Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 302

१९०८
० दशमविशेषस्वभावप्रतिपादनम् ।
૧૨/૨૦ જી હો નિયમિત એકસ્વભાવ જે, લાલા ઉપચરિઈ પરઠાણ; જી હો તે ઉપચરિત સ્વભાવ છઈ, લાલા એવિણ કિમ પરનાણ? I૧૨/૧૦(૨૦૪)ચતુર. નિયમિત એકસ્થાનકે નિર્ધારિઉં, જે એકસ્વભાવ, પરસ્થાનકઈ ઉપચરિઈ, તે ઉપચરિતા સ્વભાવ (ઈ) હોઇ. दशमं चरमञ्च विशेषस्वभावं व्याख्यानयति - ‘एके'ति। .
एकस्वभाव एकत्र निश्चितोऽन्यत्र चर्यते।
उपचरित उक्तः स परज्ञानं न तं विना।।१२/१०।। रा प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् – एकत्र निश्चितः एकस्वभावः अन्यत्र चर्यते, सः उपचरितः उक्तः । स तं विना न परज्ञानम् ।।१२/१०।। म एकत्र स्थाने निश्चितः = निर्धारितः एकस्वभावः = एकः स्वभावविशेषः अन्यत्र = परस्थाने ___ चर्यते = उपचर्यते स तत्रारोपस्थले उपचरितः स्वभावः उक्तः । व्यवहारनयगोचरोऽयं स्वभावविशेषः,
. आरोपस्य व्यवहारनयसम्मतत्वात्, यथा ‘आत्मा मूर्त्तः' इति । पुद्गलद्रव्ये प्रमाणतो विनिश्चितस्य पण मूर्तस्वभावस्य आत्मनि व्यवहारनयत उपचारः क्रियत इति मूर्त्तत्वमात्मन उपचरितस्वभावः। पूर्व का (७/९) यो द्रव्येऽसमानजातीयद्रव्यगुणारोपकाऽसद्भूतव्यवहारोपनयो दर्शितः तद्विषयताऽस्य उप
चरितस्वभावस्य ‘आत्मा मूर्तः', 'अहं गौरः' इत्यादिस्थलप्रसिद्धस्य बोध्या । एवं 'द्रव्ये पर्यायोपचारः', 'गुणे गुणोपचारः' इत्यादावपि यथासम्भवं पूर्वोक्तरीत्या (७/६-११) अनुयोज्यम् । અવતરણિકા :- છેલ્લા દશમા વિશેષ સ્વભાવનું ગ્રંથકારશ્રી પ્રતિપાદન કરે છે :
આ ઉપચરિતસવભાવની સમજણ આ શ્લોકાથી :- એક સ્થાને નિશ્ચિત થયેલા એક સ્વભાવનો અન્યત્ર ઉપચાર કરવામાં આવે છે, તે ઉપચરિતસ્વભાવ કહેવાય છે. તેના વિના અન્ય વસ્તુનું જ્ઞાન થઈ ન શકે. (૧૨/૧૦) સ વ્યાખ્યાર્થ - એક સ્થળે નિર્ધારિત થયેલા જે એક વિશેષ સ્વભાવનો અન્ય સ્થળે ઉપચાર કરવામાં જ આવે છે તે વિશેષ સ્વભાવ આરોપના સ્થળમાં ઉપચરિતસ્વભાવ કહેવાયેલ છે. આ ઉપચરિતસ્વભાવ વા વ્યવહારનયનો વિષય છે. કારણ કે આરોપ વ્યવહારનયમાન્ય છે. જેમ કે “આત્મા મૂર્ત છે' - આવો
આરોપ ઉપચરિતસ્વભાવપ્રયુક્ત છે. મૂર્તસ્વભાવ પૂગલનો છે. આ હકીકત પ્રમાણથી નિશ્ચિત થયેલ સ છે. પુદ્ગલમાં નિર્ધારિત થયેલા મૂર્તસ્વભાવનો આત્મામાં વ્યવહારનયથી ઉપચાર કરવામાં આવે છે.
તેથી મૂર્તત્વ આત્માનો ઉપચરિતસ્વભાવ છે. પૂર્વે સાતમી શાખાના નવમા શ્લોકમાં દ્રવ્યમાં અસમાનજાતીયદ્રવ્યગુણઆરોપક જે અસભૂત વ્યવહારનય બતાવેલ હતો તેનો વિષય પ્રસ્તુત ઉપચરિતસ્વભાવ બને છે - તેમ જાણવું. આત્મા મૂર્ત છે', “હું ગોરો છું - ઈત્યાદિ સ્થળે ઉપચરિતસ્વભાવ પ્રસિદ્ધ છે. આ જ રીતે ‘દ્રવ્યમાં પર્યાયનો ઉપચાર”, “ગુણમાં ગુણનો ઉપચાર' વગેરે સ્થળે યથાસંભવ પૂર્વોક્ત જે પુસ્તકોમાં “...સ્થાનિ પાઠ. આ.(૧)નો પાઠ લીધો છે. * પુસ્તકોમાં “સ્થાનકિ” પાઠ. લા.(૨)નો પાઠ લીધો છે.