Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 349

१२/१४
ધ્યેયમ્ ।
* सम्यक्त्वस्य तात्त्विकं स्वरूपम्
१९५५
प्रमाणराजस्याद्वाद्वाश्रयणं विना केवलनयवादाश्रये तत्त्वनिर्णयस्य अशक्यत्वमेव । तदुक्तं न्यायखण्डखाद्ये “ एकांशस्य प्राधान्ये अपरांशे च गौणत्वे युक्तेः अनवस्थितत्वात्, नयानां परस्परोपमर्दमात्रप्रवृत्तत्वात्, प तत्त्वनिर्णयस्य तु स्याद्वादन्यायैकसाध्यत्वाद्” ( न्या. ख. खा. पृ. ४३३) इति । तदुक्तम् आलापपद्धती अपि “नानास्वभावसंयुक्तं द्रव्यं ज्ञात्वा प्रमाणतः । तच्च सापेक्षसिद्ध्यर्थं स्यान्नयमिश्रितं कुरु ।। " ( आ. प. पृ. १५) इति । एतच्च त्रयोदश्यां शाखायां व्यक्तीभविष्यतीत्यवधेयम् ।
“अनाविलसकलज्ञानादिगुणैकरसस्वभावं शुद्धात्मपरिणामरूपं परमार्थतः अनाख्येयम् अनुभवगम्यमेव सम्यक्त्वम्” (ध.स.भाग - १ / श्लो. २२ वृ. पृ. ६७ ) इति धर्मसङ्ग्रहवृत्तौ मानविजयवाचकोक्तिरप्यत्रावश्यमेव स्मर्तव्या स्वानुभूतिरसिकैः ।
દ્વારા દ્રવ્યોના સર્વ ભાવો જેની જાણકારીમાં આવેલા છે, તે જીવ વિસ્તારરુચિસમકિતવાળો મનાયેલ છે.' આ વાતને દૃઢપણે ધ્યાનમાં રાખવી.
# તત્ત્વનિર્ણય નયવાદથી નહિ, સ્યાદ્વાદથી સાધ્ય
(પ્રા.) સ્યાદ્વાદ સર્વ પ્રમાણોમાં રાજા છે. તેનો આશ્રય કર્યા વિના ફક્ત નયવાદનો આશ્રય કરવામાં આવે તો તત્ત્વનિર્ણય અશક્ય જ છે. તેથી તો મહોપાધ્યાયજીએ ન્યાયખંડખાદ્યમાં જણાવેલ છે કે “વસ્તુના અનંતા અંશો-ભાગો-ગુણધર્મો છે. તેમાંથી કોઈ એક અંશને મુખ્ય કરવામાં આવે તથા અન્ય અંશોને ગૌણ કરવામાં આવે તો તત્ત્વનિર્ણય શક્ય નથી. કેમ કે વસ્તુના કયા અંશને મુખ્ય કરવો અને કયા અંશને ગૌણ કરવો ? તેમાં કોઈ નિર્ણાયક સ્થિર યુક્તિ નથી. વળી, નયો તો માત્ર એકબીજાનું ખંડન કરવામાં પ્રવૃત્ત છે. તેથી નયવાદથી તત્ત્વનિર્ણય શક્ય નથી. તત્ત્વનિર્ણય તો માત્ર સ્યાદ્વાદમર્યાદાથી
જ સાધ્ય છે.” તેથી પારમાર્થિક તત્ત્વનિર્ણય સ્યાદ્વાદથી જ શક્ય છે. આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે ‘અનેક સ્વભાવોથી યુક્ત એવા દ્રવ્યને પ્રમાણથી જાણીને તે દ્રવ્યમાં નિજદ્રવ્યાદિસાપેક્ષ અસ્તિસ્વભાવ વગેરેની સિદ્ધિ કરવા માટે (વાક્યપ્રયોગમાં) તે દ્રવ્યને ‘સ્વાત્’ શબ્દ અને ‘નય’ - આ બન્નેથી મિશ્રિત કરો.' આ બાબત તેરમી શાખામાં સ્પષ્ટ થશે. આ વાત વાચકવર્ગે ખ્યાલમાં રાખવી.
તાત્ત્વિક સમ્યગ્દર્શનની ઓળખ છે
(“લના.) ‘નિર્મળ તમામ જ્ઞાનાદિ ગુણોની સાથે એકરસ થવાના સ્વભાવવાળું સમ્યગ્દર્શન છે. તે શુદ્ધ આત્માના પરિણામસ્વરૂપ છે. શબ્દાદિ દ્વારા પરમાર્થથી સમકિત કહી શકાય તેમ નથી. તે માત્ર સ્વાનુભવગમ્ય જ છે' - આ પ્રમાણે માનવિજયજી ઉપાધ્યાયે ધર્મસંગ્રહવ્યાખ્યામાં જે જણાવેલ છે, તે વાતને પણ અહીં સ્વાનુભૂતિના રસિયા જીવોએ અવશ્ય યાદ કરવી.
णि