Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१२/१२
० विभावपरिणामा भाररूपाः । चित्तवृत्तेः बहिर्मुखगमने सति देहाद्यनुकूल-प्रतिकूलविषयोपलम्भनिमित्तं पौद्गलिककर्मजनितराग -द्वेषादितन्मयत्वम् आपद्यते उपयोगः। तदा निजाऽमूर्त्त-नीरागचित्स्वभावाऽज्ञानात् जीवस्य उपयोगो रागादिरूपेण परिणत इति प्रतिभाति । 'रागादिदशा हि पुद्गलकर्मोदयस्वादः। सा मत्तोऽत्यन्तं ५ भिन्ना वर्त्तते । मदीयमधुरचैतन्यरसास्वादस्तु ततोऽत्यन्तं विलक्षण' इति भेदविज्ञानविरहाद् अज्ञानी रा जीवः रागादिरसास्वादं निजभावरूपेण वेत्ति । ततश्चाऽज्ञो रागादिपरिणामोपयोगौ एकत्वेनैव अध्यवस्यति। प्रकृते “निर्मलं स्फटिकस्येव सहज रूपमात्मनः। अध्यस्तोपाधिसम्बन्धो जडस्तत्र विमुह्यति ।।” (જ્ઞા.સા.૪/૬) તિ જ્ઞાનસારવારિસ્સામાવાથ વિમાનીયે | ____ यदा तु आत्मार्थिजीवने उपशमभाव-ज्ञानगर्भवैराग्यदशाऽन्तर्मुखता-हृदयाऽऽर्द्रता-कोमलता के -भद्रिकतादिगुणोदयः सञ्जायते तदा रागादिविभावपरिणामा भाररूपेण अनुभूयन्ते, मनःसङ्कल्प र्णि -विकल्पादिषु च नैरर्थक्यं संज्ञायते। रागादिभिः स्वोपयोगः संमृद्यते सङ्कल्प-विकल्पादिभिश्च ... स्वजीवनाऽमूल्यकालो लुण्ट्यते - इति संवेत्ति । ततश्च देहेन्द्रिय-मनोमयसंसाराऽसारता अन्तः प्रतिभासते। " तत एव निरुक्तत्रिविधसंसारे स्वरसतो दीर्घकालं यावत् स्वात्मानं न युनक्ति । इत्थं भवाभिनन्दितोच्छेदेन રાગાદિભાવ સાથે અને શરીરાદિને પ્રતિકૂળ એવા વિષયોની ઉપલબ્ધિનિમિત્તે (= પ્રાપ્તિનિમિત્તે કે જાણકારી નિમિત્તે) દ્વેષાદિભાવ સાથે ઉપયોગ તન્મયપણાને પામે છે. ઉપયોગ રાગાદિસ્વરૂપ ન બનવા છતાં રાગાદિ સાથે તન્મય તો જરૂર થાય છે. પોતાના અમૂર્તસ્વભાવ, નીરાગસ્વભાવ = વીતરાગસ્વભાવ = શુદ્ધસ્વભાવ અને ચૈતન્યસ્વભાવનું જીવને જ્ઞાન ન હોવાથી તે સમયે જીવને પોતાનો ઉપયોગ રાગાદિસ્વરૂપે પરિણમી ગયો હોય તેવું લાગે છે. “રાગ-દ્વેષાદિદશા પુદ્ગલકર્મના ઉદયનો સ્વાદ છે. તે મારા આત્માથી અત્યન્ન ભિન્ન છે. મારા ચૈતન્યરસનો મધુર આસ્વાદ તેના કરતાં તદન વિલક્ષણ છે' - આ પ્રમાણે ભેદવિજ્ઞાન ન હોવાથી અજ્ઞાની જીવ રાગાદિરસાસ્વાદને પોતાનો ભાવ જાણે છે. તેથી ઉપયોગ . અને રાગાદિ પરિણામો તે અજ્ઞાની જીવને એકરૂપે જ લાગે છે. પ્રસ્તુતમાં જ્ઞાનસારના નિમ્નોક્ત શ્લોકના ભાવાર્થની વિભાવના કરવી. ત્યાં જણાવેલ છે કે “આત્માનું સ્વભાવસિદ્ધ સ્વરૂપ સ્ફટિક જેવું નિર્મળ : છે. તેમાં કર્મજન્ય ઉપાધિના = રાગાદિના સંબંધનો આરોપ કરવાથી ભેદજ્ઞાનશૂન્ય અજ્ઞાની-અવિવેકી જીવ મૂંઝાય છે.”
જ રાગાદિથી અને વિકલ્પોથી જ્ઞાનને ઢું પાડીએ જ | (ચા.) જ્યારે ઉપશમભાવ, જ્ઞાનગર્ભ વૈરાગ્યદશા, અન્તર્મુખતા, હૃદયની આદ્રતા, કોમળતા, ભદ્રિકતા વગેરે ગુણોનો આત્માર્થી જીવના જીવનમાં ઉદય થાય ત્યારે અંદરમાં ઉઠતા રાગાદિ વિભાવપરિણામો ભારબોજરૂપે અનુભવાય છે તથા મનના સંકલ્પ-વિકલ્પોમાં નિરર્થકતાનું સંવેદન થાય છે. રાગાદિ દ્વારા પોતાનો ઉપયોગ દબાતો હોય તેમજ સંકલ્પ-વિકલ્પાદિ દ્વારા પોતાના જીવનનો અમૂલ્ય સમય લૂંટાતો હોય તેવું તે અનુભવે છે. તેથી (૧) દેહમય સંસાર, (૨) ઈન્દ્રિયમય સંસાર અને (૩) મનોમય સંસાર અસારરૂપ - તુચ્છરૂપ લાગે છે. તેથી જ ત્રિવિધ સંસારમાં તે હોંશે-હોંશે તણાતો નથી. રુચિપૂર્વક પોતાને લાંબા સમય સુધી તેમાં જોડતો નથી. આમ ભવાભિનંદિતાનો ઉચ્છેદ થવાથી ઓઘદૃષ્ટિ રવાના
