Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 320

१९२६
• आत्मनि सोपचार-निरुपचारस्वभावता 0 ___१२/११ व्यावहारिकम् उच्यते। ज्ञानस्य प्रकाशकत्वस्वभावाद् परज्ञत्वम् उपचरितत्वेऽपि स्वाभाविकमुच्यते । ज्ञान-ज्ञानिप्रभृतीनामभेदात् सिद्धात्मनां परज्ञतादिकमुपचरितस्वाभाविकस्वभावरूपतयेहोक्तमित्यवधेयम् ।
___तैरेव द्वात्रिंशिकाप्रकरणवृत्ती “द्विविधो ह्युपचरितस्वभावो गीयते - स्वाभाविक औपाधिकश्च । आद्यः रा परज्ञता-परदर्शकत्वलक्षणः। अन्त्यश्च विचित्रः” (द्वा.द्वा.५/१८ वृ.भाग-२)पृ.३२८) इति यदुक्तं तदप्यत्रानुम सन्धेयम् । अधिकन्तु तद्वृत्तौ नयलतायाम् अवोचाम। .. ----- र्श प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् – कर्मजनितोपचरितस्वभावोपदर्शनाशयः तु एवं ज्ञायते यदुत - कर्मजनितानां बाह्योपाधीनां जागृतिविरहे कर्मजनकता न दुर्लभा । 'अयं प्रवीणः, स मूर्खः, अयं । श्रीमान्, स तु दरिद्रः' इत्याद्यौपाधिकव्यवहारजनितयोः सुख-दुःखयोः नूतनोपाधिजनकत्वं न स्यात्
तथा यतितव्यमात्मार्थिना। तदर्थं कर्म-नोकर्मादीनां कर्तृत्वादिभावः त्याज्या ज्ञातृत्वभावश्चोपादेयः । का तथा निरुपचरित-निःसङ्ग-निजस्वरूपप्रकाशकशुद्धचैतन्यस्वभावगोचरौ च कर्तृत्व-भोक्तृत्वभावी उपादेयौ
प्रतिदिनं दीर्घकालं सादरम् अनुपचरितनिजस्वभावाभ्यासवशेन । स चैवम् - ‘इमे विभावस्वभावाહોવાથી જ્ઞાનગત પરજ્ઞતા ઉપચરિત હોવા છતાં પણ સ્વાભાવિક (=સહજ) સ્વભાવ કહેવાય છે. જ્ઞાન અને જ્ઞાની = કેવલજ્ઞાની વચ્ચે અભેદ હોવાથી પ્રસ્તુતમાં પરજ્ઞતા વગેરે સ્વભાવને જ્ઞાનાદિના સ્વાભાવિક ઉપચરિતસ્વભાવ કહેવાના બદલે સિદ્ધ ભગવંતના સ્વાભાવિક ઉપચરિતસ્વભાવ તરીકે જણાવેલ છે.
* દ્વાત્રિશિકાવૃત્તિનો સંદર્ભ : (તૈરેવ.) મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે જ લવિંશિકા પ્રકરણની વૃત્તિમાં જણાવેલ છે કે ઉપચરિતસ્વભાવ બે પ્રકારનો કહેવાય છે - સ્વાભાવિક અને ઔપાધિક. સ્વાભાવિક = સ્વભાવજનિત ઉપચરિતસ્વભાવ પરવસ્તુજ્ઞાતૃત્વ ને પરવસ્તુદર્શકત્વ સ્વરૂપ સમજવો. અંત્ય = ઔપાધિક = ઉપાધિજનિત છે (= કર્મજનિત) ઉપચરિતસ્વભાવ તો અનેક પ્રકારનો છે. તેમની આ વાતનું પણ પ્રસ્તુતમાં અનુસંધાન કરવું. આ વિષયમાં અધિક નિરૂપણ અમે દ્વાત્રિશિકા પ્રકરણની નકેલતા નામની વ્યાખ્યામાં કરેલ છે.
છે નવી ઉપાધિઓ ભેગી ન કરીએ છે આધ્યાત્મિક ઉપનય :- કર્યજનિત ઉપચરિતસ્વભાવને દર્શાવવાની પાછળ આશય એવો જણાય છે કે બાહ્ય ઉપાધિ કર્યજનિત છે. તથા જો જાગૃતિ રાખવામાં ન આવે તો ઉપાધિ કર્યજનક બની જતાં વાર ન લાગે. “આ હોંશિયાર, તે મૂરખ, આ શ્રીમંત, તે ગરીબ' - વગેરે સ્વરૂપ ઔપાધિક વ્યવહારથી ઉત્પન્ન થયેલ સુખ-દુ:ખ નવી આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિનું જનક બની ન જાય તેની સાવધાની રાખવી તે આત્માર્થી જીવનું ઉમદા કર્તવ્ય છે. તે માટે કર્મ, નોકર્મ (શરીરાદિ) વગેરેનો કર્તૃત્વ -ભોસ્તૃત્વભાવ છોડવો તથા જ્ઞાતા-દષ્ટાભાવને ગ્રહણ કરવો. તેમજ નિરુપચરિત નિઃસંગ નિજસ્વરૂપ પ્રકાશક શુદ્ધચૈતન્યસ્વભાવને વિશે કર્તુત્વભાવ અને ભોøત્વભાવ આદરવો. તે માટે રોજ દીર્ઘકાળ સુધી અહોભાવપૂર્વક નિરુપચરિત નિજસ્વભાવનો અભ્યાસ કરવાની ટેવ પાડવી. તે અભ્યાસ આ રીતે કરી શકાય કે - “(૧) રાગ-દ્વેષ વગેરે વિભાવપરિણામો અને (૨) વિતર્ક-વિકલ્પના તરંગોની હારમાળા ખરેખર વિભાવસ્વભાવ, અશુદ્ધસ્વભાવ, કર્મ, કાળ વગેરે પરિબળોની પ્રેરણાથી નિરંતર પ્રગટ થયે