Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 278

૧૮૮૪
• नानाप्रदेशस्वभावसमर्थनम् .
૨૨/૬ प किञ्च, वस्त्रैकदेशकम्पने 'वस्त्रं कम्पते', 'वस्त्रं देशतः कम्पते सामस्त्येन च न कम्पते' -- इत्यादिप्रतीति-व्यवहारौ उपलभ्येते । तादृशाऽस्खलद्वृत्तिकाऽबाधितसार्वलौकिकप्रतीति-व्यवहारयोः बलादेव " वस्त्रादिकमवयविद्रव्यं नानाप्रदेशस्वभावं स्वीकर्तव्यम्, अनेकप्रदेशस्वभावाद् वस्त्रादौ विभक्ताऽनेका- कारव्यक्तित्वोपपत्तेः। श “यदि स्थूलम् एकं स्यात् तदा एकदेशरागे सर्वस्य रागः प्रसज्येत, एकदेशाऽऽवरणे च सर्वस्य क आवरणं भवेत्, रक्ताऽरक्तयोः आवृताऽनावृतयोश्च भवदभ्युपगमेन एकत्वात् । न च परस्परविरुद्धधर्माध्यासेऽपि कि एकत्वं युक्तम्, अतिप्रसङ्गाद्” (स.त.३/४९, पृ.६६३) इति सम्मतितर्कवृत्तिप्रबन्धोऽपि अत्राऽनुसन्धेयः ।
___ ततश्च सुष्ठुक्तं विशेषावश्यकभाष्यमलधारवृत्तौ “न खलु वयं निरंशवस्तुवादिनः किन्तु यथोक्ताડનન્તધર્મનક્ષMવસ્તુનઃ અનન્તા કવ કેશઃ સન્તતિ કન્યામદે” (વિ..મ.રૂ9૬ ) રૂત્તિા
(ગ્રિ .) વળી, વસ્ત્રનો એક છેડો હલતો હોય ત્યારે કોઈ પૂછે કે “વસ્ત્ર હલે છે ?' તો જવાબ મળે છે “હા”. કોઈ પૂછે કે “આખું વસ્ત્ર હલે છે ?' તો જવાબ મળશે “ના”. તાત્પર્ય એ છે કે વસ્ત્ર હલે છે ને નથી પણ હલતું. તેથી ત્યાં માનવું પડે છે કે વસ્ત્ર દેશથી હલે છે, સમગ્રપણે હલતું નથી. વસ્ત્રનો અનેકપ્રદેશસ્વભાવ માન્યા વગર ઉપરોક્ત પ્રતીતિની અને વ્યવહારની સંગતિ થઈ શકતી નથી. વળી, અહીં જણાવેલી પ્રતીતિની અને વ્યવહારની ઉપપત્તિ કરવી જરૂરી જ છે. કારણ કે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે સર્વ લોકોને જે પ્રતીતિ થાય છે તથા સર્વ લોકો જે વ્યવહાર કરે છે તે પ્રતીતિ અને વ્યવહાર અમ્બલવૃત્તિક છે તથા અબાધિત છે. તેથી તેના બળથી જ વસ્ત્ર વગેરે અવયવી દ્રવ્યમાં અનેકપ્રદેશસ્વભાવ માનવો જોઈએ. અનેકપ્રદેશસ્વભાવના લીધે વસ્ત્રનું વિભક્ત-અનેકાકાર વ્યક્તિત્વ સંભવી શકતું હોવાથી ઉપરોક્ત પ્રતીતિ અને વ્યવહાર સંગત થઈ શકે છે.
અવયવીમાં સર્વથા એકસ્વભાવ સદોષ C (“.) “જો સ્થૂલઅવયવી વસ્ત્ર દ્રવ્ય એક હોય તો વસ્ત્રના એક ભાગને રંગવામાં આવે તો સંપૂર્ણ
વસ્ત્ર રંગાઈ જવાની આપત્તિ આવશે તથા વસ્ત્રના એક દેશને ઢાંકવામાં આવે તો સંપૂર્ણ વસ્ત્ર ઢંકાઈ જવાની આપત્તિ આવશે. કારણ કે અમુક ભાગમાં રંગાયેલ અને અન્ય ભાગમાં ન રંગાયેલ વસ્ત્ર અતિરિક્તઅવયવીવાદી તૈયાયિકના મતે એક જ છે. તથા એક ભાગમાં આવરાયેલ અને અન્ય ભાગમાં ન આવરાયેલ વસ્ત્ર નૈયાયિકના મતે એક જ છે. તેથી કાં તો વસ્ત્ર સંપૂર્ણતયા રંગાયેલ અને આવરાયેલ હશે અથવા તો બિલકુલ રંગાયેલ કે આવરાયેલ નહિ હોય. કારણ કે રંગાવાપણું અને ન રંગાવાપણું બંને વિરુદ્ધધર્મો છે. તથા આવૃતત્વ અને અનાવૃતત્વ આ બંને પણ પરસ્પર વિરુદ્ધ છે. એકાંતવાદીના મતે ઉપરોક્ત પરસ્પરવિરુદ્ધ ગુણધર્મ એક ધર્મીમાં રહી ન શકે. જો પરસ્પરવિરુદ્ધ ગુણધર્મ વસ્ત્રાદિમાં રહેતા હોય તો વસ્ત્રાદિને એક દ્રવ્ય માનવું યોગ્ય નથી. પરસ્પરવિરુદ્ધ ધર્મ જો એક જ ધર્મીમાં માનવામાં આવે તો ઘટત્વ અને પટવ સ્વરૂપ વિરુદ્ધ ગુણધર્મોનો આશ્રય એક બનવાની આપત્તિ આવે.' - આ પ્રમાણે સંમતિતર્કવ્યાખ્યામાં જણાવેલ છે. તે પ્રબંધનું પણ અનુસંધાન કરવું.
(તા.) તેથી વિશેષાવશ્યકભાષ્યની મલધારવ્યાખ્યામાં “અમે કાંઈ નિરંશવસ્તુવાદી નથી. પરંતુ યથાવસ્થિત અનંતધર્મસ્વરૂપ વસ્તુના દેશો = અવયવો અનંતા છે” એવું અમે અનેકાન્તવાદી માનીએ