Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 276

* अवयविनि अवयवगतकम्पनप्रतीतिविचारः
१२/६
ઘટ-પટાદિ અવયવ કંપઈ પણિ અવયવી નિષ્કમ્પ” – ઈમ કહિઈ તો પતિ એ પ્રયોગ કિમ થાઈ?
अथ अवयवा एव केचित् कम्पन्ते किन्तु अवयवी निष्कम्प एवेति चेत् ?
न, अवयविनो निष्कम्पत्वे एकत्वे च 'वस्त्रं कम्पते' इति प्रयोग - प्रतीत्यनुपपत्तेः । एतेन “ अवयविनोऽचलत्वम्, अवयवस्य परं चलत्वम्, अविरोधाद्” (क.र.पृ. १२) इति कणादरहस्ये शङ्करमिश्रवचनं प्रत्यस्तम् ।
न चावयवगतमेव कम्पनं स्वाश्रयसमवेतत्वसम्बन्धेनावयविनि प्रतीयते । वस्त्रन्तु निष्कम्पमेव के इति वाच्यम्,
प
रा
*tl
१८८२
tr
तादृशपरम्परासम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताकस्य कम्पनाभावस्याऽप्यवयविनि सत्त्वात् । यथा अवयवઅવયવ સકંપ, અવયવી નિષ્કપ : નૈયાયિક
એકાન્તવાદી :- (વ.) પવનના લીધે લટકતા વસ્ત્રના અમુક અવયવો જ હલી રહ્યા છે. પરંતુ અવયવી વસ્ર તો નિષ્કપ જ છે. ટેબલ ઉપર રહેલા વજ્રના નીચે લટકતા છેડા પવનના લીધે હલી રહ્યા હોય ત્યારે પણ વસ્ત્ર તો નિષ્કપ જ છે, તેના અવયવો જ સકંપ છે. મ્યતે” - પ્રતીતિ નૈયાયિકમતમાં અસંગત
/ વસ્ત્ર
અનેકાન્તવાદી :- (૧, અવ.) તમારી દલીલ વ્યાજબી નથી. કારણ કે તમારા સિદ્ધાન્ત મુજબ જો અવયવી વસ્ર નિષ્કંપ હોય અને એક જ હોય તો ઉપરોક્ત પરિસ્થિતિમાં ‘વસ્ત્ર કંપે છે’ - આ પ્રમાણે સર્વજનપ્રસિદ્ધ વ્યવહાર અને પ્રતીતિ અસંગત થઈ જશે. કારણ કે ઉપરોક્ત વ્યવહાર તથા પ્રતીતિ તો વસ્ત્રમાં જ એકત્વનું અને સકંપતાનું અવગાહન કરે છે. જ્યારે તમે એકત્વના આધારભૂત વસ્ત્રમાં નિષ્કપતાનું પ્રતિપાદન કરો છો. તેથી સાક્ષાત્સંબંધથી વસ્ત્રમાં નિષ્કપતાનો સ્વીકાર વ્યાજબી નથી.
CII
(૫ે.) શંકરમિશ્રજીએ કણાદરહસ્ય ગ્રંથમાં જણાવેલ છે કે ‘અવયવી અચલ છે, અવયવ જ ફક્ત ચલ છે. આવું માનવામાં વિરોધ નથી.' પરંતુ ઉપર જણાવ્યું તે મુજબ ‘વસ્ત્ર હલે છે’ - આવી પ્રતીતિ ર અને વ્યવહાર અસંગત થવાના લીધે શંકરમિશ્રની વાતનું નિરાકરણ થઈ જાય છે.
શંકા :- (૧ ચા.) ‘અવયવી વસ્ર નિષ્ક્રમ્પ જ હોવા છતાં તેના તંતુઓમાં રહેલી કંપન ક્રિયાનું સ્વાશ્રયસમવેતત્વસંબંધથી વસ્ત્રમાં ભાન થાય છે' - આવું માનવાથી પણ ‘વસ્તું મ્મતે’ આવી પ્રતીતિની સંગતિ થઈ શકે છે. સ્વ = કંપનક્રિયા, તેનો આશ્રય = અવયવસ્વરૂપ તંતુઓ, તેમાં સમવેત સમવાયસંબંધથી આશ્રિત બનશે વસ્ત્ર. તેથી તંતુગત કંપનક્રિયા જ સ્વાશ્રયસમવેતત્વસંબંધથી કે સ્વાશ્રયાશ્રિતત્વ સંબંધથી નિષ્કમ્પ વસ્રમાં રહી શકે છે. તેથી તાદશ પરંપરાસંબંધથી પટમાં તંતુગત કમ્પન ક્રિયા ભાસે છે. આ મુજબ માનવાથી વસ્ત્રના એક દેશનું કંપન થતું હોય ત્યારે ‘પટ સકંપ છે’ આવો પ્રયોગ થઈ શકશે અને ‘અવયવી વસ્ર નિષ્કંપ છે' - આવો અમારો સિદ્ધાન્ત અબાધિત રહેશે.
* પરંપરાસંબંધથી સકંપ બુદ્ધિ અનુપપન્ન
સમાધાન :- (તાદૃશ.) તમારી વાત વ્યાજબી નથી. કારણ કે પટના અમુક તંતુઓ હલતા હોય ♦ પુસ્તકોમાં ‘ઘટ-પટાદિ' નથી.
=