Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 323

fy
१२/११ ० परप्रतिभासौदासीन्यपरतया भाव्यम् ।
१९२९ वर्त्तते, न तु रागादिकम् । तच्च कर्मपुद्गलेष्वेव विद्यते । ततश्च स्वस्मिन् प्रतिफलितरागादिज्ञेयाकारं जानानं ज्ञानमेव मया ज्ञायते । तुच्छासाररागादिप्रतिभासावबोधेन मम अलम् । अहं तु परप्रतिभासौ- ५ दासीन्येन निजचैतन्यस्वभावतन्मयभावत उपादेयभावेन स्वप्रकाशमयां ज्ञाननिर्मलताम् अनुपचरितां रा संवेद्मि। ज्ञानगतां परप्रतिभासकताम् उपचरितस्वभावलक्षणाम् उपेक्ष्य अनुपचरितायां स्वप्रकाशतायां म दृष्टिस्थापनेन किमपि अपूर्वं शान्तसुधारस-समाधिरसाऽनुविद्धं चैतन्यमयं निरुपाधिकनिजानन्दमाधुर्यमास्वादयामि । रसान्तरानुभवनेनाऽलम्' - इत्यादिरूपेण निजनिरुपाधिकस्वरूपसंवेदनाऽभ्यासः कार्यः विषयाऽऽकर्षणोच्छेदकः। प्रकृते “स्वगुणैरेव तृप्तिश्चेदाकालमविनश्वरी। ज्ञानिनो विषयैः किं तैः, यैर्भवेत् क તૃપ્તિરિત્વરી II” (જ્ઞા.સા.૧૦/૨) રૂતિ જ્ઞાનસારવારિવા માવનીયા |
तात्त्विकज्ञानयोगी तु स्वभूमिकोचितप्रशस्ताचार-भावादिकमपि ज्ञानदर्पणप्रतिभासिततया पश्यन् - तत्कर्तृत्वादिपरिणतिपरिहारेण उपादेयभावतः ज्ञानदर्पणनिर्मलतां संवेदयन् ज्ञानप्रतिभासितपरद्रव्यપ્રતિબિંબિત થાય છે. જ્ઞાનમાં રાગાદિનું પ્રતિબિંબ = શેયાકાર માત્ર છે. બાકી રાગાદિ તો કર્માદિપુદ્ગલોમાં રહેલા છે. જ્ઞાનદર્પણમાં રાગાદિ વિભાવપરિણામો ઘૂસી નથી ગયા. તેથી પોતાનામાં પ્રતિબિંબિત થયેલા રાગાદિજ્ઞયાકારને જાણતું જ્ઞાન જ મારા દ્વારા જણાય છે પરંતુ તુચ્છ અને અસાર એવા રાગાદિપ્રતિભાસને જાણવાનું મારે શું કામ છે ? તેને જાણવાથી મારે સર્યું. હું તો રાગાદિ પર પદાર્થના પ્રતિભાસથી ઉદાસીન બનીને મારા પોતાના ચૈતન્યસ્વભાવમાં તન્મય થઈને ઉપાદેયભાવથી જ્ઞાનની નિર્મળતાનું જ સંવેદન કરું. જ્ઞાનની નિર્મળતા સ્વપ્રકાશમય છે, અનુપચરિત છે. જ્ઞાનમાં રહેલી ઉપચરિતસ્વભાવરૂપ પરપ્રતિભાસકતાની ઉપેક્ષા કરીને અનુપચરિત = તાત્ત્વિક એવી સ્વપ્રકાશતામાં જ હું મારી દૃષ્ટિને સ્થાપે છું. તેના દ્વારા નિજાનંદની અપૂર્વ મધુરતાનો આસ્વાદ માણવા મળે છે. આ નિજાનંદની મધુરતા નિરુપાધિક , છે. કારણ કે તે શુદ્ધચૈતન્યમય છે. સાથે સાથે શાંતરસનું અમૃત તથા સમાધિરસનું અમૃત પણ તે નિજાનંદમાધુર્યમાં વણાયેલ છે. હવે વિભાવાદિના બીજા રસાસ્વાદની મારે જરૂર નથી.” આવા પ્રકારે પોતાના નિરુપાધિક સ્વરૂપનું સંવેદન કરવાનો રોજે રોજ એવો અભ્યાસ કરવો કે જે બાહ્ય વિષયોના આકર્ષણનો ઉચ્છેદ કરે. પ્રસ્તુતમાં જ્ઞાનસારના તૃપ્તિઅષ્ટકનો બીજો શ્લોક ઊંડાણથી ભાવિત કરવો. તેમાં મહોપાધ્યાયજીએ જણાવેલ છે કે “જો જ્ઞાનીને પોતાના જ્ઞાનાદિ ગુણોથી જ શાશ્વતી તૃપ્તિ થતી હોય તો જેનાથી ક્ષણિક તૃપ્તિનો આભાસ થાય તેવા ઈન્દ્રિયવિષયોની શી જરૂર છે ?' મતલબ કે સ્વગુણતૃત જ્ઞાનીને બાહ્ય વિષયોની જરાય પડી હોતી નથી.
આ જ્ઞાની શુભ ક્રિયા-ભાવને પણ જ્ઞાનદર્પણમાં સ્થાપે જ (તાવિ.) તાત્ત્વિક જ્ઞાનયોગીના જીવનમાં તેમની પોતાની ભૂમિકાને ઉચિત એવા પ્રશસ્ત આચાર અને પ્રશસ્ત ભાવ અવશ્ય હોય છે. પણ તે પ્રશસ્ત આચાર+ભાવને પણ તેઓ પોતાના જ્ઞાનદર્પણમાં પ્રતિભાસિત સ્વરૂપે જોઈ રહેલા હોય છે. “મેં આ ક્રિયા કરી. મેં આ શુભ ભાવને કર્યો - આ મુજબ કર્તુત્વભાવને તેઓ સ્પર્શતા નથી. પોતાના જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસિત થતા વિકલ્પાદિની જેમ પ્રશસ્ત આચારને અને ભાવને જોતા-જોતા તેઓ તેના પ્રત્યે પણ ઉદાસીનભાવ રાખીને જ્ઞાનદર્પણની નિર્મળતાનું જ