUro upayoga karyo che. pAMcamA adhyayananI vRttimAM AhAraviSayaka mUla gAthAonuM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. "vahuddeiyaM purta....'nI vyAkhyA A mujaba che : jigna 'vadu'i rUti sUtraM bahvasthi 'pudgalaM' mAMsaM 'animiSaM' vA matsyaM vA bahukaNTakam, ayaM kila kAlAdyapekSayA grahaNe pratiSedhaH, anye tvabhidadhati - vanaspatyadhikArAttathAvidhaphalAbhidhAne ete iti, tathA cAha-'atthika' asthikavRkSaphalam, 'teMdukaM' teMdurukophalam, "bilvaM' ikSukhaNDamiti ca pratIte, 'zAlmali vA' valladiphaliM vA, vAzabdasya vyavahitaH sambandha rUti sUtrArthaH | chaThThA adhyayananI vRttimAM e aDhAra sthAnonuM vivaraNa karavAmAM AvyuM che jemanuM samyaka jJAna hovAthI sAdhu potAnA AcAramAM nirdoSa tathA daDha rahI zake che. A aDhAra sthAna vataSarka, kAyaSakka, akalpa, gRhibhAjana, paryaThTha, niSadyA, sthAna ane zobhAvarSanarUpa che. 1. pR. 176 (). Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrakRta vRttio 341 sAtamA adhyayananI vyAkhyAmAM bhASAnI zuddhi-azuddhino vicAra karavAmAM Avyo che tathA zramaNa mATe upayukta bhASAnuM vidhAna spaSTa karavAmAM AvyuM che. AThamA adhyayananI vyAkhyAmAM AcArapraNidhinI prakriyA tathA phaLanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. navamA adhyayananI vRttimAM vinayanAM vividha rUpa, vinayanuM phaLa, AcArasamAdhi vagerenuM svarUpa batAvavAmAM AvyuM che. dasamA adhyayananI vRttimAM subhikSukanAM svarUpa para paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. cUlikAonI vyAkhyA karatAM vRttikAre dharmanAM ratijanaka ane atijanaka kAraNo, vividha carcA vagere te ja viSayonuM sAdhAraNa spaSTIkaraNa karyuM che jemano ullekha sUtrakAra ane niryuktikAre karyo che. vRttinA aMte nimna zloka che H1 mahattarAyA yAkinyA dharmaputreNa cintitA / AcAryaharibhadreNa TIkeyaM ziSyabodhinI // 1 // dazavaikAlike TIkAM vidhAya yatpuNyamarjitaM tena / mAtsaryaduHkhavirahAdguNAnurAgI bhavatu lokaH // 2 // prajJApanA-pradezavyAkhyA : A TIkAnA prAraMbhamAM jaina pravacanano mahimA batAvatAM kahevAmAM AvyuM che : rAgAdivadhyapaTahaH suralokaseturAnandaduMdubhirasatkRtivaMcitAnAm / saMsAracArakapalAyanaphAlaghaMTA, jainaMvacastadiha ko na bhajeta vidvAn // 1 // tyAra pachI maMgalano mahimA batAvavAmAM Avyo che tathA maMgalanA vizeSa vivecana mATe Avazyaka-TIkAno nAmollekha karavAmAM Avyo che. A ja prasaMge bhavya ane abhavyanuM vivecana karatAM AcArye vAdimukhyakRta abhavyasvabhAvasUcaka nimna zloka uddhRta karyo che : saddharmmabIjavapanAnaghakauzalasya, yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhUtaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryAMzavo madhukarIcaraNAvadAtAH // 1 // 1. pR. 286. 2. pUrvabhAga - RSabhadevajI kezImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1947. uttarabhAga - jaina pustaka pracAraka saMsthA, sUryapura, san 1949. 3. pR. 2. 4. pR. 4. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo tadanantara prajJApanAnA viSaya, kartRtva vagerenuM varNana ka2vAmAM AvyuM che. jIvaprajJApanA ane ajIvaprajJApanAnuM varNana karatAM ekendriyAdi jIvonuM vistArapUrvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. ahIM sudhI prathama padanI vyAkhyAno adhikAra che. 342 dvitIya padanI vyAkhyAmAM pRthvIkAya, akAya, agnikAya, vAyukAya, vanaspatikAya tathA dvIndriyAdinAM sthAnonuM varNana karavAmAM AvyuM che. tRtIya padanI vyAkhyAmAM kAyAghalpabahutva, veda, lezyA, Indriya vagere daSTiothI jIvavicAra, lokasaMbaMdhI alpa-bahutva, AyurbandhanuM alpabahutva, pudgalAlpabahutva, dravyAlpabahutva, avagADhAlpabahutva vagereno vicAra karavAmAM Avyo che. caturtha padanI vyAkhyAmAM nArakonI sthitinuM vivecana che. paMcama padanI vyAkhyAmAM nArakaparyAya, avagAha, SasthAnaka, karmasthiti ane jIvaparyAyanuM vizleSaNa karavAmAM AvyuM che. chaThThA ane sAtamA padanAM vyAkhyAnamAM AcArye nArakasaMbaMdhI virahakAlanuM varNana karyuM che. AThamA padanI vyAkhyAmAM AcArye saMjJAnuM svarUpa batAvyuM che. saMjJAno artha che Abhoga athavA manovijJAna. saMjJAnAM svarUpanuM vivecana karatAM AcArya kahe che : 'tatra saMjJA Abhoga ityarthaH, manovijJAnaM ityanye, saMjJAyate vA anayeti saMjJA - vedanIyamoha yo dayA yA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca vicitrA AhArAdiprAptaye kiyetyarthaH, sA ropAdhimevAr midyamAnA vRkSa prAdya mavatti, taghathA--AhArasaMjJAvi.....1' tyAra pachI AhArAdi dasa prakAranI saMjJAnuM svarUpa batAvatAM graMthakAra kahe che : 'tatra kSulvenIyodyAr kavalAdyAhArArthaM pudgalopAdAnakriyaiva saMjJAyate anayetyAhArasaMjJA tathA bhayavedanIyodayAd bhayodbhrAMtasya dRSTivadanavikAraromAMcodbhedArthA vikriyaiva saMjJAyate'nayeti bhayasaMjJA, tathA puMvedodayAnmaithunAya stryAlokanaprasannavadanamanaH stambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA vikriyaiva saMjJAyate anayeti (maithunasaMjJA, cAritramohavizeSodayAt dharmopakaraNAtiriktatadatirekasya vA AditsAkriyaiva) parigrahasaMjJA, tathA krodhodayAt tadAzayagarbhA puruSamukhanayanadaMtacchadasphuraNaceSTaiva saMjJAyate'nayeti krodhasaMjJA, tathA manodayAdahaMkArAtmikotsekAdipariNatireva saMjJAyate 'nayeti mAnasaMjJA, tathA mAyodayenAzubhasaMklezAdanRtabhASaNAdikiyaiva saMjJAyate'nayeti mAyAsaMjJA, tathA lobhodayAllAlasAnvitAsacittetaradravyaprArthanaiva saMjJAyate'nayeti lobhasaMjJA, tathA 1. pR. 61. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 haribhadrakRta vRttio lobhodayopazamAcchabdAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyaiva saMjJAyate anayeti oghasaMjJA, tathA tadvizeSAvabodhakriyaiva saMjJAyate anayeti lokasaMjJA, tatazcaughasaMjJA darzanopayoga: lokasaMjJA tu jJAnopayoga iti, vyatyayamanye, anye punaritthamabhidadhate-sAmAnyapravRttiroghasaMjJA, toSTintasaMjJA...... A saMjJAonuM manovijJAnanI daSTie vizeSa mahattva che. Adhunika manovijJAnanI daSTie saMjJAno jJAna ane saMvedanamAM ane kriyAno abhivyakti ane pravRttimAM samAveza karI zakAya. jJAna ane darzananI dRSTie AcArye oghasaMjJAne darzanopayoga ane lokasaMjJAne jJAnopayoga kahI che tathA tenAthI viruddha matano paNa ullekha karyo che. navamA padanI vyAkhyAmAM vividha yoniono vicAra karavAmAM Avyo che. dasamA padanI vyAkhyAmAM ratnaprabhA vagere pRthvIonuM carama ane acarama daSTie vivecana karavAmAM AvyuM che. caramano artha che prAntaparyantavartI ane acaramano artha che prAMtamadhyavartI. A baMne artha ApekSika che. prastuta vivecanamAM AcArye aneka prAkRta gadyAzo uddhata karyA che. agIyAramA padanI vyAkhyAmAM bhASAnA svarUpanuM vivecana karatAM AcArye strI, puruSa ane napuMsaka-lakSaNanirdezaka keTalAka zloko uddhata karyA che : strI -- yonirmadutvamasthairya, mugdhatA klIbatA stanau / puMskAmiteti liMgAni, sapta strItve pracakSate // 1 // puruSa - mehanaM kharatA dADhUrya, zauMDIryaM zmazru tRptatA / strIkAmiteti liMgAni, sapta puMstve pracakSate // 2 // napuMsaka - tAlimazraNAddimAvAmAvaramanvitam napuMsa yuthA: prAdumahAnatrasulapatim rU strInAM sAta lakSaNa che : yoni, mRdutva, asthiratA, mugdhatA, durbaLatA, stana ane puruSecchA. puruSanAM paNa sAta lakSaNa che : mehana, kaThoratA, daDhatA, zUratA, mUcho, tRpti ane strIkAmitA. napuMsakanAM lakSaNa strI ane puruSanA lakSaNo sAthe maLatAM vaccenAM hoya che je na pUrA strIne anurUpa hoya che na puruSane. temAM mohanI mAtrA atyadhika hoya che. bAramA padanAM vyAkhyAnamAM AcArye audArikAdi zarIranAM sAmAnya svarUpanuM vivecana karyuM che. teramA padanA vyAkhyAnamAM jIva ane ajIvanAM vividha pariNAmonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. jIvapariNAma A pramANe hoya che : gati, Indriya, kaSAya, lezyA, yoga, upayoga, jJAna, darzana, cAritra ane veda. ajIvapariNAmanuM vivecana 1, pR. 61-2. 2. pR. 77. Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 karatAM AcArye baMdhanapariNAmanAM nimnAMkita lakSaNonuM samarthana karyuM che. samaNiddhayAe baMdho Na hoti samalukkhayAe vi Na hoti / bemAiyaNiddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // tathA ca ddhissa NiddheNa duyAhieNaM lukkhassa lukkheNa duyAhieNaM / ddhissa lukkheNa uveti baMdho jahaNNavajjo visamo samo vA // AgaLanAM padonI vyAkhyAmAM kaSAya, Indriya, prayoga, lezyA, kAsthiti, antakriyA, avagAhanA - saMsthAnAdi kriyA (kAyikI, AdhikaraNikI, prAaSikI, pAritApanikI ane prANAtipAtikI), karmaprakRti, karmabaMdha, AhArapariNAma, upayoga, pazyattA, saMjJA, saMyama, avadhi, pravIcAra, vedanA ane samuddhAtanuM vizeSa vivecana karavAmAM AvyuM che. trIsamA padanI vyAkhyAmAM AcArye upayoga ane pazyattAnI bhedarekhA kheMcatA lakhyuM che ke pazyattAmAM aikAlika avabodha hoya che jyAre upayogamAM vartamAna ane trikAla baMneno avabodha samAviSTa che : ato yaMtra traikAliko'vabodho'sti tatra pAsaNyA bhavati, yatra punarvartamAnakAlastraikAlikazca bodhaH sa 3payoga kRtyayaM vizeSaH / 2 A ja kAraNa che ke sAkAra upayoga ATha prakArano che jyAre sAkAra pazyattA cha prakAranI che. sAkAra pazyattAmAM sAmpratakAlaviSayaka matijJAna ane matyajJAnarUpa sAkAra upayoganA be bhedono samAveza karavAmAM nathI Avato. -- Agamika vyAkhyAo AvazyakavRtti H prastuta vRtti Avazyaka niryukti 52 che. kyAMka kyAMka bhASyanI gAthAono paNa upayoga karavAmAM Avyo che. vRttikAra AcArya haribhadre A vRttimAM AvazyakacUrNinuM padAnusaraNa na karatAM svataMtra rIte niryukti-gAthAonuM vivecana karyuM che. prAraMbhamAM maMgalarUpe zloka che : . praNipatya jinavarendraM vIraM zrutadevatAM gurUn sAdhUn / Avazyakasya vivRrti, gurUpadezAdahaM vakSye // 1 // tyAra pachI prastuta vRttinuM prayojana dRSTimAM rAkhatAM vRttikAra kahe che : yadyapi mayA tathAnyai kRtA'sya vivRtistathApi saMkSepAt / taducisattvAnugrahahetoH kriyate prayAso'yam // 2 // 2. pR. 149. 1. pR. 98. 3. Agamodaya samiti, mahesANA, san. 1916-7. Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrakRta vRttio 345 arthAt jo ke meM tathA anya AcAryoe A sUtranuM vivaraNa lakhyuM che tathApi saMkSepamAM tevI ruci rAkhanAra loko mATe pharI prastuta prayAsa karavAmAM AvI rahyo che. A kathanathI AcArya haribhadrakRta eka bIjI TIkA - bRhaddIkA hovAnuM phalita thAya che. A TIkA hajI sudhI anupalabdha che. A baMne zlokonuM vivecana karyA pachI niryuktinI prathama gAthA 'maNivodiyA...'nI vyAkhyA karatAM AcArye pAMca prakAranAM jJAnanuM svarUpapratipAdana karyuM che. Abhinibodhika vagere jJAnonI vyAkhyAmAM vaividhyano pUro upayoga karyo che. A vyAkhyAnavaividhya cUrNimAM dRSTigocara nathI thatuM. udAharaNa mATe "Abhinibodhika' zabdanAM vyAkhyAnamAM keTalI vividhatA che, te tarapha jarA dhyAna Apo : 'arthAbhimukho niyato bodhaH abhinibodhaH, abhinibodha eva AbhinibodhikaM, vinayapiDAt nirodhazabdastha "vinayarica8" (pAi 5, 4, 34) rUlyana svArtha eva Thak pratyayo, yathA vinaya eva vainayikamiti, abhinibodhe vA bhavaM tena vA nivRttaM tanmayaM tatprayojanaM vA, athavA abhinibudhyate tad ityAbhinibodhikaM, avagrahAdirUpaM matijJAnameva tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacArAdityarthaH, abhinibudhyate vA'nenetyAbhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama iti bhAvArthaH, abhinibudhyate asmAditi vA AbhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama eva, abhinibudhyate'sminniti vA kSayopazama ityAbhinibodhikaM, Atmaiva vA abhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAd abhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, abhinibodhikaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH / uparyukta gaddAMzamAM vRttikAre cha daSTiothI Abhinibodhika jJAnanuM vyAkhyAna karyuM che. (1) arvAbhimukha je niyata bodha che, (2) je abhinibuddha hoya che, (3) jenA dvArA, abhinibuddha hoya che, (4) jenAthI abhinibuddha thAya che, (pa) jemAM abhinibuddha hoya che athavA (6) je abhinibodhapayoga pariNAmathI abhinnatayA abhinibuddha hoya che te Abhinibodhika che. A ja rIte zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevalanuM paNa bheda-prabhedaparvaka vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. sAmAyika niryuktinuM vyAkhyAna karatAM pravacananI utpattinA prasaMge vRttikAre vAdimukhyakRta be zloka uddhata karyA che jemAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke keTalAka puruSo svabhAvathI ja evA hoya che jemane vItarAganI vANI arucikara lAge che. 1. pUrvArdha, pR. 7 (1). Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 Agamika vyAkhyAo emAM vItarAganA pravacanono koI doSa nathI. doSa sAMbhaLanAra te puruSa-ghuvaDono che jemano svabhAva ja vItarAga-pravacanarUpI prakAzamAM aMdha thaI javAno che. jemake AcArya kahe che ...sainIvayodhavezanajiyA vimasvabhAveSa jhaLapu tallAmAvyAt vibodhAvibodhakAriNI puruSolUkakamalakumudAdiSu AdityaprakAzanakriyAvat, uktaM ca vAdimukhyena - tvadvAkyato'pi keSAJcidabodha iti me'dbhutam / bhAnormarIcayaH kasya, nAma nAlokahetavaH // 1 // na cAdbhutamulUkasya, prakatyA kliSTacetasaH / svacchA api tamastvena, bhAsante bhAsvataH karAH // 2 // sAmAyikanA udeza, nirdeza, nirgama, kSetra vagere ra3 dvAronuM vivecana karatAM vRttikAre eka jagyAe (AvazyakanAM) vizeSavivaraNano ullekha karyo che. nirdezadvAranA svarUpanuM saMkSipta varNana karyA pachI teo lakhe che : vyAsArthakatuM vizeSavivaraNAdavagantavya iti / / sAmAyikanA nirgama-dvAranA prasaMge kulakaronI utpattinuM varNana karatAM AcArya sAta kulakaronI utpatti saMbaMdhita eka prAkRta kathAnaka ApyuM che ane temanA pUrvabhavonA viSayamAM sUcita karyuM che ke etadviSayaka varNana prathamAnuyogamAM joI levuM joIe: pUrvamavA utnamISAM prathamanuyotovasevA temanAM Ayu vagerenuM varNana karatAM vRttikAre "maLe tu vyAvakSate evuM lakhIne tadviSayaka matabhedono paNa ullekha karyo che. AgaLa nAbhi kulakarane tyAM bhagavAna RSabhadevano janma thayo, ema batAvavAmAM AvyuM che tathA temanA tIrthaMkaranAma-gotrakarma bAMdhavAnAM kAraNo para prakAza pADatAM dhana nAmaka sArthavAhanuM AkhyAna ApavAmAM AvyuM che. A AkhyAna paNa anya AkhyAnonI jema prAkRtamAM ja che. A prasaMge saMbaMdhita gAthAomAMthI eka gAthAno anyakartaka gAthArUpe ullekha karavAmAM Avyo che. uttarabuha sohane mahAvide mahabbato....' gAthAnuM vyAkhyAna karatAM vRttikAra kahe che : rUcamacalDrI TthA sopathI 2 bhagavAna RSabhadevanA abhiSekanuM varNana karatAM AcArye niryuktinA keTalAMka pAThAMtara paNa ApyA che : pADatAM vA 'mAmokuM so gAtuM tanna si....", "varabrirda saMdaM vANI' vagere. prastuta vRttimAM A prakAranAM aneka pAThAMtara ApavAmAM AvyA che. AditIrthakara RSabhanAM pAraNakanAM varNana 1. pR. 67 (2), 2. pR. 107 (1). 3. pR. 110 (2), 111 (1). 4. pR. 112 (1). 5. pR. 114 (2). 6. pR. 127 (2). 7, pR. 128 (1). Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadrakRta vRttio prasaMge eka kathAnaka ApavAmAM AvyuM che ane vistRta varNana mATe vasudeviiDano nAmollekha karavAmAM Avyo che. arhat pratyakSarUpe sAmAyikanA arthano anubhava karIne ja sAmAyikanuM kathana kare che je sAMbhaLIne gaNadhara vagere zrotAonA hRdayagata azeSa saMzayanuM nivAraNa thaI jAya che ane temane arhatnI sarvajJatAmAM pUrNa vizvAsa thaI jAya che. sAmAyikArthanuM pratipAdana karanAra carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM utpanna cAra anuyogonuM vibhAjana karanAra AryarakSitanI prasUti sAthe sambaddha 'mAyA ya rusomAM....' vagere gAthAonuM vyAkhyAna karatAM vRttikAre etadviSayaka kathAnakanuM bahu vistAra sAthe varNana karyuM che. A kathAnaka prastuta saMskaraNanAM pacIsa pRSThomAM samApta thayuM che. caturviMzatistava ane vaMdanA nAmanA dvitIya ane tRtIya AvazyakanuM niryukti anusAra vyAkhyAna karyA pachI pratikramaNa nAmanA caturtha AvazyakanI vyAkhyA karatAM AcArye dhyAna para vizeSa prakAza pADyo che. 'pratimAmi vatuminei: karaNabhUtairazraddheyAdinA prakAreNa yo'ticAraH kRtaH, tadyathA ArtadhyAnena, tatra dhyAtirdhyAnamiti bhAvasAdhanaH.....' ayaM dhyAnasamAsArthaH / vyAsArthastu dhyAnazatakAdavaseyaH tccedm'4 evuM kahIne dhyAnazatakanI samasta gAthAonuM vyAkhyAna karyuM che. A ja rIte paristhApanAnI vidhinuM varNana karatAM AkhI paristhApanAniryukti uSkRta karI che. sAta prakAranA bhayasthAnasaMbaMdhI aticAronI AlocanAnuM vyAkhyAna karatAM saMgrahaNIkA2kRta eka gAthA uddhRta karI che.* AgaLanI vRttimAM saMgrahaNIkA2nI paNa aneka gAthAo uddhRta karavAmAM AvI che. A ja Avazyaka aMtargata asvAdhyAyasaMbaMdhI niryuktinI vyAkhyAmAM siddhasena kSamAzramaNanI be gAthAo uddhRta karavAmAM AvI che. . 1. pR. 145 (2) 4. uttarArdha (pUrvabhAga), pR. 581. 6. pR. 645. paMcama Avazyaka kAyotsarganA aMte ziSyahitAyAM AyotsargAdhyayana samAtam evo pATha che. AgaLa paNa evo ja pATha che. tenAthI jaNAya che ke prastuta vRttinuM nAma ziSyahitA che. A adhyayananAM vivaraNathI prApta puNyanuM phaLa zuM hoya ? Ano ullekha karatAM vRttikAra kahe che : kAyotsargavivaraNaM kRtvA yadavAptamiha mayA puNyam / tena khalu sarvasattvA paJcavidhaM kAyamujjhantu // 1 // - 2. pR. 280 (2). 347 3. pR. 296 (1)-308 (1). 5. pR. 618 (1)-644 (1). 7. pR. 749 (2)-750 (1). Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 Agamika vyAkhyAo kAyotsargavivaraNathI prApta puNyanA phalasvarUpa badhA prANI paMcavidha kAyano utsarga karo. SaSTha Avazyaka pratyAkhyAnanAM vivaraNamAM zrAvakadharmanuM paNa vistArapUrvaka vivecana karavAmAM AvyuM che. pratyAkhyAnanI vidhi, mAhAsya vagere Avazyaka vAtonI carcA karatAM vRttikAre ziSyahitA nAmanI AvazyakaTIkA samApta karI che : samAsA vecuM ziSyaditAnAmAvaTI ! ! aMtamAM teo lakhe che : zrutiH sitAmbarAcAryajinabhaTanigadAnusAriNI vidyAdharakulatilakAcArya-jinadattaziSyasya dharmato kArUpI mahattAsUra~maravAharibhadrastha ! prastuta TIkA zvetAmbarAcArya jinabhaTanA AjJAkArI vidyArthI vidyAdhara kuLanA tilakabhUta AcArya jinadattanA ziSya ane yAkinI mahattarAnA dharmaputra alpamati AcArya haribhadranI kRti che. A 22000 zlokapramANe che : dvAviMzati sahastrANi, pratyekAkSaragaNanayA (sNkhyyaa)| anuSTapchandasA mAnamasyA uddezataH kRtam // 1 // 1. uttarArdha (uttarabhAga), pR. 865 (2). Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakaraNa koTyAcAryavRta vizeSAvazyakabhASya-vivaraNa koTyAcArya AcArya jinabhadrakRta vizeSAvazyaka bhASya para TIkA lakhI che. A TIkA svayaM AcArya jinabhadra dvArA zarU karavAmAM AvelI tathA AcArya koTTArya dvArA pUrNa karavAmAM AvelI vizeSAvazyakabhASyanI sarvaprathama TIkAthI bhinna che. koTyAcArye potAnI TIkAmAM AcArya haribhadrano athavA temanA koI granthano koI ullekha nathI karyo. A tathya najaramAM rAkhatAM keTalAka vidvAno ema anumAna kare che ke koTyAcArya kAM to haribhadranA pUrvavartI che athavA samakAlIna. koTyAcArye potAnI TIkAmAM aneka sthaLe AvazyakanI mULa TIkA tathA vizeSAvazyakabhASyanI svopajJaTIkAno ullekha karyo che. mULa TIkA jinabhadranI che, jemanA nAmano AcAryo ullekha paNa karyo che. koTyAcArye potAnI kRtimAM jinabhadragaNi kSamAzramaNanuM sammAnapUrNa zabdo dvArA smaraNa karyuM che. maladhArI hemacandrasUrie potAnI vizeSAvazyakabhASyanI TIkAmAM AcArya jinabhadra sAthe koTyAcAryano paNa prAcIna TIkAkAra rUpe ullekha karyo che. A badhAM tathyone jotAM ema kahevuM anucita nahi gaNAya ke koTyAcArya eka prAcIna TIkAkAra che ane saMbhavataH teo AcArya haribhadrathI paNa prAcIna hoya. AvI sthitimAM AcArya zIlAMka ane koTyAcArya eka ja vyakti hovAnI prabhAvakacaritrakAranI mAnyatA yuktisaMgata nathI jaNAtI. AcArya zIlAMkano samaya vikramanI navamI dasamI zatAbdI che jyAre koTyAcAryano samaya vikramanI AThamI zatAbdI ja siddha thAya che. bIjI vAta e che ke zIlAMkasUri ane koTyAcAryane eka ja vyakti mAnavA mATe koI aitihAsika pramANa paNa upalabdha nathI. prastuta vivaraNamAM koTyAcArye vizeSAvazyakanuM vyAkhyAna karyuM che je na ati saMkSipta che ane na ati vistRta. vivaraNamAM je kathAnaka uddhata karavAmAM AvyAM che te prAkRtamAM che : kyAMka-kyAMka padyAtmaka kathAnaka paNa che. vivaraNakAre AcArya jinabhadrakRta vizeSAvazyakabhASyanI svapajJavRtti ane jinabhaTakRta AvazyakavivRti 1. prabhAvakacaritra (bhASAMtara) : prastAvanA, pR. 87. 2. RSabhadevajI kezarImalajI betAmbara saMsthA, ratalAma, san 1936-7. 3. pR. 275. . 4. pR. 245. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo (mUlaTIkA?)no paNa ullekha karyo che. vivaraNamAM kyAMka-kyAMka pAThAMtara ApavAmAM khAvyA che. 2 350 prAraMbhamAM AcArye vIra jinezvara, zrutadevatA tathA jinabhadragaNi kSamAzramaNanuM sAdara smaraNa karyuM che : navavibudhavadhUnAM kandamANikya bhAsazcaraNanakhamayUkhairullasadbhiH kiran ya : / akRta kRtajagacchrIrdezanAM mAnavebhyo, janayatu jinavIraH stheyasIM vaH sa lakSmIm // 1 // vikacaketakapatrasamaprabhA, munipavAkyamahodadhipAlinI / pratidinaM bhavatAmamarArcitA, pravidadhAtu sukhaM zrutadevatA // 2 // yairbhavyAmburuhANi jJAnakarairbodhitAni vaH santu / ajJAnadhvAntabhide jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyArkAH // 3 // aMtamAM vivaraNakAre vizeSAvazyakabhASyakAra bhinabhadra (yUbhya) nuM punaH smarArkhu che : bhASyaM sAmAyikasya sphuTavikaTapadArthopagUDhaM yadetat, zrImatpUjyairakAri kSatakaluSadhiyAM bhUrisaMskArakAri / tasya vyAkhyAnamAtraM kimapi vidadhatA yanmayA puNyamAsaM, pretyAhaM drAg labheyaM paramaparimitAM prItimatraiva tena // prastuta vivarAnuM granthamAna 13700 so pramANa che : granthAgramasyA trayodaza sahasrANi saptazatAdhikAni / sAmAyikabhASyaka 2 AcArya 1. punarlabhannitthameva midhyAtvaM kariSyati, tatrApyapUrvamivApUrvamiti jinabhaTAcAryapAdAH - uttarabhAgano upakrama, pR. 4. 2. pR. 338. 3. pR. 781. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakaraNa gandhahastikRta zastraparijJA-vivaraNa AcArya gandhahastIe AcArAMga sUtranA prathama zrutaskandhanAM prathama adhyayana zastraparijJA para TIkA racI hatI je A samaye anupalabdha che. zIlAMkAcArye potAnI AcArAMga-TIkAnA AraMbhamAM Ano ullekha karyo che. prastuta gaMdhahastI ane tattvArthabhASya para brahavRtti lakhanAra siddhasena baMne eka ja vyakti che. teo siddhasena bhAsvAmInA ziSya che. hajI sudhI temanI uparyukta be kRtionA viSayamAM ja pramANa upalabdha che. siddhasenanuM nAma gaMdhahastI koNe ane kyAre pADyuM? temaNe svayaM potAnI prazastimAM gaMdhahastI pada nathI joyuM. evuM pratIta thAya che ke temanA ziSya athavA bhakta anugAmIoe temane gaMdhahastI rUpe prasiddha karyA che. evuM karavAnuM kAraNa ema jaNAya che ke prastuta siddhasena eka saiddhAttika vidvAna hatA. temanuM AgamonuM jJAna ati samRddha hatuM. teo Agamaviruddha mAnyatAonuM khaMDana karavA mATe ghaNA prasiddha hatA. siddhAntapakSanuM sthApana karavuM te temanI eka bahu moTI vizeSatA hatI. temanI aDhAra hajAra zlokapramANa tattvArthabhASyanI vRtti saMbhavataH te kALa sudhI racavAmAM AvelI badhI vyAkhyAomAM moTI rahI haze. A brahavRtti. tathA temAM karavAmAM Avela Agamika mAnyatAonAM samarthanane joIne temanI pachInA ziSyo athavA bhaktoe temanuM nAma gaMdhahastI pADI dIdhuM haze. A gaMdhahastI" zabda eTalo adhika mahattvapUrNa che ke tIrthakaro mATe paNa teno prayoga karavAmAM Ave che. "zakrastava' nAmathI prasiddha "namotthaNanA prAcIna stotramAM purisavaragandhahasthIrNa no prayoga karIne tIrthaMkarane gaMdhahastI vizeSaNa vaDe viziSTa batAvavAmAM AvyA che. siddhasena arthAtu gaMdhahastInA samaya saMbaMdhamAM nizcitarUpe kaMI nathI kahI zakAtuM. hA, eTaluM nizcita che ke teo vikramanI sAtamI ane navamI zatAbdInI vacce kyAreka thayA che. temaNe potAnI tattvArthabhASyavRttimAM vasubaMdhu, dharmakIrti vagere bauddha vidvAnono ullekha karyo che, jenAthI ema sAbita thAya che ke teo sAtamI zatAbdI (vikrama)nI pahelAM to nathI thayA. bIjI tarapha navamo zatAbdImAM thayelA AcArya zIlAMke temane ullekha karyo che, jenAthI ema sAbita thAya che ke teo navamI zatAbdI pahelAM koI samayamAM thayA che. 1. AmatanI puSTi mATe juo-tattvArthasUtra paricaya, pR. 34-4ra (paM. sukhalAlajIkRta vivecana). 2. tattvArthabhASyavRtti, pR. 68, 397. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakaraNa zIlAMkakRta vivaraNa AcArya zIlAMka zIlAcArya tathA tattvAditya nAme paNa prasiddha che. kahevAmAM Ave che ke temaNe prathama nava aMgo para TIkAo lakhI hatI, paraMtu vartamAnamAM mAtra AcArAMga ane sUtrakRtAMganI TIkAo ja upalabdha che. AcArAMga-TIkAnI vibhinna pratomAM bhinna-bhinna samayano ullekha che. koImAM zaka saM. 772no ullekha che to koImAM zaka saM. 784no; koImAM zaka saM. 798no ullekha che to koImAM gupta saM. 77rano. AnAthI e ja sAbita thAya che ke AcArya zIlAMka zakanI AThamI arthAta vikramanI navamI-dasamI zatAbdImAM vidyamAna hatA. AcArAMgavivaraNa: prastuta vivaraNamUla sUtra tathA niyukti para che. vivaraNakAre potAnuM vivaraNa zabdArtha sudhI ja sImita rAkhyuM nathI paraMtu pratyeka viSayanuM vistArapUrvaka vivecana karyuM che. potAnA vaktavyanI puSTi mATe vacce-vacce aneka prAkRta tathA saMskRta uddharaNo paNa ApyAM che. bhASA, zailI, sAmagrI vagere badhI daSTie vivaraNane subodha banAvavAno prayatna karyo che. vivaraNa zarU karatAM pahelAM AcArye svayaM A vAta tarapha saMketa karyo che. prAraMbhamAM vivaraNakAre jinatIrthano mahimA batAvatAM teno jaya gAyo che tathA gaMdhahastIkRta zastraparijJAvivaraNane ati kaThina batAvatAM AcArAMga para subodha vivaraNa lakhavAno saMkalpa karyo che : 1. nirvRtikulInazrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA parisamAteti / - AcArAMga-TIkA, prathama zrutaskandhano aMta. 2. prabhAvakacaritra zrIabhayadevasUriprabandha, kA. 104-5. 3. A History of the canonical Literature of the Jainas, u. 969. 4. (a) jinahaMsa tathA pArzvacandranI TIkAo sahita - rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, vi.saM. 1936. (A)Agamodaya samiti, sUrata, vi.saM. 1972-3. (4) jainAnanda pustakAlaya, gopIpurA, surata, san 1935. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 zIlAMkakRta vivaraNa jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIthikaM, .. vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAtpratiSThitam / bahuvidhibhaMgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH // 1 // AcArazAstraM suvinizcitaM yathA, jagAda vIro jagate hitAya yaH / tathaiva kiMcid gadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayArpitA giraH // 2 // zastraparijJAvivaraNamatibahugahanaM ca gandhahastikRtam / tasmAt sukhabodhArthaM guhyAmyahamaJjasA sAram // 3 // mAyArtha sarvaprathama sUtrono 56 33 cha. 566 [ pachI 'sAmprataM sUtrapadArthaH' ajIne pahono artha spaSTa 43 cha. tahanantara tadviSaya vizeSa itsamAdhAna tarapha dhyAna Ape che. A prasaMge potAnA vaktavyanI vizeSa puSTi mATe syAMcyais 6ro 59 prastuta cha. 'suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaMihamegesi No saNNA bhavati' (20 1)nu vyAjyAna ta vRttiAra 4 cha : taccedaM sUtram-'suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-ihamegesi No saNNA bhavati' asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA-saMhitoccaritaiva, padacchedastvayam-zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam-iha ekeSAM no saMjJA bhavati / ekaM tiGantaM zeSANi subantAni, gataH sapadacchedaH sUtrAnugamaH, sAmprataM sUtrapadArthaH samunnIyate - bhagavAn sudharmasvAmI jambUnAmna idamAcaSTe yathA-'zrutam' AkaNitamavagatamavadhAritamiti yAvad, anena svamanoSikAvyudAso 'maye' ti sAkSAnna puna: pAramparyeNa, 'AyuSmanniti' jAtyAdiguNasaMbhave'pi dIrghAyuSkatvaguNopAdAnaM dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt.... 'ihe' ti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA AkhyAtamiti sambandho, yadi vA-'ihe' tti saMsAre 'ekeSAM' jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM 'no saMjJA bhavati', saMjJAnaM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaraM, sA no jAyate ityarthaH, uktaH padArthaH, padavigrahasya tu sAmAsikapadAbhAvAdaprakaTanam / idAnIM cAlanA-nanu cAkArAdikapratiSedhakalaghuzabdasambhave sati kimartha nozabdena pratibodha iti? atra pratyavasthA-satyamevaM, kintu prekSApUrvakAritayA nozabdopAdAnaM, sA ceyam-anyena pratiSedhena sarvaniSedhaH syAd, yathA na ghaTA'ghaTa iti Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 Agamika vyAkhyAo cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH, sa ca neSyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJA: sarvaprANinAmabhihitAstAsAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotIti kRtvA, tAzcemA : .. . evamihApi na sarvasaMjJAniSedha:, apitu viziSTasaMjJAniSedho, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyAgatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti / A ja rIte niryukti-gAthAonI vyAkhyAmAM paNa pratyeka padano artha sArI rIte spaSTa karavAmAM Avyo che. prathama adhyayananI vyAkhyAnA aMte vivaraNakAre pharI e vAtano nirdeza karyo che ke AcArya gaMdhahastIe AcArAMganA zastraparijJA nAmanA prathama adhyayananuM vivaraNa lakhyuM che, je ati kaThina che. huM have avaziSTa adhyayanonuM vivaraNa zarU karuM chuM : zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimizrairvivRNomi tato'hamavaziSTam // 2 // SaSTha adhyayananI vyAkhyA pachI aSTama adhyayananI vyAkhyA zarU karatA AcArya kahe che ke mahAparikSA nAmanA saptama adhyayanano vyavaccheda thaI javAne kAraNe tenuM ullaMghana karIne aSTama adhyayananuM vivecana zarU karavAmAM Ave che : adhunA saptamAdhyayanasya mahAparijJAkhyasyAvasaraH tacca vyavacchinnamitikRtvA 'tilaMghyASTamasya sambaMdho vA: 3 vimokSa nAmanA aSTama adhyayananA SaSTha uddezakanI vRttimAM nAgarika-zAstrasammata grAma, nagara, kheTa, karbaTa, maDamba, pattana, droNamukha, Akara, Azrama, sanniveza, naigama ane rAjadhAnInuM svarUpa A pramANe batAvavAmAM AvyuM che :-4 'grasati buddhyAdIn guNAniti gamyo vA'STAdazAnAM karANAmiti grAmaH nAtra karo vidyata iti nakaraM, pAMzuprAkArabaddhaM kheTaM, kSullakaprAkAraveSTitaM karbadaM arddhatRtIyagavyUtAntargrAmarahitaM maDambaM pattanaM tu dvidhA - jalapattanaM sthalapattanaM ca, jalapattanaM yathA kAnanadvIpaH, sthalapattanaM yathA mathurA, droNamukhaM jalasthalanirgamapravezaM yathA bharukacchaM tAmaliptI vA, Akaro hiraNyAkarAdiH, AzramaH tApasAvasathopalakSita AzrayaH sannivezaH yAtrAsamAgatajanAvAso janasamAgamo vA, naigamaH prabhutataravaNigvargAvAsaH, rAjadhAnI rAjAdhiSThAnaM rAjJaH, pIThikAsthAnamityarthaH / ' je vRddhi vagere guNono nAza kare che athavA aDhAra prakAranA karonuM sthAna che te grAma che. jyAM koI prakArano kara nathI hoto te nakara (nagara) che. mATInA 1. Agamodaya-saMskaraNa, pR.11. pR. 259 (1). 3. 2. pR. 81 (2). 4. pR. 284 (2)-285 (1). ..... Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlAMkakRta vivaraNa 355 killAthI gherAyeluM kSetra kheTa kahevAya che. nAnA killAthI veSTita kSetra karbaTa kahevAya che. jenI AsapAsa aDhI kosa dUra sudhI anya grAma na hoya te maDamba kahevAya che. pattana be prakAranuM che : jalapattana ane sthalapattana. kAnanadvIpa vagere jalapattana che. mathurA vagere sthalapattana che. jaLa ane sthaLanAM AvAgamananAM kendrone droNamukha (baMdara) kahe che. bharukaccha, tAmralipti vagere A ja prakAranAM sthAna che. suvarNa vagerenA koSane Akara kahe che. tapasvIonAM vAsasthAna Azrama kahevAya che. yAtrIonA samudAya athavA sAmAnya janasamUhane sanniveza kahe che. vyApArI varganI vasati naigama kahevAya che. rAjAnAM mukhya sthAna-pIThikA-sthAnane rAjadhAnI kahe che. dvitIya zrutaskandhanA vyAkhyAnanAM prAraMbhe vivaraNakAre pharI madhya maMgala karatAM traNa zloka lakhyA che tathA caturMDAtmaka dvitIya zrutaskandhanI vyAkhyA karavAnI pratijJA karI che. A zrutaskandhanuM nAma agrazrutaskandha kema rAkhavAmAM AvyuM, teno paNa niryuktinI sahAyathI vicAra karavAmAM Avyo che. prathama ane dvitIya baMne zrutaskandhonAM vivaraNanA aMte samAptisUcaka zloka che. dvitIya zrutaskandhanA aMte mAtra eka zloka che jemAM AcArye AcArAMganI TIkA racavAthI prApta svapuNyane lokanI AcArazuddhi mATe pradAna karyuM che : AcAraTIkAkaraNe yadApta, puNyaM mayA mokSagamaikahetuH / tenApanIyAzubharAzimuccairAcAramArgapravaNo'stu lokaH // prathama zrutaskandhanA aMte cAra zloka che jemAM ema batAvavAmAM AvyuM che ke zIlAcArye gupta saMvata 772nA bhAdrapada zuklA paMcamInA divase gaMbhUtAmAM prastuta TIkA pUrNa karI. AcArye TIkAmAM rahelI truTionuM saMzodhana karI levAnI paNa namratApUrvaka sUcanA ApI che ane A TIkAnI racanAthI prApta puNyathI jagatamAM sadAcAra-vRddhinI kAmanA karI che : dvAsaptatyadhikeSu hi zateSu saptasu gateSu guptAnAm / saMvatsareSu mAsi ca bhAdrapada zuklapaJcamyAm // 1 // zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena ttiikaissaa| . samyagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAyaH // 2 // kRtvA''cArasya mayA TIkA yatkimapi saJcitaM puNyam / tenApnuyAjjagadidaM nirvRtimatulAM sadAcAram // 3 // 1. pR. 318. 2. pR. 431 (2). 3. pR. 317. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa6 Agamika vyAkhyAo varNaH padamatha vAkyaM padyAdi ca yanmayA parityaktam / tacchodhanIyamatra ca vyAmohaH kasya no bhavati // 4 // A zrutaskandhanA aMte evo paNa ullekha che ke AcArya zIlAMka nivRti kulanA hatA, temanuM bIjuM nAma tattvAditya hatuM tathA temane prastuta TIkA racavAmAM vAharisAdhue sahAyatA karI hatI : tavAmI virakRtanyae nirvRtikulInazrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA paramati AkhI TIkAnuM graMthamAna 12000 zlokapramANa che. sUtrakRtAMgavivaraNa: zIlAMkAcAryavihita prastuta vivaraNa sUtrakRtAMga mUla tathA tenI niryukti para che. prAraMbhamAM AcArye jinone namaskAra karyA che tathA prastuta vivaraNa lakhavAnI pratijJA karI che : svaparasamayArthasUcakamanantagamaparyayArthaguNakalitam / / sUtrakRtamaGgamatulaM vivRNomi jinAnnamaskRtya // 1 // vyAkhyAtamaGgamiha yadyapi sUrimukhyairbhaktyA " tathApi vivaratumaDuM yatige ! ki pakSirAjagatamityavagamya samyak, tenaiva vAJchati pathA zalabho na gantum // 2 // ye mayyavajJAM vyadhuriddhabodhA, jAnanti te kiJcana tAnapAsya / matto'pi yo mandamatistayArthI, toya mauSa vada rU I AcArye vivaraNane badhI daSTie saphaLa banAvavAno prayatna karyo che ane te mATe dArzanika dRSTie vastunuM vivecana, prAcIna prAkRta tathA saMskRta pramANonuM uddharaNa, 1. pR. 316 (2), 2. pR. 432. 3. (a) Agamodaya samiti, mahesANA, san 1917. (A) harSakulakRta vivaraNasahita - bhImasI mANeka, muMbaI, vi.saM.1936. (I) hindI arthasahita (prathama zrutaskandha) - mahAvIra jaina jJAnodaya sosAyaTI, rAjakoTa, vi.saM. 1993-5. (I) sAdhuraMgaracitadIpikA sahita - gauDIpArzva jaina graMthamAlA, muMbaI, san 1950 (prathama zrutaskandha) Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlAMkakRta vivaraNa 3pa7 svapakSa tathA parapakSanI mAnyatAonuM asaMdigdha nirUpaNa vagere samasta Avazyaka sAdhanono upayoga karyo che. ahIM-tahIM pAThAMtara paNa uddhata karyA che. prastuta vivaraNamAM eka vAta vizeSa dhyAna ApavA yogya che ane te e ke vivaraNakAre potAnA vivaraNamAM aneka zloka tathA gAthAo uddhata karI che paraMtu kyAMya paNa koI zloka athavA gAthAnA racayitAnA nAmano nirdeza nathI karyo. eTaluM ja nahi, tatsambaddha graMthanA nAmano paNa ullekha nathI karyo. 'takuma', kaceraNujIm', 'tathA vom', "3pjha', "tathAdi vagere zabdo sAthe koI graMthavizeSa athavA graMthakAra vizeSanA nAmano nirdeza karyA vinA samasta uddharaNono upayoga karyo che. vivaraNanA aMte Avo ullekha che : (12850 zloka-pramANa) prastuta TIkA zIlAcArye vAhagiNinI sahAyatAthI pUrI karI che : kRtA reya zIlA vALa vAdaLiyAnA A pachI TakAthI prApta potAnuM puNya bhavya janano ajJAnAMdhakAra dUra karavA mATe pradAna karatAM teo kahe che : yadavAptamatra puNyaM TIkAkaraNe mayA samAdhibhRtA / tenApetatamasko bhavyaH kalyANabhAg bhavatu // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakaraNa zAntisUrikRta uttarAdhyayanaTIkA vAdivetAla zAntisUrie uttarAdhyayanasUtra para TIkA racI che. temano janma rAdhanapuranI pAsenA uNa--unnatAyu nAmanA gAmamAM thayo hato. temanA pitAnuM nAma dhanadeva hatuM ane mAtAnuM nAma dhanazrI hatuM. zAntisUrinuM bAlyAvasthAnuM nAma bhIma hatuM. prabhAvaka-caritramAM temanuM caritra-varNana A mujaba che : te samaye pATaNamAM "saMpaka vihAra' nAmanuM eka prasiddha jinamaMdira hatuM. tenI ja pAse thArApada gacchano upAzraya hato. A upAzrayamAM thArApadra-gacchIya vijayasiMhasUri nAmanA AcArya rahetA hatA. teo vicaratA vicaratA unnAyu pahoMcyA ane dhanadevane samajAvIne pratibhAzALI bALaka bhImane dIkSA ApI. dIkSA pachI bhImanuM nAma zAnti thaI gayuM. kAlakrame zAnti AcAryapada prApta karIne vijayasiMhasUrinA paTTadhara ziSya zAntisUri thayA. pATaNanA bhImarAjanI sabhAmAM zAntisUri "kavIndra" tathA "vAdicakravartI rUpe prasiddha hatA. kavi dhanapAle prArthanA karavAthI zAntisUrie mAlavapradezamAM vihAra karyo tathA bhojarAjanI sabhAnA 84 vAdIone parAjita karI 84 lAkha rUpiyA prApta karyA. mALavAnA eka lAkha rUpiyA gujarAtanA 15 hajAra rUpiyA barAbara thatA hatA. A hisAbe bhoje 12 lAkha 60 hajAra gujarAtI rUpiyA zAntisUrine bheTa ApyA. AmAMthI 12 lAkha rUpiyA to temaNe tyAM ja jinamaMdira banAvavAmAM kharcI nAkhyA. bAkInA 60 hajAra rUpiyA tharAdanagaramAM mokalAvyA che tyAMnA AdinAtha maMdiramAM ratha vagere banAvavAmAM vAparavAmAM AvyA. potAnI sabhAmAM paMDito mATe zAntisUri vetAla samAna hatA AthI rAjA bhoje temane "vAdivetAla' padathI vibhUSita karyA. dhArAnagarImAM keTaloka samaya sudhI rokAIne zAntisUrie mahAkavi dhanapAlanI "tilakamaMjarI'nuM saMzodhana karyuM ane pachI dhanapAla sAthe teo paNa pATaNa AvyA. te samaye tyAMnA zeTha jinadevanA putra padmadevane sApe DaMkha mAryo hato. tene mRta samajIne jamInamAM dATI devAmAM Avyo hato. zAntisUrie tene nirviSa karI jIvana-pradAna karyuM. 1. zrIzAntisUri-prabandha (muni kalyANavijayajInuM bhASAMtara). Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtisUrikRta uttarAdhyayanaTIkA 3pa9 zAntisUrinA batrIsa ziSyo hatA. teo te badhAne pramANazAstrano abhyAsa karAvatA hatA. te samaye nADolathI vihAra karIne AvelA municandrasUri pATaNanI caityaparipATI yAtrAmAM pharatA tyAM pahoMcyA ane UbhA-UbhA ja pATha sAMbhaLIne cAlyA gayA. A pramANe teo paMdara divasa sudhI A ja rIte pATha sAMbhaLatA rahyA. soLamA divase badhA ziSyonI parIkSA sAthe temanI paNa parIkSA levAmAM AvI. municandrano buddhicamatkAra joIne zAntisUri ati prasanna thayA tathA temane potAnI pAse rAkhIne pramANazAstrano vizeSa abhyAsa karAvyo. zAntisUri potAnA aMtima divasomAM giranAramAM rahyA. tyAM temaNe 25 divasa sudhI anazana-saMthAro karyo, je vi.saM.1086nA jayeSTha zukla 9 maMgaLavAre pUrNa thayo ane teo svargavAsI thayA. zAntisUrinA samaya vize eTaluM kahI zakAya ke pATaNamAM bhImadevanuM zAsana vi.saM.1078thI 1120 sudhI hatuM tathA zAntisUrie bhImadevanI sabhAmAM "kavIndra' ane "vAdicakravartI'nI padavI prApta karI hatI. jemanI sabhAmAM zAntisUrie 84 vAdione parAjita karyA hatA te rAjA bhoja vi.saM.1067thI 1111 sudhI zAsaka rUpe vidyamAna hato. kavi dhanapAle vi.saM.1029mAM potAnI bahena mATe pAIyalacchInAmamAlAnI racanA karI hatI. zAntisUri ane dhanapAla lagabhaga samavayaska hatA. A traNe pramANo jotAM ema kahI zakAya ke zAntisUrino samaya vikramanI agIyAramI sadI che. zAntisUrie uttarAdhyayana-TIkA sivAya dhanapAlanI "tilakamaMjarI' para paNa eka TippaNa racyuM che je pATaNanA bhaMDAromAM Aje paNa vidyamAna che. jIvavicAraprakaraNa ane caityavandana-mahAbhASya paNa temanI ja kRtio mAnavAmAM Ave che. vAdivetAla zAntisUrikRta prastuta TIkAnuM nAma ziSyahitAvRtti che. te pAIaTIkAnA nAme paNa prasiddha che kemake temAM prAkRta kathAnako tathA uddharaNonI bahulatA che. TIkA bhASA, zailI, sAmagrI badhI dRSTie saphaLa che. temAM mUla sUtra tathA niryukti baMnenuM vyAkhyAna che. vacce kyAMka-kyAMka bhASyagAthAo paNa uddhata karavAmAM AvI che aneka sthAno para pAThAMtara paNa ApavAmAM AvyAM che. prAraMbhamAM nimnalikhita maMgalazloka che : zivadAH santu tIrthezA, vighnasaMghAtaghAtinaH / bhavakUpoddhRtau yeSAM vAg varatrAyate nRNAm // 1 // 1. devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1916-7. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 samastavastuvistAre, vyAsarpattailavajjale / jIyAt zrIzAsana jainaM, dhIdIpoddIptivarddhanam // 2 // yatprabhAvAdavApyante, padArthAH kalpanAM vinA / sA devI saMvide naH stAdastakalpalatopamA // 3 // vyAkhyAkRtAmakhilazAstravizAradAnAM sUcyagravedhakadhiyAM zivamastu teSAm / yaira gADhataragUDhavicitrasUtra graMthirvibhidya vihito'dya mamApi gamyaH // 4 // adhyayanAnAmeSAM yadapi kRtAzcaNivRttiyaH kRtibhiH / tadapi pravacanabhaktistvarayati mAmatra vRttividhau // 5 // maMgalaviSayaka paraMparAgata carcA karyA pachI AcArye kramazaH pratyeka adhyayana ane tenI niryuktinuM vivecana karyuM che. prathama adhyayananI vyAkhyAmAM nayanuM svarUpa batAvatAM mahAmati (siddhasena)nI nimna gAthA uddhRta karI che : titthayaravayaNasaMgahavisesapatthAramUlavAgaraNI davvaTThio vi pajjavaNao ya sesA viyappA siM // arthAt tIrthaMkaranA vacanono vicAra karavA mATe mUla be naya che H dravyArthika ane paryAyArthika. bAkInA naya temanA ja vikalpa che. Agamika vyAkhyAo 3 vastunI nAmarUpatA siddha karatAM AcArye bhartRharino eka zloka uddhRta karyo che. 'tathA 2 pUchyA:', 'urjA 7 pUrvya:' vagere zabdo sAthe vividha prasaMge vizeSAvazyakabhASyanI aneka gAthAo uddhRta karavAmAM AvI che. 'samaretu aAresuM.....' (a 1, sU0 26)nI vRttimAM 'tathA 2 vRkhikRti' evuM kahetAM vRttikAre cUrNinuM eka vAkya uddhRta karyuM che." AgaLa 'nAnAnuMnIyAstu patti' evuM lakhatAM nAgArjunIya vAcanAsammata gAthA paNa uddhRta karI che." nayanI saMkhyAnuM vizeSa vivecana karatAM AcArye batAvyuM che ke pUrvavidoe sakalanayasaMgrAhI sAtaso nayonuM vidhAna karyuM che. te samaye etaviSayaka 'saptazatAranayacakra' nAmanuM adhyayana paNa vidyamAna hatuM. tatsaMgrAhI vidhyAdi bAra prakAranA nayonuM nayacakra (dvAdazAranayacakra)mAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che je Aje paNa vidyamAna che : tathA--ipUrvaviddhi: satanayasaMgrAhIkhi 1. prathama vibhAga, pR. 21 (1). 4. pR. 56 (2). 2. ejana. pa. pR. 66 (1). 3. pR. 21 (2). Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtisUrikRta uttarAdhyayanaTIkA 36 1 sapta nayazatAni vihitatAni, yat pratibaddhaM saptazatAraM nayacakrAdhyayanamAsIt, tatsaMgrAhiNaH punadaza vidhyAdayo, yatpratipAdakamidAnImapi nayacakramAste.....1 dvitIya adhyayananI vyAkhyAmAM parISahonA svarUpanuM vivecana karatAM vRttikAra kahe che ke bhagavAna mahAvIre A parISahono upadeza Apyo che. A prasaMge kaNAdAdiparikalpita IzvaravizeSa ane apauruSeya Agama-A baMnenuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. dehAdinA abhAvamAM AgamanirmANanI kalpanA asaMgata che : rehavirahAt tathavidhapratibhAnADaDa dhyAnayor - acelaparISahanI carcA karatAM AcArya kahe che ke cIvara dharmasAdhanAmAM ekAntarUpe bAdhaka nathI. dharmanuM vAstavika bAdhaka-kAraNa to kaSAya che. AthI sakaSAya cIvara ja dharmasAdhanAmAM bAdhaka che. je rIte dharmasiddhi mATe zarIra dhAraNa karavAmAM Ave che ane tenuM bhikSA vagerethI poSaNa karavAmAM Ave che te ja rIte pAtra ane cIvara paNa dharmasiddhi mATe ja che. jemake vAcaka siddhasena kahe che : mokSAya dharmasiddhyarthaM, zarIraM dhAryate yathA / zarIradhAraNArthaM ca, bhaikSagrahaNamiSyate // 1 // tathaivopagrahArthAya, pAtraM cIvaramiSyate / jinairupagrahaH sAdhoriSyate na parigrahaH // 2 // AgaLa A ja adhyayananI vRttimAM azvasena ane vAtsyAyanano paNa nAmollekha karavAmAM Avyo che.' caturaMgIya nAmanA tRtIya adhyayananI vRttimAM AvazyakacUrNi, vAcaka (siddhasena) ane zivazarmano nAmollekha che. zivazarmanI "no paDipaNa iitamajumA.." gAthAnI prathama paMkti paNa uddhata karavAmAM AvI che. caturtha adhyayananI vyAkhyAmAM jIvakaraNanuM svarUpa batAvatAM vRttikAra kahe che ke jIvabhAvakaraNa be prakAranuM che : zrutakaraNa ane nohyutakaraNa. zrutakaraNa pharI be prakAranuM che : baddha ane abaddha. baddhanA be bheda che : nizItha ane anizItha. te pharI laukika ane lokottara bhedathI be prakAranA che. nizIthAdi sUtra lokottara nizIthavruta aMtargata che, jayAre bRhadAraNyakAdi laukika nizIthavrutamAM samAviSTa che. AcArAdi lokottara 1. pR. 67 (2). 4. pR. 131 (1). 2. pR. 80 (2). 3. pR. 95 (2). 5. pR. 172 (1), 185 (2), 190 (1). Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo 1 anizIthazruta aMtargata che jyAre purANAdino laukika anizIthazrutamAM samAveza che. A ja rIte abaddha zruta paNa laukika ane lokottara bhedathI be prakAranuM hoya che. AcArya paraMparAthI cAlyA AvatA aneka prakAranAM kathAnako vagere abaddha zruta aMtargata che. 362 kSullakanirranthIya nAmanA chaThThA adhyayananI vyAkhyAmAM nirranthanA bheda-prabhedonI carcA karatAM 'maha va bhASya' ema kahIne TIkAkAre cauda bhASya-gAthAo uddhRta karI che je uttarAdhyayanabhASyanI ja pratIta thAya che. AThamA adhyayana kApilIyAdhyayananAM vivecanamAM saMsAranI anityatAnuM pratipAdana karatAM 'tathA 7 hAritavAva' evA zabdo sAthe hArilavAcakano nimna zloka uddhRta karavAmAM Avyo che : calaM rAjyaizvaryaM dhanakanakasAraH parijano, nRpAdvAllabhyaM ca calamamarasaukhyaM ca vipulam / calaM rUpA''rogyaM calamiha caraM jIvitamidaM, jano dRSTo yo vai janayati sukhaM so'pi hi calaH // namipravrajyA nAmanA navamA adhyayananAM vivaraNamAM thata Ai AsamenaH' evo nirdeza karatAM aSTamI ane pUrNimAnA divase niyata rUpe pauSadhanuM vidhAna karanArI nimnalakhita AsasenIya (azvasenIya) kArikA uddhRta karavAmAM AvI che : sarvaiSvapi tapoyogaH, prazastaH kAlaparvasu / aSTamyAM paMcadazyAM ca niyataM poSadhaM vased // " pravacanamAtrAkhya covIsamA adhyayananI vRttinA aMte guptinuM svarUpa batAvatAM TIkAkAre 'urjA hi ndhahastinA' evuM lakhatAM AcArya gaMdhahastInuM eka vAkya uddhRta karyuM che. te A pramANe che : sabhyamAnusArevAraodviSTaritisahaparitamanovyApAra kAyavyApAro vAgvyApArazca nirvyApAratA vA vAkkAyayorguptiriti / " jIvAjIvavibhakti nAmanA chatrIsamA adhyayananI vyAkhyAmAM jinendrabuddhino nAmollekha karyo che tathA dharmAdharmAstikAyanA varNana prasaMge temanuM eka vAkya paNa uSkRta karavAmAM AvyuM che. strIzabdanuM vivecana karatAM AgaLa TIkAkAre 1. pR. 204. 4. pR. 315 (1). 2. dvitIya vibhAga, pR. 257. 5. tRtIya vibhAga, pR. 519. 3. 289 (1). 6. pR. 672 (2). Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtisUriSkRta uttarAdhyayanaTIkA 363 strInirvANasUtrano ullekha karyo che tathA etaviSayaka tenI mAnyatA uddhRta karI che: aMte TIkAkAre potAno sazAkha paricaya A mujaba Apyo che :2 asti vistAravAnurvyAM, guruzAAkhAsamanvitaH / Asevyo bhavyasArthAnAM, zrIkoTikagaNadumaH // 1 // tadutthavairazAkhAyAmabhUdAyatizAlinI / vizAlA pratizAkheva, zrIcandrakulasantatiH // 2 // tasyAzcotpadyamAnacchadanicayasadRkkAcakarNAnvayotthaH, zrIthArApadragacchaprasavabharalasaddharmakiJjalkapAnAt / zrIzAntyAcAryabhaGgo yadidamudagiravAGgamadhu zrotrapeyaM, tad bho bhavyAH ! tridoSaprazamakaramato gRhyatAM lihyatAM ca // 3 // 1. pR. 681 ( 2 ). 2. pR. 713 (2). Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakaraNa droNasUrikRta oghaniryukti-vRtti droNasUrie odhaniryukti para TIkA racI che; AnI sivAya temanI koI TIkA nathI. temaNe abhayadevasUriSkRta TIkAonuM saMzodhana karyuM hatuM. teo pATaNasaMghanA mukhya padAdhikArI hatA tathA vikramanI agIyAramI-bAramI sadImAM vidyamAna hatA. prastuta vRtti oghaniryukti tathA tenA laghubhASya para che. vRttinI bhASA saraLa tathA zailI sugama che. mULa padonA zabdArthanI sAthe sAthe ja te-te viSayanuM paNa zaMkAsamAdhAna pUrvaka saMkSipta vivecana karavAmAM AvyuM che. kyAMka-kyAMka prAkRta ane saMskRta uddharaNo paNa ApavAmAM AvyAM che. prAraMbhe AcArye paMca parameSThIne namaskAra karyA che : arhadbhyastribhuvanarAjapUjitebhyaH, siddhebhyaH sitaghanakarmabandhanebhyaH / AcArya zrutadharasarvasaMyatebhyaH, siddhyarthI satatamahaM namaskaromi || tadanantara prastuta niryuktino saMdarbha batAvatAM vRttikAre lakhyuM che ke A AvazyakAnuyogasaMbaMdhI vyAkhyAna che. temAM sAmAyika nAmaka prathama adhyayananuM nirUpaNa cAlI rahyuM che. tenAM cAra anuyogadvAra che H upakrama, nikSepa, anugama ane naya. AmAMthI anugamanA be bheda che H niryuktyanugama ane sUtrAnugama. niryuktyanugama traNa prakArano che H nikSepa, upodghAta ane sUtrasparza. AmAMthI upodghAtaniryuktyanugamanA uddeza, nirdeza vagere 26 bheda che. temAMthI kAlanA nAma, sthApanA, dravya, addhA, yathAyuSya, upakrama, deza, kAla, pramANa, varNa, bhAva vagere bheda che. AmAMthI upakramakAla be prakArano che : sAmAcArI ane yathAyuSya. sAmAcArIupakramakAla traNa prakArano che : ogha, dazadhA ane pavibhAga. AmAM je oghasAmAcArI che te ja oniryukti che. prastuta graMthamAM AnuM ja vyAkhyAna che. droNAcArye potAnI TIkAnA prAraMbhamAM A saMdarbha nimna zabdomAM vyakta karyo che : 1. Agamodaya samiti, muMbaI, san 1919. 2. pR. 1. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ droNasUrikRta oghaniyukti-vRtti 365 _ 'prakAnto'yamAvazyakAnuyogaH tatra ca sAmAyikAdhyayanamanuvartate, tasya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti mahApurasyeva, tadyathA-upakrama: nikSepaH anugama: naya iti, eteSAM cAdhyayanAdau upanyAse itthaM ca kramopanyAse prayojanamabhihitam / tatropakramanikSepAvuktI, adhunA'nugamAvasara:, sa ca dvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatra niyuktyanugamastredhA nikSepopodghAtasUtrasparzaniyuktyanugamabhedAt, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugato vakSyamANazca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAM dvAbhyAM dvAragAthAbhyAmanugantavyaH dvAragAthAdvayasya-'uddese niddese ya2 ityAdi / asya ca dvAragAthAdvayasya samudAyArtho'bhihitaH, adhunA'vayavArtho'nuvartate, tatrApi kAladvArAvayavArthaH, tatpratipAdanArthaM cedaM pratidvAragAthAsUtramupanyastam - 'davve addha adAjya uvakkama'3 ityAdi / asyApi samudAyArtho vyAkhyAtaH sAmpratamavayavArthaH tatrApyupakramakAlAbhidhAnArthamidaM gAthAsUtramAha - 'duvihovakkamakAlo sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA ohe dasahA payavibhAge // 11 // tatropakrama iti kaH zabdArthaH ? upakramaNaM upakramaH, upazabda: sAmIpye' kramu pAdavikSepe, upeti sAmIpyena kramaNaM upakramaH-dUrasthasya samIpApAdanamityarthaH, tatropakramo dvidhA-sAmAcAryupakramakAla: yathAyuSkopakramakAlazca, tatra sAmAcAryupakramakAlastrividhaH oghasAmAcAryupakamakAlaH dazadhAsAmAcAryupakramakAlaH padavibhAgasAmAcAryukamakAlazca / tatraughasAmAcArIoghaniyuktiH....... / tatraughasAmAcArI tAvadabhidhIyate..... / ' vRttimA bhane sthaNe sAyArya idAnImenAmeva gAthAM bhASyakRd vyAkhyAnayati', 'idAnI bhASyakAro gAthAdvayaM vyAkhyAnayannAha'5 'idAnImetadeva bhASyakAro gAthAdvayaM vyAkhyAnayannAha vagaire zo sAthe mAyAmona vyAjyAna cha. prastuta saMskaraNamAM bhASyanI gAthA-saMkhyA 322 che tathA niryuktinI gAthA-saMkhyA 811 che. A rIte niryukti ane bhASya baMne maLIne 1133 gAthAo che. 1. Avazyaniyukti, . 140-1. 3. pR. 205. 2. me4na, 2L. 661. 4. pR. 208. 5. pR. 210. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . navama prakaraNa abhayadevavihita vRttio vikramanI bAramI ane teramI zatAbdInI vaccenA samayamAM nimnalikhita sAta TIkAkAroe Agama-graMtho para TIkAo racI che : 1. droNasUri, 2. abhayadevasUri, 3. malayagirisUri, 4. maladhArI hemacandrasUri, 5. nemicandrasUri (devendramaNi), 6. zrIcandrasUri ane 7. zrI tilakasUri. AmAMthI abhayadevasUrie nimna AgamagraMtho para TIkAo lakhI che : aMga 3 - 11 ane aupapAtika. aMga 3, 4 ane 6nI TIkAo vi.saM. 1120mAM racavAmAM AvI. paMcama aMganI TIkA vi.saM. 1128mAM pUrNa thaI. anya TIkAonI racanAno cokkasa samaya ajJAta che. uparyukta TIkAo sivAya prajJApanAtRtIyapadasaMgrahaNI, paMcAzakavRtti, jayati duraNastotra, paMcanircandhI ane saptatikAbhASya paNa abhayadevanI ja kRtio che. prabhAvakacaritramAM abhayadevasUrinuM jIvana-caritra A pramANe aMkita karavAmAM AvyuM che : bhojanA zAsanakALamAM dhArA nagarImAM eka dhanADhya zeTha raheto hato jenuM nAma lakSmIpati hatuM. tenI pAse rahenAra madhyapradezanA eka brAhmaNane zrIdhara ane zrIpati nAmanA be putro hatA. te brAhmaNa yuvakoe AcArya vardhamAnasUri pAsethI dIkSA aMgIkAra karI. AgaLa jatAM teo jinezvara ane buddhisAgara nAme prasiddha thayA. vardhamAnasUri pahelAM kUryapura (kUcerA)nA caityavAsI AcArya hatA ane 84 jinamaMdira temanA adhikAramAM hatA. pachIthI temaNe caityavAsano tyAga karI suvihita mArga aMgIkAra karyo hato. te samaye pATaNamAM caityavAsIonuM prabhutva hatuM ane te tyAM sudhI ke temanI saMmati vinA suvihita sAdhuo pATaNamAM rahI zakatA na hatA. vardhamAnasUrie potAnA vidvAna ziSya jinezvarasUri ane buddhisAgarasUrine tyAM mokalIne pATaNamAM suvihita sAdhuono vihAra tathA nivAsa zarU karAvavAno vicAra karyo. A ja vicAre temaNe potAnA baMne ziSyone pATaNa tarapha vihAra karavAnI AjJA ApI. jinezvara ane buddhisAgara pATaNa pahoMcyo paraMtu tyAM temane utaravA mATe upAzraya na maLyo. aMte teo tyAMnA purohita somezvara pAse pahoMcyA ane temane potAnI vidvattAthI prabhAvita karIne temanAM ja makAnamAM utaryA. jayAre Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 abhayadevavihita vRttio A vAta caityavAsIone mAlUma paDI ke teo tarata purohita pAse pahoMcyA ane tene temane kADhavA mATe bAdhya karyo. purohita somezvare temanI vAta mAnavAno InkAra karatAM kahyuM ke Ano nirNaya rAjasabhA ja laI zake. caityavAsIo rAjAne maLyA ane tene vanarAjanA samaye pATaNamAM sthApita caityavAsIonI sArvabhauma sattAno ItihAsa batAvyo je sAMbhaLIne durlabharAjane paNa lAcAra thavuM paDyuM. aMte teNe potAnA vyaktigata prabhAvano upayoga karIne te sAdhuone tyAM rahevA devAno Agraha karyo jeno caityavAsIoe svIkAra karyo. A ghaTanA joI purohita somezvare rAjAne prArthanA karI ke suvihita sAdhuo mATe eka svataMtra upAzrayanuM nirmANa karAvavAmAM Ave. rAjAe A kAryano bhAra potAnA guru zaivAcArya jJAnadeva para nAkhyo. pariNAma svarUpe pATaNamAM upAzraya banyo. keTalAka samaya pachI jinezvarasUrie dhArAnagarI tarapha vihAra karyo. dhArAnivAsI zeTha dhanadevanA putra abhayakumArane dIkSita karIne abhayadeva nAme potAno ziSya banAvyo. yogyatA prApta thatAM vardhamAnasUrinA AdezathI abhayadevane AcArya-pada pradAna karIne abhayadevasUri banAvI devAmAM AvyA. vardhamAnasUrino svargavAsa thayA pachI abhayadevasUri patyapadra nagaramAM rahyA. jyAM temaNe sthAnAMga vagere nava aMgo para TIkAo racI. TIkAo samApta karIne abhayadeva dhavalakka - dhoLakA nagaramAM pahoMcyA. tyAM temane raktavikAranI bImArI thaI gaI je thoDA samaya pachI ThIka thaI gaI. prabhAvaka-caritramAM tenuM zreya dharaNendrane ApavAmAM AvyuM che. abhayadevasUri zAsananI prabhAvanA karatAM rAjA karNanI rAjadhAnI pATaNamAM yoganirodha dvArA vAsanAne parAsta karI svargavAsI thayA. prabhAvakacaritrakAranA matAnusAra evuM pratIta thAya che ke abhayadeve patyapadra nagaramAM gayA pachI aMga-sAhityanI TIkAo racI hatI. A mAnyatA svayaM abhayadevanA ullekhothI khaMDita thAya che. temaNe aneka sthaLe A TIkAonI racanA pATaNamAM thayAno ullekha karyo che ane lakhyuM che ke pATaNanA saMgha-pramukha droNAcArya prabhUtie temanuM Avazyaka saMzodhana karyuM che. prabhAvakacaritramAM abhayadevanA svargavAsano samaya nathI ApavAmAM Avyo. temAM mAtra eTaluM ja lakhyuM che ke teo pATaNamAM karNarAjanA rAjyamAM svargavAsI thayA. paTTAvalIomAM abhayadevasUrino svargavAsa vi.saM.113pamAM tathA bIjA mata anusAra vi.saM.1139mAM thayAno ullekha che. temAM pATaNane badale kapaDavaMja grAmamAM svargavAsa thayo tema batAvavAmAM AvyuM che. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 Agamika vyAkhyAo sthAnAMgavRtti : prastuta vRtti sthAnAMganA mUla sUtro para che. A vRtti zabdArtha sudhI ja sImita nathI. AmAM sUtrasambaddha pratyeka viSayanuM Avazyaka vivecana tathA vizleSaNa paNa che. vizleSaNamAM dArzanika dRSTinI spaSTa jhalaka che. prAraMbhamAM AcArya bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyA che tathA sthAnAMganuM vivecana karavAnI pratijJA karI che : zrIvIraM jinanAthaM natvA.sthAnAGgakatipayapadAnAm / prAyo'nyazAstradRSTaM karomyahaM vivaraNaM kiJcit // maMgalanuM Avazyaka vivecana karyA pachI sUtrasparzika vivaraNa zarU karyuM che. " mAyA' (a. 1 sU. 2)nuM vyAkhyAna karatAM vRttikAre aneka dRSTiothI AtmAnI ekatA-anekatA siddha karI che. potAnA vaktavyanI puSTi mATe jagyA jagyAe 'tathAdi', "yahuma', 'tathA', "', "mAda '"takuphrem', "valAda vagere zabdo sAthe aneka uddharaNo ApyAM che. AtmAnA svataMtra astitvanI siddhi karatAM vizeSAvazyakabhASyanI etaviSayaka aneka gAthAo uddhata karI che. AtmAne anumAnagaNya batAvatAM TIkAkAra kahe che : tathADanumAnamoDaNAtmA tathadividymaankrtRkmidN zarIraM bhogyatvAd, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSaH, sa ca kartA jIva iti, nanvodanakartRvanmUta AtmA siddhyatIti sAdhyaviruddho heturiti, naivaM, saMsAriNo mUrtatvenAthappA , gAda -... anumAnadhI paNa AtmAnI siddhi thAya che te anumAna A mujaba che : A zarIrano koI kartA jarUra hovo joIe kAraNa ke te bhogya che. je bhogya hoya che teno koI kartA avazya hoya che jemake odana-bhAtano kartA rasoIyo. jeno koI kartA nathI hoto te bhogya paNa nathI hotuM jemake AkAzakusuma. A zarIrano je karyA che te ja AtmA che. jo koI ema kahe ke rasoIyAnI jema AtmAnI paNa mUrtatA siddha thAya che ane evI sthitimAM prastuta hetu sAdhyaviruddha 1. (a) Agamodaya samiti, muMbaI, san 1918-20. (A) rAyabahAdura dhanapatasiMha, banArasa, sana 1880. (6) mANekalAla cunIlAla tathA kAntilAla cunIlAla, amadAvAda, san 1937 (dvitIya saMskaraNa). 2. amadAvAda-saMskaraNa, pR. 10 (2). Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevavihita vRttio 369 thaI jAya che to te yogya nathI kemake saMsArI AtmA kathaMcita mUrta paNa che. A jAtanI dArzanika carcA prastuta vRttimAM aneka sthAne jovA maLe che. dArzanika dRSTinI sAthe sAthe ja vRttikA2e nikSepapaddhatino paNa upayoga karyo che jemAM niryuktio ane bhASyonI zailI spaSTarUpe dekhAya che.' vRttimAM ahIM-tahIM keTalAMka saMkSipta kathAnako paNa che je mukhyatve dRSTAnto rUpe che. vRttinA aMte AcArye potAno sAnuprAsika paricaya ApatAM batAvyuM che ke meM A TIkA yazodevagaNinI sahAyathI pUrNa karI che : 'tatsamAptau ca samAptaM sthAnAGgavivaraNaM, tathA ca yadAdAvabhihitaM sthAnAGgasya mahAnidhAnasyevonmudraNamivAnuyogaH prArabhyata iti taccandrakulInapravacanapraNItapratibaddhavihArahAricarita zrIvardhamAnAbhidhAnamunipatipAdopasevinaH pramANAdivyutpAdanapravaNaprakaraNaprabandhapraNayinaH prabuddhapratibandhapravaktRpravINApratihatapravacanArthapradhAnavAkprasarasya suvihitamunijanamukhyasya zrIjinezvarAcAryasya tadanujasya ca vyAkaraNAdizAstrakarttuH zrIbuddhisAgarAcAryasya caraNakamalacaJcarIkakalpena zrImadabhayadevasUrinAmnA kayA mahAvIrajinarAjasantAnavattinA mahArAjavaMzajanmaneva saMvignamunivargazrImadajitasiMhAcAryAntevAsiyazodevagaNinAmadheyasAdhoruttarasAdhakasyeva vidyAkriyApradhAnasya sAhAyyena samarthitam / ' prastuta kArya-viSayaka aneka prakAranI muzkelIone najaramAM rAkhatAM vivaraNakAre ati vinamra zabdomAM potAnI truTIo svIkArI che. sAthe ja potAnI kRtione AghopAnta vAMcIne Avazyaka saMzodhana karanAra droNAcAryano paNa sAdara nAmollekha karyo che. TIkAnA racanA-kALano nirdeza karatAM batAvyuM che ke prastuta TIkA vikrama saMvat 1120mAM racavAmAM AvI : satsampradAyahInatvAt, sadUhasya viyogataH / sarvasvaparazAstrANAmadRSTerasmRtezca me // 1 // vAcanAnAmanekatvAt, pustakAnAmazuddhitaH / sUtrANAmatigAmbhIryAnmatabhedAcca kutracit // 2 // kSUNAni sambhavantIha, kevalaM suvivekibhiH / siddhAntAnugato yo'rthaH so'smAd grAme na cetaraH // 3 // 1. pR. 12, 23, 96, 97, 242. 3. pR. 499 (2). 2. pR. 242, 262, 266, 389. 4. pR. 499 (2) - 500. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u70 Agamika vyAkhyAo zodhyaM caitajjine bhaktairmAmavadbhirdayAparaiH / saMsArakAraNAd ghorAdapasiddhAntadezanAt // 4 // kAryA na cAkSamA'smAsu, yato'smAbhiranAgrahaiH / etad gamanikAmAtramupakArIti carcitam // 5 // tathA sambhAvya siddhAntAda, bodhyaM madhyasthayA dhiyA / droNAcAryAdibhiH prAjJairanekairAdRtaM yataH // 6 // jainagranthavizAladurgabhavanAduccitya gADhazrama, ___ sadvyAkhyAnaphalonyamUni mayakA sthAnAGgasadbhAjane / saMsthApyopahitAni durgatanaraprAyeNa labdhyarthinA, zrImatsaGghavibhorataH paramasAveva pramANaM kRtI // 7 // zrIvikramAdityanarendrakAlAcchatena viMzatyadhikena ykte|| samAsahastre'tigate vidRbdhA, sthAnAMgaTIkA'lpadhiyo'pi gamyA // 8 // TIkAnuM graMthamAna 14250 zloka-pramANe che : pratyakSaraM nikhyAsyA, graMthamAnaM vinizcitam / anuSTubhAM sapAdAni, sahastrANi caturdaza / samavAyAMgavRttiH prastuta vRtti caturtha aMga samavAyAMganA mUla sUtro para che. A na to ati saMkSipta che ke na ati vistRta. prAraMbhamAM AcArya vardhamAna mahAvIrane namaskAra karyA che tathA vidvajjanone prArthanA karI ke teo paraMparAgata arthanA abhAva athavA ajJAnane kAraNe vRttimAM saMbhavita viparIta prarUpaNa zuddha karavAnI kRpA kare : zrIvardhamAnamAnamya, samavAyAMgavRttikA / / vidhIyate'nyazAstrANAM, prAyaH samupajIvanAt // 1 // 1. pR. 500. (a) rAyapahAra panapatasiMha, banArasa, san 1880. (1) mAgabhoyasamiti, sUrata, san 1818. (6) bhaitabAra vezyaMha, amahApA, san 1838. () rAtI anuvAisahita-naya prasAra samA, bhAvanagara, vi.saM. 1885. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 abhayadevavihita vRttio duHsampradAyAdasadahanAdvA, bhaNiSyate tadvitathaM myeh| taddhIdhanairmAmanukampayadbhiH zodhyaM matArthakSatirastu maiva // 2 // samavAyAMgano artha batAvatAM vRttikAra kahe che : 'samiti-samyak, avetyAdhikyena, ayanamayaH-paricchedo jIvAjIvAdivividhapadArthasArthasya yasminnasau samavAyaH, samavayanti vA - samavataranti saMmilanti nAnAvidhA AtmAdayo bhAvA abhidheyatayA yasminasau samavAya iti / sa ca pravacanapuruSasyAGgamiti samavAyAGgam / ' samavAya'mAM traNa pada : "sam", "ava" ane "aya'. "samuno artha che samyapha, "avano artha che Adhikya ane "ayano artha che pariccheda. jemAM jIvAjIvAdi vividha padArthonuM savistara samyak vivecana che te samavAya che. athavA jemAM AtmAdi vividha prakAranA bhAvonuM abhidheyarUpe samavAya - samavatAra - saMmilana che te samavAya che. te pravacanapuruSanAM aMgarUpa hovAthI samavAyAMga che. prathama sUtranuM vyAkhyAna karatAM TIkAkAre eka jagyAe pAThAMtara paNa ApyuM che. iqddI hIve nosiyadaksa mAyAvarajmeLa'nA sthAne "gaMgudI vIve Vi goLavidaa vadhavAvivaradmLa' evo pATha paNa maLe che : navaraM gaMdI' rUda sUtre 'mAyAvivaaei'ti vi pAto zyate vastu vadhavAvimalaMmed'tiH | A pAThono artha karatAM AcArya kahe che : tatra prathama: sAmavati, mApa tathA zravA, suma, dvitIya vyAya-vArtavimena vRttivyAnA prathama pATha saMbhavita che kemake te anyatra paNa upalabdha che. artha sugama che. dvitIya pAThano artha che vRttabAsa. vRttimAM aneka sthAne prajJApanA sUtrano ullekha che tathA eka jagyAe gandhahastI (bhASya)no paNa ullekha cheH alpajyAriSyatirthava dRzyate, prajJApanAvo vezakuti tAntamidaM ? A vRtti vi.saM.1120mAM aNahilapATaka (pATaNa)mAM racavAmAM AvI. AnuM graMthamAna 3575 zlokapramANe che : ziSyeNAbhayadevAkhyasUriNA vivRtiH kRtA / zrImataH samavAyAkhyaturyAGgasya samAsataH // 7 // 3. ejana. 1. amadAvAda-saMskaraNa, pR. 1. 3. pR. 130 (1). 2. pR. 5 (2). 4. pR. 148. Jai ducation International Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 2 Agamika vyAkhyAo ekAdazasu zateSvatha viMzatyadhikeSu vikramasamAnAm / aNahilapATakanagare racitA samavAyaTIkeyam // 8 // pratyakSaraM nirUpyAsyAH granthamAnaM vinizcatam / trINi zlokasahasrANi, pAdanyUnA ca SaTzatI // 9 // vyAkhyAprajJakSivRtti : prastuta vRtti vyAkhyAprajJapti (bhagavatI)nAM mUla sUtro para che. te saMkSipta tathA zabdArthapradhAna che. temAM ahIM-tahIM aneka uddharaNo avazya che jemanAthI artha samajavAmAM vizeSa sahAyatA maLe che. uddharaNo sivAya AcArya aneka pAThAMtara ane vyAkhyAbheda paNa ApyA che je vizeSa mahattvanA che. sarvaprathama AcArya sAmAnyarUpe jinane namaskAra kare che. tadanantara vardhamAna, sudharmA, anuyogavRddhajana tathA sarvajJapravacanane praNAma kare che. tyAra pachI A ja sUtranI prAcIna TIkA ane cUrNi tathA jIvAbhigamAdinI vRttionI sahAyathI paMcama aMga vyAkhyAprajJAtinuM vivecana karavAno saMkalpa kare che. etadarthagarbhita zloko A che : sarvajJamIzvaramanantamasaGgamayaM, sarvIyamasmaramanIza manIhamiddham / siddhaM zivaM zivakaraM karaNavyapetaM, zrImajjinaM jitaripuM prayataH praNaumi // 1 // natvA zrIvardhamAnAya, zrImate ca sudharmaNe / sarvAnuyovRddho, vALe savitA | 2 . etaTTIkA-cUrNI-jIvAbhigamAdivRttilezAMzca / / saMyojya paJcamAkaM vivRNomi vizeSataH kiJcit // 3 // vyAkhyAprajJaptino zabdArtha batAvatAM vRttikAra kahe che : 'atha 'viAhapannatti'tti kaH zabdArthaH ? ucyate vividhA jIvA jIvAdipracuratarapadArthaviSayAH A-abhividhinA kathaJcinnikhilajJeyavyAptyA maryAdayA vA 1. (a) pUMjAbhAI hIrAca%, rAyacanda jinAgama saMgraha, amadAvAda, (A) rAyabahAdura dhanapatasiMha, banArasa, san 1882. () ema. Ara. mahetA, muMbaI, vi.saM. 1914. (I) Agamodaya samiti, muMbaI, san 1918-21. (9) RSabhadevajI kezarImalajI jaina zvetAmbara saMsthA, ratalAma, (prathama bhAga - za. 1-7). san 1937, (dvitIya bhAga-za. 8-14) 1940. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevavihita vRttio 373 parasparAsaMkIrNalakSaNAbhidhAnarUpayAkhyAnAni-bhagavato mahAvIrasya gautamAdivineyAn prati praznitapadArthapratipAdanAni vyAkhyAstAH prajJApyante-prarUpyante bhagavatA sudhAsvAminA jambUnAmAnamabhi yasyAm, athavA vividhatayA vizeSeNa vA AkhyAyanta iti vyAkhyA:abhilApyapadArthavRttayastAH prajJApyante yasyAm, athavA vyAkhyAnAm-arthapratipAdanAnAM prasRSTI: jJayo-jJAnana yAM sI vyAdhyAprajJasa, athavA...... !'' A rIte vRttikAre vividha dRSTie vyAkhyAprajJaptinA dasa artha batAvyA che. AgaLa paNa aneka zabdonAM vyAkhyAnamAM A ja prakAranuM artha-vaividhya dRSTigocara thAya che je vRttikAranAM vyAkhyAna-kauzalanuM paricAyaka che. - prathama sUtra "amo rihaMtA, namo siddhANaM namo mAriyA, namo 3yA , ne sabasaDULa" nuM vyAkhyAna karatAM vRttikAre paMcama pada "namo savvasAhU'nA pAThAMtara rUpe "no to savvasAhULa' paNa ApyuM che : namo no savvasAhULa' ti viFATha: 1 caturtha sUtra 'temAM trei te jamA rAzide..'nI vyAkhyAmAM AcArye batAvyuM che ke "no rihaMtAIi...' vagere prathama traNa sUtronuM mUlaTIkAkAramUlavRttikAre vyAkhyAna nathI karyuM. temaNe AnuM koI vizeSa kAraNa nathI batAvyuM : ayaM ca prAg vyAkhyAto namaskArAdiko grantho vRttikRtA na vyAkhyAtaH, kuto'pi #Araviti A vRttikAra athavA TIkAkAra koNa? saMbhavataH A ullekha AcArya zIlAMkanI TIkAno che jemane prathama nava aMganA TIkAkAra mAnavAmAM Ave che paraMtu jemanI prathama be aMgonI TIkAo ja upalabdha che. AcArya zIlAMka sivAya anya koI evA TIkAkArano ullekha nathI maLato jemaNe abhayadevasUrinI pahelAM vyAkhyAprajJaptinI TIkA racI hoya. cUrNino ullekha to prastuta vRttinA prAraMbhe ja alagathI karavAmAM Avyo che AthI A TIkA cUrNirUpe paNa nA hoI zake. AgaLanI vRttimAM paNa aneka vAra mUlaTIkAkAra athavA mUlavRttikArano ullekha karavAmAM Avyo che : 'mUlaTIkAkRtA tu 'ucchUDhasarIrasaMkhittaviulateyalesa' tti karmadhArayaM kRtvA vyAkhyAtamiti"5 'etacca TIkAkAramatena vyAkhyAtam,' 1. ratalAma-saMskaraNa, pR. 2-3. 3. pR. 6. 5. pR. 20. 2. pR. 4, 5, 6, 12, 15, 18, 19, 62. 4. pR. 10. 6. pR. 29. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo 'vRttikRtA tu dvitIyo praznottaravikalpa evaMvidho dRSTaH, " 'vRddhaistu iha sUtre kuto'pi vAcanAvizeSAd yatrAzItistatrApyabhaGgakamiti vyAkhyAtamiti, 2 TIkAkArastvevamAha - kimavasthita eva jIvo dezamapanIya yatrotpattavyaM tatra dezata utpadyate ...... etacca TIkAkAravyAkhyAnaM vAcanAntaraviSayamiti, ' 'TIkAkAravyAkhyAnaM tvihabhavAyuryadA prakarotivedayate ityarthaH / vRttidvAre prastuta vRttiyAM siddhasena hivAra bhane bhinaladragazi kSamAzramaeAno pe| usle yo che : tatra ca siddhasenadivAkaro manyate - kevalino yugapad jJAnaM darzanaM ca, anyathA tadAvaraNakSayasya nirarthakatA syAt, jinabhadragaNikSamAzramaNastu bhinnasamaye jJAnadarzane, jIvasvarUpatvAt tathA tadAvaraNakSayopazame samAne'pi krameNaiva matizrutopayogau na caikataropayoge itarakSayopazamAbhAva: ...... / yUrjiarasammata vyApyAno pAvRttire yAMyAM nirdeza aryo che : 'savveNaM savvaM uvavajjhai' sarveNa tu sarva utpadyate, pUrNakAraNasamavAyAd ghaTavaditi cUrNivyAkhyA, TIkAkArastvevamAha ...... / ' 374 pratyeka zatakanI vRttinA aMte TIkAkAre vRtti-samApti-sUcaka eka-eka suMdara zloka Apyo che. prAraMbhanAM cAra zatakonA zloko nIce uddhRta karavAmAM Ave che : iti gurunAmabhaGgaiH sAgarasyAhamasya, 1. pR. 40. 3. sphuTamupacitajADyaH paJcamAGgasya sadyaH / prathama zatakano aMta zrIpaJcamAGge gurUsUtrapiNDe, zataM sthitAnekazate dvitIyam / anaipuNenApi mayA vyacAri, sUtraprayogajJavaco'nuvRttyA // 5. 147. 5. pR. 105. prathamazatapadArthAvarttagartavyatIto, vivaraNavarapotau prApya saddhIvarANAm // " zrI paJcamAGgasya zataM tRtIyaM vyAkhyAtamAzritya purANavRttim / zakto'pi gantuM bhajate hi yAnaM, pAnthaH sukhArthaM kimu yo na zaktaH // - tRtIya zatakano aMta 2. pR. 130. 4. pR. 174. 6. pR. 147. - dvitIya zatakano aMta - Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevavihita vRttio 375 svataH subodhe'pi zate turIye, vyAkhyA mayA kAcidiyaM vidUbdhA / dugdhe sadA svAdutame svabhAvAt, kSepo na yuktaH kimu zarkarAyAH // - caturtha zatakano aMta vRttinA aMte AcArye potAnI guru-paraMparA batAvatAM potAno nAmollekha karyo che tathA batAvyuM che ke aNahilapATaka nagaramAM vi.saM.1128mAM 18616 zlokapramANa prastuta vRtti samApta thaI : ekastayoH sUrivaro jinezvaraH khyAtastathA'nyo muni buddhisAgaraH / tayorvineyena vibuddhinA'pyalaM vRttiH kRtaiSA'bhayadevasUriNA // 5 // aSTAviMzatiyukte varSasahastre zatena cAbhyadhike / aNahilapATakanagare kRteyamacchutadhanivasatau // 15 // aSTAdazasahastrANi SaT zatAnyatha SoDaza / " ityevaM mAnametasyAM zlokamAnena nizcitam // 16 // jJAtAdharmakathAvivaraNa : prastuta vivaraNa' sUtrasparzI che. temAM zabdArthanI pradhAnatA che. prAraMbhamAM vivaraNakAre mahAvIrane namaskAra karyA che tathA jJAtAdharmakathAMganuM vivaraNa zarU karavAno saMkalpa karyo che : TtvA zrImanmahAvIraM prAyo'nyagraMthavIkSitaH / jJAtAdharmakathAGgasyAnuyogaH kazciducyate // 1 // prathama sUtranAM vyAkhyAnamAM caMpA nagarIno paraMparAgata paricaya ApavAmAM Avyo che. e ja rIte bIjA sUtranI vyAkhyAmAM pUrNabhadra nAmaka caityavyantarAyatana, trIjA sUtranI vyAkhyAmAM koNika nAmaka rAjA--zreNikarAjaputra tathA caturtha sUtranAM vivaraNamAM sthavira sudharmAno paricaya che. pAMcamA sUtranAM vyAkhyAnamAM jJAtAdharmakathAnA be zrutaskaMdho arthAt be vibhAgono paricaya ApatAM batAvavAmAM AvyuM che ke prathama zrutaskandhanuM nAma zAta che jeno artha thAya che udAharaNa : jJAtAni vAharAAni prathama: zrutanyaH / AmAM AcArAdinI zikSA ApavAnA uddezyathI kathAo rUpe vividha udAharaNo ApavAmAM AvyAM che. dvitIya zrutaskandhanuM nAma dharmakathA che. AmAM dharmapradhAna kathAono samAveza karavAmAM Avyo che : dharmapradhAnA thA; dharmasthA kRti dvitIyaH / tyAra bAda prathama zrutaskandhAntargata nimnalikhita 19 udAharaNarUpa 1. Agamodaya samiti, mahesANA, san 1919. 2. pR. 10 (1). 3. ejana. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo kathAonAM adhyayanonI arthasahita nAmAvalI ApavAmAM AvI che : 1. ukSipta - meghakumAranA jIva dvArA hAthInA bhavamAM pAdano ullepa arthAta paga UMco rAkhavo, 2. saMghATaka - zreSThi ane coranuM eka baMdhanabaddhatva, 3. aMDaka - mayUrAMDa, 4. kUrma - kaccha5, 5. zailaka - eka rAjarSi, 6. tuMba - tuMbaDuM, 7. rohiNI - eka zrevidhU, 8, mallI ogaNIsamA tIrthakara, 9. mArkadI nAmaka vepArIno putra, 10. candramA, 11. dAvadrava - samudrataTanAM vRkSavizeSa, 12. udaka-nagaranI khAInuM pANI, 13. maMDUka - nanda nAmanA maNikAra zeThano jIva, 14. teTalIputra nAmaka amAtya, 15. nandIphala - nandI nAmaka vRkSanAM phaLa, 16. avarakaMkA- bharatakSetranA dhAtakI khaMDanI rAjadhAnI, 17. AkIrNa - janmathI samudramAM rahenAra azva - samudrI ghoDA, 18. susumA - eka zreSThiduhitA, 19. puMDarIka - eka nagara. tyAra pachI vivaraNakAre kramaza: pratyeka adhyayananuM vyAkhyAna karyuM che. jemAM mukhyatve navA tathA muzkela zabdono artha spaSTa karyo che. AcArye pratyeka adhyayananI vyAkhyAnA aMte temAMthI phalita thato vizeSa artha spaSTa karyo che tathA tenI puSTi mATe tadarthagarbhita gAthAo paNa uddhata karI che. prathama adhyayananA abhidheyano sAra batAvatAM vRttikAra kahe che ke avidhipUrvaka pravRtti karanAra ziSyane mArga para lAvavA mATe gurue tene upAlaMbha Apavo joIe jema ke bhagavAna mahAvIre meghakumArane Apyo: vidhipravRtta ziSyae muLa mA sthApanAya upAlambho deyo yathA bhagavatA datto meghakumArAyetyevamarthaM prthmmdhyynnityaprAya: A ja vaktavyanI puSTi mATe "rU thA' evuM kahetAM AcArye nimna gAthA uddhata karI che : mahurehiM niuNehiM vayaNehiM coyayaMti AyariyA / sIse kahiMci khalie jaha mehamuNiM mahAvIro // 1 // (madhurainipuNairvacanaiH sthApayanti AcAryAH / / ziSya vat tnio yathA yamurni mahAvIraH ? ) dvitIya adhyayananA aMte AcArya lakhe che ke AhAra vinA mokSanA sAdhanomAM pravRtta na thavAya te kAraNe zarIrane AhAra Apavo joIe, jemake dhana sArthavAhe vijaya corane Apyo. A ja abhidheyArthanI puSTi mATe AcArye "paTecate ra' evuM lakhIne nimna gAthA uddhata karI che : 1. pR. 77 (1). 2. ejana. 3. pR. 90 (1). Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 abhayadevavihita vRttio sivasAhaNesu AhAravirahio jaM na vaTTae deho|| tamhA dhaNo vva vijayaM sAhU taM teNa posejjA / / 1 / / (zivasAdhaneSu AhAravirahito yanna pravartate dehaH / tasmAt dhana iva vijayaM sAdhustat tena poSayet // 1 // ) tRtIya adhyayanano sAra batAvatAM vRttikAra lakhe che ke buddhimAne jinavarabhASita vacanomAM saMdeha na karavo joIe kemake A prakArano saMdeha anarthanuM kAraNa che. je jinavacanomAM haMmezA zaMkita rahe che tene sAgaradattanI jema nirAza thavuM paDe che. je niHzaMkita thaIne jinavacanAnukUla AcaraNa kare che tene jinadattanI jema saphaLatA prApta thAya che. nimna gAthAomAM e ja batAvavAmAM AvyuM che : jiNavarabhAsiyabhAvesu bhAvasaccesu bhAvao maimaM / no kujjA saMdehaM saMdeho'Natthaheu tti // 1 // nissaMdehattaM puNa guNaheuM jaM tao tayaM kajjaM / etthaM do siTTisuyA aMDayagAhI udAharaNaM // 2 // (jinavarabhASiteSu bhAveSu bhAvasatyeSu bhAvatI matimAn / na kuryAt saMdehaM sandeho'narthaheturiti // 1 // nissandehatvaM punarguNaheturyattatastat kAryaM / atra dvau zreSThisutau aNDakagrAhiNAvudAharaNam // 2 // ) prathama zrutaskandhanAM bAkInA adhyayanonAM vivaraNanA aMte paNa A ja prakAranI abhidheyArthagrAhI gAthAo che. A zrutaskandamAM dharmArthanuM kathana sAkSAt kathAo dvArA na hotAM udAharaNonAM mAdhyamathI che jyAre dvitIya zrutaskamAM sAkSAta dharmakathAo vaDe ja dharmArthanuM varNana karavAmAM AvyuM che : pUrvatrAnopaniSpamijJAnaiIrSArtha 35nItte, rUha tu sAva sAkSAthamifmadhIyate.... 2 AmAM dharmakathAonA dasa varga che ane pratyeka vargamAM vividha adhyayana che. vivaraNakAre "sarva sunAma:' ane zeSa mUtrasiddham' ema lakhIne A adhyayanonuM vyAkhyAna cAra paMktiomAM ja samApta karI dIdhuM che. aMte zlokomAM AcArya abhadeve potAnA gurunuM nAma jinezvara batAvyuM che tathA prastuta vivaraNanA saMzodhaka rUpe nivRtakakulIna droNAcAryanAM nAmano ullekha 1. pR. 95 (2). 2. pR. 246 (1). Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 Agamika vyAkhyAo karyo che. vivaraNanuM graMthamAna 3800 zlokapramANa che. graMthasamAptinI tithi vi.saM.1120nI vijayAdazamI che. lekhanasamAptinuM sthAna ahilapATaka nagara che. aMtima soDo khA che : namaH zrIvardhamAnAya, zrIpArzvaprabhave namaH | namaH zrImatsarasvatyai, sahAyebhyo namo namaH // 1 // iha hi gamanikArthaM yanmayA vyUhyoktaM, kimapi samayahInaM tadvizodhyaM sudhIbhiH / nahi bhavati vidheyA sarvathA'sminnupekSA, dayitajinamatAnAM tAyinAM cAGgivarge // 2 // pareSAM durlakSA bhavati hi vipakSAH sphuTamidaM, vizeSAd vRddhAnAmatulavacanajJAnamahasAm / nirAmnAyAdhIbhiH punaratitarAM mAdRzajanaistataH, zAstrArthe me vacanamanaghaM durlabhamiha // 3 // tataH siddhAntatattvajJaiH, svayamUhyaH prayatnataH / na punarasmadAkhyAta, eva grAhyo niyogataH // 4 // tathApi mAstu me pApaM, saGghamatyupajIvanAt / vRddhanyAyAnusAritvAddhitArthaM ca pravRttitaH // 5 // tathAhi kimapi sphuTIkRtamiha sphuTe'pyarthataH, sakaSTamatidezato vividhavAcanAto'pi yat / samarthapadasaMzrayAdviguNapustakebhyo'pi yat, parAtmahitahetave'nabhinivezinA cetasA // 6 // yo jainAbhimataM pramANamanaghaM vyutpAdayAmAsivAn / prasthAnairvividhairnirasya nikhilaM bauddhAdisambaMdhi tat / nAnAvRttikathAkathApathamatikrAntaM ca cakre tapo, niH sambandhavihAramapratihataM zAstrAnusArAttathA // 7 // tasyAcAryajinezvarasya madavadvAdipratisparddhinaH, tabandhorapi buddhisAgara iti khyAtasya surerbhuvi / chandobandhanibaddhabandhuravacaH zabdAdisalakSmaNaH, zrIsaMvignavihAriNaH zrutanidhezcAritracUDAmaNeH // 8 // ziSyeNAbhayadevAkhyasUriNA vivRtiH kRtA / jJAtAdharmakathAGgasya, zrutabhaktyA samAsataH // 9 // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevavihita vRttio nirvRtakakulanabhastalacandradroNAkhyasUrimukhyena / paMDitaguNena guNavatpriyeNa saMzodhitA ceyam // 10 // pratyakSaraM gaNanayA, granthamAnaM vinizcitam / anuSTubhAM sahastrANi, trINyevASTazatAni ca // 11 // ekAdazasu zateSvatha viMzatyadhikeSu vikramasamAnAm / aNahilapATakanagare vijayadazamyAM ca siddheyam // 12 // upAsakadazAMgavRtti H A vRtti' sUtrasparzI che. AmAM sUtragata vizeSa zabdonA artha vagerenuM spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che. jJAtAdharmakathAnI TIkAnI jema ja zabdArtha-pradhAna hovAne kA2Ne Ano vistAra adhika nathI. A vRtti jJAtAdharmakathAnI vRtti pachI racavAmAM AvI che. prAraMbhamAM vardhamAnane namaskAra karavAmAM AvyA che tathA upAsakadazAMganI vyAkhyA karavAnI pratijJA karavAmAM AvI che. tyAra pachI TIkAkAre saptama aMga 'upAsakadazA'no zabdArtha Apyo che. upAsakano artha che zramaNopAsaka ane dazAno artha che dasa. zramaNopAsaka-saMbaMdha anuSThAnanuM pratipAdana karanAra dasa adhyayanarUpa graMtha upAsakadazA che. A graMthanuM nAma bahuvacanAnta che. prastuta vRttimAM paNa AcArye kyAMka-kyAMka vyAkhyAntarano nirdeza karyo che. aneka jagyAe jJAtAdharmakathAnI vyAkhyA vaDe artha samajI levA mATe kahyuM che. aMte vRttikAra kahe che ke badhA manuSyone prAyaH potAnuM vacana abhimata hoya che. je potAne paNa sArI rIte pasaMda nathI AvatuM te bIjAne kevI rIte pasaMda AvI zake ? meM potAnA cittanA koI ullAsa vizeSane kAraNe ahIM kaMIka kahyuM che. temAM je kaMI yuktiyukta hoya teno nirmaLa buddhivALA puruSo premapUrvaka svIkAra kare. 379 annakUdAvRtti H A vRtti paNa sUtrasparzI tathA zabdArthapradhAna che. avyAkhyAta padonA artha mATe vRttikA2e jJAtAdharmakathAvivaraNano nirdeza karyo che. 'antakRdazA'no zabdArtha 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1876. (A)Agamodaya samiti, muMbaI, san 1920. (i) mAtra gujarAtI anuvAda vi.saM. 1992. 2. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1875, (A)Agamodaya samiti, sUrata, san 1920. (i) gUrjara graMtharatna kAryAlaya, gAMdhI roDa, amadAvAda, san 1932. 1 * paM. bhagavAnadAsa harSacandra, jaina sosAyaTI, amadAvAda, Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 Agamika vyAkhyAo : tatrAnto. ivAntaH kRto-vihito batAvatAM vRttikAra kahe che yaiste'ntakRtAstadvaktavyatApratibaddhA dazA: - dazAdhyayanarUpA granthapaddhataya iti antakRddazAH, rUda vAau varga manti 1 taMtra prathame varSe zAdhyayanani / 'aMta'no artha che bhavAnta ane 'kRta'no artha che vihita. jemaNe potAnA bhavano aMta karyo che te antakRta che. annakRtasaMbaMdhI granthavizeSa jenI paddhati dazAdhyayanarUpa--dasa adhyayanavALI che, antakRdazA kahevAya che. joke antakRdazAnA pratyeka vargamAM dasa adhyayana nathI to paNa keTalAka vargonI dasa adhyayanavALI paddhatine kAraNe AnuM nAma antakRzA rAkhavAmAM AvyuM che. vRttinA aMte AcArya lakhe che : pitta na kyAkyAta tajJAtAdharma thAvivaraLAvavaseyam - jenuM ahIM vyAkhyAna na karavAmAM AvyuM hoya te jJAtAdharmakathAnAM vivaraNathI samajI levuM joIe. nimnalikhita zloka sAthe vRtti pUrNa thAya che : -- anantarasaparyaye jinavarodine zAsane, yakeha samayAnugA gamanikA kila procyate / gamAntaramupaiti sA tadapi sadbhirasyAM kRtAvakhDhagamazodhanaM nanu vidhIyatAM sarvataH // anuttaraupapAtikadazAvRtti H AvRtti paNa sUtrasparzika tathA zabdArthagrAhI che. prAraMbhamAM vRttikAre 'anuttaraupapAtikadazA'no artha batAvyo che : tatrAnuttarevu vimAnavizeSedhUpapAto banma anuttaropapAtaH sa vidyate yeSAM te'nuttaraupapAtikAstatpratipAdikA dazAH / dazAdhyayanapratibaddhaprathamavargayogAddazAH granthavizeSo'nuttaraupapAtikadazAstAsAM ca sambandhasUtram / anuttaravimAnamAM utpanna thanArane anuttaraupapAtika kahevAmAM Ave che. je graMthamAM anuttaraupapAtikonuM varNana che tenuM nAma paNa anuttaraupapAtika che. tenA prathama vargamAM dasa adhyayana che AthI tene anuttaraupapAtikadazA kahe che. aMtamAM vRttikAre lakhyuM che : zabdAH kecana nArthato'tra viditAH kecittu paryAyataH, sUtrArthAnugate : samUhya bhaNato yajjAtamAgaH padam / vRttAvatra takat jinezvaravacobhASAvidhau kovidaiH, saMzodhyaM vihitAdarairjinamatopekSA yato na kSamA // 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1875. (A)Agamodaya samiti, sUrata, san 1920. (i) gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda, san 1932. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevavihita vRttio 381 keTalAka zabdonuM arthathI ane keTalAkanuM paryAyathI jJAna na hovAthI vRttimAM truTIo rahevI svAbhAvika che. jinavANImAM niSNAta AdaraNIya vidvajjano te truTIonuM saMzodhana karI le, kemake jinamatanI upekSA karavI yogya nathI. praznavyAkaraNavRtti : abhayadevasUriSkRta prastuta zabdArthapradhAna vRtti nuM graMthamAna 4630 zlokapramANa che. Ane droNAcArye zuddha karI hatI. vRttinA prAraMbhe vyAkhyeya graMthanI durUtAno nirdeza karatAM AcArya kahe che : ajJA vayaM zAstramidaM gabhIraM prAyo 'sya kUTAni ca pustakAni / sUtraM vyavasthApyamato vimRzya, vyAkhyAnakalpAdita eva naiva // : prastuta granthanuM nAma praznavyAkaraNa athavA praznavyAkaraNadazA che. praznavyAkaraNano artha batAvatAM vRttikAra kahe che ke jemAM prazna arthAt aMguSThAdi praznavidyAonuM vyAkaraNa arthAt abhidhAna karavAmAM AvyuM che te praznavyAkaraNa che. praznavyAkaraNadazAno artha A che H jemAM prazna arthAt vidyAvizeSonuM vyAkaraNa arthAt pratipAdana karanAra dazA arthAt dasa adhyayana che te praznavyAkaraNadazA che. A vyutpatyartha pahelAM hato. atyAre to AmAM AsavapaMcaka ane saMvarapaMcakanuM pratipAdana ja upalabdha che. praznAH-aGguSThAdipraznavidhAstA - vyAkriyante - abhidhIyante'sminniti praznavyAkaraNa, kvacit 'praznavyAkaraNadazA' iti dRzyate, tatra praznAnAM - vidyAvizeSANAM yAni vyAkaraNAni teSAM pratipAdanaparA dazA - dazAdhyayanapratibaddhAgranthapaddhataya iti praznavyAkaraNadazA / ayaM `vyutpattyartho'sya pUrvakAle'bhUt / idAnIM tvAsravapaJcakasaMvarapaJcakavyAkRtirevopalabhyate / AgaLa AcArye batAvyuM che ke mahAjJAnI pUrvAcAryoe A yuganA puruSonA svabhAvane najaramAM rAkhIne ja te vidyAonA badale paMcAsrava ane paMcasaMvaranuM varNana karyuM hovAnuM jaNAya che. praznavyAkaraNa-sukhabodhikAvRttikA jJAnavimalasUrie paNa A tathyanuM samarthana karyuM che. 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1876. (A)Agamodaya samiti, muMbaI, san 1919. 2. pR. 1. 3. juo - praznavyAkaraNa - sukhabodhikAvRtti, pR. 2 (2). Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 Agamika vyAkhyAo vipAkavRtti: vRttinA prAraMbhamAM AcArye vardhamAnane namaskAra karyA che tathA vipAka sUtranI vRtti lakhavAnI pratijJA karI che : natvA zrIvardhamAnAya vardhamAnazrutAdhvane / vipAkazrutazAstrasya vRttikeyaM vidhAsyate // tadanantara potAnI vRttionI zailInuM anusaraNa karatAM vipAkazruta'no zabdArtha batAvyo che : atha "vipAkRtam' rUti : zabdArtha ? 3 - vivi puNyapAparUpakarmaphalaM tatpratipAdanaparaM zrutamAgamo vipAkazrutam / idaM ca dvAdazAMgasya pravavanapuSaaizarmAn vipAkano artha che puNya-pAparUpa karmaphala. tenuM pratipAdana karanAra zruta arthAt Agama vipAkazruta kahevAya che. A zruta dvAdazAMgarUpa pravacanapuruSanuM agiyAramuM aMga che. prathama zrutaskandhanA prathama adhyayananuM paMcama sUtra che je aMte ! pustei putrave je Asi.tattha vinayavamALe raDe rUM nAma radusUde ....'nI vyAkhyAmAM vRttikAre raDhakUDa-raDhauDa-rASTrakUTano artha A rIte karyo che : "TuDe tti jUi mactopagIvI aniva: - A ja rIte AcArye anya pAribhASika padono paNa saMkSipta tathA saMtulita artha karyo che. aMte anya vRttionI jema AmAM paNa vRttikAre vidvAnone vRttigata truTIo sudhArI levAnI prArthanA karI che : ihAnuyoge yadayuktamuktaM tad dhIdhanA drAk parizodhayantu / nopekSaNaM yuktimadatra yena jinAgame bhaktiparAyaNAnAm // 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1876. (A)Agamodaya samiti, muMbaI, san 1920. (I) muktikamala jaina mohanamAlA, vaDodarA, san 1920 (prathama AvRtti), vi.saM. 1992 (dvitIya AvRtti). (I) gUrjara graMtharatna kAryAlaya, gAMdhI roDa, amadAvAda, san 1935 (mULa, mULano aMgrejI * anuvAda, TippaNa vagere sahita). 2. vaDodarA-saMskaraNa (dvitIya) pR. 10(1). 3. pR. 99 (1). Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadevavihita vRttio 383 papAtikavRttiH A vRtti paNa zabdArtha-pradhAna che. prAraMbhamAM vRttikAre vardhamAnane namaskAra karIne aupapAtika zAstranI vyAkhyA karavAnI pratijJA karI che : zrIvardhamAnamAnamya, prAyo'nyagraMthavIkSitA / aupapAtikazAstrasya, vyAkhyA kAcidvidhIyate // tyAra pachI "aupapAtikano zabdArtha karyo che ? athavpati#miti : zabdArtha? ucyate - upapatanamupapAto -devanArakajanma siddhigamanaM ca, atastamadhikRtya kRtimadhyayanamaupatim devo ane nArakonA janma ane siddhigamanane upapAta kahe che. upapatasaMbaMdhI varNanane kAraNe tatsambaddha granthanuM nAma aupapAtika che. A graMtha konuM upAMga che teno uttara ApatAM vRttikAra kahe che : rUdra vouM vartata, mAvAsya hi prathamamadhyayanaM zastraparijJA, tasyAdyoddezake sUtramidam 'evamegesiM no nAyaM bhavai - atthi vA me AyA uvavAie, natthi vA me AyA uvavAie, ke vA ahaM AsI ? ke vA iha (ahaM) ccue (io cuo) peccA iha bhavissAmi' ityAdi, iha ca sUtre yadaupapAtikatvamAtmano nirdiSTaM tadiha prapaMcayata ityarthato'Ggasya samIpabhAvenedamupAMgam / A grantha AcArAMganuM upAMga che. AcArAMganAM prathama adhyayana zastraparijJAnA Adya udezakanA "vamela no nArtha vingalthi vA mAyA 3vavAphA.....'sUtramAM AtmAnuM aupapAtikatva nirdiSTa che tenuM vizeSa varNana karavAne kAraNe aupapAtikasUtrane AcArAMganuM upAMga kahevAmAM Ave che. prathama sUtra "temAM .....'nuM vyAkhyAna karatAM TIkAkAre sUtronA aneka pAThabheda hovAno svIkAra karyo che : dara vadavo vAvanAmevA kSette.... | AgaLa AcAryuM sUtrAntargata naTa, nartaka, jala, malla, mauSTika, viDambaka, kathaka, plavaka, lAsaka, AMkhyAyaka, lekha, maMkha, tUNailsa, tumbavINika, tAlAcara, ArAma, udyAna, avaTa, taDAga, dIrdhika, vappiNi, aTTAlaka, carika, dvAra, gopura, toraNa, parigha, indrakala, zilpI, zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, paNita, ApaNa, caturmukha, mahApatha, paMca, zibikA, candramAnika, yAna, yugya, yAga, bhAga, dAya, kanda, skandha, tva, zAlA (zAkhA), pravAla, viSkasma, AyAma, utsava, anjanaka, haladharakosenja, kajjalAgI, zRMgabheda, riika, azanaka, sanabaMdhana, marakta, masAra, 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1880. . (A) Agamodaya samitiH muMbaI, san 1916. . Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 Agamika vyAkhyAo IhAmRga, vyAlaka, Ajinaka, rUta, bUra, phUla, gaNanAyaka, daMDanAyaka, rAjA, Izvara (yuvarAja), talavara, mADaMbika, kauTumbika, mastrI, mahAmastrI, gaNaka, dauvArika, amAtya, ceTa, pIThamarda, nAgara, naigama, zreSThI, senApati, sArthavAha, dUta, saMdhipAla vagere aneka mahattvapUrNa sAMskRtika, sAmAjika, prazAsanaviSayaka tathA zAstrIya zabdono artha spaSTa karyo che. ahIM-tahIM pAThAMtaro tathA matAMtarono paNa nirdeza karyo che. aMte vRttikAre potAnAM nAmanI sAthe sAthe ja potAnAM kuLa ane gurunuM nAma ApyuM che ane batAvyuM che ke prastuta vRttinuM saMzodhana droNAcArye ahaNilapATaka nagaramAM karyuM : candrakulavipulabhUtalayugapravaravardhamAnakalpataroH / / kusumopamasya sUreH guNasaurabhabharitabhavanasya // 1 // nissambandhavihArasya sarvadA zrIjinezvarAhvasya / ziSyeNAbhayadevAkhyasUriNeyaM kRta vRttiH // 2 // aNahilapATakanagare zrImadroNAkhyasUrimukhyena / paNDitaguNena guNavatpriyeNa saMzodhitA ceyam // 3 // vRttinuM prasthamAna 3125 zloka-pramANa che. 1. Agamodaya-saMskaraNa, pR. 119. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama prakaraNa malayagirivihita vRttio AcArya malayagirinI prasiddhi TIkAkAra rUpe ja che, nahi ke granthakAra rUpe. temaNe jaina Agama-grantho para ati mahattvapUrNa TIkAo lakhI che. A TIkAo viSayanI vizadatA, bhASAnI prAsAdikatA, zailInI prauDhatA tathA nirUpaNanI spaSTatA vagere badhI dRSTie susaphaLa che. malayagirisUrino svalpa paricaya A mujaba che :' AcArya malayagirie potAnA graMthonA aMtanI prazastimAM 'yApi managirinA, siddhi tenAranutAM to:' A rIte sAmAnya nAmollekha sivAya potAnA viSayamAM kaMI paNa nathI lakhyuM. A ja rIte anya AcAryoe paNa temanA viSayamAM prAyaH mauna ja dhAraNa karyuM che. mAtra paMdaramI zatAbdInA eka granthakAra jinamaMDanagaNie potAnA kumArapAlaprabandhamAM AcArya hemacandranI vidyAsAdhanAnA prasaMganuM varNana karatI vakhate AcArya malayagiri saMbaMdhita keTalIka vAtono ullekha karyo che. varNana A mujaba che : hemacandre gurunI AjJA laIne anya gacchIya devendrasUri ane malayagirinI sAthe kalAomAM kuzaLatA prApta karavA mATe gauDadeza tarapha vihAra karyo. mArgamAM khillura grAmamAM eka sAdhu bimAra hato. tenI traNee sArI rIte sevA karI. te sAdhu raivataka tIrtha (giranAra)nI yAtrA mATe bahu Atura hato. tenI aMtima samayanI IcchA pUrI karavA mATe gAmanA lokone samajAvIne DoLIno prabaMdha karI te loko sUI gayA. savAre UThIne jue che to traNe jaNA raivatakamAM beThelA che. A samaye zAsanadevIe AvIne temane kahyuM ke tamAruM Icchita kArya ahIM ja sampanna thaI jaze. have tamAre gauDadezamAM javAnI koI AvazyakatA nathI. Ama kahIne aneka maMtra, auSidha vagere ApIne devI potAnA sthAne cAlI gaI. eka vakhata gurue temane siddhacakra maMtra Apyo. .....traNee aMbikAdevInI sahAyatAthI bhagavAna neminAtha (raivatakadeva)nI sAme besIne siddhacakra maMtranI 1. Ano AdhAra munizrI puNyavijayajI dvArA saMpAdita paMcama tathA SaSTha karmagraMtha (AtmAnanda jaina graMthamAlA, 86)nI prastAvanA che. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 Agamika vyAkhyAo ArAdhanA karI. maMtranA adhiSThAtA vimalezvaradeve prasanna thaIne traNene kahyuM ke tame potAne Icchita varadAna mAgo. te samaye hemacandra rAjAne pratibodha ApavAno, devendrasUrie eka rAtamAM kAMtI nagarIthI serIsaka grAmamAM maMdira lAvavAno ane malayagirisUrie jaina siddhAntonI vRttio - TIkAo racavAnuM varadAna mAgyuM. traNene potapotAnI IcchAnusAra varadAna ApIne deva potAnA sthAna para cAlyA gayA. uparyukta ullekhathI ema phalita thAya che ke (1) malayagirisUri AcArya hemacandra sAthe vidyAsAdhanA mATe gayA hatA, (2) temaNe jaina AgamagraMthonI TIkAo lakhavAnuM varadAna prApta karyuM hatuM ane (3) teo "sUri' pada arthAt AcArya padathI vibhUSita hatA. malayagiri mATe AcAryapadasUcaka eka vadhu pramANa upalabdha che je AnAthI paNa adhika prabaLa che. A pramANa malayagiriviracita zabdAnuzAsanamAM che je A mujaba che : vaM kRta phannarakSavadhAna: ripUmartha tapUpAye AvA matarika zabdAnuzAsanamAramA AmAM malayagirie potAnA mATe spaSTarUpe AcAryapadano prayoga karyo che. A ja rIte AcArya malayagiri ane AcArya hemacandranA saMbaMdha para prakAza pADanAra eka pramANa malayagiri viracita AvazyakavRttimAM che jenAthI ema prakaTa thAya che ke AcArya malayagiri AcArya hemacandrane ati sammAnapUrNa dRSTie jotA hatA. AcArya malayagiri lakhe che tathA cAhuH stutiSu guravaH anyonyapakSapratipakSamAvAda, yathA pare matsariNaH pravAdAH / nayAnazeSAnavizeSamicchan, na pakSapAtI samayastathA te // A kArikA AcArya hemacandrakRta anyayogavyavacchedakAtrizikAnI che jene AcArya malayagirie potAnI AvazyakavRttimAM uddhata karI che. uddhata karatAM pahelAM AcArya hemacandra mATe "gurava:' padano prayoga karyo che. A ati sammAnapUrNa prayogathI ema spaSTa che ke AcArya hemacandranA pAMDityano prabhAva malayagirisUri para khUba UMDo hato. eTaluM ja nahi, AcArya hemacaMdra malayagirisUrinI apekSAe vatAvasthAmAM paNa moTA ja hatA, vayamAM kadAca moTA na paNa hoya. anyathA AcArya hemacandra mATe "guravaH' zabdano prayoga karavo malayagirisUri mATe eTaluM saraLa na hota. jaina Agamo para TIkAo lakhavAnI AcArya malayagirinI IcchA to temanI upalabdha TIkAomAM pratibiMbita che ja. malayagirie keTalA graMtha lakhyA, teno spaSTa ullekha to kyAMya upalabdha nathI thato. temanA jeTalA graMtha A samaye upalabdha che tathA je granthonAM nAmono ullekha Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio 387 to temanI kRtiomAM che paraMtu graMtha upalabdha nathI te badhAnI sUci nIce ApavAmAM Ave che. upalabdha graMtha nAma blokapramANa 1. bhagavatIsUtra--dvitIyazatakavRtti 375O 2. rAjapraznIyopAMgaTIkA 3700 3. jIvAbhigamopAMga TIkA 16000 4. prajJApanopAMgaTIkA 16OOO 5. candraprajJastupAMgaTIkA 950 6. sUryaprajJastupAMgaTIkA 95O 7. nandIsUtraTIkA 7732 8. vyavahArasUtravRtti 34OOO 9. bRhatkalpapIThikAvRtti (apUrNa). 4600 10.AvazyakavRtti (apUrNa) 18OOO 11.piMDaniryuktiTIkA 670) 12 jyotiSkaraMDakaTIkA paDO 13.dharmasaMgrahaNIvRtti 12 14.karmaprakRtivRtti 8OOO 15.paMcasaMgrahavRtti 18850 16 SaDazItivRtti 200 17.sapratikAvRtti 3780 18.bRhasaMgrahaNIvRtti 5O 19.bRhaetrasamAsavRtti 9500 20.malayagirizabdAnuzAsana 5OOO anupalabdha graMtha 1. jaMbUdvIpaprajJapiTIkA 2. oghaniryuktiTIkA 3. vizeSAvazyakaTIkA 4. tattvArthAdhigamaTIkA 5. dharmasAraprakaraNa TIkA 6. devendranarakendra prakaraNa TIkA uparyukta graMthonA nAmathI spaSTa che ke AcArya malayagiri eka bahu moTA TIkAkAra che, nahi ke svataMtra graMthakAra. temaNe A TIkAomAM ja potAnA pAMDityano upayoga karyo che. A ja kAraNa che ke temanI TIkAonI vidvatsamAjamAM khUba pratiSThA che. teo potAnI TIkAomAM sarvaprathama mUla sUtra, gAthA athavA zlokanA zabdArthanI Ja 26 ucation International Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 Agamika vyAkhyAo vyAkhyA kare che ane te arthano spaSTa nirdeza karI de che. tadanantara vizeSa spaSTIkaraNa athavA vistRta vivecananI AvazyakatA pratIta thatAM 'ayaM bhAva:, mui N mavati, jhayamAzaya:, rUmaMtra yam' vagere pado sAthe saMpUrNa abhISTArtha spaSTa karI de che. viSaya sAthe sambaddha anya prAsaMgika viSayonI carcA karavI tathA tadviSayaka prAcIna pramANono ullekha karavo paNa AcArya malayagirinI eka bahu moTI vizeSatA che. AgaLa malayagiriSkRta prakAzita TIkAono paricaya ApavAmAM Ave che. naMdIvRtti H AcArya malayagikRita prastuta vRtti dArzanika vAda-vivAdathI paripUrNa che. e ja kAraNa che ke eno vistAra paNa vadhAre che. temAM ahIM-tahIM udAharaNa rUpe saMskRta kathAnako paNa ApavAmAM AvyAM che. prAkRta tathA saMskRta uddharaNono paNa abhAva nathI ja. prAraMbhamAM AcArye vardhamAna jinezvara tathA jina-pravacananuM sAdara smaraNa karyuM che : jayati bhuvanaikabhAnuH sarvatrAvihatakevalAlokaH / nityoditaH sthirastApavarjito vardhamAnajinaH // 1 // jayati jagadekamaMgalamapahataniHzeSaduritaghanatimiram / ravibimbamiva yathAsthitavastuvikAzaM jinezavacaH // 2 // vRttikAre nandIno zabdArtha A mujaba batAvyo che : atha nanviiita : zabdArtha:? ucyate- 'Tunadu' samRddhAvityasya dhAtorudito nam' iti nami vihite nandanaM nandiH pramodo harSa ityarthaH, nandihetutvAt jJAnapaMcakAbhidhAyakamadhyayanamapi nandiH, nandanti prANino'nenAsmin veti vA nandiH idameva prastutamadhyayanam / ..... apare tu nandIti paThanti, te ca 'ik kRSyAdibhyaH' iti sUtrAdikapratyayaM samAnIya strItve'pi vartayanti tatatha 'to'vatyarthAt' kRti hIpratyayaH |ra 'TunaTu' dhAtuthI 'samRddhi' arthamAM 'dhAtoSito nam' sUtrathI 'nam' ka2vAthI 'narniM' bane che jeno artha che pramoda, harSa vagere. nandripramoda-harSanuM kAraNa hovAthI jJAnapaMcakanuM kathana karanAra adhyayana paNa 'nandi' kahevAya che. athavA jenA dvArA athavA jemAM prANIo prasanna rahe che te 'nandi' che. A ja prastuta adhyayana - graMtha che. keTalAka loko Ane 'nandI' kahe che. temanA mate 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, banArasa, vi.saM. 1933. (A)Agamodaya samiti, graM. 16, san 1924. 2. Agamodaya-saMskaraNa, pR. 1. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio 389 'rU ' sUtrathI "pha' pratyaya karIne strIliMgamAM "toDavancarthAtuM' sUtrathI "DI' pratyaya karavAthI "nanhI bane che. nandI'nuM nikSepa-paddhatie vivecana karyA pachI TIkAkAre "naya nAnIvagoLI.....' vagere stutiparaka sUtra-gAthAonuM suvistRta vyAkhyAna karyuM che. AmAM jIvasattAsiddhi, zAbdaprAmANya, vacanapauruSeyatvakhaMDana, vItarAgasvarUpavicAra, sarvajJasiddhi, nairAgyanirAkaraNa, saMtAnavAdakhaMDana, vAsavAsakabhAvakhaMDana, anvayijJAnasiddhi, sAMkhyamuktinirAsa, dharmadharmibhedabhedasiddhi vagereno samAveza thAya che.' vRttino A bhAga dArzanika carcAothI paripUrNa hovAne kAraNe bauddhika AlhAda utpanna karanAra che. AgaLanI vRttimAM jJAnapaMcakasiddhi, matyAdikrama sthApanA, pratyakSaparokSasvarUpavicAra, matyAdisvarUpanizcaya anaMtarasiddhakevala, paramparasiddhakevala, strImuktisiddhi, yugapad-upayoganirAsa, jJAna-darzana-abhedanirAsa, sadaSTAntabuddhibhedanirUpaNa, aMgapraviSTa-aMgabAhya zrutasvarUpaprarUpaNa vagere saMbaMdhI pracura sAmagrI upalabdha che. aMte AcArye cUrNikArane namaskAra karatAM TIkAkAra haribhadrane paNa sAdara namaskAra karyA che tathA vRttithI upArjita puNyane lokakalyANa mATe samarpita karatAM ahata vagerenuM maMgala-smaraNa karyuM che : nandyadhyayanaM pUrvaM prakAzitaM yena viSamabhAvArtham / tasmai zrIcUrNikRte namo'stu viduSe paropakRte // 1 // madhye samastabhUpIThaM, yazo yasyAbhivarddhate / tasmai zrIharibhadAya, namaSTIkAvidhAyane // 2 // vRttirvA cUNirvA ramyA'pi na mandamedhasAM yogyA / abhavadiha tena teSAmupakRtaye yatna eSa kRtaH // 3 // bahvarthamalpazabdaM nandyadhyayanaM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA siddhi tenAznutAM lokaH // 4 // arhanto maGgalaM me syuH, siddhAzca mama maGgalam / sAdhavo maMgalam samyag, jaino dharmazca maMgalam // 5 // prastuta vRttinuM graMthamAna 7732 zlokapramANa che. prajJApanAvRttiH vRttinA prAraMbhe AcArye maMgalasUcaka cAra zloko ApyA che. prathama zlokamAM 1. pR. 2-42. 2. pR. 250. 3. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, banArasa, san 1884. (A) Agamodaya samiti, muMbaI, san 1918-9, - Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 Agamika vyAkhyAo mahAvIranI jaya bolAvavAmAM AvI che, dvitIyamAM jina-pravacanane namaskAra karavAmAM AvyA che, tRtIyamAM gurune praNAma karavAmAM AvyA che, caturthamAM prajJApanA sUtranI TIkA karavAnI pratijJA karavAmAM AvI che : jayati namadamaramukuTapratibimbacchadmavihitabahuspaH / uddhartumiva samastaM vizvaM bhavapaGkato vIraH // 1 // jinavacanAmRtajaladhiM vande yabindumAtramAdAya / amavannenuM sattvA nanma-jJA-vyAdhipaddiIbA // r // praNamata guspadapaGkajamadharIkRtakAmadhenukalpalatam / yadupAstivazAnnismamaznuvate brahma tanubhAjaH // 3 // jaDamatirapi gurucaraNopAstisamudbhUtavipulamativibhavaH / samayAnusArato'haM vidadhe prajJApanAvivRtim // 4 // 'prajJApanA'no zabdArtha karatAM vRttikAra kahe che : prajjaina jJApyatte anayaMti prajJApanA arthAt jenA dvArA jIvAjIvAdi padArthonuM jJAna karavAmAM Ave te prajJApanA che. A prajJApanA sUtra samavAya nAmaka caturtha aMganuM upAMga che kemake te samavAyAMgamAM nirUpita arthanuM pratipAdana kare che. jo koI ema kahe ke samavAyAMganirUpita arthanuM AmAM pratipAdana karavuM nirarthaka che to yogya nathI. AmAM samavAyAMgapratipAdita arthanuM vistArapUrvaka pratipAdana karavAmAM AvyuM che. AnAthI maMdamati ziSyano vizeSa upakAra thAya che. AthI AnI racanA sArthaka che. tyAra pachI maMgalanI sArthakatA vagere para prakAza pADatAM AcArye sUtranA padonuM vyAkhyAna karyuM che. vyAkhyAna AvazyakatAnusAra kyAMka saMkSipta che to kyAMka vistRta. aMte vRttikAre jinavacanane namaskAra karatAM potAnA pUrvavartI TIkAkAra AcArya haribhadrane ema kahIne namaskAra karyA che ke TIkAkAra haribhadrasUrino jaya thAo jemaNe prajJApanA sUtranAM viSama padonuM vyAkhyAna karyuM che ane jemanAM vivaraNathI huM paNa eka nAno sarakho TIkAkAra banyo chuM. tadanaMtara prajJApanAvRttithI prApta puNyane jinavANInA sodha mATe pradAna karatAM vRttikAra kahe che ke prajJApanAsUtranI TIkA lakhIne malayagirie je nirdoSa puNyopArjana karyuM che tenAthI saMsAranA samasta prANIo jinavacanano sadbodha prApta karo. prastuta vRttinuM graMthamAna 16000 zlokapramANa che. (i) mAtra gujarAtI anuvAda vi.saM. 1991. - anu. paM. bhagavAnadAsa harSacandra, jaina sosAyaTI, amadAvAda, Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio sUryaprajJaptivivaraNa : vivaraNa' nA prAraMbhe maMgala karatAM AcArye evo ullekha karyo che ke bhadrabAhusUrikRta niryuktino nAza thaI javAne lIdhe huM mAtra mUla sUtranuM ja vyAkhyAna karIza. prAraMbhanA pAMca zloko A che : yathAsthitaM jagatsarvamIkSate yaH pratikSaNam / zrIvIrAya namastasyai bhAsvane paramAtmane // 1 // zrutakevalinaH sarve vijayantAM tamacchidaH / yeSAM puro vibhAntisma khadyotA iva tIrthikAH // 2 // jayati jinavacanamanupamamajJAnatamaH samUharavibimbam / zivasukhaphalakalpataruM pramANanayabhaMgagamabahulam // 3 // sUryaprajJaptimahaM gurUpadezAnusArataH kiMcit / vivRNomi yathAzakti spaSTaM svaparopakArAya // 4 // asyA niryuktirabhUt pUrvaM zrIbhadrabAhusUrikRtA / kalidoSAt sA'nezad vyAcakSe kevalaM sUtram // 5 // tyAra pachI AcArye prathama sUtranuM utthAna karatAM sUtra-sparzika vyAkhyAna zarU karyuM che. prathama sUtranAM vyAkhyAnamAM mithilA nagarI, maNibhadra caitya, jitazatru rAjA, dhAriNI devI ane mahAvIra jinanuM sAhityika chaTAyukta varNana karyuM che. dvitIya sUtranI vyAkhyAmAM IndrabhUti gautamanuM varNana che. tRtIya sUtranI vRttimAM sUryaprajJaptinA mULa viSayanuM vIsa prAbhUtomAM vivecana che. A prAmRto A mujaba che : 1. sUryamaMDaLonI saMkhyA, 2. sUryanuM tiryak paribhramaNa, 3. sUryanAM prakAzyakSetranuM parimANa, 4. sUryanuM prakAzasaMsthAna, 5. sUryano lezyApratighAta, 6. sUryanI ojaHsaMsthiti, 7. sUryalezyAsaMsRSTa pudgala, 8. sUryodayasaMsthiti, 9. pauruSIcchAyApramANa, 10. yogasvarUpa, 11. saMvatsaronI Adi, 12. saMvatsarabheda, 13. candramAnI vRdhdhapavRddhi, 14. jyotsanApramANa, 15. candrAdino zIghragativiSayaka nirNaya, 16. jyotsnAlakSaNa, 17. candrAdinuM cyavana ane upapAta, 18. candrAdinuM uccatvamAna, 19. sUryasaMkhyA, 20. candrAdino anubhAva. AmAMthI pahelA prAkRtamAM ATha, bIjAmAM traNa ane dasamAmAM bAvIsa upaprAkRta prAmRtaprAmRta che. AgaLanI vRttimAM A badhA prAbhUto tathA prAkRtaprAmRtonuM vizada varNana che. 1. Agodaya samiti, mahesANA, san 1919. 2. pR. 6. 3. pR. 7-8. 391 - Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 Agamika vyAkhyAo dasamA prAbhRtanA agiyAramAM prAbhRtaprAbhRtanA vivaraNamAM AcArye lokazrI tathA tenI TIkAno ullekha karatAM temAMthI uddharaNo ApyAM che : tathA voruM tozrayA'punnvsu rohiNI cittA maha jeTThaNurAha kattiya visAhA / caMdassa ubhayajogI' tti, atra 'ubhayajogI' tti vyAkhyAnayatA TIkAkRtoktam-etAni nakSatrANi 'ubhayayogIni' candrasyottareNa na va yuthane, vAvid memaNUpAntIta 1 punarvasu, rohiNI, citrA, maghA, jayeSThA, anurAdhA, kRtikA ane vizAkhA - A ATha nakSatra ubhayayogI che arthAta candranI uttara ane dakSiNa baMne dizAomAM yoga prApta karanArA che tathA kyArekakyAreka bhedane paNa prApta thAya che. dvAdaza prAbhRtanI vRttimAM svakRta zabdAnuzAsanano ullekha che : variyo hiM padAntarAbhihitamevArthaM spaSTayati na punaH svAtantryeNa kamapyarthamabhidadhati iti, nirNItametat vizabdAnuzAsane ra vagere pado padAMtaranA ISTa arthane ja spaSTa kare che, svataMtrarUpe koI arthanuM pratipAdana nathI karatA. ogaNIsamA prAbhRtamAM vRttikAre jIvAbhigamacUrNino ullekha karyo che tathA temAMthI aneka uddharaNo ApyAM che. "turino zabdArtha karatAM vRttikAra kahe che : 3 nIvamamanU - "kuTimanta:puramiti candravimAna sAthe saMbaMdhita "daSaNa zabdanuM spaSTIkaraNa karatAM AcArya kahe che: pata va vyAdhyAne navAImAmavUSpavinata: kRtam, na punaH svamanISikayA / tathA cAsyA eva gAthAyA vyAkhyAne jIvAbhigamacUrNi:candravimAnaM dvASaSTibhAgI kriyate, tataH paJcadazabhirbhAgo hiyate, tatra catvAro bhASA dvASaSTibhAgAnAM paJcadazabhAgena labhyante, zeSau dvau bhAgau, etAvad dine dine zuklapakSasya rAhunAM mukhyatve, tyavi * * A ja prAbhUtanI vyAkhyAmAM tattvArthaTIkAkAra haribhadrasUrino paNa soddharaNa ullekha che: kAdava tattvArthIkAro midrasUri - 'nAtyantazatAzcamano nAthatyanto: sUryA, hitu sAdhAraT kayorI' ti aMtamAM nimna maMgala-zloko sAthe prastuta vivaraNanI parisamApti thAya che : 1. pR. 137 (2) - 138 (1). 3. pR. 266 (2). 5. pR. 280 (2). 2. pR. 233 (1). 4. pR. 278 (2). 6, pR. 297. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio vande yathAsthitAzeSapadArthapratibhAsakam / nityoditaM tamo'spRzyaM jaina siddhAntabhAskaram // 1 // vijayantAM guNaguravo guravo jinatIrthabhAsanaikaparAH / yadvacanaguNAdahamapi jAto lezena paTubuddhiH // 2 // sUryaprajJaptimimAmatigambhIrAM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA sAdhujanastena bhavatu kRtI // 3 // jyotiSkaraNDavRtti H prastuta vRtti jyotiSkaraNDaka prakIrNaka para che. prAraMbhe vRttikAra AcArya malayagirie vIraprabhune namaskAra karyA che tathA jyotiSkaraNDakanuM vyAkhyAna karavAnI pratijJA karI che : spaSTaM carAcaraM vizvaM jAnIte yaH pratikSaNam / tasmai namo jinezAya, zrI vIrAya hitaiSiNe // 1 // samyaggurupadAmbhojaparyupAstiprasAdataH / jyotiSkaraNDakaM vyaktaM, vivRNomi yathA''gamam // 2 // tyAra pachI 'suNa tAva sUrapannattivaNNaNaM vitthareNa......' (gA0 1) nI vyApyA za3 karI che. ahIM e jANavuM Avazyaka che ke jyotiSkaraNDakanI navIna upalabdha prAkRta vRtti mAM malayagirirRta prastuta vRttinI prathama gAthA 'suNa tAva surapannatti....'nI pahelAM cha gAthAo vadhAre maLI che jemAM jyotiSkaraNDakasUtranI racanAnI bhUmikArUpe ema batAvavAmAM AvyuM che ke ziSya guru samakSa saMkSepamAM kAlajJAna sAMbhaLavAnI IcchA prakaTa kare che ane guru tenI prArthanA svIkAra karatAM jyotiSkaraNDa rUpe tene asajJAna saMNAve che : 'icchAmi tAva sotuM kAlaNNANaM samAseNaM', 'suNa tAva sUrapaNNatti.....' vagere. yA gAthAo mahattvapUrNa hovAthI tathA anyatra upalabdha na hovAthI ahIM uddhRta karavAmAM Ave che : kAtUNa NamokkAraM jiNavaravasabhassa vaddhamANassa / jotisakaraMDagamiNaM lIlAvaTTIva logassa // 1 // kAlaNNANAbhigamaM suNaha samAseNa pAgaDamahatthaM / Nakkhatta- caMda-sUrA jugammi jogaM jadha uveMti // 2 // 1. RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1928. A vRtti muni zrI puNyavijayajI pAse pratilipi rUpe vidyamAna che. 2. 383 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 AgAmika vyAkhyAo kaMci vAyagavAlabbhaM sutasAgarapAragaM daDhacarittaM / appassuto suvihiyaM vaMdiya sirasA bhaNati sisso // 3 // sajjhAyajhANajogassa dhIra ! jadi vo Na kopi uvarodho / icchAmi tAva sotuM kAlaNNANaM samAseNaM // 4 // aha bhaNati evabhaNito uvamA-viNNANa-NANasaMpaNNo / so samaNagaMdhahasthI paDihattho aNNavAdINaM // 5 // divasiya-rAtiya-pakkhiya-cAummAsiya taha ya vAsiyANaM ca / Niaya paDikkamaNANaM sajjhAyassA vi ya tadatthe // 6 // AcArya malayagirie jo ke A gAthAo uddhata nathI karI paraMtu temano bhAvArtha potAnI TIkAmAM cokkasa Apyo che. "sukha tAva mUra.....' (gA1)nI vyAkhyAmAM teo sarvaprathama A ja gAthAono bhAvArtha pUrvAcAryopadarzita upodUdhAta rUpe prastuta kare che. teo lakhe che: mayamatra pUrvAvArthopazata 3ghoSAtaH-oDA ziSyo kRtaH kaMcidAcArya pUrvagatasUtrArthadhArakaM vAlabhyaM zrutasAgarapAragataM zirasA praNamya vijJApayati sma, yathA - bhagavan ! icchAmi yuSmAkaM zrutanidhInAmante yathAvasthitaM kAlavibhAgaM jAtumiti / tata evamukte sati AcArya Aha - zRNu vatsa ! tAvadavahito kthyaami....|' prastuta prakIrNaka sUryaprajJaptinA AdhAre racavAmAM AvyuM che : sUryaprajJarivuM praznAmurdhRtam ' A ja rIte prathama gAthAnI bhUmikArUpa vyAkhyAna anaMtara AcArya kAlapramANa vagere viSayo saMbaMdhita AgaLanI gAthAonuM vivecana zarU karyuM che. kAlaviSayaka saMkhyAnuM pratipAdana karatAM AcArye valabhI ane mAthurI vAcanAono ullekha karyo che ane batAvyuM che ke skanTilAcAryanA samayamAM eka vAra dukALa paDavAthI sAdhuonuM paThana-pAThana baMdha thaI gayuM. dukALanA aMte sukALa vakhate eka valabhImAM ane eka mathurAmAM A rIte be saMgha ekatrita thayA. baMne jagyAe sUtrArthano saMgraha karavAthI paraspara vAcanAbheda thaI gayo. evuM thavuM asvAbhAvika paNa nathI kemake vismRta sUtrArthanuM smaraNa karI karIne saMghaTana karatAM vAcanAbheda thaI ja jAya che. atyAre vartamAna anuyogadvArAdika mAdhurI vAcanAnugata che jyAre jayotiSkaraNDaka sUtranuM nirmANa karanAra AcArya vAlabhI che. AthI prastuta sUtranAM saMkhyA sthAna pratipAdana vAlabhI vAcanAnugata hovAne kAraNe anuyoga dvArapratipAdita saMkhyAsthAnathI visadaza che. vRttikAranA potAnA zabdomAM A spaSTIkaraNa A 1. pR. 1-2. 2. pR. 2 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio 395 mujaba che : ____ iha skandilAcAryapravRttau duSSamAnubhAvato durbhikSapravRttyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanezAt, tato durbhikSAtikrame subhikSapravRttau dvayoH saGghamelApako'bhavat, tadyathAeko vAlabhyAmeko mathurAyAM, tatra ca sUtrArthasaGghaTanena parasparaM vAcanAbhedo jAtaH, vismRtayohi sUtrArthayoH, smRtvA smRtvA saGghaTane bhavatyavazyaM vAcanAbhedo, na kAcidanupapattiH, tatrAnuyogadvArAdikamidAnI vartamAnaM mAthuravAcanAnugataM, jyotiSkaraNDakasUtrakartA cAcAryo vAlabhyaH, tata idaM saMkhyAsthAnapratipAdanaM vAlabhyavAcanAnugatamiti nAsyAnuyogadvArapratipAditasaMkhyAsthAnaiH saha visadRzatvamupalabhya vicikitsitavyamiti / ' kAlavibhAgaviSayaka vyAkhyAnanA aMte vRttikAre A ja jyotiSkaraNDanA TIkAkAra pAdaliptasUrinuM eka vAkya uddhata karyuM che: tathA vAcaiva jyotirapTa rIvAra: pAdaliptasUrirAha-'ee u susamasusamAdayo addhAvisesA jugAiNA saha pavattaMte, jugaMteNa sada samarpati'tti 2 pAdaliptasUrinuM A vAkya hAla upalabdha jayotiSkaraDanI prAkRta TIkAmAM nathI maLatuM. zuM A baMne TIkAo eka ja vyaktinI nathI ? zuM upalabdha prAkRta TIkAthI judI koI anya TIkA pAdaliptasUrie lakhI che? jo evuM ja hoya to upalabdha TIkA konI vRtti che ? A prasaMge A prakArano prazna Ubho thavo svAbhAvika che. AgaLa jatAM malayagirie "veva goyalayA suttara galtha maMDatA....." (gA) 205)nI vyAkhyAmAM jyotiSkaraNDakanI mUlaTIkAnuM eka vAkya uddhata karyuM che. parvarUpa ca kSetrakASThA mUlaTIkAyAmapi bhAvitA, tathA ca tadgrantha:-'sUrassa paMcajoyaNasayA sAhitya , greva ma ipaTTikArdi kAyA vaMva hava' ta aa barAbara A ja prakAranuM vAkya upalabdha prAkRta TIkAmAM paNa maLe che. te A mujaba che : pUraksa paMcajoyaNasayANaM dasAdhiyA kaTThA sacceva aTTahi egaTThi bhAgehiM UNA caMdakaTTha hvti..|' AnAthI ema phalita thAya che ke upalabdha prAkRta TIkA AcArya malayagirinirdiSTa jayotiSkaraNDakanI mUlaTIkA che ane pAdaliptasUrinI TIkA koI bIjI ja hovI joIe. paraMtu upalabdha TIkAnA aMte je vAkya maLe che tenAthI ema phalita thAya che ke A TIkA pAdaliptasUrinI kRti che. A vAkya kaMIka azuddharUpe A mujaba che : 1. pR. 41. 3. pR. 121. 2. pR. 52. 4. prAkRta vRtti, pR. 35 (hastalikhita). Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 Agamika vyAkhyAo putrAyakrayA ya nIti samasaFi pati no raphA TerfhaM parivAdI.....A vAkyamAMthI evo dhvani nIkaLe che ke A TIkA pAdaliptasUrie racI che. jo evuM hoya to malayagiri dvArA uddhata "3 sumasumAyo aThThAvisenA...'vAkya A TIkAmAM kema nathI maLatuM ? A praznano eka ja uttara hoI zake ane te e ke jo upalabdha TIkA pAdaliptasUrinI ja hoya to A tathA A ja jAtanA bIjA paNa keTalAMka vAkyo A TIkAmAMthI dhIre-dhIre lupta thaI gayAM che. prastuta vRttino upasaMhAra karatAM vRttikAra malayagiri kahe che ke A kAlajJAnasamAsa ziSyonA vibodhanArtha dinakaraprajJapti (sUryaprajJapti)nA AdhAre pUrvAcArye taiyAra karela che. prastuta graMtha jenuM nAma jyotiSkaraNDaka che te paraMparAthI sarvavibhUlaka hovAne kAraNe vidvAno mATe avazya upAdeya che. je aMte nimna zloka sAthe TIkA samApta thAya yadgaditamalpamatinA jinavacanaviruddhamatra TIkAyAm / vidvadbhistattvajJaiH prasAdamAdhAya tacchodhyam // 1 // jyotiSkaraNDakamidaM gambhIrArthaM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA siddhiM tenAznutAM lokaH // 2 // arthAta prastuta TIkAmAM mArA alpabuddhi dvArA jo koI vAta jinavacanathI viruddha kahevAmAM AvI hoya to vidvAna tattvajJo kRpA karIne tene sudhArI le. A gaMbhIrArtha jyotiSkaraNDakanAM vivaraNathI malayagirine je puNya prApta thayuM che tenAthI lokanuM kalyANa thAo. jIvAbhigamavivaraNa : tRtIya upAMga jIvAbhigamanI prastuta TIkA mAM AcAryo mUla sUtranAM pratyeka padanuM vyAkhyAna karyuM che. ahIM-tahIM aneka prAcIna granthonAM nAma tathA uddharaNo paNa ApyAM che. A ja rIte keTalAka graMthakAronAM nAmano paNa ullekha karyo che. prAraMbhe nimna maMgalazloka che : praNamata padanakhatejaHpratihataniHzeSanamrajanatimiram / vIraM paratIrthiyazodviradaghaTAdhvaMsakesariNam // 1 // praNipatya gurun jIvAjIvAbhigamasya vivRtimahamanaghAm / vidadhe gurUpadezAtprabodhamAdhAtumalpadhiyAm // 2 // maMgalanuM prayojana vagere batAvyA pachI sUtronI vyAkhyA zarU karI che. "je 1. prAkRtavRtti, pR. 93 (hastalikhita). 2. ejana, pR. 266. 3. devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1919. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 malayagirivihita vRttio tuM manavama . (sU) 3-5)nuM vyAkhyAna karatAM taMtu ane paTanA saMbaMdhanI carcA karI che. A ja prasaMge (malayagirikRta) dharmasaMgrahaNi TIkAno ullekha karatAM AcArya kahe che : zruta prasaMgona, nyatra dharmasaMTIvAvetavAstha vitatvot... !' AgaLa (malayagirikRta) prajJApanATIkAno paNa ullekha che : astha vyAvyAnaM prajJApanArIjAto vevitavya... | te i maMte ! nIvALAM Rti sarIrathI...' (sU) 13)nAM vivecanamAM (haribhadrakRta) prajJApanAmUlaTIkAno paNa ullekha karyo che : rUDhIputvavAdraratve teSAmevAhArayogyAnAM skandhAnAM pradezastokatvabAhulyApekSayA prajJApanAmUlaTIkAkAreNApi vyAdhyAne rUkSmapi tathavAhite ? A ja sUtranI vyAkhyAmAM tattvArthamUlaTIkAno paNa ullekha che. "te ituM ne.." (sUtra 32)nuM vyAkhyAna karatAM AcArya saMgrahaNiTIkAno ullekha karyo che : pratithivi tUrNataH pramAAM saMgrahATIvAto bAvanI, tatra savistaramupvI..." "seviM te tha7yara.....(36)nI vyAkhyAmAM mAMDalika, mahAmAMDalika, grAma, nigama, kheTa, karbaTa, maDaMba, pattana, droNamukha, Akara, Azrama, saMbodha, rAjadhAnI vagere vividha jana-vasationAM svarUpano nirdeza karavAmAM Avyo che. te itaM madhusI...' (sU) 81)nuM vivecana karatAM AcArye jJAnIonA vividha bhedo para prakAza pADyo che ane batAvyuM che ke siddhaprAbhRta vageremAM aneka prakAranA jJAnIonuM varNana che : siddhaprAkRtAro tathAnezasfmadhanA... AgaLa vizeSaNavatI (jinabhadrakRta)no paNa ullekha che. sthivera aMte ! masa' (sU) 51)nI vyAkhyAmAM (haribhadrakRta jIvAbhigamanI) mUlaTIkA, paMcasaMgraha tathA karmaprakRtisaMgrahaNIno ullekha karavAmAM Avyo che.' pusasa ..." (sU) pa9)nI vyAkhyAmAM eka saMgrahaNI-gAthA uSkRta karavAmAM AvI che.10 narakAvAsonA vistAranuM varNana karatAM TIkAkAre kSetrasamAsaTIkA ane jabUdvIpaprajJapriTIkAno ullekha karyo che : parikSeparimALAtimavanA kSetramAlito navUdIpaprasarato vA vevitA 11 ratnaprabhApRthvInA nArakonI vedanAnuM varNana karyA pachI temanI vaikriyazaktinuM varNana karatI vakhate '2 pratisaMgraeLakhUNo fpa' ema kahetAM AcAryo karyaprakRtisaMgrahaNicUrNina pududzabdo vahuvAruM' arthAt "pRthakta zabda bahutavAcI che' e zabdo uddhata karyA 1. pR. 5 (2). 2. pR. 7 (2). 3. pR. 19 (2). 5. pR. 33 (2). 6, pR. 39. 7, pR. 46 (2). 9. pR. 64 (1). 10. pR. 77 (2)-78 (1). 4. pR. 16 (1). 8. pR. 50 (1). 11. pR. 108 (1). Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 Agamika vyAkhyAo che. nArakonI zItoSNavedanAnuM vivecana karatAM TIkAkAre zaradAdi RtuonuM svarUpa darzAvyuM che. Rtuo che che : prAvRt, varSArAtra, zarada, hemaMta, vasaMta ane grISma. A kramanA samarthana mATe pAdaliptasUrinI eka gAthA uddhata karI che : pAusa vAsAratto, sarao hemaMta vasaMta gimho ya / ee khalu chappi riU, jiNavaradiTThA mae siTThA // prathama zaratakAlasamaya kArtikasamaya che, AnuM samarthana karatAM (jIvAbhigamanA) mUlaTIkAkAranA "prathamaNarat RtimA :' A zabdo uddhata karavAmAM AvyA che. AgaLa vasudevacarita(vasudevahiMDI)no paNa ullekha che. prastuta vivaraNamAM jIvAbhigamanI mUlaTIkAnI jema ja tenI cUrNino paNa ullekha karavAmAM Avyo che tathA tenAM uddharaNo ApavAmAM AvyA che. jyotiSka devonAM vimAnonuM varNana karatAM sUtra (122)di aMte ! gosiyAmAM sevA vimA paUUttA'nuM vyAkhyAna karatAM TIkAkAre etadviSayaka vizeSa carcA mATe (malayagirikRta) candraprajJapiTIkA, sUryaprajJapriTIkA tathA saMgrahaNiTIkAnAM nAma sUcita karyA che : annakSeparihAra candraprajJaptiTIkAyAM sUryaprajJaptiTIkAyAM saMgrahaNiTIkAyAM cAbhihitAviti tato'vadhAyauM....." AgaLa dezInAmamAlAno paNa ullekha che. * ekAdaza alaMkAronA varNana mATe bharatavizAkhilano ullekha karavAmAM Avyo che je vyavacchinna pUrvono eka atyanta alpa aMza che tAni pUrvAna samrati vyachinnani tataH pUrvekhyo teto vinitina yAni maravizavanaprakRtIni tekhyo vitA... "vinayasa tAraNa' (sU) 131)nuM vivecana karatAM TIkAkAre "3ruM nIvAbAnamUnaTI ' ema kahIne sainasamu sudhitainAdhAra' e zabdo jIvAbhigamamUlaTIkAmAMthI uddhata karyA che. AgaLa rAjaprazramayopAMgamAM varNita batrIsa prakAranI nATyavidhinuM suMdara zabdAvalImAM varNana karyuM che. "navo naM aMte' (sU) 155)nI vyAkhyA karatAM AcArye sUryaprajJaptiniryuktinI eka gAthA uddhata karI che : joisiyavimANAI savvAiM havaMti phlihmiyaaii| dagaphAliyAmayA puNa lavaNe je joisavimANA // 1. pR. 119 (1). 3. pR. 130 (1). 5. pR. 174 (1). 7. pR. 194 (1). 2. pR. 122 (1). 4. pR. 136 (2), 208 (2). 6. pR. 188 (1), 8. pR. 246. 9, . 303 (2). Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio arthAt lavaNasamudrane choDIne bAkInA dvIpa-samudramAM jeTalAM paNa jyotiSThavimAna che, te badhA sAmAnya sphaTikanAM che. lavaNasamudranAM jyotiSma-vimAna udakasphATana svabhAva arthAt pANIne phADI nAkhanAra sphaTikanA banelAM che. 'samayavette naM bhaMte.....' (sU. 177)nI vyAkhyAmAM paMcavastuka ane hirabhadranI tattvArthaTIkA nAM udAharaNo ApyAM che. AgaLa tattvArthabhASya, jinabhadragaNikSamAzramaNanI svopajJa bhASyaTIkA (vizeSAvazyakabhASyaTIkA) ane paMcasaMgrahaTIkAno ullekha karatAM temanAM paNa uddharaNo ApavAmAM AvyAMche. vivaraNanA aMte AcArya malayagirie nimna zlokonI racanA karI che : jayati parisphuTavimalajJAnavibhAsitasamastavastugaNaH / pratihataparatIrthimataH zrIvIrajinezvaro bhagavAn // 1 // sarasvatI tamovRndaM, zarajjyotsneva nighnatI / nityaM vo maMgalam dizyAnmunibhiH paryupAsitA // 2 // jIvAjIvAbhigamaM vivRNvatA'vApi malayagiriNeha / kuzalaM tena labhantAM munayaH siddhAntasadbodham // 3 // vyavahAravivaraNa : prastuta vivaraNa mUla sUtra niryukti tathA bhASya para che. prAraMbhamAM prastAvanArUpa pIThikA che jemAM kalpa, vyavahAra, doSa, prAyazcitta vagere para prakAza pADavAmAM Avyo che. sarvaprathama vivaraNakAra AcArya malayagiri bhagavAna neminAtha, potAnA guruvara ane vyavahAracUrNikArane namaskAra kare che tathA vyavahAra sUtranuM vivaraNa racavAnI pratijJA kare che : 399 praNamata nemijinezvaramakhilapratyUhatimirabimbam / varNanapathamavatI, zivat che: prakRttim // z|| natvA gurupadakamalaM, vyavahAramahaM vicitranipuNArtham / vivRNomi yathAzakti, prabodhahetorjaDamatInAm // 2 // vizamapadavivaraNena, vyavahartavyo vyadhAyi sAdhUnAm / yenAyaM vyavahAraH, zrIcUrNikRte namastasmai // 3 // bhASyaM kva cedaM viSamArthagarbhaM, kvacAhameSo'lpamatiprakarSaH / tathApi samyagguparyupAstiprasAdato jAtadRDhapratijJaH // 4 // 1. pR. 338 (1). 2. pR. 340 (2). 3. pR. 379 (1). 4. pR. 401,(2). 5. pR. 411 (2). 6. pR. 466 (2). 7. saMzodhaka - muni mANeka; prakAzaka - kezavalAla premacandra modI tathA trikamalAla ugaracaMda, amadAvAda, vi.saM. 1982-5. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo kalpa (bRhatkalpa) sUtra ane vyavahAra sUtranuM aMtara spaSTa karatAM prAraMbhe ja AcArya kahe che ke kalpAdhyayanamAM prAyazcittanuM kathana to karavAmAM AvyuM che paraMtu prAyazcittadAnanI vidhi nathI batAvavAmAM AvI, vyavahAramAM prAyazcittadAna ane 400 AlocanAvidhinuM abhidhAna che. A rIte vyavahArAdhyayananI ahIM vyAkhyA karavAmAM Avaze : ..kalpAdhyayane AbhavatprAyazcittamuktaM, vyavahAre tu dAnaprAyazcittamAmAlocanAvidhizcAbhidhAsyate / tadanena sambandhenAyAtasyAsya vyavahArAdhyayanasya vivaraNaM prastUyate / " 'vyavahAra' zabdanuM vizeSa vivecana karavA mATe bhASyakAra-nirdiSTa vyavahAra,' vyavahArI ane vyavahartavya A traNenAM svarUpa para paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. vyavahArI kartArUpa che, vyavahArakaraNa rUpa che ane vyavahartavya kAryarUpa che. karaNarUpa vyavahAra pAMca prakArano che : Agama, zruta, AjJA, dhAraNA ane jIta. cUrNikAre paNa A pAMca prakAranA vyavahA2ne ka2Na kahyo che : bAda vRnivRtapaMvidho vyavahAra: jaramiti..... sUtra, artha, jIta, klpa, mArga, nyAya, ipsitavya, Arita ane vyavahAra ekArthaka che.4 2 vyavahArano upayoga gItArtha mATe che, agItArtha mATe nathI. je svayaM vyavahArane jANe che athavA samajAvavAthI samajI jAya che te gItArtha che. AthI viparIta agItArtha che. te na to svayaM vyavahArathI paricita hoya che ane na samajAvavAthI samaje che. A prakAranI vyakti mATe vyavahArano koI upayoga nathI.5 -- na vyavahArokta prAyazcittadAna mATe e Avazyaka che ke prAyazcitta ApanAra ane prAyazcitta lenAra baMne gItArtha hoya. agItArtha na to prAyazcitta ApavAno adhikArI che ke na levAno. prAyazcitta zuM che, te praznane laIne AcArye prAyazcittano artha batAvatAM tenA pratisevanA, saMyojanA, AropaNA ane riphaMcanA - A cAra bhedonuM savistAra vyAkhyAna karyuM che. pratisevanArUpa prAyazcitta dasa prakAranuM che H 1. AlocanA, 2. pratikramaNa, 3. mizra, 4. viveka, 5. vyutsarga, 6. tapa, 7. bheda, 8. mUla, 9. anavasthita, 10. pArAMcita.7 1. prathama vibhAga, pR. 1. 2. AnuM vizeSa varNana jItakalpabhASyamAM juo. 3. pR. 3. 4. pR. 5 (bhASya, gA. 7). 5. pR. 13 (bhASya, gA. 27). 6. pR. 15. 7. pR. 19. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio 401 prastuta pIThikAmAM A dasa prakAranAM prAyazcittonuM vizeSa vivecana karavAmAM AvyuM che. A ja vivecana jItakalpabhASya vagere graMthomAM paNa upalabdha che. prAyazcittadAnanI vidhinA vyAkhyAna sAthe pIThikAnuM vivaraNa samApta thAya che. AgaLanI vRttimAM prathamAdi udezonuM sUtra, niryukti tathA bhASyasparzI vivecana che. prathama hezana prathamasUtrAntargata 'paDisevittA'nuM vyAkhyAna 2di mAyA batAvyu che ke pratisevanA be prakAranI che : mUla pratisevanA ane uttara pratisevanA. mUla pratisevanA pAMca prakAranI che ane uttara pratisevanA dasa prakAranI che. AmAMthI pratyekanA pharI be bheda che : dapikA ane kalpikA - mUluttarapaDisevA mUle paMcavihe uttare dasahA / ekkekkA vi ya duvihA dappe-kappe ya nAyavvA // bhA0 38 // A gAthAnuM vyAkhyAna karatAM vRttikAra lakhe che : 'pratisevanA nAma pratisevanA sA ca dvidhA mUlottaratti, padaikadeze padasamudAyopacArAt mUlaguNAticArapratisevanA, uttaraguNAticArapratisevanA ca / tatra mUle paMcavihatti mUlaguNAticArapratisevanA paJcavidhA paJcaprakArA, mUlaguNAticArANAM prANAtipAtAdInAM paJcavidhatvAd, uttare tti uttaraguNAticArapratisevanA dazadhA dasaprakArA, uttaraguNAnAM dazavidhatayA tadaticArANAmapi dazavidhatvAt te ca dazavidhA uttaraguNA dazavidhaM pratyAkhyAnaM tadyathA - anAgatamatikrAntaM koTIsahitaM niyantritaM, sAkAramanAkAraM parimANakRtaM niravazeSaM sAGketikamaddhApratyAkhyAnaM ca / athavA ime dazavidhA uttaraguNAH / tadyathA-piNDavizodhireka uttaraguNaH, paJcasamitayaH paJca uttaraguNAH, evaM SaT tapobAhyaM SaTprabhedaM saptama uttaraguNaH, abhyantara SaTprabhedamaSTamaH, bhikSupratimA dvAdaza navamaH, abhigrahA dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnA dazamaH / eteSu dazavidheSUttaraguNeSu yA'ticArapratisevanA sApi dazavidheti / ekkekA vi ya duvihA ityAdi ekaikA mUlaguNAticArapratisevanA uttaraguNAticAra pratisevanA ca pratyeka saprabhedA dvividhA dviprakArA jJAtavyA / tadyathA - darSe kalpe ca dapikA kalpikA cetyarthaH / tatra yA kAraNamantareNa pratisevanA kriyate sA dapikA, yA punaH kAraNe sA kalpikA / pratisevanA be prakAranI che : mUlaguNAticArapratisevanA ane uttaraguNAticArapratisevanA. mUlaguNAticArapratisevanA mUlaguNonA prANAtipAtAdi pAMca prakAranA aticArone kAraNe pAMca prakAranI che. uttaraguNAticArapratisevanA 1. dvitIya vimA, pR. 13-4. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 402 Agamika vyAkhyAo dasa prakAranI che kemake uttaraguNonA dasa bheda che AthI temanA aticAronA paNa dasa bheda che. dasa prakAranA pratyAkhyAnarUpa uttaraguNa A mujaba che : anAgata, atikrAnta, koTIsahita, niyaMtrita, sAkAra, anAkAra, parimANakRta, niravazeSa, sAMketika ane addhA-pratyAkhyAna. athavA uttaraguNonA dasa bheda A che : piDavizuddhi, pAMca samitio, bAhAtapa, Abhyantaratapa, bhikSupratimA ane abhigraha. mUlaguNAticArapratisevanA ane uttaraguNAticArapratisevanAnA A bhedomAMthI pratyekanA pharI be bheda che : darya ane kathya. akAraNa pratisevanA dapikA che ane sakAraNa pratisevanA kalpikA che. A ja rIte AcAryo AgaLa paNa aneka sUtrasaMbaddha viSayonuM susaMtulita vivecana karyuM che. aMte vivaraNakAre potAnA nAma-nirdeza karatAM lakhyuM dezaka iva nirdiSTA viSamasthAneSu tattvamArgasya / viduSAmatiprazasyo jayati zrIcUrNikAro'sau // 1 // viSamo'pi vyavahAro vyadhAyi sugamo gurUpadezena / yadavApi tatra puNyaM tena janaH syAtsugatibhAgI // 2 // durbodhAtapakaSTavyapagamalabdhaikavimalakIrtibharaH / / TIkAmimAmakArSIt malayagiri: pezalavacobhiH // 3 // vyavahArasya bhagavato yathAsthitArthapradarzanadakSam / vivaraNamidaM samAptaM zramaNagaNAnAmamRtabhUtam // 4 // vivaraNanuM graMthamAna 346 25 zloka-pramANa che. prastuta saMskaraNamAM aneka azuddhio che jenuM saMzodhana atyAvazyaka che. rAjaprazrIyavivaraNa: dvitIya upAMga rAjapraznIyanA prastuta vivaraNa nA prAraMbhe vivaraNakAra AcArya malayagirie vIra jinezvara bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyA che tathA rAjaprazrIyanuM vivaraNa lakhavAnI pratijJA karI che : praNamata vIrajinezvaracaraNayugaM paramapATalacchAyam / adharIkRtanatavAsavamukuTasthitaratnacicakram / / 1 // rAjapraznIyamahaM vivRNomi yathA''gamaM gussaniyogAt / tatra ca zaktimazakti gurakho jAnanti kA cintA // 2 // 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1880. (A) Agamodaya samiti, muMbaI, san 1925. () saMpAdaka - paM. becaradAsa jIvarAja dozI, prakA.- gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda, vi.saM. 1994. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio 403 tyAra pachI AcArye A upAMganuM nAma "rAjaprazrIya kema rAkhavAmAM AvyuM te para prakAza pADyo che. teo lakhe che : 'atha kasmAd idamupAGgaM rAjapraznIyAbhidhAnamiti ? ucyate - iha pradezinAmA rAjA bhagavata: kezikumArazramaNasya samIpe yAn jIvaviSayAn praznAnakArSit yAni ca tasmai kezikumArazramaNo gaNabhRt vyAkaraNAni vyAkRtavAn, yacca vyAkaraNasamyakpariNatibhAvato bodhimAsAdya maraNAnte zubhAnuzayayogataH prathame saudharmanAmni nAkaloke vimAnamAdhipatyenAdhyatiSThat, yathA. ca vimAnAdhipatyaprAptyanantaraM samyagavadhijJAnAbhogataH zrImadvardhamAnasvAminaM bhagavantamAlokya bhaktyatizayaparItacetA: sarvasvasAmagrIsameta ihAvatIrya bhagavataH purato dvAtriMzadvidhinATyamanarInRtyat, nartitvA ca yathA''yuSkaM divi sukhamanubhUya tatazcyutvA yatra samAgatya muktipadamavApsyati, tadetatsarvamasmin upAGge'bhidheyam / paraM sakalavaktavyatAmUlam-'rAjapraznIya' iti-rAjaprazneSu bhavaM rAjapraznIyam / ' pradezI nAmaka rAjAe kezikumAra nAmaka zramaNane jIvaviSayaka aneka prazno pUchuyA. pradezInuM kezikumAranA uttarathI samAdhAna thayuM ane te potAnA zubha adhyavasAyone kAraNe maryA pachI saudharma nAmanA prathama devalokamAM vimAnAdhipati rUpe utpanna thayo. tyAMthI samyaka avadhijJAna dvArA bhagavAna vardhamAnane joIne bhaktinA atizayanA kAraNe badhI sAmagrIthI sajja thaI bhagavAna pAse Avyo ane batrIsa prakAranAM nATaka bhajavyAM. potAnA devalokanAM sukha bhogavIne tyAMthI Tyuta thaIne te kyAM jaze tathA kaI rIte mukti prApta karaze, vagere vAtonuM varNana prastuta upAMgamAM che. A badhA vaktavyanuM tAtparya e che ke A grantha rAjAnA prazno saMbaMdhita che AthI tenuM nAma "rAjaprazraya' che. prastuta vaktavyamAM AcArye graMthanA zabdArthanI sAthe sAthe ja granthanA viSaya para paNa prakAza pADyo che. - tyAra pachI vivaraNakAre bIjo prazna karyo che. A kayA aMganuM upAMga che ? A sUtrakRtAMganuM upAMga che. A sUtrakRtAMganuM upAMga kema che, te para AcArya hetupuraspara prakAza pADyo che : atha zAse rU mupama ? 3sUtrakRtI, kathA tadupati veta, 3khya sUtrazno hRA . prathama sUtrAntargata AmalakalpA - AmalakappA nAmaka nagarInuM varNana karatAM AcArya lakhe che ke te nagarI A samaye (malayagirinA samayamAM) paNa vidyamAna 1. amadAvAda saMskaraNa, pR. 2. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 Agamika vyAkhyAo che : tamina samaye gAmatanya nAma nArI gamavata, na nIkafpa sA nIra vartite....* dvitIya sUtrAntargata AmrazAlavana - aMbAlavaNa nAmaka caityanuM varNana karatAM "caitya'no artha A mujaba karyo che : vite-tteviyanastha bhAva: vA vaityam, tacca iha saMjJAzabdatvAt devatApratibimbe prasiddham, tatastadAzrayabhUtaM yad devatAyA gRhaM taNuvArA caityama, tanveda vyanArAyatanuM draSTacuM nA matAmarthatAmatanamAM "cetya' zabda devatAnA pratibiMbanA arthamAM prasiddha che. upacArathI devatAnAM pratibiMbanuM AzrayabhUta devagRha paNa caitya kahevAya che. ahIM caitya zabdanuM grahaNa vyantarAyatana rUpe karavuM joIe, nahi ke arhadAyatana rUpe. tRtIya sUtrAntargata "pada' zabdanuM vyAkhyAna karatAM dezInAmamAlAnuM eka uddharaNa ApyuM che : padarA: saMpati goda-saMpAyA ti rezInamamatAvanAt AcArya hemacandraviracita dezanAmamAlAmAM uparyukta uddharaNa upalabdha nathI. saMbhavata: A uddharaNa koI anya prAcInatara dezInAmamAlAnuM che. prastuta vivaraNamAM AcArya aneka sthAne jIvAbhigama-mUlaTIkAno ullekha karyo che tathA tenAM uddharaNo ApyAM che. kyAMka-kyAMka sUtronA vAcanA bhedapAThabhedano paNa nirdeza karyo che : 6 prAno pranthaH prAyoDapUrva mUyAnA pustay vAcanAbhedastato mA'bhUt ziSyANAM sammoha iti kvApi sugamo'pi yathAvasthitavAcanAkramapradarzanArthaM likhitaH5, atra bhUyAn vAcanAbheda:6, ata UrdhvaM sUtraM sugamaM kevalaM bhUyAn vidhiviSayo vInA ta yathAsthitavavanAthanA vimAtramuqte vagere. aMte TIkAkAre prastuta vivaraNathI prApta puNyathI sAdhujanone kRtArtha karatAM graMtha samApta karyo che : rAjapraznIyamidaM gambhIrArthaM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA sAdhujanastena bhavatu kRtI / vivaraNanuM granthamAna 3700 zloka-pramANe che : pratyakSaragaNanAto granthamAnaM vinizcitam / saptatriMzacchatAnyatra zlokAnAM sarvasaMkhyayA // piThaniryuktivRtti: * prastuta vRtti, nAmathI ja spaSTa che tema AcArya bhadrabAhukRta piNDaniryukti para 1. pR. 3. 2. pR. 7. 3. pR. 16. 4. pR. 168, 176, 177, 180, 189, 195. 5. pR. 239 6, pR. 241. 7, pR. 259, 8. devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1918. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - malayagirivihita vRttio 405 che. AmAM bhASyanI 46 gAthAono paNa samAveza che. te bhASyagAthAo hovAno nirdeza svayaM vRttikAre karyo che. prAraMbhamAM AcArye vardhamAna jinezvaranuM smaraNa karIne potAnA gurudevane praNAma karyA che tathA piDaniryuktinI saMkSipta tathA spaSTa vyAkhyA lakhavAnI pratijJA karI che : jayati jinavardhamAnaH parahitanirato vidhUtakarmarajAH / muktipathacaraNapoSakaniravadyAhAravidhidezI // 1 // natvA gurupadakamalaM gurUpadezena piNDaniyuktim / vivRNomi samAsena spaSTaM ziSyAvabodhAya // 2 // piNDaniyukti kyA sUtra sAthe saMbaddha che? A praznano uttara TIkAkAre A mujaba Apyo che. rUdrAdhyayanaparimAnazUtiyutrimUSito sArvatrio nAma kutabdhaH , tatra ca paMcamamadhyayanaM piNDaiSaNAnAmakaM, dazavaikAlikasya ca niyuktizcaturdazapUrvavidA bhadrabAhusvAminA kRtA, tatra piNDaiSaNAbhidhapaMcamAdhyayananiyuktiratiprabhUtagranthatvAt pRthak zAstrAntaramiva vyavasthApitA, tasyAzca piNDaniyuktiriti nAma kRtaM, piNDaiSaNAniyukti piMDaniyuktiriti madhyamapadalopisamAsAzrayaNAd / ' dazavaikAlika sUtranA piccheSaNA nAmanA paMcama adhyayananI (caturdaza-pUrvavid bhadrabAhusvAmikRta) niryuktinuM nAma ja piNDaniryukti che. AnuM parimANa bRhad hovAne kAraNe Ane pRthaka grantha rUpe svIkRta karavAmAM AvI. kemake A niryuktigraMtha dazavaikAlikaniryuktithI pratibaddha che AthI AnI AdimAM namaskAramaMgala paNa nathI karavAmAM AvyuM. prastuta vRttimAM AcArya malayagirie vyAkhyArUpe aneka kathAnaka ApyAM che je saMskRtamAM che. vRttinuM graMthamAna 6700 zloka-pramANa che. vRtti samApta karatAM AcAryuM piNDaniryuktikAra dvAdazAMgavid bhadrabAhu tathA piNDaniryukti-viSamapadavRttikAra (AcArya haribhadra tathA vIragaNi)ne namaskAra karyA che tathA lokakalyANanI bhAvanA sAthe arihaMta, siddha, sAdhu tathA jinopadiSTa dharmanuM zaraNa grahaNa karyuM che : yenaiSA piNDaniyuktiyuktiramyA vinirmitA / tAlAvaLe targa, nama: zrImatavAda che ? - vyAkhyAtA yaireSA viSamapadArthA'pi sulalitavacobhiH / anupakRtaparopakRto vivRtikRtastAnnamaskurve // 2 // 1. pR. 1. 2. pR. 178. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 imAM ca piMDaniryuktimatigambhIrAM vivRNvatA kuzalam / yadavApi malayagiriNA siddhiM tenAznutAM lokaH // 3 // arhantaH zaraNaM siddhAH, zaraNaM mama sAdhavaH / zaranuM binaniTTio, dharma: zaLamuttamaH // 4 // Agamika vyAkhyAo AvazyakavivaraNa : prastuta vivaraNa' Avazyakaniryukti para che. te apUrNa ja maLe che. prAraMbhamAM vivaraNakAra AcArya malayagirie bhagavAna pArzvanAtha, prabhu mahAvIra tathA potAnA gurudevanuM smaraNa karyuM che ane batAvyuM che ke joke Avazyakaniyukti para aneka vivaraNa grantho vidyamAna che paraMtu te samajavA muzkela hovAne kAraNe maMda buddhinA loko mATe pharI tenuM vivaraNa karavAmAM Ave che : pAntu vaH pArzvanAthasya pAdapadmanekhAMzavaH / azeSavighnasaMghAtatamobhedaikahetavaH // 1 // jayati jagadekadIpaH prakaTitani:zeSabhAvasadbhAvaH / kumatapataMgavinAzI zrIvIrajinezvaro bhagavAn // 2 // natvA gurupadakamalaM prabhAvatastasya mandazaktirapi / AvazyakaniryuktiM vivRNomi yathA''gamaM spaSTam // 3 // yadyapi ca vivRtayo'syAH santi vicitrAstathApi viSamAstAH / sampratijano hi jaDadhIrbhUyAnitivivRtisaMrambhaH // 4 // tyAra pachI maMgalanuM nAmAdi bhedapUrvaka vistRta vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che tathA tenI upayogitA para paryApta prakAza pADavAmAM Avyo che. A prasaMge tathA AgaLa paNa ahIM-tahIM vizeSAvazyakabhASyanI gAthAo uddhRta karavAmAM AvI che. niryuktinI gAthAonAM padono artha karatAM tatpratipAdita pratyeka viSayanuM Avazyaka pramANo sAthe saraLa bhASA tathA subodha zailImAM vivecana karavAmAM AvyuM che. A vivecananI eka vizeSatA e che ke AcArye vizeSAvazyakabhASyanI gAthAonuM svataMtra vyAkhyAna na karatAM teno bhAvArtha to potAnI TIkAmAM ApI ja dIdho che. vivaraNamAM jeTalI paNa gAthAo che, moTA bhAge vivaraNanAM vaktavyanI puSTi mATe che. vivaraNakAre bhASyanI gAthAonI vyAkhyArUpe potAnA vivaraNano vistAra na karatAM potAnA vivaraNanA samarthanarUpe Da N va', 'tathA vAda bhASyavRt', 'taleva bAraNAnuM mApyAropyAda' vagere zabdo sAthe bhASyagAthAo uddhRta karI che. vivaraNamAM 1. Agamodaya samiti, muMbaI, san 1928-1932; devacandralAlabhAI jaina pustakoddhAra, sUrata, san 1936. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ malayagirivihita vRttio 407 vizeSAvazyakabhASyanI svopajJa TIkAno paNa ullekha che. prajJAkaragupta', (Avazyaka) cUrNikAra', (Avazyaka) mUlaTIkAkAra, (Avazyaka) mUlabhASyakAra, laghIyastrayAlaMkArakAra akalaMka, nyAyavatAravivRtikAra vagereno paNa prastuta TIkAmAM ullekha ka2vAmAM Avyo che. sthAne-sthAne saprasaMga kathAnaka uSkRta karavAnuM paNa AcArya nathI bhUlyA. A kathAnako prAkRtamAM che. 'ghUma yavivitta zuM sumimmi tekha yunio'nI vyAkhyAnI pachInuM vAkya 'sAmpratama:' arthAt 'have aranAthanA vyAkhyAnano adhikAra che'nI pachInuM vivaraNa upalabdha nathI. upalabdha vivaraNa caturviMzatistava nAmaka dvitIya adhyayana sudhI ja che ane te paNa apUrNa. 8 4 bRhadkalpapIThikAvRtti A vRtti bhadrabAhusvAmikRta bRhatkalpapIThikA niryukti ane saMghadAsagaNikRta bhASya (laghubhASya) 52 che. vRttikAra malayagiri pIThikAnI bhASyagAthA 606 paryaMta ja potAnI vRtti racI zakyA. bAkI pIThikA tathA AgaLanA mUla uddezonA bhASyanI vRtti AcArya kSemakIrtie pUrI karI. A tathyanuM pratipAdana svayaM kSemakIrtie potAnI vRtti zarU karatI vakhate karyuM che :10 zrImalayagiriprabhavo yAM kartRmupAkramanta matimantaH / sA kalpazAstraTIkA, mayA'nusandhIyate'lpadhiyA // prAraMbhamAM vRttikAre vIra jinezvarane praNAma karyAM che tathA potAnA gurunAM padakamalonuM sAdara smaraNa karatAM kalpAdhyayananI vRtti racavAnI pratijJA karI che. bhASyakAra ane cUrNikAranI kRtajJatA svIkAratAM maMgalAbhidhAnanAM vyAkhyAna sAthe AgaLanI vRtti zarU karI che : prakaTIkRtaniH zreyasapadahetusthavirakalpajinakalpam / namrAzeSanarAmarakalpitaphalakalpatarukalpam // 1 // natvA zrIvIrajinaM, gurupadakamalAni bodhavipulAni / kalpAdhyayanaM vivRNomi lezato guruniyogena // 2 // bhASyaM vacAtigambhIraM, kva cAhaM jaDazekharaH / tadatra jAnate pUjyA, ye mAmevaM niyuJjate // 3 // adabhUtaguNaratnanidhau, kalpe sAhAyakaM mahAtejAH / TrIpa va tamapti jue, nayati yatIza: sa: yUnikRt // 4 // 4. pR. 128. 1. pR. 66. 2. pR. 28. 5. pR. 271. 6. pR. 377. 8. pR. 101, 135, 153, 294. 10. pR. 177. 3. pR. 83. 7. ejana. 9. jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, san 1933. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo kalpa (bRhatkalpa) sUtra tathA vyavahAra sUtra tathA temanI vyAkhyAonA racayitAonA viSayamAM potAnuM vaktavya upasthita karatAM vRttikAre batAvyuM che ke caturdaza pUrvadhara bhagavAna bhadrabAhusvAmIe sAdhuonA anugraha mATe kalpasUtra ane vyavahAra sUtranI racanA karI jethI prAyazcittano vyavaccheda na thAya. temaNe A baMne sUtronI sUtrasparzika niryukti paNa banAvI. saniryuktika sUtrone paNa alpabuddhivALA prANIo mATe samajavI agharI jaNAtAM bhASyakAre temanI 52 bhASya lakhyuM. A sUtrasparzika niryuktinuM anugamana karanAra hovAne kAraNe niryukti ane bhASya eka grantharUpa thaI gayA : tato 'mA bhUl prAzcittavyavavhelaH' kRti sAdhUnAmanuprahAya caturdazapUrvadhareLa mAvatA bhadrabAhusvAminA kalpasUtraM vyavahArasUtraM cakAri, ubhayorapi ca sUtrasparzikaniryuktiH / ime api ca kalpa-vyavahArasUtre saniryuktike alpagranthatayAmahArthatvena ca duHkhamAnubhAvato hIyamAnamedhA''yurAdiguNAnAmidAnIntanajantUnAmalpazaktinAM dugrahe duravadhAre jAte, tataH sukhagrahaNadhAraNAya bhASyakAro bhASyaM kRtavAn, tatra sUtrasparzikaniryuktyanugatamiti sUtrasparzikaniryuktirbhASyaM caiko grantho jAtaH / ' 408 vRttikAre prastuta vRttimAM prAkRta gAthAonI sAthe sAthe prAkRta kathAnako paNa uddhRta karyAM che. 'yata vaM svasthAnaprAyazcitta tato viparyastapradaLaraNe na vidheye ahIM sudhInI pIThikAvRtti AcArya malayagirinI ja kRti che jenuM graMthamAna 4600 zloka pramANa che. 1. pR. 2. 2. pR. 176. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza prakaraNa mAladhArI hemacandrakRta TIkAo mAladhArI hemacandrasUrinI paraMparAmAM thanAra maladhArI rAjazekhare potAnI prAkRtidvayAzrayanI vRttinI prazastimAM lakhyuM che ke maladhArI hemacandranuM gRhasthAzramanuM nAma pradyumna hatuM. teo rAjamaMtrI hatA ane potAnI cAra strIone choDIne maladhArI abhayadevasUri pAse dIkSita thayA hatA. A baMne AcAryonAM prabhAvazALI jIvana-caritranuM varNana maladhArI hemacandranA ja ziSya zrIcandrasUrie potAnAM munisuvrata-caritanI prazastimAM karyuM che. te ati rocaka tathA aitihAsika tathyothI yukta che. maladhArI hemacandrano paricaya ApatAM zrIcandrasUri kahe che : potAnA tejasvI svabhAvathI uttama puruSonAM hRdayane AnaMdita karanAra kaustubhamaNi samAna zrI hemacandrasUri AcArya abhayadevanI pachI thayA. teo potAnA yugamAM pravacananA pAragAmI ane vacanazaktisampanna hatA. bhagavatI jevuM zAstra to temane potAnA nAmanI jema kaMThastha hatuM. temaNe mUlagraMtha, vizeSAvazyaka, vyAkaraNa ane pramANazAstra vagere anya viSayonA ardha lakSa (?) graMtha vAMcyA hatA. teo rAjA tathA amAtya vagere badhAmAM jinazAsananI prabhAvanA karavAmAM parAyaNa ane parama kANika hatA. megha samAna gaMbhIra dhvanithI je samaye teo upadeza ApatA te samaye jinabhavananI bahAra UbhA rahIne paNa loko temanA upadezarasanuM pAna karatA hatA. vyAkhyAnalabdhisaMpanna hovAne kAraNe temanAM zAstravyAkhyAna sAMbhaLIne jaDabuddhi vALA loko paNa sahaja ja bodha prApta karI letA. siddhavyAkhyAnika (siddharSi)nI upamitibhavaprapaMcakathA vairAgya utpanna karanArI hovA chatAM paNa samajavAmAM atyaMta muzkela hatI eTalA mATe sabhAmAM tenuM vyAkhyAna lAMbA samayathI koI nahotuM karatuM. je samaye AcArya hemacandra tenuM vyAkhyAna karatA, te samaye lokone temane sAMbhaLavAmAM khUba AnaMda Avato. zrotAonI vAraMvAranI prArthanAne kAraNe temane lagAtAra traNa varSa sudhI te kathAnuM vyAkhyAna karavuM paDyuM. te pachI te kathAno pracAra khUba vadhI gayo. AcArya hemacandra nimnalikhita graMtha racyA : sarvaprathama upadezamAlA mUla ane 1. jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa, pR. 245. 2. munisuvratacaritanI prazasti, kA. 132-180. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 Agamika vyAkhyAo bhavabhAvanA mUlanI racanA karI. tadanaMtara te baMnenI kramazaH 14 hajAra ane 13 hajAra zlokapramANa vRttio racI. tyAra pachI anuyogadvAra, jIvasamAsa ane zataka (baMdhazataka)nI kramazaH 6, 7 ane 4 hajAra zloka-pramANa vRttionI racanA karI. mUla AvazyakavRtti (haribhadrakRta) para 5 hajAra zlokapramANa TippaNa lakhyuM tathA vizeSAvazyakabhASya para 28 hajAra zloka-pramANa vistRta vRtti lakhI. 1 ........ "aMte mRtyu samaye AcArya hemacandra potAnA guru abhayadevanI jema ja ArAdhanA karI. temAM eTalI vizeSatA cokkasa hatI ke temaNe sAta divasanI saMlekhanA - anazana karyuM hatuM jyAre AcArya abhayadeve 47 divasanuM anazana karyuM hatuM) ane rAjA siddharAja svayaM temanI zavayAtrAmAM joDAyA hatA jyAre abhayadevanI zavayAtrAnuM dazya temaNe potAnA mahelomAMthI ja joI lIdhuM hatuM). temanA traNa gaNadhara hatA : 1. vijayasiMha, 2. zrIcandra ane 3. vibudhacandra. temAMthI zrIcandra paTTadhara AcArya thayA. AcArya vijayasiMhe dharmopadezamAlAnI bRhadravRtti racI che. tenI samApti vi.saM. 1191mAM thaI. tenI prazastimAM AcArya vijayasiMhe potAnA guru AcArya hemacandra ane temanA guru AcArya abhayadevano je paricaya Apyo che tenAthI jaNAya che ke saM. 1191mAM AcArya maladhArI hemacandranA mRtyunA ghaNAM varSa vyatIta thaI cUkyA hatAM. AvI sthitimAM ema mAnavAmAM Ave ke abhayadevanuM mRtyu thatAM arthAt vi.saM.1168mAM hemacandra AcAryapada prApta karyuM ane lagabhaga saM. 1180 sudhI te padane zobhAvyuM to koI asaMgati nathI. temanA granthAMtanI koI paNa prazastimAM vi.saM.1177 pachInA varSano ullekha nathI maLato. AcArya hemacandra svahastalikhita jIvasamAsanI vRttinI pratanA aMte potAno je paricaya Apyo che temAM temaNe potAne yama-niyama-svAdhyAya-dhyAnanAM anuSThAnamAM rata parama naiSThika paMDita zvetAmbarAcArya bhaTTArika rUpe prastuta karyA che. A prata temaNe vi.saM.1164mAM lakhI che. prazasti A mujaba che : granthAgra 6627 / saMvat 1164 caitra sudi 4 some'dyeha zrImadaNahilapATake samastarAjAvalivirAjitamahArAjAdhirAja-paramezvara-zrImajjayasiMhadeva-kalyANavijayarAjye evaM kAle pravartamAne yamaniyamasvAdhyAyadhyAnAnuSThAnarataparamanaiSThikapaMDita-zvetAmbarAcArya 1. A sUcImAM nanTiTippaNano ullekha nathI. vizeSAvazyakabhASyanI vRttinA aMte A TippaNIno ullekha maLe che. 2. gaNadharavAda : prastAvanA, pR. 51-2. 3. zrI prazastisaMgraha (zrI zAntinAthajI jJAnabhaMDAra, amadAvAda), pR. 49. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maladhArI hemacaMdrakRta TIkAo bhaTTAraka zrIhemacandrAcAryeNa pustikA li0 zrI0 / jayAM sudhI maladhArI hemacandranI graMtharacanAno prazna che, ame munisuvratacaritanI prazastinA AdhAre upadezamAlA vage2e nava graMthono ullekha karyo che. vizeSAvazyakabhASyanI vRttinA aMte AcArye svayaM grantharacanAno krama Apyo che ane granthasaMkhyA dasa ApI che. munisuvratacaritamAM ullikhita nava graMthomAM eka graMtha vadhAre joDavAmAM Avyo che ane te che nanjiTippaNa. A graMthanI koI paNa pratano kyAMya ullekha nathI maLato. evuM hovA chatAM paNa jo vizeSAvazyakabhASyanI vRttimAM ullikhita graMthasaMkhyA tathA racanAkrama yogya mAnavAmAM Ave to maladhArI hemacandranI graMtharacanAno krama A mujaba hovo joIe : 1. AvazyakaTippaNa, 2. zatakavivaraNa, 3. anuyogadvAravRtti, 4. upadezamAlAsUtra, 5. upadezamAlAvRtti, 6. jIvasamAsavivaraNa, 7. bhavabhAvanAsUtra, 8. bhavabhAvanAvivaraNa, 9. nandiTippaNa, 10. vizeSAvazyakabhASya-bRhavRtti. A krama zrIcandrasUrikRta munisuvratacaritamAM ullikhita pUrvokta kramathI kaMIka judo ja che. A granthonuM parimANa lagabhaga 80000 zloka-pramANa che. A badhA graMtho viSayanI dRSTie prAyaH svataMtra che AthI temAM punarAvRtti mATe vizeSa zakyatA nathI. AvazyakavRttipradezavyAkhyA : A vyAkhyA' haribhadrakRta AvazyakavRtti para che. Ane hAribhadrIyAvazyakavRtti TippaNaka paNa kahe che. tenI para prastuta vyAkhyAkAra AcArya hemacandranA ja ziSya zrIcaMdrasUrie eka vadhAre TippaNa lakhyuM che jene pradezavyAkhyATippaNa kahe che. prAraMbhe vyAkhyAkAra Adijinezvara (RSabhadeva)ne namaskAra kare che. tadanaMtara vardhamAnaparyanta bAkI samasta tIrthaMkarone namaskAra karI saMkSepamAM TippaNa lakhavAnI pratijJA kare che : jagattrayamatikramya sthitA yasya padatrayI / . 411 viSNoriva tamAnamya zrImadAdyajinezvaram // 1 // zeSAnapi namaskRtya, jinAnajitapUrvakAn / zrImato varddhamAnAntAn, muktizarmmavidhAyinaH // 2 // samupAsitagurujanataH samadhigataM kiJcidAtmasaMsmRtaye / saGkSepAdAvazyakaviSayaM TippanamahaM vacmi // 3 // 1. zrIcaMdrasUrivihita TippaNasahita - devacaMdra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1920. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agamika vyAkhyAo tyAra pachI vyAkhyAkAre hAribhadrIya AvazyakavRttinAM keTalAMka kaThina,sthaLonuM saraLa zailImAM vyAkhyAna karatAM aMte vyAkhyAgata doSonI saMzuddhi mATe munijanone prArthanA karI che :1 iti gurujanamUlAdarthajAtaM svabuddhayA, yadavagatamihAtmasmRtyupAdAnahetoH / taduparacitametat yatra kiJcitsadoSa, 412 mayi kRtagurutoSaistatra zodhyaM munIndraiH // 1 // chadmasthasya hi mohaH kasya na bhavatIha karmmavazagasya / sadabuddhivirahitAnAM vizeSato madvidhAsumatAm // 2 // prastuta vyAkhyAnuM graMthamAna 4700 zlokapramANa che. anuyogadvAravRtti H A vRtti anuyogadvAranA sUtrono saralArtha prastuta karavA mATe banAvavAmAM Ava che. prAraMbhamAM AcArye vIr jinezvara, gautamAdi sUrivarga tathA zrutadevatAne namaskAra karyA che : samyak surendrakRtasaMstutapAdapadmamuddAmakAmakarirAjakaThorasiMham / saddharmmadezakavaraM varadaM nato'smi, vIraM vizuddhatarabodhanidhi sudhIram // 1 // anuyogabhRtAM pAdAn vande zrIgautamAdisUrINAm / niSkAraNabandhUnAM vizeSato dharmmadAtRNAm // 2 // yasyAH prasAdamatulaM saMprApya bhavanti bhavyajananivahAH / anuyogavedinastAM prayataH zrutadevatAM vande // 3 // prathama sUtra'nALa paMcavid....'nI vyAkhyA zarU karatAM pahelAM vRttikAra kahe che ke joke prAcIna AcAryoe cUrNi ane TIkA (hAribhadrIya) dvArA A granthanuM vyAkhyAna karyuM che paraMtu alpa buddhivALA ziSyo mATe te samajavAmAM muzkela hovAne kA2Ne huM maMdamati pharI AnuM vyAkhyAna zarU karuM chuM : rU 7 yadyapi yUniTInAdvAreLa vRddhapi vihitaH tathApi tadvacasAmatigambhIratvena duradhigamatvAd mandamatinA'pi mayA'sAdhAraNa 1. pR. 117. 2. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, san 1880. (A)devacaMdra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1915-6. (i) Agamodaya samiti, muMbaI, san 1914. (I) kezarabAI jJAnamaMdira, pATaNa, san 1939. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAladhArI hemacaMdrakRta TIkAo 413 zrutabhaktijanitautsukyabhAvato'vicAritasvazaktitvAdalpadhiyAmanugrahArthatvAcca kartumArabhyate "se urva taM tirAne...' (sU) 123)nI vRttimAM rasanuM vivecana karatAM vRttikAre bhiSazAstranA "snekhAmaf% fpatta tRSa ke viSe vAra....' vagere aneka zloko uddhata karyA che. A ja rIte saptasvaranI vyAkhyAmAM tathA anyatra paNa aneka zloko uddhata karyA che. A vRttinA aMte paNa te ja prazasti che je vizeSAvazyakabhASyanI vRttinA aMte che. AmAM vRtti-racanAno samaya nathI ApavAmAM Avyo. AnuM graMthamAna pa900 zlokapramANa che. vizeSAvazyakabhASya-bRhadravRtti prastuta vRttine ziSyahitAvRtti paNa kahe che. A mAladhArI hemacandrasUrinI bRhattama kRti che. AmAM AcArye vizeSAvazyakabhASyamAM pratipAdita aneka viSayone ati saraLa tathA subodha zailImAM samajAvyA che. dArzanika carcAnI pradhAnatA hovA chatAM paNa zailImAM kliSTatA nathI AvavA pAmI, te A TIkAnI eka bahu moTI vizeSatA che. zaMkA-samAdhAna ane praznottaranI paddhatinuM prAdhAnya hovAne kAraNe pAThakanI arucino sAmano nathI karavo paDato. ahIM-tahIM saMskRta kathAnakonAM uddharaNathI viSaya-vivecana paNa vadhu saraLa thaI gayuM che. A TIkAne kAraNe vizeSAvazyakabhASyanAM paThana-pAThanamAM atyadhika saraLatA thaI gaI che, temAM koI saMdeha nathI. A TIkAthI bhASyakAra ane TIkAkAra baMnenA vazamAM asAdhAraNa vRddhi thaI che. TIkAnA prAraMbhe AcArya vardhamAna jinezvara, sudharmAdipramukha sUrisaMgha, svaguru, jinabhadra ane zrutadevatAnI savinaya vaMdanA karI che : zrIsiddhArthanarendravizrutakulavyomapravRttodayaH, . sabodhAMzunirastadustaramahAmohAndhakArasthitiH / dRptAzeSakuvAdikauzikakulaprItipraNodakSamo, jIyAdaskhalitapratApataraNiH zrIvardhamAno jinaH // 1 // yena krameNa kRpayA zrutadharma eSa, ___ AnIya mAdRzajane'pi hi saMpraNItaH / / 1. pATaNa - saMskaraNa, pR. 100. 2. pR. 117-6 3. (a) yazovijaya jaina graMthamAlA, banArasa, vIra saM. 2427-2441. (A) gujarAtI bhASAMtaraM- cunIlAla hukamacanda, Agamodaya samiti, muMbaI, san 1924 7. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 Agamika vyAkhyAo zrImatsudharmagaNabhRtpramukhaM nato'smi, mUriyananAM svagurUjI mavatyA che. 2 . AvazyakapratinibaddhagabhIrabhASya pIyUSajanmajaladhirguNaratnarAziH khyAtaH kSamAzramaNatAguNataH kSitau yaH, so'yaM gaNivijayate jinabhadranAmA // 3 // carcA: praviparitaddhavothA:, . pAraM vrajanti sudhiyaH zrutatoyarAzeH / sAnugrahA mayi samIhitasiddhaye'stu, sarvajJAsinoratA zratahevAsI ja . vizeSAvazyakabhASya zuM che tathA tenI prastuta vRttinI zuM AvazyakatA che tenuM samAdhAna karatAM TIkAkAre batAvyuM che ke sAmAyikAdi SaDadhyayanAtmaka zrutaskanvarUpa AvazyakanI arthataH tIrthakaroe tathA sUtrataH gaNadharoe racanA karI. tenI gaMbhIrthatA tathA nityopayogitAne dhyAnamAM rAkhatAM caturdaza pUrvadhara zrImad bhadrabAhusvAmIe A sUtranI vyAkhyAnarUpa niyukti banAvI. A niryuktimAM paNa sAmAyikAdhyayana-niryuktine vizeSa mahattvapUrNa samajatAM zrImadra jinabhadragaNi kSamAzramaNaviracita svopajJa vRtti tathA koTyAcAryavihita vivaraNa - A be TIkAo vidyamAna che paraMtu te ati gaMbhIra vAkyAtmaka tathA kaMIka saMkSipta hovAne kAraNe maMdamati ziSyo mATe muzkela jaNAya che. A ja muzkelIne dUra karavA mATe prastuta vRtti zarU karavAmAM AvI rahI che. vRttinA aMte prazasti-sUcaka agIyAra zloka che jemAM vRttikAranuM nAma hemacandrasUri tathA temanA gurunuM nAma abhayadevasUri batAvavAmAM AvyuM che ane kahevAmAM AvyuM che ke rAjA jayasiMhanA rAjyamAM saM. 1175nI kArtika zuklA paMcamInA divase A vRtti samApta thaI 2. -soDamayevasUrimavat tegaH prasiddha muvi 1 / tacchiSyalavaprAyairagItArthairapi ziSTajanatuSTayai / . zrIhemacandrasUribhiriyamanuracitA prakRtavRttiH // 10 // zaradAM ca paMcasaptatyadhikaikAdazazateSvatIteSu / kArtikasitapaJcamyAM zrImajjayasiMhanaparAjye // 11 // vRttinuM graMthamAna 28000 zloka pramANa che. 1, pR. 1-2. 2. pR. 13pa9. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza prakaraNa nemicandravihita uttarAdhyayana-vRtti nemicandrasUrinuM bIjuM nAma devendramaNi che. prAraMbhamAM teo devendramaNi nAmathI ja prasiddha hatA paraMtu pachIthI nemicandrasUri nAmathI prasiddha thayA. temaNe vi.saM.1129mAM uttarAdhyayana para sukhabodhA nAmaka eka TIkA racI. A TIkAmAM aneka prAkRta AkhyAno uddhata karavAmAM AvyAM che. A daSTie nemicandrasUri haribhadrasuri ane vAdivetAla zAntisarInI zailInI adhika najIka che, nahi ke zIlAMkasUrinI ke jemaNe A prakAranAM AkhyAna saMskRtamAM prastuta karyA che. uttarAdhyayana-sukhabodhI vRtti zAntAcAryavihita ziSyahitA nAmaka bRhadravRttinA AdhAre racavAmAM AvI che. te saraLa tathA subodha hovAne kAraNe tenuM nAma sukhabodhA rAkhavAmAM AvyuM che. prAraMbhamAM vRttikAre tIrthakaro, siddho, sAdhuo tathA zrutadevatAne namaskAra karyA che tathA vRddhakRta (zAtyAcAryakRta) bahmartha tathA gaMbhIra vivaraNamAMthI samuddhata karIne AtmasmRtyartha tathA jaDamati ane saMkSeparuci dharAvanAranA hitArthe pAThAMtaro ane arthAtaro vinA uttarAdhyayananI sukhabodhA-vRtti racavAnI pratijJA karI che : praNamya vighnasaMghAtaghAtinastIrthanAyakAn / siddhAMzca sarvasAdhUMzca, stutvA ca zrutadevatAm // 1 // AtmasmRtaye vakSye, jaDamatisaMkSeparucihitArthaM ca / ekaikArthanibaddhAM, vRti sUtrasya sukhabodhAm // 2 // bahvarthAd vRddhakRtAd, gaMbhIrAd vivaraNAt samuddhRtya / adhyayanAnAmuttarapUrvANAmekapAThagatAm // 3 // arthAntarANi pAThAntarANi sUtre ca vRddhaTIkAtaH / boddhavyAni yato'yaM, prArambho gamanikAmAtram // 4 // vRttinA aMte prazasti che jemAM vRttikAra nemicandrAcAryanA gaccha, guru, gurubhrAtA, vRttiracanAnuM sthAna, samaya vagereno ullekha che. AmAM ja zAjyAcAryanA gaccha vagereno paNa ullekha che jenI vRttinA AdhAre prastuta vRttinI racanA karavAmAM AvI che. nemicandrAcArya bRhagacchIya udyoMtanAcAryanA ziSya upAdhyAya ApradevanA ziSya che. temanA gurubhrAtAnuM nAma municandrasUri che, jemanI preraNAthI A vRtti banI che. 1. puSpacandra khemacandra, vaLAda, san 1937. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 Agamika vyAkhyAo vRttinI racanAnuM sthAna aNahilapATaka nagara (dohiMDa zeThanuM dha2) che tathA samAptino samaya vi.saM. 1128 che : vizrutasya mahIpIThe, bRhadgacchasya maNDanam / zrImAn vihArukapraSThaH sUrirudyotanAbhidhaH // 9 // ziSyastasyA''mradevo'bhUdupAdhyAyaH satAM mataH / yatraikAntaguNApUrNe, doSairlebhe padaM na tu // 10 // zrInemicandrasUriruddhRtavAn vRttikAM tadvineyaH / gurusodarya zrImanmunicandrAcAryavacanena // 11 // aNahilapATakanagare, dohaDisacchreSThisatkavasatau ca / santiSThatA kRteyaM, navakaraharavatsare caiva // 13 // vRttinuM graMthamAna 12000 zrlokapramANa che : anuSTubhAM sahastrANi, gaNitakriyayA'bhavan / dvAdaza granthamAnaM tu, vRtterasyA vinizcitam // Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodaza prakaraNa zrIcaMdrasUrivihita vyAkhyAo zrIcandrasUrinuM bIjuM nAma pArzvadevagaNi che. teo zIlabhadrasUrinA ziSya che. temaNe vi.saM. 1174mAM nizIthasUtranI vizeSacUrNinA vIsamA udezakanI vyAkhyA karI che. A sivAya nimna graMtho para paNa temanI TIkAo che : zramaNopAsakapratikramaNa (Avazyaka), nandI (nandIdurgapadavyAkhyA), jItakalpa-bRhacUrNi, nirayAvalikAdi aMtima pAMca upAMga. nizIthacUrNi-durgapadavyAkhyA : nizIthacUrNinA vIsamA udeza para zrIcandrasUrie durgapadavyAkhyA nAmaka TIkA racI che. cUrNinA kaThina aMzone saraLa tathA subodha banAvavA mATe ja prastuta vyAkhyA racavAmAM AvI che. jemake vyAkhyAkAra prAraMbhamAM ja lakhe che : viMzodeze zrInizIthasya cUrNI, durgaM vAkyaM yat padaM vA samasti / svasmRtyarthaM tasya vakSye subodhAM, vyAkhyAM kAMcit sadgurubhyo'vabuddhAm // 2 // A vyAkhyAno adhika aMza vividha prakAranA mAsInA bhaMga, divasonI gaNatarI vagere saMbaMdhita hovAne kAraNe nIrasa che. cUrNikAra jinadAsagaNi mahattaranAM nAma saMbaMdhita aMtima be gAthAonI vyAkhyA karatAM vyAkhyAkAra kahe che : ...3 phuda - 1 | Raa rA tI || 2 | za | va ta vavanAt svaradiyo hakArAntA grAhyAH / tadiha prathamagAthayA jiNadAsa ityevaMrUpaM nAmAbhihitaM, dvitIyagAthayA tadeva vizeSayitumAha-jiNadAsa mahattara iti tena racitA cUrNiriyam / ' aMte vyAkhyAkAra potAno paricaya ApatAM kahe che : zrIzAli( zIla)bhadrasUrINAM, ziSyaiH zrIcandrasUribhiH / dvizadezAje cAdhyA, gUMthA vaipAve ? | 1. sanmati jJAnapITha, AgarA, san 1960 (nizIthasUtranA caturtha vibhAga aMtargata, pR. 413 443), 2. pR. 443. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 Agamika vyAkhyAo arthAt zrI zAlinazIla)bhadrasUrinA ziSya zrIcandrasUrie potAnA tathA bIjAo mATe vIsamA udezanI A vyAkhyA banAvI. A ja rIte vyAkhyAnI samAptino samaya-nirdeza karatAM AcArya kahe che : vedAvarudayukte, vikramasaMvatsare tu mRgazIrSe / mAghasitadvAdazyAM, samarthiteyaM ravau vAre // 2 // nirayAvalikAvRtti: A vRtti aMtima pAMca upAMgabhUta nirayAvalikA sUtra para cheH nirayAvalikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacUlA ane vRSNidazA. A vRtti sivAya A sUtranI bIjI koI TIkA nathI. vRtti saMkSipta tathA zabdArthapradhAna che. prAraMbhamAM AcArya pArzvanAthane praNAma karyA che : pArzvanAthaM namaskRtya prAyo'nyagranthavIkSitA / nirayAvalizrutaskandhe vyAkhyA kAcit prakAzyate // vRttinA aMte vRttikAranAM nAma, guru, vRttilekhananA samaya, sthAna vagereno koI ullekha nathI. mudrita pratanA aMte mAtra ti zrIvandravRriviti nirayAvatrikRtandhavivaramAM samAviti | zrIratu !' eTalo ja ullekha che. 2 vRttinuM graMthamAna 600 zlokapramANa che. jItakalpabRhasthUrNi-viSamapadavyAkhyA : A vyAkhyA siddhasenagaNita jIvakalpabRhasthUrNinA viSamapadonAM vivecana rUpe che. prAraMbhamAM vyAkhyAkAra zrIcandrasUrie bhagavAna mahAvIrane namaskAra karIne svaparopakAra nimitta jItakalpabRhasthUrNinI vyAkhyA karavAnI pratijJA karI che : natvA zrImanmahAvIraM svaparopakRtihetave / jItakalpabRhaccUrNeAkhyA kAcit prakAzyate // satya..' vagere prAraMbhanI ekAdaza cUrNi-gAthAo (maMgalagAthAo)nI vyAkhyA ryA pachI AcArye "o vi sIso...' vagere pAThonA kaThina padonuM 1. (a) rAyabahAdura dhanapatasiMha, banArasa, san 1885. (A) Agamodaya samiti, sUrata, san 1922. (i) gUrjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda, san 1934. 2. amadAvAda-saMskaraNa, pR. 39. 3. jaina sAhitya saMzodhaka samiti, amadAvAda, san 1926, Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcaMdrasUrivihita vyAkhyAo 419 vyAkhyAna karyuM che. vacce-vacce potAnA vakatavyanI puSTi mATe prAkRta gAthAo uddhRta DarI che. 1 aMte vyAkhyAkAre potAno nAmollekha karatAM batAvyuM che ke prastuta vyAkhyA saM. 1227mAM mahAvI2-janmakalyANanA divase ravivAre pUrNa thaI. AnuM granthamAna 1120 zloka pramANa che : jItakalpabRhaccUrNau vyAkhyA zAstrAnusArataH / zrIcandrasUribhirdRbdhA svaparopakRtihetave // 1 // muninayanataraNi (1227 ) varSe zrIvIrajinasya janmakalyANe / prakRtagranthakRtiriyaM niSpattimavApa ravivAre // 2 // ekAdazazataviMzatyadhikazlokapramANagranthAgram / granthakRtiH pravivAcyA munipuGgavasUribhiH // 4 // yadihotsUtraM kiJcid dRbdhaM chadmasthabuddhibhAvanayA / tanmayi kRpAnukalitaiH zodhyaM gItArthavidvadbhiH // 5 // 1. pR. 36, 38, 38, 44, 49. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza prakaraNa anya TIkAo uparyukta TIkAkAra AcAryo sivAya bIjA paNa evA AcAryo che jemaNe AgamonA TIkAnirmANamAM potAnuM yogadAna ApyuM che. zivaprabhasUrinA ziSya zrIkilakasUrie Avazyaka sUtra para vi.saM.1296mAM TIkA lakhI che jenuM nAma laghuvRtti che. A sivAya jItakalpa ane dazavaikAlika para paNa temanI TIkAo che. kSemakIrtie malayagikRita bRhatkalpanI apUrNa TIkA pUrI karI che. mahendrasUri (saM. 1294)nA ziSya bhuvanatuMgasUrie catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna ane saMstAraka A prakIrNako para TIkAo racI che. A ja rIte guNaratna (saM.1484)e bhaktaparijJA, saMstAraka, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna nAmaka prakIrNako para TIkAo racI che. vijayavimala (saM. 1634)nI taMdulavaicArika ane gacchAcAra prakIrNako para TIkAo che. vAnararSie gacchAcAra prakIrNaka para vRtti lakhI che. hIravijayasUrie saM. 1639mAM ane zAnticandragaNie saM. 1960mAM jambudrIpaprajJapti para TIkAo lakhI che. zAnticandragaNinI TIkAnuM nAma prameyaratnamaMjUSA che. jinahaMse saM. 1582mAM AcArAMga para vRtti (dIpikA) lakhI che. saM. 1583mAM harSakule sUtrakRtAMgadIpikAnI racanA karI. bhagavatI ane uttarAdhyayana para paNa temaNe TIkAo lakhI. lakSmIkallolagaNie AcArAMga (saM. 1596) ane jJAtAdharmakathA 52, dAnazekhare bhagavatI para (vyAkhyAprajJaptilaghuvRtti), vinayahaMse uttarAdhyayana ane dazavaikAlika para TIkAo lakhI che. A sivAya AvazyakAdi para anya AcAryonI paNa TIkAo che. Avazyakapara jinabhaTa, namisAdhu (saM. 1122), jJAnasAgara (saM. 1440), mANikyazekhara, zubhavardhanagaNi (saM.1540), dhIrasundara (saM.1500), zrIcandrasUri (saM.1222), kulaprabha, rAjavallabha, hitaci (saM. 16970) vageree, AcArAMga para ajitadevasUri, pArzvacandra (saM.1572), mANikyazekhara vageree, sUtrakRtAMga para sAdhuraMga upAdhyAya (saM.1599), pArzvacandra vageree, sthAnAMga para nagarSigaNi (saM.1957), pArzvacandra, sumatikallola ane harSanaMdana (saM. 1705) vageree, samavAyAMga para megharAja vAcaka vageree, vyAkhyAprajJapti-bhagavatI 5ra bhAvasAgara, padmasundaragaNi vageree, jJAtAdharmakathA 1. pArzvacandrakRta TIkAo gujarAtImAM che. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo 421 52 kastUracandra (saM. 1899) vageree, upAsakadazAMga para harSavallabha upAdhyAya (saM.1693), vivekahaMsa upAdhyAya vageree, praznavyAkaraNa para jJAnavimalasUri, pArzvacandra, ajitadevasUri vageree, aupapAtika para rAjacandra ane pArzvacandra, rAjaprazrIya para rAjacandra, ratnaprabhasUri, samaracandrasUri vageree, jIvAbhigama para padmasAgara (saM. 1700) vageree, prajJApanA 52 jIvavijaya (saM.1784) vageree, jaMbuddIpaprajJapti para puNyasAgara (saM. 1645) vageree, catuHzaraNa para vinayarAjagaNi, pArzvacandra, vijayasenasUri vageree, AturapratyAkhyAna para hemacandragaNi vageree, saMstAraka para samaracandra (saM.1603) vageree, taMdulavaicArika para pArzvacandra vageree, bRhatkalpa 52 saubhAgyasAgara vageree, uttarAdhyayana para kIrtivallabha (saM. 1552), kamalasaMyama upAdhyAya (saM.1554), taporatna vAcaka (saM. 1550), guNazekhara, lakSmIvallabha, bhAvavijaya (saM.1689), harSanandanagaNi, dharmamandira upAdhyAya (saM.1750), udayasAgara (saM.1546), municandrasUri, jJAnazIla gaNi, ajitacandrasUri, rAjazIla, udayavijaya, megharAja vAcaka, nagarSigaNi, ajitadevasUri, mANikyazekhara, jJAnasAgara vageree, dazavaikAlika para sumatisUri, samayasundara (saM. 1681), zAntidevasUri, somavimalasUri, rAmacandra (saM.1667), pArzvacandra, merusundara, mANikyazekhara, jJAnasAgara vageree, piNDaniryukti para kSamAratna, mANikyazekhara vageree, nandI para jayadayAla, pArzvacandra vageree, oghaniryukti para jJAnasAgara (saM.1439) ane mANikyazekhare tathA dazAzrutaskandha para brahmamuni (brahmarSi) vageree TIkAo lakhI che. A TIkAo sivAya keTalIka TIkAo ajJAta AcAryo dvArA paNa lakhavAmAM AvI che. keTalAka AcAryonAM nAma, samaya vagerenA viSayamAM paNa hajI sudhI aMtima nirNaya nathI thaI zakyo. AvI sthitimAM koInuM nAma ekathI vadhAre vakhata AvI javuM azakya nathI. 1 A ja rIte aneka TIkAonA viSayamAM paNa pUro nizcaya nathI thaI zakyo. vizeSa karIne anupalabdha TIkAonI yathArtha sthiti viSayamAM to aneka prakAranI zaMkAo svAbhAvika che. AgaLa keTalIka prakAzita TIkAono paricaya ApavAmAM Ave che. bRhatkalpavRtti H AcArya malayagiriSkRta bRhatkalpanI apUrNa vRtti pUrI karavAnuM zreya AcArya kSemakIrtine che. pIThikA-bhASyanI 606 gAthAothI AgaLanAM saMpUrNa bhASya (laghubhASya)nI vRtti A ja AcAryanI kRti che. zailI vagerenI dRSTie A vRtti 1. juo -- jinaratnakoza : prathama bhAga. 2. jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, san 1933-1942. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 2 Agamika vyAkhyAo malayagirikRta TIkAnI samakakSa ja che. prAraMbhamAM AcArya sarvajJa mahAvIra, kalpa (bRhatkalpa) sUtrakAra bhadrabAhu, bhASyakAra saMghadAsagaNi, cUrNikAra munIndra, vRttikAra malayagiri, zivamArgopadeSTA svaguru tathA varadA zrutadevIne namaskAra karyA che tathA malayagiriprArabdha kalpazAstraTIkA pUrNa karavAnI pratijJA karI che. vRttinA aMte lAMbI prazasti che. te mujaba AcArya kSemakIrtinA gurunuM nAma vijayacandrasUri hatuM. vijayacandrasUri AcArya jagandrasUrinA ziSya hatA. AcArya kSemakIrtinA be gurabhAI hatA jemanAM nAma vajasena ane padmacandra hatAM. prastuta vRttinI samApti jyeSTha zuklA dazamI vi.saM. 1332mAM thaI che. A vizAla vRttinuM granthamAna 42600 zlokapramANe che : jyotsanAmaGghalayA yayA dhavalitaM vizvambharAmaNDalaM, yA niHzeSavizeSavijJajanatAcetazcamatkAriNI / tasyAM zrIvijayendusUrisuguroniSkRtrimAyA guNa zreNe: syAd yadi vAstavasvatavakRtau vijJaH sa vAcAMpatiH // 15 // tatpANipaGkajarajaHparipUtazIrSAH, ziSyAstrayo dadhati samprati gacchabhAram / zrIvajrasena iti sadgururAdimo'tra, zrIpadmacandrasugurustu tato dvitIyaH // 16 // * tArtIyIkasteSAM, vineyaparamANuranaNuzAstre'smin / zrIkSemakIrtisUrivinirmame vivRtimalpamatiH // 17 // zrIvikramataH kAmati, nayanAgniguNenduparimite (1332) varSe / jyeSThazvetadazamyAM, samarthitaiSA ca hastArke // 18 // AvazyakaniryuktidIpikA : mANijyazekharasUrikRta prastuta dIpikA Avazyakaniryuktino artha samajavA mATe khUba ja upayukta TIkA che. AmAM niryukti-gAthAono ati saraLa tathA saMkSipta zabdArtha tathA bhAvArtha ApavAmAM Avyo che. kathAnakono sAra paNa khUba ja saMkSepamAM samajAvI devAmAM Avyo che. prAraMbhe dIpikAkAre vIra jinezvara ane potAnA guru merUtuMgasUrine namaskAra karyA che tathA AvazyakaniyuktinI dIpikA racavAno saMkalpa karyo che. 1. kA. 1-8. 2. pR. 1712. 3. vijayadAnasUrIzvara jaina graMthamAlA, sUrata, san 1939-1949. Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo 423 natvA zrIvIrajinaM tadanu zrImestuMgasUrigurun / kurve zrIAvazyakaniryukterdIpikAmamalAm // A dIpikA durgapadArtha sudhI ja sImita che, teno dIpikAkAre prAraMbhamAM ja svI 12. yo cha : zrIAvazyakasUtraniyuktiviSayaH prAyo durgapadArthaH kathAmAtraM niyuktyuidAhRtaM ca likhyate / mNgvaay29|| 3pe nanhI sUtranA prAramanI prayAsa thAmI, 4 dIpikAkAranA kathanAnusAra devaddhigaNipraNIta che, uddhata karyA pachI 'AbhiNibohiyanANa....' vagaire gAthAsonuM vyAdhyAna za3 yuM che. havAnA aMtanI prazastimAM batAvavAmAM AvyuM che ke prastuta graMthakAra mANijyazekharasUri aMcalagacchIya mahendraprabhasUrinA ziSya merUtuMgasUrinA ziSya che. Avazyakaniryukti-dIpikA uparAMta nimna TIkAo paNa temanI ja kRtio che : 1. dazavaikAlika niryukti-dIpikA, 2. pie niyutihApi, 3. modhaniyuti-pi, 4. uttadhyayana-piDA, 5. mAyA2-bIpi... prazasti pramANe cha : te zrIaJcalagacchamaNDanamaNizrImanmahendraprabha zrIsUrIzvarapaTTapaMkajasamullAsollasadbhAnavaH / tarkavyAkaraNAdizAstraghaTanAbrahmAyamANAzciraM, zrIpUjyaprabhumerutuGgaguravo jIyAsurAnandadAH // 1 // tacchiSya eSa khalu sUriracIkarat zrI mANikyazekhara iti prathitAbhidhAnaH / caJcadvicAracayacetanacArumenAM, saddIpikAM suvihitavratinAM hitAya // 2 // muninicayavAcyamAnA tamoharA dIpikA piMDaniryukteH / oghaniyuktidIpikA dazavaikAlikasyApyuttarAdhyayanadIpike // 3 // . AcAradIpikAnAvatattvavicAraNaM tathAsya / ekakartRtayA granthA amI asyAH sahodarAH // 4 // mANijyazekharasUri saMbhavataH vikramanI 15mI sadImAM vidyamAna hatA. aMcalagacchIya merUtuMgasUrinA ziSya jayakIrtisUrie vi.saM.1483mAM eka caityanI - 1. prathama vibhAga, pR. 1. 2. iha zrIdevavAcaka ityaparanAmA devaddhigaNinipaJcakarUpaM nandigranthaM vaktukAmo maMgalArtha..... - mena. 3. tRtIya vibhAga, pR. 46. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 Agamika vyAkhyAo derInI pratiSThA karAvI hatI : saMvat 148rU varSe prathama vaizAla jIva churU gurau zrIaMcalagacche zrImerutuMgasUrINAM paTTodhareNa zrIjayakIrtisUrIzvara sugurUpadezena..... zrIjiulA pArzvanAthasya caitye lehari (3) hrApitA....... prastuta dIpikAnA praNetA mANikyazekharasUri paNa aMcalagacchIya merutuMgasUrinA ja ziSya che. AvI sthitimAM jo jayakIrtisUri ane mANikyazekharasUrine gurubhrAtA rUpe mAnavAmAM Ave to dIpikAkAra mANikyazekharasUri sahaja ja vikramanI 15mI zatAbdInA sAbita thAya che. bIjI vAta e che ke prastuta graMthanI vi.saM.1550 pUrve lakhavAmAM AvelI koI prata paNa upalabdha nathIra jenA AdhAre temane adhika prAcIna sAbita karI zakAya. AcArAMgadIpikA : zIlAMkAcAryakRta AcArAMgavivaraNanA AdhAre viracita prastuta dIpikA caMdragacchIya mahezvarasUrinA ziSya ajitadevasUrinI kRti che. Ano racanAsamaya vi.saM. 1629nI AsapAsa che.4 TIkA saraLa, saMkSipta tathA subodha che. Ano uttarArdha hajI sudhI prakAzamAM nathI Avyo. prAraMbhamAM AcArye vardhamAna jinezvaranuM smaraNa karyuM che tathA AcArAMga sUtranI bRhavRtti (zIlAMkakRta)nI durtigAhatA batAvIne alpa buddhivALA mATe prastuta dIpikA lakhavAno saMkalpa karyo che H varddhamAnajino jIyAd, bhavyAnAM vRddhido'nizam / buddhivRddhikaro'smAkaM bhUyAt trailokyapAvanaH // 1 // zrIAcArAGgasUtrasya, bRhadvRttiH savistarA / durvigAhA'lpabuddhInAM kriyate tena dIpikA // 2 // + 2 gacchAcAravRtti H A vRtti' tapAcchIya AnandavimalasUrinA ziSya vijayavimalagaNinI kRti che. Ano racanAkALa vi.saM. 1634 tathA graMthamAna 2850 zlokapramANa che. vRtti vistRta che tathA prAkRta kathAnakothI yukta che. vAnararSikRta gacchAcAraTIkAno AdhAra A ja vRtti che. prAraMbhamAM vRttikAre bhagavAna mahAvIra tathA svagurune praNAma karIne gacchAcAra-prakIrNakanI vRtti racavAno saMkalpa karyo che. aMte bahu lAMbI prazasti che 1. ejana, prastAvanA. 2. ejana. 3. prathama zrutaskandha - maNivijayajIgaNivara graMthamAlA, lIMca, vi.saM. 2005. 4. prastAvanA, pR. 4. 5. dayAvimalajI jaina graMthamAlA, amadAvAda, 1924. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo 4 25 jemAM vRttikAranI guru-paraMparA vagereno ullekha che. vRttikAre potAne AnandavimalasUrinA ziSya batAvyA che : ziSyo bhUriguNAnAM, yugottamAnandavimalasUrIgaNAm / nirmitavAn vRttimimAmupakArakRte vijayavimalaH // 74 // vRttino racanAkALa batAvatAM kahevAmAM AvyuM che : teSAM zrIsugurUNAM, prasAdamAsAdya saMzrutAnandaH / vedAgnirasendu (1634) mite, vikramabhUpAlato varSe // 73 // vRttinuM graMthamAna nimnokta che : pratyakSaraM gaNanayA, vRttermAnaM vinizcitam / sahastrAH paJca sArddhAni, zatAnyaSTAvanuSTubhAm // 77 // taMdulavaicArikavRtti vijayavimalavihita taMdulacArikavRttinA AraMbhe RSabha, mahAvIra, gautama, siddhAMta ane svagurune praNAma karavAmAM AvyAM che : RSabhaM vRSasaMyuktaM, vIraM vairanivArakam / / gautamaM guNasaMyuktaM, siddhAntaM siddhidAyakam // 1 // praNamya svaguruM bhaktyA, vakSye vyAkhyAM guroH zubhAm / taMdulAkhyaprakIrNasya, vairAgyarasavAridheH // 2 // A vRttine saMkSipta tathA zabdArthapradhAna hovAne kAraNe avacUri paNa kahevAmAM Ave che. AmAM kyAMka-kyAMka anya graMthonAM uddharaNo paNa ApavAmAM AvyAM che. vRttikAra AnaMdavimalasUrinA ziSya che. guNasaubhAgyagaNi pAsethI prApta taMdulavaicArikanA jJAnanA AdhAre ja prastuta vRtti racavAmAM AvI che : iti zrIhIravijayasUrisevitacaraNendIvare zrIvijayadAnasUrIzvare vijayamAne vairAgyaziromaNInAM....zrIAnaMdavimalasUrizvarANAM ziSyANuziSyeNa vijayavimalAkhyena paNDitazrIguNasaubhAgyagaNiprAptataMdulavaicArikajJAnAMzena zrItaMdulavaicArikasyeyamavacUriH samarthitA / gacchAcAraTIkAH A TIkA nA praNetA vAnararSi tapAgacchIya AnandavimalasUrinA ziSya che. TIkA khUba saMkSipta che. AnI racanAno mukhya AdhAra harSakula pAsethI prApta thayela 1. catura zaraNanI avacUri (lekhakanuM nAma ajJAta) sahita - devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1922. 2. pR. pada . 3. Agamodaya samiti, mahesANA, san 1923. Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 Agamika vyAkhyAo gacchAcAranuM jJAna che. prAraMbhamAM AcArye tIrthaMkara pArzvanAthane namaskAra karI gacchAcAranI vyAkhyA lakhavAno saMkalpa karyo che : zrIpArzvajinamAnamya, tIrthAdhIzaM varapradam / gacchAcAre gurorjJAtAM, vakSye vyAkhyAM yathA''gamam // aMte TIkAkAre potAno, potAnA dharmaguru, vidyAguru vagereno nAmollekha A mujaba karyo che :1 iti zrIvijayadAnasUrivijayamAnarAjye..... zrI AnandavimalasUrIzvarANAM ziSyANuziSyeNa . vAnarAkhyena paNDita zrIharSakulAvAptagacchAcArarahasyena gacchAcAraprakIrNakaTIkeyaM smrthitaa...| uttarAdhyayanavyAkhyA : prastuta vyAkhyA tapAgacchIya munivimalasUrinA ziSya bhAvavijayagaNie vi.saM.1689mAM racI che. AnuM graMthamAna 1955 zlokapramANa che. vyAkhyA kathAnakothI bharapUra che. A kathAnakonI vizeSatA e che ke te anya TIkAonAM kathAnakonI jema gadyAtmaka na hotAM padyanibaddha che. prAraMbhamAM vyAkhyAkAre pArzvanAtha, vardhamAna ane vAgvAdinIne praNAma karyA che. uttarAdhyayana sUtranI sugama vyAkhyA racavAno saMkalpa karatAM batAvyuM che ke niryuktyartha, pAThAMtara, arthAtara vagere mATe zAMtisUriviracita vRtti jovI joIe. joke A sUtranI pUrvaracita aneka vRttio vidyamAna che chatAM paNa huM padyanibaddha kathArtha rUpe A prayAsa karuM chuM : anama siddhisAmrAjyasaukhyasantAnadAyine / trailokyapUjitAya zrIpArzvanAthAya tAyine // 1 // zrIvarddhamAnajinarAjamanantakIrti, vAgvAdinIM ca sudhiyAM jananIM praNamya / zrIuttarAdhyayanasaMjJakavADmayasya, vyAkhyAM likhAmi sugamAM sakathAM ca kAJcit // 2 // niryuktyarthaH pAThAntarANi cArthAntarANi ca prAyaH / zrI zAntisUriviracitavRtterjJeyAni tattvajJaiH // 3 // 1. pR. 42. 2. (a) jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, vi.saM. 1974. (A)vinayabhakti sundaracaraNa graMthamAlA, beNapa, san 1940 (samadaza adhyayana). Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 anya TIkAo pUrvairvihitA yadyapi, baDhyaH santyasya vRttayo rucirAH / padyanibaddhakathArthaM, yadapi kriyate prayatno'yam // 4 // dazavaikAlidIpikA : prastuta dIpikAna kharataragacchIya sakalacandrasUrinA ziSya samayasundarasUrinI zabdArtha-vRttirUpa kRti che. dIpikAnI bhASA saraLa tathA zailI subodha che. prAraMbhamAM dIpikAkAre staSNanAdhIza (pArzvanAtha)ne namaskAra karyA che tathA dazavaikAlika sUtrano zabdArtha lakhavAno saMkalpa karyo che : - stambhanAdhIzamAnamya gaNiH samayasundaraH / dazavaikAlike sUtre zabdArthaM likhati sphuTam // dIpikAnA aMte AcArye haribhadrakRta TIkAne viSama batAvatAM potAnI TIkAne sugama batAvI che. A TIkA vi.saM.1911mAM staMbhatIrtha (khaMbhAta)mAM pUrNa thaI hatI. AnuM granthamAna 3450 zlokapramANe che : haribhadrakRtA TIkA vartate viSamA param / mayA tu zIghrabodhAya ziSyArthaM sugamA kRtA // 1 // candrakule zrIkharataragacche jinacandrasUrinAmAnaH / nAtA yuvAprathAnAstaSyiH savanavA i: | 2 | tacchiSyasamayasundaragaNinA ca stambhatIrthapure cakre / dazavaikAlikaTIkA zazinidhizrRGgAramita varSe // 3 // zabdArthavRttiTIkAyAH zlokamAnamidaM smRtam / sahastratrayamagre ca punaH sArdhacatuHzatam // 7 // praznavyAkaraNa-sukhabodhikAvRttiH prastuta vRtti tapAgacchIya jJAnavimalasUrinI kRti che. A vistAramAM abhayadevasUrikRta vRttithI moTI che. je padonuM vyAkhyAna abhayadevasUrie saraLa samajIne choDI dIdhuM hatuM temanuM paNa prastuta vRttimAM vyAkhyAna karavAmAM AvyuM che. vRttikAre potAnA maMtavyanI puSTi mATe ahIM-tahIM aneka prakAranAM uddharaNo paNa ApyAM che. mUla graMthane dareka prakAre saraLa tathA subodha banAvavAno prayatna karyo che. A dRSTie prastuta vRttine sukhabodhikA kahevI ucita ja che. prAraMbhamAM vRttikAre 1. (a) bhImasI mANeka, muMbaI, san 1900. (A) hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, san 1915. () jinayaza sUri graMthamAlA, khaMbhAta, vi.saM. 1975. 2. muktivimala jaina graMthamAlA, amadAvAda, vi.saM. 1995. Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 Agamika vyAkhyAo paramezvara pArtha, prabhu mahAvIra, jaina pravacana tathA jJAnadAtA gurune sAdara praNAma karyA che. navAMgavRttikAra abhayadevasUriviracita praznavyAkaraNa vRttinI kRtajJatA svIkAra karIne maMda mativALA mATe A ja sUtranuM sukhabodhaka vivaraNa prastuta karavAno saMkalpa karyo che : ramyA navAGgavRttIH zrImadabhayadevasUriNA racitAH / tAH sadbhirvAcyamAnAH, sudRzAM tattvaprabodhakarAH // 7 // samprati bhAnudyutaya ivAsate'nalpajalpagambhIrAH / paramavanivezmasaMgatapadArthamAbhAti dIpikayA // 8 // matto mandamatInAM, svIyAnyeSA~ paropakArAya / vivaraNametat sugamaM, zabdArthaM bhavatu bhavyAnAm // 9 // praznavyAkaraNa' athavA praznavyAkaraNadazA'no zabdArtha batAvatAM AcArya kahe che ke jemAM prazna arthAt aMguSThAdiprahmavidyAnuM vyAkaraNa arthAt kathana-varNana karavAmAM AvyuM hoya te praznavyAkaraNa che. kyAMka-kyAMka A sUtranuM nAma praznavyAkaraNadazA paNa che. jemAM A vidyAonuM pratipAdana karanAra dasa adhyayana che te praznavyAkaraNadazA che. A prakArano graMtha bhUtakALamAM hato. atyAre A graMthamAM Asrava ane saMvaranuM ja varNana maLe che. pAMca adhyAya hiMsA, mRSA, teya, abrahma ane parigrahasaMbaMdhI che. ane pAMca adhyAya ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigrahasaMbaMdhI che. evuM kema ? A praznano uttara ApatAM vRttikAra kahe che ke pUrvAcAryoe tema samajIne ke praznAdividyAo pAMca prakAranA Azravano tyAga karI pAMca prakAranA saMvararUpa saMyamamAM sthita mahApuruSone ja prApta thaI zake che, AthI vartamAna yuganI dRSTie AmAM saMyamanA svarUpanuM viziSTa pratipAdana karyuM : atha praznavyAkaraNAkhyaM dazamAnaM vyAkhyAyate / praznA:-aGgaSThAdi praznavidyAstA vyAkriyante-abhidhIyante asminniti praznavyAkaraNaM, kartaryanaTi siddham / kvacita praznavyAkaraNadazA iti nAma dRzyate, tatra praznAnAM-vidyAvizeSANAM yAni vyAkaraNAni teSAM pratipAdanaparA dazAdhyayanapratibaddhA granthapaddhataya iti etAdRzaM aGgaM pUrvakAle'bhUta / idAnIM tu AzravasaMvarapaJcaka vyAkRtireva labhyate / pUrvAcAryai redaMyugInapuruSANAM tathAvidhahInahInatarapANDityabalabuddhivIryApekSayA puSTAlambanamuddizya praznAdividyAsthAne paJcAzravasaMvararUpaM samuttAritaM, viziSTasaMyamavatAM kSayopazamavazAt praznAdividyAsambhavAt / ' 1. pR. 2 (2). Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo 4 29 abhayadevasUrie paNa A praznanuM samAdhAna lagabhaga A ja rIte karyuM che.1 4 vRttinA aMte prazasti che jemAM vRttikAranI guru-paraMparAnI lAMbI sUcI che je AnaMdavimalasUrithI zarU thAya che. prazastimAM te paNa batAvavAmAM AvyuM che ke vRttikAra jJAnavimalasUrinuM bIjuM nAma navimalagaNi paNa che. teo tapAgacchIya dhIravimalasUrinA ziSya che. vRtti-lekhanamAM kavi sukhasAgare pUrI sahAya karI che tathA taraNipuramAM granthanI prathama prata temaNe ja lakhI che. vRttinuM graMthamAna 7500 zloka pramANa che. A vRtti vi.saM. 1793 pUrve keTalAMka ja varSa pahelAM (saMbhavataH vi.saM.1773nI AsapAsa) lakhavAmAM AvI che. uttarAdhyayanadIpikA : A TIkA kharataragacchIya lakSmIkIrtigaNinA ziSya lakSmIvallabhagaNinI banAvelI che. TIkA saraLa tathA subodha che. AmAM uttarAdhyayanasUtranA pratyeka padanI zaMkA-samAdhAnapUrvaka vyAkhyA karavAmAM AvI che. prAraMbhe TIkAkAre paMca parameSThInuM maMgalAcaraNa rUpe smaraNa karyuM che. tadanaMtara bhagavAna mahAvIra tathA pArzvanAthane bhakti sahita vaMdana karyA che. tyAra pachI temaNe batAvyuM che ke kemake uttarAdhyayanasUtranI aneka vRttio-TIkAo vidyamAna che to paNa huM maMdAdhikArIonA hRdaya-sadanomAM bodhano prakAza karanArI A dIpikAnI racanA karuM chuM. tyAra pachI potAnA nAma (lakSmIvallabha)no ullekha karatAM (sthApatu vama:) caudaso bAvana gaNadharonuM smaraNa karI AcArye sUtranuM vyAkhyAna zarU karyuM che. vyAkhyAnane vizeSa spaSTa karavA mATe prasaMgavaza kathAnakono paNa upayoga karyo che. A prakAranAM kathAnakonI saMkhyA ghaNI moTI che. badhA kathAnako saMskRtamAM che. A TIkAmAM uddharaNa nahi jevAM che. bhagavatI-vizeSapadavyAkhyA : dAnazekharasUri dvArA saMkalita prastuta vRttinuM nAma vizeSapadavyAkhyA laghuvRtti athavA vizeSavRtti che. AmAM vRttikAre prAcIna bhagavatIvRttinA AdhAre bhagavatIsUtra (vyAkhyAprajJaptinA muzkela padonuM vyAkhyAna karyuM che. vyAkhyAna mAtra zabdArtha sudhI ja 1. juo - abhayadevasUrikRta praznavyAkaraNa-vRtti, pR. 1. 2. dvitIya khaMDanI prastAvanA, pR. 5. 3. (a) rAyabahAdura dhanapatasiha, kalakattA, vi.saM. 1936. (A) gujarAtI anuvAdasahita - hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, san 1934-8 (apUrNa). Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 Agamika vyAkhyAo sImita nathI paraMtu temAM saMbaddha viSayanuM vistRta vivecana paNa che. vRttinA prAraMbhe AcArya zrI vIrane namaskAra karyA che tathA bhagavatInA durgamapadonI vyAkhyA udbhata karavAnI IcchA prakaTa karI che :1 zrIvIraM namasyitvA tattvAvagamAya sarvasattvAnAm / vyAkhyA durgapadAnAmuddhiyate bhagavatI vRtteH // 1 // aMte nimnalikhita zloka che : bhadraM bhavatu saGghAya, zrImacchrIjinazAsane / sAkSAt bhagavatIvyAkhyAdevatAsuprasAdataH // 1 // ajJena mayA gaditaM samayaviruddhaM yadaGgaTIkAyAm / sadyaH prasadya zodhyaM guruvadgurudhIdhanairgurubhiH // 2 // vyAkhyAkAra dAnazekharasUri jinamANijyagaNinA ziSya anaMtaraMsagaNinA ziSya che. prastuta vyAkhyA tapAgacchanAyaka lakSmIsAgarasUrinA ziSya sumatisAdhusUrinA ziSya hemavimalasUrinA samayamAM saMkalita karavAmAM AvI che evo pacIsamA zatakanA vivaraNanA aMte eka ullekha che : ti zrIpAjInAyaka zrItikSmInArasuurishssyshriisumtisaadhusuurishissyshriihemvimlsuurivijyraajye zalArthizrIjinamANikyagaNi ziSyazrIanantahaMsagaNiziSyazrIdAnazekharagaNisamuddhRtabhagavatIlaghuvRttau paJcaviMzatitamazatakavivaraNaM sampUrNam / kalpasUtra-kalpapradIpikAH dazAzrutaskalpanA aSTama adhyayana kalpasUtranI prastuta vRtti vijayasenasUrinA ziSya saMghavijayagaNie vi.saM.1674mAM lakhI. te samaye vijayadevasUrinuM dharmazAsana pravartamAna hatuM. vi.saM.1981mAM kalyANavijayasUrinA ziSya dhanavijayagaNie tenuM saMzodhana karyuM. vRttinuM graMthamAna 3250 zlokaparimANa che. prazastimAM graMtharacanAno kALa, graMthakAranuM nAma, saMzodhakanuM nAma, saMzodhakano kALa, graMthamAna vagereno ullekha A mujaba che : vedAdirasazItAMzumitAbde vikrAmarkataH / zrImadvijayasenAkhyasUripAdAbjasevinA // 1 // 1. RSabhadevajI kezarImalajI jetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1935. 2. pR. 298 (2). 3. muktivimala jaina graMthamAlA, amadAvAda, san 1925. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 anya TIkAo prAjJa zrIsaGghavijayagaNinA yA vinirmitA / vibudhairvAcyamAnA'stu sA zrIkalpapradIpikA // 2 // amRtopamAnavacasA, zAradasampUrNasomasamayazasaH / tasya' pravare rAjye, vasudhA'STarasendumitavarSe // 7 // zrImatkalyANavijayavAcakakoTItaTI kirITAnAm / ziSyaiH zrIdhanavijayaiH vAcakacUDAmaNimukhyaiH // 8 // kalpapradIpikAyAH pratireSA zodhitA......... / ........................................................... ....... // 9 // pratyakSaragaNanayA bhavati kalpapradIpikAgranthe / zlokAnAM dvAtriMzat zatAni paJcAzadadhikAni // 10 // kalpasUtra-subodhikAH A vRtti rAmavijayanA ziSya zrIvijayanA anurodhathI tapAgacchIya kIrtivijayagaNinA ziSya vinayavijaya upAdhyAye vi.saM.1616mAM racI tathA bhAvavijaye saMzodhita karI che. AmAM kyAMka-kyAMka kiraNAvalI (dharmasAgaragaNikRta TIkA) tathA dIpikA (jayavijayagaNikRta TIkA)nuM khaMDana karavAmAM AvyuM che. TIkA saraLa tathA subodha che, je nAmathI ja spaSTa che. Ano prAraMbhika aMza A mujaba cha: praNamya paramazreyaskaraM zrIjagadIzvaram / kalpe sukhabodhikA kurve, vRttiM bAlopakAriNIm // 1 // yadyapi baDhyaSTIkAH kalpe santyeva nipuNagaNagamyAH / tadapi mamAyaM yatnaH phalegrahiH svalpamatibodhAt // 2 // yadyapi bhAnudyutayaH sarveSAM vastubodhikA baDhyaH / / tadapi mahIgRhagAnAM pradIpikaivopakurute dAk // 3 // nAsyAmarthevizeSo na yuktayo nApi padyapANDityam / kevalamarthavyAkhyA vitanyate bAlabodhAya // 4 // hAsyo na syAM sadbhiH kurvannetAmatIkSNabuddhirapi / yadupadizanti ta eva hi zubhe yathAzakti yatanIyam // 5 // 1. sUrizrIvijayadevarAjamunirAja, samprati jayati - 94056. 2. (a) haina AtmAnanda satmA, bhAvanagara, vi.saM. 1175. (1)vayaMdra salamAna pustIddhAra, muMbaI, san 1811, 1823. (5) paM. hIrAlA sa0deg4, managara, san 1838. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 prazastinA keTalAka zloko A mujaba che : tasya sphuraduskIrtervAcakavarakIrti vijayapUjyasya / vinayavijayo vineyaH subodhikAM vyaracayat kalpe // 12 // samazodhayaMstathainAM paNDitasaMvignasahRdayAvataMsAH / zrIvimalaharSavAcakavaMze muktAmaNisamAnAH // 13 // dhiSaNAnirjitadhiSaNAH sarvatra prasRtakIrtikarpUrAH / zrIbhAvavijayavAcakakoTIrAH zAstravasunikaSAH // 14 // rasanidhirasazazivarSe jyeSThe mAse samujjvale pakSe / gurupUSye yatno'yaM saphalo jajJe dvitIyAyAm // 15 // zrIrAmavijayapaNDitaziSya zrIvijayavibudhamukhyAnAm / abhyarthanApi heturvijJeyo'syAH kRtau vivRteH // 16 // TIkAnuM graMthamAna 5400 zlokapramANa che :1 pratyakSaraM gaNanayA, granthamAnaM zatAH smRtAH / catuSpaJcAzadetasyAM vRttau sUtrasamanvitam // kalpasUtra-kalpalatA H Agamika vyAkhyAo prastuta vyAkhyA` kharataragacchIya jinendrasUrinA ziSya sakalacandragaNinA ziSya samayasundaragaNi-viracita che. Ano racanAkALa kharataragacchIya jinarAjasUrino zAsana-samaya che. temanuM mRtyu vi.saM.1699mAM thayuM hatuM. AthI A vyAkhyAno racanAkALa vi.saM. 1699nI AsapAsa che. AnuM saMzodhana harSanaMdane karyuM che. prAraMbhamAM vyAkhyAkAre paMcaparameSThI, dIkSAguru tathA jJAnagurune namaskAra karyA che ane kharataragacchanI.mAnyatAo najaramAM rAkhatAM kalpasUtra (paryuSaNAkalpa)nuM vyAkhyAna karavAno saMkalpa karyo che. aMtanI prazastimAM vRttikAranI guru-paraMparAnI nAmAvalI sAthe prastuta vRttinA saMzodhaka, vRtti prAraMbha tathA pUrNa ka2vAnAM sthAna, dharma-zAsaka tathA dharmayuvarAjano nAmollekha karyo che. vRttinuM graMthamAna 7700 zlokapramANa che. kalpasUtra-kaumudI : A vRtti tapAgacchIya dharmasAgaragaNinA praziSya tathA zrutasAgaragaNinA 1. jAmanagara-saMskaraNa, pR. 195. 2. kAlikAcAryakathAsahita-jinadattasUri prAcInapustakoddhAra, sUrata, san 1939. 3. Introduction (H. D. Velankar), pR. 10. 4. RSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA, ratalAma, san 1936 . Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo 433 ziSya zAntisAgaragaNie vi'saM.1707mAM lakhI che. A zabdArthapradhAna vRttinuM graMthamAna 3707 zlokapramANa che. prAraMbhe vRttikAre vardhamAna jinezvarane namaskAra karyA che tathA saMkSipta tathA mRdu rucivALA mATe prastuta vRttinI racanAno saMkalpa karyo che. saMte vRtti-rayanAnA samaya, sthAna, vRttipramANa vagereno nirdeza yo che : zrImadvikramarAjAn munigaganamunIndubhiH pramitavarSe / vijayadavijayadazamyAM zrIpattanapattane vidRbdheyam // 5 // zlokAnAM saGkhyAnaM saptatriMzacchataizca saptAgraiH / vRttAvasyAM jAtaM pratyakSaragaNanayA zreyaH // 6 // prazastimAM tapAgaccha-pravartaka jagaccandrasUri'thI laIne vRttikAra zAntisAgara sudhInI paraMparAnA guru-ziSyonI gaNanA karavAmAM AvI che. ulpasUtra - TippaerADa : A TippaNakaranA praNetA AcArya pRthvIcandra che. TippaNakanA prAraMbhamAM nimna soche : praNamya vIramAzcaryasevadhiM vidhidarzakam / zrIparyuSaNAkalpasya, vyAkhyA kAcid vidhIyate // 1 // paJcamAGgasya sadvRtterasya coddhRtya cUrNitaH / kiJcit kasmAdapi sthAnAt, parijJAnArthamAtmanaH // 2 // TippaNakanA aMte AcAryano paricaya A mujaba che : candrakulAmbarazazinazcAritrazrIsahastrapatrasya / zrIzIlabhadrasurerguNaratnamahodadheH ziSyaH // 1 // abhavad vAdimadaharaSaTtarkAmbhojabodhanadinezaH / zrIdharmaghoSasUrirbodhitazAkambharInRpatiH // 2 // cAritrAmbhodhizazI trivargaparihArajanitabudhaharSaH / darzitavidhiH zamanidhiH siddhAntamahodadhipravaraH // 3 // 1. tapagaNavidhuH zrIjagaccandrasUriH - so. 1. 2. muni zrI puNyavijayajI dvArA saMpAdita kalpasUtramAM mudrita : sArAbhAI maNilAla navAba, mahAvAha, san 1852. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 Agamika vyAkhyAo babhUva zrIyazobhadrasUristacchiSyazekharaH / tatpAdapadmamadhupo'bhUcchI devasenagaNiH // 4 // TippanakaM paryuSaNAkalpasyAlikhadavekSya zAstrANi / taccaraNakamalamadhupaH zrIpRthvIcandrasUriridam // 5 // iha yadyapi na svadhiyA vihitaM kiJcit tathApi budhavagaiH / saMzodhyamadhikamUnaM yad bhaNitaM svaparabodhAya // 6 // pRthvIcandrasUri devasenagaNinA ziSya che. devasenagaNinA gurunuM nAma yazobhadrasUri che. yazobhadrasUri rAjA zAkaMbharIne pratibodha ApanAra AcArya dharmaghoSasUrinA ziSya che. dharmaghoSasUrinA ziSya candrakulAvartana AcArya zIlabhadrasUri nAme prasiddha uparyukta TIkAo sivAya nimnalikhita Agamika vRttio paNa prakAzita thaI cUkI che. AcArAMganI jinahaMsa tathA pArzvacandrakRta vRttio, sUtrakRtAMganI harSakulakRta dIpikA, jaMbUdvIpaprajJaptinI zAMticandrakRta TIkA, kalpasUtranI dharmasAgara, lakSmIvallabha tathA jinabhadrakRta vRttio, bRhatkalpanI ajJAta vRtti', uttarAdhyayananI kamalasaMyama tathA jayakIrtikRta TIkAo, Avazyaka (pratikramaNa)nI namisAdhukRta vRtti. 1. rAyabahAdura dhanapatasiMha, kalakattA, vi.saM. 1936. 2. bhImasI mANeka, muMbaI, vi.saM. 1936. 3. devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra, muMbaI, san 1920. 4. (a) dharmasAgarakRta kiraNAvalI - jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, vi.saM. 1978. (A)lakSmIvallabhakRta kalpadrumakalikA-jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara, vi.saM. 1975; - velajI zivajI, mAMDavI, muMbaI, san 1918. (I) jinaprabhakRta sadehaviSauSadhi - hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, san 1913. 5. samyapha jJAna pracAraka maMDala, jodhapura. 6. (a) kamalasaMyamakRta vRtti-yazovijaya jaina graMthamAlA, bhAvanagara, san 1927. (A) jayakIrtikRta gujarAtI TIkA- hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, san 19O9. 7. vijayadAnasUrIzvara graMthamAlA, sUrata, san 1939. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 anya TIkAo vIsamI sadImAM paNa muni zrI ghAsIlAlajI, zrImad vijayarAjendrasUri vagere jaina AcAryoe Agamika TIkAo lakhI che. muni ghAsIlAlajIkRta upAsakadazAMga vagerenI TIkAo vizeSarUpe ullekhanIya che. A TIkAo zabdArtha-pradhAna che. vijayarAjendrasUrikRta kalpasUtrArthaprabodhinI kalpasUtranI eka spaSTa vyAkhyA che. 1. saMskRta-hindI-gujarAtI TIkAsahita-zvetAmbara sthAnakavAsI jaina saMgha, karAMcI, san 1936 . 2. rAjendra pravacana kAryAlaya, khaMDAlA (phAlanA), san 1933. Jain 29ation International Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcadaza prakaraNa lokabhASAomAM viracita vyAkhyAo AgamonI saMskRta TIkAonI bahulatA hovA chatAM paNa AcAryoe janahitanI daSTie e Avazyaka mAnyuM ke lokabhASAomAM paNa saraLa tathA subodha Agamika vyAkhyAo racavAmAM Ave. A vyAkhyAonuM prayojana koI viSayanI gahanatAmAM na utaratAM sAdhAraNa pAThakone mAtra mULa sUtronA arthano bodha karAvavAnuM hatuM. A mATe te Avazyaka hatuM ke A prakAranI vyAkhyAo sAhityika bhASA arthAta saMskRtamAM na lakhatAM lokabhASAomAM lakhavAmAM Ave. pariNAme tatkAlIna apabhraMza arthAta prAcIna gujarAtI bhASAmAM bAlAvabodhonI racanA thaI. A prakAranI zabdArthAtmaka TIkAothI rAjasthAnI ane gujarAtI AgamapremIone vizeSa lAbha thayo. AvA bAlAvabodhonI racanA karanArAmAM vikramanI aDhAramI zatAbdImAM thanAra lokAgacchIya (sthAnakavAsI) TabAkAra muni dharmasiMhanuM nAma vizeSarUpe ullekhanIya che. temaNe vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), jIvAbhigama, prajJApanA, candraprajJapti ane sUryaprajJaptine choDI sthAnakavAsI sammata bAkInA ra7 AgamonA TabA (bAlAvabodha) racyA che.' kyAMka-kyAMka sUtrono prAcIna TIkAone abhipreta artha choDIne svasaMpradAyasammata artha karyo che je svAbhAvika che. sAdhuratnasUrinA ziSya pArdhacandragaNi (vi.saM.1572) racita AcArAMga, sUtrakRtAMga vagerenA bAlAvabodho paNa ullekhanIya che. te paNa gujarAtImAM che. TabAkAra muni dharmasiMha : prasiddha TabAkAra muni dharmasiMha kAThiyAvADa sthita jAmanagaranA rahevAsI dazAzrImALI vaizya jinadAsanA putra hatA. dharmasiMhano janma mAtA zivAnA garbhathI thayo hato. je vakhate dharmasiMhanI uMmara 15 varSanI hatI te samaye tyAMnA lokAgacchIya upAzrayamAM lokAgacchAdhipati AcArya ratnasiMhanA ziSya devajI muninuM padArpaNa thayuM. temanAM vyAkhyAna sAMbhaLanAramAM dharmasiMha paNa hato. tenA para temanA upadezano sAro prabhAva paDyo ane tene tIvra vairAgya utpanna thayo. keTalAka samaya sudhI to tenA 1. aitihAsika noMdha (vA. mo. zAha), pR. 123 (hindI saMskaraNa), 2. aitihAsika noMdhanA AdhAre, pR. 105-126. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo. 437 mAtA-pitAe tene dIkSA aMgIkAra karavAnI anumati na ApI paraMtu chevaTe temaNe anumati ApavI ja paDavI. eTaluM ja nahi paraMtu putranI sAthe pitAe paNa dIkSA grahaNa karI. temanI A dIkSA yativarga (zithilAcArI tyAgI)nI dIkSA hatI, nahi ke munivarga (zuddha AcAravALA sAdhu)nI. yati dharmasiMhane dhIre-dhIre zAstrono sAro abhyAsa thaI gayo. temanA viSayamAM prasiddha che ke teo baMne hAthathI ja nahi, baMne pagathI paNa kalama pakaDIne lakhI zakatA hatA. jema-jema dharmasihanuM zAstrajJAna vadhatuM gayuM tema-tema temane pratIta thavA lAgyuM ke potAno AcAra zAstrone anukULa nathI, pote te veza tyajIne zuddha munivratanuM pAlana karavuM joIe. temaNe potAno te vicAra potAnA guru zivajInI sAme rAkhatAM khUba namratAthI kahyuM - kRpALu gurudeva ! bhagavAna mahAvIre bhagavatI sUtra (vyAkhyAprajJapti)nA vIsamA zatakamAM spaSTarUpe pharamAvyuM che ke 21000 varSa sudhI A munimArga cAlato raheze. evuM hovA chatAM paNa loko paMcama kALa (vartamAna kALa)nuM bahAnuM karI munimArgane anukULa AcAranuM pAlana karavAmAM zithilatA batAvI rahyA che. te koI paNa daSTie ucita nathI. manuSyabhava amUlya ciMtAmaNi che. ApaNe kAyarono mArga choDIne zUrAono mArga grahaNa karavo joIe. Apa jevA samartha ane vidvAna puruSa paNa jo pAmara prANIonI jema sAhasahIna thaI jAya to anya lokonuM to kahevuM ja zuM ? Apa sarva prakAranI ALasano tyAga karI siMhanI jema potAnA atula parAkramano paricaya Apo. Apa svayaM sAcA munimArga para cAlo ane bIjAone paNa calAvo. evuM karavAthI ja jina-zAstranI zobhA tathA svAtmAnuM kalyANa che. siMha kAyara nathI hoto, sUryamAM aMdhakAra nathI raheto, dAtA kRpaNa nathI hoto. je rIte agnimAM kyAreya zItaLatA nathI hotI te ja rIte jJAnImAM kyAreya rAga nathI hoto. Apa munimArga para cAlavA mATe taiyAra thaI jAva. huM paNa ApanI pAchaLapAchaLa te ja mArga para cAlavA mATe taiyAra chuM. saMsArane choDyA pachI vaLI moha kevo ?" dharmasiMhanuM A kathana sAMbhaLI zivajI vicAravA lAgyA ke dharmasiMhanuM kahevuM akSarazaH sAcuM che paraMtu huM tevuM AcaraNa karavAmAM asamartha rahyo chuM. bIjI tarapha tema na karavAthI evo vidvAna ane vinayI ziSya gaccha choDIne cAlyo jaze ane AnAthI gacchane asahya hAni thaze. A baMne daSTionuM saMtulana karI zivajI kahevA lAgyA ke huM A samaye mArA padano tyAga karavA asamartha chuM. tuM pairya rAkha ane niraMtara jJAnArjana karato rahe. thoDA samaya pachI gacchanI samucita vyavasthA karI Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 Agamika vyAkhyAo ApaNe baMne badhI upAdhi choDI pharI navasaMyama dhAraNa karIzuM. atyAre jaldI na kara. gurunAM A vacana sAMbhaLIne dharmasiMha vicAra karavA lAgyA ke jo gurujI Adarza saMyama dhAraNa kare to vadhAre sAruM, kemake teo mArA jJAnopakArI che AthI mAre temane sAthe laIne navamArga grahaNa karavo joIe. evuM vicArI dharmasiMhe dhairya rAkhyuM. A daramiyAna temane vicAra Avyo ke mAro potAnA avakAzano upayoga vizeSa jJAnavRddhimAM karavo joIe. moMno upadeza to thoDAka ja manuSyo sAMbhaLI zake che ane te paNa eka ja jagyAe, paraMtu lakhelo upadeza sarvatra tathA sarvadA kAma AvI zake che. Ama vicArIne temaNe Agama graMtho pareTabA (TippaNa) lakhavAnuM kAma zarU karyuM. dharmasiMhe kula 27 sUtronA gujarAtI bA lakhyA. A TabA eTalA saraLa tathA subodha che ke Aja paNa keTalAya sAdhu temanA ja AdhAre zAstrono abhyAsa kare che. gujarAta ane rAjasthAnamAM to temano upayoga thAya ja che, paMjAbanA sAdhuo paNa temano khUba upayoga kare che. te hajI sudhI prakAzita nathI thayA. divaso 52 divaso vItavA lAgyA. dharmasiMhane gurumAM zuddha cAritra pAlananAM koI lakSaNa dRSTigocara na thayA. dharmasiMhanuM dhairya potAnI parAkASThA para pahoMcI cUkyuM hatuM. temaNe gurune kahyuM ke ATalA divasa sudhI dhairya rAkhyA pachI paNa jo Apa vizuddha cAritramArga para cAlavA mATe taiyAra nathI to mane ja AjJA Apo, huM ekalo ja te pathano pathika banavA mATe taiyAra chuM. A sAMbhaLIne gurue gadgad hRdaye ziSyane AtmakalyANanA mArga para agresara thavAnI anumati pradAna karatAM kahyuM ke he dharmapriya ! huM tane AtmakalyANa mATe aMtaHkaraNathI AzIrvAda ApuM chuM. tuM je mArga para cAlavA jaI rahyoche te khUba ja kaThina tathA kAMTALo che. jo tuM A patha para saphaLatApUrvaka vadhI zakIza to to ThIka anyathA tArI sAthe mAre paNa apayazanA bhAgI banavuM paDaze. AthI navo mArga grahaNa karatAM pahelAM huM tArI parIkSA levA mAguM chuM. Aja rAte tuM amadAvAdanI uttara tarapha eka udyAnamAM je darayAkhAna nAmaka yakSAyatana che temAM rahe. prAtaHkALe mArI pAsethI aMtima AjJA laIne navo mArga grahaNa karaje. gurune vaMdana karI yati dharmasiMha darayAkhAna tarapha cAlyA. zAstrAjJA anusAra dharmasiMhe te sthAnanA rakSaka pAse tyAM rokAvAnI anumati mAgI. musalamAna rakSake uttara Apyo : "yatijI ! zuM tamane darayAkhAna pIranI zaktinuM jJAna nathI ? zuM tamane mAlUma nathI ke amArA camatkArI pIranA A sthAna para rAte koI manuSya nathI rahI zakato ? temaNe seMkaDo manuSyone pachADIne paralokamAM pahoMcADI dIdhA che. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya TIkAo yatijI ! zuM tame paNa temanI saMgati karavA mAgo cho ? "bhAI ! tAruM kathana kadAca yogya che. paraMtu mane to mArA guranI AjJA che, AthI ahIM rahevuM ja paDaze. teM mane AvanAra saMkaTathI sAvadhAna karyo tenA mATe dhanyavAda, paraMtu bhaya kone kahevAya che te huM jANato ja nathI. 'bhaya' zabda mArA kozamAM ja nathI." dharmasiMhe pratyuttara Apyo : "maravA do Ane ! potAnuM AyuSya ochuM hovAthI ja A Ama karato hoya to koNa jANe ?'' eka anya musalamAne te musalamAnanA kAnamAM salAha ApI. dharmasiMhane tyAM rahevAnI anumati maLI gaI. jema-jema saMdhyA vyatIta thatI gaI tema-tema darayAkhAnanuM sthAna nirjana thatuM gayuM. aMte jatAM pUrA pradezamAM ekalA dharmasiMha ja bAkI rahyA. temaNe rajoharaNathI bhUmi svaccha karI potAnuM Asana bichAvyuM ane svAdhyAyamAM magna thayA. eka prahara rAtri vyatIta thaI haze ke darayAkhAnano yakSa tyAM Avyo. dharmasiMha te samaye svAdhyAyamAM lIna hatA. temanA mukhathI pUrvaamruta zabdoccAraNa sAMbhaLIne yakSane thoDuMka Azcarya thayuM. tene te puruSa anya puruSothI kaMIka vilakSaNa pratIta thayo. te potAnA krodhI svabhAvane bhUlIne bhaktipUrvaka dharmasiMhanI sevAmAM pravRtta thaI gayo. eTaluM ja nahi, temanA upadezathI teNe te samayathI koI paNa manuSyane na satAvavAno saMkalpa karyo. yakSa cAlyo gayo. dharmasiMha potAnA svAdhyAyamAM saMlagna rahyA. thoDI UMgha lIdhA pachI pharI te ja kAryamAM pravRtta thayA. dhIre-dhIre savAra thaI. 439 Avazyaka kriyAothI nivRtta thaIne dharmasiMha potAnA guru pAse pahoMcyA. vaMdanA vagere karyA pachI AkhI ghaTanA gurune saMbhaLAvI. ziSyanA A zauryapUrNa AcaraNathI guru khUba prasanna thayA. temane vizvAsa thaI gayo ke dharmasiMha khUba parAkramI ane buddhizALI che. te sArI rIte saMyamanuM pAlana karI zakaze. tenAthI jaina zAsanano udyota thaze. ema vicArIne temaNe dharmasiMhane zuddha saMyama dhAraNa karI vicaravAnI anumati pradAna karI. dharmasiMha potAnI vicAradhArAnA anya yatione sAthe laI dariyApura daravAjA bahAra IzAna khUNAmAM Avela udyAnamAM pahoMcyA tathA navasaMyama grahaNa karyo. A ghaTanA vi.saM. 1685nI che. dharmasiMhano dharmopadeza prAyaH dariyApura daravAjAmAM ja thayA karato hato AthI temano saMpradAya paNa 'dariyApurI saMpradAya'' rUpe ja prasiddha thayo. 1 1. saMvata sola pacAsie, amadAvAda majhAra / zivajI gurU ko chor3a ke, dharmasi huA gacchabahAra // eka prAcIna kavitA. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 Agamika vyAkhyAo muni dharmasiMha gujarAta ane kAThiyAvADamAM ja vicaryA karatA hatA. vAnA rogI hovAne kAraNe temanA mATe dUra-dUrano vihAra ati kaThina hato. 43 varSa sudhI navI dIkSAnuM pAlana karyA pachI vi.saM.1728nA Azvina zuklA caturthInA divase temano svargavAsa thayo. muni dharmasiMhe 27 sUtronA TabA sivAya nimnalikhita gujarAtI graMthonI racanA karI che : 1. samavAyAMganI hUMDI, 2. bhagavatInuM yaMtra, 3. prajJApanAnuM yaMtra, 4. sthAnAMganuM yaMtra, 5. jIvAbhigamanuM yaMtra. 6. jaMbudrIpaprajJaptinuM yaMtra, 7. candraprajJaptinuM yaMtra, 8. sUryaprajJaptinuM yaMtra, 9. rAjapraznIyanuM yaMtra, 10. vyavahAranI hUMDI, 11. sUtrasamAdhinI hUMDI, 12. draupadInI carcA, 13. sAmAyikanI carcA, 14. sAdhusAmAcArI, 15. candraprajJaptinI TIpa. A uparAMta temanA lakhela bIjA paNa keTalAka graMtho che. hajI sudhI A graMthonuM prakAzana thaI zakyuM nathI. hindI TIkAo : hindI TIkAomAM muni hastimalakRta dazavaikAlika-saubhAgyacandrikA', nandIsUtrabhASATIkA, upAdhyAya AtmArAmakRta dazAzrutaskandha-gaNapatiguNa prakAzikA, uttarAdhyayana-AtmajJAnaprakAzikA', dazavaikAlika-AtmajJAnaprakAzikA', upAdhyAya amaramunikRta Avazyaka-vivecana (zramaNa-sUtra) vagere vizeSarUpe ullekhanIya che. A sivAya hindI, gujarAtI, aMgrejI vagere bhASAomAM aneka AgamonA anuvAda tathA sAra paNa prakAzita thayA che. 1. rAyabahAdura motIlAla bAlamukunda mUthA, satArA, san 1940. 2. rAyabahAdura motIlAla bAlamukunda mUthA, satArA, san 1942. 3. jaina zAstramAlA kAryAlaya, lAhora, san 1936. 4. jaina zAstramAlA kAryAlaya, lAhora, san 1939-1942. 5. (a) jvAlAprasAda mANakacandra joharI, mahendragaDha (patiyAlA), vi.saM. 1989, (A)jaina zAstramAlA kAryAlaya, lAhora, san 1946. 6. sanmati jJAnapITha, lohAmaMDI, AgarA, vi.saM. 2007. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda aMkoTTaka aMga aMgabAhya aMgAra aMgula aMgulapada aMgulI aMgopAMga aMcalagaccha aMjanaka aMDaka 119 7, 9, 14, 27, 32, 40, 98, 99, 173,259, 302 aMgapraviSTa aMtaHpura aMta aMtakRta aMtakRdazA aMtakRdazAvRtti aMtara aMtaragRha aMtaraMjikA aMtadvIpaja aMtarApaNa aMtarAya a zabdAnukramaNikA pRSTha 66, 132, 133, 183, 389 66, 133, 389 104, 193 32 28, 35 32 32, 98, 302 49,423 383 249, 376 33, 53, 313 78 380 40 42, 380 27 224 173, 178 103 17, 208 139 zabda aMtarnivasanI aMtevAsI aMdha aMdhakAra aMba aMbarISa aMbai aMbasAlavaNa aMbikAdevI pRSTha 221 41 324 169 109 109 9, 20, 102, 218 404 385 7 17, 114, 198, 219 13, 73, 144, 166 103 aMza aMzikA akaMpita akarmabhUmija alaMka akalpa akalpya akalpasthita akalpya akAmamaraNIya akArakAtmavAda akRtsna akoTA akriyAvAdI akSa akSara akSarArtha akSATaka 46, 407 27, 260, 340 21 194, 227 21 60 289 220 119 9, 52, 109 128, 187 66, 129, 132, 183 324 18, 199 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 Agamika vyAkhyAo 90 78 246 zabda akSINa 137 agama agamika agaru 8, 94 agahita agatyasiMha 28, 29, 31, 268, 270, 292, 294 agAradharma 4, 184 agArasthita 230 agArI 208 agni 18, 104, 159 agnibhUti 13, 73, 144, 150 agra 9, 108, 299 agrazrutaskaMdha 108 acalabhrAtA 13, 73, 144, 166 acalaka 231 achaMdaka 30, 276 acchApurI ra7, 260 aja 8, 307 ajAtaasamAptakalpa 25 ajAtasamAptakalpa ajAti 112 ajAtisthAna 112 ajitacandrasUri 35, 325 ajitadevasUri 35, 49, 325, 420, 421, 424 ajitasiMhAcArya 41 ajIva 15, 178 ajJAnavAda 289 ajJAnavAdI 9, 101 ajJAnI aTTa 33, 55, 312 zabda aTTAlaka 33, 55, 312, 383 - aNahilapATaka 42, 47, 372, 375, 378, 416 aNuka 8, 94 aNudharma 184 aNuvrata 94 ata2 112 atasI 8, 24, 94, 239, 306 atikrama 23, 236 aticAra 23 atipariNAmI 194 atizaya adattAdAna 301 adarzI - 27 aduSTa, addhoduka 221 adbhuta 273 adharma adhikaraNa 10, 21, 69, 213, 228 adhikaraNavaividhya adhivAsa 257 adhiSThAtRtva adhyayana da, 9, 42, 57, 96, 109, 137, 208 adhyayanakalpa adhyayanakSaka 135 adhyayanapUraka 192 adhyApaka-paraMparA 57 adhva 20, 216 adhvagamana 216 adhvAtIta para 27 192 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 443 pRSTha pRSTha 94. zabda adhvAtItakaraNa 193 anaMgapraviSTa 133 anaMta 272 anaMtarasiddhakevala 389 anaMtapaMsaMgaNi 50, 430 anakSara 66, 129 anagAra 92, 95 anagAra-guNa 280 anagAradharma ananuyoga anabhipreta anayA 306 anavadya 78 anavadyA 175 anavasthApya 17, 21, 190, 195, 226, 240, 250 anazana 39. 91 anAcAra 23, 235 anAjAti 11 2 anAdika anAdeza aniMdya animitta aniyatavAsa ', 1 27 anivedana 193 anizIthA 36 ra anizcita 131 anisRSTa anitavana anukaMpA 25, 244, 277 anukalpa ra7, 260 anukrama 337 zabda anugama 13, 61, 136 anujJApanA 81 anuttaradeva 17 anuttaraupapAtika 40, 380 anuttarapapAtikadazAvRtti 42, 380 anudgata 192 anuddhAtika 21, 225 anuparipATa 337 anupravAda 177 anumata 13, 15, 69, 180 anumAna 8, 14, 145 anuyAna 19, 203 anuyoga 13, 14, 17, 26, 68, 74, 113, 13pa, 142, 173, 196, 2para, 273, 277 anuyogadvAra 6, 28, 35, 36, 47, 61, 266, 267, 273, 331, 410 anuyogadvAracUrNi, 12, 28, 29, 36, 123, 266, 267, 273 anuyogadvAraTIkA 36, 336 anuyogadvAravRtti 12, 47, 411, 412 anuyogadvArasUtravRtti 323 anuyogArtha 102 anurAdhA 392 anekAMtajayapatAkA 333 anekAMtapraghaTTa 333 anekAMtavAdapraveza 333 anekAtmavAda 14 A che e ja = Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 Agamika vyAkhyAo pRSTha pRSTha 226 32 23. 193 2 2 16, 179 280 25 30, 40, 54 366 35, 40, 50, 325, 409 163, 341 23, 26, 30, 72, 87, ra35, 251 22, 32 194 zabda zabda aneSaNIya apAvaraNa anyatara 23, 194, 236 apekSita anyadhArmika 21 aphenaka anyadhArmikauMnya 226 abaddha anyayogavyavacchedaddhAtrizikA 386 abaddhika anyonyakAraka 21, 226 abrahma anvayijJAnasiddhi 389 abhaktArtha apatya 30, pa3, 69, 72 abhayakumAra apamAna abhayadeva aparAdhakSamaNA 81 abhayadevasUri aparAdhapada aparigraha 288 abhavya apariNata 193 abhigraha apariNAmI aparizATI abhighAta aparyavasita abhidhAna apavAda 17, 18, 19, abhidheya 22, 205 abhinaya apasarpaNa 255 abhinibodha apaharaNa abhiniveza apahRta 22 2 abhinna apAdAna 172 apAya 130 abhiprAya apArdhAhArI 26, 249 abhipreta apAvRtadvAropAzraya 208 abhimAradAruka apUrvajJAnagrahaNa 69 abhilApa apoha abhivardhitamAsa apohana 133 abhivyakti apa abhiSeka apakAya 104, 300 abhiSekA apramAda abheda aprAptakAritA 131 abhedavAda aprApyakAritA 13 abhyAta 324 19 324 319 128 14, 15 198, 221 76 98 97 17 343 69, 7ra 21, 210 9 36 36 192 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda abhyutthAna abrAvakAza amadAvAda amaramuni amalakalpA amAtya amila amilAta vasa amUDhadiSTa ayogava ayodhyA atita aranAtha arahannaka arAjaka arihaMta arci artha arthakathA arthagrahaNa arthachanna arthajAta arthazAstra arthAvagraha ardaziroroga ardhahAra ardhAhArI arzikA arhat arhadAyatana arhannaka alaMkAra pRSTha zabda 21, 223 218 438 51, 440 175 24, 54, 238, 239, 309, 384 8, 94 307 192 9, 102 7, 70 309 46, 407 277 214 69, 76, 79 104 6, 8, 56, 138, 192, 400 93 18, 127 33 241 7, 53, 70 130 98 33, 58, 312 26, 249 309 8, 76 404 17, 191 -7, 70 alam alAbu alisiMdA alIka alepa alepakRta alpAhArI avadha avakAza avikaraNa avagRhIta avagraha avagraha-paTTaka avagraha-pratimA avagrahAnaMtaka avasUri avacUrNi avaTa avadya avadhAna avidha adhijJAna avadhiyukta avayava avarakaMkA avarudra avalekhanikA avazyakaraNIya avasanna avasannAcArya 445 pRSTha 9, 109 229 306 230 18 19 26, 249 30 18 84 17 25, 65, 108, 214 225, 244 21, 222 108 21, 221 326 326 383 78 18 13, 19, 52, 65, 128, 188, 275 65, 128, 134 32 8, 99, 304 376 221 203 135 23, 237 194 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 71 32 66 99 zabda avasthA avasthAna avasthita avahelanA avAbhukha avAbhukhakhaMDamallaka avAlmakhamallaka avAcAla avAya avismRti avinIta avirahAkAla avirahita avizodhi avyakta avyaktamata avyavahArI avyAbAdha azaTha azana azanaka azoka azraddhAna Agamika vyAkhyAo pRSTha zabda pRSTha 194 aSTApada 194 asaMkliSTa 66 asaMkhyAta 273 22 2 asaMjJI 229 asaMyama 104 199 asaMpAtima 2 10 18, 199 asaMprApta 26 asaMprAptakAma asaMskRta 65 , asakala 21 asannihita 33 69 asamAdhisthAna 280 13. asahanazIla 194 26, 255 asahiSNu 220 74 asAta 112 176 asipatra 109 243 asthi 37 81, 102 asthita 192, 194 atikalpa 27 22, 86 ahiMsaka 160 - 383 ahiMsA 8, 14, 52, 91, 310 99, 151, 221 193 ahicchatra 8, 208 ahicchatrA 259 A 14, 15, 54, AMkha 32 74, 177, 277 AMdhra 26, 34, 248, 324 361 Akara 10, 17, 38, 54, 40 101, 114, 198, 362 354 333 AkarSa 13, 183 7, 62 AkAza 14, 66, 159 27 27. azva azvata2 azvamitra azvasena azvasenavAcaka azvasenIya aSTaka aSTAMganimitta Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 447 pRSTha pRSTha 299 102 zabda zabda AkIrNa 9, 97, 376 AcArAMgacUrNi 28, 31, 266, 287 AkuMcanapaTTa 229 AcArAMgaTIkA pa9 Akula 135 AcArAMgadIpikA 49, 424 Akroza AcArAMganiryukti 6, 9, pa3, 58, AkSepa 16 63, 101 AkhyAna 29, 30, 54 AcArAMgavivaraNa 38, 49, 54, 3para AkhyAyaka 383 AcArya 6, 7, 8, 9, 11, 16, 17, AgaMtuka 26 25, 32, 37,44,48, 68, Agama 6, 10, 12, 16, 27, 75, 76, 210, 216, 223, 34, 40, 41, 51, 241, 25, 247, 27pa 135, 145, 187, 250 AcAryapadavI 40 Agama-grantha AcAryavaMza 57 Agamana 192, 218 AcAla Agama-vyavahAra 187 AcIrNa 102 Agamika 5, 10 Acelakya 194 Agamika vyAkhyA - 51 Acchedya 192 AgAla 102 AjAti 102 Acarita 400 Ajinaka 384 Acamsa 18, 87 AjIvaka 30, pa2, 278 AcAra 9, 17, 34, 51, 58, AjIvadoSa 192 92, 102, 103, 298 AjIvikamatanirAsa 289 AcArakathA : 90 AjJA 16, 135, 187, 2, 4jI AcA2kalpa 280 ajJAvyavahAra 190 AcAra-dIpikA . 49, 423 ADheka - 98 AcAra-prakalpa 251 AtaMka 18, 198 AcAra-praNidhi * 341 AtoDyAMga 9, 98 AcAravinaya 188 Atmatattva 14 AcAra-zAstra 34, 51 Atmatara 23, 194, 236 AcAra-saMpadA 188 Atma-pravAda 175 AcArAMga 6, 9, 27, 31, 38, 56 Atma-saMyoga - 57, 63, 67, 101, AtmA 13, 144, 147, 151, 102, 108, 266, 383 152, 153, 154, 155, 170, 368 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 zabda AtmAMgula AtmAnuzAsana AtmArAma AtmArthakRta AtmopanyAsa Adarza Adarza-gRha AdAna AdAnanikSepaNasamiti AdityamAsa AdiyAtrika Adeza AdhAkarma AdhAkarmika Ananda 17 19, 217 97, 249 23, 21, 192, 255 19, 314. 30, 54, 277 AnandavimalasUri 49, 424, 426, 429 266 AnandasAgara AnugAmika AnupUrvI ApaNa ApaNagRha AbharaNa Abhinibodhika Abhinibodhika jJAna AbhUSaNa Ama Amarjana AmalakappA AmokSa AmoDaka pRSTha 272 334 440 19 91 101 72 8, 94, 109 191 66 273, 337 249, 383 17, 208 33, 55 13, 65, 130, 271, 345 128 312 113 309 403 101 98 zabda Amra Akubja Amradeva AmrazAlavana Aya AyaMbila AyAma Ayu AyudhazAlA AraMbha ArAdhanA ArAma ArI Arogya AropaNA ArtadhyAna Ardra Arya AryakAla Aryakula AryakRSNa AryakSetra AryajAti Aryavaja AryA ArthikA ALasa Amika vyAkhyAo pRSTha 33, 317 229 47, 415 404 137 309 383 139 71 309 135 383 215 99 234, 236 339 9, 98, 109 5, 10, 14, 20, 27, 114, 217 34 20, 53, 218 179 Aryadeza AryarakSita AryarakSita-caritra 20, 27, 114, 259 20, 53 218 34, 54, 318 54, 179 7 54 32, 308 242 299 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 449 236 236 99 zabda pRSTha AliMgana 8, 33 Aloka Alocaka AlocanA 17, 23, 190, 234 236, 250, 279, 400 AlocanAI AlocanAvidhi 400 AvaraNa Avazyaka 6, 11, 24, 28, 36, 48, 26, 27, 64, 65, 70, 117, 126, 135, - 266, 272, 274 AvazyakacUrNi 28, 29, 37, 40, para, pa3, 266, 270, 274, 361 AvazyakacUrNikAra 46 Avazyaka-TippaNa 46, 411 Avazyaka-TIkA 36 Avazyakaniyukti 6, 7, 37, 45, 48, 51, 23, 54, 58, 60, 63, 64 Avazyakaniyukti-dIpikA 7, 48 422 AvazyakaniryuktibahaTTIkA 333 Avazyaka niryukti-laghuTIkA 333 Avazyaka-mUlaTIkAkAra 46 Avazyaka-mUlabhASyakAra 46 AvazyakavivaraNa 36, 46, 406 Avazyakavivecana 51 AvazyakavRtti 37, 43, 46, 344, - 386, 387, 410 zabda pRSTha AvazyakavRtti-pradezavyAkhyA 46, 411 AvazyakasUtra AvazyakAnuyoga 127 Aveza 249 AzaMkA 8, 92 AzAtanA 10, 110 Azrama 10, 17, 38, 114, 198, 345, 397 AzvAsa 101 ASADha 74, 173, 176, 277 ASADhabhUti 15, 90, 91, 193 Asana 229, 2para AsasanIya 362 Asevana 8, 102 Asevana-zikSA 280 AsthAnikA 24 AjhavapaMcaka 381 AhA2 7, 9, 20, 22, 33, 37, pa3, 66, 109, 229, 249, 253, 258 AhArakazarIra AhAracarcA AhRta 216 AhRtikA 219 - 17 289 107 17, 189 26 383 iMgita maraNa iMginImaraNa iMDA iMdrakala iMdranAga iMdrabhUti iMdrAgamana iMdriya 13, 73, 144, 391 30 66, 154 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 Agamika vyAkhyAo pRSTha 34, 251, 315 78 zabda iMdriyanirodha iMdhana-paliya iMdhanazAlA Isu Izurasa 84 ikvAku IcchA zabda ujjayinI ujjoya ujhanA ujhA uNa utkaTikAsana utkalikA utkalpa utkaTakAvasthA utkoca utkRSTi 39, 258 229 105 26, 2para 33 33, 318 8, 94, 306 98 20, 218 25, 81, 100, 241 23 231 34, 324 10, 22 33 400 30, 54, 277 7, pa3, 70 73 IcchAchanda icchAlobha IDAku itihAsa i-rika isitavya ilAputra ISazAstra hibhava Ihaloka uslima 24 193 376 21 19 98 35, 421 35, 421 32 30, 54, 280 8, 43, 91, 340 13, 144, 160 Iya udakAcamana udakADhuM udayana udayavijaya udayasAgara udara udAyI udAharaNa uditodita ugata ugama udgAra uddeza 108 191 IryAsamiti Izvara 14, 15ra 289 Izvara-kartutva IzvarakartutvacarcA IzvarI * IhAmRga 120 IhA 65, 66, 130 384 192 192 22, 229 13, 17, 21, 32, para, 9, 143, 280 192 33, 312, 383 33, 55, 312 33, 312 79, 278 ugra uccAra uccArabhUmi 9, 20, 102, 218 18, 104 117 - 84 84 ubhinna udyAna udyAnagRha udyAnazAlA udyota uThThayA ucchita udyotana 330 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 451 330 upastha - 27 zabda pRSTha zabda udyotanasUri upayoga 21,66, 148, udyotanAcArya 47, 415 184, 344 unnatA, 39, 358 uparidoSa 19, 205 unnAyu 358 upavAsa 304 unmatta 27, 241 upazama 5 2 unmAda 8, 94, 207 upazamazreNI 140, 141 unmizra 193 upasarga 18, 30, 309 unmocana 84 upasargaprApta 241 upakaraNa 19, 26 upasargastotra upakalpa 27, 260 upakezagaccha 29, 269 upasthApana 2 58 upakrama 136 upasthApanA 244 upagRhana 312 upAMga 32, 40, 45,48, Dara upagUhita 8, 94 upAjhAu 77 upagRhIta 32 upAdhyAya 8, 18, 24, 47,51, upacaya 84 75, 77, 210, 241, upacAra 245 245, 247 upadeza 6, 56, 135, 227 upAdhyAyavaMza upadezapada 333 upAzraya- 10, 18, 19, 20, ra1, upadezamAlA 46, 409 218, 219, 228, 258 upadezamAlAvRtti 46, 411 upAsaka - 10, 111, 379 upadezamAlAsUtra 411 upAsakadazA * 40 upadhAna 9, 192 upAsakadazAMgavRtti 42, 379 upadhAnapratimA 111 upAsakapratimA 111, 279 upadhAnazrata 103, 107 upAsanA 7, 13, 70 upAdhi 10,18, 20, 21, 32, upoddAta 8, pa7, 65, 126 192, 219, 221, ubhayatara 23, 194, 236 222, 258, 308 umAkAMta premAnanda zAha 119 upapikalpa ura 32 upanayana 7, 70 urala 9, 100 192 udhAkI 178 upamitibhavaprapaMcakathA 269, 409 uluka ' 1pa upavRMhaNa Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 Agamika vyAkhyAo . pRSTha zabda ulUkatIra ulUkI ulukA ullakAtIra uvakhaDa uvari 13, 289 33, 55, 312 pRSTha zabda 173 ekasthAna 178 ekAtmavAda 177 . ekAvalI 177 eDaka 33 evaMbhUta 187 elASADha eSaNA 307 eSaNA samiti 9, 25, 106 33 aitihAsika aitihAsika caritra 32 airAvatI 173 300 8, 93 191 uSTrI uNa usmRti 8, 30, 54 54 Uru 228 95 8, 26, rapara RjuvAlukA 73 RjusUtra 172 traNa 41 22, 398 Rtubaddha 19 RtumAsa 17 RSabha 278 RSabhadeva 7, 30, pa3, 54, 69, 123, 275, 346 RSabhadeva-caritra 7, 69 RSabhapura 173, 175 RSigupta 29, 31, 270, 294 RSibhASita 6, 14, pa6, 27, 173 ogha oghaniryukti 6, 10, 28, 30, 40, 63, 116, 117, 266 oghaniryukticUrNi 29, 267, 274 oghaniryukti-TIkA 43, 383 oghaniryukti-dIpikA 49,423 oghaniryukti-buhabhASya 26, 254 oghaniryukti-bhAgya oghaniryukti-laghubhASya 26, 2para oghaniryukti-vRtti 40, 364 oghasaMjJA 132 odaNa 34, 324 osIra 98 131, 277 eka 8, 89, 93, 98, 110 ekaka 9, 98 ekapArzvazAyI 2 29 ekavihArI-pratimA 111 autpattikI autpAtikI audArika audezika aupakakSikI 20, 216 26, 192, 194 221 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 453 karma zabda pRSTha zabda pRSTha aupaghAtika 26, 2para kampa 256 aupapAtika 40, 383 kamalasaMyama upAdhyAya 35, 325 aupapAtikavRtti 43, 383 karakaMDu 8, pa4 aupampa 257 karaNa 8, 27, 78, 94, 99, aupathamika 196 171, 185, 2para, 257 aurNika 20, 54, 219 karuNA 272 auSadha 18, 19, 249, 307 karNa 367 auSadhoga 9, 98 karNarAja 367 auSadhi 105, 249 karNazodhana 258 auSTrika 20, 219 kartA 171 kartavAda 289 kaMgu 8, 94, 306 kabUTa 38, 114, 354, 397 221 karyaTaka 10, 17, 24, 216 10, 22, 230 - 7, 9, 13, 14, 15, 20, 30, pa3, 69, 73, 105, 144, 150, kijjalAgI 162, 172, 178 karmajA 76, 277 kati karmaprakRti katijana 34, 266, 324 karmaprakRtivRtti 387 katividha 13 karmaprakRtisaMgrahaNI-cUrNi 45, 397 kathaka 314, 383, 385 karmapravAda " 179 kathanavidhi * 86 karmabaMdha 21, 51 kam 13 karmabhUmija 103 kathA 8, 93 karmavAda 14, 52 kathAkoza 333 karmavaividhya * 52 kathAnaka 9, 10, 30, 34, 37 karmazAlA 33, 318 168 karmastavavRtti 333 -kanakapASANa 168 karmasthiti 16, para kanakAvalI 33, 55, 312 karmAntagRha 33, 312 kanyakAntapura 33, 313 karmAntazAlA 33, 312 kapaDavaMja 41, 367 lazabhavamRgendra 31, 294 kapila 9, 22, 72, 1), 226 kalA 306 kaMcaka kaMTaka kaMDa kaMda lh lh kanaka bhAvArI Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 33 kalpa , 202 454 Agamika vyAkhyAo zabda zabda pRSTha kalAya 84 kasa 13 kalAla kAMcanapura 26, 259 kiliMga 27, 259 kAMtI 386 kaliMda 20, 218 kAMDilya 27, 259 kalikAlasarvajJa 43 kAkI 178 kalevara 84, 147 kAThiyAvADa 439 10, 16, 17, 27, 27, kAna 32 pa9, 10, 113, 14, kAnanadvIpa 39, 354 rajI, ra31, 244, 257, kApotikA 215 ra0, 3ra1, 08 kAma 8, 57, 92, 17, 283 kalpakaraNa kAma-kathA 93, 312 kalpa-Tippanaka 322 kAma-krIDA 33, pa3, 312 kalpadhArI 19 kAmaguNa ra79 kalpanA 190 kAmadeva 39, 24, 277 kalpasUtra 50, 321 kAmabhoga 288 kalpasUtra-kalpakaumudI 51, 432 kAmavikAra 207 kalpasUtra-kalpapradIpikA pa0, 430 kAmavijJAna kalpasUtra-kalpalatA 50, 43ra kAmI 33, 53 kalpasUtra-TippaNaka ' 51, 433 kAya 22, 32, 66, 135, kalpasUtra-subodhikA, 50, 431 147, 281 kalpasthita 194, 228 kAyakleza 91 kalpasthiti 194, 231 kAyamukti - 191 kalpika 197 kAyaSaka 340 kalpikA 301, 401, 402 kAyikIbhUmi kalaya 402 kAyotsarga 8, 26, 65, 136, kalyANavijayasUri 50, 430 2para, 281, 309 kavi 50 kAyotsarga-akaraNa 193 kavIMdra 39, 358 kAyotsarga-bhaMga 193 kaSAya 13, 14, 66, 99, kAraNa 12, 13, 4, 171, 219 140, 277 kAraNagRhIta 192 *kaSAyaduSTa kApeTika 20, 216 kasturacandra 35, 325, 4ra0 kArpAsA 249 53 217 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda kAryaNaza2I2 kArmikI kAla kAlaka kAlakalpa kAlaguru kAlapramANa kAlalaghu kAlAtikrAnta kAlAtIta kAlAtItakaraNa kAlAnuyoga kAlika kAlikazruta kAlikAcArya kAlikI kAvyarasa kAzI kAzyapaka kATha kiM 131 8, 13, 66, 74, 88, 109, 171, 192, 257 5, 315 27 235 273 23, 235 21, 227 192 193 kiMcidavamaudarya kim priyaccira kiraNAvalI kIrtivallabha kIrtivijayagaNi killebaMdhI kuMDagrAma kuMDala kuMbhakAra kukuTI pRSTha 150 89 74, 277 14 30, 54, 60 132 273 27, 259 18, 199 8, 94, 104, 307 69 26, 249 13 13, 18 50 35, 325, 421 50, 431 206 72, 109 33, 55, 312 300 249 zabda phukuTIaMDaka kukkuTI kukSIaMDa kuNAla kuNAlA putra kutrikApaNa kuMdAlA kudhAvanA kumAra kumArapAlaprabandha kura kula kulaka kulakara kulattha kulaprabha kulamada kulika kuvalayamAlA kuzalatva kuzAvarta kuzIla kusuMbala kusuma kSa kuNa kUMcerA phUTAgAra rUpakaTa krUra 455 pRSTha 249 249 249 26, 260, 310 34, 54, 318 13 178, 222 104 193 24, 54, 238 385 27, 259 20, 27, 33 333 69, 346 8, 24, 94, 239, 306 35, 325, 420 72 104 331 22 27, 259 23, 237, 238, 250, 257 208 90 02 105 366 33, 312 7, 70 34, 246, 324 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 Agamika vyAkhyAo che zabda zabda pRSTha kUryapura 366 koTyAryavAdigaNi. 35, 330 kUrma 376 koDAlasagotra kRtakaraNa 215 koNika 30, 54, 280 kRtapuNya 277 kodrava 8, 24, 94, 239, 306 kRtayogI 25, 192 kollAkagrAma kRti 39, 115 kozaka 215 kRtikarma 79, 123, 278 kozala 26, 27, 248, 250 kRttikA 392 kozalaka 248 kRtna 20, 220 kozikA 2 28 kekayArdha 27, 260 koSThAgAra 33, pa5, 312, 314 kevala 65, 188, 271 kauDinya 24, 177, 180, 239 kevalajJAna 13, 15, 18, 30, 36, kauzika 231 para, 67, 73, 128, kauTuMbika 384 134, 184, 271 kautuka 7, 70 kevalajJAnI 60 kaurava 218 kevaladarzana 16, 36, para, 184 kauzAMbI 27, 34, 24, 259, 318 271 krama 16 kevalI 16 kramindra 36 kevalotpAda 30 kriyA 279, 337, 343 kezikumAra 403 * kriyAvAdI - 9, pa2, 108 13 kriyAsthAna . 279 koTa 206 krIDA 8, 94, 193 koTikagaNIya 28 192 koTivarSa 27, 260 krodha - 140, 193 koTvIra 180 krodha-doSa 192 koTTAya 12, 35, 122, krodha-nigraha 252 325, 349 klIna 21, 27, 226 koTyAcArya 7, 35, 37,47, 122, kleza 213, 228 325, 330, 349 kSaNalava koTyAcAryavAdigaNimahattara 330 kSaNikavAda 155 koTyAya 35, 335, 327, 328, kSata 9, 102 330, 349, 414 kSatriya 9, 20, 102, 128 ke krIta Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 kSAMta 86 khilUra zabdAnukramaNikA 4pa7 zabda pRSTha zabda kSapaka 193 kha kSapakazreNI 140, 141 khaMDa kSapaNA 137 khaMDapANA 300 kSapita 114, 213 khaMbhAta 49, 427 kSamA kalyANa khagastaMbhana 86 kSamAratna 35, 3ra6, 421 khara 104 kSamAzramaNa : 11, 12, 119, 123 kharataragaccha 49, 50, 427, 429 samita 114 kharataragacchapaTTAvalI 334 92, 95 khasvara 109 kSAmaNA 281 khasaddhamamRgAla 218 sAmita 213 khAdima sAyika 196 khrisita 230 kSAyopathamika '196 385 kSAra 22, 32 38, 354, 397 kSitacitta 22, 24, pa3, 231, 10, 17, 54, 114, 198 240 khelApana 131 khola ra1pa kSIragRha pa5, 314 sudhA 299 gaMga 15, 54, 173, 177 kSullaka 8, 18, 93, 193, 210 gaMgadatta 30, 54, 277 phullikA 74, 277 phullikAcAra gaMgA 228 kSetra 13, 20, 66, 68, gaMjazAlA. 33, 55, 314 74, 171 gaMDa 309 kSetrakalpa 27, 54. gaMDi kSetrakAla kSetrapratyuprekSaka gaMdha 7, 8, 70, 84, 307 18 kSetrasamAsaTIkA 45, 397 gaMdhapaliyA kSetrasamAsavRtti gaMdharva 333 kSetrAtikrAnta 21, 227 gaMdhahastI 35, 38, 40, 315, 3pa1, kSemakIrti 35, 46,48, 263, 3para, 354, 362, 371 325, 407, 420, 422 gaMdhAMga 9, 98 kSobha 11 2 gaMdhikAzAlA 249 kheDa kSika 18, 90, 210 58 gaMgasUri 13 33 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 zabda gaMbhUtA gaccha gacchapati gacchapratibaddhayathAlaMdika gacchavAsI gacchazatikA gacchAcAra gacchAcAraTIkA gacchAcAravRtti gaja gajapura gaNa gaNaka gaNadhara gaNadharavAda gaNadharasthApanA gaNanAyaka gaNAMtaropasaMpadA gaNAvacchedaka gaNAvacchedinI gaNi gaNita 384 21, 227 25, 246 245 111 7, 69 gaNitazAstra 12 gaNitAnuyoga 14, 88, 173, 252 14 110, 188 10 66 92 133 gaNipada gaNisaMpadA 13, 17, 18, 19, 20, 30, 57, 67, 73, 138, 220, 270, 309 7, 13, 52, 143 25 gaNI gati gadya gama pRSTha 39, 355 18, 19, 22 36 19, 205 19, 200 19, 202 49 49, 424 49, 424 72 27, 259 25, 135, 241 384 zabda gamana gamanAgamana gamika gardabha gardabhilla garbha-parivartana garbhAdhAna garbhApahAra garbhiNI gaI gali gaveSaNA gAthA gADika gArhapRSTha giranAra girA gIta gItArtha guccha gujarAta gujarAtI guNa guNapratyaya guNaprAtyayika Agamika vyAkhyAo pRSTha 18, 192, 193 18, 253 66, 132, 133, 183 8, 307 34, 315 72 21, 53, 222 72 27 185, 279 guNasthAna gupti 107 39, 359, 385 94 193, 319 24, 1934, 198, 233 105 439 51 15, 33, 55, 178, 312 66, 134 67 35, 325, 420 94, 281 guNaratna guNavrata guNazekhara guNasaubhAgyagaNi 2 19, 66 7, 9, 10, 22, 109 207 35, 325, 420 49, 425 280 30, 191, 252 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda guru guru-paramparA gurubhAI gurubhrAtA gurumAsa gulikA gulma guhAsi~ha gUDhArtha gRha pRSTha 31, 36, 38, 69, 142, 191 42, 57 29 47 303 215 105 20, 206 5 55 201 212 19 46 216 216 340 92 8, 94 33, 55, 312 221, 222 15, 139 8, 24, 94, 239, 306 30, 73, 80 28, 31, 268 285 33, 312, 383 289 206 247 6, 29, 34, 274, 324 gRhajinamaMdira gRhapatikulamadhyavAsa gRhastha gRhasthAzrama gRhiprAMta gRhibhadra gRhibhAjana geya go gogRha gocchaka gotra godhUma gopa gopAlagaNi gopAlagaNimahattara gopura gomAMsa govarga goviMda goviMdaniyukti zabda goviMdavAcaka goviMdAcArya gozAlaka gozAlakamatanirAsa gozAlA goSThAmAhila gau gauDadeza gauNa gautama gaulikA graMtha graMthibheda prathita grahaNa grahaNazikSA grahaNaiSaNA grAma grAmamahattara grAmAnugrAma grISma plAna glAnakalpa ghaMTAkrRgAla ghaTImAtraka ghaDo ghana 459 6, 116 30, 54, 276 289 33, 313 15, 16, 54, 74, 172, 179, 247,277 pRSTha 61 307 385 255 144 249 5, 12, 58, 68, 113, 135, 141 139 92 9, 109, 133 280 193 10, 17, 18, 19, 38, 14, 114, 1989, 354, 397 305, 309 20 214 19, 25, 204, 227, 244, 252, 314 193 tha 197 209 209 105 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 * zabda ghara gharSaNa ghAta ghAsIlAlajI dhRtakuTa ghoTaka ghoSa ghrANendriya caMDakauzika caMdana caMdanabAlA caMdra caMdrakula caMdragaccha caMdragupta caMdraprajJapti caMdraprajJaptiTIkA caMdraprajJatyupAMgaTIkA caMdramA caMdramAsa caMpA cakrapura cakraratna cakravartI cakrArabaddha cakrikA cakSurindriya cakSurlola caNaka caturaMga caturaMgIya 235 8, 307 10, 71, 114, 198 66 ca pRSTha 308 22, 32 7, 13, 70 434 30, 276 8, 86, 94 30, 54, 276 120, 164 51 50 310 51 43, 45, 398 387 391 17 259 7, 70 71 17, 71, 276 307 249 66 231 24, 239 58 98 27, Agamika vyAkhyAo pRSTha 23, 235 caturdazapUrva2 16, 17, 58, 129, 195 caturdazapUrvavid 60 caturmukha 383 78 caturvizati caturvizatiprabandha caturvizatistava 8, 46, 65, 78, 334 135, 278 caturvizatistutisaTIka 333 caturdrata 231 catuSka 9, 17, 98, 208, 383 catuSpada 8, 94, 307 catvara 17, 208, 383 thaya 83 cara 9, 106 caraka 92, 95 caraNa zabda caturguru caraNaka2NAnuyoga carama carika carikA caritra carma carmakAra carmapaMcaka carcA cala calanikA 9, 100, 101, 102, 106, 252 14, 89, 173, 252 66, 87 383 33, 312 54 8, 10, 94, 215, 259, 307 33, 318 220 106 66 221 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 461 zabda cavala 239 cAMDAla 9, 102 cAturthika 98 cAturmAsa 25 cAra 2 13 cAritra 13, 20, 23, 51, 67, 74, 106, 138, 140, 181, 192, 257 cAritrakalpa 27 cAritradharma 24, 340 cAritralAbha 13 cArvAka 14 ciMtA 8, 94, 277 cikitsA 7, 19, 22, 23, 70, 107 cikitsAdoSa 192 ceTaka 154 zabda pRSTha yuNi cUDA 102 cUrNa 99, 193, 255 cUrNadoSa 193 cUrNi 5, 27, 30, 35, 266 cUrNikAra 28, 266, 267, 407 cUlA 7, 70, 208 cUlikA 8, 9, 63, 90, 95, 108, 299 ceTa 384 30, 54, 280 cetanA cedi 27, 260 callaNA 30, 54, 280 caitanya 153, 167 caitya 73, 203, 222, 404 caiityapUjA 203 caityavandana 207 caityavandanabhASya 333 caityavandana-mahAbhASya 39, 3pa9 caityavandanavRtti-lalitavistarA 333 caityavandanA 214 caitra 72 cokhA 24 cora 34, 324 colapaTTa 221 caurNa citA 71 79, 278 10, 111 111 citikarma citta cittasamAdhisthAna cittoDa citrakarma citrakUTa citrA cirakaSAya cilAtiputra cilimilikA cilimilI cIvara cuMbana 92 36, 331 2 11 331 392 193 39, 54, 277 209, 303 258, 303 361 8, 33, 94, 312 che. chaMdazAstra 1 2 cha 93 191 chabastha chabasthavItarAga channa 97 33 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 zabda chardana chardita chiMDikA sagRha chusazAlA cheda chedana chedasUtra chedasUtrakAra chedopasthApana chedopasthApanA chedopasthApanIya jaMgala jaMghA jaMbU jaMbudrIpapraziSa jaMbudrIpaprajJamiTIkA jagaccandrasUri jaghanya jaDa janapada janma janmAbhiSeka jamadagna jamadagnijaTA jamAli jayakIrtisUri jayatihuaNastotra pRSTha 84 193 212 33, 312 33, 312 17, 193, 194, 246, 250, 400 22, 32, 33, 257, 312 14, 173 6, 26, 59, 60 141 13 251 ja 27 32 310 28, 266 43, 45, 387, 397 422, 434 32 27 24, 27 30, 53, 70, 72 73 277 98 14, 15, 54, 74, 172, 173, 277 423 40 zabda jayatihuyaNastotra jayadayAla jayavijayagaNi jayasiMha jala jalapattana jalaha jalAzaya jalla java jAMgala jAMgika jAtaasamAptakalpa jAtasamaprakalpa jAti jAtivAdanirAsa jAtismaraNajJAna jinakalpika jinakalpI jinacaitya Agamika vyAkhyAo pRSTha 366 35, 326, 421 50, 431 47, 414 18, 39, 152, 159 39 105 210 314, 383 306 259 20, 54, 219 25 25 8, 9, 20, 27, 53, 54 289 69, 72 436 5 320 320 391 36, 331 70, 79, 138 19, 27, 52, 180, 194, 200, 206, 256 jAmanagara jijJAsu jiNadAsa jiNadAsagaNimahattara jitazatru jitAri jina jinakalpa 17, 18, 32, 114, 199, 221, 222, 235, 308 245, 308 18 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 463 zabda pRSTha zabda pRSTha jinacaityavandanA 201 jinezvarasUri 40 jinadatta 36,120, 333, 348 jIta 16, 250, 291, 400 jinadAsa 12, 28, 30, 31, jItakalpa 10, 16, 28, 48, 191, 436 117, 121, 123, jinadAsagaNi 7, 34, 266, 267, 186, 266, 268 320, 417 jItakalpacUrNi 28, 29, 120, 268, jinadAsagaNimahattara 28 269, 291 jinadeva 357 jatakalpa-bRhasthUrNi 31, 48, 291 jinaprabha 118 jItakalpabRhasthUrNi-viSamapadavyAkhyA jinapravacana 15, 68 48, 418 jinabhaTa 35, 36, 325, 333, jItakalpabhASya 10, 16, 51, 118, 348, 349, 420 123, 186, 252, 291 jinabhadra 7, 11, 12, 14, 16, jItakalpasUtra 16, 29, 31 28, 35, 37, 40, 65, jItaya - 194 118, 186, 268, jItavyavahAra 16, 187, 190 269, 291, 327, jIrNAntaHpura 33, 313 330, 331, 349, 413 jIva 8, 14, 15, 73, 93, jinabhadragaNi 11, 12, 31, 35, 145, 147, 151, 154, 47, 124, 325, 335 155, 162, 178, 340 jinabhadragaNi kSamAzramaNa 28 jIvana-caritra 54 jinamaMDanagaNi 385 jIvanI 35 jinamaMdira 18 jIvapradeza jinamata 74 jIvaprAdezika 15, 175 jinamANikayagaNi pa0, 430 jIvarakSA 90 jinaratnakoza 421 jIvarata 193 jinarAjasUri 432 jIvavicAraprakaraNa 359 jinavijayajI 121, 331 jIvavijaya 35, 325 jinahaMsa 35, 325, 420 jIvasattAsiddhi 389 jinAlaya 72 jIvasamAsa 410 jinendrabuddhi 40, 362 jIvasamAsa-vivaraNa 46, 411 jinezvara 366, 377 jIvAbhigama 27, 36, 42, 45, 51, 267 74 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 zabda pRSTha 45, 392 43 jIvAbhigamamUlaTIkA 44, 45, 398, 404 jIvAbhigamacUrNi jIvAbhigamaTIkA jIvAbhigamalaghuvRtti jIvAbhigamavivaraNa jIvAbhigamopAMgaTIkA juMgita jugupsA juguptita bhUMbhikAgrAma jekobI jesalamera jaina jainanyAya jainasaMgha jainAgama zAta jJAta-kaurava jJAtivavidha zAtA jJAtAdharmakathA jJAtAdharmakathAvivaraNa jJAtika jJAna jJAnadeva jJAnapaMcaka jJAnadarzana-abhedanirAsa 334 45, 396 387 33, 318 73 331 122, 292 5, 6, 10, 12, 17, 22, 27, 34, 61, 341 56 40 12 218, 375 20 27 2) 26 20, 23, 49, 65, 66, 113, 138, 192, 257, 273, 337, 343 389 367 7, 17, 52, 128, 1996 246 25 40, 41, 42 375 Agamika vyAkhyAo pRSTha 334 389 52 35, 50, 325, 381, 421, 427, 429 jJAnazIlaNa 35, 325 jJAnasAgara 35, 325, 420, 421 jJAnAcAra 23 334 252 65 139 69 39, 194 10, 111, 314 175, 392 218 6, 58, 60, 62 164 44, 393, 394 43, 387 44, 393 207 104 zabda jJAnapaMcaka-vivaraNa jJAnapaMcakasiddhi jJAnavAda jJAnavimalasUri jJAnAdityaprakaraNa jJAnAditrika jJAnAdhikAra jJAnAvaraNa jJAnopayoga jyeSTha jyeSThagraha jyeSThA jyoti jyotirvid jyotiSma jyotiSmadaMDaka jyotiraMDaka-TIkA jyotiSmadaMDakavRtti vara jvAlA TabAkAra TippaNa Tippana Tippanaka TIkA 5, Ta 436 39 326 326 29, 34, 39, 43, 46, 325, 326 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda TIkAkAra Depana taMtuNa taMtra taMdulavaicArika taMdulavaicArikavRtti taTa taDAga tatkSaNika tatparibhoga tadghatiSedha tattva tattvAditya tattvArthaTIkA tattvArthabhASya taMba taccaNiya tajjIvatacchIravAda Da tadubhaya tadbhAvanA ta ta tapa:karma tattvArthabhASya-bRhavRtti tattvArthabhASya-vRtti tattvArthabhASyavyAkhyA tattvArthamUlaTIkA tattvArthasUtra tattvArthAdhigama tattvArthAdhigamasUtraTIkA 10, 34, pRSTha 325 193 30, 52, 278 289 23 383 30, 52 193 8, 92 14 38, 352, 356 45 28, 45, 339 38 351 296 45 270 34 387 27, 192 8, 94 83 107 20, 218 68, 141 273 49, 425 307 zabda tapa tapasvI tapAgaccha tapAgacchanAyaka tapoguru tapodAna taporatnavAcaka tamAlapatra mila tara taraMgavatI taru tarka tarNAdi-baMdhana tala talavara talikA tavu tADana tADanA tADapatra tApasa tAmiti pRSTha 8, 17, 26, 27, 69, 91, 190, 235, 251, 252, 400 24, 69 49, 50, 427 49 22, 235 194 35, 325, 421 98 324 308 30, 34, 312 90, 307 34 193 197 384 215 307 70 tAmra tApralimi tAyI tArrAyIka tAla tAlAcara iitaNika 465 7 29 30, 52, 92, 95, 278 39, 355 8, 94. 27, 259 95 98 10, 17, 113, 197 383 231 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 zabda titikSA titva tiniza timira tirITapaTTaka tiryak tiryaMgya tiryagna-pratimA tila tilakamaMjarI tiSyagupta tisariya tIrArthI tIrNa tIrtha tIrthaMkara tIvramaMda tuMba tuMbavINika tuTika tuDiya pRSTha 99 138 8, 94, 307 98 20, 219 33 103 211 8, 24, 94, 239, 306 39, 358, 359 tIrthaMkaranAmakarma tIrthaMkaranAma-gotrakarma tuvara tuvarI tuSagRha tuSazAlA tUNailla 14, 15, 54, 74, 173, 175, 277 33, 55, 312 92, 95 92, 95 57, 68, 79, 141 7, 17, 18, 30, 53, 54, 56, 67, 68, 69, 79, 165, 199, 271, 274, 278 172 346 hRda 376 383 392 33, 55, 312 306 8, 24, 94, 239 33, 312 33, 312 383 zabda tUla tRNa tRNagRha tRNapaMcaka tRNaphalaka tRNazAlA tRSA teja tejas tejaskAya tetalIputra teMduka toraNa tosaliputrAcArya tyajana tyAga trapu trasa trasakAya trAtA trika trikRtsna tridaMDI tripuTaka tripuDA tripRSTha trirAzi trirAzivAda trividha trizAlA tristha airAzika Agamika vyAkhyAo pRSTha 384 105 33, 55, 312 193, 220 18 33, 312 5 152 9 104, 300 29, 54, 277, 376 174 383 59 84 69 8, 94 9, 148 105, 300 92 383 222 71 8, 94 306 71 74 289 18 72 138 15, 178 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda jaivArSikasthApanA tyartha k tharAdanagara thArApada thArApadagaccha daMDa daMDanAyaka daMDanIti daMDAsana daMta daMtadhAvana daMtanipAta daka dakatIra patha dakamArga dasthAna dakSatva dakSiNa ditta diSa damadaMta mila dayA darayAkhAna dariyApura dariyApurI darpa pRSTha 25 138 383 da 32, 55, 258, 303 384 8, 94, 358 358 39 24, 239 229 307 258 8, 94 33, 312 33, 210, 312 33, 312 33, 312 33, 312 34, 99 54, 58 7, 70 218 277 324 99 438 439 439 190, 193 zabda darpikA durvya darzana daza dazaka dazakAlika dazapura dazapUrvadhara dazabhAga dazavaikAlika darzanakalpa darzanazAstra darzanAvaraNa darzanecchA dalasukha mAlavaNiyA pRSTha 301, 401, 402 402 20, 23, 66, 106, 192, 257 27 12, 51, 52 139 207 119, 121, 269, 327 8, 89, 110 89 467 90, 292, 338 173 dazavaikAlikaavasUri dazavaikAlika-AtmajJAnaprakAzikA dazavaikAlikacUrNi PhO 99 6, 10, 28, 29, 36, 56, 57, 60 117, 266, 292, 331 334 51 28, 29, 266, . 267, 283, 292, 299 21 49, 427 50 6, 8, 36, 52, 53, 54, 57, 63, 89 49 dazavaikAlikacUrNikAra dazavaikAlikadIpikA dazavaikAlikadIpikAkAra dazavaikAlikaniryukti dazavaikAlikaniryukti-dIpikA Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 196 dazArNa 468 Agamika vyAkhyAo zabda zabda dazavaikAlikabRhaddIkA 334 digaMbara 15, 36, 58, 61, dazavaikAlikabhASya 10, 117 179, 277 dazavaikAlikavRtti 37, para, 338 digvijaya-yAtrA 30 dazavaikAlika-saubhAgyacaMdrikA 51 dinakaraprajJapti 396 dazavaitAlika 292 divasazayana dazA ra6, 88 divAkara 11, 119 27, 260 divya 33 dazArNabhadra 277 divyadhvani dazAzrImALI 436 dIkSA 25, 30, 33, 39, 40, dazAzrutaskaMdha 6, 9, 27, 26, 27, 222, 247, 258, 315 pa8, 60, 110, rara6 dIkSAdAtA dazAzrutaskaMdha-gaNapatiguNaprakAzikA pa1 dIpa 18, 168 dIpaka dazAzrutaskaMdhacUrNi 28, 34, 321 218 323 dIpavijayagaNi 282 dazAzrutaskaMdhaniryukti 6, 9, 59, 60, dIpikA 48, 49, 50, 326, 431 dIpikAkAra 50 110 dIptacitta 24, pa3, 261, 241 dAkSiNyacihna 331 dIrghaniHzvAsa 253, 308 207 dAtA dIrvAdhvakalpa 193 dIrSika 383 dAnazekhara ' 420 170 dAnta 92 dugdha 218 dAnazekharasUri 35, 50, 325, 429 durupanIta 91 dAmanaka 10, 19, 231 dAya 383 durviSaNa dAyaka 193 durbalikApuSpamitra 179 dArudaMDaka 229 durlabharAja 367 dArzanika 36, 39 durvacana 230 dAvadravI 376 durvivRtta 21 dAsa 27 27, 260 27 duSkALa 17, 198 9, 103 duSTa 27, 226 dAna ( 30, 72 du:kha 21 dAha Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 469 4 pRSTha devagRha 252 zabda zabda 384 doSanirdhAtavinaya 188 dUtadoSa 19ra dohaDi 47, 416 dUSmapaMcaka 193, 220 dauvArika 384 daSTAMta 8, 24, 92 dIpikA 249 dRSTivAda 14, 173 dravya 15, 20, 27, 66, 92, dRSTivAdopadezikI 132 95, 178, 307, 327 dRSTisaMpAta 8, 94 dravyakalpa deva 13, 14, 73, 164, 280 dravyadbhuta 67 devaguptasUri 29, 269 dravyahiMsA 21 404 dravyAnuyoga 14, 89, 173, devajI muni 43pa devadAra 98 drAkSA - 98 devapratimA 211 8, 90, 100 devaddhigaNi 423 draNamukha 10, 17, 38, pa4, devasenagaNi 51, 434 114, 198, 354, 397 devAnaMdA 72, 276 droNasUri 35, 40, 325, 364 devI 30, 276 droNAcArya 40, 41, 42, 254, devedragaNi 35, 47, 325, 415 367, 369, 377, deveMdranarakeMdraprakaraNa 334 381, 384 deveMdranarakeMdraprakaraNaTIkA 387 dvAdazAMgavid 45 deveMdrasUri 385 dvAdazAranayacakra 360 deza 66, 99, 259 dvAra 13, 16, 18, 33, dezataHpArzvastha 23 312, 383 dezanI 94 dvAravatI 7, 27, 70, 251 dezavijaya 71 dvASaSTi 392 dezavirati 140, 182, 184 dvi 24, 239 dezAtara-gamana * 198 kriyA dezAvasa 24 dvijavadanacapeTA 334 dezInAmamAlA 45 dvipada 8, 94, 307 dezakadezavirati dvividhadravya 215 deha 14, 84, 146, 147 dveSa 277 dehAvasAna vaikriya 177 74 46 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 470 Agamika vyAkhyAo zabda zabda vaikriyavAda 15 dharmapAThaka 238 dvarAjya 2 14 dharmabindu 334 tyAzraya 409 dharmamaMdira upAdhyAya 35, 325, 4ra1 dharmaruci 17, 30, 54, 191, dhana 287, 396 . 277 dhanagupta 177 dharmalAbhasiddhi 334 dhanadeva 40, 358, 367 dharmavaracakravartitva 73 dhanapAla 39, 3pa8 dharmazruti dhanavijayagaNi. 50, 430 dharmasaMgrahaNI 334 dhanazrI 358 dharmasaMgrahaNI-TIkA 45 dhanasArthavAha 30, 275 dharmasaMgrahaNI-vRtti 387 dhanika 24, 238, 239 dharmasabhA 199 dhanuSa 109 dharmasAgaragaNi 51, 431, 432 dhanvantarI vaidya 8, 54 dharmasAramUlaTIkA 334 dhammativaiyara dharmasiMha pa1, 436 dhammila dharmasenagaNi 1 23 dharma 8, 58, 68, 79, 90, dharmopadezamAlA 410 94, 278 dharmakathA 93, 207, 375 dhavalaka 40, 367 dharmakathAnuyoga 14, 89, 173, dhAtrIdoSa 192 252 dhAnaka 306 dharmakaraka 215 dhAnya 8, 54, 94, 239, dharmakIrti 38, 330, 351 306 dharmakuLa dhAnyaka 8, 94 dharmaguru 28 dhAnyakara 70 dharmaghoSasUri 434 dhAnyapura dharmacakra 7, 70 dhAnyabhaMDAra 55 dharmajananI 36 dhAraNa 133 dharmatIrtha 79 dhAraNA 15, 16, 65, 130, dharmatIrthakara : 79 187, 150, 400 dharmadharmibhedabhedasiddhi 389 dhAraNAvyavahAra 190 dharmadhyAna 339 dhArA 40, 366 79 dharSita 222 36 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNika zabda dhArAnagarI dhAriNI dhArmika dhAvana dhIra dhIravimalagaNi dhIrasundara dhuttakkhANaga dhUta dhUrtAkhyAna pUrva dhUma dhUmapaliya kRti dhRtisaMhananopeta dhoLakA dhyAna dhyAnazataka dhyApana dhyApanA dhruva naMdi naMdi-TippaNa naMdivardhana naMdI naMdIcarNa naMdITIkA naMdIdurgapadavyAkhyA pRSTha zabda 2358, 367 391 22 193 25 50, 429 35, 325, 420 301 9, 107 34, 300, 334 112 193 33 02 198 40, 367 8, 16, 85, 91, 279,339, 347 12, 123, 347 7 06 103, 131, 135 na 28, 36, 48, 127, 215, 267, 331,388 28, 29, 36, 52, 266, 267, 268, 201 36, 43 388 46, 411 191 471 pRSTha 27, 259 376 215 36 36, 44, 52, 388 387 51 38 178 17 32 258 8, 94 215 7, 10, 17, 18, 19, 36, 38, 54, 114, 198, 354 nagarSigaNi 35, 325, 420, 421 314, 383 314 22, 192, 209 27, 33, 211, 315, 343 22 naMdIpura naMdIphala naMdIbhAjana naMdI-vizeSavivaraNa naMdIvRtti naMdIsUtraTIkA naMdIsUtra-bhASATIkA nakara nakulI nakSatramAsa nakha nakhachedana nakhanipAta nakhaharaNikA nagara naTa naTa nadI napuMsakaveda napuMsakaveda namaskAra 8, 13, 15, 44, 45, 57, 75, 184, 277 . 36 9, 100 35, 225 namaskAra-prakaraNa namaskAra-bhASya nima namisAdhu Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 Agamika vyAkhyAo 29 zabda pRSTha zabda naya 13, 69, 74, 136, nArI 242, 285 137, 172, 185 nAlaMdA 109 nayacakra 360 nAva 192 nayana 130 nAstikamatacarcA 289 nayavimalagaNi 50, 429 niMdA 185, 279 nayAMtara niHzaMkita 192 naraka 73 nikara 135 nakavAsI 108 nikAcanA 236 naravAhanadattakathA 312 nikAya 8, 93, 135 nartaka 383 nikSita 193 nartakI 222 nikSepa 13, 19, 20, 55, 136 navanIta 218 nikSepa-paddhati 6, 8, 56 navarasa nikSepa-pUrvaka navAMgavRttikAra 50. nigama 10, 17, 54, 114, 198, navAMgIvRttikAra 40 397 navAMtaHpura 33, 313 nigamana 8, 92 nAka 32 nigraha 135 nAga nighaMTubhASa nAgadatta 8, 54, 62 nijutti nAgara 384 nijuriaNagama nAgarikazAstra 51, 54 nityAnitya nAgArjunIya 360 nidrA 99, 300 nAgendra 120 12 nATyavidhi 398 nimittadoSa 192 nADola 3pa9 niyatika 24, 54, 238, 239 nAbhi 69 niyativAda nAma 20, 66, 69, 139, 337 niyoga 68, 142 nAmakarma nirati 112 nAmakalpa nirayAvalikA - 48 nAmAvalI nirayAvalikAvRtti 48, 418 nAraka 13, 14, 103, 144, niyAvalikAsUtra 48 165, 166 nirAkAra 5 14 288 16 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 473 33. 5, 312 zabda pRSTha zabda * pRSTha nirukta 13, 56, 113, 183 | nivRtti 120, 279 nirukti 13, 69, 183 niveza 10, 17, 114, 198 nirgata 23, 235 nizItha 9, 10, 16, 27, 33, 40, nirgama 13, 69, 143 48, 100, 108, 117, nigraMtha 18, 20, 92, 95, 245, 266, 298, 299, 100, 250, 257 361 nirgathI 18, 19, 20, 205, nizIthacUrNi 48, 265, 298 222, 229 nizIthacUrNi-durgapadavyAkhyA 48 nirjarA 19 nizIthacUlA 298 nirjIva 33 nizIthaniryukti 6, 63, 108, 116 nirNaya nizIthabhASya 11, 61, 108, 265 nirdeza 13, 68, 143 nizIthavizeSacUrNi 28, 31, 53, nirmANa 33, 312 pa4, 55, 268, 298 nirmANagRha nizcayavAda 131 nirmANazAlA 33, 312 nizcita 131 niryukti 5, 6, 9, 16, 26, niSThA 207 30, 56, 60, 67, nizrA 2 22 137, 138 niSaNa 84 niryuktikAra 6, 14, 56, 59, niSadyA 229, 258, 340 niSAda 9, 102 niryukti-gAthA niSedha nirvastra 32 niSkAMkSita nirvAcana niSkAsita nirvANa 13, 14, 67, 102, 168 nimaNa 19, 2002 nirvANasiddhi 73. niSpati 18, 127 nirvicikitsA 192 niSpanna 20 nirviNa 84 niSpAdaka 20 nirvizamAna 194 niSpAva 8, 24, 94, 239 nirviSTa 194 nidvava 14, 15, 7, 99, 173, nivRti 356 277 nirveza 27 nihnavamata nivRttikala 11, 119 nihnavavAda 13, 15, para, 174 192 18 27 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 217 319 71 paMcavastaka 474 Agamika vyAkhyAo zabda zabda pRSTha nIca 72 paMcakalpa 10, 27, 117, 257, nIti 7, 70, 99 266 nItizAstra 24, 238 paMcakalpacUrNi 269 nIhArabhUmi paMcakalpaniyukti 6, 26, 59, 116 nRtya paMcakalpamahAbhASya 5, 11, 12, 16, nepALa 58 26, 5ra , 53, 54, 118, nemicaMdrasUri 35, 47, 325, 415 123, 186, 256 nemicaMdrAcArya paMcakalpalaghubhASa paMcanamaskAra 78 neminAtha 45, 385 paMcanigraMthI 40, 334, 336 naigama 38, 172, 354, 384 paMcamahAbhUtika 289 naimittika 7, 62 paMcamahAvrata naitika - 239 paMcaliMgI 334 nairAbhyanirAkaraNa 389 - 45, 124, 399 noaparAdhapada 92 paMcavastuTIka 334 no jIva 15, 178 paMcavrata 231 no mAtRkApada 92 paMcasaMgraha 45, 397, 344 nobhayatara 194 paMcasaMgraha-TIkA 45, 399 nozrutakaraNa 361 paMcasaMgrahavRtti 387 nozyala 228 paMcasiddhAttikA 7, 62 nyAya 135, 400 paMcasUtravRtti 334 nyAyapravezasUtravRtti 334 paMcasthAnaka 40, 334 334 paMcAzaka 334 nyAyavinizcaya paMcAzakavRtti 366 nyAyazAsa paMcendriyavyaparopaNa 193 nyAyasAgaragaNi 282 paMjikA 326 nyAyAmRtataraMgiNI 334 paMDaka 22, 227 nyAyAvatAra-vivRtikAra 46 paMDita 12, 13, 24, 39 nyAyAvatAravRtti 334 paMDitamaraNa - 316 paMtha 20, 216 paMka 112 paka 198 paMca 383 paga pacanazAlA 33, 318 32 paMcaka 30 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 194 pada zabdAnukramaNikA 47pa zabda pRSTha zabda pRSTha pachitta 16, 187 paralokasiddhi 334 paTala 99 parivartita 192 paTalaka 221 parikaMcanA 234 paTTa 33, 55, 221, 312 parikSepa 206 paTTadhara - 11 parikhA 206 paTTAvalI 41 parigraha 15, 301 paDAla 18, 199 parigraha parimANa 281 paNita 383 parigha 383 paDyazAlA 33, 318 parijJA 9, 103, 184 pattana 10, 17, 38, 54, pariNamana 114, 198, 354, 397 pariNAmikI patyapadra pariNAmI 8, 15, 75, 92, 283 paribhASA 43 padavI 25, 39 paribhoga 20 padArtha 16 parimaMtha 22, 231 pAkhaMDa 7, 70 parivasanA 10, 111, 314 padmacandra 422 parivAsita 230 paghadeva 358 parivrAjaka 30, 12, 71, 92, 95, padmasAgara 35, 325, 421 279 pAsundaragaNi 35, 325, 420 parizATI 224 parizAtanA 84 panaka 112 parijhApanA 21, 279 paraMparasiddhakevala 389 pariSThApanikAsamiti 191 paratara 23, 194 paridhvajana 33, 312 paratIrthikopakaraNa 215 paristhApanA 347 parado 303 pariharaNA 279 paradArapratyAkhyAna 281 parihAra - 234, 236, 240 parabhava parihArakalpa 230 paramAdhArmika 109, 280 parihAratA 21, 228, 237, 245 parameSThI parihAravizuddhi 13, 140, 251 paraloka 14, 73, 144, 160, parIkSA parItta 209, 18 - 16 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 zabda parISaha paraSa parokSa paryaMka paryAya paryayana paryavakhila paryavana paryAptaka paryAya paryAyagRha paryAyavAcI paryAyazAlA paryAlocana paryApazamanA paryuSaNA paryuSaNAlpa parva parvaka parvabIja parSada parSadA pRSTha 9, 72, 97, 106, 107, 280 230 10, 128, 188, 270 340 128 128 palaMbA palAMDu palAyita 66 128, 326 33, 312 10 33, 312 133 10, 111, 314 10, 111, 194, 314 111 99 105 105 86, 197, 271 197 33, 55, 312 289 27 33 54 344 404 39, 359 359 paliya pazcima pattA pahakara pAia-TIkA pAilacchInAmamAlA 99 128 zabda pAMcAla pAkSikasUtra pAkhaMDI pATaNa pATalikhaMDa pATha pAThabheda pAThAMtara pANipAtra pANipAtrabhojI pAtra pAtrabaMdha pAtrakesarikA pAtrapratyupekSaNikA pAtralepa pAtrasthApana 39, 40, 41, 47, 358, 366 7, 70 68, 141 43, 45 37, 43 32 pAdapa pAdapogamana pAdaproMchana pAdalipta pAna pAnaka pAdaliptasUri pAdaliptAcArya pANI pApa pAnAgAra pAnAsaMvaraNa pApazruta pApA Agamika vyAkhyAo pRSTha 27, 259 5, 61 92 32 108, 361 221 229 221 253 221 193 44, 395, 398 59 6 18, 229 33, 55, 314 193 98 13, 14, 73, 112, 144, 166 280 27, 73, 260 02 17, 107, 189 328 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 477 pRSTha 309 193 puTa zabda pRSTha zabda prAyacchitta 16, 187 pippalI pAraMgata pilaka pArAcika 17, 21, 190, 195, pihita pITha 32 pArAMcita 241, 251 pIThaphalaka 229 pAriNAmikI 76, 131 pIThamarda 384 pAribhASika 5, 10, 43, 56 pIThikA 17, 22, 31, 34, 326 pArthacandra 420 pIThikAbhASya 46 pArzvacandragaNi pa1, 436 puMja 135 pAzvadevagaNi 417 puMDarIka 9, 109, 376 pArzvanAtha 426 215 pArthastha * 23, 80, 237, 278 puTabhedana 17, 198 pAza0 23, 237 puNya 13, 15, 73, 144, 166 pASANa 8, 94, 307 puNyavijaya 60, 123, 213, 254, pAkhaMDI 263, 265, 292, 294, 8, 19, 20, 26,93, 108, 3ra1, 323, 385, 393 135, 192, 218, 2para, rapapa puNyazAlA 277 piMDadAru puNyasAgara 35, 325, 420 piMDaniryukti 6, 11, 16, 30, 36, punarvasu 392 45, 59, 63, 116, 117, pugala 300 186, 331, 405 pura:karma 19, 203 piMDaniryuktiTIkA 43, 387 purimAddha piDaniryuktidIpikA 423 puruSa 9, 13, 21, 33, 69, piMDaniryuktibhASya 11, 26, 118, 74, 109, 146, 171, 252, 255 247, 316, 343 piMDaniryukti-viSamapadavRttikAra 45 puruSajAta 251 piMDaniryukti-vRtti 45, 334, 404 purohaDa 212 piMDavizuddhi 23, 193, 235, 2para purohita 309 piSaNA 108, 405 pulAka 250, 257 pitRgrAma 311 pulAkabhakta 230 pitRpakSa 24 puSpa 8, 90 pippalaka 215, 258 puSpabhUti 8, 54 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ p 478 pustaka 238 zabda pRSTha puSpamitra - 14, 54, 173 41 pustakapaMcaka 193, 220 pUjA 9, 100 pUjAkarma 80, 278 pUjyabhaktopakaraNa 219 pUraka 6, 10 pUrNaziroroga 98 pUtikarma 192 8, 24, 283 pUrvaka 92 pUrvAga 273 pRcchana pRcchanA 70 pRthakkaraNa 13 pRthvI 9, 104, 15ra, 160 pRthvIkAya 104, 300 pRthvIcandra 321, 322, 433 pRthvIcandrasUri pa1, 434 pRthvIrAja jaina 144 pezI 208 peSaNa 22, 32 pozAla 178 7, pa3, 69 potaka 20, 219 potAkI 178 pauruSya polASADha 176 prakaTa 33 prakaraNa 53 prakalpa 16, 27, 260, 298, 299 Agamika vyAkhyAo zabda pRSTha prakAra 33, 313 prakAza 169 prakIrNaka 44, 49, 92 prakRti 13, 146 pracchAdanA 220 prajA prajJA prajJAkara gupta 46, 407 prajJApaka prajJApana 135 prajJApanA 36, 51, 331, 371 prajJApanATIkA 43, 45, 397 prajJApanAtRtIyapadasaMgrahaNI 40, 366. prajJApanApradezavyAkhyA 37, 34, 341 prajJApanA-mUlaTIkA 45, 397 prajJApanAvRtti 44, 389 prajJApanAsUtra 37, 34 prajJApanI 94 prajJApanopAMgaTIkA 387. praNayana 114, 213 praNidhAna prasidhi 8, 95 praNetA 49, 57 pratikratavya 81 pratikramaNa 8, 17, 30, 65, 81, 135, 191, 194, 251, 279, 400 pratikramaNa-prakaraNa - 8 pratikramita vyA 81 pratikrAmaka 81 pratigraha 22 2 pratigrahadhArI 32 90 pota 87 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 479 pRSTha 86 24 zabda zabda praticaraNA 279 pratyAkhyAna 8, 9, 65, 78, 86, pratijJA 8, 92, 311, 340 109, 136, 184, 185, 281 pratipatita 182 pratyAkhyaya pratipattA 182 . pratyupekSaNa pratipanna 182 prathamasamavasaraNa 111 pratipAtotpAda prathamAnuyoga 346 pratikRcchA 133 pradeza 39, 99 pratibaddha 211 pradezavyAkhyA-TippaNa 47, 411 pratibaddhazavyA 211 pradezI 403 pratibodha pa1, 92 pradyumna 32, 46, 268, 298, 409 pratibhA 12 pradyumna kSamAzramaNa 28 pratimA 10, 18, 23, 26, praasAbhAva 164 107, 111, 235 prabhava 310 pratimAsthita 229 prabhAvaka-caritra 41, 333, 335, pratilekhanA 18, 19, 26, 202, 349, 358, 366 252, 279 prabhAvanA 192 pratiloma prabhAsa 13, 73, 144, 168 pratizraya 212 pramatta 226 pratiSedha pramANa 193, 273 pratiSThA 194 pramANazAsa 52. pratiSThAkalpa 334 pramANAMgula 272 - pratisaMlInapratimA 111 pramANAhArI ra6, 249 pratisArtha 215 - pramAda 8, 94, 99, 226 pratisevaka 299 pramArjana 309 pratisevanA 23, 234, 299, 400 prameyaratnamaMjUSA 420 pratisevitavya 299 prayogasaMpadA 188 pratyakSa 10, 128, 145, prayojana 15, 16 187, 271 prarUpaNA 16, 75, 102 pratyakSa-parokSa-svarUpavicAra 389 pralaMba 10, 113, 197 pratyaya 13, 69, 74, 172 pralaMbasUri 28, 29, 268, 270 pratyAkhyAtA , 86 praloka 79 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 zabda pRSTha pravacana 9, 68, 69, 100, 141, pravacana-prabhAvanA pravaNa pravartaka pravartinI pravAla pravRtti pravrujita pravrajyA vAjana pravrAjanA 24, 36, 57 18, 25, 210, 242, 244 8, 94, 307, 383 343 92, 95 18, 21, 27, 33, 127, 258, 315 27, 258 226 78 47 12 prazAMta 273 prazAsana 43 praziSya 50 praznavyAkaraNa 40, 42, 381, 427 praznavyAkaraNadazA 428 praznavyAkaraNavRtti 42, 50, 381 praznavyAkaraNa-sukhabodhikAvRtti 50, prazasta prazasti prazasyabhASyasamyakAzyapIkalpa prasava prasiddhi prastAra prasthApanA prasavaNa praharaNa praheNaka 187 jeke 12 427 02 16 22 226 18 99 114, 213 zabda prAkRta prAdhuNaka prAcIna prAcIra prANAtipAta prANI prANu prAduSkaraNa prAptakAritA prAptAvauMdarya prApti prAptikAla Agamika vyAkhyAo pRSTha 5, 7, 11, 12, 27, 31, 36, 37, 38, 39, 43, 56 220, 201, 228 19, 60 206 22, 300 8, 147 84 prAmRta prAkRtikA prAmRtya prAyazcitta prAvacana prAr prAsvastha priyaMgu priyadarzanA 16, 91, 186, 187, 190, 233, 251, 281, 291, 400 prAyazcittadAtA prAyazcittadAna 16, 17, 189, 400 16, 188 141 213 237 98 175 71 33 53, 311 69 314, 383 priyamitra premapatra premapatra-lekhana protana plavaka 192 131 26, 249 69 69 114, 213 18, 19, 192, 255 192 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 5. zabda pRSTha zabda bAlyakAla 16, 36, 86 bAlyAvasthA phalyurakSita 59 bAhu phephuka 208 bAhyasaMyoga phulla 90 biMdusAra 310 ba biDAlI 178 baMdha 7, 13, 0, 73, 14, 16ra bilvamUla | 98 baMdhazataka 410 bIja 103 kuza 250, 257 bIjaruha 105 bala 30pa 95 baladeva 17, 71 buddhi 76, 277 balabhadra - 176 bahisAgara 366 bahirnivasanI 2 2 1 bUra 384 bahilaka 20, 216 buTTIkA 345 bahu 9, 131 bRhatkalpa 6, 9, 10, 16, 17, 27, bahumAna 192 56, 57, 115, 117, bahurata 15, 74, 174 266 bahuvidha 131 bRhatkalpacUrNi 28, 34, 268, bahuzruta 16, 25, 36, 69, 197 323 bahAgama 25 bRhatkalpacUrNikAra 11, 29, 46, bAdara 104 124 bAdarabhaMparAya bRhatkalpaniryukti 6, 10, 113 bALa 27 . bRhatkalpa-pIThikAniryukti 46 bAla-dIkSA 16, 250, 315 bRhatkalpa-pIThikAbhASya 46 bAladIkSita 18 bRhatkalpa-pIThikAvRtti 43, 46, 387 bAlapaMDita 184 bRhatkalpa-bRhadubhASya 22, 52, 263 bAlaMbhA 55 bRhatkalpa-laghubhASya 11, 12, 16, bAlamaraNa 316 17, 22, pa2, 118, bAlavatsA 27 123, 186, 196, bAlAvabodha 51, 436 252, 263 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 zabda bRhatkalpa-laghubhASyakAra bRhatkalpa-vizeSacUrNikAra bRhatkalpavRtti bRhatsetrasamAsa bRhatsetrasamAsavRtti bRhatsaMgrahaNI bRhatsaMgrahaNIvRtti 46 11 48, 421 123, 269 387 123 387 40 11 37 334 84 14, 15, 30, 12, 179, 277, 278 249 19, 38, 334 193 289 206 102 252 59 193 421 229 35, 325, 453 7, 70 228 9, 13, 72, 95, 102 72, 276 bRhadAraNyaka bRhadbhASya bRhavRtti bRhanmithyAtvamaMthana boMdi boTika bodhikA bauddha bauddha upAsaka bauddha matanirAsa bauddha zrAvaka brahmacarya brahmacaryagupti brahmaDhIpika brahmavaipika brahmamuni brahmarakSA brahmarSi brahmasthala brahmApAya brAhmaNa brAhmaNakuMDagrAma pRSTha zabda bhaMga bhaMgi bhaMDazAlA bhaMDI bhaMte bhakta bhaktaparijJA bhaktapAna bhaktAruci bhagaMdara bhaga bhagavatI 20 17, 189 22 207 309 275 27, 38, 40, 41, 51 bhagavatI-vizeSapadavyAkhyA 50, 429 50 50 387 274 34 19, 119, 206 78, 185 27260 97, 204 59 98 6, 7, 9, 10, 17, 26, 46, 56, 57, 58, 61, 62, 110, 195, 256, 299 7, 62 bhagavAn bhaginI bhagavatIvRtti bhagavatIsUtra bhagavatIsUtra-dvitIyazatakavRtti bharUca bhadaMta lipura bhadaka bhadragupta bhadrAra bhadrabAhu bhadrabAhusaMhitA bhadrabAhusUri bhadrabAhusvAmI Agamika vyAkhyAo pRSTha bhaya bha 27 260 33, 318 20, 216 185 44, 391 408, 414 25, 78, 315 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 483 33 zabda bhayabhIta 27 bhayotpAdana 72 bharata 30, 54, 71, 275 bharatavizAkhila 398 bharukaccha 39, 3papa bhartuhari 40, 360 bhava 13, 14, 30, 66, 69, 183 bhavapratyaya 66, 134 bhavabhAvanA 46, 410 bhavabhAvanA-vivaraNa 46, 411 bhavabhAvanAsUtra 411 bhavya 163, 341 bhastrA 84 bhAMgika 20, 219 bhAMDa 249 bhAMDAgAra 33, 55, 314 bhAga - 383 bhAratI bhAravaha 20, 216 bhAva 27, 66 bhAvanA 23, 26, 108, 200, 235, 237, 253, 280 bhAvavijaya 35, 50, 325, 421, * 431 bhAvavijayagaNi 49, 426 bhAvazruta bhAvasAgara 35, 325, 420 bhAvahiMsA 21 bhAvArtha 48 bhASaka zabda bhASA 13, 20, 29, 66, 68, 84, 108, 131, 142, 314, 341 bhASAchatra bhASAsamiti : 219 bhASya 5, 6, 10, 31, 34, 37, 68, 117 bhASyakAra 11, 12, 117, 118 bhASyapIyUSapAthodhi bhASyasudhAMbhodhi bhAsa bhAsvAmI 38, 351 bhikSA 18, 19, 202, 246 bhikSAcaryA 18 bhikSAgrahaNa 253 bhikSATana 253 bhikSAdAna 19 bhikSAlAbha 7, 54, 70 bhikSAvizuddhi bhikSu 8, 18, 23, 90, 210, 234, 301 bhikSu-upAsaka 103 bhikSuNI 18, 210 bhikSupratimA 111, 279 bhikSuvarNana 289 bhijJAnidAnakaraNa 231 bhitti - 18, 199 111, 119, 221 bhinnagRha 33, pa5, 312 bhitrazAlA 33, 312 bhIma 39, 358 bhImarAja 358 90 bhinna Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 zabda bhuvanatuMgasUri bhUgoLa bhUta bhUtagRha bhUtagrAma bhUtadharma bhUtavAda bhUmi bhUmikA bheda bhedana bhoga bhoja bhojana bhojarAja maMkha maMgala maMgala-gAthA maMgaladvAra maMgalavAda maMDalikA maMDika maMDUka mantavya mantra mantradoSa maMtravidyA mantrI pRSTha 325, 420 54 14, 73, 149, 152, 156, 167 178 279 14 14 307 32 8, 69, 99 22, 32 20, 27, 218 39, 359, 366 19 358 383 7, 70, 77, 89, 91, 113, 127, 196, 274, 338 32 127 17, 196 105 13, 14, 73, 144, 162 376 13 193 193 7, 62 384 39, zabda mandira magadha magadhasena mA maDaMba maNi maNinAga mata matAMtara mati matijJAna matisaMpadA matsya mathurA 27, 34, 54, 259, 318, 324 34, 312 392 10, 17, 38, 54, 114, 198, 354, 397 8, 33, 55, 94, 307, 312 178 15, 52 52 mada madana madazakti magha madyapAna madyAMga madhyamA Agamika vyAkhyAo pRSTha 7, 70 matsyAdikramasthApanA matsyAdisvarUpanizcaya 13, 14, 52, 66, 129, 130, 271 13, 128 188 260 389 389 27, 39, 119, 260, 355, 394 167 92 152 99, 152, 289 30, 283 9, 98, 167 73 mana 67, 130 90 manaka mana:paryaya 13, 52, 65, 188, 271 mana:paryayajJAna 167, 128, 134 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda manujIvakalpa manuSya manuSyakSetra manuSyajAti manuSyapratimA manuSya-loka manogupti manovijJAna manovaijJAnika mamatA marakata maraNa maraNavibhakti marAThI marAli marica marIci maruMDarAja marudevI maladhArI abhayadevasUri maladhArI hemacaMdra pRSTha 27 53, 103, 273 67 102 211 165 191 51, 53 24, 53 7, 69 384 8, 94, 100, 107, 207 PhO 33 97 98 70, 71, 276 193 maladhArI hemacaMdrasUri malaya 69 46 7, 35, 37, 65, 122, 143, 182, 325, 349, 409 47, 349 27, 260 malayagiri 7, 35, 43, 45, 46, 325, 385, 421, 422 387 43 34, 312 314, 383 malayagiri zabdAnuzAsana malayagiri sUri malayavatI malla zabda mallikAvAsita mallI masAra masuraka masUra mahatI mahat mahattaraka mahattarA mahAva mahanmedra mahardika mahasena mahAkalpa mahAkalpazruta mahAkavi mahAkAla mahAkula mahAgiri mahAgRha mahAghoSa mahAnadI mahAnasazAlo mahAnizItha mahApadmanaMda mahApatha mahAparijJA mahApura mahAbhArata , mahAbhiniSkramaNa mahAmaMtrI mahAmati 485 pRSTha 98 376 384 24, 239 8, 94 02 8, 92 24, 54, 238 333 241 22 204, 220 73, 74, 144 34, 324 14, 173 39 109 33, 312 8, 54, 177 33, 312 109 228 33, 55 27, 119, 266 30, 54, 280 383 38, 103, 354 57, 70 133 72 384 40, 360 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 8, 307 358 486 Agamika vyAkhyAo zabda za pRSTha mahAmAMDalika 397 mAthurI 394 mahArASTra 26, 248 mAna 140, 113 mahAvIra 6, 13, 14, 30, 54, mAnadaMDa 7, pa3, 69 57, 67, 69, 72, 120, mAnadoSa 193 143, 275, 276, 391 mAnuSya 33, 9 mahAvIra caritra mAyA 140, 193 mahAvIra-janmakalyANa mAyAdoSa 193 mahAvrata 279, 340 mAraNAMtika 17 mahilA-svabhAva ( 2 2 mahiSI mArga 9, 20, 68, 135, 201, mahI - 228 216, 400 mahIruha 90 mArgaNA 66 maheMdraprabhasUri 49, 423 mAlava 39 maheMdrasUri 420 mAlavapradeza mahezvarasUri 49, 424 mAlAdata 192 mahotsava 30 mAlya 7, 70 mAugrAma mASa 8, 24, 94, 239, 306 mAMDalika 397 mAsa 23, 194, 199, 234 37 mAsakalpa 18, 19 mAMsAhAra mAsakalpavihArI mAgadha 9, 102 mAsaguru 23, 235 mAgha 48 mAsapurI 260 mAruMbika 384 mAsA 306 mADhara 24, 239 mAheMdrakala 98 mANikyazekhara 7, 35, 325, mitra 26 420, 421 mANikyazekharasUri 48, 422 mitravatI 86 mANibhadra mitrazrI 175 mAtRkApada 92 mithilA 7, 27, 70, 173, 259, mAtRgrAma 32, 33, 311 391 mAtRpakSa 24 - mithyA mAtraka 221 mithyAtva 311 mAMsa 283 391 66 23 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 487 pRSTha 133. 61 182 muMDana mUkI mRgaparSada 1 1 1 mRgI 7 muni mRttikAvatI zabda pRSTha zabda mithyAzruta mUlabhASyakAra 407 mizra 17, 18, 192, 250, 4 mUlavRttikAra 373 mizra kathA mUlasUtra 10, 17 mizrajAta ra6, 192 mUlAcAra muMjacippaka 20, 219 mUlAvazyakaTIkA 27, 258 mUlAvazyakavivaraNa 143 mukuTa 33, 55, 312 mUSaka mukuMdAtUrya 98 178 mukta 92, 95 2 15 muktAvalI 33, 55, 312 mRgazRMga 104 mukti 166, 170 mRgAvatI 236, 27pa mukhapatrikA 32, 180, 221, 308 178 muksa 8, 24, 94, 239, 3/6 mRtaka-pUjana mRtapUjanA - 92, 94, 106 municandrasUri 34, 47, 325, 359, 27, 260 mRtyu 100 415, 421 227 mRtyuprApta munipaticaritra 334 mRdulArka munivimalasUri 426 mRSAvAda 300 murmara 105 277 meghakumAra 376 mUkA megharAjavAcaka 35, 325, 420 metArya 13, 30, 54, 73, 144, mUtra 2 2 167, 277 207 medhA 14 mUla 190, 194, 2pa1, 4) merUtuMgasUri 49, 422, 424 mUlakarmadoSa 193 merusuMdara 421 mUlaguNa 32, 235, 291 mevADa 36, 332 mUlaTIkAkAra 373, 407 meSa mUladeva 300 maithuna 10, 22, 32, pa3, 225, mUlabIja 105 299, 301, 311 mUla bhASya 117, maithunapratisevanA 246 22 129 71 6. mUDha. mUccha 307 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 139 81 mauktika 488 Agamika vyAkhyAo zabda zabda maithunabhAva 22 yavamadhyapratimA 26, 258 maithunasevana 243 yazodevagaNi 41, 369 moka 230, 249 yazodevasUri 29, 269 mokapratimA 249 yazodharacaritra 334 mokSa 9, 13, 67, 73, 100, yazobhadra 310 144, 162, 166 yazobhadrasUri 51, 434 motIcaMdra 196 yAkinI mahattarA 36, 333, 348 modaka 300 yAkinI mahattarAsUnu 124 morI 178 bhAga 383 moha 10, 112 yAtrA 81 mohanIya yAna 99, 383 mohanIyasthAna 111, 280 yApaka 91 mohita 241 thApanA 8, 94, 307 mAvajIva 185 maukharika 231 yathAvajIvana mauryaputra 13, 73, 144, 164 yAvatruthika mauSTika 383 yAvadarthikamizra 19 prakSita 193 yAsAsAsA 275 yAka yakSAviSTa 241 yugapad 17, 36 7, pa3, 70, 73 yugapadupayoganirAsa 389 yajJapATa 73 yugapradhAna 12, 121 yajJavATikA 73 yugya 383 yatanA 20, 21 7, 70 yati yuddhakalA 275 yatidinakRtya (334 yuddhAMga 9, 98 yathAkhyAta 13, 140, 251 yuvarAja 24, 24, 238, 384 yathAzcaMda 23, 237 yoga 66, 78, 94, 185, 193 yathAlaMdika 19, 205 yogadaSTisamuccaya 334 yamunA 193 8, 24, 94, 239 yogadvAra - 127 yavanikA 303 yogabiMdu 334 78 56 yajJa. 95 228 yogadoSa yava Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 489 pRSTha 280 207 rajata 387 zabda zabda pRSTha yogazAstra 53 rAjagRha 7, 27, 70, 109, yogasaMgraha 175, 178, 259 yoddhA rAjacaMdra 35, 325, 420 yoni 21, 24, 222 rAjadhAnI 10, 17, 24, 27, 38, yaugapadya pa4, 114, 198, 260, 354, 397 yauvarAjya 2 14 rAjanIti pa4 rAjanya 20, 218 rakSita 14, 59, 74, 173, 277 rAjapiMDa 194, 231, 313 92, 94, 307 rAjapura 7, 70 rajoharaNa 20, 23, 24, 180, rAjapurohita 36 221, 222, 308 rAjakazrIya 45, 403 303 rAjakazrIyaTIkA 43 DhauDa 43 rAjaprazrIyavivaraNa 45, 402 rakUDa 43 rAjakazrIyopAMgaTIkA raktavikAra 40 rAjamaMtrI 46 rati 8, 95 rAjabhASa 8, 94 rativAkya 293 rAjavallabha 35, 325, 420 ratna 8, 55, 94, 306 rAjazIla 35, 326, 421 ratnakaMbala 179 rAjazekhara 409 334 ratnaprabhasUri rAjazekharasUri 35, 325, 421 ratnavijaya 144 rAjA 24, 36, 24, 231, 238, 309, 384 ratnAdhika 223 27 ratnAvalI 33, pa5, 312 rAjApakArI rAjImatI 340 rathanemi rAjyasaMgraha 69 rathayAtrA 19, 203 rAjayAbhiSeka rathavIrapura 173, 179 rAtri 215 racyAmukha 17, 208 rAtribhakta 215 ravivAra 48 rAtri-bhojana 18, 21, 225, 301 rasaneMdriya rAtribhojanavirati 2 29 rasaparityAga rAtribhojanaviramaNa 340 rAga 21, 25, para, 277 rAtrivastrAdigrahaNa 216 340 30 91 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raMcaka 490 Agamika vyAkhyAo zabda pRSTha zabda pRSTha rAtribhutsarga 193 lakSaNa 7, 13, 69, 74, 172 rAdhanapura 29, 358 lakSmIkallolagaNi 34, 325, 420 rAmavijaya 431 lakSmIkIrtigaNi 35, 429 cAlaka 8, 24, 94, 239, 306 lakSmIpati 366 rAzi 135 lakSmIvallabha 35, 325, 421 rAzitraya 178 lakSmIvallabhagaNi 50, 429 rASTrakUTa 43 lakSmIsAgarasUri 50, 430 rASTramahattara 305, 309 lagaMDazAyI 229 rikhapura 7, 70 lagnazuddhi 336 riSThaka 383 laghIyasayAlaMkArakAra 46, 407 90 laghubhASa 11, 34, 40, 46 34, 324 ladhumAsa 304 204 laghumRSAvAda 191 ruNAvasthA 41 lajajI 99 Tucaka 18, 199 lajjAnAza 8, 94 109 latA 105 92, 95 ladhyasara 132 - 384 lalita 8, 94 rUpa 7, 27, 69 lavaNasamudra 399 rUpayakSa 24, 54, 238, 335 lazuna 193 rUpavatI 34, 315 lasaNa : 289 roga lATa 27, 34, 260, 324 rogI lAThI 32, pa5, 303 ropaka 90 lAsaka 314, 383. 15, 54, 178 liMgakalpa 27 rohiNI 392 latraka 104 raivataka 385 lipicham 33 273 lipividyA 12 raudradhyAna 339 lipta - 193 lUSaka - 91 lekha 383 lekha 30, 53, 69, 311 saMcA 24 lekhaka 7, pa3 rudra rela reta 33 rohagupta raudra Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda lepakRta lepAlepa lezyA lokAgaccha loka lokatattvanirNaya lokabiMdu lokabhASA lokavijaya lokazrI lokasaMjJA lokasAra lokAcAra lokAMtikAgamana loko lobha lobhadoSa loha lokAra laukika lauha vaMga vaMdana vaMdanaka vaMdanakarma vaMdanA vaMdanAkarma vaMghAvaMgha vaMzI vagaDA pRSTha 19 18 66 51, 436 9,79, 105, 278 334 334 5, 51 103, 105 44 343 103, 106 24 30 78 140, 193 193 8, 215, 307 33, 318 252 94, 307 27, 259 18 223 2708 8, 15, 19, 30, 65, 79, 278 79 30 218 206 zabda vacanagupti vacanavibhakti vacanasaMpadA vacanApauruSeyatvakhaMDana vaccakacipaka vaja vajramadhyapratimA vajrazAkhI vajrasena vajrasvAmI vaTTa vaNika vatsa vatsalatA vatsyatha vadha vanarAja vanaspati vanaspatikAya vanIpakadoSa vadhu ppiNi vamana vara varaNa varaci varAhamihira varAhI varga varjana 491 pRSTha 191 389 20, 219 8, 14, 74, 94, 173, 277 26, 250 28 02 188 120, 422 21, 31, 59, 270, 277, 292, 294 260 24 27, 259 69 18 9, 104 367 9, 105 300 192 147 383 22 305 27, 260 30, 54, 280 6, 58, 60, 62 178 135 84 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 Agamika vyAkhyAo pRSTha 227 192 varSa zabda zabda varya 1 1 2 vAgyoga 94 varNa 9, 102 vAcaka 11, 11, 123, 361 varNanA 257 vAcanA 19, 216 41, 227, 248 varNabheda 22 vAcanAcArya 11, 119 varSAntara 9, 78, 102 vAcanAbheda 43, 45 vartamAna 23, 235 vAcanasaMpadA 188 vardhamAna 7, 70, 276, 310 vANijayakula 28 vardhamAnasUri 40, 366 vAtika 215 vAtsalya 53 vAsyAyana 40, 361 varSA 214 vAdicakravartI 39, 358 varSARtu 19, 25, 213 vAdimukhya 37, 345 varSAvAsa 10, 111, 213, 223, vAdivetAla 39, 358 244, 314 vAdivetAla zAntisUri 35, 47, 325 valabhI 18, 118, 199, 394 vAdI 11, 119 valaya 105 vAdya 319 valka 129 vAnararSi 35, 49, 325, 420, 425 valli 105 vAyu 9, 14, 152, 158, 159 vasati 18, 246 vAyukAya 105, 300 175 vAyubhUti 13, 73, 144, 15ra vasudeva 191 vAraNA 279 vasudevacarita 45, 398 vArANasI 27, 259 vasudevahiDi 12, 29, 5, 123, 275 vArtika 68, 142, 326 vasudevahiDikAra 12 vAla 8, 307 vasudevahiDI vAlaMbhA 33, 312 vasubaMdhu 38, 3pa1 vAlaka 98 vastu vAlajI 394 vastra 7, 8, 21, 32, 54, 0, 94, vAluka 109 108, 180, 214, 220 vAsanA 65 vastravibhAjana 223 vAsavadattA vA vAsI 86 viAkya 8, 94 vAsudeva 17, 71, 276 vasu 98 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha pRSTha vidvAnuM 0 0 zabdAnukramaNikA. 493 zabda zabda vAvAsakabhAvakhaMDana 388 vijJApanA 311 vAharigaNi 39, 3pa7 vipaTI 90 vAharisAdhu 39, 353 viDaMbaka 383 vALa 32, 94, 307 vidaMDa 32, pa5, 303 vidhya 179 vidaka 20, 218 viMzati 334 videza 9, 27, 71, 102, 259 vizati-rvizikA 334 vidyA * 193 vikaTa 218 vidyAgura 28, 32 vikathA 93, 99, 246, 279 vidyAdoSa - 193 vikalpa 27, 260 vidyAdhara 120, 165, 348 vikAla 20, 215 vidyAdharagaccha vikRtipratibaddha 26, 333 21 vidyAbhyAsa vikrama 37, 40, 49 viklavatA 8, 94 vidhAna vikSepaNavinaya 188 vidhi vicaraNa - 9, 17, 18, 100 252 vidhUnana 9, 107 vicArabhUmi 197, 217 vicchedana vinaya 8, pa7, 69, 90, 91, 33, 312 vizruta 95, 97, 191, 341 193 vinayakarma vijaya - 9, 10pa 79, 278 vijayacaMdrasUri vinayapratipatti 48, 422 188 50. vinayavijayopAdhyAya vijayadevasUri 434 vijayapura 7, 70 vinayazruta vijayarAjendrasUri vinayasamAdhi 57. - 434 vijayavimala 35, 325, 420 vinayahaMsa 35, 325, 420 vijayavimalagaNi 49, 425 vinAzita 114, 213 vijayasiMha 410 vinIta vijayasiMhasUri vipakSa 39, 358 8, 92 vijayasenasUri 35, 50, 325, 421, vipAka 40 430 vipAkavRtti 'vijayAdazamI 42 vipAkazruta 382 vijJAna 14, 149, 155 vibudhacaMdra 410 vijJAnasaMtati 155 vibhaMga 43 ja Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 494 Agamika vyAkhyAo zabda zabda | pRSTha vibhakti 8, 9, 92, 1/9 vizeSa 16, 178 vibhASA 58, 69, 142 vizeSaNavatI 45, 123, 124, 398 vibhUSaNA 7, 69 vizeSanizIthacUrNi 34 vimarza 66 vizeSavivaraNa 346 vimalasUri vizeSAvazyakaTIkA 43, 387 vimAna 165 vizeSAvazyakabhASya 7, 10, 12, 34, vimalezvaradeva (386 vimukti 58, 109 35, 40, 45, 46, para, vimokSa 9, 103, 107 pa3, 65, 117, 118, virata 92, 95 122, 126, 253, 272, viratAvirati 184 324, 406, 410 viramaNa 27 vizeSAvazyakabhAgakAra 11, 12 viraha 335 vizeSAvazyakabhASya-bRhadravRtti 37,46, virahAkAla 41, 413 virAdhanA 23 vizeSAvazyakabhASyavivaraNa 37, 330, viruddharAjya 214 349 vilaThThI 32, pa9, 303 vizeSAvazyakabhASya-svopajJavRtti 35, vivaraNa 38, 42, 45, 326 - 38, 45, 327 vivaraNasUtra 45 vizeSAvazyakabhASya-svopallavRttikAra 46 vivAda 15 vizeSAvazyakalagvRtti 330 vivAha 7, 30, pa3, 70, 72 vizodhi 255 viviktacaryA 90, 293 vizrAmasthAna 18 vividha 185 viSa 62, 104 vivRti 326 17, 84, 190, 191, viSamapadavyAkhyA viSaya 251, 400 12, 99 vivekapratimA viSayaduSTa 195 vivekahaMsa upAdhyAya 35, 325, 420 vikhaMbha 383 vivecana 326 viSyabhavana 227 vizAkhA 392 visarjana 21 vizAlasundara 35, 325 vistRta 193 vizuddhi 135, 282 vihaMgama 8, 91 111 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda vihAra vihArabhUmi vIMTI vItabhaya vItarAgasvarUpavicAra vItibhaya vIra vIragaNi vIrapura vIraprabhu vIrabhUmi vIrazunikA vIrastava vIrAMgadakathA vIrAcArya vIrAsana vIrya 192, 201, 238, 239, 243, 244 217 72 27 389 260 273 vRtta vRttAnta vRtti vRttisaMkSepa vRkSa vRkSapaliya vRkSAdipralokana vRkSAyurveda vRddha vRddhAcArya vRddhi vRzvikI vRSabha vRSabhapRrSadA pRSTha 18, 20, 25, 127, 99 24, 90, 105, 218, 324 33 215 161 30 34 326 91 27 336 65, 72 178 72, 211 215 45 7, 70 71 36 201 334 334 36, 331 229 36, * . zabda vegavaMdanA vetAla veda vedaka vedanA vedanIya vedabAhyatAnirAkaraNa vedAnuyAyI vera vaikakSikI vaitaraNI vaidika vaideha vaidya pRSTha 193 39 66 196 : 18 139 334 13 307 221 109 56 20, 218 17, 19, 24, 198, 204, 238 24 218 9, 109 289 76, 131, 277 26, 69, 73, 236, 252 19 112 214 27, 260 74 30, 276 15 9, 102 107 192 vaidyakazAstra che. vaidyaputra vaiyika vainayikavAda vainayikI vaiyAvRtya vaiyAvRtyakAra vaira vairAjaya vairATapura vaizAkha vaizAlI vaizeSika vaizya vaihAnasa vyaMjana 495 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 zabda vyaMjanAkSara vyaMjanAvagraha vyaMtarAyatana vyasaka vyakta vyatikrama vyadhAraNazAlA vyavazamana vyavazamita vyavazamitodIraNa vyavasAya vyavahartavya pRSTha 132 130 404 91 13, 73, 144, 156 23, 235 33, 318 21, 213 114, 213 vyavahArakalpa vyavahAracUrNikAra vyavahAraniryukti vyavahArabhASya 23, 233, 400 vyavahAra 6, 7, 10, 16, 17, 23, 26, 27, 56, 57, 59, 60, 69, 113, 115, 117, 233, 250, 296, 291, 400, 408 334 230 vyAkhyA vyAkhyAgraMtha vyAkhyAna-paddhati 22 45 10, 115 11, 16, 23, 53, 54,55, 118, 124, 186, 233, 252 131 45, 399 43 9 vyavahAravAda vyavahAravivaraNa vyavahAravRtti vyavahArasUtra vyavahArasUtravRtti vyavahArI 23, 233, 243, 400 387 9, 10, 42, 50, 326 5, 34 6, 56 Agamika vyAkhyAo pRSTha vyAkhyAnavidhi 68 vyAkhyAna-zailI 6 vyAkhyAprajJapti 27, 38, 40, 41, 50, 266 27, 289 43 38, 41, 372 22, 231 178 33, 316 384 zabda vyAkhyAprajJapti-cUrNi vyAkhyAprajJapti-dvitIyazatakavRtti vyAkhyAprajJaptivRtti vyAghAta vyAdhI vyAdhi vyAlaka vyutsarga vyutsarjana vyuAhita vrajikA ghaNa vrata vrataSaTka vratI grIDanaka vrIhi zaMkara zaMkita zaMkha zakaTAla zakarAjA 225 281 26, 194, 231, 252, 181 340 17, 91, 190, 192, 211, 400 84, 185 21 95 273 8, 24, 94, 239, 306 za zakuna zaTha zaNa zataka zataka-vivaraNa 17, 198 193 8, 94, 307 30, 54, 280 251 18, 201 192, 194 24 410 46 239, 266, Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda zatapuSpA zatI zabara-nivasanaka zabala zabda zabdazAsa zabdAnuzAsana zabdArtha zayana zayaMbhava zayyA 44, 386, 392 43 26, 248 90, 283, 310, 339 32, 107, 108, 224, 258 zayyAtara 26, 194, 210, 249, 307 zayyA-saMstAraka 21, 224 zarIra 73, 84, 93, 131, 144, 152, 273 188 zarIrasaMpadA zarIrAMga zalAkopasarga pRSTha 98 49, 51 98 10, 109, 110, 280 5, 8, 43, 66, 172 12 9, 98 30 zalya 112 zazaka 300 zA 8, 9, 93, 103 zastraparijJA 38, 102 zasraparijJAvivaraNa 38, 351, 352 27, 259 78, 358 35, 325, 420 35, 326, 421 zAMDilya zAMti zAMticandragaNi zAMtidevasUri zAMtimati zAMtisAgara zAMtisAgaragaNi zAMtisUri 294 433 11, 433 39, 358 zabda zAMtyAcArya zAkaMbharI zAkhA zAtanA zAbdaprAmANya zAla zAlA zAli zAlmalIpuSpa zAsana zAsa zikSaNa zikSA 51, 434 29, 31, 99, 383 84 389 73 55, 212, 383 8, 24, 94, 239, 306 98 zAstravArtAsamuccaya saTIka zikSApada zikSAvrata zibikA zilpa zilpI ziva zivaprabhasUri zivabhUti zivabhUtiboTika zivarAjarSi zivazarma zivazarman zivA ziSya 497 ziSyahitA ziSyahitAvRtti ziSyAnuziSya pRSTha 415 7, 20, 30, 53, 69 383 78 420 14, 15, 54, 179 14, 173 31, 54, 277 361 40 436 11, 13, 29, 30, 40, 68, 142, 191, 275 37, 347 39, 47, 413 49 135 12, 68, 141 334 27, 258 18, 280 127 94, 281 383 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 zabda zIta zIlAMkasUri zIlAMkAcArya zIlAMgasahasra zIlAcArya zIlAditya zIlabhadra zIlabhadrasUri zIzaka zIzamahala zuMba zukra-pudgala zukladhyAna zItodakavikaTakuMbha zItoSNIya zItauSNaya zIlabhadrasUri zIlavrata zIlAMka 38, 42, 52, 59, 349, 352, 303 35, 224, 325 37, 49, 54, 351 283 39, 352, 355 121 48 51 307 72 129 21, 222 184, 339 48 zuklA zuddha zuddhi zubhavardhanagaNi zubha zuzrUSA zUdra zUnyagRha zUnyagrAma zUnyavAda zUnyazAlA zUrasena pRSTha zabda 9, 25, 106 218 105 102 417, 433 2Y= 105 8, 94, 279 35, 325, 420 78. 133 9, 102 33, 55, 312 215 Agamika vyAkhyAo pRSTha 383 17, 208, 383 273 40, 47, 309 251 376 29 16, 184 52 340 249 27, 260 32 109 73 8, 74, 93, 99 8, 12, 17, 18, 34, 67, 80, 92, 93, 210 26, 72, 252 18, 19, 220, 222 48 133 zravaNa zrAmaNya 92 zrAvaka 19, 111, 281 zrAvakatva 140 zrAvakadharma 348 zrAvakadharmataMtra 334 334 zrAvakaprajJaptivRtti zrAvakabhikSu 247 zrAvastI 7, 27, 70, 173, 174, 260 178 410 13, 14, 144, 156 33, 312 260 zrRMgabheda zrRMgATaka zrRMgAra zeTha zaikSakabhUmi zailaka zailI zailezI zailezI-avasthA zobhAvarjana zauDikazAlA zauktikAvatI makSu zyAma zyAmAka zraddhA zramaNa zramaNadharma zramaNI zramaNopAsaka-pratikramaNa zrIgupta zrIcandra Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 pRSTha zabda zrotrendriya zla@ zloka zvetavikA zvetAmbara zvetAmbikA pRSTha 64 104 31, 37 173, 176 58, 61, 333 27, 260 9 3 a * zabdAnukramaNikA zabda zrIcandrasUri 29, 35, 46,48, 29, 325, 49, 417, 420 zrItilakasUri 35, 325, 420 zrIdhara. zrIpati zrIvijaya 431 zrata 9, 13, 16, 18, 26, 27, 65, 67, 68, 74, 97, 100, 109, 128, 129, 133, 180, 143, 147, 192, 271, 400 zrutakaraNa 261 zrutakalpa zrutakevalI pa9, 60, 198 zrutajJAna 57, 66, 89, 128, 132, 196 zrutadevI 141 zrutanigharSa 25 zrutabhakti zratavinaya zrutavyavahAra 190 zrutasaMpadA 188 zrutasAgaragaNi 51, 432 zrutaskandha 38, 54, 96 zrutAbhidhAna zrutAvatAra 274. zruti 12, para zreNika 30, 54, 280 zreyaHpura zreSThibhAryA 86 zreSThI 384 SaDazItivRtti 387 SaDaluka 14, 15, 74, 173, 178, 277 padarzanasamuccaya 334 SapadArtha 15 SaSTika 8, 94, 306 SoDaza 9, 109 paDazaka 334 422 hRtadharma - 9, 102 188. saMkarakSatriya saMkarabrAhmaNa saMkaravaizya saMkarazUdra saMkalpa saMkita pacAsI saMkrama saMkliSTa saMkliSTakarma saMkSipta saMkSepa saMkhaDi saMkhyA saMkhyAta saMga 90 9, 102 9, 102 27, 260 334 228 32 193 10 184, 2pa3 217 7, 69 273 8, 94, 122 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 Agamika vyAkhyAo pRSTha 8 8, 94 zabda pRSTha zabda saMgamaka 30, 276 saMpuTakamallaka 18, 199 saMgItazAstra 273 saMpuTakhaMDamallaka 199 saMgraha 172 saMpratirAja 114, 218 saMgrahaNikAra 347 saMpradAna 171 saMgrahaNiTIkA 397, 398 saMpradAya 36 saMgrahaNI saMprApta saMgrahaNIvRtti 334 saMprAptakAma 8, 53 saMgrahaparijJAsabhyadA 188 saMbandha 13, 69 saMgrAmanIti 24 sambandhana saMgha 14, 25, 138 saMbAi 10, 17, 114, 198, saMghadAsa 379 saMghadAsagaNi 11, 13, 118, 123, saMbodha 30, 72 196, 422 saMbodhaprakaraNa 334 saMgharSa 193 saMbodhasittarI 334 saMghavijayagaNi. 50, 430 saMbhASaNa saMghATaka 376 sadbhuta 310 saMghATI 221 saMbhoga 245, 309 saMghAta 84, 135 saMbhogakalpa 27 saMghAtaparArthatva 13 saMbhogika 245 saMjJA 9, 66, 103, 132, 342 saMpUrjhanaja 105 saMjJAkSara - 132 saMyata 66, 92, 95, 257 saMjJApya 227 saMyata prAMta 1. 216 saMjJI 66, 132, 183 saMyatabhadra 216 saMtAnavAdakhaMDana 389 saMyama 8, 9, 26, 91, 99, saMtAra, 19ra 252 saMthAro - 39 saMyoga saMdhipAla 384 - saMyojanA 193, 234 saMnidhAna - 172 saMrakSaNatA 18 saMpaMcAsittarI 334 saMraMbha 309 saMpakavihAra 3pa8 saMlInatA 91 saMpadA 10, 111 saMloka saMpAtima 210 saMvatsara 391 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA 501 32 98 zabda pRSTha zabda saMvarapaMcaka 381 sajIva 33 saMvarta 225 sattva 147 saMvasana 27, 258 sadAdhAra saMvRtAsaMvRta 184 sadaSTAntabuddhibhedanirUpaNa 389 saMvegabhAvanA sanabaMdhana 383 saMvedana 347 sanimitta saMzaya 130, 131, 145 sanniveza 38, 354 saMzodhana 39, 41, 50 sannihita 33 saMsakta 23, 237 sanmatitarka 36 saMsaktaniryukti 6, 116 saparyavasita 66, 132, 183 saMsAradAvA 334 sapinnaka saMsAradAvAstuti - 334 saptatikAbhASya 40, 366 saMsArI 148 sapratikAvRtti 387 saMsetima 33 saptanihnava 7, 54 saMskRta 5, 12, 27, 31, 34, saptazatAranayacakra 40, 360 37, 40, 44, 99 sapta-satikA 108 saMskRti 17, pa4, 196 saptasvara 29, 273 saMstava 306 saprAyazcitta 241 saMstavadoSa 193 samAvaraNa 32 saMstAraka 24, 32, 221, 224, sabhA 308 sabhyatA 54 saMsthAna 66, 97 samakAlIna 37 saMsthApanA 18 samatA 78 saMsthita 194 samabhirUDha 172 saMsmaraNa 8, 94 samayasundara 35, 326, 421 saMhanA 18 samayasundaragaNi 50, 432 sadbhata 193 samayasundarasUri 49, 427 sakalacaMdragaNi 432 samaracaMdra 421 sakalacaMdrasUri 49, 427 samacaMdrasUri 35, 225, 420 sakAra 8, 95 samarAIaikahA 334 sacelaka 231 samavatAra 13, 14, 69, 74, 173 39 * * * * * Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 24 502 Agamika vyAkhyAo zabda pRSTha zabda pRSTha samavasaraNa 10, 17, 30, 73, samyagdarzana 106 199, 223, 276, 314 samyagvAda 184 samavAya 7, 15, 70, 158, 371, sarayU 228 390 sarasvatI - 94 samavAyAMga 40, 41, 370 sarpadaMza samavAyAMgavRtti 41, 370 sarpa samAjazAstra * 51, 53 sarva 78, 185 samAdhi ( 9, 69, 109, 111 sarvajJasiddhi 389 samAdhipratimA 11 1 sarvajJasiddhiprakaraNa-saTIka 334 samAraMbha 310 sarvataH-pAzvastha 23 samAsa ' 184, 252 sarvavirati 182, 184 samitasUri - 59 sarvAvasanna samiti 20, 26, 191, 235, saloma 2pa2, 279 savastra 32 samuccheda 15, 74, 176 sahanazIla 194 samuThThaya - 84 sahodara 134 sAMkhya 13, 146 samuddhAta 16, para, 76, 131, sAMkhyamatacaryA 289 184, 277 sAMkhyamuktinirAsa 389 samUha 135 sAMtara 13 samUrjhanaja 103 sAMpa 245 samyaka 66, 132183 sAMbhogika 310 samyaphacAritra 106 sAMskRtika 22, 34, 43 samyaktapa 106 sAkAra 16 samyakta 9, 66, 74, sAketa 7, 27, 70, 259 103, 106, 133, sAgArika 20, 26, 210, 249, 139, 181, 182, 307, 317 196, 281 sAgArikanizrA 220 samyaktaprApti - 13 sAgArikopAzraya 221 samyakazruta 133 sAdika 66, 132, 183 samyaganuSThAna 133 sAdharmika 239 samyajJAna 106 sAdharmikauMnya ja samudAyArthadvAra 2 26 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA pRSTha 225 105 241 8, 10, 17, 22, 24, 53, 75, 77, 85, 247, 288 sAdhuraMga upAdhyAya 35, 234, 420 sAdhuratnasUri 436 sAdhvI zabda sAdharmikAvagraha sAdhAraNa sAdhikaraNa sAdhu sAnaka sAma 17, 19, 25, 32, 206, 245, 247 20, 219 9, 100 51 27 257 18, 19, 200, 202 127 22, 34 16, 178 sAmagrI-vaividhya sAmapurivaTTa sAmarthya. sAmAcArI sAmAcArIsthiti sAmAjika sAmAnya sAmAyika 7, 12, 13, 14, 15, 30, 51, 65, 67, 74, 78, 117, 126, 136, 138, 140, 180, 184, 185, 277 67, 75 53 16 16 sAra 9 sArAbhAI maNilAla navAba 321 sArtha 20, 216, 225 sArthavAha 20, 53, 196, 309, 384 sArthavyavasthApaka 20, 53, 217 185 sAmAyikacAritra sAmAyikanirgama sAmAyikasUtra sAmucchedika sAvadha zabda sAvadyasvapra sAsvAdana sAhitya siMdhu siMdhusauvI2 siMha siMhakesara siMhagiri siMhatrikaghAtaka siMhaparSadA siMhI sitAmbara siddha pRSTha 192 196 34 27 260 72 193 59 215 215 178 333 8, 16, 69, 75, 76, 148, 184, 271, 278 385 16, 52, 53 45, 397 269, 409 siddhavyAkhyAnika 269, 409 siddhasena 28, 36, 269, 300, 335, 347, 351, 360, 361 120, 269, 418 29, 36, 268, 336 siddhacakra siddhanamaskAra siddhaprAbhUta siddharSi siddhasenagaNi siddhasenadivAkara siddhasenasUri siddhAnta siddhAMtavAdI siddhArtha siddhArthapura sira siliMga 503 5, 10, 22, 29, 31, 48, 269, 291 5, 12, 135 35 276 7, 70 32 8, 94 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 zabda sImA sIsaka suMThI suMsumA sukalpa sukha sukhalAlajI sukhasAgara suttANugama sudarzana sudharmA subodha-vivaraNa subodha subhadrA subhikSu sumatikallola sumatisAdhusUri sumatisUri sumana sUrasena surAvikaTakuMbha surASTra surendradatta sulasA suvarNa suhastI sUkSma sUkSmaprAkRtikA sUkSmasaMparAya sUcI sUta sUtaka pRSTha 54 8, 94 98 376 27 170 269 50, 429 61 175 13, 14, 72, 144, 160, 310 38 47 86, 236 341 35, 325 50, 430 35, 325 90 27 218 27 8, 54 30, 54, 280 8, 94, 307 310 56, 90, 104 26 13, 97, 140, 251 215, 258 9, 102 34 zabda sUtra sUtrakRta 251 sUtrakRtAMga 6, 9, 27, 31, 39, 56, Agamika vyAkhyAo pRSTha 9, 13, 68, 108, 135, 138, 217, 400 57, 266, 403 sUtrakRtAMgacUrNi 27, 28, 31, 266, 289 sUtrakRtAMganiryukti 9, 52, 58, 109 sUtrakRtAMgavivaraNa 38, 39, 356 sUrya 164, 391 sUryaprajJapti seMTikA senA sUryaprajJamiTIkA sUryaprajJapti niryukti sUryaprajJaptivivaraNa sUryaprajJatyupAMgaTIkA senApati serIsaka sevA sodAsa sopAraka somanasa 6, 14, 51, 56, 57, 62, 173, 391, 394, 396 43, 44, 398 45, 398 391 387 193 225 384 386 23, 26, 236, 250, 251 86 120 7, 70 35, 322, 421 35, 325 73 367 303 somavimalasUri somasuMda2 somilArya somezvara sautrika sautrikA saudharma 249 403 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda saubhAgyasAgara saurASTra saurika sauvIra sauvIriNI skaMdakAcArya skaMdha skaMdhakaraNI skaMdhabIja skaMdhavAda staMbhatIrtha staMbhanAdhIza stabaka stava stuti rUpa sena stanapallI syAnaddhipramatta strI pRSTha 35, 325, 421 259 27, 259 27 19, 202 114, 218 9, 56, 109, 135, 383 222 105 289 49, 427 427 326 278 306 7, 70, 72, 118 27 215 195 20, 33, 242, 315, 343 40. 363 389 18 18, 197 194 228 39 18, 24, 69, 210, 251, 271 19, 27, 52, 127, 194, 206 strI-nirvANasUtra strImuktisiddhi sthaMDila sthaMDibhUmi sthapiti skUla sthalapattana sthavira sthavirakalpa zabda pRSTha sthavirakalpika 17, 18, 19, 32, 114, 201, 211, 222, 235, 251 308 251 210 39 10, 23, 27, 234, 258 51, 436 40, 41 sthavirakalpI sthavirabhUmi sthavirA sthaLa sthAna sthAnakavAsI sthAnAMga sthAnAMgavRtti sthAnAyata sthAvara sthita sthitakalpa sthiti sthirIkaraNa sthUNA sthApaka sthApanA 10, 20, 66, 111, 192, 194, 314, 337 sthApanAkalpa 27, 319 sthApanAkula 19, 193, 202, 252, 309 8, 94, 148, 307 27 sthUlaadattAdAnaviramaNa sthUlaprANAtipAtaviramaNa sthUlabhadra 505 sthUlamRSAvAdaviramaNa snAtaka snAna sneha sparzana 41, 368 229 91 27, 318 13, 69, 139, 194 90, 192 34, 54, 318 : 281 281 8, 30, 54, 280, 310 281 250, 257 305 22, 32 13, 69, 183 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 zabda sparzanendriya spaSTaprarodikA smRti skaMdamAnika syAdvAda syAdvAdakucoghaparihAra syAdvAdI svagRhapASaMmizra svagRhayatimizra svajana svadArasantoSa svadehaparimANa svapra svabhAva svarabheda svarUpa svargavAsa svarasthAna svAdanA svAdima svAmitva svAmI svAdhyAya svAdhyAyabhUmi svAhA svopajJavRtti harita haritAhata haridrA harinaigameSI pRSTha 66 159 7, 65, 70 383 288 334 20 19 19 16, 105 281 14 72, 130, 157 166 22 13, 66 40 255 302 86 69 13 91, 248 217 62 12, 34, 47 105 216 98 72 Agamika vyAkhyAo zabda pRSTha haribhadra 7, 28, 37, 44, 45, 52, 114, 268, 297, 333, 348, 349, 390, 405 11, 35, 36, 45, 114, 325, 331, 392 8, 94 98 haribhadrasUri hiramaMtha hareNukA harSakula harSanaMdana haladharakosejja harSanaMdanagaNi 35, 421 harSavallabha upAdhyAya 35, 324, 421 hala 104 383 319 8, 94 302 hasana sita 35, 49, 324, 420, 425 hastakriyA hastatala hastatAla hastAtAla hastAdAna hastAlaMbha hastidaMta hastinApura hastamala hastI hastopatala hAtha 35, 50, 324, 420, 432 hasta hastakarma 21, 22, 32, 13, 225, 246, 302 302 32 194 21, 226 194 194 300 70 51, 440 8, 307 32 32 7, 54, Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAnukramaNikA zabda pRSTha hAre 33, 55, 312 hArita 20, 218 269 hAribhadrIyavRtti hAribhadrIyAvazyakavRtti-TippaNaka 411 hArila vAcaka 40, 362 hAsya hiMsaka hiMsA hita hitaci hiraNya hirimaMthA hIna hInabhAva hIravijayasUri 273, 310 160, 221 14, 21, 12, 91, 160, 221 78. 35, 324, 420 8, 94, 307 305 194 241 33, 323, 420 zabda hIlita hUNa hata hatAhata heTThA hetu hetuvAdopadezikI hemaMta hemakumAra hemacaMdra hemacaMdragaNi hemacaMdrasUri hemavimalasUri hrI DrIbera 507 pRSTha 239 201 216 216 187 8, 13, 34, 91, 92 132 214 226 43, 46, 385, 386 35, 325, 421 409 50, 430 99 98 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAyaka graMthonI sUci aitihAsika noMdha-vADIlAla mo. zAha-hindI saMskaraNa. karmagraMtha (paMcama tathA SaSTha)-AtmAnaMda jaina granthamAlA, bhAvanagara, I.sa. 1940. gaNadharavAda-dalasukha mAlavaNiyA-gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda, I.sa. 195ra. jinaratnakoza-hari dAmodara velaNakara-bhAMDArakara prAcyavidyAsaMzodhana maMdira, pUnA, I.sa. 1944. jaina Agama-dalasukha mAlavaNiyA-jaina saMskRti saMzodhana maMDala, banArasa, - I.sa. 1947. jaina gUrjara kavio-jaina zvetAmbara kaoNnpharensa, muMbaI, I.sa. 1931. jaina graMthAvalI-jaina zvetAmbara konpharensa, muMbaI, vi. saM. 1965. jainadarzana-anu. paM. becaradAsa, prakA. manasukhalAla ravajIbhAI mehatA, rAjakoTa, vi. saM. 1980. jainasatyaprakAza-amadAvAda. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa-mohanalAla dalIcaMda desAI- jaina zvetAmbara kaoNnpharensa, muMbaI, I.sa. 1933 jaina sAhitya saMzodhaka-amadAvAda tatvArthasUtra-umAsvAti-bhArata jaina mahAmaMDaLa, vardhA, I.sa. 1952. prabhAvakacarita-prabhAcandra-siMdhI jaina granthamAlA, kalakattA, I.sa. 1940. prazastisaMgraha-amRtalAla zAha-zrI zAMtinAthajI jJAnabhaMDAra, amadAvAda, vi. saM.1993 prAkRta aura usakA sAhitya-mohanalAla mehatA-bihAra rASTrabhASA pariSaduM, paTanA, I.sa. 1966 brahmabindu upaniSanirNayasAgara presa, muMbaI, san 1932. mahAvIra jaina vidyAlaya-rajata mahotsava grantha-muMbaI, I.sa. 1940 muni zrI hajArImala smRti-grantha-bAvara, I.sa. 1965. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 Agamika vyAkhyAo munisuvratacarita-zrIcaMdrasUri. vividhatIrthakalpa-jinaprabhasUri-siMghI jaina granthamAlA, kalakattA, I.sa. 1934. vizeSaNavatI-jinabhadra zramaNa bhagavAna mahAvIra, bhAga-3-saM. muni ratnaprabhavijaya, anu. pro. dhIrUbhAI pI. ThAkura, prakA. jaina grantha prakAzaka sabhA, pAMjarApoLa, amadAvAda, I.sa. 1950 sArthavAha-motIcandra-bihAra rASTrabhASA pariSadu, paTanA, I.sa. 1953. hisTrI oNpha dhI kenonikala liTarecara opha dhI jensa-hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA-sUrata, I.sa. 1941. Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ girirAjanI godamAM, najare nihALatAM, manane harI letA zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana-samavasaraNa mahAmaMdiranI AcherI jhalaka jagatanA tamAma dharmomAM jaina dharmanI eka mahattA enAM bhavya, alaukika ane adhyAtmabhAvanAthI bharapUra tIrtho che. A tIrtho bhaktanI bhakti, zreSThInI dAnavIratA, sAdhakanI upAsanA ane sAdhujanonI samatAno saMdeza ApIne saMsArasamudra taravA mATe jinabhaktino upadeza Ape che. samagra dezamAM ja nahi balka videzomAM aneka jinAlayo AvelAM che, paraMtu A badhA jinAlayanI yAtrA karIne potAnI bhaktibhAvanAne dhanya karavAnI paLa sahune sAMpaDatI nathI. kyAreka zArIrika ke Arthika zakti na hoya, to kyAreka samaya ke sagavaDano abhAva hoya. AthI ja pAlitANAmAM AvelA zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana ane zrI samavasaraNa mahAmaMdiramAM eka sAthe aneka tIrthonAM darzana ane bhAvapUjanano lAbha maLe che. jANe tIrthonuM saMgamasthAna ja joI lo ! girivara darzana viralA pAve A saMgamasthAna tIrthAdhirAja zrI zatruMjaya girirAja caDatAM ja jamaNI bAju AveluM che. deza ane videzanA khUNe khUNethI pratyeka jaina tIrthAdhirAja zrI zatruMjayanI yAtrA karavAnI sadaiva jhaMkhanA rAkhato hoya che. AthI ja zrI 108 tIrthadarzana bhavana pAlitANAmAM nirmANa karavAmAM AvyuM, jethI siddhagirinI yAtrAe AvanAra yAtrALune anokho tIrthadarzana, vaMdana ane pUjanano dharmamaya suyoga sAMpaDe che. nimitta mAtram AnI racanAnuM nimitta surata desAI poLanA zrI suvidhinAtha jinamaMdiramAM zrI desAI poLa peDhInA saMsthApaka dharmaniSTha DAhyAbhAI (kIkAbhAI) ratanacaMda kinArIvALAe taiyAra karAvela zrI 108 jaina tIrthadarzana banyuM. ahIM prAcIna tIrthonA mULanAyakajInA 36 30 iMcanI sAijhanAM citro dIvAla para birAjamAna karavAmAM AvyAM. paramapUjaya dharmarAja AcArya deva zrI vijayakasUrasUrIzvarajI mahArAja tathA pa. pU. paMnyAsajI (hAla AcArya ma.sA.) zrI caMdrodayavijayajI gaNi mahArAjanI nizrAmAM vi. saM. 2024nA kArataka vadaranA roja enuM udghATana karavAmAM AvyuM. tyArabAda DAhyAbhAIe 108 tIrthono eka paTTa bahAra pADyo. pachI potAnA dIkSA grahaNanA divase ja vi. saM. 2026 poSa suda 11nA 108 tIrthadarzanAvali nAmaka eka Alabama prakAzita karyuM. jemAM 108 tIrthanA mULanAyaka, derAsara ane temano itihAsa levAmAM Avyo. Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokaAdara pAmela AnuM nimitta joIne vi. sa. 2028mAM surendranagaramAM zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana ane zrI samavasaraNa mahAmaMdiranuM nirmANa karavAno nirNaya karyo. pUjya dharmarAjA gurudevazrInI phuraNA thAya che sAkAra zrI 108 jaina tIrthadarzana ane zrI samavasaraNa mahAmaMdira, sarasvatI maMdiranI bAjumAM (bAbunA derAsaranI sAme) vIsa hajAra vAra 400 450 phUTa laMbAI-pahoLAIvALI vizALa jamIna para taiyAra karavAmAM AvyuM che. 2500 varSa pahelAM tIrthaMkara paramAtmA zrImahAvIra svAmI jemAM birAjamAna haze, e samavasaraNa kevuM haze ? jinAgamo, samavasaraNastava Adi prAcIna stavo, stavanomAM ane anyatra paNa samavasaraNa saMbaMdhI ullekha maLe che te ja rIte keTalAya zilpIoe potAnI kalA temaja AgavI sUjhathI enI racanAno khyAla Apyo che, to keTalAMya citrakAroe enAM citra paNa banAvyAM che. pUjya AcAryadeva zrI vijaya kastUrasUrIzvarajI mahArAja potAnA dhyAnamAM zrI samavasaraNanuM ciMtana karatA hatA. A samaye 108 jaina tIrthadarzana goThavavAnI vicAraNA cAlI rahI hatI. evAmAM ekAeka teozrIne eka nUtana vicAra phUryo. emaNe vicAryuM ke samavasaraNa paNa banAvavuM ane temAM 108 tIrtho AvI jAya tevI ramaNIya racanA karavI. evI sarasa goThavaNI karavI ke jethI vartamAna covIzI108 pArzvanAthajI, 108 tIrthapaTTo tathA 108 citrapaTTo vagere badhuM ja A saMgamamAM mahAsaMgama banI rahe... samavasaraNanI saphaLatAnA sukAnI pUjya guru bhagavaMto paramapUjya AcAryadeva zrI vijaya kastUrasUrIzvarajI mahArAjanA paTTadhara paramapUjya AcArya zrI vijaya caMdrodayasUrIzvarajI mahArAjanI zilpa-sthApatya saMbaMdhI sUjha-bUjhanA sahArA sAthenA saMpUrNa mArgadarzana heThaLa pUjya tapasvI muni zrI kuzalacaMdravijayajI ma. sA.nI jahematathI A kArya sArI evI saphaLatAne pAmyuM. temaja A tIrthadhAmanA utthAnamAM mArgadarzana pUjyAcArya mahArAja tathA teozrInA gurubaMdhu pa. pU. AcArya zrI vijaya azokacaMdrasUrIzvarajI ma.sA., pa.pU. AcArya zrI vijaya jayacaMdrasUrIzvarajI ma.sA., pa.pU.paM. zrI pramodacaMdravijayajIgaNI ma.sA., pa.pU.paM. zrI ajitacaMdravijayajI gaNi ma.sA., pa.pU.paM. zrI vinItacaMdravijayajI gaNi ma.sA., pa.pU.paM. zrI hrIMkAracaMdravijayajI gaNi ma.sA., pa.pU.paM. zrI puSpacaMdravijayajI gaNi, paM. zrI somacaMdra vi.ma., pa.pU. munizrI amaracaMdra vi.ma., 5.pU. muni kailAsacaMdra vi.ma., pU. muni zrI rAjacaMdra vi. ma. AdidharmarAjA pUjya gurudevanA ziSya-praziSya samudAyano athAka prayatna paNa nimittarUpa banela che. Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (II) vizvamAM ajoDa zrI samavasaraNa mahAmaMdira zrI samavasaraNa mahAmaMdira jonArane prathama najare ja jANe AkAzamAMthI UtarI AvyuM hoya tevuM lAge che. jemAM zrI pArzvanAthajI 108, tIrthapaTTo 108 ane citrapaTTo paNa 108 che. tenI UMcAI paNa 108 phUTanI rAkhI che. mahA maMdiramAM pravezatAM zrI nemi-vijJAna-kastUrasUrIzvarajI dharmodyAna Ave che. suMdara kArIgarIthI zobhatuM AkarSaka A pravezadvAra dUrathI ja yAtrALunA mana mohI le che. tenI banne bAju nIkaLatI paththaramAMthI kaMDArela cakronI cakrAvali ane tenI upara paththaramAM ja aMkita akSaronI abhutatA dvAranI zobhAmAM abhivRddhi kare che. dvAranI aMdaranA bhAgamAM eka tarapha paraba ane bIjI bAju vizrAMtigRhanuM suMdara Ayojana vicArela che. hAla yAtriko mATe ThaMDA ane ukALelA pANInI paraba paNa rAkhelI che. lIlA-gulAbI kamaLonI paMkti samavasaraNanI AsapAsa patharAyela kamaLo jevI lAge che. mukhya daravAjAmAM pravezatAM ja jamaNA hAthe eka ajoDa ane advitIya maMdiranA darzana thAya che. traNa gaDha rUpe tenI racanA thaI che. zAstrIya rIte taiyAra karela cAre dizAnA bAra daravAjA, suMdara kamAno, dvArapALo, bAre parSadA, caityavRkSa ane azokavRkSa najare caDhyA vagara rahetAM nathI ane tethI ja Aje zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana ane zrI samavasaraNa mahAmaMdira vizvamAM enI bhavyatA, pavitratA ane mahattAthI khyAtanAma banyuM che. ahIM mAtra jinAlaya ja nahi paraMtu jaina khagoLa, bhUgoLa ane jaina itihAsanI mArmika jhAMkhI thatI hovAthI ja Ane mahAmaMdira kahevAmAM Ave che. prabhudarzanathI mana pAvana bane che mukhya dvAranA uMbaramAM paga mUkatAM ja kyAM pahelA darzana karavA javuM? te vicAramAM mugdha banela (muMjhAto) bhAvika zrI AdinAthadAdAnI bhavyamUrtinA darzanathI te tarapha jatI jAjavalyamAna ArasanI pagathAra dvArA aMdaranA daravAje pahoMcI jAya che ane pahoMcatA ja AMkha TharI jAya che. aho keTalo vizALa Doma! temaja nAMkhI najare nIrakhI na zakAya eTalo UMco mANeka sthaMbha. A mahAmaMdiranI vizvabharamAM sauthI moTI e ja viziSTatA che ke 42 phUTa UMco ane 70 phUTa pahoLo goLa ghummaTa(Doma) paththarathI ja taiyAra thayela che. vIMTI jevA A vartuLAkAramAM 42 phUTa UMco ane 16 phUTa pahoLo aSTamaMgalathI temaja cheka Toca upara UMdhA kamaLanI pAMkhaDIothI suzobhita mANekasthaMbha ratnanI jema dIpI UThe che. mANekasthaMbhanI cAre dizAmAM vartamAna covIsa tIrthakaronI bhAvollAsa jagADatI 24 mUrtio birAjamAna che. A covIsamAMthI cAre bAjunA mULanAyaka tIrthaMkara zrI AdinAthajI, zrI zAMtinAthajI, zrI neminAthajI, zrI pArzvanAthajInI 41-41 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (IV) IMcanI AdhyAtmika cetanAne jAgrata karatI pratimAo suMdara pavAsaNa upara birAjamAna che. temaja DomanI goLAImAM cAre dizAmAM kula 27-27nA vibhAgamAM, judAM judAM nAmothI vartamAnamAM prasiddha kula 108 zrI pArzvanAtha prabhunI mUrtio thAMbhalA vinAnI, jhUlatI kamAno upara rahela ghummaTavALI judIjudI mInI (nAnIzI) devakulikAmAM pratiSThita karela che. dareka prabhunI palAThImAM zrI samavasaraNa maMdiranA pratIka sahita lAMchano kaLAmayatAthI kotaravAmAM Avela che. A rIte eka sAthe thatA 24+ 108 =132 prabhunA darzanathI jIvana-mana pAvana banI jAya che. A che mahAmaMdiranuM AMtaradarzana prabhudarzanathI pAvana pathika prANapyArAM evA aitihAsika tIrthonAM darzana karavA bahAra Ave che. jyAM sAmenI goLAImAM 27-27nA 4 vibhAgamAM bhAratabharanAM 108 tIrthanAM jinAlayo, tenA mULanAyaka bhagavAna, teno itihAsa ane paricaya sAthe, je te tIrthomAM jaIne lIdhela AbehUba tasvIro Adhunika leminezana paddhatithI Arasa para mUkavAmAM Avela che. zrI giririjathI zarU karI rAjyavAra goThavela 108 tIrthapaTTonA darzanathI darzaka jANe te tIrthonI yAtrA karyAno saMtoSa anubhave che. te tIrthapaTTonI sAmenI goLAImAM prabhu zrIvIranA samayathI Ajadina sudhImAM thayelAM. dharma-saMgha-deza ane samAja mATe potAnuM AgavuM samarpaNa karanAra puNyavaMta evA 27 sAdhu, 27 sAdhvIjI, 27 zrAvaka ane 27 zrAvikAnAM citro paNa Arasa upara leminezana karI mUkavAmAM AvyAM che. atyAre paNa itihAsanAM pAnAM ukelatAM jANavA maLela aitihAsika hakIkato dvArA A citro je rIte benamUna taiyAra karelAM che, te jotAM lAge che ke A citrapaTTo lAgavAthI A mahAmaMdiranI darzanIyatA/aitihAsikatAno ghaNo ja vadhAro thayo che ane sAthe sAthe jaina itihAsamAM eka suvarNapRSThano umero thayo che. mahAmaMdiramAM zilpanI sAthe sAhityanuM gaThana samavasaraNa maMdiranA aMdaranA cAre daravAjA upara tIrthaMkara prabhunA cAra viziSTa vizeSaNone darzAvatA - (1) mahAmAhaNa; (2) mahAgopa; (3) mahAsArthavAha; (4) mahAniryAmakanAM dRzyo kalAtmaka rIte kaMDAryA che. vaLI cAre dizAnA cAra mukhya daravAjAnI AjubAjunA be-be blaoNka (rUma) kula ATha blaoNka suMdara nakazIkAmanAM dvArothI zaNagAryA che. pahelA-bIjA dvAramAM 16 vidyAdevInA, trIjA dvAramAM zubha zukana, cothA dvAramAM cAra zaraNa, cAra sAdhana ane cAra prakAranAM dAnanA; pAMcamA-chaThThA dvAramAM navakAra-vajapaMjaranI vividha mudrAnA ane navakAranA padonAM pratIko, sAtamA dvA2mAM ATha pratihArya ane AThamA dvAramAM aSTamaMgalanA Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ () pratIko jhINavaTabharI dRSTie jotAM najare caDhe che. AThe blokamAM pahelAmAM hamaNAM vahIvaTI oNphIsa che, bIjAmAM gurugaNa pradarzita karatuM bhavya gurumaMdira- zrI gautama svAmIjI, pUjaya zAsanasamrATu, pUjaya zrI vijJAnasUrijI ma.sA, pUjya dharmarAjA gurudevanI guru pratimA tathA mA cazkesarI ne mA padmAvatInI mUrtiothI dIpe che. jyAre bAkInA bIjA blokamAM atIta, anAgata ne vartamAna covIzIno khyAla paNa ApavAmAM Avaze. zAzvatA tIrthakaronA paricaya citronI sAthe 63 zalAkA puruSa, 45 AgamanI pAMca vAcanA, aDhI dvIpa, utsarpiNI - avasarpiNI kALapAMcamA-chaThThA ArAnI temaja zrI vIrapATa paraMparAnI samaja ApatAM citro vagere mUkavAmAM Avaze. mahAmaMdiranuM hRdayaMgama bahAranuM bhavyadarzana, sadehe vicaratA bhAva jinezvara bhagavaMtanI lokottara puNyAno khyAla - zrI samavasaraNa mahAmaMdiranA aMdaranA vibhAgonA darzanathI prabhAvita puNyAtmA upara birAjamAna prabhu zrIvIrane vaMdana karavA utkaTa banI bahAra Ave che. tyAM tyAre mukhya daravAjA upara tIrthaMkara prabhunAM cyavana, janma, dIkSA ane nirvANa kalyANakanAM kaMDArelA dazyone, nIkaLatAM jamaNI bAjue paththaramAMthI banAvela, sAkSAt jevI lAgatI gADAmAM rahela UMcI IndradhvajAne, vizALa bhIMto upara paththaramAM kaMDArela rAjA dazArNabhadrane indramahArAjAnI prabhuvIranA caraNomAM AtmasamarpaNa bhAva prakaTa karatA paTTane, pradakSiNAkAre AgaLa vadhatAM pAchaLanA bhAgamAM zrI neminAtha prabhune kRSNa mahArAjA; zrI pArzvanAthajI, zrI AdinAthajI prabhu ne marudevA mAtAjInA paTTane temaja zrI prabhuvIra pratye saMpUrNa samarpitatA prakaTa karatA zreNika mahArAjanI bhaktinAM dazyone temaja nAnI nAnI vADIone joI prasanna bane che. jyAre yAtrikane pUjA-bhakti karavA mATe jarUriyAtavALuM sAdhana joIe, te mATe DAbI bAjue rahela bhaktibhavana tarapha najara jAya che, jyAM Adhunika solAra mazIna dvArA yAtriko mATe garama-ThaMDA pANInI suMdara vyavasthA che ane prabhunI prakSAla pUjA mATe jarUrI pANIno saMcaya samavasaraNanI aMdara rahela TAMkAmAM temaja navA taiyAra thayela kuMDamAM thAya che. yAtrALunI A badhI vyavasthA jaI samavasaraNa upara javA mATe pagathiyAM caDhatAM nAnA nAnA pattharanAM kuMbho, kAMgarA, suMdara toraNa-kamAnovALA cAre taraphanA bAre daravAjA, pahelA gaDhamAM paththaramAM kaMDArelA vividha vAhano, bIjA gaDhamAM vibhinna pazu-pakSIo, trIjA gaDhamAM sAdhu-sAdhvI-manuSya-strI-deva-devIonI bAre parSadAne nihALato, to kyAreka viziSTa thAMbhalIe TekaNa uparaTeko leto, dhIme dhIme 108 pagathiyAM caDhI upara pahoMce che. jyAM suMdara pavAsaNa upara zrI mahAvIra svAmIjInI sAta hAthanI kAyAne lakSamAM rAkhIne padmAsane beThela 61 iMcanI pratimA aSTapratihArya sahita Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (VI) cAre dizAmAM birAjamAna che. upara mAtra paththarathI ja nirmANa karela azokavRkSa ane caityavRkSanuM suMdara DALI pAMdaDAM sAthe nirmANa karyuM che. 27 phUTa UMcA ane 37 phUTano vyApa dharAvatA A vRkSanuM vajana aMdAje 500 Tana che. te badhuM vajana vRkSanI vaDavAI jevA dekhAtA totiMga thAMbhalA upara patharAI gayeluM che. pAMgaratA paroDhiye prabhAte paramAtmAnA pUjakane ahIM anupama Atmika AphlAda avanavA anubhava thAya che. A rIte zrI samavasaraNa e mAtra maMdira nahi, balba mahAmaMdira che, jemAM jinazAsananI dhArmika ane AdhyAtmika bhavyatA, zilpa ane raMgarekhAmAM guMjI UThe che. zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa TrasTI maMDaLa tathA pustaka prAptisthAna (1) zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana phona naM. 02848-2492, 2561 zrI samavasaraNa mahAmaMdira, taLeTI roDa, pAlitANA - 364270 (2) zrI mahendrabhAI khUbacaMda zAha C/o ratanacaMda jorAjI enDa kuM., goDIjI bilDIMga naM. 1, kikA sTrITa, pAyadhunI, muMbaI-400 002. zrI kAMtilAla ratilAla zAha saradAra sosAyaTI baMgalo, surendranagara - 360001. zrI azvinabhAI zAMtilAla saMghavI kAyastha mahollo, gopIpurA, surata. zrI anilabhAI zAMtilAla gAMdhI 110, mahAkAtta bilDiMga, vI.esa.hospiTala sAme, Azrama roDa, amadAvAda - 380006. (6) zrI mahendrabhAI caMdulAla vakhAriyA C/o vakhAriyA bradharsa, javAharacoka, surendranagara - 363001. (7) zrI harSadarAya premacaMda zAha C/o dharmendra vAsaNa bhaMDAra, mahAtmA gAMdhI roDa, bhAvanagara - 364001. (8) zrI harSadarAya cunIlAla bhArata TreDIMga kaMpanI, 111, TanaTanapurA sTrITa, muMbaI-4000 9. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) zrI mukezabhAI jamanAdAsa zAha 36, saMpatarAva sosAyaTI, alakApurI, vaDodarA. (10) zrI ramezabhAI gAThANI 2, svInagara baMgaloja, seTelAITa roDa, somezvara jaina maMdira sAme, amadAvAda-380015 (11) zrI kIrITabhAI cunIlAla zAha sI-27, vasuMdharA epArTamenTa, trIje mALe, kRSNanagara, bhAvanagara. (VID (1) sarasvatI pustaka bhaMDAra nIcenA pustaka vikretAo pAsethI paNa zrI jaina tIrthadarzana bhavana TrasTa prakAzita pustako prApta thaze. (2) pArzvaprakAzana hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-1 ***** jhaverIvADa nAkA, rIlIpha roDa, amadAvAda-1 (3) navabhArata sAhityamaMdira zrI mahAvIra svAmI derAsara pAse, gAMdhI roDa, amadAvAda-1 (4) navabhArata sAhityamaMdira (5) sevaMtIlAla vI. jaina 134, prInsesa sTrITa, muMbaI-400002 20, mahAjana galI, pahele mALe, jhaverI bajAra, muMbai-400002 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (VII) zrInemi-vijJAna-kastUrajJAnamaMdira, surata tathA zrI 108 jaina tIrthadarzana TrasTa-pAlItANA prakAzita graMthonI yAdI kALa krima graMthanuM nAma bhASA prakAzana samaya 1. abhidhAna ciMtAmaNI koza (caMdrodayaTIkA) prathamavRti 2013 dvitIyAvRti 2029 2. ahabhUtana-pauSTika vidhAna 3. abhidhAna ciMtAmaNi (vyutpatti ratnAkara TIkA) 4. ajita-vinIta svAdhyAya saMgraha gujarAtI 5. ArAmasohAkahA prAkRta 6. AtmadarpaNa gujarAtI 2055 7. karuNarasa kaTaMbaka pAia tathA saMskRta prAkRta-saMskRta 1997 8. karmaprakRti-bhAga-1 gujarAtI 9. karmaprakRti-bhAga-2 gujarAtI 10. karmaprakRti-bhAga-3 gujarAtI 94. Glory of Jainism aMgrejI 12. gAgaramAM sAgara 2054 13. caturvizati jina stavavRti 14. cAlo covIzI buhArIe gujarAtI 15. jinazAsananI kirtagAthA 16. jinazAsananI kirtIgAthA gujarAtI 2054 17. jinazAsananI balihArI gujarAtI 18 jaina darzana siddhAMto ane paricaya bhAga-1 gujarAtI 2044 19. jaina darzana siddhAMto ane paricaya bhAga-2 gujarAtI 2044 20. jaina dharma ke mUlatatva - bhAga-1 hiMdI 2044 21. jaina dharma ke mUlatatva - bhAga-2 - hiMdI 2044 22. jaina darzananuM tulanAtmaka digdarzana gujarAtI 2024 23. tIrthAdhirAjane caraNe - prathamavRti gujarAtI 2022 24. tIrthAdhirAjane caraNe - dvitIyAvRti gujarAtI 2022 gujarAtI 2013 hiMdI 2054 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (I) 25. nitya smaraNikA gujarAtI 2032 26. naiSadha mahAkAvya (zrI ratnacaMdrajI gaNita TIkA) trastha 27. pagya namaskAra stavavRti saMskRta 2004 28. pAIa vijJANa kahA-bhAga-1-prathamavRti prAkRta 2013 dvitIyAvRti prAkRta 2024 29. pAIa vijJANa kahA-bhAga-2-prathamAgRti prAkRta 2027 dvitIyAvRti prAkRta 30. pAia visANa gAhA prAkRta-saMskRta 2046 gujarAtI sAthe 31. prAkRta rUpamAlA. prAkRta-gujarAtI 1982 32. prAkRta vijJAna pAThamAlA-prathamavRtti prAkRta-gujarAtI 1996 dvitIyAvRti prAkRta-gujarAtI 2004 tRtIyAvRti prAkRta-gujarAtI 2019 cartadhyAvRti prAkRta-gujarAtI 2044 33. prAkRta mArgadarzikA prAkRta-gujarAtI 2047 34. prAkRta vijJAna kathAo bhAga-1 prathamavRti gujarAtI - 2024 dvitIyAvRti gujarAtI 2032 35. prAkRta vijJAna kathAo bhAga-2 prathamavRti gujarAtI 2014 dvitIyAvRti gujarAtI 2032 - 36.pratiSThAkalpa-aMjana zalAkAvidhi (jUnI) prathamavRti 2042 37. prItinI rIti - gujarAtI 2047 38. pistAlIsa AgamanI saMkSipta rUparekhA gujarAtI 2010 39. paMDia dhasavAlakahA saMskRta 1998 40. mahopAdhyAya bhAnucaMdra gaNicaritam saMskRta 1998 41. merU zikhara navarAve gujarAtI 2054 42. vinaya saurakAM gujarAtI 2018 43. sacitra sarasvatI prAsAda guja-bhUMskRta 2055 44. zrAvaka dharma vidhAna gujarAtI 2004 45. girijaMbU sAmI cariyuM saMskRta 2004 46. siri vijayacaMdra kevalI cariya saMskRta 2007 47. siri usaharAha cariyuM prAkRta 2025 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2017 2038 2033 2008 48. siricaMdarAya cariyuM 49. siri caMdarAya cariyuM gujarAnuvAda 48. siri usaNA cariyuM gurjarAnuvAda 49. zrIpAlacaritram (saMkSipta) dharmopadeza 50. zrI jina strota kozaH 51. zrI vitarAga stotrAdi sabhyayaH pa2. zrI sthamana pArzvanAtha mAhAtmaya 53. zrI upadyAna tapa mArgadarzikA 54. zrI 108 jaina tIrtha darzanAvalI 55. zrI 108 jaina tIrtha darzanAvalI pa6. surata tIrtha vaMda dakaroDa pa7. sUrya sahastranAmamAlA 58. sUrya pUMja (puMja) 59. saMkhita taraMgavai kahA (taraMgalolA) 60. saMkSipta prAkRta rUpamAlA 61. saMskRta maMdirAMta pravezikA (bIjI buka) 62. haripAlI saMcaya 63. hema nUtana ladhuprakriyA 64.jJAtaputra zramaNa bhagavAna mahAvIra 65. prAkRta vijJAna graMtha prAkRta gujarAtI gujarAtI saMskRta saMskRta saMskRta gujarAtI gujarAtI guja-aMgrejI guja-hiMdI gujarAtI saMskRta gujarAtI 1996 2023 2052 2052 2054 prAkRta 2053 2000 2005 prAkRta gujarAtI 2025 gujarAtI 2025 20pa7 prAptisthAna zrI nemi-vijJAna-kasUrasUri jJAnamaMdira kAyastha mahollo, gopIpurA, surata-1 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (XI) - zrInemi-vijJAna-kastUrasUri graMtha zreNI graMthanuM nAma krama 1. prAkRta vijJAna bALa pothI - 1 2. prAkRta vijJAna bALa pothI - 2 3. prAkRta vijJAna bALa pothI - 3 4. prAkRta vijJAna bALa pothI -4 5. zrI vIza sthAnaka tapa ArAdhanA vidhi 6. zrI vIza sthAnaka tapa (kathAo sahita) 7. zrI vIza sthAnakanI kathAo 8. vaMdu jina covIza 9. bhakti vaibhava 10. prAkRta vijJAna saMkSepa 11. he jInA jAgIza 12. pratiSThA kalpa- aMjana zalAkA-pratiSThAvidhi (dvitIyAvRti) 13. dazavaikAlikasUtram 14. karmaprakRti bhAga-3 15. mauna ekAdazI parva 16. abhidhAna cintAmaNi nAmamAlA 17. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-1 - aMga Agama 18. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-2 - aMgabAhya Agamo 19. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-3- Agamika vyAkhyAo 20. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-4 - karma sAhitya-Agamika prakaraNa 21. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-5 - lAkSaNika sAhitya 22. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-6 - kAvya sAhitya 23. jaina sAhityano bRhad itihAsa bhAga-7 - kannaDa-tAmila, marAThI 24. pramANa mImAMsA svopajJavRtti sahita, gujarAtI anuvAda sahita 25. jaina dharma-darzana, mohanalAla mehatA(gujarAtI anuvAda) Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (XII) RNa svIkAra amo AbhArI chIe paramapUjya sva. AcAryazrI vijayacaMdrodayasUrIzvarajI mahArAja, parama pUjaya sva. AcAryazrI vijayaazokacaMdrasUrIzvarajI mahArAja, parama pUjaya AcAryazrI vijayasomacaMdrasUrijI mahArAja tathA anya muni bhaMgavatonA. bhAga-3 "Aiimaka vyAkhyAo" nA prakAzanamAM Arthika sahayoga ApavA badala pArzvanAtha zve. mU. saMgha, ghATakopara, muMbai tathA prinsesa sTrITa luhAra cAla jaina saMgha, muMbaInA. A prakAzananA Arthika sahayogamAM phALo ApanAra aneka saMsthAo tathA dAtAzrIonA. zrI pArzvanAtha jaina zodha saMsthAna, vArANasInA tathA tenA pUrva niyAmaka DaoN. sAgaramalajI jainanA. gujarAtI AvRtinA mAnad saMpAdako DaoN. nagInabhAI zAha tathA DaoN. ramaNIkabhAI zAhanA. uttama chApakAma mATe lesara ImprezansavALA zrI mayaMka zAha tathA mANibhadra prinTarsavALA zrI kanubhAI bhAvasAra ane suMdara sacitra TAITala DijhAIna mATe kIMga Imeja prA. DAyarekTara zrI jIvaNabhAI vaDodariyAnA. li. nA li. zrI 108 jaina tIrthadarzana bhavana TrasTanA TrasTIo. Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhaNakAmayaH nAnavaraMgANAyA yAtanAmayasArvivAsaadakSiNayAmAsamajhAyA sunAyaDAhamAlavamAkAAdyAvAzidadhiramamAmAlinAnAnanagamamA praNayAmAkamA nAmabahamadhira jiyapanisanAva pAlajavAyUmAnabanAnADAlAzacanAkAlAganInaTanaTanaTIvAzyakaura kesammAnavAjamAnakAdayanAnavamAna mijAkArayAmAsahAnAhAyaka bujhAisavAivAnovasenumasahAniyahavAzamulimAmeninAmuktavAvA naSidanAviDamanAsanacAUmAvAvaracamavAsanAmAvakamma TO kAlinAnAmiya yinayanazAnArUna kamanyAvAmAyA biTAyadhAmA kAyadANAcana nasvAmikamAyAtakAnamAmabhisAmAkSiNAmivAyaema kacAvanalaumisAArADiyamanamokakaraNAzmazAlinAMkanakI vasabhivAdaDinAvAsAnimagAdAvavAsamekhamamAzma nyakamANamiDiyAnyananemamamAnanavinasAvAyanAmadanadana mikamaMDalAur3AyAzisvAsvamAravAravApanAkikapiTsayama chAyAcinakAlA gAkhAnAgAdhAna hAnamonAgitA mAyabATAmadhiyANDanijalyayAkalApakAnunaghAlA mAnAya sAkasusAsATyAvayavadIvAnAkAlAjAdAdAyasisvAmaDAvAlaya dAdAmahAnAraNAtalachAniyasAyAmamasarAhAvAkarAyAzAmamADAvA nimazajJAvivamAnAranakazinAvAjavAyajivAniyApiyaza upamahAjanapurA TachAnAmA kAmakArabhAra mathimAlAmamami nAvamapanIyavama azAjanapazyadaNAmadhanAmikozikAnaranikhasAdivAsayarminAyA sAmavadhacovisamAsyavAvivamAnarAdhAmasamAdhinAmAdiDakAyAdA mAmazAmadhivAtakSama vismanAbApinAtizAbAsApanAcitra disAmAvAnAmasimAnatrayAviruvAhAzavakaamAvAyasaraza dikhAyAnavamAyApivikAzanApavizatidhAvikAcAdhayA AganAmAsamaTa yAdavamAdhAyacA sikabhivamIma ayAnAradAna puryamAlAmaNavAlayAdevadharvamImalamapipaMcavIvinAniya kArarmacAvalAvAlayavAlAlAnAyAsAmavAsamosanane vAtAdhavaDirmadAlavIyAlisiyAmAhAnamanazpaniAkA lAlayivakamakitAvAnAmidhikamAnayara susamAvi sAdulAdhipalimamAyA yAnAnimavavikSavalamA kavAyanAunanAyanAbhirAlayasaMgamAnavidhAtyAyoTaNamAsamavAmagAnagA livizvAnapaTAMbAlAiyAmirAjamAvaanivivinAmavaliyAcakamaNa mAthiAnAmaganyAyalivaninAvamAmadhAnAnAlayAmArathAcamAvinAya mAnavAIkAganAjAnakApAvApAvijayAdazadinAvamayakAzi vahAmAnavopaviSayayAmajIsArakhejJApanakaragayanAdhAniracI suravAta kAnayanayanAmadhAra aninimAyanAmAkara Ga icia ravAnAvAmAnamA ammiakamInADiyAmAnAnAnATarasAnAsayamA kAmayAmi Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhanAyavaDinAvamAkAAdyAhAkiM sujanavAdyAyajhiNakA sayara ppaTA kATinInavAbhirAvayavApAya pAsavAyamAnamAnADA kesammAnAatAnikAdava mujhagAvamavATvAcInasamasa vinAzakSisamabhAsayA ekAcA zvAdhAmaNayAmikamAra janayaMtranikalAninAcAramAdha. pisamavisAsvAyAciyanisanAva mAyAdhivakumnakA thevAyamA nAnAmivAcavAkAlinAnAmiva bhivAmapanadanazalArUna vijhAlAbhikasanyAyAmAmA napAnanAdApAnavAsa jyAgAmAniAkArAdArAcA tasvamAsikamAyociniya Belaran babhiSayapavichinAdhipa tyakazAgAmiDiyAnyanana mikarmasulAuDazi baccAvadhikabANAyAcanakAlA AmadAurAkAjAmamugAcAtara mizaya kamAnasAtAgiravAra jayAnizayAcAtAha mAvayayAyamadhiyAvayAni tAkasamAsAdvAkyavadogamA dAyamAbhadAnAnalA nimarAjAzcimAnApana jhiyamamAyiyamabAjanAtha mApanAsAyutadikhAnAgAnupA chAyakhAsaMcArakarimAra sekatyimamatAmayipAlAmanAma yAyavADAsanAvazayanIyazcama aAdanApazyadaNAmina dAkhavalokyaviramAvara mAmadhAmapivagatamA disAyAvinAmaisimAnA dApakAnayAnayakAyApA varvAkA lAyadhArAvAsAmamada gAdayAdivamAchA anivanasikamizIma pa.nAliyAnAsvAyatra iTImAlAmaNAlayA sanirmavAvalAvAlayA aMganAvivarahimeda lAlATAvakAliA nayasa manAvatAnacimAjavAdamAjiza pakSAnanakvAnAmayAnAnividApatramA likAmAnimAlaviyanasanagamAyamara hAcayAnidhimAkAnanyAyadhAmapAna nAsanakAUyADavinimaya kAyanAnanAyanAminAvara lirikvAnayaTopAjAvAmiga mApinAmAtyayalivaninAdhamA mAnavArakAnAjJAnayamAyaar vaicAmAnachaviSAyAma FOR P epers Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI 108 jaina tIrtha darzana bhavana-samavasaraNa mahAmaMdira - pAlItANA e Vouw jainelibrary.org