Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 336

१९४२ • श्वेताम्बरसम्मतानि प्रमाणलक्षणानि ।
१२/१४ इह प्रमाणलक्षणानि नानाग्रन्थानुसारेण दर्श्यन्ते । तदुक्तं -
(१-२) न्यायावतारे श्रीसिद्धसेनदिवाकरसूरिणा प्रमालक्षणे च जिनेवरसूरिणा “प्रमाणं स्व-पराऽऽभासि - જ્ઞાન વધવિતમ્” (ન્યા.9/ર, પ્ર.ન.9) તિ,
(३) न्यायावतारवृत्तौ सिद्धर्षिगणिना “अनेकधर्मपरीताऽर्थग्राहिका बुद्धिः प्रमाणम्” (न्या.१/२९ वृ.) इति " (૪) તત્ત્વાર્થસૂત્રમાણે ઉમાસ્વાતિવા “પ્રમીયતેંડ તૈઃ તિ પ્રમાનિ” (તા.૭/૧ર મ.) રૂતિ,
(५) तत्त्वार्थसूत्रभाष्यवृत्तौ सिद्धसेनगणिभिः “प्रमेयपरिच्छेदाऽर्थिनः प्रमातुः तत्परिच्छेदसिद्धिप्रधानाङ्गम् || તિશયો વારિત્વત્ પ્રષ્ટ માન = પ્રમ” (ત.ફૂ.૭/૦૦ મ.વ.પૃ.૭૧) તિ, क (६) सम्मतितर्कवृत्तौ श्रीअभयदेवसूरिणा “प्रमाणं स्वार्थनिर्णीतिस्वभावज्ञानम्” (स.त.२/१ वृ.पृ.५१८, 1 મ૪) તિ, A (૭) ચોવિની શ્રીદરિમદ્રસૂરિના “કૃષ્ટટાડવાધતમ્” (ચો.વિ.૨૩) તિ,
(८) प्रमाणप्रकाशे श्रीदेवभद्रसूरिणा “ज्ञानं स्वार्थविनिश्चयरूपमबाधं प्रमाणम्” (प्र.प्र.४) इति, (૧) પ્રમાણમીમાંસામાં શ્રીદેવભૂરિના “સાર્થનિર્ણય પ્રમાણમ્” (અ.મી.૭/૧/૨) તિ, (૧૦) તત્ત્વચાવિમારે શ્રીર્નાસ્થિસૂરિના “થાનિય પ્રમાણમ્ (તા.ચા.વિ.મા-ર/જિરVI-9 .રૂ/
# પ્રમાણના લક્ષણોને જાણીએ # (૪) પ્રસ્તુતમાં પ્રમાણના લક્ષણો જુદા-જુદા ગ્રંથો મુજબ દેખાડવામાં આવે છે.
(૧-૨) ન્યાયાવતાર ગ્રંથમાં શ્રીસિદ્ધસેનદિવાકરસૂરિજીએ તથા પ્રમાલક્ષણ ગ્રંથમાં શ્રીજિનેશ્વરસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે “બાધશૂન્ય સ્વ-પરપ્રકાશક જ્ઞાન પ્રમાણ છે.”
(૩) ન્યાયાવતારવૃત્તિમાં શ્રીસિદ્ધર્ષિગણીએ જણાવેલ છે કે “અનેક ગુણધર્મોથી યુક્ત એવી વસ્તુને પ્રહણ કરનારી બુદ્ધિ પ્રમાણ કહેવાય.”
(૪) તત્ત્વાર્થભાષ્યમાં ઉમાસ્વાતિવાચક કહે છે કે “જેના દ્વારા પદાર્થો પ્રકૃષ્ટ રીતે મપાય તે પ્રમાણ.”
(૫) તત્ત્વાર્થભાષ્યવ્યાખ્યામાં સિદ્ધસેનગણી કહે છે કે “પ્રમેયનો નિર્ણય કરવા ઝંખતા પ્રમાતાને વ, પ્રમેયનો નિર્ણય કરવામાં અતિશય ઉપકાર કરવાથી મુખ્ય કારણ થનાર જે પ્રકૃષ્ટ માપક હોય તે પ્રમાણ.”
(૬) સંમતિતર્કવૃત્તિમાં શ્રીઅભયદેવસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે પોતાનો અને પદાર્થનો નિર્ણય કરવાના સ્વભાવવાળું જ્ઞાન એ જ પ્રમાણ છે.”
(૭) યોગબિંદુમાં શ્રીહરિભદ્રસૂરિજીએ દષ્ટ-ઈષ્ટથી (= પ્રત્યક્ષ-આગમાદિથી) અબાધિતને પ્રમાણ જણાવેલ છે.
(૮) પ્રમાણપ્રકાશમાં શ્રીદેવભદ્રસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે “પોતાનો અને પદાર્થનો વિશિષ્ટ નિશ્ચય કરનાર અબાધિત જ્ઞાન પ્રમાણ છે.”
(૯) પ્રમાણમીમાંસા ગ્રંથમાં શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજીએ બતાવેલ છે કે “સાચો અર્થનિર્ણય પ્રમાણ છે.” (૧૦) તત્ત્વન્યાયવિભાકર ગ્રંથમાં શ્રીલબ્ધિસૂરિજીએ કહેલ છે કે “યથાર્થ નિર્ણય એ પ્રમાણ છે.”