Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 299

१९०५
१२/९
० अशुद्धस्वभावतः संसारः ० ऽनाद्यविद्याऽऽत्यन्तिकनिवृत्तेः स्वरूपप्रतिपत्तिलक्षणमोक्षाऽवाप्तेः अभीष्टत्वाद्” (स.त.१/१/पृ.१६०) इति । प्रकृते “बंधम्मि अपूरन्ते संसार-भओघदसणं मोज्झं । बन्धं व विणा मोक्ख-सुहपत्थणा णत्थि मोक्खो य।।” । (स.त.१/२०) इति सम्मतितर्कगाथाऽपि अवश्यं स्मर्तव्या।।
इत्थञ्चाऽशुद्धस्वभाववशाद् मिथ्यात्वादिनिमित्तकं कर्मबन्धं कक्षीकृत्य आत्मनि संसारदशा म उपपादनीया, अन्यथा मुक्त्यनुपपत्तेः। न ह्यबद्धो मुच्यते। तदिदमभिप्रेत्योक्तं पञ्चलिङ्गिप्रकरणे जिनेश्वरसूरिभिः “मिच्छत्ताइनिमित्तो बन्धो, इहरा कहं तु संसारो ?। न य लोगे वि अबद्धो मुच्चइ पयडं जओ हंदि ।।” (प.लि.प्र.९३) इति। किन्तु निवर्तनीयव्यावहारिकाऽशुद्धस्वभावशालिन्यपि आत्मनि के नैश्चयिकशुद्धस्वभावसत्त्वात् सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्रादिना कर्मक्षयतः पश्चात् शुद्धतायाः सम्भवादि-णि त्यूहनीयम्। ___ प्रकृते आध्यात्मिकोपनयस्त्वेवम् – यावद् बहिर्भावपरिणमनं सवेगं स्वरसतः प्रवर्त्तते तावन्नाપ્રકારના પારમાર્થિક કર્મોના પ્રવાહ સ્વરૂપ અનાદિકાલીન અવિદ્યાના આત્યંતિક ઉચ્છેદથી આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિરૂપ મુક્તિની ઉપલબ્ધિ અમને અનેકાન્તવાદીને માન્ય છે. અહીં સમ્મતિતર્કની ગાથા અવશ્ય યાદ કરવી. ત્યાં વેદાન્તમતનું નિરાકરણ કરતાં જણાવેલ છે કે “આત્મામાં જો કર્મબંધ જ પરમાર્થથી ન થતો હોય તો સંસારને ઉદેશીને ભયના પ્રાચર્યનું દર્શન કરવું એ મૂઢતા કહેવાશે. અથવા કર્મબંધ વિના મોક્ષની = સંસારનિવૃત્તિની અને સંસારનિવૃત્તિસુખની કામના જ ન સંભવે તથા મોક્ષ જ ન સંભવે? જે બંધાયેલ ન હોય તેને છૂટવાનો પ્રશ્ન જ અસ્થાને છે.'
છે અશુદ્ધસ્વભાવથી કર્મબંધ છે (લ્ય.) આ રીતે વ્યાવહારિક અશુદ્ધસ્વભાવના પ્રભાવથી મિથ્યાત્વાદિનિમિત્તક કર્મબંધ આત્મામાં છે સ્વીકારીને આત્માની સંસારદશાનું સમર્થન કરવું. બાકી તો મોક્ષ જ અસંગત થઈ જશે. કારણ કે જે બંધાયેલ ન હોય, તે મુક્ત થતો નથી. અબદ્ધને શું મુક્ત કરવાનો હોય? આ જ અભિપ્રાયથી પંચલિંગી પ્રકરણમાં જિનેશ્વરસૂરિજીએ જણાવેલ છે કે “મિથ્યાત્વાદિન નિમિત્તે કર્મબંધ થાય. બાકી તો સંસાર કઈ સ રીતે સંભવે ? કારણ કે લોકમાં પણ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે કે બંધાયેલો ન હોય તેની મુક્તિ થતી નથી.” મતલબ કે વ્યવહારનયસંમત અશુદ્ધસ્વભાવ = અશુદ્ધિ આત્મામાં માન્યા વિના છૂટકો નથી. પરંતુ ભવ્યાત્મામાં રહેલી અશુદ્ધિ સમ્યફ સાધના દ્વારા દૂર થઈ શકે છે. નિવર્તનીય અશુદ્ધસ્વભાવને ધારણ કરનારા આત્મામાં નિશ્ચયનયસંમત શુદ્ધસ્વભાવ પણ રહેલો જ છે. તેથી જ સમ્યગ્ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર વગેરે દ્વારા કર્મક્ષય થયા બાદ આત્મામાં શુદ્ધિ પણ સંભવી શકે છે. આ બાબતનું ઊંડાણથી મનન કરવું.
બહિર્ભાવપરિણમન ટાળીએ છી આધ્યાત્મિક ઉપનય :- જીવનું બહિર્ભાવપરિણમન જ્યાં સુધી વેગપૂર્વક સ્વૈચ્છિકપણે ચાલુ જ છે, ત્યાં સુધી અંતર્ભાવપરિણમન શક્ય જ નથી. તેથી અંતર્ભાવે પરિણમી જવા માટે બહિર્ભાવની 1. बन्धे असति संसार-भयौघदर्शनं मौढ्यम्। बन्धं वा विना मोक्ष-सुखप्रार्थना नास्ति मोक्षश्च ।। 2. मिथ्यात्वादिनिमित्तो बन्ध इतरथा कथं तु संसारः ?। न च लोकेऽपि अबद्धो मुच्यते प्रकटं यतो हन्दि।।