Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 275

१८८१
० सकम्पताऽकम्पतामीमांसा 0 જી હો કિમ સકંપ-નિકંપતા? લાલા જો નહીં અનેક પ્રદેશ;
જી હો અણસંગતિ પણિ કિમ ઘટઈ, લાલા દેશ-સકલ આદેશ?I૧૨/દા (૨૦૦) ચતુર. ર.
જો અનેકપ્રદેશસ્વભાવ દ્રવ્યનઈ કહિઈ નહીં તો ઘટ-પટાદિક અવયવી દેશથી સકંપ, દેશથી શ નિષ્ફમ્પ દેખિઈ છઈ, તે (= સંકપ-નિકંપતા) કિમ મિલઈ ? अनेकप्रदेशस्वभावानभ्युपगमे बाधमुपदर्शयति - ‘नाने'ति ।
नानाप्रदेशशून्यत्वे सकम्पाऽकम्पता कथम् ?।
व्योमादावणुसंयोगः कथं स्याद् देश-कात्य॑तः ?॥१२/६।। प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् - नानाप्रदेशशून्यत्वे सकम्पाऽकम्पता कथं (सङ्गच्छेत) ? व्योमादौ ૩પુસંયો? ફેશ-છાર્ચતઃ થં ચાત્ ?9૨/દા. ____ नानाप्रदेशशून्यत्वे = एकान्तेनैवाऽनेकप्रदेशस्वभावरहित्येऽङ्गीक्रियमाणे सावयवस्य पटादेः । सकम्पाऽकम्पता = देशेन सकम्पता देशेन च निष्कम्पता सर्वैरेव साक्षात्क्रियमाणा कथं = केन । प्रकारेण सङ्गच्छेत ? सकम्प-निष्कम्पतया प्रतीयमानस्य अवयविनः भवदभ्युपगमेनैकप्रदेशस्वभाव- ण त्वात् समग्रतया कम्पनम् अकम्पनं वा भवेत्, न तु देशतः सकम्पता अकम्पता च। तथा चा- का ऽनेकप्रदेशस्वभावाऽभ्युपगमोऽपि आवश्यक इति।
અવતરણિકા - અનેકપ્રદેશસ્વભાવનો સ્વીકાર કરવામાં ન આવે તો શું દોષ આવે ? તે બાબતને ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે :
a અને પ્રદેશવભાવનો અસ્વીકાર સદોષ આ શ્લોકાથ:- જો દ્રવ્યમાં અનેકપ્રદેશસ્વભાવ ન હોય તો એક જ દ્રવ્યમાં આંશિક સકંપતા અને આંશિક નિષ્કપતા કઈ રીતે થઈ શકે ? તથા આકાશ વગેરેમાં દેશથી કે સંપૂર્ણતાથી અણુસંયોગ કઈ રીતે થઈ શકે ? (૧૨/૬)
વ્યાખ્યાથી:- જો દ્રવ્યમાં એકાંતે અનેક પ્રદેશ સ્વભાવનો સ્વીકાર કરવામાં ન આવે તો સાવયવ લા એવા વસ્ત્ર વગેરે દ્રવ્ય અમુક ભાગમાં હલતા હોય અને અમુક ભાગમાં સ્થિર હોય તેવું બની નહિ શકે. કારણ કે સકંપ-નિષ્કપ તરીકે જણાતા વસ્ત્રમાં તમે તો એકાંતે એકપ્રદેશસ્વભાવ માનો છો. અવયવી સ એવા વસ્ત્રમાં અખંડ-એકાકારસ્વભાવનો જ તમે સ્વીકાર કરો છો. તેથી કાં તો વસ્ત્ર સંપૂર્ણતયા ફરકશે અથવા સંપૂર્ણતયા સ્થિર રહેશે. પરંતુ અમુક ભાગમાં વસ્ત્ર કંપે અને અમુક ભાગમાં નિષ્કપ રહે - તેવું ન બને. હકીકત એ છે કે બધા જ લોકો પ્રત્યક્ષથી જુએ છે કે વસ્ત્રનો એક ભાગ હલે છે, બાકીનો ભાગ સ્થિર છે. સર્વથા એકપ્રદેશસ્વભાવને માનવામાં આ શક્ય નથી. તેથી વસ્ત્ર વગેરેમાં અનેકપ્રદેશ સ્વભાવનો પણ સ્વીકાર કરવો જરૂરી છે.
પુસ્તકોમાં “ન' પાઠ. કો.(૯)+સિ.નો પાઠ લીધો છે. ૪ પુસ્તકોમાં ‘ન કહિઈ પાઠ. કો.(૯)નો પાઠ લીધો છે. ૧ પુસ્તકોમાં “ઘટાદિક' પાઠ. આ.(૧)નો પાઠ લીધો છે.