Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 344

१९५० ० साङ्ख्य-योगादिदर्शनानुसारेण प्रमाणलक्षणानि 0 १२/१४
(૭૬) તમાથીયાં મોક્ષારયુનેન પ્રમi સીજ્ઞાનમપૂર્વોત્તરમ્” (તા.ભ.પૂ.9) રૂત્તિ, (૭૭) ધર્મોત્તરપ્રીપે પ્રાપશક્ટ્રિોવ જ્ઞાની પ્રામાથ(.પ્ર.પૃ.98) રૂતિ,
(७८) साङ्ख्यतत्त्वकौमुद्यां वाचस्पतिमिश्रेण “असन्दिग्धाऽविपरीताऽनधिगतविषया चित्तवृत्तिः बोधश्च પૌરુષેયઃ = પ્રમા I તત્સાધનં પ્રમા” (સા..૪/ૌ.કૃ.૨૩) ત્તિ, म् (७९) तत्त्ववैशारद्यां वाचस्पतिमिश्रेण पातञ्जलयोगदर्शनानुसारेण “अनधिगततत्त्वबोधः पौरुषेयो ૨ વ્યવહારતુ પ્રમ/ તરd = પ્રમાણ” (ચો../૭ તા.વૈ.પૃ.9રૂ9) તિ,
(૮૦) રાનમાર્તરે મોનરíર્ષિના “પ્રમાWત્તક્ષri તુ વિસંવારિ જ્ઞાન પ્રમાણમ્” (ચો.ફૂ.૭/૭) તિ,
(८१) पातञ्जलयोगसूत्रव्याख्याने योगसुधाकरे सदाशिवेन्द्रसरस्वत्या “वृत्तौ अज्ञातार्थावगाही चितिशक्तेः - પ્રતિવિખ્ય = પ્રHIT તર વૃત્તિ = પ્રમાણ” (યો.ફૂ.૭/૭ પો.સુ..પૃ.99) તિ, का (८२) मणिप्रभायां रामानन्देन “प्रमा च अज्ञातार्थाऽवगाही पौरुषेयो बोधः वृत्तौ प्रतिबिम्बः। तत्करणं વૃત્તિઃ = પ્રમાણમ્” (ચો.ફૂ.૭/૭ મ.પ્ર..99) તિ,
(८३-८४-८५) योगवार्त्तिके विज्ञानभिक्षुणा पातञ्जलयोगसूत्रवृत्तौ च भावागणेशेन नागोजीभट्टेन च
(૭૬) તર્કભાષામાં મોક્ષાકરગુપ્ત નામના બૌદ્ધ વિદ્વાને જણાવેલ છે કે “અપૂર્વ અર્થને પોતાનો વિષય બનાવનાર સમ્યગુ જ્ઞાન પ્રમાણ છે.”
(૭૭) ધર્મોત્તરપ્રદીપમાં જણાવેલ છે કે “જ્ઞાનની અર્થપ્રાપણશક્તિ એ જ જ્ઞાનમાં રહેલ પ્રામાણ્ય છે.”
(૭૮) સાંખ્યતત્ત્વકૌમુદીમાં વાચસ્પતિમિશ્રજી જણાવે છે કે “(A) અસંદિગ્ધ, અવિપરીત અને અજ્ઞાતવિષયક એવી ચિત્તવૃત્તિસ્વરૂપ ફળ એ પ્રમાં છે. તથા તેનું સાધન બનનાર ઈન્દ્રિયાદિ પ્રમાણ છે. તથા (B) બુદ્ધિવૃત્તિમાં પ્રતિબિંબિત ચૈતન્યાત્મક પૌરુષેય બોધસ્વરૂપ ફળ પણ પ્રમા છે. તથા તેવી વિવક્ષા કરવામાં આવે ત્યારે તેનું સાધન બનનાર બુદ્ધિવૃત્તિ સર્વત્ર અનુગત પ્રમાણપદાર્થ છે.” સ (૭૯) પાતંજલયોગસૂત્રભાષ્ય ઉપર વાચસ્પતિમિશ્રજીએ તત્ત્વશારદી વ્યાખ્યા બનાવેલ છે. ત્યાં છે તેમણે પાતંજલયોગદર્શનને અનુસરીને જણાવેલ છે કે “વ્યવહારમાં હેતુ બને તેવા પ્રકારનો અજ્ઞાત વા વિષયક પૌરુષેય બોધ એ પ્રમા છે. તથા તે પ્રમાનું કારણ બને તે પ્રમાણ કહેવાય.'
(૮૦) પાતંજલયોગસૂત્રની રાજમાર્તડ વ્યાખ્યામાં ભોજરાજર્ષિએ જણાવેલ છે કે “પ્રમાણનું લક્ષણ એ તો “અવિસંવાદિ જ્ઞાન પ્રમાણ છે' - આ મુજબ જાણવું.”
| (૮૧) પાતંજલયોગસૂત્ર ઉપર સદાશિવેન્દ્ર સરસ્વતીએ યોગસુધાકર નામની વૃત્તિ રચેલ છે. તેમણે ત્યાં જણાવેલ છે કે “ચિત્તવૃત્તિમાં ચિતિશક્તિનું = પુરુષનું જે અજ્ઞાત અર્થનું અવગાહન કરનાર પ્રતિબિંબ પડે છે, તે પ્રમા છે. તથા તે પ્રમાનું કરણ (= સાધકતમ કારણ) બનનારી ચિત્તવૃત્તિ એ પ્રમાણ છે.
(૮૨) પાતંજલયોગસૂત્ર ઉપર રામાનંદ નામના વિદ્વાને મણિપ્રભા વ્યાખ્યા રચી છે. ત્યાં તેમણે જણાવેલ છે કે “ચિત્તવૃત્તિમાં અજ્ઞાતઅર્થવિષયક જે પૌરુષેય બોધ પ્રતિબિંબરૂપે જણાય છે, તે પ્રમા છે. તથા તેનું કરણ બનનારી ચિત્તવૃત્તિ એ પ્રમાણ છે.”
(૮૩-૮૪-૮૫) પાતંજલયોગસૂત્ર ઉપર વાચસ્પતિમિશ્રકૃત તત્ત્વવૈશારદી વ્યાખ્યા ઉપર વિજ્ઞાનભિક્ષુએ