Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 42

भिन्नेषु एकत्वविमर्शः
વસ્તુત્વગુણ તે કહીયઈં જેહથી જાતિ-વ્યક્તિરૂપપણું (લહિ=) જાણિઈં. જિમ ઘટ તે જ સામાન્યથી જાતિરૂપ છઈં, વિશેષથી તત્તવ્યક્તિરૂપ છઈં.
अस्तित्वस्य सत्ताऽपराऽभिधानस्य सामान्यगुणत्वादेव जाति - कालादिभिः भिन्नानामपि सर्वेषां द्रव्याणामैक्यसम्पादकत्वं सङ्गच्छते । प्रकृते “ कालादिभिः भिन्नत्वेऽपि सत्त्व - प्रमेयत्व-संस्थान-रूपादिभिरेकत्वाद्” (वि.आ.भा.१८९ वृ.) इति विशेषावश्यकभाष्यमलधारवृत्तिप्रबन्धोऽपि स्मर्तव्यः ।
मु
“नित्यत्वादीनाम् उत्तरसामान्यानां पारिणामिकत्वादीनां विशेषस्वभावानाम् आधारभूतधर्मत्वम् अस्तित्वम्” (ન.વ.સા.૧૩૧) કૃતિ નયવસારે શ્રીનેવચન્દ્રવીધાઃ |
१६५२
वाक्यपदीये “अस्तित्वं वस्तुमात्रस्य बुद्ध्या तु परिगृह्यते” (वा.प.३/९/११३) इत्युक्त्या भर्तृहरिणा अस्तित्वस्य सामान्यगुणत्वमेवाऽऽविष्कृतम् ।
For
(२) वस्तुत्वं गुणो हि = एव जातिभेदचारि = सामान्य-विशेषव्यवहारकारि भवति । “हि हेतौ का पादपूर्ती च विशेषे चावधारणे ।। स्फुटे दाने ” ( एका ४६-४७ ) इति एकाक्षरनाममालायां मुनिसुधाकलशवचनादत्र हि अवधारणार्थे प्रयुक्तः । यथा घटः सामान्यात्मना जातिस्वरूपः विशेषात्मना च Ø અસ્તિત્વ ઐક્યસંપાદક છે
(પ્તિ.) અસ્તિત્વનું બીજું નામ સત્તા છે. તે સામાન્યગુણ હોવાથી જાતિ, કાળ વગેરેથી જુદા જુદા એવા પણ સર્વ દ્રવ્યોમાં એકતાનું સંપાદન કરી શકે છે. પ્રસ્તુતમાં વિશેષાવશ્યકભાષ્યની મલધારવ્યાખ્યાની એક વાત યાદ કરવા યોગ્ય છે. ત્યાં શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે ‘વસ્તુ કાલ વગેરેથી ભિન્ન હોવા છતાં પણ સત્તા, પ્રમેયત્વ, સંસ્થાન, રૂપ વગેરેના માધ્યમથી તે એક બને છે.’ 8 અસ્તિત્વ શ્રીદેવચન્દ્રજીની દૃષ્ટિએ જી
(“નિત્ય.) ‘નિત્યત્વ વગેરે અવાન્તરસામાન્ય તથા પારિણામિકત્વ વગેરે વિશેષસ્વભાવ-આ બન્નેના આધારભૂતધર્મત્વને અસ્તિત્વ કહેવું' - આમ નયચક્રસારમાં શ્રીદેવચન્દ્રજી ઉપાધ્યાય જણાવે છે. ૢ અસ્તિત્વ અંગે ભર્તૃહરિમત
=
] (વાચ.) વાક્યપદીય ગ્રંથમાં ભર્તૃહરિએ અસ્તિત્વનો પરિચય આપતાં કહેલ છે કે ‘વસ્તુમાત્રમાં વસ્તુસામાન્યમાં વસ્તુત્વઅવચ્છિન્નમાં વસ્તુત્વવિશિષ્ટમાં અસ્તિત્વ તો બુદ્ધિથી પકડી શકાય છે.' આવું કહેવા દ્વારા ‘અસ્તિત્વ સામાન્યગુણ છે, વિશેષગુણ નહિ' આ પ્રમાણે સિદ્ધ થાય છે. સ્પષ્ટતા :- દિગંબરસંપ્રદાય મુજબ અહીં ગુણનિરૂપણ ચાલી રહેલ છે. દિગંબરો અસ્તિત્વને સામાન્ય ગુણ તરીકે જ માને છે. આ વાત આગળ (૧૧/૨) સ્પષ્ટ થઈ જશે. ભતૃહિરનું વચન પણ આ જ વાતનું સમર્થન કરે છે. તેથી અહીં ભર્તૃહરિના વચનને સંવાદરૂપે ગ્રહણ કરેલ છે.
# ‘વસ્તુત્વ' ગુણની ઓળખાણ
(વસ્તુ.) (૨) એકાક્ષરનામમાલાકોશમાં સુધાકલશ મુનિએ (૧) હેતુ, (૨) પાદપૂર્તિ, (૩) વિશેષ, (૪) અવધારણ = જકાર, (૫) સ્ફુટ અને (૬) દાન આટલા અર્થમાં ‘દિ’ અવ્યય જણાવેલ છે. તેને અનુસરીને અહીં મૂળ શ્લોકમાં રહેલો ‘દિ’ જકા૨ અર્થમાં સમજવો. તેથી અર્થઘટન આ પ્રમાણે થશે કે
=
/
=
-