Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१९१४
* ज्ञातुः ज्ञानात्मता मुक्तिः
१२/१०
साकं तादात्म्यं भजते अनुभवति श्रद्धत्ते च । इदमेवाभिप्रेत्य यशोविजयवाचकेन्द्र: अध्यात्मसारे आत्मनिश्चयाऽधिकारे “ उपाधिभेदजं भेदं वेत्त्यज्ञः स्फटिके यथा । तथा कर्मकृतं भेदमात्मन्येवाभिमन्यते । । ” (અ.સા.૧૮/૧૭) રત્યુત્તમ્।
अतः ज्ञानेतरज्ञेयप्रतिभासरुचिं परित्यज्य गम्भीराशयेन स्वोपयोगम् अन्तर्मुखं कृत्वा स्वात्मकज्ञेयज्ञप्तिप्राधान्यार्पणमेव शुद्धोपयोगाऽऽविर्भावद्वारा निरुपाधिकानन्दमूर्त्तिज्ञायकाऽभिन्नज्ञानस्वरूपक साक्षात्कारमार्गः। ‘ज्ञातुः ज्ञानात्मता मुक्तिः, ज्ञेयैकात्म्यं भवभ्रमः' इति लोकोत्तरन्यायोऽत्राऽनुसन्धेयः । र्णि सर्वेषामेव जीवानां ज्ञानस्य स्वप्रतिभासित्वेऽपि स्वानुभवशालिता तु सम्यग्दृष्टिज्ञाने एव समाम्नाता ।
{ ૧
મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવ પ્રતિક્ષણ જ્ઞાનને છોડી જ્ઞાનમાં સદા પ્રતિભાસમાન રાગાદિ પરશેય સાથે એકાકાર -તદાકાર-તન્મય થઈ જાય છે. તથા રાગાદિ પર પદાર્થ સાથેના તાદાત્મ્યનો આશ્રય કરે છે, પરતાદાત્મ્યનો અનુભવ કરે છે. તથા રાગાદિ પર પદાર્થના તાદાત્મ્યની જ રુચિ-શ્રદ્ધા પકડી રાખે છે. આ જ અભિપ્રાયથી મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજે અધ્યાત્મસાર ગ્રંથમાં આત્મનિશ્ચય અધિકારમાં જણાવેલ છે કે “જેમ અજ્ઞાની માણસ લાલ-પીળા ફૂલ વગેરે સ્વરૂપ ઉપાધિના વૈવિધ્યથી ઉત્પન્ન થયેલ લાલાશ-પીળાશ વગેરે ભેદોને = પ્રકારોને સ્ફટિકમાં જાણે છે, (આરોપિત કરે છે,) તેમ અજ્ઞાની જીવ કર્મકૃત ભેદભાવોને રાગાદિપરિણામોને આત્મામાં જ માને છે. તેથી તે ‘હું રાગી છું, દ્વેષી છું, ક્રોધી છું - ઈત્યાદિરૂપે અભિમાન કરે છે.''
=
જ્ઞાન સિવાયના પરિણામોની ઉપેક્ષા કરીએ
(ત.) આથી જ્ઞાન સિવાયના તમામ શેયની (= પરજ્ઞેયપદાર્થની) રુચિ-દૃષ્ટિ-અભિલાષા-લક્ષ-શ્રદ્ધા [] છોડીને ગંભીર પરિણતિથી પોતાના ઉપયોગને અંદરમાં વાળીને, ઉપયોગ પોતાને જ જ્ઞેય બનાવે તેવું કરીને, જ્ઞાનાત્મક શેયના જ્ઞાનની મુખ્યતા રાખવી એ જ સ્વાનુભૂતિનો આંતરિક તાત્ત્વિક માર્ગ છે. કેમ સુ કે જ્ઞાન પોતે જ પોતાને શેય બનાવે, જ્ઞાન પોતાને જ જાણવા-માણવા ઉત્સુક બને તો જ શુદ્ધ ઉપયોગ પ્રગટ થાય છે. તથા તે શુદ્ધોપયોગ દ્વારા નિરુપાધિક આનન્દ સ્વભાવી એવા જ્ઞાતાથી અભિન્નપણે જ્ઞાનના સ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર થાય છે. પ્રસ્તુતમાં લોકોત્તર ન્યાયને પણ લાગુ પાડવો. તે એ રીતે કે જ્ઞાતા જ પૂર્ણસ્વરૂપે જ્ઞાનાત્મક બની જાય તે મુક્તિ છે. (મતલબ કે જ્ઞાનનું સદા માટે કેવળ સ્વસન્મુખ સ્થિર થઈ જવું તે જ મોક્ષ છે. લોકાલોકસ્વરૂપ પર શેયનો તેમાં પ્રતિભાસ થાય તો પણ મુક્તાત્મા તથાસ્વભાવી જ્ઞાનને જ જાણે છે. તે પરશેયમાં તાદાત્મ્ય કે મમત્વ ધારણ કરતા નથી.) તથા જ્ઞાતાને રાગાદિ જ્ઞેયમાં તાદાત્મ્ય અનુભવાય તે જ ભવભ્રમ છે. (અર્થાત્ અજ્ઞાનદશામાં જ્ઞાનનું સ્વપ્રકાશકપણું લક્ષ બહાર નીકળી જાય છે તથા પરનું લક્ષ અને પરનો પક્ષ મજબૂત થઈ જાય છે. જ્યારે જ્ઞાનદશામાં શેયના પ્રતિભાસ ઉપરથી પોતાનું લક્ષ છૂટી જાય છે અને સ્વપ્રકાશકતાનો પક્ષ દૃઢ થાય છે.)
(સર્વે.) જો કે સમકિતી કે મિથ્યાત્વી તમામ જીવોનું જ્ઞાન સ્વપ્રતિભાસી હોય જ છે. તો પણ સ્વનો = નિર્મળજ્ઞાનનો અનુભવ તો સમિકતીના જ્ઞાનમાં જ માન્ય છે. જ્ઞાની-અજ્ઞાનીને પ્રતિભાસ બેનો હોય છે. પણ જ્ઞાનીને લક્ષ સ્વનું હોય છે, અજ્ઞાનીને પરનું હોય છે. આટલો અહીં તફાવત સમજવો.
