Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 297

१२/९
• आत्मा शुद्धाऽशुद्धोभयस्वभावी ।
१९०३ મત વ - “શુદ્ધસ્વભાવનઈ કદાપિ અશુદ્ધતા ન હોઈ, અશુદ્ધસ્વભાવનઈ પછઈ પણિ અશુદ્ધતા ?
यदि चात्मनि सर्वथा शुद्धैकस्वभावोऽभ्युपगम्यते तर्हि अशुद्धं = कथञ्चिदशुद्धस्वभावं विना न जातुचिद् आत्मनः लिप्तता = कर्ममलकलङ्कसङ्गतिः स्यात्, गगनवत् शुब्बैकस्वरूपत्वात् ।
एतेन “शुद्धस्यैकान्तेनाऽऽत्मनो न कर्मकलङ्कावलेपः, सर्वथा निरञ्जनत्वाद्” (आ.प.पृ.१५, बृ.न.च.६९ । वृ.) इति आलापपद्धति बृहन्नयचक्रवृत्तिवचनं व्याख्यातम् । ततश्च कर्मयोग-वियोगयोगेन नयद्वयमता- स नुसारतः आत्मनि शुद्धाऽशुद्धोभयस्वभावाभ्युपगम एव श्रेयान्, यौक्तिक आगमिकश्चेति । तदिदमभिप्रेत्य ॥ समयसारे कुन्दकुन्दस्वामिना “जीवे कम्मं बद्धं पुढे चेदि ववहारणयभणिदं । सुद्धणयस्स दु जीवे अबद्धपुढे हवदि कम्मं ।।” (स.सा.१४१) इति, योगसारप्राभृते च अमितगतिना “संसारी कर्मणा युक्तो मुक्तस्तेन १ વિવર્ણિતઃ શુદ્ધતંત્ર સંસારી મુt: શુદ્ધઃ પુનર્ણતઃ II” (યો.સા.પ્રા.૭/ર૬) રૂત્યુમ્ | ____ अत एव शुद्धस्वभावस्य कदापि अशुद्धता न स्यात्, अशुद्धस्वभावस्य च पश्चादपि शुद्धता का न स्यादिति वेदान्त्यादिमतं निराकृतम्,
શુદ્ધાત્મામાં કર્મલેપ અસંભવ (હિ થા.) તથા જો આત્માને એકાંતે ફક્ત શુદ્ધસ્વભાવવાળો જ માનવામાં આવે તો લેશ પણ અશુદ્ધસ્વભાવ ન હોવાના કારણે આત્મા ક્યારેય પણ કર્મમલકલંકથી લેવાશે નહિ. જેમ ગગન કેવલ શુદ્ધસ્વરૂપ હોવાથી કર્મથી લેપાતું નથી તેમ આત્મા પણ તમારા મત મુજબ ફક્ત શુદ્ધસ્વભાવવાળો હોવાથી કર્મથી લેપાશે નહિ.
જ વ્યવહાર-નિશ્વયથી આત્મા બદ્ધ-અબદ્ધ ૪ (ત્તિ.) આલાપપદ્ધતિમાં અને બૃહદ્યચક્રવૃત્તિમાં પણ જણાવેલ છે કે “એકાન્ત શુદ્ધ એવા આત્મામાં કર્મકલંકની ચીકાશ નહિ થઈ શકે. કારણ કે તમારા મત મુજબ, આત્મા સર્વથા નિરંજન = અંજનશૂન્ય છે = શુદ્ધ છે.” આ બન્ને ગ્રંથની પણ સ્પષ્ટતા ઉપરોક્ત નિરૂપણ દ્વારા થઈ જાય છે. તેથી કર્મયોગ થવાથી તે અને કર્મનો વિયોગ થવાથી વ્યવહાર-નિશ્ચયનયદ્રય મુજબ આત્માને શુદ્ધ અને અશુદ્ધ બન્ને સ્વભાવવાળો માનવો એ જ કલ્યાણકર છે, યુક્તિસંગત છે અને શાસ્ત્રસંમત છે. આ જ અભિપ્રાયથી સમયસારમાં સ કુંદકુંદસ્વામીએ જણાવેલ છે કે “જીવમાં કર્મ બંધાયેલ અને સ્પર્શાવેલ છે – આ વ્યવહારનયનું કથન છે. શુદ્ધનયથી જીવમાં કર્મ નથી તો બંધાયેલ હોતું કે નથી તો સ્પર્ધાયેલ હોતું.” તથા અમિતગતિએ યોગસારપ્રાભૃતમાં જણાવેલ છે કે “સંસારી જીવ કર્મથી યુક્ત હોય છે તથા મુક્તાત્મા કર્મથી રહિત હોય છે. તેથી તે બન્નેમાં સંસારી જીવ અશુદ્ધ તરીકે અને કર્મોથી મુક્ત થયેલ આત્મા શુદ્ધ તરીકે માન્ય છે.”
એકાત્તવાદી :- (વ) આત્માને શુદ્ધસ્વભાવવાળો જ માનો તો તે ક્યારેય પણ અશુદ્ધ ન થઈ શકે. તથા આત્માને અશુદ્ધસ્વભાવવાળો માનો તો આત્મામાં પાછળથી પણ શુદ્ધિ પ્રગટ થઈ ન શકે.
૧ મો.(૨)માં “અશુદ્ધતા” અશુદ્ધ પાઠ. 1. जीवे कर्म बद्धं स्पृष्टं चेति व्यवहारनयभणितम्। शुद्धनयस्य तु जीवे अबद्धस्पृष्टं भवति कर्म ।।