Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 309

૨૨/૨૦ ० असङ्गदशोपायोपदर्शनम् ।
१९१५ अतः स्व-परप्रतिभासकाले रुचिपूर्वम् उपयोगगोचरता तु स्वस्यैव आपादनीया, अन्यथा मिथ्यात्वोच्छेदः दुर्लभ एव। परमपारिणामिकभावात्मकज्ञानभिन्नबाह्याऽऽन्तरपदार्थजिज्ञासानुसन्धान-रुच्याद्यत्यागे प स्वानुभवाऽऽशा परित्याज्यैव । अतः अपरोक्षस्वानुभवकामिभिः आदौ तावत् स्वकीयदेहधर्मादिगोचर- मा रुच्यादिकं परिष्ठापनीयम् ।
જ્ઞાનાત-પરપ્રતિમાસરૂમાવવિપ્રાધાન્યપ્રયુp: “શ્યામ:, શૌર:, કૃશ, પૂનઃ, ઉર્ધ્વસ્તર:, वामनः' इत्यादिः व्यवहारः औपचारिकः एव । वस्तुत आत्मनि श्यामत्व-गौरत्वादिधर्माः न सन्ति। र्श आत्मनिमित्तकानां देहगतानां तेषामात्मन्युपचारः क्रियते। इदं वस्तुतत्त्वं तथाविधव्यवहारकाले चेतोनिहितं स्यात् तर्हि तथाप्रवृत्त्यवसरे आघात-प्रत्याघाताद्यनुभवं विना असङ्गाऽलिप्तदशाऽऽरोहणं सुलभं स्यात् । तथा च सर्वत्र निरञ्जनः, निराकारः, निर्द्वन्द्वः, निर्लेपः, निरुपमः, निर्विकल्पः, निरावरणः, ण निराकुलः, निर्ममः, निर्मदः, निष्क्रियः, निर्मलः, निस्पृहः, निष्कषायः, निर्मोहः, निष्पकम्पः, निर्विकारः, का निरुपाधिकः, निरवधिः, निस्तरङ्गः, नित्यः, निराबाधः, निर्धान्तः, नीरूपः, नीरागः, निष्कर्मा, તેથી જ્ઞાનમાં જ્યારે સ્વ-પરનો પ્રતિભાસ થતો હોય ત્યારે ઉપયોગનો વિષય રુચિપૂર્વક સ્વ = જ્ઞાન જ બને તેવું કરવું. બાકી મિથ્યાત્વનો ઉચ્છેદ થવો દુર્લભ જ છે. જીવના પરમપરિણામિકભાવસ્વરૂપ જ્ઞાતાથી ભિન્ન બાહ્ય શરીર-પરિવાર-ધન વગેરે શેય પદાર્થ તથા રાગાદિ આંતરિક જ્ઞેય પદાર્થ – આ બન્નેની જિજ્ઞાસા, અનુસંધાન, રુચિ, પક્ષ, લક્ષ વગેરે જો છૂટે નહિ, છોડવાની તૈયારી પણ ના હોય તો સ્વાનુભૂતિની આશા છોડી જ દેવી. પરને રુચિપૂર્વક જાણવાનું ચાલુ રાખવું છે અને જ્ઞાનસ્વરૂપ જ્ઞાતાનો સાક્ષાત્કાર કરી લેવો છે - આ બે વાતને મિયાં-મહાદેવની જેમ કદાપિ મેળ પડે તેમ નથી. તેથી અપરોક્ષ સ્વાનુભૂતિની કામનાવાળા આત્માર્થી જીવોએ પોતાના દેહધર્મ વગેરે સંબંધી રુચિ વગેરેને સૌપ્રથમ પરઠવી દેવી પડે, છોડવી પડે.
ઉપચાર વખતે જાગૃતિ કેળવીએ છે (જ્ઞાન) તથા ‘હું કાળો છું, હું ગોરો છું, હું દૂબળો છું, હું જાડો છું, હું લાંબો છું, હું ટૂંકો છું - આ પ્રકારે જે વ્યવહાર થાય છે, તે જ્ઞાનગત પરપ્રતિભાસસ્વભાવની રુચિને મુખ્ય બનાવવાથી થાય છે. છે. તેથી તે વ્યવહાર ઔપચારિક છે, વાસ્તવિક નહિ. આત્માની અંદર વાસ્તવમાં ગૌરવ, કૃષ્ણત્વ, સ્થૂલત્વ, કૃશત્વ, દીર્ઘત્વ, હ્રસ્વત્વ વગેરે ગુણધર્મો રહેતા નથી. પરંતુ આત્માના કારણે શરીરમાં તે તે ગુણધર્મો આવે છે. તેથી શરીગત તે તે ગુણધર્મોનો આત્મામાં ઉપચાર થાય છે. આ હકીકત ઉપરોક્ત વ્યવહાર કરતી વખતે મગજમાં બરાબર વસી ગયેલ હોય તો તેવા પ્રકારનો વ્યવહાર કરતી વખતે કોઈ પણ જાતના આઘાતનો કે પ્રત્યાઘાતનો અનુભવ કર્યા વિના આત્મા અસંગ અને અલિપ્ત દશામાં આરૂઢ થતો જાય. તેથી સર્વત્ર (૧) નિરંજન, (૨) નિરાકાર, (૩) નિર્લૅન્ડ, (૪) નિર્લેપ, (૫) નિરુપમ, (૬) નિર્વિકલ્પ, (૭) નિરાવરણ, (૮) નિરાકુળ, (૯) નિર્મમ, (૧૦) નિર્મદ, (૧૧) નિષ્ક્રિય, (૧૨) નિર્મલ, (૧૩) નિસ્પૃહ, (૧૪) નિષ્કષાય, (૧૫) નિર્મોહ, (૧૬) નિષ્પકંપ, (૧૭) નિર્વિકાર, (૧૮) નિરુપાધિક, (૧૯) નિરવધિ (= અમર્યાદિત), (૨૦) નિસ્તરંગ, (૨૧) નિત્ય, (૨૨) નિરાબાધ