Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
૨૨/૭
• स्वरूपाऽसिद्धि-सिद्धसाधननिवारणम् ०
१८९३ तेन न स्वरूपासिद्धिः, न वा सिद्धसाधनमिति । પીત ઘડો, (૪) શ્યામ ઘડો, (૫) શ્વેત ઘડો. તો આ પાંચ પ્રકારના ઘડાના અભાવો જ્યાં હોય ત્યાં ઘટસામાન્યાભાવ કહી શકાય. એટલે કે જ્યાં નીલઘટવાદિઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક પાંચ અભાવ હોય, ત્યાં ઘટવઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ઘટસામાન્યાભાવ સિદ્ધ થાય. તેથી નીલઘટતઆદિઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ભાવવિશેષાભાવ એ વ્યાપ્ય છે. તથા ઘટત્વઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ઘટસામાન્યાભાવ એ વ્યાપક છે.
અહીં નીલઘટવ એ ઉભયઅવૃત્તિ ધર્મ છે. કેમ કે દુનિયામાં રહેલા પાંચ ઘડામાંથી માત્ર એક ઘટમાં જ તે રહે છે પણ ઉભયમાં નથી રહેતો. માટે તેને ઉભય-અવૃત્તિ કહેવાય. વળી તે ઘટતસમાનાધિકરણ ધર્મ છે. તેવી રીતે પીતઘટત્વ પણ તાદશ ધર્મ જ છે. તો આવા ઘટતસમાનાધિકરણ ઉભયઅવૃત્તિ ધર્મોથી અવચ્છિન્ન પ્રતિયોગિતાના નિરૂપક યાવવિશેષાભાવ જ્યાં મળશે, ત્યાં આપણને ઘટત્વઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ઘટસામાન્યાભાવ મળશે.
જે સંબંધથી સકલ ઘટવિશેષના અભાવ લઈએ, તે સંબંધથી ઘટસામાન્યાભાવ મળે. એટલે આ રીતે આપણે કહી શકીએ કે –
यो यज्जातिसमानाधिकरण-उभयाऽवृत्तिधर्माऽवच्छिन्न-यत्सम्बन्धाऽवच्छिन्नप्रतियोगिताकयावदभाववान् स तज्जातिअवच्छिन्न-तत्सम्बन्धाऽवच्छिन्नप्रतियोगिताकअभाववान् ।
એટલે કે ભૂતલ એ ઘટત્વજાતિસમાનાધિકરણ અને ઉભય-અવૃત્તિ એવા નિલઘટવાદિથી અવચ્છિન્ન સે અને સંયોગ સંબંધથી અવચ્છિન્ન એવી પ્રતિયોગિતાના નિરૂપક યાવદૂઅભાવવાળું છે. માટે ભૂતલ એ સંયોગસંબંધઅવચ્છિન્ન-ઘટત્વઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ઘટસામાન્યાભાવવાળું છે.
વા. પ્રશ્ન :- અરે ! તમે આવા નિરર્થક વિશેષણો મૂકીને શા માટે ગૌરવ કરો છો ? ઉભય-અવૃત્તિ ન લખો તો શું વાંધો આવે ? માત્ર “ઘટવસમાનાધિકરણ ધર્મ” આટલું જ કહો.
( સ્વરૂપ અસિદ્ધિ દોષનું નિવારણ છે ઉત્તર :- (તેન) અરે ! તો તો સ્વરૂપઅસિદ્ધિ નામનો દોષ લાગુ પડશે. કારણ કે ઘટવસમાનાધિકરણધર્માવચ્છિન્ન-સંયોગસંબંધઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક યાવવિશેષાભાવસ્વરૂપ તમારો હેતુ ભૂતલમાં (=પક્ષમાં) જ નહિ રહે. ઘટશૂન્ય એવું પણ ભૂતલ ઘટ–સમાનાધિકરણપ્રમેયત્વધર્માવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક અભાવવાળું ક્યારેય નથી હોતું. અથવા તો ઘટતસમાનાધિકરણદ્રવ્યત્વધર્માવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક અભાવવાળું નથી બનતું. ભૂતલમાં કોઈને કોઈ પરમાણુ વગેરે પ્રમેય દ્રવ્ય કાયમ હોય જ છે. એટલે હેતુ પક્ષમાં ન રહેવાથી સ્વરૂપઅસિદ્ધિ નામનો દોષ આવશે. માટે કહ્યું કે ઉભય-અવૃત્તિ ધર્મ લેવાનો. તેથી ઘટવસમાનાધિકરણ પ્રમેયત્વ કે દ્રવ્યત્વ ધર્મ નહિ લઈ શકાય. કારણ કે તે ઉભયવૃત્તિધર્મ છે. પણ ઘટતસમાનાધિકરણ નીલઘટત્વ વગેરે વિશેષ ધર્મ જ પકડાશે. એટલે હવે સ્વરૂપાસિદ્ધિ દોષ નહિ આવે. મિક :- પણ “યત્ સંબંધ” અને “તત્ સંબંધ” આ બે પદનો નિવેશ કરવાની આવશ્યકતા નથી.
જે સિદ્ધસાધન દોષનું નિવારણ છે ઉત્તર :- અરે ! તો તો સિદ્ધસાધન નામનો દોષ આવે. કારણ કે આપણે “સંયોગસંબંધથી જ્યાં ભાવઘટવિશેષાભાવ હોય ત્યાં સંયોગસંબંધઅવચ્છિન્નપ્રતિયોગિતાક ઘટસામાન્યાભાવ હોય' – આવું સિદ્ધ કરવું છે. જો હવે “સંયોગ સંબંધ' પદનો ઉભયત્ર નિવેશ ન કરો તો સામેવાળો કહે કે “હા ભાઈ !
