Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 316

१९२२ ० परज्ञतादिकं सिद्धे सहजोपचरितम् ।
૨૨/૧૨ ગ તે માટઈ તે કર્મજ ઉપચરિતસ્વભાવ છઈ. તે (=પ્રથમ) જીવનઈ.
(વળી,) અપર કહતાં બીજો, જે સહજ ઉપચરિતસ્વભાવ, તે સિદ્ધનઈ પરશપણું, તિહાં કોઈ સ કર્મોપાધિ છઈ નહીં.T प ऽपेक्षया' इत्यर्थः बोध्यः। संसारिणि मूर्त्तत्वप्रतिपादकः अर्हद्गीता-धर्मसङ्ग्रहणि-विशेषावश्यकभाष्यवृत्ति रा -समयसार-गोम्मटसार-न्यायविनिश्चयविवरण-बृहद्रव्यसङ्ग्रहवृत्त्यादिसंवादः पूर्वोक्तः (१२/३) इहानुसन्धेयः।
कृत्स्नकर्मविरहे तु पुद्गलसहस्रसम्बन्धेनाऽपि जीवे नाऽज्ञता सम्पद्येत न वा मूर्त्तता, कर्मजनितोपचरितस्वभावविरहात् । अतोऽचेतनतादिः जीवे कर्मजनितः व्यावहारिकसद्भूतस्वभावो बोध्यः । । कर्मजोपचरितसद्भूतस्वभावत्वाद् अयं संसारिषु एव जीवेषु सम्भवति, नान्यत्रेति स्व-परदर्शनरहस्यवेदिभिः क विभावनीयम् । णि सिद्धे परज्ञता = अन्यज्ञातृता अन्यदर्शिता = परपदार्थप्रेक्षिता च अपरः सहजोपचरितस्वभाव का उच्यते, सिद्धस्य कृत्स्नकर्मशून्यत्वात् । अत एव व्यवहारातिक्रान्तस्य तस्य कर्मजोपाध्यभाव आगमे दर्शितः ।
અમે જૈનોએ સ્વીકારેલ છે.” અહીં “કથંચિત' પદનો અર્થ “કર્મજન્ય ઉપચરિતસ્વભાવની અપેક્ષાએ આવો કરવો. તેથી અર્થઘટન એવું ફલિત થશે કે – સંસારી આત્મામાં કર્યજનિત ઉપચરિતસ્વભાવની અપેક્ષાએ મૂર્ણત્વ વગેરે ગુણધર્મો છે. આ જ શાખાના ત્રીજા શ્લોકમાં અહંદ્ગીતા, ધર્મસંગ્રહણિ, વિશેષાવશ્યકભાષ્યવૃત્તિ, સમયસાર, ગોમ્મદસાર, ન્યાયવિનિશ્ચયવિવરણ, બૃહદ્રવ્યસંગ્રહવૃત્તિ વગેરે ગ્રંથોના સંવાદથી સંસારી જીવમાં મૂર્તત્વનું પ્રતિપાદન કરેલું હતું, તેનું અહીં વાચકવર્ગે અનુસંધાન કરવું.
કર્મશૂન્ચ આત્મામાં અજ્ઞાનનો અસંભવ છે છે (કૃન) જો આત્મામાંથી તમામ કર્મો રવાના થઈ જાય તો પુગલના હજારો સંબંધથી પણ જીવમાં વ, અજ્ઞતા કે મૂર્તતા સંપન્ન થઈ ન શકે. કારણ કે ત્યારે કર્યજનિત ઉપચરિત સ્વભાવ નથી હોતો. તેથી - અજ્ઞતા (= અચેતનતા), મૂર્તતા વગેરે ગુણધર્મો એ જીવના કર્મભનિત વ્યાવહારિક સદ્ભતસ્વભાવ શ તરીકે જાણવા. આ અચેતનતા વગેરે કર્મજનિત વ્યાવહારિક સભૂતસ્વભાવસ્વરૂપ હોવાથી સંસારી
જીવોમાં જ સંભવી શકે, અન્યત્ર નહિ. આ વાત સ્વદર્શનના અને પરદર્શનના રહસ્યોને જાણનારા વિદ્વાનોએ ઊંડાણથી વિચારવી.
છે સહજ ઉપચરિતસ્વભાવનો પરિચય છે (સિદ્ધ.) સિદ્ધ ભગવાનમાં પરદ્રવ્યનું જ્ઞાતૃત્વ અને પરવસ્તુદર્શિત્વ નામનો ગુણ એ સહજ (= સ્વભાવજનિત) ઉપચરિતસ્વભાવ કહેવાય છે. કારણ કે સિદ્ધ ભગવંતો સર્વકર્મશૂન્ય છે. સિદ્ધ ભગવંતો સર્વકર્મરહિત હોવાના કારણે જ લોકવ્યવહારને ઓળંગી જાય છે. તેથી સિદ્ધ ભગવંતમાં કર્મજન્ય ઉપાધિનો અભાવ આગમમાં જણાવેલો છે.
0 P(૨)માં “પરમાશ...” અશદ્ધ પાઠ. 1 મો.(૨)માં “નહીં” પાઠ નથી.