Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१२/८ • विभावस्वभावः निराकार्यः ।
१८९९ मृगतृष्णिकातुल्याया अनल्पसङ्कल्प-विकल्पकल्पनातरङ्गमालाया विरमामि । पापोदयोद्वेग-पुण्योदयाकर्षणादिभ्यश्च पृथग् भवामि । अधुना अहं शुद्धचैतन्याऽखण्डपिण्डतया शान्त-सहजरूपेण परिणमामि' प इत्यादिविभावनया प्रतिदिनं दीर्घकालं यावद् आदरपूर्वं शुद्धात्मस्वरूपं ध्यातव्यम्। ततो “या ... शान्तैकरसाऽऽस्वादाद् भवेत् तृप्तिरतीन्द्रिया। सा न जिवेन्द्रियद्वारा षड्रसाऽऽस्वादनादपि ।।” (ज्ञा.सा. । १०/३) इति ज्ञानसारकारिकार्थः शुद्धात्मध्यानबलेन सत्यार्थतया अन्तः प्रतिभासते।
तादृशध्यानपरिणमने हि विभावस्वभावसहकारि शुद्धात्मविरोधिबलं क्षीयते, सहजमलरेचः प्राचुर्येण सम्पद्यते, कर्तृत्व-भोक्तृत्वपरिणतिः शिथिलीभवति, विभावदशा-विकल्पदशा-बन्धदशा-बहिर्मुखदशादिकम् । अत्यन्तं हीयते, अन्तःकरणस्य निराकुलत्व-नीरवत्व-निर्मलत्वादिकं सञ्जायते, काल-स्वभाव-भवितव्यता-कर्मादिसमवायः सानुकूलतां भजते, विभावस्वभावश्च बाहुल्येन निष्क्रियतामापद्यते । तन्निष्क्रियता- ण ऽऽपादने एव केवलचैतन्यस्वरूपात्मस्वभावप्रादुर्भावसम्भवः इति मनसिकृत्य अज्ञान-राग-द्वेष-वासना का -लालसा-तृष्णादिस्वरूपेण यथा आत्मनः परिणमनं न स्यात् तथा सततं यतितव्यम् । इत्थमेव આકુળતાસ્વરૂપ રાગ, વ્યાકુળતારૂપ દ્વેષ, કર્તુત્વભાવ, ભોક્નત્વભાવ વગેરે વિભાવપરિણામો અસાર હોવાના લીધે કેળના થડ જેવા છે. મારે તેનું શું કામ છે ? બસ હવે હું તેનાથી અટકું છું. જેમ મૃગજળ તુચ્છ છે, તેમ ઢગલાબંધ સંકલ્પ-વિકલ્પની કલ્પનાના તરંગોની હારમાળા પણ તુચ્છ છે. તેથી તેનાથી પણ હું અટકું છું. પાપોદયમાં ઉદ્વેગ અને પુણ્યોદયનું આકર્ષણ - આ બન્ને મારક તત્ત્વોથી હું જુદો પડું છું. હવે હું શુદ્ધ ચૈતન્યના અખંડ પિંડ સ્વરૂપે શાંતભાવે સહજતાથી પરિણમું છું.” આ મુજબની વિભાવનાથી પ્રતિદિન લાંબા સમય સુધી આદરપૂર્વક શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપનું ધ્યાન કરવું જોઈએ. શુદ્ધાત્માનું ધ્યાન કરવાના બળે સાધકને અંતરમાં શાંતસુધારસની અનુભૂતિ થાય છે. ત્યાર બાદ તેને જ્ઞાનસારના તૃપ્તિઅષ્ટકમાં દર્શાવેલી વિગત સત્ય પદાર્થસ્વરૂપે અંદરમાં પ્રતીત થાય છે. ત્યાં મહોપાધ્યાયજી , મહારાજે જણાવેલ છે કે “અદ્વિતીય શાંતરસના અનુભવથી અતીન્દ્રિય એવી જે તૃપ્તિ થાય, તેવી તૃપ્તિ , જીભથી ષડ્રરસને ચાખવાથી પણ નથી થતી.'
જે શુદ્ધચેતન્યસ્વભાવ ધ્યાનના સાત ફળને સમજીએ કે (તા૬) શુદ્ધાત્મસ્વરૂપનું ધ્યાન રોજે રોજ લાંબા સમય સુધી આદરપૂર્વક કરતાં કરતાં તે ધ્યાન અંદરમાં પરિણમે છે. તે ધ્યાન જેમ જેમ પરિણમતું જાય તેમ તેમ (૧) વિભાવસ્વભાવનું સહકારી શુદ્ધાત્મવિરોધી બળ ક્ષીણ થતું જાય છે. (૨) પ્રચુર પ્રમાણમાં અનાદિકાલીન સહજમળનો રેચ થાય છે. મતલબ કે સહજમળની કબજિયાત દૂર થાય છે. (૩) કર્તુત્વભાવની અને ભોસ્તૃત્વભાવની પરિણતિ પ્રશિથિલ બને છે. (૪) વિભાવદશા, વિકલ્પદશા, બંધદશા, બહિર્મુખદશા વગેરે અત્યંત ખલાસ થાય છે. (૫) અંતઃકરણ નિરાકુળ, નીરવ (આંતરિક ઘોંઘાટથી શૂન્ય) અને નિર્મળ બને છે. (૬) કાળ, સ્વભાવ, ભવિતવ્યતા, કર્મ વગેરેનો સમૂહ પણ અનુકૂળ બને છે. તથા (૭) વિભાવસ્વભાવ મોટા ભાગે નિષ્ક્રિય બને છે. આ રીતે તેને નિષ્ક્રિય કરવામાં આવે તો જ કેવલ ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્મસ્વભાવ પ્રગટી શકે. આ લક્ષમાં રાખી અજ્ઞાન, રાગ, દ્વેષ, વાસના, લાલસા, તૃષ્ણા વગેરે સ્વરૂપે આપણું
