Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 331

१२/१३ ० प्रतिद्रव्यं स्वभावविभजनम् ०
१९३७ (ધરમસુખ=ધર્મપ્રમુખનઈ=) ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાયનઈ, આદિમ કહેતાં અનેકપ્રદેશસ્વભાવ, તે (સંજુઆ=) સંયુત કરિઈ, બીજા પ ટાલિઈ, તિવારઈ ૧૬ સ્વભાવ થાઈ (ઈમ બુદ્ધ = જાણો).
एकविंशतिभावाः स्युर्जीव-पुद्गलयोर्मताः। ઘવીનાં પોશ , વાત્રે પથ્થવશ મૃતા (સાત્તાપપદ્ધતિ - .ર -9.) I/૧૨/૧૩
धर्मादिषु = धर्माऽस्तिकायाऽधर्मास्तिकायाऽऽकाशास्तिकायद्रव्येषु आदिमान्विताः = अनेक- प प्रदेशत्वाभिधान-प्रथमविशेषस्वभावसमेताः कालवृत्तिपञ्चदशस्वभावाः = षोडश स्वभावा भवन्ति।
तदुक्तं बृहन्नयचक्रे '“इगवीसं तु सहावा दोण्हं, तिण्हं तु सोलसा भणिया। पंचदस पुण काले दव्वसहावा मुणेयव्वा ।। (बृ.न.च.६८) 'इगवीसं तु सहावा जीवे तह जाण पोग्गले णयदो। इयराणं संभवदो में णायव्वा णाणवंतेहिं ।।” (बृ.न.च. ६९) इति । यथोक्तम् आलापपद्धतौ देवसेनेन जैनविशेषतर्के च र्श यशस्वत्सागरेण “एकविंशतिभावाः स्युः, जीव-पुद्गलयोर्मताः। धर्मादीनां षोडश स्युः, काले पञ्चदश स्मृताः ।।” . (સા.પ.રૂા.૨ પૃ.૧, ને.વિ.ત.9/93) તિ
नानाप्रदेशावष्टब्धनीरूपस्कन्धपरिणामवन्तो ज्ञानशून्या धर्मास्तिकायादयो न जातुचित् परद्रव्यसंयोगेन बध्यन्ते, न वा सङ्कोच-विस्तारशालिनो भवन्ति, न वा परद्रव्यनिमित्तकाऽशुद्धिं विभावपरिणतिं वा का
આમ ધમસ્તિકાય વગેરેમાં સોળ રવભાવ (.) ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્યમાં તો અનેક પ્રદેશત્વ નામનો પ્રથમ વિશેષ સ્વભાવ + કાળમાં રહેનારા પંદર સ્વભાવ = કુલ સોળ સ્વભાવ હોય છે.
8 નરષ્ટિથી રવભાવવિચારણા કરવી છે (તકુ.) બૃહદ્ નયચક્ર નામના ગ્રંથમાં પ્રસ્તુત વિષયનું નિરૂપણ કરતા જણાવેલ છે કે “બે દ્રવ્યમાં તો એકવીસ સ્વભાવ હોય છે. તથા ધર્માસ્તિકાય વગેરે ત્રણ દ્રવ્યમાં તો સોળ સ્વભાવ કહેવાયેલ છે. શું જ્યારે કાળમાં પંદર દ્રવ્યસ્વભાવ જણાવેલ છે. જીવમાં તો એકવીસ સ્વભાવ જાણવા. પુદ્ગલમાં પણ એકવીસ સ્વભાવ જાણવા. બાકીના દ્રવ્યોમાં નયદષ્ટિથી જેટલા સંભવી શકે તેટલા સ્વભાવ જ્ઞાની પુરુષે જાણવા.” દેવસેનકૃત આલાપપદ્ધતિ તથા યશસ્વત્સાગરરચિત જૈનવિશેષતર્ક ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે “જીવમાં અને પુદ્ગલમાં એકવીસ સ્વભાવ શાસ્ત્રકારોને માન્ય છે. ધર્માસ્તિકાય વગેરે ત્રણ દ્રવ્યમાં 1, સોળ સ્વભાવ હોય છે. જ્યારે કાળ દ્રવ્યમાં પંદર સ્વભાવ શાસ્ત્રકારોને સંમત છે.”
જ અસંભવિત સ્વભાવ અંગે વિચારણા જ (નાના.) ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય - આ ત્રણ દ્રવ્ય જ્ઞાનશૂન્ય છે, અરૂપી છે, સ્થૂલસ્કંધાત્મક છે. તે ક્યારેય પણ અન્ય દ્રવ્યના સંયોગથી બંધાતા નથી કે સંસારી જીવની જેમ સંકોચ -વિસ્તારને પામતા નથી કે પરદ્રવ્યનિમિત્તક અશુદ્ધિને કે વિભાવપરિણતિને સ્વીકારતા નથી. તેથી આ જ શાં.માં “પન્ન’ અશુદ્ધ પાઠ. 1. પ્રવિંશતિસ્તુ માવા યોત્રયા તુ વોટશ મળતા: પન્વેશ પુન: ત્રેિ દ્રવ્યસ્વમાવાશ્વ ज्ञातव्याः।। 2. एकविंशतिस्तु स्वभावा जीवे तथा जानीहि पुद्गले नयतः। इतरेषां सम्भवतो ज्ञातव्याः ज्ञानवद्भिः।।