Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 298

१९०४
० वेदान्तिमतनिराकरणम् । શ ન હોઈ” એ વેલાન્યાદિ મત નિરાકરિઉં. ઉભયસ્વભાવ માનિઈ, કોઈ દૂષણ ન હુવઇ, તે વતી../૧૨/ધા
शुद्धाऽशुद्धोभयस्वभावस्य आत्मनोऽभ्युपगमे निरुक्तदूषणाऽनवकाशात् । तथाहि - संसारिण ' आत्मनः शुद्धस्वभावः कथञ्चिदेव न तु सर्वथा इति नाशुद्ध्यसम्भवः। तथाऽशुद्धस्वभावोऽपि
कथञ्चिदेव न तु सर्वथेति न सम्यक्साधनादिना शुद्ध्यसम्भवः । प्रकृते कथञ्चित्पदेन स्यात्पदाऽनर्थान्तरेण म एवात्मनि सापेक्षशुद्धाऽशुद्धोभयस्वभावसिद्धिरवसेया। शं तदुक्तं द्रव्यस्वभावप्रकाशे “'णियम-णिसेहणसीलो णिपादणादो य जो हु खलु सिद्धो। सो सियसद्दो क भणिओ जो सावेक्खं पसाहेदि ।।" (द्र.स्व.प्र.२५३) इति । तथा चाऽत्र स्यात्पदबलेन निश्चयनयार्पणया कि शुद्धेऽप्यात्मनि व्यवहारनयार्पणया संसारदशायामशुद्धेरनपलपनीयत्वम्, तत्कार्योपलम्भात् । शुद्धाऽ
शुद्धोभयस्वभावाऽभ्युपगमे एव अविद्यानिवृत्तितः स्वरूपप्राप्तिलक्षणा मुक्तिः वेदान्तिसम्मता सङ्गच्छेत । सम्मता चेयमस्माकमपि। तदुक्तं सम्मतितर्कवृत्तौ अभयदेवसूरिभिः “अष्टविधपारमार्थिककर्मप्रवाहरूपा
શુદ્ધ-અશુદ્ધ ઉભચરવભાવી આત્મા ## અનેકાન્તવાદી :- (શુદ્ધા.) ઓ ! વેદાન્તી વગેરે એકાન્તવાદીઓ ! તમારી દલીલનું નિરાકરણ તો અમે ઉપર જણાવ્યું તેનાથી જ થઈ જાય છે. કેમ કે અમે આત્માને એકાંતે શુદ્ધ નથી માનતા તથા એકાત્તે અશુદ્ધ પણ નથી માનતા. અમે તો સ્યાદ્વાદી છીએ. અમે આત્માને શુદ્ધ-અશુદ્ધ ઉભયસ્વરૂપ માનીએ છીએ. તેથી અમારા મતમાં ઉપરોક્ત દૂષણને કોઈ અવકાશ રહેતો નથી. તે આ રીતે - સંસારી આત્મામાં શુદ્ધસ્વભાવ કથંચિત્ જ છે, સર્વથા નથી. તેથી સંસારી જીવમાં અશુદ્ધિ સંભવી શકે છે. તે જ રીતે સંસારી જીવમાં અશુદ્ધસ્વભાવ પણ કથંચિત્ જ છે, સર્વથા નથી. તેથી સમ્યફ સાધનાના માધ્યમથી તેની શુદ્ધિ ભવિષ્યમાં થઈ શકે છે. શુદ્ધિ અસંભવિત નથી. પ્રસ્તુતમાં “કથંચિત્' શબ્દના સ અને “ચા” શબ્દના અર્થમાં કોઈ તફાવત નથી. તેના દ્વારા જ આત્મામાં સાપેક્ષ શુદ્ધ-અશુદ્ધ | ઉભયસ્વભાવની સિદ્ધિ જાણવી. Cી (તડુ) તેથી જ તો દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશમાં જણાવેલ છે કે “ચાત્ શબ્દ ચોક્કસ પ્રકારના વિધિ
-નિષેધ કરવાના સ્વભાવવાળો છે. નિપાતરૂપે ‘શા' શબ્દની સિદ્ધિ થાય છે. તે સાપેક્ષ વસ્તુની સિદ્ધિને જ કરે છે.” તેથી અહીં ચાતુ શબ્દથી નિશ્ચયનયની વિવક્ષા કરવામાં આવે તો આત્મા શુદ્ધ છે. નિશ્ચયસંમત
શુદ્ધ આત્મામાં પણ વ્યવહારનયની વિવક્ષાથી સંસારીદશામાં અશુદ્ધિ માન્ય છે. વ્યવહારસંમત અશુદ્ધિનો સંસારી જીવમાં અપલાપ કરી શકાય તેમ નથી. કારણ કે અશુદ્ધિનું કાર્ય બહિર્ભાવપરિણતિ તો સંસારી જીવમાં જોવા મળે જ છે. અશુદ્ધસ્વભાવ સંસારીદશામાં ન જ હોય તો બહિર્ભાવપરિણતિ શા માટે તેમાં જોવા મળે ? કારણ વિના કાર્ય કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય? તેથી સંસારી જીવની વ્યવહારસંમત અશુદ્ધિ પણ વાસ્તવિક જ છે. આ રીતે શુદ્ધ-અશુદ્ધ ઉભયસ્વભાવને સ્વીકારવામાં આવે તો જ અવિદ્યાનિવૃત્તિથી સ્વરૂપલાવ્યાત્મક જે મુક્તિ વેદાન્તીને માન્ય છે, તે સંગત થઈ શકે. તથા આવી મુક્તિ અમને પણ સંમત છે. તેથી જ સંમતિતર્કવ્યાખ્યામાં અભયદેવસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે “આઠેય 1. नियम-निषेधनशीलो निपातनाच्च यः खलु सिद्धः। स स्याच्छब्दो भणितो यः सापेक्षं प्रसाधयति ।।