Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
० इन्द्रियादौ ज्ञानवत्त्वम् औपचारिकम् । નહિતર અનંત જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ગુણસ્વરૂપી આત્માના સ્વરૂપની સાથે વિરોધ આવશે.* . I/૧૨/૧oll पादकत्वसम्बन्धेन घटादिषु च स्वनिरूपितविषयतासम्बन्धेन ज्ञानं वर्तते । इत्थं ज्ञानवत्त्वोपपत्तये इन्द्रियादीनां स्वभिन्नसन्निकर्षाऽऽलोक-ज्ञानाद्यपेक्षणात् तेषु ज्ञानवत्त्वम् उपचरितमेवाऽवसेयम् ।
युक्तञ्चैतत्, इन्द्रिय-विषयादिगतस्य ज्ञानवत्त्वस्य अनौपचारिकत्वाऽभ्युपगमे तु अनन्तज्ञान -दर्शन-चारित्रगुणमयत्वस्याऽऽत्मस्वरूपत्वप्रतिपादने शास्त्र-लोकानुभवविरोधापातादिति।
वस्तुतस्तु ज्ञानं स्वमेव जानाति, स्वरूपमात्रप्रकाशकत्वात् । प्रतिक्षणं तत्तत्स्वभावमयस्वकीय- र्श शुद्धस्वरूपप्रकटनमेव नैश्चयिकं ज्ञानकार्यम्। स्व-परप्रतिभासशालिनं निजस्वभावमेव सदा सर्वेषांक ज्ञानं परिच्छिनत्ति । किन्तु तादृशस्वभावं निश्चिन्वाने ज्ञाने घटादिः परः प्रतिभासत इति ज्ञानं परं । જનકતાસંબંધથી (= સ્વનિષ્ઠજન્યતાનિરૂપિત જનકતાસંબંધથી) જ્ઞાન રહે છે. કારણ કે ઈન્દ્રિય જ્ઞાનજનક છે. પુસ્તકમાં સ્વપ્રતિપાદકત્વ સંબંધથી જ્ઞાન રહે છે. કારણ કે પુસ્તક જ્ઞાનનું પ્રતિપાદક છે. તથા ઘટ -પટ વગેરે વિષયોમાં સ્વનિરૂપિતવિષયતા સંબંધથી જ્ઞાન રહે છે. કારણ કે જ્ઞાનનો વિષય હોવાથી ઘટ-પટ વગેરેમાં જ્ઞાનનિરૂપિતવિષયતા રહેલી છે. આ રીતે ઈન્દ્રિય વગેરેમાં જ્ઞાનવત્ત્વ નામના ગુણધર્મની ઉપપત્તિ (= સંગતિ) કરવા માટે ઈન્દ્રિય વગેરેને પોતાનાથી ભિન્ન સન્નિકર્ષ, આલોક, જ્ઞાન વગેરેની અપેક્ષા રહે છે. તેથી ઈન્દ્રિય, પુસ્તક વગેરેમાં જે જ્ઞાનવત્ત્વ = જ્ઞાન નામનો ગુણધર્મ રહે છે તે ઉપચરિત = ઔપચારિક જ છે - તેમ જાણવું.
આત્મા જ્ઞાનમય છે ? | (યુ.) ઉપર જણાવેલી વાત યુક્તિસંગત જ છે. કારણ કે ઈન્દ્રિય, ય, જ્ઞાપક પુસ્તક વગેરેમાં | રહેનાર જ્ઞાનને ઔપચારિક માનવાના બદલે અનૌપચારિક = સ્વાભાવિક માનવામાં આવે તો આત્મા અનંત જ્ઞાનમય, અનંત દર્શનમય, અનંત ચારિત્રમય છે' - આવા આગમિક વચનની સાથે વિરોધ ને આવશે. કારણ કે તમે જ્ઞાનને ઘટ-પટનો અનૌપચારિક ધર્મ માનો છો. તેનાથી “જ્ઞાનમયત્વ ઘટ-પટાદિનું સ્વરૂપ છે' - એવું સિદ્ધ થશે. ઉપરોક્ત શાસ્ત્રવચન એવું જણાવે છે કે જ્ઞાનમયત્વ આત્માનું સ્વરૂપ છે. તેથી તમારી વાતનો ઉપરોક્ત શાસ્ત્રવચન સાથે તથા લોકોના અનુભવ સાથે વિરોધ આવશે.
જ્ઞાનમાં સ્વપ્રકાશકત્વ અનુપચારિત (વસ્તુ) વાસ્તવમાં તો જ્ઞાન પોતાને જ જાણે છે. કારણ કે પરમાર્થથી જ્ઞાન માત્ર પોતાના સ્વરૂપને જ પ્રકાશે છે, અનુભવે છે. તત્ તત્ સ્વભાવમય પોતાના નિર્મળ સ્વરૂપને પ્રતિક્ષણ પ્રગટ કરવું, પ્રકાશવું, અનુભવવું તે જ જ્ઞાનનું તાત્ત્વિક કાર્ય છે. હંમેશા બધા જીવોનું જ્ઞાન સ્વ-પરપ્રતિભાસયુક્ત પોતાના સ્વભાવનો જ નિશ્ચય કરે છે. પરંતુ સ્વ-પરપ્રતિભાસક એવા નિજસ્વભાવનો નિર્ણય કરતા જ્ઞાનમાં ઘટાદિ પર પદાર્થનો પ્રતિભાસ થાય છે. અર્થાત્ તે નિજસ્વભાવનિર્ણયના અવસરે પર પદાર્થ જણાઈ જાય છે. તેથી જ્ઞાન પરને જાણે છે - તેવો ઉપચાર કરવામાં આવે છે. થર્મોમીટરને જોતાં ડોક્ટર દર્દીના તાવને જાણી લે તેવી આ *...* ચિહ્નયવર્તી પાઠ મ.માં તથા ઘણી હસ્તપ્રતોમાં નથી. શાં.+કો.(૭)માં છે.
